Tên eBooK: Binh Pháp Tôn Tử và hơn 200Trận đánh nổi tiếng trong lịch sử Trung

Quốc

Tác giả: Hoàng Phác Dân , Ngô Như Tung

Thể loại: Dã sử, Quân sự, Văn học phương Đông

Người dịch: Lê Khánh Trường, Lê Việt Anh

Nhà phát hành: Fahasa

Nhà xuất bản: NXB Mũi Cà Mau

Khối lượng: 550.00 gam

Kích thước: 14.5x20.5 cm

Ngày phát hành: 04/2004

Số trang: 592

Scan, đánh máy, soát chính tả: hellospace88

Nguồn: tve-4u.org

Ebook: Đào Tiểu Vũ eBook - www.dtv-ebook.com

Giới thiệu: Tôn Tử Binh Pháp - tải eBook , tác phẩm lý luận quânsự ra đời sớm nhất và sâu sắc nhất trong Vũ kinh thấtthư của Trung Hoa, lần đầu tiên được giới thiệu kèmtheo hai trǎm trận đánh nổi tiếng nhất trong lịch sửTrung Hoa, được tuyển chọn từ các bộ Trung Hoa cổđại chiến tranh chiến lệ tiền biên của Viện khoa họcquân sự Trung Hoa và Trung Hoa quân sự sử. Ngô Như Tung & Hoàng Phác Dân, hai chuyên gialâu nǎm về Binh pháp Tôn Tử ở Viện khoa học quânsự Trung Hoa chú giải và thẩm định toàn bộ nội dung. Đại tướng Quách Hoá Nhược, nhà nghiên cứu khoahọc quân sự nổi tiếng của Trung Hoa giới thiệu: Bộtruyện Binh Pháp Tôn Tử và hơn 200 Trận đánh nổitiếng trong lịch sử Trung Quốc này có giá trị đặc sắc

về học thuật. Các sự kiện được chọn lựa một cáchnghiêm túc, trung thành với sự thật lịch sử, phù hợp vớitư tưởng chủ đạo của Binh pháp Tôn Tử, tập trungphản ánh tinh hoa của trước tác đó, thể hiện được trìnhđộ nghiên cứu học thuật hiện nay đối với Binh phápTôn Tử. Tính khoa học và tính giản dị làm cho bộ sáchnày trở thành người thầy và người bạn tốt của đôngđảo bạn đọc. Binh Pháp Tôn Tử và hơn 200 Trận đánh nổi tiếngtrong lịch sử Trung Quốc là một cuốn sách rất haynói về lịch sử chiến tranh kéo dài suốt 5000 năm lịch sửTrung Hoa với vô số những trận đánh lớn nhỏ mà rấtnhiều trận đánh trong số đó độc giả Việt Nam chưatừng biết tới. Binh Pháp Tôn Tử và hơn 200 Trậnđánh nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc được đánhgiá đây là một cuốn sách rất hay về Binh pháp, vềnghệ thuật dụng binh, rất đáng tiền. Một tư liệu rất hayvà rất đáng đọc cho bạn nào thích nghiên cứu về Lịchsử chính trị, và đặc biệt là nghệ thuật quân sự. Binh pháp Tôn tử vốn chỉ có 13 chương ngắn gọn,mang tính lí thuyết và hơi khô khan, nhưng dưới ngòibút của 2 tác giả và thông qua bài học rút ra từ các

trận chiến thì tất cả mọi thứ đều trở nên dễ hiểu và gầngũi với người đọc. Mời các bạn đón đọc Binh Pháp Tôn Tử và hơn 200Trận đánh nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc củatác giả Ngô Như Tung.

Mục Lục LỜI NÓI ĐẦU

THIÊN I : KẾChính nghĩa thắng phi nghĩa, Võ

Vương diệt Trụ VươngTề Hoàn Công nuôi binh trong

dânTào Tháo đánh trận Quan ĐộTần vương chủ động diệt 6 nướcMạo Đốn mạnh mà giả yếuĐịch Thanh giả bộ nghỉ ngơiViệt Vương nghi binh phá quân

NgôHàn Tín đánh lừa Ngụy Báo

VươngKhuất Hà nhử quân Giảo

Thốc Phát Nộc Thiện làm rốiloạn quân Hậu Tần

Thạch Đạt Khai phòng thủ nhiềulớp, đánh tan quân Tương

Tấn Văn Công lui quân màthắng trận Thành Bộc

Lưu Ký quấy nhiễu quân KimTào Cữu cậy khoẻ mất Thành

CaoNgũ Tử Tư quấy nhiễu nước SởTào Tháo dùng kế ly gián, đánh

bại Mã SiêuTrịnh Thành Công bất ngờ giải

phóng Đài LoanLưu Bang chưa đánh đã thắngTần Vương thua trận ở Hàm

Đan

THIÊN II : TÁC CHIẾNTề Dẫn Vương gây chiên liên

miền, tự chuốc lấy thất bạiTấn Lệ Công đánh nhanh diệt

quân TầnVua Tần tham lợi, bại ở Hào

SơnLưu Bang dụng lương của địch

vào Quan TrungTrần Thắng dựng cờ khởi nghĩaThương Ưởng lập pháp thưởng

công quân độiLý Tố trọng đãi hàng tướngLý Tự Nguyên thần tốc chiếm

Đại LươngTHIÊN III: MƯU CÔNG

Chỉ một bức thư, Hàn Tín bình

định nước YênĐại thần của Tề phá tan ý đồ

của TấnTrường Tôn Thành chia mạnh

hợp yếu, đánh Đột QuyếtCao Hoan đánh thành Ngọc

Bích, trí tận lực kiệtTrần Thái không đánh mà thắng

Khương DuyTư Mã Chiêu vây lâu đánh

chậm, hạ thành Thọ XuânTư Mã Viêm chỉ một trận, diệt

Tôn HạoKế sách toàn thắng của Gia Cát

Lượng ở Long TrungĐàm Quan dùng 3 quân hợp vây

diệt giặc Oa

Lý Cao dụ địch chia quân, chiếmThái Sơn

Vu Khiêm cố thủ Bắc Kinh, đuổiNgõa Thích

Ban Siêu cố thủ đánh lui quânNguyệt Thị

Công Tôn Tán bỏ mạng vì tửthủ cô thành

Đường Huyền Tông trói tayquân đội, để mất Trường An

Ngư Triều Ân tự làm loạn quânmình

A Cốt Đả thiện chiến dùng ítthắng nhiều

Vương Tiễn diệt nước SởQuân Hán đồng lòng giữ vững

Sơ Lặc

Lâm Tắc Từ lấy chuẩn bị đánhkhông chuẩn bị, thắng quân Anh

Cam Mậu ước hẹn vớí vuatrước khi xuất binh

Hàn Tín biết người biết ta, bìnhđịnh Tam Tần

Vương Chiêu Viễn trận nàocũng thuaTHIÊN IV: HÌNH

Lý Mục kiềm chế Hung NôViên Sùng Hoán phòng thủ chắc,

đánh quân Hậu KimLại Văn Quang dụng binh như

thần, diệt quân ThanhMặc Tử không đánh mà cứu

được nước TốngLý Tự Thành không bỏ lỡ cơ hội

đánh thắng quân MinhTùy Văn Đế lấy yếu chống

mạnh, diệt nước TrầnMinh Anh Tông đánh giặc cầu

may, bị bắt làm tù binhTHIÊN V: THẾ

Ngô Lân đánh bại Hô SanChu Đệ tránh “thực, chọn “hư”

chiếm Kim LăngTần Vương dùng chính binh và

kỳ binh thắng trận Trường BìnhLý Tịnh mau chóng quét sạch

quân Thổ Dục HồnMạo Đốn giả sợ, diệt Đông HồNgụy Thư thay đổi biên chế,

thắng bộ lạc Tuất ĐịchHoàn Ôn hợp nhất lực lượng,

chiếm Thành ĐôKhang Hy lấy mạnh đánh yếu,

chiếm lại Đài LoanTôn Tẫn dụ Bàng Quyên tới chỗ

chếtTào Tháo chọn người tài giữ

được Hợp PhìTHIÊN VI: HƯ THỰC

Lý Tự Thành chiếm trận địatrước, diệt quân Minh

Cảnh Yểm nhiều phen điều độngquân địch, diệt Trương Bộ

Trương Hiến Trung dùng lợi nhỏđụ địch, chiếm Nhạc Châu

Lý Tịnh thả thuyền cản địch,chiếm Giang Lăng

Chu Đức Uy làm địch mệt mỏi,

đại thắng ở Bá HươngThái Bạt Đào dụ địch ra khỏi

thảnh, chiếm Thống VạnTrương Hiến Trung thay đổi địa

bàn tác chiến, chiếm Nang DươngLý Tự Thành chiếm thành Lạc

DươngThiết Huyền phòng thủ Tế Nam,

chống Chu ĐệMộ Dung Thùy chia quân nghi

binh, đánh Tây YênĐặng Ngải giỏi phòng thủ, thắng

Khương DuyĐặng Ngải đi đường tắt vào Tứ

Xuyên, diệt Lưu ThiệnMã Toại đánh vảo nơi Điền

Duyệt phải ứng cứu

Lưu Bang buộc địch phải chuyểnhướng, chiếm Thành Cao

Nộ Nhĩ Cáp Xích tập trung binhlực, đánh Quân Minh

Nhà Kim không phòng thủ biêncương, bị đánh bại

Tất Tái Ngộ bất ngờ chiếm TứChâu

Chu Hoàn lấy ít đánh nhiềuthắng Tào Nhân

Trương Tuần dùng mưu đánhquân phản loạn

Tất Tái Ngộ thích ứng với tìnhhình, yểm hộ toàn quân

Từ Đạt tránh thực đánh hư,chiếm Thái Nguyên

Chu Đệ căn cứ tình hình địch

đánh tan quân Thát ĐátTHIÊN VII: QUÂN TRANH

Tôn Sách biến cong thànhthẳng, đánh Vương Lãng

Triệu Xa dụ địch đến Yên Dựtiêu diệt

Lý Quảng Lợi đem quân mệtmỏi đánh giặc

Sở Hoài Vương ngoại giao sailầm, thất bại nhục nhã

Lý Tư Nguyên nắm địa hình,cứu U Châu

Thành Cát Tư Hãn theo đườngmòn đánh chiếm Cư Dung

Chu Nguyên Chương dụ TrầnHữu Lượng

Lý Thế Dân dùng nghi binh,

đánh lui Đột QuyếtLưu Bang làm tan rã ý chí quân

địch ở Cai HạThái Bạt Khuê đánh đòn tâm lý,

thắng quân YênTào Quệ tránh nhuệ khí, thắng

trận Trường ThượcTạ Ngải lâm nguy không loạn,

thắng Ma ThuLý Thế Dân dưỡng nhuệ khí,

tăng quân lực đánh quân TiếtĐoàn Thiều đánh từ trên núi

xuống, phá quân ChuQuách Tử Nghi giả thua đánh

tan phản quânBào Phòng đánh địch tinh nhuệ,

bị thảm bại

Dương Hành Mật thả mồi dụđịch, thắng trận Quảng Lăng

Tào Tháo rút quân, đánh địchđuổi theo

Lưu Giang vây hải tặc, chừamột lốỉ thoát để tiêu diệt chúng

Mộ Dung Khác không bức báchđịch, chiếm được thànhTHIÊN VIII: CỬU BIẾN

Mã Viện hành quân sai đường,thân bại danh liệt

Sầm Bành tiến thẳng vào đấtThục, đánh Công Tôn Thuật

Lý Uyên không đánh Hà Đông,mà vào Quan Trung

Phù Sai cố giành Trung nguyên,thất bại ê chề

Nhạc Phi không nghe lệnh vua,tiến vào Trung nguyên

Đánh trận không ĩhề theo sơ đồđịnh sẵn

Lý Hoài Quang thấy lợi quênhại, bại trận ở Ngụy Châu

Lý Tục Tân đơn độc thọc sâu, bịtiêu diệt

Lã Bố tham sống sợ đánh, bịgiết chết

Đặng Khương áp sát chiến lũy,khích Diêu NangTHIÊN IX: HÀNH QUÂN

Cầu Phủ phá đập dìm chết quânĐường

Tiền Truyền Quán chiếmthượng lưu, giành toàn thắng

Bàng Sư Cổ hạ trại ở vùng đấtthấp trũng, bị nhấm chìm

Chu Á Phù đi vòng, tránh nguyhiểm

Hạ Hầu Đôn khinh địch, rơi vàoổ phục kích

Trịnh Trang Công dụ Bắc Nhungrời hiểm địa để tiêu diệt

Triệu Nguyên Ngô viết thưkhiêm nhường, dụ địch mà tiêu diệt

Lục Tốn rút quân, không mất 1người lính

Lý Cử trá hàng, đánh bại LưuSướng

Triệu Phạm, Triệu Quỳ dụ LýToàn tiến ra mà tiêu diệt

Khích Chí giỏi quan sát, thấy

được thời cơ tiến côngThượng Tỳ Tỳ trước theo sau

chống, thắng địchTiêu Huệ khinh địch, mất hết

quânThích Tục Quang chọn kỹ,

luyện nghiêm, quân độí tinh nhuệGia Cát Lượng trong lúc khó

khăn, giữ đúng chữ tínTHIÊN X: ĐỊA HÌNH

Lý Tiết chiếm đường hẹp, maiphục đánh quân phiến loạn

Quách Tiến chiếm nơi hiểm trởchặn quân Liêu

Mông Ca viễn chinh mất mạng,quân mệt phải rút về

Ngô Hán đánh Thục, trước thua

sau thắngĐiền Bố không điều động được

quân, phải tự sátPhù Dung đơn độc bị tử trận ở

Phì ThủyCấp dưới bất trị, quân Tấn thảm

bại ở đất TấtLý Tòng Kha không trị nổi kiêu

binh, để mất thiên hạKhưu Phúc chủ quan khinh địch,

bị vây khốnNhạc Phi lợi dụng địa hình,

thắng Lý ThànhNgô Khởi yêu lính như con, đánh

đâu thắng đóHàn Tín dàn trận quay lưng về

mé sông

THIÊN XI: CỬU ĐỊAPhương Lạp bỏ nơi hiểm yếu

nên thất bạiTôn Quyền không nấn ná ở

khinh địa, phá Hoán ThànhTrường Tôn Trĩ không đánh

tranh địa mà chiếm được QuanTrung

Lý Định Quốc quyết chiếm giaođịa, đánh Quế Lâm

Gia Cát Lượng ở trọng địa gặtlúa mạch, đánh Tư Mã

Lý Tự Thành đùng kế, ra khỏi“vi địa” Xa Tương

Trịnh Thành Công ở tử địaquyết chiến, thắng quân Thanh

Lưu Tú bất ngờ đánh vào chỗ

yếu, thắng trận Côn DươngLưu Miện tấn công vào chỗ dựa

chính của địch, cứu Công ChúaTư Mã Ý nhanh tay bắt Mạnh

ĐạtLưu Dụ tiến sâu cướp lương,

diệt Nam YênVương Trấn Ố tung quân xông

tới diệt Hậu TầnBố Tát Trung Nghĩa khéo bày

trận hình trăng lưỡi liềmChu Nguyên Chương chặt dây

buộc thuyền, ngăn ý muốn trở vềcủa binh sĩ

Tôn Trạch dùng nhàn hạ làmyên lòng người, đánh quân Kim

Hạng Vũ đập nồi đục thuyền

đánh Cự LộcNước Tần dùng uy áp chế, diệt

nước TềHách Liên Bột Bột phá băng

chôn xe, chống truy kichTrong đêm bão tuyết, Lý Tố

đánh chiếm Thái ChâuĐiền Đơn đánh lừa địch giành

đại thắngTHIÊN XII: HỎA CÔNG

Chu Du mượn gió phóng hỏatrận Xích Bích

Phan Mỹ dùng lửa đánh LưuSưởng, chiêm Quảng Châu

Tào Bân đốt cháy thủy trại,chiếm Kim Lăng

Hầu Cảnh dùng hỏa công, bị gió

thổi ngược, tự đốt quân mìnhTriệu Nang Tử quyết dùng nước

lũ đánh Trí BáLý Tự Thành không củng cố

chiến quả, để mất thiên hạLưu Bị vì giận mà đánh, thua to

ở Di LăngDương Huyền Cảm vì giận mà

đánh, bại trận bỏ mạngTHIÊN XIII: DỤNG GIÁN

Vi Lý Khoan dùng gián điệp,diệt trừ tướng địch

Khổng Dung khai thác ngườinắm tình hình, dẹp yên A Khê

Tần Vương dùng nhiều vàngmua gián điệp, díệt trừ Lý Mục

Nhạc Phi dùng phản gián, phế

trừ Lưu DựLệ Thực Kỳ 2 phen làm “tử

gián”Đạt Hề Vũ khôn khéo giả danh

do thám doanh trại địchLưu Bang bỏ nhiều vàng dùng

kế ly gián, thắng Hạng VũXung Thế Hoành dùng gián điệp

diệt trừ hai VươngCao Nhân Hậu Dùng Phản Gián

Dẹp Loạn Thiên NăngThương Thang dùng người tài

làm gián điệp, diệt vua Kiệt

LỜI NÓI ĐẦU

Tôn Tử, tên Vũ (Võ), tự TrườngKhanh, không rõ năm sinh năm mất. Sốngcùng thời với Khổng Tử (cuối thời XuânThu: năm 551-479 trước Công Nguyên),người Lạc An, nước Tề (nay là huyệnHuệ Dân, tỉnh Sơn Đông), được coi lànhà lý luận quân sự nổi bật nhất thời cổđại Trung Quốc. Binh pháp Tôn tử là tác phẩm lý luậnquân sự sớm nhất và xuất sắc nhất trongVũ kinh thất thư (7 cuốn binh thư đượclưu truyền rộng rãi nhất) ở Trung Quốc.Theo các nhà khoa học quân sự hiện đạicủa Trung Quốc, Binh pháp Tôn tử chứa

đựng những tư tưởng triết học quân sựsâu sắc và hoàn chỉnh; 13 thiên binhpháp của Tôn tử đã tổng kết những kinhnghiệm chiến tranh của Trung Quốc thờicổ đợi, đúc thành một hệ thống lý luậnquân sự tinh thâm uyên bác, đã từng bồidưỡng nên những quân sư thiên tài tronglịch sử chiến tranh Trung Quốc như TônTẫn ( mà nhiều nhà sử học cho là cháuđích tôn của Tôn tử), Úy Liêu thời ChiếnQuốc, Hàn Tín đời Hán, Lý Tịnh đờiĐường, Nhạc Phi đời Tống và nhiềudanh tướng khác. Các nhà sử học chorằng tất cả những mưu lược được truyềntụng lâu nay trong Tam Quốc chí về cơbản, đều lấy trong Binh pháp Tôn tử. Trong tác phẩm quân sự nổi tiếng làm

cơ sở lý luận cho cuộc chiến tranh cáchmạng Trung Quốc, cuốn Luận trì cửuchiến (Bàn về đánh lâu dài), lãnh tụ MaoTrạch Đông đã nhắc đến phương châm"biết người biết ta, trăm trận không nguy"của Tôn tử và coi đó là một chân lý khoahọc. Các tướng lãnh Trung Quốc cốnhiều người nghiên cứu rất sâu Binhpháp Tôn tử, nổi tiếng nhất là nguyênsoái Lưu Bá Thừa và đại tướng QuáchHóa Nhược. Ở Việt Nam, thế kỷ thứ XIII, đời Trần,trong cuốn Binh thư yếu lược của HưngĐạo vương Trần Quốc Tuấn soạn chocác tướng sĩ học tập có trích dẫn nhiềuđoạn trong Binh pháp Tôn tử. Cuốn Binhthư yếu lược hiện còn lưu hành, được

biết là do người đời sau viết lại (bản gốcđã thất truyền) nhưng Nhân Huệ vươngTrần Khánh Dư, người bạn chiến đấu củaTrần Quốc Tuấn, đã viết trong lời giớithiệu sách Vạn Kiếp tông bí truyền thư."Tôn Vũ nước Ngô đem nữ nhân trongcung thử tập trận mà phía tây phá nướcSở mạnh, phía bắc làm nước Tần, nướcTấn phải sợ, nêu cao danh tiếng với cácnước chư hầu, thế là người giỏi bày trậnthì không cần đánh vậy". Như thế chúngta thấy ít nhất từ đời nhà Trần, các tướnglãnh Việt Nam 3 lần đánh quân Nguyên 3lần thắng, đều tinh thông binh pháp Tôntử. Đến thời hiện đại, Chủ tịch Hồ ChíMinh đã dịch Binh pháp Tôn tử làm tài

liệu huấn luyện cho các cán bộ quân sựcách mgng trên chiến khu Việt Bắc.Người đã viết về "Phép dụng binh" củaTôn tử như sau: "Ông Tôn Tử là một nhà quân sự cótiếng nhất ở Trung Quốc. Ông sinh hơn2000 năm trước. Ngày nay, chẳng nhữngtrường học Trung Quốc mà trường họcquân sự các nước cùng lấy phép dụngbinh của ông làm gốc và ra sức nghiêncứu. Về phép ông Tôn Tử tuy đã lâu đờinhưng những nguyên tắc của ông đến nayvẫn đúng. Nguyên tắc dụng binh của TônTử chẳng những đúng về quân sự mà vềchính trị cũng rất hay". Cuốn Binh Pháp Tôn tử mà các bạnđang cầm trong tay, được xuất bản cũng

không ngoài tinh thần đó. Đại tướngQuách Hoá Nhược, nhà lý luận quân sựnổi tiếng của Trung Quốc được mời viếtlời giới thiệu. Ông viết: "Bộ truyện nàycó giá trị đặc sắc về học thuật. Các sựkiện được chọn lựa một cách nghiêm túc,trung thành với các sự thực lịch sử, phùhợp với tư tưởng chủ đạo của Binh phápTôn tử, tập trung phản ánh tinh hoa củatrước tác đó, thể hiện được trình độnghiên cứu học thuật hiện nay đối vớiBinh pháp Tôn tử. Tính khoa học và tínhgiản dị dễ hiểu làm cho bộ sách này trởthành người thày và người bạn tốt củađông đảo độc giả thanh thiếu niên TrungQuốc". 2 chuyên gia nhiều năm nghiên cứu

Binh pháp Tôn tử ở Ban nghiên cứuchiến lược của Viện khoa học quân sựTrung Quốc là Ngô Như Tung và HoàngPhác Đân được giao trách nhiệm viết lờigiới thiệu, tóm tát nội dung 13 thiên Binhpháp Tôn tử, chú giải và thẩm định toànbộ nội dung lời dân giải của hơn 200trận đánh nổi tiếng trong lịch sử TrungQuốc, dùng để minh họa cho những luậnđiểm quân sự của Tôn tử. Phần dẫn giảicác trận đánh nói trên, Nhà xuất bản đãmời các giáo sư, giảng viên đại học hữuquan biên soạn dựa theo các sử liệu,tham khảo bộ sách Trung Quốc cổ đạichiến tranh chiến lệ tuyển biên củaViện khoa học quân sự Trung Quốc và bộTrung Quốc quân sự sử. NXB hi vọng

cuốn Binh pháp Tôn tử này sẽ đem lạicho các bạn độc giả những giờ phút thoảimái và bổ ích. NXB Mũi Cà Mau

THIÊN I : KẾ

Binh giả, quốc chi đại sự. Tử sinh chiđịa, tồn vong chi đạo, bât khả bât sát dã.Cố kinh chi dĩ ngũ, hiệu chi dĩ kê nhisách kỳ tình: nhất viết đạo, nhị viết thiên,tam viết địa, tứ viết tưởng, ngũ viếtpháp. Đạo giả, lệnh dân dữ thượng đồngý giả dã. Cố khả dữ chi tử, khả dữ chisinh, nhi bất nguỵ dã. Thiên giả, âmdương, hàn thử, thời chế dã. Địa giả, caohạ, viễn cận hiểm dị, quảng hiệp, tử sinhdã. Tướng giả, trí, tín, nhân, dũng,nghiêm dã. Pháp giả, khúc chế, quan đạo,chủ dụng dã. Phàm thử ngũ giả, tướngmạc hất văn, tri chi giả thắng, bất tri chi

giả bất thắng. Cố' hiệu chi dĩ kế, nhi sáchkỳ tình. Viết: Chúa thục hữu đạo? Tướngthục hữu năng? Thiên địa thục đắc? Pháplệnh thục hành? Binh chúng thục cường?Sĩ tốt thục luyện? Thưởng phạt thụcminh? Ngô dĩ thử tri thắng phụ hĩ. Tướng thính ngô kế, dụng chi tấtthắng, lưu chi; tướng bất thính ngô kế,dụng chi tất bại, khử chi. Kế lợi dĩ thính, nãi vi chi thế, dĩ tá kỳngoại. Thế giả, nhân lợi nhi chế quyềndã. Binh giả, nguỵ đạo dã. Cố năng nhi thịchỉ bất năng, dụng nhi thị chi bất dụng,cận nhi thị chi viễn, viễn nhi thị chi cận.Lợi nhi dụ chi, loạn nhi thủ chi, thực nhi

bị chi, cường nhi tị chi, nộ nhi nạo chi, tinhi kiêu chi, dật nhi lao chi, thân nhi lichi. Công kỳ vô bị, xuất kỳ bất ý. Thửbinh gia chi thắng, bất khả tiên truyền dã. Phù vị chiến nhi miếu toán thắng giả,đắc toán đa dã; vị chiến nhi miếu toánbất thắng giả, đắc toán thiểu dã. Đa toánthắng, thiểu toán bất thắng, nhi huống ưvô toán hồ? Ngô dĩ thử quan chi, thắngphụ kiến hĩ. Dịch nghĩa: Chiến tranh là đại sự của quốc gia.Nó liên quan đến sự sống còn của quândân, sự tồn vong của đất nước, cho nênkhông thể không suy xét kỹ lưỡng.

Bởi thế, phải thông qua việc phân tích5 phương diện địch ta mà xem xét tìnhthế thắng bại của cuộc chiến. 5 phươngdiện ấy, 1 là Chính trị, 2 là Thiên thời, 3là Địa lợi, 4 là Tướng lĩnh, 5 là Phápchế. Chính trị làm sao cho dân cùng ýnguyện với vua, từ đó có thể kêu gọi họvì vua mà chết, vì vua mà sống, khôngsai tấc lòng. Thiên thời là chỉ ngày đêm, mưa nắng,nóng lạnh, sự biến đổi thời tiết bốn mùa. Địa lợi là chỉ hình thế cao thấp củađất, đường xa lối gần, điều kiện hiểmtrở, bằng phẳng, rộng hẹp, sinh địa, tửđịa. v.v..

Tướng lĩnh là chỉ mưu trí, thành tín,nhân từ, dũng cảm, nghiêm minh. Pháp chế là chỉ cách tổ chức biên chếquân đội, quản lý tướng sĩ, quân nhu. Phàm 5 phương diện đó, tướng soáikhông thể không biết. Hiểu biết rõ thìgiành phần thắng, không biết rõ thì khôngthể giành phần thắng. Cho nên phải thông qua so sánh 7 tìnhhuống đôi bên để xác định sự thắng bạicủa chiến cuộc. 7 tình huống đó là: Chúabên nào có chính nghĩa? Tướng lĩnh bênnào có tài năng? Bên nào giành đượcthiên thời địa lợi? Pháp lệnh bên nàođược chấp hành triệt để ? Vũ khí trang bịbên nào tốt hơn? Sĩ tốt bên nào được

huấn luyện thành thạo? Thưởng phạt bênnào công minh? Căn cứ vào đó, ta đủđoán biết ai thắng ai bại. Nếu biết nghe theo mưu kế của ta,dụng binh tất thắng, ta lưu lại. Nếu khôngnghe theo mưu kể của ta, dụng binh ắtbại, ta bỏ đi. Đã nghe theo mưu kế hay tức là đã tạonên lợi thế, làm điều kiện bổ trợ ở bênngoài. Nói lợi thế, tức là mượn điều kiệncó lợi cho mình, linh hoạt ứng biến, nắmchắc quyền chủ động tác chiến. Dùng binh nên theo nguyên tắc giả trá.Cho nên có thể đánh mà làm bộ khôngthể đánh; muốn đánh mà làm bộ khôngcần đánh; muốn đến gần mà làm như lùi

ra xa; muốn lùi ra xa mà làm bộ tới gần;địch tham lợi thì dùng lợi nhỏ mà dụđịch; địch rối loạn thì thừa cơ tiến đánh;lực lượng địch đủ mạnh, thì phải chú ýđề phòng; quân địch tinh nhuệ hùng mạnhthì tạm thời né tránh; địch hung hăng thìta quấy nhiễu; địch dè dặt thận trọng thìta làm cho nó trở nên kiêu ngạo; địchnghỉ ngơi dưỡng sức thì ta làm cho nómỏi mệt; địch đoàn kết thì ta ly gián nó.Địch không đề phòng thì ta tiến đánh, raquân bất ngờ. Đó là sự ảo diệu củangười cầm quân, không thể hướng dẫn,tiên liệu trước một cách cứng nhắc. Chưa lâm chiến mà đã tính toán đượcphần thắng, là nhờ kế hoạch chu đáo,điều kiện thắng lợi có đủ. Chưa lâm

chiến mà tiên liệu không thể thắng, là dokế sách không chu đáo, điều kiện thắnglợi chưa đầy đủ. Kế sách chu đáo, điềukiện đầy đủ thì giành phần thắng; kế sáchsơ hở, điều kiện chưa đủ thì sẽ thất bại,huống hồ không có cả kế sách lẫn điềukiện? Ta căn cứ vào đó mà xét, thì thấyngay ai thắng ai thua. Tóm tắt nội dung: “Kế” là thiên đầu tiên của “Binh phápTôn tử”, có ý nghĩa nêu ra những điềuthiết yếu nhất trong toàn bộ 13 thiên, ởthiên này, Tôn tử tập trung trình bày vấnđề người chỉ đạo chiến tranh trước khilâm chiến phải có kế sách toàn cục nhưthế nào.

Tôn tử xuất phát từ nhận thức rằng“Chiến tranh là đại sự của quốc gia” mànhấn mạnh tính trọng yếu của việc hoạchđịnh chiến lược trước khi lâm chiến, tứclà thông qua việc xem xét và so sánh 5phương diện, 7 tình huống tức là nhữngđiều kiện khách quan giữa ta và địch màtính toán chính xác xu thế thắng bại mộtcách toàn diện, rồi trên cơ sở đó quyếtđịnh quyết sách chiến lược của mình chođúng đắn. Ở thiên này, Tôn tử còn đề xuất lýluận về việc tích cực “tạo thế”, giành lấyphần thắng trong chiến tranh. Ông chủtrương phát huy đầy đủ tính năng độngchủ quan của ngựời chỉ đạo chiến tranhlà phải phân tích, nắm vững các điều

kiện, tạo nên lợi thế về chiến lược, chiếnthuật, từ đó đảm bảo chỗ đứng thắng lợicho mình trong cuộc chiến. Để tạo nênưu thế chủ động trên chiến trường, Tôntử đề xuất nguyên tắc tác chiến trứ danh“địch không đề phòng thì ta tiến đánh, raquân bất ngờ”, nhấn mạnh việc cơ độnglinh hoạt, biến hoá mau lẹ, dùng lối đánhlừa khi địch ngộ địch mà tấn công và tiêudiệt đốì phương. "Đạo giả, lệnh dân dữ thượng đồngý dã. Cố khả dữ chi tử, khả dữ chi sinh,nhi bất nguỵ dã ”. Chính trị là làm sao cho dân cùng ýnguyện với vua, từ đó có thể kêu gọi họvì vua mà chết, vì vua mà sống, khôngsai tấc lòng.

Chính nghĩa thắng phi nghĩa, VõVương diệt Trụ Vương

Cuối đời Ân Thương (thủy tổ nhàThương đóng đô ở đất Bạc, đất này cóbiệt danh là Ân, nên có lúc đời hiệu làÂn, nên cũng gọi là Ân Thương - ND),thế nước mỗi ngày một suy yếu. Khoảngnăm 1099 trước Công Nguyên, Đế Tân(Trụ vương) nối ngôi. Chiến tranh liên miên đã khiến dânchúng thêm lầm than, nhưng Trụ vươngcòn tăng thêm phu phen lao dịch để xâycất cung điện, mở rộng kinh đô đến tậnTriều Ca (huyện Kỳ, tỉnh Hà Nam). Để thoả mãn cuộc sống hoang dâm xa

xỉ cực độ của mình, Trụ vương ra sức vơvét của cải của dân chúng và của cácnước chư hầu khiến cho những người nôlệ bị áp bức ngày một căm phẫn, liêntiếp nổi lên phản kháng nhưng đều bị Trụvương đàn áp tàn khốc. Chế độ tàn bạo và hủ bại của Trụvương làm cho cả xã hội lung lay. Lúcđó, có một bộ lạc cổ xưa họ Cơ, là tộcChu, lặng lẽ nổi dậy ở Kỳ Sơn (tỉnhThiểm Tây). Cơ Xương (tức Chu Văn vương saunày) giữ chức Tây bá (cai quản các nướcchư hầu phía tây) của nhà Thương, rasức phát triển sản xuất nông nghiệp, tíchluỹ lực lượng ở Chu Nguyên, chờ cơ hộidiệt Thương. Trụ vương lo sợ, bắt Cơ

Xương giam cầm tại Dũ Lý (bắc huyệnThang Dương, tỉnh Hà Nam). Con trai của Cơ Xương là Cơ Phát(tức Chu Võ vương sau này) thương nghịvới đại thần Hoằng Yêu, lợi dụng sựhiếu sắc tham tài của Trụ vương, cứu CơXương thoát cảnh giam cầm. Cơ Xương trở về, chọn Lã Thượng(hay Lã Vọng, tức Khương Thượng TửNha), 1 hiền sĩ văn võ kiêm toàn, lại amhiểu nội bộ nhà Thương, làm phò tá, tíchcực chuẩn bị lật đổ nhà Thương. Cơ Xương tiếp tục phát triển sản xuất,làm dân đủ no, nước mạnh thêm, tu đứchành thiện, thu phục nhân tâm. Bữa nọ,khi người ta đào mương thấy một bộ

xương bị coi là vô chủ, Cơ Xương nói:“Ta làm chủ một nước, người chết kia làdân trong nước, sao lại bảo là bộ xươngvô chủ?”. Cơ Xương cho mai táng bộxương chu đáo. Tiếng lành đồn xa, dânchúng đều nói: “Đến một nắm xương cònđược Tây bá ban ơn, huống hồ đối vớingười sống”. Từ đó nhiều nhân tài lũlượt bỏ nhà Thương, đi theo Cơ Xương. Khoảng năm 1070 trước CôngNguyên, Chu Văn vương qua đời, CơPhát nối ngôi cha, hiệu là Võ vương.Năm thứ hai sau khi lên ngôi, Chu Võvương rước linh vị Văn vương tiến quânvề phía đông, triệu các chư hầu thiên hạtới hội minh. Quân đến Mạnh Tân (tỉnhHà Nam), thì có 800 chư hầu đến hội

minh, Võ vương chỉ huy binh mã chư hầutiến hành diễn tập vượt sông, chuẩn bịdiệt Trụ. Tháng giêng năm 1066 trước CôngNguyên, Chu Võ vương triệu tập chưhâu, thống lĩnh hơn 300 binh xa, 3000dũng sĩ, bốn vạn năm ngàn giáp sĩ, liênhợp các bộ lạc, tổng cộng trên 6 vạnngười, vượt sông Diễn Hà, tiến về TriềuCa. Trụ vương hoảng hốt tìm cách đôiphó. Nhưng quân chủ lực đang ở chiếntrường đông nam xa xôi, Trụ vương miễncưỡng tập hợp 17 vạn nô lệ và tù binh đểứng chiến. Quân của Trụ vương tuy đông gấpmấy lần quân Chu, nhưng nô lệ và tù binhvốn căm hờn Trụ vương, vừa thấy quân

Chu xông tới, liền bỏ chạy, nhiều ngườicòn quay giáo đánh lại chủ nô. Trụvương thấy tình thế đại bại, vội chạy vềTriều Ca vận bộ long bào và bước lêngiàn lửa tự thiêu. “Pháp già, khúc chế, quan đạo, chủdụng dã” Pháp chế là chỉ cách tổ chức biênchế quân đội, quản lý tướng sĩ, quânnhu.

Tề Hoàn Công nuôi binh trong dân

Năm Chu Trang công thứ 12 (năm 685trước Công Nguyên), công tử nước Tề làTiểu Bạch giết anh mình là công tử Củ,lên ngôi vua xưng là Tề Hoàn công. TềHoàn công muốn phong cho Bão ThúcNha là người có công, làm Thừa tướng,nhưng ông nhất quyết tiến cử QuảnTrọng, vì cho rằng Quản Trọng tài giỏi,có thể phò tá Tề Hoàn công trị quốcxưng bá. Vì muốn xây dựng nghiệp bá, TềHoàn công quên mối thù Quản Trọngtừng giúp công tử củ, dùng tên bắn mình,bằng lòng trọng dụng Quản Trọng.

Quản Trọng đề xướng chính sách xoábỏ chế độ công điền, giảm nhẹ thuế mávà hình phạt, thiết lập qui chế làm muốivà bán muối, chế tác nông cụ, đúc tiền,chỉnh đốn vật giá, cho phép sĩ, nông,công, thương được góp ý kiến vào việctrị quốc. Tề Hoàn công nghe xong, hỏi thêm:“Phương sách trị quốc của Trọng phụthật là cao kiến, khiến cho quả nhân thoátkhỏi bế tắc. Hiềm nỗi quân lực nước Tềcòn yếu, khó bề uy phục bốn phương, màmuốn tăng quân lại không có tiền, chẳnghay Trọng phụ có cách gì?” Quản Trọng đáp: “Xưa nay quân cốttinh, không cốt đông, cốt mạnh về tâm

chứ không cần mạnh về lực. Chỉ cầnthiên hạ đồng tâm hiệp lực thì có thểgiành chiến thắng. Bệ hạ nên ẩn cái danhmà trọng cái thực, có thể dùng cách nuôibinh trong dân. Đó là cách ít tốn kém màhiệu quả cao, vừa xây dựng được mộtđội quân hùng mạnh mà ngoại bang lạikhông hay biết”. Quản Trọng thấy Tề Hoàn côngnghiêm trang lắng nghe, bèn tiếp: “Thầnđã suy xét kỹ, cả nước Tề có thể chiathành 21 hương, trong đó công thương 6hương, sĩ 15 hương. Công thương chuyêntâm kinh thương, tích luỹ tiền của choquốc gia, bãi miễn quân dịch. Sĩ hươngtức nông hương, thời bình do giáp sĩquản lý nông phu làm ruộng, thời chiến

do giáp sĩ chỉ huy nông phu tác chiến. Cứ5 nhà biên chế thành 1 quĩ, 10 quĩ là 1lý, 4 lý thành 1 liên, 10 liên thành 1hương, 5 hương thành 1 quân. Mỗi nhàcử 1 người, 5 người thành 1 ngũ, ngũ cóquĩ trưởng, 200 người thành 1 tốt, tốt cóliên trưởng, 2000 người thành 1 lữ, lữ cóhương lương nhân’, 5 lữ, tức 1 vạnngười là 1 quân. 15 hương cộng có 3 vạnngười, phân làm 3 quân. Như vậy, binh sĩtức là nông dân, lúc thời vụ thì làm việcnhà nông, lúc nông nhàn thì luyện tập, khichiến tranh bệ hạ có thể điều động, tậptrung họ lại thành quân đội tác chiến,Trên chiến trường, mọi người vốn quenbiết nhau, chiến đấu trong đêm tối họcũng nhận ra giọng nói của nhau. 1 quân

đội như thế, sống cùng vui, chết cùngbuồn, phòng thủ thì kiên cố, chiến đấu thìhùng mạnh, đủ sức tung hoành thiên hạ”. Tề Hoàn công khen hay và phongQuản Trọng làm Thừa tướng. Quản Trọng lập tức áp dụng pháp chếnuôi binh trong dân, kiến lập quân đội.Năm Chu Hi vương thứ hai (năm 680trước Công Nguyên), tại Quyên, nước Tềhội minh với 4 nước Tống, Trần, Vệ,Trịnh, bắt đầu xưng bá. Trong thời gian Quản Trọng làm thừatướng, Tề Hoàn công phía bắc chinhphục 2 tộc Nhung, Địch, phía nam trấnáp Kinh, Sở, trở thành đệ nhất bá chủthời Xuân Thu, bảo vệ và phát triển ở

mức nhất định nền văn hoá tiến bộ ởTrung nguyên. Khổng tử từng cảm kháithốt lên: “Nếu không có Quản Trọng,chúng ta hẳn đều bị bọn man di lăngnhục”. “Hiệu chi dĩ kế, nhi sách kỳ tình.Viết: chúa thục hữu đạo ? Tướng thụchữu năng? Thiên địa thục đắc? Pháplệnh thục hành? Binh chúng thụccường? Sĩ tốt thục luyện? Thưởng phạtthục minh? Ngô dĩ thử tri thắng phụhĩ”. Phải thông qua so sánh 7 tình huốngđôi bên để xác định sự thắng bại củachiến cuộc. Đó là: Chúa bên nào cóchính nghĩa? Tướng lĩnh bên nào có tàinăng? Bên nào giành được thiên thời địa

lợi? Pháp lệnh bên nào được chấp hànhtriệt để? Vũ khí trang bị bên nào tốt hơn?Sĩ tốt bên nào được huấn luyện thànhthạo? Thưởng phạt bên nào công minh?Ta căn cứ vào đó, đủ biết ai thắng bại.

Tào Tháo đánh trận Quan Độ

Cuối thời Đông Hán, tại khu vực rộnglớn ở phía nam và bắc Hoàng Hà đã dầnhình thành 2 tập đoàn lớn là Viên Thiệuvà Tào Tháo. Đến năm Hán Hiến đếKiến An thứ tư (năm 199), về cơ bảnViên Thiệu đã chiếm toàn bộ địa khu từhạ du Hoàng Hà trở lên phía bắc, với lựclượng mấy chục vạn quân, khi cần có thểtiến đánh, khi lui có thể trấn giữ địa lợi. Tháng 6/199, Viên Thiệu lựa 10 vạntinh binh, 4 vạn chiến mã, dự định tiếnxuống phía nam lấy thành Hứa Xương,lúc này là kinh đô của Hán Hiến đế, đểtranh thiên hạ phía nam của mình.

Để giành quyền chủ động về chiếnlược, tháng 8/199, Tào Tháo sai TươngTạng Bá đem quân từ Lang Tà tiến vàoThanh Châu để kiềm chế Viên Thiệu,củng cố cánh phải đề phòng Viên Thiệutừ phía đông tập kích Hứa Xương. Tháng 8/199, Tào Tháo lệnh chotướng Bình Lỗ là Vu Cấm đem 2000quân trấn giữ Diên Tân là bên sangngang trọng yêu bên bờ nam Hoàng Hà(phía bắc huyện Diên Tân, tỉnh Hà Nam,nay đã bị vùi lấp), hiệp trợ thái thú Đôngquận là Lưu Diên trấn giữ Bạch Mã,ngăn chặn quân Viên Thiệu vượt sôngtiến xuống phía nam. Tháng 9, Tào Tháo thấy Viên Thiệu

đông quân hơn mình, Hoàng Hà lại trảidài ngàn dặm, khó bề phòng giữ chu đáomọi chỗ, cũng không thể trải hết binh lựcra ngăn chặn suốt dòng sông, suy đi tínhlại quyết định dồn chủ lực đóng tại QuanĐộ để thu hút mũi tiến công chính diệncủa Viên Thiệu. Tháng Chạp, giữa lúc Tào Tháo đangbố trí lực lượng chống Viên Thiệu, thìLưu Bị dấy binh đánh Tào, chiếm Hạ Bìrồi cử người đi liên kết với Viên Thiệuhợp lực tiến công Tào Tháo. Tào Tháolâm vào tình thế bị địch giáp công 2 mặt.Sau khi phân tích tình hình, Tào Tháochủ trương trước đánh Lưu Bị, sau đánhViên Thiệu. Sau khi Tào Tháo đánh bại Lưu Bị,

đem quân về Quan Độ, Viên Thiệu mớitính đánh Hứa Xương. Tháng Hai năm Kiến An thứ năm(năm 200) Viên Thiệu tiến quân đến LêDương. Mưu sĩ Tuân Du kiến nghị vớiTào Tháo hãy đem quân đi trước tớiDiên Tân, giả bộ vượt sông đánh vào hậuphương Viên Thiệu, buộc Viên Thiệuphải chia quân ra ứng chiến; sau đó lạiphái một lực lượng nhỏ gấp rút tiến côngViên Thiệu ở Bạch Mã, dương đông kíchtây, đánh vào chỗ đối phương khôngphòng bị, thì có thể đánh bại NhanLương. Tào Tháo nghe theo kế của Tuân Du,quả nhiên Viên Thiệu chia binh tới DiênTân. Tào Tháo liền thừa cơ thống khinh

kỵ, phái Trương Liêu, Quan Vũ làm tiênphong, tiến gấp tới Bạch Mã. Khi quân Tào còn cách Bạch Mãchừng mười dặm, Nhan Lương mới phátgiác, vội vã đem quân nghênh chiến.Quan Vũ mau chóng áp sát quân củaNhan Lương, chém chết Nhan Lương.Quân Viên Thiệu thua to. Sau khi giải vây cho Bạch Mã, TàoTháo đưa dân chúng nơi đây men theoHoàng Hà rút về phía tây. Viên Thiệuđem quân đuổi theo. Tào Tháo chỉ còn600 kỵ binh phía nam Bạch Mã trong khiquân Viên Thiệu đông tới năm, sáu ngànkỵ binh, đằng sau còn có bộ binh bámsát.

Tào Tháo hạ lệnh cho sĩ tốt cởi bỏyên ngựa và quẳng mọi của cải sang haibên đường để dụ địch. Quả nhiên, quânViên Thiệu tranh nhau thu nhặt của cải,bây giờ quân Tào đột nhiên nhảy lênmình ngựa phản công, cuối cùng đánh bạiquân Viên Thiệu tại Bạch Mã, giết chếtVăn Xú và an toàn trở về Quan Độ. Viên Thiệu tuy gặp bất lợi, nhưngbinh lực vẫn chiếm ưu thế so với quânTào. Tháng 7, Viên Thiệu lại chuẩn bịtiến xuống phía nam đánh Hứa Xương.Tháng 8, chủ lực của Viên Thiệu tiếp cậnQuan Độ lập doanh trại liên tiếp kéo dàimấy chục dặm từ đông sang tây. TàoTháo cũng dựng trại đối diện với trại củaquân Viên Thiệu.

Tháng 9, quân Viên Thiệu dựng lêncác vọng lâu (đài quan sát), đắp đất caonhư núi và sai cung thủ dùng tên bắnsang doanh trại quân Tào. Quân Tào phảidùng mộc che đỡ mới đi lại được. Mưu sĩ Lưu Hoa bày kế với Tào Tháodùng các xe bắn đá để bắn phá các vọnglâu của quân Viên Thiệu. Tào Tháo lậptức hạ lệnh cho thợ chế tạo xe bắn đá.Các xe bắn đá nhanh chóng được chếtạo, vừa đem dùng thử đã thây ngay uylực. Các tảng đá bay sang phía doanhtrại quân Viên Thiệu, rơi ầm ầm như sấmsét các vọng lâu cao ngất bị phá nát hoàntoàn. Đôi bên cứ giằng co như vậy 3 tháng.

Trong doanh trại quân Tào, tình hìnhngày một khó khăn đúng như nhận địnhcủa Tư Thụ. Lương thực tiếp tế khôngđủ, binh sĩ dần dần mỏi mệt. Tào Tháosuy tính rằng nếu kéo dài tình trạng nàysẽ bất lợi cho mình, định đem quân luivề Hứa Xương, bèn viết thư hỏi ý kiếncủa Tuân úc. Tuân Úc tuy ở Hứa Xương, nhưngnắm rõ tình hình ngoài mặt trận. Trongthư phúc đáp, Tuân Úc viết: “Quân ta chỉđông = 1/10 đối phương mà đã chặn lấyyết hầu kẻ địch, không cho chúng tiến lênđã hơn nửa năm. Hiện quân Viên Thiệuđã mất 2 tướng, binh tuy đông nhưng thếcông đã yếu. Lúc này nên tìm cơ hội xuấtkỳ chế thắng, thần tốc đánh bại địch...”.

Niềm tin của Tuân Úc củng cố thêmlòng tin cho Tào Tháo. Khi được tinthám báo có mấy ngàn xe lương của ViênThiệu đang chuyển vận về phía Quan Độ,Tào Tháo liền phái 2 tướng Từ Hoảng,Sử Mỗi đem binh đi đánh phá. Hai tướng Từ, Sử bí mật xuất phát,chặn đoàn xe lương quân Viên Thiệugiữa đường. Tướng hộ tống vận lương làHàn Mãnh không địch nổi phải bỏ chạy.Hai tướng Từ, Sử liền cho lính đốt toànbộ mấy ngàn xe lương, khiến quân ViênThiệu càng thêm khó khăn. Sau đố, Viên Thiệu lại phái đoàn xelương gấp rút đi tiếp tế, lần này sai đạitướng Thuần Vu Quỳnh dẫn hàng vạn lính

hộ tống, đem chứa ở kho cố Thị và khoÔ Sào. Nhớ bài học đoàn xe lương bịđốt phá lần trước, Thư Thụ khuyên ViênThiệu cử một đại tướng đem quân tớihiệp trợ Thuần Vu Quỳnh bảo vệ kholương, đề phòng quân Tào tập kích, ViênThiệu 1 lần nữa không nghe. Mưu sĩ Hứa Du còn kiến nghị vớiViên Thiệu: “Chủ lực của Tào Tháo hiệnthời hoàn toàn đóng ở Quan Độ, thànhHứa Xương tất bỏ trống. Nếu ta dùngkhinh binh lặng lẽ đang đêm tập kíchHứa Đô, mượn tiếng phụng nghênh Hiếnđế, dựa vào đó để thảo phạt thì có thểbắt sống Tào Tháo”. Viên Thiệu lại gạtđi. Cùng lúc đó, Thẩm Phối bắt giữ gia

quyến của Hứa Du, phao tin gia quyếnHứa Du phạm pháp. Hứa Du cả giận,liền bỏ doanh trại Viên Thiệu mà sanghàng Tào Tháo. Được Tào Tháo hậu đãi,Hứa Du hiến kế: “Hiện nay hơn 1 vạn xelương của Viên Thiệu chất tại Cô Thị vàÔ Sào do Thuần Vu Quỳnh coi giữ. Nếuminh công dùng khinh binh tập kích bấtngờ, đốt hết lương thảo, thì nội 3 ngàychẳng đánh quân Viên Thiệu cũng tan”. Kiến nghị của Hứa Du vừa hay lạivừa phù hợp với ý đồ tìm cơ hội xuất kỳchế thắng của Tào Tháo. Do vậy, TàoTháo coi trận tập kích ô Sào là trận đánhtrọng yếu tới thắng bại toàn cục. Tào Tháo đích thân dẫn 5000 quânmã, cầm cờ hiệu quân Viên Thiệu, người

ngặm tăm, ngựa buộc miệng, mỗi ngườimang theo một bó cỏ, lợi dụng đêm tốitheo đường nhỏ tới Ô Sào. Khi đến sautrại, quân Tào mới tức thời bủa vây vàphóng hoả rồi xông lên chém giết, ThuầnVu Quỳnh không cản nổi, phải rút vàodinh luỹ cố thủ. Viên Thiệu được cấp báo kho lươngÔ Sào bị đánh phá đã không nghe lờiTrương Cáp nên “đi cứu Ô Sào”, mà lạiđi nghe lời Quách Đồ “đi đánh doanhtrại quân Tào, Tào Tháo tất phải đemquân về cứu”. Viên Thiệu sai hai tướngCao Lãm, Trương Cáp đem quân đánhdoanh trại quân Tào, chỉ phái một đội kỵbinh nhỏ đi cứu Ô Sào. Quân vào báo với Tào Tháo là Viên

Thiệu cho kỵ binh cứu viện sắp tới ÔSào, xin được chia binh ra ngăn chặn.Tào Tháo đã có tính toán từ trước, chỉđáp: “Bao giờ chúng đến sau lưng ta cácngươi hãy báo!” Thế là sĩ tốt liều chếttấn công, giết Thuần Vu Quỳnh, đốt sạchkho lương. Đại doanh của quân Tào kiên cố,phòng bị nghiêm ngặt, 2 tướng Cao Lãm,Trương Cáp đánh không nổi, phải rút về.Đồng thời tin kho lương Ô Sào bị thiêutrụi lan truyền trong quân Viên Thiệu, ainấy dao động bàn tán xôn xao. Bọn Quách Đồ sợ bị truy cứu tráchnhiệm liền gièm pha đổ lỗi cho TrươngCáp. Trương Cáp trước nay một dạ trungthành bị đổ oan hết sức phẫn uất bèn

cùng Cao Lãm sang hàng Tào Tháo.Quân Viên Thiệu náo loạn, sĩ khí sa súthẳn. Tào Tháo thừa thế chia quân làm bađường tấn công Viên Thiệu. Sức chiếnđấu của quân Viên Thiệu đã suy sụp lạikhông phối hợp được với nhau nên đạibại, bị tiêu diệt hơn 7 vạn quân. “Thế giả, nhân lợi nhi chế quyềndã" Nói lợi thế, tức là mượn điều kiện cólợi cho mình linh hoạt ứng biến, nắmchắc quyền chủ động tác chiến.

Tần vương chủ động diệt 6 nước

Giữa thế kỷ thứ tư trước CN, TầnHiếu công trọng dụng Thương Ưởng,thay đổi phép tắc luật lệ, sau một thế kỷphát triển, đến khi Tần vương DoanhChính lên ngôi (năm 246 trước CôngNguyên), Tần đã trở thành một nước lớn,mạnh và giàu. Năm Tần vương Chính thứ chín (năm238 trước Công Nguyên), Doanh Chính22 tuổi, bắt đầu nắm hết quyền hành, loạibỏ Thừa tướng Lã Bất Vi và Trường Tínhầu Lao Ái và các thế lực phản loạn, bắtđầu chế định chiến lược và sách lượcthống nhất 6 nước.

Doanh Chính biết dùng người tài; bấtkể là người Tần hay nước khác; nếu trungthành phục vụ Tần vương đều được trọngdụng. Như Lý Tư người Sở, Úy Liêungười Nguỵ, được Doanh Chính giao chochức Trưởng sử, Quốc uý, đã đề xuấtcho ông sách lược thống nhất sáu nước. Uý Liêu (tên Liêu, nhậm chức Quốcuý nhà Tần, nên xưng là Uý Liêu) chorằng hiện thời quyết sách của sáu nướcđều do các hào thần mỗi nước khống chế,mà những hào thần ấy vị nào cũng chỉmưu lợi riêng, chẳng nghĩ gì tới sự hưngvong của quốc gia. Nếu nước Tần dùngchâu báu mua chuộc, các người đó sẽchịu sự sai khiến của Tần.

Lý Tư cho rằng trong sáu nước, Hànlà nước yếu nhất, lại ở sát phía Đôngnước Tần, nên phải chiếm lấy trước tiên. Tần vương Doanh Chính nghe lời, chongười đem vàng bạc châu báu đi ngaycác nước du thuyết. Sau hơn một năm hoạt động, Tần đãmua chuộc được nhiều hào thần cácnước, biết được không ít những điều cơmật về chính trị và quân sự của sáunước. Năm Tần vương Chính thứ 11 (năm236 trước Công Nguyên) 2 nước Triệu,Yên đánh nhau, đại tướng Bàng Huyêncủa nước Triệu đem quân đánh Yên.Doanh Chính bàn với Lý Tư và Úy Liêu,

quyết định tạm thời chưa đánh Hàn, màthừa cơ nước Triệu bỏ trống, lấy danhnghĩa cứu nước Yên, chia quân 2 đườngtiến công Triệu. Điếu Nang vương nước Triệu nghe tinhai đạo quân Tần tiến đánh, muốn mờilão tướng Liêm Pha- trở lại cầm quân,liền sai thị vệ Đường Cửu mang tặngLiêm Pha một bức hoạ con nghê và bốncon ngựa khoẻ, dặn: “Nếu thấy lão tướngcòn tráng kiện, thì hãy thỉnh lão tướng racầm quân”. Mưu sĩ của nước Triệu là VươngNgao làm nội ứng cho Tần, lén đến gặpsủng thần của vua Triệu là Quách Khaibàn cách ngăn cản không để Liêm Phatrở lại cầm quân.

Quách Khai mời Đường cửu tới tưdinh, tặng Đường cửu nhiều vật quý, yêucầu Đường cửu trở về tâu với nhà vuarằng Liêm Pha đã già yếu, không thể cầmquân đánh giặc. Đường Cửu sau khi nhận tặng phẩmcủa Quách Khai, đến gặp Liêm Pha, vềtâu với vua Triệu: “Liêm Pha còn có thểcưỡi ngựa, ăn thịt, nhưng đã mất hẳn khảnăng khống chế đại tiểu tiện. Ngồi tiếphạ thần trong thời gian ngắn mà phải 3lần vào trong tiểu tiện”. Vua Triệu thởdài: “Liêm Pha quả thật già yếu mất rồi!”. Thế là không có ý định mời lão tướngnữa. Lúc này 2 đạo quân của Tần đã đánh

chiếm 9 thành của nước Triệu. Trongnăm đó, vua Triệu là Điếu Nang vươngvì lo buồn mà sinh bệnh từ trần, U Mậuvương Thiên là con lên nối ngôi. Năm Tần vương Chính thứ 13 (năm234 trước Công Nguyên) đại tướng củaTần là Hoàn Ỷ đánh quân Triệu đại bạitại Bình Dương, diệt 10 vạn quân, giếttướng Triệu là Hộ Triếp. Vương Thiên vội cho gọi danh tướngLý Mục đang chống Hung Nô về triều,phong làm đại tướng quân chống Tần.Năm sau, quân Tần lại đánh Nghi An. LýMục dẫn quân đến Ba Hạ, đánh bại quânTần ở trận Ba Hạ. Để thưởng công, vuaTriệu phong Lý Mục làm Võ An quân.

Năm Tần vương Chính thứ 15 (năm233 trước Công Nguyên), công tử HànPhi nước Hàn kiến nghị với DoanhChính: muốn thống nhất 6 nước, phải phátan thế “hợp tung” của họ, trước hết đánhTriệu, Hàn; cô lập sở, Nguỵ; lôi kéo Tề,Yên; đợi lấy xong Triệu, Hàn sẽ tiêu diệtnước khác. Kiến nghị của Hàn Phi thểhiện trước đánh nước yếu, sau đánh nướcmạnh, đánh từ gần đến xa, mỗi đối thủ cóphương châm riêng. Doanh Chính nghetheo, linh hoạt ứng biến, tu sửa hoànthiện phương châm định trước. Thấy chưa thể diệt ngay Triệu, DoanhChính tập trung đánh Hàn. Năm Tầnvương Chính thứ 16 (năm 231 trướcCông Nguyên), trước tình thế quân Tần

ngày một lấn át, nước Hàn buộc phảidâng đất Nam Dương để cầu hoà. Tầnphái Nội Sử Đằng đem quân tới tiếpnhận. Năm sau (năm 230 trước CôngNguyên), Nội sử Đằng từ Nam Dươngxuất quân đánh kinh đô Dương Địch, bắtsống Hàn vương An. Nước Hàn diệtvong, Tần đem đất Hàn đổi thành quậnDĩnh Châu. Trong khi đó, nước Triệu bịhạn hán nghiêm trọng, kinh tế khó khăn,dân chúng đói khổ, tình hình nguy ngập.Doanh Chính chớp thời cơ, 1 năm saulệnh cho Vương Tiễn và Đoan Hoà chiaquân 2 đường tiến công nước Triệu. Vương Tiễn tiến đánh đất Tỉnh Hình(tây Tỉnh Hình, tỉnh Hà Bắc). Đoan Hoà

bao vây kinh đô Hàm Đan của nướcTriệu. Vua Triệu lệnh cho Võ An quânLý Mục và tướng Tư Mã Thượng ngănchặn quân Tần. Đôi bên đánh nhau cảnăm, quân Tần vẫn không thắng được. Lúc này mưu sĩ Vương Ngao của Tầnlại nhận được mật lệnh đến đại doanhcủa lão tướng Vương Tiễn, nói: “Ý củaTần vương là lão tướng hãy viết một bứcthư cầu hoà gửi cho Lý Mục của quânTriệu. Ta sẽ có cách làm cho Lý Mụcthất bại”. Vương Tiễn hiểu ra kế ly gián củaTần vương, liền sai sứ giả đem thư sangdoanh trại của Lý Mục đề nghị giảnghoà. Lý Mục cũng phái người mang thưtrả lời, đồng ý đàm phán. Thế là sứ giả

đôi bên cứ thế đem thư qua lại, đôi bêntạm ngưng chiến. Trong khi đó, tại kinh đô Hàm Đan,Vương Ngao luôn lui tới tư dinh củaQuách Khai, nay tặng vàng, mai dângngọc, trở thành tri kỷ. Một bữa, VươngNgao làm ra vẻ bí mật báo tin với QuáchKhai: “Lý Mục giao hảo với VươngTiễn, ước định với nhau là sau khi dẹpxong nước Triệu sẽ phong cho Lý Mụclàm vua...”. Quách Khai vội tâu với vua Triệu.Vua Triệu chưa tin, Quách Khai liền đềnghị nhà vua phái người đến quan sátdoanh trại của Lý Mục quả nhiên thấy LýMục và Vương Tiễn có thư tín qua lạivới nhau. Vua Triệu nghi ngờ, liền sai sứ

giả mang chiếu chỉ đến đại bản doanhcủa Lý Mục, phong cho Triệu Thông làmđại tướng, buộc Lý Mục trao lại binhquyền cho Triệu Thông. Lý Mục thở dài: “Đúng là họ muốnđẩy ta vào tình cảnh của Liêm Pha”. Ôngthừa biết Triệu Thông không phải là đốithủ của Vương Tiễn, nên không chịu giaoquyền, đòi gặp vua Triệu. Sứ giả là taychân của Quách Khai, liền lập mưu cùngTriệu Thông giết Lý Mục. Năm Tần vương Chính thứ 19 (năm288 trước Công Nguyên), Vương Tiễntiếp tục đánh Triệu. Quân Triệu do thaychủ tướng, chỉ huy sai lầm, sĩ khí sa sútnên đại bại, Triệu Thông bị giết. QuânTần thừa thắng tiến chiếm toàn bộ vùng

đất phía đông Thái Hành Sơn, đến sátkinh đô Hàm Đan. Quân Tần bao vây Hàm Đan, vuaTriệu vô kế khả thi, chỉ ở trong cunguống rượu giải sầu. Quách Khai ngầmcho người đem thư tới Vương Tiễn, đềnghị Tần vương Doanh Chính thân chinhđến Hàm Đan, thì sẽ tận lực khuyên vuaTriệu đầu hàng. Tần vương Doanh Chính quả nhiênthân chinh tới Hàm Đan. Vua Triệu ở trênmặt thành nhìn thấy cờ hiệu của Tầnvương thì kinh hoảng. Quách Khai nhânlúc ấy liền khuyên vua Triệu đem viênngọc họ Hoà (ngọc quý) cùng bản đồHàm Đan dâng cho Tần vương thì sẽkhông bị giết. Vua Triệu đành tự mang lễ

vật, mở cửa thành ra hàng. Nước Triệudiệt vong. Khi quân Tần đang diệt Triệu, VươngTiễn đã điều một lực lượng tập kết ởTrung Sơn, gần biên giới nước Yên. Tháitử Đan, nước Yên thấy khó bề chống nổi,liền kết giao với các dũng sĩ, tổ chức ámsát Tần vương Doanh Chính. Năm Tần vương Chính thứ 20 (năm227 trước Công Nguyên), Thái tử Đanphái Kinh Kha và Tần Vũ Dương đi sứsang Tần, vờ hiến bản đồ nước Yên, kỳthực nhằm thừa cơ ám sát Doanh Chính.Kinh Kha đến kinh đô Hàm Dương củaTần, khi dâng địa đồ liền rút dao đâmDoanh Chính, nhưng chưa đâm trúng thìđã bị giết. Doanh Chính liền hạ lệnh cho

Vương Tiễn và Tân Thắng đem quânchinh phạt nước Yên. Không lâu sauVương Tiễn chiếm được Kế Đô củanước Yên. Doanh Chính muốn bắt Thái tử Đan làkẻ đã phái người đi ám sát mình, liền hạlệnh cho tướng Lý Tín đem quân truykích, đánh bại quân Yên tại Diễn Thủy.Vua Yên hết đường, bèn giết Thái tử Đanđể tạ tội với Tần vương và cầu hoà,nhưng Doanh Chính hạ lệnh đánh tiếpxuống phía nam, lập nước Yên mới. Đại bộ phận đất đai nam bắc HoàngHà đã bị Tần khống chế, chỉ còn trơ trọinước Nguỵ ở vùng trung hạ du. Năm Tầnvương Chính thứ 22 (năm 225 trướcCông Nguyên), Doanh Chính phái con

trai của lão tướng Vương Tiễn là VươngBôn đánh Nguỵ. Nguỵ vương vội cho tu sửa thành trì,đào hào sâu quanh thành, đồng thời saisứ sang cầu cứu Tề. Nhưng đại thần HậuThắng nói với vua Tề: “Nếu cứu việnNguỵ, hậu quả sẽ khó lường”. Nên Tềkhông xuất binh cứu Nguỵ. Vương Bôn liên tiếp chiến thắng,nhanh chóng tiến tới kinh đô Đại Lươngnước Nguỵ, bao vây. Quân Nguỵ liềuchết giữ thành. Mùa mưa đến, nước sông dâng cao.Vương Bôn liền cho dẫn nước sôngHoàng Hà vào thành. Thành Đại Lươngbị ngập lụt ba ngày, tường thành nhiều

chỗ sụt lở. Quân Tần theo đó vào thành,bắt sống vua Nguỵ. Nước Nguỵ diệtvong. Sau khi diệt Hàn, Triệu, Nguỵ; DoanhChính lại chuẩn bị đánh Sở. Lão tướngVương Tiễn tâu nước Sở hùng mạnh,phải có 60 vạn quân mới thắng được,còn tướng trẻ Lý Tín tâu rằng chỉ cần 20vạn. Doanh Chính liền phong Lý Tín làmđại tướng, Mông Điềm làm phó tướng,đem quân đánh sở. Vương Tiễn cáo bệnhvề nhà dưỡng lão. Lý Tín đánh mấy trận đầu thắng lợi,chủ quan là tình thế thuận lợi. Không ngờsau đó, Sở cử đại tướng Hạng Yên đem20 vạn binh mã dùng chiến thuật maiphục, đánh bại quân Tần. Doanh Chính

liền thân chinh đến nhà Vương Tiễn mờiông ra cầm quân, cấp cho ông 60 vạnquân. Vương Tiễn lần này xuất quân đánhbại đại quân của Hạng Yên. Năm sau, Vương Tiễn cùng lão tướngMông Võ (cha của Mông Điềm) đemquân tiếp tục tiêu diệt lực lượng còn lạicủa quân Sở, bắt sống Sở vương Phụ Sô.Nước Sở diệt vong. Diệt Sở xong, Vương Bôn thay chalàm đại tướng, viễn chinh Liêu Đông, bắtsông vua Yên, tiêu diệt tàn quân củacông tử Giá nước Triệu. Như vậy, 6nước chỉ còn có Tề. Lúc này vua Tề mớikhẩn trương, vội vã tập trung quân độitại phía tây nước Tề, chuẩn bị chống đỡ.

Năm Tần vương Chính thứ 26 (năm221 trước Công Nguyên), để tránh quânchủ lực của Tề ở phía tây, Vương Bônđem đại quân tiến thẳng từ bắc xuốngnam, tới tận kinh đô Lâm Tri. Đồng thời,Tần lại phái sứ giả đến đàm phán vớivua Tề, hứa cấp đất, phong tước. Trướctình thế đại quân đôi phương ở sát náchvà sự dụ dỗ về chính trị, vua Tề đầuhàng. Nước Tề diệt vong. Tần vương Doanh Chính xưng đế, lấyniên hiệu Tần Thủy Hoàng chấm dứt cụcdiện cát cứ và phân tranh hỗn loạn củacác chư hầu, lập nhà nước phong kiếntập quyền đầu tiên trong lịch sử TrungQuốc. “Năng nhi thị chi bất năng ”.

Có thể đánh mà làm như không thểđánh.

Mạo Đốn mạnh mà giả yếu

Sau khi Hán Cao Tổ Lưu Bang thốngnhất Trung Quốc, tộc Hung Nô ở phíabắc ngày một lớn mạnh, đe doạ vươngtriều Tây Hán mới được kiến lập. Mùa đông năm Hán Cao Tổ thứ bảy,Hán Cao Tổ đem quân chinh phạt. 32vạn quân Hán lần lượt tiến lên phía bắc.Tướng Hung Nô là Mạo Đốn liền sai TảHiền vương và Hữu Hiền vương manghơn một vạn thiết kỵ tiến xuống phíanam. Quân Hung Nô đến Tân Dương thìgặp quân Hán. Hai bên đánh 1 trận, quânHung Nô đại bại. Quân Hán truy kíchđến Ly Thạch (tỉnh Sơn Tây) lại đánh

thắng quân Hung Nô, thu rât nhiều đàngia súc mà Hung Nô vứt bỏ, mới dừnglại. Sau đó Hung Nô lại tập trung quân tạiphía tây bắc Lâu Phiền (Ninh Vũ, tỉnhSơn Tây). Hán Cao Tổ lệnh cho xa kỵtiến công mạnh, quân Hung Nô phải rútlui, quân Hán thừa thắng tiến lên phíabắc. Hán Cao Tổ vui mừng vì thắng lợiliên tiếp, định giải quyết luôn một lần cảthù trong lẫn giặc ngoài, bèn phái giánđiệp đi thăm dò thực lực nội bộ HungNô. Mạo Đốn biết vậy, liền để cho giánđiệp của quân Hán thâm nhập vào nộiđịa, còn mình giấu diếm lực lượng mạnh,chỉ để lộ những cánh quân già yếu ở bên

ngoài. Gián điệp của quân Hán trở về tâuvới Hán Cao Tổ những điều tai nghe mắtthấy và nói quân Hung Nô yếu kém, tanrã, có thể tiến đánh dễ dàng. Hán Cao Tổ nghe vậy liền đích thândẫn đại quân xuất phát từ Tấn Dương,trước khi lên đường lại phái Phụng XuânQuân Lưu Kính đi trước để thăm dò hưthực một lần nữa. . Suốt dọc đường tiến binh, hễ gặp binhmã của Hung Nô, quân Hán chỉ mới hòhét, binh mã của Hung Nô đã bỏ chạy tánloạn; đại quân dễ dàng vượt qua Cú TrúSơn (tây bắc huyện Đại, tỉnh Sơn Tâỵ).Lúc này, Lưu Kính phụng mệnh đi trướcthám thính quay trở về. Hán Cao Tổ vộihỏi: “Việc đánh Hung Nô dễ dàng phải

không?”. Lưu Kính đáp: “Thần cho rằngchớ nên khinh địch mà tấn công”. Hán Cao Tổ hỏi: “Vì sao?”. Lưu Kínhđáp: “Hai nước giao tranh, lẽ ra nên giễuvõ giương oai, phô trương lực lượng củamình, nhưng binh mã Hung Nô toàn làbọn tàn quân già yếu, chẳng tỏ ra mộtchút sĩ khí, thần cho rằng đó là đốiphương giả trá, bệ hạ nên thận trọng”. Hán Cao Tổ đang muốn đánh, thấyLưu Kính can ngăn nên nổi giận, lệnh bắtLưu Kính đưa về Quảng Võ (tây namhuyện Đại, tỉnh Sơn Tây) hạ ngục, chờđánh xong trở về sẽ trị tội. Hán Cao Tổ đem binh mã tiến công,chỉ muốn đánh nhanh thắng nhanh, lệnh

cho Thái Bộc Hạ Hầu Anh gấp rút tiếnquân, khiến chỉ còn kỵ binh theo kịp, bộbinh bị tụt lại phía sau. Khi quân tớiBình Thành, binh mã Hung Nô tràn ravây kín. Đôi bên giao chiến hồi lâu chưaphân thắng bại, vừa hay có Mạo Đốn chỉhuy kỵ binh Hung Nô kéo đến. Quân Hánvừa phải hành quân gấp rút, đói khát, lạivừa trải qua một trận kịch chiến, tình thếthật khó khăn. Hán Cao Tổ thấy vậy nhìnquanh, thấy góc đông bắc Bình Thành cómột ngọn núi lớn tên là Bạch Đăng Sơn,vội hạ lệnh phá vây, rút lên núi, dựng lũyđá ở đường lên núi, liều chết chống cự. Quân Hung Nô mấy phen xông lên núiđều không được. Mạo Đốn chia quân làmbốn cánh vây kín quanh núi. Đây chính là

nơi Mạo Đốn đã chọn làm cái bẫy đểtiêu diệt quân Hán. Hán Cao Tổ chỉ mong hậu quân củamình đến giải vây, nhưng hậu quân Hántụt hậu đã bị bốn mươi vạn quân HungNô chặn kín các nẻo đường dẫn tới BạchĐăng Sơn nên không tiếp cận được vớitiền quân của Hán Cao Tổ. Hán Cao Tổ bị vây khốn bảy ngày bảyđêm trên Bạch Đăng Sơn, may có mưu sĩTrần Bình hiến kế, phái người đem nhiềuvàng bạc châu báu dâng cho ái thê củaMạo Đốn, nhờ nói giùm với Mạo Đốn.Mạo Đốn nể vợ, nới lỏng vòng vây, chừa1 góc cho Hán Cao Tổ chạy thoát. Hán Cao Tổ đem quân trở về, qua

Quảng Võ liền ghé vào thăm Lưu Kínhvà nói: “Trẫm vì không nghe lời khanhnên mới bị trúng gian kế của bọn HungNô, thật xấu hổ khi gặp lại khanh”. Đoạnphong cho Lưu Kính chức quan Nội hầuvà hai ngàn hộ dân. “Dụng nhi thị chi bất dụng ” Muốn đánh mà làm như không cầnđánh.

Địch Thanh giả bộ nghỉ ngơi

Đời Tống Nhân Tông, năm HoàngThạch thứ nhất (năm 1049), thủ lĩnh dântộc thiểu số Quảng Tây là Nùng Trí Caokhởi binh chống nhà Tống, đánh thànhchiếm đất, giết quan địa phương, làmchấn động cả vùng Lĩnh Nam. Vua Tống phái tướng Trương Trung,Tưởng Giai đem quân đi trấn áp. Cả 2 vìkhinh địch mà thất bại; lại phái TônMiến, Dư Tịnh đi dụ hàng cũng vô ích.Tống Nhân Tông hết sức lo buồn. NămHoàng Thạch thứ tư (năm 1052), danhtướng nhà Tống là Địch Thanh lãnh binhchinh phạt. Tông Nhân Tông cử Địch

Thanh làm Tuyên Huy Nam Viện Sứ,thống nhất chỉ huy quân Lĩnh Nam. Vì khi hành quân, mỗi ngày chỉ đi mộtchặng đường vừa phải, đến mỗi châuthành lại nghỉ một ngày, cho nên khi tớiTân Châu quân lính vẫn mạnh khoẻ, sĩkhí hăng hái. Bấy giờ Nùng Trí Cao đóng quân tạiUng Châu (bờ nam sông Nam Úc, huyệnNam Ninh tỉnh Quảng Tây), dựa vào ảiCôn Luân để chống quân Tống. Vị trí ảiCôn Luân nằm ở tây nam Tân Châu, làcửa ải hiểm yếu, dễ thủ khó công. Năm Hoàng Thạch thứ 5 (năm 1053)trung tuần tháng Giêng, đại quân Tốngđến Tân Châu đúng vào dịp tết Nguyên

tiêu. Địch Thanh cho toàn quân nghỉ 10ngày chờ lệnh, lại còn cho mở yến tiệc 3ngày. Ngày thứ nhất vào rằm thángGiêng. Tối hôm đó trăng sáng vằng vặc,cả thành Tân Châu treo đèn kêt hoa, náonhiệt vui vẻ khác thường. Địch Thanhđích thân chủ trì yến tiệc, mời các chưtướng uống rượu thoả sức. Hôm sau Địch Thanh lại đích thân chủtrì yến tiệc, nhưng lần này chỉ mời toàncác phó tướng. Tiệc đến tận canh hai, độtnhiên mây đen kéo tới che lấp cả mặttrăng, mưa trút ầm ầm. Địch Thanh bỗnghai tay ôm bụng, nói là cảm thấy khôngkhoẻ, xin lui vào nghỉ. Lát sau, ĐịchThanh cho người ra chuyển lời: “Nguyênsư thỉnh tướng quân Tôn Miến thay mặt

tiếp rượu, chờ nguyên sư uống thuốc vànghỉ ngơi xong sẽ lại ra tiếp đãi quankhách”. Chờ đến canh 5, trời sắp sáng vẫnchưa thấy Địch Thanh trở lại bàn tiệc.Đến lúc mọi người đều buồn ngủ, cóquân chạy vào báo tin : “Canh ba đêmnay, nguyên sư đã chiếm được ải CônLuân! Thì ra, Địch Thanh sớm đã tính rằngnếu chỉ bằng sức mạnh thì không thểchiếm được ải Côn Luân. Sau khi đếnTân Châu, tuy có thể lập tức tấn công,nhưng ông hạ lệnh cho quân sĩ nghỉ ngơi10 ngày, bày yến tiệc ba ngày để đốiphương mất cảnh giác. Quả nhiên, quândo thám của địch báo về là quân Tống

đang nghỉ ngơi, chưa tiến công ngay, nênđịch lơ là phòng bị. Đến ngày Rằm tháng Giêng, mọi việcchuẩn bị xong. Khi Địch Thanh rời bàntiệc để hạ lệnh hành động, quân lính giữải Côn Luân vẫn tưởng quân Tống đangsay sưa yến tiệc, nên cũng tụ tập ăn nhậu.Địch Thanh đích thân dẫn quân đội mưagió, men theo đường nhỏ, trong đêm tốitiến sát cửa ải mà quân trên ải vẫn khônghay biết. Địch Thanh phát lệnh xông lênchém giết. Một trận ác đấu diễn ra, cuốicùng quân Tống chiếm được cửa ải trọngyếu này. Đường tiến quân xuống phíanam đã rộng mở, quân Tông thừa thắngtiến thẳng xuống Ung Châu. Nùng Trí Cao nghe tin Côn Luân thất

thủ, liền chiếm giữ địa hình có lợi, từtrên cao nhìn xuống, bày trận nghênhchiến. Địch Thanh bố trí bộ binh ở mặttrước, kỵ binh hộ vệ hai bên, tấn côngmấy ngàn quân của Nùng Trí Cao, quânNùng Trí Cao bỏ chạy tan tác. QuânTống toàn thắng. “Cận nhi thị chi viễn” Muốn đến gần mà làm như lùi xa.

Việt Vương nghi binh phá quân Ngô

Năm Chu Kính vương thứ 42 (năm478 trước Công Nguyên), nước Ngô bịhạn nặng, kho lương dốc cạn, dân chúngchết đói vô số. Câu Tiễn cho rằng thờicơ đã tới, cất binh đánh Ngô. Tháng 3, đại quân Câu Tiễn kéo đếnLạp Trạch. Vua Ngô là Phù Sai nghe tin,vội đem quân nghênh chiến. Đôi bên bàytrận ở 2 bờ sông Nam Bắc, quân Ngô ởphía Bắc, quân Việt ở bờ Nam. Câu Tiễn thấy binh mã quân Ngôkhông ít hơn quân mình, liền bàn vớiPhạm Lãi, Văn Chủng dùng kế nghi binh,Phạm Lãi chỉ huy hữu quân tiến lên mạn

ngược, Văn Chủng chỉ huy tả quân tiếnxuống mạn xuôi. Chiều tối, sau khi ăn,hai đạo quân tả hữu chia ra ẩn ở mésông. Đến nửa đêm, hai đạo quân của PhạmLãi và Văn Chủng cùng hò reo và chiêngtrống ầm ầm. Phù Sai tưởng quân Việtchia làm hai đường vượt sông, liền phânbinh thành 2 đạo nghênh chiến. Nhân lúc quân Ngô đã toả ra hai phíacách xa nhau, Câu Tiễn thống lĩnh quânchủ lực vượt sông tấn công bất ngờ. Tạiđây, lực lượng quân Ngô quá mỏng nênbị đánh bại. Quân Việt thừa thắng truykích đến tận Mạt Ấp (nam huyện Ngô,tỉnh Giang Tô).

Hai đạo tả hữu quân Ngô vội vã quaytrở lại cứu viện, nhưng vì gấp gáp mệtmỏi nên cũng đại bại, phải tháo chạy.Quân Việt truy kích đến kinh đô ThànhGiao của Ngô thì đuổi kịp. Trong lúc đó,hai cánh của Phạm Lãi và Văn Chủng đãkịp vượt sông hợp với trung quân, baovây quân Ngô, đánh quân Ngô thảm bại.Phù Sai chỉ còn một ít tàn quân, đành luivào đóng cửa thành cố thủ. “Viễn nhi thị chi cận” Muốn lùi ra xa mà làm như tới gần. 

Hàn Tín đánh lừa Ngụy Báo Vương

Tháng Sáu năm Hán Cao tổ thứ hai(205 trước Công Nguyên), mẫu thân củaNguỵ Báo vương bị bệnh nặng, NguỵBáo vương tâu với Lưu Bang xin đượcvề nhà thăm nom. Lưu Bang thấy lời xinhợp đạo nghĩa, liền chấp thuận và địnhkỳ hạn để Nguỵ Báo vương trở lại. Nàongờ Nguỵ Báo vương sau khi vượt quaHoàng Hà liền phản lại Hán vương màliên kết với Sở. Ngụy Báo vương chiếm cứ Hà Đông(tỉnh Sơn Tây), tiến sang phía tây có thểuy hiếp Quan Trung, xuống phía nam cóthể cắt đứt sự liên hợp giữa Quan Trung

với Huỳnh Dương, cùng với quân sở tạothành thế gọng kìm uy hiếp HuỳnhDương. Lưu Bang hay tin Nguỵ Báovương làm phản, cử Hàn Tín làm TảThừa tướng, cùng 2 tướng Tào Tham vàQuán Anh đem quân hỏi tội. Hàn Tín đem quân đến Lâm TấnQuan, nhìn sang phía đối diện, thấy quânNguỵ bày trận san sát, không thể vượtsông, bèn chọn nơi hạ trại. Hàn Tín lệnhTào Tham đem binh sĩ lên rừng chặt câylấy gỗ, bất kể cây lớn cây nhỏ, càngnhanh càng tốt. Đoạn lại lệnh cho QuánAnh sai binh sĩ đến các chợ mua vàingàn chiếc vò, vại, chum đem về, khôngđược chậm trễ. Hai ngày sau, Tào Thamvà Quán Anh làm xong phần việc được

giao. Tiếp đó, Hàn Tín yêu cầu họ làm bèvà hướng dẫn cách làm bè gỗ ghép vớichum vại. Mấy hôm sau, toàn bộ côngviệc đã hoàn thành. Nghe tin bè mảng đã làm xong, HànTín đích thân kiểm tra. Đến tối, ông lệnhcho Quán Anh cùng vài ngàn binh sĩ ởlại bến Lâm Tấn, làm như chuẩn bị vượtsông, để thu hút sự chú ý của quân Nguỵ,còn ông cùng với Tào Tham, nửa đêm tổchức đưa các bè mảng xuống Hạ Dươngcho quân lính vượt sông. Nguỵ Báo vương chỉ chú ý tới tìnhhình ở bến Lâm Tấn, vì cho rằng phíathượng du quân Hán không hề có thuyền

nên chẳng thể vượt sông. Do vậy, quânHàn Tín sang sông không gặp trở ngại gì,khi tiến sát tới Đông Trương, gặp doanhtrại quân Nguỵ, Tào Tham dẫn quân xôngvào chiếm An Ấp, hậu phương quânNguỵ. Hàn Tín khích lệ quân sĩ thừathắng tiến quân công phá kinh đô BìnhDương của nước Nguỵ. Nguỵ Báo vương ở Bình Dương nghetin An Ấp thất thủ, vội đem quân ra ngoàithành nghênh chiến, nhưng chẳng mấychốc đã thua, vội ôm đầu tháo chạy. Quân Hán truy đuổi đến Đông Viên(tây Viên Khúc, tỉnh Sơn Tây) thì vây kínquân Nguỵ lại. Hàn Tín ra lời kêu gọi,quân Nguỵ liền vứt giáo qui hàng. NguỵBáo vương hết đường chạy trốn, đành

xuống ngựa khoanh tay chịu trói. "Lợi nhi dụ chi ” Địch tham lợi thì đem lợi mà nhử.

Khuất Hà nhử quân Giảo

Năm 702 trước Công Nguyên, Sở Võvương thân chinh đem quân đánh nướcGiảo. Đại quân hạ trại tại phía nam thànhnước Giảo. Quân Sở công phá mãnh liệt,nhưng gặp phải sự chống cự kiên cườngcủa quân trong thành, tấn công mấy trậndữ dội vẫn chưa hạ nổi. Sở Võ vương buồn rầu ngồi một mìnhtrong trướng uống rượu. Khuất Hà vàoyết kiến, tâu: “Thần có một kế khả dĩ dụđịch ra khỏi thành”, Sở vương cả mừng,sai tả hữu lui ra ngoài, một mình mậtnghị với Khuất Hà. Sáng hôm sau, 1 đoàn phu dịch nước

Sở đi vòng qua Giảo thành lên dãy núiphía bắc chặt cây làm củi, đến chiều từngtốp, từng tốp lẻ tẻ lại gánh củi về doanhtrại, hoàn toàn không có binh sĩ hộ tống.Quân canh giữ thành Giảo lấy làm lạ,liền mời vua ra xem rồi xin được xông rabắt sống phu dịch. Nhưng vua nói:“Không được! Đây là kế của quân Sở dụta ra ngoài thành, chớ mắc mưu”. Liên tiếp mấy ngày sau, quân Sở vẫntiếp tục cho phu dịch lên núi chặt củi vàgánh về doanh trại. Trong thành Giảo bịvây đã lâu, củi cũng sắp cạn. Vua Giảolúc này cũng tin rằng quân Sở lên núikiếm củi là để tính kế lâu dài, liền choquân xông ra bắt phu dịch của quân Sởđể cướp củi. Quân Giảo chỉ chờ có thế,

liền xông ra bắt được 30 phu dịch ngườiSở. Hôm sau, quân Sở vẫn tiếp tục chophu dịch lên núi kiếm củi. Quân Giảothấy vậy lại tranh nhau xông ra bắt phudịch. Quân Sở đã bố trí phục binh từsớm ở phía ngoài cửa bắc thành Giảo.Đợi quân Giảo ra khỏi thành một lúc,tiếng trống trận liền nổi lên, tiếng hô dậyđất. Quân Giảo cuống cuồng chạy vềthành nhưng bị phục binh quân Sở đổ rachém giết và bắt sống rất nhiều. NướcGiảo nhỏ bé, chỉ một trận bị thiệt hạinặng, đành chịu nhục làm thuộc quốc chosở. “Loạn nhi thủ chi ”

Địch rối loạn thì thừa cơ tiến đánh.

Thốc Phát Nộc Thiện làm rối loạnquân Hậu Tần

Tháng 3 năm Đông Tấn Nguyên Hưngthứ nhất (năm 402), Thốc Phát Lợi LộcCô của dân tộc Tiên Ti tạ thế, em trai làThốc Phát Nộc Thiện kế vị, dời đô vềphía đông, tới Lạc Đô (tỉnh Thanh Hải),xưng hiệu Lương vương, sử gọi là NamLương. Năm Nguyên Hưng thứ ba (năm 404),Hậu Tần vương Diêu Hưng sai sứ giảđến đe dọa Thốc Phát Nộc Thiện. ThốcPhát Nộc Thiện sợ uy thế Hậu Tần, đànhkhuất phục cầu hoà, tạm bỏ niên hiệuLương vương.

Mùa hè năm 406, Thốc Phát NộcThiện đem thuộc hạ đến vùng sa mạc gầnthành Cô Tạng, bề ngoài làm như nghelệnh Hậu Tần, kỳ thực để huấn luyện binhmã, rửa cái nhục phải bỏ niên hiệu,chuẩn bị tái lập Vương quốc NamLương. Tháng 5 năm Nghĩa Hy thứ tư (năm408), Hậu Tần vương Diêu Hưng khôngan tâm về Thốc Phát Nộc Thiện, cử binhđánh Cô Tạng. Quan thượng thư là LangVi Tông can: “ Nộc Thiện mưu thâm chílớn, không phải hạng tầm thường, khôngnên viễn chinh”. Hậu Tần vương khôngnghe, nói: “Quả nhân đã có diệu kế”. Diêu Hưng cử con trai mình là Diêu

Bật lĩnh 3 vạn quân đến Cô Tạng, pháiTả Bộc Xạ Tề Nan đem hai vạn kỵ binhchinh phạt Hạ vương Hách Liên Bột Bột. Diêu Hưng cho người đem thư tớiThốc Phát Nộc Thiện giải thích rằng Hạvương Hách Liên Bột Bột phản nghịchnên phải đem đại quân đi trừng phạt,Diêu Bật đến Hà Tây để chặn đường rútchạy của quân Hạ về phía tây mà thôi. Thốc Phát Nộc Thiện cũng vờ nghelời Diêu Hưng, nhưng ngầm sai thủ hạthân tín dò xét hành động của quân HậuTần. Không lâu, bắt được mấy tên mật sứcủa Hậu Tần vương, Nộc Thiện đích thânhỏi cung, được biết trong nội bộ củamình có kẻ làm nội ứng cho Hậu Tầnvương. Nộc Thiện cả giận đem từng tên

nội ứng ra tra xét rồi xử tử hết đế trấn anlòng quân. Lúc này, đại quân của DiêuBật đã hạ trại ở đồng cỏ phía tây CôTạng, chuẩn bị đánh thành. Thốc Phát Nộc Thiện đứng trên thànhquan sát thế trận của quân Hậu Tần, chỉthấy trên đồng cỏ mênh mông doanh trạiquân địch san sát trải dài hàng chục dặm,lũy cao hào sâu, giáp trụ lấp lánh, thanhthế hùng mạnh. Bộ hạ của Nộc Thiện đãcó vẻ kinh sợ nhưng Thốc Phát NộcThiện đã sẵn kế trong đầu. Ông lệnh cho10 viên tướng đem quân đi mai phục ởphía sau doanh trại quân Hậu Tần. Sauđó lệnh các quận huyện sở thuộc dồnnhiều đàn dê cừu tới ngoại vi thành CôTạng.

Tả hữu nghe lệnh lấy làm lạ, ThốcPhật Nộc Thiện mỉm cười, nói: “ Quânđịch từ xa đến đây, kỷ luật nghiêm chỉnh,quân đông tướng nhiều, phải làm chochúng hỗn loạn mới mong đánh thắng”.Mọi người thán phục, liền đi chuẩn bị. Những đàn dê cừu lớn được dồn đếngần phía sau doanh lũy quân Hậu Tần.Đại tướng của quân Hậu Tần là LiềmThành cho rằng quân Nam Lương chưađánh đã loạn, bèn hạ lệnh cho quân sĩ bắtcừu, ai bắt được nhiều sẽ được thưởngcông. Binh lính thấy thế tranh nhau rađuổi bắt, doanh trại lập tức hỗn loạn.Diêu Bật muốn ngăn lại đã không kịpnữa.

Thốc Phát Nộc Thiện thấy quân địchđã trúng kế, liền đứng trên thành bắnpháo hiệu. Mười viên tướng mai phụcsẵn lập tức dẫn kỵ binh đánh vào doanhtrại quân Hậu Tần. Quân Hậu Tần đã rốiloạn, không kịp bày trận, chết vô số, tànbinh ôm đầu tháo chạy. . Hậu Tần vương Diêu Hưng thấy contrai thất trận trở về, thở dài ngao ngán,nói với Thượng thư Vi Tông: “Quả nhânhối hận đã không nghe lời hiền khanh,mới ra nông nỗi này”. Tháng 11 năm đó, trước sự bái lạyhoan hỉ của bá quan, Thốc Phát NộcThiện lên ngôi vị Nam Lương vương mộtlần nữa.

“Thực nhi bị chi” Lực lượng địch hùng mạnh, thì phảichú ý đề phòng.

Thạch Đạt Khai phòng thủ nhiềulớp, đánh tan quân Tương

Để kiểm soát thượng du TrườngGiang, bình định nốt Giang Nam, tháng 5năm Thanh Hàm Phong thứ ba (năm1853), Thiên vương Hồng Tú Toàn ralệnh cho các tướng Hồ Dĩ Hoảng và LạiHán Anh đem hơn 1000 chiến thuyền tiếnvề phía tây đánh quân Tương. Nhưng đếntháng 8 năm sau, quân Thái Bình liêntiếp thua, mất hàng ngàn dặm đất, phảirút khỏi Hồ Nam. Để xoay chuyển tìnhthế, Hồng Tú Toàn lệnh cho danh tướngDực vương Thạch Đạt Khai đem quâncứu viện.

Thạch Đạt Khai tiến đến Hồ Khẩu,Mai Gia Châu (thuộc bờ nam TrườngGiang, phía tây Cửu Giang), thì thủyquân của quân Tương do Tăng QuốcPhiên lãnh đạo đã vượt qua Cửu Giangxông tới, tình thế nguy hiểm. Thạch Đạt Khai cùng chư tướng thấyhạm đội địch xếp đội hình nghiêm chỉnh,những chiến thuyền rộng lớn ở giữa chỉhuy, các con thuyền nhỏ ở ngoài tác chiếnlinh hoạt như con thoi, trên các thuyềnrồng có lắp đại bác phương Tây. Thạch Đạt Khai nói: “Quân địch tinhnhuệ đang lúc mạnh nhất, thủy quân mạnhmẽ, nhất thời ta chưa thắng thế nổi. Tạmthời đắp lũy kiên cố phòng thủ, đợi cơhội xuất kích mới thắng được”. Các

tướng lập tức tổ chức bố phòng và khẩntrương xây dựng, tu sửa và củng cố côngsự. Quân Thái Bình dưới nước thì dựavào hệ thống bè mảng, trên bộ thì cóthành lũy phòng thủ nghiêm mật, sẵn sàngchờ địch. Ban ngày, quân Tương tiến vào HồKhẩu liều mạng tấn công, không xôngđược vào bên trong, bị thương vong nặngnề. Buổi tối, trên 100 chiến thuyền nhỏcủa quân Thái Bình chia thành nhiều tốp,tiến đến gần doanh trại thủy quân củaquân Tương, nhúng củi vào dầu, châmlửa rồi ném đuốc sang thuyền địch. Cùnglúc đó, quân Thái Bình ở hai bên bờđánh trống reo hò liên tục, khiến quân

Tương ăn không ngon, ngủ không yên, vôcùng mệt mỏi, bèn quyết đánh gấp đểthoát cảnh khó khăn. Một ngày khác, quân Tương phối hợpthủy bộ cùng tấn công Hồ Khẩu. Chúngquyết lao thuyền vào phá bè mảng, tuy bịthương vong vẫn liên tục xông vào. Vì thủy bộ quân Tương phối hợp tấncông quá mạnh, bất chấp thương vong,nên quân Thái Bình sau nhiều giờ tửchiến, cuối cùng hệ thống bè mảng liênhoàn trên sông bị phá tan. Thấy nếu chỉ dựa vào Hồ Khẩu khóbề chống giữ, lại càng khó thủ thắng,Thạch Đạt Khai cho chất cát, đá lên cácthuyền lớn, rồi đánh chìm ở giữa sông để

ngăn không cho thuyền lớn của địch vượtqua. Phía bờ tây, ông cố ý để một cửa ảichỉ có các tấm phên mỏng che chắn. Cácthuyền nhỏ của địch có thể dễ dàng vượtqua. Công việc chuẩn bị xong xuôi, chỉchờ địch sa bẫy. Quân Tương tiến công Mai Gia Châu.Qua một trận kịch chiến, quân Thái Bìnhgiả thua rút lui, cánh quân giữ Hồ Khẩucũng rút lui về phía hồ Phàn Dương.Thủy sư quân Tương là Tiêu Tiệp Tamđắc ý, lệnh cho các thuyền nhỏ xông vàođốt phá định tiêu diệt quân Thái Bìnhtrong hồ Phàn Dương.Hôm sau, TiêuTiệp Tam lại ra lệnh cho các thuyền nhỏthừa thắng vuợt qua cửa ải phía tây truykích, đến tận Cô Đường cách Hồ Khẩu

40 dặm mới dừng lại. Thạch Đạt Khai thấy quân địch đãvào sâu, lập tức ra lệnh bịt kín cửa ải HồKhẩu để cắt đứt đường rút lui của hơn100 thuyền lớn nhỏ và 2000 quân củaTiêu Tiệp Tam; chia cắt thủy quân củaquân Tương ra làm hai. Hôm sau, khi đoàn thuyền của TiêuTiệp Tam chuẩn bị quay về TrườngGiang, phát hiện trên mặt sông phía HồKhẩu đã có vô số hạm thuyền lớn bàytrận chỉnh tề phong toả mặt sông. Từ cáclũy đất 2 bên bờ xuất hiện vô số cỗ pháochĩa nòng nhắm xuống. Tiêu Tiệp Tambiết là đã trúng kế. Đoàn thuyền nhỏ của quân Tương bị

pháo dập, bị thuyền lớn tấn công, lạikhông có các thuyền rồng che chở, khôngthể đánh trả, đường rút cũng chẳng còn,cái bị chìm, cái bị đập tan. Trong khi các thuyền nhỏ của TiêuTiệp Tam tiến sâu vào phía hồ PhànDương, thì các thuyền rồng của quânTương bị hơn 30 thuyền nhỏ của quânThái Bình bao vây bắn tên lửa và phónghỏa đốt cháy. Nửa đêm, nhân trời không trăng sao,quân Thái Bình lại cho hơn 30 chiếcthuyền nhỏ lặng lẽ đến sát thủy trạithuyền rồng của quân Tương, ném đuốclửa lên thuyền. Mấy ngàn quân Thái Bìnhở hai bên bờ cũng phóng tên lửa xuốngthủy trại quân Tương. Chỉ thấy mặt sông

đầy lửa, không gian đầy khói, cả thủy trạiquân Tương mịt mù khói lửa. Thuyền rồng của quân Tương nặng nề,không có thuyền nhỏ bảo vệ, chẳng khácgì chim gãy cánh, khó bề xoay sở. 1 sốthuyền chưa dập tắt đám cháy đã vội vãkéo buồm rút chạy. Trận này quân Tươngđại bại. Hơn 40 thuyền rồng bị cháy,những chiếc còn lại chạy về cửu Giang. Quân Thái Bình thừa thắng, nửa đêm,nhân lúc trăng mờ, mấy chục lá thuyềnnhỏ của Thạch Đạt Khai lén tiếp cận thủytrại của quân Tương ở Cửu Giang vànhất tề phóng tên lửa, ném đuốc lửa, đốtcháy hơn mười hạm thuyền lớn của quânTương.

Quân Tương mới thoát Hồ Khẩu rútvề đây, chưa kịp hoàn hồn, lại bị tập kíchbất ngờ, thì hồn xiêu phách lạc, vội giongbuồm chạy, chẳng còn hàng ngũ gì nữa. La Đại Cương chỉ huy quân Thái Bìnhngược dòng tiến lên, đuổi kịp soái thuyềncủa Tăng Quốc Phiên, bèn vây chặt Lại.Quân Thái Bình nhảy lên thuyền đánhxáp lá cà. Trong cơn hỗn chiến, TăngQuốc Phiên được tùy tòng bảo vệ, nhảyxuống 1 thuyền nhỏ chạy trốn. Thủy quândo y khổ công xây dựng trong 2 năm đãbị diệt sạch. Trận Hồ Khẩu, Quân TháiBình thắng lợi hoàn toàn. “Cường nhi tị chi” Quân địch hùng mạnh thì ta né

tránh.

Tấn Văn Công lui quân mà thắngtrận Thành Bộc

Trận Thành Bộc giữa Tấn và Sở nămChu Tương vương thứ 20 (năm 632trước Công Nguyên) là trận đánh có ýnghĩa quyết định với cuộc tranh giành báchủ lâu dài giữa Tấn và Sở thời XuânThu. 2 năm trước (năm 634 trước CôngNguyên), nước Lỗ sau nhiều lần bị nướcTề tiến đánh, đã phái người sang nướcSở cầu cứu. Nước Tống từng bị Sở đánhbại tại trận Hoằng Thủy khiến TốngTương Công tử thương, song không camchịu thất bại, mấy năm gần đây thấy thế

lực nước Tấn ngày một lớn mạnh, bèn cửngười sang giao hảo để dựa vào Tấn.Như vậy, nước Lỗ thì ngả theo Sở, Tốngngả theo Tấn, dẫn tới trận đánh lớn ởThành Bộc giữa Tấn và Sở. Lệnh Doãn Thành Đắc Thần đem quânSở tiến thẳng đến nơi đóng quân củanước Tấn. Tấn Văn Công thấy cuối cùng quân Sởđã bị khích nộ mà đem quân đánh trước,liền y theo kế hoạch đã định, hạ lệnh luiquân 90 dặm về địa giới nước Vệ, vìvùng ấy có địa hình có lợi cho sự tácchiến của quân Tấn. 1 số tướng sĩ Tấn cho rằng quân Sởđã mệt mỏi vì phải vây lâu thành đô

nước Tống, có thể đánh luôn cần gì phảithôi thủ. Hồ Yển giải thích: “Ngày trướcTấn hầu lưu vong đến Sở, từng chịu ơncủa vua Sở, có hứa “Nếu Tấn, sở giaotranh, Tấn sẽ lui binh 90 dặm”. Nay nếukhông thực hiện lời hứa ấy, thì khôngđáng mặt anh hùng”. Quân Tấn đã lui xa, nhiều tướng sĩquân Sở không muốn đuổi theo. Đạitướng Đấu Bột của quân Sở nói vớiThành Đắc Thần: “Quân Tấn một mựckéo cả đại quân thối lui. Hiện thời ta tiếnTấn lùi, như vậy là quân ta vẻ vang lắmrồi. Huống hồ Sở vương đã lệnh tránhgiáo chiến với quân Tấn, vậy nên dịp nàyđem quân về nước thì hơn”. Thành Đắc Thần cho rằng quân Tấn

rút chạy, nên không nghe Đấu Bột, hạlệnh truy kích. Quân Sở đuổi liền 90dặm, đến tận Thành Bộc thuộc nước Vệ(nam huyện Bộc Dương, tỉnh Hà Nam). Tấn vương bề ngoài ra vẻ giữ lờihứa, thực tế là để tranh thủ dư luận, đặcbiệt tranh thủ sự ủng hộ của các nước Tề,Tần, Tống. Rút lui 90 dặm vừa tránhđược nhuệ khí của quân địch, vừa khiếnquân địch chủ quan kiêu ngạo. Trong khiquân Tấn có 700 chiến xa, 3 vạn quân,trang bị đầy đủ. Hữu quân do hai tướngHồ Mao, Hồ Yển chỉ huy. Tả quân doLoan Chi, Tư Thần chỉ huy. Trung quândo Tiên Chẩn, Khích Tần chỉ huy. TiênChẩn làm nguyên soái tổng chỉ huy. Quânđội ba nước Tần, Tề, Tống chưa đến 2

vạn người tham chiến như cũ, thống nhấtdo Tiên Chẩn điều động. Lúc này quân Sở đã đuổi tới. ThànhĐắc Thần quan sát địa hình, thấy dải đấtKhưu Lăng gần phía quân Tấn có lợi đểbày trận, liền bố trí quân Sở ở KhưuLăng. Bố trí xong, Thành Đắc Thần saiĐấu Bột ra khiêu chiến với quân Tấn.Tấn Văn công lại còn giữ lễ, phái LoanChi đem thư sang trả lời: “Tấn hầu vìkhông dám quên ơn cũ của Sở vương,nên mới lui quân về đây. Nay vẫn khôngđược quan đại phu (chỉ Thành Đắc Thần)lượng thứ, đành sáng mai nghênh chiến”. Hôm sau, trận quyết chiến bắt đầu. Tảquân của tướng Tư Thần trước hết tiếncông hữu quân của Sở ở trước mặt. Đội

tiên phong của quân Sở vốn là lính 2nước Trần, Thái hợp lại, sức chiến đấuyếu ớt, bị tấn công đột ngột, vô cùnghoảng hốt, công tử Mão của nước Thái bịgiết, quân sĩ tháo chạy tán loạn. Hữu quân Tấn do Hồ Mao chỉ huykéo lá cờ lớn ở phía nam, giả bộ chủtướng thối lui để dụ tả quân Sở do TửTây chỉ huy ở trước mặt đuổi đánh. Đồngthời, tả quân Tấn do Loan Chi chỉ huycho ngườỉ ở phía sau trân địa dùng xengựa kéo các cành cây cho bụi đất tunglên mù mịt, giả bộ quân cũng đang rútlui, để dụ cánh hữu của quân sở do ĐấuBột chỉ huy xông tới. Thành Đắc Thận không hiểu mưu kếcủa quân Tấn, liền hạ lệnh cho toàn quân

xông tới. Tả quân của Tử Tây tiến quánhanh, để hở hẳn bên sườn. Nguyên soái Tiên Chẩn của quân Tấnthấy quân Sở đã bị dẫn dụ, liền ra lệnhthay đổi thế trận, đánh thẳng vào bênsườn bị hở của cánh tả quân địch. Lúc này quân của Hồ Mao và Hồ Yểngiả bộ lui cũng đã bỏ lá cờ lớn, phối hợpvới trung quân kẹp chặt cánh quân bên tảcủa địch. Quân Tử Tây bị kẹt ở giữa haigọng kìm , bị tiêu diệt gần hết, số còn lạitháo chạy. Bên quân Sở, Đấu Bột chỉ huy quâncánh hữu, vốn sĩ khí và binh lực đều đãbị sa sút trầm trọng, thấy cảnh tả quânTân của Loan Chi rút chạy vội thúc quân

xông lên, nhưng cũng lại bị đánh thảmbại như cánh bên tả. Đấu Bột trúng tênbỏ chạy. Hai cánh quân tả, hữu của quân Sở đãtan tác, chủ lực trung quân trơ ra trướcđòn. Hai cánh tả hữu của quân Tấn thìvừa đắc thắng lập tức cùng với trungquân hợp thành thế bao vây quân Sở. Quân Sở chống không nổi, nhiều tốpquẳng cả xe ngựa, khí giới bỏ chạy.Thành Đắc Thần thấy quân mình sắp bịtiêu diệt hoàn toàn, nhân lúc quân Tấnchưa hoàn thành thế hợp vây, vội thu thậptàn binh tháo chạy. Trận Thành Bộc kết thúc. Tấn Văncông biết nghe ý kiến các tướng, biết né

cường địch, dụ quân Sở tới khu vực cólợi cho mình, chờ địch đã mỏi mệt, hếthẳn khí thế, từ mạnh hóa yếu, mới quyếtchiến, chỉ 1 trận đã thắng. Trận này cóquyết định để Tấn Văn công tranh bá ởTrung nguyên. “Nộ nhi náo chi ” Địch hung hăng thì ta quây nhiễu

Lưu Ký quấy nhiễu quân Kim

Tháng 5 năm Nam Tống Cao TôngThiệu Hưng thứ mười (năm 1140), triềuKim hủy bỏ hoà nghị thư với triều đìnhNam Tống, hung hăng cất quân tiếnxuống phía nam đoạt lại toàn bộ đấtGiang Nam và Thiểm Tây mà hoà nghịthư đã qui định phải trả lại cho NamTống, sau đó tiếp tục tiến quân uy hiếpHoài Nam. Nam Tống cử Lưu Ký làm thái thúBiện Kinh (Khai Phong, tỉnh Hà Nam),đem 18000 người theo đường thủy tiếnlên phía bắc nhậm chức, được tin BiệnKinh đã bị quân Kim chiếm, liền hạ lệnh

cho quân bỏ thuyền lên bộ, tiến gấp,trung tuần tháng 5 thì tới Thuận Xương(huyện Phụ Dương, tỉnh An Huy) cố thủở đó. Để biểu thị quyết tâm, Lưu Ký ra lệnhđánh chìm mọi chiếc thuyền đậu ở cửathành phía đông, đồng thời đưa toàn bộgia quyến của mình vào một ngôi chùa,chất đầy củi xung quanh và tuyên bố vớicác tướng sĩ: “Nếu thành bị phá, các vịhãy lập tức hoả thiêu toàn bộ gia đìnhcủa ta!” Quân dân đều xúc động trước gươngtrung kiên của Lưu Ký nguyện sống chếtgiữ thành. Lưu Ký phái các tướng canh giữ 4

cửa thành, lệnh cho nam giới xây đắp luỹđất, củng cố tường thành, nữ giới thì màidao kiếm, lại phái trinh sát đi do thámtình hình địch. 6 ngày sau, công việcchuẩn bị phòng thủ hoàn thành, nghiêmtrận chờ địch. Lúc này mấy ngàn kỵ binhquân Kim đã vượt qua sông Dĩnh Hà ởphía bắc Thuận Xương và tiến gần đếnthành. Lưu Ký đã mai phục sẵn quân liềnxông ra bất ngờ, quân Kim không kịp đềphòng, kinh hoàng bỏ chạy, thương vongcả ngàn tên, 2 tên bị bắt sống. Lưu Ký lấy khẩu cung tù binh, đượcbiết tướng Hàn Thường của quân Kim hạtrại ở trên bãi cát cách Thuận Xương 30dặm về phía tây bắc. Lưu Ký phái hơn

1000 quân ngay đêm ấy, nhân địch vừatới, tập kích bất ngờ khiến chúng thua to,mất hết nhuệ khí. Ngày 29/5, 3 đạo quân Kim do thốngchế Cát Vương Hoàn Nhan Bào và LongHổ đại vương Đột Hợp Tốc chỉ huy kéo3 vạn quân đến Thuận Xương, chuẩn bịcông thành. Địch mạnh kéo đến sát thành,mà 4 cửa thành đều mở rộng, trên mặtthành không có 1 người lính nào. QuânKim ngờ đối phương có quỉ kế, chưadám tiếp cận, trước tiên bắn một trận tênnhư mưa rào, vẫn không thấy trong thànhcó phản ứng gì, tưởng quân Tống đã sợhãi chạy khỏi thành, mới mạnh dạn xôngvào. Vừa đến sát cổng thành thì đột nhiênhàng vạn mũi tên từ trên thành cùng lúc

bắn xuống, quân Kim thương vong nặngnề, hoảng hốt lui lại. Lưu Ký lập tức đemquân xuất kích, quân Kim rối loạn, nhảycả xuống sông, lớp chết đuối, lớp bị bắtnhiều không kể xiết. Quân Kim đến Đông Thôn, cách thành20 dặm hạ trại. Ngay đêm đó, 1 trận mưalớn ập xuống, trời tối đen như mực. LưuKý phái tướng giỏi Lư Sung đem 500tráng sĩ lẻn vào doanh trại địch tập kích,trời tối đen thì nằm yên, khi chớp loésáng, thấy địch thì chém giết. Quân Kim trong trại hỗn loạn, sau đórút xa thêm 15 dặm để né tránh. Lưu Kýlại chọn hơn 100 tráng sĩ, mỗi người giắttheo một cây sáo, ban đêm lẻn vào doanhtrại địch. Hơn trăm tráng sĩ lúc thì tản

mác ẩn núp, lúc thì thổi sáo tụ lại, đợikhi chớp loé sáng mới ra tay. Quân Kimchẳng biết quân Tống nhiều hay ít, trongbóng tối chẳng phân biệt đâu là ta, địch,cứ thế chém giết lẫn nhau. Sáng ra thìtrong doanh trại quân Kim chỉ thấy xácchết ngổn ngang. Hoàn Nhan Bào tức tốcphái người cấp báo với thống soái HoànNhan là Tông Bật (tức Ngột Thuật) ởBiện Kinh. Tông Bật nghe tin đội quân đánhThuận Xương thất trận thì cả giận, lậptức triệu tập hơn 10 vạn quân tới ThuậnXương. Lưu Ký biết tin Tông Bật đem đạiquân đến tăng viện, liền họp bàn kế sáchvới các tùy tướng. Có người nói: “Chúng

ta đã đánh thắng, nay nên lui về phía namđể bảo toàn lực lượng”. Lưu Ký nói: “Chính vì chúng ta đãđánh bại đội tiên phong của địch mà làmcho chúng hết cả oai danh. Nay tuy địchnhiều ta ít nhưng ta chỉ có thể tiến chứkhông được lùi. Hơn nữa, địch mạnh ởphía trước, ta vừa rút là địch sẽ truyđuổi ngay, chẳng những bỏ phí thắng lợivừa rồi, mà còn để nguy hiểm cho vùngLưỡng Hoài, làm kinh động Giang,Chiết, công hoá thành tội hay sao?” Mọi người đều cho là phải, sẩn sàngmột mất một còn với chúng. Lưu Ký gọi 2 người họ Tạ và họThành nói nhỏ mấy câu sau đó hai người

lên ngựa ra khỏi thành đi do thám. Tạ vàThành giữa đường gặp đại quân Kim đếnchi viện, liền giả bộ kinh sợ mà ngã ngựađể quân Kim bắt giữ. Tông Bật hỏi cung,cả hai đáp: “Lưu Ký chỉ thích hư danh,muốn 2 bên hoà hảo để được làm Tháithú Biện Kinh, hưởng vinh hoa phú quýthôi”. Tông Bật tin là thật, cả mừng nói:“Nếu vậy là việc lấy Thuận Xươngchẳng có gì là khó”, rồi hạ lệnh quân sĩtiến gâp. Hôm sau, Lưu Ký thấy Tạ, Thành haingười trở về, cổ đeo gông, thì biết họ đãhoàn thành nhiệm vụ. Lưu Ký hạ lệnh chohai người lên thành, thấy trên gông cómột lá thư, bèn xẻ luôn trước mặt mọi

người vì e có thể ảnh hưởng xâu đếnquyết tâm của quân dân. Ngày 9/6, Tông Bật kéo quân đếndưới thành, thấy tường thành sơ sài thìnói: “Đúng là có thể dùng phất trần quétsạch”. Lúc đó, Lưu Ký sai người đemthư thách đánh, còn viết là nếu Tông Bậtdám vượt sông đánh thành, thì Lưu Kýsẵn sàng bắc 5 cây cầu nổi đón đốiphương sang. Tông Bật xem thư cả giận, truyền lệnhsáng hôm sau sẽ vượt sông công thành. Ycòn bẻ tên tuyên bố chiếm thành xong sẽgiết sạch đàn ông trong thành. Tối hôm đó, Lưu Ký sai lính lén đemđộc dược rắc lên cỏ ở phía thượng du

sông Dĩnh Thủy. Sáng ngày 10, quân Kim thấy trênsông có 5 chiếc cầu nối, liền theo đóvượt sông hợp vây Thuận Xương, trướchết tấn công mãnh liệt vào cổng thànhphía đông. Quân Lưu Ký chưa đầy hai vạnngười, nhưng chiến đấu ngoan cường.Quân địch đánh cửa thành phía đôngkhông nổi, bỗng nghe tiếng trống nổi dồn.Lưu Ký nghe tiếng trống, đem ngay nămngàn quân cơ động xông ra, quân Kimđại bại. Tông Bật đích thân chỉ huy hơn bangàn “Nha binh” đến chi viện. Cứ bangười thành một “ngũ”, ngựa cột chặt với

nhau bằng thừng da gọi là “thiết tháp”,chỉ có thể tiến, chẳng thể lùi, hai bên cókỵ binh giáp sắt bảo hộ, gọi là “Quải tửmã”. Quân Kim dùng cách này thườngcông phá thắng lợi nhiều thành trì vữngchắc, nên “Nha binh” được xưng là“Thường thắng quân”. . Thấy tình thế nguy cấp, Lưu Ký chorằng trước hết phải tiêu diệt bọn “Nhabinh” của Tông Bật thì tự khắc lực lượngcòn lại sẽ tan vỡ. Ông lệnh cho binh sĩdùng rìu và đao xông vào bọn “Nhabinh” cứ nhắm chân ngựa mà chém. Quân Tống mấy phen chém giết, quânKim người chết ngựa què, tổn thất támchín phần. Lúc này trời nắng gay gắt,người ngựa đói khát, tranh nhau uống

nước, ăn cỏ, nhưng đều trúng độc ngãlăn. Thừa lúc địch mệt mỏi, Lưu Ký pháibinh liên tục tập kích. Quân Kim chếtnhư rạ. Tông Bật buộc phải rút về phíatây, đào hào bày trận, dự tính vây khốnThuận Xương lâu dài. Nào ngờ trời đổmưa lớn, nơi đất bằng nước ngập cảthước, lại bị Lưu Ký cho quân tập kíchban đêm, gây thêm tổn thất. Tông Bật bấtđắc dĩ phải rút quân về Biện Kinh. “Tị nhi kiêu chi” Địch dè dặt thận trọng thì ta làmcho nó trở nên kiêu ngạo.

Tào Cữu cậy khoẻ mất Thành Cao

Năm Hán Cao Tổ thứ ba (năm 204trước Công Nguyên) cuộc Hán sở tranhhùng trứ danh trong lịch sử đã kéo dài banăm. Tháng 9 năm đó, trong khi sở Bávương Hạng Vũ đang tấn công mãnh liệtLưu Bang tại chiến trường phía tây, thìquân của Bành Việt ở phía sau lớn mạnh,tạo thành áp lực to lớn khiến Hạng Vũđêm ngày lo lắng. Để trị an hậu phương, Hạng Vũ quyếtđịnh thân chinh đem quân sang phía đôngchinh phạt Bành Việt, giao cho đại tướngTào Cữu ở lại trấn thủ Thành Cao vàdặn: “Nhất định phải giữ được Thành

Cao. Nếu Lưu Bang đến khiêu chiến, bấtcứ thế nào cũng không đem quân ra khỏithành, chỉ cần ngăn chặn Lưu Bang tiếnsang phía đông là được”. Thành Cao (trấn Tỵ Thủy, tây bắcHuỳnh Dương, tỉnh Hà Nam) là mộtthành trì hiểm yếu, lại có kho lương lớnnên giữ vai trò trọng yếu về chiến lược. Hạng Vũ không an tâm lắm nên trướckhi đi còn dặn thêm Tào Cữu: “Ta đi chỉđộ nửa tháng, đánh bại Bành Việt, sẽ trởvề ngay, rồi chúng ta sẽ cùng xuất binh điđánh Lưu Bang, ngươi tuyệt đối khôngđược khinh suất rời thành”. Thế nhưng việc tác chiến với BànhViệt không thuận lợi như Hạng Vũ nghĩ.

Mãi tháng Mười năm sau, Hạng Vũ vẫnchưa kịp trở về Thành Cao. Lúc này LưuBang đã thừa cơ đem quân vượt HoàngHà, tiến xuống đánh Thành Cao. Thoạt đầu, Tào Cữu còn tuân thủ quânlệnh của Hạng Vũ, dù quân Hán nhiều lầnkhiêu chiến, Tào Cữu vẫn cẩn thận cố thủbên trong, không cho bất cứ ai ra ngoàithành giao chiến. Lưu Bang không đạt mục đích giaochiến trực tiếp, liền đổi chiến thuật. Ồngbiết Tào Cữu tính nóng nảy, hữu dũng vômưu, liền lợi dụng nhược điểm đó đểbày cách dụ Tào Cữu ra khỏi thành. Lưu Bang phái một số binh sĩ đến bênthành réo tên Tào Cữu ra chửi bới, gọi

Tào Cữu là hạng chuột rúc hang, là thỏđế hèn nhát, không dám ra giao chiến.Quân lính cứ réo chửi như thế mấy ngàyliền, Tào Cữu hết chịu nổi, cuối cùngquên biến lời dặn dò thận trọng hành sựcủa Hạng Vũ, lúc cơn giận sôi trào, liềnhạ lệnh mở cửa thành đem quân xông ra. Quân Hán đã nghỉ ngơi và chỉnh đốnmấy tháng, lúc này thấy quân Sở xuấtchiến, vừa đánh vừa giả bộ thua chạy vềphía bên kia sông Tỵ Thủy, gần ThànhCao. Tào Cữu ngỡ quân Hán đánh khônglại, càng kiêu ngạo, chỉ huy quân sở vượtsông đuổi theo. Quân Hán ở bờ bên kiađã chờ sẵn, đợi đến lúc quân Sở ra tớigiữa sông mới lập tức tập trung binh lực

phản công ác liệt. Quân Sở tiến khôngnổi, lui chẳng xong, bị tiêu diệt gần hết.Tào Cữu nhảy xuống sông tự vẫn. “Dật nhi lao chi ” Địch nghỉ ngơi dưỡng sức thì ta làmcho nó mỏi mệt.

Ngũ Tử Tư quấy nhiễu nước Sở

Năm Chu Kính vương thứ tám (năm512 trước Công Nguyên), Ngô vươngHạp Lư sau mấy năm trợ giúp nôngthương, tu sửa pháp chế, luyện binh tậpvõ, gia tăng thành trì, đã đủ lực lượng đểđánh nước Sở, khuếch trương thế lực.Vậy là vua triệu Tể tướng Bá Hi, đại phuNgũ Viên (tự Tử Tư), đại tướng Tôn Võ(tức Tôn tử) lại bàn bạc. Đại tướng Tôn Võ nói: “Đại vươngmuốn xuất quân viễn chinh, phải dùng rấtnhiều quân nhu. Xem chừng trước mắttrăm họ chưa gánh vác nổi đảm phụ, sĩtốt chưa hết mỏi mệt, chưa phải là thời

cơ. Nên đợi thêm vài năm, điều kiện chínmuồi, mới có thể giành toàn thắng Ngũ Tử Tư vì muốn báo thù cho cha,chỉ hận chưa thể diệt ngay nước Sở, bènđề xuất chiến lược tiêu hao sinh lực củanước Sở, làm địch mỏi mệt. Ông đề nghịchia quân sĩ làm 3 đạo, mỗi lần dùng mộtđạo đi quấy phá biên cương nước Sở,theo kiểu “ngươi đến ta lui, ngươi lui tađến” làm quân địch mỏi mệt. Hạp Lưtheo lời Ngũ Tử Tư, năm sau phái mộtđạo quân tập kích Lục Thành và TiềmThành của nựớc sở. Nước Sở điều Trưởng Quan Mậu từThẩm Thành (cách Tiềm Thành khôngxa) đem quân cứu Tiềm Thành. Khi Mậukéo quân tới Tiềm Thành, thì quân Ngô

đã rời xa. Mậu liền đem dân chúng rờiđến Nam Cương (bắc huyện Hoắc Sơn),để tiện cho binh mã của Thẩm Thành kịpthời đến cứu. Cùng lúc quân Sở cứu Tiềm Thành,thì quân Ngô lại đánh phá Lục Thành, sátthương rất nhiều lính Sở, sau khi cướpbóc của cải liền rút đi. Không lâu, quân Ngô lại đột nhiênđánh đất Huyền của Sở. Sở phái Tả tưmã Mậu và Hữu tư mã Kê đem đại quânđến cứu. Quân Sở hành quân gấp gápmấy trăm dặm, khi tới Dự Chương, thìnghe tin quân Ngô đã lui binh. Thế làquân Sở vô cùng mệt mỏi mà chẳng đượcgì.

Cứ nay nam mai bắc bị quấy nhiễu, bịđộng vội vã ứng cứu, quân Sở mỏi mệt,dân chúng thì không an tâm sản xuất, lòngngười bất an. Đến năm thứ tư (năm 508trước Công Nguyên), Ngũ Tử Tư lại hiếnkế “Mị Sở” với vua Ngô Hạp Lư để tiếnthêm một bước làm rối loạn nước Sở. Ngũ Tử Tư nói: “3 năm nay nướcNgô ta đã quấy nhiễu nước Sở, người Sởrất căm hận, tức nhiên muốn đem quântrừng phạt ta. Trước mắt, thuộc quốc củaSở là nước Đồng (bắc huyện ĐồngThành, tỉnh An Huy) phản bội nước Sở,ta nên giả bộ giúp nước Sở trừng phạtnước Đồng để dụ quân Sở đến gần nướcĐồng”. Quả nhiên nước Sở phái Lệnh doãn

Tử Thường đem quân đến phía bắc vàphía tây nước Đồng hạ trại. Tử Thườngdo thám, thấy chiến thuyền quân Ngô dàntrận trên mặt sông, cho rằng quân Ngôquả thực lo sợ nên muốn đánh Đồng đểlấy lòng Sở, bởi vậy chỉ ngồi im quan sátxem đối phương sẽ đánh nước Đồng nhưthế nào. Quân Ngô lúc này đã tập kết gần SàoThành, thấy quân Sở hạ trại từ mùa thutới mùa đông, sĩ khí ngày một sa sút,phòng bị lỏng lẻo, Tôn Võ liền dẫn quânbất ngờ tập kích đánh tan các đạo quânSở ở quanh nước Đồng. Trên đườngthắng lợi trở về, quân Ngô chiếm SàoThành, bắt sống Công tử Phồn, thái thúSào Thành và thu nhiều chiến lợi phẩm

mang về nước. Như vậy, chiến lược làm mệt nước Sởđược tiến hành trong 6 năm. Trong 6 nămđó, Sở Chiêu vương tuổi nhỏ, quyền hànhrơi vào tay gian thần nên quốc gia suybại. Năm 506 trước Công Nguyên, Sởphái Lệnh doãn Tử Thường đem quânvây Thượng Thái là đô thành nước Thái(nay thuộc tây nam Thượng Thái, tỉnh HàNam). Nước Thái liên hợp với nướcĐường (tây bắc huyện Tùy, tỉnh Hồ Bắc),sai sứ thần sang Ngô cầu viện. Vua Ngônhân cơ hội này liền liên hợp với hainước đánh Sở. Tôn Võ nói: “Ngày trước thần chorằng thời cơ chưa chín muồi. Trải quasáu năm, chiến lược làm Sở mỏi mệt đã

có hiệu quả rõ rệt. Nay chính là thời cơđánh Sở”. Tôn Võ còn phân tích rằng saukhi liên minh với Đường, Thái, quânNgô có thể dùng chiến lược vu hồi, đánhtừ cạnh sườn và từ sau lưng. Từ bìnhnguyên Hoài Hà vượt qua Đại Biệt Sơn,tìm chủ lực quân Sở tại địa khu GiangHán mà tiêu diệt. Năm 506 trước Công Nguyên, Ngôvương Hạp Lư cử em trai Phú Khái,cùng Ngũ Tử Tư, Bá Hi và Tôn Võ, đemhơn ba vạn quân đi đánh Sở. Quân Ngô đáp thuyền tiến về phía tâydòng sông Hoài Hà, qua Liễu Châu(huyện Phụng Đài, tỉnh An Huy), rồi đểthuyền lại Hoài Nạp (tây bắc HoàngXuyên, tỉnh Hà Nam), tướng sĩ lên bờ,

men Hoài Hà tiếp tục tiến chếch về phíanam. Do quân Sở mỏi mệt, vùng biêncương phía bắc có nhiều sơ hở trongphòng bị, quân Ngô lại được quân Thái,Đường đi trước dẫn lối, nên nhanh chóngvượt qua ba cửa ải hiểm yếu phía bắcnước Sở, tiến thẳng đến gần Hán Thủy.Cuộc hành quân này chẳng tốn một giọtmáu mà thọc sâu hàng ngàn dặm vàonước Sở. Quân Sở do lệnh doãn Tử Thường, Tảtư mã Mậu chỉ huy bày trận ở phía tâyHạ Châu (Hán Khẩu, tỉnh Hồ Bắc) vàdọc theo Hán Thuỷ. Quân Ngô dàn trận ởbờ đốì diện.

Tư mã Mậu đề nghị đem quân củamình đi chặn đường rút của quân Ngô,Lệnh doãn Tử Thường không đồng ý, mộtmình đem quân vượt Hán Thủy tiến côngquân Ngô. Ba trận đánh lớn đều khôngđem lại kết quả. Ngày 19/11, đôi bên Ngô, sở bày trậntại Bá Cử (bắc Hán Xuyên, tỉnh HồBắc). Tinh thần của quân Ngô hăng hái,quân Sở thì miễn cưỡng nghênh chiến.Phù Khái đem 5000 quân của mình quyếtsống mái một phen, trước hết tấn côngquân của Tử Thường. Quân Sở vừa giáp trận đã rối loạn.Tử Thường thấy chủ lực như vậy, ôm đầutháo chạy sang nước Trịnh, đại phu SửHoàng tử thương.

Ngô vương Hạp Lư, đại tướng TônVõ thừa thắng dốc toàn lực đánh. QuânSở đại bại rút chạy về phía tây. QuânNgô truy kích đến dải Vân, Tùy thì đuổikịp. Đợi quân Sở ra đến giữa sông ThanhPhát quân Ngô mới tấn công. Số quân Sở đi trước thoát nạn, sốvượt sông phía sau thì vừa chết đuối,vừa bị chém giết gần hết. Quân Ngô tiếptục truy kích, đến Ung Thê lại đuổi kịp.Quân Sở thảm bại. Tôn Võ không cho đối phương nghỉlấy hơi, lập tức vượt Hán Thủy tiến thẳngđến Sính Đô. Quân Ngô đánh liên tiếp 5 trận thắng,ngày 27/11 thì chiếm được Sính Đô của

nước sở (Giang Lăng, tỉnh Hồ Bắc), SởChiêu vương phải mang em gái chạytrốn. “Thân nhi li chi” Nội bộ quân địch đoàn kết thì taphải li gián chúng.

Tào Tháo dùng kế ly gián, đánh bạiMã Siêu

Năm Hán Hiến đế Kiến An thứ 16(năm 221 trước Công Nguyên), tháng 3,Thừa tướng Tào Tháo phái Tư lệ hiệu uýChung Do đi trừng phạt Trương Lỗ đangchiếm cứ Hán Trung, đồng thời cử Chinhtây hộ quân Hạ Hầu Uyên đem binh điHà Đông hội quân với Chung Do. Địa khu Quan Trung ở gần Hán Trunglà phạm vi thế lực của Mã Siêu, HànToại. Hai người Mã, Hàn cho rằng TàoTháo chinh phạt Trương Lỗ tất kéo quânqua Quan Trung, tức là muốn đánh chínhhọ, liền tập trung hơn 10 vạn người ngựa

cố thủ Chương Quan để chống quân Tào. Đánh nhau mấy trận, Hàn Toại thấyquân Tào hùng mạnh, mấy lần xin cầuhoà. Ban đầu Tào Tháo không đáp ứng,sau mưu sĩ Giả Hủ hiến kế, Tào Tháoliền quyết định một mình cưỡi ngựa ratrước hàng quân gặp Hàn Toại. Hôm sau Tào Tháo và Hàn Toại cưỡingựa một mình ra trước hàng quân để đốithoại với nhau. Cha của Tào Tháo và cha của HànToại ngày trước cùng thi đỗ khoa HiếuLiêm, Tào và Hàn lại cùng theo nghiệpđèn sách khoa cử, nên khi đổi thoại TàoTháo chỉ nhắc chuyện xưa, không đề cậpgì quân sự, đôi bên trò chuyện hồi lâu

thậm chí còn vỗ tay cười lớn. Hàn Toại trở về bên quân mình, MãSiêu vội hỏi: “Tào Tháo nói gì vậy?”,Hàn Toại đáp: “Chỉ nói chuyện cũ ở kinhsư thôi”. “Đôi bên ra trước hàng quân đểđàm phán mà lại không bàn việc quân sựlà thế nào?”, Mã Siêu lòng đầy hồ nghi. Tào Tháo về đến trại, y theo mưu củaGiả Hủ, gửi cho Hàn Toại 1 phong thư,trong thư có nhiều chỗ cố ý dập xóa. Mã Siêu nghe nói Tào Tháo gửi thưcho Hàn Toại, liền đến xem, thấy trongthư có nhiều chỗ dập xóa, nghi là HànToại định giấu mình điều gì nên xóa đi,hỏi tại sao lại xóa như vậy. Hàn Toại nói: “Thư gửi đến đã dập

xoá như thế rồi, chắc là Tào Tháo sơ ýnên viết nhầm, phải xoá bồ”. Mã Siêunói: “Tào Tháo là người cực kỳ tinh tế,không đời nào viết nhầm như vậy được”.Hàn Toại chẳng biết đối đáp ra sao nữa.Mã Siêu cho rằng mối nghi ngờ của mìnhlà đúng. Hàn Toại vốn cùng cha của Mã Siêulà Mã Đằng khởi binh, tình thân nhưhuynh đệ, vốn có quan hệ rất tốt với MãSiêu kẻ địch không lợi dụng gì được.Chẳng ngờ đến lúc này chỉ vì một bứcthư của Tào Tháo mà nội bộ mất đoànkết, 2 bên không còn đồng tâm hiệp lựcvới nhau nữa. Tào Tháo thấy thời cơ đã chín muồi,liền sai 1 số quân khinh kỵ đến khiêu

chiến với Mã Siêu, đánh nhau một hồi,đột nhiên hai đạo quân tịnh nhuệ từ haibên sườn ập tới chém giết quân của MãSiêu. . Đạo quân Quan Tây của Mã Siêu bịđánh bại, Tào Tháo liền kéo quân vềHứa Đô. Các tướng hỏi Tào vì sao chỉcó vài vạn quân lại đánh thắng hơn mườivạn quân của Mã Siêu, thì Tào Tháocười đáp: “Tôn tử đã nói: thân nhi li chi,ta chỉ làm theo kế của Giả Hủ mà chia rẽnội bộ của đối phương đó thôi”. “Cẳng kỳ vô bị, xuất kỳ bất ý” Địch không đề phòng thì ta tiếnđánh, ra quân bất ngờ.

Trịnh Thành Công bất ngờ giảiphóng Đài Loan

Sau khi Trịnh Thành Công đem quânđánh Nam Kinh thất bại, năm 1660, đạiquân của nhà Thanh vây đánh căn cứ địaphản Thanh của Trịnh Thành Công là đảoHạ Môn. Cuộc chiến diễn ra ác liệt, quânchủ lực nhà Thanh đã lên được Hạ Môn,nhưng vì không quen hải chiến nên toànbộ hơn một vạn quân Thanh bị tiêu diệt.Tướng Thanh là Đạt Tố phải rút quân vềTuyền Châu. Thắng trận Hạ Môn, TrịnhThành Công quyết tâm đông tiến thu hồiĐài Loan đang bị Hà Lan xâm chiếm. Rất may lúc ấy có Hà Đình Bân -

thuộc hạ cũ của phụ thân Trịnh ThànhCông (Trịnh Chi Long), từng làm phiêndịch cho quân Hà Lan ở Đài Loan, từĐài Loan tới xin gặp Trịnh Thành Công. Hà Đình Bân tặng Trịnh Thành Côngbản đồ Đài Loan và truyền đạt nguyệnvọng tha thiết của nhân dân Đài Loanmuốn được giải thoát khỏi ách đô hộ củaHà Lan. Hà Đình Bân cũng trình bàynhững thay đổi mấy năm gần đây ở ĐàiLoan, sự thống trị và tình hình bố phòngquân sự của quân đội thực dân tại đó. Trịnh Thành Công một mặt ra sứcchuẩn bị đông tiến, một mặt cử ngườiđem thư ra gặp Tổng đốc Hà Lan tại ĐàiLoan là Huiize, nhắc lại “thiện ý đối vớiquý quốc Hà Lan”, “quyết không đối

địch”, nhằm làm cho bọn thực dân tê liệtcảnh giác. Trước đó, việc Trịnh Thành Công gặpthất bại trong việc đánh Nam Kinh trênđất liền đã khiến quân Hà Lan cho rằngTrịnh Thành Công sẽ tiến đánh Đài Loan,bèn phái Fantland từ Jakarta đem hạmđội gồm 12 chiến thuyền chở 1.453 línhđến tăng cường phòng thủ cho Đài Loan.Nhưng khi Huiize đưa thư của TrịnhThành Công cho Fantland xem, Fantlandkinh địch cho rằng Trịnh Thành Côngkhông thể đánh Đài Loan, nên chỉ để lại3 chiến hạm, 600 quân và một ít quânnhu. Tháng 1/1661, Fantland về Jakarta.Trịnh Thành Công cho rằng thời cơ đã

chín muồi, liền tuyên bố quyết tâm thuhồi Đài Loan vào lúc kẻ địch không ngờ. Ngày 22/3, chiến hạm quân Trịnh xuấtphát từ vịnh Liệu La tiến về phía ĐàiLoan. Binh lực của Hà Lan trên đảo ĐàiLoan tổng cộng hơn 2000 lính. Chủ lựcphòng thủ tại đồn N trên đảo Y thuộcphía tây Đài Loan. Một đơn vị nhỏkhoảng 200 lính phòng thủ tại đồn P trênđất liền. Ngoài ra có chiến hạm lớn vàcác tàu nhỏ luân phiên tuần tiễu trongĐài Giang giữa hai đồn. Sau khi phân tích tình hình, TrịnhThành Công quyết định phương án tácchiến là tiến vào Đài Giang bằng đường

cảng Lộc Nhĩ là chỗ địch không phòngbị, dùng chủ lực đổ bộ lên cảng HoàLiêu rồi chiếm đồn P, sau đó chiếm cácnơi khác. Sáng sớm ngày 2/4, hạm đội quânTrịnh tiến đến ngoài cảng Lộc Nhĩ, dướisự dẫn đường của Hà Đình Bân, toàn bộhạm đội dễ dàng tiến vào Đài Giang lúcxế chiều, khi thủy triều lên, quân chủ lựcliền đổ bộ. Nhân dân Đài Loan được liên lạctrước, nô nức kéo ra tiếp ứng, phụ giúpquân Trịnh đổ bộ mau chóng trong chưađầy 2h. Quân Trịnh lên bờ lập tức chiếmkho lương thực và bao vây đồn P. QuânHà Lan bị bất ngờ, lúng túng, sau đó chialàm 3 mũi để chống trả.

Trên biển, quân Hà Lan dùng 4 chiếnhạm công kích hạm đội quân Trịnh đangkhống chế Đài Giang để khôi phục liênlạc đường thủy giữa hai đồn N và P. Quân Hà Lan kiêu ngạo tưởng rằngngười Trung Quốc chịu không nổi khóisúng và tiếng đại bác, nào ngờ quânTrịnh đã quen với hải chiến, vừa khaichiến thì đại bác của hạm đội quân Trịnhđã bắn phá dồn dập sang tàu chiến HàLan. Chẳng mấy chốc chiến hạm lớn nhấtcủa Hà Lan đã bốc cháy, 2 chiến hạmkhác phải bỏ chạy về phía Nhật, cái cònlại chạy về Indonesia. Hạm đội Hà Lantan vỡ hoàn toàn. Sau đó quân Hà Lan từ

Indonesia phái binh đến cứu viện nhưngquân Trịnh đã đứng vững trên đảo, lạiđược nhân dân Đài Loan hết lòng ủng hộ,nên sau mấy trận kịch chiến, đến cuốinăm đó, toàn bộ quân Hà Lan phải đầuhàng. Trịnh Thành Công cuốì cùng đã thuhồi được Đài Loan. “Vị chiến nhi miếu toán thắng giả,đắc toán đa dã” Chưa lâm chiến mà tính được phầnthắng, là nhờ kế hoạch chu đáo, điềukiện thắng lợi đầy đủ.

Lưu Bang chưa đánh đã thắng

Tháng 7 năm Hán Cao Tổ thứ 11 (năm196 trước Công Nguyên), Hoài Namvương Anh Bố dấy binh phản Hán. Tin tức truyền về Tràng An. Hán CaoTổ liền triệu chư tướng vào triều hỏi:“Anh Bố tạo phản, nên làm thế nào?”.Các tướng chưa suy xét gì đã nói luôn:“Đem binh đi tiến công bắt sống manghắn về đây, xem gan hắn to chừngnào!?” . Lưu Bang giận dữ nói: “Nói nghe dễlắm! Được! Vậy ai tình nguyện đem quânđi đánh hắn?”. Các tướng nghe vậy, tựbiết mình lỡ lời, chưa ai nghĩ ngay được

kế gì, thảy đều im lặng. Mọi người ra vềtrong tâm trạng buồn bã. Nhữ Âm hầu Hạ Hầu Anh chợt nhớtrong số thuộc hạ của mình có một ngườitên gọi là Tiết Công từng làm Lệnh doãnnước Sở, người này đa mưu túc trí, hẳncó kế hay, bèn vội trở về phủ. Tiết Công vừa nghe Hạ Hầu Anh đãnói ngay: “Ô, Hoài Nam vương quảnhiên tạo phản!”, Hạ Hầu Anh ngạcnhiên: “Tại sao tiên sinh nói như vậy?”,Tiết công đáp: “Anh Bố tạo phản làchuyện tất nhiên thôi ! ” Hạ Hầu Anh khó hiểu: “Nghĩa làsao?”, Tiết Công đáp: “Triều đình trướcsau đã giết Hoài Âm hầu Hàn Tín và

Lương vương Bành Việt; Anh Bố tựngẫm mình cũng có công khai quốc nhưhai vị kia, ắt sẽ đến phiên mình bị xử trí,nên phải tạo phản.” Hạ Hầu Anh thán phục, tiến cử ôngvới Lưu Bang. Lưu Bang mừng rỡ: “Vậykhanh hãy đưa ngay người ấy lên gặptrẫm. ” Tiết công vừa tới, Lưu Bang liền hỏiluôn: “Khanh có thể dẹp yên loạn tặcAnh Bố?”, Tiết Công quả quyết: “Chắcchắn. Anh Bố chỉ có 3 cách hành động,phân tích kỹ thì sẽ biết ngay kết quả”. Lưu Bang hỏi: “Vậy Anh Bố sẽ sửdụng ba cách gì?” Tiết Công liền đáp: “Nếu Anh Bố

dùng thượng sách, phía đông chiếm Ngô,phía tây bình Sở, phía bắc lấy Tề và Lỗ,rồi truyền hịch đòi Yên, Triệu hàng phục,sau đó cố thủ những địa khu do mìnhkhống chế, thì toàn bộ dãy đất phía đôngHàn Sơn sẽ không còn là của bệ hạ nữa.Nếu Anh Bố dùng trung sách, đôngchiếm Ngô, tây chiếm Sở, bình Hàn lấyNguỵ, bảo đám có kho lương, tập trungbinh lực ở Thành Cao, chặn đứng đườngra của Quan Trung, thì thắng bại khóđoán trước”. Lưu Bang hỏi: “Còn hạ sách?”, TiếtCông trầm giọng đáp: “Nếu Anh Bố dùnghạ sách, đông chiếm Ngô, tây lấy Thái,chỉ cố thủ ở địa khu Hoài Nam, thế thìAnh Bố đã thành cá nằm trong lưới, bệ

hạ có thể an tâm ngủ ngon!” Lưu Bang nói luôn: “Cứ theo ý khanh,hẳn Anh Bố sẽ dùng hạ sách ?”, TiếtCông đáp: “Bệ hạ đoán đúng! Anh Bốnguyên là một tù nhân của Ly Sơn, tuylàm chúa một phương, song lúc nào cũngchỉ mưu lợi cho cá nhân, không nuôi chílớn, chắc chắn hắn dùng hạ sách”. Lưu Bang gật gù: “Hay! Khanh nóiđúng lắm! ”. Hôm sau, Lưu Bang banthưởng cho Tiết Công rất hậu và phongcho tước hầu, hưởng lộc ngàn hộ. Đúng như Tiết Công dự đoán, sau khiAnh Bố dấy binh phản Hán, quả nhiêntrước tiên tiến sang phía đông đánh bạiKinh vương Lưu Giả là người được

phong cho đất Ngô, sau đó đem quânvượt Hoài Thủy, đánh bại ba đạo quâncủa Sở vương Lưu Giao, sau đó đembinh tiến sang phía tây. Tháng 10 năm ấy, Hán Cao Tổ LưuBang đích thân đem 12 vạn quân xuấtchinh, đến Kỳ Tây (huyện Túc tỉnh AnHuy) thì gặp quân Anh Bố. Lưu Bangthấy quân Anh Bố tuy ít hơn quân mìnhnhưng tinh nhuệ, liền tạm thời chưa giaochiến. Còn Anh Bố vừa gặp quân Hán đãbày trận muốn đánh ngay, quân của AnhBố mấy lần khiêu chiến không thành,nhuệ khí suy giảm. Lưu Bang thấy thời cơ chín muồi, liềnđem binh xuất chiến, đánh bại quân AnhBố. Anh Bố đem tàn quân chạy xuống

Giang Nam, bị Trường Sa vương NgôNhuế giết. “Vị chiến nhi miếu bất thắng giả,đắc toán thiểu dã” Chưa lâm chiến mà đoán không thểthắng, là do kế sách không chu đáo,điều kiện thắng lợi chưa đủ.

Tần Vương thua trận ở Hàm Đan

Tháng Chín năm Chu Noãn vương thứ55 (260 trước Công Nguyên) đại tướngTần là Bạch Khởi sau khi đại phá quânTriệu ở Trường Bình muốn tiếp tục tấncông đô thành Hàm Đan của Triệu. Tểtướng Phạm Thư vì ghen tức với BạchKhởi, liền tâu với Tần Chiêu vương:“Quân ta đã mỏi mệt, không nên đánhtiếp”. Thế là Tần giảng hoà với Triệu. Năm sau, Tần Chiêu vương lại muốncất binh đánh Triệu. Lúc này Triệu đãhồi sức. Bạch Khởi cho rằng đã mất thờicơ liền cáo bệnh, không xuất chinh. TầnChiêu vương liền cử Ngũ đại phu Vương

Lăng làm đại tướng đi đánh Hàm Đan.Quân dân nước Triệu trên dưới đồnglòng chống Tần. Năm 258 trước Công Nguyên, thấyquân của Vương Lăng vây Hàm Đan đãlâu vẫn không hạ nổi, tổn thất khá nặng,Tần Chiêu vương muốn cử Bạch Khởi đithay, Bạch Khởi phân tích tình hình, nói:“Tần tuy thắng Triệu ở Trường Bình,nhưng dốc cạn cả kho, binh sĩ thươngvong quá nửa. Viễn chinh vây đánh đôthành nước Triệu, chư hầu ắt sẽ đến cứuTriệu, trong ngoài giáp công thì nhất địnhquân ta sẽ thất bại”. Tần Chiêu vươngnghe vậy im lặng. Tể tướng Phạm Thư chủ trương đánhTriệu nên viện ra nhiều lý lẽ. Thế là Tần

Chiêu vương nhất quyết cử Bạch Khởixuất chinh. Bạch Khởi lại cáo bệnhkhông thể ra trận. Tần Chiêu vương đànhcử Vương Hột đi thay Vương Lăng.Phạm Thư cũng tiến cử Trịnh Anh Bìnhlàm đại tướng cùng Vương Hột cất quânđánh Triệu. Hàm Đan bị bao vây, tuy quân dânđồng lòng quyết tử, nhưng bị vây đã quálâu sợ khó giữ nổi. Vua Triệu liền cử emtrai là Bình Nguyên quân Triệu Thắngsang cầu cứu nước Sở. Triệu Thắng là một trong bốn công tửthời Chiến Quổc (3 người kia là MạnhThường quân, Xuân Thân quân và TínLăng quân), môn hạ có mấy ngàn thựckhách. Ông muốn chọn 20 người văn võ

kiêm toàn theo mình sang Sở, nhưng chỉchọn được 19 người, còn thiếu 1. Có 1vị tên là Mao Toại tự tiến cử mình, xinđược sang Sở. Triệu Thắng đến nước sở, bàn chủtrương liên hợp chống Tần. Vua Sở sợquân Tần hùng mạnh, rước họa vào thân,nên chần chừ không đáp ứng. Mao Toại thấy vua Sở mãi không chịuxuất quân, liền cầm kiếm bước lên thềm.Vua Sở cả giận, nhưng Mao Toại hùnghồn nói rằng Sở đã mấy lần bị nhục vìđại bại với Tần, nay liên hợp với Triệukhông chỉ vì nước Triệu, mà chính là cólợi cho Sở. Vua Sở cho là phải, liền cửXuân Thân quân Hoàng Yết đem binhsang cứu Triệu. Triệu Thắng khâm phục

khí phách của Mao Toại, từ đó coi MaoToại như thượng khách, nhất nhất nghetheo kế của họ Mao. Hàm Đan bị vây đã ba năm. Cây cỏtrong thành cũng đã bị dùng làm thức ănhết sạch, song quân dân vẫn quyết tâmkháng Tần. Vương Hột chẳng cách gì tiếnđánh được. Tín Lăng quân Nguỵ Vô Kỵ của nướcNguỵ có người chị là vợ của BìnhNguyên quân Triệu Thắng, đã mấy lầnviết thư thúc giục nên Nguỵ Vô Kỵ đãmấy lần thỉnh cầu vua Nguỵ xuất binh,song chưa được chuẩn y vì vua Nguỵnhận được thư và lễ vật của Tần Chiêuvương. Trong thư nói rõ: “Nếu Nguỵ ủnghộ Tần đánh Triệu, sau khi diệt Triệu sẽ

được chia đất. Nếu cứu Triệu thì ngói vỡngọc tan”. Do đó, mười vạn quân Nguỵdo đại tướng Tấn Bỉ chỉ huy đóng trại ởbiên giới Nguỵ - Triệu, nhưng được mậtlệnh của vua Nguỵ vẫn án binh bất động. Nguỵ Vô Kỵ chiêu hiền đãi sĩ, đượcthuộc hạ kính mến. Có người là HầuDoanh bày kế cho ông lấy trộm hổ phùcủa nhà vua. Ông liền y theo kế đó. Ôngvốn có ơn với cha của nàng Gia Cơđược vua Nguỵ sủng ái nên liền nhờ nàngGia Cơ lấy trộm hổ phù của vua, rồi đemtheo lực sĩ Chu Hợi rời Đại Lương. Đến quân doanh của đại tướng TấnBỉ, ông chìa hổ phù ra, nhưng Tấn Bỉkhông tin, đòi cử người về trực tiếp xinlệnh của vua rồi mới giao binh quyền.

Nguỵ Vô Kỵ sai Chu Hợi giết Tấn Bỉ,đoạt binh quyền. Sau đó, Nguỵ Vô Kỵcho những người lính già yếu về quê nhà,còn 8 vạn tinh binh thì gấp rút kéo tớiHàm Đan. Các đạo quân chư hầu cứu viện lầnlượt đến nước Triệu. Quân Sở do HoàngYết chỉ huy cũng đã tới chân thành HàmĐan. Vợ chồng Bình Nguyên quân TriệuThắng đem quân dân nước Triệu hội sưvới Tín Lăng quân Nguỵ Vô Kỵ, chuẩn bịquyết chiến với quân Tần. Quân Tần xa nhà đã lâu, không có ýchí chiến đấu, lại bị các đạo quân mãkéo tới vây đánh, rốt cuộc đại bại. Đạitướng Tần là Trịnh An Bình vốn ngườinước Triệu, thấy tình cảnh đó liền đem 2

vạn tinh binh đầu hàng Triệu. Binh lựccủa Vương Hột càng suy yếu, đành giảivây Hàm Đan và rút về Tần. Tin quân Tần bại trận truyền về HàmDương. Võ An quân Bạch Khởi ngẩngmặt lên trời thở dài: “Không nghe lời ta,để đến nỗi này!”. Vua Tần biết Bạch Khởi có lòng oántrách, cả giận. Tể tướng Phạm Thư cònđổ thêm dầu vào lửa. Vua Tần ra lệnhcho Bạch Khởi đem quân đi trả thù.Bạch Khởi lại viện lý do bệnh nặng, kiênquyết chối từ. Vua Tần càng giận thêm,liền tước bỏ tước vị của Bạch Khởigiáng làm thứ dân, đuổi khỏi kinh thành.Bạch Khởi uất ức lập tức lên đường. Tểtướng Phạm Thư không an tâm, liền thưa

với vua: “Trước khi đi, Bạch Khởi vẫncòn oán thán bệ hạ rất nhiều. Để hắnsống e di họa.”. Vua Tần bèn ra lệnh choBạch Khởi phải tự sát. Bạch Khởi mớiđi tới Đỗ Bưu ở phía tây bắc HàmDương, thì sứ giả của vua Tần đuổi kịp,đọc chiếu chỉ và đưa kiếm. Bạch Khởiphải tự sát. Một vị tướng anh dũng vôsong bị chết oan uổng! Ít lâu sau, do Trịnh An Bình, ngườiđược Phạm Thư tiến cử, đầu hàng Triệuvà việc Vương Kê thông đồng với chưhầu, Phạm Thư cũng bị giáng làm thứdân. Trận Hàm Đan đã làm cho tươngquan lực lượng giữa Tần và các nướcchư hầu trở thành ngang nhau.

THIÊN II : TÁC CHIẾN

Phàm dụng binh chi pháp, trì xa thiêntứ, cách xa thiên thặng, đổi giáp thậpvạn, thiên lí quỹ lương; tắc nội ngoại chiphí, tân khách chi dụng, giao tất chi tài,xa giáp chi phụng, nhật phí thiên kim,nhiên hậu thập vạn chi sự cử hĩ. Kỳ dụng chiến dã quý thắng, cửu tắcđộn binh tỏa nhuệ, công thành tắc lựckhuất, cửu bạo sư tắc quốc dụng bất túc.Phù độn binh toả nhuệ, khuất lực đànhoá, tắc chư hầu thừa kỳ tệ nhi khởi, tuyhữu trí giả, bất năng thiện kỳ hậu hĩ. Cốbinh văn chuyết tốc, vị đổ xảo chi cửudã. Phù binh cửu nhi quốc lợi giả, vị chi

hữu dã. Cố bất tận tri dụng binh chi hạigiả, tắc bất năng tận tri dụng binh chi lợidã. Thiện dụng binh giả, dịch bất tái tịch,lương bất tam tải, thủ dụng ư quốc, nhânlương ư địch, cô quân thực khả túc dã. Quốc chi bần ư sư giả sư giả viễnthâu, viễn thâu tắc bách tính bần. Cận sưgiả quý mại, quý mại tắc tài kiệt, tài kiệttắc cấp ư khưu dịch. Lực khuãt, tài đàn,trung nguyên nội hư ư gia, bách tính chiphí thập khứ kỳ thất; công gia chi phí,phá xa bãi mã, giáp trụ thí nỗ, kích thuẫntế lỗ, khiíu ngư đại xa, thập khứ kỳ lục. Cố tri tưởng vụ thực ư địch, thực địchnhất chung, đương ngô nhị thập chung, ky

hãn nhất thạch, đương ngô nhị thập thạch. Cố sát địch giả, nộ dã; thủ địch chilợi giả, hoá dã. Cố xa chiến, đắc xa thậpthặng dĩ thượng, thưởng kỳ tiên đắc giả,nhi canh kỳ tinh kỳ, xa tạp nhi thừa chi,tôt thiện nhi dưỡng chi, thị vị thắng địchnhi ích cường. Cố binh quý thắng bất quý cửu. Cố tri binh chi tưởng, dân chi tưmệnh, quốc gia an nguy chi chủ dã. Dịch nghĩa: Phàm dùng binh tác chiến phải theomột qui luật: phải huy động hàng ngànchiến xu lớn nhỏ, hàng chục vạn binh sĩ,lại còn vận chuyển quân lương xa hàngngàn dặm, như vậy kinh phí ở tiền

phương và hậu phương đều tốn kém, nàochi phí khí tài chiến đấu, nào chi phí duytu xe cộ, quân trang, nào tiếp đãi kháchkhứa, mỗi ngày tốn hàng vạn lượng vàng,mới huy động được mươi vạn quan đichiến đấu. Dùng một đội quân như vậy đi chiếnđấu, ắt đòi hỏi phải thắng nhanh, kéo dàisẽ khiến quân đội mỏi mệt, nhuệ khí sútkém, đánh thành sẽ hao tổn binh lực,quân đội ở lâu bên ngoài sẽ làm cho nềntài chính nước nhà khốn đốn. Nêu quânđội mỏi mệt, nhuệ khí sút kém, binh lựchao tổn, kinh tê đất nước cạn kiệt, cácnước khác thừa cơ tiến đánh, thì dùngười có đa mưu túc trí cũng khó bề cứuvãn. Cho nên về mặt quân sự, chỉ nghe

nói dùng binh có thể vụng về nhưng thắngnhanh, chứ chưa hề thấy chỉ huy giỏi màlại đánh dây dưa. Dùng binh lâu ngày,dai dẳng mà có lợi cho đất nước thì thựclà xưa nay chưa từng có. Cho nên, ngườikhông hiểu hết cái hại của việc dùng binhthì không hiểu nổi cái lợi của việc dùngbinh. Người giỏi dùng binh không trưngbinh 2 lần, không tải lương nhiều đợt, vũkhí trang bị thì dùng của mình, lươngthực thì lấy của địch, như thế lương thảocủa quân đội mới luôn luôn đầy đủ. Nước nghèo là do dùng binh nhiều,càng đem quân đi xa thì càng khó khăn.Quân đội càng đi đánh xa thì trăm họcàng khốn khổ. Gần nơi đóng quân vật

giá sẽ đắt đỏ, vật giá đắt đỏ sẽ khiến tàichính quốc gia cạn kiệt. Tài chính quốcgia cạn kiệt, ắt phải tăng thuế má. Ngoàichiến trường thì quân lực hao tổn, ở hậuphương thì nhà nghèo túng. Tài sản trămhọ mười phần chỉ còn ba, tiền của quốcgia do xe hư, ngựa què, khí giới chiến cụphải bổ sung, nên mười phần cũng chỉcòn bốn. Bởi thế, tướng lĩnh khôn ngoan nuôiquân bằng lương thực lấy của địch. Lấycủa địch một hộc gạo bằng ta phải tiếp tế20 hộc, lấy được 20 xe cỏ của địch bằngta phải cắt 20 xe cỏ nuôi ngựa. Muốn quân đội anh dũng chiến đấu,phải khích lệ sĩ khí, muốn quân đội đoạtlấy lương thảo của địch, phải hậu thưởng

cho họ. Vĩ vậy trong chiến đấu, đoạtđược 10 chiến xa trở lên thì phải thưởngcho người chiếm được chiến xa trước,rồi cho thay hiệu kỳ mà nhập vào đoànxe của ta, ưu đãi các hàng binh và sửdụng họ, đó là cách vừa thắng địch, vừacó lợi cho ta. Do đó, dùng binh quý ở tốc chiến tốcthắng, chứ không nên kéo dài dai dẳng. Tướng lĩnh hiểu được cách dùng binhlà thần hộ mạng của dân chúng, làm chủsự an nguy của đất nước vậy. Tóm tắt nội dung: Trong thiên này, Tôn tử chủ yếu luậnvề chiến lược tiến công đánh nhanh thắngnhanh và tính tất yếu khách quan của nó.

Tôn tử phân tích một cách hệ thống,toàn diện quan hệ mật thiết giữa chiếntranh với nhân lực, vật lực và tài lực.Mốì quan hệ này, trong điều kiện lịch sửnhất định, khi trình độ sản xuất còn thấpkém, quy mô và phương thức chiến tranhtheo lối cổ xưa, hoàn cảnh tác chiến khicó các nước chư hầu dòm ngó, ắt phảitheo chiến lược “tốc chiến tốc thắng ” đểtránh nguy hại của chiến lược kéo dài daidẳng. Tôn tử định rõ chủ trương, tưtưởng chỉ đạo tác chiến “binh quý thắng,bất quý cửu” để tránh lâm vào tình thếnguy khốn cho đất nước. Để bảo đảm phương châm chiến lượctốc chiến tốc thắng và thực thi cho thuậnlợi, giải quyết mâu thuẫn giữa phí tổn lớn

lao của chiến tranh với khó khăn về hậucần, Tôn tử đề xuất việc đoạt lương thảocủa địch thành nguyên tắc chủ yếu, lấylương thảo của địch bổ sung cho quânmình, giảm bớt chi phí tài chính và đảmphụ của nhân dân. Đồng thời Tôn tử cònchủ trương thông qua việc khen thưởngquân đội và đối đãi với tù, hàng binh màphát triển lực lượng của mình, nhắm“vừa thắng địch, vừa làm cho ta mạnhlên” “Kỳ dụng chiến dã, thắng cửu tắcđộn binh toả nhuệ, công thành tắc lựckhuất cửu bạo sư tắc quốc dụng bấttúc. Phù độn binh toả nhuệ, khuất lựcđàn hoá, tắc chư hầu thừa kỳ tệ nhikhởi, tuy hữu trí giã, bất năng thiện kỳ

hậu hĩ”. Dùng một đội quân như vậy đi chiếnđấu, ắt đòi hỏi phải thắng nhanh, kéodài sẽ khiến quân đội mỏi mệt, nhuệ khísút kém, đánh thành sẽ hao tổn binhlực, quân đội ở lâu bên ngoài sẽ làmcho nền tài chính nước nhà khốn đôn.Nếu quân đội mỏi mệt, nhuệ khí sútkém, binh lực hao tổn, kinh tế đất nướccạn kiệt, các nước chư hầu thừa cơ tiếnđánh, thì dầu có người đa mưu túc trícũng khó bề cứu vãn.

Tề Dẫn Vương gây chiên liên miền,tự chuốc lấy thất bại

Giữa thời Chiến Quốc, hai nước mạnhlà Tề và Tần đối đầu nhau ở hai phíađông tây. Năm Chu Noãn vương thứ nhất(năm 314 trước Công Nguyên), Tề thừacơ nước Yên có nội loạn tranh giànhngôi vua, liền tiến đánh Kế đô của nướcYên (nay là tây nam Bắc Kinh), giết TiềnYên vương Khoái cùng đứa con trai 4tuổi của ông ta. Quân Tề chém giết và cướp đoạt củacải, làm dân Yên phẫn nộ, nhiều nơi nổidậy kháng cự. Các nước chư hầu ở Trungnguyên cũng chuẩn bị cứu Yên, quân Tề

buộc phải rút về. Quý tộc Yên đưa Thái tử Bình lênlàm vua lấy hiệu là Yên Chiêu vương.Sau khi lên ngôi, Yên Chiêu vương bềngoài phục tùng nước Tề, nhưng ngầmtrọng dụng các hiền sĩ như Tô Tần, NhạcNghị, cải cách nội chính, muốn báo thùnước Tề. Yên Chiêu vương và Tể tướng TôTần bí mật bàn sách lược đánh Tề: phảilàm cho Tề “phía tây bị mệt với Tốngphía nam bị mỏi với Sở”, phải tác chiếnvới cả hai phía, khi đã tiêu hao nặng nề,Yên sẽ thừa cơ đánh Tề. Năm 301 trướcCông Nguyên Yên Chiêu vương cử TôTần sang Tề thi hành mưu kế đó.

Tề Dẫn vương hiếu chiến, lại có TôTần xúi giục, ngay năm đó liên hợp vớiTần, Hàn và Nguỵ đánh Sở, giết tướngSở là Đường Muội, chiếm Trọng Khưu.Vua Sở đưa Thái tử Hoành sang Tề làmcon tin, hai nước tạm thời hoà hoãn. Năm Chu Noãn vương thứ 17 (298trước Công Nguyên), Tề Dẫn vương lạiliên hợp với Hàn, Nguỵ đánh Tần, sau 3năm chiếm được ải Hàm Cốc, nước Tầnphải cầu hoà. Sau khi liên quân Tề,Nguỵ, Hàn rút khỏi Tần, lại thừa thắngtấn công Yên, đánh bại quân Yên, bắtsống 2 tướng đại thắng trở về. Tề Dẫn vương mấy lần thắng lợi, ngàycàng kiêu ngạo, tự xưng bá chủ. YênChiêu vương bàn với Tô Tần. Tô Tần

cho rằng muốn đánh Tề, trước hết phảiphá vỡ liên minh Tề, Hàn, Nguỵ để côlập nước Tề. Muốn như vậy thì kinh đôĐịnh Đào của Tống là đô thị phồn hoanhất ở Trung nguyên, các nước nhòm ngóđã lâu, nếu dụ Tề Dẫn vương diệt Tống,thì các nước ắt sẽ kéo đến tranh giành,như vậy Tề sẽ phải đối mặt với mấy địchthủ cùng lúc. Năm 288 trước Công Nguyên, Tô Tầnlại được cử sang Tề. Khi ông đến, vừalúc sứ thần của Tần cũng sang. Lúc nàyTần Chiêu vương tự xưng là Tây đế,muốn lôi kéo Tề nên phái sứ sang Tề tônlà Đông đế, rồi hai bên liên quân đánhTriệu chia đất với nhau. Tề Dẫn vương hỏi ý kiến Tô Tần. Tô

Tần nói: “Tề, Tần cùng xưng đế, thì cácnước chư hầu sẽ chỉ tôn trọng Tần chứkhông coi trọng Tề. Nếu Tề không xưngđế, thiên hạ sẽ thân với Tề mà xa lánhnước Tần, hơn nữa, đánh Triệu không lợibằng chiếm Tống”. Tô Tần khuyên TềDẫn vương liên hợp đánh Tần, lợi dụngthời cơ các nước đánh Tần mà thôn tínhnước Tống. Tề Dẫn vương tưởng bằngcách đó vừa làm cho Tần từ mạnh hoáyếu, vừa có thể chiếm được Tống, bènkhông xưng đế mà liên hợp các nước đểđánh Tần. Năm Chu Noãn vương thứ 28 (287trước Công Nguyên), 5 nước Tề, Triệu,Hàn, Nguỵ, Sở đánh Tần. Yên Chiêuvương thấy Tề Dẫn vương đã sa vào bẫy

của Tô Tần, một mặt phái binh đi đánhTần, một mặt cử binh giúp Tề đánhTống. Tề Dẫn vương tưởng nước Yêntrung thành, bèn rút quân ở biên giới vớiYên mà dốc toàn lực để đánh Tần, Tống.Nước Tần thấy thế liên hợp của cácnước kia quá mạnh, để gỡ nguy, buộephải bỏ hiệu xưng đế, trả lại đất củaNguỵ và Triệu mà Tần từng chiếm đoạt. Năm sau, Tề lại cất quân đánh Tống,diệt được nước Tống. Tề Dẫn vương saukhi đánh bại Tần và diệt Tống càng kiêungạo, lại chiếm đoạt Hoài Bắc (nay làdải đât bờ bắc sông Hoài, tỉnh Giang Tô)vốn của nước Sở, 2 lần cất binh bứcHàn, Nguỵ, Triệu, các nước nhỏ ở lưuvực Tứ Thủy đều buộc phải thần phục

Tề. Các nước muốn tự vệ, đều nuôi chíphản Tề. Nước Tề do chinh chiến liênmiên, quốc lực hao tổn, dân chúng oánthán vô cùng. Yên Chiêu vương thấy thời cơ đánhTề đã đến, triệu đại tướng Nhạc Nghịđến bàn kế sách. Nhạc Nghị nói: “NướcTề hùng mạnh, đất rộng người đông. Yênkhông thể đơn độc đánh Tề. Cần liên hợpvới Triệu, Sở và Nguỵ mới có thể thànhcông”. Yên Chiêu vương nghe lời khuyên củaNhạc Nghị, phái sứ giả sang liên kết vớiNguỵ, Sở, sau đó, lại cử Nhạc Nghị sangTriệu, nhờ khuyên Tần đánh Tề. Năm 284 trước Công Nguyên, Yên

Chiêu vương cử Nhạc Nghị làm nguyênsoái chỉ huy liên quân 6 nước Yên, Tần,Sở, Hàn, Triệu, Nguỵ đánh Tề. Tề Dẫnvương cử Xúc Tử làm đại tướng chỉ huyđại quân nghênh chiến. Quân Tề đánh nhau đã nhiều năm, sứclực mỏi mệt; tinh thần sa sút. Tề Dẫnvương thân chinh đốc thúc quân lính, cònsai người đến báo với Xúc Tử rằng nếuhọ không chịu đánh trận thì sẽ bị chémđầu và đào phá mả tổ của họ. Tướng sĩquân Tề càng nghe càng nản, không muốnchiến đấu. Chỉ một trận Tế Tây, quân Tềđại bại, Xúc Tử bỏ quân chạy biệt tích. Nhạc Nghị thừa thắng chỉ huy liênquân truy kích, chiếm kinh đô Lâm Tricủa Tề. Tề Dẫn vương bỏ chạy đến đất

Cử. Nước Sở phái Náo Xỉ đem binh vàođất Tề. Tề Dẫn vương tưởng lầm có thểnhờ quân Sở chổng lại quân Yên bèn ủynhiệm Náo Xỉ làm Tể tướng. Náo Xỉnhân đó giết Tề Dẫn vương, lấy lại đấtHoài Bắc. Nước Tề bị Nhạc Nghị chiếmhơn 70 thành, cơ hồ mất nước. “Binh văn chuyết tốc, vị đổ xảo chicứu dã” Về phương diện quân sự, chỉ nghenói dùng binh có thể vụng về nhưngthắng nhanh, chứ chưa thấy chỉ huygiỏi mà lại đánh dây dưa lâu dài.

Tấn Lệ Công đánh nhanh diệt quânTần

Năm Chu Giản vương thứ 8 (578trước Công Nguyên), nổ ra trận Ma Tuỵ(nay là huyện Kim Dương, tỉnh ThiểmTây) giữa Tần và Tấn. Trước trận này,Tấn đã chuẩn bị đầy đủ; bắt đầu từ TấnCảnh Công đến con trai là Tấn Lệ Công,công việc chuẩn bị kéo dài 10 năm, nhằmtiến công nước Tần ở phía Tây, dựngnghiệp bá. Trước hết, Tấn Cảnh Công dùng lễhậu tiếp đãi quý khách nước Tề từ phíađông tới và trả lại cho Tề vùng đất Tềtừng cắt nhượng cho Tấn, khiến Tề Cảnh

Công cảm kích, liền bỏ kế hoạch liênminh với Sở chống Tấn. Tiếp đó, Tấn Cảnh Công lại dùngsách lược “liên Ngô chế Sở”, cử 1 đơnvị quân đội và chiến xa lặn lội xuốngnước Ngô ở vùng duyên hải phía nam đểhuấn luyện giúp Ngô cách dùng bộ binhvà chiến xa, nhằm làm quân Ngô mạnhlên mà khống chế nước Sở, láng giềngcủa Tấn. Thứ 3, sau khi thực hiện thành côngsách lược liên Tề, liên Ngô chế Sở, liềndùng kế giải tán liên minh Tần Sở, đánhbại từng nước. Khi đã khiến Ngô quấynhiễu Sở rồi, Tấn Cảnh công liền thảtướng Chung Nghi của Sở từng bị bắtngày trước, làm quan hệ Tấn Sở trở nên

hoà hoãn. Trải qua thêm vài năm ngoại giao, sứthần hai nước Tấn và Sở gặp nhau tạikinh đô nước Tống, đôi bên ước hẹn:“Không xâm phạm lẫn nhau, nước nàohại Sở, Tấn sẽ trừng phạt, nước nào hạiTấn, Sở sẽ trừng phạt”. Năm 580 trước Công Nguyên, Tấn LệCông lên nối ngôi, thử thăm dò nướcTần, liền hội kiến với Tần Hoàn công ởLệnh Hồ. Quan đại phu nước Tấn là SĩNhiếp nói riêng với Tấn Lệ công rằngTần Hoàn công không có chút thành ýnào. Quả nhiên Tần Hoàn công về nướcliền nuốt lời hứa, phái người sang Sở và

tộc Địch bày mưu đánh Tấn. Nhưng Sởcự tuyệt đề nghị của Tần Hoàn công vàbáo cho Tấn biết. Năm 579 trước CôngNguyên, nước Tần ước hẹn với tộc Địchtiến công Tấn. Nước Tấn đã giải trừđược sự uy hiếp ở phương nam là nướcSở, có thể toàn lực chống liên quân Tần-Địch. Ở Giao Cương, Tần đánh bại Tầnvà Địch. Sau đó, Tấn Lệ công cho rằngthời cơ đánh Tần đã tới, nên cử quan đạiphu Lã Tương sang Tần tuyên bố tuyệtgiao với Tần và đọc bản tuyên ngôn thảophạt dài nhất lịch sử thời Xuân Thu. Sau khi biết nội dung bản tuyên bố,Sở quyết định không can thiệp. Năm 578trước Công Nguyên, trước khi cất quân,Tấn Lệ công họp bàn chu đáo với quần

thần. Thứ 1, các nước liên minh với Tấnở phía đông nam không lấy gì làm chắcchắn, nhất là nước Sở vốn hữu hảo vớiTần, nay tạm hoà hoãn với Tấn chỉ là đểđối phó với Ngô. Thứ 2, cần liên hợpquân đội tám nước liên minh như Tề,Tống ...để đánh Tần. Thứ ba, phải đánhTần cho triệt để, nhằm diệt trừ hiểm họaở phía tây nước Tấn. Do vậy, phải đánhnhanh thắng nhanh, không thể kéo dài. Tháng 5, quân Tấn và liên quân 8nước, tổng cộng 20 vạn người, đánh Tần.Tần điều động toàn bộ binh lực được vàivạn người, vượt sông Kinh đến Ma Tuỵthì gặp quân Tấn. Quân Tần mới sang sông đã bị quânTấn triển khai tấn công, chưa đứng vững

chân đã phải ứng chiến, nhanh chóng bịđánh bại, toàn bộ số quân đã qua sông bịtiêu diệt. Trận Ma Tuỵ được ghi rõ tronglịch sử thời Xuân Thu như là trận đánhđiều động binh lực rất lớn, dùng binhthần tốc. “Bất tận tri dụng binh chi hại giả,tắc bất năng tận tri “dụng binh chì lợidã” Người không hiểu biết hết cái hạicủa việc dùng binh, thì sẽ không hiểunổi cái lợi của việc dùng binh.

Vua Tần tham lợi, bại ở Hào Sơn

Tần Mục công lên ngôi, trọng dụnghiền sĩ, nước Tần ngày một cường thịnh,chỉ muốn mở rộng bờ cõi. Năm ChuNang vương thứ 24 (628 trước CôngNguyên), Tần Mục công muốn nhân lúchai vua nước Tấn, Trịnh đều mới bănghà, thừa cơ đem quân đánh Trịnh, để tiếnvào Trung Nguyên. Tần Mục công hỏi ý kiến quan đạiphu Kiển Thúc. Kiển Thúc nói: “Trịnh lànước nhỏ, ở xa ta ngàn dặm. Quân taphải hành quân xa như vậy, há có thể giữđược bí mật? Muốn đánh kẻ địch cóphòng bị, thì rất khó thủ thắng, mà dù có

thủ thắng, thì cái lợi cũng quá nhỏ. Nếulỡ thất bại, tổn thất sẽ nặng nề”. Tần Mụccông không nghe lời Kiển Thúc, liền cửMạnh Minh Thị, con trai của Bách LýTào và Tây Khất Thuật, con trai củaKiển Thúc là Bạch Ất Bính làm tướng,đem quân viễn chinh sang phía đông. Kiển Thúc lo lắng, hôm quân đội xuấtphát, ông ra tiễn con, khóc và nói: “Taxem chuyến này các ngươi đi chẳng cóngày về. Các ngưới xuất chinh, nước Tấnắt sẽ đem binh đến Hào Sơn chặn đánh.Hào Sơn (phía tây bắc huyện Lạc Ninh,tỉnh Hà Nam) có nhị lăng (Đại Sơn), địathế hiểm yếu. Rọi ta sẽ phải tới đó lượmxác các ngươi mất thôi”. Quân Tần lên đường, qua Hào Sơn,

rồi Lạc Ấp, đến địa giới nước Hoạt. Lúcnày có một người lái trâu nước Trịnh, tênHuyền Cao, biết tin quân Tần lén đánhTrịnh, liền mạo xưng là sứ thần nướcTrịnh tới xin gặp Mạnh Minh Thị. Huyền Cao nói với Mạnh Minh Thị:“Quốc vương chúng tôi nghe nói quýquân muốn tới nước Trịnh, đặc phái tôimang đến món lễ vật nhỏ gồm 4 bộ dathuộc và 12 con trâu làm tặng phẩm”, Đồng thời Huyền Cao gấp cử ngườiđi kinh đô cấp báo với nhà vua rằngquân Tần lén đem quân đánh Trịnh, thỉnhnhà vua chuẩn bị nghênh chiến. Mạnh Minh Thị nghĩ nước Trịnh đãbiết tin, ắt sẽ chuẩn bị ứng chiến, không

còn khả năng đánh lén được nữa, nếu tiếnquân đi sâu vào nội địa nước Trịnh, đằngsau không có cứu viện thì khó thànhcông, bèn hạ lệnh hạ trại ở địa giới nướcHoạt. Đang trong tình thế tiến thoái lưỡngnan, Mạnh Minh Thị hạ lệnh ban đêm tậpkích nước Hoạt, cướp nhiều của cải chấtlên chiến xa mà đem binh về nước. Nước Tấn đang có tang, nghe tin quânTần vượt qua Đào Lâm, Hàm Cốc đôngchinh, Tấn Nang công mới lên ngôi liềntriệu văn võ bá quan nghị sự. Đại phuTiên Chẩn nói: “Tần Mục công khôngnghe lời can của Kiển Thúc, đem binhphạt Trịnh, thật quá tham lam. Đối với kẻđịch tham tàn, quyết không thể tha mà

sinh hoạ. Quân ta nên chặn đánh chúng”. Đại tướng Loan Chi nói: “Tần Mụccông từng có ân sâu với Tấn Yăn công,nên hồi trước Tấn Văn công từng luiquân 90 dặm né tránh. Nay ta chặn đánh,chỉ e trái ý Tấn Văn công vừa tạ thế...”. Tiên Chẩn nói: “Tha cho địch mộtngày, sẽ lưu họa đời sau. Nay ta lo chohậu thế thì có hổ thẹn gì với tiên quân”.Thế là Tấn Nang công quyết định đánhTần. Cuối tháng 3 năm sau (627 trướcCông Nguyên) quân Tấn đến Hào Sơn,mai phục ở dọc hai bên hẻm núi, ở trêncao, chờ sau khi quân Tần đã lọt hết vàohẻm núi sẽ ập xuống đánh.

Đầu tháng 4, quân Tần từ nước Hoạtkéo về, binh xa chở nặng nên hành quânrất chậm. Khi vào hẻm núi Hào Sơn,đường chật hẹp nên đội ngũ trải ra rấtdài. Bạch Ất Binh nói với Mạnh MinhThị: “Cha tôi dặn qua Hào Sơn phải hếtsức cẩn thận, chớ để quân đội phân tán”.Mạnh Minh Thị thở dài: “Qua được HàoSơn đã tới địa giới nước nhà rồi. Tôi điphía trước mở đường, hai vị đốc quânphía sau cố theo cho kịp nhé! Đi được một đoạn dài, bỗng phíatrước bị vô số cây gỗ chắn kín, MạnhMinh Thị biết nguy, cố trấn tĩnh hạ lệnhbinh sĩ dọn gỗ lấy lối đi. Quân đangkhiêng dọn gỗ, bỗng chiêng trống tứ bề

nổi lên, quân Tấn ào xuổng cắt quân Tầnthành nhiều đoạn. Quân Tần lớp bị giết,lớp bị bắt làm tù binh, tan rã hoàn toàn.3 tướng Mạnh Minh Thị, Tây Khất Thuật,Bạch Ất Bính bị bắt sống. “Nhăn lương ư địch, cố quân thựckhả túc dã” Lương thực thì lấy của địch; như thếlương thảo của quân mình mới luônđầy đủ.

Lưu Bang dụng lương của địch vàoQuan Trung

Tháng 9 nhuận năm 208 trước CôngNguyên, Lưu Bang được Sở Hoài vươngphái sang Quan Trung, quấy rối HàmDương là kinh đô nước Tần ( đông bắcthành Hàm Dương, tỉnh Thiểm Tây ). Lúc này tuy chủ lực của quân Tầnđang ở Hà Bắc xa xôi, binh lực ở QuanTrung ít ỏi, nhưng ở các cửa ải quantrọng đều có quân Tần canh giữ. LưuBang chỉ có 1 vạn quân, muốn đến HàmDương quả là khó khăn. Trên đường tiến quân, Lưu Bang liêntục mộ thêm lính, thanh thế lớn dần.

Nhưng khi tiến công Mạo Ấp ( nay làphía nam huyện Cự Dã, tỉnh Sơn Đông )thì bị chặn đứng. Lưu Bang đành đi vòngsang phía tây, đến Cao Dương ( này làphía tây huyện Khởi, tỉnh Hà Nam) thì cólính vào báo: “Có 1 lão nho xưng tên LệThực Kỷ muôn vào yết kiến”. Lưu Bangvốn ghét các nhà nho, lúc này đang đượchai thị nữ hầu rửa chân, bèn nói: “Cholão ta vào”. Lệ Thực Kỷ vừa vào, thấy Lưu Bangngạo mạn vô lễ thì không quỳ, chỉ váimột cái. Lưu Bang cũng chẳng buồnngẩng đầu nhìn khách. Lệ Thực Kỷ cao giọng hỏi: “Túc hạđem quân tới đây là giúp Tần đánh cácnước, hay là giúp các nước khác diệt

Tần vậy?”. Lưu Bang nghe vậy thì cảgiận: “Lão hủ nho nói năng vớ vẩn,chẳng lẽ thiên hạ muốn diệt Tần, riêng talại muốn giúp Tần hay sao?”. . Lệ Thực Kỷ tiếp: “Vậy thì vì sao túchạ tiếp người lớn tuổi hơn mà lại vô lễvậy? Đánh trận không thể không có mưusĩ, túc hạ khinh mạn hiền sĩ thế này thìcòn ai muốn tới hiến kế nữa?”. Lưu Bang nghe lời khách, biết khôngphải người tầm thường, vội ngưng rửachân, chỉnh đốn y phục, cung kính mờikhách ngồi và xin được chỉ giáo. Lệ Thực Kỷ nói thao thao bất tuyệt vềnguyên nhân thành bại của 6 nước. LưuBang thán phục, hỏi làm sao mới thắng

Tần. Lệ Thực Kỷ cười: “Binh mã túc hạchỉ hơn vạn người, muốn trực tiếp đánhvới quân Tần, khác nào đem dê vàotrước miệng cọp, cực kỳ nguy hiểm!”. Lưu Bang vội hỏi mưu kế, Lệ ThựcKỷ vuốt râu thong thả nói: “Theo ý lãophu, trước hết hãy chiếm Trần Lưu (naylà đông nam thành Khai Phong, tỉnh HàNam). Trần Lưu là cụm giao thông quantrọng thông với 4 phía. Tiến có thể đánh,lùi có thể giữ, trong thành lại nhiềulương thảo”. Lưu Bang đang lo lương thảo choquân đội, vội hỏi: “Tiên sinh có diệu kếgì để chiếm Trần Lưu?” Lệ Thực Kỷ nói:“Nếu túc hạ muốn chiếm Trần Lưu, lãophu nguyện giúp sức. Huyện lệnh ở Trần

Lưu vốn là chỗ quen biết lâu năm của lãophu, để lão phu đi khuyên y đầu hăng”. Lệ Thực Kỷ tới Trần Lưu, huyện lệnhthấy người quen cũ, mở tiệc tiếp đãi.Trong bữa tiệc, Lệ Thực Kỷ đàm đạo vềthời thế trong thiên hạ, phân tích lợi hạiđược mất, huyện lệnh nghe chẳng chútđộng lòng, mà còn nói là quyết sống chếtgiữ thành. Lệ Thực Kỷ không thuyết phục được,bèn lảng sang chuyện khác. Chờ đêmxuống, Lệ Thực Kỷ lén mở cổng thànhcho quân Lưu Bang ập vào. Quân LưuBang xông vào phủ đường, giết chết viênhuyện lệnh, quân giữ thành liền đầu hàng.Lưu Bang vào thành, xem xét kho lẫm,thấy lương thực chất đầy, liền phong Lệ

Thực Kỷ làm Quảng Dã quân. Quân Lưu Bang đã có dư lương thảo,ung dung tiến sang phía tây, dọc đườngdân chúng ủng hộ, đội ngũ lớn lên khôngngừng. Sau đó Lưu Bang tiến quân thuậnlợi. Thế là năm thứ nhất Hán Cao Tổ(năm 206 trước Công Nguyên), tháng 10,gửi thư chiêu hàng tới Tần vương TửAnh. Tử Anh đành phải đầu hàng. Vươngtriều nhà Tần diệt vong. “Sát địch giả, nộ dã” Muốn quân đội anh dũng chiến đấu,phải khích lệ sĩ khí.

Trần Thắng dựng cờ khởi nghĩa

Tháng 7/209 trước Công Nguyên, hơn900 dân nghèo bị sai đi Ngư Dương(huyện Giao Mật Vân, Bắc Kinh) phòngthủ biên cương, dọc đường bị mưa lớnphải dừng ở làng Đại Trạch (huyện Túc,tỉnh An Huy). Mưa to nhiều ngày khôngngớt, đường bị tắc làm họ khó bề tớiNgư Dương đúng hạn. Theo luật của nhàTần sẽ bị xử tử. 2 trưởng cơ là TrầnThắng và Ngô Quảng bèn bàn kế. Hôm ấy Trần Thắng nói với trưởng cơNgô Quảng: “Dân chúng đã chịu cực khổquá lâu bởi vua Tần. Tần công tử Phù Tôvà tướng Hạng Yên của nước Sở uy vọng

rất cao. Chúng ta mượn danh nghĩa củahọ để nổi dậy khởi nghĩa, nhất định sẽ cónhiều người hưởng ứng”. Ngô Quảng nói: “Đúng! Nay chạycũng chết, khởi nghĩa cũng chết. Đằngnào cũng chết, chi bằng liều một phendựng đại nghiệp!”. . Hôm sau, 2 người đi xem bói. Thầybói nói: “Sự nghiệp của hai vị nhất địnhthành công, hơn nữa còn lập nên kỳ công,có điều phải cầu quỉ thần giúp đỡ”. TrầnThắng và Ngô Quảng vội quì lạy, xin ôngthầy chỉ giáo. Không lâu, trong lúc đi bắtcá, một tốp lính thú bắt được một con cálớn, khi mổ bụng cá, thấy bên trong cómột tờ giấy, giở xem thì trên giấy viết bachữ bằng máu đỏ: “Trần Thắng vương”.

Ai nấy kinh dị kháo nhau ầm cả lên. Đêm khuya, từ một ngôi miếu hoanggần chỗ ở cứ văng vẳng vọng lại mấycâu: “Hưng Đại sở, Trần Thắng vương”nghe như tiếng hồ li ai nấy lo sợ khôngdám chợp mắt. Sáng hôm sau, Trần Thắng đi tới đâu,mọi người đều nhìn chàng bằng cặp mắtkinh ngạc. Thấy thời cơ đã chín muồi, NgôQuảng nhân lúc 2 tên quan áp giải sayrượu, bèn cố ý nói là anh em muốn chạytrốn, viên quan liền dùng roi đánh NgôQuảng. Ngày thường Ngô Quảng là ngườihiền hậu, được anh em lính thú yêu mến,

thấy anh bị đánh, ai nấy phẫn nộ. Lúc ấy,một viên quan lại rút kiếm ra, NgôQuảng liền đoạt lấy kiếm và giết hắn. Trần Thắng chạy lại giêt nốt tên quankia, đoạn chàng giơ kiếm nói lớn: “Anhem chúng ta gặp mưa gió đều đã lỡ kỳhạn cứ theo luật triều đình, sẽ bị xử tử.Mà dù không bị xử tử làm lính thú nơibiên ải thì rồi cũng bỏ xác quê người”. Anh em lính thú xôn xao, 1 người nóito: “Vậy chúng ta phải làm gì?”. TrầnThắng lớn tiếng: “Tráng sĩ dù chết thìcũng phải chết cho thơm. Chẳng lẽ vuachúa là do trời sinh ra hay sao?” LờiTrần Thắng hung hồn, dõng dạc, có lý,mọi người xúc động hô lớn: “Chúng tôinguyện tuân theo sự chỉ huy của anh!”.

Sau đó, mọi người chặt tre làm vũ khí,chặt đầu viên quan áp giải tế trời, tuyênthệ với nhau, tự xưng hiệu Đại Sở. Trần Thắng xưng là tướng quân, NgôQuảng làm Đô uý hô to: “Chém vô đạo,giết bạo Tần”. Cuộc khởi nghĩa nông dânđầu tiên trong lịch sử Trung Quốc đã nổra như vậy. “Thủ địch chi lợi giả, hoá dã” Muốn quân đội đoạt lấy chiến lợiphẩm, phải hậu thưởng cho họ.

Thương Ưởng lập pháp thưởngcông quân đội

Thời Chiến Quốc, năm Chu Hiểnvương thứ 8 (361 trước Công Nguyên),Tần Lý công lên ngôi, chuẩn bị khuếchtrương thế lực về Trung Nguyên, ra lệnh:“Quần thần và tân khách nào đề xuất kếhay làm nước Tần giàu mạnh, quả nhânsẽ ban thưởng chức quyền và đất đai”. Dụ lệnh thu nạp nhân tài của Tần LýCông truyền đến tai Vệ Ưởng. Ông vộithu thập hành lý sang Tần. Đến Tần, VệƯởng nhờ sủng thần Cảnh Lâm dẫn vàoyết kiến Tần Lý công. Để thăm dò thái độnhà vua, Vệ Ưởng cố ý thao thao bất

tuyệt về đạo của tiên vương, về nhânchính và lễ trị. Tần Lý công chẳng chúthứng thú, lim dim mắt như ngủ gật. Vệ Ưởng xin tái kiến. Lần này ông nóivề sự phát triển nông nghiệp để đất nướcgiàu mạnh, về thuật khích lệ quân côngđể xây dựng quân đội. Tần Lý công chămchú lắng nghe, thế là hai người đàm đạosuốt 3 ngày liền. Tần Lý công muốn Vệ Ưởng soạnthảo phương pháp cải cách chế độ, chuẩnbị thi hành, nhưng vấp phải sự phản đốicủa hầu hết các đại thần quý tộc. Nhàvua cảm thấy mình mới lên ngôi, quyềnlực chưa vững, đành tạm thời bó tay. 5 năm sau, điều kiện cải cách đã chín

muồi, địa vị của Tần Lý công đã vữngchắc, nhà vua liền phong cho Vệ Ưởnglàm Tả Thứ Trưởng, phụ trách pháp luậtvà nói với các đại thần: “Ai dám phảnđối Vệ Uởng tức là phản đối trẫm!”. Thếlà các đại thần không ai dám phản đối. Trước khi công bố pháp lệnh, VệƯởng cho trồng một cây cột cao 3 trượngở cửa nam kinh thành và nói: “Ai có thểnhổ cây cột này mang trồng ở cửa thànhphía bắc, sẽ được thưởng 10 lạng vàng”.Rất nhiều người đứng xem, bàn tán sôinổi, không ai tin là chỉ nhổ 1 cây cột màđược những mười lượng vàng. Vệ Ưởngthây không ai ra tay, lại tuyên bố: “Ailàm việc đó, sẽ được thưởng 50 lượngvàng”. Có người thấy phần thưởng lớn

như vậy, liền nhận lời và nhổ cây cột đếntrồng ở cửa bắc. Vệ Ưởng thưởng ngay50 lượng vàng. Việc này làm chấn độngkinh thành, ai cũng khen Vệ Ưởng biếtgiữ chữ tín, nói là làm. Bây giờ Vệ ưởng mới công bố pháplệnh mới, chủ yếu gồm 5 điều: 1. Biêntạo hộ tịch. 2. Huynh đệ phân cư. 3.Tưởng thưởng quân công. 4. Khích lệnghề nông. 5. Thiêu hủy “thi”, “thư”. Trong pháp lệnh tưởng thưởng quâncông có qui định: bất kể chức vụ caothấp, xuất thân thế nào, nếu có công đềuđược thưởng tước vị. Định rõ tước vịcủa nước Tần có 20 cấp, gắn liền với sốruộng đất và nô tỳ được hưởng tùy từngcấp.

Pháp lệnh ban ra, tướng sĩ trong quânđội ai nấy hồ hởi nhưng giới quý tộc thìoán hận. Theo qui định của pháp lệnhmới, dù là người trong vương tộc tôn thấtmà không có quân công thì cũng khôngđược ghi vào hộ tịch công hầu, khôngđược đãi ngộ đặc biệt. Pháp lệnh mới còn qui định cấm dânchúng đánh nhau, phàm đánh nhau sẽ căncứ vào tình tiết nặng nhẹ mà trừng phạt.Điều này nhằm để mọi người vì nước màgiết địch chứ tuyệt đối không được vìoán thù riêng mà tàn sát lẫn nhau. Năm Tần Lý công thứ tám (354 trướcCông Nguyên), Nguỵ, Triệu đánh nhau.Tần thừa cơ đem quân đánh Nguỵ. Do

pháp lệnh thưởng công rõ ràng, chém đầu1 tên địch được thăng 1 tước vị, thànhthử binh sĩ ai nấy đua nhau giết địch. Chỉ một trận Nguyên Lý (nay là tâynam Đăng Thành, tỉnh Thiểm Tây), quânNguỵ thua to, bị chém 7000. Đây là thắnglợi quân sự đầu tiên sau ngày công bốpháp lệnh mới. 2 năm sau (352 trước Công Nguyên),do thắng lợi của sự thay đổi pháp luật,Vệ Ưởng được thăng tước Đại LươngTạo, tương đương tướng quốc ở cácnước Trung Nguyên, còn kiêm nhiệmtổng chỉ huy quân đội. Bấy giờ các nước ở Trung Nguyênđánh nhau dữ dội. Vệ Ưởng cầm quân

đánh Nguỵ. Tinh thần tướng sĩ hồ hởi,quân Tần tiến như vũ bão, chiếm cựu đôcủa Nguỵ là An Cấp (tây bắc huyện Hạ,tỉnh Sơn Tây). Đây là thắng lợi lớn thứhai sau khi ban hành pháp lệnh mới. Năm sau, Vệ Ưởng lại đem quân đánhDương Thành của nước Nguỵ. Đây làtrường thành kiên cố mà nước Nguỵ xâydựng để phòng Tần tiến công. Lính phòngthủ Dương Thành không địch nổi, phảiđầu hàng. Pháp lệnh mới biến Tần trở thànhcường quốc ở Trung Nguyên. Vệ Ưởngvì có công lớn , được phong tước hiệuThương quân, hưởng lộc 15 ấp, nên gọilà Thương Ưởng.

Sau khi Tần Lý công băng hà, ThươngƯởng bị giới quý tộc nước Tần sát hại,nhưng kế sách phú quốc cường binh củaông đã làm cơ sở cho chính sách của cảnước từ đó về sau. “Tốt thiện nhi dưỡng chi, thị vịthắng địch nhi ích cường” Ưu đãi và sử dụng hàng binh là cáchvừa thắng địch vừa làm mạnh lên.

Lý Tố trọng đãi hàng tướng

Năm Đường Hiến Tông Nguyên Hoàthứ 9 (năm 814), Tiết độ sứ ChươngNghĩa (Chương Nghĩa, Hoài Ninh, đềuthuộc đạo Hoài Tây, trụ sở tại TháiChâu) là Ngô Thiếu Dương qua đời, contrai ông lúc ấy đang làm thứ sử TháiChâu (nay là Nhữ Nam, tỉnh Hà Nam)tên là Ngô Nguyên Tế không chịu báotang, dùng Thái Châu làm căn cứ, dấybinh làm phản đem quân đốt phá HoàiTây. Đường Hiến Tông chiêu dụ khôngthành, mới điều binh mã trừng phạt. Thái tử Chiêm Sự Lý Tố chủ độngdâng thư lên Đường Hiến Tông xin đem

binh đi thảo phạt Ngô Nguyên Tế. Lý Tốlà con trai của danh tướng triều ĐườngLý Thạnh, ngày trước từng được triềuđình trọng dụng, giữ nhiều chức vụ, lậpnhiều công tích. Đường Hiến Tông bèn cử Lý Tố làmTiết độ sứ chỉ huy quan quân vùng HoàiTây. Năm Nguyên Hoà thứ 12 (năm 817)Lý Tố đến Đường Châu thấy sau nhiềulần thất trận, tướng sĩ có tâm lý sợ tácchiến tinh thần vô cùng sa sút, quyết địnhtạm thời chưa xuất kích, dùng sách lượcdưỡng binh, kiên trì đồng cam cộng khổvới họ, luôn thăm hỏi, ủy lạo thươngbệnh binh và để cho binh lính được nghỉngơi lấy sức.

Quân phiến loạn sau khi đánh bại haiviên tướng cũ của triều đình, nay thấy LýTố là tướng mới được điều tới chưa cótiếng tăm gì, lại cũng chưa dám có hànhđộng quân sự nào,nên chủ quan chẳng lophòng bị. Sau mấy tháng chỉnh đốn và nuôidưỡng, Lý Tố thấy quan quân Hoài Tâyđã có thể tác chiến, liền quyết định tiếnđánh Thái Châu. Lý Tố bắt đầu thực thi sách lược “lấyđịch đánh địch”. Trước khi đánh thànhThái Châu, hãy diệt trừ các cứ điểmngoại vi Thái Châu, bắt hàng hoặc bắtsống nhiều tướng sĩ quân phiến loạn, rồiđối đãi tử tế với họ để họ theo mình.

Một hôm bộ tướng của Lý Tố là MãThiếu Lương gặp thủ hạ của Ngô NguyênTế là Đinh Sĩ Lương. Đôi bên dàn trậnđánh nhau ác liệt. Cuối cùng Đinh SĩLương bại trận và bị bắt. Mã Thiếu Lương giải Đinh Sĩ Lươngvề doanh trại. Được tin ấy, nhiều tướngsĩ từng bị bại trận bởi tay Đinh Sĩ Lươngkéo đến xem và đòi mổ bụng moi gan họĐinh để giải hận. Lý Tố đồng ý. Khi Đinh Sĩ Lương bị giải đến trướcmặt Lý Tố. Lý Tố hỏi: “Trước khi chếtngươi muốn nói gì không?”. Đinh SĩLương bình tĩnh, dõng dạc trả lời: “Đạitrượng phu chết thì chết, không cần nhiềulời!”.

Lý Tố tán thưởng: “Quả là bậc đạitrương phu ít có!”. Đoạn hạ lệnh cởi tróicho Đinh Sĩ Lương. Đinh Sĩ Lươngkhông ngờ được đối xử như vậy, cảmkích trước tấm lòng của Lý Tố, nguyệnchiến đấu để báo đáp. Lý Tố liền tặnggiáp trụ, binh khí và cho làm tùy tướngcủa mình. Lúc này ở ngoại vi Thái Châu có mộtcứ điểm kiên cố trọng yếu là Văn ThànhSan do tướng Ngô Tú Lâm của quânphiến loạn chỉ huy. Quân Đường trướcđây đánh vào nhiều lần đều thất bại. Đinh Sĩ Lương hiến kế với Lý Tố:“Sở dĩ không phá được Văn Thành Sanlà vì Ngô Tú Châu được Trần QuangHiệp bày mưu hiến kế. Nếu chủ tướng

cho phép, Lương này xin bắt Trần QuangHiệp đem về”. Lý Tố vui mừng chuẩn y. Trần Quang Hiệp tuy tài trí, nhưng cónhược điểm là tự cao tự đại và thíchđích thân cầm quân đánh nhau. Đinh SĩLương lợi dụng nhược điểm ấy, quảnhiên bắt được Trần Quang Hiệp. Ngô Tú Châu mất Trần Quang Hiệp,không còn ai bày mưu, bị vây ít ngày,đành đem 3000 quân đầu hàng. Trong sốthuộc hạ của Ngô Tú Châu có một viêntướng là Lý Hiển rất dũng cảm, Lý Tốbèn đổi tên thành Lý Trung Nghĩa và cholàm tùy tướng ở bên mình. Lý Tố ra lệnh di chuyển toàn bộ giaquyến của hàng binh tại Văn Thành San

về Đường Châu là nơi an toàn hơn, pháibinh mã hộ tống cẩn thận. Quân triềuđình liên tiếp thắng trận, sĩ khí phấnkhởi, ai cũng muốn một trận thư hùng vớiphiến quân. Phía quân phiến loạn cũng có nhiềungười thấy tình thế bất lợi liền bỏ sanghàng Lý Tố. Lý Tố để cho họ tự chọn ởlại hoặc về quê, ai có cha mẹ còn đượcông cấp cho quần áo ấm và lương thựcđem về. Ai nấy cảm động đều tìnhnguyện ở lại làm lính cho Lý Tố. Lý Tố hạ lệnh tiến công các cứ điểm,mỗi khi có hàng binh ông đều thân chinhtiếp đón, thăm hỏi, vì vậy toàn bộ tìnhhình quân phiến loạn ông đều nắm rõ.Ngô Tú Châu sau khi đầu hàng cũng

được Lý Tố trọng dụng cho làm nhatướng. Khi Lý Tố bàn với Ngô Tú Châucách đánh Thái Châu, Ngô Tú Châu nói:“Tướng phòng thủ Hưng Kiều San (ởphía đông Văn Thành San) là Lý Hựu,một dũng tướng của Ngô Nguyên Tế, rấtanh dũng thiện chiến. Nếu chủ tướngmuốn lấy Thái Châu, phải có Lý Hựumới xong! Lý Tố bèn hạ lệnh theo dõi sátđộng tĩnh của Lý Hựu. Một hôm thám mã về phi báo rằng LýHựu dẫn binh đi cắt lúa mạch tại thônTrương Sài. Lý Tố vội gọi Sử DụngThành tới dặn: “Ngươi mang ba trămquân tới mai phục ở cánh rừng cạnh thônTrương Sài. Sau đó ngươi sai người phấtcờ hô hoán, giả bộ đốt số lúa mạch mà

Lý Hựu đã cắt được. Lý Hựu vốn khinhthường quân ta, nhất định sẽ thúc ngựatruy sát. Lúc ấy phục binh đổ ra sẽ bắtsống được y”. Sử Dụng Thành tuân lệnh,đem quân đi làm đúng theo lời dặn, bắtsống được Lý Hựu. Vì trước đây Lý Hựu từng chém chếtnhiều quan quân trong chiến đấu, cho nêncác tướng đều căm hận, nhao nhao đòixử tử y. Lý Tố vội can ngăn họ. Chẳngnhững không giết, Lý Tố còn đối đãi vớiLý Hựu như thượng khách. Lý Hựu cảmđộng, nguyện theo chính nghĩa, hết lòngvì Lý Tố. Chư tướng thấy Lý Tố thân thiết vớicác hàng tướng mà họ căm giận thì mộtlà họ chưa hiểu, hai là họ không phục,

nên thường sinh sự khiến lòng quân daođộng. Bất đắc dĩ Lý Tố sai người giải LýHựu về triều để vua xử tội. Trước đóông đã gởi mật thư tâu rõ ý định củamình và nói rằng: “Lý Hựu là một tướngtài, muốn dẹp được Ngô Nguyên Tếkhông thể thiếu Lý Hựu, nếu giết Lý Hựu,e rằng khó bình định Thái Châu”. Đường Hiến Tông rất tán thưởng cáchsử dụng hàng tướng của Lý Tố, bèn hạchiếu tha tội cho Lý Hựu và để Lý Hựuvề làm quân cho Lý Tố. Lý Tố liền cửLý Hựu làm Tân binh mã sứ, được phéptùy ý ra vào doanh trướng của Lý Tố.Trải qua sóng gió vừa rồi, Lý Hựu càngcảm động vì được tín nhiệm, đã liên tiếpbày mưu hiến kế cho Lý Tố.

Có lần Lý Tố còn gọi Lý Hựu tới ngủchung với mình, hai người trò chuyệntâm sự vô cùng thân mật. Có kẻ lén nghetrộm, không hiểu họ nói chuyện gì, chỉthấy Lý Hựu khóc hu hu vì xúc động. Các hàng tướng khác thấy Lý Tố tindùng Lý Hựu, đều nguyện ra sức đền đápơn của Lý Tố. Ít lâu sau, Lý Tố theo kếcủa Lý Hựu mà dẹp yên Thái Châu, bứcNgô Nguyên Tế phải đầu hàng. “Binh quý thắng, bất quý cửu ” Dùng binh quý ở tốc chiến tốcthắng, không nên kéo dài dai dẳng.

Lý Tự Nguyên thần tốc chiếm ĐạiLương

Thời Hậu Đường, tháng 10 năm thứnhất Đồng Quang (năm 923), sau khiquân Đường đánh quân Lương đại bại tạiTrung Bộ (nay là huyện vấn Thượng, tỉnhSơn Đông), bắt sống Vương NgạnChương là thống soái quân Lương,Đường chúa Lý Tồn Húc mở đại yếnchiêu đãi tướng tá. Lý Tồn Húc nâng ly rượu hướng sangphía Thiên binh Tiết độ sứ Lý TựNguyên nói: “Chiến công vừa qua Tiếtđộ sứ là người đứng đầu, ta kính tướngquân một ly!

Đoạn Lý Tồn Húc nói tiếp với cáctướng lĩnh: “Trước khi giao chiến vớiNguỵ Lương, chỉ có một mình VươngNgạn Chương là đáng sợ với chúng ta.Nay Vương Ngạn Chương đã bị bắt, hẳnlà ý trời muôn diệt chúng. Song phíanguỵ Lương còn có Đoạn Ngưng đóngquân trên sông ngăn chặn, chúng ta nênlàm thế nào đây?”. Các tướng bàn luậnxôn xao chưa rõ nên làm thế nào. Lý Tự Nguyên đứng dậy nói: “Dùngbinh quý ở chỗ thần tốc. Từ đây tới ĐạiLương (đô thành của quân Lương, nay làKhai Phong, tỉnh Hà Nam) không xa,quân ta nên tiến gấp tới đó. Khi ĐọanNgưng hay tin, thì chúng ta bắt đượcLương chúa Chu Hữu Trinh rồi”.

Lý Tồn Húc nghe lời, lập tức cử LýTự Nguyên làm tiên phong đem binh mãtiến suốt ngày đêm đến Đại Lương. Quân đến Tào Châu (nay là phía bắchuyện Tào, tỉnh Sơn Đông), tướng củaLương mở cửa thành đầu hàng. Thuộc hạđề nghị tạm nghỉ vài ngày, Lý Tự Nguyệnnói: “Từ đây đến Đại Lương chỉ còn hơn200 dặm, các vị cố gắng thêm chút nữa,chờ khi bắt được Chu Hữu Trinh hãynghỉ ngơi cũng chưa muộn!”. Lương chúa Chu Hữu Trinh nghe tinTào Châu thất thủ, quân Đường đã tớigần Đại Lương, thì rơi lệ, vội triệu tậpquần thần bàn kế. Quần thần cứ ngỡ làthần binh từ trên trời đột nhiên ập xuống

ai nấy nhìn nhau, chẳng biết nên đối phócách nào. Chu Hữu Trinh bèn sai Trương HánLuân phi ngựa lên phía bắc báo tin choĐoạn Ngưng đem quân về cứu nguy.Trương Hán Luân đi tới Hoạt Châu (naylà phía đông huyện Hoạt, tỉnh Hà Nam),bi Hoàng Hà ngăn trở, chưa thể tới ngayquân doanh của Đoạn Ngưng. Trong thành Đại Lương chờ quân tiếpviện chẳng thấy trở về ai nấy nơm nớp losợ. Chu Hữu Trinh cử Khai Phong DoãnVương Toán giữ thành. Vương Toánkhông có lính để điều động bất đắc dĩphải bắt dân lên mặt thành cố thủ. Thành Đại Lương như trứng để đầu

đẳng, Chu Hữu Trinh lên lầu ngóng trôngvề phía bắc, nhưng bóng quân cứu việnvẫn mịt mù tăm cá. Trong lúc nguy cấp,lại chọn một người thân tín thưởng chonhiều vàng, rồi bảo người ấy giả làm kẻrách rưới đem thư lên phía bắc gọi ĐoạnNgưng đem quân về gấp để cứu đô thành. Người này ra khỏi thành, nhưng thấytriều Lương chắc hẳn tới ngày diệt vong,chẳng muốn liều chết làm gì, bèn bỏ trốnluôn, Chu Hữu Trinh tuyệt vọng, vô kếkhả thi. Hôm sau, có tin cấp báo, quân Đườngđã kéo đến chân thành, Chu Hữu Trinh tựliệu hết bề cứu vãn, liền hạ ỉệnh cho Đôsứ Hoàng Phố Lân chém đầu mình.

Hoàng Phố Lân đành phải vâng lời,chém một nhát, Chu Hữu Trinh gụcxuống, máu phun như suối. Hoàng PhốLân cũng tự sát. Thành Đại Lương khôngđánh tự mất. Lúc này Đoạn Ngưng đang dẫn binhmã từ Hoại Châu gấp về Đại Lương. Dọcđường gặp Lý Tòng Kha do Lý Tồn Húcphái đi chiêu hàng, nghe tin Chu HữuTrinh tự sát, đô thành đã bị quân Đườngchiếm, chẳng biết chống sao, liền đầuhàng.

THIÊN III: MƯU CÔNG

Phàm dụng binh chi pháp, toàn quốcvi thượng, phá quốc thứ chi; toàn quân vithượng, phá quân thứ chi; toàn lữ vithượng, phá lữ thứ chi; toàn tốt vithượng, phá tốt thứ chi; toàn ngũ vithượng, phá ngũ thứ chi. Thị cô báchchiến bách thắng, phi thiện chi thiện giảdã; bất chiến nhi khuất nhân chi binh,thiện chi thiện giả dã. Cố thượng binh phạt mưu, kỳ thứ phạtgiao, kỳ thứ phạt binh, kỳ hạ công thành.Công thành chi pháp, vi bất đắc đĩ. Tu lỗphần ôn, cụ khí giới, tam nguyệt nhi hậuthành, cự nhân, hựu tam nguyệt nhi hậu

dĩ. Tướng bất thắng kỳ phẫn nhi nghĩ phụchi, sát sĩ tam phân chi nhất nhi thành bấtbạt giả, thử công chi tai dã. Cố thiệndụng binh giả, khuất nhân chi binh nhiphi chiến dã, bạt nhân chi thành nhi phicông dã, hủy nhân chi quốc nhi phi cửudã, tất dĩ toàn tranh vu thiên ha, cô binhbất đôn nhi lợi khả toàn, thử mứu côngchi pháp dã. Cố dụng binh chi pháp, thập tắc vichi, ngũ tắc công chi, bội tắc phân chi,địch tắc năng chiến chi, thiểu tắc năngđào chi, bất nhược tắc năng tị chi. Cô'tiểu địch chi kiên, đại địch chi cầm dã. Phù tướng giả, quốc chi phụ dã, phụchu tắc quốc tất cường, phụ khích tắcquốc tất nhưực. cấ quân chi sở dĩ hoạn ư

quân giả tam: bất tri, quân chi bất khả dĩtiến nhi vị chi tiến, bất tri quân chi bấtkhả dĩ thoái nhi vị chi thoái, thị vi miquân. Bất tri tam quân chi sự, nhi đồngtam quân chi chính giả, tắc quân sĩ hoặchĩ. Bất tri tam quấn chi quyền, nhi đồngtam quân chi nhậm, tắc quân sĩ nghi hĩ.Tam quân kí hoặc thả nghi, tắc chư hầuchi nạn chí hĩ, thị vị loạn quân dẫn thắng. Cố tri thắng hữu ngũ: tri khả đĩ chiếndữ bất khả dĩ chiến giả thắng, thức chúngquả chi dụng giả thắng, thượng hạ đồngdục giả thắng, dĩ ngu đãi; bất ngu giảthắng, tướng năng nhị quân bất ngự giảthắng. Thử ngũ giả, tri thắng chi đạo dã. Cô viết: tri bỉ tri kỷ, bách chiến bấtđãi; bất tri bỉ nhi tri kỷ, nhất thắng nhất

phụ; bất tri bỉ bất tri kỷ, mỗi chiến tấtđãi. Dịch nghĩa: Phàm chỉ đạo chiến tranh, khiến đốiphương bị khuất phục mà dâng nước cholà thượng sách, đánh phá đất nước củađối phương là hạ sách; khiến toàn quânđối phương hàng phục là thượng sách;đánh bại toàn quân là hạ sách; khiến toànlữ đối phương hàng phục là thượng sách,đánh tan toàn lữ là hạ sách; khiến toàn tốtđối phương khuất phục là thượng sách;tấn công toàn tốt là hạ sách; khiến toànngũ đối phương qui hàng là thượng sách,phá vỡ toàn ngũ là hạ sách. Vì vậy,người dùng binh trăm trận trăm thắngchưa được xem là người giỏi nhất; người

không cần giao chiến mà khiến đốiphương hàng phục mới là người dùngbinh giỏi nhất. Thế nên thượng sách là dùng mưulược đánh bại đối phương (phạt mưu),thứ đến là dùng ngoại giao (phạt giao),thứ nữa là dùng quân đội (phạt binh), hạsách là tấn công thành trì của địch. Bấtđắc dĩ mới công thành, bởi việc chế tạovà chuẩn bị vũ khí để tấn công thành trìphải mất vài tháng mới hoàn thành, lạicần thêm vài tháng nữa kiến tạo địa hìnhcông thành. Tướng lĩnh vì nóng lòng màxua quân tràn lên như kiến thì thành chưalấy được mà sĩ tốt thương vong mất 1/3.Đây chính là cái họa mà việc tấn côngthành trì đem đến vậy. Cho nên người

giỏi dùng binh không đánh mà vẫn khuấtphục được quân đội của đôi phương, vẫnhạ được thành lũy của đối phương, pháđược đất nước đối phương mà không cầnmất nhiều ngày tháng. Phải dùng chiếnlược toàn thắng mà tranh với thiên hạ, cónhư thế quân đội mới không mệt mỏi suyyếu mà giành được thắng lợi toàn vẹn,đây chính là phép tấn công bằng mưulược vậy. Chính vì thế, nguyên tắc dùng binh là,binh lực của ta gấp mười lần đối phươngthì bao vây, gấp năm lần thì tấn công, gấphai lần thì cố gắng đánh thắng, binh lựctương đồng thì tìm kế phân tán đốiphương, binh lực ít hơn thì phòng thủvững chắc, thực lực kém hơn nhiều thì

cần tránh giao chiến. Cho nên, quân độiyếu kém mà vẫn cố chấp phòng thủ ắt sẽchuốc lấy thất bại trước binh lực hùnghậu của đối phương. Tướng lĩnh được ví như tấm mộc chechắn cho quốc gia, tướng lĩnh tận tâm tậnlực phò trợ, quốc gia ắt cường thịnh,tướng lĩnh không tận chức tận trách, quốcgia ắt suy nhược. Có ba điều nguy hại mà vua chúa cóthể gây ra cho hành động quân sự: Mộtlà, không biết rõ quân đội không thể tiếnmà vẫn xua quân tiến lên, không biết rõquân đội không thể thoái mà vẫn hạ lệnhthoái lui, thế gọi là trói buộc quân đội.Hai là, không rõ nội tình sự vụ của quânđội mà vẫn tham dự vào công việc hành

chính của quân đội, thì sẽ khiến quân sĩhoang mang. Ba là, không hiểu rõ quyềnnghi cơ biến trong quân sự mà vẫn canthiệp vào sự chỉ huy quân đội, như thế sẽkhiến tướng sĩ nghi ngờ. Quân đội đãhoang mang lại nghi ngờ ắt các chư hầuliệt quốc sẽ thừa cơ xâm lăng. Thế gọi làlàm loạn quân mình, tự chuốc lấy thấtbại. Có năm điều có thể đoán trước đượcthắng lợi: • Một là, biết có thể đánh hay khôngthể đánh. • Hai là, hiểu được phép dùng khácnhau giữa nhiều quân và ít quân. • Ba là, toàn quân tướng sĩ đồng

lòng nhất trí. • Bốn là, lấy mình có chuẩn bị kỹlưỡng mà đánh địch không có chuẩn bị. • Năm là, tướng có tài chỉ huy màvua không trói buộc, áp chế. Vì thế mới nói, biết người biết mìnhtrăm trận chẳng nguy; không biết ngườinhưng biết mình hoặc thắng hoặc bại; đãkhông biết người lại không biết mình thìmỗi trận mỗi nguy. Tóm tắt nội dung: Mưu công, tức là vận dụng mưu lượcđể chiến thắng đối phương. Trong thiênnày, Tôn tử luận về tư tưởng chiến lược“toàn thắng” cùng phương pháp và điềukiện thực hiện.

Tôn tử cho rằng, “Bách chiến báchthắng” không phải là phương pháp dùngbinh hay nhất, người chỉ đạo chiến tranhtài giỏi phải làm được điều “bất chiếnnhi khuất nhân chi binh”, tức là khôngcần trực tiếp giao chiến mà khiến đốiphương phải hàng phục. Đây chính làtrình độ lý tưởng nhất về nghệ thuật quânsự mà Tôn tử hằng theo đuổi không mệtmỏi, cũng chính là điều mà “Binh phápTôn tử” đứng vững và vượt qua hấp lựccủa chiến tranh. Tư tưởng chiến lược toàn thắng, baogồm hai phương diện chính trị và khoahọc. Về chính trị, Tôn tử chủ trươngchiến lược “Phạt mưu”, “Phạt giao”,khiến đối phương hàng phục, về quân sự,

Tôn tử căn cứ vào sự khác nhau về lựclượng giữa ta và địch mà lựa chọn chiếnthuật chính xác, linh hoạt, khiến đốiphương khuất phục. Để thực hiện mục tiêu toàn thắng, Tôntử chủ trương giải quyết tốt mọi quan hệgiữa tướng soái và vua chúa, songphương cần phải có sự phối hợp nhịpnhàng, gắn bó, nương tựa lẫn nhau. Ôngcòn chỉ rõ hậu quả tồi tệ của việc vuachúa kém cỏi mà lại muốn can thiệp vàoquân sự. Đồng thời Tôn tử trên góc độchỉ đạo chiến tranh đã qui nạp và đưa ranăm điều kiện cơ bản để thực hiện chiếnlược toàn thắng. Cuối thiên này, Tôn tửcòn đưa ra qui luật quân sự nổi tiếng“Tri bỉ tri kỷ, bách chiến bất đãi”, cho

đến nay qui luật này vẫn bao hàm ý nghĩagợi mở sâu xa. “Bất chiến nhi khuất nhân chi binh,thiện chi thiện giả dã” Không đánh mà khuất phục được đốiphương mới là phương sách tối thượng.

Chỉ một bức thư, Hàn Tín bình địnhnước Yên

Năm Hán Cao đế thứ hai (205 trướcCông Nguyên), quân Hán và Sở giằng cotại Thành Cao và Huỳnh Dương. Nhằmngăn cản thế công của Hạng Võ, LưuBang đã chọn sách lược giữ vững chínhdiện, tấn công hai bên sườn. Ông ra lệnhcho Hàn Tín mang theo một phần bìnhlực, tấn công các thế lực đang cát cứ ởphía bắc sông Hoàng Hà. Chỉ 4 tháng,Hàn Tín đã diệt Nguỵ, phá Đại rồi thừathắng vượt Thái Hành Sơn tấn côngTriệu. Nước Triệu đã tập trung 20 vạn quân

tại cửa ải Tỉnh Hình (một trong 8 cửa núicủa Thái Hành sơn) để chuẩn bị quyếtchiến với quân Hán. Mưu thần của Triệulà Lý Tả Xa hiến kế với chủ tướng làTrần Dư rằng: “Quân Hán từ xa tới, quânlương ắt đi sau, tôi nguyện lãnh binhđánh chặn xe chở lương của quân Hán,tướng quân hãy trấn thủ tại Tỉnh Hình,khiến quân Hán trước không thể tiến, saukhông thể thoái, không quá 10 ngày ắtphải tan”. Trần Dư là thư sinh, không biết trậnmạc, tự cho là quân chánh nghĩa khôngdùng gian kế, nên không theo kế của LýTả Xa. Kết quả quân Triệu đại bại, TrầnDư bị giết. Hàn Tín lấy được nước Triệu, nhưng

không thấy Lý Tả Xa đâu, ông liền hạlệnh ban thưởng ngàn vàng cho ai bắtsống được Lý Tả Xa. Vài ngày sau, quả nhiên có người tróiLý Tả Xa giải đến, tướng sĩ đều cho rằngHàn Tín ắt sẽ chém họ Lý. Nào hay vừathấy Lý Tả Xa, Hàn Tín đã tự tay cởi tróicho ông. Hàn Tín thỉnh Lý Tả Xa ngồi chiếutrên, còn mình ngồi dưới, nhất mực cungkính, thỉnh cầu Lý Tả Xa về sách lượctấn công Yên. Lý Tả Xa tạ từ rằng:“Tướng bại trận không thể coi là dũng,kẻ trượng phu khi nước mất không thểmưu cầu sổng còn. Tôi là tù binh củatướng quân, há đủ tư cách đàm luận đạisự cùng tướng quân sao?”

Hàn Tín bèn dùng câu chuyện BáchLý Hề phò trợ Tần xưng bá thiên hạ màkhuyên Lý Tả Xa, ông nói: “Tiên sinhbiết Bách Lý Hề từng ở nước Ngu nhưngNgu bị Tấn tiêu diệt. Sau đó Bách Lý Hềđến nước Tần, Tần nghe theo sách lượccủa Bách Lý Hề mà ngày càng cườngthịnh”. Hàn Tín lại nói: “Ngày nay, tiên sinhcũng như Bách Lý Hề vậy. Nếu Trần Dưdùng sách lược của tiên sinh, chỉ e ta đãlà tù binh của tiên sinh. Vì Trần Dưkhông nghe theo tiên sinh nên ta mới cócơ hội thỉnh giáo, xin tiên sinh chớ chốitừ”. Lý Tả Xa thấy Hàn Tín kính trọng

mình và thành tâm xin chỉ giáo, nên cũngthành thực giúp Hàn Tín phân tích rõ tìnhthế quân sự đương thời, ông nói: “Tướngquân đã tiêu diệt Nguỵ, Đại, Triệu, toànquân đã mệt mỏi. Nếu nước Yên cố thủthành trì, chỉ e lâu ngày lương thực quânHán sẽ cạn, tướng quân chớ nên dùng sởđoản của mình mà đối địch với sởtrường của người”. Hàn Tín chăm chú lắng nghe rồi hỏi:“Theo tiên sinh thì ta nên dùng kế gì?”,Lý Tả Xa nói: “Tướng quân chỉ mất nửangày đã đánh bại 20 vạn đại quân nướcTriệu, oai danh chấn động thiên hạ; naytướng quân hãy vỗ về tướng sĩ, an ủibách tính lê dân nước Triệu trước, khilòng người đã qui thuận, tướng quân hãy

phái một sứ giả tới Yên, nói rõ lợi hạivới vua nước Yên, như thế, tướng quânchẳng cần giao tranh mà vẫn khiến Yênphải hàng phục”. Hàn Tín nói: “Được! Xin chiếu theo ýcủa tiên sinh mà làm”. Nói rồi ông lậptức viết thư gởi cho vua Yên, là TangĐồ. Sau đó Hàn Tín phái một sứ giả có tàibiện luận đi trao thư, trong thư ông viếtrõ ưu thế của quân Hán, và những điềulợi hại giữa hai việc chống trả và quihàng. Đồng thời Hàn Tín theo kế của LýTả Xa, đưa quân tới dàn trận nơi biên ảinước Yên ra vẻ muốn tấn công. Vua Yên vốn đã nghe nói quân Hán

hùng hậu, lại thấy đại quân áp sát biêngiới thì vô cùng kinh sợ. Nay có sứ giảmang thư khuyên hàng của Hàn Tín đến,bèn chấp thuận qui hàng. Hàn Tín lấyđược nước Yên chẳng tốn một mũi tên,tiếp tục tập trung binh lực tấn công nướcTề. “ Thượng binh phạt mưu” Thượng sách là đánh bằng mưulược.

Đại thần của Tề phá tan ý đồ củaTấn

Vua Tề là Tề Hoàn công từng trọngdụng Quản Trọng, tiến hành cải cách,khiến Tề trở thành nước mạnh nhất thờiXuân Thu. Sau khi Tề Hoàn công quađời, nước Tề suy yếu. Hơn 100 năm sau,khi Tề Cảnh công kế tục, trọng dụng hiềnthần là Án Anh nhằm khôi phục lạinghiệp bá như thời Tề Hoàn Công. Để quốc gia cường thịnh, Tề Cảnhcông chủ trương kết giao hữu hảo với lânbang, tránh gây chiến tranh, ổn định thếcuộc. Trong thời kỳ Án Anh làm tướngquốc, quần thần trí dũng song toàn, binh

lực ngày càng hùng hậu. Tề ngày một hùng mạnh làm vua Tấnlà Tấn Bình công lo ngại. Tấn Bình côngmuốn chinh phục nước Tề, củng cố địa vịbá chủ Trung Nguyên của mình. Tấn Bìnhcông phái quan đại phu là Phạm Chiêulàm sứ giả sang thăm dò thực lực của Tề. Phạm Chiêu vừa tới Tề, Tề Cảnhcông cử hành đại yến, ân cần tiếp đãi sứgiả thượng quốc. Trong tiệc, Tề Cảnhcông luôn mời Phạm Chiêu uống rượu.Phạm Chiêu tự đắc, ra vẻ mình là sứ thầnnước lớn, và tìm cơ hội thăm dò thực lựcnước Tề. Phạm Chiêu trắng trợn hỏi về chínhtrị, quân sự, kinh tế... nhưng Tướng quốc

nước Tề là Án Anh cùng các quan đạiphu của Tề giải đáp chẳng chút e ngại,khiến Phạm Chiêu cảm thấy thực lực củaTề chẳng thể coi thường. Phạm Chiêu nói với Tề Cảnh công:“Thỉnh quân vương cho bỉ nhân mượnchung rượu của ngài”. Tề cảnh công lậptức sai bảo: “Mau rót đầy rượu vàochung của ta để chúc rượu sứ giả thượngquốc! Phạm Chiêu nâng ly rượu của Tềcảnh công lên uống cạn, đắc ý nhìn khắplượt quần thần nước Tề. Người hầu lạivội rót rượu vào cái chung y vừa uống. Án Anh thấy sứ thần nước Tấn quángạo mạn, bèn khảng khái cất giọng khinhmiệt nói với người hầu rượu rằng: “Hãyvứt chung rượu đó đi và mang một cái

chung sạch cho đức vua của ta!”. Phạm Chiêu lúng túng, cảm thấy vịđại phu ăn vận giản dị này thực đánggờm, bèn chau mày, vờ say đứng lên múamay trước tiệc. Múa được vài đường,Phạm Chiêu nói với nhạc sư nước Tềrằng: “Hãy tấu khúc nhạc Thành Chu chota múa, để tạo tửu hứng cho các vị”. Nhạc sư nước Tề vốn đã không ưa gãsứ thần thượng quốc này, nói: “Tôi bấttài, không biết tấu khúc nhạc ThànhChu”. Phạm Chiêu thấy quần thần nướcTề kiên trung bất khuất như thế bèn mượncớ say rượu mà cáo lui, trở về Dịchquán. Tề Cảnh công thấy sứ giả thượng

quốc tức giận bỏ đi thì lo lắng, nói vớiquần thần: “Quả nhân muốn có quan hệhữu hảo với lân bang, há có thể chọcgiận sứ giả, nếu có bất hoà chỉ e sẽ ảnhhưởng tới bách tính lê dân”. Án Anh đã có ý từ trước, mỉm cườinói: “Phạm Chiêu chẳng phải là kẻ khônghiểu lễ tiết. Hôm nay y hạ nhục vua tôichúng ta là muốn thăm dò thực lực củata, do vậy chúng thần cố ý chọc tức,khiến y phải e ngại”. Nhạc sư cũng nói:“Khúc nhạc Thành Chu là khúc nhạc chỉdành cho thiên tử. Phạm Chiêu chỉ là mộtsứ thần mà lại muốn dùng nhạc của thiêntử để nhảy múa, hạ thần sao có thể diễntấu cho y nghe được?” Những lời khuyên can của Án Anh và

nhạc sư khiến Tề Cảnh công an lòng. ÁnAnh lại tiếp: “Chắc chắn ngày mai PhạmChiêu sẽ tạ tội với bệ hạ. Hạ thần muốnđưa y xem toàn bộ tình hình quân đội củachúng ta...”, Tề Cảnh công đồng ý. Sáng hôm sau, quả nhiên Phạm Chiêutới tạ lỗi cùng Tề Cảnh công, viện cớ sayrượu mà thất lễ, xin vua Tề khoan thứ.Sau đó Phạm Chiêu được Án Anh đưa đitham quan các doanh trại quân đội củaTề. Sau khi đã biết rõ hư thực của Tề,Phạm Chiêu về nước và báo cáo với TấnBình công rằng: “Nước Tề hiện nay vuatôi đồng lòng nhất trí, ta chưa thể thôntính”. Tấn Bình công bỏ ý định chinhphạt Tề. “Kỳ thứ phạt giao”

Thứ đến là dùng ngoại giao đánhbại đối phương.

Trường Tôn Thành chia mạnh hợpyếu, đánh Đột Quyết

Chu Tịnh đế Đại Đinh nguyên niênthời Nam Bắc Triều (năm 581), tướngquốc nước Chu là Tùy vương DươngKiên lấy danh “nhường ngôi”, phế ChuTịnh đế làm Giới công, tự lập làm hoàngđế, thiết lập một triều đại mới, đổi quốchiệu là Tùy. Buổi đầu dựng nước, lãnh thổ nhàTùy nhỏ hẹp chỉ có hơn một ngàn huyệntại Trung Nguyên, với gần 3 triệu người.Vùng đất đai rộng lớn ở giữa từ phía bắcTrường Thành đến phía nam TrườngGiang do xứ Đột Quyết hùng mạnh và

nước Trần ngày một suy tàn chiếm cứ. Dương Kiên sau khi lên ngôi, vàotháng 9 năm thứ nhẩt nhà Tùy, phái TảBộc Xạ Cao Cảnh lãnh binh chinh phạtnước Trần. Đột Quyết thừa cơ liên hiệpvới Thứ sử Doanh Châu là Cao BảoNinh ở phía bắc Trung Nguyên xâmphạm bờ cõi nước Tùy, tấn công vây hãmcửa ải Lâm Du (Sơn Hải quan), chuẩn bịđánh xuống phía nam. Dương Kiên bị bức phải lui quân,biết cường địch đang ở phía bắc, nếukhông đánh bại Đột Quyết trước thìchẳng những không thể thống nhất TrungNguyên mà còn nguy hiểm cho quốc gia. Đột Quyết là tộc du mục nổi lên ở

phương bắc vào thời mạt Nguỵ. Vì có kỵbinh thiện chiến, căn cứ địa lại ở thảonguyên mênh mông, nên hành động maulẹ, đến đi khôn lường, thường tấn côngchớp nhoáng, đánh xong rút ngay, nétránh giao tranh, rất khó đối phó. Tháng 12 năm 1 Tùy Khai Hoàng(năm 581), Đột Quyết Đà Bát Khả Hãnmắc bệnh chết, nội bộ bắt đầu tranhgiành quyền lực. Cuối cùng cháu của ĐàBát là Nhiếp Đồ lên làm thủ lĩnh, lấyhiệu là Sa Bát Lược Khả Hãn, dựng“Nha Trướng” (tức đại bản doanh củaKhả Hãn) tại Đô Cận Sơn (Hàng Ái sơnthuộc Mông Cổ). Lúc này Trường Tôn Thành là quancủa triều Bắc Chu cũ, nay mới nhậm

chức đô uý, dâng thư cho vua Tùy nói:“Đột Quyết tương đối mạnh, nay khôngphải là lúc để thảo phạt. Nhưng quan hệgiữa thúc điệt huynh đệ của họ ngày mộtbất hòa, chúng ta nên thừa cơ này dùngsách lược “viễn giao cận công, li cườnghợp nhược” (xa thân gần đánh, chia mạnhhợp yếu), khiến nội bộ xứ Đột Quyếthiềm nghi ganh ghét lẫn nhau, từ đó màtự suy yếu”. Dương Kiên xem thư xongcả mừng, triệu Trường Tôn Thành vàocung hỏi han, và chấp thuận sách lượccủa Trường Tôn Thành. Sau đó Dương Kiên phái Thái BộcNguyên Huy ra Y Ngô (huyện Cáp Mật,tỉnh Tân Cương), mang theo lễ vật kếtgiao với Điếm Quyết Khả Hãn. Khi sứ

giả của Điếm Quyết đến Tùy, DươngKiên cố ý đem địa vị của sứ giả ĐiếmQuyết đặt trên sứ giả của Nhiếp Đồ nhằmlôi kéo Điếm Quyết, đồng thời chia rẽnội bộ của họ. Dương Kiên cử Trường Tôn Thànhlàm Xa Kỵ tướng quân, ra Hoàng LongĐạo (thành phố Triều Dương, tỉnh LiêuNinh), mang theo vàng bạc tặng thủ lĩnhcác bộ lạc Hề, Tập, Khiết Đan và yêucầu họ đưa đi bái kiến với Xử La Hầu,đồng thời gài tâm phúc lại đó, dụ Xử LaHầu qui thuận nhà Tùy. Hai thế lực khámạnh của xứ Đột Ọuyết đã bị nhà Tùy lôikéo, đủ sức kiềm chế Nhiếp Đồ. Nội bộĐột Quyết càng thêm mâu thuẫn. NhiếpĐồ Khả Hãn buộc phải chia binh làm hai

cánh quân canh giữ lãnh địa của mình, đềphòng Khả Hãn khác tập kích. Tháng 5 năm Tùy Khai Hoàng thứ hai(năm 582), Nhiếp Đồ thống lĩnh 40 vạnquân xâm nhập Trường Thành, đến tháng12 đã tiến sâu tới Võ Uy Thiên Thủy,Kim Thành (Cam Túc, Lan Châu), DiênAn. Nhiếp Đồ còn muốn đánh tiếp xuốngphía nam nhưng Điếm Quyết Khả Hãnmượn cớ không theo, lui binh về Y Ngô. Trường Tôn Thành nhân cơ hội nàyphao tin qua con trai của Nhiếp Đồ rằng:“Thiết Lặc (nằm ở hai phía đông tâyngoài biên giới phía bắc của Mông Cổ)muốn làm phản, sẽ tập kích Nha Trướngcủa Nhiếp Đồ”. Nhiếp Đồ e ngại vội rútquân về.

Tùy Khai Hoàng năm thứ 3 (năm 583)Nhiếp Đồ lại cùng Đại La Tiện khởi binhnam tiến, nhưng do mâu thuẫn nội bộ sâusắc, lại thêm trong nước liên tục bị hạnhán và dịch châu chấu hoành hành, nêncuối cùng cũng chỉ xâm lấn biên giới nhàTùy vài lần mà thôi. Tháng 4 năm Tùy Khai Hoàng thứ 3,Dương Kiên sau 3 năm chuẩn bị thực lựcgia tăng, muốn diệt trừ họa Đột Quyêt,mà xứ Đột Quyết lúc này nội bộ xâu xélẫn nhau thực lực suy yếu rất nhiều, vìthế Dương Kiên hạ lệnh khởi binh tấncông toàn diện Đột Quyết. Dương Kiên bổ nhiệm Vệ vươngDương Sảng làm Nguyên soái hành quân,

thống lĩnh 20 vạn binh mã đánh vào bamục tiêu của Đột Quyết; Hà Gián vươngDương Hoằng cùng Tổng Quản Hạ ChâuĐậu Lồ Tích thống lĩnh 7 vạn quân kỵbinh, bộ binh chủ lực tấn công Nhiếp Đồtại vùng Hà Sáo; Tổng Quản Tần ChâuĐậu Vinh Định và Tổng quản U Châu AmThọ chia làm hai cánh quân tấn công ĐạiLa Tiện ở phía tây và Cao Bảo Ninh ởphía bắc, phối hợp cùng quân chủ lựchành động. Dương Sảng xuất binh gặp Nhiếp Đồtại Bạch Đạo (vùng tây bắc thành phố HôHoà Hạo Đặc thuộc nội Mông cổ). TổngQuản quân Tuỳ là Lý Sung dẫn 5000 kỵbinh tinh nhuệ thừa cơ Nhiếp Đồ khôngphòng bị, đột nhiên tập kích, đánh bại

quân Đột Quyết. Nhiếp Đồ phải vứt bỏgiáp bào, trốn vào trong cỏ mà chạy. Tànbinh còn lại không còn chủ tướng, hếtlương thực lại thêm bệnh dịch lan tràn,người chết vô số. Phía đông, Âm Thọ xuất binh đánhHòa Long (thành phố Triều Dương, LiêuNinh), Cao Bảo Ninh bỏ thành chạy đếnKhiết Đan, bị thuộc hạ giết chết, Âm Thọchiếm lĩnh Hoà Long. Phía tây, quân củaĐậu Vinh Định đánh bại quân Đại LaTiện tại Cao Việt Nguyên (tây bắc VõUy, tỉnh Cam Túc). Nhà Tùy xuất binhlần này gây thiệt hại nặng cho Nhiếp Đồkhiến nội bộ Đột Quyết vì thất bại màtrách cứ lẫn nhau, mâu thuẫn càng sâusắc. Dương Kiên tiếp tục thi hành sách

lược “ly cường hợp nhược”, khiến nộibộ Đột Quyết liên tục chém giết lẫn nhau. Trường Tôn Thành nhân dịp này pháingười tới thương thuyết với Đại La Tiện:“Nhiếp Đồ không chỉ đem thất bại lầnnày qui tội cho ngài mà còn thừa cơ thihành kế hoạch định sẵn của ông ta là hủydiệt bản doanh ở Bắc Nha của ngài. Ngàinên sớm phòng bị mới được”. Đại La Tiện bèn phái người tới gặpTrường Tôn Thành, Trường Tôn Thànhnói với sứ giả rằng: “Điếm Quyết đãgiao hảo với nha Tùy Nhiếp Đồ chẳngthể làm gì được; nếu Đại La Tiện kếtgiao với Tùy thì lực lượng càng mạnh,còn sợ gì Nhiếp Đồ trách tội và làm nhụcnữa?”. Sau khi sứ giả trở về báo cáo,

Đại La Tiện bèn kết giao cùng nhà Tùy. Nhiếp Đồ nghe tin Đại La Tiện kếtgiao với Tùy thì vô cùng tức giận đemquân tập kích Bắc Nha, giết mẹ của ĐạiLa Tiện, cướp đi rất nhiều người và súcvật. Đại La Tiện trở về không chốn nươngthân, bèn chạy về phía tây đến với ĐiếmQuyết. Điếm Quyết hay tin thì cả giận,bèn để Đại La Tiện mang binh tấn côngNha Trướng, có gần 10 vạn kỵ binh củacác bộ lạc khác theo về với Đại La Tiện.Đại La Tiện xuất binh tấn công NhiếpĐồ, đánh đâu thắng đó, thu lại đất đai đãmất. Từ đó trở đi hai bên không ngừng

chém giết lẫn nhau, cả hai cùng phái sứgiả đến Trường An thỉnh cầu vua Tùyviện trợ, Dương Kiên liên tiếp từ chối,khiến đôi bên tiếp tục đánh nhau, mâuthuẫn càng thêm sâu sắc, lực lượng càngsuy yếu. Tháng Hai năm Tùy Khai Hoàng thứtư (năm 584) Điếm Quyết Khả Hãn đầuhàng nhà Tùy. Tháng Chín cùng năm, vìliên tiếp thất bại nên Nhiếp Đồ Khả Hãncũng xin kết giao hoà hiếu. Thiên Kimcông chúa tự xin đổi họ Dương, làm congái vua Tùy, Dương Kiên đều chấp thuậnvà cải phong cho Thiên Kim công chúathành Đại Nghĩa công chúa. Năm Khai Hoàng thứ năm đời nhàTùy (năm 585), Nhiếp Đồ vừa bị Điếm

Quyết vây hãm, lại sợ Khiết Đan tập kíchhậu phương nên vào tháng 7 sai sứ giảcấp báo với nhà Tùy xin đưa bộ lạc tớivùng Mạc Nam Bạch Đạo Xuyên (tâybắc thành phố Hô Hoà Hạo Đặc, NộiMông) lánh nạn. Lúc này Đại La Tiện vì được Tùy trợgiúp, thế lực ngày càng lớn mạnh, các bộlạc ở Thiết Lặc, Y Ngô, Qui Từ (huyệnKhố Xa, Tân Cương) đều theo phò, ĐạiLa Tiện xưng hiệu là “Tây Đột Quyết”,rất có chiều hướng thay thế Nhiếp Đồ đểtrở thành thủ lĩnh Đột Quyết. Chính vì lẽ này, Dương Kiên chấpthuận thỉnh cầu của Nhiếp Đồ, cung cấp ythực, ban cho xa mã cùng các tài vậtkhác và phái Tấn vương Dương Quang

phát binh viện trợ. Nhiếp Đồ đã có chỗ dựa vững chắcliền tấn công và đánh tan Đại La Tiện.Lúc ấy nước A Bát thừa cơ đến cướp vợcon của Nhiếp Đồ. Dương Kiên hạ lệnhtấn công A Bát đoạt lại vợ con choNhiếp Đồ và đem toàn bộ chiến lợiphẩm ban tặng cho Nhiếp Đồ. Nhiếp Đồ vô cùng cảm kích bèn lậpước, lấy Lũy Sa Thạch làm biên giới,dâng biểu rằng: “Hoàng đế đại Tùy là vịthiên tử chân chính, từ nay về sau, tiểunhân không dám dấy binh cậy hiểm, trộmdùng danh hiệu, nguyện cúi đầu quì gối,làm tôi tớ suốt đời”. Như vậy, thế lực uy hiếp phía bắc nhà

Tùy đã tạm thời bị tiễu trừ, Dương Kiêntập trung toàn lực tiêu diệt nước Trần.Việc bình định Đột Quyết đã mang lạicục diện có lợi cho nhà Tùy, Trường TônThành có công lớn. “Kỳ hạ công thành ” Đánh thành trì là hạ sách.

Cao Hoan đánh thành Ngọc Bích,trí tận lực kiệt

Cuối thời Nam Bắc Triều, dòng họThái Bạt thuộc tộc Tiên Ti dựng nên triềuNguỵ, chia ra làm Đông Nguỵ và TâyNguỵ. Đông Nguỵ do Thừa tướng CaoHoan cầm quyền, Tây Nguỵ do Thừatướng Vũ Văn Thái đứng đầu, đôi bênkhông ngừng tranh giành quyền lực vớinhau. Năm thứ 4 Võ Định Đông Nguỵ (năm546), Cao Hoan thống lĩnh toàn bộ binhmã vượt Thái Hành Sơn tiến về phíađông, bao vây yếu địa của Tây Nguỵ làthành Ngọc Bích (tây nam Lâm Phần, tỉnh

Sơn Tây). Cao Hoan muốn dẫn dụ VũVăn Thái mang binh tới sẽ đánh. Vũ Văn Thái án binh bất động, lệnhcho Vi Hiếu Khoan là Thứ sử Tân Châutrấn thủ Ngọc Bích, giữ vững khôngnghênh chiến. Cao Hoan toàn lực côngthành, liền mấy ngày đêm, Vi HiếuKhoan tùy cơ ứng biến, phòng thủ vữngvàng. Trong thành Ngọc Bích không cónguồn nước, trồng trọt chủ yếu nhờ vàosông Phần Thủy. Cao Hoan hạ lệnh chobinh lính lên thượng du sông Phần đắp đêkhiến sông đổi dòng, không cho chảy gầnthành. Vi Hiếu Khoan thấy vậy bèn hạlệnh cho binh sĩ và dân phu đào giếngtrong thành, sợ bị đối phương cắt mất

nguồn nước. Cao Hoan lại sai quân đào đất đắplũy ở phía nam thành Ngọc Bích, đắp saocho cao quá tường thành nhằm tiện choviệc công thành. Đầu thành Ngọc Bích vốn có hai vọnglâu, Vi Hiếu Khoan hạ lệnh cho binh sĩvận gỗ lớn làm cho vọng lâu cao lên.Ngoài thành núi đất cao một thước, trongthành vọng lâu cao hơn một đoạn, từ trêncao ném đá bắn tên xuống kiềm chế đốiphương. Đông Nguỵ không chiếm được lợi thế,Cao Hoan phái người nói với Vi HiếuKhoan rằng “Ngươi đã dựng lầu lên trời,ta sẽ đào xuống đất để tấn công”. Nói

rồi, Cao Hoan chỉ huy binh sĩ đào mườiđường hầm vào trong thành Ngọc Bích,chỉ cần địa đạo vừa thông, sẽ lập tứccông thành. Vi Hiếu Khoan bình tĩnh, ông hạ lệnhcho binh sĩ trong thành đào một đườnghào dài dưới chân thành. Địa đạo vừa trổra tới bên hào, quân lính trong thành chờsẵn trên hào lao tới giết sạch những binhlính đối phương nào xuất hiện. Sau đó lạiđốt lửa tại cửa địa đạo rồi quạt lửa vàkhói vào trong địa đạo. Địa đạo biếnthành hầm lửa, quân Đông Nguỵ quá nửachết ngộp vì khói. Cao Hoan lại thay cách khác, dùng xechở gỗ lớn, phá tường thành, phàm tườngthành, chỗ nào bị xe gỗ đụng vào đều lở

từng mảng lớn. Chỉ vài ngày, tường thànhNgọc Bích gần sập hẳn. Vi Hiếu Khoan sai người dùng vải gaimay thành những tấm lớn, treo lơ lửng.Xe gỗ lao tới thì buông vải chặn lại, xegỗ cái thì bị trùm, cái thì bị nhấc hẳn lên,không thể phát huy hết uy lực. Cao Hoan vội sai binh lính cầm sào,trên đầu quấn vải có tẩm dầu, đốt lửa giơlên cao, vừa đốt các tấm vải, vừa thiêuvọng lâu. Vi Hiếu Khoan cho người chế tạo thậtnhiều câu liêm, lưỡi câu mài thật sắc.Khi binh sĩ Đông Nguỵ giơ sào lên đốtthì dùng câu liêm câu gãy. Lửa ở đầu sàorơi xuống đầu quân Đông Nguỵ khiến kẻ

chết, kẻ bị bỏng nhiều không kể xiết. Cao Hoan lại sai người đào hào dướichân thành, đóng cọc vào rồi châm lửađốt hàng cọc cháy hết thì tường thànhcũng muốn sập. Vi Hiếu Khoan cho người tích trữ gỗlớn, đóng thành từng mảng đợi chỗ tườngthành nào sắp bị đổ liền dựng mảng gỗlên, chắn lại, quân Đông Nguỵ không thểthừa cơ tấn công. Ngoài thành nghĩ mọi cách để tấncông, trong thành dùng các mưu kế đểchống lại hiệu quả. Vi Hiếu Khoan lạinhân đêm tối dùng kỳ binh đánh úp,chiếm lấy các lũy đất của quân địch. Cao Hoan vô kế khả thi, phái Tổ Đình

làm sứ giả vào thành du thuyết nói với ViHiếu Khoan rằng: “Ngài cố thủ độc thànhcuối cùng cũng khó bảo toàn, chi bằnghàng sớm thì còn được phú quý”. Vi Hiếu Khoan khảng khái đáp:“Thành trì của ta kiên cố binh nhiềulương đủ. Hiếu Khoan này đường đườnglà nam nhi đại trượng phu, há có thể đầuhàng để hưởng vinh hoa phú quý?”. TổĐình biết không thể thuyết phục được,nên cáo biệt mà về. Khi rời thành, y khẽhỏi quân sĩ trấn thủ rằng: “Vi HiếuKhoan được hưởng tước vị bổng lộc nênmới cam nguyện lấy thân báo quốc, sĩ tốtbinh lính đâu có được sung sướng gì, cớsao phải xông vào nơi nước sôi lửabỏng?”. Các binh sĩ trấn thủ im lặng

không lưu tâm đến lời nói của Tổ Đình. Dụ hàng không được, Đông Nguỵ viếtcáo thị treo thưởng, bắn vào thành, cáothị viết: “Ai chém đầu Vi Hiếu Khoan rahàng sẽ được phong làm quan thái thú,tước vị khai quốc quận công thưởng vạnsúc gấm”. Vi Hiếu Khoan cho người thuthập tất cả các cáo thị lại, rồi đích thânviết lên mặt sau rằng: “Ai chém đượcCao Hoan cũng thưởng như thế”. Sau đóđem cáo thị bắn ra ngoài thành, chọc tứcCao Hoan. Cao Hoan xem xong nổi giậnlôi đình. Vi Hiếu Khoan có người cháu là ViThiên sống tại Đông Nguỵ, Cao Hoan bắtVi Thiên đến dưới thành Ngọc Bích, kềđao vào cổ, uy hiếp Vi Hiếu Khoan rằng:

“Nếu không đầu hàng, chém ngay tứckhắc”. Vi Hiếu Khoan chẳng chút daođộng, vẫn thản nhiên cùng các mưu sĩbàn kế giữ thành. Binh sĩ trong thành thấyvậy rất cảm động, nguyện sống chết cũngphải giữ vững thành trì. Sau gần hai tháng tấn công thành NgọcBích, rốt cục Đông Nguỵ không chiếmđược. Bình sĩ chết vì chiến trận và bệnhtật đến 7 vạn người, xác phơi khắp chốn.Vì quá nhiều xác chết không thể chuyểnđi hết, nên quân Đông Nguỵ đào 1 hốlớn, nhặt xác bỏ xuống rồi chôn cùng 1huyệt. Cao Hoan không nghĩ ra được kế nàođể công thành nữa, vừa lo vừa giậnchẳng bao lâu sau thì đổ bệnh. Qua vài

ngày Cao Hoan đành hạ lệnh rút quân về.Vi Hiếu Khoan giữ được thành, triềuđình Tây Nguỵ phong làm Phiêu Kỵ đạitướng quân, Khai Phủ Nghị Tam Ti(tương đương tam công, được quyền tựchọn thuộc hạ), thăng tước Kiến TrungQuận công. “Thiện dụng binh giả, khuất nhânchi binh nhi phi chiến dã” Người giỏi dùng binh, không đánhmà vẫn khuất phục được quân địch.

Trần Thái không đánh mà thắngKhương Duy

Tháng Giêng năm thứ 10 niên hiệuNguỵ Chính Thủy, Tư Mã Ý phát động“Cao Bình Lăng sự biến”, giết đại tướngquân Tào sảng, cướp chính quyền TàoNguỵ. Tướng Ngụy là Hạ Hầu Bá từng cóquan hệ giao hảo với Tào Sảng, sợ taihọa chạy sang đầu hàng đại tướng nướcThục là Khương Duy. Khương Duy đưaHạ Hầu Bá đến yết kiến vua Thục và nóirằag nhân khi nội bộ nước Nguỵ đang rốiloạn nên chiếm Trung Nguyên, thống nhấtTrung Quốc, vua Thục đồng ý. Khương

Duy và Hạ Hầu Bá liền tới Hán Trungbàn việc khởi binh. Khương Duy phái Cẩu An, Lý Hâmđến Khúc Sơn (đông nam huyện Mân,tỉnh Cam Túc) xây dựng hai thành, CẩuAn giữ thành phía đông, Lý Hâm giữthành phía tây. Khương Duy còn chongười liên lạc với người Khương chuẩnbị rời Tây Bình tiến về Ung Châu. Chinh Tây tướng quân nước Nguỵ làQuách Hoài hay tin Khương Duy xuấtbinh, bèn thương nghị kế sách ứng phóvới Thứ sử Ung Châu là Trần Thái. TrầnThái nói: “Hai thành tại Khúc Sơn tuyvững chắc, nhưng cách Thục quá xa, côlập không viện binh. Ta chỉ cần bao vây2 thành là có thể lấy mà không tốn xương

máu. Người Khương sợ làm phu dịchcho Khương Duy chưa chắc đã nghetheo”. Quách Hoài dùng kế của Trần Thái,phái Thái thú Nam An là Đặng Ngảicùng Trần Thái đem quân bao vây 2thành ở Khúc Sơn. Trần Thái chặn đườngvận chuyển lương thực từ Khúc thànhđến Hán Trung, cắt đứt nguồn nước ởngoài thành, khiến quân Thục bị đói khát. Cẩu An và Lý Hâm muốn xuất thànhquyết chiến nhưng Trần Thái chọn nơihiểm yếu mà phòng thủ không cho quânnghênh chiến. Cẩu An, Lý Hâm vô kế khảthi, đành rút vào thành. Khúc thành thiếu lương cạn nước,

binh sĩ đói khát vô cùng. May mà trời đổtuyết nên quân Thục lấy tuyết đun chảythành nước, gắng gượng qua ngày. Vì quábức bách, Lý Hâm đành mang theo mấychục quân, liều chết phá trùng vây, vềHán Trung cầu cứu Khương Duy. Giữa đường Lý Hâm gặp quân línhcủa Khương Duy vội đem hết nội tìnhtrong thành thuật lại. Khương Duy nói:“Vì quân Khương không tới nên ta đếntrễ”. Khương Duy nói tiếp: “Nay KhúcSơn tình hình nguy cấp đợi quân Khươngtới e không kịp. Chi bằng chúng ta vượtqua núi Ngưu Đầu (phía nam huyện Lũy,tỉnh Cam Túc) vòng về phía sau lưngUng Châu, Quách Hoài và Trần Thái tất

phải đi cứu Ung Châu, Khúc Sơn tựnhiên sẽ thoát vây” Khương Duy kéo quân tới núi NgưuĐầu. Trần Thái hay tin bèn nói: “Binhpháp quý ở chỗ không cần đánh mà vẫnkhuất phục được đối phương. KhươngDuy vượt qua núi Ngưu Đầu, chúng tachỉ cần tới đó cắt đứt đường về của y làxong!”. Nói rồi Trần Thái bèn sai sứ mờiQuách Hoài đem quân đến núi NgưuĐầu. Quách Hoài theo kế, đem quân đếngần sông Thao ở phía tây bắc núi NgưuĐầu. Khương Duy đem binh vượt qua núiNgưu Đầu. Trần Thái mang quân chặn

đường, Khương Duy phóng ngựa vungthương định bắt Trần Thái. Sau vài hiệp,Trần Thái giả thua, rút binh vào lũy. Trần Thái trấn thủ nơi hiểm yếu,Khương Duy vô kế khả thi. Lúc này binh lính tiền tiêu trở về báovới Khương Duy rằng: Quách Hoài đãmang quân xuất phát từ sông Thao tiến vềphía Ngưu Đầu Sơn để cắt đứt đường vềcủa quân Thục. Khương Duy thở dài,than thở: “Nếu đường về bị cắt đứt, quânkhông đánh cũng tự loạn”. Khương Duykhông còn kế nào cứu thành Khúc Sơnnữa, đành hạ lệnh lui binh. Cẩu An không đợi được viện binhđành mở cửa thành hàng Nguỵ. Trần Thái

dùng kế, không hao tổn một tên lính màhạ được 2 thành ở Khúc Sơn của Thụcvà bức Khương Duy, Hạ Hầu Bá phải luibinh nên được Tư Mã Ý yêu quý. Saukhi Quách Hoài chết, Trần Thái kế nhiệmchức Chinh Tây tướng quân kiêm Đô đốcquân sự tại Ung Châu. “Bạt nhân chi thành, nhi phi côngdã” Chiếm được thành của địch màkhông cần phải đánh.

Tư Mã Chiêu vây lâu đánh chậm,hạ thành Thọ Xuân

Sau khi được hoàng đế nước Nguỵ làTào Mao phong làm Đại đô đốc, Tư MãChiêu nắm đại quyền trong tay, thanh thếcàng lớn. Gia Cát Đản vốn đã chán ghét việcTư Mã Chiêu chuyên quyền, một mặt tậpkết hơn 10 vạn người ở Lưỡng Hoài vàgần 5 vạn binh mã mới chiêu mộ tạiDương Châu, một mặt tích trữ lương thảochuẩn bị cố thủ tại Thọ Xuân (huyện Thọ,tỉnh An Huy). Gia Cát Đản còn sai bộ hạ là NgôCương đem con mình là Gia Cát Tịnh

sang Đông Ngô làm con tin, tự nguyệnđầu hàng Đông Ngô và cầu Đông Ngôđem binh viện trợ. Đông Ngô vui mừng, phong Gia CátĐản làm Thọ Xuân hầu, phái 4 tướng làToàn Đoan, Toàn Dịch, Đường Tư,Vương Tộ đem 3 vạn quân do tướng VănKhâm chỉ huy đi cứu viện Thọ Xuân. Biết tin, Tư Mã Chiêu đích thân chỉhuy 26 vạn quân đánh Thọ Xuân. Thoạt tiên, Vương Cơ cùng bộ tướngmuốn công thành, Tư Mã Chiêu cho rằngThọ Xuân thành trì kiên cố, quân nhiềunếu thực sự tấn công thì thương vong rấtlớn, nếu Đông Ngô lại phái thêm việnbinh thì trước sau đều thù địch, rất nguy

hiểm. Duy chỉ có vây thành, diệt việnmới có thể hạ được thành, bắt được GiaCát Đản. Quả nhiên Đông Ngô lại phái Chu Dịđem 3 vạn binh mã tới Đồn An Phong(phía đông nam cố Thủy, tỉnh Hà Nam),làm ngoại viện cho Văn Khâm! Không lâu sau, Tôn Sâm là đại tướngquân của Đông Ngô đích thân đem đạiquân ra Đồn Hoạch Lý (huyện Sào, tỉnhAn Huy) và lại phái Chu Dị đcm quângiải cứu Thọ Xuân. Chu Dị bị thua rồilại làm trái quân lệnh, bị Tôn Sâm giết.Tôn Sâm lui binh về Kiến Nghiệp (NamKinh, tỉnh Giang Tô). Tư Mã Chiêu saingười phao tin đồn rằng: “Viện binh củaĐông Ngô sắp tới, mà lương thảo của

quân Nguỵ sắp hết, nên quân Nguỵ đãđem một phần binh mã tới Hoài Bắc, đâylà lúc sắp được giải vây”. Gia Cát Đản hay tin tưởng thật, nênkhông hạn chế dùng lương thảo nữa.Chẳng bao lâu trong thành bắt đầu thiếulương mà viện binh mãi không thấy tới. Hai tướng tâm phúc của Gia Cát Đảnlà Tưởng Ban và Tiêu Di kiến nghị rằng:“Tôn Sâm giết Chu Dị và lui quân, thựctế đã bó tay. Trước mắt trong thành thiếulương, không thể trấn thủ lâu, chi bằngnhân khi lòng quân ổn định, ta quyết mộttrận tử chiến với quân Nguỵ. Tuy khôngthể toàn thắng, nhưng vẫn hơn là ngồichờ chết”.

Văn Khâm phản đối, cho rằng ĐôngNgô sẽ phái quân cứu viện, Tưởng, Tiêuhai người cứ giữ ý kiến của mình, đôibên tranh chấp. Gia Cát Đản cả giậnmuốn giết Tưởng, Tiêu. Hai tướng sợ hãitrèo ra khỏi thành đầu hàng quân Nguỵ. Lúc này, cháu của tướng Ngô ToànDịch là Toàn Huy và Toàn Nghị ở KiếnNghiệp phát sinh mâu thuẫn với gia tộc,nên hai người bèn đem theo mẹ chạy đếnhàng Tư Mã Chiêu. Tư Mã Chiêu liền bímật viết một phong thư mang danh nghĩaToàn Huy, Toàn Nghị, rồi sai thuộc hạthân tín của Toàn Huy vào thành trao choToàn Dịch, nói Đông Ngô vì không lấyđược Thọ Xuân nên giận dữ muốn giếthết gia tộc họ Toàn ở Kiến Nghiệp, nên

hai người mới bỏ chạy. Toàn Dịch, Toàn Đoan vội đem hơnmột ngàn quân mã ra đầu hàng quânNguỵ. Lòng người trong thành Thọ Xuânbắt đầu dao động. Văn Khâm nói với Gia Cát Đản:“Tưởng, Tiêu cho rằng chúng ta khôngthể phá vây, Toàn Đoan lại đã ra hàng.Đây là lúc đối phương chủ quan, lơilỏng, ta có thể thừa cơ phản công”. Gia Cát Đản và tướng Ngô là ĐườngTư cũng cho rằng thời cơ đã tới, vì thếrời thành phá vây, liền 6 ngày đêm chiếnđấu liên tục, chiến trận rất ác liệt. QuânNguỵ leo lên cao lăn đá và hắn tên xuốngnhư mưa khiến quân Ngô chết vô số kể

thây phơi thành núi, máu chảy thànhsông. Văn Khâm và Gia Cát Đản đành luibinh về thành. Lương thực trong thành Thọ Xuân sắpcạn, vài vạn người đã rời thành đầuhàng. Văn Khâm cho rằng để tiết kiệmlương thảo nên đưa dân chúng rời thành,chỉ giữ quân của Gia Cát Đản và việnbinh lại cố thủ chờ quân Đông Ngô tới.Gia Cát Đản không nghe theo, vì thế sinhmâu thuẫn oán hận giữa hai người. Ngày nọ, Văn Khâm đến bàn việcquân, Gia Cát Đản bất ngờ tuốt gươmgiết Văn Khâm. Con của Văn Khâm làVăn Ương, Văn Hổ hay tin định tụ tậpthuộc hạ báo thù, nhưng thuộc hạ khôngtheo, hai người bèn rời thành đầu hàng

quân Nguỵ. Các tướng Nguỵ muốn xử tử VănƯơng, Văn Hổ. Tư Mã Chiêu nói: “VănKhâm tội ác đầy trời, con của y theo lýcũng bị xử tử. Nhưng Văn Ương, Văn Hổvì cùng đường mà tới hàng, hơn nữachưa hạ được thành mà đã giết hàngtướng, sẽ khiến quân trong thành chốngcự đến cùng”. Nói rồi, Tư Mã Chiêu hạlệnh tha cho Văn Ưởng, Văn Hổ, phongtước Quan Nội hầu. 2 người bái tạ,phóng ngựa xung quanh thành, nói lớn:“Bọn ta đã được đại tướng quân nướcNguỵ tha tội, ban tước, các ngươi sớmđầu hàng đi!”. Lòng quân trong thành daođộng, lại thêm đói khát ai nấy đều có ýđầu hàng.

Tư Mã Chiêu đích thân đến sát bênthành quan sát tình hình. Quân giữ thànhtuy cầm cung nhưng không bắn. Tư MãChiêu nói với các tướng của mình rằng:“Ta đã có thể tấn công thành trì!” thế làquân Nguỵ công thành. Thành Thọ Xuân bị phá. Gia Cát Đảnkhốn quẫn phá vây vượt ra, gặp ngaythuộc hạ của Tư Mã Ý là Hồ Phấn, liềnbị chém chết. Tướng Ngô là Đường Tư, Vương Tộthấy Gia Cát Đản bị giết bèn ra hàng, tớiđây quân Nguỵ đã thắng. Vì Tư MãChiêu chỉ đạo đúng đắn, nên giành đượcthắng lợi to lớn mà không trả giá đắt. “Hủy nhân chi quốc nhi phi cửu dã”

Phá được nước người mà không mấtnhiều ngày tháng.

Tư Mã Viêm chỉ một trận, diệt TônHạo

Năm thứ 4 Cảnh Nguyên NguỵNguyên đế (năm 263), Nguỵ diệt Thục,thay thế tam quốc chân vạc thành thếsong lập Nguỵ - Ngô Nam Bắc. Tướngquốc nước Nguỵ là Tấn công Tư MãChiêu được phong làm Tấn vương. Diệt xong Thục, địa vị thống trị trongchính quyền Tào Nguỵ của họ Tư Mãcàng vững chắc. Năm thứ hai Nguỵ HàmHy (năm 265) tháng 8, con là Tư MãViêm kế vị Tấn vương. Tháng 12 cùng năm, phế truất NguyNguyên đế Tào Hoán, tự lập làm vua, lấy

quốc hiệu là Tấn, thay niên hiệu là TháiThủy. Đông Ngô từ sau khi Ba Thục bị diệt,tình thế nguy ngập. Năm thứ 7 Ngô VĩnhAn (năm 264), Ngô cảnh đế Tôn Hưubệnh chết, cháu của Tôn Quyền là TônHạo lên làm vua, Tôn Hạo chìm trongtửu sắc, xa xỉ vô độ. Tôn Hạo yêu nịnhthần, tin lời thầy bói, giết những ai dámcan gián hoặc đắc tội với mình. Trongtriều ai nấy lo sợ. Năm Thái Thủy thứ tám (năm 272),tình hình tạm ổn, Tư Mã Viêm liền triệuDương Hựu tới bàn việc chinh phạtĐông Ngô. Dương Hưu cho rằng nămxưa Tào Tháo nam chinh thất bại, nguyênnhân vì thiếu thủy quân, chế tạo chiến

hạm, khống chế miền thượng du, một khithời cơ chín muồi, có thể tấn công theonhiều đường, thủy lục quân cùng tiến, độtnhiên tập kích mới diệt được Ngô. Tư Mã Viêm bí mật lệnh cho Thứ sửÍch Châu là Vương Tuấn huấn luyện thủyquân tại Ba Thục, đồng thời chế tạochiến thuyền. Vương Tuấn tập trung hơn một vạnbinh sĩ cùng thợ đóng thuyền ở các quậntại Ba Thục, trong 1 năm đã đóng đủ sốthuyền cần dùng. Thuyền lớn có thể tảihơn 2 ngàn người, trên thuyền có đườngđi cho ngựa. Đây là chiến thuyền lớnnhất từ xưa tới đời nhà Tấn. Dương Hựu thực hành sách lược mềm

mỏng tại Kinh Châu, giảm thiểu quântuần tra thủ bị, tiến hành khai phá ruộngđất. Khi mới đến quân không đủ lươngtrăm ngày, sau vải năm đã tích quânlương đủ dùng 10 năm. Dương Hựu lại đối xử tốt với ngườiNgô, quân Tấn không hề xâm lấn đấtNgô. Khi đi săn, cầm thú bắn được đềuchia cho thợ săn người Ngô. Những hànhđộng này của Dương Hựu được lòngngười Ngô và làm mất đi tinh thần cảnhgiác của họ. Năm Tấn Thái Thủy thứ mười (năm274) danh tướng nước Ngô là Lục Khángbệnh chết, quân đội do ông nắm quyền donăm con trai của ông thống lĩnh. Việcphòng thủ trung và hạ du của Trường

Giang vì mất đi 1 tướng tài nên cànglỏng lẻo. Dương Hựu cho rằng thời cơ diệt Ngôđã tới, bèn tâu với Tư Mã Viêm: “TônHạo bạo ngược đã nhiều, nay diệt Ngôđã có thể không cần đánh cũng thắng, nếuTôn Hạo chẳng may mắc bệnh mà chết,nước Ngô lập nên một vị minh quân thì erằng Tấn khó lòng diệt Ngô”. Tư Mã Viêm tán đồng, muốn pháiDương Hựu thống lĩnh các đại quân diệtNgô, Dương Hựu lấy cớ cao tuổi khướctừ, và tiến cử Đỗ Dự thay mình. Chẳng bao lâu sau, Dương Hựu bệnhchết, Tư Mã Viêm phong Đỗ Dự làmTrấn Nam đại tướng quân kiêm đô đốc

quân sự Kinh Châu. Cuối năm thứ năm Tấn Hàm Ninh(năm 279), Tư Mã Viêm tập trung hơn 20vạn người chia làm sáu lộ quân chinhphạt Đông Ngô. 6 lộ quân tập trung lạiGiang Bắc, các nơi phòng thủ bên sôngcủa Ngô trải dài từ Dương Châu tớiGiang Lăng đều bị quân Tấn tiến công.Để tiện cho việc thủy, lục quân hợp đồngtác chiến, quân Tấn qui định từ Ba Thụcthuận xuống Giang Lăng thuộc về thủyquân, sau khi tới Kiến Bình, do Đỗ Dựchỉ huy, khi tới Kiến Nghiệp, do AnĐông tướng quân là Vương Hỗn chỉ huy. Tháng Giêng năm Tấn Thái Khang thứnhất (năm 280), các lộ quân thủy lụccùng xuất phát, thanh thế mạnh mẽ, quân

Ngô kinh sợ vô cùng. Thủy quân Vương Tuấn, binh giáp đầysông, cờ xí rợp trời, ào ào thuận dòng màxuống, vượt Cù Đường, qua Vu Hiệp,công phá thành Đan Dương (phía phíađông Tỉ Qui, tỉnh Hồ Bắc) bắt sông ĐanDương giám Thịnh Kỷ. Cùng lúc Vương Tuân tiến, quân ĐỗDự cũng mang binh tiếp ứng, phái bộtướng là Chu Chỉ mang 800 quân kỳbinh, nhân khi đêm tối vượt sông maiphục tại Lạc Hương (đông bắc huyệnTùng Từ, tỉnh Hồ Bắc). Quân của VươngTuân tới Lạc Hương, đô đốc quân Ngô làTôn Hâm sai quân rời thành ứng chiến.Vừa giao chiến quân Ngô đại bại, thoáilui.

Chu Chỉ cùng 800 quân kỳ binh maiphục ngoài thành cùng theo bại quân củaNgô vào thành,Tôn Hâm còn hoảng hốtthì đã bị hắt sống. Quân thủy lục của Vương Tuấn và ĐỗDự hợp công Giang Lăng, Ngũ Diêntướng quân, trấn thủ Giang Lăng giả đầuhàng mai phục tinh binh trong thành dụquân Đỗ Dự vào rồi đánh úp. Đỗ Dựbiết mưu này, bỗng hạ lệnh tấn côngchiếm Giang Lăng, chém chết Ngũ Diên. Binh mã vùng thượng du sông TrườngGiang đánh đâu thắng đó, bức tướng giữthành ở Võ Xương (Ngạc Thành, tỉnh HồBắc) phải đầu hàng, giành thắng lợi hoàntoàn và chấm dứt cuộc chiến miền

thượng du. Quân của Vương Hỗn ở hạ duđã tiến tới Hoành Giang (đông namhuyện Hòa, tỉnh An Huy), mở rộngđường qua sông. Để cứu vãn tình thế nguy cấp, TônHạo phái Thừa tướng Trương Đễ đemquân qua sông nghênh chiến. Khi quânđến Ngưu Chử (ở Thái Thạch phía bắcĐương Đồ, tỉnh An Huy). Thái thú ĐanDương là Thẩm Anh kiến nghị nên thủvững ở đây để phòng quân thủy củaVương Tuấn từ phía đông kéo xuống. Trương Đễ nói: “Quân thủy củaVương Tuấn tới đây thì đã mỏi mệt, tanào có sợ gì, nay nếu ta sang sông quyếtchiến may mà thắng được thì uy thế càngtăng, sau đó đánh lên phía tây nghênh

chiến với quân thủy của Vương Tuấn tạidọc đường”. Nói rồi Trương Đễ hạ lệnhtoàn quân vượt sông, tìm quân VươngHỗn mà quyết chiến. Quân Ngô tại Dương Hà (tên cầu ởhuyện Hoà, tỉnh An Huy) gặp quân tiênphong của Vương Hỗn do Trương Kiềuchỉ huy. Trương Đễ liền bao vây. TrươngKiều thấy cô thế khó địch bèn xin hàng. Quân Ngô tiến tới Bản Kiều (bắcDương Hà) thì gặp quân chủ lực củaVương Hỗn. Thẩm Anh mang năm ngàntinh binh xông lên giao tranh mấy lần liềnđều bị quân Tấn đánh tan, Thẩm Anh vàhai đại tướng chết trận. Quân Ngô lui binh, quân Tấn thừa

thắng phản kích đánh bại quân Ngô. Lúcnày Trương Kiều từ phía sau cũng đánhtới. Quân Tấn tiền hậu giáp công, quânNgô tan rã. Trương Đễ bị giết. Lúc này lục quân của Tấn đã đến bênsông, quân thủy của Vương Tuấn đã tớiTam Sơn. Tôn Hạo phái tướng quânTrương Tượng chí huy hơn một vạn quânthủy, tiến lên chặn Vương Tuấn, TrươngTượng lại xin hàng quân Tấn . Đại tướng Đào Tuấn mà Ngô phái đidẹp loạn vừa hay về tới Kiến Nghiệp.Tôn Hạo vội vời tới, hỏi Đào Tuấn cócách gì chống quân Tấn, Đào Tuân huênhhoang: “Thần chỉ cần hai vạn binh mãcùng chiến thuyền xuất chiến thì có thểdiệt địch”.

Tôn Hạo liền trao hết quân quyền choĐào Tuấn, lệnh cho y hôm sau mang quânnghênh chiến. Quân Ngô biết tin này, ngay đêm đóliền tranh nhau đào ngũ. Tôn Hạo không còn binh mã, các viênquan nước Ngô cũng đều kéo nhau quasông hàng Tấn. Tôn Hạo bèn nghe theokế sách của Trung thư lệnh Hồ Sung,dâng thư xin hàng cùng một lúc cho cả bangười Vương Hỗn, Vương Tuấn, LangNha Vương Trụ, muốn ba người đó vìtranh công mà khiến quân Tấn nội loạn.Vương Hỗn tiếp được hàng thư bèn mờiVương Tuấn đến Giang Bắc bàn bạc,Vương Tuấn mượn lời truyền rằng: “Gió

to, không thể dừng”, nói rồi giương buồmtiến thẳng đến Kiến Nghiệp. Ngày 15/3, Vương Tuấn đem 8 vạnquân thủy tiến vào Kiến Nghiệp, TônHạo đầu hàng Vương Tuấn. Như vậy chỉ2 tháng, Tư Mã Viêm đã diệt chính quyềncát cứ gần 60 năm của Tôn Ngô. “Tất dĩ toàn tranh vu thiên hạ” Phải dùng chiến lược toàn thắng đểtranh thiên hạ.

Kế sách toàn thắng của Gia CátLượng ở Long Trung

Năm Kiến An thứ 12 (năm 207), mùađông, Lưu Bị không quản khó nhọc, 3 lầntới lều tranh, Gia Cát Lượng mới đồng ýtiếp đón. Lưu Bị nói: “Hiện nay nhà Hánsuy vi, gian thần chuyên quyền, quầnhùng hỗn chiến. Tại hạ không tự lượngsức, muốn ban bố đại nghĩa khắp thiênhạ. Nhưng, trí mưu thiển cận; nay tới báikiến tiên sinh, thỉnh cầu chỉ giáo”. Thành ý cầu hiền tài cùng thái độthành khẩn khiêm nhường của Lưu Bịkhiến Gia Cát Lượng cảm kích. Ông đembản đồ hình thế thiên hạ ra thuyết giải.

Gia Cát Lượng nói: “Muốn hưng phụcnhà Hán, thì kẻ địch chính trước mắt làTào Tháo. Hiện y đã có vài chục vạnquân, lại ép thiên tử hạ lệnh các chư hầu,nên tạm thời không thể đối mặt trực tiếpvới y được. Tôn Quyền chiếm cứ Giang Đô đã 3đời, nơi đó địa thế hiểm yếu, lòng dântheo về, nhân tài chí sĩ nhiều, vì thế, nênliên hiệp với Tôn Quyền mà không nênthôn tính”. Gia Cát Lượng chỉ hai vùng KinhChâu, Ích Châu, nói: “Kinh Châu phíabắc dựa vào Hán Thủy, Miến Thủy, phíanam thông với Nam Hải, phía đông liềnvới Ngô, Hội (quận Hội Kê), phía tây

gần Ba, Thục, là nơi dụng võ thuận chocả công lẫn thủ. Đáng tiếc Lưu Biểu tài hèn chí đoản,nhu nhược, đố kỵ người tài, không thểđương đầu với sự chinh phạt của TàoTháo, Tôn Quyền! Đây là mảnh đất tốtmà trời dành cho tướng quân, lẽ nàotướng quân không muốn nó?” Gia Cát Lượng thấy Lưu Bị trầm tư,bèn tiếp: “Còn có Ích Châu, địa thế hiểmyếu, dễ thủ khó công, nơi đó đất đai ngàndặm từ xưa đã được gọi ỉà “thiên phủ chiquốc”. Nhưng Lưu Chương bất tài vôdụng, nào có ai xem ỉà minh quân!” Lưu Bị nghe nói bất giác động lòng,nhưng vẫn nói: “Tại hạ tài hèn đức bạc,

trí mưu nông cạn, nay lại gặp thất bại,muôn làm được việc lớn chỉ e khólắm”. . Gia Cát Lượng nói: “Tướng quân chớquá khiêm tốn, ngài là hậu duệ nhà Hán,thiên hạ người người đều khâm phục, chỉcần ngài chiêu hiền đãi sĩ, hào kiệt khắpnơi sẽ đua nhau theo về. Tướng quân nênnắm thời cơ, trước chiếm Kinh Châu, saukhi có nơi an thân, hãy lấy ích Châu. Sauđó giữ vững nơi hiểm yếu, củng cố lựclượng, chiếm cứ một phương, nhưvậy...”. Lưu Bị bất giác buột miệng nói:“Thì có thể noi theo Cao Tổ, mưu đồxưng bá Trung Nguyên”. Gia Cát Lượng nói: “Muốn xưng báTrung Nguyên, còn cần hoà với tộc

Nhung ở phía tây, Di Việt ở phía nam,ngoài liên kết với Tôn Quyền, trong tuchỉnh chính trị, chờ thời cơ thuận lợi. Một khi thời cơ chín muồi, thì hạ lệnhcho 1 đại tướng, đem quân của KinhChâu tiến đến Lạc Dương, ngài tự mangquân ở Ích Châu đến lấy Thái Xuyên,đến lúc đó, nhà Hán có thể hưng phục”. Những lời phân tích về chiến lượcvạn toàn của Gia Cát Lượng khiến LưuBị vui mừng, và hận rằng đã gặp nhauquá muộn. Ông thành khẩn nói: “Tiênsinh tài năng cái thế, không thể sống ẩncư mãi nơi này, những mong tiên sinh vìlo đến sự an nguy của nhà Hán mà giúpBị này một tay!”

Gia Cát Lượng tuy ẩn cư nhưng luônquan tâm đến sự thay đổi của hình thếchính trị xã hội, và tìm kiếm cho mình 1đấng minh quân. Nay Lưu Bị chính làmột vị minh quân, do vậy Gia Cát Lượngmừng rỡ. Sau khi Gia Cát Lượng rời khỏi LongTrung, chiếu theo sách lược đã định,trong trận Xích Bích, cùng liên hợp vớiTôn Quyền đánh bại Tào Tháo, lấy đượcKinh Châu, sau chiếm Ba Thục, hìnhthành thế chân vạc Nguỵ, Thục, Ngô. “Thập tắc vi chi, ngũ tắc công chi,bội tắc chiến chi” Binh lực gấp mười thì bao vây, gấpnăm thì tấn công, gấp hai thì nỗ lực

đánh địch.

Đàm Quan dùng 3 quân hợp vâydiệt giặc Oa

Đầu thế kỷ 16, Nhật nội chiến liênmiên. 1 số tàn binh và võ sĩ phong kiếncâu kết với hải tặc Trung Quốc, liên tiếpxâm phạm duyên hải đông nam TrungQuốc, trăm họ gọi là “Oa Khấu”, tức hảitặc Nhật. Chính trị triều Minh lúc ấy thối nát,quân đội yếu kém, nên giặc Oa hoànhhành bạo ngược. Chúng rất tàn bạo, giếtngười đốt nhà tàn ác, trăm họ khổ cực vôcùng. Triều Minh liên tiếp phái Du Đại Du,Trương Kinh, Đàm Quan, Thích Tục

Quang đi dẹp giặc Oa, đánh liền mấytrận, quét sạch giặc Oa ở duyên hải SơnĐông, Chiết Giang. Thích Tục Quang là người huyệnBồng Lai, tỉnh Sơn Đông, vốn là thuộc hạcủa Du Đại Du, sau được điều tới trấnthủ ba phủ Ninh Ba, Thiên Hưng, ĐàiChâu của tỉnh Chiết Giang. Thích TụcQuang chiêu mộ quân mã tại Kim Hoa,Nghĩa Ô, huấn luyện nghiêm minh, đánhthắng mấy trận, được gọi là “Thích GiaQuân”. Tháng Giêng năm Gia Tĩnh 42 (năm1563), giặc Oa nghe tin Thích Gia Quânsắp tiến vào Mân liền giết hết dân trongthành, rồi bỏ thành rút về Bình Hải Vệ(Bình Hải, Phú Điền) nhằm xây thành lũy

cố thủ. Bình Hải Vệ tọa lạc trên một bánđảo nhỏ, nằm giữa 2 vịnh Bình Hải,Hưng Hoá. Các lộ quân cùng tiến vào Phúc Kiến,triều đình phái Đàm Quan làm quan tuầnsát Phúc Kiến kiêm đề đốc quân vụ,thống nhất chỉ huy các lộ quân liên hiệpdẹp giặc Oa. Du Đại Du mang 6000 quân từ GiangTây tiến đến cửa sông Hưng Hoá, hộiquân với Lưu Hiển là Tổng binh QuảngTây, vây khốn giặc Oa tại Bình Hải Vệ,dựng rào chắn, đào hào ngăn, không chochúng chạy trốn lên đất liền. Du Đại Ducòn phái Hứa Chiêu Quang đi tuần ngoàibờ biển Binh Hải Vệ, ngăn giặc Oa chạyra biển. 2 lộ binh mã cùng chờ Thích

Tục Quang tiến tới nhằm liên hiệp binhlực tấn công sào huyệt giặc Oa. Sau khi nhận lệnh dẹp giặc Oa ở đấtMân, Thích Tục Quang lại tới Nghĩa Ôchiêu mộ binh mã, vừa hành quân vừaluyện binh, đến 13/4 thì tới Phúc Thanh,Phúc Kiến. Thích Tục Quang viết thưbáo cáo tình hình cho Đàm Quan, xinĐàm Quan kết hợp 3 cánh quân cùnghành động. Giặc Oa biết quân Minh đã tới, bènsai người hộ tống phần lớn tài vật đãcướp được chở về nước, đồng thời điều3000 quân tới Hứa Gia Thôn thuộc ChưLâm. Bán đảo Bình Hải Vệ giống một cáichân duỗi ra biển mà Chư Lâm là cổchân, địa hình hiểm trở, là yết hầu cố thủ

của Bình Hải Vệ. Đàm Quan biết rõ khó khăn trong lầntác chiến này, quân Minh nhiều hơn giặcOa sáu, bảy lần, hợp với binh pháp “thậptắc vi chi” ( gấp 10 lần thì bao vây ). Đàm Quan triệu tập Thích Tục Quang,Du Đại Du, Lưu Hiển tới bàn kế sách tấncông. Mọi người đều cho rằng, giặc Oatuy ít quân nhưng chiếm cứ nơi hiểm yếu,có thể lấy một chọi mười, quân Minh cầnphải tốc chiến tốc thắng. Thích Tục Quang nguyện đảm đươngtrọng trách chủ động đi tiên phong, hộihợp với hai cánh quân của Lưu Hiển vàDu Đại Du. Đàm Quan quyết định ngày hôm sau

sẽ tấn công Bình Hải Vệ, lấy Thích TụcQuang làm quân tiên phong, đảm tráchviệc tấn công chính diện; Du Đại Du làmhữu quân, Lưu Hiển làm tả quân, đảmnhiệm bao vây 2 cánh, dùng tinh binhlâm chiến nhằm giết hết giặc Oa. Mờ sáng hôm sau, Thích Tục Quanglấy quân của Hồ Thủ Nhân làm quân tiênphong, chia binh theo ba lộ, gấp tiếnquân, khi đến dưới chân núi Ngũ ĐảngSơn, trăng còn chưa xuống núi, binh mãnghỉ ngơi chờ thời cơ. Trời vừa rạng sáng, Thích Tục Quangchỉ huy binh mã tiến sát đồn luỹ giặc Oa.2000 quân giặc Oa với hơn 100 kỵ binhtiên phong, tiến ra nghênh chiến.

Thích Gia Quân phóng hoả khi đánhchặn, tiếng nổ long trời, lửa thiêu ngậpđất khiến chiến mã giặc Oa kinh hoàngchạy lồng, đội hình tán loạn. Nhưng bộbinh giặc Oa vẫn ngoan cố chống cự,vung đao múa kiếm, hò hét xông lên.Thích Gia Quân không sợ, đánh giáp lácà với giặc Oa. Khi cuộc chiến đến hồi ác liệt, haicánh quân của Lưu Hiển và Du Đại Ducùng xông trận. Giặc Oa tứ bề gặp địch,mất hết tinh thần chiến đấu, bị giết sạch.Tàn quân giặc Oa chạy về Hứa GiaThôn. 3 cánh quân Minh thừa thắng truykích, bao vây giặc Oa tại Hứa Gia Thôn. Thích Tục Quang quan sát hướng giórồi dùng hoả công, trong nháy mắt sào

huyệt giặc Oa biến thành biển lửa, giặcOa kinh hãi bỏ chạy. Trận này, quân Minh tập trung toàn bộưu thế về binh lực, dưới sự chỉ huy thốngnhất của Đàm Quan, dùng chiến lược độtkích chính diện bao vây hai cánh, chỉtrong vài giờ đã giết hơn 2000 giặc Oa,cứu hơn 3000 tù nhân bị giặc Oa giamgiữ. Ngày hôm sau, Thích Tục Quang pháibinh quét sạch sào huyệt giặc Oa, lấy lạiBinh Hải Vệ. Quân Minh thừa thắng tiếnbinh, toàn hộ giặc Oa ở phía nam PhúcKiến tan rã. “Địch tắc năng phân chi” Binh lực tương đương thì phải tìm

cách phân tán binh lực đốỉ phương.

Lý Cao dụ địch chia quân, chiếmThái Sơn

Cuối nhà Đường, triều chính thối nát,quan lại chuyên quyền, các phiên trấn nổiloạn. Đại Đường bắt đầu suy thoái. Nămthứ 14 Đường Thiên Bảo (năm 755), tiếtđộ sứ Phạm Dương là An Lộc Sơn làmphản, mở màn binh lửa liên miên. Nămthứ 3 Đường Đức Tông Kiến Trung (năm782) tháng 11, tiết độ sứ Lư Long là ChuThao, Nguỵ Bác Tiết độ sứ là ĐiềnDuyệt, Hằng Dực Đô đoàn luyện quansát sứ Vương Võ Tuấn và Tự lĩnh TriThanh quân vụ Lý Nạp cùng ăn thề phảnĐường xưng vương.

Chu Thao làm thủ lĩnh, tự xưng làDực vương; Điền Duyệt xưng Nguỵvương; Vương Võ Tuấn xưng Triệuvương, Lý Nạp xưng Tề vương. 4 ngườilôi kéo thêm Lý Hi Liệt là Tiết độ sứHoài Tây (lưu vực Hoài Hà của HoãnBắc, tỉnh Dự Đông). Tháng Ba, Giang Tây Tiết độ sứ LýCao chém chết bộ tướng của Lý Hi Liệtlà Hàn Sương Lộ tại Hoàng Mai (nay ởphía tây bắc huyện Hoàng Mai, tỉnh HồBắc) và tiến phá Hoàng Châu. Lúc này Lý Hi Liệt dời sào huyệt vềThái Sơn (phía tây nam huyện HoàngMai, tỉnh Hồ Bắc) xẻ gỗ đào đất, đắpthành cố thủ.

Vách núi Thái Sơn dựng đứng, hìnhthế hiểm trở, mặt tây nam giáp vớiTrường Giang, vách núi lởm chởm, dốcđứng. Chỉ có 1 con đường nhỏ ở phíađông nam ngoằn ngoèo dẫn lên. Lý HiLiệt sai quân trấn giữ tại đây. Lý Cao là người đa mưu túc kế, giỏitùy cơ ứng biến. Đứng trước tình thế khókhăn này, nếu đánh mạnh sẽ thương vonglớn mà không chắc thắng nổi. Hiển nhiênphải tìm cách phân tán lực lượng quânđịch rồi tiến đánh mới có thể thủ thắng. Do đó Lý Cao sai người cố ý tiết lộtin tức, nói rằng ông sẽ tấn công phía tây,chiếm Kỳ Châu (nay ở phía bắc huyệnKỳ Xuân, tỉnh Hồ Bắc) đồng thời ôngcông khai thu mua thuyền bè luyện tập

thủy quân trên sông Trường Giang, làmnhư muốn thực sự tấn công phía tây. Vàingày sau, tất cả được chuẩn bị xong. LýCao hạ lệnh cho các chiến thuyền xuấtphát đồng thời tập hợp bộ binh ở phíanam Thái Sơn theo quân thủy tiến về phíatây. Lý Hi Liệt nghe báo, nhưng e KỳChâu bị mất, bởi nơi này chỉ có 1 ít binhsĩ trấn thủ, nên y đích thân mang quânđuổi theo. Quân Lý Hi Liệt sau mấy ngàytruy đuổi đã rời xa Thái Sơn hơn 300dặm. Lý Cao thấy Lý Hi Liệt trúng kế,lệnh cho bộ binh lên thuyền, thuận dòngquay về Thái Sơn. Lúc ấy chỉ còn 1 ít quân Lý Hi Liệt ởlại giữ Thái Sơn, bị quân Lý Cao tấn

công đã đầu hàng. Lý Hi Liệt thấy quân của Lý Cao lênthuyền mà về mới biết mình mắc mưu,vội cho quân quay về cứu Thái Sơnnhưng Thái Sơn bị Lý Cao chiếm rồi. Lý Cao không để quân Lý Hi Liệtnghỉ ngơi, lập tức tấn công, đánh tan bọnchúng. Đây là một trong những chiếndịch lớn trong cuộc thảo phạt Lý Hi Liệtcủa quân nhà Đường. “Thủ sắc năng toả chi” Quân ít hơn địch thì phải cố thủ.

Vu Khiêm cố thủ Bắc Kinh, đuổiNgõa Thích

Quyền quân chính trong những nămChính Thống thuộc triều Anh Tông nhàMinh bị quan đại thần Vương Chấn thaotúng, nền thống trị suy thoái. Mông cổNgoã Thích ở phía bắc đã thống nhấtđược các bộ lạc Mông cổ khác, lựclượng rất lớn, không ngừng quấy nhiễubờ cõi nhà Minh. Năm Chính Thống thứ 14 (năm 1449),tháng 7, thủ lĩnh bộ tộc Ngõa Thích là DãTiên chia binh làm 4 đường, xâm lấn bờcõi. Quân chủ lực do Dã Tiên chỉ huytiến công Đại Đồng (Tp Đại Đồng, tỉnh

Sơn Tây), các thành ngoài biên ải đều bịNgoã Thích chiếm. Vương Chấn cao ngạo tự đại, văn dốtvõ dát, điều động 50 vạn quân, cùng AnhTông thân chinh, Binh bộ thị lang VuKhiêm cùng các quan đại thần hết sứcngăn trở cũng vô hiệu. Dã Tiên chỉ huy binh mã, trung tuầntháng Tám đã vây hãm quân Minh tạiThổ Mộc (đông nam Hoài Lai, tỉnh HàBắc), 50 quan đại thần nhà Minh bị giết,Anh Tông bị bắt, quân Minh thảm bại.Vương Chấn bị hộ vệ tướng quân PhànTrung giết chết. Tin tức truyền tới kinh thành, triềuMinh hoảng sợ. Các đại thần tranh cãi

kịch liệt, cuối cùng chia thành hai phe,một phe do Hàn lâm thị giảng Từ Trìnhđứng đầu chủ trương dời đô xuống phíanam, một phe do Binh bộ thị lang VuKhiêm đứng đầu chủ trương cố thủ. Hoàng Thái hậu lệnh cho Thànhvương coi việc triều chính, Vu Khiêmlàm Thượng thư bộ binh, gánh trọngtrách bảo vệ kinh thành. Vu Khiêm cho rằng sau trận đánh tạiThổ Mộc, 50 vạn quân Minh tan rã,nhưng quân Ngoã Thích cũng bị thương,ắt phải nghỉ ngơi, rồi chúng mới tấn côngcác ải trọng yếu, chiếm lấy Bắc Kinh.Chỉ cần lòng người nhất trí, nắm vữngthời cơ, sẽ giữ được kinh thành. Để ổnđịnh cục diện, thống nhất ý chí, Vu

Khiêm lập tội trạng của Vương Chấn,trừng trị phe cánh của y. Cư Dung quan và Tử Kinh quan là haiải mà quân Ngoã Thích từ hướng tây bắcvà tây nam tấn công Bắc Kinh cần phảiqua. Vu Khiêm lệnh cho Viên Ngoại bộbinh Lang La Thông cùng Binh Khoa cấpsự trung Tôn Tường trấn thủ hai ải nàyvà chôn địa lôi tại các nơi hiểm yếu,ngăn chặn đường tiến của quân NgoãThích. Với sự đồng lòng của tướng lĩnh,quân dân, Vu Khiêm tổ chức lực lượng,tăng cường đào hào đắp lũy. Ông còn tậphợp thợ thủ công ngày đêm chế tạo vũkhí, trong vài ngày đã làm được mấy vạnbộ áo giáp, hơn 1000 chiến xa, hơn 2

vạn khẩu súng hoả mai, 44 vạn mũi tên. Vu Khiêm lệnh vận chuyển mấy trămvạn thạch lương thảo từ các châu huyệnlân cận tới Bắc Kinh. Lúc này quân sĩcòn lại trong thành chỉ còn gần 10 vạn,phần đông là binh sĩ già yếu, Vu Khiêmlệnh cho Đô đốc Thạch Hưởng chỉnh đốnlại quân ngũ cùng tướng lĩnh. Qua 1tháng chuẩn bị, thao luyện, chiêu mộ,quân số lên 22 vạn, các tướng sĩ đều cóvõ khí, khiên giáp. Tháng 10 năm ấy, quân chủ lực do DãTiên chỉ huy được Hỷ Ninh là quan triềuMinh bị bắt, dẫn đường lén vượt núi, quaải Nam Quan, tấn công Tử Kinh quan(nay ở trên đỉnh núi Tử Kinh, huyệnDịch, tỉnh Hà Bắc). Tôn Tường chết trận,

quân Ngoã Thích tiến gần tới Bắc Kinh. Vu Khiêm phái các tướng chỉ huyquân sĩ bày trận ở bên ngoài Cửu Môn,Bắc Kinh, ông tự mình chỉ huy quân trấnthủ tại Đức Thắng Môn. Khi các cánhquân bài binh bố trận xong, Vu Khiêmlệnh đóng cửa thành, biểu lộ quyết tâm“không thắng không về”. Dã Tiên đem quân tới dưới thành BắcKinh, bài binh bố trận ở ngoài Tây TrựcMôn. Vu Khiêm phái Đô đốc Cao Lễ,Mao Phúc Thọ đem quân nghênh chiến,đánh bại quân tiên phong Ngoã Thích tạiphía bắc thổ thành Chương Nghi Môn.Trận đầu thắng lợi, tinh thần tướng sĩ lêncao. Ngay đêm ấy, Vu Khiêm lại pháibinh tập kích doanh trại Ngoã Thích, cứu

hơn 1000 tù binh. Quân Ngoã Thích chuyển hướng sangtấn công Đức Thắng Môn. Vừa may trờiđổ mưa lớn, Hữu đô đốc Thạch Hưởngtheo lệnh của Vu Khiêm phái một ít quânkỵ binh đi nghênh chiến rồi vờ thua dụđịch. Hơn 1 vạn kỵ binh Ngoã Thích truykích tới bên thành, Vu Khiêm hạ lệnhphản công, quân mai phục đổ ra chémgiết, Thần Cơ Doanh dùng hoả pháooanh kích. Tiền hậu giáp công, kỵ binhNgoã Thích thảm bại, em trai Dã Tiên làBột La chết trận. Dã Tiên 2 trận đại bại, chuyển sangtấn công Tây Trực Môn. Vì các cửa đềuphòng thủ nghiêm ngặt, tướng sĩ đồnglòng, quân Ngoã Thích tấn công không

nổi, lại hao tổn nhiều quân. Ngày 14/10, Dã Tiên lại tấn côngChương Nghi Môn. Vu Khiêm phái phótổng binh Võ Hưng, đô đốc Vương Kinh,dùng quân đem súng hoả mai làm tiênphong, quân cung đao làm hậu quân. 5vạn quân kỵ khác của Ngoã Thích baovây tấn công Cư Dung quan (tây bắchuyện Xương Bình, tỉnh Bắc Ninh). LaThông trấn giữ ở đây lợi dụng thời tiếtchuyển lạnh đột ngột, lệnh quân sĩ đổnước lên tường thành, khiến Cư Dungquan biến thành một toà băng thành, quânNgoã Thích không tấn công được. LaThông nhân khi quân địch không phòngbị, xuất thành tập kích, đánh bại ý đồmuốn chiếm Cư Dung quan của Dã Tiên.

Cuộc chiến bảo vệ Bắc Kinh kéo dài5 ngày liền, Dã Tiên sợ công thành khôngđược, mà còn không có đường lui, cuốicùng nhân đêm tối, nhổ trại lui binh. VuKhiêm quân ít nhưng kiên trì cố thủ, bảovệ được Bắc Kinh. “Bất nhược tắc năng tị chi ” Yếu hơn địch thì tránh giao chiến.

Ban Siêu cố thủ đánh lui quânNguyệt Thị

Khi Ban Siêu đi sứ Tây Tạng, nướcNguyệt Thị từng phái binh giúp đỡ sứ giảnhà Hán đánh bại nước Xa Sư, nên quốcvương nước Nguyệt Thị gởi thư tới BanSiêu với ý định xin lấy công chúa nhàHán làm vợ. Không có chiếu chỉ củatriều đình, Ban Siêu đã từ chối lời thỉnhcầu này. Quốc vương Nguyệt Thị thẹn quá hoágiận, lệnh phó vương chỉ huy 7 vạn quân,tấn công Ban Siêu vào năm Vĩnh Nguyênthứ hai thời Đông Hán (năm 90). Ban Siêu đóng quân lại thành Sơ Lặc

chỉ có vài ngàn quân, khi hay tin đạiquân Nguyệt Thị sẽ tấn công, binh sĩ đềulo sợ. Ban Siêu thản nhiên, triệu tập bộ hạvà nói: “Thế quân Nguyệt Thị tuy mạnh,nhưng phải vượt Thông Lĩnh ở phía đông(tên gọi chung của cao nguyên Bạc MễNhĩ và sơn mạch Ca Lạt của núi CônLuân), đường xa ngàn dặm, không cólương thảo tiếp viện, sao đánh lâu được?Nếu ta cố thủ trong thành, địch khó chịunổi đói khát, không đánh cũng phải lui”. Thuộc hạ của Ban Siêu theo lệnh, đemhết lương thảo của trăm họ bên ngoài vàotrong thành, tổ chức phòng thủ. Phó vương Nguyệt Thị tự thị kiêu

dũng lại ỷ binh nhiều, ngày ngày tớitrước thành khiêu chiến. Ban Siêu đều bỏngoài lai, chỉ hạ lệnh cho quân sĩ cố thủ. Phó vương Nguyệt Thị tấn công mấylần không được, do lương thảo sắp hết,đành phải chia quân ra bốn phía tìm kiếmlương thảo. Xung quanh thành Sơ Lặc, bốn phíađều là nơi hoang dã, không tìm đâu ralương thảo. Thấy tình hình bắl đầu nguyngập, phó vương Nguyệt Thị lòng nhưlửa đốt. Không còn cách nào khác, phóvương đành cho sứ giả mang vàng bạcchâu báu tới nước Khâu Từ (nay ở huyệnKhố Xa, Tân Cương) để cầu viện. Ban Siêu tính trước điều này, nên sai

quân mai phục giữa đường, đợi khi sứgiả Nguyệt Thị tới, đổ ra giết và bắt hếtbinh tướng Nguyệt Thị. Ban Siêu đem đầu sứ giả Nguyệt Thịbêu trước cổng thành, Phó vương kinhhãi, đến bước đường cùng đành sai sứgiả cầu hoà với Ban Siêu, xin ông chomột con đường để trở về cố quốc. “Tiêu địch chi kiên, đại địch chi cầmdã” Binh đã yếu mà cứ cố thủ sẽ bị quânđịch lớn mạnh bắt hết.

Công Tôn Tán bỏ mạng vì tử thủ côthành

Cuốỉ thời Đông Hán, cường hào cátcứ các nơi, quanh năm binh lửa, nămHưng Bình thứ hai (năm 195) Công TônTán chiếm U Châu, bị tướng Khúc Nghĩacủa Viên Thiệu chỉ huy liên quân đánhbại, mất hơn 2 vạn quân, phải lui về cốthủ tại Dịch Kinh (tây bắc huyện Hùng,tỉnh Hà Bắc). Lúc ấy hạn hán, dịch châu châu xảyra, lương thực thiếu thốn, Công Tôn Tánphải thực hiện kế hoạch “tích trữ lươngthực, cố thủ Dịch Kinh, chờ thời thế”. Năm Kiến An thứ ba (năm 198), Viên

Thiệu phái đại quân bao vây Dịch Kinh,Công Tôn Tán biết mình thế cô sức yếu.nếu để lâu ắt sẽ bị Viên Thiệu đánh bại.Ông liền phái con trai là Công Tôn Tụcđến nhờ quân khởi nghĩa nông dân ở HắcSơn (nam Thái Hành Sơn, tỉnh Hà Bắc)cứu viện, còn mình chuẩn bị đem binhphá vây, tiến về Tây Sơn (Thái HànhSơn), dựa vào quân khởi nghĩa ở HắcSơn để chuyển về Dực Châu, cắt đứt hậulộ của Viên Thiệu. Quan Tịnh, hộ tướng của Công TônTán lại can: “Nay tinh thần chiến đấu củaquân sĩ đã mất hết, sở dĩ có thể cố thủ ởđây, là vì mọi người đều lo cho ngườithân ở quê, nên mới nương nhờ ngài. Nếungài rời khỏi đây, e rằng khó có kết

quả!”. Công Tôn Tán đã có kế hoạch đứngđắn lại nghe lời can sai lầm của QuanTịnh mà bỏ kế hoạch phá vây, quyết tâmcố thủ chờ viện binh. Đại quân của ViênThiệu ngày càng tới gần toàn hộ quân sĩcủa Công Tốn Tán đều sợ, chỉ còn cáchđắp thêm thành lũy cho chắc để tử thủ. Mùa xuân năm sau, lãnh tụ quân khởinghĩa ở Hắc Sơn là Trương Yên cùngCông Tôn Tục mang 10 vạn quân đến chiviện cho Dịch Kinh. Đại quân còn chưatới, Công Tôn Tán nóng vội sai sứ giảtới liên lạc, hẹn sẽ đốt lửa làm hiệu, nộingoại giáp công đánh Viên Thiệu. Nào ngờ, sứ giả bị quân trinh sát của

Viên Thiệu bắt được. Viên Thiệu tươngkế tựu kế, theo đúng ước hẹn mà nổi lửa.Công Tôn Tán tưởng quân chi viện đãtới, bèn rời thành nghênh chiến với ViênThiệu, trúng quân mai phục của ViênThiệu. Công Tôn Tán đại bại, vội lui quânvào thành. Viên Thiệu tăng cường tấncông, sai người đào địa đạo dưới chânthành rồi cho gỗ vào đốt, tường thành đổxuống. Viên Thiệu tấn công. Đến đây,Công Tôn Tán mới hối hận về việc nghetheo lời khuyên sai lầm của Quan Tịnh,ông biết ngày tàn đã tới bèn chém hết giaquyến rồi tự thiêu. Viên Thiệu đánh thắngCông Tôn Tán, chiếm 4 châu: Dực, U,Tịnh, Thanh và trở thành thế lực cát cứ

lớn nhất Trung Nguyên lúc bấy giờ. “Bất tri quân chi bất khả dĩ tiến nhivị chi tiến, bất trí quân chi bất khả dĩthoái nhi vị tri thoái, thị vị mi quân” Không biết rõ quân không thể tiếnmà vẫn xua quân tiến lên, không biết rõquân đội không thể thoái mà vẫn hạlệnh thoái lui, như thế gọi là trói buộcquân đội.

Đường Huyền Tông trói tay quânđội, để mất Trường An

Tháng 11 năm Đường Thiên Bảo thứ14, An Lộc Sơn lấy danh nghĩa thảo phạtDương Quốc Trung, chỉ huy hơn 10 vạnquân, tiến gầp từ Phạm Dương xuống,hòng chiếm Tây kinh Trường An (TâyAn, tỉnh Thiểm Tây), Đông kinh LạcDương (Lạc Dương, tỉnh Hà Nam). Mùng 8 tháng Chạp, An Lộc Sơnchiếm Huỳnh Dương, cho quân tiênphong đánh Lạc Dương. Đường HuyềnTông luôn yêu vì An Lộc Sơn, hoàn toànbất ngờ trước việc này, ông lệnh Tiết độsứ An Tây là Phong Thường Thanh cùng

Hữu kim ngô đại tướng quân Cao TiênChi chiêu mộ binh mã nghênh chiến. Phong Thường Thanh có kinh nghiệmtrận mạc, sau khi tới Lạc Dương, chỉ 10ngày đã chiêu mộ được 6 vạn quân.Nhưng quân chiêu mộ chưa được huấnluyện đã vội nghênh chiến, bị thiết kỵ củaAn Lộc Sơn đánh tan, phải rút về phíaTây, đến ngày 12, An Lộc Sơn chiếmđược Lạc Dương. Để đảm bảo an toàn cho Trường An,Phong Thường Thanh và Cao Tiên Chilui quân về thủ tại ải Đồng Quan (tỉnhThiểm Tây), nơi này địa thế hiểm yếu, dễthủ khó công. An Lộc Sơn chưa thể côngphá.

Nhưng Đường Huyền Tông lại nghelời xiểm nịnh của giám quân thái giámBiên Lệnh Thành mà ghép Phong ThườngThanh và Cao Tiên Chi vào lội “làmlòng quân dao động, bỏ mấy trăm dặmđất Thiểm, ăn bớt quân lương” mà giết 2đại tướng. Tiếp đó, Đường Huyền Tông pháiTiết độ sứ Hà Tây Lũng Hữu là Ca ThưHàn làm phó nguyên soái binh mã, chỉhuy 8 vạn quân hợp với quân số cũ củaCao Tiên Chi, tiến đóng lại Đồng Quan,chờ cơ hội đánh bại quân phản loạn. Tháng Giêng năm Thiên Bảo thứ 15,quân An Lộc Sơn phía trước bị chặn tạiĐồng Quan, sau lưng bị cắt đường về,lòng quân bất an. An Lộc Sơn không thể

chờ thêm, vội xưng Đại Yên Hoàng đếtại Lạc Dương, và thương nghị với cáctướng việc rút lui về Phạm Dương. Lúe ấy quyền quân chính trong triềudo Tể tướng Dương Quốc Trung thaotúng hoàn toàn. Dương Quốc Trung chỉsợ Ca Thư Hàn lui binh về Trường Anđoạt quyền của mình, nên tâu với ĐườngHuyền Tông hãy hạ lệnh cho Ca Thư Hànrời ải, tấn công quân phản loạn nhằm lấylại Thiểm Châu, Lạc Dương. Sau khi hay tin, Ca Thư Hàn bèn tâuvới Đường Huyền Tông: “An Lộc Sơnvốn giỏi dùng binh nên dùng kế giả thuadụ ta. Quân phản loạn từ xa mà tới, lợivề đánh nhanh, quân ta phòng thủ nơihiểm yếu chờ thời cơ. Nay quân giặc tình

thế quẫn bách, tự sẽ rối loạn, đến khi ấyta thừa kế tấn công, chẳng cần đánh tacũng bắt được An Lộc Sơn”. Quách Tử Nghi, Lý Quang Bật cũngtâu: “Nên dẫn quân tới lấy Lạc Dương,quấy nhiễu sào huyệt An Lộc Sơn. Đạiquân tại ải Đồng Quan nên cố thủ, đó lànơi hiểm yếu, không nên vội tấn công”. Dươna Quốc Trung thấy các tướngphản đối, cho rằng họ liên kết để chốngmình, y liền tâu: “Quần giặc không phòngbị, mà Ca Thư Hàn không tấn công, sẽ bỏlỡ cơ hội”. Đường Huyền Tông mù quáng chỉ tinDương Quốc Trung, đồng thời cũng muốnphản công, nên bỏ qua ý kiến đúng đắn

của các tướng, phái sứ giả tới giục CaThư Hàn tấn công. Ca Thư Hàn khôngdám trái lệnh, đành dẫn quân rời ải tấncông, Lúc này, Thôi Càn Hựu chỉ huy mộtcánh quân phản loạn đóng tại Linh Bảo(tỉnh Hà Nam), và Tây Nguyên (cáchLinh Bảo 50 dặm). Tây Nguyên phía namdựa vào núi, phía bắc có Hoàng Hàngăn, ở giữa có 1 đường độc đạo dài 70dặm. Thôi Càn Hựu mai phục ở nhữngnơi hiểm yếu, chờ quân Ca Thư Hàn tới. Đầu tháng Sáu, hai quân sắp đánh. CaThư Hàn, ngồi thuyền quan sát trận thếquân địch, thấy quân của Thôi Càn Hựukhông quá 1 vạn, chỗ dày chỗ mỏng, hỗnloạn không thành trận thế.

Ca Thư Hàn tiến quân, cho đại tướngVương Tư Lễ dẫn 5 vạn quân đi tiênphong, tướng Bàng Trung mang 10 vạnquân đi đoạn hậu, tự mình chỉ huy 3 vạnquân ở phía bắc Hoàng Hà. Hai hên vừa giao phong, quân phảnloạn đã cuốn cờ như muốn bỏ chạy. QuânCa Thư Hàn tưởng thật liền truy kíchtheo đường độc đạo, đúng như dự địnhcủa Thôi Càn Hựu. Thôi Càn Hựu lệnhquân mai phục trút gỗ đá từ trên núixuống, xông ra chém giết, quân triều đìnhchết vô số. Vì đường hẻm chật hẹp, bộ binh khólòng tác chiến quân triêu đình bèn đeogiáp cho ngựa, dùng xe đi trước, tấn

công quân địch. Thôi Càn Hựu lại dùngmấy chục xe cỏ chặn lại, sau đó nổi lửa,trong nháy mắt lửa khói bốc mịt mù,ọuân triều đình không thể tiến được.Quân triều đình lại cho rằng quân AnLộc Sơn vẫn tập trung trong khói lửa,bèn dùng cung bắn loạn. Cho tới chiềutối khói lửa tắt hết, quân triều đình mớiphát giác rằng trước mặt chẳng hề cóquân phản loạn. Lúc này, Thôi Càn Hựu cho kỵ binhtinh nhuệ từ phía nam đánh vu hồi vàosau lưng quân triều đình, quan quântrước sau gặp địch, chẳng đánh tự tan,quân sĩ vứt bỏ vũ khí trốn vào sơn cốcvà nhảy xuống sông Hoàng Hà. Quân phản loạn thừa thắng tấn công.

Bàng Trung thấy quân tiên phong củaVương Tư Lễ rút về, chẳng đánh cũng tựtan rã, quân lính Hà Bắc do Ca Thư Hànchỉ huy thấy vậy cũng tranh nhau bỏ chạyvề Đồng Quan. Thôi Càn Hựu truy kích,chiếm ải Đồng Quan. Ca Thư Hàn sợ bịĐường Huyền Tông chém đầu như PhongThường Thanh, Cao Tiên Chi, nên đầuhàng quân phản loạn. Trận Đồng Quan đại bại, Trường Ankhó giữ, Đường Huyền Tông vội bỏ kinhđô mà chạy, tự lãnh chịu hậu quả nặng nềdo tin Dương Quốc Trung mà “trói tay”tướng lĩnh nơi mặt trận. “Bất tri lam quân chi sự, nhi đồngtam quân chi chính, tắc quân sĩ hoặchĩ. Bất trí tam quân chi quyền, nhi đồng

tam quân chi nhậm, tắc quân sĩ nghi hĩ.Tam quân cái hoặc thả nghi, tắc chưhầu chi nạn chi hĩ. Thị vị loạn quândẫn thắng”. Không hiểu sự vụ trong quân đội màlại can thiệp vào thì sẽ khiến tướng sĩhoang mang; không biết sự quyền biếntrong lĩnh vực quân sự mà can thiệpvào việc chỉ huy quân đội, sẽ khiếntướng sĩ nghi ngờ. Quân đội đã hoangmang lại nghi ngờ, ắt tai họa do cácchư hầu xâm phạm sẽ tới. Thế gọi là tựlàm loạn quân mình, tự chuốc lấy thấtbại.

Ngư Triều Ân tự làm loạn quânmình

Tháng Chín năm Chí Đức thứ hai đờiĐường Tiêu Tông (năm 757), quan quântriều đình liên tiếp đánh bại quân phảnloạn của An Khánh Tự và lấy lại TrườngAn, Lạc Dương. Lúc này, Đường TiêuTông lại long trọng tiếp rước ĐườngHuyền Tông về triều, ban thưởng cho cáccông thần, không sai binh truy kích quânphản loạn, tạo cho chúng cơ hội phục hồilực lượng. An Khánh Tự sau khi chạy tới NghiệpThành (bắc An Dương, tỉnh Hà Nam),liền thu thập tàn binh, chiêu mộ quân mã

được thêm 60 vạn, thế quân lại hùngmạnh như trước. Quan quân phản công thắng lợi, mốimâu thuẫn giữa An Khánh Tự và Sử TửMinh ngày một sâu sắc, Sử Tử Minh từngcó lúc qui hàng triều Đường, nhưng cảhai lại cùng nhau liên hiệp chống lại nhàĐường, Tháng Chín năm Càn Nguyên thứ nhất(năm 758) Đường Tiêu Tông lệnh choSóc Phương Tiết độ sứ là Quách TửNghi; Hà Đông Tiết độ sứ Lý Quang Bậtcùng 9 Tiết độ sứ khác tập trung mấychục vạn quân, thảo phạt An Khánh Tự. Đường Tiêu Tông hẹp hòi, đa nghi, sợđịa vị và thanh thế của Quách Tử Nghi,

Lý Quang Bật quá lớn sẽ uy hiếp mìnhnên lần xuất quân này, ông không cử ailàm thống soái, mà phái cận thần NgưTriều Ân - 1 người không hiểu gì về quânsự làm Quân dung Tuyên uý sử trí sứ, 9vị tiết độ sứ chỉ huy mấy chục vạn quânđều phải theo lệnh họ Ngư. An Khánh Tự chỉ huy 7 vạn quân, tiếpchiến với quan quân tại Vệ Châu (huyệnCấp, tỉnh Hà Nam), Quách Tử Nghi đánhhại An Khánh Tự, giết hơn ba vạn quân,bức An Khánh Tự phải bỏ Vệ Châu tháolui về Nghiệp Thành. Quan quân bao vây Nghiệp Thành,đồng thời chia quân tấn công và chiếmlấy các quận huyện lân cận, NghiệpThành nguy ngập.

An Khánh Tự vội sai người đến LạcDương (nay ở tây nam Tp Bắc Kinh) cầucứu Sử Tử Minh, chỉ cần Sử Tử Minhchịu xuất quân, An Khánh Tư sẽ nhườngngôi hoàng đế nước Yên cho. Sử TửMinh cũng sợ quan quân diệt mất AnKhánh Tự thì y sẽ mất đi thế lực hậuthuẫn, liền dẫn 30 vạn quân cứu NghiệpThành. Tháng 12, sau khi Sử Tử Minh tấncông và chiếm Nguỵ Châu, tháng Giêngnăm Càn Nguyên thứ hai, Sử Tử Minh tựxưng là Đại thánh Yên vương, đóng quânđợi thời cơ. Lý Quang Bật phân tích tình thế vổícác tướng: “Sử Tử Minh án binh bất

động là muốn quân ta lơ là cảnh giác, sauđó y thừa cơ tập kích. Nếu ta chia quânuy hiếp Nguỵ Châu, Sử Tử Minh sẽkhông dám khinh xuất. Nghiệp Thành hẳnsẽ phải đầu hàng, đến lúc đó ta sẽ tậptrung lực ỉượng, dễ dàng đánh bại họSử”. Ngư Triều Ân lại không chấp nhận kếsách này , mà hạ lệnh toàn quân dốc sứctấn công Nghiệp Thành, bỏ mặc cho SửTử Minh thừa cơ hành động. Quan quân triều đình dẫn nước sôngtràn vào Nghiệp Thành, An Khánh Tự tửthủ chờ cứu viện. Vì quan quân không cóthống soái, nên thiếu sự chỉ huy thốngnhất, tiến thoái không theo chiến lược.Do đó, vây thành mấy tháng mà không hạ

được. Quan quân mệt mỏi, Sử Tử Minh thấythời cơ đã chín muồi, bèn đem quân tớicách Nghiệp Thành 50 dặm hạ trại, gióngtrống phất cờ hư trương thanh thế. Sử TửMinh sai tráng sĩ giả làm lính triều đìnhcướp và đốt lương thực của quan quân.Quan quân thiếu lương, lòng quân càngdao động. Tại sông An Dương ở phía bắcNghiệp Thành, Sử Tử Minh lập trungquân tinh nhuệ tấn công mãnh liệt, quanquân không có chủ soái, không thể phốihợp các cánh quân, mẩy chục vạn quânmã bị năm vạn tinh binh của Sử Tử Minhđánh bại đành rút về Lạc Dương.

Sau khi tiến vào Nghiệp Thành, SửTử Minh dùng kế giết chết An Khánh Tựvà các tướng thân tín của họ An rồi thâutóm toàn bộ binh lực của An Khánh Tự.Tháng Tư năm Càn Nguyên thứ hai, SửTử Minh tự xưng là hoàng đế Đại Yên,đổi Lạc Dương thành Yên Kinh. Tháng Chín cùng năm, Sử Tử Minh tựmình mang quân chia 4 cánh tiến xuốngphía nam, vượt qua Hoàng Hà, tấn côngvà chiếm Biện Châu, sau đó thừa thắngtiến về phía tây. Lý Quang Bật không đủ binh lực, bènbỏ Lạc Dương, lui quân về Hà Dương(nay ở phía đông nam huyện Mạnh tỉnhHà Nam) bỏ ngỏ đường lớn, nhưng dễtiến thoái, có thể giám sát được phía sau

lưng Sử Tử Minh. Lý Quang Bật gọi đâylà thế “cánh tay vượn”. Sau khi tiến vào Lạc Dương, chiếmđược thành trống, Sử Tử Minh thấy LýQuang Bật thủ tại Hà Dương, bất kỳ lúcnào y cũng có thể bị tập kích sau lưng vàbị cắt đứt đường về, bèn đóng quân ởphía nam Bạch Mã Tự xây thành trì, đốỉđầu với quan quân. Tháng Mười, Sử Tử Minh nhiều lầntấn công Hà Dương đều thất bại, y muốndụ Lý Quang Bật tới Lạc Dương hộichiến, nhưng Lý Quang Bật án binh bấtđộng, Sử Tử Minh bị thế “cánh tayvượn” chế ngự. Tháng Chín năm Thượng Nguyên thứ

nhất (năm 760), Đường Tiêu Tông muốnnhân cơ hội Sử Tử Minh đang giằng covới Lý Quang Bật, hạ lệnh cho Quách TửNghi mang 7 vạn quân từ Sóc Phươngđến chiếm Lạc Dương, nhưng lại bị NgưTriều Ân cản trở, mất đi cơ hội. Tháng Hai năm Thượng Nguyên thứhai, Sử Tử Minh sai người vào TrườngAn tung tin đồn rằng: tướng sĩ quân Sửđánh lâu muốn về, trên dưới không đồnglòng, nếu quan quân gấp đánh sẽ thắng.Ngư Triều Ân dốt nát tin ngay, nhiều lầntâu với Đường Tiêu Tông để Lý QuangBật xuất binh phản công Lạc Dương. Lý Quang Bật tâu rằng: “Thế giặcđang mạnh, không thể tiến công”. NgưTriều Ân vu cho Lý Quang Bật tội muốn

làm loạn. Cố Hoài Ân là Sóc Phương Tả sươngbinh mã sứ, có hiềm khích với Lý QuangBật cũng phụ hoạ thêm: “Nay đã đến lúccó thể lấy được Đông Kinh”. ĐườngTiêu Tông nghe lời, lệnh cho Lý QuangBật phải xuất kích. Lý Quang Bật phảinghe lệnh, hẹn cùng các cánh quân tấncông Lạc Dương, Ngư Triều Ân cũngxuất binh cùng lúc. Quan quân đánh nhau với quân tiênphong của Sử Tử Minh tại núi Mang ởphía tây bắc Lạc Dương. Lý Quang Bậtđề nghị dựa vào núi bày trận, Ngư TriềuÂn không nghe, chỉ muốn bài binh bốtrận ở đồng bằng. Lý Quang Bật nhẫn nạigiải thích: “Nếu ta dựa vào núi có thể

tiến thoái như ý. Nếu bàỵ trận trên đồngbằng, chẳng may thất lợi thì nguy hiểmcho toàn quân, Sử Tử Minh là tướngthiện chiến, ta chớ khinh thị”. Nói rồiông hạ lệnh cho đại quân dựa vào núi kếttrận. Nhưng đại quân vừa hành động,Ngư Triều Ân quát: “Không có lệnh củata, cấm không được tự ý hành động”. Sử Tử Minh thấy trận thế của quanquân rối loạn hèn thừa cơ tấn công. Quan quân đại bại, tử thương mấyngàn người. Sử Tử Minh thừa thắngchiếm Hà Dương, Hoài Châu (TẩmDương, tỉnh Hà Nam). Trong cuộc chiếnnày, quan quân chiếm ưu thế tuyệt đối,nhưng toàn thua, vì người cầm quânkhông hiểu việc quân, không biết dùng

người nên cuối cùng thảm bại. “Trí khả dĩ chiến dữ bất khả dĩchiến giả thắng” Người biết đánh được hay không cóthể giành thắng lợi.

A Cốt Đả thiện chiến dùng ít thắngnhiều

Nước Liêu từ Ngũ Đại tới Bắc Tốngluôn là một cường quốc phương bắc,cùng tồn tại với các nước Trung Nguyên.Từ khi Tống Đạo Tông lên ngôi, nướcLiêu ngày một suy yếu. Năm 1101, cùngnăm khi Tống Huy Tông kế vị, Thiên Tộđến Gia Luật Diêu Hỉ cũng kế vị ngaivàng nước Liêu. Thiên Tộ đế hoang dâmvô đạo, ngày càng áp bức bóc lột các tộcdân mình cai quản. Tộc Nữ Chân bị áp bức nặng nhất, cưtrú tại Bạch Sơn Hắc Thủy (địa khu hànhchính Đông Bắc), mỗi năm phải tiến

cống vàng bạc châu báu ngựa và “HảiĐông Thanh” cho nước Liêu. Hải ĐôngThanh là một giống chim ưng, sinh sốngtại miền duyên hải Nhật. Người Nữ Chânmuốn có được Hải Đông Thanh phảiluôn chiến đấu quyết liệt với các bộ lạckhác. Mỗi năm, sứ thần nước Liêu tới đòicống vật đều muốn có mỹ nhân hầu hạ,ngay cả phụ nữ có chồng cũng phải tớiphục dịch. Người Nữ Chân vô cùng oánhận. Năm Chính Hoà thứ ba đời Tống HyTông (năm 1113), Nữ Chân Tiết độ sứ ÔNhã Thư bệnh chết, em trai ông là A CốtĐả lên thay.

Năm Chính Hoà thứ tư (năm 1114), ACốt Đả một mặt phái người dò la thực hưtriều Liêu, mặt khác triệu tập các bộ lạcsở thuộc lại xây dựng thành lũy, trấn giữnơi hiểm yếu, chế tạo binh khí, tăngcường chuẩn bị chiến tranh. Vua Liêu biết A Cốt Đả đang chuẩn bịchống lại mình, lệnh cho thống soái TiêuThác Bốc Gia đóng quân trấn giữ châuNinh Giang (đông nam Cát Lâm, PhùDư) đề phòng bất trắc. A Cốt Đả nói với tướng sĩ: “Chúng tanên tấn công trước để chiếm thượngphong”. Ông tập trung hơn 2500 quân mãtiến về phía châu Ninh Giang. Khi quânsắp tới biên giới nước Liêu, A Cốt Đảphái bộ tướng là Tông Cán đốc thúc binh

sĩ mau chóng vượt qua hào lũy quân Liêudựng lên. A Cốt Đả vừa dẫn toàn quânvượt qua hào lũy thì tao ngộ với quânBột Hải của Liêu. Quân Bột Hải đánhmạnh vào cánh trái quân Tông Cán, TôngCán không địch nổi, từ từ thoái lui. A Cốt Đả lệnh cho các cung thủ bắntên yểm hộ cho Tông Cán. Tướng Liêu làGia Luật Sắc Thực bỗng ngã ngựa, thuộchạ của y xông lên cứu. A Cốt Đả dùng tên bắn chết thuộc hạcủa Gia Luật Sắc Thực và bắn bị thươngGia Luật Sắc Thực. Kỵ binh quân Liêuxông tới đều bị bắn gục, Gia Luật SắcThực nhổ tên mà chạy, các cung thủ bắnđuổi, Gia Luật Sắc Thực chết dưới trậnmưa tên.

Quân Liêu mất tướng như rắn mất đầu,tranh nhau bỏ chạy. A Cốt Đả hạ lệnh:“Giết hết quân địch”. Quân Liêu đại bại.A Cốt Đả thừa thắng tiến công và vâyhãm châu Ninh Giang. Lúc này, Thiên Tộ đế của nước Liêuđang đi săn ở Khánh Châu thuộc vùng tâybắc Thượng Kinh, không biết quân NữChân tiến công, khi hay tin châu NinhGiang thất thủ, mới điều 7000 quân đếnđóng tại Xuất Hà Điếm (tây huyện TriệuNguyên, tỉnh Hắc Long Giang). Xuất HàĐiếm ở phía bắc sông Áp Tử, hai bênđốì đầu nhau. Tháng 11, A cốt Đả nhânkhi đêm tối mang quân vượt sông Áp Tử,tập kích quân Liêu, giành thắng lợi.

Sau trận đánh bại quân Liêu tại XuấtHà Điếm, lực lượng A Cốt Đả càngmạnh, các bộ lạc ở phía bắc nước Liêuđều theo hàng Nữ Chân. A Cốt Đả muốnthiên hạ qui phục nên năm Tống ChínhHoà thứ năm (năm 1115) nhằm TếtNguyên Đán lên ngôi hoàng đế, lấy quốchiệu là Đại Kim, đổi niên hiệu là NguyênThụ quốc. Sau khi lên ngôi, A Cốt Đả xuất quântiến đánh Íeh Châu (nay ở phía đông bắcCát Lâm, Nông An). Quân Liêu bỏ thànhrút về phủ Hoàng Long. Vua Liêu hay tin bèn phái Đô thốnghành quân là Gia Luật Ngạc Nhĩ Đamang 20 vạn kỵ binh, 7 vạn bộ binh tậpkết tại thành Đạt Lỗ Cổ (đông nam Xuất

Hà Điếm) chờ quân Kim tấn công phủHoàng Long thì đánh tập hậu vào châuNinh Giang. A Cốt Đả biết tin, tập trungbinh lực về thành Đạt Lỗ Cổ nghênhchiến. Quân Kim đến Đạt Lỗ cổ, A Cốt Đảthấy quân Liêu đóng rải rác khắp nơi,tinh thần ủ rũ, bèn nói với thuộc hạ rằng:“Quân Liêu nhiều nhưng lòng quân rốiloạn, thấy quân ta đến đã tự khiếp sợ,chúng ta hãy nắm lấy cơ hội này mà tấncông”. Liền đó ông truyền lệnh cho các tướngbày trận trên cao nguyên, lệnh cho TôngHùng mang kỵ binh tiến đánh vào sườntrái quân Liêu.

Tông Hùng chỉ huy kỵ bính tấn công,quân Liêu ở sườn trái địch không nổiphải tháo chạy, nhưng sườn phải vẫnngoan cường chống cự. Tông Hùng bèndùng toàn lực tấn công sườn phải đánhtan quân Liêu, rồi truy kích, bao vâydoanh trại quân Liêu. Sáng sớm ngày thứhai, quân Liêu phá vây mà chạy. A CốtĐả truy kích, giết sạch quân Liêu. Tháng 8, A Cốt Đả lại tiến quân tớiphủ Hoàng Long. A Cốt Đả thấy phủHoàng Long thành trì kiên cố lại có tinhbinh trấn giữ, nên hạ lệnh vây mà khôngcông. Tháng 9, quân trong thành mất hếttinh thần chiến đấu, quân Kim đánh 1trận đã hạ được thành. Thiên Tộ đế được tin phủ Hoàng

Long thất thủ thì vô cùng sợ hãi, tháng11, vua Liêu đích thân chỉ huy 70 vạn đạiquân phân ba lộ, tiến tới phủ Hoàng Longcông kích quân Kim. A Cốt Đả thấy Thiên Tộ đế đích thânchỉ huy đại quân thì cố thủ không ra. Sauvài ngày quân Kim bắt sông được mộtviên quan của Liêu, biết tin sau khi ThiênTộ đế xuất chinh. Gia Luật Trương Nôđịnh mưu phản, Thiên Tộ đế bắt đầu luibinh. A Cốt Đả xua quân truy sát. Khi quân Kim tới Hộ Bộ Đáp Cương,A Cốt Đả nói: “Địch nhiều ta ít, khôngthể chia nhỏ quân ra. Ta thấy binh mãquân Liêu, trung quân mạnh nhất, Liêuchúa ắt ở trong đó, chỉ cần đánh bại cánhquân này thì có thể thắng lợi hoàn toàn”.

Vì thế ông lệnh cho hữu quân tấncông, tả quân hợp công. Trung quân củaLiêu vừa thua, 3 quân đã rối loạn, quăngvũ khí mà chạy. Sau trận này, Thiên Tộ đế mất hết lựclượng thảo phạt A Cốt Đả. Quân Kimcàng đánh càng hăng, chỉ vài năm sauchiếm được Đông Kinh, Thượng Kinh,chiếm lĩnh miền đông bắc. "Thức chúng quả chi dụng giả,thắng” Biết được cách dùng binh nhiều ítkhác nhau, thì có thể giành thắng lợi.

Vương Tiễn diệt nước Sở

Vương Tiễn là một danh tướng giỏicủa Tần sau thời Chiến Quốc, trong cácchiến dịch lớn nhỏ khi Tần thôn tính TamTấn (Hàn, Triệu, Nguỵ), Vương Tiễn lậpnhiều chiến công nổi danh về cách dùngbinh lấy ít thắng nhiều nên được Tầnvương Chính rất trọng dụng. Năm thứ 21 Tần vương Chính (226trước Công Nguyên) Tần chuẩn bị đánhSở. Tần vương Chính hỏi tướng quân LýTín: “Tấn công Sở cần bao nhiêu binhmã?”, Lý Tín tướng trẻ, háo thắng, đáp:“Cần 20 vạn là đủ”. Tần vương Chính lạihỏi câu này với Vương Tiễn, Vương Tiễn

đáp: “Sở là nước mạnh mà chỉ dùng 20vạn quân ắt thất bại. Theo thần phải có60 vạn mới đủ”. Tần vương than thầm:“Vương Tiễn già rồi! ” Tần vương liền phong Lý Tín làm đạitướng, Mông Điềm làm phó tướng, chỉhuy 20 vạn binh mã đánh Sở. VươngTiễn thác bệnh về quê dưỡng lão. Năm thứ 22 thời Tần Vương Chính(225 trước Công Nguyên), Lý Tín tấncông và chiếm Bình Dư, toàn quân đềuhứng khởi. Sở vương được tin, phong Hạng Yênlàm đại tướng chỉ huy 20 vạn quân, cùngtiến bằng hai đường thủy, bộ chặn đánhLý Tín. Khi giao chiến, bảy lộ binh mã

do Hạng Yên mai phục cùng đánh úp, LýTín bại trận hỏ chạy. Hạng Yên truy sát mấy ngày đêm,quân Tần thương vong vô số. MôngĐiềm tâu lại toàn bộ tình hình cuộc chiếncho Tần Vương Chính. Tần Vương hốihận vì không nghe lời Vương Tiễn nênđích thân đến gặp Vương Tiễn và nói:“Quả nhân không nghe tướng quân, LýTín quả nhiên làm nhục uy danh nướcTần. Nay nghe nói quân Sở từ phía tâykéo tới, tướng quân tuy bệnh, lẽ nào lạinhẫn tâm không giúp quả nhân”. VươngTiễn từ chối, Tần Vương thỉnh cầu mấylần nữa, Vương Tiễn nói: “Nếu đạivương thực muốn hạ thần cầm quân thìphải cấp đủ 60 vạn binh mã mới được”.

Tần vương hỏi vì sao cần dùng nhiềuquân như vậy, Vương Tiễn đáp: “Dùngbinh nhiều hay ít đều phải theo tình hìnhthực tế”. Tần Vương Chính đồng ý,phong ông làm đại tướng quân, giao cho60 vạn quân chinh phạt Sở. Năm Tần vương Chính thứ 23 (năm229 trước CN) Vương Tiễn chỉ huy 60vạn quân, thế như chẻ tre, chiếm mộtvùng rộng lớn của Sở từ Trần (HoàiDương, tỉnh Hà Nam) cho tới Bình Dư.Sở vương huy động toàn bộ binh mãtrong nước chống Tần. Vương Tiễn đóng quân, doanh trại dàihơn 10 dặm, cố thủ không ra, Hạng Yênngày ngày sai người khiêu chiến,Vương

Tiễn không ra đánh. Hạng Yên nghĩ:“Vương Tiễn già rồi nên sợ không rađánh”. Vương Tiễn lo cải thiện bữa ăn chobinh lính, cho họ nghỉ ngơi, cùng ăn uốngchung với họ. Các tướng cảm động, luônxin chiến đấu, nhưng Vương Tiễn khôngnói gì. Cứ thế giằng co mấy tháng, quân Sởmỏi mệt. Vương Tiễn hạ lệnh tấn công.Quân Sở bị đánh bất ngờ, hốt hoảng ứngchiến. Quân Tần dưỡng binh trăm ngày,dùng binh một giờ, lấy một địch mười,quân Sở tan rã. Quân Sở bỏ chạy, quân Tần liên tụctruy quét, đến tận Kỳ Nam giết chết Hạng

Yên. Chẳng bao lâu sau, tấn công vàokinh đô Thọ Xuân của Sở, bắt sống Sởvương, phế làm thứ dân. “Thượng hạ đồng dục giả thắng ” Toàn quân đồng lòng nhất trí thìgiành được thắng lợi

Quân Hán đồng lòng giữ vững SơLặc

Mùa đông năm Vĩnh Bình thứ 17 đờiĐông Hán (năm 74) Minh đế Lư Trangphái Phụng xa Đô uý Đậu Cố, Kỵ Đô uýLưu Trương, Phò mã Đô uý Cảnh Bỉnhchinh phạt nước Xa Sư ở Tây Vực (thuộchai huyện Thổ Lỗ Phiên và Cát Lâm TátNhĩ tỉnh Tân Cương). Tháng Ba năm Vĩnh Bình thứ 18,Hung Nô sai Tả Lộc Lãi vương mang 2vạn kỵ binh tập kích nước Xa Sư. CảnhCung sai Tư Mã mang 300 quân đinghênh chiến, vì quân số quá ít nên bịHung Nô đánh bại, giết sạch.

Hung Nô thừa thắng tấn công, giếtchết Hậu vương An Đắc, bao vây thànhKim Bồ. Cảnh Cung cố thủ trong thành, dùngtên độc bắn ra như mưa. Quân Hung Nỏtrúng tên độc, vết thương bỏng rát, thịt darơi từng mảng, kinh hãi, ngỡ là lên thần.Vừa hay trời đổ mưa to, Hung Nô đànhlui quân. Để phòng bị Hung Nô tấn công nữa,Cảnh Cung rời quân đến thành Sơ Lặc,cạnh đó có một con suối lớn, và tăngcường phòng bị. Tháng Bảy, Hung Nô quả nhiên lạikéo tới, chúng lấp kín khe suối hòng cắtđứt nguồn nước cung cấp cho thành Sơ

Lặc. Cảnh Cung đích thân chỉ huy quân sĩđào giếng lấy nước, nhưng đào sâu gần20 trượng vẫn không có nước, binh sĩ vìquá khát đành lấy nước đái ngựa màuống. Cảnh Cung không nản lòng, tiếp tụcsai người đào giếng, chẳng bao lâu đã cónước dùng, Cảnh Cung lệnh cho quânlính mang nước đổ ra ngoài thành chongười Hung Nô thấy, người Hung Nô rấtngạc nhiên, ngỡ rằng quân Hán có tướngnhà trời giúp đỡ, nên lại sợ hãi lui quân. Tháng 11 quân Hung Nô do Yên Kỳ,Qui Từ tấn công, giết chết Trần Mục,Bắc Hung Nô sai quân vây công QuangSung tại thành Liễu Trung, quân đội củanước Xa Sư vốn đã qui hàng nhà Hán

nay cũng làm phản, câu kêt với Hung Nôvây đánh Cảnh Cung. Lúc ấy, do Hán Ninh đế băng hà nênquân tiếp viện đến chậm. Trong tình thếhiểm nghèo này, Cảnh Cung vẫn bìnhtĩnh, động viên binh lính cố thủ thành SơLặc. Mấy tháng trôi qua, viện binh chưatới mà lương thực trong thành đã cạn,binh lính luộc da lấy từ cung nỏ ra ăncho đỡ đói. Vì Cảnh Cung đồng camcộng khổ với họ nên binh lính dù khổ đênđâu cũng không một lời oán thán, trêndưới một lòng quyết tử thủ thành. Hung Nô Đơn Vu phát hiện binh línhtrong thành ngày càng ít đi, nên phái sứ

giả sang khuyên Cảnh Cung đầu hàng, sẽphong cho làm Bạch Ốc vương và đemcon gái mình gả cho Cảnh Cung. Cảnh Cung chém đầu sứ giả Hung Nô,biểu lộ quyết tâm thà chết không đầuhàng. Hung Nô Đơn Vu tức giận, tăng cườngbinh lực, tấn công thành Sơ Lặc. ThànhSơ Lặc nhỏ bé tuy sắp sập, nhưng CảnhCung và binh lính vẫn kiên cường chiếnđấu, quân Hung Nô vẫn chưa chiếmđược thành. Tháng Giêng năm Kiến Sơ thứ nhấtHán Chương đế, viện binh của triều đìnhđã tới, thấy tướng sĩ trong thành quần áorách rưới, thân hình tiều tuỵ, ai nấy đều

rơi nước mắt. Cảnh Cung dẫn quân theoviện binh rời Sơ Lặc, khi lui về tới NgọcMôn quan, toàn quân chỉ còn 13 người. Trung Lang tướng Trịnh Chúng dângthư lên Hán Chương đế, đề nghị vua banthưởng cho cảnh Cung và các thuộc hạcủa ông. Hán Chương đế phong CảnhCung làm Kỵ Đô uý, các binh sĩ khácđều được phong thưởng. “Dĩ ngu đãi bất ngu giả thắng” Người biết lấy mình có chuẩn bị kỹđối địch với quân thù không chuẩn bị,có thể giành thắng lợi.

Lâm Tắc Từ lấy chuẩn bị đánhkhông chuẩn bị, thắng quân Anh

Từ đầu thế kỷ 19, thực dân Anh câukết với quan lại hủ bại triều Thanh,chuyển rất nhiều nha phiến vào TrungQuốc, đầu độc nhân dân, cướp đoạt tàinguyên. Tổng đốc Hồ Quảng là Lâm Tắc Từ,dang thư lên hoàng đế Đạo Quang, nói rõtác hại của nha phiến. Đạo Quang đếlệnh Lâm Tắc Từ làm khâm sai đại Ihầnđến Quảng Châu điều tra và cấm nhaphiến. Tháng Ba năm Đại Quang thứ 19(năm 1839), Lâm Tắc Từ đến Quảng

Châu, với sự giúp đỡ của tổng đốcLưỡng Quảng là Trịnh Vĩnh Trinh, ralệnh điều tra và cấm nha phiến, côngviệc thu được hiệu quả tốt, rồi hủy nhaphiến ở Hổ Môn. Nhưng Lâm Tắc Từbiết, người Anh sẽ dùng ưu thế quân sựđể uy hiếp. Vì vậy ông bắt tay chuẩn bị. Do Áo Môn là nơi người phương Tâytụ hội, đã bị người Bồ Đào Nha chiếm,Lâm Tắc Từ cho người đến Áo Môn muabáo chí của phương Tây để theo dõi tìnhhình mới nhất. Ông lập 1 văn phòng ởQuảng Châu, chuyên dịch những tài liệuvề chính trị, lịch sử, địa lý thế giới vàsoạn thành các sách như: “Hoa Sư DiNgôn”, “Tứ Châu Chí”... Qua các tài liệu này, Lâm Tắc Từ

phần nào nghiên cứu có hệ thống về ưukhuyết điểm của người Anh trong lĩnhvực quân sự để đặt ra chiến lược chiếnthuật thích ứng với tình hình. Nhằm vào đặc điểm địch mạnh ta yếu,Lâm Tắc Từ đề ra phương châm chiếnlược là “Lấy thủ làm công, dưỡng quânta mạnh, đánh quân địch mệt”. Ông tổchức lực lương, bố trí phòng vệ, trưngtập thuyền bè, chỉnh đốn thủy quân. CònAnh cũng tăng cường kế hoạch xâm lược. Tháng 11 năm Đạo Quang thứ 19, Anhyêu cầu nhà Thanh cho người Anh cư trútại Áo Môn. Lâm Tắc Từ biết đây làhành động che đậy mưu đồ xâm lược nêncự tuyệt. Ông lệnh cho 10 chiếc tàu Anhphải rời khỏi Lão Vạn Sơn (nay ở huyện

Trung Sơn, tỉnh Quảng Đông). Tàu Anh rời khỏi Lão Vạn Sơn, nhưngvẫn quanh quẩn ở vùng duyên hải, chờcơ hội đột nhập. Lâm Tắc Từ bàn bạcvới Quan Thiên Bồi, tướng chỉ huy thủybĩnh: “Nếu không trục xuất tàu Anh sẽ đểlại hậu họa, cần hành động triệt để”. Tháng Giêng năm Đạo Quang 20(1840), dưới sự chỉ huy của Lâm TắcTừ, vào một đêm tối trời, nhân khi thủytriều xuống, thủy quân chia làm 4 lộ, tấncông tàu Anh. Người Anh không hề đềphòng, bị tâp kích bất ngờ, vô cùnghoảng sợ, thủy quân thừa cơ thiêu hủy 23tàu, rất nhiều người Anh bị chết đuối,các tàu còn lại vội vã bỏ chạy.

Tháng Tư năm đó, Anh cho hơn 30chiến thuyền xâm phạm bờ biển QuảngĐông, dùng đại hác bắn vào các thuyềnđánh cá và cư dân miền duyên hải. LâmTắc Từ đề ra kế hoạch “dùng hoả côngđốt cháy chiến thuyền Anh” và tuyểnchọn những tướng sĩ thủy quân ưu tú đểhuấn luyện. Một đêm tháng 5, thủy quân TrungQuốc đùng hỏa thuyền tiến sát hạm độiAnh. Quân Anh đang ngủ say. Quân sĩnhanh chóng trèo lên tàu giặc, châm lửađốt, hơn 10 chiến thuyền đã bốc cháy,binh lính Anh hoảng loạn tháo chạy. Thủyquân lại dùng hỏa thuyền tấn công 10chiến hạm khác của Anh ở ngoài vùngbiển Kim Tinh Môn, Lão Vạn Sơn.

Với sự chỉ đạo đúng đắn của Lâm TắcTừ, quân dân Quảng Đông tích cựcphòng bị, anh dũng chiến đấu, khiến quânAnh không dám xâm phạm vùng duyênhải Quảng Đông. “Tướng năng nhi quân bất ngư giảthắng”. Tướng soái giỏi mà không bị vuakiếm chế, có thể thắng.

Cam Mậu ước hẹn vớí vua trướckhi xuất binh

Năm thứ 7 Chu Noãn vương, Tần Võvương phái Tả thừa tướng Cam Mậu đisứ nước Nguỵ, ước hẹn với Nguỵ Tươngvương cùng cất binh đánh Hàn, choHướng Thọ làm phó sứ. Cam Mậu vốntài trí hơn người, đưực Tần Huệ vươngyêu, phong làm tướng. Trong công cuộc bình định HánTrung, ông đã có rất nhiều công lao. Saukhi Tần Huệ vương chết, Tần Võ vươngkế vị. Thục Hầu quân thừa cơ làm phản,Võ vương sai Cam Mậu mang quân vàodẹp. Dẹp xong trở về, Cam Mậu được

phong làm Tả thừa tướng. Lần này TầnVõ vương lại phái Cam Mậu đi sứ, đặthết hi vọng vào ông. Cam Mậu tới kinh đô Đại Lươngnước Nguỵ. Sau khi cùng Nguy Tươngvương thương lượng xong việc thảo phạtnước Hàn, ông nói với phó sứ HướngThọ: “Ông hãy về trước báo cho đạivương hay Nguỵ vương đã đồng ý cùngTần phạt Hàn, nhưng tôi lại muốn takhông phải nhọc sức tấn công Hàn”. Tần Võ vương sau khi nghe HướngThọ báo cáo cảm thấy khó hiểu, bèn thânchinh đến Tức Nhưỡng (địa danh củaTần) gặp Cam Mậu, hỏi rõ nguyên do.Cam Mậu đáp: “Tần và Nguỵ cách nhauquá xa, đường sá xa xôi hiểm trở, tác

chiến xa ngàn dặm thực khó lắm vậy”. Tần Võ vương kinh ngạc. Khi CamMậu vào Thục dẹp loạn so ra còn giankhổ hơn phạt Hàn gấp bội mà chưa hềnghe Cam Mậu than khó, sao hôm nayông ta nói vậy, hẳn phải có thâm ý. CamMậu nói: “Thần có một câu chuyện muốnkể cho đại vương nghe. Xưa kia, TăngSâm là học trò Khổng Phu Tử, khi cònnhỏ, nước Lỗ có người cùng họ tên giếtngười. Có người đi báo cho mẹ của Sâmbiết, mẹ Sâm không tin, thản nhiên ngồidệt vải. Một lúc sau lại có người đếnnói: “Tăng Sâm giết người!” Mẹ Sâmvẫn không tin, thản nhiên ngồi dệtvải.Sau đó người thứ ba bước vào nói:“Tăng Sâm giết người !”. Mẹ Sâm hoảng

sợ quẳng cả thoi mà chạy. Người có đạođức như Tăng Sâm chỉ vì có ba ngườinói ông giết người mà đến ngay cả mẹông rất hiểu con cũng phải nghi ngờ. Naythần đạo đức chẳng bằng Tăng Sâm, màđại vương tín nhiệm thần cũng chẳngbằng mẹ tin con, trong triều quyết khôngchỉ có vài ba người nghi ngờ thần, chỉ eđại vương sẽ...” Tần Võ vương nói: “Ta chẳng phải làmẹ Tăng Sâm nên sẽ không nghe nhữnglời sàm tấu”. Cam Mậu chỉ cười rồi lại kể: “Nămxưa, Nguỵ Văn hầu lệnh cho NhạcDương mang quân tấn công nước TrungSơn, ba năm mới chiếm được. Khi NhạcDương trở về luận công, Nguỵ Văn hầu

bèn giao cho Nhạc Dương một cái hòm.Mở ra xem chỉ thấy bên trong toàn nhữngsớ tấu của quần thần gièm pha ông suốt 3năm qua. Nhạc Dương chợt hiểu ra, khấu đầuquì lạy nói: “Thắng lợi lần này chẳngphải do công của thần, mà toàn nhờ sựgiúp đỡ của đại vương!”. Cam Mậu tiếp: “Nay thần lĩnh mệnhphạt Hàn, nếu đại vương tin lời các đạithần trong triều, giữa đường bỏ dở,chẳng những đại vương phụ lòng Nguỵvương mà người Hàn sẽ oán hận thần”.Tần Võ vương nói: “Ngươi an tâm, taquyết không làm thế”. Để khiến CamMậu an lòng, Tần vương còn lập đàn tếtrời ở Tức Nhưỡng. Sau đó đem toàn bộ

gia quyến của Cam Mậu vào cung. Lúcấy Cam Mậu thực sự an tâm... Khi Cam Mậu chỉ huy đại quân xuấtchinh, Tần vương đi tiễn nói: “Ngươi cứan lòng mà đi, ta sẽ không kiềm chếđâu”. Liên quân Tần Nguỵ hợp vây NghiDương của Hàn, đánh hơn một tháng màchưa hạ được, trong triều Tần nổi lên dưluận phỉ báng, hoài nghi. Tần vương chỉcười không nói. 3 tháng trôi qua, Cam Mậu vẫn chưahạ nổi thành Nghi Dương. Quân Hàn cốthủ trong thành đánh bại các cuộc tấncông của liên quân Tần Nguỵ. NghiDương là nơi trọng yếu của Hàn, binh

nhiều lương đủ. Cam Mậu bèn thay đổichiến lược, vây mà không đánh, chờ thờiđợi biến. Tại triều đình, vua Tần bắt đầu lolắng. Lúc này Hữu thừa tướng Thư LýTử, Công Tôn Thích cũng có lời gièmpha Cam Mậu. Đợi hơn năm tháng vẫn không có tinCam Mậu thủ thắng, Tần Võ vương tiếpnhận ý kiến của quần thần, hạ chiếu thưlệnh cho Cam Mậu lui binh. Cam Mậu nhận được chiếu chỉ, khôngvội bãi binh mà cho sứ giả mang thư về,trong thư nhắc tới lời thề ước tại TứcNhưỡng, Tần vương hiểu ra, không bãichiếu chỉ, mà còn cho quân chi viện Cam

Mậu. Cam Mậu có thêm viện binh, đíchthân xuất trận chỉ huy chiến đấu. Cuốicùng công phá Nghi Dương, giành thắnglợi. Hàn vương thấy quân Tần thế thịnh,đành phái Thừa tướng Trọng Xỉ cầu hoàvới Tần. Cam Mậu bãi bỉnh trở về, TầnVõ vương càng tín nhiệm ông. “Tri bỉ tri kỷ, bách chiến bất đãi” Biết người biết ta, trăm trận khôngthua.

Hàn Tín biết người biết ta, bìnhđịnh Tam Tần

Tháng Hai năm Hán Cao Tổ thứ 1(206 trước Công Nguyên) Hạng Vũ tựxung là Tây Sở Bá vương đóng đô tạiBành Thành (Từ Châu, tỉnh Giang Tô),đồng thời phong vương cho 18 chư hầu.Phong cho Lưu Bang làm Hán Trungvương, cai quản Ba Thục, Hán Trung xaxôi, đem Quan Trung phong cho ba hàngtướng của Tam Tần là: Chương Hàm, TưMã Hân và Đổng Ế nhằm kềm giữ khôngcho Lưu Bang tiến về phía đông. Sau khi Hạng Vũ phong vương chocác chư hầu, Hàn Tín bỏ Sở theo Hán,

cùng Lưu Bang đến Nam Trịnh. Tuyđược Đằng Công Hạ Hầu Anh và thừatướng Tiêu Hà nhiều lần tiến cử, Hàn Tínvẫn chỉ làm 1 chức quan nhỏ là Trị túcĐô uý. Hàn Tín bèn bỏ đi tìm đườngkhác tiến thân. Tiêu Hà hay tin Hàn Tín bỏ đi, liềnvội đuổi theo mà không kịp báo cho LưuBang biết, Tiêu Hà đuổi mấy chục dặmmới theo kịp Hàn Tín, Tiêu Hà nói: “Hánvương là người trọng nhân tài hãy để tatiến cử ngươi với Hán vương lần nữa,hãy chờ thêm vài ngày rồi có đi cũngchẳng muộn”. Hàn Tín thấy Tiêu Hàthành khẩn mới theo ông ta về NamTrịnh. Lưu Bang theo ý Tiêu Hà, dựng đàn

bái tướng rồi đích thân lên đàn cử hànhnghi thức bái Hàn Tín làm đại tướng vàtruyền ỉệnh cho ha quân: “Kẻ nào khinhthị tướng quân, làm trái mệnh lệnh sẽ xửphạt theo quân pháp”. Nghi thức hoàn tất, Lưu Bang hỏi:“Tiêu thừa tướng mấy lần liến cử, hẳntướng quân có diệu kế?”. Hàn Tín nói:“Đại vương muốn tranh thiên hạ, thử tựỉưựng mình có dũng mãnh bằng Hạngvương không?”. Lưu Bang lặng thinh hồilâu đáp: “Ta không bằng”. Hàn Tín nói: “Thần cũng thấy vậy.Hạng vương quát một tiếng, cả ngànngười kinh sợ, nhưng y không biết dùngngười, cũng chỉ là có cái dũng của kẻthất phu. Dù có người lập được công lớn

đáng phong tước vị, y cũng không chịu”. “Hạng vương không dựng đô tại nơidễ công thủ như Quan Trung, mà đóng đôtại Bành Thành, lại phong vương chư hầutheo thân sơ, tướng sĩ rất bất bình. QuânSở đi tới đâu cướp của giết người tới đó,trăm họ bị bức phải qui phục. Hạngvương danh làm Bá vương, thực mấtlòng người, vì vậy thế lực sẽ mau chóngsuy yếu”. “Hạng vương phong vương cho Hàm,Hàn, Ế, họ đều là hàng tướng của Tần,năm xưa Hạng vương giết hơn 20 vạnhàng binh của Tần, chỉ có 3 người nàymay mắn sống sót, dân Tần thảy đều oánhận cả ba người ấy”.

“Mà đại vương từ khi tới đây, phế bỏpháp luật hà khắc của Tần, dân Tần thảyđều qui phục. Nếu đại vương cất binhtiến về đông, phát cáo thị thì có thể bìnhđịnh được Tam Tần”. Lưu Bang vô cùng mừng rỡ liền quyếttâm đông chinh. Từ đó trở đi, Hàn Tínngày đêm huấn luyện tướng sĩ, đích thântruyền thụ các trận pháp, chẳng bao lâuquân Hán binh lực ngày một mạnh mẽ,tinh thần chiến đấu tăng cao. Lúc ấy, các tướng của Hạng Vũ làĐiền Vinh, Trần Dư từng lập công lớntrong chiến tranh thảo phạt Tần nhưngkhông được phong vương nên rất bấtmãn, vào tháng Năm năm Hán Cao đếthứ 1 cả hai làm phản. Hạng Vũ vội cất

binh, trước hết tấn công Điền Vinh - đangtự xưng là Tề vương. Lưu Bang thấy thời cơ đã tới, đíchthân dẫn đại tướng Hàn Tín, thống lĩnh10 vạn quân ngầm rời Cố Đạo, tập kíchđất Ung. Trung tuần tháng Tám, quân Hán đãlới Trần Thương (đông Bảo Kê) ChươngHàm cả kinh, vội mang quân ứng chiến. Quân Hán xa quê đã lâu nên vừa tiếpchiến liền liều mình xông lên. Quân củaChương Hàm phần lớn là dân đầt Tần,vẫn chưa nguôi hận cũ với Hạng Vũ nênbỏ vũ khí tháo chạy. Chương Hàm cùng tàn quân rút về thủở Hiến Chi. Quân Hán bắc thang công

thành, Phàn Khoái dẫn quân đi đầu, chémgiết quân giữ thành. Chương Hàm vội bỏthành chạy về Phế Châu, kinh đô đất Ung,Hàn Tín không để mất thời cơ, phái ChuBột, Quan Anh công chiếm Hàm Dương,cắt đứt đường lui về phía đông củaChương Hàm, sau đó cất binh vây côngPhế Châu. Phía trước mặt Phế Châu là sông VịThủy, Hàn Tín lệnh cho Phàn Khoái chặndòng chảy tại hạ lưu, nước sông dâng lênngập thành, Chương Hàm thấy nguy vộirời cửa bắc mà chạy. Hàn Tín hạ lệnhtruy kích, Chương Hàm gắng gượngchiến đấu, cuối cùng thua trận, rút kiếmtự vẫn. Địch vương Đổng Ê, Tái vương Tư

Mã Hân hay tin Chương Hàm thua trận tựsát, tự biết khó chống đỡ nên đầu hàngHán vương. Như vậy, đất Tam Tần, nhưHàn Tín dự liệu, trong 20 ngày đều lọtvào tay Hán vương Lưu Bang. “Bất tri bỉ, bất tri kỷ, mỗi chiến tấtđãi ” Đã không biết người, lại chẳng hiểuminh, trận nào cũng thua.

Vương Chiêu Viễn trận nào cũngthua

Năm thứ bảy Chu Hiền Đức (năm960), thủ lĩnh cấm quân Triệu KhuôngDẫn phát động binh biến tại Trần Kiều(đông bắc Khai Phong, tỉnh Hà Nam),đoạt chính quyền thay Chu xưng đế, dựnglên triều Tống, đóng đô tại Biện Lương(Khai Phong, tỉnh Hà Nam). Triệu Khuông Dẫn tích cực trù hoạchđại nghiệp thống nhất. Năm thứ 4 sau khiông kế vị, ông bắt đầu việc thống nhấtphía nam. Sau khi bình định Hồ Bắc, HồNam, ông chuẩn bị diệt Hậu Thục. Mạnh Sưởng kế vị ngôi vua Hậu

Thục, chỉ biết vơ vét sản vật Ba Thục ,không lo triều chính, quần thần e ngại,nhân dân oán thán. Khi quân Tống diệt xong Lưỡng Hồ,tướng Thục là Lý Ngô nói với MạnhSưởng: “Triệu Khuông Dẫn xưng đế,dựng lên nhà Tống, không như Bắc Hán,Hậu Chu chỉ biết an cư một phương, thờicơ thống nhất bốn bể đã tới. Nay Tốngđã bình định Lưỡng Hồ, theo ý thần thì tanên cùng Tống giao hảo để bảo toàn BaThục”. Tri khu mật viện sự Vương ChiêuViễn cực lực phản đối: “ Chi bằng liênhợp với Bắc Hán, ước hẹn cùng vượtsông tiến xuống phương nam, quân ta rờiTí Ngọ cốc (nam Tây An, tỉnh Thiểm

Tây) tiếp ứng, thành thế gọng kìm. Nhưvậy, Triệu Khuông Dẫn buộc phải lui vềTrung Nguyên, không dám xâm phạm BaThục”. Vương Chiêu Viễn luôn sánh mình vớiGia Cát Lượng, nhưng y chỉ biết nóisuông chứ không biết làm. Hâu Thục vốnchẳng quen luyện binh, Bắc Hán tự thânkhó bảo toàn. Vương Chiêu Viễn đề ramột kế hoạch như vây, vốn chỉ là khoáclác, nhưng lại được Mạnh Sưởng đồngtình, phái Quân hiệu Triệu Nhan Thao đisứ Bắc Hán. Triệu Nhan Thao biết rõ kế hoạch nàykhó thành công, liền mang thư mật cùngbản đồ địa hình của Ba Thục tới BiệnLươn". Triệu Khuông Dẫn lệnh cho

Vương Toàn Bân làm Hành doanh đô bộthuộc, Lưu Quang Nghĩa, Thôi Nhan Tiếnlàm phó tướng, đem hai quân thủy, bộbinh đi chinh phạt Thục. Mạnh Sưởng được tin cấp báo, hoảnghốt sai Vương Chiêu Viễn làm Hànhdoanh đô thống, đem quân chống lạiTống; lệnh cho tể tướng đặt tiệc rượungoài thành tiễn Vương Chiêu Viễn. Rượu ngà say, Chiêu Viễn khoác lác:“Lần này thần xuất chinh chẳng nhữngđánh đuổi được quân Tống mà còn thừathắng truy kích. Với thần, việc lấy TrungNguyên dễ như trở bàn tay”. Vương Chiêu Viễn nghe nói quánTống đã công chiếm Hưng Châu (Lược

Dương, tỉnh Thiểm Tây), bèn sai HànBảo Chính, Lý Tiến mang 5 ngàn quânnghênh chiến. Hai người đem quân tới Tam Tuyền(tây nam huyện Miễn, tỉnh Thiểm Tây)thì gặp quân tiên phong của Tống do SửDiên Đức chỉ huy. Sử Diên Đức có biệt hiệu là Thần Tí(cánh tay thần), giao chiến một hồi, đãbắt sống Lý Tiến, Hàn Bảo Chính xônglại cứu cũng bị Sử Diên Đức bắt sống.Quân Thục bỏ chạy. Vương Chiêu Viễn hay tin hai tướngbị bắt, không dám tiến nữa, đóng quân tạiLợi Châu (Quảng Nguyên, tỉnh TứXuyên). Lợi Châu ở bờ đông sông Gia

Lăng, núi non bao bọc, địa thế hiểm trở.là con đường “yết hầu” để vào Thục.Vương Chiêu Viễn muốn đợi quân Tốngở đây, nhờ địa hình hiểm yếu mà giànhthắng lợi. Sử Diên Đức sau khi bắt sông haitướng, không chủ quan, biết đại quân củaVương Chiêu Viễn đóng tại Lợi Châu,ông bèn đóng quân tại Tam Tuyền, đợiquân chủ lực tới. Vài ngày sau VươngToàn Bân, Thôi Nhan Tiến mang quântới. Nghe xong tình hình do Sử Diên Đứcbáo lại, Vương Toàn Bân quyết định tiếnquân tới Lợi Châu. Quân Tống nhanh chóng công phá trạiTiểu Mạn Thiên ở phía bắc cách thànhLợi Châu 40 dặm. Từ xa nhìn lại thấy

quân Thục dựa vào núi sông dựng nhiềudoanh trại, cờ trống nghiêm chỉnh. Thôi Nhan Tiên thấy trên sông có cầumà quân Thục không chặt bỏ, chỉ pháimột số tướng sĩ giữ tại đầu cầu, ThôiNhan Tiến nói với Sử Diên Đức: “Lạthật, sao Vương Chiêu Viễn không phácầu”. Sử Diên Đức nói: “Họ Vương ngudốt mà tự đại, có lẽ y cố ý muốn hưtrương thanh thế với ta!”. Thôi Nhan Tiến muốn thử xem thựclực đối phương thế nào, nên sai TrươngVạn Hữu mang một ngàn quân đi cướpcầu. Quân Tống xông đến cầu giết sạchquân canh, cướp được cầu. Điều nàychứng thực quân Thục chẳng có baonhiêu lực lượng.

Vương Toàn Bân sau khi hạ trại đóngquân bên sông liền chia quân thành 3 lộgiáp công trại Đại Mạn Thiên (cáchQuảng Nguyên 35 dặm về phía đôngbắc). Địa thế trại Đại Mạn Thiên rất hiểmtrở, khó tấn công. Vương Toàn Bân, ThôiNhan Tiến hạ lệnh cho quân sĩ đứngtrước trại chửi, khích cho Vương ChiêuViễn ra đánh. Quả nhiên Vương Chiêu Viễn nổigiận, ỷ vào nhiều quân, dốc toàn lực xuấtchiến. Thôi Nhan Tiến thấy Vương ChiêuViễn sai bộ tướng mang quân xuống núi,nên ra nghênh chiến rồi vờ thua chạy. Vương Chiêu Viễn thúc quân đuổi

theo. Đuổi hơn 3 dặm, bỗng quân mã củaSử Diên Đức đổ ra chém giết, Sử DiênĐức vừa đánh vừa nói: “Ngươi còn chưachịu đầu hàng, định để ta chém đầu haysao?”. Đánh một lúc, Sử Diên Đức phóngkiếm về phía tướng Thục, nói: “Ngươi tựđánh một mình đì!” Nói rồi Sử Diên Đứcvỗ ngựa bỏ chạy, tướng Thục nổi giậnthúc quân truy kích. Vương Chiêu Viễn bỗng thấy mình rờitrại quá xa, vội muốn thu quân trở về, đãthấy quân Tống từ ba mặt ập tới. VươngChiêu Viễn bị lọt giữa trùng vây, chẳnglo gì đến tướng sĩ, vội đào tẩu vào trongnúi.

May mà y vốn thông thạo đường núi ởđây, nên chạy thoát về thành Lợi Châu.Quân Tống thừa thắng chiếm Đại MạnThiên, thu nhiều lương thực và khí giới.Ngày hôm sau, Vương Toàn Bân, ThôiNhan Tiến đuổi đến phía bắc thành LợiChâu. Đánh chẳng bao lâu, quân Thục thuachạy. Như thế chỉ sau ba trận; VươngChiêu Viễn đã mất hết quân chủ lực bènvượt sông trốn về Bảo Kiếm Môn. Vương Toàn Bân không truy kích màtruyền lệnh hạ trại, chờ tin cánh quânphía đông của Lưu Quang Nghĩa tới mớiquyết định hành động. Cánh quân phía đông cửa Lưu Quang

Nghĩa tiến tới Quì Châu, theo kế hoạchđịnh trước, bỏ thuyền lên bộ cách ToảGiang Phù Kiều 30 dặm, theo đường bộtấn công Quì Châu. Quì Châu là cửa ải đường thủy quantrọng nhất tại Thục, tướng giữ thành làCao Nhan Trù, Võ Thủ Khiêm không ngờquân Tống tấn công theo đường bộ, vộivã nghênh chiến, lấp tức bại trận rút vàothủ trong thành Quì Châu. Quân Tống đoạt được cầu nổi trênsông, tiến thẳng đến trước thành QuìChâu. Võ Thủ Khiêm muốn rời thànhnghênh chiến, Cao Nhan Trù ngăn lại:“Quân Tống từ xa tới, chủ về đánhnhanh, ta cứ thủ chắc là được”.

Võ Thủ Khiêm không nghe, chỉ huyhơn ngàn quân kỵ rời thành nghênh chiến.Y đánh với tướng Tống là Trương ĐìnhHàn được một lúc, không chống nổi, thuatrận rút vào thành. Quân Tống thừa thắng đuổi vào trongthành Quì Châu, Cao Nhan Trù mangquân đánh trả, bị đánh bại, chạy về phủ,châm lửa tự thiêu. Khi đã bình định xong các quận huyệntại Hiệp Trung, Lưu Quang Nghĩa báo tincho Vương Toàn Bân. Vương Toàn Bânđược tin, tiến quân chiếm Ích Quang(Chiêu Hoá, tỉnh Tứ Xuyên). Ông đượcmột hàng binh cho biết phía đông cóđường tắt đến Kiếm Môn. Vương ToànBân cả mừng, sai hàng binh dẫn đường.

Vương Chiêu Viễn được tin quânTống đã chiếm được Ích Quang, bèn chobộ tướng ở lại giữ Kiếm Môn, còn mìnhlui về Hán Nguyên (nay ở phía đông bắccách Kiếm Các 30 dặm). Nào ngờ chưatới được Hán Nguyên đã hay tin KiếmMôn thất thủ, Vương Chiêu Viễn bỏ chạy. Chạy tới Đông Xuyên, Vương ChiêuViễn trốn vào một thương xa, quân Tôngđuổi đến, bắt sống Vương Chiêu Viễn vàTriệu Sùng Thao. Tháng Giêng năm Càn Đức thứ ba(năm 956) Mạnh Sưởng nghe tin toàn bộtướng lĩnh thua trận thì kinh sợ, bèn phânphát vàng hạc, chiêu mộ quân mã, saithái tử Mạnh Huyền Triết làm nguyên

soái, Lý Đình Khuê, Trương Huệ An làmphó soái dẫn quân tiếp viện cho KiếmMôn. Mạnh Huyền Triết không quen việcbinh, Lý Đình Khuê, Trương Huệ Ancũng là hạng hèn kém. Dọc đường, MạnhHuyền Triết đem theo tì thiếp múa hát tốingày, khi tới Miên Châu (Miên Dương,tỉnh Tứ Xuyên), nghe Kiếm Môn đã mất,liền kéo quân chạy. Dọc đuờng còn đốtnhà, cướp của. Vài ngày sau, hai cánhquân Tống hợp lại bao vây Thành Đô.Mạnh Sưởng dâng biểu xin hàng. Tốngchỉ mất 66 ngày bình định Ba Thục.

THIÊN IV: HÌNH

Tích chi thiện chiến giả, tiên vi bấtkhả thắng, dĩ đãi địch chi khả thắng;bất khả thắng tại kỷ, khả thắng tại địch,cố thiện chiến giả, năng vi bất khảthắng, bất năng sử địch chi tất khảthắng. Cố viết: thắng khả tri, nhi bấtkhả vi. Bất khả thắng giả, thủ dã; khả thắnggiả, công dã. Thủ tắc bất túc, công tắchữu dư. Thiện thủ giả, tàng ư cửu địachỉ hạ; thiện công giả, động ư cửuthiên chi thượng, cố năng tự bảo nhitoàn thắng dã.

Kiến thắng bất quá chúng nhân chisở tri, phi thiện chi thiện giả dã; chiếnthắng nhi thiên hạ viết thiện, phi thiệnchi thiện giả dã. Cố cử thu hào bất viđa lực, kiến nhật nguyệt bất vi minhmục, văn lôi đình bất vi thông nhĩ. Cổchi sở vị thiện chiến giả, thắng ư dịthắng giả dã. Cố thiện chiến chi thắngdã, vô trí danh, vô dũng công, cố kỳchiến thắng bất thắc; bất thắc giả, kỳsở thố tất thắng, thắng dĩ bại giả dã.Cố thiện chiến giả, lập ư bất bại chiđịa, nhi bất thất địch chi hại dã. Thị cốthắng binh tiên thắng nhi hậu cầuchiến, bại binh tiên chiến nhi hậu cầuthắng. Thiện dụng binh giả, tu đạo nhibảo pháp, cố năng vi thắng chi bại

chính. Binh pháp: Nhất viết độ, nhị viếtlượng, tam viết số, tứ viết xứng, ngũviết thắng. Địa sinh độ, độ sinh lượng,ỉưựng sinh số, số sinh xứng, xứng sinhthắng. Cố thắng binh nhược dĩ dậtxứng thù, bại binh nhược dĩ thù xứngdật. Thắng giả chi chiến dân dã, nhượcquyết tích thủy ư thiên nhận chi khêgiả, hình dã. Dịch nghĩa: Từ xưa, con nqười đánh trận trướchết phải làm sao không để địch đánh bại;sau đó chờ cơ hội giành thắng lợi. Quyềnchủ động không để địch đánh bại là ởtrong tay mình, còn ta có thể thắng địch

hay không là do địch có sơ hở không.Cho nên người giỏi đánh trận có thể tạonên điều kiện để địch không thể đánh bại,chứ không thể làm cho kẻ địch sẽ bị tađánh bại. Vi vậy mới nói, thắng lợi cóthể dự kiến, chứ không thể cưỡng cầu. Nếu không muốn bị địch đánh bại thìphải tranh thủ phòng ngự. Nếu muốnchiến thắng địch, thì phải tranh thủ tiếncông. Tranh thủ phòng ngự, là vì binh lựccủa địch có thừa; tranh thủ tiến công, làvì binh lực của địch thiếu hụt. Ngườigiỏi phòng thủ thì giấu kín binh lực củamình như chôn sâu dưới chín lớp đất.Người giỏi tiến công, triển khai binh lựccủa mình như từ trên trời giáng xuống.Cho nên vừa bảo toàn được lực lượng

của mình, lại vừa giành thắng lợi trọnvẹn. Dự kiến thắng lợi không hơn đượchiểu biết của nhiều người, thì chưa phảilà người giỏi nhất trong số những ngườigiỏi. Đánh thắng trận, dù thiên hạ đềukhen giỏi, cũng chưa được coi là ngườigiỏi nhất. Việc đó chẳng qua giống nhưviệc bứt chiếc lá mùa thu, chưa phải làkhoẻ mạnh, nhìn thấy mặt trời mặt trăngkhông phải là tinh mắt, nghe thấy tiếngsấm chưa phải là thính tai. Đời xưa,người ta gọi người thiện chiến là ngườithắng kẻ địch dễ thắng. Do đó, ngườithiện chiến mà thắng trận thì không cóchiến thắng kỳ lạ, không có tiếng tămvang lừng, cũng chẳng có chiến công anh

dũng. Sở dĩ họ thắng lợi, là vì khôngphạm sai lầm. Sở dĩ họ không phạm sailầm, là do họ xây dựng phương án tácchiến trên cơ sở tất thắng, là đánh thắngkẻ địch đã ở vào địa vị thất bại. Ngườithiện chiến luôn đặt mình ở vào chỗkhông thể đánh bại mà không bỏ lỡ cơhội đánh bại địch. Cho nên đội quânchiến thắng là quân đội trước hết phảinắm chắc thắng lợi, sau đó mới tìm địchgiao chiến. Đội quân bại trận luôn mạohiểm giao chiến với đối phương trước,sau đó mới cầu may thủ thắng. Ngườigiỏi chỉ đạo chiến tranh ắt phải tu sửachính trị, kiện toàn pháp chế, để có thểnắm chắc quyền quyết định thắng bại. Có 5 nguyên tắc cơ bản:

• 1 là Độ, tức xác định diện tích đấtđai và khả năng sản xuất trên diện tích ấycủa đôi bên (ta và địch). • 2 là Lượng, tức xác định sản vật tàinguyên của đôi bên nhiều ít. • 3 là Số, tức so tính quân số đôi bênnhiều ít. • 4 là Xứng, tức cân nhắc thực lựcquân sự của đôi bên mạnh yếu thế nào. • 5 là Thắng, là xác định kết cụccuối cùng của chiến giữa đôi bên xem aithắng ai bại. Diện tích (Độ) khác nhau sẽ dẫn đếntài nguyên (Lượng) khác nhau. Tàinguyên (Lượng) khác nhau sẽ sinh ra

quân số (Số) khác nhau. Quân số (Số)khác nhau sẽ dẫn đến thực lực (Xứng)khác nhau. Thực lực (Xứng) khác nhausẽ dẫn đến kết cục (Thắng) khác nhau.Cho nên quân thắng như lấy dật (nặng)cân với thù (nhẹ) quân thua như lấy thù(nhẹ) cân với dật (nặng). Kẻ chiến thắngcó thực lực quân sự hùng mạnh thì chỉhuy tác chiến giống như tháo nước chứatừ trên dòng thác cao vạn trượng đổxuống, đó gọi là “hình” của thực lựcquân sự. Tóm tắt nội dung: Thiên này chủ yếu bàn về việc căn cứvào điều kiện vật chất của đôi bên (ta vàđịch), thực lực quân sự mạnh hay yếu màlinh hoạt cơ biến sử dụng hai phương

thức công và thủ, nhằm đạt mục đích bảovệ mình, tiêu diệt địch trong chiến tranh. Tôn tử là nhà quân sự vĩ đại, nhậnthức rõ rằng lực lượng so sánh khác nhaugiữa ta và địch có ảnh hưởng to lớn tớikết cục chiến tranh. Ông chủ trương tronghành động quân sự, trước hết phải làmcho mình ở vào vị thế không bị đánh bại,sau đó mới tìm cách lợi dụng sơ hở, nonyếu của đối phương, lấy ưu thế áp đảomà giáng cho địch những đòn trí mạng,giành thắng lợi trọn vẹn. Để trong tác chiến có thể xác lập địavị ưu thế cho mình, Tôn tử đề ra một loạiđối sách chính xác và thích hợp. 1 là tusửa chính trị, kiện toàn pháp chế, 2 lànhận thức, đánh giá đúng thực lực của

đôi bên, trên cơ sở đó mà phân tích, dựbáo viễn cảnh của chiến tranh, 3 là căncứ vào sự biến hoá tình thế chiến trườngmà tranh thủ phòng ngự hay tiếncông.Tôn tử cho rằng chỉ cần trước hếtnắm chắc phần thắng (“tiên thắng”), sauđó hãy giao chiến với địch, thì giống nhưtháo nước từ trên cao vạn trượng đổxuống, cuối cùng sẽ thực hiện được ý đồtác chiến bảo vệ được mình, giành thắnglợi trọn vẹn. “Tiên vi bất khả thắng, dĩ đãi địchchi khả thắng” Trước hết phải làm sao không đểđịch đánh bại, sau đó mới chờ cơ hộigiành thắng lợi.

Lý Mục kiềm chế Hung Nô

Lý Mục là danh tướng nơi biên ảiphương bắc nước Triệu sau thời ChiếnQuốc. Những năm giữa thế kỷ 3 trướcCông Nguyên, ông trấn giữ tại Nhạn Mônquan (vùng đông bắc, tỉnh Sơn Tây) chặnquân Hung Nô tràn xuống phía nam. Lý Mục giỏi trị quân, thời bìnhthường chuẩn bị tới các phương án chiếnđấu; căn cứ thực tế để tố chức quân đội;thu thuế trong vùng cai quản, lấy đó làmnguồn cung cấp lương cho quân đội. Ông chủ trương phòng ngự, bảo toànlực lượng, kiềm chế địch lâu dài nênlệnh: “Dù quân Hung Nô tới, cũng phải

mau chóng lùa gia súc về rồi nghe theolệnh chỉ huy. Nếu ai dám cả gan xuất kíchhay đi bắt quân địch, sẽ chém khôngtha”. Cứ giằng co như vậy với Hung Nômây năm, vùng đất phía bắc nước Triệukhông bị lấn chiếm, binh sĩ vẫn bảo tồnđược lực lượng. Nhưng Hung Nô lại chorằng Lý Mục khiếp sợ, không dám giaochiến, ngay cả một số binh sĩ của LýMục cũng nghĩ như vậy. Vua Triệu nghe nói Lý Mục chỉ phòngthủ, bèn sai người trách cứ vì sao khônggiao chiến. Nhưng Lý Mục không Ihayđổi. Vua Triệu cả giận, hạ chiếu rút ôngtừ biên ải về và sai người khác thay.

Sau khi Lý Mục rút về, mỗi lần HungNô tới, quân Triệu đều xuất chiến nhưngđều bị thất lợi, thương vong vô số; hơnnữa vùng biên ải vì quanh năm binh lửanên việc tích trữ lương thực cũng giảmsút hẳn. Vua Triệu đành thỉnh Lý Mục trở lại.Lý Mục thác bệnh ở nhà, vua Triệu hạchiếu buộc ông, ông nói: “Nếu bệ hạmuốn dùng thần, bệ hạ phải để thần thựchiện sách lược phòng thủ vốn có”. VuaTriệu đành đồng ý. Lý Mục trở lại biên ải phía bắc, tăngcường phòng thủ và chuẩn bị chiến đâu.Cứ thế mấy năm Hung Nô không làm gìđược, nhưng vẫn cho là Lý Mục khiếpsợ.

Quân sĩ của Lý Mục được hậu đãi,thường được khen thưởng, lại không cócơ hội giết địch, nên ý muốn giao chiếnvà tinh thần chiến đấu ngày càng tăng,người người đều tỏ ý quyết tử chiến vớiHung Nô. Năm Triệu Lý Thành vương thứ 21(năm 245 trước Công Nguyên) chuẩn bịxong xuôi, Lý Mục sai người lùa gia súcra thảo nguyên. Hung Nô thấy vậy bèncho một bộ phận nhỏ quân lính đi dothám. Lý Mục vờ thua bỏ chạy. TướngHung Nô lại tưởng ông khiếp sợ, liềnđích thân chỉ huy đại quân tiến đánh. LýMục dùng hai cánh quân tả hữu tấn công,quân sĩ dũng cảm xông trận, đánh bại 10vạn kỵ binh Hung Nô. Sau mấy phen

đánh nhau to, trong 10 năm Hung Nôkhông dám xâm phạm biên giới nướcTriệu, tiếng tăm của Lý Mục càng lẫylừng. “Thiện thủ giả, tàn vu cửu địa chihạ” Người giỏi phòng thủ, giấu binh lựccủa mình kỹ như chôn sâu dưới chínlớp đất.

Viên Sùng Hoán phòng thủ chắc,đánh quân Hậu Kim

Cuối triều Minh, tộc Nữ Chân ở vùngđông bắc dựng lên nhà Hậu Kim năm1616. Thủ lĩnh Hậu Kim là Nỗ Nhĩ CápXích - giỏi dùng binh, thấy nhà Minhngày càng hủ bại, biên giới bỏ ngỏ, đãxua quân tấn công. Đến năm 1622, HậuKim chiếm nhiều đất ngoài biên ải, uyhiếp triều Minh. Lúc đó triều đình đang bế tắc về việccử ai ra biên giới để chỉ huy, thấy ViênSùng Hoán nguyện gánh vác liền đồng ý,phong cho ông chức Thiêm Sự, phái đichỉ huy quân sự tại Sơn Hải quan.

Sau khi nhậm chức, ông có mâu thuẫný kiến với Kinh lược Liêu Đông làVương Tại Tấn về kế sách chống giặc,ông cho rằng nên tích cực phòng thủ, giữvững ngoài ải để bảo vệ trong ải. Ôngchủ trương xây dựng tuyến phòng thủkiên cố tại cứ điểm quân sự Ninh Viễn(Hưng Thành, tỉnh Liêu Ninh) ở ngoàiSơn Hải quan, nhằm ngăn quân Kim trànxuống phía nam. Nhưng Vương Tại Tấn lại chủ trươngxây dựng tuyến phòng thủ ngoài ải cáchSơn Hải quan 8 dặm và đề ra kế sách“bảo vệ Sơn Hải để bảo vệ kinh đô”.Trước tình hình đó, Viên Sùng Hoánđành viết thư báo cho triều đình và chỉrõ những sai lầm của Vương Tại Tấn

trong kế sách phòng ngự. Triều đình pháiThượng thư bộ binh Tôn Thừa Tông raSơn Hải quan xử lý. Tôn Thừa Tông tới Sơn Hải quan tiếnhành điều tra, khảo sát, ủng hộ chủtrương “thủ vững bên ngoài, bảo vệ bêntrong” của Viên Sùng Hoán và phái ViênSùng Hoán mang quân tới đóng tại NinhViễn. Năm Thiên Khải thứ ba đời Minh HiTông (năm 1623), thành Ninh Viễn đượctu sửa xong, Viên Sùng Hoán lại đặt cácloại hỏa pháo trên tường thành. ThànhNinh Viễn trở thành 1 cứ điểm quân sựkiên cố và trọng yếu. Thành Ninh Viễn vừa được tu sửa,

dân chúng và thương nhân kéo tới làmăn. Vì thế, chỉ trong một năm côngthương nghiệp phái triển, được mọingười gọi là “mảnh đất tốt vùng quanngoại”. Tháng 9 năm Thiên Khải thứ 4 (năm1624), Tôn Thừa Tông theo ý Viên SùngHoán phái quân trấn giữ Cẩm Châu cùngcác vùng phụ cận như Tùng Sơn, HạnhSơn, Hữu Đồn... làm liền vệ cho NinhViễn, tạo thành tuyến phòng thủ từ NinhViễn tới Cẩm Châu. Vào lúc Viên Sùng Hoán đang tíchcực chuẩn bị, triều đình phái Cao Đệ tớithay thế Tôn Thừa Tông. Cao Đệ nhunhược bất tài, nghĩ không thể chống giữnổi vùng đất quan ngoại, nên vừa tới

nhậm chức liền ra lệnh rút lui toàn bộlực lượng trấn giữ tại Cẩm Châu, HữuĐồn về giữ Sơn Hải quan. Viên Sùng Hoán tuy phản đối nhưngvẫn phải theo lệnh, đem toàn bộ binh lựctại Cẩm Châu rút về trong Sơn Hải quan.Dân chúng lại gặp cảnh chạy nạn thốngkhổ. Trong khi chạy nạn, nhiều ngườichết, tình cảnh thê lương. Năm Thiên Khải thứ 6 (năm 1626),ngày 14/1, được tin triều Minh thay đổichủ tướng của tướng phòng thủ LiêuĐông, rút quân về Sơn Hải quan, Nỗ NhĩCáp Xích dẫn 13 vạn quân tiến công. Lúc ấy lực lượng trấn thủ thành NinhViễn chỉ có hơn 1 vạn quân, nhưng Viên

Sùng Hoán chọn kế sách cố thủ, đemgiấu kín binh lực của mình, đưa hết dânvào thành, sau đó đốt hết nhà cửa ngoàithành khiến quân địch không chỗ trú thân. Để khích lệ binh sĩ, Viên Sùng Hoántrích máu viết sớ, tỏ rõ quyết tâm giữthành chống giặc của mình. Quân dântoàn thành 1 lòng quyết cố thủ thành trì,hăng hái giết giặc. Ngày 23/1, quân Hậu Kim tới dướithành Ninh Viễn, và sai quân vượt quathành Ninh Viễn hơn 5 dặm đóng quân hạtrại ở khu vực giữa Sơn Hải quan vàthành Ninh Viễn. Ngày 24, Nỗ Nhĩ Cáp Xích hạ lệnhtấn công thành Ninh Viễn. Quân Kim

quen trèo lên thành tấn công, nhưng lầnnày thất bại, bởi Viên Sùng Hoán chongười đổ nước lên thành, đúng giữa mùađông, nước đóng thành băng, quân Kimtrèo lên đều rớt xuống. Quân Hậu Kim lại dùng thang và xecông thành, Nỗ Nhĩ Cáp Xích đích thânđốc chiến. Quân Kim che khiên mộc trênđầu xông lên, người trước ngã xuống,người sau tiến lên. Quân Minh do ViênSùng Hoán chỉ huy, dùng cung tên, gỗ đávà các loại hỏa khí tấn công quân Kim. Tuy quân Minh người người đều hănghái chiến đấu, nhưng các loại vũ khítrong thành cũng có hạn, lại không thể hivọng Cao Đệ phái binh chi viện. Trướctình thế này Viên Sùng Hoán thấy quân

Minh lợi về đánh nhanh thắng nhanh, ônglệnh cho các pháo thủ của mình nhắmvào nơi quân Kim tập trung nhiều nhấtmà bắn. Khói lửa ngút trời, quân Kim chết vôsố, Nỗ Nhĩ Cáp Xích thấy binh sĩ thươngvong quá nhiều lại thêm trời sắp tối,đành hạ lệnh thu binh. Sang ngày thứ hai, Nỗ Nhĩ Cáp Xíchthay đổi cách điều động binh lực, chọnnhững chiến binh cao lớn mình mặc giáp,đầu che khiên, chia thành mười mấy ngả,tấn công Ninh Viễn. Thoạt đầu, quân Kim bắn tên vàothành như mưa, liền sau đó binh mã ởcác ngả xông lên. Các tướng lĩnh quân

Minh đều rất nóng lòng, muốn Viên SùngHoán hạ lệnh phản công. Viên SùngHoán vẫn thản nhiên không cho nổ súng. Tới khi quân Hậu Kim sắp tới chânthành, ông mới phất cờ lệnh, hô lớn“Bắn!”. Chỉ trong chớp mắt tiếng pháonổ vang trời, quân Kim trúng đạn chết rấtnhiều, số còn lại đều hốt hoảng tháo chạykhiến đội ngũ hỗn loạn. Nỗ Nhĩ CápXích bị thương nặng nên đành lui binh. Viên Sùng Hoán chỉ huy tướng sĩ thừathắng xông ra truy kích hơn 30 dặm, giếthơn 1 vạn quân Kim mới trở về thành.Cuộc chiến tại tuyến phòng thủ Ninh Viễnkết thúc. Sau đó Viên Sùng Hoán đượcthăng chức làm Hữu Thiêm Đô Ngự sử.

“Thiện công giả động vu cửu thiênchi thượng" Người giỏi tấn công, triển khai binhlực của mình như từ trên trời giángxuống.

Lại Văn Quang dụng binh như thần,diệt quân Thanh

Tháng 2 năm Thanh Đồng Trị thứ ba(1864), đô thành Thiên Kinh (nay làNam Kinh) của Thái Bình Thiên Quốclâm nguy. Phù vương Trần Đắc Tài, Tuânvương Lại Văn Quang dẫn quân Tây BắcThái Bình ngày đêm hành quân, cứu việnkinh đô. Dọc đường, tướng lĩnh của Niệp quân(quân khởi nghĩa nông dân vùng bắc AnHuy và Hà Nam) là Trần Đại Hi, TrươngTông Vũ, Nhậm Hoa Ban đều mang quânđến hội hợp, lại thêm sự gia nhập củanông dân ở một số nơi, quân chi viện

tăng lên vài chục vạn, rầm rộ kéo vềThiên Kinh. Triều Thanh chỉ sợ kế hoạch vây côngThiên Kinh thất bại, gấp lệnh cho BìnhNiệp Khâm sai đại thần Tăng Cách LâmTẩm dẫn kỵ binh Mông cổ, đồng thời rútquân từ Ngạc, Dự, Hoãn đến Ngạc Đôngchặn đánh nghĩa quân. Liền mấy tháng, nghĩa quân liên tiếpthất bại. Tháng 11, trong trận đánh tạibến Hắc Bạch (huyện Hoắc Sơn, tỉnh AnHuy), quân Thái Bình thảm bại, chủtướng Trần Đắc Tài tự sát. Tuân vương Lại Văn Quang cùng 1 sốtướng của Niệp quân dẫn quân đột phátrùng vây, trốn trong vùng rừng núi tại

địa giới của Dự và Ngạc, bốn bề bị quânThanh vây chặt. Tình thế nguy ngập khiến các tướnglĩnh đều hiểu ra nguyên nhân dẫn tới thấtbại liên tiếp của quân Thái Bình và Niệpquân là không có sự lãnh đạo thông nhất.Thủ lĩnh Niệp quân là Trương Tông Vũ,Nhậm Hoá Bang tới trướng của Lại VănQuang thỉnh cầu ông hợp nhất 2 đạo quânvà chỉ huy họ. Lại Văn Quang nhận lời,cùng 2 người uống máu ăn thề, cùng sốngcùng chết, hưng phục Thiên quốc tiêudiệt quân Thanh. Nhằm thích ứng với chiến thuật tậpkích về sau, Lại Văn Quang thực hiệnsách lược “thay bộ binh bằng kỵ binh”,trong bộ binh cũng tăng cường thêm

ngựa, lừa, la các loại. Chỉnh đốn xong, Lại Văn Quang chỉhuy toàn quân xung phá trùng vây phongtoả, tiến thẳng tới Tương Dương. Từ saucuộc chiến tại bến Hắc Bạch, Tăng CáchLăng Tẩm chủ quan cho rằng quân TháiBình và quân Niệp đã tan rã, chỉ cần 1 ítbinh mã cũng bình định được. Nên ykhước từ sự tiếp viện của 2 cánh quânSương, Hoài, 1 mình đem quân tấn côngcăn cứ quân khởi nghĩa. Nào ngờ quân Thanh đều gặp thất bạitại 2 trận ở Tương Dương, Trịnh Châu,Tăng Cách Lâm Tẩm buộc phải rút vềthành Trịnh Châu. Quân Niệp nhanhchóng tiến lên phía bắc theo đường NamDương phủ (Nam Dương, tỉnh Hà Nam)

đến địa khu Lỗ Sơn. Giữa trưa ngày 18 tháng Giêng nămĐồng Trị thứ 4 (năm 1865), quân Thanhtới một vùng đất cách Lỗ Sơn 10 dặm, đãthây quân Niệp dàn trận đợi sẵn. Đôi bên vừa tiếp chiến, quân Niệp đãbỏ trận thoái lui, Tăng Cách Lâm Tẩm hạlệnh truy kích. Suốt đọc đường, quânThanh nổ súng vang trời, quân Niệp kinhsợ, tranh nhau vượt qua sông Tri Thủy.Chỉ huy cánh tả quân Thanh là HằngLinh, sợ quân Niệp chạy mất, bèn hạ lệnhvượt sông truy kích. Kỵ binh Mông Cổhò hét vượt sông. Sau khi quân Thanhvượt sông được mấy dặm, vừa tới mộtngọn đồi nhỏ, quân Thanh phía sau vừanhìn, lập tức bàng hoàng: kỵ binh quân

Niệp đông như kiến cỏ đang ầm ầm laotới. Trong nháy mắt binh mã quân Niệptừ bốn phương tám hướng đổ tới, cờchiến phấp phới, đao kiếm chói loà. Tướng lĩnh quân Thanh đều là danhtướng từng trải trăm trận chưa khi nàothây trận thế vĩ đại như vậy nên hoảnghốt không biết phải làm thế nào. Quân Thanh cả kinh, quay ngựa đàotẩu, quân Niệp thừa thế xông thẳng vào.Tăng Cách Lâm Tẩm ở phía sau may cóTổng binh Trần Quốc Tuỵ liều mình tớicứu mới phá vây đào tẩu được. Chiều tới, Tăng Cách Lâm Tẩm tậptrung lực lượng tiếp viện, quay lại chiếntrường, đã không thấy quân Niệp đâu, chi

thấy 1 vùng chiến địa, máu chảy thànhsông, thây phơi khắp núi. Tăng CáchLâm Tẩm tức giận nói: “Bất luận ngàyđêm phải mau truy kích, không diệt phỉNiệp, quyết chẳng làm người!”. Sauchiến thắng ở Lỗ Sơn, quân Niệp theosách lược thắng được thì đánh, khôngthắng được thì chạy. Đến cuối tháng 3,quân Niệp từ thành Khảo ở Hà Nam tiếnvào địa giới Sơn Đông. Tăng Cách LâmTẩm sau khi bổ sung lực lượng, luôn truyđuổi phía sau quân Niệp. Quân Thanh vôcùng mỏi mệt, tướng lĩnh oán thán khôngngớt. Tăng Quốc Phiên khôn ngoan lãoluyện thấy được hiểm họa trong cuộc truyđuổi như vậy bèn nói: “Đấy là điều tối

kỵ trong binh pháp”. Nhà Thanh cũng hạchiếu nhắc Tăng Cách Lâm Tẩm. NhưngTăng Cách Lâm Tẩm cho rằng quân Niệpchỉ là đám thổ phỉ nên không chịu thuquân. Sau khi tiến vào Sơn Đông, quânNiệp lại hành quân gần 2 tháng nữa, khichạy lúc đánh, tiếp tục khiến quân Thanhmỏi mệt. Binh sĩ chết vì đói khát lên tớimấy trăm người. Tăng Cách Lâm Tẩmmấy mươi ngày không rời yên ngựa, tayrun chẳng cầm nổi cung, phải dùng vảibuộc nâng tay lên. Lại Văn Quang thấy thời cơ chín muồibèn mai phục tại trại Cao Lâu ở bờ namsông Hoàng Hà (cách 40 dặm phía bắcTp Hà Trạch, tỉnh Sơn Đông) chờ quân

Thanh. Quân Thanh cuối cùng đuổi kịpquân Niệp tại địa khu Giải Nguyên Tậpở phía nam trại Cao Lâu, Tăng Cách LâmTẩm lập tức hạ lệnh công kích. Quân Niệp vừa đánh vừa chạy, dụquân Thanh tiến sâu vào vùng trại CaoLâu. Tăng Cách Lâm Tẩm cho rằng Niệpquân đã rơi vào “tử địa” bởi trước mặtlà quân Thanh, sau lưng là Hoàng Hà,không còn đường chạy nữa. Tăng CáchLâm Tẩm đắc ý, sai người truyền lệnhcho Tri phủ Tào Châu (TP Hà Trạch)chuẩn bị sẵn trâu, bò, lợn, dê để khaothưởng quan quân thắng trận. Người truyền lệnh còn chưa kịp xuấtphát đã nghe pháo lệnh vang trời, từtrong rừng liễu dài mấy chục dặm bên

sông Hoàng Hà, vô số quân Niệp tràn ratấn công. Lại Văn Quang phất cờ lệnh, quânNiệp phân thành 3 cánh công kích. QuânThanh hung hãn như thú tới đường cùng.2 bên đánh hơn 2h, cánh quân phía tâycủa quân Niệp yếu thế vừa hay cánh quânNiệp ở giữa đã đánh bại quân Thanh, lậptức chi viện cho cánh tây. Cánh quânphía tây liền phản công, 2 lộ giáp công,tiêu diệt hết cánh tả quân Thanh. Cùnglúc, cánh hữu quân Thanh cũng bị đánhtan. Lại Văn Quang giơ cao đại đao dẫnba lộ binh mã nhất tề tấn công hậu quânquân Thanh, khắp vùng chiến địa vangrền tiếng hò reo: “Bắt sống giặc Tăng”. Tăng Cách Lâm Tẩm hoảng sợ, vội

dẫn tàn quân rút vào một cái trại bỏhoang có tên là Hà Mật. Quân Niệp vâykín trại Hà Mật, sau đó đào hào bênngoài, canh giữ cẩn mật nhằm đề phòngTăng Cách Lâm Tẩm trốn mất. Canh bađêm ấy, Tăng Cách Lâm Tẩm liều chếtdẫn quân phá vây. Quân Thanh phần lớnbị giết, Tăng Cách Lâm Tẩm dẫn bộ hạthân tín bỏ chạy. Khi Tăng Cách Lâm Tẩm chạy đếnNgô gia điếm ở phía tây bắc cách HàTrạch 15 dặm thì bị một chiến binh quânNiệp phát hiện và chém chết trong ruộnglúa. “Thiện chiến giả chi thắng dã, vô kỳthắng vô trí danh, vô dũng công ”

Người thiện chiến mà thắng trận thìkhông có chiến thắng kỳ dị, không cótiếng tăm vang lừng cũng chẳng cóchiến công anh dũng.

Mặc Tử không đánh mà cứu đượcnước Tống

Cuối thời Xuân Thu Sở vương dùngCông Thâu Ban (tức Lỗ Ban) chế tạo racâu liêm đánh bại nước Việt, do vậyCông Thâu Ban được trọng dụng. Nămđó Công Thâu Ban phát minh ra thang,Sở vương quyết định đùng thang tấn côngTống, cả nước trên dưới đâu đâu cũngnghe tiếng mài đao, Sở vương thấy thắnglợi đã nằm trong tay, lòng vô cùng đắc ý. Tin tức truyền tới tai Mặc Tử, ông rấtphẫn nộ trước hành động ỷ mạnh hiếpyếu này của Sở nên lên đường tới Sở, đểthuyết phục Công Thâu Ban, khuyên Sở

vương bãi chiến. Gặp Công Thâu Ban, Mặc Tử nói: “Ởphía bắc có người làm nhục tôi, tôi muốnnhờ ngài đi giết hắn!”. Công Thâu Bankhông đáp Mặc Tử tiếp: “Tôi xin tặngngài ngàn lượng vàng để tạ ơn”. CôngThâu Ban cả giận đáp: “Ta không giếtngười!”. Mặc Tử nói: “Ngài nói đúng,chẳng qua tôi nghe ngài chế tạo thang đểtấn công Tống, vậy Tống có tội gìchăng?”. Công Thâu Ban ngẩn người, nói:“Thang đã làm rồi, nhưng...”, Mặc Tửtiếp lời: “Ngài không muốn giết mộtngười, nhưng lại muốn giúp Sở vươngtấn công một nước, giết vô số người vậygọi là nghĩa chăng?”. Công Thâu Ban

nghẹn lời. Mặc Tử khuyên nên ngưngchiến, Công Thâu Ban lúng túng:“Nhưng, tôi đã hứa với Sở vương, nhàvua đã quyết định đánh Tống”. Mặc Tửxin Công Thâu Ban đưa mình tới gặp Sởvương. Công Thâu Ban đành lấy quần áosạch cho Mặc Tử thay rồi dẫn ông tớigặp Sở vương. Mặc Tử gặp Sở vương, Sở vươngnói: : “Tiên sinh cứ nói”. Mặc Tử nói:“Trước kia có 1 người, không cần xe đẹpmà lại đi trộm xe nát của hàng xóm,không cần gấm lại lấy trộm áo rách củahàng xóm, không cần gạo thịt lại lấy cắpcám nhà hàng xóm. Sở vương bật cườinói: “Người này hẳn mắc bệnh ăn cắpvặt”.

Mặc Tử nói: “Đất Sở rộng 5000 dặm,đất Tống chỉ có 500 dặm, đất Sở dângiàu nước mạnh, đất Tống thiên tai quanhnăm, chẳng khác nào là gạo thịt với trâucám... Theo thần, đại vương tấn côngTống cũng giống vậy”, Sở vương gật đầután đồng, nhưng nói: “Thang đã làmxong, dù sao cũng phải thử”. Mặc Tử nói: “Thành bại thực khó nói,nếu đại vương không tin, thì có thể thửngay tại đây”, Sở vương hiếu kỳ, bèn saingười đi lấy mấy chục phiến gỗ mà MặcTử cần, Mặc Tử lại cởi dây lưng ra. Mấy chục phiến gỗ chia làm hai, mộtnửa cho Công Thâu Ban, một nửa choMặc Tử, làm công cụ công và thủ thành.

Dây lưng uốn thành hình vòng cung làmtường thành. Công Thâu Ban tấn côngtrước. Hai người như đang đánh cờ, bênnày tiến, bên kia thoái. Cả hai đấu hồi lâu, nhưng Sở vươngkhông hiểu gì cả, chỉ thấy sau cùng CôngThâu Ban dừng tay. Mặc Tử lại thay đổihướng dây lưng, lần này ông tấn công.Cách thức cũng giống nhau mà đánh mộthồi, phiến gỗ của Mặc Tử đã tiến vàobên trong vòng cung. Sở vương vẫnkhông hiểu, chỉ thấy Công Thâu Ban đặtgỗ xuống, sắc diện khó coi thì biết ông tacông thủ đều hỏng, Sở vương cũng cảmthấy mất hứng. Mặc Tử trầm tĩnh, cất giọng nói: “Tôibiết làm sao để có thể thắng ông và cũng

biết ông muốn gì để có thể thắng tôinhưng tôi không nói”. Công Thâu Ban lộvẻ ngượng ngập, Sở vương ngạc nhiên:“Các ông đang nói cái gì vậy?”, Mặc Tửquay lại đáp: “Công Thâu Ban muốn giếtthần; ông ta cho rằng giết được thần thìcó thể tấn công nước Tống”, Sở vươngkinh ngạc. Mặc Tử tiếp: “Nhưng thần đã đemcách này dạy cho các đệ tử của thần. Naytại Tống có Cầm Hoạt Ly và 300 ngườicầm vũ khí của thần để giữ thành. Chonên giết thần cũng vô ích”. Sở vương nghe xong tức giận nói:“Vậy thì không đánh Tống nữa”. Mặc Tửtrả lại y phục cho Công Thâu Ban, mặclại bộ quần áo rách nát khi tới đây, vui

mừng quay về nước Lỗ. Nào ngờ Mặc Tử vừa bước chân vàođịa giới nước Tống, thì bị quân sĩ nướcTống nghi là gián điệp mà đuổi đi. MặcTử cứu nước Tống, nhưng người Tốngkhông ai hay biết Mặc Tử đội mưa gióvề tới nước Lỗ, ốm một trận liệt giường. “Thiện chiến giả, lập vu bất bại chiđịa, nhi bất thất địch chi bại dã ” Người thiện chiến, luôn để mình ởnơi không bại mà không bỏ 1ỡ cơ hộiđánh bại quân địch.

Lý Tự Thành không bỏ lỡ cơ hộiđánh thắng quân Minh

Tháng Tư năm Sùng Trinh thứ 15(năm 1642) quân khởi nghĩa nông dân doLý Tự Thành làm thủ lĩnh, sau khi chiếmtrấn Chu Tiên, lại kéo về vây thành KhaiPhong. Chư vương Chu Cung Hiếu khôngcòn viện binh bèn động viên địa chủ hàophú trong thành tổ chức võ trang cốchống cự. Thành Khai Phong tường cao hào sâu,Lý Tự Thành 2 lần công thành thất bạinên chọn sách lược chỉ vây không đánh. Khi quân Lý Tự Thành mới bắt đầuvây thành, vua Minh Chu Do Kiểm hạ

lệnh cho Binh bộ thị lang Tôn TruyềnĐình, tổng đốc Thiểm Tây điều động baphía binh mã tới cứu viện Khai Phong,Tôn Truyền Đình vì chưa tập trang đủquân nên không đến kịp. Hạ tuần thángChín, do triều đình bức bách nên họ Tônmới vội dẫn quân rời ải Đồng Quan. Tháng 10, Tôn Truyền Đình hành quântới huyện Hiệp (tỉnh Hà Nam) trời đổmưa to, xe lương ngập trong bùn khôngtheo quân được, binh lính đành hái tráixanh ăn cho đỡ đói. Lúc này kỵ binhtrinh sát tới báo Lý Tự Thành đã mangquân tới, Tôn Truyền Đình lệnh cho tổngbinh Ngưu Thành Hổ đem quân dụ đánh,chỉ được thua, không cho thắng. Y còn lệnh cho tổng binh Cao Kiệt,

Đặng Gia Đống, Tả Nhương chỉ huy bacánh quân trung, hữu, tả mai phục tạiđường núi. Ngưu Thành Hổ giao chiếnkhông lâu giả thua rút lui, Lý Tự Thànhchỉ huy các tướng truy kích. Đuổi gần 2dặm, chợt hai bên núi tiếng trống vangrền, hai cánh quân mai phục của TảNhương Đặng Gia Đống đổ ra chém giết. Lý Tự Thành biết mình mắc mưu,nhưng bình tĩnh nghĩ kế đánh lại. Ônglệnh các tướng chia quân nghênh chiếncòn ở giữa bình tĩnh chỉ huy, cuộc chiếnđang ác liệt, phía trước tiếng trống lạivang lên. Cao Kiệt cùng quân mã của yđánh thẳng vào trong trận. Ngưu ThànhHổ lúc này cũng quay lại phản kích. Tôn Truyền Đinh đứng ở trên cao đốc

chiến, chỉ huy bốn cánh quân hợp đồngtác chiến. Lý Tự Thành cùng quân sĩ dốcsức chiến đấu. Cuối cùng địch nhiều taít, khó giành được thắng lợi, Lý TựThành biết quân Minh nhịn đói đánh trận,đã rất mệt, ông liền hạ lệnh lui quân vềhướng Đông và đem rải quần áo, lươngthực cùng vàng bạc châu báu trên đường.Quân Minh thấy vậy bèn tranh nhau cướplấy, đội hình liền hỗn loạn. Lý Tự Thành chẳng để mất thời cơ,chỉ huy nghìn quân quay lại phản kích.Lúc này, La Nhữ Tài cũng chỉ huy nghĩaquân đến kịp, phối hợp cùng Lý TựThành, giáp kích quân Minh. Quân Minhđội ngũ rối loạn không thể ứng chiến.Cánh quân do Tả Nhương chỉ huy tan rã

trước, các cánh quân còn lại cũng tháochạy. Lý Tự Thành trong khoảnh khắc bấtlợi, đã lợi dụng nhược điểm của địchkhiến chúng sai lầm, đã không bỏ lỡ cơhội đánh bại địch. Nghĩa quân giành hếtthắng lợi này tới thắng lợi khác. “Thắng binh tiên thắng nhi hậu cầuchiến ” Quân chiến thắng là quân trướcnhất phải nắm chắc thắng lợi, sau đómới tìm địch giao chiến.

Tùy Văn Đế lấy yếu chống mạnh,diệt nước Trần

Năm Đai Định thứ nhất thời Bắc Chu(năm 581), tướng quốc Chu là DươngKiên lấy danh “được nhường ngôi”, tựlập hoàng đế, dựng nên triều Tùy. DươngKiên muốn thôn tính nước Trần ở GiangNam, thống nhất thiên hạ. Nhưng, ĐộtQuyết ở phương bắc không ngừng quấyrối, uy hiếp Trung Nguyên, vì thế TùyVăn đế đề ra sách lược trước đánh ĐộtQuyết, sau diệt nước Trần. Khi nhà Tùy đánh phá Đột Quyết,Dương Kiên giả ý hữu hảo với Trần, bắtđược gián điệp của Trần, không giết mà

còn tặng áo, thưởng ngựa cho về. Sau vài lần bị Tùy khôn khéo lừa,Trần Hậu chúa lơ là cảnh giác, cho rằngGiang Nam có Trường Giang hiểm yếulàm chỗ dựa, quân Tùy không thể vượtmà tiến xuống phía Nam, cho nên chìmđắm trong tửu sắc, không màng triềuchính. Chuyện nước nhà đều để thái giámxử lý. Sau khi đánh bại Đột Quyết, nhà Tùychuẩn bị diệt Trần. Dương Kiên hỏiThượng thư Tả bộc xạ Cao Cảnh có kế gìdiệt Trần, Cao Cảnh nói: “Đất GiangBắc khí hậu lạnh lẽo, nên việc thu hoạchluôn chậm hơn Giang Nam, ta có thể tậptrung điều động binh lực tuyên chiến khiGiang Nam thu hoạch mùa màng. Đối

phương ắt phải chiêu mộ binh lính, nhưthế sẽ phải bỏ phế việc thu hoạch. Saukhi binh mã đối phương được tập trung,chúng ta liền thu binh giải giáp. Cứ thếvài lần, quân Trần cho đó là việc thường,khi ta thực dùng binh, đối phương cònnghi hoặc, khi chúng do dự, quân ta bấtngờ vượt sông. Kho lương ở Giang Namphần nhiều bằng tre trúc, ta có thể chongười đi đốt, đợi chúng sửa xong rồi lạiđốt, cứ thế vài năm, nước Trần sẽ kiệtquệ”. Dương Kiên cả mừng, liền thực thi kếsách này. Từ đó về sau, việc thu hoạchmùa màng của nước Trần giảm đi, kinh tếsuy yếu, quốc lực kiệt quệ. Vì yêu cầu vượt sông tác chiến,

Dương Kiên từ lâu đã sai Dương Tố làmtổng quản Tín Châu (Phụng Tiết, tỉnh TứXuyên), huấn luyện quân thủy, chế tạochiến hạm. Chiến hạm đóng thành loạilớn được gọi là “Ngũ nha” có thể chứa800 người, chiến hạm cỡ trung gọi là“Hoàng long” có thể chứa trăm người.Dương Tố còn cố ý đem phế liệu thả trôixuống nhằm dọa người Trần khiến lòngquân khiếp nhược. Tổng quản Châu Ngôlà Hạ Nhã Bật đóng binh bên sông cũngchọn sách lược làm mỏi mệt quân Trầnbằng cách mỗi lần đổi gác đều kéo cờlớn, bài binh bố trận. Quân Trần tưởngquân Tùy sắp vượt sông bèn vội điềuquân chuẩn bị. Quân Trần sau khi biết đối phương

đổi gác, vừa mới an lòng, lại thấy bên bờGiang Bắc bụi đất bay mù mịt, ngườingựa reo hí vang trời, quần Trần lại lầnnữa chuẩn bị nghênh chiến. Không lâusau lại có tin báo đó là Hạ Nhã Bật mangquân đi săn. Cứ như thế, quân Trầnkhông cảnh giác trước hành động củaquân Tùy nữa. Tình hình biên giới căng thẳng nhưvậy, mà Trần Hậu chúa vẫn chìm đắmtrong tửu sắc, không lưu tâm triều chính.Thái thị lệnh Chương Hoa liều chết tâulên, ông kể lại công lao vĩ đại của tổ tiênNam Trần, chỉ trích Trần Hậu chúa tingian thần, phế bỏ trung thần, nếu khôngtỉnh ngộ “thần kiến mi lộc phục du vu CôTô hĩ! ” (tạm dịch: “thần thấy con nai và

con hươu lại về với Cô Tô! - Câu nàytrích dẫn lời Ngũ Tử Tư can gián Ngôvương Phù Sai thời Xuân Thu, ý nói nếuTrần không đổi mới, thì sẽ bị diệt vongnhư Ngô vậy). Trần Hậu chúa cả giận,lệnh chém đầu Chương Hoa. Năm Khai Hoàng thứ 8 (năm 588) nhàTùy, Dương Kiên cho rằng đã chuẩn bịđầy đủ và thắng lợi đã nắm chắc trongtay, bèn chọn sách lược “Tiên thanh hậuthực” (nói trước, đánh sau), công khai hạchiếu thư, nói rõ 21 lội của Trần ThúcBảo, in thành 30 vạn tờ rải khắp GiangNam, tranh thủ sự ủng hộ của quân dânGiang Nam. Tháng 10 cùng năm, Tùy Văn đếDương Kiên lệnh cho Tấn vương Dương

Quảng, Tần vương Dương Tuân, ThanhHà công Dương Tố làm nguyên soái hànhquân, do Dương Quảng chỉ huy các quân.Tả bộc xạ Cao Cảnh làm Tấn vươngnguyên soái trưởng sử, chỉ huy 51 vạntám ngàn quân thủy, bộ nhất tề chia làm 8lộ tấn công nước Trần từ thượng, trung,hạ du sông Trường Giang. Trước khi xuất quân, Tùy Văn đế sailính giam lỏng sứ giả nước Trần đềphòng bí mật tiết lộ. Tháng 11, ông đíchthân tới Định Thành tuyên thệ trước khixuất trận, tuyên bố đánh Trần. Tháng Chạp, các lộ quân tập kết tạibờ bắc Trường Giang. Cùng lúc, pháinhiều gián điệp lọt vào nước Trần tiếnhành phá hoại, quấy nhiễu khiến quân

dân nước Trần ngày đêm kinh sợ. DươngTố thống lĩnh thủy quân xuất chiến, cờ xíchiến hạm đầy sông, thuận dòng tới thẳngbến Lưu Đầu. Tướng Trần là Thích Hânđẫn hơn 100 chiến hạm Thanh Long trấngiữ lại bến Lang Vĩ Hùng Hạ du. BếnLang Vĩ địa thế hiểm trở, dễ thú khócông. Dương Tố nói: “Thắng thua là ởđây, ban ngày tấn công dễ bị quân Trầnbiết rõ hư thực; chi bằng hãy đánh banđêm”. Đêm hôm sau, Vương Trường Tậpmang bộ binh từ bờ nam tập kích dinhphủ của Thích Hân, đại tướng quân LưuNhân Ân mang kỵ binh từ bờ bắc côngkích quân trấn thủ bến Lang Vĩ. DươngTố chỉ huy mấy ngàn chiến thuyền Hoàng

long lặng lẽ xuôi dòng. Sáng sớm, quân Tùy giáp kích, thủylục đều công, quân Trần bị bắt làm tùbinh toàn bộ, chỉ có Thích Hân chạythoát. Sau khi nghi ngơi một ngày, DươngTố lại dẫn hơn 1000 chiến thuyền lớnnhỏ theo dòng mà xuống. Nào ngờ, hạmđội đến Kỳ Đình thì bị Nam Khang nộisứ Lã Trọng Tiêu giăng xích sắt dướisông chặn lại, đôi bên đánh nhau mườimấy trận nhưng quân Tùy vẫn chưa vượtqua nổi. Dương Tố và Lưu Nhân Ân chỉhuy một phần binh lực bên bờ, phối hợpvới thủy quân, tấn công quân Trần ở bờbắc cuối cùng vào tháng Giêng năm KhaiHoàng thứ 9, quân Trần bị đánh bại, hạmđội của Dương Tố lại theo dòng mà

xuống. Tin tức quân Tùy tấn công truyền vềkinh đô nước Trần nhưng đều bị Thi VănKhánh, Thẩm Khách Khách giữ chứcchương quản cơ mật giấu kín. Cả hai nóivới Trần Hậu chúa rằng quân Tùy quấynhiễu là sự thường, tướng sĩ biên ải cóthể ứng chiến. Khi gián điệp quân Tùy hoạt độngkhắp nơi, có người đề nghị nên tăngcường phòng thủ Kinh Khẩu và TháiThạch thì Trần Thúc Bảo nói: “Vươngkhí ở đây đang vượng, Bắc Tề 3 lần tấncông, Bắc Chu 2 lần xâm phạm còn thấtbại, huống hồ là Dương Kiên!”. Thượngthư Khổng Phạm đứng cạnh cũng nói:“Trường Giang mênh mông, từ xưa tới

nay ngăn cách nam bắc, chẳng lẽ mấy cáithuyền nát của quân Tùy có thể bay quađược ư! Trần Hậu chúa đắc ý cười lớn.Rồi vẫn uống rượu ngâm thơ, chẳngmàng tới chính sự. Mùng 1 tháng Giêng năm Khai Hoàngthứ chín (năm 589), Dương Quảng tớiLục Hợp chỉ huy quân Tùy vượt sông,Hạ Nhã Bật từ Quảng Lăng, Hàn Cầm Hổtừ Hoành Giang nhất tề mang quân vượtsông. Quân Trần nhân dịp năm mới đềuuống rượu say mèm, không thể chống cự,quân Tùy dễ dàng chiếm lĩnh Kinh Khẩuvà Thái Thạch, hai cánh quân Hạ NhãBật và Hàn Cầm Hổ gấp hành quân, đôngtây giáp kích Kiến Khang. Quân Tùyvùng thượng du cũng chia đường mà

xuống, thành Kiến Khang bị cô lập hoàntoàn. . Lúc này Trần Hậu chúa mới hoảng sợ,tuy quân đội còn hơn 10 vạn binh mã,nhưng chỉ biết than thở cả ngày mà khôngbiết ứng phó thế nào. Ngày 20 thángGiêng, Trần Thúc Bảo hạ lệnh xuất chiếnkhi chưa tính toán kỹ và chưa xác định rõthống soái chi huy quân đội. Hạ Nhã Bậttập trung binh lực đánh một phần quânTrần trước, các cánh quân của Trần hànhđộng tùy tiện, một cánh tan rã toàn quântheo đó tan rã. Quân Tùy thừa thắng,đánh thành Kiến Khang. Cùng lúc, HànCầm Hổ cũng thắng trận tại Chu Tướcmôn, dẫn quân vào thành. Trần Hậu chúadắt ái phi trốn vào giếng cạn, bị quân

Tùy phát hiện bắt làm tù binh. Tùy Văn đế không quá 4 tháng đãthống nhất Trung Nguyên. “Bại binh tiên chiến nhi hậu cầuthắng” Quân bại trận luôn mạo hiểm giaochiến với địch trước, rồi sau đó mớicầu may thủ thắng.

Minh Anh Tông đánh giặc cầu may,bị bắt làm tù binh

Mùa thu năm Minh Chính Thống thứ14 (năm 1449) thành Bắc Kinh chợt cótin cấp báo từ biên ải trở về, rằng quânNgoã Thích xâm lăng. Lúc này, NgoãThích đã thống nhất Mông cổ, binh lựchùng mạnh, thường bất ngờ xâm chiếm. Tại Tử Cấm thành, Minh Anh Tôngvô cùng lo lắng, vội thỉnh Ti Lễ giámthái giám Vương Chấn tới bàn bạc.Vương Chấn nguyên là người Uất Châu(huyện Uất tỉnh Hà Bắc) được triệu vàocung làm quan, vì tài giỏi nên TuyênTông hoàng đế sai đi hầu hạ thái tử Chu

Kỳ Trấn. Khi Anh Tông Chu Kỳ Trấn kếvị, mới 9 tuổi nên mọi sự đều nhờ VươngChấn. Vương Chấn từ từ thâu tóm quyềnlực quốc gia. Nay Chu Kỳ Trấn đã 23 tuổi mà vẫnnghe theo mọi sự sắp đặt của VươngChấn. Vương Chấn trước mắt mua chuộclòng tin của Anh Tông, sau lưng thì buônquan bán tước, kết bè phái, khiến triềuchính rốì loạn. Nhưng Chu Kỳ Trấn vẫntin tưởng, kính trọng y. Vương Chấn vào cung, thấy Anh Tôngbuồn rầu thì cười lớn, nói: “Quân NgoãThích ít ỏi có gì đáng ngại. Chỉ cầnhoàng thượng ngự giá thân chinh, đạiquân thiên triều vừa tới, Ngoã Thích sẽkhiếp sợ bỏ chạy”.

Chu Kỳ Trấn tưởng thật, quyết địnhxuất chinh. Các quan nghe tin này đềukinh ngạc, cho rằng như thế quá mạohiểm. Nhưng Anh Tông chỉ nghe theo lờisàm tấu của Vương Chấn, cho rằng mìnhđích thân chỉ huy 50 vạn quân, đánh 1trận có thể thắng lợi, vì thế hạ lệnh chémđầu những ai dám can gián. 50 vạn quân đều là quân mới chiêumộ, tướng không biết quân, quân chẳngquen vũ khí. Khi hành quân đội ngũ tánloạn. Minh Anh Tông lại cho rằng mìnhđích thân chỉ huy, quân Ngoã Thích ắt sẽhoảng sợ mà chạy, do đó, cùng VươngChấn sánh vai mà tiến. Đại quân rời khỏi ải Cư Dung đi về

phía tây, tiến vào vùng núi, đường sákhúc khuỷu lại thêm mưa gió suốt ngày,tướng sĩ vội vã chiêu tập, chưa kịp chuẩnbị áo lạnh nên vừa rét vừa đói. Rât nhiều đại thần tới can ngăn thỉnhcầu không nên liều tiến. Vương Chấnkhông hiểu việc quân, chẳng những khôngnghe, lại còn giận dữ trách phạt. Thủ lĩnhNgoã Thích là Dã Tiên hay tin quânMinh tiến về phía bắc, liền chọn cách dụđịch vào sâu, giả rút quân đi, chờ đợi cơhội. Anh Tông chẳng có chủ kiến, để mặcVương Chấn sắp đặt, khi quân tới ĐạiĐồng, chưa kịp nghỉ ngơi đã hạ lệnh tiếptục hành quân về phía bắc. Lúc nàylương thảo trong quân đã cạn, nhiều binh

sĩ chết đói, toàn quân hỗn loạn. Dã Tiêndò biết tình hình này liền mai phục tạihẻm núi bao vây quân Minh đi tiênphong. Tây Ninh hầu Chu Anh và VõTiến bá Chu Miện mang quân tiếp việnlại trúng mai phục, toàn quân tan rã. Tin thất trận truyền tới, Anh Tông sợhãi, Vương Chấn cũng kinh hãi. Y vốncho rằng đại quân vừa tới thì quân NgoãThích sẽ khiếp sợ, nào ngờ Dã Tiên lạitấn công. Tâm phúc của Vương Chấn,quan trấn thủ tại Đại Đồng là QuáchKính thấy vậy bèn ngầm báo cho VươngChấn, đề nghị lui quân. Vương Chấn vộihạ lệnh rút quân về Uất Châu. Uất Châu là quê hương của VươngChấn, mấy năm nay y đã đùng tiền tham

nhũng xây dựng cung điện tại đây, ymuốn mời Anh Tông tới nhà để khoekhoang uy thế. Binh mã rời khỏi ĐạiĐồng được 40 dặm, Vương Chấn chợtnghĩ 50 vạn đại quân đi qua Uất Châu ắtsẽ làm hỏng ruộng vườn nên đổi ý, hạlệnh tiến về phía bắc, rồi từ phía bắc trởvề kinh đô. Trời đang tháng Tám, khí hậu khôhanh. 50 vạn quân đã cạn lương, đóikhát, chết vô số. Dã Tiên hay tin quânMinh rút lui, vội mang 2 vạn tinh kỵ binhvượt Trường Thành truy kích. Khi tớiTuyên Phủ (Tuyên Hoá, tỉnh Hà Bắc) thìđuổi kịp. Vương Chấn hoảng hốt saiThành quốc công Chu Dũng mang 3 vạnkỵ binh chông trả, bị quân Ngoã Thích

đánh tan, Chu Dũng tử trận. Lúc này quân Minh đã tới Thổ Mộccách thành Hoài Lai 20 dặm. VươngChấn phát hiện hơn một ngàn xe tài vậtmà y vơ vét ở Đại Đồng chưa tới. Liềnhạ lệnh toàn quân hạ trại đóng quân tạiThổ Mộc. Địa thế quanh Thổ Mộc khácao, khô hạn, nguồn nước ngoài 15 dặmđã bị quân Ngoã Thích chiếm. Tướng sĩhành quân ngàn dặm đều vô cùng đóikhát lại không có nước uống nên rủ nhauđào giếng, nhưng đào liền mấy cái cũngkhông kiếm ra 1 giọt nước. Thượng thư bộ binh Quảng Dã đượctin Dã Tiên đem 2 vạn kỵ binh tới ThổMộc và bắt đầu tiến đánh, thì chỉ sợ AnhTông gặp chuyện không may, 2 lần thỉnh

cầu Anh Tông rút vào thành Hoài Laiđều bị Vương Chấn giấu nhẹm khôngbáo. Quảng Dã thấy tình thế nguy cấp,liền xông vào, Vương Chấn sai ngườichặn lại và quát: “Hủ nho không hiểuviệc quân lại dám nói xằng khiến lòngquân bất an, lập tức chém đầu”. QuảngDã cùng vài vị trung thần ôm đầu thankhóc. Sáng sớm hôm sau, Dã Tiên chỉhuy kỵ binh tấn công Thổ Mộc. Đô chỉhuy sứ Quách Mậu liều chết chống cự.Ngày 15/8, Dã Tiên vờ rút quân, sai sứxin giảng hoà. Anh Tông, Vương Chấn cảmừng vội sai sứ bàn định các điều khoảnnghị hoà với Dã Tiên, tiếp nhận vô điềukiện mọi yêu cầu của Dã Tiên. Vương Chấn thấy Dã Tiên đồng ý

giảng hoà liền tưởng thật, truyền lệnh nhổtrại tìm nước uống. Mấy chục vạn quânMinh được lệnh tranh nhau chạy tới bờsông. Dã Tiên thấy quân Minh hỗn loạn,liền hạ lệnh tấn công. Kỵ binh tinh nhuệcủa Ngoã Thích như hổ đói giữa đàncừu, mặc sức chém giết. Thổ Mộc vàchân núi Lang Sơn biến thành bể máu.Hộ vệ tướng quân Phàn Trung thấy quânMinh tan rã, cả giận quát: “Ta vì thiên hạmà chu diệt gian tặc này!” rồi bổ chùyvào đầu Vương Chấn. Anh Tông khôngthể đào tẩu bèn ngồi xuống quay mặt vềphía nam, bị quân Ngoã Thích bắt sống. Trận Thổ Mộc, Vương Chấn làm mấtnước, khinh suất tiến quân khiến AnhTông bị bắt, mấy chục vạn quân bị giết,

hơn 50 đại thần tử nạn. Lịch sử gọi trậnnày là “biến cố" Thổ Mộc.

THIÊN V: THẾ

Phàm trị chúng như trị quả, phân sốthị dã; đấu chúng như đấu quả, hình danhthị dã; tam quân chi chúng, khả sử tất thụđịch nhi vô bại giả, kỳ chính thị dã. Binhchí sở gia, như dĩ đoạn đầu noãn giả, hưthực thị dã. Phàm chiến giả, dĩ chính hợp, dĩ kỳthắng, cố thiện xuất kỳ giả, vô cùng nhưthiên địa, bất kiệt như giang hà. Chungnhi phục thủy, nhật nguyệt thị dã. Tử nhiphục sinh, tứ thời thị dã. Thanh bất quángũ, ngũ thanh chi biến, bất khả thăngthính dã. Sắc bất quá ngũ, ngũ sắc chibiến, bất khả thăng quan dã. Vị bất quá

ngũ, ngũ vị chi biến, bất khả thăngthường dã. Chiến thế bất quá kỳ chính, kỳchính chi biến, bất khả thăng cùng dã. Kỳchính tương sinh, như hoàn chi vô đoan,thục năng cùng chi? Kích thủy chi tật, chí ư phiêu thạchgiả, thế dã; chí điểu chỉ tật, chí ư hủychiết giả, tiết dã. Thị cô thiện chiến giả,kỳ thế hiểm, kỳ tiết đoản. Thế như hoắcnỗ, tiết như phát cơ. Phân phân vân vân, đấu loạn nhi bấtkhả loạn dã; hỗn hỗn độn độn, hình viênnhi bất khả bại dã. Loạn sinh ư trị, khiếpsinh ư dũng, nhược sinh ư cường. Trịloạn, số dã; dũng khiếp, thế dã; cườngnhược, hình dã. Cố thiện động địch giả:hình chi, địch tất tòng chi; dữ chi, địch

tất thủ chi. Dĩ lợi động chi, dĩ tốt đãi chi. Cố thiện chiến giả, cầu chi ư thế, bấttrách ư nhân, cố năng trạch nhân nhinhiệm thế. Nhiệm thế giả, kỳ chiến nhândã, như chuyến mộc thạch. Mộc thạch chitính, an tắc tĩnh, nguy tắc động, phươngtắc chỉ, viên tắc hành, cố thiện chiếnnhân chi thế, như chuyển viên thạch ưthiên nhận chi sơn giả, thế dã. Dịch nghĩa: Điều khiển số đông cũng như điềukhiến số ít, đó là vấn đề tổ chức biên chếquân đội. Chỉ huy số đông hay số ít, đólà vấn đề hiệu lệnh chỉ huy. Thống lĩnhtoàn quân mà gặp địch tấn công không bịbại trận, ấy là nhờ thuật biến hoá kỳ

chính. Dùng binh đánh địch như lấy đáchọi trứng, ấy là nhờ biết vận dụng chínhxác tránh thực chọn hư. Phàm việc tác chiến, dùng chính binhđối địch, dùng kỳ binh thủ thắng. Chonên, người giỏi dùng binh sẽ biến hoáphép tác chiến như trời đất không baogiờ cùng, như sông biển không bao giờcạn. Lặn rồi lại mọc, như là mặt trăngmặt trời; qua rồi lại tái, giống như 4 mùathay đổi. Âm nhạc chẳng qua có 5 âmgiai, nhưng biến hoá của âm giai nghesao cho hết; sắc màu chẳng qua có 5màu; nhưng biến hoá của 5 sắc nhìn saocho tận; vị chẳng qua có 5 vị, nhưng biếnhoá của 5 vị nếm sao cho đủ. Chiến thuậtchẳng qua có kỳ và chính, nhưng biến

hoá của kỳ và chính là vô cùng. Kỳ chínhchuyển hoá lẫn nhau giống như vòng trònkhông đầu không cuối, nào ai có thể lầnra đầu mối? Nước lũ chảy xiết cuốn phăng phiếnđá, là nhờ thế nước lũ. Chim ưng chỉ 1cú vồ đã xé nát con mồi, ấy là nhờ tiếtchớp nhoáng. Nên người chỉ huy giỏibiết tạo nên cái thế hiểm, cái tiết chớpnhoáng thế hiểm giống như cung đãgiương hết mức, tiết chớp thì giống nhưlấy nỏ phóng tên. Trong lúc tác chiến, người ngựa rốiren mà không để cho bộ đội rối loạn.Hỗn độn mù mịt mà vẫn đâu ra đấy, vẫnduy trì được thế, tiết, để không bị bại.

Khiến địch hỗn loạn là do ta có tổchức chặt chẽ; khiến địch khiếp sợ là dota có lòng dũng cảm; khiến địch suy yếulà do ta có binh lực lớn mạnh. Chặt chẽhay hỗn loạn là do tổ chức quyết định;dũng cảm hay khiếp sợ là do ưu thế tạonên; lớn mạnh hay suy yếu là do thực lựcđối sách lộ ra. Tướng giỏi biết điều độngkẻ địch, nguỵ trang để dụ địch khiến kẻđịch di chuyển theo ý muốn của ta; dùnglợi nhỏ mà dụ địch, địch ắt đến để chiếmđoạt. Dùng cách đó mà điều động kẻđịch đến nộp mạng. Người giỏi tác chiến là biết tạo nêntình thế có lợi, chứ không trách cấpdưới, biết chọn lựa và sử dụng nhân tàimà lạo lợi thế. Người giỏi lác chiến và

tạo thế giống như lăn gỗ đá. Đặc tính củagỗ đá là ở chỗ bằng phẳng thì nằm nên, ởchỗ nghiêng dốc thì xê dịch, vuông thìdừng, tròn thì lăn. Cho nên người giỏichỉ huy tác chiến giống như lăn hòn đátròn từ trên núi cao vạn trượng xuốngchân núi vậy. Đó chính là tạo thế vậy! Tóm tắt nội dung: Trong thiên này, Tôn tử chủ yếu bànvề việc trên cơ sở thực lực quân sự lớnmạnh hãy phát huy tài năng chỉ huy tácchiến của tướng soái, tích cực sáng tạovà vận dụng tình thế có lợi để đánh bạikẻ địch. Chữ thế là binh thế, nghĩa là ngườichỉ đạo chiến tranh căn cứ vào ý đồ tác

chiến nhất định mà biến đổi đúng đắnchiến thuật và sử dụng linh hoạt binh lựcđể tạo nên tình thế tác chiến có lợi. Tôntử chỉ ra rằng trong tác chiến đối địch,dù là tiến công hay phòng thủ, đều phảibiết cách biến đổi binh lực và vận dụngkỳ chính. Tôn tử nói: “Thế chẳng qua làkỳ và chính, đánh trận thì phải dùngchính binh đối địch, dùng kỳ binh thủthắng”. Đồng thời, quan hệ giữa chính và kỳlại là hư thực khó đoán, biến hoá khônlường, về mặt vận dụng chiến thuật, đó làvấn đề đánh chính diện và đánh 2 bênsườn: về sử dụng binh lực, đó là dùngchính binh đối địch và dùng kỳ binh thủthắng; về chỉ huy tác chiến, đó là sử dụng

linh hoạt “thường pháp” và “biến pháp”.Chỉ có tướng giỏi mới có thể căn cứ vàotình hình chiến trường mà linh hoạt vậndụng. Do đó, Tôn tử đề cao “nhiệm thế”,đòi hỏi quân đội phải tạo “thế hiểm” nhưnước lũ và áp sát đối phương mà chớpnhoáng diệt địch (“tiết đoản”). Tôn tửcũng chỉ rõ thủ đoạn chủ yếu của “nhiệmthế”, là thông qua nguỵ trang và đánh lừamà điều động kẻ địch theo ý ta. Luậnđiểm của Tôn tử về “thế” đầy tính chấtbiện chứng, có giá trị cao về triết họcquân sự. “Tam quân chi chúng, khả sử tất thụđịch nhi vô bại giả, kỳ chính thị dã” Thống lĩnh toàn quân mà khi gặpđịch tấn công không bị bại trận, ấy là

nhờ thuật biến hoá kỳ chính

Ngô Lân đánh bại Hô San

Thời Nam Tống, tháng 8/1114 (nămTống Cao Tông Thiệu Hưng thứ 10),nước Kim phái 2 tướng Hô San và ĐịchBố Lộc đem hơn 5 vạn quân đánh biêngiới phía tây nhà Tống, hạ trại tại LưuGia Khuyên. Phó xứ Xuyên Thiểm Hồ Tế Tươngvội triệu Tả hộ quân đô thống Ngô Lân,Xuyên Thiểm đô thống Dương Chính,Khu mật viện đô thống Quách Hoạt tớibàn cách đối phó. Ngô Lân nói rằng nếugiao cho ông 3 vạn tinh binh, ông có thểđánh bại quân Kim. Hồ Thế Tương hỏi Ngô Lân dùng

cách gì để đánh bại kẻ địch, Ngô Lânđáp: “Dùng điệp trận mới tập luyện xongđể nghênh chiến, nếu không thành công,tôi nguyện lấy cái chết để báo quốc”. Điệp trận là dùng kỳ binh ở 2 bêncánh, phía trước, đằng sau dàn độitrường thương, đội cung nỏ, bố trí chặtchẽ, khi tác chiến phối hợp ăn ý vớinhau, đã đánh là khiến địch không kịp trởtay. Hồ Thế Tương liền giao cho Ngô Lânhai vạn tám ngàn tinh binh đi nghênhchiến; lại cử Dương Chính đem quân tớiThượng Nguyên và Quách Hoạt đemquân tới Thương Châu để hỗ trợ khi cần. Ngô Lân kéo quân tới Tần Châu,

Dương Chính cũng tiến vào địa giớiLũng Châu, bày trận đối diện với quânKim. 2 tướng Kim là Hô San thì thiệnchiến, Địch Bố Lộc thì nhiều mưu, cả haidùng binh lão luyện, sớm đã chiếm địahình có lợi, bố phòng nghiêm ngặt. Phíatrước có núi cao che chắn, đằng sau cóthành Lạc Gia làm chỗ dựa. Chúng chorằng quân Tống không dám liều lĩnh tấncông. Ngô Lân bàn kế sách với các tùytướng. Bộ tướng Diêu Trọng nói: “Chiếmđược chỗ cao thì thắng, chờ dưới đồngbằng tất bại”. Ngô Lân cho là phải liềnlệnh 2 tướng Diêu Trọng, Vương Ngạnnửa đêm phải bí mật chiếm lĩnh điểm

cao trên núi, sau đó nổi lửa làm hiệu tậpkích doanh trại quân địch và phái bộtướng Trương Sĩ Liêm đem quân theođường nhỏ khống chế thành Lạp Gia vàdặn: “Cơ sở của địch là thành Lạp Gia,nếu chúng bại trận, ắt sẽ chạy về đấy.Ngươi cần chặn không cho chúng chạyvề thành”. Hô San và Địch Bố Lộc cho rằngchúng đã chiếm được địa hình có lợi,ngày mai quân Tống đến giao chiến khácnào lấy trứng chọi đá, cho nên đêm đóchúng không phòng bị gì. Diêu Trọng và Dương Ngạn nhậnlệnh, đem quân đi ngay trong đêm. Đêmấy trời đầy sương mù, quân Tống dễdàng chiếm lĩnh các điểm cao trên núi

xong xuôi, liền đốt vô số đống lửa làmđỏ rực cả vùng núi. Ngô Lân nghĩ: “Địch Bố Lộc đa mưu,tất đoán biết ý định quân Tống muốnđánh nhanh, sẽ không liều lĩnh xuất trận.Nhưng Hô San từng bách chiến báchthắng, sẽ không đồng ý với Địch BốLộc”. Do vậy Ngô Lân dùng 1 ít binh mãkhiêu chiến ở chính diện để nhử địch kéoquân ra. Hô San quả nhiên xuất chiến.Ngô Lân chỉ huy bộ đội dùng điệp trận,đôi bên đánh nhau ác liệt. Giữa lúc ấy, 1 tướng báo với NgôLân, rằng địch ở trên cao tràn xuống,quân ta ở địa thế bất lợi, nên lui về phíađồng bằng rộng lớn rồi tái chiến, may racó thể thắng. Ngô Lân ngắt lời: “Quân ta

lui tức là địch thắng. Hiện tại quân địchđã bắt đầu thua rồi, quyết không đượchoảng sợ”. Kỵ binh, bộ binh, trường thương, cungnỏ của quân Tống phối hợp chặt chẽ, nhưtừng đợt sóng đánh ập vào quân Kim.Quân Tống trên cao điểm cũng tập kíchphía sau, quân Kim trước sau đều gặpđịch, cuối cùng thất bại. Quân Tống giết630 tên, bắt sống 700 tên. Hô San biếtNgô Lân lợi hại, dẫn tàn binh chạy vềthành Lạp Gia. Quân Tống truy kích, bắt thêm mấyngàn tên, bức hàng hơn 1 vạn. NhưngTrương Sĩ Liêm chưa kịp đem quân ngănchặn thành phía Lạp Gia, thành thử haichủ soái của quân Kim rút chạy vào

được trong thành. Quân Tống vây chặtLạp Gia, ngày đêm công phá. Quân địchtrong thành vô cùng lo sự, chỉ ngày mộtngày hai sẽ thất thủ. Bây giờ triều đình lệnh Ngô Lân gấpđem quân trở về. Nếu không, hẳn NgôLân đã đại thắng, nhờ dùng kỵ binh lấy ítthắng nhiều. “Binh chi sở gia, nhi dĩ đoạn đầunoãn giả, hư thực thị dã”. Dùng binh đánh địch như lấy đáchọi trứng, là nhờ biết vận dụng chínhxác tránh thực chọn hư.

Chu Đệ tránh “thực, chọn “hư”chiếm Kim Lăng

Năm Minh Hồng Võ thứ 31 (năm1398) Thái Tổ Chu Nguyên Chương quađời, Hoàng Thái Tôn Chu Doãn Văn nốingôi, năm sau đổi niên hiệu thành KiếnVăn. Các thân vương từng được Thái Tổphong đất liền dấy binh đe dọa triềuđình. Chu Doãn Văn liền theo kế sách“tiêu đoạt chư phiên” (tiêu diệt từng thânvương) của Binh bộ thư Tề Thái và Tháithường khanh Hoàng tử Trừng. Trong nửa năm, có 5 thân vương bịphế bỏ. Yên vương Chu Đệ thấy các thânvương khác bị hại, liền lấy danh nghĩa

“trừng phạt gian thần Tề Thái và Hoàngtử Trừng để thanh lọc triều đình”. Tháng7/1399 Chu Đệ dấy binh, giương cờ“Quân dẹp nạn” chống lại triều đình. Chu Đệ chỉ huy quân Yên trước sauđánh bại 2 thống soái Minh triều là CảnhBính và Lý Cảnh Long, tiến quân về TếNam, những tưởng thừa thắng có thể dễdàng chiếm Tế Nam, không ngờ thành TếNam phòng thủ kiên cố, đánh 3 thángchưa hạ được. Chu Đệ tính lui quân vềBắc Bình tạm nghỉ ngơi, quân trong thànhcho rằng “Quân dẹp nạn” đã kiệt sức lạixông ra truy kích. Quân Chu Đệ thiệt hạinặng, kinh hoàng bỏ chạy. Tháng Chạp năm sau, quân Yên vớiquân triều đình lại đánh nhau 1 trận lớn ở

Đông Xương (Liêu Thành, tỉnh SơnĐông). Yên vương Chu Đệ bị phục binhvây chặt, may được tùy tướng cứu, nhưngchủ tướng Trương Ngọc tử trận, quânYên bị tổn thất 3 vạn người. Năm Kiến Văn thứ ba, quân Yên lạitiến xuống phía nam, giao chiến với quânMinh triều. Đôi bên bất phân thắng bại. “Quân dẹp nạn” đã tác chiến 3 năm,Chu Đệ thường xông pha trận tiền làmgương cho binh sĩ, nhiều phen nguy hiểm,vậy mà những thành ấp chiếm được saukhi lui quân lại bị quân triều đình đoạtlại, nay chỉ còn chiếm lĩnh 3 phủ BắcBình, Bảo Định, Vĩnh Bình. Chu Đệ cảmthấy sâu sắc rằng phải có kế lâu dài.

Vừa hay lúc ấy có người bị triều đìnhgiáng chức đến xin hàng Chu Đệ và nói:Kim Lăng (tức Nam Kinh, đô thành củatriều Minh) đang bỏ trống, nên thừa cơtiến chiếm”. Thế là Chu Đệ quyết tâmđánh Kim Lăng. Tháng Chạp năm đó, Chu Đệ đemquân rời Bắc Bình, vòng qua thành TếNam kiên cố, tránh những nơi phòng thủnghiêm mật, tiến về Kim Lăng. Tháng 5năm sau, quân Yên liên tiếp chiếm cácthị trấn quan trọng ở phía bắc TrườngGiang và tập trung chiến thuyền chuẩn bịxuống bờ nam. Tháng 6, quân Yên dàn hết thảy chiếnthuyền lớn nhỏ thu được của địch thànhhàng chữ nhất ở bờ bắc Trường Giang,

trên thuyền chở đầy binh sĩ, phất cờgióng trống thề nam tiến. Quân Yên vừasang, quân triều đình đã chạy tán loạn.Tướng giữ thành Trấn Giang mở cửathành đầu hàng. Tin Trấn Giang thất thủ báo về KimLăng. Chu Doãn Văn bối rối. Văn võ đạithần lo sợ, người tính bỏ chạy, kẻ địnhđầu hàng, bàn bạc hồi lâu vẫn không cókết quả. Thị Giảng học sĩ Phương Lý Nhũ đềnghị cố thủ kinh thành chờ viện binh. ChuDoãn Văn nghe theo, hạ lệnh tháo dỡ tấtcả các nhà dân ở bên ngoài, mang hết gỗvào trong thành để quân Yên không cóchỗ dựa, khó bề đánh lâu. Quân dân phảidỡ nhà, khiêng gỗ cực khổ, đói khát, chết

vô số. Trăm họ ngoài thành oán hận, bènnổi lửa đốt nhà để khỏi phải khiêng gỗvào thành. Lửa cháy đùng đùng, lan rộng,làm sạt lở cả góc thành phía tây nam vàđông bắc. Thế là binh lính lại bắt dânphải đi đắp lại tường thành. Phương Lý Nhũ lại hiến kế giả bộphái Tào quốc công Lý Cảnh Long đếngặp Chu Đệ cầu hoà trong lúc chờ việnbinh. Chu Doãn Văn nghe theo. Lý Cảnh Long vốn là bại tướng dướitay Chu Đệ rụt rè trình bày ý muốn cắtđất cầu hoà với Chu Đệ, chưa nói hết lờiđã bị Chu Đệ thấy rõ ý đồ. Trước khi ravề Chu Đệ giao cho hắn 1 tờ giấy viếtrằng nếu Kiến Văn đế đem những têngian thần liệt kê trong giấy này đến giao

cho Chu Đệ, thì Chu Đệ sẽ lập tức luibinh. Lý Cảnh Long liếc qua tờ giấy dàyđặc những tên họ, thấy ngay trên cùng cótên mình, cũng chẳng xem kỹ bên trongviết gì vội nhét ngay vào trong áo và cáolui. Hắn vừa ra về thì Chu Đệ cũng lậptức chỉ huy binh mã tiến về phía KimLăng. Đến dưới chân thành Kim Lăng, chưakịp phát lệnh tấn công đã có người đếnbáo rằng Lý Cảnh Long đã mở cổng KimXuyên nghênh đón quân Yên vào kinhthành. Chu Đệ mỉm cười, biết Lý CảnhLong muốn lập công chuộc tội. Chu Đệ tiến vào thành. Các cổng

thành khác thấy cổng Kim Xuyên đã mở,cũng không chống cự mà mở rộng thêm. 1số quan trong triều nghe tin cũng lục tụcđầu hàng. Lúc này hoàng cung bốc cháy, KiếnVăn đế Chu Doãn Văn mất tích, Chu Đệtrở thành hoàng đế, chính là Minh ThànhTổ. “Phàm chiến giả, dĩ chính hợp, dĩ kỳthắng” Phàm việc tác chiến, dùng chínhbinh đối địch, dùng kỳ binh thủ thắng.

Tần Vương dùng chính binh và kỳbinh thắng trận Trường Bình

Tần Chiêu vương muốn hoàn thànhnghiệp bá, dùng sách lược “viễn giaocận công” (giao hảo với nước xa, tiếncông nước gần) do Phạm Thư đề xuất,phía nam giao hảo với Sở, phía đôngbuộc Ngụy hàng phục. Năm Chu Noãnvương thứ 50 (năm 265 trước CôngNguyên) Tần Chiêu vương đem đại binhđánh Hàn là nước gần Tần hơn cả. HànHuệ vương kinh sợ, phái sứ thần sangTần, nguyện hiến Thượng Đảng để cầuhoà. Quận Thượng Đảng có địa giới tiếp

giáp với hai nước Triệu, Ngụy. Thái thúThượng Đảng của Hàn là Phụng Đìnhmuốn chĩa mũi nhọn tiến công của Tầnsang Triệu, bèn phái người sang báo vớiTriệu vương rằng mình sẵn sàng hiếnquận Thượng Đảng cho Triệu, mời Triệuvương cử binh sang chiếm 17 thành ấpcủa Thượng Đảng. Nước Hàn đã hiến Thượng Đảng choTần, không ngờ bị Triệu nuốt, Tần Chiêuvương cả giận. Phạm Thư nói: “Sở dĩ bệhạ chưa hoàn thành bá nghiệp là vì còncó Triệu chưa hàng phục. Nhân thời cơnày nên cất binh chiếm Thượng Đảng rồitiến sang phía đông diệt Triệu”. Tần Chiêu vương nghe theo, lệnh choTả thứ trưởng Vương Hột đem quân tiến

đánh Thượng Đảng. Quân Triệu ở đâynon yếu, không địch nổi quân Tần, phảirút về Trường Bình. Triệu vương hay tin quân Tần tiếnsang phía đông, liền cử lão tướng LiêmPha đem binh đến mặt trận Trường Bìnhngăn chặn. Tháng 4/260 trước CôngNguyên, quân Liêm Pha tới Trường Bình,gặp đội tiên phong của quân Tần. Ngaytrận đầu tiên quân Triệu thua, phó tướngGia tử trận. Tháng 6, Triệu mất 2 thành,4 đô úy bị giết. Triệu vương hay tin định thân chinh ratiền tuyến quyết chiến, quan Đại phu LâuXương cho rằng không nên, khuyên Triệuvương cử một đại thần quan trọng sangTần cầu hoà. Triệu vương liền cử đại

thần Trịnh Chu sang Tần. Tần vương giảbộ trọng đãi Trịnh Chu, nhưng ngầm khẩntrương chuẩn bị diệt Triệu. Nghe tin Tần Triệu giảng hoà nhau,quân Triệu không còn ý chí chiến đấunữa, 2 nước Sở Ngụy cũng bỏ ý định liênhợp với Triệu để cứu Triệu. Nước Tầnđã loại trừ được nguy cơ chư hầu liênminh với nhau, thẳng tay đánh Triệu. Sau khi giảng hoà không lâu, quânTần từ Trường Bình lại mấy lần đánhxuống phía nam, quân Triệu thua, thêm 2đô uý bị giết. Tháng 7, quân Tần chiếmTây Lũy (phía bắc Cao Bình, tỉnh SơnTây). Lão tướng Liêm Pha thấy Tần mạnh

Triệu yếu, liền hạ lệnh dựa vào địa hìnhhiểm yếu, đào hào đắp lũy cố thủ, khôngra giao chiến, chờ quân Tần mỏi mệt.Đôi bên giằng co hơn 4 tháng, tướng TầnVương Hột tìm đủ cách khiêu chiếnnhưng Liêm Pha kiên quyết cố thủ, khôngchịu đánh. Vương Hột đành phải báo vớiTần vương. Tần vương hỏi Phạm Thư. Phạm Thưđáp: “Phải dùng kế loại trừ Liêm Pha thìmới tiến quân được”. Đoạn Phạm Thưtrình bày cụ thể cách dùng kế phản gián.Tần vương khen là diệu kế liền choPhạm Thư xuất ngân khố, dùng rất nhiềulễ vật cho người đi khắp nước Triệu màtung tin đồn, rằng nước Tần chỉ sợ nướcTriệu cử Triệu Quát là con của Mã Phục

quân Triệu Xa làm đại tướng chứ khôngsợ Liêm Pha đã già yếu nay mai sẽhàng”. Tin đồn lan tới kinh đô Hàm Đancủa Triệu. Các đại thần vốn ghen ghét Liêm Phaliền tâu với Triệu vương. Triệu vươngvốn không hài lòng về việc Liêm Pha lâunay cứ cố thủ không chịu giao chiến,tưởng lão tướng đã khiếp sợ, nay tin lờiđồn là thực, bèn cử Triệu Quát đếnTrường Bình thay Liêm Pha. Quan Thượng khanh Lạn Tương đangdưỡng trọng bệnh ở tư dinh nghe vậy lậptức vào triều tâu với Triệu vương:“Triệu Quát chỉ giỏi lý luận sách vở,không biết vận dụng, chớ nên dùng”.

Triệu vương không nghe. Mẹ củaTriệu Quát cũng tâu với vua là con mìnhkhông đủ tài làm tướng. Vua hỏi vì sao,bà đáp: “Hồi Triệu Xa còn sống từngbảo rằng chiến trận là đại sự, liên quanđến sự tồn vong của quốc gia, mà TriệuQuát lại cho là việc quá dễ dàng. Nếunước Triệu ta cử nó làm tướng, chắcchắn sẽ thất bại”. Triệu vương nói:“Trong nước chẳng còn ai có thể làmtướng bằng Triệu Quát. Ý trẫm đã quyết,ngươi đừng nhiều lời”. Triệu Quát đem viện binh tới TrườngBình vừa nhậm chức đã tự thị lập tứcloại bỏ toàn bộ cách bố phòng của LiêmPha và chuẩn bị tiến công để đánh bạiquân Tần.

Tần Chiêu vương được tin Triệu Quátthay Liêm Pha thì cả mừng, bí mật pháiVõ An quân Bạch Khởi làm thượngtướng lẳng lặng đến Trường Bình chỉ huythay cho Vương Hột, còn Vương Hột trởthành tùy tướng. Tần Chiêu vương ralệnh: ai để lộ tin này sẽ bị nghiêm trị. Tháng 8, Triệu Quát xuất binh đại quimô. Bạch Khởi biết Triệu Quát khinhđịch và hiếu thắng, bèn dùng kế dụ địchvào sâu để bao vây tiêu diệt. Quân Tầnvừa giao chiến đã giả bộ chạy. TriệuQuát thừa thắng, chẳng suy xét thực hư,thúc quân truy kích. Được một quãng, cótướng can ngăn: “Quân Tần sao lại dễdàng thua chạy vậy, e có gian kế”. TriệuQuát tự đắc, thúc đại quân đuổi theo đến

tận đại doanh của quân Tần. Tới đâyquân Tần nhờ có hào sâu bên ngoàidoanh trại, nên dừng lại chống cự. Quân Triệu phía trước bị hào luỹ chắnđường tiến, phía sau bị kỳ binh chặnđánh, bị bao vây ở giữa, đường tiếp tếlương thảo bị cắt đứt. Triệu Quát mấylần tổ chức phá vây đều vô hiệu, buộcphải dựng thành lũy cố thủ, chờ việnbinh. Đến tháng 9, quân Triệu Quát đã thiếulương thực 46 ngày, doanh trại không còngì để ăn, nội bộ đã có cảnh ngầm giếtnhau vì miếng ăn. Tuyệt vọng, Triệu Quátmặc áo giáp dày, đích thân dẫn tinh binhphá vây. Nhưng mới tiến ra đã bị loạntiễn của quân Tần bắn chết. Toàn bộ 40

vạn quân Triệu đói khát phải qui hàng. "Thiện chiến giả, kỳ thế hiểm, kỳ tiếtđoản” Người chỉ huy giỏi biết tạo nên cáithế hiểm, cái tiết chớp nhoáng.

Lý Tịnh mau chóng quét sạch quânThổ Dục Hồn

Năm Trinh Quan thứ 8 (năm 634), tộctrưởng Khả Hãn Phục Doãn của dân tộcThổ Dục Hồn tuổi già nhưng lại ưa khuấyđảo,nhiều lần đem quân xâm nhập hànhlang Hà Tây, cắt đứt con đường Tơ lụatừ Tràng An đi Tây Vực. Phục Doãn còn cố ý gây sự, giam sứthần của nhà Đường là Triệu Đức Côn.Đường Thái Tông Lý Thế Dân hàng chụclần phái người đến giao thiệp đều vôhiệu. Đường Thái Tông cử Tả Kiêu vệđại tướng quân Đoàn Chí Huyền làmtổng chỉ huy đạo quân Tây Hải, đem binh

mã chinh phạt Thổ Dục Hồn. Đoàn Chí Huyền tuy giành được vàithắng lợi, nhưng không thể tiến sâu, ThổDục Hồn chưa bị tổn thất nhiều. Thổ DụcHồn là dân tộc du mục, đại quân tiếnđánh thì bỏ chạy, đại quân vừa rút đi lạikéo tới quấy phá. Đường Thái Tông nghĩ ngay đến danhtướng Lý Tịnh từng lập nhiều kỳ công,nhưng nay Lý Tịnh đã ngoài 60 tuổi,đang dưỡng bệnh ở nhà. Lý Tịnh biếtđược tâm ý của Đường Thái Tông, liềnmặc giáp trụ vào triều xin ra trận. ĐườngThái Tông liền cử ông làm Thống chếđạo quân Tây Hải, Thành vương Lý ĐạoTông, Binh bộ thượng thư Hầu Quân Tậplàm phó, đem quân chinh phạt Thổ Dục

Hồn. Năm 635, tháng Tư nhuận, quânĐường tới Thiện Châu, Phục Doãn đemquân chạy về phía tây. Lý Đạo Tôngđược cử làm tiên phong đem quân truykích, đến Khố Sơn thì Phục Doãn dựavào địa thế hiểm yếu mà tử thủ. Chiến thuật của Lý Tịnh là “đánh liêntục, đánh nhanh thắng nhanh”. Khi đạiquân tới Khố Sơn, từ sau lưng tập kíchPhục Doãn. Phục Doãn bị đánh từ haiphía, thua to, chạy tiếp sang phía tây.Phục Doãn ra lệnh đốt cháy đồng cỏ, rồichạy về sa mạc. Quân Đường truy đuổi một chặng,không thấy địch đâu, chỉ thấy trước mắt

là các bãi tro và sa mạc trải dài trămdặm. Ngựa chiến của quân Đường khôngcòn cỏ ăn, đói mệt. Nhiều tướng cho rằngkhông nên đuổi tiếp, tạm rút về ThiệnChâu, đợi khi cỏ mọc hãy lại tiến công. Hầu Quân Tập nói: “Không được.Trước đây quân Đoàn Chí Huyền vừa rútvề Thiện Châu, quân địch đã bám theosát gót. Nay quân Thổ Dục Hồn đã chạyloạn như chim vỡ tổ, như chuột rời hang,dễ dàng tiêu diệt. Nếu không truy kíchsau này hối không kịp” . Ý của Hầu Quân Tập rất hợp với tưtưởng “đánh liên tục, đánh nhanh thắngnhanh” của Lý Tịnh. Lý Tịnh chia quânlàm hai đạo nam bắc thâm nhập vào địaphận quân địch thành thế gọng kìm mà

đuổi theo địch. Lý Tịnh chỉ huy cánhquân bắc, thế như chẻ tre, sau khi đánhbại quân Thổ Dục Hồn ở Màn Đầu Sơn,lại đánh bại địch ở Ngưu Tâm Đôi vàXích Thủy Nguyên. Hầu Quân Tập và Lý Đạo Tông chỉhuy cánh quân nam, vượt 2000 dặm samạc hoang vu, người phải ăn băng, ngựaphải ăn tuyết, cực khổ đói khát nhưngkhông ngừng truy đuổi kẻ địch. Tháng 5,họ đến Điểu Hải mới thấy doanh trướngcủa quân Thổ Dục Hồn, liền xông tớichém giết. Phục Doãn ôm đầu tháo chạy.Quân Đường bám riết, quân Thổ DụcHồn phần lớn bị giết hoặc đầu hàng.Phục Doãn phải chạy sâu vào sa mạc,định trốn tới Điền.

Lý Tịnh được tin, quyết đuổi đếncùng. Đến Đột Luân, thì đuổi kịp PhụcDoãn lúc đó định dựng lều nghỉ qua đêm.Tướng sĩ ập tới chém giết hơn 1000 quânđịch, bắt hơn 20 vạn gia súc các loại.Con trai Phục Doãn đầu hàng. Phục Doãnđem mấy chục kỵ binh chạy sâu vào samạc. Hơn 10 ngày sau thì cả bọn tan rã,Phục Doãn tự sát. Lý Tịnh chỉ mất 2 tháng, tiến sâu vàosa mạc hàng ngàn dặm, thắng lợi hoàntoàn, khai thông hành lang Hà Tây phụchồi con đường tơ lụa nổi tiếng. “Loạn sinh ư trị, khiếp sinh ư dũng,nhược sinh ư cường” Khiến địch hỗn loạn là do ta có tổ

chức chặt chẽ, khiến địch suy yếu là dota có binh lực lớn mạnh.

Mạo Đốn giả sợ, diệt Đông Hồ

Năm 209 trước Công Nguyên, chúaHung Nô Đầu Màn Đơn Vu vì yêu conthứ muốn phế con trưởng là thái tử MạoĐốn. Mạo Đốn biết vậy tạm chôn mốihận trong lòng. Nhân một buổi cùng chađi săn thừa lúc cha không đề phòng, MạoĐôn bắn 1 mũi hưởng tiễn (1 loại tênphát ra tiếng kêu). Thuộc hạ của MạoĐốn vốn đã quen bắn theo mũi tên đó,nên Đầu Màn Đơn Vu bị loạn tên màchết. Giết cha xong, Mạo Đốn nối ngôi. Nước láng giềng Đông Hồ hay tinMạo Đốn giết cha cướp ngôi, khinh y trẻtuổi, liền phái sứ giả đến khiêu khích,

đòi lấy con thiên lý mã của Màn ĐầuĐơn Vu. Con thiên lý mã của Màn ĐầuĐơn Vu là 1 tuấn mã, do vậy Mạo Đốnhỏi ý kiến quần thần. Quần thần đồngthanh phản đối: “Đó là ngựa quý củaHung Nô, không thể giao cho Đông Hồ”.Mạo Đốn cười: “Chúng ta với Đông Hồlà lân bang, há có thể vì 1 con ngựa màmất tình hữu hảo!”. Rồi giao thiên lý mãcho sứ giả. Vua Đông Hồ nghĩ rằng Mạo Đốn nhátgan, mấy hôm sau lại phái sứ giả sangHung Nô đòi Mạo Đốn hiến ái phi củaMạo Đốn cho Đông Hồ. Mạo Đốn lại hỏi quần thần. Quần thầnnguyền rủa Đông Hồ khinh người quáđáng, đề nghị đem binh đi trừng phạt.

Mạo Đốn vẫn lắc đầu: “Không nên vìmột người đàn bà mình yêu thích mà làmtổn thương hoà khí 2 nước!” Đoạn lạigiao ái phi cho Đông Hồ. Giữa Hung Nô và Đông Hồ có mộtdải đất hơn một ngàn dặm vuông khôngai cư trú. Đông Hồ thấy Mạo Đốn khiếpnhược, muốn chiếm dải đất đó. Liền pháisứ giả sang Hung Nô đòi. Mạo Đốn hỏi ýkiến quần thần. Có người nói: “Đấy làvùng đất hoang vu cằn cỗi, cho haykhông cũng vậy”. Lần này Mạo Đốn cả giận, lớn tiếngnói: “Đất đai là căn bản của quốc gia,sao có thể dâng cho người!”. Đoạn quáttả hữu chém đầu sứ giả và những kẻ nóilà có thể đem cho dải đất kia. Mạo Đốn

lệnh tiến đánh Đông Hồ, lên ngựa dẫnđầu, còn ra lệnh: “Trong nước có kẻ nàochậm tòng quân, lập tức chém đầu”. Đạiquân tràn sang Đông Hồ, thế như dời nonlấp biển. Vua Đông Hồ được ngựa quý và mỹnhân thì coi khinh Hung Nô, chẳng chútđề phòng nên khi quân Mạo Đốn ào àotiến đến, vua Đông Hồ vội ứng chiến,nhưng đại bại, phải tháo chạy. Mạo Đônđuổi theo, giết chết vua Đông Hồ, bắtnhiều dân và gia súc của Đông Hồ, thắnglợi trở về. Quần thần Hung Nô bấy giờ mới biếtMạo Đốn hiến ngựa quý, ái phi khôngphải vì sợ, mà cố ý giả bộ khiếp nhượcđể Đông Hồ mất cảnh giác, rồi đánh 1

trận tiêu diệt hoàn toàn. Từ đó thế lựcHung Nô trở nên hùng mạnh, Mạo Đốnchỉ huy tướng sĩ rong ruổi chinh chiếnkhắp nơi. “Trị loạn, số dã” Chặt chẽ hay rối loạn là do tổ chứcbiên chế hay dở quyết định.

Ngụy Thư thay đổi biên chế, thắngbộ lạc Tuất Địch

Cuối thời Xuân Thu, phía bắc nướcTấn giáp với bộ lạc Tuất Địch. Bộ lạcnày tụ cư ở vùng núi, dũng mãnh hunghãn, không chịu trồng trọt làm ăn, haykéo xuống cướp phá miền bắc nước Tấn. Năm Tấn Bình công thứ 17 (năm 541trước Công Nguyên), Tấn Hầu pháinguyên soái Tuần Ngô đem quân lên phíabắc chinh phạt bộ lạc Tuất Địch. TuầnNgô dùng hơn 1000 chiến xa tấn côngThái Nguyên (gần Thảo Nguyên, tỉnh SơnTây) là vùng ngụ cư của bộ lạc TuấtĐịch. Nhưng đại quân vừa tiến vào địa

giới của bộ lạc Tuất Địch thì đường sánhỏ hẹp, lạch suối ngang dọc, người vàxe vất vả, sơ ý chút đã đổ xe chết người.Binh lính Tuất Địch đã lợi dụng địa hìnhhiểm trở, thấy lợi thì đánh, bất lợi thìlánh, nên quân Tấn hoàn toàn bị động,đội ngũ rối loạn, tướng sĩ lo sợ. Nguyên soái Tuần Ngô đang bế tắc,thì đại tướng Nguỵ Thư hiến kế: “Vùngnày địa hình phức tạp, 40 người theo mộtchiến xa mà vẫn khó xoay sở. Chi bằngmỗi chiến xa chỉ chọn 10 binh sĩ tinhnhuệ phối hợp tác chiến thì hơn”. TuầnNgô chấp thuận. Nguỵ Thư liền chỉ huychiến xa đã được biên chế lại mà tácchiến, quả nhiên thắng trận. Bộ lạc Tuất Địch bại trận, rút vào

rừng sâu. Chiến xa của quân Tấn khôngthể đuổi theo. Nguỵ Thư lại đề nghị bỏchiến xa, để xa binh phối hợp với bộbinh mà tác chiến. Tuần Ngô thấy có lý,cho phép Nguỵ Thư trông coi thay đổibiên chế đội ngũ. Song xa binh của TuầnNgô không chịu chấp hành việc rời xeđánh nhau như bộ binh. Nguỵ Thư lệnhchém đầu mấy xa binh đầu tiên trái lệnh.Thế là toàn quân phải nghiêm chỉnh chấphành. Quân Tấn bỏ chiến xa, biên chếthành 5 người một ngũ. Mỗi ngũ là đơnvị tác chiến nhỏ nhất. Nguỵ Thư lại huấn luyện trận pháp bộbinh, tổ chức các ngũ thành thế trận ứngviện lẫn nhau. Khi tác chiến, phía trướcbố trí hai ngũ, phía sau năm ngũ, sườn

trái ba ngũ, sườn phải một ngũ, thành trậnthế hình vuông trước yếu, sau mạnh giữatrống. Tiếp đó lại tổ chức thành cácthiên, mỗi thiên mười ngũ làm lực lượngđột kích. Cách bố trí đội hình như vậyvừa dễ vào rừng, vừa dễ chi viện lẫnnhau. Biên chế xong, quân Tấn tiến vàorừng sâu. Quân Tuất Địch thấy đốiphương không xe không ngựa, phân tánrải rác, thì cười ha hả, chẳng cần bàytrận, xông ngay ra đánh. Quân Tấn đánh1 lát, giả bộ rút lui. Quân Tuất Địch coithường lập tức truy đuổi. Lúc này quân Tân từ 3 phía đột nhiênập lại chém giết chia cắt địch thành từngtốp mà vây đánh. Quân Tuất Địch không

đề phòng, trở nên hỗn loạn. Loạn binh bỏchạy nhưng binh sĩ Tấn ở phía trước đãbố trí chặn đường rúí lui, chém giết vôsố. Đối phương vội chạy tản ra hai bên,lập tức bị các ngũ quân Tấn ở 2 phía tảhữu chặn đánh, hết đường thoái thân,đành bó tay chiu trói. Quân Tấn thắng trận này, lập tức ápdụng trận pháp tương tự để tiến đánh cáctrận khác đều thành công. Trong một thờigian dài từ đó trở đi, bộ lạc Tuất Địchkhông dám quấy nhiễu vùng phía bắcnước Tấn nữa. Trong lịch sử chiến tranhTrung Quốc, bắt đầu từ đó các nướcTrung Nguyên chuyển từ xa chiến sangbộ chiến.

“Dũng khiếp, thế dã” Dũng cảm hay khiếp sợ là do ưu thếtạo nên.

Hoàn Ôn hợp nhất lực lượng, chiếmThành Đô

Thời Đông Tấn, năm Vĩnh Hoà thứnhất (năm 345), Mục đế Tư Mã Đạmmới 2 tuổi, phải do Thái hậu ẵm ra lâmtriều. Năm đó, đô đốc quân sự 7 châu làChinh tây tướng quân Dữu Dực bị bệnhqua đời. Thái hậu phong Hoàn Ôn làmAn Tây tướng quân, chỉ huy quân sự 6châu Kinh, Tư, Ung, Ích, Lương, Ninh,kiêm thứ sử Kinh Châu, gần như thốngchế quân đội cả nước. Sau khi nhậm chức, Hoàn Ôn chiêubinh mãi mã, huân luyện thủy quân và lụcquân, có chí tây tiến sang Thục tiêu diệt

Thành Hán. Năm Vĩnh Hoà thứ hai, đầu mùađông, Hoàn Ôn nhân khi Trường Giangnước cạn, điều động đại quân, cử ViênKiều làm tiên phong, thân chinh xuất binhmen theo Trường Giang tiến sang phíatây. Chúa thành Hán là Lý Thế ỷ vào núinon hiểm trở, rất ít phòng bị; đại quâncủa Hoàn Ôn đến nơi mới biết, quân Hánkẻ đầu hàng, kẻ bỏ chạy trước thế thắngnhư chẻ tre của đối phương. Mùa xuân năm sau, quân của Hoàn Ônđã đên Bành Mô, cách Thành Đô 200dặm. Hoàn Ôn họp cùng các tướng. Mọingười đề nghị chia binh làm hai đạocùng tiến, có thể phân tán binh lực củaquân Hán. Duy tướng tiên phong Viên

Kiều trầm mặc không nói. Hoàn Ôn hỏi ý kiến Viên Kiều. ViênKiều nói: “Hiện tại quân ta đã thâm nhậpvào đất địch hàng vạn dặm; thắng thì lậpđại công, thua thì khó sống trở về. Nếuchia ra hai đạo, lòng quân không đồngnhất, ắt đại sự hỏng cả. Vậy nên hợp nhấtlực lượng làm một mà giành chiếnthắng”. Hoàn Ôn tán thưởng ý kiến củaViên Kiêu, rồi tiếp: “Cổ nhân dạy binhvào chỗ chết mà vẫn sống. Chúng ta gắnglên chút nữa, nhất định hạ được ThànhĐô”. Hoàn Ôn cho các binh sĩ ốm yếu ởlại Bành Mô trông coi quân nhu và nhữngthứ nặng, còn toàn bộ quân tinh nhuệmang theo 3 ngày lương khô, trang bị gọnnhẹ, tiến thẳng tới Thành Đô. Dọc đường

tướng địch Lý Quyền ngăn chặn, bị đánhba trận tả tơi phải chạy về Thành Đô. Gần Thành Đô, Lý Thế còn nhiềuquân. Y thân chinh ra tiền tuyến, bày trậnở dải Tạc Kiều để chống quân Đông Tấn. Quân của Hoàn Ôn trận đầu bị bất lợi,1 tướng tử trận, quân Hán thừa thắngxông lên, vạn mũi tên cùng bắn ra, cómũi tên bay trước tới đầu ngựa của HoànÔn, nhưng mặt ông không hề biến sắc. Đội tiên phong bắt đầu rối loạn,cómấy người bắt đầu rút chạy, tả hữukhuyên Hoàn Ôn tạm thời lùi bước,nhưng Hoàn Ôn không nghe, lớn tiếnggọi: “Viên tướng quân đâu rồi?”, ViênKiều đáp lời phi ngựa tới. Hoàn Ôn trao

kiếm cho Viên Kiều nói lớn: “Hợp nhất lực lượng làm một, thắngbại là ở trận này, quân ta từ xa tới, nếurút lui tất bại. Tướng quân hãy thay tađốc chiến, kẻ nào bỏ chạy, chém!”. ViênKiều vâng lệnh chém đầu một quan quânbỏ chạy rồi truyền đạt mệnh lệnh củaHoàn Ôn, thế trận lập tức ổn định, bắtđầu phản kích. Tiếng trống; trận tiếng hôchém giết vang động cả góc trời. Lý Thế thấy tình thế bất lợi, liền rútvào trong thành. Hoàn Ôn chi huy côngphá Thành Đô. Ông sai lính phóng hoảđốt cổng thành. Quân Hán nơm nớp losợ, mất tinh thần chiến đấu. Lý Thế thấyquân ta đã mất tinh thần chiến đấu, nửađêm mở cửa đông thành chạy chốn. Quân

Đông Tấn lập tức chiếm thành. Lý Thếchạy đến Hà Minh, chỉ còn vài ngườithân cận bên mình, hết cách cứu vãn,đành tự trói mình đi sau một cỗ quan tàiđến đầu hàng Hoàn Ôn. Hoàn Ôn diệt xong thành Hán, giải LýThế và hơn mười tôn thất trở về kinh đôKiến Khang. Thái hậu hỏi ông làm cáchnào chỉ trong vài tháng đã diệt xong nhàHán, Hoàn Ôn đáp: “Đó là công củatướng tiên phong Viên Kiều, hợp nhất lựclượng làm một mới thắng”. “ Cường nhược, hình dã” Mạnh hay yếu là do thực lực đốisánh lộ ra.

Khang Hy lấy mạnh đánh yếu,chiếm lại Đài Loan

Đời nhà Thanh, năm Thuận Trị thứ 18(năm 1661) tướng Trịnh Thành Côngđem quân bao vây Đài Loan buộc Thốngsứ Hà Lan đầu hàng. Đài Loan lại thuộcvề Trung Quốc. Sau khi thu phục Đài Loan, TrịnhThành Công đề ra qui hoạch phát triểnkinh tế Đài Loan, nhưng không may, vìnhiều năm chinh chiến gian khổ, ông lâmbệnh nặng mà mất. Vị anh hùng dân tộcra đi ở tuổi 38. Sau khi ông mất, nội bộ quân đội nảyra mâu thuẫn. Những tướng ủng hộ Trịnh

Thành Công lập em trai ông là Trịnh ThếTập lên làm vua. Con trưởng ông làTrịnh Kinh đang trấn thủ Hạ Môn liềnđem quân tới Đài Loan đánh bại nhữngngười ủng hộ Trịnh Thế Tập, lên làmvua. Trịnh Kinh tổ chức phát triển sảnxuất, di dân lập ấp, sau 7,8 năm kinh tếĐài Loan đã phục hồi. Nhưng Trịnh Kinhtừ bỏ ý chí thống nhất Tổ quốc của chamình, muốn tự lập 1 nước riêng. Lúc này,triều Thanh, Khang Hy đế Huyền Diệpđang tại vị, Ngô Tam Quế, Cảnh TinhTrung, Thượng Chi Tín... nổi loạn, TrịnhKinh nhân đó, đánh chiếm Hạ Môn,Tuyền Châu, Chương Châu, Triều Châuv.v... Năm Khang Hy thứ 16 (năm 1677),

Huyền Diệp 2 lần phái sứ giả ra ĐàiLoan chiêu dụ, song Trịnh Kinh cho rằngquân Thanh không thế vượt biển tácchiến đã cự tuyệt. Năm Khang Hy thứ 17(1678), nhà Thanh cơ bản khống chếchiến cuộc, liền tăng cường chuẩn bị: cửtướng Diêu Khải Thánh làm Tổng đốcPhúc Kiến, Vạn Chinh Sắc làm Thủy sưđề đốc Phúc Kiến, đóng chiến hạm,luyện thủy quân, xây dựng các đồn trại ởnơi hiểm yếu và bố trí lính trấn thủ.Huyền Diệp còn thông qua Diêu KhảiThánh phái một số người chui vào nội bộquân Trịnh Kinh mà hoạt động ly gián. Từ tháng 6 - tháng 11 năm Khang Hythứ 17 (năm 1678), có hơn 1200 quan lạivà 11600 binh sĩ ra hàng. Tiếp đó, tướng

Dương Nhất Báo đem 3 vạn 1 ngàn quânqui thuận triều đình. Năm 1680, Thủy sư đề đốc VạnChính Sắc đem chủ lực tấn công chiếmQuyên Châu, Hạ Môn, Hải Trừng, đưaquan binh đầu hàng tới các đảo ven biểnkhai khẩn, chuẩn bị đánh Đài Loan. Tháng Giêng năm 1861, Trịnh Kinhốm chết, con trưởng Trịnh Khắc Tạng kếvị. Thị vệ Phùng Tích Phạm bàn mưu vớivợ của Trịnh Thành Công, giết TrịnhKhắc Tạng, đưa con thứ là Khắc Sángcòn nhỏ tuổi lên ngôi. Một tân khách của quân Trịnh là TuyTruyền, làm thám báo cho quân Thanh, bímật gửi thư về nói: “Chú cháu họ Trịnh

đang giết lẫn nhau, bá quan văn võ khôngbiết làm gì, mỗi người một ý vua còn nhỏtuổi, đất nước trống rỗng, bên trong rốiloạn bên ngoài bất an, khó bề đứngvững”. Huyền Diệp thấy thời cơ đã đến, điềuVạn Chính Sắc làm Đề đốc lục quân, cửThi Lang là người trí dũng song toàn cónhiều kinh nghiệm hải chiến làm Thủy sưđề đốc Phúc Kiến, đem chiến thuyền tấncông Bành Hồ, Đài Loan. Người chấp chính ở Đài Loan vừamuốn duy trì ngôi vua và quvền lực, vừamuốn tranh thủ thời gian chuẩn bị chốngquân Thanh, phái sứ giả đến triều đìnhxin xưng thần nộp cống, bãi binh hòađàm, cho Đài Loan độc lập với Trung

Hoa. Thực lực của Huyền Diệp lúc nàyđã mạnh hơn trước, ông quyết thống nhất,nên cự tuyệt sứ giả, lệnh Thi Lang tiếncông. Thi Lang nguyên là tùy tướng củaTrịnh Thành Công, hiểu rất rõ quânTrịnh. Ông đem lực lượng đôi bên ra sosánh, thấy quân mình hơn hẳn đối phươngcả về số lượng lẫn chất lượng. Ồng chorằng Đài Loan là hòn đảo trơ trọi ngoàibiển, rất dễ bị bọn thực dân xâm lấn, cầnphải được thống nhất với đất liền và tăngcường quản lý, phát triển mọi mặt chínhtrị, quân sự, kinh tế. Do đó, khi nhậnđược lệnh, ông lập tức khẩn ưương huấnluyện thủy quân. Thi Lang chọn tiết gió nồm, giữa

tháng Sáu năm Khang Hy thứ 22 (năm1683), bắt đầu tiến công. Vào thời giannày, gió nhẹ sóng yên, ban đêm yên tĩnh,có thể tập trung chiến thuyền trên biển,tìm chỗ yếu của kẻ địch mà bố trí tiếncông. Bành Hồ là 1 quần đảo gồm 36 đảolớn nhỏ. Tướng Trịnh trấn thủ Bành Hồlà Lưu Quốc Hiên đã sớm dựng thành lũythấp dài 20 dặm, bố trí hỏa pháo phòngthủ nghiêm mật. Nghe tin triều đình pháiThi Lang đem đại quân tiến công, Lưuchuẩn bị đối phó. Hạm đội tiên phong của quân Thanhthuận gió xông vào giữa hạm đội địch, bịhạm đội địch vây chặt, Thi Lang dẫn hạmđội chủ lực tiếp cứu, trong đánh ra ngoài

đánh vào, trận ác chiến kéo dài suốt mấyngày vẫn bất phân thắng bại. Thi Lang bịthương vào mắt phải, suýt nữa gục ngã.Ông quyết định chia quân ra làm ba mũitấn công: Tổng binh Nguỵ Minh và TrầnMãng, mỗi người đem 50 chiến hạmđánh 2 đảo Ngưu Tâm Loan và Kê Lung. Lam Minh tiếp tục tiến công Bành Hồ.Thi Lang chỉ huy hạm đội chủ lực gồm56 chiến hạm tiến vào trung lộ. Qua 1ngày hải chiến ác liệt, quân Trịnh thua to.Quân Thanh chiếm toàn bộ quần đảoBành Hồ. Lưu Quốc Hiên chạy ra Đài Loan làmtập đoàn họ Trịnh hoảng loạn, người bảođánh, kẻ bào chạy, người lại bảo đầuhàng.

Sau khi chiếm Bành Hồ, Thi Lang ápdụng biện pháp chiêu hồi: đối xừ tốt vớicác hàng binh, cấp phát tiền lương, chạychữa cho người bị thương, cấp thuyềncho người muốn hồi hương về Đài Loan.Chính sách này có ảnh hưởng rất lớn,một số thành viên của tập đoàn họ Trịnhđã mất hết ý chí chiến đấu, chỉ mongquân triều đình sớm đến để đầu hàng. Khang Hy đế Huyền Diệp nhân đóchiêu dụ họ Trinh hãy ngửng chống cự, từbỏ ý đồ phân liệt, sẽ được khoan hồng,hưởng quyền lợi vốn có. Nhà vua lại còntuyên bố: “Chỉ dụ này có nhật nguyệtchứng giám, trẫm quyết không nuốt lời”. Đồng thời, Thi Lang, Lam Lý thừa lúc

nước triều dâng cao sương mù dày đặcbuổi sớm trên biển, chỉ huy ham đội baovây Đài Loan. Người chấp chính của họTrịnh thấy đảo bị bao vây, đại thế chẳngcòn, cuối cùng chấp nhận qui thuận triềuđình. Trịnh Khắc Tạng đem ấn tín và bảnđồ dâng nộp, Thi Lang tiếp nhận, pháitướng lĩnh đi uý lạo trăm họ và cử ngườiđem tin chiến thắng về triều. Khang Hyđế Huyền Diệp phong Thi Lang làm TịnhHải hầu, lệnh đưa Trịnh Khắc Tạng vềkinh phong tước Hải Trừng công; banthưởng cho những người có công. Từđây, Đài Loan lại về thống nhất vớiTrung Hoa. “Thiện động địch giả, hình chi, địch

tất tòng chi; dữ chi, địch tất thủ chi. Dĩthủ động chi, dĩ tốt đãi chi ” Tướng giỏi biết điều động kẻ địch,nguỵ trang để dụ địch khiến kẻ địch dichuyển theo ý muốn của ta; dùng lợinhỏ mà dẫn dụ kẻ địch, địch ắt đến đểchiếm đoạt. Dùng cách đó mà điềuđộng kẻ địch đến nộp mạng.

Tôn Tẫn dụ Bàng Quyên tới chỗchết

Năm Chu Hiển vương thứ 27 (năm342 trước Công Nguyên), Ngụy Huệvương sai đại tướng Bàng Quyên đembinh đánh Hàn. 2 năm trước, Ngụy Huệvương từng lấy tư cách bá chủ triệu tậpchư hầu hội minh, triều kiến thiên tử, lúcấy nước Hàn không đến. Lần này Ngụycất binh lấy cớ là trừng phạt Hàn. Vua Hàn nghĩ nước mình nhỏ yếu, khóbề chống đỡ, vội cử sứ giả sang Tề cầuviện. Tề Uy vương triệu tập quần thầnthương nghị. Tôn Tẫn nói: “Ta nên nhận lời cứu để

Hàn ra sức chống Ngụy, nhưng ta khôngnên vội cất binh mà chờ khi lực lượngNgụy bị tiêu hao nặng, ta hãy đem quâncứu Hàn; như vậy vừa tránh tổn thất chota, vừa làm cho nước Hàn tôn kính ta”.Vua Tề cho là phải, trả lời đồng ý cứuviện. Nước Hàn đã có Tề làm chỗ dựa,dốc toàn lực chống Ngụy, nhưng vì sứcyếu, 5 trận thua cả 5. Cầm cự được ngótmột năm, nước Hàn thấy khó giữ được,lại phái sứ giả sang Tề cứu viện ngay. Tề Uy vương lệnh cử Điền Kỵ làmchủ tướng, Tôn Tẫn làm quân sư đemquân cứu Hàn, nhưng theo kế của TônTẫn, không đem quân sang Hàn, mà tiếnthẳng đến kinh đô Đại Lương của Ngụy. Ngụy Huệ vương thấy đại quân đang

ở bên nước Hàn, quân còn lại trong nướckhông địch nổi quân Tề, sai người hoảtốc sang Hàn gọi Bàng Quyên mang binhvề cứu. Bàng Quyên đem binh trở về thìquân Tề cũng vừa vượt qua biên giớitiến vào đất Ngụy. Ngụy Huệ vương huyđộng 10 vạn binh mã toàn quốc, cử tháitử Thân làm thượng tướng. Bàng Quyênlàm đại tướng, quyết chiến với quân Tề. Điền Kỵ hỏi kế Tôn Tẫn. Tôn Tẫnnói: “Quân Ngụy hung hãn, coi thườngquân ta, nếu quân ta giả thua rút chạy,quân Ngụy ắt sẽ liều lĩnh đuổi theo. Binhpháp từng dạy, chạy một trăm dặm đểtranh lợi thì đại tướng cũng sẽ lâm ngay.Như vậy quân ta có thể dụ địch màđánh”. Theo kế Tôn Tẩn, Điền Kỵ ra

lệnh cho quân gặp giặc chỉ đánh sơ rồichạy. Quân Ngụy đuổi theo. Trên đường lui quân, ngày thứ nhấtĐiền Kỵ lệnh cho quân đắp bếp như cho10 người ăn. Ngày thứ hai, số bếp giảmcòn một nửa. Ngày thứ ba, số bếp giảmchỉ còn đủ cho 2 vạn người. Bàng Quyên đem quân truy đuổi 3ngày, thấy số bếp quân Tề ngày mộtgiảm, kiêu ngạo nói: “Ta biết quân Tềkhiếp nhược, không dám chiến đấu. Lầnnày chúng mới tiến vào nước ta được vàingày mà số binh sĩ đào ngũ đã quá nửa”.Rồi Bàng Quyên lệnh bỏ bộ binh. Chỉđem lính khinh kỵ đuổi gấp cho kịp. Quân Tề rút lui về đến biên giới rồi,

lại cố ý bỏ lại các xe nặng. Quân Ngụytranh nhau cướp. Bàng Quyên càng chorằng quân Tề đã rối loạn hoàn toàn, thúcquân tiến sâu vào đất Tề. Quân Tề lùi đến Mã Lăng (đông namhuyện Đại Danh, tỉnh Hà Bắc), đường sánhỏ hẹp, địa hình hiểm trở, dừng lại maiphục. Tôn Tan tính lộ trình của quân Ngụy,đêm nay sẽ đến Mã Lăng, bèn sai bóc vỏmột cây lớn bên đường, rồi viết lên thâncây dòng chữ: “Bàng Quyên bỏ mạngdưới gốc cây này”. Tiếp đó Tôn Tẫn lạinói Điền Kỵ bố trí phục binh, phái cungthủ mai phục gần chỗ cây có hàng chữ nọvà dặn: “Trong đêm tối, khi thấy có lửasáng thì lập tức bắn lên vào đó”.

Tối hôm đó, Bàng Quyên quả nhiêndẫn quân tới Mã Lăng, tiến vào ổ phụckích của quân Tề. Bàng Quyên đang đi,chợt thấy trên thân cây trăng trắng bênđường có viết tên mình liền sai ngườiđốt đuốc lên đọc cho rõ. Bàng Quyên chưa kịp đọc hết chữ,hàng vạn mũi tên đã bắn tới. Quân Ngụykhông kịp đề phòng, nháo nhác hỗn loạn.Bàng Quyên tả xung hữu đột định mởđường máu, nhưng địa thế hiểm yếu,quân Tề lại vây chặt, nhốt quân Ngụyvào trong một cái túi, không sao thoátnổi. Bàng Quyên sức cùng lực kiệt, tựbiết không phải đối thủ của Tôn Tẫn,cảm thấy hổ thẹn, liền tự sát.

Quân Tề thừa thắng phản công đánhtan quân Ngụy, bắt thái tử Thân, diệt 10vạn quân Ngụy. Sau thảm bại đó, nướcNgụỵ không gượng dậy nổi. “Thiện chiến giả, cầu chi ư thế, bấttrách ư nhân, cố năng trạch nhân nhinhiệm thế” Người giỏi tác chiến biết tạo nêntình thế có lợi, chứ không trách cấpdưới, biết chọn và sử dụng nhân tài màtạo lợi thế.

Tào Tháo chọn người tài giữ đượcHợp Phì

Tháng Giêng năm Kiến An thứ 18(năm 213) Tào Tháo đem 40 vạn quânđánh Đông Ngô. Tôn Quyền chỉ huy 7vạn binh mã chống cự, đôi bên đánh nhauhơn một tháng. Tào Tháo thấy chiếnthuyền của Tôn Quyền trước sau vẫn độingũ chỉnh tề, khen: “Ước gì ta có đượcmột đứa con trai như Tôn Quyền!” rồi hạlệnh rút quân. Tào Tháo để các tướng Trương Liêu,Nhạc Tiến, Lý Điển ở lại giữ trọng trấnHợp Phì, lại giao cho hộ quân Tiết Đễ 1mật thư, dặn khi nào Tôn Quyền đem

quân đến đánh mới được bóc ra. Năm Kiến An thứ 20 (năm 215) thángBa, Tào Tháo đem quân đánh Trương Lỗở Hán Trung. Quả nhiên tháng 8 năm đó,Tôn Quyền đem 10 vạn quân đánh HợpPhì. Quân giữ Hợp Phì chỉ có hơn 7000,tình thế thập phần nguy cấp. Tiết Đễ và các tướng vội bóc mật thưcủa Tào Tháo, thấy trong viết: “Nếuquân Tôn Quyền tới, Trương Liêu, LýĐiển đem quân đánh, Nhạc Tiến giữthành, khỏi cần tham chiến”. Trương Liêu nguyên là tùy tướng củaLã Bố. Sau thất bại của Lã Bố (năm198), Trương Liêu đầu hàng Tào Tháo,15 năm qua lập nhiều chiến công, được

Tào Tháo tin dùng, phong tước Đô đìnhhầu. Trương Liêu đã hiểu được ý đồ củaTào Tháo trong mật thư. Mấy tướng kia nghĩ mãi không ra:“Quân ta chưa = 1/10 quân Tôn Quyền,giữ thành chưa xong, nói gì đến việc đemquân ra đánh?”. Trương Liêu nói: “Tào Công viễnchinh, không thể đem quân cứu viện, nêndặn chúng ta phải chủ động đánh địch khichúng chưa vây kín thành, để làm chúngmất nhuệ khí và để quân ta an tâm chốngcự thì mới có thể giữ được Hợp Phì”. Trương Liêu thấy các tướng còn dodự, liền nói: “Thắng bại là ở trận này,nếu các vị còn nghi ngại, Trương mỗ

nguyện một mình xuất chiến!”. Lý Điểnnói: “Tôi cùng đi với tướng quân”. Thế là Trương Liêu chọn 800 quântinh nhuệ, giết bò khao thưởng để đếnsáng hôm sau, cùng Lý Điển dẫn quân ratấn công. Trương Liêu phóng ngựa dẫnđầu, xưng to tên họ, xông vào trận địch,chém chết luôn hai viên đại tướng, tiếnthẳng tới doanh trướng của Tôn Quyền.Tôn Quyền bị tập kích bất ngờ, cả kinh.Các tướng lúng túng, rút lên chỗ cao,dùng trường thương tử thủ. Trương Liêuquát lớn, gọi Tôn Quyền ra quyết chiến.Tôn Quyền nhất thời chưa dám vọngđộng. Sau thấy Trương Liêu chỉ có vài trămngười ngựa, Tôn Quyền bèn điều quân

vây chặt. Trương Liêu tả xung hữu đột,ác chiến từ sáng đến trưa, làm nhụt hẳnnhuệ khí của quân Tôn Quyền. Trương Liêu dẫn mấy chục kỵ binhphá vây thoát ra, nhưng thấy còn có quânmình chưa thoát ra được, ông lại xôngvào cứu nốt. Quan quân của Tôn Quyềnkhông ai cản nổi. Trương Liêu trở về thành, tăng cườngphòng thủ. Các tướng lĩnh vô cùng thánphục ông, sĩ khí dâng cao. Tôn Quyềnvây đánh hơn 10 ngày không được, đànhkéo quân ra về. Trương Liêu thừa thếtruy kích, khi thấy đại bộ phận quân địchđã lùi về bờ nam sông Tiêu Dao (đôngbắc Hợp Phì), mà Tôn Quyền còn ở bờbắc, ông liền thúc ngựa xông tới.

Các tướng bảo vệ Tôn Quyền lui tớibờ sông, thấy cầu đã gãy, quân địch đuổiphía sau lưng, đành thúc ngựa lội quasông mới thoát hiểm. Tào Tháo được tin Trương Liêu làmđúng như mật thư của mình, dũng cảmxuất chiến, đánh lui Tôn Quyền, liềnphong cho Trương Liêu làm Chinh đôngtướng quân. Năm sau, Tào Tháo xuống Hợp Phì,thăm lại sa trường nơi Trương Liêu huyếtchiến, cảm thán hồi lâu, đoạn nói với cáctướng: “Quân Tôn Quyền đông gấp bội,tưởng mình tất thắng mà sanh kiêu ngạoTrương Liêu dũng cảm đánh địch màgiành chiến thắng. Nhờ đó mới giữ được

thành vậy! ”.

THIÊN VI: HƯ THỰC

Phàm tiên xử chiến địa nhi đãi địchgiả dật, hậu xử chiến địa nhi xu chiến giảlao. Cố thiện chiến giả, trí nhân nhi bấttrí ư nhân. Năng sử địch nhân tự chí giả, lợi chidã; năng sử địch nhân bất đắc chí giả, hạichi dã. Cố địch dật năng lao chi, bãonăng cơ chi, an năng động chi. Xuất kỳsở tất xu, xu kỳ sở bất ý. Hành thiên línhi bất lao giả, hành ư vô nhân chi địadã; công nhi tất thủ giả, công kỳ sở bấtthủ dã; thủ nhi tất cố giả, thủ kỳ sở bấtcông dã.

Cố thiện công giả, địch bất tri kỳ sởthủ; thiện thủ giả, địch bất tri kỳ sở công.Vi hồ vi hồ, chí ư vô hình; thần hồ thầnhồ, chí ư vô thanh, cố năng vi địch chi tưmệnh. Tiến nhi bất khả ngự giả, xung kỳhư dã; thoái nhi bất khả truy giả, tốc nhibất khả cập dã. Cố ngã dục chiến, địchtuy cao lũy thâm câu, bất đắc bất dữ ngãchiến giả, công kỳ sở tất cứu dã; ngã bấtdục chiến, hoạch địa nhi thủ chi, địch bấtđắc dữ ngã chiến giả, quai kỳ sở chi dã. Cố hình nhân nhi ngã vô hình, tắc ngãchuyên nhi địch phân. Ngã chuyên vinhất, địch phân vi thập, thị dĩ thập côngkỳ nhất dã, tắc ngã chúng nhi địch quả,năng dĩ chúng kích quả giả, tắc ngô chisở dữ chiến giả, ước hĩ. Ngô sở dữ chiến

chi địa bất khả tri, bất khả tri tắc địch sởbị giả đa, địch sở bị giả đa, tắc ngô sởdữ chiến giả quả hĩ; cố bị tiền tắc hậuquả, bị hậu tắc tiền quả, bị tả tắc hữuquả, bị hữu tắc tả quả; vô sở bất bị, tắcvô sở bất quả. Quả giả, bị nhân giả dã;chúng giả, sử nhân bị kỷ giả dã. Cố tri chiến chi địa, tri chiến chi nhật,tắc khả thiên lí nhi hội chiến. Bất trichiến địa, bất tri chiến nhật, tắc tả bấtnăng cứu hữu, hữu bất năng cứu tả, tiềnbất năng cứu hậu, hậu bất năng cứu tiền,nhi huống viễn giả sổ thập lí, cận giả sổlí hồ? Dĩ ngô độ chi, việt nhân chi binhtuy đa, diệc hề ích ư thắng tai? Cố viết:thắng khả vi dã. Địch tuy chúng, khả sửvô đấu.

Cố sách chi nhi tri đắc thất chi kế, tácchi nhi tri động tĩnh chi lý, hình chi nhitri tử sinh chi địa, giác chi nhi tri hữu dưbất túc chi xứ. Cố hình binh chi cực, chíư vô hình; vô hình, tắc thâm gián bấtnăng khuy, trí giả bất năng mưu. Nhânhình nhi thố thắng ư chúng, chúng bấtnăng tri; nhân giai tri ngã sở dĩ thắng chihình, nhi mạc tri ngô sở dĩ chế thắng chihình. Cố kỳ chiến thắng bất phục; nhi ứnghình ư vô cùng. Phù binh hình tương thuỷ, thủy chihành, tị cao nhi xu hạ; binh chi hình, tịthực nhi kích hư. Thủy nhân địa nhi chếlưu, binh nhân địch nhi chế thắng. Cốbinh vô thường thê, thủy vô thường hình.Năng nhân địch biến hoá nhi thủ thắng

giả, vị chi thần. Cố ngũ hành vô thường thắng, tứ thờivô thường vị, nhật hữu đoản trường,nguyệt hữu tử sinh. Dịch nghĩa: Phàm đến chiến địa trước mà đợiđịch là chủ động an nhàn, đến chiến địasau mà ứng chiến là bị động mỏi mệt.Cho nên, người chỉ huy tác chiến giỏi cóthể điều động kẻ địch, chứ không theo sựđiều động của địch. Làm cho địch tự đến nơi ta định trướclà kết quả của việc dùng lợi nhỏ mà dụdịch; làm cho địch không thể đến nơi nómuốn, là do ta cản nó. Do vậy, địch đangnghỉ ngơi, ta phải làm cho nó mỏi mệt,

địch đầy đủ lương thực, ta phải làmchúng đói khát thiếu thốn, địch đóng trạiyên ổn, ta phải làm cho chúng di động,đó là vì nơi ta tấn công, địch ắt phải đếnứng cứu. Ta đi ngàn dặm mà không mệtmỏi, là vì ta đến những nơi không cóđịch ngăn trở; ta đánh mà chắc thắng làvì ta tiến công vào nơi địch không thểphòng thủ; ta phòng thủ vững chắc, vì tabiết trước nơi đó sẽ bị địch tấn công. Cho nên người giỏi tiến công thì địchkhông biết đâu mà phòng thủ; người giỏiphòng thủ thì địch không biết đâu mà tiếncông. Vi diệu thay! vi diệu đến mứckhông trông thấy. Thần kỳ thay! Thần kỳđến mức không nghe tiếng! Bởi vậy ta cóthể nắm vận mạng địch trong tay vậy. Ta

tiến công mà địch không ngăn nổi, vì tanhư đánh vào chỗ không người; ta thoáilui mà địch không thể đuổi theo, vì tahành động mau lẹ, địch chẳng đuổi kịp.Cho nên, ta muốn đánh, dù địch có lũycao hào sâu cũng phải giao chiến với ta,bởi vì ta đánh vào nơi địch buộc phảiứng cứu; ta không muốn đánh, vạch đấtmà phòng thủ, địch cũng không thể tiếnđánh ta, vì ta làm cho chúng phải thayđổi hướng tiến công. Ta làm cho địch bộc lộ lực lượng màta thì như vô hình, như vậy ta có thể tậptrung binh lực, còn địch thì phân tán lựclượng. Ta tập trung binh lực ở một nơi,địch phân tán lực lượng ở 10 nơi, tức làta dùng 10 đánh 1, như thế ta đông, địch

ít, có lợi hẳn cho ta. Dùng nhiều quânđánh ít quân, tương quan ta địch rõ ràngta thắng. Nơi ta muốn tiến công, địchkhông thể biết, không thể biết ắt địchphải phòng bị nhiều nơi, đã phòng bịnhiều nơi, ắt ở nơi ta muốn đánh sẽ ítđịch. Cho nên địch giữ được mặt trướcthì mặt sau yếu mỏng, giữ được bên tráithì bên phải yếu mỏng, giữ được bênphải thì bên trái yếu mỏng, phòng bị ởkhắp nơi thì nơi nào cũng yếu mỏng.Binh lực yếu mỏng là vì phải phòng bịkhắp nơi, binh lực dồi dào là nhờ buộcđịch phải phòng bị khắp chốn. Cho nên, biết trước địa điểm và thờigian giao chiến thì dù xa ngàn dặm cũngcó thể giao chiến với địch. Không biết sẽ

đánh ở đâu, đánh lúc nào, thì cánh tảkhông thể cứu cánh hữu, cánh hữu khôngthể cứu cánh tả, mặt trước không thể cứumặt sau, mặt sau không thể cứu mặttrước, huống hồ xa hàng ngàn dặm, gầntrong vài dặm thì sao? Theo ý ta, vượtngười về quân số đâu có ích gì cho tatrong việc thắng bại. Cho nên thắng lợicó thể do ta tạo thành, quân địch tuyđông, có thể làm cho chúng không thể đọsức với ta. Cho nên phải lập mưu tính kế, phântích kế hoạch tác chiến của địch; khiêukhích 1 chút để nắm được qui luật hoạtđộng của địch, trình sát tình huống đểxem chỗ nào có lợi, chỗ nào bất lợi đánhthử một chút để xem binh lực của địch

hư thực mạnh yếu. Cho nên ta nguỵ trangthật khéo khiến địch không nhận ra tungtích, không nhận ra tung tích, thì dù giánđiệp có chui sâu cũng không biết kĩ đượcquân ta, kẻ địch khôn ngoan mấy cũngchẳng biết cách đối phó với quân ta. Căncứ vào sự thay đổi tình hình bên địch màvận dụng linh hoạt chiến thuật, dù có bàysẵn thẳng lợi trước mắt mọi người màngười ta cũng không nhận biết sự ảo diệucủa nó. Người ta chỉ biết ta dùng cáchnào thắng địch, chứ không biết ta đã vậndụng phương pháp ấy như nào. Cho nênchiến thắng lần sau không lặp lại phươngthức lần trước, mà là nhờ thích ứng vớitình huống mới, biến hoá vô cùng. Quy luật dùng binh giống như dòng

chảy của nước. Nước chảy từ cao xuốngthấp. Thắng lợi của chiến tranh là dotránh chỗ cứng, cho thực của địch màđánh vào chỗ mềm chỗ hư của địch.Nước tùy địa hình cao thấp mà địnhhướng chảy, tác chiến thì căn cứ vào tìnhhình kẻ địch mà quyết định cách đánhkhác nhau. Cho nên, dùng binh tác chiến khôngcó hình thế chiến trường cố định, khôngcó phương thức tác chiến cố định. Dựavào biến đổi của tình hình địch mà chiếnthắng thì gọi là dụng binh như thần. Ngũ hành tương sinh tương khắc,không có hành nào luôn thắng, 4 mùa nốitiếp thay nhau, không có mùa nào cố địnhmãi, bóng mặt trời có lúc ngắn lúc dài,

vành trăng có khi tròn khi khuyết. Tóm tắt nội dung: Ở thiên này, Tôn tử phân tích mốiquan hệ thống nhất đối lập giữa “hư” và“thực” trong hoạt động quân sự, luận giảitoàn diện phương pháp trọng yếu vànguyên tắc cơ bản của việc giành quyềnchủ động trong chỉ huy tác chiến. Tôn tửhết sức đề cao việc nhận thức toàn diệnvà nắm vững đầv đủ quan hệ biện chứnggiữa “hư” và ‘'thực”, việc tích cực giànhlấy quyền chủ động tác chiến “điều độngkẻ địch chứ không bị động theo sự sắpđặt của địch”. Thực hiện nguyên tắc “tránh thựcđánh hư” vào thực tế như thế nào? Tôn

tử cho rằng trong hành động tác chiến, tấtphải cụ thể hoá ở năm điểm sau đây: • Buộc địch bộc lộ lực lượng, mêhoặc và đánh lừa kẻ địch, khiến chúngbộc lộ chỗ yếu rồi mới đánh vào đó. • “Dùng 10 đánh 1”, tập trung ưu thếbinh lực, quyết định địa điểm giao chiếnvới địch. • Căn cứ vào sự biến đổi của địchmà thủ thắng. Trong quá trình tác chiến,tùy tình hình địch thay đổi mà điều chỉnhbố trí lực lượng và thay đổi phưưng thứctác chiến của ta, trước sau vẫn giữ đượcquyền chủ động. • Biết trước địa điểm và thời giangiao chiến, trinh sát địa hình chiến

trường, nắm được thời tiết ở chiếntrường, toàn bộ tình hình địch. • Đánh vào nơi địch phải ứng cứu,tức là chọn đúng hướng chủ công. Tôn tử cho rằng chỉ cần xác định đúngtư tưởng chỉ đạo tác chiến và thực thiphương thức tác chiến thích hợp, thìthắng lợi chẳng những có thể thấy trước,mà còn có thể tạo nên (“thắng khả vidã”) “Phàm tiên xử chiến địa nhi đãiđịch giả dật, hậu xử chiến địa nhi xuchiến giả lao ”, Phàm đến chiến địa trước mà đợiđịch là chủ động an nhàn, đến chiếnđịa sau mà ứng chiến là bị động mỏi

mệt.

Lý Tự Thành chiếm trận địa trước,diệt quân Minh

Năm Minh Sùng Trinh thứ 15 (năm1642), nghĩa quân Lý Tự Thành tại NangThành (Hà Nam), sau khi tiêu diệt tổngđốc Uông Kiều Niên, liên hợp với nghĩaquân của La Nhữ Tài, Viên Thời Trung,chiếm 29 châu huyện quanh Khai Phong,quân số hơn trăm vạn, hoàn toàn nắmquyền chủ động chiến trường ở Hà Nam,cuối tháng Tư, lại vây đánh Khai Phonglần 3. Khai Phong là thủ phủ tỉnh Hà Nam.Sùng Trinh hoàng đế Chu Do Kiểm mấylần hạ lệnh điều động binh lực toàn quốc

đến cứu viện cho Khai Phong. Từ tháng 5, tháng 6, Đô đốc ĐinhKhải Duệ, Tổng đốc Bảo Định DươngVăn Nhạc, Tổng binh Tả Lương Ngọc...là các tướng nhà Minh đem 40 vạn binhmã lần lượt tới Chu Tiên. Trấn Chu Tiên là cửa ngõ trọng yếucủa phủ Khai Phong, tiện đường thủy bộ.Trước thế công của quân triều đình, LýTự Thành chỉ để một bộ phận nhỏ binhmã khống chế quân địch trong phủ KhaiPhong, còn tự mình dẫn chủ lực tới trấnChu Tiên trước, chiếm đồi cao phía tâynam. Lý Tự Thành sai quân lấp kín phíathượng lưu dòng Sa Hà để cắt đứt nguồn

nước của quân Minh. Đường giao thôngphía tây nam lại xẻ đường sâu, rộng hàngtrượng và đào một cái hào dài hàng trămdặm. Như vậy có thể cắt đường vậnlương của địch, vừa ngăn cản đường rútchạy của quân địch về phía Nang Dương.Lý Tự Thành còn cho xây các ụ pháo nhưnhững pháo đài, xung quanh có chiến hàokhá sâu, bên trong mai phục tinh binh. Hạ tuần tháng 6, các đạo quân triềuđình đã tập trung ở Thủy Ba tập, phíađông trấn Chu Tiên, doanh trại nối nhaudài hơn 20 dặm, đối diện với doanh trạicủa nghĩa quân ở phía tây nam. Hôm sau,Tổng đốc Bảo Định Dương Văn Nhạccho đại bác nổ súng tấn công trước.Nghĩa quân trên đồi cao thì pháo kích

xuống doanh trại của Tá Lương Ngọc màquân họ Tả không thể bắn trả được. Sau mấy ngày giao chiến, quân Minhkiệt nước uống, thiếu lương ăn, đạn pháocòn ít. Dương Văn Nhạc hy vọng quântrong phủ Khai Phong kéo ra nhưng cổngthành vẫn đóng im ỉm. Đinh Khải Duệ thúc giục các tướnghiệp đồng xuất kích. Nhưng đây là binhmã tứ xứ dồn về, tướng nào cũng có tínhtoán riêng, chẳng ai chịu nghe ai. Tả Lương Ngọc không hề thông báo gìcho Đinh Khải Duệ, lặng lẽ hạ lệnh luiquân về phía nam. Bộ binh đi trước, kỵbinh đi sau, rút về Nang Dương. Đạoquân của họ Tả là cánh quân mạnh nhất,

tới mười vạn binh mã. Thấy đạo quânnày rút lui, các đạo khác cũng dao độnglần lượt lui quân. Lý Tự Thành thấy quân họ Tả dichuyển về phía nam, cho rằng đạo quânấy sẽ liều mạng tử chiến, không nên ngănchặn. Nhưng để bộ binh đi qua rồi hãyđánh đuổi phía sau thì nhất định thắnglợi. Nghĩa quân để bộ binh đi qua, cònvới kỵ binh giao chiến nghĩa quân đã luilại, giả bộ non yếu. Tả Lương Ngọc tưởng nghĩa quânkhiếp sơ, không dám truy đuổi, có thể antâm đào thoát, bảo tồn lực lượng, thế làkhông ngần ngại rút về Nang Dương. Điđược 80 dặm thì đến nơi nghĩa quân đãđào hào dài từ trước. Lúc này, người

ngựa đã mệt, lũ lượt dắt ngựa xuống hàođể vượt qua. Lý Tự Thành dẫn đại quân đột nhiêntừ sau lưng tràn tới. Quân triều đình thấyhọ thì hoảng hốt ào qua hào, hàng ngũ rốiloạn, người ngựa ngã chỏng chơ, lớp sauđè lớp trước, thây lấp đầy cả đường hào.Nghĩa quân do Lý Tự Thành phân côngchặn phía trước cũng vừa tới, giết nốtnhững kẻ vượt được qua hào. Tả Lương Ngọc nhìn bốn bề thấy toànlà nghĩa quân, đành vứt bỏ đội ngũ, đemmấy chục thân tín chạy về hướng NangDương. Nghĩa quân thừa thắng đuổi theocác đạo quân khác, tiêu diệt phần lớnquân triều đình. Đinh Khải Duệ, DươngVăn Nhạc tháo chạy về phía Nhữ Ninh

(Nhữ Nam, tỉnh Hà Nam), dọc đường vútbỏ cả văn thư, ấn kiếm. Quân Minh ởtrấn Chu Tiên thảm bại. “Thiện chiến giả, chí nhân nhi bấtchi ư nhân ” Người chỉ huy tác chiến giỏi có thểđiều động kẻ địch, chứ không bị độngtheo sự sắp đặt của địch.

Cảnh Yểm nhiều phen điều độngquân địch, diệt Trương Bộ

Vương triều Đông Hán từ sau khi kiếnlập (năm 25) trở đi, Quang Võ đế LưuTú muốn thống nhất toàn quốc, liền bắtđầu chiến tranh tiêu diệt các thế lực địachủ cát cứ ở các nơi. Năm Kiến Võ thứ năm (năm 29) thếlực cát cứ ở vùng Quang Đông chỉ còncó Trương Bộ. Tháng 10 năm đó, Lưu Túlệnh cho đại tướng Cảnh Yểm đem quânđánh Trương Bộ. Trương Bộ nghe tin Cảnh Yểm tiếncông, vội bố trí binh lực: đại tướng PhíẤp đóng quân ở Lịch Hạ, Chúc A, lại

lập mấy chục doanh trại ven ChungThành và Thái Sơn để phòng thủ. Cảnh Yểm dẫn quân tới bờ tây HoàngHà, chỉ huy quân vượt Hoàng Hà và TếThủy, trước hết công phá Chúc A. CảnhYểm chừa một góc Chúc A để cho quâncủa Trương Bộ chạy về Chung Thành.Quân phòng thủ Chung Thành thấy quântừ Chúc A thua chạy về đó liền bỏ thànhchạy luôn. Phòng tuyến của đại tướng PhíẤp xây dựng tan vỡ. Phí Ấp liền cử Phí Cản chỉ huy mộtbộ phận binh mã khống chế thành Cự Lý(đông bắc Lịch Thành, tỉnh Sơn Đông) ởphía đông Lịch Hạ, để chặn quân Hán tấncông.

Cảnh Yểm cố ý tuyên bố cho toànquân nghỉ ngơi ba ngày chỉnh đốn hàngngũ, rồi sẽ tập trung binh lực đánh CựLý, đoạn ngầm thả một số tù binh để họmang tin đó về báo cho Phí Âp. Phí Ấpđược tin này quả nhiên 3 ngày sau đemquân đến cứu viện Cự Lý, Cảnh Yểm đãmai phục tinh binh ở gần Cự Lý, đợi PhíÂp tới ào ra chém chết Phí Ấp, đánh tanđạo quân đó. Phí Cản sợ không giữ nổi Cự Lý, đemquân chạy về huyện Kịch, quân Hán phátan hơn 40 quân doanh, chiếm Tế Nam. Huyện Kịch là thủ phủ của TrươngBộ, phía tây có Trương Lam, em củaTrương Bộ chỉ huy hơn 2 vạn tinh binhđóng ở Tây An, lại có hơn 1 vạn quân

phòng thủ Lâm Tri, khoảng cách giữa haithành chưa đầy 40 dặm. Cảnh Yểm saukhi chiếm Tế Nam, đem quân đến HoạchTrung nằm giữa Tây An và Lâm Tri rồiphân tích tình hình phòng ngự của đốiphương, cho rằng thành Tây An nhỏnhưng kiên cố, lại có nhiều tinh binhphòng thủ; còn Lâm Tri tuy lớn nhưngphòng thủ sơ sài, dễ đánh, bèn tiến đánhLâm Tri. Nhưng tùy tướng là Tuần Lươngcho rằng nếu đánh Lâm Tri thì Tây An sẽđến cứu; đánh Tây An thì Lâm Tri khôngđám cứu, do đó nên đánh Tây An. CảnhYểm liền nói: “Địch có dám cứu việnkhông, là do ta điều động được chúnghay không. Nếu quân ta làm cho địch ởTây An tự lo cho mình chưa xong, tất sẽ

không dám cứu Lâm Tri. Đợi quân ta hạxong Lâm Tri, sẽ cắt đứt liên hệ giữaTây An với huyện Kịch, làm cho Tây Anbị cô lập. Tây An bị cô lập, tất địch sẽbỏ thành mà chạy. Ngược lại, nếu quân tađánh Tây An trước, tất địch sẽ cố thủ, tabị thêm thương vong. Dù có đánh phá, sẽbức Trương Lam rút về Lâm Tri, liênhợp với quân ở Lâm Tri mà đánh ta, sẽkéo dài thời gian tác chiến. Quân ta ở lâutrên đất địch sẽ gặp nhiều bất lợi”. Thế là các tướng thống nhất ý kiếnvới Cảnh Yểm, tung tin 5 ngày sau sẽđánh Tây An. Trương Lam nghe tin, đêmngày tăng cường phòng thủ. Đến nửa đêm ngày thứ tư, Cảnh Yểmlệnh cho toàn quân ăn no, canh năm thì

bất ngờ tiến đánh Lâm Tri, chỉ mất nửangày đã chiếm được thành. Trương Lamthấy Lâm Tri thất thủ, sợ bị cô lập, liềnđem quân rút về huyện Kịch, Cảnh Yểmung dung chiếm Tây An. Bị mất Lâm Tri và Tây An, TrươngBộ cả kinh, đích thân cùng Trương Lam,Trương Hoằng đem 20 vạn quân tới phíađông Lâm Tri bày trận đánh quân Hán. Để điều động quân địch rời khỏi trậnđịa mà tiêu diệt, Cảnh Yểm đã bố trítrước chủ lực tinh binh ở trong thànhLâm Tri và phân công hai tướng LưuHâm và Trần Mục đóng quân ở ngoàithành. Cảnh Yểm lại đích thân dẫn 1 bộ phận

binh mã chủ động kéo tới Tri Thủy bàytrận. Đôi bên vừa giao chiến, Cảnh Yểmcố ý tỏ ra yếu thế, dẫn quân rút chạy.Trương Bộ liền thúc quân truy kích, đếnchân thành Lâm Tri thì gặp Lưu Hâm vàTrần Mục ra ứng chiến. Cảnh Yểm lập tức chỉ huy tinh binhquân Hán đánh mạnh vào cạnh sườn quânTrương Bộ. Trương Bộ không kịp đềphòng, bị thiệt hại nặng. Cảnh Yểm đãtính trước việc Trương Bộ bị đánh nhưvậy, ắt phải rút, nên bố trí phục binh. Tốingày thứ ba, quả nhiên quân Trương Bộbắt đầu rút. Quân Hán mai phục ào rađánh giết, truy đuổi đến tận sông Cự Vị.Quân Trương Bộ thảm hại, thương vongnặng nề, mất hơn hai ngàn xe quân nhu.

Quân Hán đuổi quân Trương Bộ đếnhuyện Kịch, Cảnh Yểm cho rằng thủ phủcủa Trương Bộ không còn binh lực đểgiữ, không cần đánh, cũng khỏi cần vây,một lần nữa điều động kẻ địch theo mìnhmuốn. Quả nhiên, tàn quân của TrươngBộ lũ lượt kéo nhau rút chạy ra khỏi cửathành phía đông. Trương Bộ chỉ còn mấychục tướng sĩ chạy đến Bình Thọ. CảnhYểm đuổi tới Bình Thọ, bức Trương Bộđầu hàng. Cảnh Yểm do hiểu rõ tình hình địch,tranh thủ chủ động, chỗ nào cũng điềuđộng được quân địch theo ý mình, cuốicùng đã tiêu diệt hoàn toàn thế lực cát cứở vùng Quan Đông.

“Năng sử địch nhân chí giả, lợi chidã ”, Làm cho địch tự đến khu vực ta địnhtrước là kết quả của việc dùng lợi nhỏmà dụ địch.

Trương Hiến Trung dùng lợi nhỏ đụđịch, chiếm Nhạc Châu

Đời nhà Minh, năm Sùng Trinh thứ 16(năm 1643), Trương Hiến Trung chỉ huyquân khởi nghĩa nông dân đánh chiếmNhạc Châu, (thị trấn Nhạc Dương, HồNam), cắt cử quan lại địa phương, sauđó lại đem quân xuống phía nam đánhTrường Sa. Nghĩa quân đi không lâu, quan quântriều đình nhân cơ hội Nhạc Châu bỏtrống, liền chiếm lại. Nhạc Châu ở phíađông bắc Hồ Nam, gần hồ Động Đình, cóvị trí địa lý quan trọng. Việc thất thủNhạc Châu rất bất lợi cho hoạt động của

nghĩa quân tại Hồ Nam. Tháng 11 năm đó, Trương Hiến Trungcử 4 đại tướng chiếm lại Nhạc Châu.Trước khi họ khởi hành, Trương HiếnTrung rỉ tai nói mật kế với họ; nghe xong,cả bốn viên đại tướng đều lộ vẻ vuimừng, tin tưởng xuất phát. Nghĩa quânlặng lẽ tiến gần về Nhạc Châu, cáchthành không xa thì dừng lại. Các tướngbàn bạc rồi chia nhau hành động. Hôm sau, chỉ thấy một chiếc thuyềncực lớn chở đầy lương thực lững lờ xuôidòng. Đồng thời vô số thuyền nhỏ đã ẩnnấp ở các bãi lau sậy ven sông. Hai bênbờ lại có phục binh chờ sẵn. Chiếc thuyền lớn xuôi dòng, tới gần

thành Nhạc Châu thì bị quan quân pháthiện. Các phó tướng Vương Thế Thái vàDương Văn Phú vội đem ba ngàn binh sĩlên hạm thuyền tiến ra. Chiếc thuyền lớnthấy vẩy vội quay mũi chạy ngược lại.Quan quân thấy trên thuyền rất nhiều vậttư hàng hoá, há chịu buông tha, liền đuanhau đuổi theo. Nghĩa quân chèo chống một đoạn,thấy quân địch đã lọt vào ổ phục kích,liền giả bộ đuối sức chèo thuyền chạytrốn, nhảy cả xuống sông đào thoát.Vương Thế Thái và Dương Văn Phú lệnhcho binh sĩ mau chóng tiếp cận và leolên thuyền lớn. Chúng thấy trên thuyềnchất đầy hàng hoá thì cả mừng. Nhưng vìbánh lái của thuyền đã gãy, không điều

khiển được nữa, Vương Thế Thái hạ lệnhchuyển các bao hàng xuống các hạmthuyền. Quan quân tham lam vô độ,thuyền nhỏ nhưng cố chất hàng cho nhiều,nên chiếc nào cũng mấp mé nước, chỉchao động mạnh sẽ chìm. Chính lúc quan quân chuẩn bị vềthành, thì một tiếng pháo lệnh nổ vang,vô số thuyền nhỏ của nghĩa quân ẩn náu ởbờ sông lao ra, Quan quân luống cuốnghết bề chống đỡ trước những lá thuyềnnhỏ nhẹ, cực kỳ linh hoạt. Quan quân lớpbị giết, lớp bị chết đuối vô số. Những tên lội được lên bờ lại bị phụcbinh đón sẵn, tiêu diệt nốt. Trận này quântriều đình bị giết hơn 2000, mất 200chiến thuyền, may mà hai tướng Vương,

Dương chạy thoát. Do chủ lực bị diệt,quan quân trong thành sợ hãi bỏ thànhchạy trốn. Thế là nghĩa quân chiếm lạiđược Nhạc Châu. “Năng sử địch nhân bất đắc chí giả,hại chi dã” Làm cho địch không thể đến nơi nómuốn, ấy là do ta ngăn cản nó.

Lý Tịnh thả thuyền cản địch, chiếmGiang Lăng

Đường Cao Tổ, năm Võ Đức thứ ba(năm 620), trong lúc tranh giành TrungNguyên, Lý Uyên đã cử 2 tướng Lý HiếuCung, Lý Tịnh quản lý Ba Thục, huấnluyện thủy binh, chờ cơ hội tiến đánh thếlực cát cứ lớn nhất ở Giang Nam là tậpđoàn Tiêu Tiển, lấy quốc hiệu “Lương”. Năm Võ Đức thứ 4, sau khi Lý ThếDân giành thắng lợi quyết định ở TrungNguyên, liền chuẩn bị tiến xuống phíanam tiêu diệt Tiêu Tiển. Lý Tịnh nhắmvào những chỗ yếu của tập đoàn TiêuTiển, như nội bộ hủ hoá, các tướng cậy

công, lục đục bất hoà... mà định ra kếhoạch quân sự mười điều, trình lên triềuđình xin đánh. Lý Uyên cả mừng, chuẩn y kế hoạchđó, cử Lý Hiếu Cung làm Tổng quản QùyChâu, Lý Tịnh làm Tổng quản hành quânkiêm Nhiếp hành quân trưởng sử, đóngthuyền, luyện tập thủy chiến, chuẩn bịxuất kích đánh Giang Lăng, đô thànhnước Lương. Lý Hiếu Cung tuy là tôn thất nhàĐường, nhưng ít cầm quân, nên để LýTịnh toàn quyền chỉ huy ba quân. LýTịnh thấy thời cơ chưa chín muồi, nênnhận lệnh từ tháng Hai đến tháng Bảy vẫnán binh bất động.

Phút chốc đã tới tháng 9, nước sôngTrường Giang mùa này dâng cao, chảycuồn cuộn, đi thuyền rất nguy hiểm. TiêuTiển cho rằng mùa này quân Đườngquyết không thể xuất binh, thế là an tâmcho binh lính nghỉ ngơi, không hề phòngbị. Lúc này Lý Tịnh mới tập trung đạiquân rời Qùy Châu tiến đánh Tiêu Tiển.Đại quân đến Tam Hiệp, thấy nước sôngchảy cuồn cuộn, hung hiểm, đập vàovách đá bọt sóng tung toé, tiếng réo ầmầm. Các tướng đều xin tạm dừng, chờnước rút hãy tiến. Lý Tịnh nói: “Binhquý ở thần tốc, thời cơ không được bỏlỡ. Nay quân ta tập kết xuất binh rồi,Tiêu Tiển vẫn chưa hay biết. Ta nên thừa

lúc nước dâng cao này xông thẳng đếndưới thành của chúng, như vậy gọi là sétđánh ngang tai, đánh lúc địch không ngờ,thì chắc chắn thắng lợi”. Lý Hiếu Cung và các tướng cho làphải, thế là quân Đường vượt qua TamHiệp, tiến đến Di Lăng. Tùy tướng của Tiêu Tiển là Văn SĩHoằng, một viên dũng tướng, bày trậnchống cự, nhưng do không chuẩn bị, ngaytrận đầu đã bị tổn thất hơn 300 chiếnthuyền. Quân Đường tiến đến Bách Lý Châu,tiến đến gần Giang Lăng, Tiêu Tiểnkhông kịp điều binh, đành dùng mấy ngànlính túc vệ xông ra tiếp chiến. Lý Hiếu

Cung nôn nóng muốn thắng nhanh, địnhxuất chiến. Lý Tịnh can: “Đây là bọnliều chết, không nên đánh ngay. Hãy đợi1,2 ngày, khi chúng giảm nhuệ khí, hãyđánh cũng chưa muộn”. Lý Hiếu Cungkhông nghe, 1 mình dẫn quân xuất kích.Quả nhiên Lý Hiếu Cung thua to. QuânĐường sợ hãi bỏ thuyền, quăng vũ khí,của cải chạy lên bờ nam. Quân Tiêu Tiển tranh nhau thu nhặtchiến lợi phẩm. Tên nào cũng tay xáchnách mang đủ thứ, đội ngũ chệch choạc,lộn xộn. Lý Tịnh nắm lấy thời cơ, hạ lệnhxuất kích. Bại binh của Lý Hiếu Cungthấy viện binh tới cũng quay trở lại hiệpđồng tác chiến. Lúc này quân Tiêu Tiểnđã chẳng còn thiết đánh nhau, chỉ cốt

chạy mau cho thoát. Quân Đường chuyểnbại thành thắng, chém giết và làm chếtđuối ngót 2000 quân địch, thu 400 chiếnthuyền. Rồi thừa thắng chiếm ngoại thànhGiang Lăng và vây chặt thành này. Lý Tịnh sai binh sĩ thả trôi toàn bộchiến thuyền thu được của địch. Cáctướng không hiểu, nói: “Các thứ chiếnlợi phẩm này rất tốt, tại sao không dùng,lại thả trôi như vậy?”, Lý Tịnh mỉm cườiphân tích với các tướng: “Thuộc địa củaTiêu Tiển rộng lớn, phía nam quá LĩnhBiểu, phía đông đến hồ Động Đình, Quânta mộl mình tiến sâu vào đây, nếu hạthành chưa xong mà viện quân của địchtừ tứ phía kéo đến, thì quân ta sẽ tiếnthoái lưỡng nan, lúc ấy giữ lắm thuyền

phỏng có ích gì?”. Lý Tịnh lại tiếp: “Nay chúng ta đemthả trôi số thuyền này, khi viện quân nhìnthấy, sẽ cho rằng Giang Lăng đã thất thủ,không dám tiến gấp, phải dò xét tìnhhình. Thế là chúng ta có ngót nửa thángung dung đánh thành Giang Lăng, vậymới chắc thắng!”. Các tướng đều thánphục, thế là sau khi thả thuyền, ra sứcđánh thành. Các đạo quân tiếp cứu cho GiangLăng đang tiến gấp ven sông, thấy thuyềnchở của cải trôi đầy sông, cái nổi cáinửa chìm, quả nhiên tưởng rằng GiangLăng thất thủ đều dừng lại, cho trinh sátđi thăm dò. Tiêu Tiển mong ngóng việnbinh chẳng thây tới, bị quân Đường công

phá mãnh liệt, đành phái người sang xinhàng quân Đường. Lý Tịnh kéo quân vào thành, hạ lệnhtuyệt đối không xâm phạm đến dânchúng, hậu đãi hàng binh. Kẻ nào viphạm sẽ bị chém đầu. Quân cứu viện tứ phương kéo đến,thấy Giang Lăng đã thất thủ, lại thấy quânĐường đối đãi nhân nghĩa, đều lần lượtxin hàng. Sau đó Lý Tịnh kéo quân tớiđâu, các nơi đều qui thuận, không chốngcự. Toàn bộ địa khu Lĩnh Nam rộng lớnđều qui nhập Đường triều. Do có cônglớn, Lý Tịnh được phong làm Tổng quảntoàn bộ địa khu Lĩnh Nam. “Địch dật năng lao chi”

Địch đang nghỉ ngơi, ta phải làmcho chúng mệt mỏi.

Chu Đức Uy làm địch mệt mỏi, đạithắng ở Bá Hương

Thời Ngũ đại Hậu Lương, Thái TổChu Ôn muốn thôn tính nước Triệu, việncớ giúp Triệu chống Yên, tháng Chạpnăm Khai Bình thứ tư (năm 910), dẫnquân đến đóng ở 2 châu Thâm và Ký, rồiđóng cửa thành, giết hết quan lại, binh sĩtrong thành mà chiếm lấy cả hai châu đó. Nước Triệu vỏn vẹn có 4 châu Trấn,Triệu, Thâm, Ký, nay mất một nửa giangsơn. Vương Dung lo lắng vội cử sứ giảsang cầu viện nước Tấn.Vua Tấn là LýTồn Húc nghĩ nếu Lương diệt Triệu, thìphía đông nước Tấn sẽ phải đối đầu với

Lương, nên đồng ý cứu viện, cử lãotướng Chu Đức Uy đem binh xuất phát từTỉnh Hình tiến sang châu Triệu. Chu Ôn hay tin quân Tấn đến cứunước Triệu, liền sai 2 tướng Vương CảnhNhân, Hàn Kính đem quân nghênh chiến.Quân Lương đóng đại doanh tại BáHương. Vua Triệu là Vương Dung thấyChu Đức Uy ít quân, e chẳng địch nổiquân Lương, cầu cứu vua Tấn. Lý TồnHúc thấy đây chính là cơ hội khống chếVương Dung, bèn thân chinh dẫn đạiquân sang châu Triệu, hội hợp với ChuĐức Uy. Sau đó Lý Tồn Húc đến hạ trại cáchBá Hương 30 dặm và sai Chu Đức Uyđem 3000 kỵ binh tới doanh trại quân

Lương khiêu chiến. Quân Lương biết ChuĐức Uy là danh tướng lẫy lừng, nên bốphòng nghiêm mật, không ra giao chiến. Lý Tồn Húc hay tin, hạ lệnh nhổ trạitiến gần thêm 25 dặm, chỉ còn cách quânLương 5 dặm, mới hạ trại. Lý Tồn Húclại sai Chu Đức Uy đến trước doanh trạiquân Lương khiêu chiến. Kỵ binh của lãotướng cứ phóng ngựa quanh trại mà bắntên vào, vừa không ngớt chửi rủa đốiphương. Thống soái quân Lương là VươngCảnh Nhân thoạt đầu còn ngồi trongtrướng ung dung uổng rượu, bất chấp,nhưng sau nghe Chu Đức Uy chửi bớimãi, sợ làm mất sĩ khí quân mình, liền cửđại tướng Hàn Kình điểm 3 vạn bộ kỵ

xông ra ứng chiến. Chỉ thấy quân Lương chia làm ba đạotả, trung, hữu quân, giáp trụ sáng loáng,hàng ngũ chỉnh tề, khí thế oai hùng, ChuĐức Uy nói với phó tướng đứng bêncạnh: “Xem chừng quân Lương chưađịnh đánh thực, chỉ muốn diễu võ giươngoai mà thôi. Nếu ta không làm giảm nhuệkhí của chúng, e khó giữ vững tinh thầnquân ta”. Chu Đức Uy dẫn 1000 kỵ binh tinhnhuệ đánh vào 2 cánh tả, hữu của quânLương, tả xung hữu đột, giết và bắt hơn100 tên địch. Lý Tồn Húc đem quân tớitiếp ứng, quân Lương phải lui vào trongdoanh trại.

Chu Đức Uy nói với Lý Tồn Húc:“Quân Lương đông đảo, có khí thế, takhông nên đem cứng chọi cứng. Xin đạivương án binh bất động, chờ nhuệ khíđịch giảm sút, mệt mỏi hãy tác chiến.Quân ta dựa vào kỵ binh là chính, phải ởnơi rộng rãi mới tung hoành được. Nayáp sát trại địch, không thể phát huy ưuthế của kỵ binh. Đấy là chưa nói địchđông, ta ít, nếu chúng biết rõ thực lựcquân ta, e rằng tai họạ khó tránh”. Chu Đức Uy chỉ lo Lý Tồn Húc khôngnghe, vội đến gặp Giáp quân TrươngThừa Nghiệp, nói: “Đại vương mớithắng một trận nhỏ mà khinh địch, khôngtự lượng sức, cứ muốn đánh nhanh. Naycự ly giữa ta và địch quá gần, nếu không

chuẩn bị đầy đủ mà dốc toàn lực tấncông, quân ta sẽ bị tiêu diệt hoàn toàn.Tôi thấy nên lui về Cao Ấp dụ địch rakhỏi doanh trại. Địch ra ta lui, địch rútvào ta lại đến quấy phá, làm cho chúngmỏi mệt. Ta phái kỵ binh nhẹ đi ngănchặn đường vận chuyển lương thảo củađịch, thì không quá 1 tháng có thể đánhbại chúng”. Trương Thừa Nghiệp cho rằng ý kiếncủa Chu Đức Uy rất đúng, vội tới trìnhbày lại với Lý Tồn Húc và nói thêm:“Chu lão tướng tinh thông phép dùngbinh, không thể xem nhẹ ý kiến của vị lãotướng”. Lý Tồn Húc nói: “Ô, trẫm cũngđang nghĩ đây”. Vừa hay khi đó bắt đượcmột thám báo của quân Lương. Hỏi cung

thì biết quân Lương được lệnh dốc toànlực chuẩn bị một phen quyết chiến. LýTồn Húc khen Chu Đức Uy có tài tiênliệu, lập tức hạ lệnh nhổ trại lùi về CaoẤp. Vương Cảnh Nhân nghe báo tin, cườibảo các tướng: “Thấy chưa, ta sớm liệurằng quân Tấn không dám đối địch. ChuĐức Uy vốn muốn đánh nhanh với ta, tavừa thị uy 1 lần, chúng đã phải rút chạy.Đủ thấy Lý Tồn Húc muốn thắng, nhưnglính của hắn không dám đánh. Chờ ítngày nữa chúng mất hết tinh thần, ta sẽxuất kích!”. Bá Hương xưa nay không có các bãicỏ chăn nuôi, quân Lương phải sai línhra xa doanh trại cắt cỏ cho ngựa. Đại

doanh của quân Tấn tuy đã lui về CaoẤp, nhưng hàng ngày cứ phái từng tốp kỵbinh nhẹ liên tiếp đến tập kích các nhómquân Lương đi cắt cỏ, đánh xong lại rútngay. Cứ thế, quân Lương không dám rangoài cắt cỏ. Chu Đức Uy lại đem kỵbinh đến doanh trại bắn tên và chửi bới,quân Lương sợ có phục binh, cũng chẳngdám xông ra. Thấy quân mình bị quân Tân quấyphá, làm cho mệt mỏi, Vương Cảnh Nhâncả giận lệnh cho Hàn Kình đem toàn bộbinh mã xuất trại tác chiến. Kỵ binh quân Tấn vừa đánh vừa lùi,dụ quân Lương tới gần sông Dã ở phía

nam Cao Ấp. Trên sông có mấy cây cầunổi do tướng Lý Tồn Chương của quânTấn bắc và canh giữ, Lý Tồn Chương đểquân của Chu Đức Uy, Sử Kiện Đường,Lý Tư Nguyên rút qua sông rồi chặnđánh quân Lương đã đuổi tới. Quân Lương tràn tới đông như kiến.Lý Tồn Chương chỉ huy quân sĩ cố thủ,nhưng trước thế công của địch quá mạnh,sắp bại đến nơi. Lý Tồn Húc ở trên gòcao quan sát, thấy vậy bảo tướng LýKiện Cập: “Nếu để địch qua cầu sẽ khóđánh lại chúng!”, Lý Kiện Cập liền chọn200 lính tinh nhuệ, mỗi người cầm mộtcây trường thương, lao tới hỗ trợ cho LýTồn Chương. Bên thủ bên công, đôi bên ác chiến

đến giữa trưa, bất phân thắng bại. LýTồn Húc nói với Chu Đức Uy: “Quân sĩđôi bên đã xáp chiến, thế không thể lùi.Sự tồn vong của quân ta là ở lúc này.Trẫm nguyện xông ra trận, mong lãotướng theo trẫm quyết chiến”. Chu Đức Uy giữ cương ngựa vua lại,nói: “Quân Lương quá đông, không thểthắng chúng bằng sức. Tốt nhất là ta cứtheo kế làm cho chúng mỏi mệt hãy đánh.Bây giờ ta sẽ phái kỵ binh tấn công, chắcchắn đại thắng”. Trời tối dần, quân Lương chưa kịp ănvì đánh nhau suốt một ngày, lúc này đãmột mỏi, bắt đầu rút lui. Chu Đức Uy chỉhuy quân lính dũng mãnh xông lên, đánhvào cánh phía đông của quân Lương. Lý

Tư Nguyên dẫn thuộc hạ đánh vào cánhquân phía tây. Quân Lương tháo chạy tánloạn. Lý Tồn Chương dẫn bộ binh bám theosau, miệng quát: “Đầu hàng sẽ đượcsống!”. Thế là quân Lương lần lượtquăng vũ khí đầu hàng. Binh sĩ của vua Triệu ở hai châuThâm, Ký vốn căm hận quân Lươngchiếm đóng và cướp phá, nên họ ra sứcchém giết những tốp quân Lương bỏchạy. Tinh binh quân Lương bị tiêu diệtgần hết. Từ sông Hà đến Bá Hương ngổnngang thây giặc. Quân Lương chỉ còn chủtướng Vương Cảnh Nhân cùng Hàn Kìnhdẫn vài chục kỵ binh chạy trốn.

Quân Tấn kéo đến Bá Hương thìdoanh trại địch không còn một bóngngười, lương thực, vũ khí, quân nhu quânđịch bỏ lại ngổn ngang. Lý Tồn Húc thubinh đóng tại châu Triệu, định nghỉ ngơi,sau đó tiến đánh 2 châu Thâm, Ký.Không ngờ quân Lương ở hai châu ấychưa đánh đã chạy. Trận Bá Hương, Tấn thắng Lươngthua, chủ yếu nhờ tướng Chu Đức Uy biếtđánh giá tình hình, mấy độ hiến kế haylàm địch mỏi mệt, lấy ít thắng nhiều. “An năng động chi ” Địch yên ổn, phải làm cho chúngxáo động.

Thái Bạt Đào dụ địch ra khỏi thảnh,chiếm Thống Vạn

Thời Nam Bắc triều, Thái Võ đế củaBắc Ngụy là Thái Bạt Đào là vua thứ bacủa dân tộc Tiên Ti kiến lập chính quyềnBắc Ngụy. Thái Bạt Đào có tài thaolược, nuôi chí chấm dứt cục diện 16nước nhỏ chia nhau cát cứ thời ấy đểthống nhất phương bắc Trung Quốc. Năm Thái Võ đế Thủy Quang thứ 4(năm 427), Thái Bạt Đào lệnh cho Tư đồTrường Tôn Hàn, Thường Sơn vươngThái Bạt Tố và Nam Dương vương TháiBạt Phục đem 9 vạn 3 ngàn quân tiếncông Thống Vạn đô là thành nước Hạ,

Thái Bạt Đào thân chinh đi từ kinh đôcủa Bắc Ngụy là Bình Thành, dẫn binhvượt bến Quân Tử vượt qua Lân Sơn(Mông cổ). Dựng trại xong xuôi, Thái Bạt Đàotính để các xe lương ở lại, chỉ dẫn bavạn kỵ binh nhẹ tiến gấp ngày đêm đếnđánh thành nhưng quần thần can ngăn:“Thành Thống Vạn rất kiên cố, không thểhạ nhanh, chúa thượng không nên mạohiểm”. Thái Bạt Đào cười đáp: “Thuật dùngbinh, đánh thành là hạ sách. Nếu ta đembộ binh cùng đủ thứ lỉnh kỉnh liến theo,địch ắt cố thủ trong thành, đợi ta đánh lâukhông xong, lương thực cạn kiệt, tiếnthoái vô lộ, chúng mới xông ra đánh thì

ta chống lại sao nổi! Nay ta đem 3 vạnkỵ binh đi trước, không đánh thành, màchỉ mai phục ở ngoài, chỉ cho một lựclượng nhỏ tới thành nhử địch ra, có phảilà dễ tiêu diệt chúng không?”. Quần thầnnghe nói đều thán phục. Thái Bạt Đào dẫn ky binh mai phục ởhẻm núi, cho vài ngàn lính tới bên thànhkhiêu chiến. Vua Hạ trong thành là Hách LiênXương cho người đến Tràng An mời anhmình là Hách Liên Định đang đánh TràngAn của Nguỵ đem binh về cứu viện.Hách Liên Định trả lời rằng Hách LiênXương hãy cố thủ đừng ra, chờ y chiếmxong Tràng An sẽ đem quân về cứu viện.Vua Hạ theo vậy mà làm. Không dè

tướng Địch Tử Ngọc của nhà Hạ chạy rađầu hàng quân Nguỵ, nói rõ tin đó. Thái Bạt Đào biết vậy, liền hạ lệnhlập tức lui binh, nhằm dụ địch. Đã thế,đối với 1 số binh sĩ rút lui chậm trễ lạiđánh đập chửi bới, cố ý để họ chạy trốnvề phía Thống Vạn. Quả nhiên, mấy binh sĩ đó báo chovua Hạ việc rút chạy của quân Nguỵ, nóirằng quân Nguỵ nay đã hết lương, phảiăn rau cỏ, vì xe lương và bộ binh ở mãiphía sau chưa đến kịp. Hách Liên Xươngtưởng thật đem 3 vạn bộ binh và kỵ binhra khỏi thành đuổi đánh quân Nguỵ. Thái Bạt Đào hạ lệnh vừa đánh vừarút, dụ địch đuổi theo. Quả nhiên quân

Hạ chia 2 cánh tức tốc đuổi theo. Đượcchừng năm, sáu dặm, đột nhiên mưa togió lớn, cát bụi mù mịt, trời đất tối tăm. Cận thần của vua Nguỵ là Triệu Nghêam hiểu pháp thuật, liền nói với nhà vua:“Trời đất này, địch được thuận gió, cònta bị ngược, hẳn là trời bảo ta chạy chonhanh”, không nên giao chiến mà bấtlợi”. Quan Thái thường Thôi Khiết lập tứcquát: “Ngươi nói năng lung tung gì vậy?Quân ta từ ngàn dặm tới đây là để quyếtthắng. Nay địch đang đuổi theo, đã cáchbiệt hẳn với hậu quân của chúng, chính làlúc ta phản kích. Chuyện mưa gió thấtthường đâu có thay đổi chủ ý của chúngta!”. Thái Bạt Đào khen phải, lại dụ quân

Hạ vào sâu hơn nữa trong hẻm núi, rồimới cho nổi hiệu trống, quân mai phụcnhất tề đổ ra, đôi bên cận chiến. Thái BạtĐào thúc ngựa xông thẳng vào giữa độihình địch. Tướng Hạ là Hộc Lê Văn cầm giáodài đâm tới, Thái Bạt Đào dùng kiếmgạt, không ngờ con ngựa bị vấp chântrước, khuỵu xuống, làm cho vua Nguỵngã nhào. Hộc Lê Văn thúc ngựa tới đâmnhà vua, may có tướng Nguỵ là Thái BạtTề chặn lại. Vua Nguỵ thoát hiểm, nhânlúc Hộc Lê Văn chưa kịp quay ngựa, liềnphi thân bật dậy chém chết Hộc Lê Văn,rồi thúc ngựa xông xáo, chém giết hơnmột chục tên địch nữa. Thuộc hạ thấychúa công bị trúng mấy mũi tên mà vẫn

không ngừng chiến đấu thì càng hăng hái.Quân Hạ đại bại, em trai vua Hạ là HáchLiên Mãn, cháu ruột là Hách Liên Mônglần lượt tử trận. Hách Liên Xương định chạy về thành,nhưng Thái Bạt Đào tế ngựa chặn đầu,nên phải bỏ chạy về hướng Thượng Quê(Thiểm Tây). Quân Nguỵ đánh vào thànhkhông còn vua, bắt hết hoàng tộc, báquan, phi tần đến hơn vạn người, thu vôsố của cải trong kho. Từ đó nhà Hạ suysụp, vài năm sau thì diệt vong. “Hành thiên lý nhi bất lao giả, hànhư vô nhân chi địa dã” Đi ngàn dặm mà không mệt mỏi, làvì ta đến những nơi không có địch ngăn

trở.

Trương Hiến Trung thay đổi địa bàntác chiến, chiếm Nang Dương

Đời Minh, năm Sùng Trinh thứ 12(năm 1639), tháng 5, Trương Hiến Trung,La Nhữ Tài chỉ huy nghĩa quân, đánh bạiquân triều đình do Tả Lương Ngọc kéođến đàn áp tại La Ánh Sơn. Thời gian đó, Lý Tự Thành đi đâukhông rõ, nghĩa quân do Trương HiếnTrung và La Nhữ Tài chỉ huy là lựclượng khởi nghĩa mạnh nhất. Hoàng đếSùng Trinh liền sai Lễ bộ kiêm Binh bộthượng thư Dương Tư Xương làm đốcsư, các đại tướng Tả Lương Ngọc, HạNhân Long, Mãnh Như Hổ... đem quân

chủ lực triều đình triển khai cuộc truyquét đại qui mô. Mùa thu năm sau (1640), TrươngHiến Trung và La Nhữ Tài liền rời khỏiHồ Bắc là nơi tập trung quân chủ lực củatriều đình, tiến vào Tứ Xuyên. Dương TưXương lệnh cho quân Tứ Xuyên ngăncản, còn mình chỉ huy đại quân đuổitheo. Trương Hiến Trung dùng chiến thuậtvận động vừa tránh vừa đánh địch, trong4 tháng rong ruổi mấy ngàn dặm ở TứXuyên. Mấy chục vạn quân của DươngTư Xương cứ loanh quanh đuổi Iheonghĩa quân, kết quả là quá mệt mỏi, hếtcả nhuệ khí.

Tháng Giêng năm sau (năm 1641),nghĩa quân tiến đến thành Hoàng Lăng.Vùng này gò đống nhấp nhô, địa hìnhhiểm yếu. Trương Hiến Trung bố trí maiphục chờ quân Minh đến. Tổng binh Mãnh Như Hổ và mấy đạoquân khác kéo đến gần thành Hoàng Lăngthì người ngựa đã mệt, lại gặp ngay mộttrận mưa lớn, gió lạnh thấu xương. MãnhNhư Hổ bất chấp mỏi mệt địa hình hiểmtrở, hạ lệnh tấn công toàn diện. Đôi bên tiếp chiến, đánh nhau dữ dội,Trương Hiến Trung ở trên cao quan sát,thấy quân của Hạ Nhân Long không đánhmà lui dân, quân của Tả Lương Ngọc ánbinh bất động, lập tức chớp thời cơ, hạlệnh cho kỵ binh tinh nhuệ xuất kích, một

cách reo hò xông thẳng vào trận. QuânMinh núng thế, chống không nổi nhưngkhông có đường rút. Lưu Sĩ Kiệt, MãnhTiên Tiệp, Mãnh Trung Tiệp lần lượt bỏmạng. Mãnh Như Hổ tả xung hữu đột, bỗngchiến mã bị thương khiến chủ ngã xoàixuống đất. Nghĩa quân xúm lại bắt sống.May có tùy tướng xông tới cứu, đặtMãnh Như Hổ vắt ngang lưng ngựa màphá vây chạy thoát, nhưng cờ lệnh và ấntín của Mãnh Như Hổ phải vứt bỏ hết. Trương Hiến Trung thắng trận, diệtcánh quân của Mãnh Như Hổ, nhưng lạitránh quân của Dương Tư Xương mà rờiTứ Xuyên, chuyển sang Hồ Bắc.

Khi tiến tới huyện Đang Đương, tỉnhHồ Bắc, Trương Hiến Trung đích thândân kỵ binh nhẹ ngày đêm vượt 300 dặmtới gần Nang Dương, là căn cứ địa củaDương Tư Xương. Trương Hiến Trunglệnh cho đại tướng Lý Định Quốc dẫn 28kỵ binh giả làm quân Minh, nguỵ trang hộtống ngân quĩ cho quân Minh tiến tớichân thành Nang Dương. Lý Định Quốc đưa quân phù và vănthư bắt được của quân Minh, quan coithành xem xong liền mở cổng thành chovào. Trương Hiến Trung dẫn binh mã àotới chiếm thành. Toàn bộ 5000 quân giữthành đầu hàng mà nghĩa quân không tốnmột mũi tên. Nang Dương là trọng địaphong vương của triều đình nhà Minh,

Nang vương Chu Dực Minh không kịp bỏtrốn, bị nghĩa quân bắt sống. Trương Hiến Trung ngồi trên đại sảnhcủa vương cung, đưa chén rượu cho ChuDực Minh bị trói dưới thềm, nói: “Hômnay ta mượn cái đầu của ngươi, đểDương Tư Xương ở đất Thục xa xôi sẽphải đền tội tiếp sau (Theo pháp luật củatriều Minh, thống soái thủ thành bất lực,để người được phong vương nơi đó bịgiết, sẽ bị xử tử). Vậy ngươi hãy cạnchén này”. Đoạn sai đem Chu Dực Minh,Quý Dương vương Chu Thường Pháp vàmột số quan chức cao cấp ra chém. Trương Hiến Trung đem 15 vạn lượngvàng và lương thực ra phân phát cho dânnghèo trong thành, ai nấy hoan hỉ.

Dương Tư Xương khi biết nghĩa quânrời Tứ Xuyên, đem binh đuổi theo.Nhưng La Nhữ Tài dẫn nghĩa quân điđoạn hậu đã phá cầu, xẻ đường, khiếnquân triều đình vô cùng vất vả mà vẫnkhông đuổi kịp. Khi Nang Dương thất thủ, Dương TưXương mới tới Di Lăng, mới biết tin ChuDực Minh đã bị chém đầu. Dương TưXương cả sợ, dâng sớ chịu tội với triềuđình. Hôm sau, vừa tới thị trấn Sa Đầu ởKinh Châu, Dương Tư Xương lại nghetin nghĩa quân của Lý Tự Thành đãchiếm Lạc Dương, giết Phúc vương ChuThường Tuần. Theo luật nhà Minh,

Dương biết không khỏi tội chết, liền rútgươm tự sát. Từ đây, khởi nghĩa nôngdân cuối triều Minh bước sang thời kỳmới. “Công nhi tất thủ giả, công kỳ sởbất thủ dã” Ta đánh mà chắc thắng, là vì ta tiếncông vào nđi kẻ địch không cách gìphòng thủ.

Lý Tự Thành chiếm thành LạcDương

Đời nhà Minh, năm Sùng Trinh thứ 13(năm 1640) tháng 7, Trương Hiến Trunglãnh đạo nghĩa quân phá vỡ vòng vây củaquan quân triều đình, lánh sang TứXuyên. Thống soái quân Minh là DươngTư Xương đem toàn bộ chủ lực truykích. Trong nửa năm, Trương Hiến Trungchuyển quân 5,6 ngàn dặm khắp TứXuyên, Trường Khu, khiến quân Minhđuổi theo mỏi mệt. Trong khi quân chủ lực của triều đìnhtập trung ở Tứ Xuyên để đàn áp nghĩa

quân, nghĩa quân của Lý Tự Thành liêntiếp chiếm các huyện Nghi Dương, YểnSư, Tân An, bổ sung quân lên mấy chụcvạn người, quét sạch địch ở xung quanhthành Lạc Dương. Cố đô Lạc Dương là đất triều Minhphong cho Phúc vương Chu ThườngTuần, do mẹ của Thường Tuần là ái phicủa Minh Thần Tông Chu Duệ Quân. ChuDuệ Quân rất yêu quý Thường Tuần, tuykhông thể lập Thường Tuần làm Thái tử,nhưng ban cho y nhiều của cải. Từ khiđược phong đất Lạc Dương, ThườngTuần sống cực kỳ xa xỉ, trái ngược hẳnvới cảnh lầm than của dân chúng HàNam. Ngày 19/7/1641, Lý Tự Thành bắt

đầu đánh phá cửa thành phía bắc. Quângiữ thành lâu nay bất mãn với ChuThường Tuần, có người công khai nóilớn ngoài đường: “Vương phủ chất đầyvàng bạc, tha hồ ăn chơi phè phỡn, naybắt chúng ta đói khát đi chết thay cho họư? Nghĩa quân đã tới chân thành mà binhsĩ trong thành nhiều người không muốnđánh, thậm chí có người còn hoan nghênhnghĩa quân. Chu Thường Tuần đến lúc này vẫn chỉquan tâm đến gia tài của mình, sai thânbinh bảo vệ các kho của, chẳng hỏi gìđến tình hình phòng thủ cố đô. Các tướngđề nghị mấy lần, Chu Thường Tuần mớicho xuất kho 3000 lượng bạc để chi choviệc phòng thủ, nhưng số bạc đó bị Tổng

binh Vương Thiệu Vũ bỏ vào túi riêng.Chu Thường Tuần bấm bụng xuất thêm1000 lượng bạc nữa, lần này cũng chẳngđến tay quân sĩ. Họ nổi giận, hắt tróiBinh bị đạo vương Doãn Xương, địnhgiết cho hả giận. Do nghĩa quân khích lệ, quân sĩ liềngiết tướng giữ thành, đốt lầu thành, mởrộng cửa phía bắc cho nghĩa quân trànvào. Tổng binh Vương Thiệu Vũ bỏthành chạy trốn. Nghĩa quân tiến vàovương phủ mở kho lương phân phát chodân nghèo. Phúc vương Chu Thường Tuần to béo,nặng hơn 300 cân, cải trang trốn ra ngoàithành, nhưng thân thể phục phịch, khôngđi xa được, trốn vào chùa Nghênh Ân,

cuối cùng cũng bị nghĩa quân bắt lại. Dân chúng nghe tin bắt được ChuThường Tuần và La Duy Kỳ liền đề nghịxét xử công khai, công bố tội trạng. LýTự Thành đáp ứng, để quần chúng xử tộichém đầu 2 tên đó cho hả giận. Mọingười trong thành Lạc Dương vui mừnghoan hỉ. “Thủ nhi tất cố giả, thủ kỳ sở tấtcông dã” Ta phòng thủ vững chắc, vì biếttrước nơi đó địch sẽ tiến công.

Thiết Huyền phòng thủ Tế Nam,chống Chu Đệ

Thời Minh, năm Kiến Văn thứ nhất(năm 1399), Hoàng thúc Yên vương ChuĐệ mượn danh nghĩa thanh lọc bọn phảntrắc trong triều, cất quân ở Bắc Bình(Bắc Kinh) tiến xuống phía nam. KiếnVăn đế đặc phái lão tướng cảnh BínhVăn đem quân trừng phạt. Cảnh Bính Vănđem quân lên phía bắc, đến sông Hô Đàgiao chiến với quân Yên, bị thua. Kiến Văn đế nghe tin Cảnh Bính Vănthất trận, vô cùng lo lắng. Thái thườngkhanh Hoàng tử Trừng tiến cử Lý CảnhLong. Kiến Văn đế phong Lý cảnh Long

làm đại tướng đem binh bắc phạt và thânchinh đưa tiễn. Lý Cảnh Long đến HàGián, lại bị quân Yên đánh bại, chỉ cònít tàn binh chạy về Đức Châu. Chu Đệ thân chinh dẫn đại quân truykích. Quân Yên chưa tới, Lý Cảnh Longđã chạy trước. Chu Đệ không tốn 1 mũitên đã chiếm Đức Châu. Lúc này, quan Tham chính Sơn Đônglă Thiết Huyền đang chỉ huy vận lươngđến Đức Châu, hay tin Lý Cảnh Long bạitrận, bèn quyết định chuyển hướng trở vềTế Nam, bàn với Tham quân Cao Nguy.2 người cho rằng Yên vương đã lấy đanhnghĩa thanh lọc triều đình thì mục tiêu sẽlà Kim Lăng (Nam Kinh). Tế Nam nhấtđịnh sẽ bị Yên vương tiến đánh, phải tử

thủ. Thiết Huyền và Cao Nguy cùng vớihai tướng giữ thành Tế Nam là ThịnhDung và Tống Tham chỉnh đốn binh mã,đắp sửa thành lũy, chuẩn bị chu đáo việcphòng thủ. Mấy ngày sau, quả nhiên quân Yênkéo đến Tế Nam vây thành, Thiết Huyềnmột mặt chỉ huy cố thủ, một mặt cấp báovề Kim Lăng. Kiến Văn đế thấy ĐứcChâu thất thủ, Tế Nam bị vây,vô cùng lolắng, vội hạ chiếu cho Tả đô đốc ThịnhDung chủ trì quân vụ, thăng Thiết Huyềnlàm Bố chính tư sử Sơn Đông. Quân Yên ra sức phá thành, còn bắntên mang thư lên thành đòi quân trong

thành đầu hàng, Thiết Huyền xem xong xévụn, ném ra ngoài thành. Yên vương cảgiận, hạ lệnh phá đập nước cho tràn vàothành. Dân trong thành kinh hoảng.Tương kế tựu kế, Thiết Huyền triệu tậpmấy trăm phụ lão, cho tướng sĩ trà trộnvào ra khỏi thành xin hàng. Yên vương đích thân ra xem xét. Cácphụ lão phủ phục, vừa khóc vừa nói:“Đại vương cất binh là để diệt trừ gianthần, chỉnh đốn kỷ cương triều đình, tạophúc cho dân. Đại vương vốn là hoàngthúc, còn thứ dân chúng tôi là dân củaCao tổ hoàng đế. Nếu đại vương thậtlòng thương dân, thỉnh ngài cưỡi ngựavào thành, chúng dân xin nghênh đón”.Yên vương thấy dân chúng ủng hộ mình

như vậy, rất hài lòng, nói: “Ngày mai tasẽ vào thành các ngươi chuẩn bị đón tiếpcho tốt”. Thiết Huyền nghe báo lập tứcsai mấy trăm tráng sĩ treo một tấm sắtnặng ngàn cân ở lối vào cổng thành vàcho mấy trăm tráng sĩ mai phục bên trongchờ Yên vương tới. Hôm sau, Yên vương chỉ đem theovài kỵ binh thong thả cưỡi ngựa qua cầutreo. Thấy cổng thành mở rộng, bên trongcó nhiều bô lão và sĩ tốt đứng chờ, hoanhô vạn tuế. Yên vương vừa giục ngựatiến vào thì “sầm” 1 tiếng, tấm sắt ngàncân từ trên cao lao thẳng xuống, giángtrúng đầu ngựa, Yên vương ngã nhào,may mà vệ sĩ vội đỡ dậy được, đưa trởra thoát chết.

Yên vương giận lắm, thề phá đượcthành Tế Nam, lệnh cho toàn quân tậnlực công phá. Thiết Huyền, Thịnh Dung,Cao Nguy và Tống Tham chỉ huy phòngthủ nghiêm mật. Nhờ lương thực đầy đủ,trên dưới đồng lòng, suốt 3 tháng vẫn giữvững thành. Trong lúc đó, Kiến Văn đếđã cử 20 vạn quân chiếm lại Đức Châu. Yên vương thấy Đức Châu thất thủ, sợđường tiếp lương bị cắt đứt, sau lưng cóđịch, vội lui quân. Thành Tế Nam là nơi Yên vương phảilấy mới đến được Kim Lăng, song ThiếtHuyền đã giữ được thành, buộc Yênvương phải rút quân về Bắc Bình. KiếnVăn đế liền phong cho Thịnh Dung làm

Lịch Thanh hầu, thăng Thiết Huyền làmBinh Bộ thượng thư. “Thiện công giả, địch bất tri kỳ sởthủ” Người giỏi tiến công thì địch khôngbiết đâu mà phòng thủ.

Mộ Dung Thùy chia quân nghi binh,đánh Tây Yên

Thời Đông Tấn, năm Lý Võ đế Tháinguyên thứ 19 (năm 394), tháng Hai,chúa Hậu Yên là Mộ Dung Thùy dẫn đạiquân đánh chúa Tây Yên là Mộ DungVĩnh ở Tràng Tử. Mộ Dung Thùy chia binh mã làm bađạo, định rõ ngày xuất phát từ ba nơi PhủKhẩu, Hồ Quan, Sa Đình. Chúa Tây Yênlà Mộ Dung Vĩnh nghe tin, vội chia quânđi phòng thủ các nơi hiểm yếu, tập kếtlương thảo tại Đài Bích, phái Chinh đôngtướng quân Tiểu Dật Đậu Quy đem hơn 1vạn quân bảo vệ kho lương.

Ba đạo quân của Mộ Dung Thùy đếnvị trí qui định đều án binh bat động hơnmột tháng. Mộ Dung Vĩnh biết Mộ Dung Thùygiỏi dùng binh, nghi rằng Mộ Dung Thùyđịnh dương đông kích tây, hẳn sẽ từ ChỉQuan xâm nhập. Liền điều binh lực cácnơi tập kết ở Chỉ Quan, chỉ để một bộphận ở Đài Bích. Mộ Dung Thùy thấy chúa Tây Yên đãtrúng kế, liền huy động ba quân vượt quaPhủ Khẩu tiến gấp tới Đài Bích. Tướng phòng thủ Đài Bích là TiểuDật Đậu Quy vội phi báo với Mộ DungVĩnh, Mộ Dung Vĩnh liền cử Đườnghuynh Đại Dật Đậu Quy đi cứu viện, bị

bộ tướng của Mộ Dung Thùy là BìnhQuy đánh bại, phải rút chạy. Tiểu Dật Đậu Quy không được việnbinh, đang cùng các tùy tướng VươngThứ Đa và Lặc Mã Câu liều chết chốngcự. Bình Quy tấn công dữ dội, nhưng đôibên bất phân thắng bại. Lúc này hai cánh quân của Hậu Yênlần lượt kéo đến, khí thế ngút trời. TiểuDật Đậu Quy biết không địch nổi, vội thubinh, nhưng đã bị vây chặt phải cố mởđường máu thoát ra. Hơn một vạn quânbị thương vong sáu, bảy phần. VươngThứ Đa bị bắt, Lặc Mã Câu bị giết. Quân Hậu Yên vây chặt kho lươngĐài Bích. Tiểu Dật Đậu Quy tử thủ, chờ

viện binh. Thấy Đại Dật Đậu Quy thua chạy trởvề, Mộ Dung Vĩnh vội điều quân khỏiChỉ Quan và đích thân dẫn 5 vạn binh mãđi cứu Đài Bích. Mộ Dung Thùy thấy MộDung Vĩnh đem đại quân tới cứu viện,liền bày trận ở phía nam Đài Bích và chomột ngàn kỵ binh mai phục trong hẻmnúi. Hôm sau giao chiến, Mộ Dung Thùythân chinh ra khiêu chiến. Đôi bên đánhnhau ác liệt. Được một hồi, Mộ DungThùy tế ngựa bỏ chạy, quân sĩ quẳng giáochạy theo. Mộ Dung Vĩnh múa đao xônglên truy đuổi về phía hẻm núi, khí thếnhư sắp nuốt chửng kẻ địch. Đuổi đượcmột quãng, bỗng có 2 mãnh tướng Hậu

Yên từ hai cánh ùa ra chém giết, MộDung Thùy cũng quay ngược trở lạỉ. Thếlà Mộ Dung Vĩnh bị đánh từ ba phía,không địch nổi đành bỏ chạy. Bất ngờ lạicó hơn ngàn kỵ binh từ hẻm núi ùa rachặn đường. Thế là quân Tây Yên đạiloạn, lớp bị giết, lớp bị bắt, Mộ DungVĩnh dẫn tàn quân chạy thoát về TràngTử. Mộ Dung Thùy kéo quân đến vâyTràng Tử, bộ tướng của Đại Dật ĐậuQuy mở cửa thành đầu hàng. Mộ DungVĩnh bị bắt. Thế là Tây Yên bị Hậu Yêntiêu diệt. “Thiện thủ giả, địch bất tri kỳ sởcông”

Người giỏi phòng thủ thì địch khôngbiết đâu mà tiên công.

Đặng Ngải giỏi phòng thủ, thắngKhương Duy

Thời Tam Quốc, mùa thu năm NguỵGia Binh thứ nhất (năm 249) Vệ tướngquân Thục Hán là Khương Duy đem mấyvạn binh mã đánh Nguỵ để hoàn thành dinguyện của Thừa tướng Gia Cát Lượng,đồng thời để liên kết với bộ lạc Khươngmà tiến đánh Ung Châu. Tại Cúc Sơn, Khương Duy bị cáctướng Nguỵ là Quách Hoài, Trần Thái vàĐặng Ngải đánh bại, phải rút về phíanam. Quân Thục tổn thất vài ngàn người,hai tướng Câu An, Lý Hâm bị bức hàng. Quách Hoài thấy Khương Duy rút lui,

liền bàn với các tướng: “Bộ lạc Khươngđã mấy lần giúp quân Thục xâm phạmnước ta, nay Quân Thục đã rút chạy, tanên thừa thắng tiến sang phía Tây diệtKhương mà trừ hậu họa, ý các vị sao?” Đặng Ngải trầm ngâm một hồi, rồinói: “Lần này quân Thục tổn thất chưanặng mà phải rút lui, hẳn Khương Duychưa chịu thua. Hiện tại hắn chưa đi xa.Nếu quân ta tây tiến, có thể Khương Duysẽ kéo quân trở lại. Chúng ta nên để lạimột cánh quân đề phòng bất trắc”. Quách Hoài thấy có lý, bèn cử ĐặngNgải cùng quân bản bộ ở lại còn mình thìđem quân chủ lực tiến sang phía tây. Đặng Ngải đóng trại tại bờ bắc Bạch

Thủy, hạ lệnh chuẩn bị thật nhiều cungtên, củng cố doanh trại, đề phòng quânThục tập kích. Khương Duy rút lui quá Bạch Thủynăm, sáu chục dặm, không thấy quânNguỵ đuổi theo,liền cho hạ trại nghỉngơi, rồi sai quân do thám động tĩnh củaquân Nguỵ. Hôm sau, quân do thám về báo tin:“Chủ lực quân Nguỵ đã kéo sang phíatây, Đặng Ngải ở lại hạ trại bên bờ bắcBạch Thủy; thành Thao ở cách doanh trạiĐặng Ngải 60 dặm về mạn bắc chỉ có ítquân phòng thủ”. Khương Duy cả mừng,lệnh cho tướng Liêu Hoá đem một cánhquân quay trở lại hạ trại bên bờ namBạch Thủy; các bộ phận còn lại chuẩn bị

sẵn sàng. Đặng Ngải hạ trại đã ba ngày, đangbàn bạc với các tùy tướng, chợt có ngườivào báo: “Phía bờ nam bụi bay mờ mịt,có lẽ quân Thục trở lại”. Đặng Ngải liềnlệnh tướng sĩ chuẩn bị nghênh chiến. Đặng Ngải lên chòi quan sát, nhìnsang bờ nam thấy cờ lớn của quân Thụctreo cao, quân tiên phong đã tới bờ sông.Đặng Ngải hạ lệnh đánh trống, reo hòvang động để thị uy. Quân Thục đến bờ sông chẳng thèmđể ý đến quân Nguỵ hò reo, cứ ung dunghạ trại, không có biểu hiện gì là sẽ vượtsông. Đặng Ngải thấy vậy, truyền lệnh

ngừng gióng trống reo hò, dặn tướng sĩchăm chú theo dõi động tĩnh bên quânThục rồi triệu tập các tướng, nói: “QuânThục đột nhiên quay lại, biết quân ta ítmà chúng không vượt sông,chỉ đóng trạiđối diện với ta. Xem ra Khương Duy cóý đồ khác”. Đặng Ngải nghĩ rồi tiếp: “KhươngDuy phái Liêu Hoá ở đây nhằm khốngchế quân ta, hắn biết binh lực của ta ởthành Thao ít, chắc sẽ tới đánh thành”.Các tướng cho là phải. Đặng Ngải liềnbố trí các bộ phận đâu ra đấy, rồi ngayđêm ấy dẫn tinh binh rời đại doanh, lặnglẽ hành quân gấp năm sáu chục dặm, kínđáo vào thành Thao. Sau khi vào thành, Đặng Ngải ra lệnh

các tướng sĩ ẩn nấp nghỉ ngơi tại chỗ, chỉdùng lương khô, cấm nổi lửa nấu ăn. Hôm sau, đúng như Đặng Ngải dựđoán, Khương Duy dẫn quân Thục tới bờnam Thao Hà, thấy thành Thao bên bờbắc chẳng có động tĩnh gì, tưởng quânNguỵ không phòng ngự, liền truyền lệnhvượt sông. Quân Thục sang đến giữa sông, ĐặngNgải nổi hiệu lệnh, quân Nguỵ trongthành nhất tề bật dậy, bắn tên như mưa.Quân Thục nhiều người trúng tên rớtxuống sông, tổn thất nghiêm trọng. Khương Duy thấy Đặng Ngải đã đếnthành Thao trước mình, nếu đánh tiếp chỉe thương vong càng lớn, đành thu binh.

Thế là quân Thục bại liền 2 trận, khó cònbinh lưc và ý chí tiến công Trung Nguyênnữa. Đặng Ngải lập công, được Nguỵ đếphong tước Quan Nội hầu. “Tiến nhi bất khả ngự giả, xung kỳhư dã” Ta tiến công mà kẻ địch không ngănnổi, vì ta như đánh vào chỗ khôngngười.

Đặng Ngải đi đường tắt vào TứXuyên, diệt Lưu Thiện

Năm Nguỵ Cảnh Nguyên thứ nhất(năm 260), Nguỵ đế Tào Mao bị hại,Tướng quốc Tư Mã Chiêu lập Tào Miễnmới 15 tuổi lên ngôi, còn mình nắm giữtoàn quyền. Chính trị nước Nguỵ ổn định,kinh tế phát triển mạnh mẽ. Thục Hán lúc này ngày một suy yếudo Hậu chủ Lưu Thiên bất tài, để chohoạn quan Hoàng Hạo chuyên quyền loạnchính. Đại tướng Khương Duy xin vuagiết Hoàng Hạo không được, lại bị cáchchức, phải mượn cớ đóng đồn làm ruộng,rời kinh đô đến Đạp Trung (vùng tây bắc

Chu Điển, phía nam huyện Mân, tỉnhCam Túc) để tránh họa. Năm 263, Tư Mã Chiêu quyết địnhnhân tình hình Thục Hán rối loạn, cấtbinh diệt Thục. Mùa thu năm đó, ba đạoquân Nguỵ tiến đánh Thục, Chinh tâytướng quân Đặng Ngải dẫn ba vạn quântừ Địch Đạo tiến vào Đạp Trung đểkhống chế Khương Duy. Thứ sử UngChâu Gia Cát Tự đem ba vạn quân tiếnsang Kiều Đầu để chặn đường lui củaKhương Duy, Chung Hội dẫn chủ lực 12vạn vượt Tà Cốc, Lạc Cốc, Tử Ngưu Cốtiến thẳng đến Hán Trung, đột nhiên đánhThục. Khương Duy ở Đạp Trung thấy ĐặngNgải kéo quân tới, lại nghe tin Chung

Hội đã tiến vào Hán Trung, sợ DươngAn Quan bị mất, sẽ nguy đến Kiếm Các,nếu mất Kiếm Các, thì kinh đô khó bềchống nổi, liền quyết định né tránh ĐặngNgải, tiến sang Dương An Quan ở phíađông. Đặng Ngải thấy Khương Duy lui sangphía đông, bèn đem quân truy đuổi. QuânGia Cát Tự cũng vừa tới Âm Bình (tâyhuyện Văn, tỉnh Cam Túc), chặn đườnglui của Khương Duy ở Kiều Đầu. Khương Duy liền đánh vào sau lưngGia Cát Tự, Gia Cát Tự sợ bị chặnđường rút, liền lùi lại 30 dặm. KhươngDuy nhân đó vượt qua Kiều Đầu, hội hợpvới Liêu Hoá và Trương Dực từ ThànhĐô phía bắc kéo xuống chi viện.

Khương Duy định tới Dương An Quannghênh chiến với Chung Hội, nay nghetin Dương An Quan đã bị Chung Hộichiếm mất, liền đem quân trở lại KiếmCác, dựa vào thế núi hiểm yếu mà cố thủ. Kiếm Các còn có lên là Kiếm MônSơn (bắc Kiếm Các,tỉnh Tứ Xuyên), do2 ngọn núi Đại Kiếm và Tiểu Kiếm hợpthành, đỉnh núi nhọn hoắt cao chọc trời,ở giữa chỉ có một đường độc đạo. KhiChung Hội tiến đến, Khương Duy đãkhống chế hẻm núi, chặn đứng mười mấyvạn quân Ngụy. Chung Hội mấy phen dồn sức tấncông đều vô hiệu. Đôi bên cầm cự cảtháng, quân Nguỵ đã cạn lương, Chung

Hội sợ bất trắc, chuẩn bị rút lui. Đặng Ngải ở Âm Bình biết Chung Hộiđịnh lui binh,vội tâu với Tư Mã Chiêu:“Có thể bí mật phái 1 cánh quân tinhnhuệ theo đường mòn tiến đánh huyệnBồi (đông Miên Dương, tỉnh Tứ Xuyên),nơi đó chỉ cách Thành Đô 300 dặm.Khương Duy ở Kiếm Các ắt sẽ đem quâncứu huyện Bồi. Khi đó Chung Hội có thểsát cánh với đạo quân của Đặng Mỗ màtiến công”. Tư Mã Chiêu tán thành. Thếlà Đặng Ngải quyết định đem quân vượtđường mòn. Từ Âm Bình đi huyện Bồichỉ có một lối mòn, hầu như không mấyai vượt qua nổi. Bây giờ tháng 10, con trai Đặng Ngảilà Đặng Trung xin dẫn tinh binh đi tiên

phong mở đường. Đặng Ngải dẫn binhmã theo sau, chỉ mang lương khô và dâythừng, tiến vô cùng gian nan nguy hiểm,mỗi ngày chỉ đi được hai, ba chục dặm.Cứ thế hơn 20 ngày, đi 700 dặm đường.Hôm ấy đến chân ngọn Ma Thiên Lãnh,đường quá hẹp, Đặng Ngải phải lệnh bỏngựa lại. Lên đến đỉnh núi, Đặng Ngảithấy con mình là Đặng Trung đang ngồicùng khóc với đội tiên phong mở đường,hỏi vì lẽ gì, thì Đặng Trung thưa: “Bâygiờ bốn bề là vách đá dựng đứng, hếtchỗ mở đường,lương ăn lại cạn, thấy baocông lao bỏ ra cả tháng nay uổng phí, nênmọi người hết sức đau lòng”. Đặng Ngải lấy chăn quấn quanh ngườimà lăn xuống chân núi. Một số khác thấy

vậy cũng làm theo. Những người khôngcó chăn thì bện các loại dây thừng , dâymây mà thong thả leo xuống. Tướng giữ thành là Mã Mạc thấy quânNgụy như từ trên trời kéo xuống, quáhoảng sợ, liền mở cửa thành đầu hàng.Từ Giang Du đến Thành Đô, chỉ còn 2cửa ải là huyện Bồi và Miên Trúc. Hậu chủ Lưu Thiện nhà Thục Hánnghe tin Đặng Ngải vượt núi chiến GiangDu thì kinh hãi, liền lệnh cho con trai củaThừa tướng Gia Cát Lượng là Gia CátThiêm đem quân từ Thành Đô đi ngăncản quân Ngụy. Sau khi quân Thục tới huyện Bồi, GiaCát Thiêm hạ lệnh dừng lại, chuẩn bị cố

thủ tại đây. Bộ tướng Hoàng Sùng mấylần kiến nghị với Gia Cát Thiêm: “Quânta nên tiến gấp, chiếm địa hình có lợi màphòng thủ, nếu để quân Ngụy giành đượcvùng đất bằng phẳng, thì chúng ta khó bềchống đỡ”. Gia Cát Thiêm do dự, khôngnghe theo, lại chuẩn bị quyết chiến vớiĐặng Ngải ở vùng đất bằng, Sau khi tập kết ở Giang Du, quânNgụy tiến gấp về phía huyện Bồi, đánhbại cánh quân tiên phong của Thục Hántại thành Bồi, chiếm huyện Bồi. Gia CátThiêm phải rút về Miên Trúc. Đặng Ngải phái người mang thư sangkhuyên Gia Cát Thiêm đầu hàng; Gia CátThiêm nổi giận chém người đưa thư, rồibày trận ngoài thành Miên Trúc để quyết

chiến với quân Ngụy. Đặng Ngải lệnh cho con trai ĐặngTrung từ cánh phải, bộ tướng Tư Mã Sưtừ cánh trái đánh vào quân Thục. Gia Cát Thiêm cùng con trai là GiaCát Thượng nghênh chiến, đánh lui quânNgụy. Đặng Trung, Tư Mã Sư bại trậntrở về, nói với Đặng Ngải: “Không thểthắng được quân Thục!”, Đặng Ngải nổigiận, ngắt lời: “Sống chết mất còn là ởtrận này, tại sao lại bảo không thểthắng!”, lệnh chém đầu hai người ấy; cáctướng xúm lại xin, Đặng Ngải mới hạlệnh cho họ phải tái chiến. Hai người lại dẫn quân tiến công quânThục, Đặng Ngải cũng đem binh tham

chiến. Quân Thục không chống nổi đòntiến công mạnh mẽ của quân Ngụy,thương vong vô số. Cha con Gia CátThiêm và Hoàng Sùng tử trận. QuânThục bỏ thành mà chạy. Tháng 11 năm Ngụy cảnh Nguyên thứtư, Lưa Thiện dẫn thái tử và hơn 60 quầnthần đến thành đô đầu hàng Đặng Ngải.Thế là sau 43 năm gây dựng, Thục Hánnay bi diệt vong. “Ngã dục chiến, địch tuy cao lũythâm câu, bất đắc bất dữ ngã chiến giả,công kỳ sở tất cứu dã” Ta muốn đánh, dù địch có lũy caohào sâu cũng phải giao chiến với ta,bởi vì ta đánh vào nơi địch buộc phải

ứng cứu.

Mã Toại đánh vảo nơi Điền Duyệtphải ứng cứu

Thời kỳ Đại Tông triều Đường, Tiếtđộ sứ các địa phươns nắm đại quyềnquân chính, không theo pháp lệnh củatriều đình, chức tước truyền từ đời chacho đời con. Các tiết độ sứ hoặc đánhnhau liên miên, hoặc liên kết với nhauchông lại triều đình, tạo nên tình trạng“cát cứ phiên trấn” vô cùng hỗn loạn.Vương triều Đường tồn tại chẳng qua chỉtrên danh nghĩa. Năm Đại Lịch thứ 14 (năm 779), vuaĐường là Đại Tông băng hà, Đường ĐứcTông Lý Quát kế vị. Lý Quát muốn phục

hưng triều Đường, chấm dứt tình trạngcát cứ phiên trấn. Năm Kiến Trung thứ hai (năm 781),Tiết độ sứ Thành Đức là Lý Bảo Thầnqua đời, con trai là Lý Duy Nhạc tâubiểu xin Lý Quát chuẩn y cho hắn làmTiết độ sứ kế tục tước vị của cha. Lý Quát vốn muốn hủy bỏ lệ cũ, liềnnói với quần thần: “Những tặc thần từngnhờ được trẫm phong đất, rồi mượn danhnghĩa triều đình mà tụ tập thuộc hạ.Trước đây càng đáp ứng thỉnh cầu củachúng, chúng càng phản loạn. Nay tiếptục phong tước sẽ không đủ để trừ loạn,trái lại còn làm loạn thêm”. Do đó, LýQuát không chuẩn y phong tước cho LýDuy Nhạc.

Tiết độ sứ Ngụy Bác (Hà Bắc) làĐiền Duyệt và Tiết độ sứ Trí Thanh (SơnĐông) là Lý Chính bèn phái người đếngặp Lý Duy Nhạc mật bàn chống triềuđình. Chúng lại liên kết với Tiết độ sứSơn Nam (Hồ Bắc) là Lương SùngNghĩa cùng cất binh chống triều đình,hình thành cuộc “bạo loạn 4 trấn”. Năm781, Điền Duyệt cử 8000 quân bao vâyHình Châu còn mình đích thân đem mấyvạn quân bao vây Lâm Minh. Tháng 7, Lâm Minh cấp báo tin nguy,triều đình cử Tiết độ sứ Hà Đông là MãToại và Tiết độ sứ Chiêu Nghĩa là LýBảo Chân đcm quân cứu viện. Quân triềuđình lần lượt đánh bại Điền Duyệt tạiHình Châu và Lâm Minh, giết hơn một

vạn binh mã, giải vây 2 nơi. Tiết độ sứ của hai trấn Thành Đức vàTri Thanh thấy Điền Duyệt bại trận, liềncất quân cứu viện, hợp với Điền Duyệtthành đội quân liên hợp ba trấn, lui về hạdu Hoàn Thủy (sông An Dương, tỉnh HàNam) mà phòng thủ. Tháng Chạp cùng năm, triều đình cửMã Toại làm Triệu thảo sử Nguỵ Bác.Mùa xuân năm sau, Mã Toại và Lý BảoChân xuất quân tiến đến bến ChươngThủy. Mã Toại tiến quân vào ba trấn phảnloạn ở Hà Bắc, nhưng lương thảo chưachuyển đến kịp, Mã Toại biết phải đánhnhanh thắng nhanh, nếu không sẽ rất nguy

hiểm. Điền Duyệt cũng biết quân triềuđình thiếu lương, nên lệnh cho binh línhcố thủ, không giao chiến. Mã Toại lệnh mang theo 10 ngàylương tiến sâu vào vùng sau lưng địch làThương Khẩu, đối diện với quân củaĐiền Duyệt ở bờ bên kia Hoàn Thủy.Tiết độ sứ Lý Bảo Chân hỏi Mã Toại:“Quân ta đã thiếu lương thảo, tại sao còntiến sâu vào sau lưng địch?”, Mã Toạiđáp: “Chính vì thiếu lương, mới phảiđánh nhanh. Nay liên quân 3 trấn củađịch cố thủ không giao chiến là cốt làmcho quân ta kiệt sức, không đánh phảithua”. Quan quân bày trận bên hờ HoànThủy. Mã Toại cho làm ba cây cầu nổi,

ngày ngày sang sông khiêu chiến, nhưngĐiền Duyệt vẫn cố thủ không đánh. Mấy ngày trôi qua, lương thực củaquan quân đã cạn. Một hôm nửa đêm, MãToại đột nhiên hạ lệnh ba quân dậy ăn,rồi lặng lẽ rời doanh trại, men theo triềnsông tiến đánh sào huyệt của Điền Duyệtlà Nguỵ Châu (đông bắc Đại Danh, tỉnhHà Bắc). Mã Toại để vài trăm kỵ binh ở lại,liên tục đánh trống, rúc tù. Đợi khi toànquân đã lên đường, số người ở lại mớingừng đánh trống, mà nổi lửa đốt doanhtrại. Sáng hôm sau, quân do thám báo tinquan quân đã tiến gấp về hướng Nguỵ

Châu. Điền Duyệt hạ lệnh đuổi gấp đểcứu Nguỵ Châu. Tới một dòng sông, thấyquan quân đã đốt mất cầu nổi, ĐiềnDuvệt phải cho bắc cầu lại mới đemđược 4 vạn lính và kỵ binh qua sông.Đuổi hơn mười dặm, thấy quan quân còncách không xa phía trước. Đồng cỏ mùathu khô héo, lại gặp gió thuận, ĐiềnDuyệt lập tức hạ lệnh phóng hoả và theolửa mà tiến công. Mã Toại thấy Điền Duyệt đã trúng kế,bèn hạ lệnh toàn quân dừng chân, bàythành thế trận, dọn sạch cỏ phía trướchơn trăm bước, lặng lẽ chờ địch tràn tới. Quân Điền Duyệt kéo tới, thấy lửa lớnđã tắt, binh sĩ ai nấy mệt nhoài. Mã Toạikhông bỏ lỡ cơ hội, ra lệnh tiến công từ

ba mặt. Vừa đánh được một lát, hai cánhquân hên sườn đã rút lui vì không địchnổi. Mã Toại chỉ huy cánh giữa liều chếtxống vào, không ai cản nổi. Quân haicánh thấy vậy cũng quay lại đánh. ĐiềnDuyệt không chống đỡ được, phải bỏchạy. Điền Duyệt dẫn bại quân chạy về bênsông Hằng Thủy, thì cầu bắc tạm đã bị kỵbinh của Mã Toại mai phục đốt cháy.Quân Điền Duyệt đành nhảy đại xuốngsông, bị chết đuối nhiều vô kể. Những kẻkhông chạy kịp hoặc bị giết hoặc bắtsống, tổng cộng hơn hai vạn ba ngànngười. Phiến quân tan nát. Điền Duyệtchỉ thu thập được hơn 1000 lính trốn về

Nguỵ Châu. “Ngã bất dục chiến,hoạch địa nhithủ chi, địch bất đắc dữ ngã chiến giả,quai kỳ sở chi dã” Ta không muốn đánh, vạch đất màphòng thủ, địch không thể đến đánh ta,vì ta làm cho chúng phải thay đổihướng tiến công.

Lưu Bang buộc địch phải chuyểnhướng, chiếm Thành Cao

Năm thứ hai Hán Cao Tổ (năm 205trước Công Nguyên), trong trận đánh lớngiữa Hán và Sở tại Bành Thành vàotháng Tư, quân chủ lực của Lưu Bang bịtiêu diệt, vì các chư hầu từng hưởng ứngLưu Bang thảo phạt Hạng Vũ lần lượtphản lại Hán mà hàng Sở.Lưu Bang thuthập tàn binh, nghe theo lời khuyên củaTrương Lương, lui về Huỳnh Dương vàThành Cao (phía bắc Huỳnh Dương, tỉnhHà Nam), vừa hiểm yếu lại nhiều lươngthực. Hạng Vũ lúc này đã biết Lưu Bang là

đối thủ chủ yếu của mình, đem đại quântruy đuổi đến tận Huỳnh Dương, khôngcho Lưu Bang có thời gian lấy lại sức. Hạng Vũ cắt đứt đường vận lương củaquân Hán, vây đánh Huỳnh Dương.Tháng 5 năm sau, Huỳnh Dương nguyngập. Đại tướng Kỷ Tín xin giả làm LưuBang ra đầu hàng để Lưu Bang thừa cơđem vài chục kỵ binh mở cửa thành phíatây chạy về Thành Cao. Khi Hạng Vũ phát giác mình bị lừa,liền đuổi theo đến Thành Cao, chém chếttướng giữ thành, chiếm Thành Cao. VềQuan Trung, Lưu Bang nhanh chóng tổchức lại đội ngũ, chuẩn bị lấy lại ThànhCao.

Mưu sĩ Viên Sinh cho rằng đánh thẳngsang phía đông không phải là thượngsách, liền hiến kế với Lưu Bang: “Hánđã cầm cự với Sở ở Huỳnh Dương mấynăm trời, quân Hán thường bị nguy khốn.Lần này đại vương nên xuất quân từ VõQuan ở phía nam, như vậy Hạng Vũ ắt sẽdẫn quân xuống phía nam. Khi ta đếnchiến địa, sẽ cố thủ không giao chiến,như vậy quân ta ở phía Huỳnh Dương,Thành Cao được nghỉ ngơi; mặt khác, taphái Hàn Tín bình định nước Triệu, đấtYên, đất Tề, sau đó đại vương hãy đánhHuỳnh Dương, Thành Cao. Lúc đó, quânSở đã bị phân tán, quân Hán đã đượcnghỉ ngơi nay đánh địch mệt mỏi, quyếtchiến một trận sẽ đại thắng”.

Lưu Bang nghe có lý, liền cất binhxuống phía nam, từ Võ Quan tiến quânđến Uyển và Diệp. Hạng Vũ nóng lòngdiệt Lưu Bang, nghe tin đó liền chỉ đểmột lực lượng nhỏ ở lại giữ Thành Cao,còn đích thân dẫn chủ lực đuổi theo.Quân Hán tại Thành Cao, Huỳnh Dươngđược nghỉ ngơi. Lưu Bang thấy Hạng Vũ kéo quân tớithì lệnh cho tướng sĩ dựa vào lũy caohào sâu mà cố thủ, bất kể quân Sở khiêuchiên cách nào cũng không ra giao chiến.Đồng thời sai kỵ mã tức tốc đến gặpBành Việt ở hậu phương quân Sở, truyềnlệnh tiến đánh kinh đô Sở là Bành Thành.Bành Việt được lệnh, lập tức tiến côngHạ Phi cắt đường vận lương của quân

Sở, uy hiếp Bành Thành. Hạng Vũ được tin cấp báo kinh thànhnguy ngập, bất đắc dĩ hạ lệnh ngừng tiếncông Lưu Bang, đem quân sang phíađông đánh Bành Việt. Chủ lực quân Sở rút sang phía đôngrồi, Lưu Bang thừa cơ hợp binh với AnhBố tiến lên phía bắc đánh bại quân Sở,một trận lấy lại Thành Cao. Tháng Sáu, Hạng Vũ đánh bại BànhViệt thì nghe tin Thành Cao thất thủ, lạiđem quân nguợc về phía tây, dốc toànlực đánh phá Huỳnh Dương, rồi đến vâyThành Cao. Lưu Bang thấy quân Hánkhông thể cản nổi đòn tiến công mãnh liệtcủa tinh binh Hạng Vũ, liền rút khỏi

Thành Cao. Hạng Vũ tuy chiếm ThànhCao, nhưng đại quân rong ruổi sang đôngvề tây, vô cùng mệt mỏi. Lưu Bang sau lần thứ hai bị mấtThành Cao, vượt qua Hoàng Hà đến TiểuTu Võ, đại doanh của Hàn Tín. Đến TiểuTu Võ, Lưu Bang lấy quân của Hàn Tín,cộng với quân Hán ở huyện Củng đểngăn chặn Hạng Vũ tiến sang phía tây. Lưu Bang ra lệnh Trương Nhĩ gấp trởlại trấn thủ kinh đô nước Triệu, Hàn Tínlàm Tể tướng chiêu mộ binh lính nướcTriệu, tổ chức lại quân đội đánh nước Tềđể uy hiếp bên sườn, và sau lưng quânSở. Còn Lưu Bang đích thân ở huyệnCủng chỉ huy quân Hán đắp lũy cao, đàohào sâu, kiên trì cố thủ để tiêu hao quân

Sở, đồng thời lại phái Lưu Giả, Lư Hánđem 2 vạn bộ binh và mấy trăm kỵ binhlặng lẽ vượt Hoàng Hà, tiến sâu vào đấtSở đốt phá kho lương, phối hợp vớiBành Việt tăng cường quấy nhiễu hậuphương quân Sở. Sau khi được chi viện, Bành Việt vàotháng 8 tiến đánh Ngoại Hoàng..., tổngcộng 17 thành, cắt đứt quân Sở với hậuphương. Chỉ 1 tháng, hậu phương quânSở rối loạn, liên tiếp báo tin nguy cấp.Hạng Vũ nổi giận, quyết tiến sang phíađông tiêu diệt Bành Việt, bèn để Đại tưmã Tào Cữu ở lại giữ Thành Cao, lệnhkhông được xuất chiến, chờ Hạng Vũ trởvề, lại cử đại tướng Chung Ly Muộiphòng thủ Huỳnh Dương, còn mình thân

chinh kéo đại quân sang phía đông. Hạng Vũ đi rồi, Lưu Bang tức khắcvây đánh Thành Cao, dùng kế khiêuchiến Tào Cữu, dụ địch ra khỏi thànhgiao chiến, đánh cho quân Sở đại bại.Sau khi chiếm lại Thành Cao, Lưu Banglệnh cho tướng sĩ đến vùng núi QuảngVõ dựa vào địa thế hiểm yếu mà nghingơi, chờ quân Hạng Vũ. Hạng Vũ nghe tin mất Thành Cao, vộikéo quân trở lại. Quân Hán dựa vào địahình hiểm trở, chỉ phòng thủ chứ khônggiao chiến. Quân Sở thì sau bao phen dichuyển nay đã mệt nhoài. Lúc này Hàn Tín đã đem quân vào đấtTề, đánh một trận chiếm ngay kinh đô

Lâm Tri (Sơn Đông), khiến Hạng Vũbuộc phải chia binh đi cứu Tề. Binh lựccủa Hạng Vũ ở chính diện do đó trở nênthiếu hụt, đành phải ngừng tiến công ởnúi Quảng Võ mà hạ trại đối diện vớiquân Hán ở đó để cầm cự. Mấy thángsau, lương thực quân Sở đã cạn. Nhiềukho lương của quân Sở ở phía nam đềubị quân Hán đánh phá, không thể bổsung. Hạng Vũ đánh không được, rútkhông xong, đã mất hết ưu thế. Lúc đóHàn Tín lại đánh thắng liên quân Tề-Sở,tiến đến Thành Dương, sát sau lưng quânSở, hoàn thành thế bao vây quân Sở.Hạng Vũ tự biết trí cùng, lực kiệt, đànhcầu hoà, lui quân về phía đông. Trong cuộc tranh đoạt Thành Cao,

Lưu Bang mấy phen khống chế binh lựcquân Sở, khiến quân Sở không thể tậptrung lực lượng đánh ở chính diện, từ đóLưu Bang chuyển từ yếu sang mạnh,giành được ý nghĩa trọng đại. “Hình nhân nhi ngã vô hình, tắc ngãchuyên nhi địch phân; ngã chuyên vinhất, địch phân vi thập, thị dĩ thậpcông kỳ nhất dã, tắc ngã chúng nhi địchquả, năng dĩ chúng kích quả giả, tắcngô chi sở dữ chiến giả, ước hĩ”. Ta làm cho địch bộc lộ lực lượng màta thì như vô hình, như vậy ta có thểtập trung binh lực, còn địch thì phântán lực lượng. Ta tập trung binh lực ở 1nơi, địch phân tán lực lượng ở 10 nơi,tức là ta dùng 10 đánh 1, như thế ta

đông, địch ít, thế có lợi hẳn cho ta.Dùng nhiều quân đánh ít quân, tươngquan ta định rõ ràng ta thắng.

Nộ Nhĩ Cáp Xích tập trung binh lực,đánh Quân Minh

Cuối triều Minh, thủ lĩnh bộ lạc NữChân ở Kiến Châu là Nộ Nhĩ Cáp Xíchdần thống nhất bộ lạc, năm 1616 tuyênbố xưng Hãn (vua), dựng đô Hách Đồ ALạp (thành Tây Lão, Liêu Ninh) lấy quốchiệu Kim, lịch sử gọi là Hậu Kim. Lúc này Nộ Nhĩ Cáp Xích đã có 8 kỳ(cánh quân) thiện chiến, quyết định thừacơ triều Minh tranh giành ngôi vị, phòngthủ sơ sài, mà cất quân đánh chiếm. Tháng 4/1618, Nộ Nhĩ Cáp Xíchtuyên thệ rửa 7 mối hận là “hận triềuMinh hãm hại tổ phụ, hận triều Minh

giúp đỡ Diệp Hách, hận triều Minh bắtgiữ sứ thần, vân vân” để khích lệ ý chíchiến đấu của người Nữ Chân. Ngay đêm ấy, Nộ Nhĩ Cáp Xích dẫn 2vạn quân đánh nhà Minh, ngày thứ 3 vâythành Phủ Thuận. Tướng giữ thành là LýVĩnh Phương thấy quân Kim hung hãn, losợ mở cửa thành đầu hàng. Tổng binh Quảng Ninh là TrươngThừa Âm vội đem 1 vạn quân cứu viện.Đôi bên đang giao chiến kịch liệt, bỗngcó gió đông thổi mạnh, quân Kim thuậngió xông thẳng vào giữa trận quân Minh.Quân Minh đánh không lại, Trương ThừaÂm tử trận, quân sĩ chết nhiều vô kể. Nộ Nhĩ Cáp Xích liên tiếp giành

thắng lợi, làm chấn động Bắc Kinh. Đểổn định biên cương, Minh Thần TôngChu Dực Quân mời lão tướng DươngCảo đã nghỉ hưu trở lại làm Kinh lượcLiêu Đông, điều quân Trù Hưởng, sauhơn nửa năm chuẩn bị, tháng 2/1619, tậptrung 8,8 vạn quân, cộng với quân DiệpHách và 1 số quân Triều Tiên ở sông ÁpLục, tổng cộng 11 vạn. Quân Minh lấy đô thành của Hậu Kimlàm mục tiêu, do Tổng binh Mã Lâm làmchỉ huy Bắc lộ quân, Đỗ Thông chỉ huyTây lộ quân, Lý Như Bách chỉ huy namlộ quân, Lưu Đĩnh chỉ huy Đông lộ quân,từ các nơi kéo đến hợp nhau mà đánh.Dương Cảo ở Thẩm Dương làm Tổng chỉhuy.

Ngày 21/2, các tướng cao cấp củaquân Minh tuyên thệ tại Thẩm Dương,định ngày xuất quân và hẹn 15 ngày sausẽ hội quân tại đường Đại Tuyết Phongđể cùng tiến công. Nhưng quân Minhchưa đi thì quân Kim đã biết. Cáp Xíchnắm được cách bố trí tác chiến của quânMinh, cho rằng hai lộ Nam, Bắc vì hànhquân đường núi hiểm trở, sẽ không đếnsớm nơi hẹn, bèn quyết định sách lược“địch đến từ mấy lộ, ta chỉ đi 1 đường”.Cáp Xích chỉ phái 500 quân đi chặn LưuĐĩnh (Đông lộ quân), còn mình dẫn 10vạn binh mã tiến gấp đến đánh Tây lộquân của Đỗ Thông. Đỗ Thông hữu dũng vô mưu, kiêungạo khinh địch, vì muốn tranh công, nên

mỗi ngày đốc quân đi hơn trăm dặm, khivượt qua sông Hỗn để tới Tát Nhĩ Hứa,không thèm hợp đồng tác chiến với 3 lộquân khác, quân chưa tới chỗ hẹn, đãchia làm 2 đạo, 1 hạ trại ở dưới chân núiTát Nhĩ Hứa, 1 do y đích thân chỉ huytiến đánh đèo Cát Lâm, chiếm cao điểmnày để khống chế chiến trường. Như vậyĐỗ Thông đã tự phân tán lực lượng vàrơi vào thế bất lợi. Đèo Cát Lâm tuy chỉcó 1 ít quân Kim phòng thủ, nhưng đèocao, dốc đứng, Đỗ Thông đánh mấy lầnkhông được. Tướng Kim là Đại Thiện đi tiênphong tới Tát Nhĩ Hứa, chuẩn bị chiaquân làm 2 lộ, 1 chi viện cho đèo CátLâm, 1 tiến đánh quân Minh hạ trại ở

dưới chân núi Tát Nhĩ Hứa. Cáp Xích dẫn 8 kỳ chủ lực tới, hỏi:“Quân Minh đông, có thể phân tán tácchiến; quân ta ít hơn, không thể chia đôilực lượng. Trước hết phải phá tan quânđịch đóng trại dưới chân núi Tát NhĩHứa, đạo quân này tan rã thì đạo CátLâm tất sẽ sợ mà tan”. Cáp Xích chỉ haitướng Đại Thiện , Hoàng Thái dẫn 2 kỳtiến tới Cát Lâm, còn mình chỉ huy 6 kỳđánh quân Minh ở Tát Nhĩ Hứa. Quân Minh ở Tát Nhĩ Hứa vừa hạtrại, bị tấn công bất ngờ, vội dùng một sốchiến xa dàn trận, nhưng bị kỵ binh quânKim xông xáo đánh dữ, trận thế mauchóng rối loạn, bị tiêu diệt hoàn toàn.

Ọuân Kim phòng thủ đèo Cát Lâmthấy viện binh đã tới, liền từ trên caotràn xuống. Đỗ Thông trước sau bị đánh,khó bề chống đỡ. Giữa lúc ấy, Cáp Xíchlại dẫn 6 kỳ binh mã tiến tới. Quân Kimđánh ác liệt, quân Minh bị tiêu diệt hoànloàn, Đỗ Thông tử trận. Ngay đêm đó,Nộ Nhĩ Cáp Xích lại dẫn quân lên phíabắc đón đánh Bắc lộ quân do Mã Lâmchỉ huy. Quân Mã Lâm đến đèo Thượng Gián,cách Tát Nhĩ Hứa hơn 30 dặm về phíatây bắc, biết Đỗ Thông bại trận, dừng lạiđào hào ba tầng xung quanh trại, bố tríhoả pháo ở bên ngoài, tiếp đến ky binh,phòng vệ nghiêm mật. Lại lệnh cho haibộ tướng Phiên Tông Nhan và Cung

Niệm Toại mỗi người đem hơn một vạnquân hạ trại liền mấy dặm ở bên ngoài đểngăn chặn kỵ binh đột nhập, hợp thànhthế ỷ dốc với đại doanh. Khi Nộ Nhĩ Cáp Xích tới ThượngGián, quan sát thế trận quân Minh, trướchết cho kỵ binh đánh Cung Niệm Toại,nhanh chóng phá vỡ quân của Toại. Sauđó, đánh doanh trại của Mã Lâm ởThượng Gián. Mã Lâm dựa vào núi bàytrận, dẫn quân nghênh chiến. Nộ Nhĩ CápXích phái 1 nhóm kỵ binh vòng ra phíasau rồi 2 phía giáp công, đánh cho MãLâm thua to, chiếm được đèo ThượngGián. Mã Lâm 1 mình đột phá vòng vây,rời bỏ trận địa. Nộ Nhĩ Cáp Xích lập lứcchuyển sang đánh Phiên Tông Nhan và

nhanh chóng tiêu diệt cánh quân này. Quân của Diệp Hách hẹn sẽ phối hợpvới Bắc lộ quân, nay giữa đường nghetin quân Minh đại bại, hoảng sự quay lui. Đông lộ quân dưới quyền chỉ huy củaTổng binh Lưu Đĩnh, 1 vị tướng dũngmãnh, chuyên sử dụng một cây đao lớnnặng hàng trăm cân, nên ông được gọi là“Lưu Đại Đao”, từng đánh hàng trăm trậnlớn nhỏ, lừng lẫy tiếng tăm. Nộ Nhĩ Cáp Xích biết Lưu Đĩnh uymãnh, quản lý quân sĩ nghiêm chỉnh,Đông lộ quân được trang bị đầy đủ,không thể coi thường, nên tập trung chủlực tại dãy núi A Bố Đạt Lý mai phục ởđó.

Dùng kế phái người giả trang làm línhđưa thư của Đỗ Thông nói Đỗ Thông đãtới gần Hách Đồ A Lạp, mong Lưu Đĩnhtiến gấp. Lưu Đĩnh tưởng thật, lập tức hạlệnh cho tướng sĩ trang bị gọn nhẹ, hànhquân gấp rút. Vì đường núi nhỏ hẹp, quân đội chỉcó thể tiến lần lượt từng tốp một. LưuĐĩnh dẫn một bộ phận đi trước. Đến núiA Bố Đạt Lý thì quân Kim mai phục từtứ phía bất ngờ xông ra chém giết. Lưu Đĩnh đã sẵn sàng quyết chiến,nhưng khó chống đỡ vòng vây tầng lớpdày đặc đao kiếm của quân Kim, cuổicùng anh dũng tử trận. Nộ Nhĩ Cáp Xíchthừa thế đánh lan lực lượng đi sau củaLưu Đĩnh và bức hàng lực lượng quân

đội Triều Tiên tới trợ chiến với quânMinh. Sau khi 4 lộ quân xuất phát, Kinhlược Liêu Đông là Dương Cảo ngồi ởThẩm Dương nóng lòng chờ tin chiếnthắng. Nào ngờ tin thất trận liên tiếp báovề, 3 lộ quân đã bị tiêu diệt. Dương Cảo vội hạ lệnh cho Nam Lộquân của Lý Như Bá rút lui. Lính thámbáo của quân Kim ở trên núi phát hiện,hò reo ầm ĩ. Lý Như Bá ngỡ là chủ lựcquân Kim tới tấn công, hoảng hốt tháochạy, tướng sĩ giẫm đạp lên nhau, thươngvong hơn cả ngàn người. Trận Tát Nhĩ Hứa vỏn vẹn 5 ngày đãkết thúc. Trong 4 lộ đại quân Minh, chỉ

có 1 lộ chạy sớm, di tản nhanh mới tránhđược tai họa bị tiêu diệt hoàn toàn. Nộ Nhĩ Cáp Xích biết tập trung binhlực vào 1 mũi, liên tiếp diệt 3 lộ quânMinh, giết 5 vạn người, thu vô số chiếnmã, giáp trượng, hoả pháo, mà quân Kimchỉ tổn thất 2000 người. Sự chênh lệchvề tổn thất ít có trong lịch sử chiến tranh.Từ đó trở đi, Hậu Kim nắm toàn quyềnchủ động ở chiến trường Liêu Đông. “Ngô sở dữ chiến chi địa bất khả tri,bất khả tri, tắc địch sở bị giả đa, địchsở bị giả đa, tắc ngô sở dữ chiến quáhĩ” Nơi ta muốn tiến công, địch khôngthể biết, không thể biết, ắt địch phải

phòng bị nhiều nơi; đã phờng bị nhiềunơi ắt ở nơi ta muốn đánh sẽ ít địch.

Nhà Kim không phòng thủ biêncương, bị đánh bại

Năm thứ nhất Nguyên Thái tổ (nămKim Thái Hoà thứ sáu 1206), Thành CátTư Hãn được bộ lạc Mông Cổ cử làmthủ lĩnh. Bộ lạc này vốn là dân Kim, bịáp bức, khinh bỉ nên rất căm thù triềuđình. Thành Cát Tư Hãn bàn với các đạithần cách đánh Kim, nhưng Kim là nướclớn ở Trung Nguyên, muốn vượt qua samạc mênh mông nam tiến để đánh, thìMông cổ chưa đủ lực lượng, nên ThànhCát Tư Hãn bề ngoài thần phục, bề trongngầm chuẩn bị đánh Kim. Thành Cát Tư Hãn trải nhiều năm

chinh chiến, thống nhất các bộ lạc Môngcổ, năm 1209 đem quân đánh Tây Hạ làthuộc quốc của triều Kim, bức Tây Hạthần phục, để diệt trừ nỗi lo phía sau. Triều Kim cũng tăng cường phòng thủbiên giới phía băc, nhưng sự phòng thủấy chỉ có thể ngăn chặn sự xâm nhập củakỵ binh chứ không thể chặn đại quânMông Cổ tiến công. Tướng Kim là NạpCáp Mãi Trú dò biết đại quân Mông cổsắp đánh xuống phía nam, vội về triềutâu với hoàng đế nhà Kim là Hoàn NhanVĩnh Tế nhưng Hoàn Nhan Vĩnh Tế nói:“Bọn chúng sao dám gây hấn!”, lại chorằng Nạp Cáp Mãi Trú không dưng sinhchuyện, đem nhốt Nạp Cáp lại. Đại tướng Đồ Khắc Thản Dật cho

rằng lực lượng phòng thủ của quân Kimquá phân tán, không đủ ngăn chặn quânMông cổ tiến xuống phía nam, nên tâuvới Hoàn Nhan Vĩnh Tế: “Quân MôngCổ tập trung binh lực đánh ta, quân taphân tán phòng thủ, tất thảm bại.Chi bằngnên tập trung binh mã vào những nơitrọng yếu thì hơn”. Nhưng Tham Chính Lương Tham nói:“Sao tự dưng thu hẹp lãnh thổ của mìnhnhư vậy?” Hoàn Nhan Vĩnh Tế khôngnghe theo. Tháng 2, Thành Cát Tư Hãntuyên thệ đánh Kim, đem 10 vạn quânđánh xuống phía nam. Tháng 3, quân Mông cổ đến Uông CổĐô ở biên giới phía bắc triều Kim, thủlĩnh Mông Cổ ở đây hợp với quân tiên

phong vừa tới, dẫn đường nam tiến đánhKim. Tháng 4, đội tiên phong của Mông cổđánh chiếm Đại Thủy Lạc và Phong Lợi.Thời tiết nóng bức, binh mã không quennên quân Mông cổ rút về Uông Cổ Đô,đợi đến mùa thu tái chiến. Hoàng đế nhà Kim nghe tin đại quânMông Cổ tiến đánh thì vô cùng sợ hãi,một mặt thả Nạp Cáp Mãi Trú, một mặtcử sứ giả sang Mông cổ xin hoà. Thành Cát Tư Hãn không chấp nhận.Hoàng đế triệu gấp Thứ sử châu BìnhĐịnh là Triệu Bỉnh Văn về bàn cách ứngphó. Triệu Bỉnh Văn kiến nghị: “Nênphái một đạo quân tập kích sâu vào trong

đất Mông cổ, nơi khôns có lực lượngđịch. Như vậy có thể giải trừ sự uy hiếp.Binh pháp gọi đó là cách bất ngờ đánhvào nơi mà buộc kẻ địch phải ứng cứu”.Hoàng đế Kim sợ như vậy sẽ phân tánlực lượng, mất an toàn bên trong, nênkhông nghe theo. Tháng 7, quân Mông cổ đã nghỉ ngơi,vỗ béo ngựa, lại xuất phái từ Uông CổĐô đánh xuống đông nam. Phòng luyếntrải ngang ngàn dặm của quân Kim làmsao ngăn nổi thiết kỵ của quân địch.Quân phân tán chống quân tập trung khácnào đem trứng chọi đá. Tướng Kim hoặcđầu hàng, hoặc bỏ chạy. Quân Mông Cổthế như chẻ tre, ào ạt tiến đến Trung Đô(Bắc Kinh).

Trung Đô kiên cố, quân Kim ngoancường chống cự, quân Mông Cổ thươngvong rất nhiều. Thành Cát Tư Hãn ngheđồn quân Kim còn hơn 20 vạn, nên vộirút quân lui về phương Bắc. “Tri chiến chi địa, tri chiến chinhật, tắc khả thiên lí nhi chiến ” Biết trước địa điểm và thời giangiao chiến, thì dù xa ngàn dặm cũng cóthể đánh được.

Tất Tái Ngộ bất ngờ chiếm TứChâu

Thời Nam Tống, năm Khai Hi thứ 2(năm 1206), đại thần Hàn Thác Trụ dângbiểu lên hoàng đế Nam Tống nói Kimbên ngoài bị quân Mông cổ quấy phá(xem bài trước), bên trong liên tiếp mấtmùa, lòng dân dao động, thòi cơ đánh lênphía bắc đã chín muồi. Tống Ninh Tôngbèn hạ chiếu phong Điện soái QuáchNghê làm Triệu phủ sử Sơn Đông vàKinh Lạc, chuẩn bị Bắc phạt. QuáchNghê quyết định trước đánh Tứ Châu(bắc Hu Di, Giang Tô) để thăm dò,sauđó mới dẫn chủ lực vượt sông Hoài Hàlên phía bắc.Thắng bại của trận đầu tiên

này rất hệ trọng. Quách Nghê cử Võ Nghịđại phu Tất Tái Ngộ và Trấn Giang đôthống Trần Hiếu Khánh đem binh đánhTứ Châu. Tất Tái Ngộ là con trai của tướng TấtTiến, nguyên tùy tướng Nhạc Phi. TáiNgộ võ nghệ hơn người, trí dũng songtoàn, từng được Tống Lý Tông triệu kiếnvà ban thưởng. Tứ Châu có 2 thành phía đông và tây,địa thế hiểm yếu, phòng thủ kiên cố.Quân Kim nghe tin Tất Tái Ngộ sẽ đếnđánh, liền đóng chặt cửa thành,canh giữnghiêm ngặt. Tất Tái Ngộ được tin, nói với TrầnHiếu Khánh: “Địch đã biết trước ngày

quân ta tới Tứ Châu. Việc binh phải bấtngờ mới thắng, vậy chúng ta nên đến sớm1 ngày mới xong”. Trần Hiếu Khánh khenphải. Tất Tái Ngộ liền triệu tập tướng sĩ,cho họ ăn no, hiệu triệu tinh thần chốngKim báo quốc, thu phục Trung Nguyên.Nhiệt huyết của quân Tống trào dâng, hồhởi xuất phát, đi gấp ngày đêm tới gầnTứ Châu. Tất Tái Ngộ dặn Trần Hiếu Khánhdàn chiến thuyền dọc bờ sông và lập tứccông phá thành phía tây. Chỉ huy quânKim giữ thành không ngờ quân Tống đếnsớm vậy, vội điều binh tập trung phòngthủ bên thành phía tây. Tất Tái Ngộ đích thân dẫn đội cảm tửquân và lính bản bộ lặng lẽ lên bờ, vượt

qua Đồ Sơn, vòng lại thành phía đông.Đến góc nam thành phía đông, quân Tốngđột ngột tiến công. Quân Kim bị đánh bấtngờ, hoảng hốt mở cổng thành chạy. Hạ xong thành đông, Tất Tái Ngộ lạikéo quân sang thành tây. Quân Kim cốthủ. Tất Tái Ngộ đứng dưới chân thành,cầm lá cờ lớn nói to: “Tất tướng quâncủa đại Tống ở đây, bà con trăm họTrung Nguyên sẽ không phải bán mìnhcho Kim nữa, các người hãy mau đầuhàng!”. Quân thành tây thấy thành đông đã mấtquá nhanh, lá cờ thêu chữ “Tất” đang bayphần phật thì chẳng còn bụng dạ nàochống cự, viên tri huyện mở cổng thànhđầu hàng. Thế là cả 2 thành của Tứ Châu

đều đã rơi vào tay quân Tống. Điện soái Quách Nghê đến thămtướng sĩ, đem thẻ bài thứ sử bằng ngọcquý tặng thưởng Tất Tái Ngộ, nhưng ôngkhước từ, nói: “Còn những 81 châu, naymới lấy được 1 châu đã ban chức thứ sử,sau chiếm được các châu khác thì biếtphong thưởng thế nào?”. Sau đó quânTống liên tiếp đánh chiếm các huyện BaoTín, huyện Công... tin tức báo về kinhthành, sĩ khí hồ hởi, Hàn Thác Trụ liềnđề nghị Tống Ninh Tông chính thức hạchiếu Bắc phạt. “Địch tuy chúng, khả sử vô đấu” Quân địch tuy đông, có thể làm chochúng không thể đọ sức với ta.

Chu Hoàn lấy ít đánh nhiều thắngTào Nhân

Thời Tam Quốc, tháng 9/222, tướngChu Hoàn, chỉ huy phòng thủ trận địa tiềntiêu của Đông Ngô là Nhu Tu. Đại TưMã Tào Nhân đem mấy vạn quân đánhĐông Ngô. Chu Hoàn, tự Hưu Mục, là viên tướngthân tín của Tôn Quyền, nhiều mưu, thiệnchiến, mấy lần lập chiến công, đượcphong tước Thành Đình hầu. Nhu Tu làđường quân Nguỵ phải đi qua khi tiếnxuống phía nam, nên Chu Hoàn tiến hànhchuẩn bị tác chiến. Tào Nhân biết Chu Hoàn mưu trí nên

cố ý phao tin sẽ tiến đánh Tiễn Khê ởphía đông Nhu Tu để đánh lừa quân Ngô.Chu Hoàn nghe tin đó, bèn tách 1 lựelượng đi tăng viện cho Tiễn Khê. Tào Nhân biết vậy cả mừng, lập tứchạ lệnh toàn quân tiến đánh Nhu Tu. Lúc này, trong thành chỉ có 5000quân, Chu Hoàn muốn điều quân đi TiễnKhê quay về thì đã muộn, nên các tướngai nấy thất sắc. Chỉ riêng Chu Hoàn nóivới các tướng: “Xưa nay đôi bên giaochiến, thắng bại không phải ở chỗ quânnhiều hay ít, mà ở chỗ người chỉ huy giỏihay kém. Tào Nhân là kẻ vốn không cótài thao lược, tướng sĩ dưới quyền lại sợđánh trận, huông hồ từ ngàn dặm tới đây,người ngựa đều mỏi mệt. Quân ta cố thủ

trong thành, lấy khoẻ đánh mệt, lấy chủkiềm chế khách, đó là cái thế bách chiếnbách thắng”. Sau đó, Chu Hoàn hạ lệnhcuốn cờ im trống, giả bộ yếu kém để lừađịch. Lúc này Tào Nhân sai con là TàoThái đem quân đánh thành Nhu Tu, lạisai 2 tướng Thường Điêu và Vương Songđem 1 cánh quân đi thuyền tới tập kíchgia quyến của quân Ngô ở Trung Châu. Tào Thái kéo quân đến phía ngoàithành Nhu Tu, chỉ thấy đầu thành vắnglặng như không có người, cho rằng quânNgô không còn lực lượng phòng thủ, mấthết cảnh giác. Tào Thái vừa hạ lệnh tiếnđến sát chân thành, đột nhiên trên đầuthành trống trận dồn dập, tiếng reo hò

vang động 1 góc trời, các thứ cung tên,gỗ đá bắn xuống đầu quân Ngụy nhưmưa. Quân Ngụy hốt hoảng chạy giạt rathương vong vô số. Cùng lúc ấy, Chu Hoàn dẫn một độitinh binh từ trong thành xông ra chémgiết. Quân Ngụy đại loạn, chết như rạ.Chu Hoàn đốt cháy doanh trại địch rồithắng lợi trở vào thành. Bộ tướng củaChu Hoàn cũng tiến công 2 tướngThường Điêu và Vương Song, giếtThường Điêu, bắt sống Vương Song, diệthơn 1000 quân Ngụy. Tào Thái và Gia Cát Kiều dẫn 2 tốptàn binh chạy về đại bản doanh ở ChaCao. Tào Nhân thấy quân mình thảm bại,đành rút quân về.

Tôn Quyền nghe tin cả mừng nói vớitả hữu: “Chu Hoàn lâm nguy mà khôngrun sợ, lấy ít thắng nhiều, đúng như Tôntử nói: “Địch tuy đông, có thể làm chochúng không đọ sức nổi với ta”. Đoạnthăng tước cho Chu Hoàn. “Hình binh chi cực. chí ư vô hình;vô hình, tắc thâm gián bất năng qui, trígiả bất năng mưu” Ta ngụy trang thật khéo khiến địchkhông nhận ra tung tích; không nhận ralung tích, thì dù gián điệp có chui sâucũng không biết kỹ được quân ta, kẻđịch khôn ngoan mấy cũng chẳng biếtcách đối phó với quân ta.

Trương Tuần dùng mưu đánh quânphản loạn

Đường Huyền Tông, năm Thiên Bảothứ 14 (năm 755), tháng 11, An Lộc Sơnở Phạm Dương dấy binh chống triềuđình; không lâu sau tiến đánh LạcDương, Đông Kinh. Tháng Giêng năm sau, phản quân củaTrương Thông Ngộ đánh Tống Châu.Phản quân đi tới đâu đều gây tai họa chodân chúng nơi đó. Giả Bôn ở Đơn Phụdẫn binh đánh phản quân, giết TrươngThông Ngộ, sau đó dẫn 2000 người tiếnvề phía Ung Khưu. Lúc này, thái thú quận Đường Tiêu

(huyện Bắc, An Huy) là Dương VạnThạch đầu hàng phản quân An Lộc Sơnvà dụ dỗ huyện lệnh Thân Nguyên làTrương Tuần cùng đầu hàng để nghênhđón phản quân. Trương Tuần cự tuyệt, dẫn quan lạiđến cúng bái tông miếu của HuyềnNguyên Hoàng đế ở huyện Châu Nguyên,rồi đem 1000 tinh binh tiến về phía UngKhưu để hợp với quân Gia Bôn. Nguyênhuyện lệnh Ung Khưu là Lệnh Hồ Hồ đãđầu hàng phản quân, phản quân sai hắnđem binh đánh lại quan quân triều đình. Lệnh Hồ Hồ có lực lượng khá mạnh,đã bắt trói hơn 100 quan quân, giam họ ởUng Khưu, sau đó rời huyện đi yết kiếncấp trên của phản quân, định trở về sẽ

đem ra hành hình. Giả Bôn nhân cơ hội đó tiến quân vàoUng Khưu. Quan quân bị giam giữ tự cởitrói cho nhau, giết bọn cai ngục rồi ranghênh đón Giả Bôn, Vài hôm sau, binh mã của TrươngTuần cũng kéo tới Ung Khưu. Lệnh HồHồ nghe tin địa bàn của mình đã bị đánhchiếm, bèn dẫn tinh binh trở về đánhchiếm lại. Giả Bôn dẫn quân ra giaochiến, bị Lệnh Hồ Hồ giết chết. TrươngTuần đcm 1000 tinh binh hợp lực vớibinh mã của Giả Bôn, đánh với Lệnh HồHồ phải lui lại một chút, rồi thu quânvào thành cố thủ. Mấy ngày sau, Lệnh Hồ Hồ điều 4

vạn binh mã bao vây Ung Khưu. Trương Tuần triệu tập binh sĩ, nói vớihọ: “Phản quân hung hãn, khinh thườnglực lượng nhỏ yếu của ta. Chúng ta phảibất ngờ đánh cho chúng một phen kinhhoàng, thì sau đó mới giữ thành”. TrươngTuần để 1000 ở lại giữ thành, đích thândẫn 1000 tinh binh mở cổng thành xôngra, tả xung hữu đột chém giết, quân địchkhông chuẩn bị nên hốt hoảng thối lui. Hôm sau, phản quân áp sát chânthành. Lệnh Hồ Hồ chỉ huy lính dùngthang leo lên. Trương Tuần đã chuẩn bịtrước, cho lính ném các bó cỏ tẩm dầurồi đốt xuống dưới, khiến phản quân bịchết cháy nhiều vô kể.

Ớ trong thành có sáu quan viên vốn ănkhông ngồi rồi, tham sống sợ chết, nóivới người này người nọ: “Quân địch 4vạn, ta có 2000, nay hoàng thượng sốngchết ra sao chả rõ, chi bằng đầu hàng thìhơn”. Trương Tuần nghe thấy, nhưng vẫnlặng thinh. Sáng hôm sau, Trương Tuần đem treobức tranh lớn vẽ Đường Huyền Tông ởđại sảnh, cùng quan lại vào vái, rồinghiêm giọng khiển trách 6 quan viên kiavề tội loan tin đầu hàng, đem chúng rachém đầu. Mọi người thề quyết tử giữthành. Sau đó, cứ vài ngày, mỗi khi thấy địchsơ hở, Trương Tuần lại đột ngột dẫnquân xông ra chém giết. Hoặc đêm khuya

cử dũng sĩ thả dây tuột xuống, lẻn tớiđánh doanh trại địch bất ngờ, khiến quânđịch lúc nào cũng nơm nớp lo sợ. Tinhtrạng như vậy kéo dài hơn 60 ngày. Một hôm, Trương Tuần được tin LệnhHồ Hồ tập trung mấy trăm chiến thuyềnchở gạo và muối cho quân lính đã tới gầnUng Khưu. Đêm đó, Trương Tuần cho bốtrí ở phía nam thành dụ địch tới đánh.Lệnh Hồ Hồ quả nhiên tưởng TrươngTuần muốn phá vây, bèn tập trung binhmã tới đó. Nhưng đều bị từng trận mưatên ào ào bắn tới, khó bề tới gần. Cùng lúc ấy, Trương Tuần cử cácdũng sĩ tới bờ sông, lặn bơi ra cướp vàđốt sạch thuyền lương của địch, sau đóthắng lợi trở về thành. Trận này lấy được

hơn ngàn thạch gạo và muối, đủ dùng choviệc giữ thành, nhưng tên nỏ đã cạn.Trương Tuần bàn bạc với tướng sĩ rồinói: “Hãy làm 1 số hình nhân bằng rơm,mặc áo đen bên ngoài, chờ đêm tối thảxuống chân thành, để quân địch bắn tênvào đó...” Sau mấy lần như vậy, quân địch thấykẻ trúng tên chẳng kêu thét gì, mới biết làbị lừa, thì quân trên thành đã kéo ngườirơm lên, rút ra được ngót 1 vạn mũi tên. Đêm hôm sau, Trương Tuần hạ lệnhtướng sĩ mặc giáp trụ rồi dẫn họ cùngxuống dưới chân thành. Quân địch lạingỡ họ chỉ là người rơm như đêm trước,nên không bắn. Vài đêm liền cứ như vậy.

Cuối cùng Trương Tuần phái 500dũng sĩ, thả họ xuống chân thành. Lần nàyhọ nhanh chóng xông tới chém giết quâncủa Lệnh Hồ Hồ. Phản quân bị bất ngờ,nhốn nháo hỗn loạn. Lát sau, lửa nổi lêntứ phía, địch không biết có bao nhiêuquan quân tấn công, vội kéo nhau tháochạy. Trương Tuần lúc ấy mới mở cửathành dẫn quân đuổi theo hơn mười dặm,giết rất nhiều địch. Uy danh đội quân giữthành Ung Khưu lừng lẫy khắp nơi. “Nhân hình nhi thố thắng ư chúng,chúng bất năng tri, nhân giai chi ngãsở thắng chi hình, nhi mạc tri ngô sở dĩchế thắng chi hình. Cố kỳ chiến thắngbất phục, nhi ứng hình ư vô cùng”. Căn cứ vào sự thay đổi tình hình bên

địch mà vận dụng linh hoạt chiến thuật,dù có bày sẵn thắng lợi trước mắt màngười ta vẫn không nhận biết sự ảodiệu của nó. Người ta chỉ biết là dùngcách nào thắng địch, chứ không biết tađã vận dụng cách đó ra sao. Cho nênchiến thắng lần sau không lập lạiphương thức lần trước, mà là nhờ thíchứng với tình huống mới, biến hoá vôcùng.

Tất Tái Ngộ thích ứng với tìnhhình, yểm hộ toàn quân

Thời Nam Tống, năm Khai Hi thứ 2(năm 1206), tháng 4, Tất Tái Ngộ, TrầnHiếu Khánh đánh chiếm Từ Châu, cáccánh quân khác cũng thắng lợi, quyềnthần Hàn Thác Trụ cả mừng, xin Hoàngđế hạ chiếu cử binh đánh Kim. Nhưng mấy trận đầu đều bất lợi. Mãquân ty Thống chế Điền Tuấn Mại, TrìChâu Phó đô thống Quách Trác vây đánhthành Túc Châu trước sau đều khôngthành, phải rút lui. Quách Trác phải léntrói Điền Tuấn Mại nộp cho quân Kimmới khỏi bị quân Kim đuổi đánh đến

cùng. Điện soái Quách Nghê lệnh cho TấtTái Ngộ đánh Từ Châu. Tất Tái Ngộ dẫn487 kỵ binh làm đội tiên phong đến TừChâu, tới huyện Công thì gặp tàn quâncủa Quách Trác từ Túc Châu chạy về.Quách Trác bảo Tất Tái Ngộ: “Quân tathất trận, thống chế Điền Tuấn Mại đã bịđịch bắt sống”. Tất Tái Ngộ không vì vậy mà dừngchân, ngược lại, còn giục binh sĩ tiến gấplên phía trước, đến sát Linh Bích (LinhBích, tỉnh An Huy). Đến Linh Bích, tạinúi Phượng Hoàng, Tất Tái Ngộ gặpcánh quân của Trần Hiếu Khánh. TrầnHiếu Khánh thấy ở Túc Châu bị thuatrận, 1 mình lẻ loi, chuẩn bị rút về phía

nam. Tất Tái Ngộ thản nhiên nói với TrầnHiếu Khánh: “Quân ta tuy thua ở TúcChâu, nhưng thắng bại là chuyện thườngtình của người dùng binh, sao lại tự làmmất nhuệ khí? Tôi phụng mệnh tiến côngTừ Châu, dù chết cũng sẽ chết ở cửathành phía bắc, chứ không ở cửa thànhphía nam!”. 2 người đang nói chuyện thì TrầnHiếu Khánh được lệnh của Quách Nghêphải rút quân về. Tất Tái Ngộ nói:“Quân Quách Trác rút chạy rồi, quânKim tất sẽ đuổi theo. Tôi nguyện đem kỵbinh của mình cố thủ ở thành này”. Đúng như dự đoán, quân của Tất Tái

Ngộ vừa chuẩn bị hạ trại, hơn 5000 kỵbinh quân Kim chia làm 2 cánh hunghăng tràn tới. Tất Tái Ngộ để 20 quân cảm tử giữcửa thành phía bắc, còn mình dẫn số binhcòn lại vỏn vẹn 467 người xông thẳngvào giữa quân địch mà chém giết. Quân Kim thấy lá cờ lớn thêu chữ“Tất” lại thấy quân của ông dũng mãnhvô song thì kêu to: “Tất tướng quân đếnđó, chạy mau! ”, thế là chúng lũ lượt tháochạy. Quân Tống thừa thắng truy kích. TấtTái Ngộ múa 2 cây đao, đuổi địch hơn30 dặm, giết vô số địch, máu loang đỏ cảchiến bào. 1 tướng Kim sử dụng vũ khí

là đôi song giản lao tới chỗ Tất Tái Ngộ,Tất Tái Ngộ thúc ngựa nghênh chiến,quát lớn một tiếng, tay trái dùng đao gạtsong giản của hắn, tay phải vung đaochém hắn ngã ngựa. Tất Tái Ngộ đại thắng trở về thành.Các cánh quân Tống khác đều lần lượtqua Linh Bích rút lui về phía nam, chỉriêng kỵ binh của Tất Tái Ngộ là vẫn ungdung ở lại thành này. Chờ khi tất cả quân Tống đã rút xa vềphía nam, cách Linh Bích trên 30 dặm,Tất Tái Ngộ mới hạ lệnh đốt thành. Lửakhói ngút trời Linh Bích. Tướng sĩ không hiểu tại sao, hỏi ông:“Tại sao tướng quân không đốt thành vào

ban đêm, mà lại nổi lửa giữa banngày'?”, Tất Tái Ngộ đáp: “Quân tiến lênthì dễ mà rút đi thì khó. Đây chính làmẹo lui quân của ta. Nếu đốt thành vàoban đêm, kẻ địch dễ phát hiện ta rútchạy. Còn ta đốt vào ban ngày, lửa khóimù mịt sẽ yểm hộ cho quân ta rút lui antoàn”. Mọi người nghe vậy gật đầu thánphục. Quân Kim thấy khói lửa che mờ cảthành Linh Bích, quả nhiên không dámtiến quân. Đợi khi khói tan, xông vàothành, thì trước mắt chỉ là cảnh tanhoang, không 1 bóng người. Trọng chiến dịch này, tất cả các cánhquân đều thua, duy chỉ Tất Tái Ngộ vừathắng địch, vừa rút lui an toàn. Ông đượcthăng lên chức Tả Kiêu vệ tướng quân.

“Binh chi thắng, tị thực nhi kíchhư” Thắng lợi của chiến tranh là dotránh chỗ cứng, chỗ thực của địch, màđánh vào chỗ mềm, chỗ hư của địch.

Từ Đạt tránh thực đánh hư, chiếmThái Nguyên

Năm Minh Hồng Võ thứ nhất (năm1368), đại tướng Từ Đạt và Thường NgộXuân nhận lệnh kéo quân lên phía bắcđánh quân Nguyên. Minh Thái Tổ muốn2 tướng tiến thẳng đến kinh đô nhàNguyên. Hai tướng bàn tính rồi chỉ huyquân sĩ tiến như vũ bão. Tháng 7 nhuậnđã chiếm Thông Châu, tiến gần đến ĐạiĐô nhà Nguyên (Bắc Kinh). Nguyên Thuận đế thấy thế lớn chẳngcòn, hết bề chống đỡ vội đem hậu phi,thái tử và 1 đội binh mã bỏ kinh thànhchạy về Khai Bình (tây bắc Đa Luân,

Nội Mông). Từ Đạt dễ dàng chiếm kinhđô nhà Nguyên. Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chươngnghe tin chiến thắng, hạ chiếu đổi tên ĐạiĐô thành phủ Bắc Bình, chỉ cử đô đốcTôn Hưng Tổ đóng quân tại Bắc Bình,còn Từ Đạt và Thường Ngộ Xuân dẫnchủ lực tiếp tục tiến đánh Sơn Tây. Quân Minh tiến quân thắng lợi, thếnhư chẻ tre, tướng Nguyên thủ thành TháiNguyên là Khoách Thiếp Mộc Kỷ (còngọi là Vương Bảo Bảo) bất ngờ xuấtquân đánh cho cánh quân của tướng nhàMinh Thang Hóa đại bại. Kboách ThiếpMộc Kỷ thừa thắng đánh Nhạn MônQuan, định chiếm Bồ Quan làm bàn đạpđể tiến đánh Bắc Bình.

Từ Đạt nghe tin Khoách Thiếp MộcKỷ đang ở tình thế bất lợi mà đánh bạiđược Thang Hóa, tiến quân xuống BắcBình vô cùng ngạo nghễ, thì băn khoănkhông biết nên tiếp tục tiến về Sơn Tâyhay trở lại cứu Bắc Bình. Ông nhớ cổnhân đã từng “vây Ngụy cứu Triệu”,dùng tiến công để chống tiến công, tránhthực đánh hư; bèn triệu các tướng lạiphân tích: “Khoách Thiếp Mộc Kỷ đemquân đi xa, Thái Nguyên tất nhiên khôngcó lực lượng. Bắc Bình đã có đô đốcTôn Hưng Tổ phòng thủ chắc vẫn antoàn. Nay ta nhân địch không đề phòng,đánh Thái Nguyên, phá sào huyệt củachúng, khiến địch đánh Bắc Bình khôngthắng, hết chỗ lùi về phòng thủ, đó là

cách tránh thực đánh hư. Nếu KhoáchThiếp Mộc Kỷ có đem quân về cứu TháiNguyên, thì vì đường sá quá xa xôi, quânta đã nghỉ ngơi đánh quân mệt mỏi,chiếm được địa hình có lợi, ắt một trậnsẽ toàn thắng”. Các tướng gật gù khen hay. Thế là TừĐạt chỉ huy kỵ binh tiến gấp đến TháiNguyên. Khoách Thiếp Mộc Kỷ kéo binh đếnBảo An thì được tin quân Minh đang tiếnthẳng đến Thái Nguyên, vội đem quân trởvề. Quân Nguyên về đến gần TháiNguyên thì gặp quân Minh. Lúc này trong trại quân Minh, ThườngNgộ Xuân bàn với Từ Đạt: “Quân ta mới

có kỵ binh đến đây, bộ binh còn rớt lạiphía sau. Nếu trực diện giao chiến, địchđông ta ít, ắt sẽ thương vong lớn. Vậyđêm nay ta bất ngờ đánh vào doanh trạiđịch khiến chúng trở tay không kịp”. TừĐạt tán thành. Đang lúc đó, bộ hạ vào báo: “Bộtướng của quân địch là Khoát Tị Mã pháingười đến xin làm nội ứng”. Từ Đạt cùngThường Ngộ Xuân phân tích tình hìnhcho rằng việc Khoát Tị Mã xin hàng làthật, cử người liên hệ với Khoát Tị Mã. Đêm ấy, trời đầy mây u ám, Từ Đạtsai 1 tốp khinh kỵ lẳng lặng tiến gần đếndoanh trại địch. Chỉ thấy bên trong cómột tốp kỵ binh lẳng lặng tiến ra, nhậnđúng ám hiệu, liền dẫn quân Minh xông

về phía trướng của chủ tướng. Lúc đó là canh 2, Khoách Thiếp MộcKỷ đang ngồi trong trướng nghĩ cáchđánh quân Minh để tiến vào TháiNguyên, chợt nghe có tiếng chân ngựa vàtiếng hò reo vang động. Khoách ThiếpMộc Kỷ bước ra xem có chuyện gì, chỉthấy doanh trại khói lửa ngút trời, quânMinh như từ trên trời ập xuống đangchém giết trong doanh trại. Khoách Thiếp Mộc Kỷ vội nhảy lênmột con ngựa gầy cùng 18 thủ hạ thân tínliều chết mở đường máu chạy về phíabắc. Khoát Tị Mã dẫn quân Minh chạyđến doanh trướng của Khoách ThiếpMộc Kỷ thì đã chẳng thấy ai, chỉ hận làđã đến chậm một bước, liền đem 4 vạn

binh mã đầu hàng quân Minh. Từ Đạt hạlệnh thừa thắng truy kích đến chân thànhThái Nguyên. Quân Nguyên sợ hãi bỏthành mà chạy. Từ Đạt dễ dàng chiếmThái Nguyên, thừa thắng đánh các châuhuyện, bình định toàn bộ Sơn Tây. “Năng nhân địch biến hoá như thủthắng giả, vị chi thần” Dựa vào biến đổi của tình hình quânđịch mà chiến thắng thì gọi là dùngbinh như thần.

Chu Đệ căn cứ tình hình địch đánhtan quân Thát Đát

Sau khi vương triều nhà Nguyên diệtvong, giai cấp quý tộc Mông Cổ chạy lênphía bắc, phân liệt làm 2 bộ lạc là ThátĐát và Ngoã Thích. Thát Đát là đối thủchính ở biên giới phía bắc của triềuMinh mới ra đời. Sau khi Yên vươngChu Đệ giành quyền thống trị triều Minh,liền giao hảo với Thát Đát để được yênbiên giới. Tháng 7/1409 (năm Vĩnh Lạc), ChuĐệ phái đặc sứ Quách Ký mang nhiều lễvật đến Thát Đát cầu hoà hiếu. Thát ĐátKhả Hãn là Bổn Nhã Thất Lý có ý đồ

khôi phục sự thống trị của triều Nguyên,sai chém đầu Quách Ký, đưa quân xuốngphía nam quấy nhiễu. Chu Đệ quyết định cho quân trừngphạt Thát Đát, cử kỳ quốc công KhưuPhúc làm Chinh Lỗ tướng quân, đemmười vạn binh mã bắc tiến, nhưng KhưuPhúc khinh địch, mạo hiểm để quân tiênphong bị quân Nguyên tiêu diệt, hậu quânphải rút về. Sau gần nửa năm chuẩn bị, tháng 2năm sau, Chu Đệ thống lĩnh 50 vạn quânbắc tiến chinh phạt Thát Đát. Đại quântiến một mạch nửa tháng, đến Hưng Hòathì dừng lại nghỉ ngơi 10 ngày, rồi tiếptục hành quân. Đầu tháng 5, quân Minhtới bờ nam, thuộc trung du, sông Lư Cù.

Chu Đệ biết nội bộ Thát Đát phân liệt,Bổn Nhã Thất Lý thì chạy về phía tây, ALỗ Đài thì chạy sang phía đông để tránhquân Minh. Đây là nơi năm trước Khưu Phúc vìmạo hiểm mà phải bỏ mạng. Chu Đệphân tích tình hình, quyết định tập trunglực lương tiêu diệt từng đối phương một,trước hết là đuổi theo Bổn Nhã Thất Lý. Kỵ binh thám báo trở về tâu rằng BổnNhã Thất Lý đã chạy tới sông Ngột CổNhi Trát. Chu Đệ lo rằng nếu đem đạiquân theo, hành quân chậm chạp, địch sẽchạy thoát lên phía bắc, bèn để lại nhữngthứ cồng kềnh, chỉ đem 2 vạn kỵ binh nhẹvà 20 ngày lương khô đuổi gấp.

10 ngày sau đuổi tới sông Ngột CổNhi Trát, song Bổn Nhã Thất Lý đã chạylên phía bắc. Chu Đệ quyết không nghỉ,mà tức tốc đuổi tiếp. Cuối cùng, đến bờnam sông Ngạc Nộn ngày nay thì đuổikịp. Bổn Nhã Thất Lý không thể né tránh,đành ứng chiến. Quân Thát Đát chưa bàytrận xong, quân Minh đã tràn tới. QuânMinh dũng mãnh, quân Thát Đát địchkhông nổi, Bổn Nhã Thất Lý kinh sợ bỏchạy, cùng 7 thuộc hạ lội qua sông đàothoát. Chu Đệ hạ lệnh phóng thích toàn bộ tùbinh, những kẻ đầu hàng còn được cấplương thực và gia súc. Đoạn kéo quântrở về doanh trại bên sông Lư Cù nghỉngơi chỉnh đốn vài ngày.

Đầu tháng 6, quân Minh đến khe PhiVân, đông bắc sông Ngạc Nộn. Chu Đệchỉ huy quân vượt núi. Đại quân kếtthành trại mà đi, 2 cánh tả hữu cách nhauhàng chục dặm, bao vây quân của A LỗĐài. A Lỗ Đài thấy quân của Bổn NhãThất Lý đã bị diệt, quân mình lại bị vây,hết đường chạy thoát vô cùng lo sợ, liềnphái người sang gặp Chu Đệ xin hàng. Chu Đệ sợ địch gian trá, lệnh cho chưtướng canh phòng cẩn mật, phái trinh sátđi dò xem hư thực. Không lâu trinh sátvề báo tướng sĩ bên quân địch không cóý kiến thống nhất kẻ chủ trương đầu hàng,kẻ quyết chiến, do đó A Lỗ Đài do dự.Chu Đệ cho đây là thời cơ quyết đánhgiành thắng lợi, bèn sai mấy trăm kỵ binh

tiến lên phía trước khiêu chiến. Khi A Lỗ Đài tiến ra nghênh chiến,Chu Đệ đích thân dẫn hơn 1000 kỵ binhtinh nhuệ xông thẳng vào trại địch. QuânThát Đát đại bại, thương vong vô số. ALỗ Đài đem gia quyến và toàn bộ gia tộcchạy lên phía bắc. Quân Minh thừa thắngtruy kích hơn 100 dặm, giết thêm mấytrăm tướng sĩ Thát Đát nữa. Bây giờ đang giữa mùa hè, quân Minhthiếu lương ăn và nước uống, Chu Đệ hạlệnh ngừng truy kích, đem quân khải hoànvề kinh.

THIÊN VII: QUÂNTRANH

Phàm dụng binh chi pháp, tướng thụmệnh ư quân, hợp quân tụ chúng, giaohoà nhi xá, mạc nan ư quân tranh. Quântranh chi nan giả, dĩ vu vi trực, dĩ hoạnvi lợi. Cố vu kỳ đồ nhi dụ chi dĩ lợi, hậunhân phát, tiên nhân chí, thử tri vu trựcchi kế giả dã. Cố quân tranh vi lợi, quân tranh vinguy. Cử quân nhi tranh lợi, tắc bất cập,ủy quân nhi tranh lợi tắc truy trọng tổn.Thị cố quyển giáp nhi xu, nhật dạ bất xử,bội đạo kiêm hành, bách lí nhi tranh lợi,

tắc cầm tam tướng quân, kính giả tiên,bãi giả hậu, kỳ pháp thập nhất nhi chí.Ngũ thập lí nhi tranh lợi, tắc quệ thượngtướng quân, kỳ pháp bán chí. Tam thập línhi tranh lợi, tắc tam phân chi nhị chí.Thị cố quân vô truy trọng tắc vong, vôlương thực tắc vong, vô ủy tích tắc vong. Cố bất tri chư hầu chi mưu giả, bấtnăng dự giao; bất trí sơn lâm, hiểm trở,thư trạch chi hình giả, bất năng hànhquân; bất dụng hương đạo giả, bất năngđắc địa lợi. Cố binh dĩ trá lập, dĩ lợiđộng, dĩ phân hợp vi biến giả dã. Cố kỳtật như phong, kỳ từ như lâm, xâm lượcnhư hoả, bất động như sơn, nan tri nhưâm, động như lôi chấn. Lưực hương phânchúng, quách địa phân lợi, huyền quyền

nhi động. Tiên tri vu trực chi kế giảthắng, thử quân tranh chi pháp dã. “Quân Chính” viết: “Ngôn bất tươngvăn, cố vi kim cổ; thị bất tương kiến, cốvi tinh kỳ. Phù kim cổ tinh kỳ giả, sở dĩnhất nhân chi nhĩ mục dã; nhân ký chuyênnhất, tắc dũng giả bất đắc độc tiến, khiếpgiả bất đắc độc thoái, thử dụng chúng chipháp dã. Cố dạ chiến đa hỏa cổ, trúchiến đa tinh kỳ, sở dĩ biến nhân chi nhĩmục dã. Cố tam quân khả đoạt khí, tưởng quânkhả đoạt tâm. Thị cố triêu khí nhuệ, trúkhí nọa, mộ khí qui. Cố thiện dụng binhgiả, tị kỳ nhuệ khí, kích kỳ nọa qui, thửtrị khí giả dã. Dĩ trị đãi loạn, dĩ tĩnh đãihoa, thử trị tâm giả dã. Dĩ cận đãi viễn,

dĩ dật đãi lao, dĩ bão đãi cơ, thử trị lựcgiả dã. Vô yêu chính chính chi kỳ, vậtkích đường đường chi trận, thử trị biếngiả dã. Cố dụng binh chi pháp, cao lăng vậthướng, bối khưu vật nghinh, dương bắcvật tòng, nhuệ tốt vật công, nhị binh vậtthực, qui sư vật át, vi sư tất khuyết, cùngkhấu vật bách, thử dụng binh chi phápdã. Dịch nghĩa: Phàm phép dùng binh, tướng soáinhận lệnh vua mà trưng tập dân chúng, tổchức quân đội, sau mới bày trận đốiđịch. Trong quá trình đó, khó nhất làquân tranh, nghĩa là giành lấy lợi thế.

Cái khó nhất của việc giành lợi thế làphải biến đường vòng thành đường thẳng,biến bất lợi thành có lợi. Cho nên, tuy điđường vòng, song lấy lợi nhỏ mà dụđịch, mới có thể xuất phát sau kẻ địch màlại tới trước yếu địa cần chiếm, như thếlà hiểu được phương pháp biến congthành thẳng. Cho nên quân tranh vừa có cái lợi,vừa có cái nguy hiểm. Nếu đem toànquân có trang bị nặng đi tranh lợi, thìkhông thể đến nơi dự định đúng thờigian; nếu bỏ lại trang bị nặng đi tranhlợi, thì trang bị nặng sẽ bị tổn thất. Dovậy, cuốn giáp tiến gấp, ngày đêm khôngnghỉ, đi trăm dặm mà tranh lợi, thì tướnglĩnh ba quân có thể bị bắt, lính khoẻ tới

trước, lính yếu tới sau, cuối cùng chỉ có1/10 binh lực đến trước. Đi 50 dặmtranh lợi, tướng lĩnh tiền quân sẽ bị ngănchặn, chỉ có một nửa binh lực tới trước.Đi 30 dặm tranh lợi, chỉ có 2/3 binh lựctới trước. Do vậy, quân đội không cótrang bị nặng ắt thua, không có lươngthực ắt chết, không có vật tư ắt khó sống. Chưa hiểu ý đồ chiến lược của cácnước chư hầu, không thể tính việc kếtgiao; chưa thông thạo địa hình sông núi,đầm hồ, không thể hành quân; không dùngngười dẫn đường không thể chiếm đượcđịa lợi. Cho nên dùng binh đánh trậnphải dựa vào biến hoá giả trá mới mongthành công, phải căn cứ vào chỗ có lợihay không mà hành động, tùy sự phân tán

hay tập trung binh lực mà thay đổi chiếnthuật. Cho nên, quân đội hành động thầntốc thì nhanh như lốc cuốn, hành độngchậm rãi thì lừng lững như rừng rậm, khitấn công thì như lửa cháy, khi phòng thủthì như núi đá, khi ẩn nấp thì như bóngtối, khi xung phong thì như sẩm sét.Chiếm được làng xã, phải phân binh đoạtlấy; mở rộng lãnh thổ, phải phân binhtrấn giữ; cân nhắc lợi hại, được mất rồimới tùy cơ hành động. Trước hết phảihiểu rõ phương pháp biến cong thànhthẳng để giành thắng lợi, ấy là nguyên tắcquân tranh. “Quân Chính” nói: “Khi tác chiến màdùng lời nói chỉ huy e nghe không được,nên cần đến chiêng trống; dùng động tác

e nhìn không thấy, nên cần đến cờ xí. Chonên đánh trận ban đêm phần nhiều dùngchiêng trống, đánh ban ngày dùng cờ xí.Chiêng trống, cờ xí dùng để thống nhấthành động của toàn quân. Toàn quân đãhành động nhất trí, thì người lính dũngcảm không thể tiến 1 mình, người línhnhút nhát cũng không thể lùi 1 mình, đólà phương pháp chỉ huy toàn thể bộ độitác chiến. Đối với quân địch, có thể làm tiêu tannhuệ khí của chúng; đối với tướng địch,có thể làm dao động quyết tâm của họ. Sĩkhí của quân đội lúc mới giao chiến thìhăng hái, sau 1 thời gian dần suy giảm,cuối cùng tiêu tan. Cho nên người giỏidùng binh phải tránh nhuệ khí của địch

khi chúng mới tới, chờ khi nhuệ khí đótiêu tan mà đánh, đó là cách nắm chắc sĩkhí quân đội. Lấy sự nghiêm chỉnh củaquân ta đối phó với sự hỗn loạn củađịch, lấy sự bình tĩnh của quân ta đối phóvới sự hoang mang của địch, đó là cáchnắm vững tâm lý quân đội. Lấy gần chờxa, lấy nhàn chờ mệt, lấy no chờ đói, đólà cách nắm chắc sức chiến đấu của quânđội. Không đi chặn đánh kẻ địch đang cóhàng ngũ chỉnh tề, chặt chẽ; không đánhđịch có thế trận và lực lượng hùng mạnh,đó là cách nắm vững biến hoá cơ động. Cho nên, nguyên tắc dùng binh là:địch chiếm núi cao thì không đánh lên;địch dựa vào gò đống thì không nên đánhchính diện; địch giả vờ thua chạy thì

không nên đuổi theo; địch tinh nhuệ thìchưa nên tiến đánh; địch cho quân ra nhửmồi thì hãy mặc thây chúng; địch rút vềnước thì không nên chặn đường, bao vâyđịch nên chừa 1 lối thoát; địch đã cùngkhốn, không nên quá bức bách chúng. Đólà phép dùng binh. Tóm tắt nội dung: Thiên “Quân tranh” chủ yếu nói vềqui luật cơ bản để giành điều kiện có lợitrong tình huống thông thường. Tư tưởngtrung tâm là làm cách nào để có lợi,tránh hại, bảo đảm trong quá trình triểnkhai và tiếp cận địch, quân đội của mìnhchiếm được lợi thế trước. Tôn tử đề cao việc giành lấy địa vị

tác chiến có lợi, lập luận một cách biệnchứng về cái lợi và cái hại của “quântranh”. Ông chủ trương trong khi triểnkhai quân, phải biết “biến cong thànhthẳng, biến hại thành lợi”. Để bảo đảmthắng lợi của “quân tranh”, Tôn tử đềcao việc chuẩn bị đầy đủ các phươngdiện và điều kiện, như phải hiểu ý đồchiến lược của các nước, phải thôngthuộc địa hình, phải dùng người dẫnđường. Tôn tử yêu cầu người chỉ huy tácchiến, trong quá trình vận động tiếp cậnđịch, từ đầu tới cuối phải kiên trì vàquán triệt nguyên tắc chỉ đạo “dùng binhđánh trận phải dựa vào biến hoá giả trá,phải xem xét lợi hại, tùy sự phân tán hay

tập trung binh lực mà thay đổi chiếnthuật”, phải nắm vững sĩ khí, tâm lý, sứcchiến đâu của quân đội, phải cổ vũ tinhthần, thống nhất hiệu lệnh, linh hoạt ứngbiến, nắm chắc thời cơ để giành thắnglợi. Cuối cùng, ở cuối thiên, Tôn tử còntổng kết tám phép dùng binh, trong đókhông tránh khỏi hạn chế nhất định vềlịch sử, nhưng vào thời Tôn tử đangsống, đó là những chân lý tối cao. “Quân tranh chỉ nan giả, dĩ vu vitrực, dĩ hoạn vi lợi ” Cái khó nhất của việc giành lợi thếlà phải biến đường vòng thành đườngthẳng, biến bất lợi thành có lợi.

Tôn Sách biến cong thành thẳng,đánh Vương Lãng

Tôn Sách, tự Bá Phù, là anh của chúanước Ngô - Tôn Quyền - thời Tam Quốc.Tôn Sách có tài dùng binh sắc sảo, mạnhmẽ, thần tốc, đánh đâu thắng đó, kế tụcsự nghiệp của cha là Tôn Kiên, chiếm cứGiang Đông. Tuy Tôn Sách chết khi mới26 tuổi, nhưng đã đặt cơ sở đầy đủ đểsau đó Tôn Quyền sáng lập nước Ngô. Năm 196, Tôn Sách cất quân từ TiềnĐường (gần Hàng Châu, Chiết Giang),xuôi sông Tiền Đường xuống phía namtới đánh thành Cố Lăng do Thái thú HộiKê là Vương Lãng trấn giữ (Cố Lăng trấn

Tây Hưng, huyện Tiêu Sơn, tỉnh ChiếtGiang). Vương Lãng dựa vào công sựkiên cố để phòng thủ. Tôn Sách mấy lầntừ dưới sông đánh lên thành đều khôngcó kết quả. Chú ruột của Tôn Sách là Tôn Nghiđề nghị đi vòng ra phía sau lưng, phíanam cố Lăng, là Tra Độc (đông nam TiêuSơn, Chiết Giang) mà đánh Vương Lãng.Tôn Sách cho rằng đó chính là phép“biến cong thành thẳng, biến hại thànhlợi”, liền nghe theo. Thực hiện cách đánh đó, Tôn Sách ralệnh: “Mấy ngày vừa qua mưa liên tục,nước sông đục ngầu, binh sĩ uống vàođều bị đau bụng, hãy lập tức chuẩn bịmấy trăm chum nước trong”.

Đến đêm, trước khi kéo quân đi. TônSách đổ dầu vào các chum nước, rồi đốtcháy, giả như quân chủ lực vẫn ở phíachính diện thành Cố Lăng để đánh lừaVương Lãng rồi ngầm chia binh theođường vòng đến Tra Độc rồi từ phía saulưng tập kích đồn Cao Thiên. Vương Lãng nghe tin cả kinh, pháiThái thú Đan Dương là Chu Hân đemquân đi cứu. Tôn Sách sớm đã chănglưới chờ sẵn. Quân Chu Hân tiến tới trậnđịa bày sẵn bị đánh tơi bời, Chu Hân bịgiết, tàn quân bỏ chạy tán loạn. Vương Lãng tự biết không địch nổiTôn Sách, nên theo đường sông rút lui vềĐông Dã (Phúc Châu). Tôn Sách thúc

quân truy kích, chiếm Đông Dã, VươngLãng phải đầu hàng. Vùng Hội Kê vậy làđã được bình định. “Vu kỳ đồ nhi dụ chi dĩ lợi, hậu nhânphát, tiên nhân chí” Tuy đi đường vòng, nhưng lấy lợinhỏ mà dụ địch, mới có thể xuất phátsau kẻ địch mà lại lới trước yếu địa cầnchiếm.

Triệu Xa dụ địch đến Yên Dự tiêudiệt

Thời Chiến Quốc, năm Triệu Huệ Vănvương thứ 29 (năm 270 trước CôngNguyên), nước Tần phái Trung Canh(tước vị thứ 13 của Tần) là Hồ Dương điđánh Triệu, vượt qua địa khu ThượngĐảng của nước Hàn, bao vây thành YênDự, 1 vị trí hiểm yếu của nước Triệu. Vua Triệu vời đại tướng Liêm Phavào hỏi: “Có thể đi cứu được không?”Liêm Pha đáp: “Đường vừa xa vừa nhỏhẹp, khó cứu”. Vua Triệu lại vời đạitướng Nhạc Thừa, Nhạc Thừa cũng trảlời như Liêm Pha,

Vua hỏi thêm Triệu Xa, ông đáp:“Đánh nhau ở nơi đường xa và nhỏ hẹpgiống như hai con chuột cắn nhau tronghang, con nào dũng cảm hơn sẽ thắng”.Thế là vua Triệu cử Triệu Xa làm tướng,cất quân đi cứu thành Yên Dự. Triệu Xa vốn chỉ là một viên quan thuthuế, nhưng rất nghiêm minh, đã giết 9gia thần của Bình Nguyên quân TriệuThắng về tội chống thuế. Bình Nguyênquân cả giận, định giết Triệu Xa, nhưngthấy ông là một nhân tài, tiến cử với vuaTriệu. Vua Triệu giao cho Triệu Xa quảnlý việc thuế khóa cả nước, quả nhiên kholẫm lúc nào cũng đầy, đâu ra đấy, vua rấtquý mến.

Quân đội rời kinh đô Hàm Đan, tiếnvề phía tây 30 dặm thì dừng. Triệu Xamuốn lừa quân Tần, truyền lệnh: “Ngườinào tới bàn việc quân, hối thúc tiến quâncứu viện, sẽ bị chém đầu ngay!”. Quân Tần tiến đến Võ An (tỉnh HàBắc) hạ trại, uy thế ghê gớm, ngày đêmdiễn tập, thao luyện, chiêng trống hò hétvang động 1 góc trời. Trong khi đó, trongquân Triệu có 1 tướng không nhịn được,đề nghị Triệu Xa gấp đi cứu Võ An,Triệu Xa lệnh chém đầu, kiên quyết ánbinh bất động, chỉ tăng cường công sựphòng ngự suốt 28 ngày. Quân Tần pháingười sang bên quân Triệu để dò xét tìnhhình. Triệu Xa biết vậy, tiếp đãi tử tếxong mới tiễn ra về.

Người nọ trở về nói lại tình hình,tướng Tần nghe vậy cả mừng, nói: “TriệuXa mới rời kinh đô ba chục dặm đã dừnglại phòng thủ, xem chừng chỉ vài ngàynữa quân ta sẽ chiếm được Yên Dự”. Khi gián điệp Tần về rồi, Triệu Xalập tức hạ lệnh nhổ trại. Quân Triệu hànhquân như lốc cuốn, sau 1 ngày đêm đãtới Yên Dự. Quân Tần nghe tin, biết là bịlừa, vội kéo toàn bộ binh mã tới sau. Tình thế căng thẳng, sắp xảy ra quyếtchiến. Trong quân Triệu bỗng có mộtngười lính tên là Hứa Lịch liều chết xinvào gặp Triệu Xa để bàn về tác chiến.Triệu Xa cho phép vào. Hứa Lịch nói: “Quân Tần tuy không

ngờ chúng ta lại tới đây nhanh vậy nhưngkhí thế của chúng rất mạnh, xin tướngquân tập trung binh lực, chuẩn bị tácchiến. Nếu không chắc chắn sẽ thất bại”. Triệu Xa nói: “Theo quân lệnh đãban, ngươi hãy chuẩn bị chịu chém!”.Hứa Lịch không chút run sợ: “Vậy tướngquân hãy chém tôi luôn đi!”. Không ngờTriệu Xa lại nói: “Đó chỉ là lệnh khi mớirời Hàm Đan, hiện không thích hợp nữa.Vậy ngươi nói xem nên đánh cách nào?” Hứa Lịch nói: “Quân ta phải nhanhchóng chiếm dãy núi phía bắc Yên Dự.Ai chiếm được nơi ấy trước, người ấy sẽthắng”. Triệu Xa nghe theo, điều một vạnquân đi chiếm dãy núi ấy.

Quân Tần đến chậm một bước, bịquân Triệu chặn đánh quyết liệt, tên bắnxuống như mưa, khôngsao lên được.Triệu Xa thấy thời cơ đã chín muồi, liềnhạ lệnh tổng công kích từ bốn phươngtám hướng. Quân Tần thảm bại. HồDương thấy quân mình quẳng cả áo giápvà vũ khí mà chạy, ra lệnh thu quân. YênDự được giải vây. Triệu Xa kéo quân về Hàm Đan. VuaTriệu phong ông tước Mã Phục quân, địavị ngang với Liêm Pha. Hứa Lịch vì cócông hiến kế, cũng được thăng hàm Quốcuý. “Quyển giáp nhi xu,nhật dạ bất xử,bội đạp kiêm hành, bách lý nhi tranhlợi, tắc cầm tam quân tướng ”

Cuốn giáp tiến gấp, ngày đêm khôngnghỉ, đi trăm dặm mà tranh lợi, thìtướng lĩnh ba quân có thể bị bắt.

Lý Quảng Lợi đem quân mệt mỏiđánh giặc

Hán Võ đế, năm Chinh Hòa thứ ba(năm 90 trước Công Nguyên), thángGiêng, Hung Nô đem binh đánh phá NgũNguyên (tây bắc thị trấn Câu Đầu, Môngcổ) và Tửu Tuyền, giết 2 đô uý giữthành. Hán Võ đế cử Nhị sư tướng quânLý Quảng Lợi đem 7 vạn quân tới NgũNguyên đánh lại Hung Nô. Sau khi Lý Quảng Lợi xuất quân đếnbiên giới, Hung Nô phái Hữu đại đô đốcHòa Vệ Luật (vốn là tướng Hán sanghàng Hung Nô, được Hung Nô phongtước Đinh Linh vương) dẫn 5000 kỵ binh

đến cửa ải Phù Dương Câu, chặn quânHán. Quân Hán vào trận, nhuệ khí đanghăng, lại chiếm ưu thế tuyệt đối về sốlượng, quân Hung Nô đại bại, phải rútchạy. Quân Hán thừa thắng truy kích lênphía bắc đến tận thành Phạm Phù Nhân.Thấy quân Hán thế mạnh, Hung Nô bỏthành mà chạy. Em gái của Lý Quảng Lợi được HánVõ đế sủng ái, sinh được 1 con trai,được phong tước Ai vương, Lý QuảngLợi trước khi xuất chinh từng bàn mưuvới thừa tướng Lưu Khuất Mao, để nhàvua lập Ai vương làm thái tử. Lý Quảng Lợi đang tiến quân, thì mưu

kế kia bị bại lộ, Thừa tướng Lưu KhuấtMao bị chém đầu; gia quyến vợ con LýQuảng Lợi bị bắt giam. Lý Quảng Lợi ởxa nghe tin vừa buồn vừa lo sợ. Thuộchạ của ông là Hồ Á Phu nói với ông:“Gia đình tướng quân đều bị giam cầm,nếu tướng quân trở về thì chỉ có thể cùnggặp họ trong nhà lao mà thôi”. Lý Quảng Lợi do dự, thầm biết khôngcó đường về, chỉ còn cách lập côngchuộc tội, tiếp tục giục quân tiến lên phíabắc, đến tận sông Chất Cư. Lúc này, quân Hung Nô đã rút xa hơnnữa. Lý Quảng Lợi đem hai vạn binh mãvượt sông têi đối diện với hai vạn quâncủa Tả hiền vương Hung Nô. Đôi bênđánh nhau một trận kịch liệt suốt ngày.

Tả đại tướng của Hung Nô tử trận, quânsĩ thương vong nặng nề. Quân Hán cũngtổn thất nặng. Lý Quảng Lợi dẫn quânđến núi Yên Nhiên. Quân Hán trải qua đường dài vạndặm, người ngựa đã mệt, nhuệ khí bảnđầu đã hết. Hung Nô Đơn Vu biết vậy,đích thân dẫn 5 vạn kỵ binh chặn đánh.Trải qua một trận kịch chiến, đôi bên đềutổn thất. Quân Hán càng mỏi mệt. Đêmây, Hung Nô cho đào một dải hào sâumấy thước ở phía trước doanh trại quânHán. Sau đó quân Hung Nô vòng ra saulưng quân Hán mà tấn công. Quân Hánmuốn tiến không được, lui không xong,tức thời rối loạn. Lý Quảng Lợi thấy quân sĩ không còn

ý chí chiến đấu đành đầu hàng. Hung NôĐơn Vu đem con gái của mình gả cho LýQuảng Lợi và quý mến hơn cả Vệ Luật. Vệ Luật rất ghen ghét với Lý QuảngLợi. 1 lần, nhân mẹ của Đơn Vu bị bệnh,Vệ Luật xúi thầy phù thủy nói là phải giếtLý Quảng Lợi để tế các binh sĩ Hung Nôbị chết thì mới khỏi. Thế là Lý QuảngLợi bị giết. “Bất tri chư hầu chi mưu giả, bấtnăng dự giao” Không hiểu ý đồ chiến lược của cácnước chư hầu, không thể tính việc kếtgiao.

Sở Hoài Vương ngoại giao sai lầm,thất bại nhục nhã

Năm Chu Noãn vương thứ 2 (năm 313trước Công Nguyên), sau khi uy phụcHàn, Nguỵ, nước Tần mưu đồ đánh Tề.Vì Tề liên minh với cường quốc phíanam của Tần là Sở, đôi bên liên hệ rấtmật thiết, Tần sợ đánh Tề sẽ bị Sở đánhsau lưng mình, Tần Huệ vương pháiTrương Nghi sang Sở nhằm phá vỡ liênminh Tề Sở, sau đó sẽ đánh bại từngnước. Trương Nghi sang Sở, chưa vội vàoyết kiến vua Sở, mà dùng rất nhiều tiềncủa châu báu đến bái yết sủng thần của

vua Sở là Cận Thượng và hoàng hậuTrịnh Tụ sau đó mới nhờ Cận Thượngdẫn vào gặp vua Sở. Trương Nghi nói với Sở Hoài vương:“Tần vương kính trọng đại vương hơn aihết, ước vọng cao nhất của Trương Nghinày eững là muốn đượe giúp đại vương;người mà Tần vương với Trương Nghinày căm hận nhất là vua Tề. Nay đạivương lại kết giao với vua Tề, khiến chovua tôi Trương Nghi này vô cùng khó xử.Nếu đại vương tin Trương Nghi này, màtuyệt giao với Tề, thì Tần sẽ đem 600dặm đất Thương Ô và mỹ nữ nước Tầnhiến cho đại vương. Như vậỵ, đối với Sởmà nói, vừa làm yếu Tề, vừa kết thân vớiTần, lại còa được đất Thương Ô, không

phải là được 1 lần cả 3 việc tốt đó sao?” Sở Hoài vương cả mừng, lập tứcđồng ý với kiến nghị của Trương Nghi.Quần thần đều chúc mừng Sở Hoàivương không tốn 1 người lính đã có 600trăm dặm đất. Duy chi có Khách khanh Trần Chẩn tỏvẻ không vui. Sở Hoài vương cả giận,hỏi duyên cớ. Trần Chẩn thẳng thắn đáp:‘Thần cho rằng đất Thương Ô còn chưađược, thì Tề đã liên minh với Tần, lúcbấy giờ sẽ là đại họa cho nước Sở chúngta!” Sở Hoài vương chưa hiểu. Trần Chẩnlại tiếp: “Nay Tần sở dĩ đề cao nước Sởlà vì Sở với Tề liên minh. Nếu ta tuyệt

giao với Tề, Sở sẽ bị cô lập. TrươngNghi về đến Tần nhất định sẽ nuốt lờihứa, như vậy đất ta không được, lại tuyệtgiao với Tề, liên quân Tề Tần mà kéođến... . Sở Hoài vương bảo Trần Chẩnim và nói: “Ngươi xem thường trẫmquá!” Sở Hoài vương trao tướng ân và tặngnhiều vàng bạc cho Trương Nghi, nhờTrương Nghi về thuyết phục Tần vươngchuyển giao 600 dặm đất Thương Ô choSở, và lệnh tuyệt giao với Tề. Khi Trương Nghi trở về, Sở Hoàivương phái một tướng đi theo để nhậnđất. Ai ngờ khi xe đến nước Tần, TrươngNghi giả bộ té xe què chân, 3 thángkhông vào triều. Việc nhận đất Thương Ô

không hề được nhắc tới. Sở Hoài vương cho rằng Trương Nghicố ý kéo dài là do nghi ngờ Sở chưahoàn toàn tuyệt giao với Tề, nên sai mộtsố quân lính đến biên giới nhục mạ vuaTề. Vua Tề cả giận, cử sứ thân sang bànviệc liên minh với nước Tần. Bây giờTrương Nghi mới lại vào triều, giả bộkinh ngạc nói với viên tướng sứ giả nướcSở: “Sao tướng quân chưa đi nhận đất?Thôi để Trương Nghi này đem tặng sáudặm đất của ta cho Sở vương vậy”. Viêntướng ngạc nhiên: “Sở vương bảo tôi đinhận 600 dặm đất Thương Ô, sao lại chỉcó 6 dặm?”, Trương Nghi đáp: “Tướngquân nghe nhầm đấy!”.

Sứ giả trở về tâu với Sở vương, Sởvương cả giận, chuẩn bị cất quân đánhTần. Lúc này Trần Chẩn bước ra nói: “Bấygiờ đánh Tần không bằng cắt đất cho Tầnđể cùng Tần hợp binh đánh Tề. Ta tuymất đất cho Tần, nhưng còn lấy lại nướcTề, giữ được an toàn cho đất nước”. Sở vương không nghe, cử tướngKhuất Cái đem 10 vạn quân đánh Tần.Tần sớm đã đề phòng, phái NguỵChương đem binh chống cự. Đôi bênđánh nhau to ở Đơn Dương. Giữa lúc ấy,Tề cử đại tướng Khương Chương đem 5vạn quân giúp Tần đánh Sở. Khuất Cái không địch nổi liên quân

Tần-Tề, thua to. Quân Tần giết 8 vạn, bắtsống Khuất Cái và thuộc hạ tổng cộnghơn 70 người, chiếm hơn 600 dặm đấtHán Trung của Sở. Sở vương không cam thất bại, dốctoàn bộ lực lượng đánh Tần lần nữa.Trận đánh lớn ở Lam Điền, quân Sở đạibại. 2 nước Hàn, Nguỵ thấy Sở bại trận,thừa cơ liên hợp đánh Thạp Hà của Sở.Sở phải rút quân về, cắt hai thành choTần để giảng hòa. Sở Hoài vương ngoại giao sai lầmkhông những chủ lực bị tiêu diệt, mà cònmất vùng đất Hán Trung trọng yếu, đểSính Đô cũng bị Tần uy hiếp. “Bất tri sơn lâm, hiểm trở, thủ trạch

chi hình giả, bất năng hành quân ” Chưa nắm được địa hình sôngnúi,đầm hồ, không thể hành quân.

Lý Tư Nguyên nắm địa hình, cứu UChâu

Thời Hậu Lương, tháng 3 năm TrinhMinh thứ ba (năm 917), thủ lĩnh KhiếtĐan là A Cảo Cơ thân chinh dẫn đạiquân nam tiến, đánh bại quân Tấn ở TânChâu (huyện Nhai Lộc tỉnh Hà Bắc),thừa thắng bao vây U Châu (phía tây namthành Bắc Kinh). 30 vạn đại binh KhiếtĐan vây chặt U Châu, doanh trại san sátkhắp núi đồi và đồng bằng. Trấn thủ U Châu là Lư Long Tiết độsứ Chu Đức Uy một mặt chỉ hay quânchống cự, một mặt cử người về cấp báovới vua Tấn.

U Châu là trọng điểm quân sự phíabắc, Chu Đức Uy lại là Thượng tướngcủa Tấn, lỡ có bề gì hậu quả khó lường,vua Tấn là Lý Tồn Húc lập tức triệuquần thần thương nghị. Thời ấy Tấn và Hậu Lương đang đánhnhau to ở Hà Bắc, đa số tướng lĩnh chorằng U Châu có thành trì kiên cố, ChuĐức Uy mưu trí, dũng cảm, tạm thờichưa cần chia binh đi cứu viện. Duy cóvài ba người, như Lý Tư Nguyên, dứtkhoát chủ trương đem binh đi cứu cấp,Lý Tư Nguyên tự xin làm tiên phong. Lý Tồn Húc nghe chư tướng bàn bạc,sớm đã hạ quyết tâm cứu viện U Châu. Ýkiến của Lý Tư Nguyên củng cố thêm

quyết tâm của nhà vua, nên lập tức cử LýTư Nguyên chuẩn bị xuất binh. Tháng 4, Lý Tồn Húc lệnh Lý TưNguyên đi tiên phong, Yên Bảo chỉ huyhậu quân, sau đó nhà vua sợ chưa đủ lạiphái Lý Tồn Thẩm đi tăng viện. Tháng 7, ba đạo quân hội hợp tạiDịch Châu (huyện Địch, tỉnh Hà Bắc).Tổng cộng bộ binh và kỵ binh là 7 vạnngười. Các tướng bàn nhau cách tiếnquân như nào. Lý Tồn Thẩm nói; “Địch đông ta ít,địch nhiều kỵ hinh ta nhiều bộ binh. Nếuđôi bên giao chiến ở đồng bằng, địchdùng ưu thế tuyệt đối về kỵ binh thì quânta sẽ bị tiêu diệt!”

Lý Tư Nguyên tiếp lời: “Tôi nghĩkhông chỉ vậy. Vì địch đã chiếm trận địatrước nên kỵ binh địch tha hồ cơ động ởvòng ngoài; còn quân ta phải đem lươngthực theo cùng, nếu gặp địch ở đồngbằng, kỵ binh địch sẽ dễ dàng cướplương thực ta thì quân ta không đánh đãphải lui”. Thế là Lý Tư Nguyên quyết định tiếnquân theo đường núi. Dù có gặp địch,cũng có thể dựa vào địa hình hiểm trởmà phòng thủ, khiến kỵ binh địch khôngphát huy được sở trường. Vì vậy, sau khixuất phát từ Dịch Châu, quân Tấn khôngtiến thẳng tới U Châu ở đông bắc, mà lênphía chính bắc. 7 vạn quân Tấn vượt qua Đại Phòng

Lãnh (tây bắc huyện Phòng Sơn, tỉnh HàBắc), theo khe núi vòng sang phía đông.Lý Tư Nguyên cùng con trai Lý TòngKha dẫn 3000 kỵ binh đi ở hàng đầu.Quân tiến đến cách U Châu 60 dặm, bấtngờ gặp kỵ binh Khiết Đan. Quân KhiếtĐan kinh hoảng, quay ngựa chạy. QuânTấn tức thời chia làm hai cánh bám theo.Quân Khiết Đan chạy trên núi, quân Tấnđuổi theo hẻm núi. Mỗi khi tới cửa rừng,kỵ binh Khiết Đan lại thừa cơ chặn đánh,cha con Lý Tư Nguyên phải tử chiến mớidẫn quân tiếp tục tiến qua đượe. Trải quamấy phen như vậy, quân Tân mới ra tớicửa rừng cuối cùng. Nào ngờ họ chưakịp thở phào nhẹ nhõm, thì đã lạnh ngườivì đã thấy hơn một vạn kỵ binh Khiết

Đan ở trước mặt ! Thắng bại chính ở lúc này đây. Lý TưNguyên thầm hạ quyết tâm, rồi dẫn hơn100 kỵ binh tiến trước. Ông quẳng mũ,chỉ thẳng roi ngựa về phía trước và dùngtiếng Khiết Đan quát lớn: “Các ngươi vôcớ xâm phạm biên cương nước ta, Tấnvương cử ta đem trăm vạn hùng binh đếnthẳng Tây Lâu (kinh đô của Khiết Đannay ở trên đất Mông cổ) để tiêu diệt bọnbay ! Nói đoạn, Lý Tư Nguyên thúc ngựaxông thẳng vào đội hình quân Khiết Đan,giết ngay 1 tướng địch. Tướng sĩ quânTấn thấy chủ soái thần dũng, hăng háixông lên giết địch. Kỵ binh Khiết Đan từ từ rút dần vềphía sau, quân Tấn bám theo, toàn bộ ra

khỏi cửa rừng, phía trước đã là đồngbằng trống trải. Đây đã không còn rừng núi che chở,rất dễ bị kỵ binh địch tiến đánh, nên LýTồn Thẩm sai bộ binh chặt cây làm cácchạc ba mỗi người mang theo một cái.Mỗi khi dừng chân, họ dùng chạc câydựng thành bờ rào trại. Kỵ binh KhiếtĐan chạy vòng bên ngoài thì từ bên tronghàng vạn mũi tên bắn ra như mưa, quânđịch trúng tên, xác chết ngổn ngang. Quân Tân tới gần U Châu, quân KhiếtĐan dàn trận chờ sẵn. Lý Tồn Thẩm hạlệnh bộ binh chờ ở phía sau,để nhữngngười ốm yếu ôm cỏ cây lên phía trước,dồn đống mà đốt. Khói bay mù mịt quânKhiết Đan không hiểu lực lượng đối

phương nhiều hay ít. Thấy giờ quyết chiến đã tới, Lý TưNguyên phát lệnh, kỵ binh tiến trước, bộbinh bám theo xông vào trận địch. QuânKhiết Đan thua to, vứt bỏ xa trường, cừungựa mà chạy. Lý Tư Nguyên dẫn quân vào thành UChâu. Chu Đức Uy ra đón, cảm độngnước mắt lưng tròng, U Châu bị vây khốnđã ngót 200 ngày, lương thảo sắp cạn,nếu Lý Tư Nguyên không đến cứu việnkịp thời, chắc khó giữ được trọng điểmquân sự này! “Bất dụng hướng đạo giả, bất năngđắc địa lợi” Không dùng người dẫn đường,

không thể chiếm được địa lợi.

Thành Cát Tư Hãn theo đường mònđánh chiếm Cư Dung

Nguyên Thái tổ Thành Cát Tư Hãn lầnđầu tiến công Trung Đô (tây nam thànhBắc Kinh) của triều Kim, do không đủquân, phải rút về, đầu năm sau (1212) lạiquyết định đánh Trung Đô lần nữa. Tháng 7 năm sau, Thành Cát Tư Hãnlại dẫn chủ lực đánh Trung Đô của triềuKim. Quân Nguyên lần lượt chiếm ĐứcHưng, Hoài Lai, Tấn Sơn (Diên Khánh,Bắc Kinh), tiến đến ải Cư Dung. Ải Cư Dung có hai cửa cách nhau 40dặm, ở giữa là hiệp cốc (hẻm núi), haibên hiệp cốc vách đá dựng đứng, cao

ngất, cực kỳ hiểm trở. Quân Kim dựavào địa thế hiểm trở, đóng chặt cổng cửaải bằng sắt, sai tinh binh trấn giữ. Quân tiên phong của Thành Cát TưHãn tới cửa ải lập tức tiến công, nhưngbị quân Kim dùng gỗ, đá lăn xuốngthương vong nặng nề, đành phải lui.Quân Kim liền mở cửa ải xông ra đuổitheo chém giết mấy dặm vẫn chưa thấyhậu quân của địch kéo tới. Quân Kimđịnh đuổi tiếp, bỗng nghe pháo lệnh nổvang, quân Nguyên mai phục ùa ra vâychặt và diệt sạch. Thành Cát Tư Hãn kéo quân đến côngphá ải Cư Dung, nhưng cửa ải đã đóngchặt, không tiến lên nổi. Thành Cát TưHãn bèn triệu Tát Ba Lặc đến hỏi: “Làm

thế nào công phá ải Cư Dung?” Tát Ba Lặc đã nhiều phen đi sứ sangtriều Kim nên thông thuộc địa hình, đáp:“Trong rừng sau có con đường mòn dẫntới cửa ải phía nam. Thần từng đi theocon đường ấy”. Thành Cát Tư Hãn suy xét, quyết địnhđể một bộ phận binh lực ở lại tiếp tụcđối mặt với quân Kim, còn mình thânchinh dẫn đại quân đi đường vòng sangphía tây để tới ải Tử Kinh (ải Tử Kinh,huyện Dịch, tỉnh Hà Bắc). Lại sai tướngChiết Bá đem kỵ binh nhẹ do Tát Ba Lặcdẫn đường đi đánh cửa ải phía nam.Quân Nguyên đến cửa nam, quân Kim điphát hiện, thì đã muộn. Cửa nam bịchiếm, cửa bắc sau đó cũng không chống

nổi. Thành Cát Tư Hãn phái 5000 kỵbinh chặn đường tiếp cứu Trung Đô vàkéo đại quân tới bao vây Trung Đô. “Binh dĩ trá lập, dĩ lợi động, dĩphân hợp vi biến giả dã ” Dùng binh đánh trận phải dựa vàobiến hoá giả trá mới mong thành công,phải căn cứ vào chỗ có lợi hay khôngmà hành động, tùy sự phân tán hay tậptrung binh lực mà thay đổi chiến thuật.

Chu Nguyên Chương dụ Trần HữuLượng

Năm Nguyên Thuận đế Chí Chính thứ19 (năm 1359) Chu Nguyên Chương lấyỨng Thiên (Nam Kinh, Giang Tô) làmtrung tâm. Lập xong căn cứ địa GiangNam, Chu Nguyên Chương quyết địnhtrước hãy dẹp yên 2 tập đoàn lớn là TrầnHữu Lượng ở phía tây và Trương SĩThành ở phía đông, sau đó sẽ tiến lênphía bắc diệt Nguyên, thống nhất cảnước. Chu Nguyên Chương hỏi mưu sĩ LưuCơ (Lưu Bá Ôn) xem nên đánh tập đoànnào trước. Lưu Cơ nói: “Trần Hữu

Lượng chiếm Giang Châu luôn nhòm ngóta, nên dốc loàn lực diệt họ Trần trước.Diệt xong, họ Trương còn một mình, dễđàng bị dẹp”. Chu Nguyên Chương nghe theo, tíchcực chuẩn bị chiến thuyền để đánh TrầnHữu Lượng phía tây. Trần Hữu Lượngvốn coi Chu Nguyên Chương là đối thủchính, không đợi họ Chu tấn công, đãđem hết binh lực xuôi dòng tiến đánh.Năm 1360, tháng Năm nhuận, Trần HữuLượng đánh chiếm Thái Bình, TháiThạch. Sau khi chiếm Thái Bình, Trần HữuLượng giết lãnh tụ nghĩa quân nông dânTừ Thọ Huy; lấy miếu Ngũ Thông ở TháiThạch làm cung điện, tự xưng đế, quốc

hiệu Hạn, rồi phái sứ sang hẹn vớiTrương Sĩ Thành cùng đánh Chu NguyênChương. Bây giờ thủy quân của Trần HữuLượng gấp 10 lần thủy quân của ChuNguyên Chương, không đợi Trương SĩThành trả lời, Trần Hữu Lượng đã chỉhuy thủy quân tiến đến Ứng Châu. Chu Nguyên Chương nghe báo, vộitriệu các tướng lĩnh bàn cách chống đỡ.Có người đề nghị lập tức đem quânnghênh chiến, có người chủ trương bỏthành lui về cố thủ Trung Sơn (Tử KimSơn, Đông Giao, Nam Kinh). Có mưu sĩcho rằng nên đầu hàng. Cuộc tranh luậnkéo dài chưa ngã ngũ.

Chu Nguyên Chương chăm chú lắngnghe, thấy Lưu Cơ lặng thinh, biết mưu sĩnày có chủ ý, tạm ngừng bàn luận, mờiLưu Cơ vào phòng bàn riêng, Chu hỏi:“Địch đã tới gần, tiên sinh có cao kiến gìchăng?”, Lưu Cơ đáp: “Những kẻ chủtrương đầu hàng hoặc rút chạy, có thểđem chém đầu làm hiệu lệnh. Để an địnhlòng quân, có thể mở kho phân phát. Kẻđịch kiêu ngạo, thì nên dụ địch vào sâurồi dùng phục binh tiêu diệt”. Chu Nguyên Chương nghĩ “Làm saođể dụ Trần Hữu Lượng đây?”. Sau mộthồi suy tính, liền sai người triệu KhangMậu Tài vốn là tướng Nguyên sang hàngvà là bạn cũ của Trần Hữu Lượng. Khang Mậu Tài tới. Chu Nguyên

Chương nói: “Ngươi vốn là bạn cũ củaTrần Hữu Lượng, nay ta muốn ngươi viếtthư trá hàng cho hắn, hẹn hắn chia quântiến đánh Ứng Thiên, ngươi sẽ làm nộiứng, liệu có được hay chăng?” Khang Mậu Tài đáp: “Trần HữuLượng là kẻ không có tín nghĩa, đã giếtngười bạn đồng hương thân thiết của tạihạ là Từ Thọ Huy, tại hạ đang muốn báothù. Mậu Tài này nguyện tuân lệnh tướngquân, dù chết cũng chẳng từ nan. Tại hạcó một lão bộc biết rõ Trần Hữu Lượng,để người đó mang thư đi, chắc Trần HữuLượng sẽ không nghi ngờ”. Khang Mậu Tài về phủ, viết thư tráhàng, giao cho lão bộc dặn đi dặn lạiphải hết sức bình tĩnh, không được để lộ

bất cứ sơ hớ nào. Trần Hữu Lượng nhận thư của KhangMậu Tài. Thư viết: “Xin hãy chia quânlàm ba đường đánh phá Ứng Thiên, MậuTài sẽ đem binh ở cầu Giang Đông ngoàithành Ứng Thiên làm nội ứng, mở rộngcửa thành, tiến thẳng vào soái phủ, có thểbắt sống Chu Nguyên Chương...” Trần Hữu Lượng tuy trong bụng rấtmừng, nhưng còn nghi ngờ, cật vấn ngườilão bộc đủ điều. Người lão bộc đã đượcdặn dò ứng đáp trôi chảy. Trần HữuLượng nói: “Ngươi hãy gấp trở về bảoMậu Tài rằng ta lập tức chia quân làm bađường đánh Ứng Thiên. Nhờ Mậu Tàilàm ám hiệu đúng lúc”. Lão bộc đã đi,Trần Hữu Lượng còn hỏi thêm: “Cầu

Giang Đông mà Mậu Tài canh giữ là cầugỗ hay cầu đá?” Lão bộc đáp: “Là cầugỗ”. Người lão bộc đi rồi, thái uý (doTrần Hữu Lượng phong chức) TrươngĐịnh Biên nói với Trần Hữu Lượng:“Chúa công liệu có phải Khang Mậu Tàitrá hàng hay không?”, Trần Hữu Lượngđáp: “Thế quân ta trúc chẻ ngói tan, cóthách hắn cũng không dám!”. Người lão bộc trở về Ứng Thiên,Khang Mậu Tài lập tức báo tin tỉ mỉ vớiChu Nguyên Chương. Chu NguyênChương cười nói: “Trần Hữu Lượng chuivào tròng của ta rồi”. Đề phòng KhangMậu Tài giả hàng làm thật, Chu NguyênChương lệnh cho tướng Lý Thiện Trường

ngay đêm đó thay cầu Giang Đông thànhcầu đá. Hôm sau, Trần Hữu Lượng điều độnghai đạo quân thủy bộ, đem mấy trămchiến thuyền xuôi dòng. Tiền quân đếncảng Đại Thắng, gặp bộ tướng của ChuNguyên Chương là Dương Cảnh ngănchặn, không thể đổ bộ lên bờ được. Trần Hữu Lượng thấy đi đường thủytheo Tân Hà thì chật hẹp, khó linh hoạttiến thoái, hạ lệnh theo sông cái tiếnthẳng đến cầu Giang Đông, để tiện kếthợp với Khang Mậu Tài đang chờ làmnội ứng. Thuyền tới cầu Giang Đông, thấy cầubằng đá, Trần Hữu Lượng bất giác hoài

nghi, vội lệnh cho thuộc hạ gọi to họKhang, nhưng gọi mấy lần không ai đáp.Trần Hữu Lượng biết là trúng kế, vội hạlệnh cho em trai là Trần Hữu Nhân dẫnthủy quân tiến về hướng Long Loan. Mấy trăm chiến thuyền lớn tập trungtrên khúc sông Long Loan. Trần HữuLượng phái 1 vạn tinh binh rời thuyềnlên bờ xây công sự, định dùng lục quânvà thủy quân cùng đánh Ứng Thiên. Chu Nguyên Chương cùng chư tướngđứng trên đỉnh núi Lư Long chỉ huy tácchiến. Lúc này, trời nắng gắt, Chu thấytướng sĩ ai nấy mồ hôi ròng ròng, liền sailính bỏ lọng đang che nắng cho mình,cùng chịu nắng với tướng sĩ làm ai nấyđều cảm động.

Đột nhiên, Chu ra lệnh cho phất lá cờvàng. Đại tướng Thường Ngộ Xuân từphía tả, đại tướng Từ Đạt từ phía hữudẫn binh xông tới chém giết đám quânđịch đang làm công sự trên bờ. Quânđịch bị tấn công bất ngờ, tức thì rối loạn. Trần Hữu Lượng thấy nguy cấp, vộihét lớn: “Ba quân chớ hốt hoảng, kẻ nàobỏ chạy sẽ bị chém đầu!” nhưng một vạntinh binh đã thương vong quá nhiều, lạikhông có chỉ huy, cứ thế cắm đầu chạy rabờ sông để tranh nhau xuống thuyền. Trần Hữu Lượng hoảng hồn hạ lệnhnhổ neo, nào ngờ lúc này nước triều đãrút, hơn một trăm chiến hạm lớn đều bịmắc cạn. Quân của Thường Ngộ Xuân và

Từ Đạt thừa thắng tràn xuống các chiếnhạm mà chém giết. Quân của Trần HữuLượng lớp đầu hàng lớp bỏ chạy, lớp bịgiết, lớp chất đuối, tan nát tơi bời. Trần Hữu Lượng và Trương ĐịnhBiên thấy thất bại khó bề cứu vãn, vộirời chiến hạm, xuống một chiến thuyềnnhỏ mà chạy trốn. Chỉ trận này, ChuNguyên Chương đã diệt hơn 5 vạn, bắtsống hơn hai vạn người và thu hơn trămchiến hạm cùng vài trăm thuyền nhỏ. Chu Nguyên Chương bước lên chiếnhạm chỉ huy của địch, thấy trong số giấytờ Trần Hữu Lượng bỏ lại, có thư tráhàng của Khang Mậu Tài, thì mỉm cười,nói: “Trần Hữu Lượng ngươi quả là ngungốc!”. Trong thời gian đó, Trương Sĩ

Thành chỉ lo phòng giữ địa bàn củamình, không dám xuất binh. Chu NguyênChương nhân đó đem quân truy kích TrầnHữu Lượng, chiếm lại An Khánh, TháiBình, sau đó lại tiến chiếm Tín Châu(Thượng Nhiêu, Giang Tây) sau đó tiêudiệt hoàn toàn cơ sở phục hồi của TrầnHữu Lượng. “Dạ chiến đa kim cổ, trú chiến đatinh kỳ ” Đánh trận ban đêm phần nhiều dùngchiêng trống, đánh ban ngày dùng cờxí.

Lý Thế Dân dùng nghi binh, đánhlui Đột Quyết

Tùy Dạng đế Dương Quảng nghe kiếnnghị của đại thần Bùi Cự; dụ giết đượcmột thủ lãnh rất có mưu lược của bộ lạcĐột Quyết là Sử Thục Hồ Tất. Thế là thủlĩnh Thủy Tất Kha Hãn của Đột Quyếtcắt đứt quan hệ với triều Tùy. Năm Tùy Dạng đế Dương Quảng thứ11 (năm 615), mùa thu, Dương Quảngdẫn quần thần đi tuần du biên thùy phíabắc, trên đường gặp nhiều ngày mưa liênmiên, đường sá lầy lội khó đi lại khôngđủ trướng màn nên phần lớn tùy tùngphải gội mưa ngồi chờ trời tạnh.

Thủy Tất Kha Hãn nghe tin DươngQuảng đi tuần du bị lâm vào tình cảnhkhổ sở, lập tức đem 10 vạn kỵ binh đếntấn công. Dương Quảng biết tin đại quân ĐộtQuyết sắp tới đánh, vội hạ lệnh chuyểngấp vào thành Nhạn Môn (phía tây huyệnĐại, tỉnh Sơn Tây). Kỵ binh Đột Quyết tới vây kín NhạnMôn. Thủy Tất Kha Hãn ra lệnh côngphá thành dữ dội, tên có khi rơi tới cảchỗ ở của Dương Quảng. Trong thành có cả thảy 15 vạn quândân, lương thực chi đủ ăn trong 20 ngày,tình thế nguy ngập. Dương Quảng theokiến nghị của Dân bộ thượng thư Phan

Tử Cái viết thư hiệu triệu viện binh bỏvào các ống trúc, thả xuôi dòng nước. Tướng Vân Định Hưng bắt được thưhiệu triệu của Dương Quảng, đem quânđi gấp ngày đêm tới Nhạn Môn. Thấy kỵbinh Đột Quyết dày đặc xung quanhthành, Vân Định Hưng biết lực lượng quáchênh lệch, khó đẩy lui chúng, hỏi kế LýThế Dân lúc đó mới 17 tuổi. Lý Thế Dânđáp: “Sở dĩ địch đem binh đến đây vâythiên tử vì nghĩ rằng triều đình không thểđem binh cứu viện kịp. Chúng ta có thểcăn cứ vào đó mà định kế”. Vân Định Hưng gật đầu: “Đúng,ngươi nói tiếp đi!”, Lý Thế Dân nói:“Ban ngày ta nên dùng thật nhiều tinh kỳcắm liền vài chục dặm, ban đêm thì nổi

chiêng trống khắp nơi. Địch tưởng rằngđại quân ta tới cứu viện, ắt sẽ bỏ chạy.Còn nếu ta trực tiếp giao chiến vớichúng, ta yếu địch mạnh, thì ta khó chốngcự nổi”. Vân Định Hưng tán thưởng kế nghibinh đó, lập tức bố trí ban ngày cắm cờbao quanh sơn cốc, liền hàng chục dặmban đêm nổi trống, tù và khắp nơi, nhưthiên binh vạn mã đang truyền hiệu lệnhcho nhau. Thủy Tất Kha Hãn tưởng đạiquân triều đình tới tiếp viện, không dámđánh thành nữa, phải chuyển sang phòngngự, sợ bị đánh từ hai phía. Mấy ngàysau, quân Đột Quyết thiếu lương, đànhphải rút quân về phía bắc. Vân ĐịnhHưng truy kích, bắt sống hơn 2000 kỵ

binh. Nhạn Môn thoát khỏi nguy hiểm. “Tam quân khả đoạt khí” Đối với quân địch, có thể làm tiêutan nhuệ khí của chúng.

Lưu Bang làm tan rã ý chí quânđịch ở Cai Hạ

Tháng 8, năm Hán Cao Tổ thứ tư(năm 203 trước Công Nguyên) Hán Sởnghị hoà, vạch Hồng Câu làm địa giớiphân chia thiên hạ. Tháng 9, Hạng Vũ trảcha và vợ con của Lưu Bang bị bắt trongtrận Bành Thành rồi kéo quân về phíađông. Lưu Bang cũng định rút quân về phíatây, nhưng 2 mưu sĩ Trương Lương, TrầnBình nói: “Hiện quân Sở đã quá mệt,lương thảo không đủ, mà chúng ta thì đãchiếm được 2/3 thiên hạ, chính là thời cơdiệt Sở. Nếu bỏ lỡ thời cơ này, có khác

gì nuôi hổ để họa về sau”. Lưu Bang hiểu ra, lợi dụng việc HạngVũ theo đúng thỏa thuận dẫn quân vềphía đông, đem quân truy kích Hạng Vũ,và cử người báo cho Hàn Tín, Bành Việtxuất binh hợp lực diệt quân Sở. Mùa đông năm sau, Lưu Bang đuổitheo Hạng Vũ đến Cố Lăng (nam TháiKhang, Hà Nam). Đôi bên giao chiến.Nhưng do Hàn Tín, Bành Việt không đếntheo ước hẹn, quân Hán bị đại bại. Lưu Bang hao binh tổn tướng, bị buộcphải giữ thế thủ. Thiếu hai cánh quânHàn Tín, Bành Việt, quân Hán khó mongchiến thắng. Lưu Bang nghe theo kế củaTrương Lương, cắt đất từ phía đông Hoài

Dương Hà Nam đến biển Đông cho Tềvương Hàn Tín, phong Bành Việt làmLương vương và chia đất kèm theo. Thếlà Hàn Tín, Bành Việt quả nhiên lập tứccất binh đến hợp lực. Tháng 11, Lưu Bang lệnh cho đạitướng Lưu Giả tiến xuống phía nam, vượtHoài Hà tiến vào nước Sở, bao vây ThọXuân (huyện Thọ, An Huy), đồng thờiphái người đi dụ hàng Chu Đoạn làtướng Sở, đang trấn giữ Cửu Giang. Chu Đoạn sai Anh Bố đem binh CửuGiang liên hợp với Lưu Giả tiến lên phíabắc. Bành Việt dẫn quân từ đất Lươngtiến xuống phía nam. Hàn Tín đem quântiến sang phía tây, chiếm Bành Thành(Từ Châu, Giang Tô). Cuộc quyết chiến

cuối cùng Hán Sở tranh hùng bắt đầu. Hạng Võ bị tấn công từ 4 phía, muốnlùi về Bành Thành, nhưng đã muộn, đànhchuyển hướng về phía nam, rút đến CaiHạ (phía nam Linh Bích, An Huy). QuânHán từ 4 phía đuổi sát theo sau. Sau khi hội quân, quân Hán cộng cảthảy 30 vạn, Lưu Bang trao toàn quyềnchỉ huy cho Hàn Tín. Hàn Tín chia toànquân thành 10 đội, bày trận nhiều lớpliên hoàn tiếp ứng, chỉnh tề chặt chẽ, khíthế ngút trời. Hạng Vũ tuy kém thế, nhưng binh mãcòn 10 vạn, trong đó 8000 quân cảm tửdo đích thân Hạng Vũ chỉ huy thuộc loạibất khả chiến bại. Hạng Vũ cố thủ trong

doanh trại, không ra giao chiến, khiếnHàn Tín nhất thời chưa biết làm cách gìđể đánh bại. Bây giờ là cuối đông, gió bấc lạnhbuốt, ban đêm càng băng giá. Tướng sĩquân Sở đói rét, nhiều người oán thán.Bỗng từ phía doanh trại quân Hán văngvẳng vọng ra tiếng hát não nề. Đó là bàidân ca Sở, thuộc vùng Cửu Giang. “Đêmđông tháng giá, sương lạnh tứ bề. Trờicao nước biếc, con nhạn lạc bầy. Mẹ giàcon dại, vợ trẻ chờ mong, Thấy ngườiêm ấm, lòng ta bồn chồn...” Hạng Vũ nghe bài dân ca Sở thì cảkinh, hỏi nàng ái phi Ngu Cơ ở bên mình:“Không lẽ quân Hán đã chiếm hết đất Sởhay sao, mà 4 doanh trại quân Hán lắm

người Sở như vậy?” Thì ra Trương Lương bày kế làm tiêutan ý chí quân Sở bằng cách phân côngbinh lính Cửu Giang đi khắp trại dạy choquân Hán hát bài dân ca trên. Tiếng hátbi thương làm cho quân Sở ai nấy nhớgia đình, quê nhà, mà rơi lệ. Hầu hết quân Sở không muốn bỏ xácở nơi đây, lúc đầu còn lẻ tẻ, sau đó từngcánh quân rủ nhau bỏ trốn. Tướng Lý Bố,Chung Ly Muội từng theo Hạng Vũ baonăm, nay thấy kết cục thảm bại của quânSở đã rõ, liền bỏ đi. Thậm chí chú ruộtcủa Hạng Vũ là Hạng Bá cũng sang hàngTrương Lương. Đại tướng đã bỏ đi, quânsĩ không còn lòng dạ nào. Đơn vị hàngvạn quân, nay chỉ còn lại hơn ngàn

người. Quân Sở không đánh tự tan. Hạng Vũ quá buồn rầu chỉ uống rượugiải sầu, ngâm mấy câu thơ cảm khái: Tấm thân lấp biển vá trời Thanh gươm yên ngựa một đời dọcngang Giờ đây mưa gió phũ phàng Anh hùng mạt lộ, giang sơn tiêuđiều. Ngu Cơ đau đớn muôn phần, nói vớiHạng Vũ: “Quân Hán đã vây kín tứ bề.Đại vương đã không còn ý chí, tiện thiếpcòn sống làm gì nữa". Đoạn dùng gươmđâm cổ tự vẫn. Hạng Vũ nén đau thương, đem 800 kỵ

binh lợi dụng đêm tối phá vây chạy vềphía nam, cuối cùng bị quân Hán đuổikịp bên bờ sông Ô Giang (đông bắchuyện Hoà, tỉnh An Huy). Hạng Vũ tựsát. Cuộc tranh hùng Hán Sở đến đâychấm dứt. “Tướng quân khả đoạt tâm ” Có thể làm dao động quyết tâm củatướng lĩnh địch.

Thái Bạt Khuê đánh đòn tâm lý,thắng quân Yên

Cuối thời Đông Tấn, họ Mộ Dungthuộc tộc Tiên Ti ở phương bắc sau khilập chính quyền, thường gây chiến vớichính quyền Bắc Nguỵ do họ Thái Bạt,cũng thuộc tộc Tiên Ti kiến lập. Năm Thái Nguyên thứ 20 (năm 395),tháng 5, chúa Yên là Mộ Dung Thùy cửThái tử Mộ Dung Bảo, Triệu vương MộDung Lân đem 8 vạn quân đánh BắcNguỵ. Mưu sĩ Trương Cổn của Bắc Nguỵkiến nghị với chúa Nguỵ là Thái BạtKhuê rằng: “Yên dốc quân đánh ta, có ý

khinh ta vậy ta nên cố ý giả yếu tránh xađể đối phương thêm kiêu ngạo, chờchúng mệt sẽ đánh thì chắc thắng”. Thái Bạt Khuê nghe, dẫn bộ lạc vượtHoàng Hà sang phía tây hơn ngàn dặm đểtránh quân Yên. Quân Yên tiến đến Ngũ Nguyên, bắthơn ba vạn hộ dân Nguỵ hàng phục, thuhơn trăm vạn hộc lương, đem chứa cả ởHắc Thành (trên đất Mông cổ), tiếp tụctiến Hoàng Hà, đóng thuyền chuẩn bịvượt sông. Giữa tháng 8, chúa Nguỵ Thái BạtKhuê tập kết binh lực, tháng 9 tiến quânsang bờ bên kia Hoàng Hà, nghênh chiếnquân Yên.

Thái tử Mộ Dung Bảo bày trận bên bờbắc, chuẩn bị vượt sông. Bất ngờ trờimưa lớn, gió đánh giạt mấy chục chiếnthuyền của quân Yên sang bờ nam. QuânNguỵ thừa cơ bắt các thuyền đó với hơn300 quân Yên, song lập tức thả cho vềbờ bên kia, làm bộ yếu đuối sợ sệt. Lúc này chúa Yên là Mộ Dung Thùylâm trọng bệnh. Thái tử Mộ Dung Bảodẫn quân ở xa, trong lòng luôn lo lắngnghĩ tới bệnh tình của cha, liền phái sứgiả về kinh đô là Trung Sơn (Định Châutỉnh Hà Bắc) thăm hỏi. Nhưng sứ giả trênđường về kinh, bị phục binh Yên bắtgiam giữ trong doanh trại Nguỵ. Mấy tháng liền không được tin cha,Mộ Dung Bảo càng sốt ruột. Thái Bạt

Khuê bèn sai sứ giả bị bắt sống từ bênnày sông gọi to sang nói: “Cha của ngươiđã chết, sao ngươi không trở về!” Mộ Dung Bảo càng thêm lo ngại bồnchồn. Tướng sĩ cũng dao động, nhụt cảnhuệ khí. Hơn 10 ngày sau, bộ tướng của MộDung Lân là Mộ Dư Tung cho rằng chúaMộ Dung Thùy đã chết thực, âm mưulàm loạn để lập Mộ Dung Lân lên ngôi.Âm mưu bại lộ, Mộ Dư Tung và phecánh bị Thái tử Mộ Dung Bảo giết chết.Từ đó Mộ Dung Bảo sinh ra nghi MộDung Lân, nội bộ bất hòa. Tới tháng 10, Mộ Dung Bảo thấy rằnglần lữa chỉ thêm rắc rối, ra lệnh đốt

thuyền trại, rút quân. Mộ Dung Bảo chorằng mặt sông chưa đóng băng, quânNguỵ chẳng có cách gì bay qua sông truykích được, nên không hề đề phòng phíasau. Nào ngờ trời đột ngột chuyển lạnh,mặt sông đóng băng. Thái Bạt Khuê dẫnhơn 2 vạn kỵ binh nhẹ vượt mặt sôngphẳng như gương đuổi gấp quânYên. Quân Yên đến Tham Hợp (huyệnPhong Trấn, Nội Mông) bỗng có gió lớnthổi mạnh, trời đất âm u, mây đen baotrùm doanh trại. Trong quân có 1 ngườitừng là đạo sĩ, tên Chi Huyền Mãnh, chorằng đấy là điềm gở, đề nghị Mộ DungBảo hãy chú ý đề phòng. Mộ Dung Bảocả giận quát: “Quân địch thấy uy danh

của ta và sự dũng mãnh của quân Yên hádám đuổi theo. Gã đạo sĩ nói năng nhảmnhí, tội đáng chém đầu!”. Tuy không tinđiềm gở, Mộ Dung Bảo vẫn phái mấy kỵbinh quay trở lại trinh sát. Trinh sát đi được mươi dặm, khí hậubất thường, xuống ngựa ngồi nghỉ. Lúcnày quân Ngụy đã lẳng lặng tiến đến phíatây Tham Hợp mà quân Yên không hềhay biết. Mộ Dung Bảo đã định khi trời sángtrở lại sẽ nhổ trại, nhưng vì gió tây bắcquá mạnh, đành hạ lệnh cho quân sĩ tiếptục nghỉ ngơi. Hôm sau, quân Yên vừa lên đường,nghe trên núi chiêng trống vang trời,

tướng sĩ ngẩng lên thì thấy quân Ngụy từtrên ào ào tràn xuống như nước vỡ bờ.Quân Yên bủn rủn chân tay, mạnh ai nấychạy, tất cả chạy ra mặt sông phía đông.Mặt sông tuy đóng băng, nhưng cả 1lượng người ngựa đông như thế trànxuống, tức thời băng vỡ hết chỗ này chỗkia. Quân Yên chạy đằng trước lần lượtchìm nghỉm xuống sông, những kẻ chạysau dồn đống lại. Quân Ngụy xông vàochém giết, bắt sống. Thái tử Mộ DungBảo một mình phóng ngựa chạy thoát. Thái Bạt Khuê đã dùng sách lược giảyếu, để tránh nhuệ khí ban đầu của địch,sau đó làm rối loạn lòng quân đốiphướng, rồi mới tiến công tiêu diệt,giành thắng lợi hoàn toàn.

“Thiên dụng binh giả, tị kỳ nhuệ khí,kích kỳ đoạ qui, thử trị khí giả dã ” Người giỏi dùng binh phải tránhnhuệ khí của quân địch mới tớí, đợi khinhuệ khí đó tiêu tan mới đánh, đó làcách nắm chắc sĩ khí quân đội.

Tào Quệ tránh nhuệ khí, thắng trậnTrường Thược

Mùa xuân năm Tề Hoàn công thứ hai(năm 684 trước Công Nguyên), Tề HoànCông nghe tin nước Lỗ đang chỉnh đốnquân đội chuẩn bị đánh Tề, liền quyếtđịnh chủ động đánh trước.Tướng quốcQuản Trọng can: “Trước mắt sức ta chưađủ mạnh, đối nội cần phải đểi chính trị,chỉnh đốn quân sự, đôi ngoại cần phảiliên minh với các chư hầu. Chờ khi mạnhlên thì đánh mới có lợi”. Tề Hoàn công nôn nóng muốn đánhngay nên không nghe Quản Trọng, cửBão Thúc Nha làm đại tướng đem đại

quân tiến thẳng đến Trường Thược (đôngbắc Lai Vu, Sơn Đông) đánh Lỗ. Lỗ Trang công còn nhớ bài học nămtrước bị đánh bại trên đất Tề nên ra sứcluyện binh, chế tạo binh khí, tích trữlương thảo. Nay thấy quân Tề tiến đánh,tự cảm thấy binh lực của mình còn chưađủ, liền quyết định dốc toàn bộ lựclượng quyết chiến một phen. Nước Lỗ có một thường dân tên làTào Quệ, nghe tin quân Tề đánh nướcmình, tự thấy mình có trách nhiệm, quyếttâm đến gặp Lỗ Trang công để trình bàycách nghĩ của mình. Bà con trong làng can ông: “Đây làchuyện đại sự của quốc gia, hãy để các

vị đại quan cơm no áo ấm mưu hoạch,ông hà tất phải mua dây buộc mình?”.Tào Quệ nói: “Mấy vị ấy thường chỉ nghiđến lợi của riêng họ, không biết lo tínhsâu xa đâu”. Lỗ Trang công đang cần người giúpmình ra quyết định, lập tức cho mời TàoQuệ. Tào Quệ thấy Lỗ Trang công, liền hỏi:“Nghe nói đại vương đã có quyết sáchtác chiến, thảo dân chưa rõ đại vươngdựa vào đâu để giành thắng lợi?”. LỗTrang công nói: “Lương thực, quần áotrẫm không hưởng một mình mà có chiacho thần dân. Nay quốc gia gặp nạn, thầndân sẽ đồng lòng giúp trẫm”.

Tào Quệ lắc đần: “Những thứ đạivương ban phát chỉ là chút ân huệ nhỏ.Huống hồ những ân huệ ấy cũng chỉ dànhcho một số ít người. Đã chắc gì trăm họchịu quyết chiến với quân Tề?!” Lỗ Trang công lại nói: “Trẫm tế lễthần minh thiên địa hết sức thành tâm,nhất định sẽ được trời đất phù hộ”. TàoQuệ lại lắc đầu lia lịa. Lỗ Trang công trầm ngâm một lát, lạinói: “Mỗi năm ở nước ta có trăm ngànvụ kiện tụng, trẫm đều thận trọng xem xétđể phán quyết cho công bằng. Trăm họ sẽtin cậy và ủng hộ trẫm”. Đến đây TàoQuệ mới gật đầu: “Đúng vậy! Đại vươngđã tận tâm vì dân, sẽ dùng được lòngdân, vậy có thể quyết chiến được rồi!”

Lỗ Trang công hỏi: “Ngươi có cách gìđánh thắng quân Tề chăng?”, Tào Quệđáp: “Đánh trận phải tùy cơ ứng biến,không có cách định sẵn. Xin đại vươngcho thảo dân theo đại vương ra chiếntrường”. Thế là Lỗ Trang công cho Tào Quệngồi cùng xe với mình ra tiền tuyếnTrường Thược. Tào Quệ thấy quân Lỗ chiếm cứ trậnđịa ở nơi vừa có thể phòng thủ, vừa cóthể tiến công, cách bố trí thích hợp, tronglòng tất vui. Tào Quệ đang quan sát trận địa cùngvới Lỗ Trang công thì quân Tề nổi trốngthúc quân tiến công dồn dập. Lỗ Trang

công sợ trận địa quân Lỗ bị đánh phá,định hạ lệnh phản kích. Tào Quệ vội can:“Kẻ địch năm ngoái đã thắng lớn mộttrận, nay sĩ khí đang hăng. Nếu quân tanghênh chiến, chính là đúng ý đồ củachúng. Vậy ta hãy cố thủ, không hò hét,không xông ra, nhưng quyết không để chochúng tiến lên một bước. Kẻ nào tráilệnh, xin hãy chém đầu!” Quân Tề hò hét, chiêng trống vangtrời, xông tới nhưng không gặp đối thủ,phía trận địa quân Lỗ ổn định chắc chắn,không chút sơ hở, đành thu quân về. Vài giờ sau, quân Tề lại hò hét, nổitrống tiến quân. Bão Thúc Nha giục quânxung phong, nhưng quân Lỗ không ainghênh chiến. Một lần nữa, quân Tề lại

phải lui về. Bão Thúc Nha động viên quân sĩ:“Quân Lỗ không dám nghênh chiến là vìrun sợ, hoặc đang chờ viện binh. Quân taphải xung phong lần nữa, buộc chúngxuất chiến, mới tiêu diệt được chúng”.Tướng sĩ quân Tề tuy không tin lắm,nhưng đành miễn cưỡng nổi trống tiến vềphía trận địa quân Lỗ. Rõ ràng lần thứ ba này tiếng trống,tiếng hò reo quân Tề có khí vô lực, độingũ xông tới đã chệch choạc lấy lệ. TàoQuệ nói với Lỗ Trang công: “Bây giờ làlúc có thể phản kích! ” Lệnh phản côngtruyền ra, quân Lỗ đánh rất hăng, quânTề thua to. Lỗ Trang công định hạ lệnhtruy kích. Tào Quệ nói: “Hãy khoan, để

thảo dân xuống xe xem đã!”. Tào Quệ xem xét vết xe của địch, rồilại xem xét tinh kỳ của chúng, rồi nói:“Bây giờ có thể truy kích!”. Lỗ Trangcông nghe lời, hạ lệnh truy kích hơn 30dặm, đánh quân Tề tơi bời, thu rất nhiềubinh khí và xe ngựa. Thắng lợi trở về, Lỗ Trang công hỏiTào Quệ về nguyên nhân thắng lợi, TàoQuệ đáp: “Đánh trận dựa vào nhuệ khí.Khi quân địch xung phong đến lần thứba, nhuệ khí của chúng đã hết. Lúc ấyquân ta mới xông tới đánh bại đượcchúng. Khi đuổi địch phải đề phòng phụcbinh. Khi thảo dân thấy tinh kỳ của chúngngổn ngang, vết bánh xe hỗn loạn thì biếtlà chúng thua thật phải bỏ chạy, không có

phục binh, nên mới có thể truy kích đếncùng! ”. “Dĩ trị đãi loạn, dĩ tịnh đãi hoa, thửtrị tâm giả dã” Lấy sự nghiêm chỉnh của quân mìnhđối phó với sự hỗn loạn của quân địch,lấy sự bình tĩnh đối phó với sự hoangmang, đó là cách nắm vững tâm lý quânđội.

Tạ Ngải lâm nguy không loạn,thắng Ma Thu

Năm Đông Tấn Vĩnh Hoà thứ ba (năm374), vua Triệu ở phương bắc là ThạchHổ sai Thứ sử Lương Châu là Ma Thuđem 8 vạn quân sang đánh nước Lương ởphía tây. Tin truyền đến Cô Tạng, kinh đô nướcLương (thành Võ Uy, Cam Túc). NướcLương nhỏ bé, lực lượng kém xa Triệu.Vua Lương là Trương Trọng Hoa vội họpquần thần bàn kế đối phó. Phúc Lộc bá Tạ Ngải nói: “Thần xinđược đem quân chống địch!”. TrươngTrọng Hoa cả mừng, vì biết Tạ Ngải tuy

ít tuổi, nhưng mưu trí, cử Tạ Ngải làmđại tướng đem binh xuất chiến. Trương Trọng Hoa hỏi Tạ Ngải cầnbao nhiêu binh mã, Tạ Ngải chỉ xin 3 vạnquân bộ kỵ nghênh chiến. Tạ Ngải cửphó tướng Trương Xương đem quânvòng ra sau lưng địch, tự mình thì ngồitrên một cỗ chiến xa rất nhẹ, tiện dichuyển, trên đặt trống trận, người thì mặcbộ áo quan văn rộng thùng thình, dẫnquân thong thả tiến về doanh trại quânTriệu. Ma Thu thấy Tạ Ngải ra đánh trận nhưvậy, cả giận nói: “1 gã thư sinh lại dámkhinh ta vậy sao! Để làm mất nhuệ khícủa Tạ Ngải, Ma Thu phái đội kỵ binh“Long Tương” thiện chiến xông thẳng về

phía quân của Tạ Ngải. “Long Tương” chém giết hung hãnmột trận, làm cho tiền quân của Tạ Ngảiphải tản ra, kỵ binh địch xông tới trungquân. Ma Thu rất đắc ý, lệnh cho “LongTương" chiếm lấy cỗ chiến xa của TạNgải còn mình đứng trên gò cao, cho nổitrống trợ chiến. Đội kỵ binh “LongTương” dũng mãnh, tràn đầy khí thế, hòreo xông tới phía Tạ Ngải. Tùy tùng củaTạ Ngải rất lo, đề nghị chủ tướng xuốngxe, đổi ngựa. Tạ Ngải mím cười, xuốngxe, nhưng không đổi ngựa, bảo tùy tùnglấy một ghế tựa, đặt dưới gốc cây lớntrên triền đồi, đoạn ung dung ngồi xuống,lệnh không được đánh trống phất cờ gì

cả, cứ chờ lệnh chàng mà hành động. Đội “Long Tương” xông tới cách TạNgải ngoài tầm tên bắn, thấy Tạ Ngải ungdung bình thản như vậy, cho rằng có phụcbinh, không dám tiến tiếp. Ma Thu cũnglấy làm kỳ, nhưng chưa nắm được ý đồcủa Tạ Ngải, cũng không dám quyết định. Tạ Ngải thấy quân địch án binh bấtđộng, liền bảo tùy lùng lấy rượu thịt ratrước mặt ăn uống cười nói vui vẻ, càngkhiến Ma Thu khó hiểu. Lúc này phó tướng Trương Xương đãtới phía sau lưng quân Triệu, liền phátđộng công kích, cố ý hò reo, chiêng trốngthật náo động. Ma Thu đang hoang mang,giờ đây lại càng cả kinh, vội hạ lệnh lui

quân. Mấy vạn binh mã nghe lệnh ấy,không hiểu lý do, lập tức rối loạn, TạNgải thừa cơ nổi trống tiến công, thế nhưbạt núi lấp biển. Ma Thu muốn khống chế cục diện,nhưng đã muộn. Binh bại như núi lở, 8vạn quân mấy chốc đã bị đánh tan tác,Ma Thu 1 mình phóng ngựa chạy trốn. “Dĩ cận đãi viễn, dĩ dật đãi lao, dĩbão đãi cơ, thử trị lực giả dã” Lấy gần chờ xa, lấy nhàn chờ mệt,lấy no chờ đói, đó chính là cách nắmchắc sức chiến đấu của quân đội.

Lý Thế Dân dưỡng nhuệ khí, tăngquân lực đánh quân Tiết

Cuối thời nhà Tùy, quần hùng nổi lênxưng vương chiếm đất. Hiệu uý KimThành (Lan Chân, Cam Túc) nhà Đườnglà Tiết Cử thừa cơ khởi binh năm 617,chiếm cứ địa khu rộng lớn từ Thiên Thủyđến Lan Châu, tự xưng là Tần đế. Năm sau (năm 618), tháng Năm, LýUyên xưng đế tại Tràng An, kiến lậptriều Đường, đổỉ tên là Võ Đức. Tiết Cửđem 30 vạn quân mưu chiếm Tràng An,tháng 6 tiến công Kinh Châu, tháng 7 tiếngần Cao Giá. Còn cách Tràng An một trăm dặm,

kinh thành đã chấn động. Lý Uyên cử Tầnvương Lý Thế Dân làm chủ soái đemquân nghênh chiến. Lý Thế Dân dẫn quânsang phía tây, đến gần thành Cao Gỉá hạtrại. Họ Lý cho rằng Tiết Cử đem quântừ xa đến lương không đủ, muốn đánhnhanh, chờ khi quân địch hết lương, mỏimệt, mới phản kích. Quân Tiết Cử nhiều phen khiêu chiến,cho quân sĩ đến trước trại quân Đườngchửi bới. Tướng sĩ quân Đường nhiềungười chịu không nổi, xin ra đánh, đều bịLý Thế Dân kiên quyết nghiêm cấm. Đến tháng 7, trời nóng bức, trong trạicó bệnh dịch sốt. Chính Lý Thế Dân cũngbị lây, người khi nóng khi lạnh, phải ủythác công việc lại cho 2 tướng Lưu Văn

Tịnh và Đoạn Khai Sơn. Lý Thế Dân dặn: “Quân địch vào sâuđất ta, lương ít quân mệt, chúng có khiêuchiến, ta cứ cố thủ, đừng xuất trận”. Haitướng vâng dạ lui ra. Về đến trướng của mình, Đoạn KhaiSơn nói với Lưu Văn Tịnh: “Chủ soáikhông muốn hai ta xuất chiến vì sợ takhông làm nổi đại sự đó thôi”. Lưu VănTịnh im lặng không nói. Đoạn Khai Sơnthấy Lưu đã dao động, nói tiếp: “Tiết Cửnghe tin chủ soái ta bị bệnh, tất sẽ khinhđịch. Nếu ta nhân đó xuất chiến, ắt sẽthắng lợi”. Lưu Văn Tịnh vốn được Lý Thế Dântrọng dụng, nhưng chưa từng lập công

lớn, quả thực muốn nhân lúc chủ soái bịbệnh, mà chỉ huy đánh một trận lớn đểlập công đền đáp. Thế là ông cãi lệnhcho quân đội bày trận ở phía tây namthành Cao Giá. Tiết Cử thấy quân Đường bày trậnxuất chiến, mà việc cảnh giới khôngnghiêm, cho rằng thời cơ tới, liền phaotin quân mình thiếu lương, tướng sĩ mắcbệnh, phải lập tức rút quân. Buổi chiềuquả nhiên cho nhổ trại, nhưng ngầm chọntinh binh quay trở lại vòng ra phía sauquân Đường. Quân hai bên giao chiến tại ThiểmThủy (Trường Võ, tỉnh Thiểm Tây). LưuVăn Tịnh, Đoạn Khai Sơn cố lập công,dốc toàn lực ra đánh. Tiết Cử thúc quân

nghênh chiến, tiếng hò hét chém giết vangtrời. Trời tối sẫm thì phục binh của TiếtCử bất ngờ từ phía sau xông tới, quânĐường rối loạn, chết mấy viên tướng,binh sĩ bị chết, bị bắt quá nửa. Lưu VănTịnh, Đoạn Khai Sơn đành bỏ chạy. TiếtCử truy kích, thừa thắng chiếm luônthành Cao Giá. Lý Thế Dân gắng gượng thu thập tànbinh, lui về Tràng An. Lưu Văn Tịnh,Đoạn Khai Sơn đều bị giáng chức. LýThế Dân nói với họ: “Lấy gần chờ xa,lấy nhàn chờ mệt, lấy no chờ đói, ấy làcách chủ yếu để nắm chắc sức chiến đấucủa quân đội, mong hai vị nhớ kỹ bài họcnày”. Trong lúc đó, mưu sĩ Hách Ái của

Tiết Cử lại hiên kế' “Nay quân Đườngvừa đại bại, tướng sĩ bị giết, bị bắt, kinhđô dào động ta nên thừa thắng tiến thẳngđến Tràng An”. Tiết Cử liền tập trungbinh ỉực chuân bị tiến đánh Tràng An,Nhưng ngay trước hôm xuất phát, TiếtCử lăn ra ốm chết, kế hoạch tiến côngTràng An phải hủy bỏ. Con trai Tiết Cử là Tiết Nhân Quả lênthay, để 1 phần lực lượng lại giữ CaoGiá, còn mình về đóng quân tại thànhTriết Giá. Quân Tiết thường xuyên quấyđảo, thành Tràng An mấy bận kinh động. Tháng 9 năm đó, Tiết Nhân Quả đemquân bao vây Kinh Châu. Ít hôm sau,lương thực trong thành cạn kiệt, Phiêu kỵtướng quân giữ thành là Lưu Cảm phải

giết con tuấn mã của mình lấy thịt chiacho binh sĩ ăn, còn mình chỉ hầm xươngmút tủy cho đỡ đói. Trường Bình vương Lý Thúc Lươngcủa nhà Đường đem quân tới cứu KinhChâu. Tránh bị đánh từ hai phía, TiếtNhân Quả phao tin hết lương phải rút lui,lệnh cho quân giữ thành Cao Giá phảigiả bộ đầu hàng. Lý Thúc Lương khôngbiết đó là ngụy kế, liền sai Lưu Cảm đinhận thành. Lưu Cảm dẫn quân đến, thấy cổngthành đóng chặt, không có biểu hiện đầuhàng, lại nghe trên thành có người nóivọng xuống: “Quân Tiết đã bỏ chạy từsớm, các vị có thể leo lên thành màvào”.

Lưu Cảm cả giận, sai quân đốt cổng.Trên thành liền dội nước xuống liền. LưuCảm biết Lý Thúc Lương mắc phải giankế của địch, vội ra lệnh cho bộ binh rúttrước, còn mình dẫn tinh binh hộ vệ phíasau. Lập tức trên thành nổi lên ba đốnglửa. Tiết Nhân Quả thấy tín hiệu, liền kéoquân tới đánh nhau dữ dội với quânĐường tại Tế Xuyên. Quân Đường yếu hơn hẳn, thua to,Lưu cảm bị bắt sống. Tiết Nhân Quả lạitiến đánh Kinh Châu, dẫn Lưu Cảm đếndưới thành, bắt ông phải nói “Viện binhđã bị đánh tan, chi bằng nên sớm rahàng”. Nhưng Lưu Cảm hét lớn: “Quângiặc đã cạn lương, sắp thua đến nơi. Tầnvương đã cử mấy chục vạn đại quân gấp

tới cứu viện. Trong thành đừng lo…”. Lưu Cảm chưa nói hết lời đã bị TiếtNhân Quả sai cắt lưỡi và trói vào chiếcgò bên thành, cho kỵ binh phi ngựa dùngông làm đích mà bắn tên. Lưu Cảm hisinh anh dũng. Lý Thúc Lương và tướng sĩ trên thànhchứng kiến cảnh đó đều thán phục LưuCảm, căm hận quân địch, hết lòng giữthành, Tiết Nhân Quả đánh nhiều ngàykhông hạ được thành. Không lâu, Lý Thế Dân đem quân đếncứu viện. Tiết Nhân Quả phái Tông LaHầu đẫn đội tiên phong ngăn chặn. TôngLa Hầu mấy lần khiêu chiến, Lý Thế Dânvẫn không xuất chiến.

Chư tướng không hiểu, hỏi: “Lầntrước Tiết Cử đánh Cao Giá, vì hắn từ xađến, không đủ lương thực, muốn đánhnhanh. Nay quân địch đã chiếm CaoGiá,vì sao quân ta không đánh nhanh?” Lý Thế Dân giải thích: “Quân ta mớithua trận, sĩ khí sa sút. Quân giặc đắcthắng, sinh kiêu ngạo. Ta cố thủ, chờquân địch từ kiêu ngạo sinh chủ quan,chán nản, không đề phòng, còn quân tathì nuôi dưỡng nhuệ khí, khí đó đánh mộttrận là toàn thắng. Chư tướng gật đầukhen phải. Lý Thế Dân hạ lệnh: “Trongquân ai dám giục đánh, sẽ bị chém đầu!”.Thế là quân Đường quyết tâm phòng thủ,bất chấp kẻ địch khiêu chiến. Hơn 60 ngày trôi qua, quân địch cạn

lương, sĩ khí sa sút. Thấy quân lính trễnải, tướng địch ra tay đánh đập họ, khiếnlòng quân càng dao động, chán chường.Thế là ngày ngày đều có quân sĩ sanghàng quân Đường để được sống, thậmchí có khi cả 1 đơn vị ra hàng. Lý ThếDân đối đãi với họ tử tế, cho ăn uốngđầy đủ, do đó mà ông nắm rõ tình hìnhđịch, ông cho rằng thời cơ đã tới, hạ lệnhquyết chiến. Lý Thế Dân cử Tổng quản hành quânLương Thực dẫn 5000 binh mã đếnThiểm Thủy hạ trại đợi lệnh. Tông LaHầu thấy binh mã Lương Thực liền dốctoàn lực tiến công. Lương Thực theođúng lệnh Lý Thế Dân, kiên trì phòngthủ, mấy lần đánh lui đội liên phong quân

Tiết, song không chủ động xuất kích. Tông La Hầu cho lính chặn đứngnguồn nước. Trại quân của Lương Thựcbị thiếu nước cho người và ngựa, songvẫn kiên trì chịu đựng. Lúc đó, Lý ThếDân cho rằng quân địch đã hoàn toànmỏi mệt, nói với chư tướng: “Có thể xuấtchiến rồi'”. Quân Đường sau hơn haitháng nghỉ ngơi, tinh thần và sức lực đềudồi dào, hồ hởi xuất kích. Hôm sau, Lý Thế Dân phái đại tướngBàng Ngọc bày trận ở phía nam ThiểmThủy. Nơi này không có địa hình hiểmyếu để phòng thủ. Tông La Hầu liền bỏquân Lương Thực, chuyển hướng tấncông quân Bàng Ngọc. Bàng Ngọc cốchống đỡ, nhưng vì lực lượng chênh

lệch, phải rút dần. Tông La Hầu đuổitheo ráo riết. Đúng lúc ây, Lý Thế Dân dẫn quânchủ lực đã vòng ra phía bắc Thiểm Thủy,bất ngờ đánh vào sau lưng quân Tiết.Tông La Hầu cả kinh, vội kéo quân trởlại liều chết chống cự. Lý Thế Dân đíchthân dẫn mấy chục kỵ binh xông trướcvào trận địch chém giết mãnh liệt, uy thếkhó địch. Quân Đường tràn tới, tiếng hòreo vang động 1 góc trời. Bàng Ngọc cũng từ phía nam phảncông. Quân Tiết bị đánh từ hai phía, thuato, thương vong mấy ngàn binh mã. TôngLa Hầu dẫn tàn binh bỏ chạy, Lý ThếDân chỉ đem hai ngàn kỵ binh chuẩn bịtruy kích. Tổng quản Tần Châu là Đấu

Quỹ giữ cương ngựa lại can: "Tiết NhânQuả còn chiếm giữ thành trì kiên cố,Tông La Hầu vừa thua chạy, nhưng tachưa thể khinh địch. Xin hãy tạm dừng,chờ rõ tình hình hãy đánh tiếp, đề phòngbất trắc”. Lý Thế Dân nói: “Ta đã sớm nghĩ tớiđiều đó, nay nên thừa thắng đuổi theo,không thể để lỡ thời cơ”. Đấu Quỹ vẫnchưa buông cương ngựa, nói tiếp: “Muốnđuổi theo, xin cử một đại tướng cũngđược, đại vương mình ngọc ngàn vàng,xin hãy bảo trọng!”. Lý Thế Dân đáp:“Nếu không nguy hiểm, ta có thể dừng;nếu nguy hiểm, cử người khác đi, takhông nỡ!” . Đoạn ra roi quất ngựaphóng đi.

Tiết Nhân Quả thấy Tông La Hầu bạitrận, Lý Thế Dân truy đuổi, liền bày trậnở ngoài thành Chiết Giá chờ đợi. Lý ThếDân cho quân chiếm Kinh Thủy để cắtđứt đường tiếp tế lương thực và đườngrút của địch quân. Quân Tiết hoảng sợ,tướng Hỗn Cán đem quân ra hàng. TiếtNhân Quả cả kinh, bỏ trận vào thành cốthủ. Lý Thế Dân kéo quân đến chân thành,hậu quân cũng lần lượt kéo tới, vây chặtthành Chiết Giá. Quân Tiết trong thànhvừa lo sợ, vừa oán trách chủ tướng, mấthết tinh thần. Nửa đêm, tướng sĩ mở cửathành ra hàng quân Đường. Tiết Nhân Quả tuyệt vọng, bị buộc

phải đầu hàng, quân Đường tiếp nhậnhơn một vạn hàng binh.Từ đó địa khuLũng Hữu rộng lớn trở thành đất củatriều Đường. Tại lễ mừng công, chư tướng chúcmừng Lý Thế Dân, hỏi: “Sau khi thắngtrận đầu, đại vương không đem theo bộbinh, chỉ dẫn hai ngàn khinh kỵ đuổi địchđến tận Chiết Giá. Khi đó chúng thần đềucho rằng không thể hạ được thành. Nhưngcuối cùng đại vương lại nhanh chóng phátan quân địch, không rõ là nhờ diệu kếgì?”. Lý Thế Dân đáp: “Tướng sĩ của TôngLa Hầu đều là người Lũng Ngoại, kiêudũng hung hãn. Ta nuôi dưỡng nhuệ khí,chờ địch mệt mỏi mới đánh bại hắn,

nhưng thắng lợi chưa lớn. Nếu để hắnvào thành Chiết Giá, họp quân với TiếtNhân Qủa thì ta khó chiếm được thành.Ta phải đuổi gấp buộc hắn chạy về LũngNgoại. Khi đó Tiết Nhân Quả còn lạimột mình, lòng quân dao động, chánchường. Ta mới có thể buộc chúng đầuhàng". “Cao lăng hốt hướng, bối khưu hốtnghịch” Địch chiếm núi cao thì ta khôngđánh lên, địch dựa vào gò đống thì takhông nên đánh chính diện.

Đoàn Thiều đánh từ trên núi xuống,phá quân Chu

Thời kỳ Nam Bắc Triều, năm ĐôngNgụy Võ Định thứ 8 (năm 550), CaoDương lật đổ Đông Ngụy, xưng đế, quốchiệu Tề, sử gọi là Bắc Tề. Năm 557, VũVăn Giác lật đổ Tây Ngụy, xưng đế,quốc hiệu Chu, sử gọi là Bắc Chu. BắcChu và Bắc Tề năm nào cũng đánh nhau. Bắc Chu truyền đến đời Vũ Văn Ung,nhiều phen liên hợp với Đột Quyết đánhTề. Năm Bắc Chu Bảo Định thứ 3 (Năm563), Vũ Văn Ung lại triệu quần thầnthương nghị, quần thần đề nghị pháimười vạn hùng binh lần nữa đánh Tề.

Trụ quốc là Dương Trung nói binh khôngcần nhiều, chỉ cần 5 vạn kỵ binh tinhnhuệ là đủ. Vũ Văn Ung liền cử Dương Trung làmsoái, lĩnh một vạn bộ kỵ xuất phát từ phíabắc; đại tướng Đạt Hề Vũ dẫn 3 vạnquân từ phía nam, hẹn sẽ hợp quân tạiTấn Dương (tây nam Thái Nguyên. SơnTây) trên đất Tề. Dương Trung liên tiếp hạ hơn 20thành của Bắc Tề, công phá ải Kinh Lĩnh(tây bắc huyện Đại, Sơn Tây), uy thếlừng lẫy. Ba Kha Hãn (thủ lĩnh) của ĐộtQuyết là Mộc Can, Địa Đầu, Bộ Ly cũngđem mười vạn kỵ binh đến hội quân cùngtiến.

Chúa Bắc Tề là Cao Trạm tuy ham mêtửu sắc, nhưng biên giới bị xâm phạm,cũng không ngồi yên, liền cất quân từkinh đô Nghiệp Thành (tây nam LâmChương, tỉnh Hà Bắc) tiến về TấnDương. Bây giờ đang giữa tháng Chạp, tuyếtphủ trắng mặt đất. Quân Tề gội tuyết gấpđến Tấn Dương, lệnh cho Tư không HộcLuật Quang cùng ba vạn bộ kỵ binh đóngtrại tại Bình Dương (tây nam Lam Phần,Sơn Tây), trấn thủ phía nam, để chốngquân Chu của Đạt Hề Vũ. Dương Trung cùng ba thủ lĩnh ĐộtQuyết kéo quân tới dưới thành TấnDương. Chúa Tề Cao Trạm lên thànhquan sát, thấy quân địch đông như kiến,

thế như nước lũ, bất giác tái mặt nói:“Địch mạnh nhường kia, làm sao chốngđỡ đây?!”. Đoạn vội trở vào trướng, đemmấy người thân tín bỏ trốn. Triệu Quậnvương Cao Duệ và Hà Gián vương LýUyển can ngăn mới ở lại. Lý Uyển đề nghị cử Cao Duệ chỉ huyphòng thủ, ắt hiệu lệnh sẽ nghiêm minh.Chúa Tề liền cử Cao Duệ làm Tiết chế,Thứ sử Tịnh châu Đoàn Thiều phụ tráchquân vụ. Đoàn Thiều là hoàng thân BắcTề, rất có tài cầm quân. Đôi bên cầm cự hơn 10 ngày. Đầutháng Giêng năm sau, chúa Tề lên thànhlầu, thấy quân dung vô cùng tề chỉnh. Thủlĩnh Đột Quyết là Mộc Can thấy vậy, cóvẻ lo sợ, trách người nhà Chu: “Các vị

bảo quân Tề rốỉ ren, suy yếu, dễ diệt,nên ta mới tới đây. Nay ra xem hoàn toànkhông phải như vậy. Đủ thấy các vị nóingoa!”. Quân Chu chưa chịu, đem bộ binh tớicửa thành phía tây khiêu chiến. TướngTề có người muốn ra đánh, Đoàn Thiềukhông chấp nhận nói: “Chúng ta phải cốthủ lấy nhàn chờ mệt, đợi thời cơ mớihành động”, rồi truyền lệnh: “Khi nào tacho phất cờ gióng trống mới được xuấtkích! Kẻ nào trái lệnh sẽ bị chém đầu!” Quân Chu khiêu chiến mãi, quân Tềkhông chịu ra, khí thế dần giảm sút. Đúnglúc đó, quân Tề nổi trống dồn dập, mãnhliệt xông ra, quân Chu bị bất ngờ, hoangmang rối loạn. Dương Trung không cự

nổi, chỉ mong quân Đột Quyết đến trợchiến. Song Mộc Can lại dẫn quân lêndãy núi phía tây lo giữ mình, bỏ mặcquân Chu. Quân Chu tan tác chạy vềQuan Trung. Ba thủ lĩnh Đột Quyết cũngrút về phía biên giới. Đoàn Thiều trước sau vẫn không truykích. Quân Đột Quyết rút qua Kinh Lãnh,hẻm núi giá rét thấu xương, ngựa bị rụnglông, người thì mỏi mệt. Về đến Vạn Lýtrường thành thì ngựa chết hết người phảichống gậy lê bước. Tướng Chu là Đạt Hề Vũ ở BìnhDương vẫn chưa hay tin Dương Trungbại trận. Tướng Tề là Hộc Luật Quangcố ý viết thư giễu cợt, đại ý: “Hồng hạcđã cao chạy xa bay, kẻ chăng lưới còn

chờ dưới bãi lau làm gì vô ích!”. Đạt HềVũ đọc thư, đoán Dương Trung đã thua,ngay hôm đó rút quân lui về. Giữa đườngbị quân Tề đuổi kịp, phải vừa đánh vừalùi mới thoát thân, mất hơn hai ngànquân. Hộc Luật Quang trở lại Tấn Dương,chúa Tề Cao Trạm vui quá ôm lấy HộcLuật Quang mà khóc. Ngày luận công,Cao Duệ được thăng là Lục Thượng ThưSự (tương đương tể tướng), Hộc LuậtQuang làm Tư Đồ, Đoàn Thiều làm TháiSư. Bắc Chu đánh Tấn Dương chưa xong,tháng 6 năm sau lại hẹn với Đột Quyếttiếp tục tiến công Bắc Tề. Chúa Tề CaoTrạm muốn tạm ngưng chiến tranh, liền

đem Hoàng cô và mẫu thân của Tấn côngVũ Văn Hộ nhà Chu từng lưu lạc 30 nămở đất Tề trả về cho chúa nhà Chu để cầuhoà hiếu. Vũ Văn Hộ được mẹ, muốn kếtgiao với Tề, nhưng thủ lĩnh Đột Quyết làMộc Can đã tập hợp binh mã, cứ phái sứgiả tới giục cất binh như ước hẹn. Chúanhà Chu sợ bội ước sẽ bị Đột Quyết trởmặt, đành lệnh xuất chinh. Đầu tháng 10 năm Bắc Chu Bảo Địnhthứ tư (564), chúa nhà Chu là Vũ VănUng lệnh Vũ Văn Hộ điều 20 vạn binhmã của sáu Trụ quốc và 12 đại tướng điđánh Tề. Vũ Văn Ung trao thượngphương bảo kiếm cho Vũ Văn Hộ và đếntận Sa Uyển động viên tướng sĩ. Vũ Văn Hộ đến Chương Quan, phái

Trụ quốc Úy Trì Quýnh dẫn 10 vạn tinhbinh đánh Lạc Dương. Vũ Văn Hiến, ĐạtHề Vũ, Vương Hùng... hạ trại tại MangSơn (phía tây tỉnh Hà Nam) thành thếbao vây. Quân Chu đắp gò, đào địa đạo, tìm đủcách mà suốt 30 ngày không phá đượcthành Lạc Dương. Vũ Văn Hộ hạ lệnh cắtđứt đường Hà Dương (tây nam huyệnMạnh, Hà Nam) để ngăn chặn viện binhcủa Bắc Tề. Chúa Tề Cao Trạm điều Lan Lăngvương Cao Trường Cung và tướng HộcLuật Quang đi cứu Lạc Dương. Hai cánhquân này tới gần Lạc Dương, thấy thếmạnh của quân Chu không dám tiến nữa.Cao Trạm cho triệu Đoàn Thiều hỏi:

“Lạc Dương nguy câp, trẫm muốn cấtbinh cứu viện; nhưng Đột Quyết xâmphạm phía bắc cũng phải cứu, ý khanhthế nào?” Đoàn Thiều thưa: “Đột Quyết xâmphạm là chuyện nhỏ, quân Chu đánh LạcDương mới là chuyện lớn. Thần nguyệncất binh 1 phen đánh bại quân Chu”. CaoTrạm mừng rỡ, cử Đoàn Thiều đem 1000binh kỵ đi tiên phong, còn mình dẫn đạiquân đi tiếp ứng. Đoàn Thiều hành quân cấp tốc, vượtHoàng Hà xuống phía nam. Vì dạo nàytrời âm u, quân Chu không hề phát hiện,hơn một ngàn kỵ binh của Đoàn Thiều lạicố giữ kin hành tung, đến ngoại thành LạcDương, Đoàn Thiều hạ trại và dẫn chư

tướng lên một gò cao ở Mang Sơn quansát thế trận quân Chu. 3 cánh quân Chu của Vũ Văn Hiến,Đạt Hề Vũ, Vương Hùng đều áp lưngvào các gò đống phía dưới Mang Sơn.Đoàn Thiều nhớ kỹ điều ấy, khi tiến đếnhẻm núi Thái Hòa hợp quân với CaoTrường Cung và Hộc Luật Quang, ôngmới bố trí chống địch. Đoàn Thiều chỉ huy quân từ trên núiđánh xuống, nhưng thực ra chỉ hư trươngthanh thế. Quân Chu chủ yếu là bộ binh, ỷ đông,tràn tới đánh. Được một lúc, Đoàn Thiềuquay đầu ngựa chạy, quân Chu bám riếtđằng sau. Đoàn Thiều dụ chúng vào sâu

trong hẻm núi, mới hạ lệnh xuống ngựa,quay lại đánh. Quân Chu đã phạm vàođiều tối kỵ trong binh pháp là “không tấncông lên núi cao”, rơi vào thế bất lợi.Còn Đoàn Thiều thì theo đúng binh phápdụ địch ra khỏi gò đống, nơi chúng dựalưng, đến chỗ khác mà đánh. Quân Tề từtrên cao đánh xuống, thế như thác đổ.Quân Chu lớp rớt xuống vực, lớp ngãxuống khe, tử thương vô số. Cánh quân của Úy Trì Quýnh thấy tiềnquân thua to, liền bỏ vây Lạc Dương màchạy, vứt bỏ giáp trượng, dụng cụ; suốt30 dặm từ Mang Sơn đến Cốc Thủy ngổnngang đồ vật. Chỉ có Vũ Văn Hiến, Đạt Hề Vũ,Vương Hùng còn ở lại đánh nhau. Vương

Hùng bị Hộc Luật Quang dùng tên bắnchết. Vũ Văn Hiến đang đôn đốc binhlính, định ngày mai đánh tiếp thì Đạt HềVũ nói nhỏ: “Quân vây Lạc Dương đãrút, lòng quân dao động, nếu ta khôngnhân trời tối rút ngay đêm nay e ngày maikhông còn đường về”. Vũ Văn Hiến ralệnh cho quân lặng lẽ nhổ trại, rút chạyvề phía tây. Cao Trạm đã kéo quân trở lại LạcDương, lại được tin quân Đột Quyêt đãrút, vô cùng mừng rỡ, thăng Đoàn Thiềulàm Thái Tể, Hộc Luật Quang làm Tháiuý, Cao Trường Cung làm Thượng Thưlệnh, thưởng công cho nhiều tướng sĩ. “Dương bắc vật tòng ”

Địch giả vờ thua chạy thì chớ đuổitheo.

Quách Tử Nghi giả thua đánh tanphản quân

Đường Túc Tông, năm 757, vuaĐường là Lý Hưởng cử con trưởng làQuách Bình vương Lý Thích làm nguyênsoái, Quách Tử Nghi làm phó soái,đem15 vạn quân đánh bại hai đạo phản quâncủa An Lộc Sơn và Sử Tử Minh, chiếmlại hai kinh Tràng An và Lạc Dương. Loạn quân bỏ chạy về phía bắc, nhómđầu tiên về tới Phạm Dương (vùng phụcận Bắc Kinh) được Sử Tử Minh thuthập. An Khánh Tự giết cha là An LộcSơn, lên ngôi, sợ Sử Tử Minh làm phảnvề với triều Đường, sai hai tướng tâm

phúc là A Sử Na Thừa khanh và An ThủTrung dẫn quân đến nhập với Sử TửMinh, dặn khi có cơ hội thì trừ khử SửTử Minh, Sử Tử Minh nghe lời khuyêncủa tùy tướng, bắt giữ hai tướng do AnKhánh Tự phái tới, rồi đem tám vạn binhmã, 13 quận về hàng triều đình. ĐườngTúc Tông cả mừng, phong Sử Tử Minhlàm Quy Nghĩa vương kiêm Tiết độ sứPhạm Dương và phái họ Sử đem quân đitrừng phạt An Khánh Tự. Năm Càn Nguyên thứ nhất (năm 758),tháng 6, đại tướng Lý Quang Bật chorằng Sử Tử Minh là kẻ xảo quyệt, trướcsau cũng sẽ lại làm phản, tâu với ĐườngTúc Tông chia quân của họ Sử ra. TúcTông liền phong Ô Thừa Ân, một người

thân tín của Sử Tử Minh làm Tiết độ phósứ Phạm Dương, để Ô Thừa Ân chờ cơtrừ khử Sử Tử Minh. Kế hoạch bại lộ,Sử Tử Minh giết Ô Thừa Ân và lạichống triều đình. Lúc này Túc Tông đang dốc toàn lựcbình định An Khánh Tự phải tạm thờihoà hoãn với Sử Tử Minh. Tháng 9, LýHưởng mới sai Quách Tử Nghi cùng 7tiết độ sứ trừng phạt An Khánh Tự, lạiphái hai tiết độ sứ, trong đó có Lý QuangBật hiệp trợ dẹp phản loạn. Quách Tử Nghi đem quân bản bộ đitrước, từ Hạnh Viên (đông nam huyệnCấp, Hà Nam), vượt Hoàng Hà, đánhHoạch Giá (Hoạch Giá, Hà Nam), đánhbại cánh quân của An Thái Thanh.

An Thái Thanh chạy về Vệ Châu(huyện Cấp, Hà Nam). Quách Tử Nghitiến đánh Vệ Châu. Lúc này các tiết độsứ khác cũng lần lượt kéo đến hợp vâyVệ Châu. An Khánh Tự nhận được cấpbáo cầu viện. An Thái Thanh cậy mìnhcó 7 quận, 60 thành làm căn cứ, quântinh nhuệ lương thảo dồi dào, liền đem 7vạn tinh binh chia làm ba đạo cứu VệChâu. Thượng quân do Thôi Càn chỉ huy,hạ quân do Điền Thừa Tư chỉ huy, trungquân do đích thân An Khánh Tự thốnglĩnh. Quách Tử Nghi nghe tin quân AnKhánh Tự kéo đến, phái 3000 cung thủmai phục bên trong lũy đất, còn tự mìnhdẫn quân ra đánh.

Đôi bên giao chiến không lâu, QuáchTử Nghi giả thua chạy. An Khánh Tựmuốn báo thù hai trận thua trước, thúcquân đuổi theo. Quách Tử Nghi dụ quânAn Khánh Tự tới dưới chân lũy đất, độtnhiên phục binh vụt dậy, tên hắn nhưmưa. Quân An đại bại. Quách Tử Nghithừa thắng truy kích, giết vô số quân An.Em ruột của An Khánh Tự là An KhánhHòa trúng tên ngã ngựa, bị giết chết.Quân trong thành Vệ Châu thấy viện binhbị đánh tan tác thì kinh hoàng bỏ chạy.Quân Đường chiếm được thành. QuáchTử Nghi đem quân truy kích đến tận gòSầu Tư phía tây Nghiệp Thành. Trongchiến dịch này, quân Đường diệt cả thảyhơn 3 vạn quân địch, bắt sống 1000 tên.

“Nhuệ tốt vật công ” Quân địch tinh nhuệ thì chưa nêntiến đánh.

Bào Phòng đánh địch tinh nhuệ, bịthảm bại

Bào Phòng là người Châu Nang(Nang Phán, Hồ Bắc), mồ côi cha từsớm, nhà nghèo, nhưng hiếu học, chịukhó, cuối năm Đường Thiên Bảo thi đỗtiến sĩ, ra làm quan ở Chiết Đông, PhúcKiến, Giang Tây, có công, được thăngđến chức Công bộ thượng thư, nhưngkhông có sở trường cầm quân đánh trận. Năm 778, tháng Giêng, tộc Hồi Hộtđem quân xâm phạm biên giới phía bắc,lúc ấy Bào Phòng đang phụ trách phòngthủ dải đất Thái Nguyên. Khi quân Hồi Hột tiến đến gần Thái

Nguyên, Tiết độ sứ Hà Đông là Lý TưLương nói với Bào Phòng: “Tinh binhHồi Hột từ xa đến, chỉ muốn đánh nhanh.Quân ta khó chống đỡ. Chi bằng nên lậphai phòng tuyến, kiên quyết cố thủ”. ThấyBào Phòng im lặng, Lý Tư Lương nóitiếp: “Quân Hồi Hột đang đầy nhuệ khí,quân ta hãy cố thủ chưa giao chiến, chờđịch sa sút, hết nhuệ khí mà đánh. Lúc ấyhai phòng tuyến ưước sau giáp công thìsẽ toàn thắng”. Bào Phòng lắc đầu: “Quân giặc đi tớiđâu là chém giết cướp bóc tới đó. Ta làtướng của Đại Đường lo phòng thủ, nếuđể địch tiến sâu vào thì có tội lớn vớitrăm họ”. Đoạn hạ lệnh cho đại tướngTiêu Bá Du đem quân rời thành đi gấp

chặn địch. Tiêu Bá Du dẫn quân đi liền 50 dặm,tới thành Dương Khúc (trấn DươngKhúc, bắc Thái Nguyên, tỉnh Sơn Tây),gặp quân Hồi Hột xâm nhập. Đôi bênđánh nhau to, quân Hồi Hột đang đầynhuệ khí, còn quân Đường vốn ít đượchuấn luyện, vừa mới tập trung đã hànhquân gấp rút, mới đánh đã thua. TướngTiêu Bá Du và hộ tướng liều chết chốngcự, nhưng cuối cùng bị thua to, chết hơnmột vạn người. “Nhị binh vật thực” Địch đem mồi ra nhử thì chớ nuốt.

Dương Hành Mật thả mồi dụ địch,thắng trận Quảng Lăng

Thời Đường Hi Tông, niên hiệuQuang Khải, Tiết độ sứ Hoài Nam làCao Biền trọng dụng những quan lại tànác như Lã Dụng Chi khiến người ngườioán hận. Năm Quang Khải thứ ba (năm887), tháng 4, mượn danh nghĩa trừngphạt Lã Dụng Chi, Tả sương đô tri binhmã sứ của Hoài Nam là Tất Sư Đạc vàQuân sứ của Hoài Ninh là Trịnh HánChương đem quân đánh trị sở của HoàiNam là thành Quảng Lăng (DươngChâu). Tất Sư Đạc còn phái bộ tướng của

mình là Tôn Ước đem thư đến Quan sátsứ Tuyên Châu là Tần Ngạn đề nghị cùngcất binh, hứa nếu hạ được Quảng Lăng,sẽ để Tần Ngạn làm thống soái. TầnNgạn xem xong thư, cao hứng sai TrầnTru đem 3000 quân đến Dương Tử hỗtrợ Tất Sư Đạc. Tất Sư Đạc dẫn quân đến dưới thànhQuảng Lăng. Cao Biền hoảng sợ, cử HứaKham đem thư và rượu thịt đến gọi là đểúy lạo Tất Sư Đạc, nhưng Hứa Khamchưa kịp nói đã bị Tất Sư Đạc ra lệnhchém đầu. Lã Dụng Chi là kẻ xảo trá, gian ác,nắm thực quyền ở dinh Tiết độ sứ. Hắnmượn danh nghĩa Cao Biền, cử Thứ sửHộ Châu là Dương Hành Mật làm Hành

quân tư mã đem quân đi cứu QuảngLăng. Mưu sĩ Viên Tập của Dương HànhMật phân tích tình hình, nói: “Cao Biềnmê muội, Lã Dụng Chi gian tà, Tất SưĐạc ngỗ ngược,ba hạng người ấy tụ hợpmột chỗ, tiện cho ta dùng binh. Đây là ýtrời muốn để Hoài Nam có minh côngđây. Xin ngài cất quân đi ngay”. Dương Hành Mật đem toàn bộ binhmã Hộ Châu và mượn thêm lực lượngcủa Thứ sử Hoà Châu là Tôn Đoan, cộnglại được mấy ngàn, tiến gấp đến QuảngLăng. Tháng 5 thì tới Thiên Trường. Tất Sư Đạc lúc này đã vào đượctrong thành, bức Cao Biền phải cử hắnlàm Tiết độ phó sứ, Hành quân tư mã.Quan sát sứ Tuyên Châu là Tần Ngạn

cũng đích thân dẫn hơn một vạn quânthừa thế tiến đến Quảng Lăng không tốnmột mũi tên. Tần Ngạn tự xưng là Tiết độsứ Hoài Nam cử Tất Sư Đạc làm Tư mãhành quân, cử Thứ sử Tri Châu là TriệuHoang làm Quan sát sứ Tuyên Hấp. Khi Dương Hành Mật tới QuảngLăng, Tần Ngạn không biết thực lực củaông thế nào, liền ra lệnh đóng chặt cửathành phòng thủ. Dương Hành Mật choxây dựng 8 doanh trại vây quanh thành,bịt hết các lối ra, chuẩn bị chiến đấu. Trong thành tự nhiên tụ tập hàng vạnbinh mã, lương thảo trở nên khan hiếm.Dân chúng phải đem vàng bạc châu báura đổi lấy lương thực của quân đội, 1viên ngọc chỉ đổi được 5 thăng gạo.

Để ổn định lòng quân, Tần Ngạn pháiTất Sư Đạc đem 8000 quân ra thànhđánh phá, nhưng các yếu đạo đã bị lấp,liều chết đánh cũng không phá nổi, lại tửthương nhiều, đành phải rút vào thành. Tháng 8, quân và dân trong thành đềunơm nớp bất an, thấy khó bề cố thủ thêm.Tần Ngạn sai Tất Sư Đạc và Trịnh HánChương dẫn một vạn hai ngàn binh rabày trận ở ngoài thành phía tây, trải dàimấy dặm, khí thế khá mạnh. Dương Hành Mật hạ lệnh không đánh,ngồi nguyên trong trướng nói với các tùytướng: “Cứ theo kế hoạch đã định, khinào địch tiến đến gần hãy báo cho tabiết”. Tướng Lý Tông Lễ nói: “Địch

đông ta ít, ta nên rút thì hơn ” bị tướngLý Thọ lớn tiếng phản đối: “Ta lấy thuậnphạt nghịch, nay thắng lợi gần kề, há lạilui binh? Tôi nguyện làm tiên phong đánhđịch”. Dương Hành Mật chấp nhận, nói:“Được Lý tướng quân đi trước dụ địch,ta sẽ đem tinh binh tiếp ứng. Làm sao dụđược quân chủ lực của địch tới khu vựcđể kho lương của chúng ta”. Lý Thọ dẫn quân đi, Dương Hành Mậtđem hơn 1000 quân mã đi theo, mớiđược nửa đường, thấy quân Lý Thọ thuachạy về, đằng sau là quân địch đuổi theo.Dương Hành Mật để cho quân của LýThọ qua hết, mới chỉ huy binh mã chặnđịch. Đánh được một lúc, cũng cho quânrút dần, tới gần kho lương thì chạy vào

một con đường nhỏ hẹp. Lính coi khotoàn là loại già yếu, không chống đỡ nổi.Quân địch tràn tới, thấy lương thực vàcủa cải như núi thì tranh nhau cướp đoạt,chất lên lưng ngựa hoặc đeo khoác đầymình, cảnh tượng nhốn nháo, hỗn loạnkhông ra thể thống gì. Đúng lúc ấy,Dương Hành Mật và Lý Thọ chỉ huyphục binh ập tới tấn công. Hơn một vạnquân địch giày xéo lên nhau mà chạy, bịgiết, bị bắt sống toàn bộ, tử thi ngổnngang trong vòng mười dặm. Tất Sư Đạcvà Trịnh Hán Chương tế ngựa chạy trốnmới thoát chết. “Qui sư vật át” Địch rút về nước chúng thì khôngnên chặn đường.

Tào Tháo rút quân, đánh địch đuổitheo

Thời Đông Hán, tháng Ba năm KiếnAn thứ ba (năm 198 sau CN), Tào Tháodẫn đại quân bao vây Trương Tú ởThành Nhương (huyện Đặng, Hà Nam). Trương Tú là cháu Trương Tế, mộttùy tướng của Đổng Trác, từng theo chúđánh nam dẹp bắc, dũng cảm thiện chiến,được phong Kiến Trung tướng quân,Tuyên Uy hầu. Quân Tào đến thànhNhương, Trương Tú xuất thành nghênhchiến, chửi Tào Tháo là kẻ vô liêm sỉ. . Tào Tháo cả giận, sai dũng tướngHứa Chử xuất trận. Phía Trương Tú có 1

tướng thúc ngựa xông ra là Trương Tiên.Trương Tiên không địch nổi, được mươihiệp thì bị Hứa Chử đâm ngã ngựa. QuânTrương Tú thua to, phải rút vào thành cốthủ. Tào Tháo lệnh vây thành. Nhưngthành kiên cố, Trương Tú phòng thủnghiêm mật, quân Tào không phá được. Tào Tháo lại dùng lối giương đôngkích tây, giả dạng đánh phá tây bắc, songđột nhiên công kích phía đông nam,nhưng đều bị mưu sĩ của Trương Tú làGiả Hủ phá được. Tào Tháo hao binhlổn tướng, hết sức buồn rầu. Trương Tú thấy quân Tào vây mãikhông rút, trong thành lương thực có hạn,khó chống cự lâu, bèn chọn người độtphá vòng vây mang thư đến Kinh Châu

gặp Lưu Biểu xin cứu viện. Trương Túvà Lưu Biểu từng liên minh để dựa vàonhau. Nhận được thư, Lưu Biểu liền pháibinh đi tiếp viện, chuẩn bị chặn đườngrút của quân Tào, để cùng Trương Túđánh quân Tào từ hai phía. Tào Tháo nghe tin, suy xét tình thế,quyết định tạm thời rút quân. Trương Túthấy quân Tào nhổ trại, cho rằng thời cơđã tới, hạ lệnh truy kích. Mưu sĩ Giả Hủ can: “Tào Tháo giỏidùng binh, rút quân như vậy hẳn có mưukế, ta không nên đuổi theo”. Trương Túkhông nghe, cứ dẫn binh truy kích. Quân Tào rút lui rất chậm, mỗi ngàychỉ đi vài dặm. Tả hữu không hiểu, hỏi

Tào Tháo: “Phía trước có quân Lưu Biểungăn chặn, phía sau có Trương Tú đuổitheo, nếu hành quân chậm chạp như vậy,không nguy hiểm lắm sao?”. Tào Tháođã có chủ ý, chỉ mỉm cười. Tối hôm ấy,Tào Tháo gửi thư về Hứa Đô cho TuânDu, trong thư viết: “Quân giặc đang đuổitheo, quân ta tuy ngày rút vài dặm, nhưngđã có kế hay, khi đến An Chúng (đôngnam huyện Trấn Bình, Hà Nam), sẽ cóthể đánh bại Trương Tú”. Khi quân Tào đến An Chúng, quâncủa Lưu Biểu và Trương Tú đã hội hợpvới nhau, chiếm cứ địa hình hiểm yếu,chuẩn bị cùng tấn công, tình thế quân Tàovô cùng nguy ngập. Chư tướng lo lắnghỏi, Tào Tháo bình thản xem bản đồ, nói:

“Chờ đến tối sẽ rõ”. Đêm ấy Tào Tháo lệnh cho quân línhnhân đêm tối mở đường xuyên rừng màđi, khi các xe quân nhu qua hết thì bố tríphục binh 2 bên đường. Sáng hôm sau, Trương Tú, Lưu Biểuthấy doanh trại quân Tào trống không,liền dốc toàn lực đuổi theo. Quân của họđuổi sâu vào rừng, thấy hai bên là núicao, cây cối rậm rạp, biết là bị lừa, vộivàng tháo lui, thì đã muộn. Một tiếngpháo lệnh nổ vang, phục binh quân Tàođổ ra hò hét chém giết vang lừng. QuânLưu, Trương đại loạn, thương vong vôsố. Tháng 7, Tào Tháo về đến Hứa Đô.

Tuân Du đến gặp Tào Tháo, nói: “Trongthư thừa tướng viết trước rằng đến AnChúng có thể đánh bại quân giặc, là vìsao?”, Tào Tháo cười đáp: “Lưu Biểu,Trương Tú đuổi theo quân ta, bức quânta một mất một còn. Binh pháp nói rằngbinh lâm tử địa tất phải liều chết để đánhmà sống. An Chúng có núi rừng hiểm trở,nên ta biết trước chỉ một trận tại đó đủthắng! ” “Vi sư tất khuyết ” Bao vây quân địch nên chừa một lốithoát.

Lưu Giang vây hải tặc, chừa mộtlốỉ thoát để tiêu diệt chúng

Năm Vĩnh Lạc thứ 9 (năm 1411), đôđốc Lưu Giang phụ trách phòng thủ bờbiển Liêu Đông vì sơ suất, để bọn hải tặcthâm nhập. Minh Thái tổ Chu Đệ cả giận,định chém đầu Lưu Giang, nhưng xét thấyLưu Giang thiện chiến, lại vì sơ suất, nêncho Lưu Giang được lập công chuộc tội,rồi sẽ xét xử sau. Năm 1419, Lưu Giang làm đô đốc,tổng binh Liêu Đông. Mấy năm qua, ôngchịu khó tuần tra các nơi. Hôm ấy, ôngtới đồn Vọng Hải (đông bắc huyện Kim,tỉnh Liêu Ninh) để thị sát.

Đồn Vọng Hải là điểm cao ở bán đảoLiêu Đông, nơi này có thể chứa hàngngàn quân, bọn hải tặc muốn thâm nhậpđều phải đi qua đây. Đời Minh Thái tổHồng Võ đã đắp luỹ đá thành đài quansát ngoài biển. Khi Lưu Giang tới, trinhsát báo cáo đã phát hiện có ánh đènngoài biển, phía đông nam. Lưu Giangđoán rằng bọn hải tặc kéo tới, liền chotăng cường binh mã phòng thủ. Hôm sau, quả nhiên có hơn 2000 hảitặc dong thuyền tới Vọng Hải, đổ bộ lênbờ. Lưu Giang đã bố trí một đội quân maiphục dưới chân núi, và cho tinh binhchặn đường rút của bọn hải tặc. Khi

chúng lọt vào mai phục, ông nổi hiệulệnh cùng tấn công, chặn đầu khóa đuôibọn hải tặc. Chúng không ngờ, lập tứcrối loạn, thương vong nặng nề. Tàn binh chạy tới Anh Đào viên làmột cái lô cốt bỏ không. Quân Minh baovây chặt. Các tướng sĩ muốn xông vàochém giết, nhưng Lưu Giang ngăn lại.Ông giải thích: “Nếu ta tiến vào, bọn hảitặc cùng đường sẽ liều chết chống cự,quân ta sẽ thương vong nặng nề”. Ông hạlệnh chừa cho chúng một lối thoát. Quảnhiên, bọn hải tặc thấy có lối thoát bèntranh nhau chạy ra. Quân Minh phục ởhai bên sườn núi ập xuống, đánh bọn hảitặc đại bại, bắt sống mấy trăm tên. Tổngcộng giết và bắt sống hơn ngàn tên, tức là

toàn bộ bọn hải tặc đổ bộ lên bờ. Trận Vọng Hải là thắng lợi lớn nhấtvề chống hải tặc đầu nhà Minh. “Cùng khấu vật bách” Địch cùng khốn, không nên quá bứcbách.

Mộ Dung Khác không bức báchđịch, chiếm được thành

Thời Đông Tấn, Trấn Bắc tướng quânĐoạn Khám đóng binh ở Quảng Cố (tâybắc Ích Đô, Sơn Đông), tự xưng Tềvương. Năm 355, Đoạn Khám xâm phạmbiên giới nước Yên, viết thư chỉ tríchchúa nước Yên là Mộ Dung Tuấn xưngđế, khiến Mộ Dung Tuấn cả giận. Tháng 11 năm đó, Mộ Dung Tuấn saiem là Mộ Dung Khác làm đại đô đốc,thượng thư lệnh Dương Vụ làm phó đôđốc, đem quân đi trừng phạt Đoạn Khám. Mộ Dung Khác phái một cánh quânđến bờ Hoàng Hà trước để chuẩn bị

thuyền vượt sông và dò xét động tĩnh củaĐoạn Khám. Em trai Đoạn Khám là Đoạn Bì, dũngcảm, mưu trí, đề nghị với anh mình: “MộDung Khác giỏi dùng binh, quân đông thếmạnh, nếu để hắn vượt sông đến đây,muốn xin hàng cũng không được”. ĐoạnBì đề nghị Đoạn Khám cứ cố thủ QuảngCố, để mình dẫn tinh binh đến bờ HoàngHà đánh quân Yên, nếu thắng thì ĐoạnKhám đem binh rời thành cùng đuổiđịch, nếu thua thì xin hàng cũag chưamuộn. Đoạn Khám không nghe. Đại quân Yên đã tới Hoàng Hà. ĐoạnBì lại đề nghị với anh lần nữa. ĐoạnKhám vẫn gạt đi. Tình hình quá gấp.Đoạn Bì khẩn khoản xin lần 3. Đoạn

Khám cả giận, rút kiếm chém chết em. Mộ Dung Khác đóng quân bên hờHoàng Hà mấy ngày chờ động tĩnh. Naynghe tin Đoạn Khám giết em, biết hắn mêmuội, bất tài, liền ha lệnh vượt sông, tiếnđến bờ nam sông Tri (Tri Hà, SơnĐông), cách Quảng Cố hơn một trămdặm mới thấy Đoạn Khám dẫn 3 vạnquân tới nghênh chiến. Mộ Dung Khác vàDương Vụ chia làm hai cánh vây chặtquân của Đoạn Khám. Đoạn Khám khôngđịch nổi, rút lui dần. Em trai khác củaĐoạn Khám là Đoạn Khảm bị bắt, tướngchỉ huy quân là Viên Phạm tử trận. Mộ Dung Khác truy kích Đoạn Khámcố thủ trong thành. Mộ Dung Khác khôngvội đánh phá, chỉ hạ trại bao vây. Đồng

thời đưa binh đi đánh các quận huyệnxung quanh. Quan quân các vùng đó lầnlượt đầu hàng. Mộ Dung Khác cho họgiữ nguyên chức cũ để giữ yên lòngngười. Mộ Dung Khác sắp đặt mọi việc tiếnthoái đâu ra đó, chỉ riêng việc vây thànhlà không xúc tiến. Các tướng không hiểu,đều cùng đề nghị đánh phá cho nhanh.Mộ Dung Khác giảng giải: “Đạo dùngbinh có khi phải gấp rút, có khi phảithong thả. Khi tương quan lực lượng giữata và địch cân bằng, địch lại có ngoạiviện mạnh, thì phải đánh gấp để tránh bịđịch đánh từ phía sau. Nếu ta mạnh địchyếu, địch không có ngoại viện, thì ta cứthong thả bao vây chờ địch kiệt sức.

Binh pháp gọi là “mười vây năm đánh”là ngụ ý như vậy”. Mộ Dung Khác phân tích thêm: “ĐoạnKhám còn có lực lượng tương đương,đang cố thủ trong thành, nếu ta tấn côngmạnh tất sẽ thương vong lớn. Quốc gialiên tiếp dùng binh, sĩ tốt cực khổ rồi, nỡnào đẩy họ vào chỗ chết? Chi bằng đợiđịch kiệt quệ hơn là tham thắng lợi vộivàng”. Các tướng nghe dẫn giải ai nấyđều thán phục, yên tâm củng cố vòng vây,một mặt làm ruộng tính kê lâu dài. Nửa năm trôi qua, đến năm 356,lương trong thành đã cạn, Đoạn Khámdốc toàn bộ binh lực, mở cửa thành xôngra quyết chiến. Nhưng Mộ Dung Khác đãsớm đề phòng, có lũy cao hào sâu tiếp

chiến, lại phái kỵ binh chặn hậu phía sauđể Đoạn Khám không còn đường rút vàothành. Binh sĩ của Đoạn Khám đổi khác, chỉsau một hồi giao chiến đã thua to. ĐoạnKhám tả xung hữu đột, có cánh cũngkhông phá nổi vòng vây, đành kéo quânrút vào thành. Không ngờ bị kỵ binh quânYên tràn ra chặn dường, tiến thoái đềuhết lối, Đoạn Khám phải liều chết mởđường máu mới vào được trong thành.Quân Yên không đuổi theo hắn, chỉ tiêudiệt bộ phận còn ở ngoài thành. Đoạn Khám thấy tinh thần quân sĩhoàn toàn sa sút, phái tùy tướng Đoạn Ônlén rời thành sang Đông Tấn cầu cứu.Triều đình Đông Tấn vốn được Đoạn

Khám xưng thần triều cống, không tiện từchối, liền phái tướng Tuân Tiễn đem binhđi cứu. Tuân Tiễn đến Lương Tà thấyquân Yên quá mạnh, không dám tiến nữa. Đoạn Khám chờ viện binh mãi khôngthấy, hết đường chịu đựng, lại nghe MộDung Khác hứa tha chết, nên tự trói mìnhra hàng.

THIÊN VIII: CỬU BIẾN

Phàm dụng binh chi pháp, tướng thụmệnh ư quân, hợp quân tụ chúng, bĩ địavô xá, cù địa giao hợp, tuyệt địa vô lưu,vi địa tắc mứu, tử địa tắc chiến. Đồ hữusở bất do, quân hữu sở bất kích, thànhhữu sở bất công, địa hữu sở bất tranh,quân mệnh hữu sở bất thụ. Cố tướngthông ư cửu biến chi lợi giả, tri dụngbinh hĩ. Tưởng bất thông ư cửu biến chilợi giả, tuy tri địa hình, bất năng đắc địachi lợi hĩ. Trị binh bất tri cửu biến chithuật, tuy tri ngũ lợi, bất năng đắc nhânchi dụng hĩ. Thị cố trí giả chi lự, tất tạp ư lợi hại.

Tạp ư lợi, nhi vụ khả tín dã; tạp ư hại,nhi hoạn khả giải dã. Thị cố khuất chư hầu giả dĩ hại, dịchchư hầu giả dĩ nghiệp, xu chư hầu giả dĩlợi. Cố dụng binh chi pháp, vô thị kỳ bấtlai, thị ngô hữu đĩ đãi dã; vô thị kỳ bấtcông, thị ngô hữu sở bất khả công dã. Cố tướng hữu ngũ nguy: tất tử, khả sátdã; tất sinh, khả lỗ dã; phẫn tốc, khả vũdã; liêm khiết , khả nhục dã; ái dân, khảphiền dã .Phàm thử ngũ giả, tướng chiquá dã, dụng binh chi tai dã. Phúc quânsát tướng, tất dĩ ngũ nguy, bất khả bất sátdã. Dịch nghĩa:

Phàm phép dùng binh, chủ tướng nhậnlệnh của vua tập hợp quấn đội, quân nhu,khi xuất chinh thì ở “phỉ địa” (đất xấu,không dựng trại), ở “cù địa” (đất cóđường lớn thông suốt) phải kết giao vớinước láng giềng, ở “tuyệt địa” không nấnná, ở “vi địa” (đất bị bao vây) phải tínhtoán mưu kế, ở “tử địa” phải quyết chiến.Có những đường không nên đi, có nhữngđịch không nên đánh, có những thànhkhông nên tấn công, có những vùng khôngnên giành, có những lệnh vua không nênnghe. Vì thế, tướng lĩnh nào tinh thôngnhững ứng biến kể trên mới là người biếtcách dùng binh. Không tinh thông nhữngứng biến ấy, dù có nắm được địa hình,cũng không thể giành được địa lợi. Chỉ

huy quân đội mà không biết vận dụng cácứng biến ấy, thì dù biết “5 điều lợi”,cũng không thể phát huy đầy đủ tác dụngcủa quân đội. Tướng lĩnh thông minh suy tính, tấtphải cân nhắc hai phương diện lợi hại.Khi tình huống bất lợi, phải phát hiệnđiều kiện có lợi, mới đưa đại sự tớithành công; gặp tình huống thuận lợi,phải thấy rõ những yếu tố bất lợi, mớigiải trừ được tai hoạ. Muốn khuất phục các nước chư hầu,phải đánh vào chỗ nguy hại của họ; muốnsai khiến các nước chư hầu, phải buộchọ làm những việc họ không thể khônglàm; muốn làm cho các nước chư hầu bịđộng chạy vạy, phải dùng lợi nhỏ dẫn dụ

họ. Cho nên nguyên tắc dùng binh là:đừng trông đợi địch không đến đánh ta,mà trông đợi vào việc ta đã sẵn kế sáchđối phó; đừng trông đợi họ không tấncông ta, mà trông đợi vào việc thành luỹcủa ta vững chắc, địch không thể hạ nổi. Vì thế, làm tướng có 5 nhược điểmnguy hiểm: 1 là liều chết có thể bị giết; 2là tham sống sợ chết có thể bị bắt; 3 lànóng giận có thể mắc mưu địch; 4 là liêmkhiết tự trọng có thể không chịu đượcnhục; 5 là thương dân có thể bị lo buồnbất an. Phạm 5 sai lầm trên thì là tai họacho việc dùng binh. Quân bị diệt, tướngbỏ mạng đều do 5 mối nguy ấy mà ra,phải xét kỹ.

Tóm tắt nội dung: Trong thiên “Cửu biến”, Tôn tử chủyếu nói rằng trong quá trình tác chiến,phải căn cứ vào đặc điểm thay đổi tìnhhuống, linh hoạt về chiến thuật ra saomới giành được chiến thắng. Thiên nàythể hiện đặc trưng cơ bản của tư tưởngchỉ đạo tác chiến của Tôn tử. Tôn tử xác định rõ chủ trương tướnglĩnh phải căn cứ 5 điều kiện địa lý màchỉ huy cho linh hoạt, với 5 cái “không”.Tôn tử yêu cầu tướng lĩnh phải xem xétvấn đề toàn diện, biện chứng, nhận rõ lợihại, thấy lợi nghĩ đến hại, thấy hại nghĩđến lợi để vận dụng cái lợi, giải trừ họahại.

Trong thiên này, Tôn tử còn trình bàyrõ tư tưởng chuẩn bị tác chiến để tránhhậu quả xấu: không được trông đợi rằngđịch “không tới”, “không đánh”, mà phảitự lo chuẩn bị đầy đủ, sẵn sàng, phải xâydựng lực lượng hùng mạnh để trấn ápđịch. Để quán triệt thật sự nguyên tắc chỉđạo tác chiến linh hoạt, Tôn tử đặc hiệtcoi trọng việc xây dựng đội ngũ, từ đónhấn mạnh yêu cầu đối với tướng lĩnh làphải khắc phục 5 nhược điểm, dễ phạmsai lầm của người làm tướng (Liều chết;Tham sống; Nóng giận; Liêm khiết;Thương dân), để tránh hậu quả “quân bịdiệt, tướng bị giết”. "Đồ hữu sở bất do” Có những con đường không nên đi.

Mã Viện hành quân sai đường, thânbại danh liệt

Thời Đông Hán, năm Kiến Võ thứ 23(năm 47), dân tộc thiểu số ở Võ Lăng(tỉnh Hồ Nam) dấy binh chống nhà Hán.Vùng Võ Lăng có 5 dòng suối, nên dântộc thiểu số kia bị gọi khinh miệt là “rợNgũ Khê” (năm suối). Quang Võ đế Lưu Tú lệnh cho Võ Uytướng quân Lưu Thượng đem 1 vạn quânđàn áp. Lưu Thượng khinh địch mạohiểm, bị quân Ngũ Khê dựa vào địa thếhiểm yếu tiêu diệt toàn bộ. Tháng 7 năm sau, quân Ngũ Khê xâmphạm Lâm Nguyên, Phục Ba tướng quân

Mã Viện, người từng có nhiều chiếncông, xin Lưu Tú được xuất chinh. MãViện từng nói với mọi người: “Trangnam nhi phải chết nơi sa trường, da ngựabọc thây!” Lưu Tú thấy Mã Viện tuổi đã cao, nhẹnhàng can ngăn, Mã Viện nói: “Thần cònmặc áo giáp, cưỡi ngựa được!”, Lưu Túđể Mã Viện làm thử. Mã Viện nhảy ngaylên yên ngựa phóng đi, xem chừng khôngkém thời trai trẻ. Lưu Tú khen: “Lãotướng quân quả nhiên vũ dũng”. Liền cửMã Viện cùng Cảnh Thư đem 4 vạn binhmã viễn chinh Võ Lăng. Tháng 3 năm 49, quân Mã Viện đếnLâm Hương, Võ Lăng, đúng lúc quânNgũ Khê tiến đánh huyện lị. Mã Viện

nghênh chiến, giết hơn 2000 người, quânđịch còn lại bỏ chạy vào rừng sâu. MãViện tiếp tục tiến quân, đến Hạ Tuyển,phía trước có 2 ngả đường dẫn đến vùngNgũ Khê. Một ngả chạy qua huyện Sung, tươngđối bằng phẳng, nhưng phải đi vòng xa.Ngả thứ hai ngược dòng sông Nguyên,qua núi Hồ Đầu, đi thẳng vào vùng NgũKhê, nhưng núi cao, nước xiết. Mã Viện bàn với các tướng, CảnhThư kiên quyết đòi đi đường vòng quahuyện Sung, có người chủ trương điđường sông thẳng đến núi Hồ Đầu. Mã Viện cho rằng đi vòng tốn côngvận lương; chi bằng đi thẳng, chọc thẳng

vào yết hầu quân địch. Đề nghị ấy gửi vềtriều được Quang Võ đế chuẩn y. MãViện liền lệnh cho quân sĩ ngược dòngsông Nguyên. Càng ngược lên, nướccàng chảy xiết, quân sĩ thoạt đầu dùngsào đẩy, sau phải kéo thuyền, hành quâncực kỳ vất vả. Đến núi Hồ Đầu, quân Ngũ Khê chặnmất đường thủy, cố thủ trên cao, hiểmyếu. Đại quân của Mã Viện tiến thoáilưỡng nan luẩn quẩn trong rừng. Thời tiếtnóng nực, rất nhiều binh sĩ cảm nắng màchết. Mã Viện cũng lâm bệnh nặng. Đểtránh cảm nắng Mã Viện lệnh cho khoétđá hai bên vách núi mà ẩn vào đó. Quân Ngũ Khê ở trên núi luôn hò héttấn công, mỗi lần như vậy, Mã Viện lại

lết ra quan sát. Tướng sĩ thấy thế đềucảm động. Cảnh Thư cho mình đúng lý, gửi thưvề triều cho anh mình là Cảnh Yểm báotình hình nguy hiểm và đổ lỗi hoàn toàncho Mã Viện. Cảnh Yểm tâu với Lưu Tú, Lưu Túphái Trung Lang tướng quân Lương Tùngđến Hồ Đầu chất vấn Mã Viện. Mã Việnvừa lo vừa ức khiến bệnh tình càng nặnglên mà chết. Lương Tùng vốn không ưaMã Viện, trở về tâu với Lưu Tú về thấtsách của Mã Viện. Lưu Tú tin lời LươngTùng, thu hồi ấn tín và tước hầu của MãViện. Một danh tướng lẫy lừng như MãViện chỉ vì chọn sai đường hành quân màdẫn đên hậu quả thảm bại như vậy.

“Quân hữu sở bất kích ” Có những kẻ địch không nên đánh.

Sầm Bành tiến thẳng vào đất Thục,đánh Công Tôn Thuật

Thời Đông Hán, mùa xuân năm KiếnVõ thứ 11 (năm 35) Quang Võ đế Lưu Túlệnh cho Đại tư mã Ngô Hán, Chu Lỗtướng quân Lưu Long, Phụ Uy tướngquân Lưu Khâm, cùng với Chinh Namđại tướng quân Sầm Bành hội quân ởKinh Môn (nằm giữa hai núi Kinh Mônvà Hổ Nha, tỉnh Hồ Bắc), tập trung 6 vạnthủy binh, 5000 kỵ binh, Sầm Bành pháitướng Lỗ Kỳ đưa chiến thuyền ngượcdòng Trường Giang, mở đường thủy choquân chủ lực tiến đánh nước Thục. Chúa Thục là Công Tôn Thuật từng

phái các tướng Điền Tuất, Nhiệm Mãn,Trình Tấn với mấy vạn quân chiếm cứhai núi Kinh Môn, Hổ Nha, dựng cầu nổivà vọng lâu trên sông Trường Giang,ngăn chặn quân Hán tây tiến. Quân Hán của Lỗ Kỳ bây giờ lợi dụnggió đông thổi mạnh, dùng chiến thuyềnxông thẳng vào phía cầu nổi, phóng hoảđốt cháy cả cầu lẫn vọng lâu. Sầm Bành tức thời dẫn chủ lực thuậngió mà tiến. Quân Thục rối loạn, bị chếtđuối mấy ngàn người. Tướng Nhiệm Mãntử trận, Trình Tấn bị bắt sống, Điền Tuấtphải rời bỏ Tam Hiệp, rút lui về GiangChâu. Sầm Bành lệnh cho thủy và lục quân

cùng tiến. Ông cùng Tạng Cung, LưuKhâm chỉ huy chủ lực thủy quân, ngượcdòng Trường Giang, qua Tam Hiệp, tiếnthẳng vào Giang Quan. Kỷ luật nghiêmminh, đến đâu cũng được dân chúng ủnghộ. Không lâu, thủy quân đến GiangChâu. Thành Giang Châu kiên cố, lươngthực đầy đủ, khó hạ ngay, Sầm Bành cùngcác tướng quyết định không đánh GiangChâu, chỉ cử tướng Phùng Tuấn ở lạikiềm chế Điền Tuất, còn đại quân thì tiếntheo đường vòng, về phía Điểm Giang,đánh Bình Khúc, thu được mấy chục vạnthạch lương. Công Tôn Thuật rất lo lắng, vội cửcác đại tướng Lã Vĩ, Công Tôn Khôi,Diên Sầm đem quân đến tập kết ở Quảng

Hán và Tư Trung, chuẩn bị đánh quânHán; phái tướng Hầu Đan đem hai vạnquân phòng thủ Hoàng Thạch, hợp vớiĐiền Tuất ở Giang Châu thành thế ỷ dốc,phòng quân Hán men theo sông thâmnhập Thành Đô. Sầm Bành nắm được tình hình đó, họpcác tướng, nói rằng: “Có những kẻ địchkhông nên đánh”, chỉ để Tang Cung ở lạikhống chế chủ lực của Diên Sầm tạiQuảng Hán, còn đại quân thì vòng trở lạiGiang Châu rồi ngược dòng lên phía tâytập kích Hoàng Thạch, đánh bại quân củaHầu Đan. Tiếp đó, Sầm Bành hành quâncấp tốc hơn 2000 dặm, thâm nhập trungdu sông Mân, chiếm Võ Dương, cho línhkhinh kỵ tiến đánh Quảng Đô, chỉ cách

Thành Đô vỏn vẹn vài chục dặm, rồi bấtngờ dẫn đại quân vòng ra sau lưng chủlực đối phương. Công Tôn Thuật cứ cho rằng quânHán ở Bình Khúc nên tập trung binh lựcở Quảng Hán, Tư Trung, thấy Sầm Bànhlại hành quân bấl ngờ như vậy, cực kỳbối rối: “Hắn là thần thánh hay sao?” Quân của Diên Sầm đóng tại QuảngHán đột nhiên phát hiện quân Hán tậpkích sau lưng, vô cùng hoảng sợ. Quâncủa Tang Cung phía trước cũng thừa cơ,dùng bộ kỵ men hai bờ sông Bồi tiến gấpđánh quân Thục, tiêu diệt hơn một vạn.Diên Sầm bỏ chạy về Thành Đô, tướng sĩlần lượt đầu hàng. Tang Cung thừa thắngtiến đánh Bồi Thành, Miên Trúc, giết

tướng Thục là Công Tôn Khôi, tiến thẳngtới Thành Đô. “Thành hữu sở bất công ” Có những thành không nên đánh.

Lý Uyên không đánh Hà Đông, màvào Quan Trung

Thời Tùy, tháng 5 năm Đại Nghiệpthứ 13 (năm 617), đại quý tộc LưỡngTây là Đường Quốc công Lý Uyên khởibinh tại Thái Nguyên. Lý Uyên dùng sáchlược “nhân Quan Trung bỏ trống, đến đóra lệnh cho thiên hạ”, đcm 3 vạn quânđánh xuống phía nam. Tháng 8, quân Lý Uyên đánh tan quânTùy chặn đường giết tướng Tống LãoSinh, chiếm Hoắc Ấp, thừa thắng chiếmluôn mấy quận, chuẩn bị tiếp tục tiếnxuống phía nam, tiến công Hà Đông làmảnh đất chiến lược. Lý Uyên phái quân

chặn đường rút của quân giữ thành, rồichỉ huy chủ lực đánh thành. Thành HàĐông kiên cố, do danh tướng Khuất ĐộtThông chỉ huy mấy vạn tinh binh trângiữ. Quân Đường đánh mấy phen dữ dội,bị thương vong nặng nề, vẫn chưa hạđược. Dịp này gặp trời mưa liên miên, quânĐường càng gian nan. Tiến sang phía tâykhông được, đánh thành lâu ngày khôngxong, lương thảo thiếu thốn, Lý Uyên sốtruột triệu tập chư tướng bàn bạc. Mưu sĩ Bùi Tịch nói: “Khuất ĐộtThông dựa vào không ít binh lực, lại ởtrong thành kiên cố,nếu ta bỏ đây đánhTràng An mà không hạ được, thì sợ bịđịch đánh sau lưng, như vậy khá nguy

hiểm. Chi bằng trước hết hãy đánh thànhHà Đông. Khuất Đột Thông bại thì TràngAn hạ không khó”. Con trai thứ của Lý Uyên là Lý ThếDân, làm hữu quân đô đốc, nói: “Bùicông nhầm rồi, binh quý ở chỗ thần tốc,phải nhanh chóng chiếm Tràng An, làmđịch trở tay không kịp. Ta cứ ở mãi đây,Tràng An có đủ thời gian chuẩn bị, e đạisự khó thành! Huống hồ hào kiệt ở QuanTrung đều đã dấy binh chống Tùy, ta nênsớm đến đó tập hợp họ. Khuất Đột Thôngchẳng qua là con hổ đã bị nhốt ở đây,không đáng lo ngại. Lý Uyên suy nghĩ một lát, rồi quyết:“Cả hai người đều có chỗ đúng. Vậy tađể một bộ phận ở lại tiếp tục vây thành,

còn chủ lực đi đánh Tràng An”. Ngày 12/9, Lý Uyên dẫn chủ lực từLong Môn vượt Hoàng Hà, tiến vàoQuan Trung. Quan quân nhà Tùy ở QuanTrung lần lượt ra hàng. Ngày 18, Lý Uyên lệnh cho contrưởng là Tả quân đô đốc Lý Kiến Thànhđem mấy vạn quân đến đóng ở kho VĩnhPhong mở kho lương phát cho nghĩa quânvà dân nghèo quanh vùng đó. Lý Uyênlại lệnh cho quân của Lý Thế Dân menbờ bắc sông Vị Hà tiến sang phía tây,đánh vu hồi Tràng An. Còn mình thì đóngquân ở Triều Ấp. Khuất Đột Thông thấy quân của LýUyên vòng sang phía tây, để tùy tướng ở

lại giữ Hà Đông, còn mình kéo quân vềcứu Tràng An. Nhưng vừa vượt quaHoàng Hà, thì gặp quân của Lý Uyên dotướng Lưu Văn Tịnh ngăn chặn. Khuất Đột Thông kéo quân đến hợpbinh với quân phòng thủ Chương Quan,nào ngờ nam Chương Quan đã bị tướngcủa Lý Uyên là Vương Trường Hài tậpkích, không thể vượt qua. Quân củaKhuất Đột Thông lâm vào tình thế tiếnthoái lưỡng nan. Lý Thế Dân thu thập quân Tùy đã đầuhàng và nghĩa quân nông dân lập thànhmột lực lượng mấy chục vạn người, trànđến A Thành. Lý Uyên thấy cánh quân của Khuất

Đột Thông đã bị chặn, không thể cứuviện cho phía tây, cho rằng đã đến lúclấy Tràng An, bèn lệnh cho Lý KiếnThành tiến quân đến Bá Thượng, Lý ThếDân tiến đến thành cũ của Tràng An đểhợp vây. Lúc này tổng cộng quân của LýUyên tới 30 vạn. Ngày 27/10, Lý Uyên tổng công kíchTràng An. Lực lượng đôi bên quá chênhlệch, nên Lý Uyên nhanh chóng chiếmđược thành. Khuất Đột Thông thấy TràngAn thất thủ, buộc phải đầu hàng. “Địa hữu sở bất công ” Có những vùng đất không nên giành.

Phù Sai cố giành Trung nguyên,thất bại ê chề

Sau khi chinh phục nước Việt, Ngôvương Phù Sai nhanh chóng mở rộnglãnh thổ, thế lực ngày càng mạnh. PhùSai sinh ra kiêu ngạo, nuôi mộng làm báchủ Trung Nguyên. Năm Chu Kính vương thứ 31 (năm489 trước Công Nguyên), Phù Sai tấncông nước Trần, đánh nước Lỗ lần 2,chiếm các tiểu quốc phụ cận để dọnđường tiến vào Trung Nguyên. Đồngthời, trưng dụng hàng vạn dân công xâydựng Hàn Thành, đào kênh Hàn thôngvới Giang Hoài để tiện chuyển quân.

Năm 484 trước Công Nguyên, PhùSai nghe tin Tề Cảnh công chết, quyếtđịnh đem quân lên phía bắc, đánh Tề. Đại phu Ngũ Tử Tư can: “Không nên.Việt vương Câu Tiễn chưa hoàn toànhàng phục, người này chưa chết thì cònlà mối đe dọa với Ngô. Nếu dùng thuậtngữ bệnh tật để nói thì với nước Ngô ta,nước Việt là căn hệnh trong lục phủ ngũtạng còn nước Tề chỉ là vết ghẻ ngoài damà thôi. Xin đại vương hãy đánh nướcViệt trước”. Phù Sai không nghe, chọn ngày lànhcất quân bắc tiến, hợp với quân Lỗ, đánhbại quân Tề ở Ngải Lăng. Thắng trận trởvề Phù Sai càng kiêu ngạo, cho rằng chỉ

cần trấn áp nước Tấn nữa là mình sẽ làmbá chủ Trung Nguyên. Ngũ Tử Tư lại can: “Đánh bại Tề chỉlà một thắng lợi nhỏ, thần cho rằng sắpcó hoạ lớn đây”. Phù Sai đang cao hứng,nghe Ngũ Tử Tư nói, nổi giận, lệnh choNgũ Tử Tư phải tự sát. Ngũ Tử Tư rút kiếm khỏi bao, ngẩngmặt lên trời nói: “Xin hãy khoét 2 mắtcủa tôi ném ra cửa đông, để tôi có thểnhìn thấy quân Việt đến tiêu diệt nướcNgô”, đoạn tự đâm bụng mà chết. Sau đó Phù Sai lại trưng dụng mấychục vạn dân công tiếp tạc đào kênh Hànđể tiếp tục vận chuyển cho quân đội từTrường Giang thông với Hoàng Hà.

Năm 482 trước Công Nguyên, tháng7, Phù Sai hẹn hội minh với Tấn và cácnước chư hầu ở Hoàng Trì để tranh ngôiminh chủ với Tấn. Thái tử Hữu can:“Tướng sĩ đều xa rời đất nước cả, đi xangoài ngàn dặm như vậy tốn phí rất lớn.Nếu quân Việt tới đánh nước ta thì vôcùng nguy hiểm”. Nhưng Phù Sai vẫn coithường nước Việt không nghe lời canngăn đó. Phù Sai lệnh cho Thái tử Hữu, Vươngtử Địa, Vương tôn Di, Thọ Từ Diêu vớihơn một vạn quân lính già yếu ở lại giữthành Cô Tô, còn mình thì đem 3 vạn tinhbinh đi Hoàng Trì phó hội. Việt vương Câu Tiễn bề ngoài ra vẻcung kính triều cống vua Ngô, nhưng lâu

nay vẫn ngấm ngầm chuẩn bị lực lượngphục thù. Nghe tin Phù Sai đi Hoàng Trì,lập tức bàn với đại phu Phạm Lãi chiếnlược đánh Ngô. Ngày 12/6, biết Phù Sai đã tới gầnHoàng Trì, Câu Tiễn điều bốn vạn chínngàn quân Việt, chia làm hai đạo, tấncông Ngô. Phạm Lãi, Hậu Dung chỉ huymột đạo theo đường thủy tiến vào HoàiHà, chặn đường từ Hoàng Trì về củaquân Ngô. Đạo quân thứ hai do đại phuTrù Vô Dư, Âu Dương làm tiên phong,Câu Tiễn dẫn chủ lực, theo đường bộtiến thẳng đốn Cô Tô. Thái tử Hữu đem đám quân già yếuđến Hoằng Thượng ngăn chặn, bị quânViệt đánh bại.Thái tử Hữu bị bắt. Hôm

sau quân Việt thừa thắng đánh Cô Tô,kinh đô nước Ngô (Tô Châu), thu đượcrất nhiều chiến lợi phẩm. Phù Sai đang ở Hoàng Trì tranh ngôibá chủ với vua Tấn, nghe tin quân Việtbắt Thái tử Hữu , đốt cháy đài Cô Tô...thì cả kinh thất sắc, dùng vũ lực uy hiếpvua Tấn phải nhường Ngô làm minh chủchư hầu, rồi tức tốc kéo binh về Cô Tô.Về gần tới Cô Tô, vừa giao chiến vớiquân Việt của Phạm Lãi thì quân Ngô đãđại bại. Phù Sai đành phái Bá Bỉ sangphía quân Việt cầu hoà. Câu Tiễn bànvới Phạm Lãi, thấy hiện chưa đủ sức diệtNgô, chấp nhận giảng hoà, rút quân vềnước. “Quân mệnh hữu sở bất thụ ”

Có những iệnh của vua không nênnghe theo.

Nhạc Phi không nghe lệnh vua, tiếnvào Trung nguyên

Đầu thế kỷ 12, dân tộc Nữ Chân ởmiền đông bắc Trung Quốc nổi lên thiếtlập chính quyền Kim. Trước sau triềuKim đã diệt triều Liêu và Bắc Tống, sauđó liên tiếp xuống quấy nhiễu phía nam,gây chiến lâu dài với Nam Tống. QuânKim tàn bạo, khiến dân chúng bờ namHoàng Hà, địa khu Giang Hoài và namTrường Giang phải tự lập nghĩa quân đểchống cự, lớn tới vài chục vạn, nhỏ cũngtới vài vạn người, tạo nên cao trào khángchiến chống quân Kim. Nhưng vương triều Nam Tống lại theo

chính sách thỏa hiệp với quân Kim, nênra sức trấn áp các cuộc khởi nghĩa nôngdân vùng Giang Nam. Năm Thiệu Hưng thứ ba (năm 1133),Tống Cao Tông Triệu Cấu lệnh choDuyên giang thích trì sử Giang Tây làNhạc Phi phụ trách phòng thủ từ GiangLăng (Giang Lăng, tỉnh Hồ Bắc) đếnGiang Châu. Nhạc Phi có hai vạn quân,kỷ luật nghiêm minh, huân luyện tốt,trong 2 tháng mùa hạ năm sau đã giànhlại 6 quận có ý nghĩa quân sự quan trọng. Nhạc Phi dâng sớ lên Tống Cao Tông,chủ trương lấy Nang Dương làm căn cứđịa, liên kết với nghĩa quân nông dân màgiành lại các vùng đất cũ ở TrungNguyên. Nhưng Tống Cao Tông chỉ

muốn giữ yên Giang Nam, nên chỉ chophép Nhạc Phi đóng quân ở Ngạc Châu,Kinh Châu và Nang Dương để làm bìnhphong che chở Giang Tây và Chiết Giangmà thôi. Tháng 5/1140, vua Kim cử NgộtThuật (Tông Bật) làm nguyên soái, chiaquân làm 4 đạo đánh Nam Tống: NhiếpNhi Bội đánh Sơn Đông, Hữu phónguyên soái Hoàn Nhan Cảo đánh ThiểmTây, Phiêu kỵ đại tướng quân Lý Thànhđánh Lạc Dương, Ngột Thuật dẫn quânchủ lực hơn mười vạn người đánh KhaiPhong. Tướng nhà Tống trấn thủ là MạnhDữu đầu hàng, Khai Phong rơi vào tayquân Kim. Khi mới tiến đánh, khí thế quân Kim

rất mạnh mẽ, nhưng ít lâu sau vấp phảisự chống cự anh dũng của quân dân NamTống, đặc biệt là của Lưu Kỳ ở thànhThuận Xương. Lưu Kỳ chỉ có chưa đầy 2vạn quân mà chống chọi với hơn mườivạn quân Kim buộc Ngột Thuật rút khỏiThuận Xương, lui về phòng thủ KhaiPhong. Trước tình hình các cánh quân Tốngliên tiếp chiến thắng, Nhạc Phi quyếtđịnh liên hợp với nghĩa quân nông dân,lấy Nang Dương làm căn cứ, thừa thắngchiếm lại Trung Nguyên. Tống Cao Tông Triệu cấu sợ chiếntranh, trong lúc quân Tống liên tiếp thắnglợi, lại quyết định “việc quân không thểkhinh động, nên rút về là hơn”, phái Tư

Nông thiếu khanh Lý Nhược Hư gấp đếnphủ Đức An để ngăn Nhạc Phi dừng lại. Lý Nhược Hư truyền đạt mệnh lệnhcủa Tống Cao Tông nhưng Nhạc Phi chorằng chỉ ngày một ngày hai sẽ thu phụcTrung Nguyên, không nên lui quân. Saukhi quan sát tình hình tiền tuyến, LýNhược Hư nói với Nhạc Phi: “Tình thếnày quả thật ta không nên rút quân. Tộitrái lệnh vua, bổn quan xin gánh chịu”.Thế là Nhạc Phi bất chấp lệnh vua, tiếnquân vào Trung Nguyên. Ngày 12/6 nhuận, quân của Nhạc Phido Trương Hiếu chỉ huy chiếm lại VĩnhXương, ngày 24, chiếm lại Trần Châu.Ngày 25, tướng Dương Thành chiếm lạiTrịnh Châu. Ngày 2/7, các tướng Trương

Ứng, Lý Thanh thu phục Lạc Dương, TâyNinh. Các cánh quân của Nhạc Phi liên tiếpbáo tin thắng trận, thành thế đông tâycùng tiến, thế gọng kìm đối với chủ lựcquân Kim ở Khai Phong. Không lâu sauđó, Nhạc Phi tập trung chủ lực ở DĩnhXương, dẫn quân khinh kỵ chiếm YểnThành, thanh thế hùng mạnh. Nhạc Phi tiến quân mạnh mẽ khiếnNgột Thuật ở Khai Phong rất lo sợ, vộitriệu tập chư tướng thương nghị. NgộtThuật cho rằng, trong các cánh quân NamTống chỉ có đạo quân của Nhạc Phi làtinh nhuệ hơn cả, khó chống đỡ, nay phảidụ riêng đạo quân ấy cô lập một nơi rồitập trung chủ lực mà quyết chiến. Mồng

8/7, Ngột Thuật sai Long Hổ đại vươngĐột Hợp Tốc, Cái Thiên đại vươngHoàn Nhan Tông, Chiêu Võ đại tướngquân Hàn Thường... đcm quân đến sátYển Thành, chia một vạn rưỡi kỵ binh“quải tử mã” làm hai cánh, bày trậnnghênh chiến. Nhạc Phi dùng bộ binh chống với tinhkỵ của quân Kim, lệnh cho binh sĩ lấybúa rìu xông vào trận địch chặt chémchân ngựa. “Quải tử mã” gồm 3 con ngựagiằng chặt với nhau, 1 con ngã thì 2 conkia hết bề vận động. 2 tướng Nhạc Vân (con Nhạc Phi) vàDương Tái Hưng dẫn kỵ binh xông tớigiết mấy trăm quân Kim. Nhạc Phi thì chỉhuy chủ lực anh dũng chiến đấu. Đôi bên

đánh nhau từ trưa đến tối, cuối cùng quânNhạc Phi đánh bại quân Kim. Ngột Thuậtthấy quân tinh nhuệ của mình bị tiêu diệt,đau đớn khóc rống lên: “Từ ngày dấybinh, ta chỉ chiến thắng, nay thì hết rồi!”.Đoạn lệnh tăng viện binh đến phía bắcYển Thành 5 dặm, chuẩn bị tái chiến. Chiến trường Yển Thành bụi cuốn mùmịt mấy ngày. Nhạc Phi thân chinh xuấtchiến, dũng mãnh xông trận. Tướng sĩthấy chú soái không quản hiểm nguy xônglên trước, thì ai nấy theo gương quả cảmchiến đấu, cuối cùng đánh quân Kim đạibại. Ngột Thuật há chịu thua. Hắn lại tậptrung 20 vạn quân ở Lâm Dĩnh. Ngày13/7, Dương Tái Hưng dẫn mấy trăm kỵ

binh gặp quân Kim ở bên cầu TiểuThương. Dương Tái Hưng chỉ huy binhsĩ dũng cảm chiến đấu, giết hơn 2000quân Kim và anh dũng hi sinh. TướngTrương Hiếu của Nam Tống đem quântới cứu, đánh bại 8000 quân Kim. Nhạc Phi đoán rằng Ngột Thuật tuythất lợi, ắt sẽ đem quân đánh DĩnhXương, bèn cử Nhạc Vân gấp đem kỵbinh tăng viện cho Vương Quý ở DĩnhXương. Ngày 24/7, Ngột Thuật quả nhiêndẫn hơn mười vạn kỵ binh tấn công DĩnhXương. Quân Kim trải dài hàng chụcdặm, khí thế ghê gớm. Đôi bên triển khaiác chiến từ sáng sớm đến giữa trưa ởphía tây thành. Vương Quý và Nhạc Vânchỉ huy quân sĩ cảm tử đánh địch. .

Nhạc Vân sử dụng đôi chùy sắt, dẫn800 kỵ binh xông lên trước, bộ binh haicánh tiến theo sau, đôi bên ác chiến,Nhạc Vân đánh chết thượng tướng HạKim Ngô (con rể của Ngột Thuật), bắtsống hơn 2000 người và thu 3000 chiếnmã. Ngột Thuật thua chạy về Khai Phong.Nhạc Phi thừa thắng đuổi theo đến tậntrấn Chu Tiên (tây nam Khai Phong, HàNam). Ngột Thuật tập trung mười vạn binhmã, dựng luỹ đối diện với quân NamTống. Nhạc Phi sử dụng chủ lực đánhquân Kim phía chính diện, đồng thờiphái binh vượt Hoàng Hà đánh vào bênsườn quân Kim. Ngột Thuật không địchnổi đòn giáp công, dẫn tàn quân lui về

Khai Phong. Quân Kim mất hết tinh thần, luônmiệng than: “Bạt núi lấp sông thì dễ,đánh quân Nhạc Phi quá khó”. NgộtThuật quyết định vứt bỏ mọi trang bịnặng, vượt Hoàng Hà rút về phía bắc.Nhạc Phi tiếp tục truy kích, khi đến tậnphủ Hoàng Long, thì được lệnh triềuNam Tống lệnh Nhạc Phi nhất thiết phảirút quân về. “Trị binh bất tri cửu biến chi thuật,tuy trí ngũ lợi, bất năng đắc nhân chidụng hĩ” Chỉ huy quân đội mà không biết vậndụng “chín điều ứng biến”, thì dù biết“năm điều lợi”, cũng không thể phát

huy đầy đủ tác dụng của quân đội.

Đánh trận không ĩhề theo sơ đồđịnh sẵn

Thời kỳ đầu triều Bắc Tống, hoàng đếđề phòng các tướng dùng binh tùy tiệnnên mỗi khi cần phải dùng binh mới chỉđịnh các chức quan cầm quân xuất chiến.Vị tướng nào trước lúc lên đường cũngđều được hoàng đế đích thân trao chomột sơ đồ bày trận, khi tác chiến thìtướng sĩ phải theo đúng sơ đồ đó màhành động. Nếu làm đúng, mà có thuatrận, cũng chỉ chịu trách nhiệm nhỏ. Nếulàm trái, sẽ bị xử tội nặng. Theo qui chế ấy, quân Tống tuy đông,võ khí trang bị đầy đủ, nhưng đánh với

quân Liêu luôn bại trận, bởi mỗi lần xuấtchiến, binh sĩ đều lo sợ, phải theo đúngcách bày trận cứng nhắc, máy móc,không còn ý chí chiến đấu nữa. Năm Tông Thái bình hưng quốc thứ tư(năm 979), tháng 9, Hàn Khuông Tư vớiGia Luật Sa và Gia Luật Hưu của nướcLiêu đem quân xâm phạm, hoàng đế BắcTống là Triệu Quang Nghĩa lệnh cho cáctướng dẫn quân đánh giặc. Trước khi các tướng lên đường, TriệuQuang Nghĩa theo lệ trao sơ đồ để họtheo đó bày trận tác chiến và chúc họthắng lợi. Các tướng nhận thánh dụ, cấtquân ra đi. Khi đến Mãn Thành, thì gặpquân Liêu. Hữu Long võ tướng quânTriệu Diên Tiến lên gò cao quan sát tình

hình địch, chỉ thấy quân Liêu từ 2 phíađông tây lao tới, bụi tung mù mịt, khôngthấy đường chân trời đâu cả. Thôi Hàn cùng chư tướng vội giở sơđồ, đem đại quân chia thành 8 trận,mỗitrận cách nhau một bước. Tướng sĩ vừahoài nghi vừa lo: binh lực phân tán nhưvậy thì làm sao chống nổi kỵ binh quânLiêu tràn tới? Triệu Diên Tiến quyết tâm bày trậntheo tình hình thực tế, bèn nói với ThôiHàn: “Thánh thượng lệnh cho chúng tadẫn quân đánh địch là cốt chiến thắngquân địch. Nay kỵ binh địch đông đảothế kia, mà theo trận đồ lại bố trí lựclượng quân ta phân tán thế này, nếu địchxông vào các chỗ trống, quân ta sao địch

nổi? Hiện tại tình thế khẩn cấp, chỉ cóhợp binh nghênh chiến mới giành thắnglợi. Tuy làm vậy là đắc tội, song phảilàm vậy mới khỏi mất quân, nhục quốc”.Các tướng do dự: “Lỡ không thắng thìsao?” Lúc này quân Liêu đã tới gần, khôngthể chậm trễ, Triệu Diên Tiến cả quyết:“Nếu thất bại, tôi xin một mình chịu tội”.Thôi Hàn vẫn sợ tội vi phạm thánh chỉ,còn lưỡng lự. Giám quân Lý Tục Longbèn nói: “Dùng binh phải biến hoá, saolại nhất nhất theo sơ đồ định trước! Tộivi phạm thánh chỉ, để Tục Long này gánhmột mình cho!”. Thôi Hàn bây giờ mớiquyết, chuyển tám trận thành hai trận, tiềnhô hậu ứng, nghênh chiến với quân Liêu.

Đồng thời cử một người sang giảhàng. Hàn Khuông Tư tin là thật. GiaLuật Hưu nói: “Quân Tống chỉnh tề thếkia, chắc kẻ này trá hàng để lừa quân ta,phải đề phòng cẩn thận”. Hàn Khuông Tưkhinh thường quân Tống, cười khẩykhông nghe. Lát sau, bỗng trống trận nổi vang,quân Tống đội nhiên reo hò xông tớichém giết, bụi cuốn mù trời. Quân Liêukhông kịp đề phòng, nhanh chóng đại bại. Quân Liêu chạy tản về dãy núi đằngtây. Quân Tống thừa thắng truy kích. Rấtnhiều quân Liêu bị giết. Trận này quânTống diệt hơn 1 vạn người, thu hơn ngànchiến mã, bắt sống 3 tướng giặc.

Tin chiến thắng báo về kinh đô, TriệuQuang Nghĩa không truy cứu tội tráithánh chỉ của Triệu Diên Tiến, mà cònthưởng, thăng chức cho Triệu Diên Tiếnlàm Hữu giám môn vệ đại tướng quân. Nhưng sau đó, trong chiến tranh vớiLiêu, Triệu Quang Nghĩa lại trao sơ đồnhư cũ. Thành thử quân Bắc Tống thắngít thua nhiều, tình hình biên giới vô cùngnghiêm trọng. Tháng Giêng năm 989,Triệu Quang Nghĩa triệu các đại thần vănvõ tới điều trần về sách lược bảo vệbiên giới. Tri sử Cáo Điền Tích nóithẳng: “Trước khi ra trận không nên traosơ đồ định sẵn, hãy để các tướng tùy cơứng biến, căn cứ tình hình thực tế mà bàytrận mới mong thắng lợi’. Triệu Quang

Nghĩa chỉ còn biết im lặng. “Trí giả chi lự, tất tạp ư lợi hại. Tạpư lợi, nhi vụ khả tín dã; tạp ư hại, nhihoạn khả giải dã” Tướng thông minh suy tính, phải cânnhắc cả 2 mặt lợi và hại. Khi tìnhhuống bất lợi, phải phát hiện điều kiệncó lợi mới đưa đại sự đến thành công.Khi tình huống thuận lợi phải thấy rõnhững yếu tố bất lợi, mới giải trừ đượchọa hại.

Lý Hoài Quang thấy lợi quên hại,bại trận ở Ngụy Châu

Năm Đường Kiến Trung thứ 2 (năm781), Tiết độ sứ 4 trấn là Lý Duy Nhạc ởThành Đức, Lý Chính Kỷ ở Tri Thanh,Điền Duyệt ở Nguỵ Bác và Lương SùngNghĩa ở Sơn Nam cùng hợp quân phảnĐường, Đường Đức Tông Lý Thích lệnhđiều binh mã dẹp “loạn bốn trấn”. Tiết độ sứ Hà Đông (vùng Vĩnh Tế,Bồ Châu, tỉnh Sơn Tây) là Mã Toại, Tiếtđộ sứ Chiêu Nghĩa (vùng Trường Trị,tỉnh Sơn Tây) là Lý Bảo Châu và Thầnsách tiên phong Lý Thành hai lần đại pháquân của Điền Duyệt. Điền Duyệt thu

nhặt tàn quân lui về cố thủ ở Nguỵ Châu(Nguỵ Bác). Mã Toại vây Nguỵ Châu,đánh lâu vẫn không hạ được thành. Khi triều đình phái Mã Toại đánhquân Điền Duyệt, thì cũng phái Chu Thaolà Tiết độ sứ U Châu đánh Lý Duy Nhạc.Lý Duy Nhạc thua to, chạy về Hằng Châu(Chính Định, tỉnh Hà Bắc). Tùy tướngVương Võ Tuấn giết Lý Duy Nhạc, đầuhàng triều đình. Quân của Lương Sùng Nghĩa và LýNạp (Lý Chính Kỷ lúc này đã chết, conlà Lý Nạp thay cha cầm quân) cũng bịquân triều đình đánh bại. Lương SùngNghĩa nhảy xuống sông tự vẫn, Lý Nạpdâng sớ lên triều đình xin được tha thứ.Cục diện dẹp “loạn 4 trấn” diễn biến có

lợi cho triều đình. Quân triều đình nhất thời thắng thế,các Tiết độ sứ có công đều được phongđất. Nhưng có hai tướng là Vương VõTuấn và Chu Thao cho rằng triều đìnhphong đất không công bằng, sinh bấtmãn. Điền Duyệt đang bị vây ở NgụyChâu biết được điều đó, liền tìm cách lygián. Vương Võ Tuấn và Chu Thao sẵnlòng bất mãn, thế là ba phía cùng liênhợp phản Đường. Mùa hè năm 782, ChuThao, Vương Võ Tuấn dẫn quân đến cứuviện Điền Duyệt ở Ngụy Châu. Triều đình phái Tiết độ sứ SócPhương là Lý Hoài Quang đem một vạnnăm ngàn quân tới U Châu tăng viện choMã Toại.

Chu Thao thấy quân Lý Hoài Quangđến, lập tức xuất trận. Lý Hoài Quanghữu dũng vô mưu, muốn nhân lúc ChuThao, Vương Võ Tuấn, chưa kịp dựngtrại mà đánh ngay. Mã Toại nói: “Trướchết nên để tướng sĩ nghỉ ngơi một vàingày, đợi quan sát tình hình thật rõ hãyđánh”. Lý Hoài Quang vẫn giữ ý kiếncủa mình, nói: “Đợi đối phương dựngxong doanh trại thì rất nguy hiểm. Khôngthể bỏ qua cơ hội tốt này.” Thế là đemquân xuất chiến. Đôi bên tiếp chiến, quân Lý HoàiQuang dũng mãnh xông xáo, giết hơn1000 phản quân. Chu Thao dẫn binh thuachạy. Đúng lúc ấy Vương Võ Tuấn dẫn2000 kỵ binh xông tới cắt đôi đội quân

Lý Hoài Quang, Chu Thao cũng dẫn binhđánh ngược trở lại. Lý Hoài Quang thuato, bị dồn vào kênh Vĩnh Tế (sông VệHà), quân sĩ giày xéo lên nhau, chết đuốỉvô kể. Mã Toại muổn xuất binh ra cứu đãkhông kịp, vội lệnh cho phòng thủ doanhtrại thật nghiêm mật, để tránh số phậnnhư quân Lý Hoài Quang. Tối hôm đó, phản quân lại tháo nướcđể chặn đường vận lương và đường rútcủa quân triều đình. Ngày hôm sau,đường ngập sâu ba thước, quan quân bịvây khốn, Mã Toại cả kinh, cử ngườisang gặp Chu Thao nói khéo để cầu hoà,bảo đảm sẽ rút quân và tâu với triều đìnhđể Chu Thao làm chủ cả vùng Hà Bắc.

Sau khi quan quân rút lui, tháng 11,Chu Thao, Vương Võ Tuấn và ĐiềnDuyệt tuyên thệ liên minh, cử Chu Thaolàm minh chủ. Cuộc bình định lần nàycủa triều Đường thất bại. “Tất tử, khả sát dã” Liều chết, có thể bị giết.

Lý Tục Tân đơn độc thọc sâu, bịtiêu diệt

Tháng 9 năm Hàm Phong thứ sáu,triều Thanh (năm 1856), Đông vươngDương Tú Thanh và Bắc vương PhongXương Huy của Thái Bình Thiên Quốclần lượt bị giết; tháng 5/1857, Dựcvương Thạch Đạt Khai bỏ đi; tình hìnhchính trị, quân sự của Thái Bình ThiênQuốc lâm nguy. Sau khi chiếm Thái Hồ (huyện TháiHồ, tỉnh An Huy), quân Thanh chia làmhai đạo: Đô Hưng A tiến tới An Khánh,Lý Tục Tân thì đánh Tiềm Sơn, ĐồngThành, Thư Thành, rồi tiến về trấn Tam

Hà, cách Thư Thành 50 dặm phía đông,chuẩn bị đánh Lương Châu. Lý Tục Tân thúc quân tiến gấp tớiTam Hà. Có tướng can: “Nay chưa chiếmđược An Khánh, có thể chặn mất đườngvề. Chi bằng hãy nghỉ ngơi chỉnh đốn độingũ chờ ít ngày rồi hãy tiến quân”. Lý Tục Tân nói: “Quân địch ở AnKhánh còn lo chống đỡ với Đô Hưng Achưa xong, lấy đâu ra lực lượng chặnquân ta? Quân ta đánh Lư Châu lúc nàylà đúng, khỏi cần tính”. Thế là lệnh tiếngấp đến Tam Hà. Trấn Tam Hà ở bờ tây Sào Hồ, cáchphủ Lư Châu 90 dặm về phía nam. Muốnđánh Lư Châu, ắt phải qua đây. Quân

Thái Bình cất giữ lương thảo, võ khí tạiđây để cung cấp cho Lư Châu và ThiênKinh. Quân Thanh muốn chiếm vị tríquan trọng này. Nguyên trấn Tam Hà không có thànhtrì. Quân Thái Bình sau khi chiếm được,mới xây 1 toà thành cao lớn, ngoài thànhcó 9 lũy gạch kiên cố, phòng thủ chặtchẽ. Năm 1856, thành này bị quân Thanhđánh chiếm, sau quân Thái Bình giành lạiđược và cử Ngô Định Quy trấn thủ. Đầu tháng 11, quân Lý Tục Tân đếngần Tam Hà, bộ tướng thấy quân TháiBình dàn trận chờ sẵn, liền can: “Quân tachỉ có vài ngàn, trước không ai dẫn lối,sau không có viện binh, đơn độc thọcsâu, rất nguy hiểm”.

Lý Tục Tân nói: “Ta từ khi cầm quânđến nay, chỉ biết tiến, không biết lùi, dùchết trong tay địch cũng là bổn phận củata. Ngày mai nhất định phải phá thành lũycủa địch, có chết mới dừng!”. Các tướngkhông dám nói thêm. Sớm ngày 7/11, Lý Tục Tân lệnh choquân chia 3 cánh tấn công 9 lũy. QuânThái Bình dựa vào các lũy gạch, kiêncường phòng thủ, nhưng địch tiến côngquá mạnh suốt ngày, nên đến tối họ phảirút vào trong thành cố thủ. Lúc này Trần Ngọc Thành của TháiBình Thiên Quốc đã chiếm được LụcHợp, hay tin quân Thanh cất binh đánhsang phía đông, liền dẫn quân đi cứu

viện. Trên đường, Trần Ngọc Thành nhậnđược thư của Ngô Định Quy ở Tam Hàbáo tin “Thư Thành dã thất thủ, Tam Hànguy cấp”, liền phái người đem phươngán tác chiến “chặn viện binh địch, vâydiệt quân Thanh ở Tam Hà” về trình choMinh Thiên vương, đề nghị điều Lý TúThành tới Tam Hà phối hợp đánh địch.Đúng ngày quân Thanh tấn công chín lũy,Trần Ngọc Thành đã tới trấn Kim Ngưuở phía nam Tam Hà, tổ chức bao vây,chặn đường rút lui của Lý Tục Tân. Trần Ngọc Thành lệnh cho tướng trấnthủ Lư Châu là Ngô Như Lý đem quânđến Kim Ngưu ngăn chặn quân địch từThư Thành tới tiếp viện. Lý Tú Thành y hẹn đem quân tới vùng

núi Bạch Thạch làm hậu thuẫn. Lúc này,tổng số quân Thái Bình ở gần Tam Hà đãtới 10 vạn, khí thế ngút trời. Lý Tục Tânsa vào thế bị bao vây tứ phía. Các tùytướng lại khuyên Lý Tục Tân: “Địchchiếm ưu thế binh lực hơn hẳn ta. Duy cócách lui về Đồng Thành cố thủ là thượngsách”. Lý Tục Tân chí đòi thắng, khôngnghe, quyết định hôm sau sẽ đem quântập kích quân Trần Ngọc Thành ở trấnKim Ngưu. . Quân của Lý Tục Tân tiến đến gầnKim Ngưu thì gặp quân Trần NgọcThành. Trần Ngọc Thành vừa đánh vừalui, dụ quân địch vào khu mai phục. Đếnđó, lợi dụng địa hình và trời mù sương,quân của Trần Ngọc Thành từ 4 phía ập

tới chém giết. Quân Lý Tục Tân rối loạn,bị giết hơn một ngàn người. Lý Tục Tânđích thân đi cứu viện, tổ chức 10 đợtxung phong đều bị đánh bật lại. Quân của Lý Tú Thành đóng ở núiBạch Thạch, nghe tiếng pháo nổ liên tụcở Kim Ngưu, biết đã khai chiến, liền dẫnquân tiến tới Tam Hà phối hợp đánhđịch. Tướng Ngô Định Quy cũng từ trongthành đánh thốc ra. Quân của Lý Tục Tânbị đánh từ 2 phía, thua to, phải bỏ chạyvề đại doanh, cố thủ chờ viện binh. Mấycánh quân Thái Bình hợp lại, vây chặtquân địch. Lý Tục Tân mấy phen tổ chức phá vâyđều vô hiệu, biết rằng đã hết đường rút,cũng chẳng có ngoại viện, đành tự sát.

Hơn 5000 người ngựa bị tiêu diệt. Thắngtrận Tam Hà, Thiên Kinh chuyển nguythành an. Uy thế quân Thái Bình ThiênQuốc được phục hồi. “Tất sinh, khả lỗ dã” Tham sống sợ chết sẽ bị bắt.

Lã Bố tham sống sợ đánh, bị giếtchết

Cuối thời Đông Hán, sau khi khởinghĩa Hoàng Cân (Khăn vàng) bị đàn áp,các thế lực phong kiến cát cứ tranhquyền đoạt lợi, thôn tính lẫn nhau. Kiêutướng Lã Bố nguyên là thuộc hạ của Thứsử Tịnh Châu Đinh Nguyên, đã giết ĐinhNguyên, đi theo Đổng Trác; sau giếtĐổng Trác mà theo Viên Thuật, ViênThiệu. Lã Bố trở mặt thất thường, chỉtham lợi trước mắt, không có chí lâu dài. Năm Hưng Bình thứ hai (năm 95), LãBố tranh đoạt Diễn Châu, bị thất bại,chạy đến Hạ Bì dựa vào Lưu Bị, được

Lưu Bị đối xử tử tế, còn giao cho đóngbinh tại thành Bái. Không ngờ khi Lưu Bị không chốngđỡ nổi cuộc tấn công của Viên Thuật, LãBố lại nghe lời Viên Thuật mà chiếmluôn Hạ Bì của Lưu Bị, đẩy Lưu Bị chạyvề thành Bái. Lã Bố và Viên Thuật mỗi người chỉtheo đuổi lợi ích riêng của mình mấy lầnliên kết với nhau rồi lại đánh nhau. NămKiến An thứ 3 (năm 198), Lã Bố lại liênkết với Viên Thuật, đánh Lưu Bị ở thànhBái. Lưu Bị biết không chống nổi 2 đạoquân ấy, vội phái người đi cầu cứu TàoTháo. Tao Tháo vốn định đánh bại Lã Bố để

trừ hậu hoạn, dễ bề quyết chiến với đốithủ mạnh nhất ở phương bắc là ViênThiệu. Bởi vậy Tào Tháo cử đại tướngHạ Hầu Đôn đem quân đi cứu viện. QuânTào đến thành Bái, chưa dựng xongdoanh trại, bị tùy tướng của Lã Bố làCao Thuận đánh bại. Hạ Hầu Đôn bịtrúng tên vào mắt trái. Lã Bố thừa thắngcông phá thành Bái. Lưu Bị một mình bỏchạy đến với Tào Tháo. Tào Tháo lậptức xuất quân đi trừng phạt Lã Bố. Lã Bố hay tin vô cùng lo lắng. Mưu sĩTrần Cung nói: “Ta nên xuất binh nghênhchiến, lấy nhàn đánh mệt, nhất đinh chiếnthắng”. Lã Bố thấy thanh thế quân Tàoquá mạnh, không dám nghênh chiến,nhưng lại nói cứng: “Cứ để chúng tới

đây, ta sẽ dìm chết chúng dưới sông Tứcho coi”. Quân Tào tiến quân thuận lợi, chiếmBành Thành, đến Hạ Bì. Lã Bố đánh liềnmấy trận không thắng, đành rút vào thànhcố thủ.Thấy trận doanh bên quân Tàonghiêm chỉnh, giáp trụ lóng lánh, Lã Bốbất giác khiếp sợ. Lúc này, Tào Tháo gởicho Lã Bố một bức thư nói rõ lợi hại,khuyên Lã Bố sớm đầu hàng. Lã Bố càng sợ, định đầu hàng. TrầnCung khuyên: “Tào Tháo đem quân từ xađến, khó đánh lâu được. Nếu tướng quândẫn binh ra ngoài thành dựng trại, tôi cốthủ ở trong thành, trong ngoài phối hợpvới nhau thì không quá 10 ngày quân Tàohết lương. Lúc ấy chúng ta đánh giáp

công, chắc phá tan quân Tào”. Lã Bố cũng cho rằng kế đó tốt, quyếtđịnh để Trần Cung và Cao Thuận ở trongthành, còn mình đem quân ra ngoài chặnđường tiếp lương của quân Tào. Buổi tối, Lã Bố từ biệt vợ con. Ngườivợ nói: “Trần Cung và Cao Thuận vốnbất hoà với nhau, nhất định không thểđồng tâm giữ thành. Huống hồ ngày trướcTào Tháo đối đãi với Trần Cung nhưruột thịt, mà Trần Cung còn bỏ Tào Tháotheo ta, nay chàng ra đi lại giao toàn bộthành trì và vợ con cho ông ta, lỡ cóchuyện gì, thiếp làm sao còn là vợ chàngđược nữa”. Lã Bố nghe vậy liền thay đổi chủ ý, ở

lại thành. Chỉ phái sứ giả nhân đêm tốivượt qua vòng vây sang cầu viện ViênThuật. Lã Bố từng hứa gả con gái chocon trai Viên Thuật, sau lại nuốt lời.Viên Thuật còn giận mãi việc đó. Vì thế,nay không chịu cho quân cứu viện. Lã Bố cũng tính Viên Thuật vì chuyệncũ sẽ chưa chịu cho viện binh, liền buộccon gái vào người rồi nhảy lên ngựa,định nhân lúc đêm tối vượt ra khỏi vòngvây đưa con gái đến chỗ Viên Thuật.Nhưng bị quân Tào phát hiện, Lã Bốkhông tài nào ra khỏi vòng vây bênngoài, đành trở vào thành. Tào Tháo đề phòng Lã Bố vượt vòngvây, bèn lệnh cho binh sĩ đào hào quanhthành và canh phòng nghiêm mật. Nhưng

hai bên cầm cự lâu ngày, quân Tào cũngmệt mỏi. Tào Tháo đã định rút quân.Mưu sĩ Tuân Du, Quách Gia can: “Lã Bốhữu dũng vô mưu, thất bại dễ nản. Baquân trông chờ ở chủ tướng, mà chủtướng không có ý chí chiến đấu, thì toànquân sẽ ngã lòng. Trần Cung tuy lắmmưu, nhưng chậm chạp. Hiện tại ta nênnhân lúc Lã Bố chưa lấy lại nhuệ khí,Trần Cung chưa nghĩ ra kế gì, hãy tăngcường công phá, chắc sẽ hạ được thành”.Tào Tháo nghe theo, cho tháo nước sôngTứ vào thành Hạ Phi. Sau hơn một tháng,Lã Bố không còn ý chí chiến đấu nữa.Một hôm lên trên lầu thành hướng vềphía quân Tào, nói lớn: “Các ngươi khỏicần bao vây ta nữa. Hãy cho ta nói

chuyện với Minh công”. Trần Cung đứng cạnh liền kéo Lã Bốlại nói: “Tên nghịch tặc Tào Tháo, saolại gọi là Minh công? Tướng quân đầuhàng hắn, có khác gì đcm dê dâng miệnghổ, há có thể toàn mạng?” Thế là Lã Bố ngày ngày uống rượugiải sầu và luôn miệng chửi bới, độngchút đánh đập quân sĩ. Sự tàn bạo của Lã Bố cuối cùng dẫntới binh biến. Bộ tướng hậu Thành bắtTrân Cung, Cao Thuận và đem gia quyếnmở cửa thành ra hàng Tào. Lã Bố được tin vội bước lên lầu HạMôn, chỉ thấy quân Tào đã tràn vào khắpthành. Lã Bố quá sợ, bảo tả hữu: “Các

ngươi hãy giết ta đi ! . Tả hữu không nỡhạ thủ, khuyên Lã Bố đầu hàng. Lã Bốđành xuống lầu xin hàng. Quân Tào liềntrói lại, giải đến găp Tào Tháo. Lã Bố lớn tiếng nói với Tào Tháo:“Từ nay trở đi, thiện hạ đã định”. TàoTháo hỏi: “Vì sao?”, Lã Bố đáp: “NgườiMinh công e ngại nhất là Lã mỗ. Nay Lãmỗ đã hàng phục, nếu để Lã Bố chỉ huykỵ binh, Minh công chỉ huy bộ binh, thìlàm gì không bình định nổi thiên hạ?”. Lã Bố lại quay sang thỉnh cầu Lưu Bị,ngồi bên TàoTháo: Nay ông la thượngkhách, Lã mỗ là tù binh đầu hàng, bị tróichặt thế này mà ông không nói giùm mộtlời sao?” Tào Tháo cười: “Trói hổ cũngchăng nên quá chặt”. Đoạn bảo mở dây

trói cho Lã Bố. Lưu Bị nói: “Chớ làmvậy! Minh công không nhớ y đã đối xửthế nào với Đinh Nguyên và Đổng Tráchay sao?” Tào Tháo gật đầu, lập tức đem Lã Bốđi chém. Lã Bố sợ chết, cuối cùng vẫn khôngtránh khỏi bị giết. Như vậy, Tào Tháo đãdiệt trừ được mối nguy hiểm đe doạmình từ phía đông. Phẫn tốc, khả vũ dã” Nóng giận, có thể mắc mưu củađịch.

Đặng Khương áp sát chiến lũy,khích Diêu Nang

Thời Đông Tấn, năm Vĩnh Hòa thứ 8(năm 352) thủ lĩnh dân tộc Khương làDiêu Dặc Trọng chết bệnh, con trai làDiêu Nang qui thuận triều Đông Tấn ởphía nam. Năm sau lại phản Tấn, đóngquân ở Hu Di, chiêu mộ dân lưu vong,khích lệ sản xuất nông nghiệp, quân sốđến 7 vạn người. Triều đình Đông Tấn nghe tin, tháng5/354 phái quân đến phòng thủ dọcTrường Giang. Lính của Diêu Nang đa sốlà người phương Bắc, ai nấy khuyênDiêu Nang trở về phương bắc. Thế là

tháng 5/355, Diêu Nang rời TrungNguyên, chiếm cứ Hứa Xương, tự xưngđại tướng quân, Đại Đơn Vu, năm 356dấy binh đánh Lạc Dương, muốn khốngchế Trung Nguyên. Diêu Nang đánh Lạc Dương lâu ngàyvẫn chưa chiếm được. Lúc này đại đôđốc Đông Tấn là Hoàn Ôn đem quânchinh phạt Diêu Nang, đã tới Y Thủy.Diêu Nang bỏ vây Lạc Dương, dẫn quângiao chiến với Hoàn Ôn, bị thua to, chếtmấy ngàn người, phải rút chạy về BìnhDương. Hoàn Ôn đuổi theo Diêu Nang khôngkịp. Nguyên Dương Lượng vốn là kháchcủa Diêu Nang chạy sang hàng Hoàn Ôn.Hoàn Ôn mới hỏi ông ta Diêu Nang là

người thế nào? Dương Lượng nói rằngDiêu Nang còn anh hùng hơn cả TônSách là người đã sáng lập Đông Ngô.Hoàn Ôn nghe vậy thì thở dài, rút quânvề. Lực lượng của Diêu Nang mạnh dần.Tiền Tấn vương Phù Sinh rất lo âu.Tháng 4, năm Đông Tấn Thăng Bình thứnhất, Phù Sinh cử Quảng Bình vươngHoàng Mi, Đông Hải vương Phù Kiên,cùng Kiến tiết tướng quân Đặng Khươngđem quân đánh Diêu Nang. Quần Tiền Tấn dũng mãnh thiện chiến.Anh trai của Diêu Nang bị bắt làm tùbinh. Quân Diêu phải rút về phía tây.Dân chúng đi theo rất đông.

Quân Tiền Tấn thừa thắng đuổi theo.Diêu Nang nghe theo kế của Trí Thông,cố thủ trong doanh lũy, không ra giaochiến. Đối phương không có cách gì đểthắng. Kiến tiết tướng quân ĐặngKhương hiến kế với Hoàng Mi: “DiêuNang rất quý dân chúng, ta nên bắt dân,làm cho y rối trí, rồi đến khiêu chiến,khiến y tức giận mà xông ra đánh, thì cóthể bắt được y”. Quân Tiền Tấn liền lùa bắt nhữngngười dân đi tản cư theo Diêu Nang ởquanh vùng, lùa hết dê cừu của họ; tiếngkêu khóc dậy đất. Diêu Nang nghe tin đập bàn đứng dậy,muốn tử chiến với quân địch. Trí Thôngcan: “Đây là kế của địch, chớ ra đánh”.

Diêu Nang nói: “Ta không thể nhìn trămhọ bị nạn mà không cứu”. Tháng 5, Đặng Khương dẫn 3000 kỵbinh tới sát doanh lũy của Diêu Nang hòhét, chửi bới, nhục mạ Diêu Nang. DiêuNang không nén nổi giận, bất chấp lờican ngăn của Trí Thông, dẫn quân xôngra. Đặng Khương biết Diêu Nang đãtrúng kế, giao chiến 1 lát đã bỏ chạy. Diêu Nang tức thời đuổi theo, trongcơn thịnh nộ chẳng tính gì hậu quả, cứ thếđuổi xa. Bây giờ Đặng Khương mới quayđầu ngựa, cười nói: “Diêu Nang, ngươimắc mưu của ta rồi! ” Diêu Nang chẳng nói chẳng rằng, laotới chém giết như đi vào chỗ không

người. Đặng Khương cũng là một taydũng tướng, đã nắm chắc phần thắng, nênung dung ứng chiến. Đột nhiên, đại quân của Hoàng Mi ậptới cắt đứt đường rút của Diêu Nang.Quân Tiền Tấn từ hai phía đánh giápcông, quân Diêu Nang rối loạn, thua to.Một mũi tên phóng tới trúng ngay chiếnmã của Diêu Nang. Thế là Diêu Nang bịbắt sống. Một vị anh hào chỉ vì khôngbiết nén giận, nên đã bị bắt và bị giếtchết lúc mới 27 tuổi. Dân chúng nghe tin đó, ai nấy đềungoảnh về phía bắc mà than khóc. TiềnTấn vương nghĩ Diêu Nang là một dũngtướng anh hùng, đã làm lễ mai táng trọngthể cho chàng.

THIÊN IX: HÀNH QUÂN

Phàm xử quân, tương địch, tuyệt sơn ycốc, thị sinh xử cao, chiến long vô đăng,thử xử sơn chi quân dã. Tuyệt thủy tấtviễn thủy; khách tuyệt thủy nhi lai, vậtnghênh chi ư thủy nội, lệnh bán tế nhikích chi, lợi; dục chiến giả, vô phụ ưthủy nhi nghênh khách, thị sinh xử cao,vô nghênh thủy lưu, thử xử thủy thượngchi quân dã. Tuyệt xích trạch, duy cứckhứ vô lưu. Nhược giao quân ư xíchtrạch chi trung, tất y thủy thảo, nhi bôichúng thụ, thử xử xích trạch chi quân dã.Bình lục xử dị, nhi hữu bối cao, tiền tửhậu sinh, thử xử bình lục chi quân dã.

Phàm thử tứ quân chi lợi, hoàng đế chisở dĩ thắng tứ đế dã. Phàm quân hiếu cao nhi ố hạ, quýdương nhi tiện âm; dưỡng sinh nhi xửthực, quân vô bách tật, thị vị tất thắng.Khưu lăng đê phòng, tất xử kỳ dương nhihữu bối chi. Thử binh chi lợi, địa chi trợdã. Thượng vũ, thủy mạt chí, dục thiệpgiả, đãi kỳ định dã. Phàm địa hữu tuyệtgiản, thiên tỉnh, thiên lao, thiên la, thiênhãm, thiên khích, tất cức khứ khi, vật cậndã. Ngô viễn chi, địch cận chi; ngônghênh chi, địch bối chi. Quân bàng hữuhiểm trở, hoàng tỉnh, kiêm vi, lâm mộc, ếoái giả, tất cẩn phúc sách chi, thử phụcgian chi sở xử dã. Địch cận nhi tĩnh giả,

thị kỳ hiểm dã; viễn nhi khiêu chiến giả,dục nhân chi tiến dã. Kỳ sở cư dị giả, lợidã. Chúng thụ động giả, lai dã; chúngthảo đa chướng giả, nghi dã. Điểu khởigiả, phục dã; thú hãi giả, phúc giả. Trầncao nhi nhuệ giả, quân lai dã; ti nhiquảng giả, đồ lai dã; tán nhi điều đạt giả;tiều thái dã; thiểu nhi vãng lai giả doanhquân dã. Từ ti nhi ích bị giả, tiến dã; từcường nhi tiến khu giả, thoái dã. Khinhxa tiên xuất cư kỳ trắc giả trần dã; vôước nhi thỉnh hoà giả, mưu dã; bôn tẩunhi trần binh giả kỳ dã; bán tiến bán thoáigiả, dụ dã. Trượng nhi lập giả, cơ dã;cấp nhi tiên ẩm giả, khát dã; kiến lợi nhibất tiến giả, lao dã. Điểu tập giả, hư dã;dạ hô giả, khủng dã; quân nhiễu giả,

tướng bất trọng dã; tinh kỳ động giả, loạndã; lại nộ giả, quyện dã; túc mã nhụcthực, quân vô huyền phẫu, bất phản kỳ xágiả, cùng khấu dã; truân truân hấp hấp từngôn nhập nhập giả, thất chúng dã; sácthưởng giả, quẫn dã; sác phạt giả, khốndã; tiên bạo nhi hậu úy kỳ chúng giả, bấttinh chi chí dã. Lai ủy tạ giả, dục hưu tứcdã. Binh nộ nhi tương nghênh, cửu nhibất hợp, hựu bất tương khứ, tất cẩn sátchi. Binh phi ích đa dã, duy vô võ tiến,túc dĩ tịnh lực, liệu địch, thủ nhân nhi dĩ.Phù duy vô lự nhi dị địch giả, tất cầm ưnhân. Tốt vị thân phụ nhi phạt chi, tắc bấtphục, bất phục tắc nan dụng dã; tốt dĩ

thân phụ nhi phạt bất hành, tắc bất khảdụng dã. cố lệnh chi dĩ văn, tề chi dĩ võ,thị vị tất thủ. Lệnh tố hành dĩ giáo kỳ dân,tắc dân phục; lệnh tố bất hành dĩ giáo kỳdân, tắc dân bất phục; lệnh tố hành giả,dữ chúng tương đắc dã. Dịch nghĩa: Khi hành quân và hạ trại ở nhữngdạng địa hình khác nhau và khi phánđoán tình hình quân địch, phải chú ý: ởvùng núi, phải dựa vào sơn cốc có nướcvà cỏ, hạ trại ở chỗ cao, hướng về ánhsáng. Nếu địch đã chiếm chỗ cao thìkhông đánh ngược lên. Đó là cách khôngxử lý ở vùng núi. Khi vượt sông, nên hạtrại xa bờ. Nếu địch vượt sông đánh ta,ta không nên đánh ở dưới sông, chờ địch

sang được một nửa hãy đánh thì đượclợi. Nếu muốn quyết chiến với địch, bàytrận sát bờ sông. Nếu hạ trại ở bên bờsông, cũng phải chiếm chỗ cao, đón ánhsáng, không nên ngược dòng đánh địch.Đó là cách xử lý ở vùng sông nước. Nếugặp địch ở vùng đầm lầy nước mặn, ởđồng bằng, phải chiếm lĩnh nơi rộng rãi,bên tay hữu có gò cao, phía trước thấp,phía sau cao. Đó là cách xử lý ở vùngđồng bằng. Nhờ cái lợi của 4 cách xử lýnói trên mà hoàng đế đã chiến thắng 4ông vua khác. Phàm hạ trại nên ở nơi cao ráo, tránhvùng ẩm thấp; ở nơi sáng sủa, tránh chỗtối tăm, ở nơi gần nước và cỏ, đườngvận chuyển quân nhu tiện lợi, tướng sĩ

không bị nhiễm bệnh, đó là bảo đảmchiến thắng. Hành quân ở vùng nhiều gòđống, đê điều, tất phải chiếm lĩnh phíacao ráo sáng sủa, chủ yếu dựa vào phíabên hữu. Cái lợi của cách dùng binh nàylà có địa hình hỗ trợ. Phía thượng du mưa lớn, nước sôngđột nhiên dâng cao, nhất thiết khôngđược vượt sông, phải chờ nước rút.Hành quân qua những vùng “thiên giản”(khe suối hiểm trở), “thiên tỉnh” (tứ phíavách cao vây bọc), “thiên lao” (ba mặtbị vây bọc, dễ vào khó ra), “thiên hãm”(đất thấp lầy, khó vận động), “thiênkhích” (hẻm núi, khe hở), tất phải gấp rútrời xa, không nên đến gần. Ta nên lánh xa5 loại địa hình ấy, để cho địch ở gần đó;

ta nên hướng mặt về phía địa hình ấy, đểđịch quay lưng vào đó. Hành quân qua những nơi 2 bên sườncó nhiều chỗ hiểm trở, ao hồ, lau lách umtùm, cây cối rậm rạp, tất phải thận trọngdò xét, vì đấy là những nơi địch có thểmai phục. Địch đã đến gần mà vẫn yên tĩnh làchúng đã chiếm được địa hình hiểm yếu.Địch ở xa mà đến khiêu chiến là chúngmuốn dụ ta tiến lên. Địch đóng quân ởnơi bằng phẳng là đã chiếm được địa thếthuận lợi. Cây cối xao động là địch đanglặng lẽ tiến đến. Trong cỏ có nhiềuchướng ngại vật là địch cố ý bày nghitrận. Chim xớn xác bay lên, là bên dướicó phục binh. Thú kinh hãi bỏ chạy là

địch kéo quân đến đánh úp. Bụi bốc caomà nhọn, là chiến xa địch tới, bụi baythấp mà tản rộng, là bộ binh địch tràntới. Bụi bay tản mác là địch chia quân đikiếm củì. Bụi bay ít mà lúc có lúc khônglà địch đang dựng trại. Sứ giả của địchnói năng khiêm nhường mà địch lại tăngcường chuẩn bị, tức là địch sắp tiếncông. Sứ giả địch nói cứng, lại làm bộtiến lên, tức là địch đang chuẩn bị rút lui.Chiến xa hạng nhẹ chạy ra hai bên sườnlà địch đang bày thế trận. Địch chưa thuamà tới cầu hoà, tức là có mưu gì đó.Địch gấp rút bày binh bố trận là đã địnhkỳ hạn tấn công. Nửa tiến nửa lùi là địchmuốn dụ quân ta. Quân lính chống binhkhí mà đứng dựa là đang đói. Lính địch

đi lấy nước mà uôhg trước là địch đangkhát. Địch thấv lợi mà không tiến lêntranh đoạt là đang mỏi mệt. Chim chócđậu trên doanh trại địch là doanh trại bỏtrống. Đang đêm địch hốt hoảng gọi nhaulà biểu hiện hoảng sợ. Quân lính trongdoanh trại nhiễu loạn là tướng địchkhông uy nghiêm. Cờ xí ngả nghiêng lộnxộn là đội ngũ quân địch đã rối loạn.Quan quân dễ nổi giận là toàn quân đãmệt mỏi. Dùng lương thực cho ngựa ăn,giết ngựa ăn thịt, thu dọn dụng cụ nấu ăn,lính không trở về trại, là địch đã khốncùng, địch liều chết phá vây. Quân línhxì xào bàn tán là tướng địch không đượclòng quân. Liên tiếp khao thưởng quân sĩlà địch không có biện pháp; liên tiếp

trừng phạt cấp dưới là quân địch đangquẫn bách. Mới đầu hung dữ, sau lại sợsệt cấp dưới, là tướng địch quá dốt nát.Phái sứ giả đến tặng quà và nói năngmềm mỏng là địch muốn ngưng chiến.Giận dữ kéo quân đến bày trận đối diệnvới ta mà rất lâu vẫn không tiến khônglùi, thì ta phải thận trọng xét kỹ e địch cómưu kế. Đánh trận không cốt ở quân đông,không nên khinh địch tiến liều, mà cầntập trung lực lượng, phán đoán tình hình,tranh thủ sự tín nhiệm và ủng hộ của cấpdưới là đủ. Kẻ đã không nhìn xa trôngrộng, lại còn khinh địch, thì ắt sẽ bị địchbắt làm tù binh. Chưa có ân đức làm chỗ dựa cho

quân sĩ mà đã vội ra uy trừng phạt thìquân sĩ không phục. Quân sĩ đã khôngphục thì khó bề sai khiến họ. Đã có ânđức để quân sĩ làm chỗ dựa mà không ápdụng quân kỷ quân pháp thì cũng khôngthể sai khiến họ. Cho nên phải mềmmỏng, độ lượng để làm cho quân sĩ độnglòng; dùng quân pháp nghiêm minh đểlàm cho quân sĩ chỉnh tề nhất trí, thì mớicó thể khiến họ kinh sợ và phục tùng.Thời bình mà mệnh lệnh được chấp hànhnghiêm chỉnh thì chứng tỏ tướng đã thuphục lòng quân, trên dưới hoà hợp! Tóm tắt nội dung: Thiên “ Hành quân” chủ yếu bàn đếnhai phương diện: một là “xử quân” tức làcăn cứ vào điều kiện địa hình khác nhau

mà hành quân tác chiến và hạ trại; hai là“tương địch”, nghĩa là phải quan sát vàphán đoán tình hình địch như thế nào. Tôn tử chỉ rõ, phàm hành quân tácchiến, việc “xử quân” liên quan tới đạicục thắng bại, tất phải biết xử lý chođúng, với nguyên tắc chung là biết lợidụng địa hình có lợi, né tránh địa hìnhbất lợi. Tôn tử nêu rõ 4 cách “xử quân”khác nhau khi gặp 4 loại địa hình: núinon, sông nước, đầm lầy, đồng bằng; vớiyêu cầu cơ bản về lợi dụng địa hình là“phàm hạ trại nên ở nơi cao ráo, tránhvùng ẩm thấp, nên ở nơi sáng sủa, tránhchỗ tối tăm, ở nơi có nước, cỏ và lươngthực”. Đó là 1 tổng kết mang tính khoahọc cua Tôn tử về lợi dụng địa hình

trong chiến tranh từ xưa đến thời Tôn tử. Sau khi “xử quân” thì điều trọng yếulà “gặp địch”. Tôn tử chủ trương phảiquan sát kỹ tình hình địch, trên cơ sởphán đoán, phân tích mà có cách đánhđịch thích hợp. Ông khái quát kinhnghiệm chiến đấu thành hơn 30 cáchphán đoán tình hình địch, trong đó điệumấu chốt là qua hiện tượng nhận ra bảnchất. Điều này thể hiện quan điểm biệnchứng của binh pháp Tôn tử. Trong thiên này Tôn tử còn đề ra mộttư tưởng chỉ đạo tác chiến rất quan trọng.Ông chủ trương “tịnh lực” (tập trung binhlực), “liệu địch” (phán đoán chính xác

tình hình địch), “thủ nhân” (tranh thủ lòngngười), phản đối cung cách khinh địchtiến liều, vô mưu, không tính toán, về mặtquản lý quân đội, Tôn tử chủ trương‘hợp chi dĩ văn, kề chi dĩ võ”, thưởngphạt phân minh, vừa khoan dung độlượng vừa nghiêm nghị, để đạt được mụcđích trên dưới đồng lòng. “Tuyệt thủy tất viễn thủy; kháchtuyệt thủy nhi lai, vật nghênh chi ư thủynội, lệnh bán tế nhi kích chi, lợi” Khi vượt sông, nên hạ trại xa bờ.Nếu địch vượt sông đánh ta, ta khôngnên đánh ở dưới sông, chờ địch sangđược một nửa hãy đánh thì được lợi.

Cầu Phủ phá đập dìm chết quânĐường

Giữa đời Đường Huyền Tông, vùngChiết Đông có cuộc khởi nghĩa nông dândo Cầu Phủ làm thủ lĩnh. Thoạt đầu nghĩaquân chỉ có mấy trăm người, ra sức tíchtrữ lương thực, chế tạo binh khí xây dựnglực lương. Đến đời Đường Y Tông, tháng Giêngnăm Hàm Thông thứ nhất (năm 860),Quan sát sứ Chiết Đông là Trịnh Kỳ Đứcphái phó sử Lưu Hình, phó tướng PhạmCư Thực đem 300 quân phối hợp vớiquan quân Đài Châu đi tiêu diệt nghĩaquân. Quan quân đánh nhau với nghĩa

quân ở huyện Thiên Đài, bị thua to,tướng Phạm Cư Thực tử trận, Lưu Hìnhmột mình tế ngựa chạy thoát. Cầu Phủ thừa thắng đánh chiếm huyệnDiệm, mở kho lẫm chiêu mộ tráng sĩ,quân đội phát triển lên thành mấy ngànngười thanh thế lớn mạnh. Bây giờ quân nhà Đường ở ChiếtĐông, chưa đến 300 người, lâu ngàykhông luyện tập, vũ khí hư cũ. Trịnh KỳĐức vội chiêu binh, nhưng quan mộ binhlại ăn hối lộ, nên binh lính toàn là nhữngngười già yếu đói nghèo. Tháng 2 năm ấy, Trịnh Kỳ Đức pháitiểu tướng Thẩm Quân Túng, phó tướngTrương Công Thự. Vọng hải trấn tướng

Lý Khuê dẫn hơn 100 tân binh tiến đánhnghĩa quân ở huyện Diệm. Cầu Phủ nghe tin quan quân kéo đến,bèn lệnh cho một cánh nghĩa quân maiphục ở bờ nam con sông nhỏ Tam Khê,còn phần lớn binh mã thì bày trận ở phíabắc Tam Khê. Lại lệnh cho 1 đơn vị nghĩa quân ởphía bắc (thượng lưu) đắp đập ngăndòng, để phía hạ lưu nước nông, có thểlội qua được. Quan quân vừa tiến đến, nghĩa quânmới giao chiến đã vờ thua chạy, đụ địchđuổi theo. Quan quân trúng kế, lội quasông truy kích. Đúng lúc quan quân đãqua sông quá nửa, nghĩa quân phía trên

bất ngờ phá đập cho nước tràn xuống nhưthác, nhấn chìm quá nửa quân địch. Nghĩa quân mai phục phía bờ namthừa thế xông ra tiêu diệt toàn bộ quânđịch. 3 tướng Thẩm, Trương, Lý đều bỏmạng. Nghĩa quân không tơ hào cái kimsợi chỉ của dân. Dân chúng đem heo cừuđến ủng hộ, nghĩa quân chia chiến lợiphẩm với dân chúng. Không lâu sau nghĩa quân phát triểntới ba vạn người, Cầu Phủ tự xưng làThiên hạ đô tri binh mã sử, Kiến nguyênla bình, lừng lẫy Trung Nguyên. “Thị sinh xử cao, vô nghênh thủylưu, thử xử thủy thượng chi quân dã” . Nếu hạ trại ở bên bờ sông, cũng

phải chiếm chỗ cao, không nên ngượcdòng đánh địch. Đó là cách xử lý ởvùng sông nước.

Tiền Truyền Quán chiếm thượnglưu, giành toàn thắng

Thời Ngũ đại Hậu Lương, tháng Tưnăm Trinh Minh thứ 5 (năm 919) hoàngđế Hậu Lương là Chu Thiến (nguyên tênlà Chu Hữu Trinh) cử Ngô Việt vươngTiền Lưu phát binh trừng phạt nước Ngôở Hoài Nam. Tiền Lưu lệnh cho con mình là TiềnTruyền Quán làm Chư quân đô chỉ huysứ, đem 500 chiến thuyền từ Đông Châutiến ra phía biển rồi ngược dòng TrườngGiang đi đánh Ngô. Nước Ngô nghe tin liền phái Thứ sửThư Châu là Bành Ngạn Chương và phó

tướng Trần Phần đem thủy quân xuôidòng sang phía đông chống cự. Chiến thuyền của Tiền Truyền Quánsau khi vào Trường Giang thì do ngượcdòng, lại gặp gió tây thổi mạnh, nên dichuyển khó khăn. Tiền Truyền Quán nghetin thủy quân nước Ngô đang xuôi dòngtràn tới, liền hạ lệnh chuẩn bị sẵn vôibột, cát sỏi, ngô đậu. Thủy quân đôi bên gặp nhau ở phíanam Lang Sơn, lập tức triển khai chiếnđấu. Chiến thuyền vừa giao chiến, TiềnTruyền Quán hạ lệnh cho tốp đầu tránhsang hai bên bờ, nhường khoảng giữadòng cho quân địch. Thuyền Ngô gặp trở ngại, cứ thế xuôi

dòng, chẳng mấy chốc đã tới đoàn thuyềnsau của Ngô Việt. Tướng Ngô là BànhNgạn Chương đứng trên đài chỉ huy củathuyền chính cả cười nhìn thủy quân đốiphương khiếp sợ, chưa đánh đã chạygiạt. Nào ngờ tiếng cười chưa dứt, chiếnthuyền của Ngô Việt đã lại tập trung ởgiữa dòng dàn trận đuổi theo phía sau. Bành Ngạn Chương thấy vậy liền hạlệnh quay thuyền lại giao chiến. Lúc này,thủy quân Ngô chiếm phía thượng lưu,thuận gió, hoàn toàn có lợi. Tiền TruyềnQuán phất cờ, thủy quân Ngô Việt tứcthời thuận gió tung vôi bột về phía thuyềnđịch. Vôi rớt xuống sông, bốc khói mịtmù. Tướng sĩ quân Ngô có mắt khó mở,có miệng khó há, bụi vôi xộc vào mắt,

vào mũi, khiến họ chảy nước mắt nướcmũi, ho sù sụ, trên thuyền rối loạn. Đến khi gió thổi bạt khói và vôi bột,Tiền Truyền Quán hạ lệnh tung cát sỏi,đậu ngô sang thuyền địch, khiến quânNgô trên thuyền đi đứng loạng choạng,đứa thì ngã xuống sông, đứa nào cònđứng được thì trúng tên, hầu như tê liệtkhả năng chiến đấu; trong khi quân NgôViệt hành động mau lẹ dễ dàng. Bành Ngạn Chương bất chấp hiểmnguy, xông xáo chỉ huy, nhưng quân sĩthương vong quá nặng, đành hạ lệnh chocác chiến thuyền giạt vào bờ. Tiền Truyền Quán không bỏ lỡ thời cơdiệt địch, liền hạ lệnh lựa gió phóng hoả

đốt thuyền địch. Quân Ngô rối loạn.Bành Ngạn Chương một mặt sai lính cứuhỏa, một mặt tiếp tục chiến đấu. BànhNgạn Chương không có vũ khí, phải nhặtmột cây gậy để gạt tên bắn tới, người bịthương hàng chục chỗ vẫn cố nhịn đau đểchỉ huy. Lửa gặp gió lan mỗi lúc mộtmạnh. Mấy trăm chiến thuyền quân Ngônằm trong biển lửa, quân sĩ nhảy xuốngsông mong thoát chết. Phó tướng quân Ngô là Trần Phầnthấy Bành Ngạn Chương thua to lạikhông cứu viện, tự rút quân về. BànhNgạn Chương tuyệt vọng tự sát. TrầnPhần về đến nước nhà thì bị xử tử. Trận này Tiền Truyền Quán chỉ huythủy quân Ngô Việt đại thắng tiêu diệt

400 chiến thuyền giặc, bắt sống 70 tìtướng, giết hơn 1000 tên địch, chủ yếu lànhờ khôn khéo chiếm được thượng lưutrong thủy chiến, “Phàm quân hiếu cao nhi ố hạ” Phàm hạ trại nên ở nơi cao ráo,tránh vùng ẩm thấp.

Bàng Sư Cổ hạ trại ở vùng đất thấptrũng, bị nhấm chìm

Cuối đời Đường, quyền lực triều đìnhchỉ còn trên danh nghĩa các phiên trấnđều tự đem binh thôn tính lẫn nhau, chiếnsự liên miên, loạn lạc không dứt. ĐờiĐường Chiêu Tông, tháng 9 năm CànĐinh thứ tư (năm 897), Thứ sử Từ Châu,Tuyên Vũ Tiết độ sứ Chu Toàn Trungđem đại quân đi đánh Dương Hành Mậtđang chiếm cứ Hoài Nam. Chu Toàn Trung lệnh Bàng Sư Cổđem 7 vạn quân đánh Thanh Khẩu,Dương Châu; Cát Tòng Chu đóng quân ởAn Phong, tiến đánh Thọ Châu, còn Chu

Toàn Trung thì đóng quân ở Túc Châu. 3 đạo quân Biện Châu của Chu ToànTrung tiến xuống phía nam, thanh thế cựclớn. Tiết độ sứ Hoài Nam là DươngHành Mật nghe tin cả sợ. Dương Hành Mật cùng Chu Cẩn dẫn 3vạn quân đến Sở Châu, hợp với TrươngHuấn kéo quân từ Liên Thủy tới để cùngchống cự quân Biện Châu. Bàng Sư Cổ đóng doanh trại ở ThanhKhẩu, địa thế thấp trũng, bộ hạ đề nghịchuyển đến chỗ khác, song Bàng Sư Cổkhông nghe. Bàng Sư Cổ ỷ mình quânđông thế mạnh, có ý khinh địch thườnggọi tùy tướng tới chơi cờ tiêu khiển. Tướng Chu Cẩn cho đắp đập chặn

phía thượng lưu Hoài Hà chuẩn bị nhậnchìm quân địch ở Thanh Khẩu. Trinh sátcủa Bàng Sư Cổ biết được điều đó, báocáo với chủ tướng. Bàng Sư cổ lại chorằng đó là lời đồn nhảm làm dao độnglòng quân; lệnh chém đầu người đưa tin. Quân của Chu cẩn đã chuẩn bị xong. 1ngày tháng 11, Chu Cẩn dẫn 5000 kỵ binhlặng lẽ vượt Hoài Hà, giả làm quân BiệnChâu, mang cờ lệnh tiến đến doanh trạicủa Bàng Sư Cổ. Khi đến trước trungquân, quân của Chu Cẩn bất ngờ xôngvào chém giết. Quân Biện Châu không đề phòng, bịthương vong rất nặng. Giao chiến khônglâu thì quân Hoài Nam phá đập phíathượng lưu cho nước tràn vào doanh trại

quân Biện Châu. Kỵ binh của Chu Cẩnmau chóng rời khỏi chiến trường. QuânBiện Châu chạy không kịp, chết đuối quánửa, doanh trại bị nước tàn phá tanhoang. Nước lũ tràn qua rồi, những binh sĩBiện Châu sống sót lõm bõm lội bùn màchạy thì bị đại quân của Dương HànhMật vượt Hoài Hà tiêu diệt nốt. Bàng Sưcổ tuy có thân binh hộ vệ, cũng khôngthoát chết. Cát Tòng Chu nghe tin BàngSư Cổ chết, vội dẫn quân rút lui. DươngHành Mật và Chu Cẩn thừa thắng truykích, đến sông Tí Hà lại đánh tan quânđịch,may mà Cát Tòng Chu thoát chết.Chu Toàn Trung nghe tin 2 đạo quân đãbại trận, đành dẫn quân tháo chạy.

“Tuyệt thiên giản, thiên tỉnh, thiênlao, thiên la, thiên hãm, thiên khích, tấtcức khứ chi, vật cận dã” Hành quân qua những vùng “thiêngiản” (khe suối hiểm trở), “thiên tỉnh”(tứ phía vách cao vây bọc), “thiên lao”(ba mặt bị vây bọc), “thiên hãm” (đấtthấp lầy, khó vận động), “thiên khích”(hẻm núi, khe hở), tất phải gấp rúl rờixa, không nên đến gần.

Chu Á Phù đi vòng, tránh nguyhiểm

Thời Tây Hán, sau khi Cảnh đế lênngôi cử Triều Thác làm Ngự sử đại phu.Triều Thác chủ trương từng bước làmsuy yếu lực lượng chư hầu để củng cốquyền lực trung ương. 7 nước chư hầu,trong đó có Ngô, Sở, phát động bạo loạnvõ trang với danh nghĩa “Trừ TriềuThác, thanh lọc triều đình”. Đầu năm Hán Cảnh đế thứ 3 (năm 154trước Công Nguyên), Cảnh đế cử Chu ÁPhù làm Thái uý thống lĩnh 36 tướngđem quân đánh Ngô, Sở. Chu Á Phù xuất phát từ Tràng An,

chuẩn bị tới Huỳnh Dương (đông bắchuyện Huỳnh Dương, tỉnh Hà Nam) đểtập trung đại quàn. Khi đến Bá Thương,thuộc hạ là Triệu Thiệp ngăn xe của ChuÁ Phù lại nói: “Nước Ngô giàu có, lâunay chiêu mộ được nhiều tráng sĩ cảm tử.Lần này họ biết tướng quân đông chinh,ắt sẽ bố trí phục binh ở yếu đạo nằmgiữa Hào Sơn và Mãnh Trì. Hành quânphải coi bí mật làm thượng sách. Tướngquân nên đi vòng đến Lam Điền, VõQuan, tới Lạc Dương, thì quân chư hầusẽ trở tay không kịp”. Chu Á Phù thấy Triệu Thiệp nói rấtđúng, liền nghe theo, cho quân đi vòngtránh đường Hào- Mãnh nguy hiểm. Tuytốn thêm hai ngày, nhưng dọc đường bình

an, tới sát Lạc Dương, phá vỡ kế hoạchhội quân tại Lạc Dương của 7 nước chưhầu. Đại quân tới Lạc Dương, Chu Á Phùđã hoàn toàn khống chế địa khu từ LạcDương sang phía đông, ông cho hạ trạivà cử binh đi dò xét yếu đạo Hào- Mãnh.Quả nhiên, bắt về được một số quân Ngômai phục ở đó. Chu Á Phù thăng TriệuThiệp lên chức Hộ quân. Tiếp đó, Chu Á Phù tiến quân sanghướng đông bắc, tới Xương Ấp. Hạ Ấp(phía đông Đãng Sơn, tỉnh An Huy), lậpdinh luỹ; cử Cung Cao Hầu dẫn kỵ binhđến Hoài Tứ cắt đường vận lương củaliên quân Ngô-Sở.

Quân Ngô-Sở đánh thành Tuy Dươngđã lâu không hạ được, lại chuyển sangđánh Hạ Ấp, định quyết chiến với chủlực quân Hán. Nhưng Chu Á Phù ra lệnh“cố thủ, không giao chiến”. Mấy ngày sau, quân Ngô-Sở khôngđược tiếp tế lương thực, nhiều lần khiêuchiến, Chu Á Phù đều không lý đến. Ônggiải thích với các tướng: “Nay yếu đạohội quân của các chư hầu đều bị ta ngănchặn, quân Ngô-Sở tiến thoái lưỡng nan,đợi chúng khốn quẫn, ta ắt đánh tan”. Lạitiếp tục cầm cự mấy ngày nữa, quânNgô-Sở hết lương, đói khát, thế là đànhrút lui. Chu Á Phù lập tức phái binh mã tinhnhuệ truy kích đánh liên quân Ngô-Sở

thua to. Ngô vương Lưu Tị lợi dụng đêmtối bỏ chạy. Sở vương Lưu Mậu bị buộcphải tự sát. Trận này có tác dụng quyết định trong việc dẹp yên sự phảnloạn của 7 nước chư hầu. “Quân bàng hữu hiểm trở, hoàngtỉnh, kiêm vi, sơn lâm, ế oái giả, tất cẩnphúc sách chi, thử phục gian chi sở xửdã” Hành quân qua những nơi hai bênsườn có nhiều chỗ hiểm trở, ao hồ, laulách um tùm, cây cối rậm rạp, tất phảithận trọng dò xét, vì đấy là những nơiđịch có thể mai phục.

Hạ Hầu Đôn khinh địch, rơi vào ổphục kích

Thời Hán Hiến đế, mùa thu năm KiếnAn thứ 6 (năm 201), Tào Tháo đánh bạiLưu Bị tại Nhữ Nam. Quân của Lưu Bịkhó bề khôi phục. Lưu Bị dẫn tàn quânchạy về Kinh Châu nương nhờ Lưu Biểu. Lưu Biểu đích thân ra ngoài thành đóntiếp, đãi Lưu Bị như thượng khách, cònnhường cho Lưu Bị đóng quân ở huyệnTân Dã, thường lui tới trò chuyện vớiLưu Bị. Lưu Bị chiêu hiền đãi sĩ. Sau khi đếnKinh Châu không lâu mà hào kiệt lũ lượttới theo, bỉnh lực mạnh dần. Lưu Biểu

thấy vậy rất lo, đề nghị Lưu Bị đi đánhTào Tháo. Lưu Bị vốn nhờ vả người, bấtđắc dĩ phải nghe theo. Tào Tháo nghe tin Lưu Bị tiến công,liền phái các tướng Hạ Hầu Đôn, VuCấm dẫn quân xuống phía nam, đến DiệpDương, thì gặp quân Lưu Bị. Đôi bênchưa giao chiến, Lưu Bị đã rút chạy. HạHầu Đôn đuổi theo đến tận Bắc Vọng,Lưu Bị mới dừng lại, cho một đơn vị nhỏgiao chiến với Hạ Hầu Đôn. Hạ Hầu Đôn thấy Lưu Bị chỉ có mộtnhóm binh mã cũng đòi ngăn trở đại quânmấy vạn của mình thì thập phần khinhthường, thúc quân đánh. Quân Lưu Bịvừa đánh đã rút chạy vào sâu vùng gòđồi Bác Vọng. Hạ Hầu Đôn hạ lệnh đuổi

theo. Phó tướng Lý Điển can: “Lưu Bịchưa đánh đã chạy, e có phục binh.Đường phía trước nhỏ hẹp, cây cối umtùm, ta không nên đuổi theo nữa”. Hạ Hầu Đôn kiêu ngạo đáp: “Lưu Bịdựa dẫm người khác, lực lượng non yếu.Với quân số của hắn dù hắn có mai phục10 phía ta cũng không sợ!”. Nói đoạn,xông lên dẫn đầu quân truy kích. Quân Hạ Hầu Đôn tiến vào đườnghẹp, tốc độ chậm chạp. Hạ Hầu Đôn sợbỏ phí thời gian thì địch chạy thoát, liềnhạ lệnh chặt cây phạt bụi mà tiến chonhanh. Đúng lúc ấy, pháo lệnh nổ vang,một đám phục binh của Lưu Bị từ trongrừng ập ra. Hạ Hầu Đôn mới nghe tiếngpháo lệnh thì giật mình, nhưng thấy phục

binh ít về số lượng, lại toàn những kẻ giàyếu, thì lập tức chỉ huy tinh binh nghênhchiến, chẳng mấy chốc đã đánh cho phụcbinh chạy tán loạn. Hạ Hầu Đôn cười ha hả, bảo cáctướng bên cạnh: “Phục binh của địch chỉlà mấy con muỗi! Chúng ta chẳng cần engại. Hôm nay nếu không đuổi đến TânDã, ta quyết không thu quân !” Trời tối dần, gió ngày càng thổi mạnh.Tướng Lý Điển, Vu Câm đang đi bỗngphát hiện 2 bên đường toàn là bãi lau thìgiật mình kinh sợ, vội chạy tới nói vớiHạ Hầu Đôn: “Quân ta ở trong conđường nhỏ hẹp thế này, hai bên toàn làlau sậy, nếu địch phóng hoả, gặp gió lớnthì làm sao thoát hiểm đây?”

Lúc này Hạ Hầu Đôn mới tỉnh ngộ,vội hạ lệnh gấp rút lui, nhưng đã muộn.Chỉ nghe sau lưng một tiếng thét lớn, lửađã bùng lên thành khối lớn trong bãi lau.Quân Tào người ngựa hỗn loạn, nháonhào bỏ chạy tản ra các phía, lớp bị phụcbinh quân Lưu Bị giết chết, lớp giẫm đạpgiày xéo lên nhau mà chết rất nhiều. Hạ Hầu Đôn vất vả lắm mới vượtđược vòng vây, điểm lại binh mã, thấytổn thất quá nặng, đành rút về HứaXương. “Địch cận nhi tinh giả, thị kỳ hiểmđịa; viễn nhi khiêu chiến giả, dục nhânchi tiến dã; kỳ sở cư dị giả, lợi dã" Địch đến gần mà yên tĩnh là chúng

đã chiếm được địa hình hiểm yếu. Địchở xa mà đến khiêu chiến là muốn dụ tatiến lên. Địch đóng quân ở nơi bằngphẳng là đã chiếm được địa thế thuậnlợi.

Trịnh Trang Công dụ Bắc Nhung rờihiểm địa để tiêu diệt

Thời Xuân Thu, dân tộc thiểu số BắcNhung (hiện cư trú ở Sơn Tây) kiêu dũngthiện chiến, hay đi cướp bóc, các nơi nơinào chúng đến dân chúng đều bị tàn hạinặng nề. Mùa đông năm Lỗ Ổn công thứ chín(năm 714 trước Công Nguyên), đại quânBắc Nhung xâm phạm nước Trịnh, mauchóng vượt Hoàng Hà, tiến xuống phíatây Quản Thành, cách đô thành Tân Trịnhcủa Trịnh chỉ còn trăm dặm. Từ vua quan đến thứ dân nước Trịnhđều chân động. Trịnh Trang công quyết

định đích thân đem quân đi đánh giặc.Vua hỏi quần thần văn võ: “Quân BắcNhung giỏi về đánh bộ, quân ta giỏi vềxa chiến, nay địch đã chiếm địa hình cólợi, chiến xa của quân ta không có đấtdụng võ, quả nhân lại lo địch đánh lénvào chiến xa của quân ta, các khanh cókế gì chăng?” Các tướng không ai nghĩ được cáchgì. Con trai thứ của Trang công là côngtử Đột hiểu khá rõ về đặc điểm của quânBắc Nhung liền nói: “Con có cách làmcho địch phải lui quân”. Trang công nghe công tử Đột phântích và nêu kế sách thì tán thưởng và cholàm theo. Quân Trịnh phái 1 đội cảm tửquân đi tiên phong, không dùng xe, tới

khiêu chiến. Quân Bắc Nhung hạ trại dựavào thế núi, không ra đánh. Quân Trịnhcứ thế chửi bới thậm tệ. Địch chịu khôngnổi, cuối cùng đem quân ra đánh nhưngquân Trịnh vừa đánh vừa rút, cố ý vứt bỏnhiều của cải. Quân Bắc Nhung vốn lỗmãng, tham lam, ít mưu lược, thấy thắngthì vừa đuổi theo vừa tranh nhau cướpcủa. Quân Trịnh đã bố trí phục binh ở 3nơi, chờ địch sa lưới. Quân Bắc Nhungđã sa vào trận địa phục binh thứ 1, bị lửthương vô số. Chủ lực đành tiếp tục xôngtới, lại sa vào trận địa phục binh thứ hai,cuộc chiến diễn ra ác liệt. Cánh quânvượt lên trước lại sa vào trận địa phụckích thứ 3 của quân Trịnh. Nơi đây địa

thế bằng phẳng, chiến xa của quân Trịnhphát huy hết tác dụng, bao vây chặt quânđịch. Quân Bắc Nhung phải liều chết phávây không nổi, cuối cùng toàn bộ tiềnquân bị tiêu diệt. Hậu quân Bắc Nhungthấy tiền quân đã bị tiêu diệt, vội vã tháolui. Quân Trịnh không đuổi theo nữa, kéoquân khải hoàn. Trận này dựa theo mưu kế của công tửĐột, dụ địch rời khỏi địa hình hiểm yếumà giành toàn thắng. Trịnh Trang côngmở tiệc ăn mừng, trọng thưởng công tửĐột và các tướng có công. Công tử Độtsau đó được kế vị, trở thành Trịnh Lịchcông. “Từ ti nhi ích bị giả, tiến dã”

Sứ giả của địch nói năng khiêmnhường, địch lại tăng cường chuẩn bị,tức là địch sắp tấn công.

Triệu Nguyên Ngô viết thư khiêmnhường, dụ địch mà tiêu diệt

Thời Bắc Tống, năm Tống Nhân TôngBảo Nguyên thứ 1 (năm 1038), tháng 10,Triệu Nguyên Ngô (còn có tên là LýNguyên Ngô) tự xưng là chúa nước ĐạiHạ (sử gọi là Tây Hạ), không ngừngchiêu nạp nhân tài, thôn tính các bộ lạclân cận, ra sức mở rộng lãnh địa. Năm 1044, Liêu (nguyên là KhiếtĐan, từ năm 947 đổi thành Liêu) có mộtbộ lạc gồm 800 hộ phản Liêu đi theo TâyHạ. Chúa Liêu là Gia Luật Tông Chânphái sứ giả sang Tây Hạ đòi TriệuNguyên Ngô trả lại. Triệu Nguyên Ngô

cự tuyệt. Chúa Liêu cả giận, lệnh cho Thiên tếvương Gia Luật Trọng Nguyên đem 7000kỵ binh, Hàn quốc vương Tiêu Huệ đem6 vạn quân từ hai phía nam bắc đánh TâyHạ. Chúa Liêu thân chinh dẫn 10 vạnquân rời thành Kim Túc (trên đất MôngCổ), 3 đạo quân chia nhau vượt HoàngHà tiến vào đất Hạ. Triệu Nguyên Ngô thấy quân Liêuhung mãnh, đầu tiên dẫn quân đánh đạoquân phía bắc của Tiêu Huệ. Đôi bênđánh nhau to tại Lan Sơn. Quân Hạ thua,phải rút chạy, quân Liêu đuổi theo đếnhơn 400 dặm. Triệu Nguyên Ngô thấykhó thắng địch, bèn phái sứ giả đem thưcầu hoà sang đại doanh của Tiêu Huệ.

Đồng thời hạ lệnh chuyển gấp lương thựcđi xa, đốt cháy các đồng cỏ xung quanh,tiếp tục rút thêm hơn mười dặm. Tiêu Huệ nhận thư, thấy lời lẽ TriệuNguyên Ngô khiêm nhường: “Quân Hạđánh liền mấy trận đều thua, không cònkhả năng tái chiến, những mong Hànquốc vương chấp nhận bãi chiến nghịhoà”. Tiêu Huệ đọc xong thì ngửa mặtcười, rồi sầm mặt nói với sứ giả: “Hômnay mới đến cầu hoà thì đã quá muộn”. Tiêu Huệ lập tức hạ lệnh tiến thẳngđến đại doanh quân Hạ, chỉ thấy doanhtrại trống không, xung quanh mù mịt khói,liền thúc quân đuổi tiếp. Triệu Nguyên Ngô thấy quân Liêu

đuổi tới, lại lùi thêm mười dặm và cũngnhư lần trước, không để lại một đấulương, một ngọn cỏ. Cứ thế kéo dài hàngtrăm dặm, quân Liêu cứ đuổi, ngườikhông có lương ăn, ngựa không còn cỏgặm, mệt vô cùng. Tiêu Huệ đang địnhlui về, thì quân Tây Hạ đột nhiên tràn tớinhư triều dâng. Quân Liêu hết sức chiếnđấu, bị thua to. Quân Tây Hạ thừa thắngtập kích và đánh thắng cả hai đạo quânLiêu khác. Chúa Liêu chỉ còn vài kỵ binhhộ vệ chạy trốn. “Từ cương nhi tiến khu giả, thoáidã” Sứ giả địch nói cứng, lại làm bộ tiếnlên, tức là địch chuẩn bị rút lui.

Lục Tốn rút quân, không mất 1người lính

Đầu năm Đông Ngô- Gia Hoà thứ ba(năm 234), Gia Cát Lượng của Tây Thụctrước khi tiến quân ra Kỳ Sơn lần thứnăm, đã cử người sang Đông Ngô liênhợp với Tôn Quyền cùng đánh Nguỵ.Tháng 5, Tôn Quyền phái Lục Tốn và đạitướng Gia Cát Cẩn đem hơn một vạn thủybinh tiến công Nang Dương. Tôn Quyềnđích thân chỉ huy 10 vạn đại quân tiếnđánh Tân Thành, Hợp Phì, đóng trại thủyquân ở cửa Sào Hồ, phía nam Hợp Phì. Nguỵ Minh đế Tào Duệ, đối phó vớiliên quân Ngô- Thục, áp dụng phương

châm đánh phía đông, thủ phía tây, thânchinh dẫn đại quân tới Hợp Phì đánhnhau với chủ lực quân Ngô. Tháng 7, quân Nguỵ đột ngột kéo tớicửa Sào Hồ ở phía nam Hợp Phì. TônQuyền không ngờ chủ lực quân Tào lạivây đánh Hợp Phì, bèn nghênh chiến.Tướng Nguỵ Mãn Sủng đốt cháy chiếnthuyền và công cụ quân Ngô, giếl chếtđại tướng Ngô là Tôn Thái. Quân Ngôthua to. Lục Tốn nghe tin thua trận Hợp Phì,liền phái Hàn Biển đem thư xin TônQuyền chỉ thị. Hàn Biển bị quân Nguỵbắt được giữa đường. Gia Cát cẩn đangtrên đường tới Nang Dương hội quân vớiLục Tốn thì được tin đạo quân của Tôn

Quyền bại trận, người đưa thư Lục Tốnbị quân Nguỵ bắt giữ, vô cùng kinh hãi,liền cử người mang thư tới Lục Tốn đềnghị rút quân. Lục Tốn xem xong thư của Gia CátCẩn thì không trả lời, lại sai quân sĩ lênbờ trồng rau, trồng đậu và gọi tùy tướngvào chơi cờ với mình, thái độ ung dungnhư không. Người đưa thư trở về nói lại với GiaCát Cẩn. Gia Cát Cẩn tuy biết Lục Tốnđa mưu túc trí, nhất định đã có chủ ýriêng, song vì tình hình khẩn trương nênkhông yên tâm, bèn đích thân tới gặp LụcTốn. Cẩn hỏi: “Nay chúa công đã luiquân, quân địch lại bắt giữ Hàn Biển, ắtsẽ dốc toàn lực đối phó với chúng ta.

Vậy tướng quân có diệu kế gì chăng? ” Lục Tốn đáp: “Thư ta viết đã bị quânNguỵ bắt được, kế hoạch của quân ta đãbị lộ. Địch tất nhiên đã chuẩn bị đối phó,nếu ta xuất chiến, khó thắng. Ông đề nghịrút quân là đúng”. Cẩn hỏi: “Vậy sao tướng quân khôngmau đi chuyển, lại án binh bất động?”.Lục Tốn cười đáp: “Hiện địch mạnh tayếu, không nên nói rút là rút luôn, nhưthế địch sẽ cho rằng ta sợ, thừa cơ đuổitheo chém giết, quân ta ắt thảm bại. Ôngcó thể bí mật tổ chức rút quân, còn ta...”đoạn ghé tai Cẩn thấp giọng một hồi. Gia Cát Cẩn cáo từ rồi, Lục Tốn lạiung dung cho quân sĩ rời thuyền lên bờ,

tiến về phía Nang Dương và tung tin sẽđánh Nang Thành. Quân Nguỵ vốn biết Lục Tốn túc tríđa mưu, anh dũng thiện chiến, nay nghenói Lục Tốn đã điều quân đánh NangDương, liền tập trung binh lực, chuẩn bịnghênh chiến với quân Ngô ở bên ngoàithành Nang Dương. Trong quân Nguỵ có một vài tướngnghi ngờ Lục Tốn không thật sự đánhNang Dương. Nhưng họ nghe thám mãbáo cáo rằng Lục Tốn cho quân trồngrau, đậu bên bờ sông, chứ không có ý rútquân, nên cũng tin Lục Tốn quả thật sẽđánh Nang Dương. Khi quân Nguỵ đã tập trung cả ở Nang

Dương chuẩn bị nghênh chiến, thì quânNgô tiến đến nửa đường đột nhiên đượclệnh quay ngược lại, tiền quân trở thànhhậu quân, lặng lẽ rút về phía thủy trại củaGia Cát Cẩn. Lục Tốn về đến thủy trạiGia Cát Cẩn thì ở đây đã chuẩn bị sẵnthuyền bè. Quân lập tức lên thuyền antoàn rút hết về Giang Đông. Quân Nguỵ khi biết bị lừa, phái quânđuổi theo, thì quân Ngô của Lục Tốn đãđi xa, không mất 1 người lính. QuânNguỵ thán phục diệu kế của đốỉ phương. “Vô ước nhi thỉnh hoà giả, mưu dã” Địch chưa thua mà tới cầu hoà, tứclà có âm mưu.

Lý Cử trá hàng, đánh bại LưuSướng

Năm Đông Tấn Nguyên đế Kiến Võthứ 1 (năm 317), Lưu Thông lệnh cho emlà Lưu Sướng đem 3 vạn quân đánhHuỳnh Dương là đất của Tấn (huyệnHuỳnh Dương,tỉnh Hà Nam). Thái thú Huỳnh Dương là Lý Cử dũngcảm, mưu lược, thường lấy ít thắngnhiều, được Tấn Nguyên đế phong làmQuán quân tướng quân. Lúc này Lý Cửđóng quân ở Tân Trịnh Hà Nam, đượclệnh chống lại quân Lưu Sướng. Quân Lưu Sướng tiến đến thành cũcủa Hàn vương thì hạ trại, cách đại

doanh của Lý Cử 7 dặm, rồi phái sứ giảsang chiêu hàng Lý Cử. Đại quân Lưu Sướng kéo đến bất ngờ,Lý Cử chưa kịp chuẩn bị, nay quân TiềnTriệu chiêu hàng, Lý Cử liền tương kếtựu kế, phái sứ giả sang tỏ ý đầu hàng,đồng thời hạ lệnh tập trung quân tinhnhuệ đợi lệnh,chỉ để những binh sĩ giàyếu ở lại giữ doanh trại. Ngoài ra cònchọn rượu ngon, bò dê béo sang tặng LưuSướng. Lưu Sướng nhận lễ vật, tin Lý cửkhông có khả năng chống đỡ, nên khôngphòng bị gì. Tối hôm ấy, trong trại giếtdê bò đãi tiệc toàn quân. Tướng sĩ thấykhông đánh mà thắng đều hoan hỉ múa hátvà uống rượu thoả thích.

Lý Cử thấy địch trúng kế, liền triệutập tinh binh và động viên họ tiến đánhđêm nay. Tướng sĩ thấy quân mình ít ỏiso với địch, đều lộ vẻ lo sợ. Lý Cử liềndẫn các tướng sĩ đến trước ngôi miếu thờTử Sản, một chính khách lừng danh thờiXuân Thu, mà nghe đồn là vô cùng linhthiêng. Lý Cử đã bí mật dặn dò tùy tướngQuách Tụng và thầy đồng cốt từ trước.Quách Tụng liền khấn: “Ngài từng phò tánước Trịnh, khiến các loài ác điểu khôngdám kêu loạn, kẻ địch bạo tàn không thểxâm phạm biên cương nước Trịnh mộtbước. Kính xin Ngài chỉ bảo cho chứngcon biết làm thế nào thắng địch trậnnày!”. Thầy đồng cốt liền phán: “Thầnlinh bảo rằng Ngài sẽ lập tức cho thần

binh đi giúp cùng”. Tướng sĩ nghe đồng cốt nói được thầnbinh cùng giúp thì hăng hái hẳn lên. LýCử chọn 1000 dũng sĩ do Quách Tụngchỉ huy nhân đêm tối bí mật tới đạidoanh Lưu Sướng. Khi họ xông vào trạigiặc chém giết, tướng sĩ của Lưu Sướngvẫn chưa tỉnh rượu. Quân Tấn như đi vàochỗ không người, tiêu diệt mấy ngàn tênđịch. Lưu Sướng chạy thoát ra ngoài hạlệnh cho bọn còn lại rút lui. Lúc này viện binh Đông Tấn do Tháithú Hà Nội là Quách Hiến chỉ huy cũngvừa kéo đến. Lý Cử chia binh 3 đạo đuổiđịch, đại thắng trở về. “Bán tiến bán thoái giả, dụ dã”

Nửa tiến nửa lui là địch muốn dụquân ta.

Triệu Phạm, Triệu Quỳ dụ Lý Toàntiến ra mà tiêu diệt

Thời Nam Tống, năm Bảo Khánh thứ3 ( năm 1227), thủ lĩnh nghĩa quân LýToàn đầu hàng quân Mông cổ. Đại tướngMông Cổ phái Lý Toàn xuống phía namđánh Tống. Lý Toàn dùng binh phụcMông cổ, dẫn quân tới Sở Châu. Tháng1/1230 (năm Thiệu Định thứ 3), Lý Toànbất ngờ đem quân từ Sở Châu tiến đánhDương Châu. Tướng nhà Tống là Triệu Phạm hẹnvới em là Triệu Qùy điều một vạn bốnngàn quân tới Dương Châu cùng chốngLý Toàn. Lý Toàn không hạ được thành,

tùy tướng Tôn Hùng đề nghị: “Trongthành rất ít lương thực, nếu ta dựng lũyđất bao vây, thì sau một thời gian trongthành sẽ chết đói”. Lý Toàn nghe theo, liền bắt mấy chụcvạn nông dân quanh vùng cùng với quânlính đắp lũy, đào hồ quanh thành, để cắtđứt mọi tiếp tế của quân Tống trongthành. Triệu Phạm và Triệu Qùy nhận ra ýđồ của địch, liền quyết định dẫn quân rađánh ban đêm. Lý Toàn không kịp đềphòng, bị thương vong rất nặng, bèn dồnquân đóng ở sau dải lũy đất phía tây bắcthành Dương Châu, chỉ để vây chứ khôngđánh vào thành.

Hai anh em họ Triệu bàn nhau: “LýToàn cố thủ chứ không đánh là định đểquân ta chết đói. Nếu ta đem quân rađánh rồi giả thua, hắn nhất định sẽ đuổitheo...” Thế là Triệu Phạm phái tùy tướng LýHổ dẫn kị binh mai phục ở bên thành, tựmình đem bộ binh tới dụ địch. Lý Toànquả nhiên đem mấy ngàn bộ binh xuấtchiến. Triệu Phạm vờ thua, rút chạy. LýToàn đuổi đến bên thành, thì đột nhiên kỵbinh phục sẵn đổ ra, tên bắn như mưa,quân Lý Toàn bị thương vong nặng. Quâncủa Lý Toàn từ phía tây bắc vội đến chiviện, bị hai anh em họ Triệu từ trongthành xông ra đánh quyết liệt, TriệuPhạm lại phái Lý Hổ dẫn năm trăm kỵ

binh đánh vào phía sau quân Lý Toàn.Trận đánh diễn ra từ sáng đến chiều thìquân Lý Toàn đại bại. Tốỉ hôm ấy, trinh sát của Triệu Phạmthấy Lý Toàn mở tiệc ăn uống ở phía tâybắc thành. Anh em họ Triệu bàn nhau, lợidụng sự khinh địch của đối phương, lạiđem quân tiếu đánh. Sáng hôm sau, TriệuPhạm và Triệu Quy dẫn mấy ngàn quântinh nhuệ giương cờ tiến về phía tây, cốtcho Lý Toàn nhìn thấy, Lý Toàn liền nóivới thuộc hạ bằng giọng tự tin: “Hãy xemta tiêu diệt sạch quân Tống cho coi!”.Đoạn dẫn quân xông tới. Đôi bên đánhnhau kịch liệt. Nhưng quân Tống dũngmãnh hơn hẳn trước. Lý Toàn không địchnổi, định trở lại lũy đất, thì lúc này Lý

Hổ đã chặn mất đường về. Lý Toàn đànhđem vài chục kỵ binh chạy về phía bắc. Triệu Qùy dẫn kỵ binh đuổi gấp đếnkhu vực ao hồ mà Lý Toàn đào ngàytrước. Say nhiều ngày nắng, nước cạnhết, trên mặt ao hồ là bùn khô, nhưng bêndưới là bùn nhão. Mấy chục kỵ binh LýToàn sa xuống đó, lội bì bõm trong bùn.Quân Triệu Qùy đuổi tới nơi giết và bắtsống toàn bộ. “Điểu tập giả, hư dã; dạ huyên giả,khủng dã; quân nhiễu giả, tướng bấttrọng dã; tinh kỳ động giả, loạn dã; lạinộ giả, quyện dã; túc ma nhục thực,quân vô huyền phẫu; bất phản kỳ xágiả, cùng khẩu dã ”.

Chim chóc đậu trên doanh trại địchlà doanh trại bỏ trống. Đang đêm địchhốt hoảng gọi nhau là hiểu hiện hoảngsợ. Quân lính trong doanh trại nhiễuloạn là tướng địch không uy nghiêm.Cờ xí ngả nghiêng lộn xộn là đội ngũquân địch đã rốì loạn. Quan quân dễnổi giận là toàn quân đã mệt mỏi. Dùnglương thực cho ngựa ăn, giết ngựa ănthịt, thu dọn dụng cụ nấu ăn, línhkhông trỏ về trại, là địch đã khốn cùng,định liều chết phá vây.

Khích Chí giỏi quan sát, thấy đượcthời cơ tiến công

Tháng 4 năm Chu Doãn vương thứ 11(năm 575 trước Công Nguyên), Tấn Lịchcông muốn tranh bá chủ Trung Nguyênvới Sở, bèn đem 500 chiến xa, 5 vạnquân vượt Hoàng Hà tiến xuống phíanam, về phía Yên Lăng (tây bắc YênLăng, tỉnh Hà Nam), lấy danh nghĩa diệtTrịnh, mục đích là đánh Sở. Trước khi xuất phát, Tấn Lịch côngliên hợp với 4 nước Tề, Lỗ, Vệ, Tốngcùng kéo quân đến Yên Lăng hiệp trợvới Tấn, nhưng quân 4 nước kia đềuchậm, nên quân Tấn hạ trại ở Yên Lăng

để chờ. Sở Cộng vương nghe tin Tấn xuấtbinh, vội cất binh tiến lên phía bắc cứuTrịnh. Liên quân Sở —Trịnh cộng lại có530 chiếc xe và 9 vạn 3 ngàn tướng sĩ.Sở Cộng vương muốn nhân lúc quân bốnnước kia chưa tới, đánh bại quân Tấntrước, bèn hạ lệnh bày trận sát với doanhtrại quân Tấn. Tấn Lịch công cùng các tướng lên đàiquan sát quân Sở bày trận. Có tướng chủtrương: hiện tại địch đông ta ít, hãy cốthủ chưa giao chiến, chờ quân 4 nước kiatới hãy cùng đánh. Tướng chỉ huy trungquân là Loan Thư cho rằng sĩ khí quânSở -Trịnh đang hăng, 3 ngày sau ắt giảmsút, đợi quân 4 nước kia tới mà đánh thì

chắc thắng. Phó tướng Khích Chí sau khi quan sátkỹ thế trận của địch, nói: “Theo thầnnghĩ, quân địch có sáu điểm yếu khókhắc phục. Do đó thần cho rằng nên lậptức tiến công đánh bại đối phương”. Tấn Lịch công và các tướng đều nghe.Khích Chí nói: “Xin hãy nhìn! Thứ nhất,quân Sở có nhiều lính già, lính già thìkhông thiện chiến. Thứ hai, quân Trịnhbày trận rối loạn, chứng tỏ chưa đượcluyện tập, thiếu kỷ luật. Thứ ba, quân sĩđôi phương lớn tiếng cãi cọ nhau, khôngcó thể thống...”. Tấn Lịch công cảm thấyKhích Chí có lý, Khích Chí nói tiếp:“Quân hai nước cứ ngó lẫn nhau, khôngcó dũng khí lâm trận. Chẳng những quân

2 nước ấy sẽ không phối hợp với nhau,mà ngay trong nội bộ quân Sở, 2 tướngchỉ huy trung quân và tả quân cũng hiềmkhích nhau...” Tấn Lịch công và các tướng tán đồngcách phân tích của Khích Chí và quyếtđịnh lập tức tấn công. Lúc này, 1 tướngSở sang hàng Tấn đang đứng phía sauTấn Lịch công, vốn nắm vững tình hìnhquân Sở, liền nói thêm: “Bộ phận tinhnhuệ của quân Sở là ở trung quân. Nếu tađánh tả quân và hữu quân trước, rồi hãyđánh trung quân, thì chắc thắng”. TấnLịch công nghe theo. Loan Thư hạ lệnhtập trung lực lượng tinh nhuệ đánh hữuquân Sở cùng quân Trịnh. Đang lúc tiếncông, chiến xa của Tấn Lịch công bỗng

bị sa xuống bùn lầy. Loan Thư thấy vậyvội tiến lại để mời nhà vua chuyển sangchiến xa của mình. Con trai của LoanThư là Loan Châm lớn tiếng trách cha:“Trọng trách của cha là chỉ huy toàn quân, hácó thể xao lãng!”. Loan Thư tỉnh ngộ,liền tiếp tục lo chỉ huy đại quân tiếncông. Sở Cộng vương thấy Tấn Lịch công bịsa lầy trong bùn, liền dẫn quân xông tớiđịnh bắt sống, Tướng Nguỵ Kỵ của Tấnvội giương cung bắn Sở Cộng vương, SởCộng vương bị trúng tên vào măt trái,nén đau nhổ mũi tên, bật luôn cả con mắtra. Lúc này chiến xa của Tấn Lịch côngcũng đã thoát khỏi sa lầy, nhà vua hạ lệnh

đuổi theo Sở Cộng vương. Quân Sở haytin vua Sở bị thương thì lo sợ, lại thấyquân Tấn tràn đến như sóng biển thìtưởng rằng quân của các nước khác đãtới, nên lập tức rối loạn, thua chạy về bờnam sông Dĩnh. Nguyên soái trung quân của Sở là TửPhản chỉnh đốn xong đội ngũ, chuẩn bịđể sớm mai tái chiến, liền uống rượu mộtmình để giải sầu. Ban đêm, Sở Cộngvương triệu tập các tướng lại bàn chiếnsự, Tử Phản say rượu chưa tỉnh nênkhông đến được. Sở Cộng vương thấynguyên soái còn như vậy, liền quyết địnhlui quân ngay trong đêm. Hôm sau, quân Tân tiến đến thì thấytrong doanh trại quân Sở còn bỏ lại rất

nhiều lương thực, của cải không mang đikịp. Tấn Lịch công liền hạ lệnh mở tiệccùng mừng công ngay trong doanh trạiquân Sở. Quân Tấn nghỉ ngơi 3 ngày rồi kéoquân về nước. Trong chiến dịch nàytướng Khích Chí có tài quan sát; TấnLịch công biết chớp thời cơ xuất kích,mặc dù liên quân bốn nước kia chưa tớicuối cùng vẫn lấy ít thắng nhiều, đánhbại Sở hùng mạnh, khiến chư hầu báiphục, củng cố địa vị bá chủ của Tấn ởTrung Nguyên. “Lai ủy tạ giả, dục hưu tức dã” Phái sứ giả đến tặng quà và nóinăng mềm mỏng, là địch muốn ngưng

chiến.

Thượng Tỳ Tỳ trước theo sauchống, thắng địch

Thời Đường Võ Tông, năm HộiXương thứ hai (năm 842), chúa ThổPhiên là Đạt Ma chết. Đạt Ma không cócon trai. Ái phi của Đại Ma họ Lâm lậpđứa cháu 3 tuổi của mình là Khất Ly Hồlên ngôi, toàn hộ quyền bính đều do Lâmthị nắm giữ. Thừa tướng Kết Đô vào gặp Khất LyHồ không chịu hành lễ, nói: “Hoàng tôncòn nhiều người, nay lập người khác họlên ngôi thì ai chịu tuân lệnh đây?” Nóiđoạn khóc ầm lên và bỏ ra. Lâm thị đưamắt cho tả hữu, chúng liền đuổi theo bắt

Kết Đô lại, đem chém đầu. Luận Khủng Nhiệt là Thảo lục sứ ởLạc Môn Xuyên nghe tin ấy liền xưnglàm tướng quốc, liên minh với Tiết độ sứThanh Hải, cất quân chống Lâm thị, gọiquân mình là nghĩa binh, thực tế muốncướp ngôi. Tướng quốc Thổ Phiên là Thượng TưLa đem quân đánh với Luận Khủng Nhiệtở Vị Châu, bị thua. Luận Khủng Nhiệtchiếm Vị Châu. Tiết độ sứ Thiện Châu của Thổ Phiênlà Thượng Tỳ Tỳ hay chữ, giỏi mưulược, trí dũng, biết cách cầm quân. LuậnKhủng Nhiệt sợ Thượng Tỳ Tỳ đánh vàohậu phương của y, liền quyết định trước

hết hãy tiêu diệt Thượng Tỳ Tỳ. Tháng 6 năm Đường Hội Xương thứba, Luận Khủng Nhiệt dẫn quân đánhThiện Châu. Khi quân đến Trấn Tây, độtnhiên cuồng phong nổi lên, sấm chớp ghêgớm, binh sĩ khó bề hành tiến. Đột nhiênmột lằn chớp loé, đồng cỏ bốc cháy, mấychục người và mấy trăm ngựa, cừu bị sétđánh hoặc bị chết cháy. Luận KhủngNhiệt sợ hãi, không dám tiếp tục tiếnquân. Thượng Tỳ Tỳ nghe tin đó, nói vớithuộc hạ: “Luận Khủng Nhiệt kéo quântới đánh, hắn coi chúng ta như cỏ rác,không chịu nổi một đòn của chúng. Naygặp thiên tai không dám tiến nữa. Chúngta nên giả hộ hàng phục cho chúng kiêu

ngạo mà không đề phòng, chúng ta cóthời gian xây dựng lực lượng, chờ thờicơ hành động”. Thuộc hạ nghe vậy đềután đồng. Thế là Thượng Tỳ Tỳ phái ngườimang nhiều lễ vật, dê cừu đến tặng chođịch. Thượng Tỳ Tỳ còn viết thư gửiLuận Khủng Nhiệt: “Tướng quốc đemquân tiêu trừ quốc nạn, chỉ cần cử mộtngười đem thư đi là đủ để ai cũng phảituân theo, hà tất tướng quốc phải thânchinh vất vả, kẻ hèn này chỉ biết dăm bachữ, những mong được sống yên lành nơithôn dã”. Luận Khủng Nhiệt thấy tặng phẩm vàđọc lời lẽ trong thư thì hoan hỉ, đưa thưcho thuộc hạ xem và nói: “Thượng Tỳ Tỳ

chỉ là gã thư sinh đâu biết cầm quân đánhtrận. Đợi ta làm vua, ta sẽ cho hắn 1chức quan là yên”. Đoạn viết thư trả lờikhen ngợi Thượng Tỳ Tỳ, rồi yên tâm rútquân. Thượng Tỳ Tỳ biết Luận Khủng Nhiệttrúng kế, vỗ đùi cười: “Thổ Phiên chúngta nếu không có chúa, thì qui thuận nhàĐường , chứ khi nào lại thần phục hạngdê chó như hắn!”. Thượng Tỳ Tỳ dùng thời gian batháng để chiêu mộ binh mã và chuẩn bịmọi mặt. Đến tháng 9, cử 2 tướng BàngKết Tâm và Mãnh La Tiết đem 5 vạn tinhbinh bất ngờ tấn công Đại Hạ Xuyên, làđại doanh của Luận Khủng Nhiệt.

Đại quân đến phía nam Đạt Hà Châu,thì Mãnh La Tiết dẫn bốn vạn quân maiphục trong hẻm núi, Bàng Kết Tâm dẫn 1vạn quân mai phục trong rừng liễu, phái1000 kị binh lên núi phóng tên vào trongthành. Các mũi tên có gài thư lăng mạLuận Khủng Nhiệt. Luận Khủng Nhiệt cả giận, lập tức chỉhuy mấy vạn binh mã xông ra đuổi đánh,đến sát rừng liễu thì bị quân Bàng KếtTâm ngăn chặn, thương vong không ít.Sau một hồi giao chiến, Bàng Kết Tâmgiả bộ chống không nổi, liền chạy. LuậnKhủng Nhiệt đuổi ngót chục dặm vàohẻm núi. Đột nhiên phục binh tứ phíatràn ra, tiếng hò hét chém giết vang độngmột góc trời. Quân Luận Khủng Nhiệt bị

chia cắt thành nhiều đoạn, hỗn loạn. Đúng lúc ấy trong hẻm núi bỗng nổigió lớn, đá lở rào rào, nước khe tràn ralênh láng, quân Luận Khủng Nhiệt đứa bịgiết, đứa chết đuối, thây phơi ngổnngang. Chỉ còn mười mấy tướng sĩ hộ vệLuận Khủng Nhiệt chạy khỏi hẻm núi, lạibị phục binh phục kích, cuối còng, chỉcòn một mình Luận Khủng Nhiệt phóngngựa chạy thoát. “Bình phi đa ích, duy vô võ tiến, túcdĩ tịnh lực, liệu địch, thủ nhân nhi dĩ.Phù duy vô lự nhi dị địch giả, tất cầm ưnhân ” Đánh trận không cốt ở quân đông,không nên khinh địch tiến liều, mà cần

tập trung lực lượng, phán đoán tìnhhình, tranh thủ sự tín nhiệm và ủng hộcủa cấp dưới là đủ. Kẻ đã không nhìnxa trông rộng, lại khinh địch, thì ắt sẽbị bắt làm tù binh.

Tiêu Huệ khinh địch, mất hết quân

Tháng Giêng năm Liêu Trọng Hi thứ17 (năm 1048), Tây Hạ vương TriệuNguyên Ngô qua đời, Liêu chúa phái sứgiả sang phân ưu. Sứ giả trở về báo lạirằng sau khi Nguyên Ngô chết, con làLượng Tộ mới lên hai, toàn bộ quyềnhành nằm trong tay Thái hậu và thân tộc,các tướng bất hoà. Liêu chúa Gia Luật Tông Chân nghevậy, cho rằng đây là thời cơ tiến côngTây Hạ, cấp tốc điều động binh mãchuẩn bị. Tháng 6,7 năm sau, quân Liêu chialàm ba đạo: Hàn quốc vương Tiêu Huệ

chỉ huy Nam lộ quân, Đô thống Gia LuậtĐạt Hoà Khắc chỉ huy Bắc lộ quân, Liêuchúa thân chinh dẫn Trung lộ quân, saiBắc viện đại vương Gia Luật Nhân Tiênlàm tiên phong, lần lượt tiến sang TâyHạ. Nam lộ quân của Tiêu Huệ có nhiềuchiến hạm và thuyền lương kéo dài hàngtrăm dặm, khí thế ghê gớm. Tiêu Huệ là lão tướng của Liêu, từngtrải trăm trận, lập nhiều chiến công. 5năm trước, vì khinh địch tiến quá sâuvào Tây Hạ. Tiêu Huệ đã bị thất bại. Lầnnày Tiêu Huệ phân tích tình hình, chorằng vua Tây Hạ mới 2 tuổi, quyền bínhở cả trong tay một người đàn bà, đạiquân Liêu chỉ cần qua biên giới là Tây

Hạ sẽ phải đầu hàng. Quân Liêu tiến vào đất Tây Hạ mấychục dặm, vẫn không thấy bóng dáng đốiphương đâu. Tiêu Huệ sinh nghi, pháimột tiểu đội đi trước trinh sát. Trinh sátlâu không về. Tiêu Huệ nóng ruột, hạlệnh cho quân đội cứ tiến. Lúc này chiếnmã phải dùng để kéo xe lương, kỵ binhphải đi bộ, hoàn toàn không chuẩn bị đểtác chiến. Thuộc hạ thấy tình hình đó liềnnói với Tiêu Huệ: “Quân ta từ xa kéođến, chưa biết bố phòng của địch ra sao,thì không nên tiến sâu, mà nên hạ trại, đềphòng bất trắc”. Tiêu Huệ cười: “Các ngươi nghĩ quákỹ! Đại quân ta tiến đến, Lượng Tộ ắt sẽthân chinh ra tiếp rước xa giá của Liêu

chúa vào thành, há còn thời gian đón ta!Tự dưng hạ trại đề phòng làm gì cho tốncông vô ích! ”, đoạn lệnh tiếp tục tiếnquân. Nào ngờ Tây Hạ nghe tin quân Liêuxâm nhập, đã đem quân bố trí ở nhữngnơi hiểm yếu chờ đợi quân địch, sẵnsàng đón đánh. Trung lộ quân của Liêu chúa Gia LuậtTông Chân sau khi vượt sông, không gặpđịch thủ, đã rút quân về. Tiêu Huệ khôngbiết, cứ thế thúc quân tiến tới. Hôm đó quân Tiêu Huệ vừa hạ trại,chưa kịp bố phòng, đã được trinh sát phibáo: “Phía trước có đại quân địch ...”Tiêu Huệ không tin, cho rằng tên lính kia

nói bậy làm rối lòng quân, định quát đemchém, thì lúc ấy tiếng trống trận và hòreo của quân Tây Hạ đã vọng tới. Trongphút chốc, kỵ binh Tây Hạ như mãnh hổxông vào đàn dê, quân Liêu hốt hoảngứng chiến, không kịp mặc áo giáp. Nhiềutướng sĩ chỉ kịp lên ngựa bỏ chạy. QuânTây Hạ bắn tên theo như mưa. Đượe mấychục dũng sĩ hộ vệ, Tiêu Huệ mới chạythoát. Tiêu Huệ thu thập tàn quân, thấychỉ còn non nửa, con trai của Tiêu Huệtử trận. Tiêu Huệ ỷ thế quân đông, khôngđoán đúng tình hình, lặp lại sai lầm chủquan khinh địch 5 năm trước. “Lệnh chi dĩ văn, tề chi dĩ võ, thị vịtất thủ ” Phải mềm mỏng, độ lượng để làm

cho quân sĩ đồng lòng; dùng quân phápnghiêm minh để làm cho quân sĩ chỉnhtề nhất trí, thì mới có thể khiến họ kínhsợ và phục tùng.

Thích Tục Quang chọn kỹ, luyệnnghiêm, quân độí tinh nhuệ

Cuối thời kỳ Minh Gia Tĩnh, miềnduyên hải đông nam phòng vệ lỏng lẻo,binh lính thiếu hụt, giặc Oa (hải tặcNhật) thừa cơ xâm nhập. Vùng duyên hảiGiang Chiết giàu có luôn bị giặc Oacướp bóc, hàng chục vạn dân bị thiệt hại,nơm nớp lo sợ. Triều Minh từng phái quân đánh vàosào huyệt giặc Oa, cũng có trận thắng,nhưng vì Minh Thế Tông Chu Hậu Thôngu mê, lẫn lộn phải trái, giết oan người cócông chống giặc Oa, nên bọn hào lý địaphương câu kết với giặc Oa làm hại dân

chúng, tai họa càng trầm trọng. Năm Gia Tĩnh thứ 34 (năm 1555),triều đình cử Thích Tục Quang làm Thamtướng, chỉ huy quân vụ ba phủ Ninh Ba,Thiệu Hưng và Đài Châu (nay là LâmHải). Quân do Thích Tục Quang chỉ huyđược điều từ Sơn Đông, Hà Bắc, QuảngTây tới, kỷ luật lỏng lẻo, kém năng lựctác chiến, nghe giặc đến đã khiếp sợ,nhưng với dân thì lại ác như lang sói. Thích Tục Quang đau xót trước sự hủhại của quan quân, xin thượng cấp chochọn 3000 tráng sĩ để luyện binh. Nămlần bảy lượt đề xuất mới được Tổng đốcHồ Tôn Hiến chấp thuận vào năm 1559.

Tháng 9 năm đó, Thích Tục Quangđến vùng Nghĩa Ô, Vĩnh Khang chiêu mộtân binh. Do uy tín của Thích Tục Quang,số người đến dự tuyển mộ rất đông.Thích Tục Quang chọn quân rất kỹ.Những quân nhân từng bại trận, những ailàm tạp dịch cho quan phủ mà nhiễm thóixầu quan cách... đều bị loại. Phần lớntuyển người là nông dân khoẻ mạnh, dũngcảm hoặc là thợ mỏ. Thích Tục Quang tuyển hơn 4000tráng sĩ, liền tiến hành giáo dục và huấnluyện. Ông yêu cầu binh sĩ phải bảo vệdân, phải nghiêm chỉnh thực hiện nhiệmvụ, “giữ đúng quân pháp, anh đũng giếtgiặc, không quấy nhiễu trăm họ, thì nhấtđịnh dân sẽ ủng hộ quân đội”. Việc huấn

luyện sát với thực tế chiến đấu, lập côngbáo quốc mới được coi là võ nghệ chânchính, khi huấn luvện thì căn cứ vào độtuổi, sức vóc, thể chất mà giao cho sửdụng những binh khí thích hợp. Trong khiluyện tập ông bắt binh sĩ phải mang áogiáp, đeo thêm vật nặng tăng dần để rènthể lực, luyện chân tay. Ồng dạy họ lậpcác thế trận và cách biến hoá như UyênTrương trận, Lưỡng Nghi trận, Tam Tàitrận v.v... cùng các phương pháp bảo vệmình, tiêu diệt giặc. Hiệu lệnh, chiêngtrống, cờ xí đâu ra đó, in thành sách phátcho binh sĩ học thuộc lòng, ai quên bịphạt. Ông rèn luyện cho họ quen chịuđựng đói rét, nghiêm cấm hành động pháhoại cây cối, hoa màu, gian dâm, giết hại

tù binh v.v... Thích Tục Quang luôn tựmình làm gương, cùng binh sĩ đồng camcộng khổ, yêu cầu “quan thì phải gươngmẫu, quan quân đồng lòng vạn người nhưmột”. Trong tác chiến, ông thưởng phạt rấtnghiêm minh, đáng được thưởng thì dùghét mấy cũng phải thưởng, đáng bị phạtthì thân mấy cũng phải phạt. Có mộtngười thân tín đã theo Thích Tục Quangnhiều năm, nhưng trái lệnh cũng vẫn bịchém đầu. Nhờ cách quản lý, huấn luyện ấy màsau thời gian ngắn, Thích Tục Quang đãcó 1 đội quân tinh nhuệ, thiện chiến,dũng cảm, có kỷ luật và tổ chức chặt chẽ,đánh đâu thắng đó, khiến giặc Oa tan tác,

chạy dạt ra các hoang đảo, nhân dân yêumến gọi đội quân ấy là “Thích gia quân”. “Lệnh sách hành giả, dữ chúngtương đắc dã” Thời binh mà mệnh lệnh được chấphành nghiêm chỉnh thì chứng tỏ tướnglĩnh đã thu phục lòng quân, trên dướihoà hợp.

Gia Cát Lượng trong lúc khó khăn,giữ đúng chữ tín

Thời Tam Quốc, năm Kiến Hưng thứ9 (năm 231), Gia Cát Lượng nhà ThụcHán chế tạo trâu gỗ chở lương, lần 4 cấtquân ra Kỳ Sơn đánh Nguỵ. Nguỵ Minh đế Tào Duệ thân chinhđến Tràng An chỉ huy chiến đấu, lệnh TưMã Ý cùng các tướng Trương Cáp, PhíVĩ, Tần Lãng, Quách Hoài đem hơn 30vạn quân nghênh chiến quân Thục. Tư Mã Ý điều động binh mã, để PhíVĩ, Tần Lãng đóng trại ở Thượng Quê,còn mình dẫn đại quân đến thẳng KỳSơn.

Gia Cát Lượng thấy quân Nguỵ đôngđảo, uy thế hùng mạnh thì không dámkhinh địch, lệnh bộ đội chiếm lĩnh thếnúi hiểm yếu mà chờ địch. Quân 2 bêndàn trận đối diện nhau, bên này có thểnghe tiếng trống, nhìn thấy cờ xí bên kia,tùy tình hình đối phó. Đúng vào thời kỳ căng thẳng đó, thìbên quân Thục có 8 vạn lính đã mãn hạnquân dịch, đang chờ tân binh đến thay thếđể được về quê. Phía quân Nguỵ binhlực đông hơn 30 vạn, doanh trại san sáthàng mấy dặm. 8 vạn quân Thục mãn hạnnếu rút về, lực lượng quân Thục sẽ mỏngđi trông thấy, các tướng đều lo. 8 vạn binh sĩ cũng lo lắng, chỉ sợ tình

hình chiến sự thế này nguyện vọng hồihương bao lâu nay của họ khó được thựchiện. Các tướng liên tiếp lên gặp Gia CátLượng đề nghị kéo dài thời gian tại ngũcủa 8 vạn binh sĩ kia, chờ đánh xongchiến dịch hãy cho về. Gia Cát Lượng kiên quyết cự tuyệt:“Người chỉ huy ba quân phải lấy việctuyệt đối thủ tín làm căn bản, ta há có thểvì nhu cầu nhất thời mà thất tín với quândân! ” Ngừng một chút, Gia Cát Lượng nóitiếp: “Huống hồ anh em binh sĩ mãn hạnkhông còn bụng dạ nào ở đây, cha mẹ vợcon ở quê nhà tựa cửa mong họ sớm vềđoàn tụ”. Đoạn hạ lệnh cho các đơn vịthúc giục số binh sĩ mãn hạn mau chóng

lên đường hồi hương. Lệnh vừa ban ra, số binh sĩ kia khôngngờ sự việc biến chuyển như vậy, ai nấycảm động chảy nước mắt. Song họ khôngchịu về, nói: “Thừa tướng đối đãi vớichúng tôi ơn nặng như núi, chúng tôinguyện ở lại liều chết giết địch báo ơn”.Rồi họ tự nguyện ghi tên vào danh sáchxin ở lại chiến đấu. Các binh sĩ khácđược cổ vũ mạnh mẽ bởi hành động đó,ai nấy sẵn sàng quyết chiến với quânNguỵ. Trong giờ phút hệ trọng, Gia CátLượng nhờ biết giữ chữ tín mà lệnh hồihương kia đã trở thành lệnh động viênchiến đấu. Ông liền nghĩ kế bố trí phụcbinh tại Mộc Môn. Tướng tiên phong

quân Nguỵ là Trương Cáp, một dũngtướng, bị dụ vào trận địa mai phục vàtrúng tên mà chết. Quân Thục dũng mãnhtấn công, quân Nguỵ thua to, Tư Mã Ýphải dẫn quân rút chạy.

THIÊN X: ĐỊA HÌNH

Địa hình hữu thông giả, hữu quải giả,hữu chi giả, hữu ải giả, hữu hiểm giả,hữu viễn giả. Ngã khả dĩ vãng, bĩ khả dĩlai, viết thông. Thông hình giả, tiên cưcao dương, lợi lương đạo, dĩ chiến tắclợi. Khả dĩ vãng, nan dĩ phản, viết quải.Quải hình giả, địch vô bì, xuất nhi thắngchi; địch nhược hữu bị, xuất nhi bấtthắng, nan dĩ phản, bất lợi. Ngã xuất nhibất lợi, bỉ xuất nhi bất lợi, viết chi. Chihình giả, địch tuy lợi ngã, ngã vô xuất dã,dẫn nhi khứ chi, lệnh địch bán xuất nhikích chi,lợi. Ải hình giả, ngã tiên cư chi,tất doanh chi dĩ đãi địch; nhược địch tiên

cư chi, doanh nhi vật tòng, bất doanh nhitòng chi. Hiểm hình giả, ngã tiên cư chi,tất cư cao dương dĩ đãi địch; nhược địchtiên cư chỉ, dẫn nhi khứ chi, vật tòng dã.Viễn hình giả, thế quân, nan dĩ khiêuchiến, chiến nhi bất lợi. Phàm thử lụcgiả, địa chi đạo dã, tưởng chi chí nhiệm,bất khả bất sát dã. Cố binh hữu tẩu giả, hữu thỉ giả, hữuhãm giả, hữu băng giả, hữu loạn giả, hữubắc giả. Phàm thử lục giả, phi thiên chitai, tướng chi quá dã. Phù thế quân, dĩnhất kích thập, viết tẩu. Tốt cường lạinhươc, viết trì. Lại cường tốt nhược, viếthãm. Đại lại nộ nhi bất phục, ngộ địchđỗi nhi tự chiến, tướng bất tri kỳ năng,viết băng. Tướng nhược bất nghiêm, giáo

đạo bất minh, lại tốt vô thường, trần binhtung hoành, viết loạn. Tướng bất năngliệu địch, dĩ thiểu hợp chúng, dĩ nhượckích cường, binh vô tuyển phong, viếtbắc. Phàm thử lục giả, bại chi đạo dã,tướng chi chí nhiệm, bất khả bất sát dã. Phù địa hình giả, binh chi trợ dã. Liệuđịch chế thắng, kế hiểm ách viễn cận,thượng tướng chi đạo dã. Tri thư nhidụng chiến giả tất thắng, bất tri thử nhidụng chiến giả tất bại. Cố chiến đạo tấtthắng, chúa viết vô chiến, tất chiến khảdã; chiến đạo bất thắng, chúa viết tấtchiến, vô chiến khả dã. Cố tiến bất cầudanh, thoái bất tị tội, duy dân thị bảo, nhilợi hợp ư chúa, quốc chi bảo dã. Thị tốt như anh nhi, cố khả dữ chi phó

thâm khê; thị tốt như ái tử, cố khả dữ chicâu tử. Hậu nhi bất năng sử, ái nhi bấtnăng lệnh, loạn nhi bất năng trị, thínhược kiêu tử, bất khả dụng dã. Tri ngô tốt chi khả dĩ kích, nhi bất triđịch chi bất khả kích, thắng chi bán dã;tri địch chi khả kích, nhi bất tri ngô tốtchi bất khả dĩ kích, thắng chi bán dã; tridịch chi khả kích, tri ngô tốt chi khả đĩkích, nhi bất tri địa hình chi bất khả dĩchiến, thắng chi bán dã. Cố tri binh giả,động nhi bất mê, cử nhi bất cùng. Cốviết: tri bỉ tri kỷ, thắng nãi bất đãi; trithiên tri địa, thắng nãi khả toàn. Dịch nghĩa: Địa hình có 6 loại: thông, quải, chi,

ải, hiểm, viễn. • Thông là ta có thể đi, địch có thểđến. Ở địa hình này, ai chiếm trước chỗcao, bảo đảm đường vận chuyển lươngthực thông suốt mà tác chiến thì có lợi. • Quải là nơi tiến đến thì dễ và trởlui thì khó. Ở địa hình này, nếu địchkhông phòng bị, ta có thể bất ngờ đánhthì thắng; nếu đích có phòng bị, ta đemquân đánh mà không thắng, thì khó rút về,thật là bất lợi. • Chi là nơi ta tiến đến bất lợi, địchtiến đến cũng bất lợi. Ở địa hình này,địch dù đem lợi nhử ta, ta cũng chớ xuấtkích, mà nên giả thua, rút đi, nhử địchtiến ra nửa chừng hãy đem quân trở lại

công kích, thì ta được lợi. • Ải là nơi đất hẹp, ở địa hình này tanên chiếm lĩnh trước kẻ địch mà chờchúng đến. Nếu địch chiếm trước ta màdùng nhiều quân giữ cửa ải, thì ta khôngnên đánh, còn nếu địch không nhiều binhphong toả các cửa ải thì ta có thể tiếnđánh. • Hiểm là nơi hiểm trở. Ở địa hìnhnày nếu ta chiếm lĩnh trước kẻ địch, thìnên đóng ở chỗ cao, dễ quan sát, chờđịch tới; nếu địch đã chiếm trước thì tanên lui quân, chớ đánh. • Viễn là nơi xa rộng. Ở địa hình nàythế lực đôi bên ngang nhau thì không tiệnkhiêu chiến, nếu miễn cưỡng đánh thì bất

lợi. 6 điều trên là nguyên tắc lợi dụng địahình, tướng lĩnh trọng trách không thểkhông xét cho kỹ. Việc binh có 6 tình huống tất bại làtẩu, trì, hãm, băng, loạn, bắc; không phảido tai họa trời đất, mà do sai lầm củatướng lĩnh gây nên. • Tẩu là địa thế như nhau mà lấy 1chọi 10, ắt phải thua chạy. • Trì là binh sĩ hăng hái mà chỉ huynhu nhược. • Hãm là chỉ huy hăng hái mà binh sĩnhu nhược, tất nhiên kém sức chiến đấu. • Băng la chỉ huy nổi giận mà binh sĩ

không phục, gặp địch cứ tự ý xuất chiến,chủ tướng lại không hiểu năng lực củabinh sĩ ắt sẽ bại như núi lở. • Loạn là tướng lĩnh nhu nhược,không uy nghiêm, huấn luyện không bàibản, quan hệ trên dưới không có thểthống, bày trận lộn xộn, tự mình làm rốimình. • Bắc là tướng lĩnh không biết phánđoán chính xác tình hình địch, lấy ít đánhnhiều, lấy yếu đảnh mạnh, tác chiến lạikhông có lực lượng mũi nhọn, ắt bại. 6 tình huống ấy là nguyên nhân dẫnđến thất bại, tướng lĩnh nhận trọng tráchphải xét cho kỹ. Địa hình là điều kiện hỗ trợ cho việc

dùng binh. Phán đoán tình hình, giành lấythắng lợi, khảo sát địa hình lợi hại, tínhtoán xa gần, đó là cách mà 1 tướng giỏiphải nắm vững. Nắm vững phương pháprồi mới chỉ huy tác chiến thì chắc thắng;không nắm vững phương pháp đã chỉ huytác chiến thì ắt thua. Cho nên, sau khi phân tích qui luậtchiến tranh, thấy đánh chắc thắng, dù vuabảo không đánh, vẫn kiên trì đánh; thấyđánh ắt thua, dù vua bảo nhất định phảiđánh, cũng có thể không đánh. Tiếnkhông cầu danh vọng chiến thắng, luikhông sợ tội phạm lệnh, chỉ cốt bảo vệlợi ích của dân chúng và quốc gia, tướnglĩnh như vậy mới thực sự là người quýbáu của đất nước.

Đối xử với sĩ tốt như với con em, họsẽ cùng mình xông pha vào nơi hunghiểm; coi sĩ tốt như con yêu, họ sẽ cùngsống chết với mình. Hậu đãi quân sĩ mà không sử dụng,nuông chiều quân sĩ mà không giáo dục,phạm pháp mà không trừng phạt, thì họkhác nào những đứa con hư hỏng, chẳngthể dẫn đi chiến đấu. Chỉ biết quân mình có thể đánh, màkhông hiểu có thể đánh địch được haykhông, thì mới có nửa phần thắng. Biếtđịch có thể đánh được chúng, mà khônghiểu quân mình có đánh nổi không, cũngmới có nửa phần thắng. Biết kẻ địch cóthể đánh bại được, biết quân mình cũng

có thể đánh nổi, mà không hiểu địa hìnhbất lợi cho việc tác chiến, thì thắng lợicũng chỉ mới nắm chắc phân nửa. Cho nên, người biết dùng binh thìhành động quyết không mê muội, sử dụngchiến thuật biến hoá khôn cùng. Vì vậymới nói: biết địch biết ta, thắng màkhông nguy; nắm vững thiên thời, địa lợisẽ giành thắng lợi hoàn toàn. Tóm tắt nội dung: Thiên này là lý luận sớm nhất củaTrung Ọuốc về địa hình học liên quanđến quân sự. Tôn tử tập trung luận giảivề tầm quan trọng của việc lợi dụng địahình, đề xuất những nguyên tắc cơ bản vềtác chiến trong địa hình khác nhau, phân

tích mối quan hệ biện chứng giữa tìnhhình địch với địa lí quân sự. Căn cứ vào yêu cầu cụ thể của thực tếchiến đấu và cách bày trận cụ thể trongtác chiến đương thời, Tôn tử trình bàytường tận phương pháp dùng binh thíchhợp với 6 loại địa hình. Coi địa hình làđiều kiện hỗ trợ cho việc dùng binh, Tôntử chủ trương tướng lĩnh phải chú trọngquan sát và lợi dụng địa hình, gắn liềnviệc phán đoán tình hình địch với việclợi dụng địa hình “liệu địch chế thắng, kếhiểm dị viễn cận, thượng tướng chi đạodã”. Tôn tử tiếp đó luận về những nguyênnhân khiến cho tướng lĩnh sai lầm dẫn tớithất trận. Tôn tử phân tích lục bại, trong

đó cái chính là do người, chứ không phảido ý trời, “phi thiên chi tai, tướng chiquá dã”. Ông nêu ra yêu cầu nghiêm khấcvề đạo đức cúa tướng lĩnh “tiến bất cầudanh, thoái bất tị tội, duy dân thị bảo”.Trong thiên này, Tôn tử còn nói rõnguyên tắc cơ bản trong quan hệ giữangười chỉ huy với binh sĩ, chủ trươngtướng lĩnh phải yêu mến, quan tâm đếnbinh sĩ, đồng thời phải nghiêm trị bằngkỷ luật, kết hợp “yêu” với “nghiêm”,thưởng với phạt. Lý luận trị quân như thếlà một tiến bộ so với đương thời. “Ải hình giả, ngã tiên cư chi, tấtdoanh chi dĩ đãi địch; nhược địch tiêncư chi, doanh nhi vật tòng, bất doanhnhi tòng chi”

Ở địa hình đất hẹp, ta nên chiếmlĩnh trước kẻ địch mà chờ chúng đến.Nếu địch chiếm trước ta mà dùng nhiềuquân giữ cửa ải, thì ta không nên đánh,còn nếu địch không dùng nhiều binhphong tỏa cửa ải thì ta có thể tiếnđánh.

Lý Tiết chiếm đường hẹp, mai phụcđánh quân phiến loạn

Sau loạn A Sử, triều Đường suy yếuthêm, các phiên trấn nổi lên cát cứ từngphương. Thế lực cát cứ Hoài Tây của LýHi Liệt trong quá trinh đánh dẹp, mởrộng dần lãnh thổ, nuôi dã tâm chốngtriều đình. Năm 782, Lý Hi Liệt lại câukết với quân phản loạn, tự xưng Thiên hạđô nguyên soái. Năm 784 còn tự xưnghoàng đế nước Sở, lấy niên hiệu VõThành. Đường Đức Tông Lý Tạo liền cửdanh tướng mang đại quân đánh dẹp, đôibên đều tổn thất nặng. Lý Hi Liệt ngã

bệnh. Tháng 4/786, đại tướng ở Hoài Tây làTrần Tiên Cơ mua chuộc thầy thuốc chữabệnh, đầu độc Lý Hi Liệt chết, rồí đemquân đầu hàng, được triều đình phonglàm Tiết độ sứ Hoài Tây. Tháng 7, Hoài Tây binh mã sứ NgôThiếu Thành từng được Lý Hi Liệt trọngdụng lại giết Trần Tiên Cơ, tự xưng Tiếtđộ lưu, rồi mật phái người chiêu hồi NgôPháp Siêu là kẻ được Trần Tiên Cơ chonắm giữ binh mã Hoài Tây. Ngô PhápSiêu nhận được mật thư liền cất quân vềtheo. Triều đình cho quân truy đuổi, bịNgô Pháp Siêu đánh bại. Triều đình lệnh cho Quan sát sứ Lý

Tiết đem quân ngăn chặn, không để quânHoài Tây vượt Hoàng Hà. Lý Tiết đượclệnh, lập tức phái Đường Anh Ngạn dẫnbinh đến Linh Bảo chặn đánh. Lúc này quân Hoài Tây đã dàn trận ởbờ nam Hoàng Hà, gần Linh Bảo. Đểđịch không cướp bóc dân chúng, Lý Tiếtsai quan lại địa phương mang lương thựcđến cho chúng. Hôm sau, quân Hoài Tâyđến cách Thiểm Châu 7 dặm, hạ trại, rồiphái binh đánh Thiểm Châu để cướplương thực. Lý Tiết nghe tin, liền sai 400 dũng sĩchia 2 cánh, mai phục ở 2 phía đông tâycon đường hẹp Thái Nguyên là nơi quânHoài Tây sẽ phải đi qua. Lý Tiết dặn họ:“Khi quân Hoài Tây đi qua được mười

tốp rồi, thì cánh mai phục phía đông hôgiết”, cánh phía tây hưởng ứng hô “giết”,nhưng không ngăn cản mà cứ để chúngrút chạy”. Lý Tiết lại tập trung thiếu niên cácthôn xóm gần đó mang cung tên, dáomác, gạch đá bí mật theo sau quân địch,khi nghe tiếng thét chém giết của phụcbinh thì cũng hô “giết” ầm lên. Lại cửĐường Anh Ngạn dẫn 1.500 quân dàntrận ở khe núi phía bắc. Canh tư hôm sau, quân Hoài Tây điqua đường hẹp Thái Nguyên, bỗng nghephục binh hai bên hô giết, liền bỏ chạytán loạn về khe núi phía bắc, bị quânĐường Anh Ngạn đánh cho tan tác, tướngTrương Sùng Hiến bị quân Đường bắt

sống. Lý Tiết đoán địch sẽ theo đường núichạy về phía nam, liền phái tướng YênTử Sở dẫn 400 quân đến Trường Thủychờ sẵn. Quân Hoài Tây đã 2 ngày không đượcăn, lại bị Đường Anh Ngạn đuổi gấpphía sau, Ngô Pháp Siêu quả nhiên dẫntàn binh chạy về phía Trường Thủy. Yên Tử Sở đã ung dung chờ sẵn ở đó,xông ra chém giết gần hết, kể cả chủtướng Ngô Pháp Siêu. Triều đình lo LýTiết thiếu quân, phái 5000 lính bộ binhvà kỵ binh tới tăng viện nhưng khi việnbinh tới, thì Lý Tiết đã diệt xong quânphiến loạn.

“Hiểm hình giả, ngã tiên cư chi, tấtcư cao dương dĩ đãi địch, nhược địchtiên cư chi, dân nhi khứ chi, vật tòngdã” Ớ địa hình hiểm trở, nếu ta chiếmlĩnh trước địch thì nên đóng ở chỗ cao,dễ quan sát, chờ địch tới. Nếu địch đãchiếm lĩnh trước, thì ta nên lui quân,chớ đánh.

Quách Tiến chiếm nơi hiểm trởchặn quân Liêu

Thời Bắc Tống, tháng Giêng nămThái Bình hưng quốc thứ tư (năm 979),sau khi bình định phương nam, TốngThái Tông Triệu Quang Nghĩa triệu tậpquần thần hàn kế hoạch tiến đánh BắcHán. Chúa Bắc Hán là Lưu Tục Nguyênxưng đế ở Thái Nguyên rồi hàng phụcnước Liêu. Thời Tống Thái Tổ, quânTống mấy phen tiến đánh Bắc Hán đều bịquân Liêu đến cứu Hán, đánh chẳng nổiphải rút về. Vì vậy quần thần đêu phảnđối xuất binh, chỉ riêng Khu mật sứ Tào

Bân, sau khi phân tích kỹ tình thế, chủtrương bắc phạt. Tống Thái Tông nghe Tào Bân phântích có lý, liền quyết định thân chinh xuấtquân đánh Bắc Hán, cử Phàn Khươngtiến đánh Thái Nguyên, Quách Tiến chặnquân Liêu tiếp viện. Liêu Cảnh Tông Gia Luật Hiền nghetin quân Tống đánh Thái Nguyên, liềnphái sứ giả đến hỏi lý do tại sao quânTống đánh Bắc Hán. Tống Thái Tôngđáp: “Bắc Hán không chịu nghe lệnh ta,ta phải đến hỏi tội. Nếu Liêu không giúpHán thì hòa ước Tống -Liêu còn hiệulực. Bằng không, nước Tống ta không sợchiến tranh”. Sứ giả Liêu thấy Tống TháiTông nói cứng, đành hậm hực ra về.

Chúa Bắc Hán Lý Tục Nguyên thấyquân Tống kéo đến đánh lại do TốngThái Tông thân chinh đốc chiến, thìhoảng sợ cho người sang cầu cứu Liêu.Liêu Cảnh Tông lập tức phái Tể tướngGia Luật Sa làm đô thống cùng Dựcvương Đáp Nhĩ đem quân gấp đi cứuHán. Gia Luật Sa đi rồi, Liêu cảnh Tôngchưa an tâm lại lệnh cho Nam Viện đạivương Gia Luật Tà đem quân hiệp trợ. Gia Luật Sa tiến quân đến dãy núiBạch Mã, thấy quân Tống đã chiếm lĩnhcao điểm hiểm yếu, mà giữa hẻm núi lạicó một dòng suối rộng, nước chảy xiết,rất khó vượt qua. Gia Luật Sa định hạ trại, đợi quân

phía sau đến cùng. Đáp Nhĩ ỷ mình dũngmãnh nói: “Tướng quân sao lại sợ hãiđến thế! Chúng la được lệnh đi đánhđịch, gặp địch thì phải đánh chứ, kẻo bịngười đời chê cười cho đó! ” Gia Luật Sa nói: “Phải thận trọng.Ông nhìn lên núi xem, tinh kỳ quân TônSĩ dày đặc thế kia, chưa biết địch maiphục bao nhiêu binh mã. Ta phải dò xétthực hư rồi mới đánh, kẻo sa vào kếphục binh của chóng! Đáp Nhĩ khôngnghe, cứ dẫn đội tiên phong tiến vào hẻmnúi. Lúc này trên đỉnh Bạch Mã, quânTống do Quách Tiến chỉ huy bố trí kỵbinh và cung nỏ, thấy quân Liêu vượt khesuối, liền phất cờ, giống trống và la hét

ầm ầm, nhưng không tràn xuống đánh.Đáp Nhĩ thấy thế, cho rằng quân Tốngchỉ hư trương thanh thế, nên hạ lệnh gấprút vượt khe, Nhưng mấy ngày trước mưalớn, khe suối nước chảy xiết, vì thế quânLiêu vượt khe vô cùng vất vả và chậmchạp. Quách Tiến thấy đội ngũ địch rốỉloạn, liền phất cờ. Một trận mưa tên trútxuống, quân Liêu tử thương vô số. Tiếpđó kỵ binh tràn xuống, những tên địch lópngóp bò lên bờ lại bị hất xuống khe suốicho cuốn băng đi. Đáp Nhĩ cùng con traivà 500 tướng sĩ của y đều bỏ mạng ởtrận này. Quách Tiến thắng trận, viết thư báotin chiến thắng. Lúc này Tống Thái Tông

mới đến Trấn Châu. Nhân được thư,Tống Thái Tông mừng nói: “Lưu TụcNguyên đã không còn viện binh, hãy mauđánh Thái Nguyên!” Đầu tháng 5, quân Tống vây đánhThái Nguyên, cho tháo nước sông trànvào thành. Lưu Tục Nguyên chờ mãi việnbinh không tới, lại phái sứ giả sang cầucứu Liêu. Quách Tiến chiếm ải ThạchLĩnh. Quân Liêu lần nào tiến công cũngbị đánh lui, không cách gì vượt qua. Lưu Tục Nguyên thấy viện binh khôngđến, đành đầu hàng. Khi Nam Viện đạivương của quân Liêu là Gia Luật Tà kéoquân đến gần Thái Nguyên, nghe tin BắcHán đã đầu hàng, đành rút quân về.

"Viễn hình giả, thế quân, nan dĩkhiêu chiến, chiến nhi bất lợi ” Ở địa hình xa rộng, thế lực đôi bênngang nhau thì không tiện khiêu chiến,nếu miễn cưỡng đánh thì bất lợi.

Mông Ca viễn chinh mất mạng,quân mệt phải rút về

Thời Nam Tống, năm Thuần Hựu thứ11 (năm 1251), Mông Ca kế tục ngôi vịKhả Hãn Mông cổ. Mông Ca chỉnh đốnnội bộ, ổn định quyền lực, chuẩn bị đánhNam Tống. Mông Ca tiếp nhận lời dặndò của tiền nhân tiến công Giang Nam,quyết định dùng chiến lược vòng xuốngphía Tây Nam rồi đánh vu hồi vào sườnsau của Nam Tống. Tháng 6/1252, Mông Ca lệnh cho emtrai là Hối Tất Liệt tiến xuống Vân Namđánh nước Đại Lý. Khi quân Mông cổ đã chiếm Vân Nam

và Tứ Xuyên, Mông Ca cho rằng thời cơđem đại quân đánh Nam Tống đã chínmuồi, thế là năm 1257 liền triệu quầnthần bàn kế sách diệt Tống. Hốt Tất Liệt vừa từ Vân Nam về, nóiNam Tống chưa đến lúc diệt vong, nềnkinh tế Mông cổ chưa đủ mạnh, điều kiệndiệt Nam Tống chưa đủ, nên chủ trướngchưa nên xuất binh. Mông Ca khôngnghe. Tháng 2/1258, Mông cổ chia làm bađạo quân, dốc toàn bộ lực lượng namtiến. Mông Ca thân chinh dẫn trung quân,chủ lực, chuẩn bị trước đánh Tứ Xuyên,sau đó từ Qùy Môn men sông mà tiếnsang phía đông.

Hốt Tất Liệt cùng mưu sĩ và tùy tướngcủa mình cho rằng cách tiến quân nhưvậy không tốt: chủ lực tiến vào TứXuyên, sẽ bị núi cao, khe sâu hạn chế,đường sá hiểm trở rất khó vận động, địchcó thể dựa vào địa thế hiểm trở mà cốthủ; hơn nữa suốt dọc đường dân cư rấtthưa thớt, không có lương thực bổ sung,có đạt được mục đích thì quân đội cũngđã kiệt sức. Mông Ca vẫn ngoan cố giữ nguyên kếhoạch hành quân của mình. Tháng 4,Mông Ca dẫn 4 vạn quân tiến vào TứXuyên. Khi qua Thiểm Tây, có Lưu Mẫnlà lão thần đang nghỉ chữa bệnh tại giađến xin yết kiến Mông Ca và nói: “TrungNguyên đất rộng dân nghèo, đại vương

viễn chinh chỉ e bất lợi. Xin đại vươnglui binh về thì hơn”. Mông Ca khôngnghe. Sau khi vào Tứ Xuyên, quân Mông cổliên tục tiến công chiếm cứ các nơi mấtquá nửa năm, vô cùng mệt mỏi. Tháng2/1259 mới tiến đến thành Điếu Ngư. Mông Ca muốn qua Qùy Môn ở phíađông để hội với đạo quân phía nam diệtTống, tất phải chiếm được Trùng Khánhnhưng hiện tại đang bị thành Điếu Ngưngăn trở. Thành này có địa thế hiểm yếu,ở nơi ba dòng sông Giá Lăng, sông Bồivà sông Cừ hợp lưu, khống chế phíathượng du, che đỡ cho Trùng Khánh.Thành ở trên núi cao, bốn bề vách núicheo leo, dễ thủ khó công.

Tri châu Vương Kiên giữ thành quyếttâm chống địch. Trong thành có 1 vạnquân và 9 vạn dân. Vương Kiên độngviên quân dân tu sửa thành quách, tíchtrữ lương thực, đào giếng trữ nước,chuẩn bị chu đáo mọi mặt. Mông Ca thấy thành Điếu Ngư khó hạ,liền sai Tấn Quốc Bảo là viên quan NamTống đầu hàng vào thành dụ địch. TấnQuốc Bảo vào làm thuyết khách cho quânMông cổ, Vương Kiên liền sai trói hắnlại. Đoạn tập hợp tướng sĩ lôi Tấn QuốcBảo ra chém đầu, rồi tuyên thệ: “Từ nay,nếu có kẻ nào dám mở miệng nói hàng,thì sẽ chịu chung số phận nhục nhã nhưhọ Tấn kia. Nếu bản quan có hành viphản bội, xin các vị cứ việc chém đầu

bản quan”. Tướng sĩ ai nấy hô to:“Nguyện cùng tướng quân báo đáp triềuđình!” Mông Ca thấy dụ hàng không xong,liền sai tùy tướng Uông Đức Thần vâyđánh thành Điếu Ngư, bắt hơn 8 vạn dânchúng quanh vùng. Lệnh cho Nữu Vũđem quân tới Lân Thị làm cầu nổi đểngăn chặn quân Tống ở hạ du TrườngGiang lên tiếp viện; lại thân chinh dẫnquân vượt sông Cừ đến sát thành ĐiếuNgư. Vương Kiên ra sức cố giữ thành. Đến cuối tháng 3, quân Mông cổ đãsử dụng đủ mọi thứ khí tài đánh thành,song không hạ nổi.Tháng 4, có lần quânMông cổ sắp phá được một quãng thànhđể vào, nhưng Vương Kiên lợi dụng đêm

tối lại đánh lui quân địch. Sau đó, liên tục 20 ngày trời mưa lớn,quân Mông cổ khó lòng tiến đánh, thêmvào đó quân Mông cổ không hợp thủythổ, bị bệnh dịch, sức chiến đấu giảmhẳn. Mông Ca triệu tập các tướng bàncách. Túc vệ Lai A Bát Xích cho rằngđánh thành bất lợi, chi bằng để lại mộtlực lượng nhỏ giám sát Trùng Khánh,Điếu Ngư, còn chủ lực thì đến Quỳ Châuhội quân với Hốt Tất Liệt mà đánh LâmAn. Có tướng cho rằng nên tiếp tục vâyđánh Điếu Ngư, có tướng chủ trương nênrút quân về nước. Mông Ca nhất thời khóbề quyết định.

Việc thành Điếu Ngư được giữ vữngmấy tháng đã cổ vũ mạnh tinh thần quânNam Tống. Hoàng đế Tống Lý Tông cửLã Văn Đức làm thứ sử Tứ Xuyên, đemquân ngược dòng Trường Giang từ NhạcXuyên lên tăng viện cho Tứ Xuyên. LãVăn Đức tiến đến Bồi Châu, phá vỡ vòngvây phong toả và cầu nổi của quân MôngCổ, đầu tháng 6 tiến đến Trùng Khánh.Sau đó Lã Văn Đức chỉ huy hơn 1000chiến thuyền vượt sông Giá Lăng tăngviện cho thành Điếu Ngư, nhưng tới gầnHiệp Xuyên thì bị quân Mông Cổ chặnđánh, phải lui về Trùng Khánh. Sau khi đánh bại viện binh của NamTống, Mông Ca lại đốc thúc đại tướngUông Đức Thần chọn tinh binh ban đêm

dùng thang tấn công thành Điếu Ngư. Đôibên thương vong nặng nề. Sáng hôm sau,Uông Đức Thần đích thân cưỡi ngựa đếndưới thành khuyên hàng. Y đang nói thìtrên thành có 1 hòn đá lớn ném xuốngtrúng vào tay phải y. Tay trái y cầm cờcũng buông thõng xuống. Tướng lĩnh chủ yếu của quân Mòng cổbị trọng thương, trời lại mưa như trút,dùng thang đánh thành không xong, quânMông Cổ đành lui. Chiều tối hôm ấy,Uông Đức Thần chết trong trại. Đánh mãikhông hạ được, Mông Ca lo lắng, saidựng mội đài cao để quan sát cách bốphòng trong thành. Vương Kiên nghe báo, lên đầu thànhquan sát, thấy Mông Ca đang đôn đốc

dựng đài, liền hạ lệnh chuẩn bị pháo kíchđài quan sát của địch. Mông Ca cùng tùy tướng vừa bướclên đài cao mới dựng xong, thì đột nhiênbị máy bắn đá từ trong thành nã ra tớitấp. Quân Mông Ca ở dưới chân đàithương vong nặng, chính Mông Ca cũngbị thương nặng, mấy hôm sau thì chết. Quân Mông cổ đành rút về nước.Mông Ca mù quáng đem quân viễn chinhtrong khi không có gì chắc thắng, hậu quảchính mình bỏ mạng, quân đội thảm bại.Nhờ đó, vương triều Nam Tống còn tồntại thêm 20 năm nữa. Thế quân, dĩ nhất kích thập, viết tẩu”

Tẩu là địa thế như nhau mà lấy mộtchọi mười, ắt phải thua chạy.

Ngô Hán đánh Thục, trước thua sauthắng

Thời Đông Hán, tháng 10 năm KiếnVõ thứ 11 (năm 35 sau CN), quân Hánđánh Thục liên tiếp thắng lợi, khi vàothời điểm quan trọng tới gần Thành Đô,thì chủ tướng Sầm Bành bị chúa Thục làCông Tôn Thuật cử người đến giết chết. Vị tướng quan trọng thứ hai của quânHán là Ngô Hán đóng quân ở Quảng Đô.Mùa thu năm sau (năm 36), Quang Võ đếLưu Tú hạ chiếu nhắc nhở Ngô Hán:“Thành đô có hơn 10 vạn binh mã, khôngthể coi thường. Khanh nên cố thủ ởQuảng Đô, chớ chủ động xuất kích, chờ

quân Thục tiến đánh, khi mệt mỏi rồi hãyxuất kích thì mới thắng được”. Nhưng Ngô Hán muốn thắng sớm,không nghe theo lời nhắc của Lưu Tú,dẫn hơn hai vạn quân đến dựng trại ở bờbắc sông Cẩm, cách Thành Đô 10 dặm,chuẩn bị đánh Thành Đô. Ngô Hán lại phái phó tướng LưuThượng đem hơn một vạn quân hạ trại ởbờ nam sông Cẩm, cách doanh trại củaNgô Hán bên bờ hắc hai chục dặm, thànhthế phân ly. Lưu Tú nghe tin đó, lập tức pháingười mang chiếu chỉ tới Ngô Hán. LưuTú cho rằng hai phái Hán -Thục có điềukiện địa lý như nhau, mà quân số Thục

đông hơn hẳn, nếu khinh địch tiến sâunhư vậy, lại tách hiệt với cánh quân củaLưu Thượng, lỡ quân Thục đem đại quânvây đánh Ngô Hán, đồng thời đánh LưuThượng, thì quân Hán bại chắc. Nhưng chiếu chỉ chưa tới, thì CôngTôn Thuật đã cử hai tướng Tạ Phong,Viên Cát đem 10 vạn quân tiến công NgôHán. Công Tôn Thuật lại phái một tướngkhác dẫn hơn vạn quân khống chế LưuThượng, để ngăn cách Lưu Thượng vớiNgô Hán. Ngô Hán chỉ huy binh mã đánh nhaudữ dội suốt một ngày với quân Thục,cuốỉ cùng vì lực lượng chênh lệch nênthua to, phải rút vào doanh trại. TướngThục Tạ Phong cho quân bao vây doanh

trại quân Hán. Ngô Hán thua trận, vội triệu tập chưtướng lại để nói rõ tình hình: “Quân tatiến quân ngàn dặm, trận nào cũng thắng,nay vừa tiến sâu vào vùng địch thì lại bịbại, bị bao vây tách rời với cánh quâncủa Lưu Thượng. Trước mắt chỉ có cáchbí mật rút sang bờ nam, hội quân vớiLưu Thượng để chống địch, mới có hivọng thắng. Đây là giờ phút quyết địnhthành bại”. Các tướng tán thành chủ trương củaNgô Hán. Thế là đóng cửa doanh trạiliền ba ngày nghỉ ngơi, không xuất chiến.Đêm ngày thứ ba, Ngô Hán hạ lệnhngười ngậm tăm, ngựa buộc miệng, lặnglẽ gấp rút vượt sông, hành quân gấp 20

dặm hội quân với Lưu Thượng. Các tướng Thục không quan sát đượchành động của quân Hán. Sáng hôm sau,thấy quân Hán bên bờ bắc đã rút hết sangbờ nam, mới đem chủ lực đuổi theo.Quân Hán tập trung binh lực liều chếtkháng cự. Quân Thục không biết chủ lựccủa Ngô Hán đã hợp với Lưu Thượng,lại chia quân thành 2 cánh ở 2 bên bờsông Cẩm, nên bị thua to, cả 2 tướng TạPhong, Viên Cát đều tử trận. Thế là Ngô Hán dẫn đại quân lui vềQuảng Đô, để Lưu Thượng ở lại đối phóvới quân Thục. Đồng thời Ngô Hán gửisớ về triều cho Lưu Tú nhận lỗi. Lưu Tú trả lời Ngô Hán và dặn trong

chiếu chỉ: “Khanh trở về Quảng Đô làđúng. Công Tôn Thuật chưa dám tấncông Lưu Thượng. Nếu Công Tôn Thuậtcứ đánh Lưu Thượng, thì khanh hãy đemquân tới cứu, chờ cho kẻ địch mệt mỏihãy đánh, nhất định sẽ thắng”. Sau đó Ngô Hán làm theo đúng chiếuchỉ của Lưu Tú, đóng quân ở Quảng Đôchờ cơ hội hành động. Cuối cùng, 8 lầngiao chiến với quân Thục đều có ưu thếvề binh lực, trong điều kiện địa thếngang nhau, đều chiến thắng, chiếm đượccác vùng phụ cận Thành Đô. “Tốt cường, lại nhược, viết trì” Binh sĩ hăng hái mà chỉ huy nhunhược, thì gọi là “trì” (lơi lỏng).

Điền Bố không điều động đượcquân, phải tự sát

Tiết độ sứ Nguỵ Bác là Điền Lý An làmột thế lực cát cứ hùng mạnh, bất chấpcả triều đình nhà Đường. Năm ĐườngHiến Tông Nguyên Hoà thứ bảy (năm812), tháng 8, Điền Lý An chết bệnh, contrai còn nhỏ. Bộ Xạ đô tri binh mã ĐiềnHưng thừa cơ làm binh biến, qui thuậntriều đình; Đường Hiến Tông phong choĐiền Hưng làm Tiết độ sứ địa khu NguỵBác. Năm sau, Đường Hiến Tông ban choĐiền Hưng danh Huyền Chinh. HuyềnChinh phế bỏ một số chế độ qui định hà

khắc, được tướng sĩ Nguỵ Bác ủng hộ.Huyền Chinh lại lập công trong việc dẹpyên bọn phản loạn, nên triều đình phongthêm tước Kiểm hiệu tư đồ, đồng bìnhchương sự. Tháng 10/820, Tiết độ sứ Thành Đứclà Vương Thừa Tông chết bệnh, em trailà Vương Thừa Nguyên quyết định quithuận triều đình, chờ chỉ dụ của nhà vua.Đường Mục Tông liền giao cho ĐiềnHuyền Chinh đến Thành Đức làm Tiết độsứ. Chức Tiết độ sứ Nguỵ Bác do Lý Tốtiếp nhận. Điền Huyền Chinh sau khi đến ThànhĐức, thì con cháu ỷ thế của ông mà ănchơi cực kỳ xa xỉ, khiến tướng sĩ rấtphẫn nộ.

Năm sau, thuộc hạ của Điền HuyềnChinh là Vương Đình Tấu làm binh biến,giết Điền Huyền Chinh cùng thuộc hạ vàgia quyến hơn 300 người, rồi tự xưnglàm tiết độ sứ, buộc giám quân Tống DuyĐăng dâng sớ đề nghị triều đình chuẩn y. Tiết độ sứ Nguỵ Bác là Lý Tố nghetin đó liền mặc đồ tang, nói với tướng sĩ:“Sở dĩ Nguỵ Bác được an ninh, giàu cónhư hôm nay hoàn toàn là nhờ công laocủa Điền Huyền Chinh. Nay Điền Côngbị giết hại, chúng ta nên báo đáp thế nàođây?” Tướng sĩ đau đớn khóc lóc. Lý Tốliền lấy bảo kiếm tặng cho Thứ sử ThâmChâu (huyện Thâm, tỉnh Hà Bắc) là

Ngưu Nguyên Dực và nói: “Điền Côngtừng dùng thanh kiếm này lập công lớn,ta cũng đã dùng nó dẹp ỵên loạn quân,nay ta tặng kiếm này cho tướng quân, hivọng tướng quân dùng nó diệt trừ VươngĐinh Tấu”. Ngưu Nguyên Dực nhận kiếm, đáp:“Tôi nguyện hết lòng báo đáp”. Khi Lý Tố chuẩn bị cất quân, thì độtngột phát bệnh, không thể xuất chinh. Cácđại thần triều đình cho rằng chỉ có quânNguỵ Bác dũng mãnh mới dẹp nổi VươngĐình Tấu. Mà quân Nguỵ Bác chỉ kínhphục Điền Huyền Chinh, Điền Bố là contrai của Điền Huyền Chinh có tài, vậy đểHuyền Bố đem quân xuất chinh mớimong thắng lợi. Đường Mục Tông hạ

chiếu phong Điền Bố làm tiết độ sứNguỵ Bác và lệnh cho chàng lập tức điNguỵ Bác nhậm chức. Điền Bố sinh trưởng ở Nguỵ Bác, biếttướng sĩ nơi đó dũng mãnh nhưng khó saikhiến; chàng khóc mà chối từ. NhưngĐường Mục Tông và quần thần kiênquyết đòi chàng phải đi. Bất đắc đĩ, ĐiềnBố đành từ biệt vợ con lên đường. Điền Bố tới Nguỵ Bác, Lý Tố đangcòn ốm đau, bàn giao công việc choĐiền Bố và dặn: “Quân Nguỵ Bác từ saukhi qui thuận triều đình, quen được triềuđình ban thưởng hậu, sinh ra binh kiêutướng phú, rất khó điều động”. Vương Đình Tấu ở Thành Đức nghe

tin Điền Bố đến thay Lý Tố, vội điềubinh đến vây đánh Thâm Châu. Thứ sửThâm Châu là Ngô Nguyên Dực binh lựcyếu, vội cho người đến Nguỵ Bác cầucứu. Điền Bố chuẩn bị đem binh đi cứu,nhưng tiền lương cho tướng sĩ triều đìnhlại chưa chuyển đến kịp. Sử Hiến Thànhlà tướng tiên phong lại xúi giục quân sĩđòi phải lĩnh lương mới chịu đi. Thế làviệc binh bị trì hoãn mấy tháng, Điền Bốđem hết tiền bạc trong kho ra cấp chotướng sĩ cũng không đủ. Mùa xuân năm 822, Điền Bố mới cóthể cất quân đánh Vương Đình Tấu. Lúcnày thời tiết vô cùng lạnh giá, quân sĩkhông chịu nổi đói rét, tiến binh rất

chậm. Điền Bố hạ lệnh thu tô thuế dọcđường để bổ sung cho quân đội. Sử HiếnThành thừa cơ hỏi vặn: “Chi tiêu củaquân đội phải do triều đình chu cấp, nayĐiền thượng thư lại vơ vét của dân để vỗbéo triều đình là cớ làm sao? Dân chúngở đây có tội tình gì?”. Điền Bố khôngbiết nói sao. Đúng lúc ấy triều đình lại hạ chiếuyêu cầu Điền Bố tách một phần binh mãcho Tiết độ sứ Thâm Châu Lý QuangNhan để cứu nguy Thâm Châu. Thế làbinh lực của Điền Bố càng yếu thêm chonên vừa giao chiến với quân của VươngĐình Tấu đã bị đánh bại. Tướng sĩ ngảtheo Sử Hiến Thành mà không theo lệnhcủa Điền Bố.

Sau khi trở về Nguỵ Bác. Điền Bốtriệu tập chư tướng bàn cách xuất quânlần nữa, các tướng nói: “Nếu thượng thưthoát ly triều đình, thì chúng tôi nguyệntheo cùng, ngược lại, chúng tôi sẽ khôngđi đánh nhau nữa”. Điền Bố định nóithêm thì họ đã bỏ cả ra ngoài. Điền Bố thở dài: “Chẳng nên côngcán gì!”. Đoạn viết biểu gửi triều đình:“Thần thấy tướng sĩ cuối cùng đều quênơn nước. Thần bất tài không làm gìđược, nguyện lấy cái chết báo đền...”.Đoạn giao tờ biểu cho Lý Thạch rồibước vào nội thất. Điền Bố tới trước bài vị Điền HuyềnChinh khóc lạy: “Con chỉ có thê dùng

cách này để tạ tội với cha”. Rồi rútgươm đâm vào ngực tự sát. Lúc ấy chàngmới 38 tuổi. Sử Hiến Thành thấy Điền Bố đã chết,liền tự xưng Tiết độ sứ báo về triều đình.Vua tôi trong triều mê muội, không truyxét sự tình, đồng ý để Sử Hiến Thànhlàm tiết độ sứ. Sử Hiến Thành bề ngoàiquy thuận triều đình, thực ra ngấm ngầmliên kết với quân phiến loạn, cát cứ mộtphương. “Lại cường tốt nhược, viết hãm ” Chỉ huy hăng hái mà binh sĩ nhunhược, tất nhiên kém sức chiến đấu, gọilà “hãm”

Phù Dung đơn độc bị tử trận ở PhìThủy

Phù Dung là em út của Tiền Tần chúaPhù Kiên, người dân tộc Đê, từ nhỏ đãthông minh hơn người, lớn lên có thânhình cao lớn sức vóc đặc biệt, tinh thôngbinh pháp, trăm người khó địch nổi. PhùDung học giỏi, nói năng hùng hồn, hạ bútthành thơ, quần thần đều kính phục tàivăn chương của chàng. Phù Kiên vô cùng yêu quý Phù Dung,cho là chàng có thể làm tể tướng trongtriều, đại tướng ba quân, liền phong choPhù Dung làm Thị trung, trung thư giám,đô đốc trung ngoại chư quân đại tướng

quân, mọi việc trong triều đều bàn tínhvới chàng. Năm thứ nhất Đông Tấn LýVõ đế thái nguyên (năm 376), sau khidiệt Tiền Yên năm 370, diệt Tiền Lương,Tiền Tần lại cử binh đánh Tấn, chiếmNang Dương, thống nhất phần lớnphương Bắc, đương đầu với Đông Tấn ởphương nam, thế lực mạnh yếu đã rõ,nhưng muốn diệt Đông Tấn không dễ. Tháng 10/382, năm Thái nguyên thứbảy, Phù Kiên triệu văn võ bá quan vàođiện Thái Cực bàn kế sách đánh ĐôngTấn để thống nhất thiên hạ, nhưng ý kiếnquần thần mỗi người một khác. Phù Kiênthất vọng, cho quần thần lui ra, chỉ lưulại một mình Phù Dung. Phù Kiên nói:“Phàm đại sự quốc gia đều do 1,2 người

quyết định. Việc này phải do 2 anh em taquyết định thôi”. Phù Dung chủ trương chưa đánh ĐôngTấn, chàng nói: “Hiện tại đánh Tấn có 3cái khó. 1 là năm nay U Châu bị hạn háncả ngàn dặm, thiên thời bất lợi cho ta. 2là nước Tấn ổn định, nội bộ đoàn kết,không có kẽ hở để lợi dụng. 3 là quân tachinh chiến liên miên, binh sĩ mỏi mệt,trăm họ đều ngại chiến tranh. Do đó,những vị nói là không nên đánh Tấn đềulà trung thần, mong bệ hạ suy xét”. Phù Kiên sầm mặt, nói: “Ta có quântrăm vạn, binh khí chất cao như núi, lạitừng bao phen thắng trận, nay đi đánh 1nước đang ở bên bờ diệt vong thì có gìphải sợ?”.

Phù Dung ứa nước mắt, nói: “Kinh đôhiện có vô số dân Tiên Ti, Khương, Kiệt,là những người có mối thâm thù diệtquốc với ta, nếu bệ hạ nam chinh, kinhđô chỉ lưu thái tử với vạn quân già yếu,lỡ xảy ra bất trắc thì có hối đã muộn.Kiến giải của hạ thần dù kém cỏi, songdi ngôn của Vương thừa tướng chắc bệhạ chưa quên?” Nghe nhắc đến Vươngthừa tướng, Phù Kiên giật mình. TiềnTần có được ngày hôm nay, chủ yếu nhờcông của Vương Mãnh. Phút lâm chung,Vương Mãnh có dặn Phù Kiên: “TriềuTấn tuy chỉ đóng ở Giang Nam, nhưngTất Cảnh là người kế thừa chính thốngTrung Hoa, hơn nữa nội bộ chặt chẽ, saukhi tôi chết, chớ đánh Tấn vội”.

Phù Kiên vốn coi Vương Mãnh nhưGia Cát Lượng, mọi kế sách đều nghetheo, nay Tất Cảnh đã chết, Phù Kiênvốn luôn nghĩ cách đánh Tấn, cho nênbèn phẩy tay cho Phù Dung lui ra. Phù Kiên nuôi chí “thống nhất 4 biển”từ lâu, không dễ gì bỏ kế hoạch đánhTấn, bèn triệu Mộ Dung Thùy là ngườidân tộc Tiên Ti, tỳ tướng nước Yên sanghàng, vào cung thương nghị. Mộ Dung Thùy vẫn nuôi chí khôiphục nước Yên, đang chờ cơ hội nayđúng là cầu được ước thấy, bèn nói:“Xưa nay cá lớn nuốt cá bé là thông lệ,bệ hạ có tướng giỏi binh mạnh, mặc sứcvẫy vùng, hà tất phải để cái xứ Giang

Nam cỏn con kia cho đời sau chinhphục”. Mộ Dung Thùy thấy Phù Kiên lộ vẻvui sướng, liền khích thêm: “Nếu việc gìcũng phải nghe ý kiến mọi người thì saothống nhất nổi Trung Nguyên?” Phù Kiêncả mừng nói: “Chỉ riêng khanh có thểcùng ta bình định thiên hạ mà thôi!” Tháng 7/383 (năm Tấn Thái Nguyênthứ 8), Phù Kiên lệnh động viên tiếncông Đông Tấn. Quan lại địa phương rasức bắt tráng đinh, trưng thu ngựa vàlương thực, trăm họ oán thán vô cùng. Tháng 8, Phù Kiên cử Phù Dung làmchinh nam tướng quân dẫn 25 vạn quâncó tướng Trương Hào, Mộ Dung Thuỳ

làm tiên phong Trung lộ quân đi trướcthẳng đến Thọ Dương. Sai thủ lĩnh dântộc Khương là Diêu Trường làm LongTương tướng quân, dẫn Tây lộ quân menTrường Giang tiến sang phía đông. Đônglộ quân thì từ châu U, châu Ký qua BànhThành tiến xuống phía nam. Phù Kiên thân chinh dẫn chủ lực trungquân xuất phát từ Tràng An. Các đạoquân tổng cộng 90 vạn, gấp rút tấn công,tinh kỳ rợp trời, thủy lục cùng tiến, khíthế oai hùng. Tin Phù Kiên cất đại quân nam hạtruyền đến Kiến Khang, làm triều đìnhĐông Tấn cả sợ. Hiếu Võ đế Tư MãDiệu vội cử Thừa tướng Tạ An làm đạiđô đốc toàn quyền phụ trách quân đội.

Tạ An đảm lược hơn ngưòi, đã chuẩnbị đối phó với cuộc chiến của Tiền Tấnnên rất bình tĩnh. Ban ngày cưỡi ngựadạo chơi, buổi tối đánh cờ tới khuya.Tướng sĩ thấy thừa tướng ung dung nhưvậy, hẳn đã có mưu kế, nên dần họ cũngyên tâm. Thực ra Tạ An luôn theo dõi hướnghành động của đại quân Phù Kiên. KhiTạ An đã xác định rõ hướng chủ côngcủa Phù Kiên là Hoài Hà, còn các hướngkhác chỉ mang tính phối hợp. Ông lệnhcho Hồ Bân đem 5000 thủy quân tăngviện chiến lược cho yếu địa Thọ Dương.Lại lệnh cho Tạ Huyền làm tiên phong đôđốc chỉ huy 8 vạn “Bắc phủ binh” do TạHuyền chiêu mộ và huấn luyện, rất thiện

chiến, đi đón đánh Phù Kiên đồng thờicử em trai mình là Tạ Thạch thay mặtmình chỉ huy toàn quân. Tháng 10, Phù Dung dẫn quân tiênphong đánh chiếm Thọ Dương, bắt sốngtướng Tấn Từ Nguyên Hỉ. Hồ Bân haytin đó liền đưa thủy quân lui về thủ ởHiệp Thạch. Phù Dung vây đánh Hiệp Thạch. HồBân thiếu lương thực khó giữ. Phù Dungviết thư báo tin với Phù Kiên và nóithêm: “Binh lực quân địch rất ít cần gấprút tân công, nếu không kẻ địch có thểchạy thoát”. Phù Kiên được thư, bị tình huống cụcbộ này lôi cuốn để lực lượng chinh ở lại

Hạng Thành, đích thân dẫn 8000 khinh kỵgấp đến Thọ Dương trực tiếp chỉ huy,định tiêu diệt chủ lực quân Tấn ở dảiThọ Dương rồi mới tiến đánh KiếnKhang. Phù Kiên vừa bố trí tiến công vừaphái Chu Tự đến doanh trại quân Tấn dụhàng. Chu Tự vốn là tướng Đông Tấn, 4năm trước do thua trận mà sang hàng PhùKiên, lúc này muốn lập công chuộc tội.Khi sang doanh trại Tấn, Chu Tự chẳngnhững không dụ hàng, mà còn đem toànbộ tình hình quân Tần kể cho Tạ Thạchbiết. Tạ Thạch bàn với chư tướng, quyếtđịnh nhân lúc 2 cánh quân Tần bên sườnchưa đến, chủ lực tiến sâu bị tách rời,

mà chuyển từ thủ sang công. Ông pháimãnh tướng Lưu Lao đem 5000 ngàn tinhbinh đến Lạc Gian (còn có tên Lạc Thủynằm giữa Hoài Nam và Định Viễn, tỉnhAn Huy). Lưu Lao lặng lẽ dẫn quân tới LạcGian, ngay đêm ấy đột nhiên vượt sôngLạc Thủy bất ngờ tấn công doanh trạiquân Tần. Tướng Lương Thành đang ngủsay, giật mình tỉnh dậy ứng chiến, bị“Bắc phủ binh” chém chết. Quân Tần mấtchủ tướng tiên phong trở nên rối loạn,nhảy bừa xuống sông mong thoát chết,thành thử bị chết đuối vô số. Chỉ 1 trậnnày, quân Tần mất hơn một vạn rưởingười; sĩ khí quân Tấn lên cao. Lưu Lao toàn thắng, lại dẫn “Bắc phủ

binh” tấn công Hiệp Thạch. Hồ Bântrong đánh ra, Lưu Lao ngoài đánh vào,quân Tần thua to. Hiệp Thạch được giảivây. Tạ Thạch, Tạ Huyền lập tức chỉ huytoàn quân thừa thắng tiến mạnh đến bờđông sông Phì Thủy, đối diện với quânTần ở bờ Tây. Trong thành Thọ Dương, Phù Kiên vàPhù Dung cùng lên lầu quan sát, thấy tinhkỳ quân Tấn như rừng, thế trận nghiêmchỉnh. Nhìn về dãy núi Bát Công ở mạnBắc, rừng cây âm u, không biết có baonhiêu phục binh tại đó. Phù Kiên bất giácrùng mình, nói với Phù Dung: “Rõ ràngđịch rất mạnh, sao lại bảo là chúngyếu?”

Quân Tấn ở phía bờ đông Phì Thủy cóvẻ không vội vượt sông mà chờ hậu quânđến cùng. Thắng bại xem chừng khóđoán. Tạ Huyền lợi dụng tâm lý nónglòng muốn thắng của Phù Kiên, liền saisứ giả sang khiêu khích, nêu điều kiệnquân Tần phải lui về phía sau một quãngđể quân Tấn qua sông quyết chiến. Các tướng bên quân Tần đều phảnđối, nhưng Phù Kiên cho rằng nên tươngkế tựu kế, chờ khi quân Tấn sang sôngrồi, sẽ dùng kỵ binh tấn công. Phù Dungcũng tán thành kế đó. Đến ngày quyết chiến, Phù Kiên nhìnsang phía bờ sông đối diện một hồi, rồigiơ tay ra hiệu cho Phù Dung. Phù Dung

hạ lệnh cho quân Tần ở bờ sông lùi lạicho đối phương vượt sông. Quân Tần phần đông là người các dântộc bị bắt vào lính, họ không muốn chếtthay cho kẻ thống trị là dân tộc Đê. Vừanghe lệnh thoái lui, họ liền cắm đầu màchạy, thế trận lập tức rối loạn. Chu Tự ởphía sau thừa cơ hét to: “Quân Tần thuarồi, quân Tần thua rồi!”. Quân lính phíasau nghe vậy cũng tranh nhau bỏ chạy. Tạ Huyền chỉ huy 8000 kỵ binh gấprút vượt sông, tràn lên chém giết. Phíasau quân Tần hàng ngũ tan như núi lở.Phù Dung vội thúc ngựa về phía sau đểngăn chặn. Nhưng binh sĩ lúc này khôngchịu nghe lệnh, chỉ lo chạy sao cho thoát.Phù Dung cả giận, chém chết mấy người

lính và quát: “Kẻ nào trái lệnh phảichết!”. Song quân sĩ tan vỡ tràn tới nhưnước lũ, Phù Dung bị xô đẩy ngã xuốngđất, quân sĩ giày xéo lên thân chàng màchạy. “Bắc phủ binh” xông tới, chém chếtPhù Dung. Phù Kiên đành bỏ quân màchạy, lại bị trúng một mũi tên, máu chảyướt đẫm, song vẫn gục đầu xuống bờmngựa mà chạy, về đến Hoài Bắc, điểm lạitàn quân, đã mất bảy, tám phần. Đại quân trăm vạn của Tiền Tần điđánh Đông Tấn lần này thất bại thảm hại.Phù Kiên đau đớn mất em trai, vô cùnghối hận đã không nghe lời can ngăn nămtrước. .

“Đại lại nộ nhi bất phục, ngộ địchtủi nhi tự chiến, tướng bất tri kỳ năng,viết băng” Chỉ huy nổi giận mà binh sĩ khôngphục, gặp địch cứ tự ý xuất chiến, chủtướng lại không hiểu năng lực của binhsĩ, gọi là “băng”.

Cấp dưới bất trị, quân Tấn thảm bạiở đất Tất

Giữa thời Xuân Thu, nước Sở dướisự cai trị của Sở Trang vương ngày cànghùng mạnh. Năm Chu Định vương thứnhất (năm 606 trước Công Nguyên), SởTrang vương đem quân vào TrungNguyên đánh bại dân tộc Nhung ở LụcHỗn. Trên đường trở về qua Lục (LạcThủy), thuộc địa phận của Chu vương,Sở Trang vương dàn quân để thị uy. ChuĐịnh vương vội phái đại thần VươngTôn Mẫn đến úy lạo. Sở Trang vươnghỏi thăm về trọng lượng của bộ cửu đỉnh

(chín cái vạc) tượng trưng cho quyền thếcủa vua Chu, có ý muốn lấy. Sau khi được xem bộ Cửu đỉnh, SởTrang vương nghĩ rằng muốn đoạt thiênhạ, ắt phải trước hết tranh giành ngôi báchủ Trung Nguyên với nước Tấn. Thế làmùa xuân năm Chu Định vương thứ 10(năm 597 trước Công Nguyên), Sở Trangvương lấy cớ Trịnh theo Tấn chống Sởmà đem quân đánh Trịnh. Nước Trịnh là cửa ngõ để Tấn tiếnvào Trung Nguyên, lại được Tấn bảo hộ.Tấn cảnh công không thể khoanh tay nhìnSở khống chế Trịnh, liền cử Tuần LâmPhụ làm Trung quân nguyên soái, TiênHộc làm phó; Sĩ Hội làm Thượng quânnguyên soái, Khích Khắc làm phó; Triệu

Sóc làm Hạ quân nguyên soái, Loan Thưlàm phó. 3 quân hùng dũng tiến đi cứuTrịnh. Khi quân Tấn đến bờ bắc Hoàng Hà,thì hay tin Trịnh đã hàng Sở. Tuần LâmPhụ bèn triệu tập chư tướng thương nghị.Tuần nói: “Nước Trịnh đã hàng Sở, cứucũng vô ích; chi bằng ta lui về, chờ khiquân Sở rút đi, hãy tiến đánh Trịnh”. Các tướng tán thành, riêng trung quânphó soái Tiên Hộc nói: “Nước Tấn ta sởdĩ xưng bá Trung Nguyên là nhờ dựa vàoquân đội võ dũng, quần thần tận lực. Nayđã mất nước Trịnh, thấy kẻ địch mạnh lạikhông dám đánh, thử hỏi có còn xứng vớibốn chữ võ dũng, tận lực nữa không?”Đoạn đứng dậy, bỏ ra ngoài, lệnh cho

quân sĩ thuộc hạ vượt Hoàng Hà đánhquân Sở. Tư mã Hàn Quyết nói với Tuần LâmPhụ: “Tiên Hộc đơn độc tự ý dẫn quânđi, ắt gặp nguy hiểm, cấp dưới khôngnghe lệnh là lỗi của nguyên soái, chibằng hãy cho toàn quân tiến lên, dù đánhkhông thắng, thì tội ấy mọi người cùnggánh chịu”. Tuần Lâm Phụ nghĩ nếu cho toàn quânxuất kích, rất có thể chiến thắng, bèn hạlệnh toàn quân tập trung vượt sông tạihuyện Nguyên Dương, Hà Nam, tiến đếnđất Tất bày trận. Nước Trịnh đã hàng phục, Sở Trangvương định đem quân về nước, thấy quân

Tấn vượt Hoàng Hà kéo đến mà hiệulệnh ba quân không nhất trí, bèn đóngquân ở đất Quản, tìm sơ hở của đốiphương mà hành động. Lúc này Trịnh Nang công phái sứ giảđến doanh trại Tấn nói: “Nước Trịnhphải theo Sở là vì thế cô sức yếu khôngchống nổi, chứ không phải là ăn ở hailòng. Nay quân Sở mới chiến thắng đanghết sức kiêu ngạo, binh sĩ đã mệt mỏi vìở ngoài lâu ngày phòng bị sơ hở; nếuquân Tấn tiến công, quân Trịnh hưởngứng ắt đánh bại quân Sở”. Sứ giả Trịnh vừa về, Tiên Hộc nóivới Tuần Lâm Phụ: “Đánh bại Sở, Trịnhchính là lúc này, ta nên đánh ngay”. Phósoái hạ quân Loan Thư nói: “Người

Trịnh lật lọng khó tin, họ sẽ ngồi xem haibên đánh nhau. Ta thắng họ ngả theo ta, tathua họ sẽ theo Sở”. Các tướng chia làmhai phe tranh cãi dằng dai. Tuần Lâm Phụ đang do dự thì có sứgiả nước Sở tới, danh nghĩa là cầu hoà,thực chất thăm dò hư thực. Tuần Lâm Phụcử Thượng quân nguyên soái Sĩ Hội tiếpsứ. Sứ giả của Sở nói: “Quân Sở tiếnđến đây là chiếu theo thông lệ của tiênvương, chỉ bình định Trịnh, chứ không hềđắc tội với Tấn, xin quân đội quý quốckhỏi cần ở lại đất này”. Sĩ Hội đáp: “Ngày trước Chu Bìnhvương lệnh cho Tấn và Trịnh phò tá nhàChu, nay Trịnh ăn ở hai lòng, nên chúngtôi tới hỏi tội, việc này không liên quan

đến Sở”. Ý nói Sở nên lui binh. Tiên Hộc cho rằng trả lời như vậy quánhu nhược, cau mày khó chịu. Trong thưphúc đáp, Tiên Hộc thay bằng câu: “Đạivương chúng tôi phái chúng tôi tới đây làđuổi các vị ra khỏi nước Trịnh”. Sở Trang vương thấy nội bộ quân Tấný kiến bất đồng rõ ràng, chủ soái khôngđủ năng lực điều khiển tướng sĩ, thì 1mặt lại phái sứ giả sang cầu hoà, 1 mặtcho 1 cánh quân đánh thăm dò. Tuần Lâm Phụ vốn bị buộc phải vượtsông tới đây, thấy quân Sở tới cầu hoàliền đồng ý ngay. Đôi bên vừa ước hẹngặp nhau ký hoà ước, thì quân Sở khiêuchiến, Tuần Lâm Phụ sai quân ra đuổi đi

chứ không chém giết. 2 tướng của Tấn là Ngụy Kỵ, TriệuChiên muốn nhân cơ hội lập công, bèngiả bộ sang giảng hoà với quân Sở, đượcTuần Lâm Phụ chấp nhận, liền kéo quântấn công. Tuần Lâm Phụ lúc biết thì đãmuộn, vội phái chiến xa đi tiếp ứng. Quân Sở thấy 2 tướng Tấn đơn độctiến đánh, bèn nhử vào sâu rồi phản kích.Ngụy Kỵ phải tế ngựa chạy trốn, TnệuChiên bị đuổi gấp, quăng giáp mà chạyvào rừng mới thoát chết. Khi chiến xacủa quân Tấn kéo đến, thì quân Sở đãtiêu diệt toàn bộ quân của Ngụy Kỵ,Triệu Chiên và dàn trận chờ đợi. Lệnhdoãn của Sở là Tôn Thích Ngao nói: “Tanên chủ động xuất kích thì hơn là chờ

địch tới gần”. Sở Trang vương liền hạlệnh tấn công, đích thân gióng trống, toànquân xung sát, nhanh chóng phá tan cácchiến xa của quân Tấn, rồi thừa thắngtràn tới doanh trại đối phương. Tuần Lâm Phủ đang chờ sứ giả Sởđến ký hoà ước, bỗng nghe tiếng trốngtrận, tiếng chém giết vang động góc trời,vội bước ra khỏi trướng thì thấy quân Sởdày đặc tràn đến như nước lũ. Quân Tấnbị địch đánh tới trước mặt, sau lưng làsông Hoàng Hà. Tuần Lâm Phụ liền hétlớn: “Ai rút qua Hoàng Hà trước sẽđược thưởng”. Quân Tấn tranh nhau lên thuyền đểqua sông. Nhiều thuyền không có ngườibiết lái, ra đến giữa dòng thì bị bắt, hoặc

nghiêng hẳn đi. Quân lính rơi xuống sôngvội bám lấy mạn thuyền để leo lên.Tướng sĩ trên thuyền thẳng tay chém chếtnhững người ấy. Quân Sở thấy cảnh đócũng chẳng truy đuổi nữa, mà để cho tànquân Tấn rút sang bên kia sông. Trận chiến giữa Sở và Tấn ở đất Tấtkết thúc. Phía quân Tấn, tướng lĩnhkhông nghe lệnh chỉ huy cấp trên, chủsoái lại không có khả năng điều khiển,dẫn đến thảm bại. Từ đó, nước Tấnchẳng còn uy tín gì với các chư hầu ởTrung Nguyên, còn Sở Trang vương thìbắt đầu xác lập bá quyền của mình. “Tướng nhược bất nghiêm, giáo đạobất minh, lại tốt vô thường, trần binhtung hoành, viết loạn”

Tướng ỉĩnh nhu nhược, không uynghiêm, huấn luyện không có bài bản,quan hệ trên dưới không có thể thông,bày trận lộn xộn, tự mình làm rối mình,gọi là “loạn”

Lý Tòng Kha không trị nổi kiêubinh, để mất thiên hạ

Thời Ngũ đại Hậu Đường, nămTrường Hưng thứ 4 (năm 933), ĐườngMinh Tông là Lý Tư Nguyên chết bệnh,con là Lý Tòng Hậu kế vị, sử gọi là Mẫnđế. Mẫn đế còn nhỏ tuổi, triều chính đềudo 2 quyền thần là Chu Hoằng Chiêu vàPhùng Vân nắm giữ. Chu, Phùng chuyênquyền, dùng thủ đoạn loại trừ nhữngngười không ăn cánh, cách chức một sốtrọng thần, điều một số Tiết độ sứ đếnbiên ải, đưa người thân tín vào giữnhững chức vụ trọng yếu trong triều. Tiết độ sứ kiêm Thị trung Phụng

Tường là Lộ vương Lý Tòng Kha vốn từnhỏ theo Đường Minh Tông chinh chiếnbốn phương có địa vị và uy vọng hơnhẳn Chu, Phùng, tháng 2/934 bị điều đilàm Tiết độ sứ Hà Đông. Lý Tòng Kha đã sớm bất mãn với sựchuyên quyền của Chu, Phùng, bèn dấybinh chống lại và gửi hịch đi các nơichuẩn bị “về triều dẹp loạn thần”. Triềuđình liền cử Vương Tư Đồng làm nguyênsoái đem binh mã đến Phụng Tường đànáp. Khi các đạo binh mã đã tề tựu, VươngTư Đồng hạ lệnh đánh thành PhụngTường. Sau một ngày kịch chiến, hai cửathành phía đông và tây đều bị phá, quângiữ thành thương vong nặng nề. Hôm sau,

Vương Tư Đồng hạ lệnh tăng cường đánhphá. Do tường thành thấp, hào lũy khôngsâu, lại chưa được phòng bị đầy đủ, nêntình thế vô cùng nguy ngập. Lý Tòng Kha thấy thành sắp bị hạ,bèn leo lên mặt thành nói to xuống phíadưới chân thành: “Ta theo tiên đế từ nhỏ,từng qua trăm trận, vào sinh ra tử,thương tích đầy mình, mới sáng lập nênxã tắc như hôm nay. Các ngươi từng theota nhiều năm, chắc hẳn đều chứng kiếnviệc đó! Nói đến đây, Lý Tòng Khanghẹn ngào: “Nay triều đình tin dùng bọngian thần, sát hại người trung chính, ta cólỗi gì mà các ngươi phải giết ta?”. Nóiđoạn Lý Tòng Kha khóc rống lên, ai nghecũng động lòng.

Tướng Trương Kiền Cương chỉ huyđánh cửa thành phía tây và nam, liền rútbảo kiếm thúc sĩ tốt xông lên. Sĩ tốt nổigiận xúm nhau đánh lại khiến y phải tếngựa bỏ chạy. Vũ Lâm chỉ huy sứ Dương Tử Quyềnnguyên là quyền thần có lỗi với triềuđình, nhân lúc này liền thét to: “Đạitướng công (ngụ ý Lý Tòng Kha) mới làchủ nhân thực sự của chúng ta”. Đoạnlập tức sai quân sĩ dưới quyền xuốngngựa, cởi bỏ áo giáp, quẳng vũ khí đầuhàng Lý Tòng Kha. Dương Tử Quyềndẫn quân vào cửa tây, dâng Lý Tòng Khamột tờ giấy trắng, xin rằng sau khi Lộvương chiếm được kinh đô, lên làm vuasẽ phong cho ông ta chức Tiết độ sứ. Lý

Tòng Kha chấp nhận, viết vào đó hàngchữ “ Tử Quyền có thể nhậm chức Tiếtđộ sứ Phần Ninh”. Nguyên soái Vương Tư Đồng chưabiết tin này, nên hạ lệnh tăng cường đánhthành. Nghiêm vệ bộ quân tả sương Chỉhuy sứ Doãn Huy lớn tiếng nói: “Cánhquân phía tây đã vào thành nhận thưởng.Chúng ta còn liều mạng làm gì nữa?!” Binh sĩ đánh thành nghe vậy liềnquẳng giáp, vứt khí giới đầu hàng.Vương Tư Đồng cùng 6 tiết độ sứ khácthấy tình huống đó đành bỏ chạy. Hàng binh lũ lượt vào trong thành đểlĩnh thưởng. Lý Tòng Kha đang nguythành thắng, cả mừng dốc hết của cải

trong kho thưởng cho tướng sĩ. Khôngkhí trong thành huyên náo, vui vẻ dịthường. Lý Tòng Kha hạ lệnh tiến quân vềphía đông và công bố tất cả những ngườivào được kinh đô Lạc Dương sẽ đượcthưởng 100 xâu tiền (mỗi xâu tiền gồm1000 xu). Quân sĩ vô cùng náo nức. Vương Tư Đồng bại trận, khiếnĐường Mẫn đế luống cuống. Tiết độ sứHà Dương kiêm thị vệ thân quân Đô chỉhuy sứ là Khang Nghĩa Thành giả bộ xinđem quân thị vệ đi đánh Lý Tòng Kha,thực chất là để đầu hàng lĩnh thưởng. Đường Mẫn đế không rõ nội tình, vộichấp thuận, lại còn đem của cải trong

kho ra thưởng cho quân sĩ trước khi xuấtphát và hứa nếu dẹp được loạn PhụngTường, mỗi người sẽ được thưởng thêm200 xâu tiền. Quân thị vệ của Khang Nghĩa Thànhthuộc hạng kiêu binh, đã lưng túi tiềnthưởng, trên đường hành quân còn côngkhai bảo nhau: “Đến Phụng Tường mà rahàng Lộ vương, còn được thưởng nhiềuhơn”. Quân Khang Nghĩa Thành tới TânAn quả nhiên lần lượt xin hàng, lúcKhang Nghĩa Thành xin hàng thì chỉ còncó hơn 10 kỵ binh đi cùng. Lý Tòng Kha thẳng đường tiến vàokinh đô Lạc Dương. Tể tướng Phùng Đạodẫn bá quan ra nghênh đón. Thái hậu hạlệnh phế Mẫn đế xuống làm Ngạc vương,

đưa Lộ vương Lý Tòng Kha lên ngôihoàng đế. Lý Tòng Kha lập tức lệnh mở khophát thưởng cho quân sĩ, không ngờ rằngkho lẫm chẳng còn bao, mà số tiềnthưởng phải cần tới 50 vạn xâu tiền. LýTòng Kha lệnh cho quan viên vơ vét củadân. Tiếng kêu khóc của dân vang độngkinh đô. Nhiều người không có tiền bịbức quá phải tự vẫn hoặc bị bắt giamvào ngục. Quan viên vơ vét tất cả nhữnggì có thể vơ vét, kể cả đồ trang sức củathái hậu, vương phi, cũng chỉ được tổngcộng 20 vạn xâu tiền, nghĩa là mới đượcnon nửa số tiền cần có. Lý Tòng Kha sợkhông đủ tiền thưởng thì quân sĩ làmloạn, nên vô cùng lo lắng.

Đoan minh điện học sĩ Lý Chuyên nóithẳng: “Sự tồn vong của quốc gia chủ yếunhờ vào việc sửa sang pháp độ, tạo lậpkỷ cương, chứ không phải chỉ trông vàohậu thưởng. Chỉ hậu thưởng thì dù có tiềnbạc như rừng như bể cũng không thoảmãn được lòng tham của kiêu binh”. LýChuyên còn nói là nếu tiếp tục vơ vét củadân thì sẽ nguy đến xã tắc. Nay có baonhiêu thì chia đều bấy nhiêu, hà tất phảigiữ đúng lời hứa ngày trước. Lý Tòng Kha nghe có lý, theo vậy màlàm. Quả nhiên binh sĩ tuy đều đượcthưởng, nhưng ai cũng tham lam, cho nhưthế không đủ, họ oán hận ra mặt, thậm chícông khai bảo nhau: “Mẫn đế tuy nhunhược, nhưng còn khá hơn Lộ vương”.

Lý Tòng Kha sợ có loạn, không dámthiết lập kỷ cương, tu sửa pháp độ, khôngdám mạnh tay với sai trái của tướng sĩ,thế là họ luôn có hành động vi phạm. Năm 936, sau khi Lý Tòng Kha lênngôi được hơn 2 năm, Tiết độ sứ HàĐông là Thạch Mẫn Đường câu kết vớichúa Khiết Đan hợp quân đánh Đường.Tri phủ Thái Nguyên là Trương Mẫn Đạtdẫn binh nghênh chiến, bị vây ở Tấn An(phía nam Thái Nguyên, tỉnh Sơn Tây). Tiết độ sứ Lư Long là Triệu ĐứcĐiếu được lệnh đem quân đến tiền tuyếnthì lại án binh bất động, bỏ mặc TrươngMẫn Đạt đang bị vây hãm, đã thế Triệucòn phái sứ giả bí mật sang gặp Khiết

Đan, đề nghị Khiết Đan cùng với Triệuchiếm đoạt thiên hạ, nhưng bị Khiết Đantừ chối. Trương Mẫn Đạt bị vây đã mấy tháng,phó tướng là Dương Quang Viễn sinhlòng phản trắc, khuyên Trương Mẫn Đạtđầu hàng Khiết Đan, Trương không nghe,Dương liền giết luôn Trương, cắt lấy thủcấp mang sang doanh trại Khiết Đan xinhàng. Do Lý Tòng Kha trị quân khôngnghiêm, kỷ cương không rõ, nên khi nguycấp, phần lớn tướng sĩ đều ngả nghiêngdao động, kẻ thì tư thông với địch, kẻ thìcởi giáp đầu hàng, kẻ thì bỏ trốn. LýTòng Kha có được thiên hạ bằng cáchnào thì cuối cùng bị mất thiên hạ bằng

cách đúng như vậy. Tháng 11/936, chúa Khiết Đan cùngThạch Mẫn Đường kéo quân xuống phíanam, dọc đường quân sĩ Hậu Đường đềuđầu hàng. Thạch Mẫn Đạt dẫn quân tiếnthẳng vào kinh đô Lạc Dương, Lý TòngKha cùng đường mạt lộ, đành lên lầu tựthiêu. Nhà Hậu Đường đến đây diệtvong. “Tướng bất năng liệu địch, dĩ thiểuhợp chúng, dĩ nhược kích cường, binhvô tuyến phong, viết bắc” Tướng lĩnh không biết phán đoánchính xác tình hình địch, lấy ít đánhnhiều, lấy yếu đánh mạnh, tác chiến lạikhông có lực lượng mũi nhọn, gọi là

“bắc”.

Khưu Phúc chủ quan khinh địch, bịvây khốn

Thời nhà Minh, tháng 6/1409 (nămVĩnh Lạc thứ 7), vua Thát Đát giết sứ giảnhà Minh cử sang hoà hiếu. Minh ThànhTổ Chu Đệ nghe tin cả giận. Chu Đệ đã muốn sớm tiêu diệt tàn dưquân Nguyên để trừ hậu họa ở biên giớiphía bắc, bèn 1 mặt truyền lệnh tăngcường phòng thủ biên giới, 1 mặt điềubinh mã Sơn Tây, Sơn Đông, Liêu Đôngtới Hưng Hoà (Trương Bắc, tỉnh HàBắc), Bắc Kinh chờ lệnh. Ngày 3/7, Chu Đệ hạ chiếu cử KỳQuốc công Khưu Phúc làm Chinh Lỗ đại

tướng quân, Võ Thành hầu Vương Thônglàm tả phó tướng quân, Đồng Ân hầuHoả Chân làm Hữu phó tướng quân, TịnhAn hầu Vương Trung làm Tả tham tướng,An Bình hầu Lý Viễn làm Hữu thamtướng, đem 10 vạn quân bắc phạt. KhưuPhúc cho rằng 10 vạn kỵ binh tinh nhuệhoàn toàn có thể tiêu diệt quân Thát Đát,lập nên công trạng. Trước khi lên đường, Chu Đệ thấyKhưu Phúc có ý khinh địch, liền nhắcnhở: “Dùng binh phải thận trọng. TừKhai Bình trở lên phía bắc dù không thấyđịch, vẫn phải luôn luôn coi như có địchtrước mặt mà phòng bị ngày đêm cho cẩnthận. Địch tới thì cho kỵ binh xuất kích”. Vẫn chưa yên tâm, Chu Đệ còn dặn

thêm: “Khanh đem quân đi lần này, chớbỏ lỡ thời cơ, không được khinh địch màtiến liều dễ bị mắc mưu của chúng. Đánhchưa thắng, thì chờ cơ hội đánh tiếp, nhấtthiết phải cẩn thận”. Khưu Phúc vâng dạlên đường. Dọc đường tiến quân, Khưu Phúc lạiliên tiếp nhận được chỉ dụ của triều đình:“Trong quân có người cho rằng dễ dàngthắng đích, khanh nhât thiết phải uốnnắn”. Khưu Phúc cho rằng nhà vua quácẩn thận. Tháng 8, Khưu Phúc đã tới vùng biênKhai Bình, liền đích thân dẫn hơn ngànkỵ binh đi trước. Đang tiến đến sông LưCù thì gặp một tốp kỵ binh Khiết Đan.

Khưu Phúc tiến công, quân Thát Đátbỏ chạy. Khưu Phúc vượt sông truy kích,bắt được một viên thượng thư Thát Đát.Khưu Phúc hạ lệnh cởi trói cho viênthượng thư, mời uống rượu và hỏi tìnhhình xem chúa Thát Đát đang ở đâu. Viênthượng thư vốn được chúa Thát Đát pháiđi trinh sát, liền nói dối: “Chúa tôi ngheđại quân của ngài kéo đến đã sợ hãi chạylên phía bắc, cách đây chỉ chừng 30dặm”. Khưu Phúc tin là thật, liền nói: “Bắtgiặc trước hết phải tóm cổ tên cầm đầumới được”. Chư tướng khuyên KhưuPhúc không nên mạo hiểm tiến liều, đợihậu quân cùng tới, nắm chắc tình hìnhđịch hãy đuổi theo thì hơn. Khưu Phúc

không nghe, bảo viên thượng thư kia dẫnđường, thúc lính truy kích. Đuổi đánhliền hai ngày, quân Thát Đát lần nào cũngthua, chạy lên phía bắc. Khưu Phúc chorằng địch yếu kém, chắc sẽ bắt sốngđược chúa Thát Đát, thế là ra sức đuổitheo. Hữu Tham tướng Lý Viễn phải nhắcnhở: “Tướng quân cả tin vào lời khai củatù binh, đơn độc tới đây, phải đề phòngkẻ địch dụ ta vào sâu, e rất nguy hiểm”. Lý Viễn lại tiếp: “Nay ta rút ắt địchthừa cơ truy kích, chi bằng hạ trại tự thủ.Ban ngày gióng trống phất cờ đem kỵbinh khiêu chiến, ban đêm thì đốt lửa bắnpháo, khiến địch không biết đâu màlường. Đợi vài ngày, đại quân ta đến đây,dốc toàn lực mà đánh tất thắng, nhược

bằng không thắng, thì cũng có thể rútquân an toàn!”. Khưu Phúc ngoảnh mặt làm ngơ. LýViễn nghẹn ngào nói: “Khi tướng quânlên đường, hoàng thượng đã dặn đi dặnlại phải hết sức thận trọng, kẻo mắc mưuđịch. Lẽ nào tướng quân quên rồi sao?”.Khưu Phúc vẫn làm ngơ. Tả phó tướngVương Thông cũng nói: “Lý tướng quânnói đúng. Đại tướng quân không nênkhinh địch tiến liều mà mắc mưu giặc”. Khưu Phúc cả giận quát lớn: “Tướngdẫn quân đi xa, lệnh vua có khi khôngtheo. Quân lệnh như sơn, kẻ nào trái lệnhsẽ chém đầu!”. Thế là các tướng đànhphải theo Khưu Phúc tiếp tục dấn thântiến lên, mặc dù biết rằng lành ít dữ

nhiều. Chẳng mấy chốc đột nhiên đại quânThát Đát kéo tới vây chặt quân KhưuPhác lại. Vương Thông chỉ hay 500 kỵbinh cảm tử phá vây, cuối cùng kiệt sứctử trận. Khưu Phúc, Hoả Chân, Vương Trung,Lý Viễn liều chết tả xung hữu đột, nhưnglực lượng quá chênh lệch, cuối cùngngười bị bắt, kẻ bị giết. Toàn bộ đội tiênphong của Khưu Phúc bị tiêu diệt. Hậuquân nghe tin đó, hoảng hốt quay đầutháo chạy. Chu Đệ hay tin cả giận về tội trạngcủa Khưu Phúc khiến mười vạn tinh binhthảm hại, liền truất bỏ mọi tước hiệu của

Khưu Phúc và đày gia quyến của ông tớibiên ải xa xôi phía nam. “Phù binh hình giả, binh chi trợ dã.Liệu địch chế thắng, kế hiểm dị, viễncận, thượng tướng chi đạo dã. Tri thửnhi dụng chiến giả tất thắng, bất tri thửnhi dụng chiến giả tất bại”. Địa hình là điều kiện hỗ trợ cho việcdùng binh. Phán đoán tình hình, giànhlấy thắng lợi, khảo sát địa hình lợi hạitính toán xa gần, đó là phương phápmà một tướng giỏi phải nắm vững. Nắmvững phương pháp rồi mới chỉ huy tácchiến thì chắc thắng. Không nắm vữngphương pháp đã chỉ huy tác chiến thì ắtthua.

Nhạc Phi lợi dụng địa hình, thắngLý Thành

Thời Nam Tống, mùa xuân năm ThiệuHưng thứ 4 (năm 1134), người Kim saukhi thiết lập chính quyền bù nhìn theolệnh mình, liền đưa tướng Lý Thành theoquân Kim về chiếm 6 quận là: ĐặngChâu, Đường Châu, Nang Dương, SínhChâu, Tùy Châu, Tín Dương, trở thànhmối uy hiếp to lớn đối với triều NamTống. Lúc này Tây lộ chế trí sử Giang Namlà Nhạc Phi đóng quân ở Giang Châu,liên tiếp viết sớ về triều, đề nghị phảncông, thu hồi 6 quận đã mất, vì “đó là

những vùng hiểm yếu, là cơ sở để thuphục Trung Nguyên”. Tống Cao Tông nhận được sớ, hỏiquần thần: “Việc này giao cho Nhạc Phiđược chăng?”. Tham tri chính sự TriệuĐỉnh đáp: “Nhạc Phi thông thuộc tìnhhình 6 quận, có thể giao được”. TốngCao Tông đành sai Nhạc Phi cất quân đi,nhưng lại qui định sau khi lấy lại 6 quậnthì không được tiến binh thêm. Tháng 5, Nhạc Phi chỉ huy đại quânhùng dũng tiến ra tiền tuyến. Quân độicủa Nhạc Phi có kỷ luật nghiêm minh,dọc đường hành quân không làm hại dânchúng, phá hoại hoa màu. Khi vượt sông,Nhạc Phi đứng trên chiến thuyền nói vớithuộc hạ: “Nếu không thắng giặc, ta sẽ

không trở lại dòng sông này”. Đại quân tiến đến dưới chân thànhSính Châu, tướng giữ thành là Kinh Siêucố sức kháng cự, nhưng tướng sĩ củaNhạc Phi tấn công dũng mãnh, nhanhchóng leo lên mặt thành. Kinh Siêu phảiđâm đầu xuống chân thành tự sát. Chiếm xong Sính Châu, Nhạc Phi,chia quân làm hai đạo, 1 đạo do TrươngHiến và Từ Khánh chỉ huy, tiến đánh TùyChâu. Nhạc Phi chỉ huy đạo thứ 2 tấncông thành Nang Dương. Tướng giữthành là Lý Thành nghe uy danh củaNhạc Phi từ lâu, vội xuất binh nghênhchiến. Phía bên trái thành Nang Dương là

sông Nang, có thể dùng bộ binh cố thủ,phía bên phải là đồng bằng, có thể dùngkỵ binh tung hoành. Lý Thành không amhiểu địa thế, lại để kỵ binh giữ phía trái,bên bờ sông còn bộ binh thì lại dàn trậnở phía đồng bằng bên phải. Nhạc Phi cùng chư tướng lên gò caoquan sát thế trận của địch. Ông nói luôn:“Bộ binh nên thủ chỗ hiểm, kỵ binh xôngxáo chỗ rộng. Đằng này tướng giặc làmngược lại, thì dù chúng có 10 vạn quâncũng chẳng làm nổi chuyện gì”. ĐoạnNhạc Phi hạ lệnh cho tướng Vương Quý:“Dẫn bộ binh, dùng trường thương tấncông kị binh địch, cứ nhè chỗ hiểm củangựa mà đâm”. Lại lệnh cho tướng NgưuCao “dẫn kỵ binh tấn công bộ binh địch

thật mãnh liệt”. Hai tướng nhận lệnhngay. Vương Quý dẫn bộ binh đột nhập trậnđịa bên bờ sông của kỵ binh địch, dùngtrường thương đâm vào bụng ngựa, sốchiến mã ở phía trước gục ngã, số chiếnmã phía sau hoảng sợ bỏ chạy. Bờ sônglổn nhổn đá cục, địa thế nhỏ hẹp, ngườingựa chen lấn xô đẩy nhau mà ngã xuốngsông chết vô số. Ngưu Cao dẫn kỵ binh thần tốc xôngvào trận địa bộ binh địch mà chém giết,bộ binh địch hầu như trở tay không kịp,hoàn toàn tan rã. Lý Thành thấy vậy liềnthu thập tàn quân nhân đêm tối bỏ chạy,Nhạc Phi chiếm luôn Nang Dương, rồithừa thắng tiến quân, thu hồi các quận

còn lại, đóng trại ở Ngạc Châu. TốngCao Tông thăng chức cho Nhạc Phi làmThanh viễn quân tiết độ sứ. “Thị tốt như anh nhi, cố khả dữ chiphó thâm khê; thị tốt như ái tử, cố khả dữchi câu tử” Đối xử với sĩ tốt như với con em, họsẽ cùng mình xông pha vào nơi nguyhiểm, coi sĩ tốt như con yêu, họ sẽ cùngsống chết với mình.

Ngô Khởi yêu lính như con, đánhđâu thắng đó

Thời Chiến Quốc, năm Chu Uy Liệtvương thứ 23 (năm 403 trước CôngNguyên) ba nước Triệu, Ngụy, Hàn táchriêng ra thành từng nước độc lập. Ngụy Vân Hầu dùng Lý Khôi làm tểtướng, chủ trương thay đổi pháp luật, bỏchế độ thế khanh thế lộc, cất nhắc ngườitài, khuyên khích canh nông, do đó đầuthời kỳ Chiến Quốc, nước Ngụy hùngmạnh sớm hơn cả. Ngô Khởi là người nước Vệ, từng làhọc trò của nhà nho nổi tiếng Tăng Sâm,sau đó bỏ văn học võ, nghiên cứu binh

pháp ở nước Lỗ, trở thành đại tướng củanước Lỗ. Ngô Khởi từng vì nhà vua màđánh thắng mấy trận lớn, song lại khiếnnhà vua nghi kỵ. Thế là Ngô Khởi bèn bỏnước Lỗ, sang xin theo Ngụy Văn hầu. Trong triều đình Ngụy, có người bảoNgô Khởi là kẻ tàn nhẫn, thời trẻ từnggiết hơn 30 mạng người, có người bảoNgô Khởi là kẻ bạc tình, mẹ chết cũngkhông về chịu tang; lại có người bảo NgôKhởi tham lam vô độ. Ngụy Văn hầuchưa biết nghe ai, liền vời đại thần LýKhắc vào hỏi, Lý Khắc tâu: “Ngô Khởilà người ham công danh, lại rất hiếu sắc.Nhưng rết có tài cầm quân đánh trận,thần trộm nghĩ Tư mã Nhương Thư củanước Tề cũng không giỏi hơn”.

Tư mã Nhương Thư từng là tướngnước Tề đã chiến thắng nước Yên vànước Tấn, danh tiếng lẫy lừng đối vớicác chư hầu. Ngụy Văn hầu nghe vậy liềndùng Ngô Khởi làm đại tướng đem quânđi đánh Tần ở phía tây. Ngô Khởi đem quân tây tiến, đườngđường là đại tướng, song không cưỡingựa mà cùng đi bộ với lính, vai václương thực, khiến quân sĩ vô cùng cảmđộng. Đến bữa ăn, Ngô Khởi cùng ănchung một nồi với binh sĩ, cười đùa vuivẻ như trong một gia đình. Ban đêm thìcùng màn trời chiếu đất, không quan cáchchút nào. Thuộc hạ khuyên Ngô Khởi cưỡi ngựa

cho đỡ mệt, Ngô Khởi thấy trong quân cóbinh sĩ ốm yếu, liền đưa ngựa cho ngườiấy cưỡi. Có một binh sĩ bị một nhọt độcsau lưng, không tìm ra thuốc chữa, NgôKhởi không ngần ngại ghé miệng hút mủ,cứu sống người đó. Chuyện đến tai bà mẹ của người línhkia, bà mẹ khóc rống lên thảm thiết. Xómgiềng ngạc nhiên hỏi bà: “Tướng quânNgô Khởi đã cứu sống con bà, tại sao bàlại khóc lóc đau đớn như vậy?”. Bà mẹđáp: “Chồng tôi từng là lính của Ngôtướng quân, tưng bị nhọt độc và cũngđược Ngô tướng quân cứu sống hệt nhưthế. Chồng tôi cảm cái ơn đó đã dũngcảm chiến đấu mà chết. Xem chừng contôi cũng khó toàn mạng”.

Ngô Khởi yêu lính như con, cùng họđồng cam cộng khổ được quân sĩ yêuquý, nên ông bảo họ làm gì họ cũngkhông nề hà nguy hiểm. Quân của ôngđánh trận nào thắng trận ấy, quân Tầnliên tiếp thất bại. Ngô Khởi hạ liền 5thành. Ngụy Văn hầu nghe tin cả mừng. NgôKhởi không chỉ giỏi dùng binh, lại cònliêm khiết, được tướng sĩ ủng hộ. NgụyVăn hầu liền giao cho ông trấn giữ quậnTây Hà (Thiểm Tây). Tại đây, Ngô Khởitu sửa thành lũy, luyện tập binh mã,chống nước Tần hùng mạnh ở phía tây,khiến nước Tần không dám xâm phạm bờcõi nước Ngụy.

“Tri bỉ, tri kỷ, thắng mãi bất đãi, trithiên tri địa, thắng mãi khả toàn ” Biết địch biết ta, thắng mà khôngnguy; nắm vững thiên thời địa lợi sẽgiành thắng lợi hoàn toàn.

Hàn Tín dàn trận quay lưng về mésông

Năm thứ hai Hán Cao Tổ (năm 205trước Công Nguyên) đại tướng Hàn Tíndùng bè kết bằng chum gỗ vượt sôngđánh chiếm đất Ngụy sau đó hội quânvới Trương Nhĩ tiến sang phía đông đánhbại quân Đại, bắt tể tướng Hạ Duyệt. Hàn Tín định thừa thắng đánh Triệu,thì đột nhiên được lệnh vua Hán LưuBang đòi Hàn Tín điều quân đến HuỳnhDương hỗ trợ với quân Hán ở HuỳnhDương đánh nhau với Hạng Vũ. Hàn Tín đành trước hết chiêu mộ binhsĩ để bổ sung chỗ thiếu hụt, rồi mới cùng

Trương Nhĩ đem mấy vạn quân đánhTriệu. Vua Triệu đang bàn kế trị quốc vớiTrần Dư, nghe tin báo liền tập trung quânđội, đồn rằng đông tới hơn 20 vạn, đóngđại bản doanh ở cửa Tỉnh Kinh. TỉnhKinh nằm ở phía đông dãy Thái HànhSơn, hình thế hiểm yếu, là đất xưa naynhững người cầm quân tranh giành, lànơi quân Hán muốn đánh Triệu tất phảiđi qua. Mưu sĩ Lý Tả Xa hiến kế với TrầnDư, khuyên Trần Dư dựa vào địa thế màcố thủ, đừng giao chiến, còn Lý Tả Xaxin đem 3 vạn quân mã theo đường mònchặn đánh sau lưng quân Hán, cắt đứtđường lui và tải lương, như vậy thì trong

10 ngày quân Hán ắt phải lui. Trần Dư là nho sinh, cho rằng độiquân chính nghĩa không nên dùng mưu kếgian trá, huống hồ lần này Hàn Tín từngàn dặm xa đến đây đã mệt mỏi, lựclượng đã yếu, quân ta không có gì phảilo, nên không nghe theo kế Lý Tả Xa. Quân thám thính về báo với Hàn Tíntin ấy, Hàn Tín cả mừng, liền dẫn quântiến vào đường hẹp Tỉnh Kinh, dựng trạicách cửa Tỉnh Kinh 30 dặm. Nửa đêm, Hàn Tín bỗng nhiên truyềnlệnh chuẩn bị tiến quân. Trước khi xuấtphát, chọn ra 2000 kỵ binh trang bị gọnnhẹ, mỗi người mang theo một lá cờ màuđỏ, lệnh cho họ vòng ra phía sau doanh

trại quân Triệu ẩn núp, chờ khi hai bêngiao chiến hãy y kế hành động. 2000 kỵ binh đi rồi, Hàn Tín sai phótướng truyền cho 3 quân ăn tạm lươngkhô và dặn thêm: “Chờ phá xong quânTriệu hãy dùng bữa chính cũng khôngmuộn”. Chư tướng đều ngơ ngác. Hàn Tín nói với tùy tướng: “QuânTriệu đã chiếm yếu địa, lập hào lũy,chúng chưa thấy cờ hiệu của tướng lĩnhbên ta, tất sẽ chưa tiến công, chúng sợchủ lực của ta sẽ tản ra phòng thủ ở nơihiểm yếu, chúng sẽ không đạt được mụcđích tiêu diệt”. Do vậy, Hàn Tín sai 1 vạn quân rờiđường Tỉnh Kinh ra bày trận quay lưng

về mé sông Cẩm Mạn, đối diện với quânTriệu. Quân Triệu thấy vậy thì cả cười,cho rằng quân Hàn Tín không hiểu binhpháp, dại dột đẩy một vạn quân vào tửđịa, tiến không được, lùi chẳng xong. Trời sáng, Hàn Tín lệnh cho thuộc hạgiương cờ đại tướng quân Hán, rồi dẫnchủ lực gióng trống tiến lên. Quân Triệuchờ đã lâu, thấy vậy lập tức xông tớinghênh chiến. Đôi bên đâm chém dữ dộirất lâu. Thấy đã tới lúc, Hàn Tín bảo thuộc hạquẳng cờ, giả bộ thua trận, chạy về phíatrận địa bày sẵn ở mé sông. Quân Triệu cho rằng thời cơ tiêu diệtđối phương, bắt sống Hàn Tín đã điểm,

liền xuất toàn bộ quân sĩ trong trại ra tấncông, truy kích. Quân Hán hết đường rút,đành liều chết chống cự. Lúc này 2000quân Hán mai phục phía sau doanh trạiquân Triệu liền xông vào, thay hết cờquân Triệu bằng cờ đỏ của quân Hán. Quân Triệu đánh không nổi đốiphương liều chết, đang định lui quân vềtrại, bỗng phát hiện chiến lũy cắm đầy cờquân Hán, thì cả kinh thất sắc. Thế là độingũ rối loạn, quân sĩ tranh nhau mà chạy,tướng lĩnh hạ lệnh dừng lại, chém chếtmấy người trái lệnh, cũng không cản nổi. Quân Hán thừa cơ giáp công từ haiphía, chém chết Trần Dư, bắt sống vuaTriệu và Lý Tả Xa.

Các tướng hỏi vì sao Hàn Tín lại chobày trận quay lưng về mé sông, trái vớibinh pháp. Hàn Tín nói: “Các ngươi chỉbiết câu “dựa lưng vào núi, quay mặt rasông” mà chưa hiểu câu “bị hãm vào tửđịa sẽ liều chết để sống”. Ta dùng binhluôn biến hoá, người ngoài khó đoán.Duy có điều chắc chắn là lính bị lâm vàotử địa ắt ráng sức mà đánh để sống, nhưthế ắt có thể thắng địch”. Các tướng nghevậy đều thán phục.

THIÊN XI: CỬU ĐỊA

Dụng binh chi pháp, hữu Tán địa, hữuKhinh địa, hữu Tranh địa, hữu Giao Địa,hữu Cù địa, hữu Trọng địa, hữu Bĩ địa,hữu Vi địa, hữu Tử địa. Chư hầu tự chiến kỳ địa giả, vi Tánđịa. Nhập nhân chi địa nhỉ bất thâm giả, viKhinh địa. Ngã tắc đắc lợi, bỉ đắc diệc lợi giả,vi Tranh địa. Ngã khả dĩ vãng, bỉ khả dĩ lai giả, viGiao địa.

Chư hầu chi địa tam thuộc, tiên chínhi đắc thiên hạ chi chúng giả, vi Cù địa. Nhập nhân chi địa thâm, bối thành ấpđa giả, vi Trọng địa. Sơn lâm, hiểm trở, thư trạch, phàmnan hành chi đạo giả, vi Bĩ địa. Sở do nhập giả ải, sở tòng qui giả vu,bỉ quả khả đĩ kích ngô chi chúng giả, viVi địa. Tật chiến tắc tồn, bất tật chiến tắcvong giả, vi Tử địa. Thị cố Tán địa tắc vô chiến, Khinhđịa tắc vô chỉ, Tranh địa tắc vô công,Giao địa tắc vô tuyệt, Cù địa tắc hợpgiao, Trọng địa tắc lược, Bĩ địa tắc hành,Vi địa tắc mưu, Tử địa tắc chiến.

Sở vị cổ chi thiện dụng binh giả, năngsử địch nhân tiền hậu bất tương cập,chúng quả bất tương thị, quý tiện bấttương cứu, thượng hạ bất tương thu, tốt lynhi bất tập, binh hợp nhi bất tề. Hợp ưlợi nhi động, bất hợp ư lợi nhi chỉ. Cảmvấn: “Địch chúng chỉnh nhi tương lai,đãi chi nhược hà?”. Viết: “Tiên đoạt kỳsở ái, tắc thính hĩ”. Binh chi tình chủ tốc,thừa nhân chi bất cập, do bất ngu chiđạo, công kỳ sở bất giới dã. Phàm vi khách chi đạo, thâm nhập tắcchuyên, chủ nhân bất khắc. Lược ư nhiêudã, tam quân túc thực, cần dưỡng nhi vậtlao, tinh khí tích lực, vận binh kế mưu, vibất khả trắc. Đầu chi vô sở vãng, tử thảbất bắc. Tử yên bất đắc, sĩ nhân tận lực.

Binh sĩ thậm hãm tắc bất cụ, vô sở vãngtắc cố, thâm nhập tắc câu, bất đắc dĩ tắcđâu. Thị cố kỳ binh bất tu nhi giới, bấtcầu nhi đắc, bất ước nhi thân, bất lịnhnhư tín; cấm tường khử nghi, chí tử vô sởchi. Ngô sĩ vô dư tài, phi ố hoá dã; vôdư mệnh, phi ố thọ dã. Lệnh phát chinhật, sĩ tốt tọa giả thế triêm khâm, yểnngọa giả thế giao di, đầu chi vô sở vãnggiả, Chư Quệ chi dũng dã. Cố thiện dụng binh giả, thí như suấtnhiên; suất nhiên giả, thường sơn chi xàdã. Kích kỳ thủ tắc vĩ chí, kích kỳ vĩ tắcthủ chí, kích kỳ trung tắc thủ vĩ câu chí.Cảm vấn: “Binh khả sử như suất nhiênhồ?” Viết: “Khả”. Phù Ngô nhân dữ Việtnhân tương ố dã, đương kỳ đồng chu nhi

tế, ngộ phong, kỳ tương cứu dã, như tảhữu thủ. Thị cố phương mã mai luân, vịtức thị dã. Tề dũng nhược nhất, chính chiđạo dã; cương nhu giai đắc, địa chi lýdã. Cố thiện dụng binh giả, huề thủnhược sử nhất nhân, bất đắc dĩ dã. Tưởng quân chi sự, tĩnh dĩu, chính dĩtrị. Năng ngu sĩ tốt chi nhĩ mục, sử chi vôtri; dịch kỳ sự, cách kỳ mưu, sử nhân vôthức; dịch kỳ cư, vu kỳ đồ, sử nhân bấtđắc lự. Soái dữ chi kỳ, như đăng cao nhikhứ kỳ thê; soái dữ chi thâm nhập chưhầu chi địa, nhi phát kỳ cơ; phần châuphá phủ, nhược khu quần dương; khu nhivãng, khu nhi lai, mạc tri sở chi. Tụ tamquân chi chúng, đầu chi ư hiểm, thử vịtướng quân chi sự dã. Cửu địa chi biến,

khuất thân chi lợi, nhân tình chi lý, bấtkhả bất sát dã. Phàm vi khách chi đạo, thâm tắcchuyên, thiển tắc tán. Khứ quốc việt cảnhnhi sư giả, tuyệt địa dã; tứ đạt giả, cù địadã; nhập thâm giả, trọng địa dã; nhậpthiển giả, khinh địa dã; bối cố tiền ải giả,vi địa dã; vô sơ vãng giả, tử địa dã. Thịcố tán địa, ngô tương nhất kỳ chí; khinhđịa, ngô tương sử chi thuộc; tranh địa,ngô tương xu kỳ hậu; giao địa, ngô tươngcẩn kỳ thủ; cù địa, ngô tương cố kỳ kết;trọng địa, ngô tương kế kỳ thực; bĩ địa,ngô tương tiến kỳ đồ; vi địa, ngô tươngtắc kỳ khuyết; tử địa, ngô tương thị chi dĩbất hoạt, cố binh chi tình: vi tắc ngự, bấtđắc dĩ tắc đấu, quá tắc tòng.

Thị cố bất tri chư hầu chi mưu giả,bất năng dự giao; bất tri sơn lâm, hiểmtrở, thư trạch chi hình giả, bất năng hànhquân; bất dụng hương đạo giả, bất năngđắc địa lợi. Tứ ngũ giả, bất tri nhất, phibá vương chi binh dã. Phù bá vương chibinh, phạt đại quốc, tắc kỳ chúng bất đắctụ; uy gia ư địch, tắc kỳ giao bất đắc hợp.Thị cố bất tranh thiên hạ chi giao, bấtdưỡng thiên hạ chi quyền, tín kỷ chi tư,uy gia ư địch, cố kỳ thành khả bạt, kỳquốc khả huy. Thi vô pháp chi thưởng,huyền vô chính chi lệnh, phạm tam quânchi chúng, nhược sử nhất nhân. Phạm chidĩ sự, vật cáo dĩ ngôn, phạm chi dĩ lợi,vật cáo dĩ hại. Đầu chi vong địa nhiênhậu tồn; hãm chi tử địa nhỉên hậu sinh.

Phù chúng hãm ư hại, nhiên hậu năng vithắng bại. Cố vi binh chi sự, tại ư thuận tườngđịch chi ý, tính địch nhất hưởng, thiên lýsát tướng, thị vị xảo năng thành sự giảdã. Thị cố, chính cử chi nhật, di quanchiết phù, vô thông kỳ sứ, lệ ư lang miếuchi thượng, dĩ tru kỳ sự. Địch nhân khaihạp, tất cức nhập chi. Tiên kỳ sơ ái, vỉdữ chi kỳ. Tiến mặc tùy địch, dĩ quyếtchiến sự. Thị cố, thủy như xử nữ, địchnhân khai hộ; hậu như thoát thố, địch bấtcập cự. Dịch nghĩa: Theo phép dùng binh, về mặt địa lý

có thể chia thành Tán địa, Khinh địa,Tranh địa, Giao địa, Cù địa, Trọng địa,Bỉ địa, Vi địa, Tử địa. • Đánh với địch ở đất nước mình gọilà Tán địa. • Vào đất địch chưa sâu mà tácchiến, gọi là Khinh địa. • Quân ta chiếm được sẽ có lợi,quân địch chiếm được cũng có lợi, gọi làTranh địa. • Quân ta có thể qua, quân địch cóthể tới, gọi là Giao địa. • Vùng đất giáp với nhiều nước, aiđến trước có thể được các nước viện trợ,gọi là Cù địa.

• Thâm nhập sâu vào đất địch, saulưng địch có nhiều thành làm chỗ dựa,gọi là Trọng địa. • Núi cao, rừng rậm, đầm lầy, qualại khó khăn gọi là Bỉ địa. • Đường tiến quân thì nhỏ hẹp,đường lui quân xa vời, quân địch có thểdùng lực lượng nhỏ đánh lực lượng lớncủa ta, gọi là Vi địa. • Đánh mạnh đánh gấp thì sống,ngược lại sẽ bị tiêu diệt, gọi là Tử địa. Vì lẽ đó, ở Tán địa, không nên giaochiến; ở Khinh địa, không nên nấn ná; ởTranh địa không nên tùy tiện tiến công; ởGiao địa phải bố trí quân giữ mối liênlạc mật thiết với nhau; tại Cù địa phải

kết giao với các nước chư hầu; tại Trọngđịa phải chiếm được lương thảo; tại Bỉđịa phải nhanh chóng vượt qua; tại Vi địaphải dùng mưu kế; tại Tử địa phải quyếtchiến để sống còn. Ngày xưa, người giỏi chỉ huy tácchiến có thể làm cho quân địch ở trướcvà sau không chiếu cố được cho nhau,đội quân nhỏ và đoàn quân lớn khôngdựa được vào nhau, cấp trên cấp dướikhông cứu viện được nhau, trên dưới mấtliên ỉạc, binh sĩ tản mác khó tập trung,bày trận giao chiến cũng không chỉnh tề.Trong tình hình đó có lợi cho ta thì đánh,không có lợi cho ta thì thôi. Dám hỏi:“Nếu địch đông đảo, thế trận nghiêmchỉnh, mà tấn công ta, thì ta phải làm

sao?”, Đáp: Ta hãy chiếm trước điềukiện có lợi nhất của địch, thì buộc chúngphải theo sự bố trí của ta”. Tình thế, lýlẽ dùng binh quý ở chỗ thần tốc, nhân khiđịch trở tay không kịp, tiến quân đếnnhững chỗ địch không ngờ, đánh địch ởnhững nơi chúng không đề phòng. Đem quân đi đánh nước người, thìcàng tiến sâu vào đất địch, sĩ khí củaquân ta càng phải hăng hái, địch mớikhông thể đánh bại ta. Phải cướp đoạtlương thảo nơi đồng bằng phì nhiêu, thìtoàn quân mới đủ lương ăn. Phải chú ýbồi dưỡng lực lượng, không bắt sĩ tốtkhó nhọc vô ích. Khí lực đã đầy đủ, talại dùng mưu kế khôn khéo, khiến địchkhông thể phán đoán ý đồ của quân ta.

Bố trí bộ đội ở tuyệt địa, không cònđường nào khác, thì dù chết binh sĩ cũngkhông lùi. Sĩ tốt đã thà chết không lùi, thìlo gì họ không tận lực chiến đấu? Quânsĩ lâm vào hiểm nạn thì không sợ chết,không còn đường nào khác, thì lòng quânsẽ cô kết, vào sâu trong đất địch, tinhthần quân đội sẽ không rã rời. Lâm vàotình thế bất đắc dĩ, họ sẽ hăng hái chiếnđấu. Cho nên, không cần tu chỉnh đội ngũmà họ vẫn chú ý đề phòng, không đòi hỏimà quân sĩ vẫn gắng sức làm tròn bổnphận, không ước thúc mà họ vẫn gần gũigiúp đỡ nhau, không ra lệnh mà họ vẫntuân theo kỷ luật. Cấm mê tin dị đoan,chấm dứt thái độ nghi ngờ của cấp dưới,thì dù chết họ cũng không thoái thác.

Tiền tài của quân sĩ ta không dư dả, hoàntoàn không phải là họ khinh ghét của cải,không tham sống sợ chết, cũng khôngphải vì họ chẳng thiết sống lâu. Khi mệnhlệnh tác chiến ban ra, sĩ tốt kẻ ngồi nướcmắt thấm áo, kẻ nằm nước mắt ướt má,biết đã tới đường cùng, ắt sẽ dũng cảmnhư Chuyên Chư, Tào Quệ vậy. Người giỏi chỉ huy binh sĩ giống nhưđiều khiển loài rắn Suất Nhiên. SuấtNhiên là loài rắn ở vùng núi Hằng Sơn,đánh vào đầu nó thì đuôi quật lên cứuđầu, đánh vào đuôi nó thì đầu quật xuốngcứu đuôi, đánh vào khúc giữa thì đầu vàđuôi cùng cuốn về cứu khúc giữa. Dámhỏi: Có thể khiến cho 3 quân giống nhưcon rắn Suất Nhiên được chăng? Đáp

“Được”. Hãy xem người nước Ngô vàngười nước Việt tuy thù hận nhau, nhưngkhi cùng ngồi thuyền vượt sông, họ còncứu giúp nhau như tay trái, tay mặt. Chonên định buộc ngựa, chôn bánh xe biểuthị quyết tâm tử chiến để ổn định quân sĩcũng chưa đủ tin cậy. Phải giáo dục làmcho sĩ tốt dù trên dưới, đều dũng cảmnhư một, dù mạnh yếu, đều có thể pháthuy tác dụng, đều thích nghị với việc lợidụng địa hình. Cho nên người giỏi dùngbinh dẫn dắt ba quân mà như dẫn dắt mộtngười đó là tình thế khách quan buộcphải sử dụng quân sĩ như vậy Việc chủ trì quân sự phải lạnh lùngsuy xét mưu lược mà kín đáo, quản lý bộđội nghiêm chỉnh mà có điều lý, phải

làm cho sĩ tốt vâng lệnh như điếc nhưđui, không biết chút gì về hành độngquân sự. Thay đổi cách bố trí tác chiến,cải biến kế hoạch định trước khiến ngườita không thể đoán biết nguyên do.Thường xuyên thay đôi chỗ ở, đường đi,cố ý vu hồi hành tiến khiến người takhông thể đoán biết ý đồ. Chủ tướng trao nhiệm vụ cho cấpdưới, chặn đường về, giống như đưangười trèo lên cao rồi rút thang đi; tướnglĩnh hạ lệnh cho quân sĩ tiến sâu vào đấtđịch, giống như bật cung nỏ cho mũi tênphóng tới; điều quân chạy tới chạy luinhư lùa đàn dê, họ không hề biết cầnphải đến đâu. Tập trung ba quân ném vàochỗ nguy hiểm để họ tử chiến, ấy là phận

sự quan trọng của tướng soái. Xử tríkhác nhau đối với 9 loại địa hình, biết sựlợi hại, được mất của tiến lui công thủ,trạng thái tâm lý khác nhau của tướng sĩ,đó là những việc tướng soái không thểkhông xem xét cẩn thận. Qui luật tác chiến tiến công: là càngvào sâu đất địch, thì lòng quân càng ổnđịnh vững chắc, càng vào không sâu thìlòng quân càng dễ ly tán. Dùng binh vượtbiên giới tiến vào đất địch là đi vàoTuyệt địa, có đường thông tứ phía là Cùđịa; vào sâu là Trọng địa, vào không sâulà Khinh địa; phía sau khó khăn, phíatrước chật hẹp là Vi địa; không có lốiqua là Tử địa. Vì thế, ở Tán địa, ta làmcho quân sĩ đồng lòng nhất trí; ở Khinh

địa, ta làm cho toàn quân liên lạc mậtthiết với nhau; tại Tranh địa, ta luôn bámsát địch; tại Giao địa, ta cẩn thận phòngthủ; tại Cù địa, ta cố giao hiếu với cácnước lân cận; tại Trọng địa, ta giữ choviệc tiếp lương không bị gián đoạn; tạiVi địa, ta bịt kín những sơ hở; tại Tử địa,ta phải coi như sẽ phải chết mà quyết tâmtử chiến; tại Bỉ địa, phải mau chóng vượtqua. Cho nên tâm trạng của quân sĩ là: bịbao vây sẽ ra sức chống cự, tình thế quánguy hiểm, bị bức bách thì sẽ liều chếtmà đánh; gặp nguy nan thì sẽ theo lệnhchỉ huy. Chưa biết cơ mưu chiến lược của cácnước chư hầu, không thể dự tính kết giao;không thông thạo địa hình núi rừng, hiểm

trở, đầm hồ không thể hành quân; khôngsử dụng hướng đạo, không thể giànhđược địa lợi... Trong 3 điều trên có mộtđiều không hiểu biết, thì không thể trởthành quân ãội của bậc vương bá. Phàmlà quân đội của bậc vương bá khi đánhnước lớn thì khiến cho quân dân củanước đối phương không kịp huy động,tập trung; uy thế lấn át đối phương khiếncác nước đồng minh đối phương khôngthể phối hợp ứng cứu. Do đó, khỏi cầntranh mối bang giao với chư hau, cũngkhỏi cần gia tăng thế lực của mình ở cácnước chư hầu, mà chỉ cần triển khaichiến lược của mình, lấy uy áp chế địch,thì có thể san phẳng thành ấp, hủy diệtkinh đô của địch. Thi hành ban thưởng

khác hẳn thông lệ, ban bố hiệu lệnhkhông theo khuôn phép, chỉ huy toànquân như sai khiến một người. Giao nhiệm vụ tác chiến, nhưng khôngnói rõ cơ mưu chiến lược; giao nhiệm vụnguy hiểm, nhưng không chỉ rõ cái lợicủa nó. Tung sĩ tốt vào chỗ nguy, mới có thểchuyển nguy thành yên, hãm sĩ tốt vào tửđịa, mới có thể chuyển chết thành sống.Quân đội lâm vào tình thế nguy hại, sauđó mới có thể giành lấy thắng lợi. Chonên việc chỉ đạo chiến tranh phải cẩnthận xem xét ý để chiến lược của địch,tập trung binh lực vào hướng chủ công,tiến xa ngàn dặm mà chém tướng địch,như thế gọi là khôn khéo dùng binh để

thắng. Do vậy, vào thời điểm quyết địnhhành động chiến tranh phải phong toảcửa khẩu, thay đổi phù hiệu quân đội,không cho sứ giả nước địch qua lại, bímật bàn tính kế hoạch ở triều đình đểđịnh kế sách chiến lược. Chờ khi địch cósơ hở, lập tức thừa cơ xâm nhập. Trướchết đánh chiếm các địa điểm chiến lượccủa địch, nhưng chưa vội định thời hạnquyết chiến. Tùy sự ứng phó của địch màlinh hoạt quyết định hành động tác chiếncủa ta. Cho nên, trước khi nổ ra chiếntranh thì e lệ, kín đáo, trầm tĩnh như gáitrinh, khiến kẻ địch lơ đãng, không phòngbị, để lộ chỗ yếu. Khi chiến tranh bùngnổ thì hành động mau lẹ như thỏ sổng

chuồng, khiến địch không kịp trở taychống cự. Tóm tắt nội dung: Thiên này từ góc độ địa lý học chiếnlược mà xem xét toàn diện các nguyêntắc chỉ đạo tác chiến, tiến công trong 9loại địa hình chiến lược khác nhau. Đặcbiệt chú trọng việc phải căn cứ vào trạngthái tâm lý của tướng sĩ ở các khu vựctác chiến khác nhau để đinh ra chiếnlược chiến thuật phù hợp với thực tế,nhằm giành lấy thắng lợi. Trước hết, Tôn tử khái quát đặc điểmcơ bản của 9 loại địa khu tác chiến khácnhau trên góc độ hình thái chiến lược,luận chứng ảnh hưởng của 9 loại đó tới

trạng thái tâm lý của tướng sĩ đề ra yêucầu ứng biến linh hoạt cụ thể mà phát huysức chiến đấu của quân đội. Thứ 2, Tôn tử đề cao việc tập kíchchiến lược, đột nhập vào nước địch màtiến hành tác chiến, cho rằng như thế cóthể tận dụng nhiều ưu điểm như binh sĩtuân lệnh chỉ huy, ra sức chiến đấu. Thứ 3, Tôn tử đem nguyên tắc chỉ đạotác chiến cơ bản quán triệt vào lý luậntập kích bất ngờ, cho rằng phải biết lợidụng nhược điểm của địch, tránh chỗmạnh, đánh chỗ yếu, hành động mau lẹ,tập trung lực lượng, tranh thủ giành chủđộng. Thứ 4, Tôn tử kết hợp các đặc điểm

của hành động tập kích chiến lược, đề ramột số chủ trương trị quân có ý nghĩatiến bộ nhất định, như chính lệnh nghiêmminh, cấm mê tín dị đoan, tin lời đồnnhảm, coi trọng việc đoàn kết nhất trítrong quân đội. Đương nhiên, Tôn tử là nhà quân sự,thuộc giai cấp địa chủ phong kiến từ hơn2000 năm trước, nên 1 số chủ trương củaông còn có tính hạn chế về lịch sử; chẳnghạn quan điểm “Ngu binh” trong thiênnày. Ngày nay ta nên chú ý giám biệt. “Tán địa tắc vô chiến" Ở tán địa, không nên giao chiến.

Phương Lạp bỏ nơi hiểm yếu nênthất bại

Thời Bắc Tống, những năm TuyênHòa, Huy Tông hoàng đế hôn mê, quyềnbính nằm trong tay 6 gian thần là TháiKinh, Chu Diến, Vương Bồ, Lý Nghiên,Đồng Quán, Lương Sư. Chính trị hủ bại,chiến sự liên miên, tai họa đồn dập, dântình khổ cực. Bọn gian thần xu nịnh hoàng đế, bắtdân chúng vùng Giang Chiết tìm đủ thứcủa ngon vật lạ đem về triều, trăm họkiệt quệ điêu linh. Năm Tuyên Hòa thứ 2 (năm 1120)tháng 10, tại đông Bang Nguyên, huyện

Thanh Khê (huyện Thuần An, tỉnh ChiếtGiang) có một điền chủ lớn là PhươngLạp lợi dạng tổ chức tôn giáo bí mật ởđịa phương là Minh Giáo, liên kết họhàng dấy binh khởi nghĩa. Cờ khởi nghĩa vừa giương lên, dânchúng đã nô nức hưởng ứng; chỉ trongmười mấy ngày; nghĩa quân đã lên tớimấy vạn. Phương Lạp xưng là ThánhCông, đặt niên hiệu Vĩnh Lạc, cắt cửquan lại, tướng sĩ, chia quân làm sáuđạo, thanh thế rất mạnh. Đô giám Lương Triết là Thái Tôn,Nghiên Viên cho rằng nghĩa quân sẽkhông chịu nổi 1 trận đánh, đem 5000quân binh tới đàn áp. Phương Lạp khônkhéo cho quân mai phục, diệt toàn bộ

quan binh. Hôm sau thừa thắng, chiếmhuyện thành Thanh Khê. Đầu tháng Chạp, nghĩa quân chiếmthành Mục Châu (huyện Kiến Đức, tỉnhChiết Giang), sau đó đánh chiếm cáchuyện xung quanh như Thọ Xương, PhânTủy, Đồng Lư, Toại An v.v. Tiếp đó, nghĩa quân chia làm 2 đạo.Một đạo do Phương Bách Hoa là em gáiPhương Lạp chỉ huy, tiến đánh HàngChâu; đạo thứ 2 do đích thân PhươngLạp chỉ huy tiến sang phía tây đánh HấpChâu (huyện Hấp, tỉnh An Huy). Hấp Châu là trọng điểm quân sự phíađông nam của triều Tống. Phương Lạphuyết chiến với tướng của triều đình là

Quách Sư Trung. Ngày 20 tháng Chạp,Quách Sư Trung tử trận. Nghĩa quân đại thắng, tin tức lantruyền, quan quân các thành như VụNguyên, Tích Khê, Kỳ Môn... nghe tiếngnghĩa quân đã kinh hoảng bỏ chạy. Phương Lạp dẫn chủ lực quay lại phíađông, đánh Phú Dương, Tân Thành. Ngày29 tháng Chạp thì đại quân tới hợp vớiđội tiên phong của Phương Bách Hoacùng công phá thành Hàng Châu. Phương Lạp cho nghi binh xuôi dòngTiền Đường, dụ quan quân ra bờ sông màđánh, còn chủ lực thì theo đường núiđánh thẳng vào cửa Sung Kiên. 2 tướng triều đình là Trần Kiến và

Triệu Ước cố thủ trong thành. PhươngBách Hoa trong lúc leo thang đánh thành,không may trúng tên tử trận. Phương Lạpcả giận, đốc quân công phá mãnh liệt, 2tướng Trần Kiến và Triệu Ước tự tróixin hàng, bị nghĩa quân chém chết. Phương Lạp chiếm được Hàng Châu,uy danh lừng lẫy. Nông dân các nơi lũlượt giương cờ của Phương Lạp nổi lên.Thái học sinh Lã Tương tham gia nghĩaquân hiến kế với Phương Lạp hãy nhânlúc Kim Lăng ít lực lượng phòng bị màchiếm Kim Lăng, rồi trấn giữ TrườngGiang mà xây dựng căn cứ địa ở vùngđông nam. Mưu sĩ Trần Cô Dũng cũng đề xuấttrước hết nên chiếm Kim Lăng, sau đó

vượt Trường Giang lật đổ triều Tống.Nhưng Phương Lạp lại tiến chiếm GiangNam. Do đó, chỉ phái đại tướng PhươngThất Phật đem 1 cánh quân tiến lên phíabắc vây đánh Tú Châu, còn mình dẫnquân xuống phía nam đánh Vụ Châu. Lúc này triều Tống quả thực lo sựPhương Lạp chiếm Kim Lăng, dựa vàođịa thế hiểm trở của Trường Giang màchống triều đình, vội cử Đàm Trắc vàĐồng Quán đem 15 vạn quân xuống phíanam vây đánh Phương Lạp. Quân Tống vượt Trường Giang, chiabinh giữ Kim Lăng, Trấn Giang, rồi phân2 đạo, 1 sang phía đông tăng viện cho TúChâu, 1 sang phía tây tới Hấp Châu,chuẩn bị cùng đánh nghĩa quân.

Phương Thất Phật đánh Tú Châu lâungày chưa hạ được, thấy viện binh quânTống tới. Nghĩa quân bị đánh từ 2 phía,phải tử chiến phá vây, vừa đánh vừa rút,hơn 6 vạn quân chỉ còn lại trên 2 vạn. Tháng Giêng năm 1121, đại quân củaPhương Lạp đã chiếm Vụ Châu, CùChâu, Xử Châu nhưng tướng Tống làVương Bẩm lại thừa cơ tái chiếm HàngChâu. Đầu tháng 3, Phương Lạp tái công pháHàng Châu, đánh nhau dữ dội với quânVương Bẩm, cuối cùng bị thua, phải rútvề phía nam. Ít lâu sau, Mục Châu bị vây, ĐàmTrắc và Đồng Quán dùng thủy quân và

lục quân cùng đánh. Quân Phương Lạp bịđịch lừa, đốt mất doanh trại, kho bãi,phải lui về Thanh Khê. Quân Tống lùng bắt gia quyến của cácthủ lĩnh nghĩa quân để uy hiếp buộc họđầu hàng. Những tướng sĩ nghĩa quân vìthương gia đình đành lần lượt ra hàng,như Mậu Nhị đại vương và Hồng Tài, 1dũng tướng đắc lực của Phương Lạp.Toàn bộ mấy chục vạn quân dưới quyềnchỉ huy của Hồng Tài bị di tản, khiếnnghĩa quân đang đánh Tín Châu (thànhphố Thượng Nhiêu, tỉnh Giang Tây) ởphía nam bị thất lợi. Quân Tống đangvây đánh Phương Lạp tại vùng quêThanh Khê cũng khỏi phải lo gì hậuphương.

Hơn 20 vạn nghĩa quân ở Thanh Khêđánh nhau dữ dội với quan quân, 7 vạnngườỉ hi sinh anh dũng, số còn lại tantác. Phương Lạp cùng ít quân rút vàohang động bí mật. Quan quân dùng ngườiđịa phương thông thạo địa hình dẫnđường vây bắt, cuối cùng Phương Lạpcùng 52 người bị bắt. Ngày 24/8, Phương Lạp bị hành hình.Từ lúc khởi binh, Phương Lạp đã chiếmđược 6 châu, 52 huyện, nghĩa quân đôngtới trăm vạn. Cuối cùng thất bại, donhiều lí do, trong đó lí do chính là vàothời điểm quyết định đã không điều khiểnđược toàn cục, lại lui về cố thủ ở Tánđịa (đất của mình).

“Khinh địa tẳc vô chỉ" Tại khinh địa, không nên nấn ná.

Tôn Quyền không nấn ná ở khinhđịa, phá Hoán Thành

Thời Đông Hán, mùa đông năm KiếnAn thứ 14 (năm 209), quân Tào Tháo ởGiang Lăng đánh mấy trận đều thua, tổnthất nặng, buộc phải rút về phía bắc. TônQuyền khống chế vùng trung và hạ lưuTrường Giang. Lưu Bị thừa cơ chiếm 4quận Giang Nam thuộc Kinh Châu, bắtđầu có chỗ đứng. Thế là hình thành cụcdiệu chân vạc Ngụy- Thục- Ngô (TamQuốc). Sau đó 3 thế lực Tào-Tôn-Lưu tạmngưng chiến, ra sức phát triển thực lực,mở rộng địa bàn, để cuối cùng thôn tính

nhau. Lưu Bị muốn chiếm Ích Châu, chỉchờ cơ hội là ra tay. Tào Tháo thấy nhất thời chưa thể tiêudiệt Tôn Quyền và Lưu Bị, hậu phươngcủa mình do chiến tranh liên miên lại bịkiệt quệ, dồn sức khôi phục sản xuất, giatăng quốc lực, đồng thời chuyển hướngsang phía Hán Trung, Ba Thục để khuếchtrương thế lực. Đối với Tôn Quyền, LưuBị thì chủ yếu áp dụng sách lược phòngngự. Tại Giang Hoài, Tào Tháo cho quânlàm ruộng, nghỉ ngơi. Tôn Quyền thấy tạm thời giải trừđược mối đe dọa từ phương bắc, thì tíchcực khuếch trương về phía nam. NămKiến An thứ 15 (năm 210) chiếm toàn bộGiao Châu. Đồng thời ở mạn tây bắc,

Tôn Quyền chờ sơ hở của đối phương sẽxuất binh chiếm đất Nang, Phàn và BaThục. Tháng 5/214 (năm Kiến An thứ 19),suốt dải Trường Giang mưa lớn nhiềungày, nước các sông dâng cao, rất có lợicho chiến thuyền của quân Ngô xuất kích.Tướng Lã Mông kiến nghị với TônQuyền: “Gần đây Tào Tháo sai thái thúLư Giang là Chu Quang đến Hoán Thànhlàm ruộng, trồng rất nhiều lúa nước. ĐấtHoán phì nhiêu, đến kỳ thu hoạch, quânNgụy sẽ dồn nhiều tới đó. Cứ vậy vàinăm sau sẽ là mối đe dọa đối với quânta, ta nên sớm diệt trừ”. Thế là tháng 5 nhuận, Tôn Quyền nhânlúc nước sông dâng cao, đem quân theo

Trường Giang, tiến sâu vào Hoán đểđánh Hoán Thành. Nghĩ đây là thành nhỏcủa Ngụy ở gần nước Ngô, về phươngdiện quân sự thuộc loại Khinh địa, khôngnên nấn ná ở lâu, nên vừa tới gần, TônQuyền đã triệu các tướng lại bàn cáchđánh. Các tướng mỗi người một ý, đa sốkhuyên Tôn Quyền nên đắp lũy cao ởphía, ngoài thành, chế tạo công cụ, chuẩnbị đủ rồi hãy đánh thành. Lã Mông nói:“Nếu đắp lũy cao, chế tạo công cụ chođủ, thì tốn nhiều ngày. Trong thời gianđó, địch sẽ củng cố phòng bị, cử việnbinh tới thì ta khó thắng. Huống hồ quânta nhân mùa mưa mà kéo quân đến đây,nếu chờ lâu, nước rút, e thủy quân khó có

đường về, tướng sĩ sẽ mất tinh thần. Vìvậy thần cho rằng đó là điều đáng lo.Ngoài ra Hoán Thành hiện phòng bị chưakiên cố, quân ta đang hăng hái, chỉ cầndốc sức công phá từ bốn phía thì có thểđánh một trận là xong. Đánh xong ta rútluôn, thật tiện cho thủy quân. Đó mới làkế sách vẹn toàn”. Tôn Quyền gật đầu khen phải. LãMông đề cử thái thú Tây Lăng là CamNinh làm Thăng Thành đốc đánh thẳngchính diện, Lã Mông dẫn binh tinh nhuệáp sát phía sau. Cam Ninh hăng hái dẫn đầu quân sĩdùng thang xông lên thành. Lã Mônggióng trống đốc chiến. Quân sĩ hăng háixung trận chém giết quân địch trên đầu

thành. Tào Tháo được tin quân Ngô tiếncông Hoán Thành, liền sai tướng TrươngLiêu đem quân cứu viện. Quân Ngô đánhtừ sáng đến trưa đã chiếm được thành,bắt sống Chu Quang và mấy vạn dântrong thành. Trương Liêu dẫn quân đi gấpđến Giáp Thạch thì nghe tin Hoán Thànhđã thất thủ, bèn kéo quân về. Tôn Quyềnliền phong Lã Mông làm Thái thú LưGiang. “Tranh địa tắc vô công” Tại tranh địa, không nên tùy tiệntiến công.

Trường Tôn Trĩ không đánh tranhđịa mà chiếm được Quan Trung

Thời Nam Bắc triều, mùa đông nămLương Vũ đế Đại Thống thứ nhất (năm527), Tây thảo đại đô đốc kiêm UngChâu thứ sử Tiêu Bảo Dần dấy binh phảnBắc Ngụy, chiếm Quan Trung, tự xưngTề đế, cải niên hiệu Nguyên Long Tự,sắp đặt bá quan ở Tràng An, tuyên bố đạixá. Tiếp sau Tiêu Bảo Dần, Tiết Tu Nghĩavà Tiết Phụng Hiền ở Hà Đông cũng dấybinh phản Ngụy, chiếm Diêm Trì, vây BồBản, để hưởng ứng với Tiêu Bảo Dần. Bồ Bản ở gần khúc quanh của sông

Hoàng Hà, có Phong Lăng (nay là bếnPhong Lăng) đối diện với Đồng Quanbên kia sông, là địa điểm xung yếu nốiHà Đông với Quan Trung. Tiêu Bảo Dầnđược Tiết Tu Nghĩa và Tiết Phụng Hiềnhưởng ứng, liền chiếm Đồng Quan, tạothành mối uy hiếp nghiêm trọng đối vớitriều Bắc Ngụy. Triều đình lệnh thượng thư TrườngTôn Trĩ làm Hành đài thống soái, đemquân đi đánh Tiêu Bảo Dần, đô đốc TôngChính Trân đi trừng phạt anh em họ Tiết. Trường Tôn Trĩ đem quân tới HằngNông dò biết Tiêu Bảo Dần đem binhvây đánh Phùng Dực vẫn chưa hạ được,liền triệu các tướng lại thương nghị.Tướng Dương Khản hiến kế: Ngày xưa

Ngụy Võ đế Tào Tháo đánh Hàn Toại,Mã Siêu tại Đồng Quan, nghe nói HànToại, Mã Siêu tài năng thua xa Tào Tháo,vậy mà đôi bên đánh rất lâu vẫn khôngthắng bại, là do Hàn Toại, Mã Siêu dựavào hình thế hiểm yếu của Đồng Quan, lànơi Tranh địa mà xưa nay ai cầm quâncũng muốn chiếm giữ. Nay quân của TiêuBảo Dần đã chiếm Đồng Quan, phòngngự kiên cố, dù Ngụy Võ đế có sống lạicũng chưa chắc thắng nổi. Theo ý tôi, tahãy cứu Bồ Bản trước, rồi vượt HoàngHà sang phía tây, đánh vào giữa hậuphương quân Tiêu Bảo Dần. Như vậy cóthể giải vây cho Phùng Dực, quân giặc ởĐồng Quan lo giữ hậu phương sẽ tự ditản. Đã giải quyết được tiểu tiết, thì

Tràng An có thể dễ dàng lấy lại. Nếuthống soái thấy ngu kế của tôi dùngđược, tôi xin đi tiên phong". Trường Tôn Trĩ đăm chiêu nói: “Kếấy hay, nhưng ta nghe Tông Chính Trânđi đánh anh em họ Tiết đã phải dừng lạiở Ngu Bản. Quân ta làm sao tiến được?” Dương Khản mủn cưdá đáp: “TôngChính Trân vốn là hạng tép riu, ngẫunhiên được cử làm tướng, làm sao biếtcách hành quân? Anh em họ Tiết chỉ làthứ ô hợp, chỉ cầm chần nổi Tông ChínhTrân mà thôi”. Trường Tôn Trĩ y theo kế của DươngKhản, phái con cả là Trường Tôn TửNghiên cùng Dương Khản tiến quân. 2

người dẫn kỵ binh từ Hằng Nông vượtHoàng Hà, tiến đến Thạch Chùy Bíchphái người đi các nơi tuyên cáo: “Đạiquân sắp kéo đến, trăm họ phải lập lứctrở về thôn xóm, đợi khi quan quân đốilửa thì tất cả thôn xóm phải đốt lửahưởng ứng. Ai không làm theo bị coi làtheo bọn phiến loạn, sẽ bị chém đầu”. Dân chúng xa gần nghe tin đó lập tứctruyền cho nhau. Nửa đêm, khi quan quânđốt lửa, ngay cả những người chống triềuđình cũng phải giả bộ đốt lửa hưởng ứng.Ánh lửa sáng rực cả trăm dặm. Quân của anh em họ Tiết đang vây BồBản thấy lửa sáng rực 1 góc trời, chorằng xóm làng đã bị quan quân chiếmlĩnh, liền cả kinh bỏ chạy. Anh em họ

Tiết cố ngăn lại nhưng không nổi, phútchốc doanh trại trống không, đành phảiđầm hàng. Dương Khản và Trường Tôn TửNghiên thừa thắng, vượt Hoàng Hà tiếnvề Phùng Dực. Quân của Tiêu Bảo Dầnđang vây Phùng Dực không đánh tự rút.Đạo quân đang chiếm Đồng Quan cũnghoảng hốt tháo lui. Dương Khản chongười phi báo với Trường Tôn Trĩ đemquân truy kích. Trường Tôn Trĩ tức thời cất binh dễdàng chiếm lấy Đồng Quan và hội quânvới Dương Khản. Dương Khản tiếp tụctiến sang phía tây, đến gần Tràng An. Bộtướng của Tiêu Bảo Dần là Quách TửKhôi chặn không nổi, vừa đánh vừa rút.

Bộ tướng khác của Tiêu Bảo Dần làHầu Chung Đức thấy Quách Tử Khôithua chạy, tự ý kéo quân về Tràng Amlàm phản. Tiêu Bảo Dần hạ lệnh nghênh chiến,nhưng quân sĩ đã mất hết tinh thần chiếnđấu. Tiêu Bảo Dần vội tế ngựa chạy vàotrong thành Tràng An, đem vợ con bỏthành chạy trốn. Trường Tôn Trĩ đãkhông đánh tranh địa Quan Trung màcuối cùng chiếm được Quan Trung.Thành công này về sau được coi là ví dụkinh điển trong tác chiến giành đất. “Giao địa tắc vô tuyệt ” Tại giao địa, phải bố trí quân có mốiliên hệ mật thiết với nhau.

Lý Định Quốc quyết chiếm giao địa,đánh Quế Lâm

Cuối triều Minh, sau khi thủ lĩnh củanghĩa quân nông dân là Trương HiếnTrung chết, lực lượng còn lại dưới sựchỉ huy của đại tướng Lý Định Quốc dichuyển từ Tứ Xuyên xuống phía nam,đánh chiếm Quý Dương, Côn Minh... dầnhình thành căn cứ địa chống nhà Thanh,lấy Vân Nam, Quý Châu làm trung tâm. Đời Thanh, mùa xuân năm Thuận Trịthứ chín (năm 1625), quân Đại Tây(nghĩa quân) xuất binh đại phản côngquân Thanh. Lý Định Quốc và PhùngSong Lễ dẫn 8 vạn quân tiến sang Hồ

Quảng, ở phía đông lần lượt chiếmNguyên Châu, Tịnh Châu, giết Tổng binhquân Thanh là Dương Quốc Huân. Chủtướng quân Thanh là Chẩm Vĩnh Trunglui về cố thủ Tương Đàm. Lý Định Quốc đóng quân ở VũCương, phía đông Tịnh Châu, nghe tinlực lượng địch ở Quế Lâm ít ỏi, quyếtđịnh tiến xuống phía nam, trước hết lànhằm tiêu diệt đại tướng Định Namvương Khổng Hữu Đức của quân Thanh.Lúc này Khổng Hữu Đức đang ở đôngbắc Quế Lâm, dựa vào lực lượng quânphòng thủ đông đảo của Toàn Châu ở HồNam. Giữa Toàn Châu và Quế Lâm có“giao địa” là Nghiêm Quan không cóquân triều đình. Lý Định Quốc liền phái

Trương Thắng , đem quân đến chiếm, đềphòng quân Thanh ứng cứu lẫn nhau. Trương Thắng đi rồi, Lý Định Quốccho Phùng Song Lễ làm tiên phong, tựđem đại quân đi sau. Phùng Song Lễ tiến quân đến Dịch Hồgặp hơn 1 vạn quân Thanh. Nghĩa quânchém chết tướng Thanh là Lý Hồi, thừathắng tiến công Toàn Châu. Lý Định Quốc nghe tin, lệnh choPhùng Song Lễ tạm thời chỉ bao vây,chưa nên tiến đánh, nhưng lệnh chưa đến,Phùng Song Lễ đã chiếm được ToànChâu. Lý Định Quốc đến hội quân vớiPhùng Song Lễ rồi tiến đánh Quế Lâm. Khổng Hữu Đức nghe tin, đưa quân đi

đánh, không ngờ quân Thanh đến NghiêmQuan lại đầu hàng Trương Thắng. KhổngHữu Đức phái cánh quân khác đi cũnglại đầu hàng nốt. Cuối cùng không còntướng nào để phái đi nữa, phải thânchinh cất quân đi đánh Nghiêm Quan.Trương Thắng đem quân đi mười dặmđánh lớn với quân Thanh, sau gần mộtngày, Khổng Hữu Đức mới chịu lui binh. Hôm sau, Khổng Hữu Đức lại kéoquân đến khiêu chiến. Lúc này Lý ĐịnhQuốc và Phùng Song Lễ đã tiến tớiNghiêm Quan, thế là 3 đạo nghĩa quânhợp lại, đánh một trận lớn với KhổngHữu Đức. Lý Định Quốc từng mua rấtnhiều voi từ Miến Điện, huấn luyện mộtbinh đội đặc biệt gọi là đội “Đại

Tượng”. Giữa lúc đôi bên kịch chiến,khó phân thắng bại, Lý Định Quốc chođội Đại Tượng tham chiến. Đúng lúc ấy trời lại nổi cơn mưa lớn,sấm sét vang trời, quân địch đại loạn, LýĐịnh Quốc chỉ huy quân sĩ tràn tới đâmchém. Xác quân Thanh ngổn ngang chiếntrường. Khổng Hữu Đức rút về Quế Lâmcố thủ. Lý Định Quốc bao vây, đốc quân ngàyđêm đánh phá Quế Lâm. Quân địch trongthành nao núng. Bộ tướng của KhổngHữu Đức bí mật đầu hàng, bắn tên cómang thư ra ngoài thành chỉ chỗ vượttường thành mà vào. Lý Định Quốc chongười bắc thang theo lối đó tiến vàothành mà tấn công. Quân Thanh tan rã.

Khổng Hữu Đức hết đường, phải châmlửa đốt mình tự vẫn. “ Trọng địa tắc lược " Tại trọng địa phải chiếm đượclương thảo.

Gia Cát Lượng ở trọng địa gặt lúamạch, đánh Tư Mã

Tháng 2 năm Thục Kiến Hưng thứ 9(năm 231), Gia Cát Lượng lần 4 kéoquân ra Kỳ Sơn. Lúc này Nguy Đại tư mãTào Chân có bệnh. Minh đế Tào Tuấnlệnh cho Tư Mã Ý cùng các tướngTrương Cáp, Phí Diệu đem binh tây tiếnkháng cự quân Thục. Tư Mã Ý sai Phí Diệu và Đới Lăngđể 4000 quân ở lại giữ Thượng Nhai.Còn mình dẫn đại quân đến cứu Kỳ Sơn,cử Trương Cáp làm tiên phong. Khi Tư Mã Ý đến Kỳ Sơn, thấy GiaCát Lượng để một lực lượng nhỏ ở đó,

bản thân Gia Cát Lượng đã đẫn quân chủlực đến gần Thượng Nhai. Phí Diệu vàĐới Lăng nghe tin Gia Cát Lượng tới,đem quân nghênh chiến, bị quân Thụcđánh thua to. Gia Cát Lượng đã tiến sâu vào đấtđịch, cách đất Thục quá xa, đường sá bấttiện, tuy đã dùng trâu gỗ vận lương,nhưng tướng Lý Nghiêm phụ trách vậnlương hoàn toàn bặt tin, cho nên tươngthực của quân Thục cạn dần. Thượng Nhai nằm ở lưu vực sông Vị,tục gọi Lũng Thượng, bốn phía ruộngđồng phì nhiêu. Lúc này đang mùa lúachín vàng rực cánh đồng. Gia Cát Lượngluôn giữ nghiêm kỷ luật quân đội, khôngcho phép tơ hào của dân. Thuộc hạ phải

hỏi thừa tướng xem có thể gặt lúa ngoàiđồng để lấy lương ăn cho bộ đội haychăng. Gia Cát Lượng đáp: “Tôn tử nói“Trọng địa tắc lược”, nghĩa là khi tiếnsâu vào đất địch, lương thảo chưa tới, cóthể thu hoạch lương thảo ở địa phươngđể chu cấp”. Quân Thục tranh nhau ra đồng gặt lúa,quân Nguỵ mới thua trận, không dámđánh, đành ở trong thành nhìn quân Thụcở bên ngoài gặt hết lúa chở đi. Tư Mã Ý không gặp chủ lực quânThục ở Kỳ Sơn, liền bỏ mặc Kỳ Sơnđang bị vây mà kéo quân cứu ThượngNhai, gặp chủ lực quân Thục ở phía đôngThượng Nhai.

Tư Mã Ý thấy toàn bộ lúa mạch ởLũng Thượng đã bị quân Thục thu hoạchhết, đau khổ, nhưng biết việc vận lươngcủa đối phương rất khó khăn. Số lúa thuđược kia chỉ cầm cự được ít ngày, chẳngthể lâu dài. Nên Tư Mã Ý cố thủ, khônggiao chiến với quân Thục. Gia Cát Lượng khiêu chiến chẳngđược, thấy lương thực sắp cạn, bất đắcdĩ lui quân về Kỳ Sơn cốt điều độngquân Nguỵ để chờ cơ hội mà đánh. Tư Mã Ý đem quân bám theo tới XỉThành (tây Thiên Thủy, tỉnh Cam Túc),tướng tiên phong Trương Cáp xin đánh,Tư Mã Ý không cho. Các tướng Nguỵ bấtmãn, nói xấu sau lưng “sợ quân Thục nhưsợ cọp”. Đầu tháng 5, Tư Mã Ý cho giao

chiến với quân Thục, bị đại bai, thươngvong 3000, mất nhiều xe ngựa. Tư Mã Ýlại cố thủ không đánh. Gia Cát Lượngkhông thể chờ thêm, đành rút quân vềnước. Đại tướng Trương Cáp dẫn quân đuổitheo, đến Mộc Môn thì gặp phục binhquân Thục, bị trúng tên mà chết. Gia CátLượng xuất quân, lần này tuy không đạtmục đích đề ra, nhưng biết vận dụng sáchlược “Trọng địa tắc lược ” mà đượclương ăn và thu được phần nào thắng lợi. “Vi địa tắc mưu” Tại vi địa phải dùng mưu kế.

Lý Tự Thành đùng kế, ra khỏi “viđịa” Xa Tương

Mùa đông năm Minh Sùng Trinh thứsáu (năm 1633) các thủ lĩnh nghĩa quânnhư Cao Nghinh Tường, Lý Tự Thành,Trương Hiến Trung, nhân sông Hoàng Hàđóng băng, chỉ huy nghĩa quân phá vỡvòng vây của quân Minh ở phía bờHoàng Hà và tràn xuống vùng TrungNguyên rộng lớn. Lực lượng phòng bị của quan binh ởHà Nam tương đối mỏng, nên chỉ 1tháng, nghĩa quân đã vượt hàng ngàndặm, tràn ngập các huyện phía tây, tỉnhHà Nam. Nghĩa quân hành động mau lẹ,

xuất quỉ nhập thần, phá thành cướphuyện, khiến quân nhà Minh khó bề đốiphó. Mùa xuân năm Sùng Trinh thứ 7,Minh Tư Tông Chu Do Kiểm phong TrầnKỳ Du làm tổng đốc 5 tỉnh Thiểm, Tấn,Dự, Sở, Xuyên, tiến hành cuộc vây diệtđại qui mô với nghĩa quân. Trần Kỳ Du tập trung mười mấy vạnquân ở Hà Nam, Hồ Quảng. Nghĩa quânsau mấy trận giao chiến sơ sơ với quanbinh bị thất lợi, liền tránh chỗ mạnh,đánh chỗ yếu, trở về căn cứ cũ của mìnhở Thiểm Tây. Trần Kỳ Du thắng mấy trận, tự đắccho là nghĩa quân thua chạy, bèn đuổi

theo. Lý Tự Thành thấy quân triều đìnhtràn vào Thiểm Tây, sợ nguy hiểm cholực lượng chủ lực, liền phái 1 cánh quântiến đánh Tứ Xuyên. Quan binh ở TứXuyên tới tấp báo nguy. Trần Kỳ Du cảsợ, lại điều quân ngày đêm kéo sang TứXuyên. Sau khi điều được chủ lực quan binhsang Tứ Xuyên, Lý Tự Thành lập tứcchia quân 3 đạo tiến đánh Hồ Quảng lànơi lực lượng triều đình mỏng. Nghĩa quân tiến đến phủ Hưng An, thìgặp quan quân của Trần Kỳ Du từ TứXuyên kéo lại. Lực lượng chênh lệch,nghĩa quân anh dũng chiến đấu, song bịđịch bao vây tứ phía, buộc phải rút vàohẻm núi Xa Tương. Đây là 1 hiệp cốc

dài 40 dặm, 4 bề núi cao, vách đá dựngđứng, hầu như không có cây nào mọcđược. Trần Kỳ Du thấy nghĩa quân đã bị dồnvào đó, liền sai binh mã chặn các cửa raở 4 phía. Nghĩa quân như bị nhốt tronglồng sắt lớn. Không may trời mưa lớn,nghĩa quân đành căng lều bạt trú, chờtạnh mưa sẽ tính. Nào ngờ trời mưa liêntục hơn 70 ngày, ai nấy ướt như chuột,binh sĩ lăn ra ốm gần hết, lại thiếu lươngthực, thuốc men, mấy vạn nghĩa quân lâmvào tình thế tuyệt vọng. Quan binh từ trên đỉnh núi thườngphóng tên gắn thư xuống khuyên hàng. LýTự Thành lo lòng quân sinh biến, đứngngồi chẳng yên. Lúc này mưu sĩ Cố Quân

Ân hiến kế: “Quan quân tham lợi, muốnhưởng công, lại sợ ta liều chết nên chưavội đánh. Chúng ta có thể hiến châu báutrá hàng...” Lý Tự Thành lắc đầu: “Kế này đãdùng khi chúng ta vượt qua Hoàng Hà,địch đâu chịu tin lần nữa?”. Cố Quân Ânnói: “Vụ đó, viên quan đương sự sợ tộikhông dám tâu về triều, nên triều đìnhchưa biết. Còn giám quân lần này là tháigiám Dương Ứng Triều, một kẻ tham lamvô độ. Nếu mua chuộc được y, việc lớnắt thành”. Cao Nghinh Tường, Trương HiếnTrung cho rằng có lý, cứ thử một chuyến,nếu không, chờ địch tiến công thì đằngnào cũng sẽ bị địch tiêu diệt. Lý Tự

Thành nghĩ 1 lát, nói: “Vậy phiền tiênsinh vất vả một phen”. Cố Quân Ân ra cửa lớn tiếng đòi gặpDương giám quân. Lính giữ ải khôngdám chậm trễ, đưa vào gặp. Cố Quân Ânliền dâng báu vật nói: “Sự biến lần trướckhông phải là chủ ý của 2 thủ lĩnh Cao,Lý. Nay các thủ lĩnh đều tình nguyệnđược chiêu an”. Đoạn cung kính khéo nóimột hồi. Dương Ứng Triều thấy vàng bạc châubáu thì sáng mắt ra, cười đáp: “Chỉ cầncác vị thành tâm, ta sẽ cố thuyết phụcTrần tướng quân”. Cố Quân Ân lại đút lót cho viên quankề cận bên Trần Kỳ Du. Quan quân vốn

tham sống sợ chết, không dám liều mìnhđánh nhau với nghĩa quân, nay được hốilộ, nên đều nói thêm cho nghĩa quân đểTrần Kỳ Du thuận cho nghĩa quân nhận“chiêu an”. Trần Kỳ Du nghĩ nghĩa quânđã cùng đường, nên tin việc xin hàng làthật, bèn gửi sớ về triều. Tháng 6 nămđó, Chu Do Kiểm phê chuẩn, đồng ýchiêu an. Trần Kỳ Du liền cho kiểm điểm quânsố nghĩa quân trong hiệp cốc, cả thảy 3vạn 6 ngàn người. Cứ một tốp trămngười lại phái một quan quân giám thịđưa họ về quê. Thế là nghĩa quân được ăn no và rakhỏi hiệp cốc, Tháng 8 nhuận, khi đã rahết khỏi hẻm núi, trong 1 ngày đêm,

nghĩa quân bất ngờ giết sạch quan quângiám thị, tiến về Thiểm Tây. Bấy giờTrần Kỳ Du sực tỉnh, điều quân gấp vâydiệt nghĩa quan, và bắt mấy thuộc hạ chịutội thay. Nghĩa quân như mãnh hổ về rừng, liêntiếp đánh chiếm Bảo Kê, Lân Du, độingũ phát triển lên tới hơn 20 vạn người.Nhiều quan quân tới tấp gửi sớ về triềubuộc tội, Trần Kỳ Du bị cách chức và hạngục. “Tử địa tắc chiến'' Tại tử địa phải quyết chiến để sổngcòn.

Trịnh Thành Công ở tử địa quyếtchiến, thắng quân Thanh

Thanh Thuận Trị năm thứ ba (năm1646), người nắm thực quyền quân chínhcủa triều Nam Minh là Trịnh Chi Longđầu hàng nhà Thanh. Nam Minh diệtvong. Quân Thanh cho rằng miền duyênhải đông nam đã được bình định, liềnchuyển mục tiêu sang phía tây nam vàtrung nam. Con trai Trịnh Chi Long là TrịnhThành Công chạy về Nam Áo lợi dụngsự phòng bị của quân Thanh ở vùngduyên hải yếu mỏng, lấy Hạ Môn làm căncứ địa mà chống Thanh.

Năm 1652, tại Giang Đông Kiều,Trịnh Thành Công mai phục tiêu diệt chủlực quân Thanh tại Phúc Kiến, rồi vâyđánh Chương Châu. Qua trận Giang Đông Kiều, triềuThanh không dám coi thường TrịnhThành Công, liền phái hơn một vạn quântinh nhuệ, gọi là quân “Bát Kỳ” tiến vàoPhúc Kiến để tăng viện cho ChươngChâu. Quân Thanh rút kinh nghiệm thấtbại lần trước, thay đổi sách lược. Chủlực theo đường lớn tiến công, cho 1 cánhquân theo đường nhỏ bên phải đếnTrường Thái đánh vào sau quân TrịnhThành Công. Trịnh Thành Công biết tin đó, lập tức

hạ lệnh rời khỏi Chương Châu. Đầutháng 10, quân Thanh tiến đánh nghĩaquân đang đóng ở đông nam ChươngChâu. Lần này Trịnh Thành Công khôngđịch nổi sức tấn công mạnh mẽ và ưu thếkỵ binh của quân Thanh, buộc phải lui vềcố thủ ở Hải Đăng. Hải Đăng là cửa ngõ của Hạ Môn.Chiếm được nơi này có thể phản công cứđiểm Than Đầu ở đại lục, mất nơi này sẽlàm cho Hạ Môn bị quân Thanh uy hiếp,hậu quả khó lường. Trước mặt TrịnhThành Công là cường địch, sau lưng làbiển lớn, nơi này giới quân sự gọi là "tửđịa”. Vì thế, Trịnh Thành Công quyết tâmtử chiến với quân Thanh. Nghĩa quân từ trước đến giờ quen

đánh dã chiến, lấy công làm thủ. Nhưnglần này Trịnh Thành Công đánh với quân“Bát Kỳ theo cách đó sẽ không lợi, nênđổi cách đánh, lấy phòng ngự làm chính,chờ cơ hội diệt địch”. Thang 5/1653, sau khi nghỉ ngơi vàchuẩn bị quân Thanh bắt đầu tấn côngHải Đăng. Trịnh Thành Công tay giơchiếc ấn lớn do Nam Minh Long đế bantặng có khắc hàng chữ “Chiêu thảo đạitướng quân ấn” trước mặt tướng sĩ màtuyên thệ “Thà là ngọc nát, hơn làm ngóilành” động viên mọi người anh dũngchiến đấu, khôi phục giang sơn nhàMinh. Rồi tuyên bố: “Người nào cảm tửlập công, sẽ được chuyển tặng chiếc ấnnày?”

Quân Thanh hay tin nghĩa quân thayđổi cách đánh chủ trương cố thủ, cũngtạm thời án binh bất động, định dùng ưuthế hoả công ngày ngày bắn phá HảiĐăng. Nhiều ngày thành Hải Đăng khói lửacuồn cuộn, các hàng rào gỗ và doanh luỹbị bắn phá đổ nát, binh sĩ thương vongrất nặng. Trong tình hình nguy cấp, TrịnhThành Công đích thân đến từng nơi xemxét, thăm hỏi chiến sĩ, ra lệnh làm hầmhố chống pháo kích để bớt thương vong. Chợt có tin thám báo đạn pháo củaquân Thanh sắp hết chưa thể bổ sung.Trịnh Thành Công đoán địch sắp tìmcách quyết chiến. Ông lệnh: “Nửa đêm

hãy bí mật đem hết hoả được (thuốcsúng) trong kho ra chôn ở chiến hào bênngoài thành, nối dây giật ngầm dưới đấtdẫn vào trong thành”. Đồng thời triệu tậpcác tướng phổ biến cách đánh: trước hếtdụ địch tiến vào chiến hào ngoài thành,sau đó cho nổ bộc phá, rồi xông ra diệtđịch. Đúng như Trịnh Thành Công phánđoán, sớm hôm sau quân địch pháo kíchdữ dội vào thành, rồi xua quân xáp tớidày đặc. Quân tiền duyên của Trịnh ThànhCông nghênh chiến đánh xáp lá cà ác liệtvới địch, lúc trời sáng rõ thì họ giả thua,dụ quân địch vào chiến hào. Địch khôngchút phòng bị, lập tức đuổi theo. Trịnh

Thành Công thấy phần lớn quân chủ lựccủa địch đã lọt vào chiến hào và quânmình đã rút hết vào trong thành, liền hạlệnh cho nổ bộc phá. Phút chốc nhữngtiếng nổ rung chuyển trời đất. Xác quânđịch bắn tung toé. Bộc phá vừa nổ xong,nghĩa quân liền xông ra tiêu diệt toàn bộnhững tên địch sống sót. Nghĩa quân thừathắng truy kích, quân Thanh chỉ còn mộtít tàn binh chạy thoát. Trong chiến dịch Hải Đăng, TrịnhThành Công đã xem xét kỹ tình hình,dũng cảm chiến đấu, cuối cùng giànhtoàn thắng tại Tử địa, sau đó, thừa thếtiến binh, khống chế hàng ngàn dặmduyên hải, quân số lên tới 20 vạn, trởthành lực lượng chủ yếu chống Thanh

thời bây giờ. “Cổ chi thiện dụng binh giả, năngsử địch nhân tiền hậu bất tương cập,chúng quả bất tương ỷ, quý tiện bấttương cứu, thượng hạ bất tương thu, tốtly nhi bất tập, binh hợp nhi bất tề”. Ngày xưa người giỏi chỉ huy tácchiến có thể làm cho địch ở trước và ởsau không chiếu cố được cho nhau, độiquân nhỏ và đoàn quân lớn không dựavào nhau, cấp trên cấp dưới không cứuviện nổi nhau, trên dưới mất liên lạc,binh sĩ tản mác khó tập trung, bày trậngiao chiến cũng không chỉnh tề.

Lưu Tú bất ngờ đánh vào chỗ yếu,thắng trận Côn Dương

Những năm Vương Mãng mới cầmquyền, sưu thuế lao dịch quá nhiều, lụtlội hạn hán liên tiếp, dân chúng cực khổ.Nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân nổi lên,đậc biệt là nghĩa quân Xích Mi ở SơnĐông và Lục Lâm ở Trung Nguyên. Các tôn thất nhà Tây Hán như LưuHuyền, Lưa Diễn, Lưu Trọng, Lưu Tú,…đều gia nhập Lục Lâm quân củaVương Khuông, Vương Phụng. Tháng Giêng năm Vương Mãng Địahoàng thứ tư (năm 23), Lục Lâm quântiến sang phía Tây, đến Uyển Thành, 1 vị

trí quân sự trọng yếu của Vương Mãng. Tháng 2, nghĩa quân tôn Lưu Huyềnlên làm Hoàng đế, lập chính quyền nhàHán, đổi niên hiệu là Canh Thuỷ, phongLưu Diễn làm Đại tư đồ, Lưu Tú làmThái thường phiên tướng quân, các đạonghĩa quân thống nhất gọi chung là quânHán. Quân Hán chia làm 2 đạo, 1 đạo chủlực vây đánh Uyển Thành, đạo kia doLưu Tú chỉ huy tiến về phía nam DĩnhThủy, tháng 3 chiếm Côn Dương, ĐinhLăng và Yển Thành. Tin quân Hán liên tiếp thắng trậntruyền về Tràng An, Vương Mãng lolắng, lệnh Đại tư không Vương Ấp, Đại

tư đồ Vương Tầm điều binh các châuquận để tiêu diệt quân Hán, đồng thờichiêu mộ những người giỏi binh pháptrong thiên hạ làm tham mưu, chọn mộtviên tướng có thân mình cao hơn trượngvà dùng cả đàn voi, hổ, báo, lê giác- đểtrợ uy cho quân mình. Nhờ thế, VươngMãng huy động được 30 vạn quân, nóithêm lên là được 100 vạn quân, khi hànhquân thì tinh kì rợp trời, xe ngựa chậtđất, kéo dài hàng trăm dặm. Quân Hán thấy thanh thế quân địchquá hùng hậu, có 1 tướng khổng lồ dẫnbầy dã thú hùng hổ tiến đến thì kinhhoàng chạy về thành Côn Dương. Các tướng lo sợ cho tính mạng mìnhvà gia quyến, đều muốn rời bỏ Côn

Dương, tản về các địa phương của mình.Duy có Thái Thường phiên tướng quânLưu Tú vẫn bình tĩnh như không. Ông nói: “ Nay Côn Dương binh lực,lương thực ít ỏi, quân địch hùng mạnh,phải trông cậy vào ý chí quyết chiến củatất cả mọi người mới mong thắng. Nếulại tản đi, thì chẳng có ai có thể toànmạng”. Lưu Tú nhìn các tướng 1 lượt rồiphân tích: “Quân ta chưa chiếm đượcUyển Thành, nếu thành Côn Duơng này bịquân Vương Mãng đánh tan, thì chủ lựcquân ta đang vây đánh Uyển Thành sẽ vôcùng ngay hiểm. Các ông không lo đồngtâm hiệp lực cố thủ thành này, mà chỉ locho vợ con, của cải của mình, không sợthiên hạ chê cười sao?”.

Thành quốc thượng công VươngPhụng giận dữ ngắt lời Lưu Tú: “Lưutướng quân có đảm lược gì mà dám nóinăng như vậy?”. Lưu Tú mỉm cười khôngđáp. Vừa hay có thám mã vào phi báo:“Quân Vương Mãng đã tớí phía bắcthành, đội ngũ dài trăm dặm, không biếtphía đuôi dài đến đâu nữa". Các tướng nghe xong đều tái mặt.Địch đã tới dưới thành, có chạy cũng đãmuộn. Vương Phụng nãy giờ coi thườngLưu Tú, nhưng lúc nguy ngập, thấy LưuTú bình tĩnh, đành đề nghị Lưu Tú bàykế. Lưu Tú liền phân tích tình hình vàvạch kế hoạch hành động: Lúc này quânsĩ trong thành chỉ ngót 1 vạn, không nênxuất chiến. May thành luỹ kiên cố, có thể

cố thủ. Vậy hãy để Vương Phụng và Đìnhuý đại tướng quân Vương Thường ởtrong thành cố thủ. Lưu Tú và tướng LýDật dẫn ba chục kỵ binh mau chóng racửa nam, luồn rừng tới Định Lăng vàYển Thành trưng tập viện binh. Cáctướng chưa nghĩ ra kế gì khác, đều tánthành ý kiến Lưu Tú. Đêm ấy Lưu Tú, LýDật lập tức lên đường. Vương Ấp và Vương Tầm dẫn 10 vạnquân bao vây Côn Dương. TướngNghiêm Vưu kiến nghị với Vương Ấp:“Côn Dương nhỏ, nhưng thành cao hàosâu, khó hạ được ngay. Mà Lưu Huyềnxưng đế thì hiện đang vây đánh UyểnThành. Nếu đại quân ta tới Uyển Thành,Lưu Huyền ắt bỏ chạy. Bây giờ Côn

Dương tự khắc sẽ đầu hàng”. Vương Âp không thèm nghe ý NghiêmVưu, cho rằng mình chỉ huy hàng chụcvạn quân, gặp thành không hạ được thìcòn gì là uy danh? Cho nên trước tiênphải chiếm Côn Dương sau đó thừa thắngtiến quân thì mới “oanh liệt”. Vương Ấp chỉ huy đại quân bao vâyCôn Dương thành nhiều lớp, dựng hơnmột trăm doanh trướng, trống trận gióngnghe vang xa mấy chục dặm, thật là vòngvây chặt đến mức con kiến khó lọt qua. Lưu Tú đến Yển Thành, Định Lăng,muốn trưng tập các đơn vị nghĩa quânnơi đó đi cứu viện Côn Dương. Cáctướng ở đây lại sợ mất của, chỉ định ở

lại cố thủ riêng rẽ. Lưu Tú nói: “Nếu pháđược quân địch, thì số chiến lợi phẩmthu về sẽ gấp hàng trăm số của cải hiệncó, lại lập công lớn. Còn nếu để địchđánh bại, thì ngay cả tính mạng củachúng ta cũng khó toàn, nói gì đến củacải. Còn người thì còn tất cả”. Chưtướng nghe có lý, mới chịu dốc toàn bộlực lượng đi cứu viện. Tháng 6, viện binh tới gần CônDương. Lưu Tú thân chinh dẫn hơn 1000bộ, kỵ tinh nhuệ đi tiên phong, đến bàythế trận chỉ cách đại quân Vương Mãng4,5 dặm. Vương Ấp thấy viện binh quânHán chỉ hơn ngàn người, chắc không chịunổi một đòn, bèn sai mấy ngàn quân ranghênh chiến. Lưa Tú tế ngựa xông thẳng

tới chém liền mấy chục tên địch. Quân sĩthấy chủ tướng dũng mãnh liền cảm thấydũng khí trào dâng, cũng dũng mãnh xônglên đánh cho địch thua to. Trận đầu thắng lợi, tướng sĩ Hán hănghái hẳn lên, sẵn sàng lấy 1 chọi 10. LưuTú lại bày kế cho người mang thư vàothành cho Vương Phụng mật báo rằng“Lưu Huyền đã hạ được Uyển Thành”,song lại cố tình đánh rơi mật thư để choquân địch nhặt lấy. Tin quân Hán đãchiếm Uyển Thành khiến tinh thần quânđịch dao động, sa sút hẳn. Lưu Tú thấy thời cơ phản công đã tới,bèn chọn 3000 dũng sĩ tể chức thành độicảm tử, vòng ra phía tây thành CônDương, bất ngờ vượt sông Côn xộc thẳng

vào đại bản doanh chỉ huy của địch. Trời vừa sáng thì đội cảm tử của LưuTú đột ngột xuất hiện ở gần đại bảndoanh quan quân, khiến thế trận quanquân rối loạn. Vương Tầm, Vương Ấptrở tay không kịp, vội lệnh các đơn vị cứở nguyên vị trí, chưa có lệnh không đượctự tiện hành động, để tránh thế trận khỏibị hỗn loạn hoàn toàn. Cuộc kịch chiến bắt đầu, quân Hánhăng say, dũng mãnh, cảm tử, quân địchkhông chống nổi, mau chóng rối loạn độihình, Vương Tầm bị chém chết, VươngẤp thấy nguy, bỏ cả quân sĩ mà chạytrốn. Quân sĩ mất chủ tướng, khác gì rắnkhông đầu, bị đánh tan nát. Các đơn vịkhác vì chưa có lệnh nên không dám rời

bỏ vị trí. Thấy đồng đội ở phía trước rútchạy lại không dám cứu viện. Chờ đếnkhi tan tác, thì có cứu cũng đã muộn. Quân Hán trong thành thừa thế mởcửa thành xông ra, phối hợp với việnbinh từ bên ngoài đánh vào. 10 vạn quânVương Mãng tan tác như ong vỡ tổ.Chúng giày xéo lên nhau mà chạy, đúnghôm ấy trời sấm chớp đùng đùng, mưatrút xuống như thác, nước sông Trĩ dângcao, quân Vương Mãng càng kinh hoảng.Đội dã thú voi, hổ báo... không thể pháthuy thần uy, con nào con ấy bỏ chạy vềrừng. Viên tướng khổng lồ thì chết đuốidưới sông Trĩ. Dòng sông Trĩ nhấn chìmhơn một vạn tên địch tháo chạy, có đoạnxác chết làm nghẽn cả dòng chảy, Vương

Ấp, Nghiêm Vưu đạp lên xác người ngựamà vọt qua sông mới thoát chết. Quân Hán thu không biết bao nhiêu làchiến lợi phẩm, chở hơn 1 tháng vẫnchưa hết. Số còn lại phải đem thiêu hủy. Lúc này Uyển Thành cũng bị quânHán chiếm xong. Đại tư mã Vương Ấpchỉ còn mấy ngàn vệ sĩ chạy về được LạcDương. Tin bại trận truyền về Tràng An,triều đình Vương Mãng cực kỳ lo sợ.Cường hào các nơi thừa cơ dấy binh,giết quan lại ở địa phương, may cờ quânHán để chờ đón quân của Lưu Huyền tới. Tháng 9 năm Địa Hoàng thứ 4 (năm23), quân Hán đánh Lạc Dương. Tháng10 đại quân tiến đến Tràng An. 3 tháng

sau trận đánh lớn ở Côn Dương thì triềuđình Vương Mãng sụp đổ hoàn toàn. “Cảm vấn: “Địch chúng dĩ chỉnh,tương lai, đãi chi nhược loà?” Viết:“Tiên đoạn kỳ sở ái, tắc thính hĩ”. Hỏi: “Nếu quân địch đông đảo, thếtrận lại nghiêm chỉnh mà tấn công ta,thì ta phải làm sao?” Đáp: “Ta hãychiếm trước điều kiện có lợi nhất củađịch, thì sẽ buộc chúng phải theo sự bốtrí của ta”.

Lưu Miện tấn công vào chỗ dựachính của địch, cứu Công Chúa

Đường Văn Tông, năm Khai Thànhthứ 5 (năm 840), tộc Hồi Hột phươngBắc bị tộc Hiệp Giáp Ti ở phía tây đánhbại, phải chạy tản đi nơi khác. Một bộ phận tộc Hồi Hột chạy đếnvùng biên giới Thiên Đức Quân (vùng ÔLạp Đặc trên đất Mông cổ) của nhàĐường, tháng 2/341, năm Đường VõTông Hội xương thứ nhất, lập Ô Hi ĐặcLặc lên làm Khả Hãn Ô Giới. Nguyên khi Hồi Hột bị tộc Hỉệp GiápTy đánh bại, thì công chúa Thái Hoà (tứctrưởng nữ của Đường Hiến Tông, cô ruột

của Đường Võ Tông) cũng bị Hiệp GiápTi bắt đi. Người Hiệp Giáp Ty tự xưng là hậuduệ của Lý Lăng (từng là kỵ đô uý thôiHán Võ đế, từng đem quân đánh HungNô bị thua, đầu hàng Hung Nô rồi chếtbệnh ở đó), cùng 1 họ với hoảng đế nhàĐường, muốn giao hảo với nhà Đường,nên tháng 11 năm đó (năm 841), cho sứgiả đưa công chúa Thái Hoà về Đuờng. Khả Hãn Ô Giới hay tin, lập tức choquân đi giết sứ giả hộ tống, đoạt lại côngchúa Thái Hoà, đề nghị mượn thànhChấn Võ của nhà Đường ở biên giới (đấtMông cổ) làm chỗ ở cho công chúa vàKhả Hãn Ô Giởi.

Đườog Võ Tông viện cớ chưa hề cóthông lệ mượn thành như vậy để từ chốiđề nghị của tộc Hồi Hột, nhưng vì côngchúa Thái Hoà đang bị họ khống chế,đành phái sứ giả đến thăm hỏi và tặngHồi Hột 2 vạn hộc lương. Khả Hãn Ô Gíới chưa chịu, thế làtháng 5 năm sau, lại đề xuất mượn thànhThiên Đức của nhà Đường, cũng bịĐường Võ Tông cự tuyệt. Khả Hãn Ô Giới dựa vào việc nànhđang khống chế công chúa Thái Hoà, choquân thường xuyên cướp bóc vùng đấtnằm giữa Thiên Đức và Chấn Võ, tháng8/842 lại cho quân đột nhập Đại ĐồngXuyên, Hà Đông, mà cướp phá.

Đường Võ Tông bèn cử tiết độ sứ HàĐông và Lưu Miện kiêm nhiệm Chiêuphủ Hồi Hột sứ và định rõ: nếu cần sửdụng binh lực, thì binh mã các đạo hànhdoanh sẽ đều do Lưu Miện chỉ huy. Binh mã Hồi Hột bị Hiệp Giáp Tiđánh bại, tuy có suy giảm, nhưng vẫn tựkhoe đông tới 10 vạn. Mùa xuân năm843, Khả Hãn Ồ Giới đem quân xâmnhập Chấn Võ, khí thế hung hăng. Lưu Miện cho mời Thứ sử Lân Châulà Thạch Hùng và Đô Tri binh mã VươngPhùng tới, nói: “Khả Hãn Ô Giới hoànhhành như thế là do hắn đang nắm côngchúa Thái Hoà. Nay phiền hai ông đemquân đến Chấn Võ bất ngờ đánh vàodoanh trướng của Ô Giới đưa được công

chúa về đây, thì quân Hồi Hột khắc bại”. Thạch Hùng và Vương Phùng vânglệnh đem 3000 kỵ binh đi trước, LưuMiện dẫn đại quân tiến sau. Đến ChấnVõ, Thạch Hùng cùng chư tướng lập tứclên lầu thành quan sát tình hình, thấy bêncạnh doanh trướng của chủ soái có mấychục cỗ xe phủ vải nỉ, người ra vào xeđều mặc áo xanh áo hồng, có vẻ là ngườiHán. Thạch Hùng liền phái một người đitrinh sát xem công chúa Thái Hoà ởtrong chiếc xe nào mà dặn dò: “Khi quânta tiến công, xin công chúa và nhữngngười hầu cận ở nguyên trong xe giữthân, dừng di động”. Tối đó, Thạch Hùng lệnh bí mật khoét10 lỗ hổng lớn trên tường thành, đồng

thời kỵ binh chuẩn bị sẵn sàng xuất kích.Nửa đêm, Thạch Hùng hạ lệnh, toàn thểkỵ binh thần tốc vọt qua các lỗ hổng, tiếnvào doanh trại địch. Theo đúng kếhoạch, Thạch Hùng dẫn quân đánh vàodoanh trướng của Khả Hãn và bảo vệchặt chẽ xung quanh xe của công chúaThái Hoà. Đến lúc này quân Hồi Hộtmới phát hiện địch, Khả Hãn Ô Giớimuốn mang công chúa Thái Hoà đi theođã muộn, đành vứt bỏ hết mà chạy. Thạch Hùng truy kích, đến Hồ Sơn thìđuổi kịp, đôi bên triển khai ác chiến.Cuối cùng quân Hồi Hột thảm bại. KhảHãn Ô Giới bị trọng thương, may nhờvài trăm tinh binh hộ vệ trốn thoát. Trậnnày quân Đường diệt hơn 1 vạn, bức

hàng 2 vạn người Hồi Hột. Thạch Hùngđưa công chúa Thái Hoà về triều. Lưu Miện phái người về báo tinThạch Hùng đánh bại quân Hồi Hột.Thạch Hùng được phong làm Đô phòngthứ sử Phong Châu. Quân Hồi Hột từ đókhông dám quấy nhiễu nữa. “Binh chi tình chủ tốc, thừa nhânchi bất cập, do bất ngu chi đạo, công kỳsở bất giới dã” Tinh thế, lý lẽ dùng binh quý ở chỗthần tốc, nhân khi địch trở tay khôngkịp, tiến quân đến những chỗ địchkhông ngờ tới, đánh địch ở những nơichúng không đề phòng.

Tư Mã Ý nhanh tay bắt Mạnh Đạt

Thời Tam Quốc, tháng 3 năm NgụyMinh đế Thái Hòa thứ nhất (năm 227),Thừa tướng nước Thục Gia Cát Lượngdâng biểu, đem quân đến Hán Trungchuẩn bị đánh Ngụy. Ngụy Minh đế Tào Duệ (Tào Tuần)nghe báo, tháng 6 liền cử Phiêu Kỵ đạitướng quân Tư Mã Ý đóng quân ở huyệnUyển đồng thời chỉ huy quân mã KinhChâu, Dực Châu đề phòng quân Thụctiến công. Sau khi đến huyện Uyển, Tư Mã Ýmột mặt theo dõi chặt chẽ động tĩnh củaGia Cát Lượng, một mặt rất cảnh giác

đối với thái thú Tân Thành là Mạnh Đạt.Mạnh Đạt vốn là tùy tướng của Lưu Bị,sau sang hàng quân Ngụy, được NgụyVăn đế Tào Phi tin dùng. Tư Mã Ý từngnói với Tào Phi rằng Mạnh Đạt không cótín nghĩa, không nên dùng, song Tào Phikhông nghe. Tân Thành là vùng biên phòng trọngyếu, phía tây nam giáp Thục, phía đôngnam giáp Ngô. Mạnh Đạt sau khi nhậnchức thái thú Tân Thành, quả như Tư MãÝ dự liệu, đã ngầm liên kết với Thục,Ngô để thực hiện ý đồ của mình. Gia Cát Lượng hận việc Mạnh Đạtphản Thục, sợ y làm hại nước Thục.Nghe tin Mạnh Đạt có hiềm khích vớiThái thú Ngụy Hưng của Ngụy là Thân

Nghi, bèn cử Quách Mô giả hàng ThânNghi để nói với Thân Nghi là Mạnh Đạtngầm câu kết với Thục. Thân Nghi đượctin này cả mừng, liền phái người đếnUyển Thành báo với Tư Mã Ý. Tư Mã Ývốn nghi Mạnh Đạt từ lâu, nay nghe tincủa Thân Nghi, quyết định phải diệtMạnh Đạt để trừ hậu họa. Mạnh Đạt nghe nói Thân Nghi đã tốcáo với Tư Mã Ý việc mình câu kết vớiThục, biết tình thế nguy cấp, bèn ra taytrước, giương cờ chống Ngụy. Bỗng lúc này, Mạnh Đạt nhận đượcthư của Tư Mã Ý. Trong thư nói rằngNgụy đế đã tín nhiệm giao trọng tráchcho Mạnh Đạt phòng vệ vùng tây nam,lời của Quách Mô là không thể tin. Mạnh

Đạt xem xong thì cả mừng, đâm ra do dự,không biết có nên phản Ngụy hay không. Kỳ thực bức thư kia của Tư Mã Ý chỉlà kế hoãn binh. Sam khi gửi thư, Tư MãÝ lập tức dẫn binh mã đi đánh TânThành. Thuộc hạ có người nói với TưMã Ý: “Đây là việc hệ trọng, e phải xinphép Ngụy đế mới được hành sự”. TưMã Ý đáp: "Từ đây đi Lạc Dương 800dặm, đi Tân Thành 1200 dặm, nếu tâuvới Ngụy đế rồi mới cất binh, thì phảimất 1 tháng. Việc binh quý ở thần tốc,nếu chậm sẽ hỏng việc”. Mạnh Đạt định phản Ngụy; Ngô, Thụcđều cho binh mã tiếp ứng. Tư Mã Ý pháiquân chặn quân Ngô, Thục, còn mìnhđích thân dẫn quân tiến gấp ngày đêm về

Tân Thành. 8 ngày sau đã tới gần TânThành. Mạnh Đạt nghe tin quân Tư Mã Ý tớithì cả kinh thất sắc, thốt lên: “Sao nhanhthế?”, đoạn ha lệnh cắm chông, làm hàngrào gỗ ở thành Thượng Dung để ngănchặn, 3 mặt đều có nước bao bọc. Tư MãÝ cho quân phá chướng ngại vật. ThángGiêng năm 228, Tư Mã Ý tấn công mãnhliệt Tân Thành, binh vây nửa tháng thìĐặng Hiền (cháu của Mạnh Đạt) và đôtướng Lý Phụ mở cửa thành đầu hàng.Mạnh Đạt bị giết. Trận này, Tư Mã Ý dùng binh thầntốc, bất ngờ đánh tan quân Mạnh Đạtphản loạn, củng cố cục diện biên cươngtây nam nước Ngụy.

“Phàm vi khách chi đạo, thâm nhậptắc chuyên, chủ nhân bất khắc; lược ưnhiêu dã, tam quân túc thực ” Đem quân đi đánh nước người, càngtiến sâu vào đất địch, sĩ khí của quân tacàng phải hăng hái, địch mới không thểđánh bại. Phải cướp lương thảo ở đồngbằng phì nhiêu, thì toàn quân ta mới đủlương ăn.

Lưu Dụ tiến sâu cướp lương, diệtNam Yên

Thời Đông Tấn, tháng 3 năm NghĩaHy thứ 5 (năm 409) người nắm quânquyền của Đông Tấn là Lưu Dụ có chủtrương chiến lược là sẽ lần lượt đánh bại2 địch thủ chính là Yên và Tần, khôiphục sự thống trị của Đông Tấn ở lưuvực Hoàng Hà, tiến tới xây dựng quyềnlực của mình. Tháng 4, Lưu Dụ dẫn 10 vạn quân, từđô thành Kiến Khang, theo đường thủyqua Trường Giang, Hoài Thủy, Tứ Thủy,tiến lên phía bắc. Tháng 5 đến Hạ Phi đểlại chiến hạm, tiến sâu vào đất Nam Yên,

tới Lương Nha. Dọc đường xây dựng đồnluỹ, để binh chốt giữ, đề phòng kỵ binhNam Yên tập kích hoặc cắt đứt đườngvề. Từ Lương Nha đến đô thành Nam Yênlà Quảng Cố dọc Nghi Thủy có một conđường nhỏ dẫn lên phía bắc, nhưng giữađường có núi Đại Hiện Sơn hiểm trở.Lưu Dụ dẫn quân tiến thẳng về hướngĐại Hiện Sơn. Trước tình hình quân Đông Tấn tiếnđánh, nội bộ Nam Yên không nhất trí vềcách đối phó. Chinh Lỗ tướng quân CôngTôn Ngũ Lâu chủ trương cố thủ Đại HiệnSơn, thực hiện vườn không nhà trống,không cho địch tiến sâu, chờ khi địchkhông còn nhuệ khí mới cho quân chặn

lương. Thượng thư lệnh Mộ Dung Trấnủng hộ ý kiến đó. Vua Nam Yên là Mộ Dung Siêu khinhthuờng, cho rằng địch từ xa tới, thế chẳngnên đợi chờ, mà nước mình giàu có, kỵbinh lại tinh nhuệ, hãy cứ để địch tiếnsâu vào sẽ dùng kỵ binh tập kích. Mộ Dung Trấn thấy chủ trương đúngđắn bị cự tuyệt, chán nản nói: “Ai đời đểcho địch thâm nhập, ngồi chờ chúng vâyđánh, ắt mất nước bỏ mạng”, Mộ DungSiêu cả giận, sai giam Mộ Dung Trấnvào ngục. Việc Nam Yên để cho Lưu Dụ tiếnsâu là tạo điều kiện thuận lợi cho LưuDụ. Tháng 6, quân Đông Tấn đã tới Đông

Hoàn, nhanh chóng vượt qua Đại HiệnSơn. Lưu Dụ ngoảnh lại nhìn đèo núi caolưng chừng trời, phấn khởi nói với thuộchạ: “Quân ta đã vượt qua cổng trời, cótiến không lùi, tướng sĩ sẽ liều chết tiếnlên”. Qua đèo núi đã tới vùng đồng bằnglúa chín rộ. Lưu Dụ cười: “Ruộng lúabạt ngàn, quân ta chẳng lo đói nữa. Quânđịch đã bị ta nắm trong tay rồi”. Tướngsĩ ai nấy được cổ vũ, hăng hái tiến quân.Đại quân nhanh chóng tới gần Lâm Cù.Lâm Cù là bình phong phía nam củaQuảng cố. Mộ Dung Siêu đã phái tướngCông Tôn Ngũ Lâu đem 5 vạn quân bộkỵ trấn giữ, thấy quân Đông Tấn kéo tới,lại thân chinh dẫn 4 vạn quân tăng viện,

đôi bên bày trận quyết chiến. Sông Cự Miệt phía nam Lâm Cù lànguồn nước quan trọng mà đôi bên ắtphải tranh giành. Công Tôn Ngũ Lâu đãchiếm trước, song tướng tiên phong củaĐông Tấn là Mạnh Long Phù đem quângiành lại, đôi bên ác chiến, cuối cùngquân Nam Yên bị đánh bại, mất nguồnnước. Song Mạnh Long Phù bị chết trongtrận này. Chiếm được nguồn nước, chủ lựcĐông Tấn cho bộ binh đi giữa, xa binh ởhai bên sườn, kỵ binh ở phía sau, baquân theo trận thế phối hợp chặt chẽ vớinhau mà tiến mạnh. Quân Nam Yên lập tức cho kỵ binh

đánh giáp công từ hai phía trước sau.Nhưng các chiến xa của Đông Tấn đềuphủ bạt ngăn chặn được tên bắn, mà vẫnbắn trả được địch. Lính trên xe dùngtrường thương có thể chống đỡ được kỵbinh. Thành thử kỵ binh Nam Yên khôngphát huy được tác dụng. Đôi bên đánh nhau nửa ngày chưaphân thắng bại. Lưu Dụ theo kế của HồPhiên, cho 1 cánh quân lặng lẽ vòng rasau quân Nam Yên tập kích Lâm Cù. Vìtinh binh đều xuất trận cả, thành Lâm Cùchỉ còn 1 ít quân yếu giữ, nên quân ĐôngTấn dễ dàng vây hãm. Mộ Dung Siêu thấy Lâm Cù bị côngphá, một mình cưỡi ngựa ra khỏi thànhchạy về phía quân doanh của tướng Đoạn

Huy. Lưu Dụ thừa thắng tấn công mãnhliệt, đại phá quân Yên, chém chết hơn 10tướng, trong có Đoạn Huy. Mộ Dung Siêu dẫn tàn quân chạy vềQuảng Cố. Lưu Dụ lập tức truy kích, đếnsát chân thành, không để địch kịp chỉnhđốn, lại tấn công ngay. Mộ Dung Siêuphải chạy vào cố thủ trong thành. Lưu Dụliền cho dựng tường bao cao 3 trượng,lại đào 3 dòng mương sâu để tính baovây lâu dài. Quân Đông Tấn thu hoạch mùa màngcủa đất Yên giàu có, lòng quân ngày càngtin tưởng, sĩ khí ngày càng cao. Cuộc vâyhãm kéo dài 8 tháng, cuối cùng quânĐông Tấn hạ được thành. Mộ Dung Siêuvì khinh địch, không nghe lời khuyên

đúng, kết quả bị bắt, đem về Kiến Khangbị xử trảm. Nước Nam Yên diệt vong. “Binh sĩ thậm hãm tắc bất cụ, vô sởvãng tắc cố, nhập thâm tắc câu, bất đắcdĩ tắc đầu. Thị cố, bất tu nhi giới, bấtcầu nhi đắc, bất ước nhi thân, bất lệnhnhi tín”. Binh sĩ lâm vào hiểm nạn thì khôngsợ chết, không còn đường nào khác, thìlòng quân sẽ cố kết, vào sâu trong đấtđịch, tinh thần quân đội sẽ không rãrời. Lâm vào tình thế bất đắc dĩ, họ sẽhăng hái chiến đấu. Cho nên không cầntu chỉnh đội ngũ mà họ vẫn chú ý đềphòng, không đòi hỏi mà quân sĩ vẫn cốlàm tròn bổn phận, không cần ước thúcmà họ vẫn tuân theo kỷ luật.

Vương Trấn Ố tung quân xông tớidiệt Hậu Tần

Tháng 8/416 (năm Đông Tấn NghĩaHy thứ 12), thống soái Đông Tấn là LưuDụ thừa cơ Hậu Tần có thù trong giặcngoài, liền quyết định tiến đánh. Lưu Dụphái tướng Vương Trấn Ố và Đàn ĐạoTề làm tiên phong. Hai tướng xuất pháttừ Thọ Dương vượt qua sông Hoài, sôngPhì, tiến về phía Hứa Xương và LạcDương. Lúc này Hậu Tần đang phải đối phóvới quân Đại Hạ xâm chiếm phía bắc,nên binh lực các châu Quan Đông yếumỏng. Vì thế quân tiên phong của Vương

Trấn Ố tiến binh dễ dàng, nhanh chóngchiếm lĩnh Đương Thành, Huỳnh Dương,uy hiếp Lạc Dương. Tướng Hậu Tần trấn thủ Lạc Dươnglà Diêu Quang vội cấp báo về Tràng An.Vua Hậu Tần là Diêu Hoằng phái haitướng Diêm Sinh, Diêu ích đem một vạnba ngàn quân đi cứu viện, nhưng việnbinh mới đi nửa đường thì Diêu Quangđã mở cửa thành đầu hàng. Lạc Dương thất thủ, nội bộ Hậu Tầncàng rối loạn. Vương Trấn Ố thấyChương Quan sơ hở, liền không đợi hậuquân Lưu Dụ tới, mà chớp thời cơ hànhđộng, tháng 2/417, từ Lạc Dương tiếnsang phía tây. Nguyên đại quân của LưuDụ còn phải đánh nhau với viện quân

Bắc Nguỵ tại Bành Thành nên đến muộn.Khi Vương Trấn Ố đến Vương Quan thìbị năm vạn quân Hậu Tần do tướng DiêuThiệu chỉ huy ngăn chặn. Diêu Thiệu thấy quân Đông Tấn ít hơnquân mình, cho rằng có thể nhanh chóngđánh bại đối phương. Nào ngờ quânĐông Tấn vô cùng hăng hái, dũng mãnh,tướng sĩ quả cảm xông xáo. Cho nên tuychiếm ưu thế hơn hẳn về số lượng, quânHậu Tần vẫn , đánh mất Chương Quan,lui về Định Thành cách Chương Quan 30dặm về phía tây. Diêu Thiệu sau thất bạirồi, không dám xuất chiến, mà dựa vàođịa hình hiểm trở để cố thủ. Đôi bên ởtình trạng cầm cự với nhau. Việc cung cấp lương thực của quân

Đông Tấn gặp khó khăn lớn, quân sĩ bắtđầu dao động. Có tướng đề nghị lui quânvề phía đông. Vương Trấn Ố cự tuyệt,một mặt phái người gấp cầu cứu Lưu Dụ,một mặt đích thân đến Hoằng Nông lolương thực khiến quân Đông Tấn tạmgiải quyết được khó khăn, lòng quânđược ổn định. Đại quân Lưu Dụ liên tiếp bị quânBắc Nguỵ vốn giao hảo mật thiết vớiHậu Tần, ngăn chặn. Phải qua mấy trậnác chiến đại quân mới đánh bại quân BắcNguỵ và kéo tới Lạc Dương. Song quânBắc Nguỵ lại phái tướng Trường TônCao đem tinh binh đến đây tập kích. LưuDụ phải lưu lại Lạc Dương hơn hai thángđể củng cố hậu phương phía đông Lạc

Dương. Đến khi chủ lực của Lưu Dụ tiến tớiChương Quan, thế cầm cự giữa đôi bênTần –Tấn mới bắt đầu thay đổi. VươngTrấn Ố thấy đại quân chưa thể đập tan sựngăn chặn của quân Tần, liền đề nghịnhân khi địch không phòng bị, xin dẫnthủy quân tiến vòng đến Tràng An. LưuDụ đồng ý. Vương Trấn Ố đem quân lênthuyền, theo Hoàng Hà tiến vào sông Vị,ngược dòng đến Tràng An. Hậu Tần vương Diệu Hoằng hoảngsợ, phái 2 tướng Diêu Cường và DiêuNan trấn thủ Kinh Thượng để ngăn chặnquân Tấn. Tùy tướng của Vương Trấn Ốlà Mao Đức Tổ tấn công mạnh mẽ. DiêuCường tử trận, Diêu Nan chạy về Tràng

An. Lúc này quân Tần ở vùng phụ cậnTràng An còn được mấy vạn người. DiêuHoằng thấy Diêu Nan bại trận chạy vềliền tổ chức lại việc phòng thủ và đíchthân chỉ huy trấn giữ phía tây Tràng An. Nhân thắng lợi của Mao Đức Tổ,Vương Trấn Ố lập tức dẫn thủy quân tiếnnhư vũ bão theo sông Vị. Ông dùng toànchiến hạm cỡ nhỏ, quân sĩ núp ở trong,nhìn từ bên ngoài không thấy bóng mộtngười. Dân chúng địa phương chưa từngthấy loại chiến thuyền này, nay thấy hàngđoàn thuyền không người tiến nhanh trênsông, ai nấy kinh ngạc cho là thiên thầngiá lâm.

Vương Trân Ố đến Vị Kiều, ra lệnhcho binh sĩ ăn no rồi đổ lên bờ, chỉ mangtheo trang bị nhẹ cần thiết nhất, ngoài rabỏ hết lại trên thuyền. Sông Vị nước chảy xiết, các chiếnthuyền không còn người điều khiển tứcthời bị cuốn trôi băng băng. Vương TrấnỐ khích lệ mọi người: “Đây là cửa phíabắc của Tràng An, cách quê nhà vạndặm. Nay chiến thuyền trôi đi, quần áo,lương thực đều trôi theo dòng nước.Chúng ta chỉ có cách quả cảm xông tớigiành thắng lợi mới khỏi bỏ mạng, mớilập công hiển hách, ngược lại thì sẽ phảichôn nắm xương tàn ở chốn này”. Đoạnông xông lên trước làm gương. Quân sĩthấy chủ tướng không quản hiểm nguy,

biết chẳng còn đường lui, liền hô vangxông tới. Tướng giữ cửa bắc Tràng An làDiêu Phi vừa mới giao chiến đã khôngchống cự nổi trước đòn tiến công mãnhliệt của đối phương. Diêu Hoằng thấy cửa bắc nguy cấp,vội dẫn quân đến cứu. Nhưng viện binhbị quân sĩ bại trận của Diêu Phi làm rốiloạn, cũng lập tức tháo chạy. Trong cảnhhỗn loạn, quân Tần người bị giết kẻ bịđồng đội giày xéo lên mà thương vongrất nhiều. Quân của Vương Trấn Ố từcửa bắc đột nhập thuận lợi vào TràngAn. Diêu Hoằng đưa vợ con ra đầu hàng. Vương Trấn Ố vào thành, giữ nghiêmkỷ luật trong quân đội nên trăm họ antâm. Sau đó đi đón Lưu Dụ vào Tràng

An. Lưu Dụ thưởng rất hậu cho VươngTrấn Ố về công lao và khen ngợi tinhthần quả cảm chiến đấu. Vương Trấn Ốkhiêm nhường đáp: “Đó là nhờ uy đứccủa minh công và công lao của tướng sĩ.Tôi chẳng qua chỉ cố làm tròn bổn phậnmà thôi”. Lưu Dụ phong cho Vương TrấnỐ làm Chinh Lỗ tướng quân trấn thủTràng An. “Thiện dụng binh giả, thí như suấtnhiên; suất nhiên giả, Hằng Sơn chi xàdã. Kích kỳ thủ tắc vĩ chí, kích kỳ vĩ tắcthủ chí, kích kỳ trung tắc thủ vĩ câu chí.Cảm vấn: “Binh giả sử như suất nhiênhồ?”. Viết: “Khả”. Người giỏi cầm quân, giống nhưđiều khiển loài rắn Suất Nhiên. Suất

Nhiên là loài rắn ở vùng núi Hằng Sơn,đánh vào đầu nó thì đuôi quật lên cứuđầu, đánh vào đuôi nó thì đầu quậtxuống cứu đuôi, đánh vào khúc giữa thìđầu và đuôi cùng cuốn về cứu khúcgiữa. Dám hỏi: “Có thể khiến cho baquân giống như con rắn Suất Nhiênđược chăng?”. Đáp: “Được”.

Bố Tát Trung Nghĩa khéo bày trậnhình trăng lưỡi liềm

Thời Nam Tống, tháng Chạp nămThiệu Hưng thứ 31 (năm 1161), CảnhLuật Oát Hãn, người Khiết Đan, xưng đế,thường xuống phía nam xâm phạm lãnhthổ nước Kim. Năm 1162, Kim Thế Tông Nhan Ungcử thượng thư hữu thừa Bố Tát TrungNghĩa làm Bình Chương chính sự kiêmhữu phó nguyên soái, tặng cung tên vàngựa quý, ra lệnh đem quân trừ họa ởbiên cương. Tháng 6, Cảnh Luật Oát Hãn đem 4vạn binh tiến vào biên Hoa Đạo bày trận

đối diện với quân Kim ở bên kia sông.Bố Tát Trung Nghĩa nói với thuộc hạ:“Nghe đồn lũ giặc này vô cùng hung hãnvà thiện chiến, nhất thiết không được coithường chúng”, đoạn chia quân làm haicánh, Tông Hưởng chỉ huy cánh tả, TôngTự chỉ huy cánh hữu. 4 vạn quân Khiết Đan bắt đầu vượtsông, chuẩn bị tiến công cánh tả. TôngHưởng lệnh cho Vạn Hộ Trát Lạp dẫn600 kỵ binh xông tới đánh lui quân KhiếtĐan đổ bộ. Tông Hưởng thở phào nhẹ nhõm, chorằng quân địch sẽ không dám tiến côngcánh tả, nào ngờ 4 vạn quân địch lại laosang. Cánh tả trở tay không kịp, thế trậnrối loạn, thương vong nặng nề.

Tông Tự đem quân cánh hữu gấp tớicứu viện, Cảnh Luật Oát Hãn mới chịurời chiến trường, dùng tinh binh yểm hộmẹ, vợ và bản thân y lui quân về phíatây. Bố Tát Trung Nghĩa truy kích đến tậnHãm Tuyền, Niễu Linh mới đuổi kịpquân Khiết Đan. Lúc này hơn 3 vạn kỵ binh Khiết Đanđang vượt sông. Bố Tát Trung Nghĩa hạlệnh cho quân mình sang chiếm trước bờnam, khôn khéo bày trận hình trăng lưỡiliềm. Lúc này sương giăng mù mịt quânKim bày trận xong đâu đấy thì trời mớiquang đãng. Nhìn thế trận như một contrăn khổng lồ, khúc giữa là bộ binh, đầu

và đuôi là kỵ binh. Quân Khiết Đan vượt sông, thấy cánhtả quân Kim có chỗ dựa vững chắc ở bờphía nam, không dám tiến công, chuyểnsang đánh cánh hữu. Vạn Hộ Trát Lạp ởcánh này có thế trận trăng lưỡi liềm hậuthuẫn, quân sĩ hăng hái chiến đấu, khiếnquân Khiết Đan núng thế dần, phải rútlui. Bố Tát Trung Nghĩa lập tức hạ lệnhcho trận thế chuyển dịch như rắn uốnkhúc mà tấn công. Quân Khiết Đan thuato, sa vào bãi bùn ven sông, khó bề thoátchết. Nhiều tốp bỏ chạy vào rừng cũng bịbắt sống. Cảnh Luật Oát Hãn thấy tình thếhết bề cứu vãn, đành dẫn một tốp kỵ binhphá vây chạy trốn. Bố Tát Trung Nghĩa

truy kích, cuối cùng bắt được Cảnh LuậtOát Hãn. Tộc Khiết Đan đầu hàng. Bố Tát Trung Nghĩa đã vận dụng hìnhtrăng lưỡi liềm, khiến quân địch khó bềxác định nên đánh vào chỗ nào; thế trậnấy có thể phối hợp toàn quân một cáchkhéo léo, chặt chẽ, chứng tỏ uy lực ghêgớm, nhờ đó mà giành thắng lợi hoàntoàn. Thiện dụng binh giả, huề thủ nhượcsử nhất nhân, bất đắc dĩ dã” Người giỏi dùng binh dẫn dắt baquân mà như dẫn dắt một người, đó làdo tình thế khách quan buộc phải sửdụng quân sĩ như vậy.

Chu Nguyên Chương chặt dây buộcthuyền, ngăn ý muốn trở về của binh sĩ

Cuối triều Nguyên, năm 1352, ChuNguyên Chương, người An Huy, gia nhậpnghĩa quân nông dân gọi là quân HồngCân. Sau khi nắm 1 phần binh quyền,Chu cùng thuộc hạ đưa ra khẩu hiệu “LấyKim Lăng làm cơ sở, triển khai chinhchiến, xướng nhân nghĩa, thu nhân tâm,định thiên hạ”. Tháng 6 năm Nguyên Thuận đế chíchính thứ 15 (năm 1355), để chiếm KimLăng, Chương cùng Từ Đạt, Thường NgộXuân đem 3 vạn quân Hồng Cân từ HoàChâu dùng hơn ngàn chiến thuyền vượt

Trường Giang, qua Ngưu Chử Cơ để tiếnđánh Thái Thạch Cơ ở phía bắc Mã YênSơn, là yếu địa của Tân Giang. Chu Nguyên Chương nói với tướngtiên phong Liêu Vĩnh An: “Thái ThạchCơ là trấn lớn, phòng thủ tất nhiên kiêncố. Phía Ngưu Chử Cơ hướng ra dòngsông lớn, quân Nguyên khó phòng bị, nếuta đánh phía Ngưu Chử Cơ thì chắcthắng”. Liêu Vĩnh An y lời, giong buồmtiến thẳng đến Ngưu Chử Cơ. Hôm ấy trời âm u, gió to sóng cả. Độitiên phong Hồng Cân vừa tiến gần đếnNgưu Chử Cơ thì quân Nguyên nấp ởtrên bờ bắn tên xối xả, nhiều nghĩa quânbị thương vong. Liêu Vĩnh An mấy phendẫn quân xông tới đều bị chặn đánh,

không thể đổ bộ. Vừa lúc ấy có mộtchiến thuyền từ phía sau lao tới, đứngđằng mũi là đại tướng Thường Ngộ Xuântay trái cầm mộc, tay phải thủ đao.Thường Ngộ Xuân hét lớn một tiếng rồiphi thân bay thẳng lên bờ lấy mộc chetên, vung đao chém giết; quân Nguyênđịch không nổi, bắt đầu lui dần. Chu Nguyên Chương phất cờ hiệu,tiếng tù và và trống trận nổi lên vangtrời, nghĩa quân ào lên bờ chiếm TháiThạch Cơ. Quân Nguyên phải rút chạy.Nghĩa quân lấy nhiều lương thực ở TháiThạch Cơ. Nguyên trong số nghĩa qụâncó nhiều người quê ở Hòa Châu, mà HòaChâu đang thiếu ăn trầm trọng, nên tướngsĩ muốn chở lương thực về Hòa Châu

chứ không muốn tiếp tục tiến quân. Chu Nguyên Chương nói với Từ Đạt:“Nếu trở về Hòa Châu, việc tái chiếmGiang Đông sẽ rất khó khăn. Mà khôngchiếm được Giang Đông thì đại sự khóthành”. Từ Đạt gật đầu khen phải. Để ngăn chặn ý muốn trở về của binhsĩ, Chu Nguyên Chương hạ lệnh chặt đứtdây buộc thuyền. Thế là trong chốc lát,cả ngàn chiến thuyền trôi xuôi dòng nướckhông còn lại một chiếc. Quân sĩ trố mắtngơ ngác nhìn theo đoạn nhao nhao hỏiduyên cớ. Chu Nguyên Chương tập trung tướngsĩ nói: “Chúng ta muốn dựng nghiệp lớn,không thể an hưởng nhất thời. Thái Bình

đã ở trước mắt, chúng ta phải chiếm TháiBình làm chỗ đứng chân, sau đó tiếnđánh Kim Lăng”. Quân sĩ thấy không còn đường lùi, thìđồng lòng nhất trí theo Chu NguyênChương tiến công Thái Bình. Đại quânđến chân thành lập tức đánh luôn. TướngNguyên giữ thành thấy đối phương dũngmãnh dị thường, hoảng sợ bỏ thành chạy.Nghĩa quân chiến Thái Bình dễ dàng.Trọng điểm phía nam của triều Nguyên làKim Lăng đã lâm vào tình thế nguy ngập. “Tướng quân chi sự, tĩnh dĩ u, chínhdĩ trị” Việc chủ trì quân sự phải lạnh lùngsuy sét mưu lược mà kín đáo, quản lý

bộ đội nghiêm chính mà có điều lý.

Tôn Trạch dùng nhàn hạ làm yênlòng người, đánh quân Kim

Thời Bắc Tống, năm Tuyên Hòa thứhai (năm 1120), Tống Huy Tông thấynước Kim mới quật khởi đã mấy lầnđánh bại quân Liêu, định mượn lựclượng quân Kim lấy lại các châu YênVân nên ước định với Kim đánh Liêu.Trong quá trình diệt Liêu, Kim thấy sựthống trị của triều Tống hủ bại, phòng bịsơ hở, nên khi diệt Liêu xong liền cấtquân đánh Tông (mùa đông năm 1125). Triều Bắc Tông hủ bại, không thểchống đỡ, chỉ muốn cầu hòa. Mùa đôngnăm 1126, quân Kim đánh kinh đô Tống

là Biện Châu bắt sống 2 hoàng đế Huy,Khâm, tháng 4/1127 thì giải 2 hoàng đếcùng hết thảy tôn thất, quan viên lênphương bắc. Tháng 5/1127 (năm Kiến Viêm thứnhất của Nam Tống), Cao Tông TriệuCấu lên ngôi, muốn cầu hòa với Kim, bịtriều thần phản đối, mới lấy lại BiệnKinh, cử thủ lĩnh phái chủ chiến là LýCương làm Tể tướng, đồng thời nghetheo chủ trương cải cách quân chính củaLý Cương, trước lo phòng ngự, đợi cơhội đánh Kim. Tể tướng Lý Cương tiến cử TônTrạch làm Lưu thủ Biện Kinh. Lúc nàythành Biện Kinh bị tàn phá, đổ nát, dânvới lính ở lẫn lộn, trộm cướp như rươi,

dân tình thấp thỏm bất an. Tôn Trạch lậptức bắt tay chỉnh đôn. Trước hết nghiêmtrị bọn trộm cướp, hạ lệnh “trộm cướp,bất kể nặng nhẹ, đều bị xử theo quânpháp”. Không lâu tệ nạn ấy được dẹpyên, dân chúng dần an tâm, ổn định. Tiếp đó Tôn Trạch chiêu mộ nghĩa sĩ,chỉnh đốn quân đội, chế tạo 1200 cỗ“chiến xa quyết thắng”, xây dựng bênngoài thành Biện Kinh 24 chiến lũy kiêncố, ven sông có lũy cao. Tôn Trạch lạiphái người liên kết các dân binh chốngKim ở Hà Đông và Hà Bắc, trong mộtthời gian ngắn đã tập hợp được hơn 100vạn người có vũ trang chống Kim. Đến đây, lực lượng chống Kim ở cácđịa phương và các tướng lĩnh chủ chiến

càng tích cực thêm, công cuộc phòng vệchống Kim ngày một vững chắc. Tiếc rằng trong tình thế kháng Kimhữu hiệu như vậy, tháng 10/1127, TốngCao Tông Triệu Cấu nghe tin quân Kimtiến xuống phía nam, lại di chuyển triềuđình về Dương Châu. Quân Kim thấy vuaNam Tống bỏ chạy, bèn chia quân làm 3đạo tiến gấp, trong 3 tháng đã chiếmnhiều vùng quan trọng, phía tây đến TầnChâu, phía đông đến Thanh Châu, áp sátBiện Kinh. Sau khi Tống Cao Tông chạy xuốngphía nam, Tôn Trạch vẫn kiên quyết giữBiện Kinh. Năm 1128, quân Kim tiến gầnđến Biện Kinh, từ xa xa vẳng lại tiếngtrống của quân địch, khiến mọi người

đêm ngày thấp thỏm. Một số thuộc hạ củaTôn Trạch lo lắng kéo vào dinh TônTrạch. Thấy trong dinh không khí yêntĩnh, Tôn Trạch vẫn ung dung ngồi chơicờ vâỵ với một vị khách, tựa hồ khôngbiết quân địch tới ngoài thành. Tôn Trạch ngẩng đầu, thấy thuộc hạnghi hoặc, lo lắng, thì cười hỏi: “Vì saophải hoảng loạn như vậy? Chẳng lẽ cácvị đã quên mọi nỗ lực của chúng ta tronghơn nửa năm vừa rồi hay sao? Phải cólòng tự tin mới được!”. Đoạn ông nóitiếp: “Hiện quân Kim đông hơn hẳn ta vềsố lượng, lại đang hăng hái, chúng takhông thể chống chọi, mà nên dùng kế mêhoặc chúng, chờ thời cơ phản kích. Cácvị hoảng loạn như vậy thì làm sao quân

sĩ và trăm họ có thể yên tâm?” Theo sự sắp đặt của Tôn Trạch, mọingười trong thành Biện Kinh tiếp tục làmăn buôn bán, cưới hỏi, diễn kịch nhưthường, cảnh tượng đường phố hết sứctấp nập. Quân Kim đến dưới thành, chỉ chờhiệu lệnh là tấn công, nhưng thấy cảnhtượng an cư lạc nghiệp trong thành thì dodự, không dám tùy tiện hành động. QuânKim từng bị bài học về chiến thuật thầnkỳ của Tôn Trạch. Chúng bàn với nhau,cho rằng trong thành ắt có mưu kế gì đây,không dám tùy tiện hành động. Trong lúcấy, Tôn Trạch đã chọn mấy ngàn tướng sĩtinh nhuệ bí mật vòng ra mai phục phíasau quân Kim.

3 ngày sau, tướng Lưu Diễn chỉ huytinh binh bất ngờ xông ra triển khai ácchiến với quân Kim. Giữa lúc đôi bênbất phân thắng bại, thì Tôn Trạch đứngtrên đầu thành phát tín hiệu, mấy ngànquân mai phục phía sau quân Kim tràn raphối hợp tác chiến với Lưu Diễn. QuânKim hoàn toàn bị bất ngờ trước đòn tiếncông này, trở tay không kịp, nhuệ khí tiêutan. Quân Tống càng đánh càng hăng.Quân Kim đại bại, tranh nhau tháo lui. Từ đó, quân Kim không dám xâmphạm Biện Kinh nữa, vô cùng kinh sợ uydanh của Tôn Trạch. “Tụ tam quân chi chúng, đầu chi vihiểm, thử vị tướng quân chi sự dã”

Tập trung 3 quân ném vào chỗ nguyhiểm, để họ tử chiến, ấy là phận sựquan trọng của tướng soái.

Hạng Vũ đập nồi đục thuyền đánhCự Lộc

Tháng 7 năm Tần Nhị Thế thứ nhất(năm 209 trước Công Nguyên), TrầnThắng, Ngô Quảng khởi binh ở ĐạiTrạch, dựng nên chính quyền nông dân“Trương Sở”. Những nước từng bị Tầntiêu diệt cũng lũ lượt hưởng ứng, khởibinh cát cứ. Tháng 9, bộ tướng của NgôQuảng là Chu Vân kéo quân đến gầnHàm Dương uy hiếp trung tâm thống trịcủa Tần. Tần Nhị Thế cả sợ, hạ lệnh thả các tùnhân, phát vũ khí cho họ, cử đại tướngChương Hàm đi đàn áp nghĩa quân và

các chư hầu làm phản. Chương Hàm dũng mãnh, giỏi dùngbinh, đánh đâu thắng đó. Tháng 9 nhuậnnăm Tần Nhị Thế thứ 2 (năm 208 trướcCông Nguyên ) phá Hàm Đan, vây vuaTriệu ở Cự Lộc. Vua Triệu phái ngườisang Sở cầu cứu. Lúc này Trần Thắng đãchết. Hậu duệ của tướng sở Hạng Yên làHạng Lương cũng tử trận. Sở Hoàivương dời đô đến Bành Thành thực lựcrất hùng hậu. Sở Hoài vương phái Tống Nghĩa làmthượng tướng quân, cháu của HạngLương là Hạng Vũ làm thứ tướng, PhạmTăng làm mạc tướng, đem quân đi cứuTriệu chống Tần.

Mùa đông năm 207 trước CôngNguyên, quân của Tống Nghĩa đến AnDương án binh bất động 46 ngày. Sáchlược của Tống Nghĩa là để Triệu Tầnđánh nhau, đợi quân Tần yếu đi mới tớiđánh, theo kiểu ngư ông đắc lợi. Cứubinh như cứu hỏa, thứ tướng Hạng Vũchủ trương tức thời vượt sông Chươngtiến lên phía bắc đánh Tần: “Sở từ ngoàiđánh vào, Triệu từ trong đánh ra, chỉ 1trận là chiến thắng quân Tần”. Tống Nghĩa không chấp nhận, còn chỉtrích Hạng Vũ: “Xung phong hãm trận,tôi không bằng ông, nhưng tính toán khônngoan thì ông không bằng tôi”. Hạng Vũđịnh nói thêm, Tống Nghĩa bèn hạ lệnh:“Nếu kẻ nào tùy tiện hành động, dám làm

trái lệnh lập tức chém đầu!”. Tống Nghĩachẳng những không xuất binh, mà còn đếnthành Vô Diêm mở tiệc linh đình, tiễncon trai sang làm Tể tướng nước Tề, đểkhuếch trương thế lực. Bây giờ đang là giữa mùa đông, mưarét dầm dề, quân sĩ hạ trại ngoài đồng,vừa đói vừa rét, sinh hoạt kham khổ, ainấy không ngớt lời oán hận. Hạng Vũthấy vậy, bàn với các tướng thân tín rằng:“Tần đánh Triệu, Tần mạnh Triệu yếu,nếu Tần thắng Triệu sẽ càng mạnh hơn,bất lợi cho Sở. Vì thế ta không thể chờnữa, phải quyết tâm hành động”. Sớm hôm sau, Hạng Vũ tới gặp TốngNghĩa đề xuất ý kiến của mình. TốngNghĩa không thèm nghe. Hạng Vũ được

các tướng hỗ trợ, giết luôn Tống Nghĩarồi tuyên cáo với quân sĩ: “Tống Nghĩacâu kết với nước Tề phản sở. Vua Sở ralệnh giết”. Sau đó Sở Hoài vương phongHạng Vũ làm thượng tướng quân, chỉ huytoàn quân. Hạng Vũ tức thời phái dũng tướngAnh Bố Hòa Bồ dẫn 2 vạn quân đi tiênphong vượt sông, cắt đường vận lươngcủa quân Tần. Anh Bố Hòa Bồ anh dũngchiến đấu, cắt được đường vận lươngcủa quân Tần, nhưng vẫn chưa giải vâyđược cho Cự Lộc. Triệu lại cho ngườiđến cầu cứu. Hạng Vũ thân chinh dẫn toàn quânvượt sông Chương, sang đến bờ bắc, ralệnh đục thủng hết thuyền. Các tướng

ngạc nhiên định hỏi, nhưng thấy sắc mặtnghiêm lạnh của chủ tướng, thì khôngdám nhiều lời. Hạng Vũ lại hạ lệnh chuẩn bị ba ngàylương khô, rồi cho phá hủy hết mọi nồichảo; các tướng cuối cùng đã hiểu chủtrương quyết tâm hoặc chiến thắng, hoặchi sinh, ai nấy hăng hái chờ lệnh. Trước khi quân Sở tới, quân đội mấynước chư hầu đã tới gần Cự Lộc, nhưngsợ quân Tần dũng mãnh, chưa dám tiếnquân. Nay thấy quân Sở tới, họ tức thờitham chiến, tiếng hò reo dậy đất, hănghái giết quân Tần, đánh đâu thắng đó.Hạng Vũ thừa thắng tiến quân. ChươngHàm đại bại. Trận này làm tiếng tămquân Sở lừng lẫy. Hạng Vũ triệu kiến các

tướng lĩnh chư hầu, không ai dám vắngmặt. Từ đó Hạng Vũ đảm nhiệm thượngtướng quân của liên quân các nước, tiếnthẳng đến kinh đô Hàm Dương của Tần. “Tín kỷ chi tư, uy gia ư địch, cô kỳthành khả bạt, kỳ quốc khả hủy” Chỉ cần triển khai ý đồ chiến lượccủa mình, lấy uy áp chế địch, thì có thểsan phẳng thành ấp, hủy diệt kinh đôcủa địch.

Nước Tần dùng uy áp chế, diệtnước Tề

Năm Chu Noãn vương thứ 31 (năm284 trước Công Nguyên), Tần liên hợpvới 5 nước Yên, Ngụy, Triệu, Hàn, Sởđánh bại nước Tề hùng mạnh ở TrungNguyên. Nước Tề sau đó phục hồi, TềNan vương lên ngôi, nhưng thế lực ngàymột suy yếu. Nước Tần không ngừng bành trướng,năm 279 trước Công Nguyên, đem đạiquân đánh Sở, năm sau chiếm kinh đônước Sở và nhiều đất đai, trở thành nướcmạnh nhất thời Chiến Quốc. Năm 265 trước Công Nguyên, Tề

vương Điền Kiến nối ngôi, còn nhỏ tuổimọi việc trong triều đều do Tề Thái hậuquyết định. Tề Thái hậu cầu an, cho rằngchỉ cần thần phục Tần thì sẽ yên bờ cõi,hoàn toàn tuân theo Tần. Năm 260 trước Công Nguyên, Tầnmuốn đánh Triệu, đem quân đánh TrườngBình. Tề với Triệu vốn ước định hợpsức chống Tần, nhưng Tề không dám cấtbinh cứu Triệu. Triệu thiếu lương thực, phái sứ giảsang Tề cầu viện. Tề vương Điền Luậtsợ đắc tội với Tần, liền cự tuyệt. Mưa sĩChu Tử vội can: “Triệu là lá chắn củaTề, Sở. Nay Triệu mất thì họa sẽ ập đếnTề, Sở”. Điền Luật cũng không nghe.

Trận Trường Bình, Triệu mất 40 vạnquân. Nước duy nhất có khả năng chốngTần từ đó không ngóc lên được nữa. Sau khi Tề Thái hậu chết, Hậu Thắnglàm tướng quốc, ham lợi nhỏ, không lođại cục, ngầm ăn hối lộ của Tần, khuyênvua Tề rút khỏi liên minh, không giúp 5nước đánh Tần. Điền Luật vốn sợ Tần,làm theo kiến nghị của Hậu Thắng. Thếlà lực lượng các nước ngày một suy yếu.Nước Tần thấy liên minh kia tan vỡ, liềntiến thêm một bước, đánh Yên, chiếmHàn, diệt Ngụy. Các nước láng giềng liên tiếp bị diệt,vua Tề vẫn chưa lấy đó làm gương,không chịu tăng cường quân bị, ngượclại, mỗi khi Tần diệt xong một nước lại

cử sứ giả sang chúc mừng. Mỗi lần sứ giả Tề đến, vua Tần niềmnở tiếp đãi, đem vàng bạc ra ban tặng.Sứ giả về nước cứ luôn miệng ca tụngvua Tần. Điền Luật cho rằng như vậy làkế sách của mình hay, tha hồ hưởng lạc,không cho chuẩn bị đối phó. Năm Tần vương Chính thứ 25 (năm222 trước Công Nguyên), Tần pháitướng Vương Bôn đem quân chiếm nốtphần còn lại của Yên. Quân Yên bại trận,vua Yên bị bắt. Vương Bôn kéo quân về, tiện đườngdiệt luôn nước Đại. Thế là 5 nước hoàntoàn diệt vong. Sự diệt vong của nướcTề đã thành tất yếu trong ngày một ngày

hai. Năm Tần vương Chính thứ 26 (năm221 trước Công Nguyên) quân Tần tránhthực đánh hư, từ phía bắc nước Tề tiếnthẳng tới kinh đô Lâm Tri của Tề. Mấychục vạn quân Tần như đi vào chỗ khôngngười. Vua Tề Điền Luật bó tay hết cách,nghe lời Hậu Thắng, đầu hàng Tần. Tầnkhống tốn một người lính mà diệt nướcTê. Chiếm hết hơn 70 thành. Vua Tần hạ lệnh: “Vì Điền Luật luônqui phục, nay tha tội chết, cho đến cư trúở Cộng Thành”. Vương Bôn lập tức chogiải Điền Luật cùng hoàng tộc đi CộngThành.

Hậu Thắng tự cho mình có công, chờđược phong tặng. Nào ngờ Vương Bônlớn tiếng nói: “Đại vương có lệnh, HậuThăng là hạng gian thần đê hèn, phảichém đầu làm gương cho đời sau”. Binhsĩ liền đem y ra xử trảm. Vua Tề Điền Luật tới sống ở vùng phụcận Cộng Thành, trong mấy gian nhàtranh ẩm thấp, tối tăm, ăn không đủ no,mặc chẳng đủ ấm. Không lâu sau thì chếtcùng ngày với hoàng hậu. Những kẻ đitheo tứ tán. Nước Tề sợ hãi, nịnh bợ kẻđịch, bị diệt vong hoàn toàn từ đó. “Đầu chi vong địa nhiên hậu tồn,hãm chi tử địa nhiên hậu sinh.Phùchúng hãm ư hại, nhiên hậu năng vithắng bại”

Tung sĩ tốt vào chỗ nguy, mới có thểchuyển nguy thành an, hãm sĩ tốt vào tửđịa, mới có thể chuyển chết thành sống.Quân đội lâm vào tình thế nguy hại,sau đó mới có thể giành thắng lợi.

Hách Liên Bột Bột phá băng chônxe, chống truy kich

Thủ lĩnh Hung Nô Hách Liên Bột Bộtnguyên là thuộc hạ của vua Tần DiêuHưng thời kỳ mười sáu nước, năm 407khởi binh tự lập xưng là Đại hạ Thiênvương Đại Đơn Vu, quốc hiệu “Hạ”. Hách Liên Bột Bột thân hình cao lớn,mặt mày tuấn tú, tính tình hung bạo, trịquân rất nghiêm, khôn ngoan mưu lược,đánh trận nào thắng trận nấy. Tháng 10/407, Hạ vương Hách LiênBột Bột phái sứ giả đến cầu hôn với vuanước Nam Lương là Đồi Phát Nộc Thiện(tộc Tiên Ti), bị Nộc Thiện cự tuyệt.

Hách Liên Bột Bột cả giận, tháng 11 liềnđem 2 vạn tinh kỵ tấn công Nam Lương. Quân Hạ tiến vào đất Nam Lương, từDương Phi đến Chi Vương dài hơn 300dặm, thả sức cướp bóc, giết hàng vạnngười, bắt 2 vạn 7 ngàn nhân khẩu và 10vạn bò ngựa rồi rút quân về. Đồi Phát Nộc Thiện đem binh đuổitheo, tướng Tiêu Lãng tâu: ‘Hách LiênBột Bột khôn ngoan, trị quân nghiêmminh, không thể xem thường. Ta nên tránhmũi nhọn của địch, hãy từ Ôn Vi vượtsông tiến lên phía bắc, chiếm Vạn Hộc,hạ trại chặn đường huyết mạch thì mớimong chiến thắng”. Đại tướng Gia Liên phản đối: “Binh

mã của Bột Bột là hạng quân ô hợp, bạitướng tàn binh, hà tất phải né tránh?Quân ta đầy nhuệ khí, cần đuổi đánh gấp!”. Hai người tranh cãi nhau, Đồi PhátNộc Thiện nói: “Kế đuổi địch ta đãquyết, kẻ trái lệnh sẽ bị chém đầu!”.Đoạn hạ lệnh cho quân tiến nhanh. Hách Liên Bột Bột chọn hẻm núiDương Võ làm nơi quyết chiến với quânNam Lương. Ông thấy quân Hạ mangtheo vô số của cải, dê cừu, khó bề chốngđịch truy kích. Chỉ còn có cách đẩy họvào tử địa để tìm đường, họ mới liềuchết đánh địch mà thôi. Thế là Bột Bộthạ lệnh phá băng trong hẻm núi để quânkhông thể vượt qua, đồng thời chất các

xe cồng kềnh chắn hết thông đạo để quânkhông có lối rút về, chỉ còn cách liềuchết chống địch truy kích mới có đườngsống. Quả nhiên Nộc Thiện dẫn quân đuổitới. Quân Hạ quay lại chống trả kịch liệt.Bột Bột tế ngựa xông lên, bị cung nỏ củaquân Hạ bắn như mưa, trúng vào vai trái,nhưng Bột Bột bất chấp, cứ xung phonghãm trận. Quân sĩ hăng hái chiến đấu.Quân Nam Lương thua to, phải chạy dàihơn 80 dặm, thương vong nặng nề, mất20 dũng tướng. Nộc Thiện được mấy kỵsĩ hộ vệ mới chạy thoát về Nam Sơn. Bột Bột thu dọn chiến trường, sai chấtthây địch thành một đống cao như núi gọilà “Độc Lâu Đài” (Tháp đầu lâu) để ghi

nhớ chiến công của mình. Rồi trở lạiđường cũ, lúc đó những chỗ băng bị pháthủng đã lại đầy kín, thông đạo được dọndẹp, binh mã thắng trận, chở chiến lợiphẩm trở về phương bắc. “Vi binh chi sự, tại ư thuận tườngđịch chi ý, tinh địch nhất hướng, thiênlý sát tướng, thị vị xảo năng thành sựgiả dã” Chỉ đạo chiến tranh phải xem xétcẩn thận ý đồ chiến lược của địch, tậptrung binh lực vào hướng chủ công,tiến xa ngàn dặm mà chém tướng địch,như thế gọi là khôn khéo dùng binh đểgiành chiến thắng.

Trong đêm bão tuyết, Lý Tố đánhchiếm Thái Châu

Mùa đông năm Nguyên Hoà ĐườngHiến Tông thứ 11, thái tử chiêm sự LýTố nhận lệnh làm Tiết độ sứ Tùy, Trịnh,Đường, đến Hoài Tây chỉ huy bình địnhquan quân phản loạn do Ngô Nguyên Tếcầm đầu. Trước đó, Ngô Nguyên Tếchiếm Thái Châu, đã đánh bại hai tướngtiền nhiệm của triều đình. Mùa xuân năm sau, khi Lý Tố tớiđương nhiên đã tranh thủ bồi dưỡng sĩtốt, tiêu diệt một số cứ điểm ngoại vi củađịch, đối đãi tử tế với tướng địch đầuhàng, khiến sĩ khí của quan quân lên cao,

lòng quân ổn định, làm yếu lực lượngđịch, tăng cường sức mạnh quân mình. Tháng 3, quan quân của Lý QuangNhan ở tuyến phía bắc tiến công quânphiến loạn, đánh thắng mấy trận, NgôNguyên Tế phải dồn lực lượng tới đó đốiphó. Lý Tố được tin ấy, cho rằng phải tậndụng thời cơ, triệu Lý Hựu và các tướngtới bàn cách đánh. Lý Hựu nguyên làdũng tướng của Ngô Nguyên Tế, đã quihàng Lý Tố, được hậu đãi, muốn lậpcông báo đáp. Lý Hựu đề nghị: “Tinhbinh Thái Châu hiện tập trung ở HồiKhúc và biên cảnh phía tây, trấn giữThái Châu chỉ toàn là tàn binh già yếu; tanên đánh ngay Thái Châu thì có thể bắt

được Ngô Nguyên Tế”. Ý kiến của LýHựu vừa phân tích tình hình địch, vừađưa ra cách hành động, Lý Tố thấy có lý,liền quyết định kế hoạch tập kích TháiChâu, nhưng để giữ bí mật, ông khôngnói nửa lời cho tướng sĩ hay biết. Ngày 15/10 năm Nguyên Hòa thứ 12(năm 817) gió tuyết mạnh, Lý Tố độtnhiên tập hợp toàn bộ tướng sĩ, phát lệnhtiến quân: Lý Hựu, Lý Trung Nghĩa dẫn3000 quân đi tiên phong, Lý Tố đích thândẫn 3000 lính làm trung quân, Lý TiếnThành dẫn 3000 người làm hậu quân.Toàn quân từ Văn Thành bí mật xuấtphát. Các tướng hỏi Lý Tố tiến quân điđâu, Lý Tố đáp: “Các vị không cần hỏinhiều, cứ tiến sang phía đông là được!”.

Quân tiến gấp, đêm ấy tới thônTrường Sài, bất ngờ tiến đánh và tiêudiệt bọn lính đóng ở đó làm nhiệm vụ đốtlửa báo hiệu tình hình nguy câp. Lý Tốcho tướng sĩ nghỉ ngơi ăn uống, sau đóđể lại 500 người giữ Trương Sài để chặnviện binh địch từ hướng Lăng Sơn và từhướng Hồi Khúc có thể đến cứu TháiChâu. Rồi đốc quân tiến gấp ngay trongđêm về phía đông. Các tướng lại hỏi bâygiờ đi đâu, Lý Tố mới tuyên bố: “ĐếnThái Châu bắt Ngô Nguyên Tế!” Ai nấy vừa nghe đều kinh ngạc biếnsắc. Giám quân của triều đình cho rằngnhư thế là đâm đầu vào chỗ chết, bènkhóc lớn: “Vậy là trúng gian kế của LýHựu rồi!”.

Lý Tố chẳng buồn để ý tới điều đó, hạlệnh “Tiến gấp!”. Lúc này đã quá nửađêm, gió mạnh, tuyết bay đầy trời, nhiềucây cờ bị gãy cả cán vì gió mạnh, dọcđường có người, ngựa ngã gục. Quanquân lại chưa biết đường từ thôn TrườngSài đến Thái Châu nên hành quân rất vấtvả. Rất nhiều người cho rằng trận nàycầm chắc cái chết, nhưng vì mệnh lệnhcủa Lý Tố rất nghiêm, không ai dám viphạm. Tuyết càng lúc càng rơi dữ dội. Khi thấy lờ mờ thành Thái Châu thìvào khoảng canh tư. Bên đường có mộtcái hồ có rất nhiều vịt. Lý Tố sai línhđuổi vịt cho chúng kêu ầm ĩ để át tiếngvó ngựa hành quân. Đến chân thành thìnghe tiếng trống điểm canh, lính canh vẫn

không biết gì. Lý Hựu và Lý Trung Nghĩaleo lên tường thành, đội cảm tử bámtheo. Trước hết, họ giết sạch những tênlính canh gác cổng, chỉ lưu lại mấy tênđánh trống canh, lệnh cho chúng cứ đánhtrống điểm canh như không có chuyện gìxảy ra. Đoạn họ mở toang cổng thành chođại quân tiến vào. Trong thành vẫn khôngai hay biết gì. Gà gáy sáng thì tuyết ngừng rơi. LýTố dẫn quân đến dinh của Ngô NguyênTế. Bấy giờ mới có người phát hiện quanquân tập kích, vội cấp báo với NgôNguyên Tế. Ngô Nguyên Tế đang ngủngon trong chăn ấm, nghe báo thì cườinói: “Đấy là mấy tên lính triều đình bịbắt làm tù binh định giở trò nhiễu loạn,

để sáng mai ta sẽ ra lệnh chém chếtchúng! ” Nào ngờ lời vừa dứt, lại có ngườichạy vào cấp báo, Ngô Nguyên Tế vẫnchưa tin: “Chắc là binh sĩ từ Hồi Khúcvề nhận quần áo rét thôi”. Đoạn trở dậymặc quần áo, bước ra. Chợt nghe thấyhiệu lệnh lạ của tướng sĩ quan quân triềuđình, mới tin là thực, vội thét lính khángcự, Quân Lý Tố đã bao vây chặt. NgôNguyên Tế hết đường cứu vãn, đành xinđầu hàng. Hôm sau, y bị giải về kinh đôđể trị tội. Lý Tố nói: “Ngô Nguyên Tế ở đây chỉmong tướng Đổng Trọng Chất trấn giữ

Hồi Khúc đem quân về cứu. Liền saingười tìm gia quyến của Đổng TrọngChất ở trong thành Thái Châu mà vỗ vềan ủi, rồi cho con trai của Đổng TrọngChất mang thư tay Lý Tố viết đến HồiKhúc. Đổng Trọng Chất nhận được thư chiêuhàng của Lý Tố, một mình cưỡi ngựa vềhàng. Sau đó, hơn hai vạn quân phiếnloạn ở Thân Châu, Quang Châu và cácnơi khác lần lượt đầu hàng. Lý Tố dễ dàng kết thúc cuộc chiếnbình định Thái Châu đã kéo dài 4 năm.Do tài chỉ huy quân sự của ông, Lý Tốđược Đường Hiến Tông phong làm Tiếtđộ sứ Sơn Nam và tước Lương Quốccông.

“Thủy như xử nữ, địch nhân khaihộ; hậu như thoát thố, địch bất cập cự” Trước khi nổ ra chiến tranh thì e lệ,kín đáo, trầm tĩnh như gái trinh, khiếnkẻ địch lơ lãng không phòng bị, bộc lộchỗ yếu. Khi chiến tranh bùng nổ thìhành động mau lẹ như thỏ sổng chuồng,khiến địch không kịp trở tay chống cự.

Điền Đơn đánh lừa địch giành đạithắng

Thời Chiến Quốc, năm Chu Noãnvương thứ 31 (năm 284 trước CôngNguyên), Chiêu vương nước Yên liênminh với năm nước Triệu, Sở, Tần, Hàn,Ngụy, cử đại tướng Nhạc Nghị thốngsoái liên quân 6 nước tiến đánh nước Tề,lần lượt chiếm được hơn 70 thành nướcTề. Kinh đô Lâm Tri của Tề cùng bị vâyhãm. Nước Tề chì còn lại đất Cử (huyệnCử, tỉnh Sơn Đông) và Tức Mặc (đôngnam Bình Độ, Sơn Đông) là chưa bịcông phá. Tề Dẫn vương bị buộc phải

chạy về đất Cử. Lúc này, quân đội năm nước Triệu,sở, Tần, Hàn, Ngụy đã lần lượt về nước,chỉ còn Nhạc Nghị ở lại chỉ huy quânYên đánh Tức Mặc. Quan đại phu trấn thủ Tức Mặc đemqụân nghênh chiến bị quân Yên đánh tanvà giết chết. Thành Tức Mặc nguy ngập,mọi người cử Điền Đơn làm đại tướng.Điền Đơn là tôn thất nước Tề, từng làmquan ở Lâm Tri, có kinh nghiệm tácchiến. Điền Đơn nhận trọng trách giữthành. Ông cùng quân sĩ đồng cam cộngkhổ, còn bắt gia quyến của chính mìnhtham gia quân đội và luyện tập như tất cảmọi người. Trong thành ai cũng kínhphục Điền Đơn, sĩ khí ngày một lên cao.

Nhạc Nghị đem quân vây thành TứcMặc, dùng nhiều biện pháp đánh thành,vẫn không hạ được. Nhạc Nghị bèn dùngchiến thuật đánh vào lòng người: hạ lệnhlui binh mười dặm, cho phép dân trongthành ra ngoài kiếm củi, hậu đãi tù binh...để Tức Mặc phải đầu hàng. Cuộc baovây kéo dài 3 năm mà quân Yên vẫnkhông hạ được thành. Đã thế, Điền Đơncòn chỉ huy quân sĩ chuẩn bị mọi mặt đểphản công. Năm 279 trước Công Nguyên, YênChiêu vương qua đời, Huệ vương nốingôi. Hồi làm thái tử, Huệ vương vốnkhông ưa Nhạc Nghị, thấy Nhạc Nghịđánh có một cái thành nhỏ 3 năm khôngxong, đã có ý hoài nghi. Điền Đơn liền

phái người sang nước Yên tung tin lygián “Nhạc Nghị có lòng oán hận Huệvương, nên không dám về nước, địnhđóng quân ở nước Tề để làm vua...” Huệ vương mắc kế ly gián của ĐiềnĐơn, định phái Kỵ Kiếp sang thay NhạcNghị. Điền Đơn lại gấp sai người sangYên tung tin “Nhạc Nghị đã lui quânmười dặm cho người Tức Mặc tự do ravào thành. Nếu nước Yên cử chủ tướngkhác, thì chỉ ít lâu sẽ hạ được thành TứcMặc”... ... Huệ vương nghe đồn, hỏi những tướngsĩ trở về, họ đều nói là có việc đó, nêntin là thực, lập tức phái Kỵ Kiếp đi thayNhạc Nghị. Nhạc Nghị biết mình khôngcòn được tin dùng liền bỏ sang Triệu.

Kỵ Kiếp thay đổi hẳn cách cầm quân.Trước hết, hạ lệnh tiến binh mười dặm,bao vây thành Tức Mặc, không cho dântrong thành ra ngoài kiếm củi, đồng thờilập tức công phá. Điền Đơn chỉ huy quânsĩ phòng thủ kiên cường. Để khích lệ sĩ khí quân mình, ĐicnĐrtn dụ cho quân Yên gây ra những hànhđộng bạo ngược. Ông sai người tung tin:“Nêu quân Yên cắt mũi tù binh, rồi đẩyhọ lên phía trước đội ngũ tiến công, thìchắc chắn sẽ hạ được thành Tức Mặc”.Kỵ Kiếp quả nhiên trúng kế, hạ lệnh làmđúng như vậy. Gián điệp của Điền Đơn lại tung tin:“Quân Tề sợ nhất bị quân Yên đào mồ

mả ở ngoài thành làm nhục tổ tiên củahọ”. Lần này Kỵ Kiếp lại bị lừa, saiquân đào mồ mả, đốt hài cốt. Tướng sĩquân Yên tuy chấp hành mệnh lệnh,nhưng trong lòng bất mãn. Còn tướng sĩtrên thành Tức Mặc tận mắt chứng kiếnnhững hành động bạo ngược của địch thìngười người đều căm giận, chỉ mongsớm được xuất chiến trả thù. Điền Đơnbình tĩnh quan sát mấy ngày, thấy điềukiện phản công đã chín muồi, liền chomột số người giả làm phú ông ra ngoàithành đầu hàng. Kỵ Kiếp tiếp họ, hỏi han. Các “phúông” nói: “Lương thực trong thành đãcạn. Điền Đơn chỉ còn mỗi con đườngđầu hàng. Những mong tướng quân sau

khi vào thành tha mạng cho gia quyếnthảo dân và đừng tước đoạt tài sản củathảo dân”. Các “phú ông” thấy vẻ mặt Kỵ Kiếphớn hở, liền cho người dâng lên y rấtnhiều vàng bạc châu báu, Kỵ Kiếp quảnhiên chấp nhận đề nghị của họ. Kỵ Kiếp và một vài tướng lĩnh quânYên thấy quân giữ thành toàn loại giàyếu, trong quân có cả phụ nữ, nay lại cóthêm các “phú ông” ra hàng, thì cho rằnghạ được Tức Mặc, hân hoan ăn mừng,chờ Điền Đơn đầu hàng. Đêm hôm ấy, Điền Đơn sai lấy hơn1000 trâu bò, bọc vải ngũ sắc vào thân,buộc dao nhọn vào sừng, buộc cỏ tẩm

dầu vào đuôi. Lại lệnh cho dân mang cácthứ thanh la, nồi thau bằng đồng lên đầuthành đợi lệnh. Lại chọn 5000 tinh binhvào “đội cảm tử”, bôi màu lòe loẹt lênmặt, tập hợp phía sau đàn trâu bò. Nửa đêm, thành Tức Mặc vẫn yênlặng như tờ. Mười lỗ hổng lớn ở tườngthành được khoét sẵn, được đạp thủng,trâu bò và năm ngàn tinh binh tiến ra, laothẳng về phía doanh trại quân Yên. Bỗng pháo hiệu nổ, dân chúng tứcthời gõ thanh la, chậu thau vang động mộtgóc trời. Đàn trâu bò bị châm hỏa cháyđuôi cứ thế lao vào trại địch. Quân Yênkhông chết thì cũng bị thương. Năm ngàntinh binh tràn theo sau trâu bò, mặc sứcchém giết. Quân Yên chẳng còn biết là

người hay quỉ thần, hoảng loạn tháo chạy. Kỵ Kiếp và nhiều tướng đang ngủ say,giật mình tỉnh giấc, còn ngơ ngác thì đãbị quân Tề chém giết. Sáng ra, Điền Đơnchỉnh đốn binh mã, truy kích tiêu diệt.Chẳng bao lâu sau, hơn 70 thành củanước Tề bị quân Yên chiếm đóng đãđược giải phóng.

THIÊN XII: HỎA CÔNG

Phàm hỏa công hữu ngũ, nhất viết hỏanhân, nhị viết hỏa tích, tam viết hỏa truy,tứ viết hỏa khô, ngũ viết hỏa đội. Hànhhỏa tất hữu nhân, yên hỏa tất tố cụ. Pháthỏa hữu thời, khởi hỏa hữu nhật. Thờigiả, thiên chi táo dã; nhật giả, nguyệt tạiCơ, Bích, Dực, Chẩn dã. Phàm thử tứ túgiả, phong khởi chi nhật dã. Phàm hỏa công, tất nhân ngũ hỏa chibiến nhi ứng chi. Hỏa phát ư nội, tắc tảoứng chi ư ngoại. Hỏa phát nhi kỳ binhtĩnh giả, đãi nhi vật công. Cực kỳ hoảlực, khả tòng nhi tòng chi, bất khả tòngnhi chỉ. Hỏa khả phát ư ngoại, vô đãi ư

nội, dĩ thời phát chi. Hỏa phát thượngphong, vô công hạ phong. Trú phong cửu,dạ phong chỉ. Phàm quân tất tri hữu ngũhỏa chi biến, dĩ số thủ chi. Cố dĩ hỏa tá công giả minh, dĩ thủy tácông giả cường. Thủy khả dĩ tuyệt, bấtkhả dĩ đoạt. Phù chiến thắng công thủ, nhi bất tu kỳcông giả hung, mệnh viết phí lưu. Cốviết: minh chúa lự chi, lương tướng tuchi. Phi lợi bất động, phi đắc bất dụng,phi nguy bất chiến. Chúa bất khả dĩ nộnhi hưng sư, tưởng bất khả dĩ uấn nhi tríchiến. Hợp ư lợi nhi động, bất hợp ư lợinhi chỉ. Nộ khả dĩ phục hỉ, uấn khả dĩphục duyệt, vong quốc bất khả dĩ phụctồn, tử giả bất khả dĩ phục sinh. Cố minh

quân thận chi, lương tướng cảnh chi, thửan quốc toàn quân chi đạo dã. Dịch nghĩa: Hỏa công có năm loại: một là đốtngười, ngựa của địch; hai là đốt quân nhucủa địch; ba là đốt xe cộ của địch; bốn làđốt kho của địch; năm là đốt lương củađịch. Muốn đốt phải có điều kiện nhấtđịnh, phải chuẩn bị từ trước. Phóng hỏaphải xem thiên thời, phải chọn đúngngày. Thiên thời nghĩa là chọn lúc khôhanh, chọn ngày nhằm khi mặt trăng đivào phạm vi bốn sao Cơ, Bích , Dực,Chẩn. Phàm vào bôn đêm ấy đều có gióthổi. Dùng hỏa công, phải căn cứ sự biến

hóa khác nhau của từng loại hỏa công màlinh hoạt dùng cho thích hợp. Lửa cháytrong doanh trại địch, thì phải kịp thờicho quân tiếp ứng ở bên ngoài. Lửa đãcháy mà trại địch vẫn không rối loạn, thìphải chờ đợi, đừng vội tấn công ngay.Đợi khi lửa bốc mạnh, sẽ tùy tình hìnhmà quyết định, tiến được hãy tiến, khôngtiến được thì dừng. Phóng hỏa từ bênngoài vào thì không cần chờ nội ứng, cóthể nương theo đầu gió mà đánh, chớđánh ở phía cuối gió. Ban ngày gió thổimãi thì ban đêm gió dễ ngừng. Quân độiphải hiểu cách vận dụng linh hoạt 5 loạihỏa công, chọn thiên thời và ngày giờ màchuẩn bị phóng hoả. Dùng lửa hỗ trợ quân đội tiến công thì

hiệu quả rõ ràng. Dùng nước hỗ trợ quânđội tiến công, thì sẽ làm cho thế côngthêm mạnh. Nước có thể chia cắt địch,nhưng không thể làm cho địch bị mấtquân nhu, vật tư. Phàm đã thắng trận, chiếm được thànhấp, mà không củng cố chiến quả, thì rấtnguy hiểm, gọi là dùng dằng hao phí.Cho nên minh quân, lương tướng đềuphải suy tính, xử lý vấn đề này. Bất lợithì không hành động, khó thắng thì khôngđộng binh, không nguy thì không khaichiến. Vua không thể vì giận mà phátđộng chiến tranh, tướng không thể vì uấthận nhất thời mà xuất quân tác chiến. Phùhợp với lợi ích của quốc gia mới dùngbinh, không phù hợp thì phải dừng. Hết

giận dữ có thể trở lại vui mừng, hết uấthận có thể trở lại cao hứng. Còn nhưnước đã mất thì chẳng thể phục hưng,người đã chết chẳng thể sống lại. Chonên đối với chiến tranh, minh quân phảithận trọng, lương tướng phải cảnh giác,đó là nguyên tắc trọng yếu bảo vệ đấtnước và quân đội. Tóm tắt nội dung: Hoả công có thể dịch là dùng lửađánh địch, nhưng vào thời đại Tôn tử thìnó hàm nghĩa dụng lửa hỗ trợ cho việctiến công. Trong thiên này Tôn tử chủ yếuluận về chủng loại, điều kiện và phươngpháp tiến hành hoả công cùng sự ứngbiến sau khi phóng hỏa.

Tôn tử cho rằng dùng lửa hỗ trợ tiếncông là tăng cường lực lượng tiến công,là thủ đoạn trọng yếu để giành chiếnthắng. Ông chia ra 5 loại hoả công là“hỏa nhân”, “hoả tích”, “hỏa tri”, “hỏakhố”, “hỏa đội”, muốn hỏa công, phảichuẩn bị trước “phát hỏa hữu thời, khởihỏa hữu nhật” (tức là phải có điều kiệnkhí tượng) và “hành hoả tất hữu nhân,nhân tất tố cựu” (nghĩa là phải có điềukiện vật chất). Tôn tử chủ trương kết hợphỏa công với binh công, xác định rõ “tấtnhân ngũ hỏa chi biến nhi ứng chi”, tứclà lợi dụng kết quả do hỏa công gây ravới địch mà chỉ huy quân đội chớp thờicơ tiến công, giành thắng lợi. Thiên này còn có một nội dung quan

trọng là tư tưởng thận trọng với chiếntranh, nhắc nhở vua chúa và tướng lĩnhkhông thể dựa trên cảm xúc nhất thời củacá nhân mình trong việc xử lý chiếntranh. Dù chiến hay hoà đều phải căn cứvào lợi ích đất nước “hợp ư lợi nhiđộng, bất hợp ư lợi nhi chỉ”. Quan niệmthận trọng xử lý chiến tranh để bảo vệ anninh cho đất nước và quân đội đến nayvẫn giữ nguyên ý nghĩa to lớn của nó.

Chu Du mượn gió phóng hỏa trậnXích Bích

Cuối thời Đông Hán, Tào Tháo dẹpyên quần hùng phương bắc, bình định ÔHoàn, thống nhất Trung Nguyên, tháng 7năm Kiến An thứ 13 (năm 208) dẫn 20vạn quân, xướng lên thành 80 vạn, tiếnxuống phía nam, định chiếm Kinh Châuvà toàn bộ địa khu Giang Nam, thốngnhất toàn quốc. Ở phương nam, Tôn Quyền nối nghiệpcha anh, chiếm 6 quận Giang Nam, thựclực quân sự tuy không bằng Tào Tháo,nhưng biết chiên hiền đãi sĩ, phát triểnsản xuất, nên thế lực ngày một mạnh. Tôn

Quyền quyết giữ Giang Nam, chờ cơ hộichiếm Kinh Châu, mưu đồ bá chủ. Lưu Bị có ý đồ chính trị, nhưng chưacó địa bàn cố định. Trận Quan Độ bịthua, Lưu Bị phải chạy tới Kinh Châunương nhờ Lưu Biểu, được Lưu Biểu chođóng quân ở Tân Dã, sau lại chuyển đếnPhàn Thành. Lưa Bị chiêu mộ nhân tài,chuẩn bị lực lượng, chờ thời cơ. Nhà chính trị và quân sự kiệt xuất thờiTam Quốc là Gia Cát Lượng được LưuBị “ba lần đến lều cỏ” mời về làm quânsư. Gia Cát Lượng giúp Lưu Bị địnhchiến lược, trước hết chiếm hai châuKinh - Ích làm căn cứ địa, đồng thời liênminh với Tôn Quyền chống Tào Tháo,chờ cơ hội xuất binh Trung Nguyên.

Thành Kinh Châu là nơi cả 3 thế lựcđều muốn chiếm. Đại quân Tào Tháo tiếnthẳng xuống Kinh Châu. Lúc này chủnhân của Kinh Châu là Lưu Biểu bị bệnhchết, con thứ là Lưu Tôn lên thay, sợ uyTào Tháo, vội vã đầu hàng. Lưu Bị nghe tin đó cả sợ, tự liệu thếđơn lực mỏng, không đủ sức chống quânTào, dẫn trăm họ chạy đến Giang Lăng.Giang Lăng là căn cứ quan trọng ởthượng du Trường Giang, Tào Tháo sợLưu Bị chiếm, thân chinh đem 5000 quânkhinh kỵ đi suốt ngày đêm, vượt 300dặm, đuổi theo Lưu Bị, đến Tràng Bản,Đương Dương thì đuổi kịp. Tin Lưu Biểu chết báo sang Đông

Ngô, Tôn Quyền phái Lỗ Túc gấp tớiKinh Châu, danh nghĩa là đi viếng, thựcchất dò xét tình hình, chuẩn bị chiếmKinh Châu. Nhưng Lỗ Túc chưa đến nơi,thì Lưu Tôn đã hàng Tào. Lỗ Túc đành đigặp Lưu Bị bàn mưu chống Tào. Lưu Bị tiếp nhận đề nghị của Lỗ Túc,cử Gia Cát Lượng sang Sài Tang gặpTôn Quyền để cùng bàn kế lớn chốngTào, còn mình thì hội hợp với thủy quâncủa Quan Vũ và hơn 2 vạn quân của LưuKỳ lui về thủ ở Phàn Khẩu, bờ namTrường Giang. Tào Tháo sau khi chiếm Giang Lăng,cho đại quân thủy lục theo Trường Giangtiến sang phía đông. Tào Tháo kiêu ngạokhinh địch cho rằng đại quân đánh đâu

thắng đó, bèn viết thư đe dọa để Tôn Quyền phải đầu hàng. Nội bộ Đông Ngô chia làm hai phái,chủ chiến và chủ hàng. Chu Du và GiaCát Lượng phân tích rõ tình hình, cuốicùng Tôn Quyền quyết định hợp binh vớiLưu Bị chống Tào. Tôn Quyền rút kiếmchém đứt một góc bàn và nói: “Còn aidám khuyên hàng kẻ đó sẽ như chiếc bànnày!”. Tôn Quyền cử Chu Du, Trình Tấn làmTả, Hữu đô đốc, Lỗ Túc làm Tán quânhiệu uý, chọn ba vạn binh, ngược dòngsông tiến sang phía tây đến Phàn Khẩu,liên hợp với quân của Lưu Bị chống TàoTháo. Tôn -Lưu hội quân, tiến sang phía

tây, đến Xích Bích thì gặp quân Tào. Lúc này quân Tào không hợp thủy thổ,nhiều người sinh bệnh. Liên quân Tôn-Lưu tiến đánh, trận đầu thắng lợi. QuânTào buộc phải rút sang bờ bắc TrườngGiang, đối diện với quân Tôn- Lưu ở bờnam. Quân Tào phần đông là người phươngbắc, không quen sông nưức, trên thuyềnbị say sóng, nên Tào Tháo ra lệnh ghépnối đầu đuôi các chiến thuyền lại vớinhau thành một khối, bày trận ở bên bờbắc dày đặc như rừng, thanh thế hùngmạnh. Bộ tướng của Chu Du là HoàngCái thấy vậy đề nghị: “Nay địch đông taít ta khó cầm cự lâu dài với chúng.Nhưng giặc lại đem ghép thuyền vào với

nhau thành một khối như thế kia, thì ta cóthể dùng hỏa công diệt chúng”. Kế này tuy hay, nhưng không dễ thựchiện. Lúc này là đầu mùa đông, trên mặtsông thường chỉ có gió tây bắc, nếu dùnghỏa công thì sẽ thiêu hủy chiến thuyềncủa quân mình bên bờ nam. Chu Du dò hỏi nhân dân địa phương,được biết hàng năm trước và sau tiếtĐông chí có thể xuất hiện gió đông namthì cả mừng, lệnh cho bộ đội tích cực vàbí mật chuẩn bị hỏa công. Họ chất đầy cỏ khô, rơm rạ lên 10thuyền lớn. Sau đó dùng vải phủ bên trênvà cắm cờ để nguỵ trang. Lại chuẩn bịnhững chiếc thuyền nhỏ di động lẹ làng

bám sau thuyền lớn để sau khi phónghỏa, binh sĩ trên thuyền lớn rút xuốngthuyền nhỏ. Để kế hoạch hỏa công được toàn vẹn,Hoàng Cái viết thư xin hàng cho ngườimang sang trình Tào Tháo. Tào Tháoxem kĩ, nghi có sự trá hàng. Người đưathư hết lời bày tỏ thành ý của Hoàng Cái.Tào Tháo nói: “Nếu Hoàng Cái hàngthật, ta sẽ phong cho tước phẩm caosang”. Người đưa thư về báo lại, HoàngCái cả mừng báo tin cho Chu Du, ChuDu truyền lệnh chuẩn bị xuất kích. Mọi việc chuẩn bị đâu vào đó, chỉthiếu gió đông. Trên mặt sông gió tây bắcvẫn vi vu như cũ. Liên quân Tôn-Lưunóng lòng sốt ruột đợi chờ.

Một ngày tháng 11, cờ xí trong doanhtrại liên quân bên bờ nam đột nhiên bayngược lại. Chu Du nói lớn: “Trời giúp tađây!”. Hoàng Cái vội mật báo cho TàoTháo đợi đêm nay sẽ đem thuyền sanghàng. Tối hôm đó, 10 thuyền chất cỏ kiatiến sang doanh trại thủy quân Tào. Gióđông nam thổi mạnh, thuyền lướt rấtnhanh. Quân Tào thấy Hoàng Cái sang hàngthì đứng xem với thái độ vui mừng,chẳng chút đề phòng. Gần tới thủy trạiquân Tào, Hoàng Cái hạ lệnh: “PhóngHoả!”. 10 thuyền chở cỏ hoá thành 10khối lửa. Gió đông nam lúc này thổi cựcmạnh, mười chiếc thuyền kia như đànrồng lửa lao nhanh vào thủy trại quân

Tào. Lập tức thủy trại chìm trong biểnlửa. Thuyền của quân Tào đã bị ghép liềnthành khối, tách ra không được, lửa lannhanh chóng, quân Tào tranh nhau chạy.Lửa lan cả lên doanh trại trên bờ, khóingút trời. Chủ lực liên quân Tôn-Lưu ởbờ nam thấy Hoàng Cái phóng hoả thànhcông, lập tức giong buồm tiến sang diệtđịch. Tào Tháo may nhờ tướng lĩnh hộvệ theo đường mòn Hoa Dung mà chạymới thoát chết. Chu Du và Lưu Bị thủy lục cùng tiến,đuổi quân Tào Tháo đến tận Nam Quận.Quân Tào đại bại, lại thêm đói khát chếtquá nửa. Tào Tháo để Tào Nhân, TừHoảng ở lại giữ Giang Lăng, Nang

Dương, còn mình dẫn tàn quân rút vềphương bắc. Đầu năm Kiến An thứ 14, Chu Duchiếm Giang Lang. Lưu Bị lúc này cũngthừa cơ chiếm 4 quận Võ Lăng, TrườngSa, Linh Lăng, Quế Dương, làm chủ KinhChâu từ đó đã có chỗ đứng chân. Sau trận Xích Bích, Tôn Quyền vàLưu Bị thừa cơ phát triển. Tôn Quyềnchiếm Giao Châu, Quảng Châu ở phíanam. Lưu Bị chiếm Ích Châu ở phía tây.Từ đó hình thành xong cục diện TamQuốc. “Hỏa phát ư nội, tắc tảo ứng chi ưngoại ” Lửa cháy ở trong doanh trại địch,

thì phải kịp thời cho quân ứng chiến ởbên ngoài.

Phan Mỹ dùng lửa đánh LưuSưởng, chiêm Quảng Châu

Thời Bắc Tống, tháng 9 năm KhaiBảo thứ 3, Tống Thái Tử Triệu KhuôngDận cử Phòng ngự sử Đàm Châu PhanMỹ làm Hành doanh chư quân bộ đô tri,tập trung các đạo binh đến Hạ Châu tiếnđánh Nam Hán. Quân Tống bao vây Hạ Châu, NamHán vương Lưu Sưởng phái tướng NgũNhan Nhu đem hơn một vạn binh mã đicứu viện. Quân Tống mai phục ở NamHương tiêu diệt viện binh của Ngũ NhanNhu, đánh chiếm Hạ Châu. Để giải trừ mối uy hiếp hậu phương,

quân Tống vòng lên phương bắc, chiếmChiêu Châu, Quế Châu, rồi lại chuyểnsang hướng đông chiếm Liên Châu làmcho Lưu Sưởng tưởng rằng quân Tốngchỉ thu phục lại bốn châu Hạ, Chiêu,Quế, Liên vốn là đất cũ Hồ Nam, chứkhông có ý tiến quân xuống phía namnữa. Từ Liên Châu, Phan Mỹ lại kéo quânTống đến tận Thiều Châu. Thiều Châu làcửa ngõ phía bắc Quảng Châu. Đô ThốngNam Hán là Lý Thừa Ác đem hơn mườivạn quân đóng ở Liên Hoa Phong. Trong quân Lý Thừa Ác có một độitượng binh. Trên lưng mỗi con voi có thểchở hàng chục quân sĩ. Khi ra trận, độitượng binh xông lên thị uy. Phan Mỹ biết

vậy, liền chuẩn bị cách đối phó. Cuộc chiến vừa bắt đầu, quân Tốngtập trung toàn bộ các tay cung ở phíatrước đồng loạt phóng tên vào đội tượngbinh. Đàn voi bị tên bắn tức thời hoảngloạn bỏ chạy, khiến các binh sĩ trên lưngbị ngã cả xuống đất. Quân Tống thừa thếtràn tới, quân Nam Hán đại bại phải chạytháo thân. Quân Tống chiếm luôn ThiềuChâu. Lưu Sưởng nghe tin cả sợ, vội cử sứthần sang dinh quân Tống cầu hoà, khôngthành, lại sai viết biểu xin hàng, cũng lạibị Phan Mỹ cự tuyệt. Lưu Sưởng hếtcách, đành phái em mình là Lưu BảoHưng đem quân nghênh chiến.

Bấy giờ đại tướng Nam Hán là ThựcĐình Hiểu và Quách Tung Nhạc đóng sáuvạn quân ở Mã Kinh Sơn lập doanh trại,dựa vào thế núi hiểm trở để cố thủ. LưuBảo Hưng dẫn quân tới hội hợp, tổng sốquân Nam Hán còn tới 15 vạn người. Phan Mỹ kéo quân gấp xuống phíanam, tới Mã Kinh Sơn, năm lần bảy lượtcho kỵ binh khiêu chiến, nhưng quânNam Hán chỉ cố thủ không đánh. Phan Mỹ thấy vậy liền cho quân đàohào đắp lũy, nghĩ kế đánh địch. Đứngtrên núi thấy doanh trại quân Nam Hántoàn bằng tre gỗ, Phan Mỹ nói với cáctướng: “Nếu dùng hoả công, địch ắt loạn,bấy giờ đem bộ đội tinh nhuệ tấn công thìchắc thắng”. Các tướng gật đầu khen

phải. Phan Mỹ cho mấy ngàn dân phu mỗingười mang 2 bó đuốc theo đường mòntiếp cận doanh trại quân Nam Hán, chờđêm tới sẽ hành động. Đồng thời cho bộđội chuẩn bị mọi mặt để xuất kích. Màn đêm buông xuống, mấy ngàn dânphu đốt đuốc nhất loạt quẳng vào doanhtrại địch. Lúc này gió lớn, doanh trạiquân Nam Hán biến thành biển lửa. Quân Nam Hán đại bại, bị tiêu diệtmấy vạn người. Quân Tống đánh tan lựclượng đối kháng cuối cùng của quânNam Hán, tiến thẳng vào Quảng Châu.Triều Nam Hán thế là diệt vong. “Hỏa khả phát ư ngoại, vô đãi ư nội,

dĩ thời phát chi’’ Phóng hoả từ bên ngoài vào thìkhông cần chờ nội ứng, có thể nươngtheo đầu gió mà đánh.

Tào Bân đốt cháy thủy trại, chiếmKim Lăng

Tháng 3 năm Tống Khai Bảo thứ 7(năm 974), Tống nghị hòa với Liêu đểkhỏi lo hậu phương khi tiến xuống phíanam. Tháng 9, Tống Thái Tổ phái đạitướng Tào Bân chỉ huy thủy quân, PhanMỹ chỉ huy bộ binh, chuẩn bị tiến côngNam Đường. Để kiếm cớ đánh Nam Đường, Tốngphái sứ giả xuống Nam Đường đòi LýDục phải đến kinh đô Tống triều cống.Lý Dục thác bệnh từ chối. Tống Thái Tổmượn cớ đó cho quân đi trừng phạt. Khi Tào Bân khởi hành, Tống Thái

Tổ dặn: “Việc tiến đánh Giang Nam,trẫm trao toàn quyền cho khanh xử lý.Dọc đường tiến quân phải giữ nghiêmquân kỷ, không được cướp bóc dânchúng, phải tạo được uy tín để dân tựquy thuận, không cân gì phải đánh gấp”. Tháng 10, Tào Bân dẫn quân từ KinhNam men sông tiến sang phía đông, dễdàng vượt qua Hồ Khẩu, nơi có nhiềuquân Nam Đường trấn giữ, rồi tiến thẳngđến Trì Châu. Tướng trấn thủ Trì Châu bỏ thành màchạy. Sau khi chiếm Trì Châu, Tào Bânthử cho chiến thuyền làm cầu nổi quasông thành công, quân Tống liên tiếpchiếm các huyện Đồng Lăng, Vu Hồ,Đương Dư, đồng thời chiếm Thạch Cơ,

một căn cứ quan trọng ở hạ du TrườngGiang. Tháng 11, Tào Bân đưa cầu nổi đếnThạch Cơ. 3 ngày sau, quân Tống mauchóng vượt sông. Chủ lực sang sông, lậptức tấn công mãnh liệt. Từ hạ tuần tháng1 đến tháng Giêng năm sau liên tiếpchiếm Tân Lâm, Bạch Ê Châu và HạngKhẩu, uy hiếp kinh đô Nam Đường làKim Lăng. Thành Kim Lăng kiên cố, địa thế hiểmyếu, lại có hơn mười vạn quân thủy lụcphòng thủ. Lý Dục chủ trương “cố thủchờ quân Tống mỏi mệt”, suốt ngày ngồiđàm đạo dịch lý với các đạo sĩ trongvườn thượng uyển, không ngó ngàng đếnchiến sự.

Lúc này, hưởng ứng lời kêu gọi củaTống Thái Tổ, quốc vương Ngô Việt làTiền Thúc cũng đem binh phối hợp vớiquân Tống tiến công Thương Châu củaNam Đường ở phía nam. Ngày 17 tháng Giêng năm 975, quânTào Bân men Hoài Hà tấn công. Hơnmười vạn quân thủy bộ của Nam Đườngbày trận đối diện với quân Tống. Nhất làthủy quân Nam Đường bố trí nhiều hàngrào gỗ trên sông rất kiên cố, gây trở ngạilớn cho việc tiến công của quân Tống.Tào Bân hạ lệnh tạm án binh bất động,rồi cùng tùy tướng Lý Hán Quỳnh đứngtrên bờ sông quan sát. Lúc này là đầu mùa xuân, gió tây bắc

đang thổi mạnh. Quân Tống ở đầu gió, cóthể phóng hỏa đốt thủy trại địch, Lý HánQuỳnh nói: “Chỉ tiếc không có nội ứng”.Tào Bân nói: “Phép dùng binh phải tùycơ ứng biến, nếu dùng hỏa công địch ắtrối loạn, không có nội ứng ta cũng thắngnhư thường”. Lý Hán Quỳnh lập lức hạ lệnh quân sĩcắt lau sậy bên bờ sông chất lên thuyền.Sau đó đổ dầu lên trên lau sậy, châm lửa,rồi nhân chiều gió mà đẩy thuyền trôi vềphía thủy trại quân Nam Đường. Các hàng rào gỗ kiên cố đều bị thiêuhủy. Quân Nam Đường không ngờ quânTông dùng hỏa công, ai nấy kinh hoàngmất vía. Chẳng mấy chốc, chiến thuyềncủa Nam Đường cũng bốc cháy.

Quân Tống thừa cơ xông tới. Thủyquân Nam Đường chết đuối, bị giết mấyngàn người. Thủy trại đã tan, quân Tốngtới bao vây thành Kim Lăng. Quân Tốngchỉ bao vây chứ không công phá, hơnnửa năm, từ mùa xuân đến mùa đông.Dân trong thành đến củi đun cũng khôngcòn, cả thành nhốn nháo, bấy giờ Lý Dụcmới nhận ra sự nguy cấp. Một mặt pháingười đi Hồ Khẩu gọi binh cứu viện, mộtmặt cứ sứ giả sang Biện Kinh đề nghịTông Thái Tổ bãi binh, bị Tống Thái Tổcự tuyệt. Viện binh từ Hồ Khẩu tới, bịquân Tống chặn đánh và tiêu diệt. TàoBân phái người vào thành nói với LýDục: “Bổn tướng sở dĩ chưa đánh thànhlà vì thương trăm họ. Ông nên sớm qui

thuận thì mới là thượng sách”. Ngày27/11, quân Tống toàn lực công thành.Lý Dục buộc phải đầu hàng. “Hỏa phát thượng phong, vô cônghạ phong ” Lửa cháy ở đầu gió, chớ đánh ở phíacuối gió.

Hầu Cảnh dùng hỏa công, bị gióthổi ngược, tự đốt quân mình

Thời Nam Bắc triều, năm Lương TháiThanh thứ 2 (năm 548), đại tướng HầuCảnh phản lại nhà Lương, lợi dụng nộibộ cung đình nhà Lương lục đục tranhngôi vị, có Lâm Hạ vương Tiêu ChínhĐức làm nội ứng, năm sau đánh chiếmkinh đô Kiến Khang. Hầu Cảnh vào thành, bức tử LươngVũ đế Tiêu Diễn, lập thái tử Tiêu Cươnglên thay (tức Giản Văn đế), còn mình tựxưng tướng quốc, đại đô đốc, thao túngmọi quyền hành. Tiêu Chính Đức hận Hầu cảnh nuốt

lời hứa, giết Lương hoàng cùng thái tửđể xưng đế, bèn ngầm sai người rờithành đi chiêu binh tiêu diệt Hầu cảnh,không ngờ mật thư bị lộ, Hầu Cảnh sailính chém đầu Tiêu Chính Đức. Lúc này dòng họ tôn thất ở bên ngoàikinh đô còn tàn sát lẫn nhau để tranhxưng đế, thứ sử các châu cũng tự xâydựng lực lượng, chẳng ai chăm lo sảnxuất. Hầu Cảnh thấy “Tam Ngô” sản vậtgiàu có, lại lắm mỹ nữ, bèn sai bộ tướngđi cướp bóc. Quân lính mỗi khi chiếmđược châu quận lại giết người, hãm hiếptàn bạo. Lương thực và mỹ nữ cướpđược đều đưa về Kiến Phong, nam giớithì sung quân hoặc đưa lên phía bắc làm

nô lệ, người già yếu tàn tật thì bị giết.Đất “Tam Ngô” giàu có trở nên tanhoang, thê thảm. Để khuếch trương thế lực, Hầu Cảnhxưng đế, cho quân cướp bóc tứ xứ, khiếndân phương nam căm hận, tự phát liênkết nhau chống lại. Thứ sử các châu cũnglần lượt xuất binh chống Hầu Cảnh. Thứ sử Kinh Châu Tiêu Dịch là conthứ 7 của vua Lương Vũ đế, phụ trách đôđốc quân sự 9 châu Kinh, Ung, Tương,Tư, Sính, Ninh... Tháng 2/551, Tiêu Dịchphái tướng Từ Văn Thịnh dẫn quân đánhHầu Cảnh. Hầu Cảnh khống chế Thái tử Tiêu ĐạiKhí làm con tin, đem quân nghênh chiến,

đánh bại Từ Văn Thịnh. Các cánh quânkhác hoảng sợ rút lui. Tiêu Dịch vội pháiVương Tăng Biện làm đại đô đốc, tậptrung các cánh quân đi đánh Hầu Cảnh. Vương Tăng Biện dẫn đại quân tiếnđến Ba Lăng. Hầu Cảnh liền sai Thái bảoTống Tử Tiên kéo quân đến gấp. TốngTử Tiên dẫn một vạn quân đi tiên phong,Hầu Cảnh chỉ huy đại quân đi sau, thủybộ hai đạo cùng tiến sang phía tây. Hôm sau Hầu Cảnh tới Ba Lăng, chongười dụ hàng Vương Tăng Biện khôngthành, bèn hạ lệnh tiến công. Nhưng từtrong thành tên bắn ra như mưa, HầuCảnh đốc quân công phá mấy lần đềuphải lùi về. Vương Tăng Biện bất ngờcho kỵ binh xuất thành đột kích thắng lợi,

rồi lập tức trở vào thành. Hầu Cảnh cảgiận, đích thân đến dưới chân thành đốcchiến. Vương Tăng Biện cũng thân chinh rađầu thành chỉ huy phòng thủ. Đôi bên đềuthương vong nặng nề. Tiêu Dịch lại saitướng Hồ Tăng Hựu dẫn 2 vạn tinh binh,5000 thiết kỵ tăng viện cho Ba Lăng. HầuCảnh được tin, liền phái đại tướngNhiệm Ước đi ngăn chặn. Hầu Cảnh đánh thành 2 tháng vẫnkhông hạ được, quân sĩ thương vong, ốmđau đã quá nửa. Hầu Cảnh thấy dùng lụcquân thất bại, bèn điều động thủy quânđến công phá thủy thành Ba Lăng. Chiến thuyền trên hồ Động Đình đậu

san sát, Hầu Cảnh dùng thuyền lớn tấncông mãnh liệt thủy thành. Quân giữthành anh dũng chống trả, tên bắn nhưmưa, khiến quân Hầu Cảnh tiến lênkhông nổi trong khi lương thực đã cạn,không chiếm được Ba Lăng thì chết đói.Hầu Cảnh giận dữ thét lớn: “Đốt, đốt,phải đốt!”. Quân sĩ chất cỏ, rơm lênchiến thuyền, châm lửa rồi nương gióđẩy cho trôi về phía thủy thành. Nào ngờ đúng lúc đó gió đông namđột ngột nổi lên, mấy chục chiến thuyềnnhư đàn rồng lửa trôi ngược về phía hạmđội của Hầu Cảnh. Quân sĩ vội quaythuyền né tránh, nhưng các thuyền lửa rấtnhẹ, cứ trôi băng băng tới, lửa bén vàohạm đội. Quân sĩ hoảng loạn nhảy xuống

nước thoát thân. Mấy vạn thủy quân củaHầu Cảnh phút chốc tiêu tan. Hầu Cảnhkinh hoàng rời thuyền lên bờ, lại đượctin tướng Nhiệm Ước đã bị bắt, quân củaHồ Tăng Hựu đã tới gần Ba Lăng. Lúc ấy, Vương Tăng Biện lại dẫntướng sĩ trong thành xông ra, Hầu Cảnhngay đêm đó phải đốt doanh trại màchạy. Vương Tăng Biện thừa thắng truykích, lấy lại Sính Châu. Trận Ba Lăng,chủ lực của Hầu Cảnh bị diệt quá nửa,đành phải rút về Kiến Khang. Sau khi vềKiến Khang, Hầu Cảnh cảm thấy chẳngcòn được tồn tại lâu nữa, bèn giết GiảnVăn đế, tự xưng Hán đế.

Tháng 3 năm sau, Vương Tăng Biệnkéo quân về Kiến Khang. Hầu Cảnhkhông địch nổi, phải bỏ chạy. VươngTăng Biện đuổi theo. Dọc đường HầuCảnh bị người anh vợ giết chết. “Dĩ hỏa tá công giả minh, dĩ thủy tácông giả cường. Thủy khả dĩ tuyệt, bấtkhả dĩ đoạt ” Dùng lửa hỗ trợ quân đội tiến côngthì hiệu quả rõ ràng. Dùng nước hỗ trợquân đội tiến công thì thế công thêmmạnh. Nước có thể chia cắt địch, nhưngkhông thể làm địch bị mất quân nhu,vật tư.

Triệu Nang Tử quyết dùng nước lũđánh Trí Bá

Đầu thời Chiến Quốc, mọi quyền hànhlớn của nước Tân nằm trong tay bốndòng họ Trí, Triệu, Nguỵ và Hàn, trongđó họ Trí có thế lực lớn hơn cả. Song đạiphu Trí Bá vẫn cho là chưa đủ, lúc nàocũng muốn tiêu diệt 3 dòng họ kia để độcchiếm quyền hành. Năm Chu Trinh Định vương thứ 14(năm 455 trước Công Nguyên) Trí Bámượn danh nghĩa nhà vua đòi 2 họ Nguỵ,Hàn phải hiến 100 dặm đất và hộ khẩucho công quĩ, lấy danh nghĩa là để tăngcường lực lượng cho quốc gia, thực chất

là để làm suy yếu 2 dòng họ kia. NguỵHoàn tử và Hàn Khang tử vì sợ dòng họTrí mà phải miễn cưỡng chấp hành, Tiếp đó, Trí Bá lại sai người đến dinhhọ Triệu, yêu cầu Triệu Nang tử hiến đất.Triệu Nang tử cự tuyệt thẳng thừng: “Đấtđai là của tổ tiên truyền lại, đâu dễ dànghiến cho người khác?”. Trí Bá cả giận, liền yêu cầu hai dònghọ Hàn, Nguỵ cùng họ Trí tiến đánh họTriệu, sau đó sẽ chia ba đất đai họ Triệumà hưởng. Hai họ Hàn, Triệu sợ Trí Bá, khôngdám công khai phản đối, đồng thời cũnghy vọng được chia một phần đất đai củahọ Triệu, nên cũng đem quân theo Trí Bá

tiến công đất Triệu. Triệu Nang tử biết không địch nổi 3họ kia, vội di chuyển gia nhân đi gấpngày đêm đến Tấn Dương, là đất màTriệu vương ngày trước là Triệu Giản tửphong tặng họ Triệu, sau đó lần lượtđược 2 người có tài giúp họ Triệu caiquản là Đổng An và Doãn Phong. TấnDương thành trì kiên cố, lương thực dồidào, được dân ủng hộ. Nghe Triệu Nangtử tới trăm họ đều ra nghênh tiếp. Ít lâu sau, binh mã 3 họ kia kéo tớivây kín thành Tấn Dương. Trí Bá chỉ huyviệc đánh phá thành. Triệu Nang tử lệnh cho tướng sĩ chỉcố thủ, không giao chiến: Mỗi lần quân 3

họ tiến công, quân trên thành lại bắn tênra như mưa, đẩy đốỉ phương phải lui. Sau hơn 1 năm phòng thủ, trong thànhđã dùng hết tên. Triệu Nang tử rất lo. Giathần Trương Mạnh Đàm nói: “Ngàytrước, khi Đổng An Vu quản lý TấnDương, đã cho bọc đồng các cây cộttrong cung, nay có thể bóc ra làm mũitên, còn cánh tên thì dùng lau hoặc cànhcây...”. Triệu Nang tử cả mừng, huy độngthợ mộc cùng mọi người tham gia chế tạovô số cung tên. Quân dân Tấn Dươngđồng tâm hiệp lực bảo vệ thành, binh mã3 họ kia vây đánh hơn 2 năm vẫn khônghạ nổi. Chiến tranh kéo dài, Trí Bá nóng lòngsốt ruột. Ngày nọ Trí Bá cùng tùy tùng

lên núi Long Sơn ở phía tây bắc quan sátđịa hình, thấy sông Tấn Thủy từ xa chảytới, vòng qua một đoạn sát thành TấnDương rồi chảy đi, liền nảy ra ý định gâyngập lụt cho thành Tấn Dương. Trí Bá hạ lệnh đắp đập ở phía thượngdu Tấn Thủy, tạo nên một hồ chứa nướckhổng lồ, lại đào một dòng kênh thôngvào phía tây nam thành Tấn Dương.Đồng thời ở phía ngoài doanh trại củaquân sĩ bao vây thành đắp một con đê,phòng khi cho ngập thành Tấn Dương thìquân sĩ của Trí Bá không bị lụt ở bênngoài. Công trình vừa xong thì bắt đầu mùamưa, trời đổ mưa lớn nhiều ngày liền,nước sông hồ dâng cao. Trí Bá hạ lệnh

phá đập, nước đổ như thác vào thành TấnDương. Toàn thành Tấn Dương ngập lụt,trăm họ đành leo lên nóc nhà tránh nước.Nhưng quân dân toàn thành thà chết đuốichứ quyết không đầu hàng. Binh sĩ đứngtrên tường thành cao 6 thước chưa bịngập nước mà phòng thủ. Triệu Nang tửthốt lên: “Đâv là nhờ công đức của DoãnPhong đối với dân ngày trước đây!”. Rồiquay sang nói với gia thần Trương MạnhĐàm: “Lòng dân tuy đoàn kết, nhưng nếunước dâng cao nữa, chẳng lẽ để tất cảmọi người phải chết hay sao?”. TrươngMạnh Đàm đáp: “Tôi xem chừng 2 họHàn, Nguỵ bị buộc phải xuất binh theoTrí Bá, chứ thực tâm họ không muốn vậy.Xin chúa công cho đóng nhiều thuyền,

bè, mảng, chuẩn bị tác chiến trên mặtnước, để tôi đi gặp 2 họ Hàn, Nguỵ mộtchuyến”. Cùng lúc ấy, Trí Bá đang ngồi chungxe với Hàn Khang tử và Nguỵ Hoàn tử đixem tình hình nước lụt. Trí Bá thấy mựcnước ngày một dâng cao, thì đắc ý nói:“Hôm nay ta mới thấy có thể dùng nướctiêu diệt một quốc gia của kẻ khác”.Đoạn phá lên cười ha hả. Hàn Khang tử và Ngụy Hoàn tử đưamắt nhìn nhau, ngầm hiểu ý của Trí Báđịnh nói rằng nước cũng có thể nhấnchìm An Ấp và Bình Dương. Hai ngườicăm giận nhưng không dám hé miệng,phải gượng cười.

Tối hôm ấy, Trương Mạnh Đàm lén rangoài thành gặp Hàn Khang tử và NguyHoàn tử, nói: “Tục ngữ có câu “môi hởrăng lạnh”, họ Triệu nếu bị diệt vong, thìhai họ Hàn, Nguỵ cũng sẽ chịu chung sốphận. Mong hai vị suy xét cho kỹ”. Hàn Khang tử và Nguỵ Hoàn tử đáp:“Thực ra chúng tôi cũng biết như vậy,chỉ e sự việc bại lộ thì đại họa sẽ ập tớingay”. Trương Mạnh Đàm nói: “Chỉ cóba chúng ta, làm sao bại lộ đưựe?”. Thếlà 3 người hẹn ngày giờ hợp sức 3 họtiến công Trí Bá. Tối ngày thứ 3, hai họ Hàn, Nguỵ liênkết giết bọn lính canh đê, rồi phá đê chonước tràn vào doanh trại quân Trí Bá.

Trí Bá đang ngủ, giật mình tỉnh dậy,hốt hoảng bỏ chạy. Quân hai họ Hàn,Nguỵ giáp công, Triệu Nang tử cũng từtrong thành đánh ra. Quân Trí Bá đại bại,Trí Bá bị giết, họ Trí bị diệt. Lịch sử gọiđó là vụ “Ba họ diệt Trí”. Từ đó quyềnhành nước Tấn ở trong tay 3 họ Triệu,Nguỵ, Hàn. “Phù chiến thắng công thủ, nhi bấttu kỳ công giả, hung, mệnh viết phílưu” Phàm đã thắng trận, chiếm đượcthành ấp, mà không củng cố chiến quả,thì rất nguy hiểm, gọi là dùng dằng haophí.

Lý Tự Thành không củng cố chiếnquả, để mất thiên hạ

Năm Minh Sùng Trinh thứ 17 (năm1644) ngày 19/3, Lý Tự Thành được LưuTôn Mẫn, Ngưu Kim Tinh,Tống HiếnSách... tháp tùng, kéo nghĩa quân nôngdân Đại Thuận vào thành Bắc Kinh.Trăm họ trong thành đổ ra đường nghênhđón. Sau khi đội ngũ vào trong thành, LýTự Thành dừng ngựa trước cửa “ThừaThiên”, nơi ngày trước mình từng làm mãphu ở đó, nay nhớ lại chuyện xưa cảmkhái vạn phần, bỗng giương cung bắn,mũi tên trúng tấm biển treo khiến nó đổ

nghiêng, tượng trưng triều đình hủ hạicủa Chu Minh vương đã sụp đổ. Sau khi sắp đặt mọi công việc triềuchính, Lý Tự Thành lo ổn định lòng dânvà trật tự xã hội trong kinh thành. Trướchết ra thông cáo: “Chính quyền ĐạiThuận 3 năm không thu thuế, không giếtmột người dân”. Trăm họ vui mừng báotin cho nhau biết. Đồng thời nghiêm cấm quân sĩ xâmphạm dân chúng. Có 2 binh sĩ cướp bóccủa dân bị bắt đem ra chỗ đông chặt chântay để làm gương cho kẻ khác. Tiếp đó, phái người tiếp quản vàthanh lý các nha môn của triều đình.Trừcác đại thần từ hàng tam phẩm trở lên, tất

cả những quan chức còn lại tự báo chứcdanh đều được xem xét lưu dụng. Những hoàng thân quốc thích và đạithần chuyên quyền thì tùy tội mà xử.Ngày thứ 3 sau khi vào thành thì xử chémThành Quốc công Chu Thuần Thần. 2ngày sau lại xử tội hơn 200 viên quankhác. Sau đó mọi sinh hoạt trong thànhđã trở lại bình thường. Trăm họ bắt đầuan cư lạc nghiệp. Lý Tự Thành lại phái quan viên đitiếp quản chính quyền ở các địa phương.Đến đầu tháng 4, chính quyền Đại Thuậnđã cai quản già nửa địa phận toàn quốc,phía đông đến Sơn Đông, phía tây đếnCam Túc, Ninh Hạ, phía bắc đến Vạn LýTrường Thành, phía nam đến Hoài Hà và

bờ bắc Trường Giang. Tình hình thuận lợi khiến các lãnh tụnghĩa quân nông dân sinh ra kiêu căng,khinh địch, cho rằng chỉ cần cử hành đạilễ lập ngôi hoàng đế thì sẽ bình địnhđược thiên hạ. Quan văn ở kinh đô liềnra sức chuẩn bị cho ngày lễ đó. NgưuKim Tinh như 1 vị tể tướng, ngày ngàytiếp đãi khách khứa, đồng hương, hạnhữu linh đình. Lưu Tôn Mẫn đứng đầu các võ quanvội định ra chế độ đóng góp trợ lươngcho quân đội. Phàm hết thảy quan lại cũở kinh đô, tùy chức tước lớn nhỏ, đềuphải đóng góp, nhiều thì mười vạn, ít thỉvài ngàn lạng bạc. Kẻ nào không nộp sẽbị tra khảo, đánh đập.

Từ Bắc Kinh, kiểu nộp bạc ấy mauchóng lan nhanh đi các địa phương. Hếtthảy quan lại cũ, sau đến các thươngnhân, đều bị tước đoạt tài sản ngày mộttàn khốc, người người đều oán thán. Các cấp thủ lĩnh nghĩa quân chẳng loviệc chính trị, chỉ lo đi thu bạc. Lý TựThành phát hiện hậu quả nguy hại của chếđộ đó. Ngày 8/4 đích thân ra lệnh phảithả hết những người bị bắt giữ vì khôngnộp đủ bạc. Sau lệnh này, việc tước đoạttài sản ở kinh đô có giảm hẳn nhưng ởcác địa phương thì lại biến dạng tinh vihơn. Hành động ngang ngược của một sốthủ lĩnh nghĩa quân có ảnh hưởng trực

tiếp đến kỷ luật quân đội. Hiện tượngbinh sĩ phạm luật ngày càng lan rộng. Lý Tự Thành tuy sinh hoạt giản dị,quan tâm đến cảnh khổ cực của dânchúng, đầu tháng Tư có triệu tập các phụlão ở Bắc Kinh và vùng ngoại vi tớithăm hỏi tình hình, nhưng cuối cùng ôngcũng chỉ ở trong cung, không nắm đượcmọi hành vi bạo ngược, sai trái của cấpdưới. Lúc này tổng binh Ninh Viễn là NgôTam Quế và tổng binh Sơn Hải Quan làCao Đệ vốn đồng ý qui thuận Lý TựThành, nay đang dẫn quân về kinh đô đểtriều kiến và nhận chức mới. Giữa đườngNgô Tam Quế hay tin nghĩa quân bắtquan lại nộp bạc, bắt bớ đánh đập họ,

phụ thân của mình cũng bị đánh chết, áithê là Trần Viên Viên bị Lưu Tôn Mẫncướp đoạt, thì cả giận, kéo quân trở sangphía đông. Sau khi chiếm lại Sơn Hải Quan, NgôTam Quế lấy danh nghĩa “báo thù chovua cha, bảo vệ lợi ích dân tộc” đề nghịtập đoàn nhà Thanh Mãn Châu hợp binhvới mình tiến về Bắc Kinh. Lý Tự Thành được tin, vội triệu quanviên văn võ thương nghị, cử Lưu TônMẫn, Lý Quá đem quân lấy lại Sơn HảiQuan, nhưng 2 tướng này chỉ muốnhưởng lạc, không chịu đi, Lý Tự Thànhbất đắc dĩ phải thân chinh xuất quân. Đối với tập đoàn thống trị nhà Thanh

từ lâu muốn xâm nhập nội địa, Lý TựThành vốn thiếu cảnh giác, lần này lạikhông ngờ Ngô Tam Quế câu kết vớiquân Thanh cùng đến xâm phạm. Lý TựThành chỉ đem 6 vạn tinh binh đi nghênhchiến, kết quả bị thua to. Ngày 26/4 Lý Tự Thành rút về BắcKinh, quân Thanh đuổi theo. Lý TựThành lệnh cho Lưu Tôn Mẫn, Lý Nham,Lý Quá, Đường Thông liên hợp binhmười tám doanh chống cự. Ngày 28 quân nông dân lại thua to, LýTôn Mẫn bị thương chạy về, quân Thanhvà Ngô Tam Quế tiến sát đến kinh thành. Lúc này tầng lớp địa chủ ở xungquanh thành Bắc Kinh lũ lượt tổ chức lực

lượng võ trang mà tập kích quân nôngdân. Nội bộ quân nông dân lại chia rẽ,đa số tướng lĩnh muốn lui về QuanTrung. Trong tình hình quân Thanh vàNgô Tam Quế liên tiếp uy hiếp, Lý TựThành vội vã làm lễ xưng đế ngày 29/4. Sau khi kết thúc đại lễ lên ngôi, LýTự Thành thông cáo nhân dân toàn kinhthành đi lánh nạn để tránh bị quân Thanhtàn sát. Sớm ngày hôm sau, sau vỏn vẹn 42ngày tiến vào kinh đô, Lý Tự Thành dẫnquân Đại Thành vội vã di tản khỏi BắcKinh rút về phía tây. Cuộc khởi nghĩanông dân oanh liệt thời Minh mạt của LýTự Thành từ cao trào thắng lợi đến đâyđi vào con đường thất bại.

“Chúa bất khả dĩ nộ nhi hưng quân” Vua không thể vì giận mà phát độngchiến tranh.

Lưu Bị vì giận mà đánh, thua to ởDi Lăng

Cuối thời Đông Hán, sau trận XíchBích, Tào Tháo tạm thời hòa hoãn vớiTôn Quyền và Lưu Bị. Mâu thuẫn giữaTôn Quyền và Lưu Bị trái lại, ngày càngtrở nên sâu sắc, nhất là việc Tôn Quyềncho quân chiếm Kinh Châu, giết QuanVũ, khiến Lưu Bị cả giận, không thểkhông báo thù cho người em kết nghĩaQuan Vũ. Tháng 7/221, sau khi xưng đế, Lưu Bịkhông nghe lời khuyên của Gia CátLượng và Triệu Vân, đã dốc đại bộ phậnbinh mã phát động cuộc chiến tranh đại

qui mô chống Đông Ngô. Tôn Quyền hay tin, mấy lần sai ngườisang gặp Lưu Bị cầu hòa đều bị cự tuyệt.Lúc này ở Đông Ngô, các tướng như ChuDu, Lỗ Túc, Lã Mông... đều đã chết, TônQuyền đành cử Trấn Tây tướng quân trẻtuổi là Lục Tốn làm đại đô đốc, cùng cáctướng Chu Nhiên, Từ Thịnh, Hàn Đang,Tôn Hoàn... đem 5 vạn quân chống LưuBị. . Văn võ bá quan Đông Ngô dị nghị rấtnhiều về việc Lục Tốn được cử làm đạiđô đốc. Có vị bảo Lục Tốn chưa có danhvọng, khó chỉ huy nổi. Có vị nói Lục Tốnchưa đủ tài năng, không thể đảm đươngtrọng trách thống soái. Tôn Quyền biết rõLục Tốn là người trung hậu, tài năng xuất

chúng, vẫn kiên quyết giao trọng tráchthống soái cho ông. Để đề cao uy quyềncho Lục Tốn, Tôn Quyền trước mặt báquan văn võ, trao bảo kiếm cho ông vànói: “Việc ở triều đình do trẫm lo liệu,việc ngoài mặt trận, do khanh toàn quyềnđảm trách. Kẻ nào không tuân lệnh,khanh cứ việc tiền trảm hậu tấu”. LụcTốn xúc động nhận kiếm, từ biệt TônQuyền, dẫn quân thủy bộ ra tiền tuyến. Lúc này là tháng 2/222, Lưu Bị đemhơn 4 vạn binh mã thủy bộ liên tiếp thắngtrận, tiến sâu vào đất Ngô hơn 500 dặm,đã tới gần Hao Đình, đồng thời bao vâyđội quân tiên phong Tôn Hoàn của ĐôngNgô ở huyện Di Đạo. Sau khi quân Đông Ngô đến Hào

Đình, các tướng đề nghị Lục Tốn gấpphái binh cứu viện Tôn Hoàn. Lục Tốnđã nắm chắc tình hình mặt trận, có chủđịnh sẵn, nên nói: “Tướng quân TônHoàn vốn được binh sĩ quý mến, chắcchắn sẽ giữ vững thành Di Đạo, ta khỏicần cứu viện. Đợi quân ta đánh bại quânThục, Di Đạo tự khắc sẽ được giải vây”. Các tướng lại đề nghị nghênh chiếnngay với quân Lưu Bị. Lục Tốn nói:“Quân Thục tiến sâu vào đất ta liền mấytrăm dặm, nhuệ khí đang hăng. Lục quânlại đang chiếm lĩnh vùng đất cao, rất khóđánh bại chúng ngay. Nếu ta đánh khôngthắng sẽ làm nhụt mất sĩ khí của quân ta,bất lợi cho đại cục. Hãy khích lệ tướngsĩ ra sức phòng ngự, chờ thời cơ hành

động”. Các tướng nghe vậy, ngoài miệngkhông dám nói gì, nhưng trong bụng chorằng Lục Tốn sợ địch, ai cũng bất bình.Quân Lưu Bị nhiều lần khiêu chiến. LụcTốn ra nghiêm lệnh cấm giao chiến. Đôibên cứ thế cầm cự từ tháng 2 đến tháng6. Lưu Bị muốn thắng nhanh, liền nghĩ ramột kế, cho tướng Ngô Ban dẫn mấyngàn quân già yếu đến chỗ bãi đất bằngphẳng sát doanh trại quân Đông Ngô màhạ trại, còn mình thì đem tám ngàn tinhbinh nhân đêm tối ra mai phục ở hẻmnúi, để Ngô Ban dụ địch vào đó. Ngô Ban hạ trại xong, đem một số

binh đến trước doanh trại quân ĐôngNgô khiêu chiến, chửi bới thậm tệ.Tướng lĩnh Đông Ngô cả giận, xin rađánh. Lục Tốn thản nhiên nói: “Xét hànhvi của quân Thục, rõ ràng có gian kế.Các vị cứ nhẫn nại chờ xem chúng sẽ giởtrò gì nữa!” Lưu Bị chờ hai ngày, biết đối phươngkhông mắc mưu, đành rút quân khỏi hẻmnúi. Lần rút quân này bị tướng lĩnh ĐôngNgô phát hiện, bấy giờ họ mới phần nàotin phục Lục Tốn. Bấy giờ đang giữa mùa hè nóng bứcdị thường. Thủy quân Thục không chịunổi nắng nóng, luôn miệng ta thán. LưuBị đành cho lính thủy rời thuyền lên bờ,liên kết với lục quân, tìm những nơi có

khe suối, rừng cây mà đóng hơn 40 quândoanh suốt dải Di Lăng, để tránh nắngnóng. Lục Tốn thấy chiến tuyến của quânThục bị dàn trải như vậy, binh lực quá ưphân tán, quân sĩ thì mỏi mệt, tinh thần sasút, cho rằng thời cơ phản công đã tới,bèn thảo phương án tác chiến gửi về TônQuyền xin phê chuẩn, trong đó có viết:“Di Lăng là yếu địa yết hầu, mất chỗ nàysẽ đe dọa Kinh Châu. Lần này nhất địnhchúng ta có thể chiếm lại Kinh Châu.Quân Thục với thủy bộ cùng tiến ta khóđối phó. Nay thủy binh bỏ thuyền lên bờ,doanh trại dàn trải, ta có thể đánh bạichúng...”. Tôn Quyền xem xong, vuimừng nói: “Có tướng lĩnh thế này, trẫm

an tâm rồi!” Hôm ấy trời rất nóng bức, Lục Tốntriệu tập chư tướng tuyên bố kế hoạchxuất binh phá quân Thục. Các tướng vừanghe thì ngạc nhiên, nghi ngại, đều chămchăm nhìn Lục Tốn. Lục Tốn nói: “LưuBị là người thông minh, có kinh nghiệmtác chiến, mưu kế đa đoan. Khi mới đếnđây, thủy bộ cùng tiến, quân kỷ nghiêmminh, sĩ khí hăng hái, hơn nữa đại quântiến sâu vào đất Ngô chỉ muốn báo thù,muốn mau chiến thắng. Lúc đó ta khônggiao chiến là để tránh chỗ mạnh củađịch”. Thấy chư tướng chăm chú lắng nghe,Lục Tốn tiếp: “Nay Lưu Bị cho thủyquân lên bờ, rõ ràng để tránh nắng,

nhưng làm thế thì binh lực phân tán, lòngquân chán nản, tinh thần hăng hái ban đầuđã hết cả rồi. Đây chính là thời cơ rất tốtcho quân ta tiến công”. Các tướng nghephân tích có lý, đều thán phục Lục Tốnnhìn xa trông rộng. Để bảo đảm chắc thắng cho cuộc phảncông, Lục Tốn cho 1 đơn vị nhỏ đánhthăm dò một quân doanh của quân Thục.Qua trận đó, Lục Tốn thấy rõ tình hình cụthể là quân Thục đóng doanh trại liêntiếp nhau ven rừng dày, bèn quyết địnhdùng hỏa công diệt địch. Lục Tốn hạ lệnh binh sĩ dùng thuyềnchở cỏ khô và cành cây, trong mỗi bócủi, cỏ đều có đặt chất dẫn cháy (lưuhoàng, tiêu thạch,…) mau chóng chở đến

các địa điểm qui định. Lại lệnh cho quântrên bộ mỗi người chuẩn bị một bó cỏ,khi đến gần doanh trại địch thì châm lửa,lựa gió ném vào. Ném xong lại tới địađiểm qui định nhận tiếp bó khác (do thủyquân để sẵn...) Sẩm tối, mấy ngàn quân Ngô độtnhiên xuất hiện trong cánh rừng có doanhtrại quân Thục. Phút chốc, mấy chụcquân doanh liên tiếp của quân Thục từđông nam đến tây bắc cùng bốc cháy.Gió thổi làm cho cả khu vực hoá thànhbiển lửa. Quân Thục không đề phòng, tức thờirối loạn. Quân Ngô nương thế lửa màtiến công, tiêu diệt. Lục Tốn lại phái ChuNhiên, Hàn Đang vây Nhai Hương để

chặn đường rút của quân Thục. Hai tướng Trương Nam, Phùng Tậphộ vệ Lưu Bị trốn chạy, gặp ngay tướngNgô Từ Thịnh, Hàn Đang ngăn chặn. Đôibên kịch chiến, 2 tướng Trương Nam,Phùng Tập bị giết, Lưu Bị tế ngựa chạyvề hướng Mã Yên Sơn. Quân Ngô truy kích, xác quân Thụcngổn ngang khắp nơi. Lưu Bị chạy đếnMã Yên Sơn, Lục Tốn đuổi theo choquân vây chặt và nổi lửa tứ bề. Lưu Bịđành dẫn tàn binh bại tướng mở đườngmáu phá vây, chạy về phía tây. Lục Tốnliền chiếm “yết hầu” Di Lăng. Quân Ngôđuổi gấp, Lưu Bị may nhờ tướng PhóĐồng đi chặn hậu, liều chết cản địch,mới chạy thoát

Trong lịch sử chiến tranh cổ đại, trậnDi Lăng là minh chứng hùng hồn về hậuquả tai hại của việc vua chúa vì giận màdấy binh, và về hiệu quả của hỏa công. “Tướng bất khả dĩ uẩn nhi chíchiến” Tướng lĩnh không thể vì uất hậnnhất thời mà xuất quân tác chiến.

Dương Huyền Cảm vì giận màđánh, bại trận bỏ mạng

Tùy Dạng đế Dương Quảng sau khilên ngôi, chẳng những xa hoa cực độ, bắtdân nộp sưu cao thuế nặng, mà còn chiêubinh mãi mã liên miên chinh chiến. Năm612, Dương Quảng trưng dụng hơn trămvạn binh mã cả nước tiến đánh Cao Lệ,kết quả thảm bại. Hơn 30 vạn quân vượtqua Liên Hà tác chiến, trở về chỉ cònvỏn vẹn ngót 3.000 người. Dương Quảng bất chấp dân chúng đóikhổ, kiệt quệ vì sưu thuế và chiến tranh,tháng Giêng năm sau lại điều binh mã cảnước đánh Cao Lệ. Trước khi xuất chinh,

Dương Quảng lệnh cho Đại vươngDương Hựu ở lại Tây kinh Tràng An,Việt vương Dương Đồng ở lại Đông đôLạc Dương. Vì hai vương này còn nhỏtuổi, lại ủy nhiệm cho Hình bộ thượngthư Vệ Văn Thắng và Dân bộ thượng thưPhàn Tử Cái làm trợ thủ cho hai vương. Lễ bộ thượng thư Dương Huyền Cảmphụ trách vận lương tại Lê Dương, là concủa khai quốc công thần triều Tùy làDương Tố. Dương Huyền Cảm căm hậnDương Quảng. Thừa cơ Dương Quảngviễn chinh, nhân dân oán ghét, DươngHuyền Cảm bèn tổ chức 8000 dân phudấy binh. Dương Huyền Cảm bàn kế với 2 emtrai là Dương Huyền Đình, Dương Tích

Thiện và Lý Mật. Lý Mật cũng là hậuduệ quý tộc, chịu ơn dày của Dương Tố.Dương Huyền cảm vừa gặp Lý Mật thìhai người lập tức trở nên thân thiết. LýMật nói: “Có thượng sách, trung sách vàhạ sách”. Dương Huyền cảm hỏi:“Thượng sách thế nào?”. Lý Mật đáp: “Dương Quảng viễnchinh Liêu Đông, nam là biển lớn, bắc córợ Hồ hùng mạnh (chỉ tộc Đột Quyết), ởgiữa chỉ có 1 đường hiểm lui về. Nếu tatiến đến chiếm cứ nơi hiểm yếu, chặnđường rút về, Cao Lệ biết tin sẽ đánhphía sau. Như vậy chỉ 1 tháng là quânTùy cạn lương, quần sĩ hoặc đầu hàng,hoặc bỏ đi. Ta không cần đánh cũng bắtđược Dương Quảng. Đó là thượng sách”.

Dương Huyền Cảm nói: “Xin hỏitrung sách?”. Lý Mật đáp: “Quan Trunglà giao địa tứ xứ, tuy Vệ Văn Thăng trấngiữ, nhưng không đáng ngại. Ta đem quântiến sang phía tây, đừng đánh các thànhdọc đường mà kéo thẳng đến Tràng An,cố thủ ở Đồng Quan hiểm yếu mà từ từdựng nghiệp lớn”. Dương Huyền Cảm lại hỏi: “Còn hạsách?”. Lý Mật đáp: “Chọn binh sĩ tinhnhuệ đi gấp ngày đêm, tập kích LạcDương từ đó hiệu triệu bốn phương. Chỉe Phàn Tử Cái ở đấy đã biết tin, có đềphòng trước. Nếu quân ta đánh thành,trong trăm ngày không hạ được, quânviễn chinh về kịp, thì hậu quả khólường”.

Dương Huyền cảm nghe xong, cườinói: “Hạ sách của ông mới chính làthượng sách, Dương Quảng viễn chinh,gia quyến bá quan văn võ đều ở LạcDương. Nếu ta chiếm được, đủ khiếnlòng quân dao động. Hơn nữa, ông bảo làtiến chiếm Tràng An mà không đánh cácchâu huyện , thì làm sao chứng tỏ uy lựccủa quân ta?”. Tháng 6/613, Dương Huyền Đình dẫn1000 quân tiên phong, đại quân theo sau,tiến thẳng tới Lạc Dương. Dọc đườngnhân dân lũ lượt hưởng ứng, gia nhập độingũ, thanh thế ngày một mạnh. Quân đến gần Lạc Dương, Phàn TửCái quả nhiên đã biết tin, sớm đề phòng.

Dương Huyền Cảm công phá lâu ngàyvẫn chưa hạ được. Dương Huyền Cảmbèn chia quân đi cướp các quận huyệnxung quanh, chiếm Huỳnh Dương, HổLáo... Quan viên triều đình cùng giaquyến lũ lượt đầu hàng. Binh mã củaDương Huyền Cảm lên tới hơn 10 vạnngười. Dương Hựu ở Tràng An nghe ĐôngĐô nguy cấp, liền lệnh cho Hình bộthượng thư Vệ Văn Thắng đem 4 vạnquân ứng cứu. Dương Quảng đang vây đánh LiêuĐông nghe tin “Dương Huyền Cảm làmphản, Đông Đô nguy cấp”, vội kéo quântrở về, phái Hổ bôn lang tướng TrầnLăng tiến đánh Lê Dương, Tả dực vệ đại

tướng quân Vũ Văn Thuật, Hữu hậu vệtướng Khuất Đột Thông đi cứu Đông Đô. Tướng Tùy là Lai Hộ Nhi đóng quânở Đông Lai chuẩn bị vượt biển đánh CaoLệ, nghe tin Lạc Dương bị vây, cũng vộiđem quân về cứu. Tả võ hầu đại tướng quân Lý TửHùng đang ở trong quân Dương Quảngđể lập công chuộc tội lúc này bèn bỏchạy sang theo Dương Huyền Cảm. Trung tuần tháng Bảy, Khuất ĐộtThông, Vũ Văn Thuật lần lượt về tới HàDương. Dương Huyền Cảm đem quân chặnđánh, để viện binh không thể vượt sông,hội hợp với Phàn Tử Cái và Vệ Văn

Thắng. Phàn Tử Cái biết tin, liền đem quânxuất thành tập kích doanh trại quânDương Huyền Cảm. Viện binh thừa cơvượt sông mà tới. Vệ Văn Thăng cũng từphía đông đánh lại. Dương Huyền Cảmchia quân đối phó hai phía, tình thế bấtlợi.Dương Huyền Cảm triệu Lý Mật vàLý Tử Hùng đến bàn cách đối phó.Dương Tử Hùng nói: “Viện binh kéo vềĐông Đô ngày một nhiều, quân ta càngđánh càng thua, không nên ở đây lâu. Chibằng tiến thẳng vào Quan Trung, mở khoVĩnh Phong phát chẩn cho dân nghèo,tranh thủ lòng người, có thể dễ dàng lấyđược đất Tam Phụ, sau đó tiến sang phíađông tranh thiên hạ”.

Lý Mật nói: “Chúng ta nên phao tin làNguyên Hoằng Tự với rất nhiều quân sĩthủ ở Hoằng Hóa cũng đã nổi dậy chốngTùy, rằng Nguyên Hoằng Tự có cử ngườiđến đón quân ta vào Quan Trung, làmvậy có thể khiến cho quân ta yên tâm”. Dương Huyền cảm chấp nhận kiếnnghị của hai người, hạ lệnh bỏ vây ĐôngĐô, dẫn đại quân chạy tới Đồng Quan. Khi đại quân đi ngang qua thànhHoằng Nông, thái thú Dương Trí ở đónói với thuộc hạ: “Dương Huyền Cảmbiết viện binh sắp đuổi tới, vội chạy vềQuan Trung. Nếu để hắn đi thoát, thì saunày khó bề khống chế. Ta nên dùng kếngăn trở để viện binh đuổi kịp hắn”.

Đoạn Dương Trí đứng trên đầu thànhchửi bới Dương Huyền Cảm. DươngHuyền Cảm cả giận, lập tức thay đổi kếhoạch, cho quân đánh thành. Lý Mật can: “Dùng binh quý ở thầntốc, ta cần tiến gấp sang phía tây. Huốnghồ địch đang đuổi phía sau, sao lại dừngở đây! Chưa tới được Đồng Quan, phíasau không có chỗ phòng thủ, rất nguyhiểm”. Dương Huyền Cảm đang giận dữ,muốn bắt Dương Trí cho kỳ được, nênkhông chịu nghe theo, hạ lệnh đốt cổngthành. Dương Trí đã sớm đề phòng, cũngcho đốt lửa trong cổng. Lửa trong ngoàicùng bốc cao, quân của Dương HuyềnCảm không sao tiến vào trong thành.

Thành Hoằng Nông nhỏ nhưng kiêncố, Dương Huyền Cảm đánh 3 ngày vẫnkhông hạ nổi. Chợt có thám mã phi báo:“Quân địch đã đuổi tới sau lưng”.Dương Huyền Cảm đành bỏ vây HoằngNông, chạy về phía tây. Nhưng bây giờđã muộn. Cuối cùng gần tới Đồng Quanthì bị đuổi kịp. Dương Huyền Cảm vừa đánh vừa lui,1 ngày thua liền 3 trận, cuối cùng bị đánhtan, chỉ còn hơn 10 kỵ binh hộ vệ chạyvề phía Thượng Lạc (huyện Thương,Thiểm Tây). Sau rốt, người ngựa đều rãrời, chỉ còn Dương Huyền Cảm và em làDương Tích Thiện chạy bộ mà trốn. 2anh em đi được 1 đoạn, Dương HuyềnCảm tự liệu khó thoái, bèn bảo em: “Anh

rất đau lòng, ân hận vì không nghe lờingười trung tín, nóng giận dẫn tới thấtsách, hỏng việc. Anh không thể để ngườita làm nhục, xin em hãy giết anh đi”.Dương Tích Thiện khóc ròng, giết anhrồi tự sát, nhưng chưa chết, bị đốiphương đuổi theo bắt được.

THIÊN XIII: DỤNGGIÁN

Phàm hưng sư thập vạn, xuất binhthiên lý, bách tính chi phí, công gia chiphụng, nhật phí thiên kim, nội ngoại taođộng, đãi ư đạo lộ, bất đắc thao sự giả,thất thập vạn gia. Tương thủ sổ niên, dĩtranh nhất nhật chi thắng, nhi ái tước lộcbách kim, bất tri địch chi tình giả, bấtnhân chi chí dã, phi nhân chi tưởng dã,phi chúa chi tá dã, phi thắng chi chúa dã.Cố minh quân hiền tướng, sở dĩ động nhithắng nhân, thành công xuất ư chúng giả,tiên tri dã. Tiên tri giả, bất khả thủ ư quỉthần, bất khả tượng ư sự, bất khả nghiệm

ư độ, tất thủ ư nhân, tri địch chi tình giảdã. Cố dụng gián hữu ngũ: hữu hươnggián, hữu nội gián, hữu phản gián, hữu tửgián, hữu sinh gián. Ngũ gián câu khởi,mạc tri kỳ đạo, thị vị thần kỷ, nhân quânchi bảo dã. Hương gián giả, nhân kỳhương nhân nhi dụng chi. Nội gián giả,nhân kỳ quan nhân nhi dụng chi. Phảngián giả, nhân kỳ địch gián nhi dụng chi.Tử gián giả, vi cuống sự ư ngoại, lệnhngô gián tri chi, nhi truyền ư địch giándã. Sinh gián dã, phản báo dã. Cố tam quân chi thân, mạc thân ưgián, thưởng mạc hậu ư gián, sự mạc mậtư gián. Phi thánh trí bất năng dụng gián,phi nhân nghĩa bất năng sử gián, phi vi

diệu bắt năng đắc gián chi thực. Vi tai!Vi tai! Vô sở bất dụng gián dã. Gián sựvị phát, nhi tiên văn giả, gián dữ sở cáogiả giai tử. Phàm quân chi sở dục kích, thành chisở dục công, nhân chi sở dục sát, tất tiêntri kỳ thủ tưởng, tả hữu, yết giả, môn giả,xá nhân chi tính danh, lệnh ngô gián tấtsách tri chi. Tất sách địch nhân chi gián lai giánngã giả, nhân nhi lợi chi, đạo nhi xá chi,cố phản gián khả đắc nhi dụng dã. Nhânthị nhi tri chi, cố hương gián, nội giánkhả đắc nhi sử dã; nhân thị nhi tri chi, cốtử gián vi cuống sự, khả sử cáo dịch;nhân thị nhi tri chi, cố sinh gián khả sửnhư kỳ. Ngũ gián chi sự, chúa tất tri chi.

Tri chi tất tại ư phản gián, cố phản gỉánbất khả bất hậu dã. Tích Ân chi hưng dã, Y Doãn tại Hạ;Chu chi hưng dã, Lã Nha tại Ân. Cố duyminh quân hiền tướng, năng dĩ thượng trívi gián giả, tất thành đại công. Thử binh chi yếu, tam quân chi sở thịnhi động dã. Dịch nghĩa: Phàm dấy binh mười vạn, đem quânđi xa ngàn dặm, những phí tổn mà trămhọ và công quĩ phải gánh chịu mỗi ngàytiêu tốn ngàn vàng, tiền tuyến hậu phươngđều chấn động không yên, dân phu cũngphải bôn ba nhọc nhằn, có đến bảy chụcvạn hộ không thể tập trung sức lo việc

chính của mình là canh tác, làm ăn. Đôibên chống chọi nhau mấy năm để tranhmột ngày chiến thắng, nếu mỗi bên lạitiếc tước lộc và tiền của, không chịutrọng dụng gián điệp để dò xét tình hìnhđịch, do đó thất trận, thì đó là sự bấtnhân cùng cực. Hạng người như thếkhông thể làm tướng lĩnh chỉ huy quânđội, không đáng làm kẻ phò tá cho quốcgia, cũng chẳng phải là người quyết địnhthắng lợi. Vua sáng suốt, tướng hiềnlương sở dĩ xuất quân là chiến thắng,thành công hơn người là nhờ biết trướctình hình địch. Muốn biết trước tình hìnhđịch, không thể cầu xin qủy thần, khôngthể dựa vào ức đoán, không thể dùng độsố vận hành của trời, trăng, sao để kiểm

chứng, mà phải dùng người, phải khaithác từ những người nắm được tình hìnhđịch. Có 5 phương thức dùng gián điệp làhương gián, nội gián, phản gián, tử gián,sinh gián. Sử dụng đồng thời 5 phươngthức này sẽ khiến kẻ địch không thể biếtqui mô dùng gián điệp của ta, đây làphương pháp sử dụng gián điệp thần diệukhó đoán, là pháp bảo thắng địch của nhàvua. Hương gián là sử dụng người dân,dân làng ở nước địch làm gián điệp.Phản gián là sử dụng gián điệp của địchlàm gián điệp cho ta. Tử gián là tạo ratình báo giả, rồi thông qua gián điệp củata cài ở bên địch mà chuyển cho giánđiệp của địch, khiến kẻ địch bị lừa, một

khi sự việc bại lộ, gián điệp của ta khóbề thoát chết. Sinh gián là người mà taphải đi thám thính có thể sống sót trở vềbáo cáo tình hình địch. Cho nên trong quan hệ mật thiết vớiquân đội, không ai mật thiết hơn giánđiệp, không ai được hậu thưởng hơn giánđiệp, không có việc nào bí mật hơn việcdùng gián điệp. Không thông minh tuyệtđỉnh thì không thể sử dụng gián điệp.Không nhân từ khẳng khái, không thể chỉhuy gián điệp. Không suy tính tinh tường,sâu xa thì không thể phân biệt tin tức giánđiệp cung cấp là thật hay giả. Vi diệuthay! Vi diệu thay! Thời nào, nơi nàocũng có thể sử dụng gián điệp. Công tácgián điệp còn chưa tiến hành mà công

việc đã bị tiết lộ, thì cả gián điệp lẫn kẻbiết được bí mật ấy đều phải đem giết. Phàm cần đánh đạo quân nào, cầnchiếm thành nào, cần giết kẻ nào củađịch, ắt phải biết trước họ tên của chủtướng, tay chân thân tín, kẻ truyền tin, kẻgác cửa, khách khứa... là ai, phải lệnhcho gián điệp của ta dò xét cho tườngtận. Địch thể nào cũng phái gián điệp sangdò xét quân ta. Ta cần phát hiện giánđiệp của địch, mua chuộc, khoản đãi, dẫndụ họ, sau đó thả họ trở về, như vậy là tasử dụng được phản gián. Thông qua phản gián, hiểu được tìnhhình địch, thì hương gián, nội gián cũng

sẽ phục vụ cho ta. Thông qua phản giánhiểu được tình hình địch, thì có thế dùngtử gián chuyển tình báo giả cho kẻ địch.Thông qua phản gián hiểu được tình hìnhđịch, thì có thể dùng sinh gián ấn địnhtrước thời gian trở về báo cáo tình hìnhđịch. Sử dụng 5 loại gián điệp, người đứngđầu đất nước phải biết và nắm vững.Biết được tình hình này hay không là nhờsử dụng phản gián, cho nên không thểkhông thưởng cho phản gián thật hậu. Xưa nhà Ân mạnh lên là nhờ Y Doãnlàm gián điệp ở bên nhà Hạ, hiểu biếtnội tình nhà Hạ. Nhà Chu mạnh lên lànhờ Lã Nha làm gián điệp ở bên nhà Ân,hiểu hết nội tình nhà Ân. Cho nên vua

sáng suốt, tướng hiền là phải biết dùngngười thông minh siêu việt làm gián điệpthì nhất định sẽ thành công lớn. Đây làcông tác trọng yếu trong việc dùng binh,toàn bộ quân đội dựa vào tình hình địchdo gián điệp cung cấp mà quyết địnhhành động quân sự. Tóm tắt nội dung: Thiên này chủ yếu bàn về tính chấtquan trọng của việc sử dụng gián điệptrong chiến tranh, tiến hành dò xét chiếnlược tình hình địch; xác định các loạigián điệp, đặc điểm và phương pháp sửdụng gián điệp. Tôn tử chủ trương người chỉ đạochiến tranh ắt phải “biết người biết ta”.

Muốn “biết người”, điều quan trọng làbiết chính xác tình hình địch, hiểu rõ,nắm chắc tình hình quân sự và chính trịcủa đối phương. Mà muốn đạt mục đíchấy, thì quan trọng nhất là sử dụng giánđiệp, tiến hành trinh sát chiến lược. Tôntử vạch rõ, so với chi phí rất lớn củachiến tranh, thì việc sử dụng gián điệp làtốn kém nhỏ mà hiệu quả lớn, cho nênphải tích cực sử dụng. Còn nếu tiếc tiềncủa, tước lộc, coi nhẹ công tác gián điệp,nhắm mắt hành động, dẫn đến thất bại, thìđó là sự “bất nhân cùng cực”. Trên cơ sở luận chứng tầm quan trọngcủa việc sử dụng gián điệp, Tôn tử đưara nguyên tắc và phương pháp thực thitrinh sát chiến lược. Ông chia gián điệp

làm 5 loại: hương gián, nội gián, phảngián, tử gián, sinh gián, phân tích cụ thểđặc điểm và công dụng của từng loại.Ông chủ trương sử dụng đồng thời cảnăm loại, trong đó lấy ”phản gián ” làmchính, với 3 nguyên tắc quan hệ mật thiết,trọng thưởng thật hậu và bí mật tuyệt đối.Đồng thời nêu ra 3 điểm “trí tuệ, nhânnghĩa, vi diệu” để phát huy uy lực củaviệc sử dụng gián điệp. Cuối cùng Tôntử nêu ví dụ thành công trong lịch sử, từđó tiến tới khẳng định địa vị và ý nghĩacủa việc sử dụng gián điệp. “Minh quân hiền tướng, sở dĩ độngnhi thắng nhân, thành công xuất ưchúng giả, tiên tri dã” Vua sáng suốt, tướng hiền lương sở

dĩ xuất quân là chiến thắng, thành cônghơn người, là nhờ biết trước.

Vi Lý Khoan dùng gián điệp, diệttrừ tướng địch

Cuối thời Nam Bắc triều, Bắc Chu Võđế Vũ Văn Ung chỉ muốn thôn tính BắcTề, thống nhất Trung Nguvên, cử danhtướng Vi Lý Khoan trấn thủ đất NgọcBích trọng yếu, chờ cơ hội tiến công BắcTề. Vi Lý Khoan biết ưu ái thuộc hạ, giỏidùng người, giỏi sử dụng gián điệp, thuthập tình báo. Ông phái gián điệp thâmnhập Bắc Tề, mua chuộc nội gián để họhết lòng vì ông, vì thế có sự việc nàoquan trọng xảy ra ở Bắc Tề, ông đều kịpthời hay biết.

Danh tướng Bắc Tề là Hộc LuậtQuang anh dũng thiện chiến, lập nhiềuchiến công. Tháng 9/569, quân Bắc Chuđánh Nghi Dương. Hộc Luật Quang đem3 vạn quân cứu viện, đánh lui quân BắcChu. Hộc Luật Quang sợ Vi Lý Khoan từNgọc Bích tiến công Bình Dương, nêntăng cường phòng thủ Nghi Dương, rồitrở về phương bắc. Năm 571, Hộc Luật Quang xây 13thành ở bắc Lâm Phần, trong vòng 500dặm đất. Vi Lý Khoan từ Ngọc Bích đemquân tiến công, bị Hộc Luật Quang đánhbại. Cũng năm đó, Bắc Chu cho quân đánh9 thành ở Nghi Dương. Hộc Luật Quang

đem 5 vạn quân cứu viện, đánh lớn vớiquân Bắc Chu ở chân thành Nghi Dương,thắng to, lấy lại 4 thành, bắt hơn ngànngười, rồi kéo quân trở về. Vi Lý Khoanrất lo, tính cách loại trừ Hộc Luật Quang. Ít lâu sau, có gián điệp về báo: “Sauđại thắng ở Nghi Dương, Hộc LuậtQuang trên đường trở về nhận được lệnhcủa hậu chủ Bắc Tề là Cao Vũ bảo ôngcho binh sĩ giải tán. Hộc Luật Quangnghĩ rằng binh sĩ chưa được ban thưởng,bèn một mặt bí mật gửi biểu về hậu chủ,xin phái sứ giả đến úy lạo, một mặt kéoquân trồ về”. Nhưng hậu chủ Cao Vĩ chậm trả lời.Hộc Luật Quang kéo quân về ngày mộtgần kinh đô mà vẫn chưa thấy sứ giả tới,

đành tạm cho quân dừng lại đợi lệnh. Hậu chủ thấy Hộc Luật Quang kéoquân về gần kinh đô thì hoảng sợ, vộiphái sứ giả ra tuyên đọc chỉ dụ banthưởng công lao, giải tán quân sĩ, để HộcLuật Quang vào triều. Mấy tháng sau, thìphong cho Hộc Luật Quang làm Tả thừatướng. Lại có gián điệp về báo: Hộc LuậtQuang rất căm hận hai viên sủng thần củahậu chủ. Một tên gọi Tổ Đĩnh, từng phạmtội bị chọc mù hai mắt. Sau Cao Vĩ lênngôi lại sử dụng Tổ Đĩnh làm Thượngthư hữu bộc xa, quyền hành rất lớn. NayHộc Luật Quang làm Tả thừa tướng, hàmDương vương, rất căm ghét Tổ Đĩnh.

Tổ Đĩnh biết Hộc Luật Quang ghétmình, bèn mua chuộc người hầu cận củaHộc Luật Quang, và hỏi người ấy: “Cóphải Tả thừa tướng ghét ta lắm không?”,người ấy đáp: “Sau khi quan thượng nhậnchức, Tả thừa tướng đêm đêm thường thởdài nói: “Người mù cầm quyền trongtriều, quốc gia sắp diệt vong đến nơirồi!”. Viên sủng thần thứ hai là Mục Đề Bà,con trai của nhũ mẫu Cao Vĩ. Mục Đề Bàtừng cầu hôn với con gái của Hộc LuậtQuang, bị ông cự tuyệt thẳng vì ông coihắn là hạng tiểu nhân đắc ý. Một lầntrong triều, Cao Vĩ đem đất tốt ở TânDương thưởng cho Mục Đề Bà. Hộc LuậtQuang liền phản đối: “Số ruộng đất ấy

vốn là nơi trồng lương thảo nuôi mấyngàn chiến mã để chuẩn bi khi cần là cóngay, nay đem thưởng cho Mục Đề Bà thìsẽ hại cho quân vụ!”. Vì lẽ đó, Tổ Đĩnh và Mục Đề Bà đềucăm hận Hộc Luật Quang. Vi Lý Khoan nắm được tình hình ấy,cho rằng có kẽ hở để lợi dụng. Bèn nghĩra câu “Cao sơn bất thôi tự băng, khôimộc bất phù tự cử” (ý là: vua Bắc Tề họCao (Cao Vĩ) sẽ bị lật đổ, Hộc LuậtQuang- chữ Hộc gồm bộ Mộc đi với chữHộc thành chữ Khôi- sẽ xưng đế) rồiphái gián điệp đem câu đó sang gieo rắcbên Bắc Tề. Tổ Đĩnh nghe được câu này thì cả

mừng, bèn nghĩ thêm vài câu chửi mìnhvà chửi mẹ của Mục Đề Bà liền vào câutrên, rồi cho trẻ em hát như hát đồng daongoài đường. Mẹ của Mục Đề Bà là nhũ mẫu củaCao Vĩ, điều khiển các thị nữ trong cung,có quyền hành lớn. Mục Đề Bà nghe mấycâu kia bèn mách với mẹ. Bà này bènmời Tổ Đĩnh tới bàn cách đối phó. Bangười đem việc này tâu với Cao Vĩ, nói:“Nhà Hộc Luật Quang mấy đời đều làđại tướng, uy danh lẫy lừng. Bài vè trênthật đáng sợ! ”, Cao Vĩ trù trừ chưaquyết. Không lâu, lại có người bí mật dângthư, nói lần trước Hộc Luật Quang tâychinh trở về, hoàng thượng cho ông ta

giải tán binh sĩ, vậy mà ông ta vẫn cứđem quân về gần kinh thành, mưu đồ làmphản, sau việc chưa thành mới chịu bãibinh. Trong tư dinh của ông ta giấu nhiềubinh khí, tôi tớ đông mấy ngàn, thânquyến thường bí mật lui tới, nếu khôngsớm diệt trừ, hậu quả sẽ khó lường. Nghe nhắc chuyện cũ, Cao Vĩ hoảngsợ, cảm thấy Hộc Luật Quang thật đángngờ, lo ông ta sắp mưu phản, bèn lập tứccho gọi Tổ Đĩnh tới bàn. Tổ Đĩnh bày kế: Cao Vĩ thưởng choHộc Luật Quang một con tuấn mã, đồngthời hẹn rằng hôm sau sẽ cùng ông cưỡingựa đi du ngoạn dãy núi phía đông. HộcLuật Quang được triệu bèn tới nhậnngựa, bị lừa vào một chỗ và bị giết chết.

Vi Lý Khoan hay tin đó, lập tức tâuvới vua Bắc Chu cử binh đánh Bắc Tề.Thế là năm Bắc Chu Kiến Đức thứ 6(năm 577) đại quân Bắc Chu đánh BắcTề. Bắc Tề nội chính thối nát, không cótướng giỏi, nhanh chóng bị diệt vong. “Tiên trì giả, bất khả thủ ư qủy thần,bất khả tượng ư sự, bất khả kiểm ư độ,tất thủ ư nhân, tri địch chi tình giả dã” Muốn biết trước tình hình địch,không thể cầu xin quỷ thần, không thểdựa vào ức đoán, không thể dùng độ sốvận hành của trời, trăng, sao để kiểmchứng, mà phải dùng người, phải khaithác từ những người nắm được tìnhhình địch.

Khổng Dung khai thác người nắmtình hình, dẹp yên A Khê

Thời Minh, trong những năm HoằngTrị (1488-1505), Tả phó đô ngự sửKhổng Dung đảm nhiệm chức Tuần phủQuý Châu, nghe nói ở Thanh Bình Vệ cómột thủ lĩnh bộ lạc Miêu tên gọi A Khêhoành hành ngang ngược, vô cùng tànbạo. Khổng Dung hỏi giám quân và cáctướng xem A Khê là người thế nào, thìtoàn nghe họ tán dương A Khê. KhổngDung cho rằng họ nói dối, liền đích thânđến Thanh Bình Vệ xem xét. Tại đó, Khổng Dung tìm một quan

quân được tiếng là trung thực, tên gọiVương Thông. Khổng Dung dùng hậu lễtiếp đãi, hỏi Vương Thông về tình hìnhtrong vùng. Vương Thông kể hết mọi sựthực, nhưng không hề nhắc đến A Khê. Khổng Dung bèn hỏi thẳng: “Ngheđồn ở đây có tên A Khê vô cùng lợi hại.Sao ông không nhắc gì đến hắn?”, VươngThông trầm ngâm không đáp. KhổngDung giục giã mấy lần, Vương Thôngmới thận trọng nói: “Nếu tôi kể ra, ngàitrị được hắn thì đó là phúc lớn cho trămhọ. Ngài mà không trị được hắn thì chẳngnhững ngài mất hết uy tín, mà gia quyếnchúng tôi cũng khó bề sống sót”. Khổng Dung cười giục: “Ông cứ nóiđi, đừng lo”. Vương Thông đem mọi

chuyện liên quan đến A Khê ra kể lại. Nguyên A Khê là hạng đầu trâu mặtngựa nhưng khôn ngoan mưu mẹo, hắncoi người trong bộ lạc bằng nửa con mắt.Hắn có một đứa con nuôi tên gọi AThích, sức vóc kinh người. Hai tên đó,một có trí, một có dũng, câu kết vớinhau, coi trời bằng vung, hàng năm bắtdân tộc Miêu phải đóng góp cho chúngđủ mọi khoản, ai trái lời sẽ bị chúng sáthại. Các thương nhân đi qua vùng nàyđều bị chúng cho tay chân cướp bóc. Khiquan phủ cho người đi bắt bọn cướp, đềunhờ A Khê trợ giúp, thì hắn đút lót quanphủ rất hậu, rồi bắt một người Miêu ở xóhẻo lánh nào đó, vu cho người ấy ăncướp mà giao nộp. Người Miêu ở các

nơi xa xôi hẻo lánh rất sợ hắn nên phảitheo hắn, coi hắn như bạo chúa. Đối với giám quân và tướng lĩnh củatriều đình, A Khê năm nào cũng hối lộ rấthậu hĩnh. Có chỗ dựa ấy, A Khê càngmặc sức hoành hành bạo ngược. Hắn cònthường xuyên gây xích mích giữa ngườiMiêu với quan phủ để đôi bên làm hạinhau, hắn ở giữa thủ lợi. Nghe đến đây, Khổng Dung hỏi: “AKhê câu kết với quan phủ, kẻ thay mặthắn hối lộ với quan phủ là ai?”, VươngThông đáp: “Có hai tên, một là VươngTăng, một là tổng kỳ Trần Thụy. Ngàikhống chế được hai tên ấy thì mới thànhcông được”.

Hôm sau, các tướng tới yết kiến,Khổng Dung nói: “Tôi muốn chọn mộtviên quan tuần trong số các vị”. Đoạnông quan sát từng người, rồi chỉ VươngTăng, nói: “Vị này có thể được”. Rồiông bảo Vương Tăng ở lại bàn chuyệnriêng. Khi các quan viên đã ra về, KhổngDung đột ngột hỏi Vương Tăng: “Ông làngười chỉ huy, cớ sao dám tư thông vớibọn đạo tặc? , Vương Tăng tái mặt, ấpúng phân bua. Khổng Dung nói: “Hàngnăm A Khê hối lộ cho quan trên, ngươiđều bớt xén nhiều tiền của, nếu ngươicòn chối cãi, ta sẽ theo luật hình khépngươi vào tội chết!”, Vương Tăng nghevậy vội quì xuống van xin. Khổng Dung

nói: “Ngươi an tâm, ta cho phép ngươilập công chuộc tội. Ngươi có thể bắt AKhê đem về đây được không?”. Vương Tăng nói: “A Khê mưu mẹoquỉ quyệt, A Thích dũng mãnh hơn người,phải có trợ thủ mới đối phó nổi”. KhổngDung bảo Vương Tăng đề cử, VươngTăng đáp tốt nhất là tổng kỳ Trần Thụy.Khổng Dung liền bảo Vương Tăng đi gọiTrần Thụy tới ngay. Khổng Dung lại thẩm vấn Trần Thụyhệt như thẩm vấn Vương Tăng. TrầnThụy lén nhìn Vương Tăng, Vương Tăngnói: “Ngài tuần phủ đã biết hết mọichuyện rồi, ông cứ thực mà khai! Ngàihứa cho chúng ta lập công chuộc tội,chúng ta phải tận lực bắt A Khê về qui

án!”. Trần Thụy bảo việc đó chẳng dễlàm. Khổng Dung nói: “Không cần vội. 2người chỉ cần dụ A Khê ra khỏi sơn trại,ta sẽ có cách bắt được hắn!”. Trần Thụyđành bằng lòng. Người Miêu có phong tục chọi trâu.Vương Tăng và Trần Thụy dựa vào đóbèn nghĩ ra một kế. Họ tìm một con trâuto khoẻ và đẹp, buộc ở bên đường, rồicho hơn một trăm quân mai phục ở cáclùm cây xung quanh. Bố trí xong, TrầnThụy tiến vào sơn trại gặp A Khê. Đôibên ngồi uống rượu, đề cập việc chọitrâu. Trần Thụy bèn nói vừa thấy ở ngoàiđường có một con trâu tuyệt vời. A Khêhỏi: “Nếu đúng như ngài kể thì hay lắmtôi nhất định phải bắt nó đem về đây”.

Trần Thụy nói: -“Tôi ngó bộ nó khôngphải là của người vùng này, chỉ sợ khóép được nó mang vào trại”. Đoạn khuyênA Khê dắt một con trâu ra đấu thử. AKhê đứng dậy cùng A Thích cưỡi ngựalùa một con trâu ra đường. Đến nơi,ngắm con trâu kia quả nhiên là một contrâu quý. Hai con trâu chuẩn bị tư thế chọinhau, bỗng có người tới báo: “Có quantuần tới!”. Trần Thụy biết đó chính làVương Tăng. A Khê thì cười: “ÔngVương ấy thật khéo mò đầu gối”. TrầnThụy nói: “Quan tuần đến xem xét sơntrại, chúng ta phải theo lệ đón tiếp,huống hồ lại là người quen!”, A Khê, AThích định phóng ngựa đi đón, Trần

Thụy vội nói: “Đón tiếp quan tuần phảibỏ kiếm lại, kẻo quan trông thấy thìkhông đúng phép!” A Khê, Á Thích chẳng chút nghi ngại,cởi bao kiếm để lại rồi đi đón VươngTăng. Nào ngờ Vương Tăng vừa trôngthấy đã lớn tiếng trách cứ: “Ta đến xemxét sơn trại, các ngươi không dọn dẹpnhà khách đón tiếp, lại chạy ra đây làmgì?”, A Khê, A Thích đang định châmchọc Vương Tăng vài câu, bỗng VươngTăng nổi giận thét: “Các ngươi tưởng takhông gô cổ các ngươi được chăng?”.Tức thì phục binh tràn tới. A Thích tuysức lực hơn người, tay không cũng đánhngã hàng chục người, song cuối cùngcũng bị trói gô lại như A Khê.

Vương Tăng, Trần Thụy dùng xe ápgiải hai tên về Quý Dương, báo tin vuicho Khổng Dung. A Khê, A Thích bị xửcực hình trước cửa chợ. Từ đó, vùngThanh Bình Vệ mới trở nên yên ổn. “Nội gián giả, nhân kỳ quân nhânnhi dụng chi ” Nội gián lợi dụng quan lại của địchlàm gián điệp cho ta.

Tần Vương dùng nhiều vàng muagián điệp, díệt trừ Lý Mục

Năm Tần vương Chính thứ 18 (năm229 trước Công Nguyên) Tần vươngDoanh Chính lệnh cho đại tướng VươngTiễn và Dương Đoan chia quân làm haiđạo đánh Triệu. Vương Tiễn tiến đánh Tỉnh Kinh (tâyTỉnh Kinh, Hà Bắc), Tỉnh Kinh lập tứcbị vây hãm. Triệu vương vội cử Võ Anquân Lý Mục, tướng quân Tư MãThượng đem hai đạo quân đi chống cựquân Tần. Võ An quân Lý Mục là vị tướng trứdanh của Triệu tiếp sau Liêm Pha,

chuyên lo phòng thủ biên cương phía bắccủa nước Triệu, từng đánh thắng HungNô, Lâm Hồ, Đông Hồ, giữ yên bờ cõiphương bắc mười mấy năm liền. 4 năm về trước, khi Tần đánh Triệu,Lý Mục từng chỉ huy quân phản công,đánh bại quân Tần ở Phì Hạ (tây namCảo Thành, Hà Bắc). Triệu vương vôcùng cao hứng nói với Lý Mục: “Khanhtrí dũng song toàn không thua gì BạchKhởi của nước Tần! ”, nhân đó phongcho tước Võ An quân. Nhưng lần này gặp lão tướng VươngTiễn của Tần, tuy đôi bên giao chiếnnhiều lần, Lý Mục vẫn chưa thắng nổi.Đôi bên giằng co hơn 1 năm.

Lúc này mưu sĩ của Tần được cài ởnước Triệu là Vương Ngao nhận đượcmật lệnh của Tần vương hoạt động trởlại. Vương Ngao tới đại doanh củaVương Tiễn, nói: “Theo ý của Tầnvương, xin lão tướng quân viết cho LýMục một bức thư cầu hòa. Tôi sẽ cócách làm cho hắn thất bại”. Vương Tiễn lĩnh hội ý đồ của Tầnvương, sai sứ giả sang doanh trại LýMục đề nghị giảng hòa, Lý Mục cũngphái người mang thư trả lời, đồng ý đàmphán. Thế là sứ giả đôi bên qua lại đểthương lượng về các điều kiện hòa đàm. Đồng thời, Vương Ngao ở kinh đônước Triệu khẩn trương hoạt động.Vương Ngao từng kết giao với sủng thần

của Triệu vương là Quách Khai, lúc nàyđã trở thành một nhân vật quan trọng, hầunhư ngày nào Vương Ngao cũng tới dinhphủ thăm Quách Khai. Nay biếu vàng,bạc, mai tặng báu vật, Quách Khai thíchgì, Vương Ngao nhanh chóng thỏa mãn,trở thành bạn tâm giao chí cốt. Một hôm, Vương Ngao hỏi QuáchKhai: “Nước nhà lâm nguy có phải cóngười khuyên Triệu vương cho mời lãotướng Liêm Pha tái xuất trận, cùng LýMục chống Tần thì phải?”. Quách Khailắc đầu: “Nước Triệu còn hay mất là mộtchuyện, tôi với Liêm Pha suốt đời cămghét nhau, tôi quyết không để cho LiêmPha còn dịp trổ tài”. Hôm sau, Vương Ngao lại tới phủ

Quách Khai, bí mật rỉ tai: “Lý Mục lénlút bàn tính với Vương Tiễn, hẹn nhausau khi diệt Triệu sẽ cho Lý Mục làm đạivương”. Quách Khai thấy đây là cơ hội đểđược thưởng công, bèn tâu ngay vớiTriệu vương. Nhà vua tỏ ý nghi ngờ,Quách Khai đề nghị cho người đi quansát. Triệu vương phái sứ giả tới đại doanhLý Mục, quả nhiên thấy giữa Lý Mục vàVương Tiễn thường có thư tín qua lại vớinhau. Triệu vương nghĩ thầm: “Lý Mụcphòng thủ biên cương bao năm, từngđánh bại kẻ địch xâm phạm biên cương

mười mấy lần, sao lần này không đánhnổi vài vạn binh mã của Vương Tiễn?”.Thì ra hắn nuôi ý đồ làm phản! Bèn pháisứ giả đến truyền lệnh cho Lý Mục:“Thăng Triệu Song làm đại tướng thayLý Mục chỉ huy quân đội”. Lý Mục thở dài: “Đúng là ta lại phảinhư Liêm Pha! Ông biết Triệu Songkhông phải là đối thủ của Vương Tiễn,nên không chịu trao quyền, mà đòi yếtkiến nhà vua. Sứ giả vốn là tay chân củaQuách Khai, bèn hạ lệnh Lý Mục phảibàn giao ngay quyền lực. Lý Mục buộc phải rời đại doanh, đêmấy ở quán trọ uống rượu giải sầu, buồnbã ngẫm nghĩ: “Về gặp nhà vua cũng vôích, chi bằng ta sang theo nước Ngụy còn

hơn”. Rồi ông say rượu ngủ lịm. Đúnglúc ấy Triệu Song sai người tìm bắt LýMục mang về quân doanh giết hại. Năm 228 trước Công Nguyên, VươngTiễn biết Lý Mục đã chết, lập tức tiếncông. Do thay chủ tướng, tinh thần quânTriệu chán nản, Triệu Song kém cỏi, bịtử trận, quân Triệu đại bại. Quân Tầnthừa thắng tiến đến kinh đô Hàm Đan củaTriệu. “Phản gián giả, nhân kỳ địch giánnhi dụng chi ” Phản gián là sử dụng gián điệp củađịch làm gián điệp cho ta.

Nhạc Phi dùng phản gián, phế trừLưu Dự

Thời Nam Tống, năm Kiến Viêm thứhai (năm 1128) quân Kim tiến đánh phíanam, vây thành Tế Nam, Tri phủ Tế Namlà Lưu Dự bị quân Kim mua chuộc, bèngiết tướng phòng thủ là Quan Thắng, mộtmình lén ra hàng, thành tên giặc bánnước. Năm Kiến Viêm thứ 4 (năm 1130),quân Kim trước sau ba lần xâm lượcphía nam, nhưng đều gặp sự chống trảquyết liệt. Thủ lĩnh quân Kim thấy chỉdùng lực lượng quân sự thì khó tiêu diệtNam Tống, nên tháng 9 năm đó bèn

phong cho Lưu Dự làm hoàng đế bù nhìncủa nước “Đại Tề”, nhằm đem chức tướcbổng lộc thật cao để dụ hàng các tướnglĩnh quân Tống. Lưu Dự hàm ơn quân Kim, cam tâmlàm chó săn cho giặc, ra sức dụ dỗ, lôikéo nhiều kẻ bán nước vô liêm sỉ, hoạtđộng tại ven sông Hoài Hà và vùng TâyKinh Lạc Dương đối diện với quânTống, trở thành một chướng ngại lớn chocuộc kháng chiến chống Kim. Tháng 8/1137, Tống Cao Tông khôngchấp nhận kế hoạch chống Kim của danhtướng Nhạc Phi, chỉ cho Nhạc Phi đóngquân Giang Châu để nếu hai vùng Giang,Chiết bị nguy thì đem binh cứu viện.Nhạc Phi không bằng lòng với việc đó,

ngày đêm tính cách tiến công quân Kim. Nhạc Phi được biết Lưu Dự xu nịnhđại tướng Chiêm Hãn của nước Kim làcháu của Kim Thái tổ, mà con thứ tư củaKim Thái tổ là Tôn Bật (tức Kim NgộtThuật) lại rất ghét Lưu Dự. Nhạc Phi chorằng có thể lợi dụng mâu thuẫn giữa TônBật và Lưu Dự để trước hết trừ bỏ LưuDự. Vừa hay thuộc hạ bắt được một têngián điệp của Tôn Bật. Nhạc Phi truyềnlệnh giải hắn đến trước trướng. Tên kiaphủ phục, run như cầy sấy, không dámngẩng mặt lên. Nhạc Phi nhìn qua, lập tức quát mắng:“Ngươi có phải là Trương Bân đó

chăng? Ta sai ngươi đến nước Đại Tềhẹn với Lưu Dự đánh lừa Tôn Bật, khôngngờ ngươi đi biệt mất tăm! Vậy ngươi đãlàm những gì?”. Tên kia chẳng hiểu đầu cua tai nheo gìcả, chỉ sợ bị giết, nên ấp úng chưa biếttrả lời ra sao. Nhạc Phi lại nói: “Ta lạisai người thứ 2 đi Đại Tề, Lưu Dự đãđồng ý mùa đông này sẽ hợp binh với ta,dụ Tôn Bật đến Thanh Hà. Ta hỏi ngươi,tại sao ngươi lại trái lệnh ta mà khônggửi thư báo tin gì hết?” Tên gián điệp lúc này mới hiểu NhạcPhi đã nhận lầm hắn với gã Trương Bânnào đó, bèn nhân đó đưa đẩy, mạo nhậnTrương Bân, rối rít van xin: “Tội conđáng chết, xin tướng quân tha mạng...”

Nhạc Phi thấy kế đã ổn, liền viết luônmột phong thư, hẹn cùng Lưu Dự hợpmưu giết Tôn Bật, sau đó nhét vào mộtviên sáp, nói với tên gián điệp: “Lần nàyta tha chết cho ngươi, ngươi hãy mangthư này đi gặp Lưu Dự, hỏi cho rõ thờihạn. Đi mau rồi trở về cho nhanh, khôngđược như lần trước”. Đoạn sai lính rạch đùi tên gián điệp,nhét viên sáp bọc thư vào trong, đoạnnói: “Nhất thiết không được tiết lộ việccơ mật này!”. Tên gián điệp cho rằng đã có được tintình báo quan trọng, vội trở về doanh trạiquân Kim, trao viên sáp cho Tôn Bật. Tôn Bật xem xong thư, vừa kinh ngạc

vừa giận dữ, lập tức cho người đem thưấy phi báo với Kim Hy Tông HoànNhan. Kim Hy Tông nhớ lại cách đây ít hômmấy lần có người đến tố giác Lưu Dự vàtể tướng Nam Tống Trương Tuân phái sứgiả qua lại hẹn nhau chống Kim. Huốnghồ từ khi quân Kim dựng “nước” Đại Tềlà nhằm để ông vua bù nhìn Lưu Dự làmchỗ đệm chống Nam Tống cho quân Kimđược nghỉ ngơi, không ngờ từ đó mấy lầnphải viện trợ cho Lưu Dự mà Lưu Dựvẫn chẳng nên cơm cháo gì. Nghĩ đến đây, Kim Hy Tông liền chophép Tôn Bật cùng Nguyên Nhan Xươnglấy danh nghĩa tiến công Giang Nam,đem quân đến Biện Kinh.

Tôn Bật lấy danh nghĩa “có việc khẩncấp” mời Lưu Dự ra ngoài thành thươngnghị, nhân đó bắt Lưu Dự mang về giamở đất Kim. Lưu Dự bị phế truất ngôi vuabù nhìn, ngụy quyền Đại Tề từ đó cáochung. “Tử gián giả, vi cuống sự ư ngoại,lệnh ngô gián tri chi, nhi chuyển ư địchgián dã” Tử gián là tạo ra tình báo giả, rồithông qua gián điệp của ta cài ở bênđịch mà chuyển cho gián điệp của địch,khiến kẻ địch bị lừa, một khi sự việc bạilộ, gián điệp của ta khó bề thoát chết.

Lệ Thực Kỳ 2 phen làm “tử gián”

Năm Tần Nhị thế thứ 3 (năm 7 trướcCông Nguyên), Lưu Bang dẫn đại binhđánh phá Vũ Quan, tiến đến cửa ải cuốicùng ở phía đông kinh đô Hàm Dươngcủa nước Tần là Nhiêu Quan. Nhiêu Quan phía sau dựa vào núicao, hai bên phía trước vách đá dựngđứng, địa thế hiểm trở, không chiếmđược ải này thì khó bề tiến công HàmDương. Lưu Bang định điều hai vạn binhmã để đánh phá Nhiêu Quan. Mưu sĩ Trương Lương can ngăn:“Quân Tần hiện còn nhiều lực lượng,không thể coi thường. Thần nghe nói

tướng giữ ải là con một gã đồ tể, hắn làkẻ tham lợi. Ta nên phái người mangnhiều vàng bạc đến dụ hàng”. Lưu Bang nghe có lý, bèn mời Quảngdã quân Lệ Thực Kỳ tới, nói: “Việc quantrọng này, phiền tiên sinh lo giùm mớixong”. Lệ Thực Kỳ vâng lệnh. Lưu Bang lại theo kế hoạch củaTrương Lương, sai quân đi cắm đầy cờtrên các ngọn núi phía trước Nhiêu Quanđể nghi binh. Hôm sau tướng sĩ quân Tần nhìn thấykhắp các ngọn núi phía trước cắm đấy cờxí quân Hán, bất giác rùng mình kinh sợ.Chợt có quân bẩm báo: “Quân Hán cử sứthần Lệ Thực Kỳ đến xin gặp”. Tướng

giữ ải liền hạ lệnh mời vào. Lệ Thực Kỳ bày ra vô số vàng bạcchâu báu, tướng Tần thích thú ra mặt,hỏi: “Vì sao mà Hán lại hậu đãi ta nhưvậy?”. Lệ Thực Kỳ đáp: “Chúa công tôinghe đại danh của tướng công, có chúttặng vật gọi là tỏ lòng tôn kính, muốnkhuyên tướng quân vì thiên hạ trừ hại,cùng chúng tôi tiến đánh Hàm Dương.Giả như tướng quân không đáp ứng, thìtôi đành đem tặng vật trở về. Ngoài kiasẵn có mấy chục vạn tinh binh đợi lệnh.Chúa công chúng tôi làm theo phép “tiênlễ hậu binh””. Tướng Tần luôn miệng đồng ý,nguyện dẫn đường quân Hán tiến côngHàm Dương.

Lệ Thực Kỳ lập tức cáo từ trở ra. LưuBang cả mừng, bảo Lệ Thực Kỳ sangNhiêu Quan ước hẹn phối hợp với tướngTần. Lúc này, Trương Lương ngồi bênliền nói: “Không được!”. Lưu Bang ngạc nhiên. Trương Lươngnói: “Hiện tại chỉ có một mình tướng Tầnđồng ý hàng, lỡ sĩ tốt không tuân lệnh ythì rất nguy hiểm!” Lưu Bang trầm ngâm một lát, hỏi:“Vậy phải làm sao?”. Trương Lươngđáp: “Thừa cơ địch chuẩn bị minh ước,không đề phòng, ta bất ngờ tập kích thìnhất định thắng”. Thế là Lưu Bang lệnhcho đại tướng Chu Bột dẫn quân vòng rasau núi, bí mật tập kích Nhiêu Quan.

Sau khi Lệ Thực Kỳ về, tướng Tầncho phép quân sĩ nghỉ ngơi, an tâm chờđại diện quân Hán sang lập minh ước.Không ngờ đột ngột bị một cánh quânHán từ sau lưng tập kích, lập tức rốiloạn. Chu Bột xông thẳng vào doanh trạiquân Tần, giết chết tướng Tần còn ngơngác. Chủ tướng bỏ mạng, quân Tần lũlượt đầu hàng. Lưu Bang dễ dàng chiếm Nhiêu Quan.Năm Hán Cao Tổ thứ ba (năm 204),cuộc chiến ở Trung Nguyên trở nên ácliệt, Lưu Bang lệnh Hàn Tín đi đánh Tềvương Điền Quảng. Lệ Thực Kỳ lại muốn lập đại công,

bèn khuyên Lưu Bang: “Nay đã bình địnhxong Yên, Triệu, chỉ còn Tề. Nước Tềđất rộng người đông, lắm mưu nhiềumẹo, dù đại vương phái mấy vạn binhmã, trong vòng nửa năm cũng chưa chắcđã diệt được”. Lưu Bang nghĩ bụng: “Đúng thế, HànTín tuy thiện chiến, nhưng đại quân đã bịta triệu hồi, binh mã đánh Tề toàn làchiêu mộ ở nước Triệu, Hàn Tín cất quânđi đã lâu mà vẫn chưa có tin gì...”, bènhỏi: “Tiên sinh có diệu kế gì chăng?” Lệ Thực Kỳ đáp: “Thần xin đem thưcủa đại vương đi thuyết phục Tề vươnghàng Hán”. Lưu Bang nói: “Được! Nhânlúc binh mã của Hàn Tín chưa đến đấtTề, phiền tiên sinh lên đường ngay cho”.

Thế là Lệ Thực Kỳ một lần nữa đi làm“tử gián”. Lệ Thực Kỳ đến nước Tề, Tề vươngĐiền Quảng đề phòng quân Hán tiếncông, đã phái binh đóng ở Lịch Hạ tíchcực phòng thủ. Nghe nói sứ giả Hán xingặp, cũng muốn nghe xem tình hình thếnào, bèn cho mời vào thành. Lệ Thực Kỳ nói luôn: “Hán Sở tranhhùng, đại vương có biết kết quả rồi đâysẽ như thế nào chăng?”, Tề vương đáp:“Chẳng biết thiên hạ sẽ theo ai?”. Lệ Thực Kỳ nói: “Theo Hán!”. Tềvương hỏi: “Vì sao tiên sinh khẳng địnhnhư vậy?”. Lệ Thực Kỳ liền kể việc Hánvương cùng Hạng Vũ hợp lực đánh Tần,

rồi kết luận: “Hạng Vũ vô đạo, Hánvương nhân nghĩa, lòng người khắp thiênhạ hướng về Hán, đó là ý trời”. Thấy Tề vương trầm ngâm, Lệ ThựcKỳ lại tiếp: “Nay Hán vương thực túcbinh cường, nếu đại vương theo Hánvương, thì có thể bảo toàn nước Tề. Sựtồn vong của Tề đang ở ngay trước mắt”. Tề vương hỏi: “Nếu ta theo Hán, quânHán có tiến đánh hay không?”. Lệ ThựcKỳ khẳng định: “Tôi phụng mệnh Hánvương tới đây, nếu đại vương thành tâmtheo Hán, tôi sẽ viết 1 phong thư, HànTín lập tức dừng binh không tiến”. Đoạnlập tức viết thư phái người mang đi gặpHàn Tín.

Tề vương cả mừng, hạ lệnh rút quânphòng thủ khỏi Lịch Hạ, ngày ngày mởtiệc khoản đãi Lệ Thực Kỳ. Lúc này Hàn Tín tiến về phía đông,dọc đường được tin Lệ Thực Kỳ đãthuyết phục Tề vương theo Hán, địnhdừng quân chờ lệnh. Mưu sĩ Khoái Triệtkhuyên: “Tướng quân phụng mệnh tiếncông nước Tề, mà nhà vua lại phái giánđiệp bảo Tề vương đầu hàng, chẳng lẽnay có lệnh bảo tướng quân dừng lạisao? Huống hồ, Lệ Thực Kỳ vỏn vẹn chỉdùng mỗi cái lưỡi đã hàng phục đượchơn 70 thành nước Tề, tướng quân chỉhuy mấy vạn quân vào sinh ra tử hơn mộtnăm mới hạ được 50 thành nước Triệu,hoá ra làm đại tướng bao năm lại chưa

bằng công lao của 1 gã thư sinh sao?”. Hàn Tín nghe có lý, bèn hạ lệnh toànquân tức thời vượt Hoàng Hà tiến đánhnước Tề. Quân Tề vì đã tuyên bố theo Hán,hoàn toàn không đề phòng. Hàn Tín dễdàng chiếm Lịch Hạ, rồi tiến nhanh vềphía Lâm Tri, kinh đô nước Tề. Tềvương cho rằng Lệ Thực Kỳ đến để đánhlừa mình, bèn giết Lệ Thực Kỳ rồi bỏchạy. Lệ Thực Kỳ trung thành với LưuBang, cuối cùng thành một “tử gián”. “Sinh gián giả, phản báo dã” Sinh gián là người mà ta phái đithám thính có thể sống sót trở về báocáo tình hình địch.

Đạt Hề Vũ khôn khéo giả danh dothám doanh trại địch

Thời Nam Bắc triều, trước và saunăm 535, Bắc Ngụy phân liệt thành ĐôngNgụy và Tây Ngụy. Đông Ngụy đóng đôở Nghiệp Thành, do thừa tướng CaoHoan khống chế. Tây Ngụy đóng ở TràngAn do thừa tướng Vũ Văn Thái khốngchế. Đôi bên đều muốn thôn tính nhau,đánh nhau liên miên. Năm 537, Cao Hoan đích thân dẫn 20vạn quân tiến đánh Bồ Luật, một lần nữatiến công Tây Ngụy. Đồng thời sai tướngCao Ngoa Tào dẫn ba vạn quân xuất pháttừ Hà Nam để trợ uy.

Bây giờ đại khu Quan Trung mất mùa,thừa tướng Tây Ngụy Vũ Văn Thái điềuđộng quân đội, chưa đến kịp. Binh mãnghênh chiến chẳng qua được độ vạnngười. Các tướng đều cho rằng ít chẳngđịch nổi nhiều, đồ nghị cứ để cho địchtiến sang phía tây rồi sau tìm cách đánhchúng. Vũ Văn Thái nói: “Nếu để cho quânCao Hoan đến gần Tràng An, lòng ngườisẽ hoang mang, bất lợi cho quân ta. Nayquân địch từ xa mới đến, ta hoàn toàn cóthể đánh bại”. Bèn hạ lệnh xuất chiến.Lúc này quân Cao Hoan đã vượt HoàngHà, đến gần Vị Hà. Vũ Văn Thái sai bắccầu nổi trên sông Vị Hà, cho khinh kỵ chỉđem 3 ngày lương, vượt qua Vị Hà, tới

Sa Uyển hạ trại, cách quân Cao Hoanchục dặm. Để trinh sát tình hình địch, Vũ VănThái phái Đạt Hề Vũ là quan huyện TuXương đi thám thính doanh trại quânĐông Ngụy. Đạt Hề Vũ trí dũng songtoàn, chỉ đem theo 3 kỵ binh lên đường. Trời tối thì 4 người đến sát doanh trạiđịch, Đạt Hề Vũ hạ lệnh xuống ngựa, nấpvào chỗ tối. Khẩu lệnh, đối thoại củatướng sĩ Đông Ngụy khi vào trại thế nào,Đạt Hề Vũ đều nắm được. Thế là 4người lên ngựa, đến trước đại doanh đápđúng khẩu lệnh, rồi nói: “Phụng mệnhthừa tướng đến kiểm tra doanh trại”.Quân sĩ cung kính nhường lối cho 4người tiến vào.

Đạt Hề Vũ tự xưng là đội cảnh vệđược lệnh thừa tướng đi tuần tra banđêm, hễ thấy kẻ nào vi phạm quân kỷ đềuquở trách hoặc đánh đập. Do vậy 4người đi khắp doanh trại mà không bịnghi ngờ. Sau khi dễ dàng trinh sát toàn bộ tìnhhình địch, Đạt Hề Vũ trở về báo với VũVăn Thái, nói rằng quân địch tuy đông,nhưng tướng thì kiêu căng khinh địch,lính không giữ quân kỷ, chỉ là một bọn ôhợp, hoàn toàn có thể dùng kế đánh bại.Vũ Văn Thái cả mừng trọng thưởng chonhóm Đạt Hề Vũ. Sau đó, Vũ Văn Tháibàn với chư tướng, quyết định tránh vùngđất bằng, chọn Vị Khúc cách doanh trại10 dặm về phía tây làm nơi quyết chiến.

Lệnh cho tướng sĩ mai phục trong các bãilau sậy rậm rạp, chỉ để một lực lượngnhỏ quay lưng về phía đông mà bày trận. Hôm sau, Cao Hoan nghe tin quânTây Ngụy tới khiêu chiến, bèn hạ lệnhtoàn quân xuất kích. Quân Đông Ngụykéo đến Vị Khúc, có tướng can ngăn:“Vùng này nhiều bãi lau sậy, bùn sâu, đạiquân khó phát huy sức mạnh, chi bằngkhông nên giao chiến, phái tinh binh đitập kích Tràng An. Sào huyệt địch bịđánh, quân địch ở đây tự tan”. Lại cótướng hăng hái xin đánh: “Ta đông địchít, sợ gì không thắng?” Cao Hoan đồng ýhạ lệnh tiến công. Đôi bên giao chiến, quân Tây Ngụythua chạy. Quân Đông Ngụy thấy đối

phương quá yếu ớt, đua nhau tranh công,ào ào tiến lên chẳng còn đội ngũ gì nữa.Vũ Văn Thái thấy thời cơ tới, liền đíchthân gióng trống. Binh sĩ mai phục ở cácbãi sậy tràn ra chém giết. Một cánh kỵbinh cũng nhanh chóng xông vào địch. Quân Đông Ngụy bị chia cắt làm hai,phần lớn tướng sĩ sa lầy trong bùn, bịchém giết vô số. Cao Hoan vội thổi tù vàlui binh, chuẩn bị ngày mai tái chiến. Cóquân đến báo: “Binh sĩ đều đã bỏ trốn, ởđại doanh chẳng còn ai”. Cao Hoan cảkinh, ngay đêm đó rút quân qua sông.Cao Ngao Tào xuất binh ở Hà Nam nghetin Cao Hoan bại trận cũng vội rút vềLạc Dương. Vũ Văn Thái trở về Tràng An, mở tiệc

mừng công. Trận này lấy ít thắng nhiều,diệt 8 vạn quân Đông Ngụy. Đạt Hề Vũgan dạ vào doanh trại địch trinh sát, cócông lớn, được phong tước Cao Dươngquận công. “Tam quân chi thân, mạc thân ưgián, thưởng mạc hậu ư gián, sự mạcmật ư gián ” Trong quan hệ mật thiết với quânđội, không ai mật thiết hơn gián điệp,không ai được hậu thưởng hơn giánđiệp, không có việc nào bí mật hơn việcdùng gián điệp.

Lưu Bang bỏ nhiều vàng dùng kế lygián, thắng Hạng Vũ

Mùa hạ năm thứ ba cuộc chiến tranhgiữa Sở - Hán (năm 204 trước CôngNguyên), Sở vương Hạng Vũ vây hãmHán vương Lưu Bang trong thành HuỳnhDương, cắt đứt đường vận lương củaquân Hán. Tình thế của quân Hán ngàymột nghiêm trọng. Lưu Bang cho tìm hộ quân trung úyTrần Bình tới hỏi kế giải vây. Trần Bìnhgiỏi đưa kế lạ, từng làm đô úy trong quâncủa Hạng Vũ, từ khi sang theo quân Hán,được Lưu Bang trọng dụng. Trần Bình liền hiến kế “ly gián”:

“Các tướng đắc lực của Hạng Vũ chỉ cóvài người như Phạm Tăng, Chung LyMuội, Long Thư, Chu Ân, chỉ cần đạivương chịu bỏ ra nhiều tiền bạc, thi hànhkế ly gián, thì có thể làm cho quân thầnnước Sở nghi kỵ lẫn nhau. Quân Hánthừa cơ tiến công thì chắc thắng”. Lưu Bang nghe có lý, bèn xuất 40 vạnlượng vàng giao cho Trần Bình, nói:“Việc dùng gián điệp chống Sở, trẫmtrao toàn quyền cho khanh phụ trách, sốvàng này khanh muốn sử dụng thế nàocũng được, trẫm không quan tâm”. TrầnBình nhận vàng, bố trí mạng lưới giánđiệp, mua chuộc tướng Sở, tung tin đồnđại khắp trong quân đội Sở. Có lúc trong quân Sở binh lính đồn

đại với nhau: “Các tướng như Chung LyMuội lập nhiều chiến tích giúp Hạngvương, nhưng trước sau vẫn không đượcphong vương, họ sẽ liên kết với LưuBang diệt trừ Hạng vương ...” Lời đồn đến tai Hạng Vũ, Hạng Vũ tinlà thực, việc lớn trong quân không hỏiChung Lý Muội nữa. Các tướng chẳngbiết phân bua làm sao, tâm trạng vô cùnglo lắng. Lúc này Lưu Bang dùng kế hoãn binh,phái sứ giả sang gặp Hạng Vũ cầu hoà.Hạng Vũ đời nào chấp nhận. Nhưngmuốn nhân cơ hội đó dò xét thực hưtrong thành, bèn cử sứ thần vào thành gặpLưu Bang.

Sứ giả Sở vào thành, chỉ thấy quanviên và người hầu ra đón. Trần Bình mờisứ giả vào sảnh đường, bày tiệc rượuthết đãi rất là thịnh soạn. Trần Bình nângchén rượu, hỏi: “Á Phụ (chỉ Phạm Tăng)phái ngài sang đây có gì chỉ giáo, có gửithư cho tôi chăng?”. Sứ giả ngơ ngácchẳng biết trả lời ra sao, chỉ đáp: “Hạngvương đích thân cử tôi làm sứ giả sangđây, làm gì có thư nào của Á phụ nào?”. Trần Bình cố ý cau mày ậm ừ... “Hừ,hừ, thì ra vậy”. Đoạn rời bàn tiệc. Sứ giảcòn đang ngớ người, thì mấy người hầutới bưng hết cả rượu và đồ ăn đi, chỉ đểlại âu cơm. Sứ giả giận quá, phủi tay rờithành. Về tới doanh trại quân Sở, sứ giảliền kể chuyện đó với Hạng Vũ. Quả

nhiên Hạng Vũ trúng kế, nghi ngờ PhạmTăng tư thông với Hán vương. Phạm Tăng không hay biết gì, cònhiến kế mau chóng công phá thành HuỳnhDương, chẳng ngờ Hạng Vũ lạnh lùnglàm ngơ. Phạm Tăng vốn tận tâm trung thànhvới Hạng Vũ, chỉ mong giúp Hang Vũdựng nghiệp bá. Thái độ của Hạng Vũhôm nay hiển nhiên là không còn tínnhiệm nữa. Phạm Tăng oán giận thốt lên:“Thế lớn trong thiên hạ đã định hình, đạivương thừa sức lo liệu, xin dại vươngcho thần được đem tấm thân già nua vềquê hương bản quán!”. Mấy hôm sau,Phạm Tăng rời bỏ Hạng Vũ, trên đườngvề quê, phát bệnh mà chết ở gần Bành

Thành. Trần Bình thấy hai cận thần mưu lượclợi hại nhất của Hạng Vũ, một đã bị bỏrơi, một bỏ đi, các tướng còn lại thì đềuthất vọng chán chường, cho rằng thời cơđã tới, bèo hạ lệnh mở các cửa thànhphía đông, đưa hơn hai ngàn phụ nữ gồnggánh đi ra. Hạng Vũ nghe báo vội đích thân tớicửa thành xem sao. Lúc này, cuối đoànngười có một chiếc xe. Trước xe có quânsĩ dẹp đường và hô to: “Trong thànhlương thực đã cạn. Hán vương xin rahàng”. Quân Sở nghe vậy hoan hô ầm ĩ.Quân sĩ bao vây các cửa thành khác đềudồn cả tới để xem. Hạng Vũ tới gần cỗxe kia, thấy tướng mạo người ngồi trong

xe không giống Lưu Bang, bèn quát hỏi:“Ngươi là ai ?Hán vương đâu?”. Ngườinọ đáp: “Ta là đại tướng Kỷ Tín. Đạivương của ta đã rời thành Huỳnh Dươnglâu rồi!” Hạng Vũ hạ lệnh giết chết Kỷ Tín, rồitiến gấp tới cửa thành phía tây, nhưng đãmuộn. Lưu Bang cùng Trương Lương,Trần Bình đã thoát khỏi vòng vây. Thoát khỏi Huỳnh Dương, Lưu Bangchọn Trần Bình làm người thân tín, gặpviệc quan trọng đều bàn bạc với TrầnBình, Trần Bình thường hiến nhiều kế lạ,mấy phen giúp Lưu Bang chuyển nguythành an. Cuối đời, Trần Bình làm đếnchức Thừa tướng.

“Phi vi diệu bất năng đắc gián chithực ” Không suy tính tinh tường, sâu xathì không thể phân biệt tin tức giánđiệp cung cấp là thật hay giả.

Xung Thế Hoành dùng gián điệpdiệt trừ hai Vương

Tháng Chạp năm Bắc Tống, BảoNguyên thứ hai (năm 1039) phán quanPhù Châu là Xung Thế Hoành đề nghịvới triều đình tại Khoan Châu cũ cáchDiên An 200 dặm về phía đông bắc phálũy, xây thành, đề phòng sự xâm lược củaTây Hạ. Triều đình chấp thuận, lệnh choXung Thế Hoành xây thành và đặt tên làthành Thanh Giản. Thành Thanh Giản địa thế hiểm yếu,công thủ tiện lợi. Xung Thế Hoành tổchức cày cấy 2.000 khoảnh đất ở ngoàithành, lại lôi cuốn thương nhân tới buôn

bán. Thanh Giản trở nên một thị trấn nổidanh ở biên thùy. Xung Thế Hoành dạy dân luyện võ,cưỡi ngựa bắn cung- người giỏi đượcthưởng bạc, miễn lao dịch, dù phạm lỗicũng được tha bổng, do đó người ngườitrong vùng đều ra sức luyện tập, tinhthông võ nghệ, quân Tây Hạ không dámtùy tiện xâm lấn. Tây Hạ vương Lý Nguyên Hiệu có 2đại tướng tâm phúc, một tên là Dã LợiCương Lãng Linh, hiệu Dã Lợi vương,một là Ngộ Khất, hiệu Thiên Đô vương.2 người này là anh em ruột, mỗi ngườichỉ huy một đạo tinh binh, thường xâmlấn quấy nhiễu biên giới Bắc Tống. XungThế Hoành muốn diệt trừ 2 “vương” ấy,

khổ nỗi nghĩ chưa ra cách. Lúc này có 3 thủ hạ của Dã Lợivương là Lãng Mai, Thưởng Khất và MịNương đến xin hàng. Xung Thế Hoànhbiết là họ trá hàng, nhưng nghĩ thầm:“Giết chúng đi không bằng lợi dụngchúng làm gián điệp còn hơn”. Đoạn ôngđích thân tiếp đón họ, cho họ ở trongthành Thanh Giản trông coi việc thu thuế.Đi đâu có quân mã tùy tùng, Xung ThếHoành còn thường xuyên mở tiệc thếtđãi, ra điều quý mến lắm. Gần thành Thanh Giản có ngôi chùaTử Quang. Chùa này có một hoà thượngtên là Vương Quang Tín, pháp danh làPháp Tung, rất dũng cảm và có tài cungnỏ, lại thông thạo đường đất Tây Hạ.

Xung Thế Hoành hay tới thăm chúa. Khixuất binh, ông vẫn mời hòa thượng PhápTung làm người dẫn đường. Do nhiều lầnlập công, Xung Thế Hoành cử hoàthượng vào một chức vụ chỉ huy trongquân đội. Hoà thượng Pháp Tung hoàntục, đổi tên thành Vương Tung. Một ngày nọ, Xung Thế Hoành mởtiệc tại nhà đãi Vương Tung, và nói:“Tôi định nhờ Vương đệ đi làm giánđiệp một chuyến, không biết Vương đệcó bằng lòng hay chăng?” Vương Tung đáp ngay không chút dodự: “ Xin tướng quân cứ sai bảo, tôi sẽđi”. Xung Thế Hoành nói: “Từ khi LýNguyên Hiệu xưng đế đến nay, hắn đãđánh bại các bộ lạc Thổ Phồn (Phiên),

Hồi Hột, nhiều lần xâm lấn biên giớinước ta. Hắn có 2 thủ hạ lợi hại là DãLợi vương và Thiên Đô vương. Vừa rồichúng cho mấy người đến đây trá hàng.Tôi muốn tương kế tựu kế, trừ diệt haivương đó. Sau khi đệ tới Tây Hạ, dù cóbị nhục hình thế nào cũng chớ tiết lộ bímật”. Đoạn trao cho Vương Tung mộtbức thư, hẹn giấu cho kín. Lại trao mộtbức vẽ, bảo đưa cho Dã Lợi vương.Hôm Vương Tung lên đường, ông lại kínđáo dặn dò cách đối phó cụ thể. VươngTung cải trang thành hòa thượng đi TâyHạ, toàn theo đường vòng. 10 ngày saumới đến nơi đóng quân của Dã Lợivương. Vương Tung xin gặp Dã Lợi vương,

bảo với quân lính rằng có chuyện cơ mật.Binh sĩ dẫn ông tới doanh trướng. DãLợi vương hỏi: “Ông là hoà thượng xứnào? Tới đây dò xét việc gì?” Vương Tung đáp: “Bần đạo phápdanh Pháp Tung, được tướng quân XungThế Hoành phái sang gặp đại vương đểtrao cho đại vương một tín vật”. Đoạntrao bức vẽ. Dã Lợi vương giờ bức vẽ ra xem, chỉthấy vẽ một con rùa già, một cây táo,phía góc trên có lạc khoản của Xung ThếHoành, chẳng hiểu ý tứ thế nào, hỏi:“Xung Tướng quân bảo ông đến đây nóiđiều gì?”. Vương Tung đáp: “Xung tướngquân bảo rằng sau khi Lãng Mai cùng 2người khác sang hàng, thì biết đại vương

cũng định qui hàng, nên tặng bức qủy đồnày, nói khi đại vương xem sẽ tự hiểu”(chữ quy là “con rùa”, đồng âm với chữquy là “về hàng”). Dã Lợi vương nghe vậy thì nổi giậnquát: “Thằng trọc này hoá ra đến đâykhuyên hàng! Ta phải chém đầu ngươi!”nhưng nghĩ làm vậy không ổn, lại hạ lệnhtống giam, để sau sẽ xử. Sự việc lập tức lan nhanh trong quân,Dã Lợi vương biết khó giấu, nếu đến taiLý Nguyên Hiệu càng bất lợi, bèn đíchthân giải Vương Tung cùng bức họa tớikinh đô Hưng Châu gặp Lý Nguyên Hiệu.Lý Nguyên Hiệu xem kỹ bức vẽ, nghĩbụng: “Hay là Dã Lợi vương đã ước hẹnvới Xung Thế Hoành, nên Xung Thế

Hoành mới vẽ con rùa, ngụ ý khuyên DãLợi vương sớm sang quy hàng chăng?”.Lý Nguyên Hiệu thân chinh thẩm vấnVương Tung: “Xung Thế Hoành ngoàiviệc bảo ngươi trao bức họa này, còn cóthư từ gì không?”, Vương Tung kiên trìbảo không có thư. Lý Nguyên Hiệu nổi giận, sai vệ sĩ tratấn Vương Tung, bắt khai thật mục đíchđến đây. Vương Tung cố chịu cực hình,quyết không khai. Lý Nguyên Hiệu liềnsai đem chém. Lúc bị điều đi, VươngTung lớn tiếng than: “Thế là ta chết uổng,chưa hoàn thành việc lớn của Xungtướng quân!" Viên quan chỉ huy cuộc hành quyếtquát: “Gã hoà thượng kia có gì hãy nói

mau, ta sẽ bẩm với nhà vua tha chết chongươi! . Bấy giờ Vương Tung mới xé nẹpáo cà sa lấy ra bức thư mật. Viên quanchuyển ngay tới Lý Nguyên Hiệu. Lý Nguyên Hiệu đọc thư “...Lãng Maicùng hai người kia đã tới. Triều đình biếtông có lòng qui thuận, quyết định cử ônglàm Tiết độ sứ Châu Hạ, mong ông sớmhồi quy”. Lý Nguyên Hiệu nổi cơn lôiđình, lập tức hạ lệnh tống giam Dã Lợivương vào ngục tối. Để làm sáng tỏ việc Dã Lợi vươnghàng Tống, Lý Nguyên Hiệu phái Lý VănQuý là người thân tín giả làm sứ giả củaDã Lợi vương sang gặp Xung ThếHoành.

Xung Thế Hoành hỏi sứ giả mấy câu,về những việc phát sinh ở Hưng Châu thìy nói khá rõ, còn về tình hình trú quâncủa Dã Lợi vương thì y trả lời quá mơhồ. Xung Thế Hoành biết y không phảido Dã Lợi vương phái đi. Vừa hay quân Tống mới bắt đượcđược mấy tù binh Tây Hạ. Xung ThếHoành bí mật cho họ nhận diện. Trong sốhọ, có người nhận ra sứ giả là Lý VănQuý, 1 kẻ tâm phức của Lý Nguyên Hiệu. Xung Thế Hoành đã sẵn chủ đích, liềntương kế tựu kế, ân cần tiếp đãi. Sứ giảnói: “Hoà thượng Pháp Tung đã tới gặpDã Lợi vương chuyển tặng bức họa,nhưng Dã Lợi vương chưa rõ ý tứ cụ thể,mong tướng quân chỉ rõ”.

Xung Thế Hoành muốn sứ giả trở vềbảo Dã Lợi vương rằng sau khi 3 ngườikia sang hàng, Tây Hạ vương đã nghingờ Dã Lợi vương, vậy Dã Lợi vươngnên sớm qui thuận mới tránh đươc taihọa. Lý Văn Quý ra về, Xung Thế Hoànhlại đem nhiều vàng bạc châu báu, nhờ LýVăn Quý chuyển cho Dã lợi vương. Tây Hạ vương Lý Nguyên Hiệu quảnhiên trúng kế. Ít lâu sao có tin truyền vềrằng Lý Nguyên Hiệu đã xử tử Dã Lợivương, còn em ruột của Dã Lợi vương làThiên Đô vương cũng không tín nhiệmnữa, bãi mọi chức tước, rồi sau đó mượncớ giết nốt. Sau đó Tây Hạ hòa hiếu với triều

Tống. Lý Nguyên Hiệu phóng thíchVương Tung. Vương Tung vì có công lớnliều chết ly gián vua tôi Tây Hạ, trở vềkinh thành được làm quan. Tất sách địch nhân chi gián lai giánngã giả, nhân nhi lợi chi, đạo nhi xáchi, cố phản gián khả đắc nhi dụngdã”. Địch thế nào cũng phái gián điệpsang dò xét quân ta. Ta cần phát hiệngián điệp của địch, mua chuộc, khoảnđãi dẫn dụ họ, sau đó thả họ trở về,như vậy là ta sử dụng được “phảngián”.

Cao Nhân Hậu Dùng Phản GiánDẹp Loạn Thiên Năng

Tháng 3 năm Đường Hi Tông TrungHoà thứ hai (năm 882) tướng ThiênNăng ở châu Cùng do vi phạm thời hạncông vụ sợ bị ghép tội, liền phát động võtrang phản loạn, cướp bóc dân chúng vâyđánh thành ấp, hoành hành ở khu vựcgiữa 2 châu Cùng và Nhã, quân số tớihàng vạn người. Tiết độ sứ Tứ Xuyên phái tướng CaoNhân Hậu đi dẹp loạn. 1 ngày trước hômCao Nhân Hậu xuất quân, có một tiểuthương gánh hàng đến gần doanh trại,suốt buổi sáng cứ la cà chỗ này chỗ nọ,

con mắt láo liên. Lính tuần tra thấy bộdạng khả nghi của y liền bắt giữ, thẩmvấn mới hay y là gián điệp do ThiênNăng phái đến do thám tình hình. Cao Nhân Hậu nghe báo, liền đíchthân cởi trói, ôn tồn hỏi tên gián điệp. Ynói: “Tôi là người dân, Thiên Năng bắtgiữ cha mẹ, vợ con tôi, buộc tôi phải đidò xét tình hình, nếu tôi không chịu hắnsẽ giết cả nhà tôi. Vì vậy tôi đành phải đilàm việc này”. Cao Nhân Hậu nói: “Nếu thế, ta đâunỡ giết ngươi? Nay ta thả cho ngươi vềcứu cha mẹ, vợ con ngươi. Nhưng với 1điều kiện, ta đã cứu sống cả gia đìnhngươi, thì ngươi phải thay ta làm việcnày”. Đoạn ông nói cho y nghe yêu cầu

của mình. Tên gián điệp gật đầu lia lịa.Cao Nhân Hậu thả cho y đi. Thiên Năng nghe báo gián điệp trởvề, vội cho vào gặp, hỏi tình hình. Giánđiệp y lời Cao Nhân Hậu dặn dò, nói:“Quân đội của Cao Nhân Hậu ngày maixuất phát, chỉ đem theo 500 người”.Thiên Năng bèn thưởng cho gián điệp,bảo đợi đánh xong trận này sẽ thả chogia đình y về làng. Gián điệp lui ra, theo lời dặn của CaoNhân Hậu, đến các doanh trại kín đáo rỉtai những người bị bức theo quân phiếnloạn, rằng khi Cao Nhân Hậu đem quântới, họ hãy hạ vũ khí đầu hàng thì sẽđược tha về quê làm ăn yên ổn. CaoNhân Hậu chỉ giết Thiên Năng và 5 tên

cầm đầu thôi. Hôm sau, Cao Nhân Hậu đem quânđến Song Lưu, Thiên Năng biết tin, saiLa Hỗn Kình dựng 5 doanh trại ở phíatây Song Lưu, đồng thời mai phục mộtngàn quân ở cánh rừng Dã Kiều, chuẩn bịtập kích quan quân. Cao Nhân Hậu lại sai binh sĩ mặc giảnông dân trà trộn vào doanh trại đốiphương nói y những lời như gã gián điệphôm trước đã nói. Một số quân sĩ đốiphương bị bắt buộc theo quân phiến loạnchứ không phải tình nguyện, nay nghe nếuhàng sẽ được tha tội, liền rủ nhau quẳngvũ khí sang hàng. Cao Nhân Hậu vỗ về họ, đoạn sai

người viết vào lưng áo họ 2 chữ “quythuận”, rồi bảo họ trở về doanh trạikhuyên những ai chưa hàng. Các binh sĩkhác của đối phương lũ lượt sang hàng.La Hỗn Kình thấy vậy, vội bỏ trốn,nhưng bị binh sĩ bắt giải nộp cho CaoNhân Hậu. Cao Nhân Hậu sai đeo gông, giải hắnvề tỉnh. Đồng thời cho đốt hết doanh trạiđịch, chỉ giữ lại cờ xí của địch để dùng. Hôm sau Cao Nhân Hậu ghép cáchàng binh cứ 50 người một đội, mỗi độicầm 1 lá cờ lộn ngược, cho họ đi trướchàng quân, tiến về phía Xuyên Khẩu. Đến Xuyên Khẩu, các hàng binh vừavẫy cờ vừa kêu to: “La Hỗn Kình đã bị

bắt! Quan quân sắp kéo tới, anh em mauđầu hàng sẽ được tha về! ” Bộ tướng của Thiên Năng là Câu HồTăng bố trí 11 doanh trại ở Xuyên Khẩu.Quân sĩ trong trại nghe tiếng kêu gọi đềura hàng. Câu Hồ Tăng cả kinh, rút kiếmngăn chặn, bị quân sĩ bắt giữ, giao choCao Nhân Hậu. Do gián điệp tuyên truyền trước, sauđó hàng binh lại khuyên đồng đội đầuhàng, Cao Nhân Hậu dễ dàng làm quânphiến loạn tan rã, bắt sống Thiên Năng, 2tên cầm đầu khác tự sát. Chỉ 6 ngày, CaoNhân Hậu khéo dùng phản gián, dẹpxong quân phiến loạn. “Minh quân hiền tướng, năng dĩ

thượng trí vi gián giả, tất thành đạicông” Vua sáng suốt, tướng hiền tài phảibiết dùng người thông minh siêu việtlàm gián điệp thì nhất định sẽ thànhcông lớn.

Thương Thang dùng người tài làmgián điệp, diệt vua Kiệt

Ở vùng Hà Nam, Sơn Đông thuộc hạdu Hoàng Hà có một bộ lạc là dân tộcHoa Hạ, còn gọi là bộ lạc Thương.Truyền thuyết kể rằng tổ tiên của bộ lạcThương là Khiết, từng cùng vua Vũ trịnạn hồng thủy, lập công nên được phongđất Thương. Đầu thế kỷ thứ 16 trước CôngNguyên, bộ lạc Thương truyền tới ThànhThang, tuy vẫn thuộc quyền cai quản củatriều đình nhà Hạ, nhưng bộ lạc này đãtrở thành nước chư hầu mạnh nhất ở phíađông.

Thành Thang tướng mạo xuất chúng,xử sự khôn ngoan mưu trí. Bấy giờ đứngđầu triều đình nhà Hạ là vua Kiệt, kẻlừng danh trong lịch sử Trung Quốc-nhưmột tên bạo chúa. Vua tôi không đồnglòng, trăm họ khổ cực, gia đình ly tán.Thành Thang có chí tây tiến, liền dời đôđến đất Bắc. Sau khi dời đô, ThànhThang tu sửa quốc chính, thu dụng hiềntài. 1 hôm trong rừng Thành Thang thấymột ông già chăng lưới bắt chim, miệngkhấn to: “Chim chóc 4 phương hãy baycả tới đây mà lọt vào lưới của ta!” Thành Thang nói: “Ôi, thế này thì bắthết chim chóc trong thiên hạ hay sao!”,đoạn nhà vua gỡ ba góc lưới, chỉ chừamột góc và cũng khấn: “Hỡi chim muông

trên trời, muốn bay sang phải thì bay,muốn bay sang trái thì bay, nếu trái lệnhta, thì cứ việc chui vào lưới này!” Thần dân biết chuyện đó đều tánthưởng: “Đại vương đối với cầm thú cònnhân từ như thế, huống hồ đối với quốcdân?” . Thế là hiền nhân chí sĩ 4 phươngvề theo một đông. Trong số nô bộc của Thành Thang, cómột nô lệ tên là Y Chí về sau do trởthành đại thần “Doãn” của Thương, nênngười đời gọi Y Chí là Y Doãn. Y Doãnthông hiểu vũ đạo, lại giỏi tính toán sắpđặt, một lòng phù giúp Thành Thang.Thành Thang cho Y Doãn đàm luận vềtình thế thiên hạ, Y Doãn khuyên ThànhThang diệt Hạ cứu dân khỏi cảnh lầm

than. Thành Thang nghe Y Doãn phântích, phương lược đâu ra đấy, rất hợpvới chí hướng mình hằng ôm ấp, thì trongbụng mừng thầm. Nhưng nghĩ đến nhà Hạcai trị Trung Nguyên đã hơn bốn trămnăm, không rõ hư thực, cho nên chưadám bộc lộ ý tưởng một cách tùy tiện. Y Doãn thấy chủ im lặng, biết chủ còncó điều nghi ngại, bèn nói: “Muốn diệtHạ, trước hết phải biết Hạ, kẻ hèn nàytình nguyện sang kinh đô nhà Hạ xem xétnội tình và trinh sát địa hình TrungNguyên”. Thành Thang cả mừng. Y Doãnnhẹ nhàng nói nhỏ: “Để vua Hạ tin kẻhèn này, xin đại vương hãy làm như vầynhư vầy...” Hôm sau, có binh sĩ vào bẩm báo: “Y

Doãn bỏ chạy sang Hạ”. Thành Thanggiả bộ ngạc nhiên quát: “Có việc ấy ư,mau mau đuổi bắt”. Thành Thang đem quân sĩ đuổi, thì YDoãn đã chạy xa. Binh sĩ giương cungđịnh bắn theo, Thành Thang ngăn lại:“Để ta đích thân trừng trị tên phảnnghịch!” Thành Thang giương cung, nhắm hồilâu mới bắn, không trúng, lại bắn tiếp, YDoãn đã chạy mất. Y Doãn đến kinh đô Châm Tầm củaHạ. Vua Kiệt thấy Y Doãn có tài, nóinăng phi phàm, lại là người bị ThànhThang đuổi giết, thì tin dùng, cho làmquan trong triều.

Y Doãn ở nước Hạ, chứng kiến vuaKiệt tàn bạo, hoang dâm, dân chúng lầmthan. Nhà vua ngày đêm hoan lạc với áiphi Muội Hỉ, cung đình yến tiệc, xa xỉcùng cực, dân chúng đói rét, có năm chếtđói hàng vạn người. Ai nấy căm hận.Nhà vua lại tự ví mình như vầng tháidương chói lọi. Dân chúng nguyền rủa,chỉ mong vua Kiệt sớm bị diệt vong nhưmặt trời phải lặn. Có một đại thần tên làQuan Long Phùng vào cung kể lại lời oánhận ấy với vua Kiệt và khuyên nhà vua:“Vua biết thương dân, dân an tất nướcan!”. Vua Kiệt đùng đùng nổi giận, bảoQuan Long Phùng rủa vua mau chết, rồihạ lệnh đem chém. Để chứng tỏ uy lực

của mình, vua Kiệt cất quân trừng phạtnước Mân Sơn. Vua Mân Sơn biết Kiệttàn bao, hiếu sắc, vội đem hiến hai mỹnữ tuyệt sắc, một nàng tên Uyển, mộtnàng tên Diễm. Kiệt nhìn thấy Uyển,Diễm có sắc đẹp chim sa cá lặn, lập tứcrút quân về. Sau khi có hai mỹ nữ, Kiệt trở nênlạnh nhạt với ái phi Muội Hỉ, Muội Hỉthất sủng, căm giận. Y Doãn nhân đó kếtgiao với nàng, được nàng tin cậy. 3 năm sau, Y Doãn đã nắm vững nộitình nhà Hạ như trong lòng bàn tay, trởvề nước Thương. Thành Thang thấy YDoãn về đúng hẹn, cả mừng, phong YDoãn làm Hữu thừa tướng, hoạch định kếsách diệt Hạ.

Thành Thang hỏi Y Doãn: “Lươngthực của nước ta không đủ, phải làm thếnào?”’. Y Doãn đáp: “Vua Kiệt có bavạn cung tần mĩ nữ, y phục toàn bằnghàng thêu. Kinh đô ta có rất nhiều thợthêu giỏi, có thể tổ chức thêu xiêm y.Mỗi hộ xiêm y thêu đổi được 100 chungthóc...” Thành Thang theo kế cho làm. Mấynăm sau, triều Hạ đã tốn cơ man tiền của,trong khi kho lẫm nhà Thương dồi dào. YDoãn lại khuyên Thành Thang đem sốlương thực dư thừa cứu tế cho dân nghèocác nước sắp chết đói, thế là khắp nơiđều truyền tụng Thành Thang nhân đức,nhiều nước lần lượt qui thuận nhàThương.

Vua Kiệt ngày càng cảm thấy Thươnglà đối thủ nguy hiểm, hạ chiếu đòi ThànhThang tới. Thành Thang tới kinh đô nướcHạ liền bị vua Kiệt bỏ tù tại Hạ Đài. Thành Thang bị giam cầm, vua chúacác nước chư hầu đều bất bình, chỉ tríchvua Kiệt vô lý. Ở kinh đô nước Thươngthì các đại thần chỉ trích việc Y Doãnchủ trương để Thành Thang đến kinh đônước Hạ. Y Doãn đã có chủ định, liền nói:“Thương là thần dân của triều Hạ, bịtriệu mà không tới, vua Kiệt sẽ lấy cớdẫn quân chinh phạt, như thế chẳng phảilà gây tai ương cho trăm họ sao ? Nayđại vương bị cầm tù, tôi tự có kế giải

cứu, các vị khỏi lo”. Y Doãn mang rất nhiều châu báu vàmấy chục mỹ nữ sang kinh đô nước Hạ.Vua Kiệt thấy nhiều mỹ nữ và báu vật thìđã xiêu lòng. Y Doãn lại đưa mắt choMuội Hỉ đứng cạnh vua Kiệt. Muội Hỉbèn nói: “Nhà Thương cũng là thuộcquốc của đại vương. Thành Thang giúpđại vương làm việc cứu bần là có côngđáng ra phải khen”. Muội Hỉ lúc này địa vị không bằnghai nàng Uyển, Diễm nhưng vua Kiệt vẫncòn nể nang, nên hạ lệnh thả ThànhThang. Muội Hỉ lại nói nhỏ với riêng YDoãn: “Hôm qua đại vương nằm mộngthấy phương tây có mặt trời, phươngđông cũng có mặt trời. Hai mặt trời đánh

nhau, mặt trời phía tây thắng, mặt trờiphía đông thua”. Y Doãn hiểu ý Muội Hỉngầm bảo có thể đem quân đánh Hạ, bèncáo lui. Thành Thang và Y Doãn về nước,trước hết lấy cớ Cát Bá vô đạo, khôngthờ phụng tổ tiên, đem quân đi diệt nướcCát là đồng minh của nước Hạ. Đầu thế kỷ thứ 16 trước CôngNguyên, cuối cùng nước Thương phátđộng chiến tranh với nước Hạ, lần lượttiêu diệt vây cánh của triều Hạ là nướcVĩ, nước Cố, nước Côn Ngô. Sau đó Thành Thang tiến quân thẳngđến Kinh đô Châm Tầm của nước Hạ.Vua Kiệt bỏ thành mà chạy. Thành Thang

dẫn quân truy kích, tại Minh Điều thìđánh tan quân Hạ. Vua Kiệt trốn vào núiTrung Điều, sau chết trong núi. Nhà Hạ diệt vong, Thành Thang kiếnlập nhà Thương. Thành Thang là ngườiđầu tiên sáng lập việc dùng người thôngminh siêu việt làm gián điệp. Vì lập cônglớn mà Y Doãn thành người phò tá trọngyếu của Thành Thang, chấp chưởng đạiquyền nhà Thang suốt 5 đời vua (ThànhThang, Thái Đinh- con trai Thành Thang,Ngoại Bích, Trung Nhâm, Thái Giáp-cháu của Thành Thang). …Hết…

Mời các bạn ghé thăm Đào Tiểu Vũ eBook -www.dtv-ebook.com để tải thêm nhiều eBook

hơn nữa.