the role of empathy in transformative learning through aesthetic experience

Πρακτικά Εργαςιών 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου για την Προώθηςη τησ Εκπαιδευτικήσ Καινοτομίασ, Λάριςα 23-25 Οκτωβρίου 2015

Ο πόλορ ηηρ ενζςναίζθηζηρ ζηην εθαπμογή ηηρ μεθόδος ηος Α. Κόκκος

«Μεηαζσημαηίζοςζα Μάθηζη μέζυ ηηρ Αιζθηηικήρ Εμπειπίαρ».

Εθαπμογή ζε δύο ημήμαηα ηηρ ηςπικήρ εκπαίδεςζηρ.

Γεώπγιορ Φ. Γιυηόποςλορ

Τπνδηεπζπληήο ζην ΓΙΔΚ Αηγίνπ,

[email protected]

Πεπίλητη

Γεδνκέλνπ όηη, όινη νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνύλ θαη ζηεξίδνληαη ζηε γλώζε θαη ζηηο εκπεηξίεο πνπ ήδε

θαηέρνπλ, πξνθεηκέλνπ λα βξίζθνπλ ιύζεηο ζηα θαζεκεξηλά ζέκαηα πνπ ηνπο απαζρνινύλ, κπνξνύλ πιένλ

λα αλαδεηήζνπλ ηε γλώζε κε έλαλ ηξόπν δηαθνξεηηθό, θαηλνηόκν θαη νιηζηηθό ηαπηόρξνλα. Η ζεσξία ηεο

Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο (Mezirow, 2007), απνηειεί ην ζεσξεηηθό ππόβαζξν γηα ηελ εθπόλεζε απηήο

ηεο εξγαζίαο. Μέζσ ηεο ελζπλαίζζεζεο (Taylor & Cranton, 2013), νη εθπαηδεπόκελνη κπνξνύλ λα

θαηαλνήζνπλ ζε έλα θαιύηεξν επίπεδν ην γλσζηηθό αληηθείκελν ην νπνίν ηίζεηαη πξνο κειέηε. Ο ζθνπόο

αθνξά ζηε δηεξεύλεζε ησλ απόςεσλ θαη ησλ ζηάζεσλ ησλ εθπαηδεπηώλ θαη ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, κέζσ ηεο

ελζπλαίζζεζεο, ζρεηηθά κε ηηο λέεο δηδαθηηθέο κεζόδνπο θαη ζπγθεθξηκέλα κε ηε κέζνδν ηεο

Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο (ΜΜ) κέζα από ηελ αηζζεηηθή εκπεηξία ηνπ Α. Κόθθνπ (2011β; 2011

α).

Λέξειρ κλειδιά: empathy, ελζπλαίζζεζε, θξηηηθή ζθέςε, Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο

Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο

Ειζαγυγή

Η παξνύζα εξγαζία, είρε σο βαζηθό ζθνπό ηε δηεξεύλεζε ηνπ ξόινπ ηεο ελζπλαίζζεζεο θαηά

ηελ εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ «Μεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ηνπ Α.

Κόθθνπ, θαζώο θαη ηελ έθηαζε απηήο, ζηηο ππό κειέηε νκάδεο. Η κέζνδνο πξνζέγγηζεο αθνξνύζε

ζηελ εθκάζεζε ηεο κεζόδνπ ζε δύν εθπαηδεπηηθνύο ηεο δεπηεξνβάζκηαο ηππηθήο εθπαίδεπζεο.

ηε ζπλέρεηα, ε κέζνδνο εθαξκόζηεθε ζηελ πξάμε, ζηελ ηάμε ηνπο. Σα ηκήκαηα ζηα νπνία

εθαξκόζηεθε ε κέζνδνο είλαη ην ηκήκα ηεο Β’ Λπθείνπ Πιεξνθνξηθήο ζε ΔΠΑΛ ηνπ λνκνύ

Ηιείαο θαη ην ηκήκα ηεο Β’ Λπθείνπ ζε ΓΔΛ ηνπ λνκνύ Αραΐαο. Καηόπηλ, πξαγκαηνπνηήζεθε

αλάιπζε πεξηερνκέλνπ από ην πιηθό ησλ καζεηώλ θαη έγηλε δηεξεύλεζε ζρεηηθά κε ην εάλ ε

ελζπλαίζζεζε βνήζεζε ζηελ εκπέδσζε ηνπ γλσζηηθνύ αληηθεηκέλνπ κέζσ ηεο κεζόδνπ ηνπ Α.

Κόθθνπ.

Αξρηθά γίλεηαη παξνπζίαζε ηεο κεζόδνπ ηνπ Α. Κόθθνπ. Καηόπηλ, δίλεηαη ν νξηζκόο ηεο

ελζπλαίζζεζεο θαη παξνπζηάδνληαη νη απόςεηο ησλ Goleman, (1998) Taylor (2007), Taylor &

Cranton (2012; 2013) ζρεηηθά κε ηελ ελζπλαίζζεζε θαη ην ξόιν πνπ απηή παίδεη ζηε ζεσξία ηεο

Μεηαζρεκαηίδνπζαο Μάζεζεο ηνπ Mezirow (2007). Δπηπιένλ, δίλνληαη θάπνηα παξαδείγκαηα θαη

εθαξκνγέο ζρεηηθά κε ηελ ελζπλαίζζεζε θαζώο θαη θάπνηα πιενλεθηήκαηα από ηε ρξήζε ηεο.

Σν κεζνδνινγηθό κνληέιν πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε εληάζζεηαη ζην πεδίν ηεο έξεπλαο δξάζεο θαη

ηεο κειέηεο πεξίπησζεο. Σα εξεπλεηηθά εξγαιεία είλαη: Η αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ησλ γξαπηώλ

ληνθνπκέλησλ ησλ καζεηώλ, ε απάληεζε ζε εξσηεκαηνιόγην κε 31 εξσηήζεηο θιεηζηνύ ηύπνπ θαη

4 εξσηήζεηο αλνηθηνύ ηύπνπ από ηνπο καζεηέο, έλα εξσηεκαηνιόγην κε 4 εξσηήζεηο αλνηθηνύ

ηύπνπ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνύο θαζώο θαη ε ζπδήηεζε κεηαμύ όισλ ησλ ζπκκεηερόλησλ κεηά ην

ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο. Δπίζεο, κέζσ ζπλεληεύμεσλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε ηνπο

εθπαηδεπηηθνύο έγηλε ε ζύλζεζε θαη ζύγθξηζε ησλ κεηαμύ ηνπο απόςεσλ.

Δπηπξόζζεηα, απαληήζεθαλ ηα θάησζη εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ηα νπνία είραλ ηεζεί.

a) Σν δηαθνξεηηθό θύιν ησλ καζεηώλ παίδεη θάπνην ξόιν ζηελ θνηλσληθή δεμηόηεηα ηεο

ελζπλαίζζεζεο;

b) Καηά πόζν κπνξνύλ νη καζεηέο λα κπνπλ ζηε ζέζε ηνπ άιινπ, πξνθεηκέλνπ λα

θαηαλνήζνπλ θαιύηεξα ην πξόβιεκά ηνπ;

c) Βνεζά ε κέζνδνο ηνπο Κόθθνπ, όζνλ αθνξά ζην δέζηκν ηεο νκάδαο θαη ζηελ ίζε

ζπκκεηνρή όισλ ησλ καζεηώλ;

2 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Προώθηςη τησ Εκπαιδευτικήσ Καινοτομίασ

Πρακτικά Εργαςιών synedrio.eepek.gr

Οη επηκέξνπο ζηόρνη ηεο παξνύζαο εξγαζίαο είλαη νη εμήο:

i. Να αλαγλσξίδνπλ ζε αηνκηθό επίπεδν ηα ζηνηρεία εθείλα ηνπ έξγνπ ηέρλεο πνπ ζα ηνπο

νδεγήζνπλ ζην απνπξνζαλαηνιηζηηθό δίιεκκα θαηά Mezirow θαη ζα ππξνδνηήζνπλ ηνλ

θξηηηθό ζηνραζκό

ii. Η αλάδεημε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ καζεηώλ θαηά ηελ παξαηήξεζε ηνπ πίλαθα

iii. Η αιιαγή ζηηο ζηάζεηο πνπ αθνξνύλ ζε ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο ζρεηηθά κε ην ξαηζηζκό

– όπνπ ππάξρνπλ.

Παποςζίαζη ηηρ μεθόδος μεηαζσημαηίζοςζα μάθηζη μέζυ ηηρ αιζθηηικήρ

εμπειπίαρ

Η κέζνδνο πνπ επηιέρζεθε γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ε έξεπλα ηεο παξνύζαο εξγαζίαο είλαη ε

«Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο». Πξόθεηηαη γηα κεζνδνινγία πνπ

έρεη αλαπηπρζεί από ηνλ Κόθθν (2008; 2009α; 2009

β; 2010; 2011

α; 2011

β; 2012) θαη

παξνπζηάζηεθε γηα πξώηε θνξά ζην 8ν πλέδξην γηα ηε ΜΜ ζηηο Βεξκνύδεο ην 2009. Αλαιπηηθή

παξνπζίαζε ηεο κεζόδνπ γίλεηαη ζην βηβιίν ηνπ ‘Δθπαίδεπζε κέζα από ηηο ηέρλεο’ (Κόθθνο,

2011α). ύκθσλα κε ηνλ Κόθθν (2011

α:71-72), «ε αηζζεηηθή εκπεηξία – κε άιια ιόγηα ε

ζπζηεκαηηθή παξαηήξεζε έξγσλ ηέρλεο […]» κπνξεί λα εκπιέμεη ηνπο ελήιηθεο «ζε κηα δηεξγαζία

θξηηηθνύ ζηνραζκνύ, ε νπνία ηνπο βνεζάεη λα γίλνληαη πεξηζζόηεξν ρεηξαθεηεκέλνη απέλαληη ζηηο

ηδενινγίεο πνπ πνιηνξθνύλ ηε ζθέςε ηνπο θαη απνβιέπνπλ λα εκπεδώζνπλ ζηε ζπλείδεζή ηνπο ηελ

θαζεζηεθπία ηάμε πξαγκάησλ, ε νπνία ζπλήζσο ιεηηνπξγεί ελαληίνλ ησλ δσηηθώλ ζπκθεξόλησλ

ηνπο». Η ΜΜ κέζσ ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο είλαη «κηα κέζνδνο παξαηήξεζεο σλ ηερλώλ πνπ

εληζρύεη ηελ απηνδπλακία ηεο ζθέςεο». (Κόθθνο, 2011α:72). Η κεζνδνινγία απηή έρεη εθαξκνζηεί

θαη από άιινπο εξεπλεηέο θαη πξνγξάκκαηα, όπσο ε Ράηθνπ (2013), ArtiT (2012). Ο ζπγθξηηηθόο

έιεγρνο ζα αθνξά ζε θάζε έλα από ηα ζηάδηα ηεο κεζόδνπ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο, σο πξνο

ζπγθεθξηκέλνπο άμνλεο όπσο: Κξηηηθόο ζηνραζκόο, πκκεηνρή ζην ζηνραζηηθό δηάινγν,

Υαξαθηεξηζηηθά ζηνραζηηθνύ δηαιόγνπ, Γηεξγαζία παξαηήξεζεο θαη Μεηαζρεκαηηζκόο αξρηθήο

άπνςεο κέζσ ηεο ελζπλαίζζεζεο.

Σα ζηάδηα εθαξκνγήο ηεο κεζόδνπ ηνπ Κόθθνπ είλαη έμη ζπλνιηθά. Αλαπηύζζνληαη αλαιπηηθά

ζην βηβιίν ηνπ Κόθθνπ, ‘Δθπαίδεπζε κέζα από ηηο Σέρλεο’. (2011α, 97-100).

Πξώην ζηάδην: Γηεξεύλεζε ηεο αλάγθεο γηα θξηηηθό ζηνραζκό.

Γεύηεξν ζηάδην: Οη ζπκκεηέρνληεο εθθξάδνπλ ηηο απόςεηο ηνπο.

Σξίην ζηάδην: Πξνζδηνξηζκόο ησλ απόςεσλ πνπ ζα εμεηαζηνύλ.

Σέηαξην ζηάδην: Δπηινγή ησλ έξγσλ ηέρλεο.

Πέκπην ζηάδην: Κξηηηθόο ζηνραζκόο κέζσ ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο.

Έθην ζηάδην: Δπαλαμηνιόγεζε ησλ παξαδνρώλ.

Ενζςναίζθηζη - ειζαγυγή

ύκθσλα κε ην Mezirow (1991, ζην Taylor & Cranton (2013:37)), ηξία είλαη ηα δνκηθά

ραξαθηεξηζηηθά ζηελ ΜΜ: ν θξηηηθόο ζηνραζκόο, ν δηάινγνο θαη ε εκπεηξία. Ωο έλα επηπιένλ

δνκηθό ραξαθηεξηζηηθό ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο, ε ελζπλαίζζεζε αλαθέξεηαη ζηε

βηβιηνγξαθία θαη θαηαγξάθεηαη ε ζεκαζία ηεο, «αλ θαη ζπαλίσο νξίδεηαη ή ζπδεηείηαη ζε κεγάιν

βάζνο», ηδίσο δε ε ζρέζε ηεο κε βαζηθά δνκηθά ζηνηρεία ηνπ Mezirow. Αξθεηνί εξεπλεηέο

αλαθέξνληαη ζε απηήλ, (Gum, Greenhill & Dix, 2011; Stevens-Long, Schapiro & McClintock,

2012; Taylor, 2007, 1997; Willis, 2012), όπσο παξαηίζεληαη ζην Taylor & Cranton (2013:37).

Δπηπξόζζεηα, ζύκθσλα κε ηνπο Taylor & Cranton (2013:35), «ηξία από ηα ζέκαηα πνπ έρνπκε

επηιέμεη εζηηάδνπλ ζηηο θεληξηθέο δνκέο ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο - δνκέο πνπ είλαη πάληνηε

παξνύζεο, αιιά ζπάληα απνδνκνύληαη ή δηεξεπλώληαη ζε βάζνο. Απηέο είλαη ε εκπεηξία, ε

ελζπλαίζζεζε, θαη ε επηζπκία γηα αιιαγή».

ηελά ζπλδεδεκέλνο κε ηελ πεξηνρή ηεο ζρεηηθήο γλώζεο θαη ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο

είλαη ν ζεκαληηθόο ξόινο ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο κάζεζεο, ν ξόινο ησλ ζπλαηζζεκάησλ ζηελ

1ο Πανελλήνιο Συνέδριο για ην Προώθηςη τησ Εκπαιδευτικήσ Καινοτομίασ 3


δηαδηθαζία κηαο πξννπηηθήο κεηαζρεκαηηζκνύ. (Taylor, 2007:188). Παξνκνίσο, ν Mezirow

(2000:11, ζην Taylor, 2007:188) «έρεη δερηεί ηε ζεκαζία ηνπο, δειώλνληαο όηη ε „απνηειεζκαηηθή

ζπκκεηνρή ζηε ζπδήηεζε θαη ζηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε απαηηεί ζπλαηζζεκαηηθή σξηκόηεηα,

επαηζζεηνπνίεζε, ελζπλαίζζεζε θαη έιεγρν».

Η ΜΜ «θαζηζηά αζαθή ηα όξηα κεηαμύ ηνπ δαζθάινπ θαη ηνπ καζεηή θαη ζπγρέεη πεξαηηέξσ

ηνπο ξόινπο θαη ηηο επζύλεο ηνπο ζηελ κεηαζρεκαηηζηηθή ηάμε. Η απάληεζε ζε απηήλ ηελ αλεζπρία

ηόζν γηα ην δάζθαιν θαη καζεηή βξίζθεηαη κέζα από ην θαθό ηεο ελζπλαίζζεζεο, έλα νπζηώδεο

δνκηθό ζηνηρείν ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο πνπ αμίδεη πνιύ κεγαιύηεξεο πξνζνρήο από απηή

πνπ ιακβάλεη». (Taylor & Cranton, 2012:337).

Οπιζμόρ ηηρ ενζςναίζθηζηρ

Ωο έλλνηα, ε ελζπλαίζζεζε (empathy), πξσηνρξεζηκνπνηήζεθε θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1920 από

ηνλ Ακεξηθαλό ςπρνιόγν Δ. Μπ. Σίηζελεξ. Η αγγιηθή ιέμε πξνέξρεηαη «από ηελ αξραία ειιεληθή

„εκπάζεηα‟ (ζύλζεηε ησλ ιέμεσλ ελ, εληόο θαη πάζνο) – γηα λα απνδνζεί ε έλλνηα ηνπ „αηζζάλνκαη

εληόο‟, όξνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε αξρηθά από ζεσξεηηθνύο ηεο αηζζεηηθήο γηα λα πεξηγξάςεη ηελ

ηθαλόηεηα ζύιιεςεο ηεο ππνθεηκεληθήο εκπεηξίαο ελόο άιινπ αηόκνπ». (Goleman (1998:151)

ύκθσλα κε ηνλ Goleman (1998:412) ε ελζπλαίζζεζε έρεη λα θάλεη κε ηελ θαηαλόεζε ησλ

ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ εγλνηώλ ησλ άιισλ θαη ην λα κπνξεί θάπνηνο λα ‘κπεη’ ζηε ζέζε ηνπο.

Δπίζεο, ν ζεβαζκόο ηνπ γεγνλόηνο όηη νη άλζξσπνη ληώζνπλ δηαθνξεηηθά γηα θάπνηα πξάγκαηα.

Δπηπξόζζεηα, ν ίδηνο ηνλίδεη (Goleman, 1998:369), όηη «κηα δσηηθήο ζεκαζίαο θνηλσληθή

δεμηόηεηα είλαη ε ελζπλαίζζεζε, ε θαηαλόεζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ απόςεσλ ησλ άιισλ, ν

ζεβαζκόο ησλ δηαθνξώλ ζηνλ ηξόπν πνπ νη άλζξσπνη αηζζάλνληαη γηα θάπνηα πξάγκαηα. Οη

δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ηίζεληαη ζην επίθεληξν ηεο πξνζνρήο θαη πεξηιακβάλνπλ ηελ εθκάζεζε ηεο

δεμηόηεηαο ηνπ θαινύ αθξναηή θαη ηνπ ηθαλνύ ζηελ ππνβνιή ησλ νξζώλ εξσηήζεσλ. Δπίζεο ηα

παηδηά καζαίλνπλ λα δηαθξίλνπλ αλάκεζα ζε θάηη πνπ ιέεη ή θάλεη θάπνηνο θαη ζηηο δηθέο ηνπο

αληηδξάζεηο θαη θξίζεηο. Γηδάζθνληαη ηε δηεθδηθεηηθή ζηάζε αληί ην ζπκό ή ηελ παζεηηθόηεηα. Καη

βέβαηα δηδάζθνληαη ηελ ηέρλε ηεο ζπλεξγαζίαο, ηεο ιύζεο ησλ δηαθσληώλ θαη ηνπ ζπκβηβαζκνύ».

Παπαδείγμαηα – εθαπμογέρ ηηρ ενζςναίζθηζηρ

ε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε, ζύκθσλα κε ηνλ Goleman (1998:149), «ζε πεξηζζόηεξνπο

από επηά ρηιηάδεο αλζξώπνπο, ζηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ζε δεθανθηώ άιιεο ρώξεο, βξέζεθε όηη

ηα νθέιε πνπ πξνέθππηαλ από ηελ ηθαλόηεηα αληίιεςεο ησλ ζπλαηζζεκάησλ από κε ιεθηηθέο

ελδείμεηο πεξηειάκβαλαλ θαιύηεξε ζπλαηζζεκαηηθή πξνζαξκνγή, πεξηζζόηεξε δεκνηηθόηεηα,

κεγαιύηεξε εμσζηξέθεηα θαη, αο κε θαλεί παξάμελν, πεξηζζόηεξε επαηζζεζία. Σε γεληθέο γξακκέο,

νη γπλαίθεο είλαη θαιύηεξεο από ηνπο άλδξεο ζ‟ απηό ην είδνο ελζπλαίζζεζεο».

ύκθσλα κε ηνλ Γξ. Νηέηβηλη Υάκπνπξγθ, ν νπνίνο πξαγκαηνπνίεζε κεξηθά πξσηνπνξηαθά

πξνγξάκκαηα ζπλαηζζεκαηηθήο εθπαίδεπζεο, (Goleman, 1998:377), «έλα από ηα πην νπζηώδε

νθέιε πνπ κπνξεί λα απνθνκίζεη θαλείο από ην ζρνιείν, είλαη ε ηθαλόηεηα λα ραιηλαγσγεί ηελ

αλππνκνλεζία γηα ηελ αληακνηβή ηνπ, λα είλαη θνηλσληθά ππεύζπλνο κε ηνλ θαηάιιειν ηξόπν, λα

δηαηεξεί ηνλ έιεγρν πάλσ ζηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ θαη λα έρεη κηα αηζηόδνμε άπνςε γηα ηα πξάγκαηα –

κε άιια ιόγηα, λα έρεη ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζύλε».

ύκθσλα κε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζε ν Γησηόπνπινο (2014α), κηα καζήηξηα ηεο Β’

Λπθείνπ δειώλεη: «Κάλνληαο απηή ηελ εξγαζία έλησζα πσο ζα κπνξνύζε λα αηζζάλεηαη ην ζύκα

ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηνπ ξαηζηζκνύ θαη θαηάιαβα όηη πνηέ κνπ δελ ζέισ λα γίλσ ζύκα ή

ζύηεο ζε έλα ηέηνην γεγνλόο». Η καζήηξηα αλαθέξεηαη ζηελ ελζπλαίζζεζε, δειαδή ζηελ

«αλαγλώξηζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ άιισλ […], κηα ηθαλόηεηα πνπ έρεη ηε βάζε ηεο ζηε

ζπλαηζζεκαηηθή απηνεπίγλσζε θαη είλαη ε ζεκειηώδεο αλζξώπηλε δεμηόηεηα». (Goleman, 1998:79

ζην Γησηόπνπινο, 2014β:244-245).

Πλεονεκηήμαηα από ηη σπήζη ηηρ ενζςναίζθηζηρ

ρεηηθά κε ηελ ελζπλαίζζεζε θαη ηα νθέιε από ηε ρξήζε ηεο εληόο ηεο αίζνπζαο δηδαζθαιίαο

νη Taylor & Cranton, (2013:38) παξαηεξνύλ όηη «παξά ηε κεηαθνξά ζην πξνζθήλην ησλ

ζπλαηζζεκάησλ, νη κειεηεηέο έρνπλ παξαβιέςεη ην ξόιν πνπ παίδεη ε ελζπλαίζζεζε ζην λα εκπιέμεη



ηε ζπγθηλεζηαθή θύζε ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο κάζεζεο. Δίλαη ε ελζπλαίζζεζε πνπ: παξέρεη ζηνλ

εθπαηδεπόκελν ηε δπλαηόηεηα λα ηαπηηζηεί κε ηηο πξννπηηθέο ησλ άιισλ, κεηώλεη ηελ πηζαλόηεηα ηεο

πξνθαηάιεςεο, απμάλεη ηηο πηζαλόηεηεο λα ππάξμεη από θνηλνύ θαηαλόεζε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν

ζέκα θαη δηεπθνιύλεη ηνλ θξηηηθό ζηνραζκό κέζα από ην ζπλαηζζεκαηηθό ζζέλνο ησλ παξαδνρώλ.

Δίλαη πηζαλό έλα ζεκαληηθό απνηέιεζκα κηαο πξννπηηθήο κεηαζρεκαηηζκνύ λα πεξηιακβάλεη κία

αύμεζε ηεο ελζπλαίζζεζεο πξνο ηνπο άιινπο (Gravett, 2004: MacLeod, Parkin, Pullon &

Robertson, 2003)».

ύκθσλα κε ηνπο Taylor & Cranton (2012:335-336) «o Willis πεξηγξάθεη πσο ε ινγηθή, ε

θαληαζία, ε δξάζε θαη ε αίζζεζε ή ηα ζπλαηζζήκαηα είλαη αιιειέλδεηα. Απηό επηβεβαηώλεηαη

πεξαηηέξσ από ηελ Kreber ε νπνία γξάθεη όηη ν θξηηηθόο ζηνραζκόο δελ είλαη κόλν κηα ινγηθή

δξαζηεξηόηεηα, αιιά ελέρεη επίζεο δεκηνπξγηθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο ηθαλόηεηεο».

Αποηελέζμαηα κάθε ζηαδίος ηηρ μεθόδος

Αξρηθά ζα παξνπζηαζηνύλ νη ιόγνη γηα ηνπο νπνίνπο επηιέρηεθε ην ζπγθεθξηκέλν δείγκα,

θαζώο θαη ην έξγν ηέρλεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε. Καηόπηλ, γίλεηαη ε παξνπζίαζε ησλ ηκεκάησλ

θαη έπεηηα ν ζρνιηαζκόο γηα θάζε ζηάδην εθαξκνγήο ηεο κεζόδνπ μερσξηζηά.

Η Γ΄ Λπθείνπ σο ε ηειεπηαία ηάμε ηνπ ηππηθνύ εθπαηδεπηηθνύ ζπζηήκαηνο, θαζώο θαη ε ειηθία

ησλ καζεηώλ όπνπ θαηά κέζν όξν είλαη ηα 18 έηε, ζεσξείηαη σο ε πην θαηάιιειε γηα ηελ

εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ. Κη απηό δηόηη πιεζηάδεη ηελ «ελειηθηόηεηα» όπνπ νη απνθάζεηο πνπ

ιακβάλνληαη απαηηνύλ θαη «θξηηηθό ζηνραζκό ζρεηηθά κε ηελ εγθπξόηεηα ησλ παξαδνρώλ ή ησλ

επηρεηξεκάησλ ζηα νπνία απηέο βαζίδνληαη». (Mezirow, 2007:47). Λόγσ όκσο ηνπ βεβαξπκκέλνπ

πξνγξάκκαηόο ηνπο από ηε δηαδηθαζία εηζαγσγήο ηνπο ζηα ηξηηνβάζκηα εθπαηδεπηηθά ηδξύκαηα

ηεο ρώξαο, δελ θαηέζηε δπλαηόλ λα ζπλεξγαζηνύλ. Δθηόο από ηελ άξλεζε ησλ ίδησλ ησλ

καζεηώλ, δελ ζπλαίλεζαλ νύηε νη εθπαηδεπηηθνί πνπ ζα παξνπζίαδαλ ηε κέζνδν, νύηε θαη νη

δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ. Καηά ζπλέπεηα, επηιέρηεθε ε Β’ Λπθείνπ γηα ηελ εθαξκνγή ηεο

κεζόδνπ. Σν έξγν ηέρλεο πνπ επηιέρηεθε (Norman Rockwell - New Kids in the Neighbourhood,

1967) ήηαλ πξντόλ ζπλελλόεζεο κεηαμύ ηνπ ζπγγξαθέα θαη ησλ εθπαηδεπηώλ. Απηό έγηλε γηα

νηθνλνκία ρξόλνπ δηόηη ζύκθσλα κε ηνλ Κόθθν (2011:100) ζην «παξάδεηγκα εθαξκνγήο» ηνπ,

αλαθέξεη όηη «ζηε δηάξθεηα ηεο 6εο

ζπλάληεζεο, παξαθάιεζα ηνπο θνηηεηέο λα απαληήζνπλ γξαπηά

ζηελ εξώηεζε…», ελώ βξίζθεηαη αθόκε ζην 2ν ζηάδην. ηε ζρνιηθή πξαγκαηηθόηεηα δελ ππάξρεη

ηόζνο δηαζέζηκνο ρξόλνο γηα λα πινπνηεζεί ε κέζνδνο.

Δπηπξόζζεηα, «ν εθπαηδεπηήο ζα πξέπεη πξώηα λα αληρλεύζεη αλ ππάξρεη θάπνην

απνπξνζαλαηνιηζηηθό δίιεκκα» (Κόθθνο, 2011:87) κεηαμύ ησλ καζεηώλ. Καηά ηε ζπδήηεζε

πξνέθπςε ην ζέκα ηνπ ξαηζηζκνύ σο ζέκα πνπ πξέπεη λα ηύρεη πεξαηηέξσ επεμεξγαζίαο.

ην εηθαζηηθό έξγν πνπ επηιέρηεθε από ηνλ εθπαηδεπηηθό, έρεη γίλεη πξνεηνηκαζία θαζώο «ζηελ

αξρή κηαο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο δπζθνιεύνληαη – γηαηί δελ έρνπλ κάζεη λα ην θάλνπλ - λα

αλαγλσξίζνπλ σο αλάγθε ηνπο, ηε ζε βάζνο θξηηηθή δηεξεύλεζε ηνπ εμεηαδόκελνπ δεηήκαηνο».

Άιισζηε ηα πξνηεηλόκελα εηθαζηηθά έξγα ησλ καζεηώλ κπνξνύλ λα ηύρνπλ επεμεξγαζίαο ζε

επόκελν κάζεκα / καζήκαηα. (Mezirow, 1997: 8). ύκθσλα κε ηνλ Κόθθν (2011α:83), «κε ηε

ζύλζεζε ησλ απόςεσλ ησλ ζπκκεηερόλησλ, ην ππό κειέηε ζέκα πξνζεγγίδεηαη νιηζηηθά κε ηνπο

ίδηνπο λα αλαζπγθξνηνύλ ηηο αληηιήςεηο ηνπο γηα ην εμεηαδόκελν δήηεκα».

Παποςζίαζη ζςμμεηεσόνηυν ημημάηυν

1ν Σκήκα. Β΄ Λπθείνπ ΔΠΑΛ. Δηδηθόηεηα: Πιεξνθνξηθήο. Τπεύζπλε Δθπαηδεπηηθόο: Μπαξηηάθε

Μαξία, ΠΔ 19. Απνηειείηαη από 11 καζεηέο ειηθίαο 16 – 17 εηώλ.

Άλδξεο: 7

Γπλαίθεο: 4

2ν Σκήκα. Β΄ Λπθείνπ ΓΔΛ. Τπεύζπλνο Δθπαηδεπηηθόο: ηαπξόπνπινο Πέηξνο, ΠΔ 19.

Απνηειείηαη από 13 καζεηέο ειηθίαο 16 – 17 εηώλ.

Άλδξεο: 4

Γπλαίθεο: 9



Ππώηο ζηάδιο: διεπεύνηζη ηηρ ανάγκηρ για κπιηικό ζηοσαζμό

Απνηειέζκαηα ζπγθξίζεσλ 1νπ ζηαδίνπ ηεο κεζόδνπ. Γηεξεύλεζε ηεο αλάγθεο γηα Κξηηηθό

ηνραζκό.

Θέκαηα πνπ απαζρνινύλ ηνπο καζεηέο: νηθνλνκία, πνιηηηθή, bullying, ξαηζηζκόο, αλεξγία,

θαζηζκόο, νηθνλνκηθή θξίζε, ςπραγσγία, έιιεηςε ειεύζεξνπ ρξόλνπ.

Δπηινγή ζέκαηνο: Ο ξαηζηζκόο.

Σερληθή πξνζέγγηζεο: Καηαηγηζκόο ηδεώλ.

Καηά ην 1ν ζηάδην νη καζεηέο ζην ΔΠΑΛ αλέθεξαλ ην ξαηζηζκό σο θνηλσληθό πξόβιεκα,

ηέηαξην ζηε ζεηξά. Οη καζεηέο ζην ΓΔΛ ηνλ αλέθεξαλ σο πξώην.

Δεύηεπο ζηάδιο: οι ζςμμεηέσονηερ εκθπάζοςν ηιρ απότειρ ηοςρ

Καηά ην 2ν ζηάδην νη καζεηέο θαηαζέηνπλ ηηο απόςεηο ηνπο ζρεηηθά κε θνηλσληθά ζέκαηα πνπ

ηνπο απαζρνινύλ, ζύκθσλα κε ηηο πξνζσπηθέο ηνπο εκπεηξίεο θαη ηα αηνκηθά ηνπο βηώκαηα. Ο

ξαηζηζκόο είλαη έλα από ηα ζέκαηα πνπ ηνπο ελδηαθέξεη γηα πεξαηηέξσ επεμεξγαζία.

Σερληθή πξνζέγγηζεο: Καηαηγηζκόο ηδεώλ, ζπδήηεζε, εξγαζία ζε νκάδεο.

Τπίηο ζηάδιο: πποζδιοπιζμόρ ηυν απότευν πος θα εξεηαζηούν

Καηά ην 3ν ζηάδην νη καζεηέο έρνληαο δνπιέςεη ζε νκάδεο, θαηαγξάθνπλ ηα θξηηηθά

εξσηήκαηα πνπ ηνπο απαζρνινύλ ζε ζρέζε κε ην ξαηζηζκό. ην ηκήκα ηνπ ΔΠΑΛ, ην εξώηεκα

πνπ απαζρόιεζε πην πνιύ ηνπο καζεηέο είλαη ην 1ν «Γηαηί ππάξρεη βία ζηα ζρνιεία;», θάηη πνπ δελ

θαίλεηαη σο εξώηεζε ζην ηκήκα ηνπ ΓΔΛ. Δπίζεο, ηα εξσηήκαηα «2. Γηαηί θάλνπκε πξάγκαηα

πνπ δελ ζέινπκε λα θάλνπλ ζε εκάο;», «3. Γηαηί λα ππάξρεη ξαηζηζκόο;» θαη «4. Γηαηί ε θνηλσλία

δελ θάλεη θάηη γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηνπ ξαηζηζκνύ;» ηνπ ΔΠΑΛ είλαη ηα ίδηα θαηά ζεηξά κε ηα

εξσηήκαηα 1, 2 θαη 3 ηνπ ΓΔΛ, ελώ ην ηκήκα ηνπ ΓΔΛ θαηαγξάθεη θαη έλα ηέηαξην εξώηεκα

«Γηαηί πάκε θόληξα ζηελ ηζηνξία καο;» πνπ δελ έρεη αλαθεξζεί ζην ηκήκα ηνπ ΔΠΑΛ. Αθόκε, ην

δεύηεξν θξηηηθό εξώηεκα ηνπ ΔΠΑΛ, ην νπνίν είλαη ηαπηόζεκν κε ην πξώην θξηηηθό εξώηεκα ηνπ

ΓΔΛ «Γηαηί ν ζύηεο δελ κπαίλεη ζηε ζέζε ηνπ ζύκαηνο;», πεξηιακβάλεη ηελ έλλνηα ηεο

ελζπλαίζζεζεο (empathy). ε απηό ην ζηάδην παξαηεξείηαη δπζθνιία ζρεηηθά κε ην ηη είλαη έλα

θξηηηθό εξώηεκα θαζώο θαη ζην πώο λα ην δηαηππώζνπλ ζσζηά. Σερληθή πξνζέγγηζεο: πδήηεζε,

εξγαζία ζε νκάδεο.

Τέηαπηο ζηάδιο: επιλογή ηυν έπγυν ηέσνηρ

ην 4ν ζηάδην νη καζεηέο θαη επέιεμαλ ηόζν απζεληηθά έξγα ηέρλεο όζν θαη εκπνξηθά. Σν

ηκήκα ηνπ ΔΠΑΛ επέιεμε σο ηαηλία «Σν θπλήγη ηεο Δπηπρίαο» θαη ηξαγνύδηα από ην ζπγθξόηεκα

«12νο

Πίζεθνο» θαη ην «Ραςσδόο». Σν ηκήκα ηνπ ΓΔΛ επέιεμε σο ηαηλίεο «Σν θιεηδί ηεο άξα»,

«Η ιίζηα ηνπ ίληιεξ», «15 ρξόληα ζθιάβνο» θαη «Ο πηαλίζηαο». Από ηελ θαηεγνξία Υνξόο,

επέιεμαλ ηελ «Λίκλε ησλ θύθλσλ», από ηξαγνύδηα ην «Imagine – John Lenon», από Θέαηξν, ην

«κύξλε κνπ αγαπεκέλε» θαη από βηβιία-πνίεζε, επέιεμαλ ηα «Αλ ζέιεηο λα ιέγεζαη λα ιέγεζαη

άλζξσπνο», «Η θαιύβα ηνπ κπαξκπα-Θσκά», «Σν αζρεκόπαπν πνπ έγηλε θύθλνο» θαη ην «Με κε

θσλάδεηο μέλν». εκεησηένλ όηη, θνηλά έξγα κεηαμύ ησλ δύν ηκεκάησλ ήηαλ ε ηαηλία «American

History X» θαη ην βηβιίν «Σν εκεξνιόγην ηεο Άλλαο Φξαλθ».

Πέμπηο ζηάδιο: κπιηικόρ ζηοσαζμόρ μέζυ ηηρ αιζθηηικήρ εμπειπίαρ

Παξαηεξείηαη θξηηηθόο ζηνραζκόο θαηά ην 5ν ζηάδην κε ρξήζε ηεο «δηεξγαζίαο» ηνπ Perkins

(1994). Η δηεξγαζία απηή – όλνκα πνπ ην δίλεη ν Κόθθνο (2011:46) - ρσξίδεηαη ζε ηέζζεξηο

θάζεηο. ύκθσλα κε απηέο (Μέγα, 2011:46-47) έρνπκε:

Πξώηε θάζε: Υξόλνο γηα παξαηήξεζε, όπνπ εδώ ν παξαηεξεηήο αθηεξώλεη ρξόλν ζην έξγν,

πξνθεηκέλνπ, κέζσ ησλ εκπεηξηώλ ηνπ, «λα ζπληνληζηεί θαιύηεξα κε απηό πνπ παξαηεξεί θαη όρη λα

πξνβεί ζε πξόρεηξεο εθηηκήζεηο» (Perkins, 1994:42-46 ζην Μέγα, 2011α:46)

Γεύηεξε θάζε: Αλνηθηή θαη πεξηπεηεηώδεο παξαηήξεζε, όπνπ εδώ ελεξγνπνηείηαη ε αλνηθηή

θαη δεκηνπξγηθή ζθέςε γηα θαιύηεξε θαη επξύηεξε παξαηήξεζε.



Σξίηε θάζε: Ξεθάζαξε, αλαιπηηθή θαη εηο βάζνο παξαηήξεζε, όπνπ ε ζθέςε κεηαηξέπεηαη ζε

αλαιπηηθή-ζηνραζηηθή. Πξόθεηηαη γηα έλαλ πην δηεηζδπηηθό ηξόπν λα εγθύςνπκε ζηα πξάγκαηα,

πνπ ελεξγνπνηεί ε ζηνραζηηθή καο δηάζεζε. (ό.π.: 67-68).

Σέηαξηε θάζε: Αλαζθόπεζε ηεο δηεξγαζίαο, όπνπ εδώ απαηηνύληαη δηαλνεηηθέο δεμηόηεηεο

όπσο ε ζύλζεζε θαη ε νιηζηηθή αληίιεςε. Οπζηαζηηθά ν παξαηεξεηήο μαλαβιέπεη ην έξγν ζηελ

νιόηεηά ηνπ θαη μαλαδεί ηελ εκπεηξία πνπ ηνπ πξνζθέξεη απηό. (ό.π.: 73-74).

Καηά ηελ νινθιήξσζε ησλ ηεζζάξσλ θάζεσλ ηνπ Perkins (1994) θαη κεηά ην 5ν ζηάδην,

θαηαγξάθεθαλ νη απόςεηο ησλ καζεηώλ θαη γξαπηά θαη πξνθνξηθά. ύκθσλα κε έλα καζεηή

«αλαδεηθλύνληαη αηζζήκαηα αλσηεξόηεηαο από ηα ιεπθά παηδηά» ελώ εάλ «βάινπκε ηνλ εαπηό καο

ζηε ζέζε ησλ παηδηώλ κηα θνξά, δελ ζα καο άξεζε θαζόινπ», ζύκθσλα κε κηα άιιε καζήηξηα.

Έλαο αθόκε καζεηήο πξνζζέηεη όηη «ν ξαηζηζκόο ζα ζπλερίζεη λα ππάξρεη αθνύ ην κίζνο θαη ε

έρζξα είλαη αλαπόζπαζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πνιηηείαο».

Οη παξαηεξήζεηο ησλ καζεηώλ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ έθθξαζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηνπο θαη

ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν βίσζαλ απηή ηε δηαδηθαζία. Μέζσ ηεο ελζπλαίζζεζεο από ηελ πιεπξά

ησλ ζπκάησλ, ζπγθινλίζηεθαλ από αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα ιόγσ ριεπαζκνύ, πξνζβνιήο θαη

ηειηθά απόξξηςεο.

Έκηο ζηάδιο: επαναξιολόγηζη ηυν παπαδοσών

Από ηνπο 24 ζπλνιηθά καζεηέο, νη 19 δήισζαλ όηη «ζπγθεθξηκέλα κέξε – ζεκεία ηνπ πίλαθα ηα

ζπγθιόληζαλ θαη ηα έθαλαλ λα ζθεθηνύλ ελαιιαθηηθά ή θαη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξόπν ζθέςεο ηνπο».

ην ηκήκα ηνπ ΓΔΛ, έλαο καζεηήο δελ απάληεζε. ε απηό ην ζηάδην, νη καζεηέο εθθξάζηεθαλ

γξαπηά ζρεηηθά κε ην αλ παξαηήξεζαλ θάπνηεο αιιαγέο ηηο απόςεηο ηνπο, ζε ζρέζε κε απηά πνπ

είραλ πεη ή γξάςεη ζην 2ν ζηάδην. Έγηλε ζύλζεζε ησλ απόςεσλ ηνπο, ελώ αξθεηνί από απηνύο

εθθξάζηεθαλ θαη πξνθνξηθά ζηελ νινκέιεηα. Οη καζεηέο δήισζαλ πξνθνξηθά όηη απηή ε

κέζνδνο ήηαλ θάηη ην δηαθνξεηηθό γηα απηνύο. Κάπνηνη ελζνπζηάζηεθαλ, θάπνηνη άιινη είπαλ όηη

ηνπο άξεζε απηή ε ελαιιαθηηθή πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο. Καλέλαο δελ δήισζε γξαπηά ή

πξνθνξηθά, από ηνπο 24 ζπκκεηέρνληεο, όηη δελ ηνπο άξεζε γεληθά σο δηαδηθαζία ή όηη δελ ηνπο

άξεζαλ θάπνηα ζπγθεθξηκέλα ζηάδηα ηεο εθαξκνγήο.

Αποηελέζμαηα επυηημαηολογίος κλειζηού ηύπος

Σν εξσηεκαηνιόγην απνηειείηαη από 31 εξσηήζεηο θιεηζηνύ ηύπνπ θαη βαζίδεηαη ζην Empathy

Quotient (EQ) Test (Lawrence, θ.ά., 2004) θαηά ην νπνίν γίλεηαη αηνκηθή εθηίκεζε ηεο

ελζπλαίζζεζεο ηνπ θάζε ζπκκεηέρνληα. ηηο 31 εξσηήζεηο πνπ επηιέρζεθαλ, ππήξραλ θαη 6

εξσηήζεηο πιήξσζεο. «Σπκπεξηιήθζεθαλ γηα λα απνζπάζνπλ ηελ πξνζνρή ηνπ ζπκκεηέρνληα από

κηα ζπλερή θαη έληνλε εζηίαζε ζηελ ελζπλαίζζεζε. Δπηρεηξήζεθε αθόκε, κηα πξνζπάζεηα λα

δηαρσξηζηνύλ νη εξσηήζεηο ζε ζπλαηζζεκαηηθή θαη γλσζηηθή θαηεγνξία αιιά εγθαηαιείθζεθε,

επεηδή ζηηο πεξηζζόηεξεο πεξηπηώζεηο ηεο ελζπλαίζζεζεο, νη ζπλαηζζεκαηηθέο θαη γλσζηηθέο

ζπληζηώζεο ζπλππάξρνπλ θαη δελ είλαη δπλαηόο ν δηαρσξηζκόο ηνπο» (Baron-Cohen &

Wheelwright, 2004). Οη απαληήζεηο δόζεθαλ ζε κηα ηεηξάβαζκε θιίκαθα από «πκθσλώ

απόιπηα» έσο «Γηαθσλώ απόιπηα». Πεξίπνπ ην 20% ησλ εξσηήζεσλ είλαη αληεζηξακκέλεο,

δειαδή είηε μεθηλνύλ κε ην «Γελ», είηε εκπεξηέρνπλ ηελ άξλεζε κέζα ζηελ πξόηαζε. Οη

ζπκκεηέρνληεο έιαβαλ 0 βαζκνύο γηα θάζε απάληεζε πνπ δελ πεξηείρε θαζόινπ ηελ

ελζπλαίζζεζε, ελώ έιαβαλ 1 ή 2 βαζκνύο γηα θάζε απάληεζε πνπ πεξηείρε ελζπλαίζζεζε

αλάινγα κε ηελ απάληεζε πνπ έδηλαλ, δειαδή «πκθσλώ» ή «πκθσλώ Απόιπηα» αληίζηνηρα.

Οη καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ από ην ΔΠΑΛ ήηαλ ζπλνιηθά 11, επηά αγόξηα θαη 4 θνξίηζηα. Οη

καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ από ην ΓΔΛ ήηαλ ζπλνιηθά 13, ηέζζεξα αγόξηα θαη 9 θνξίηζηα. Σν

ζύλνιν ησλ καζεηώλ θαη ησλ δύν ηκεκάησλ αλέξρεηαη ζηα 24 άηνκα.

Από ηηο 31 ζπλνιηθά εξσηήζεηο – πεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εξσηήζεσλ πιήξσζεο – ε ζπλνιηθή

κέγηζηε βαζκνινγία θηάλεη ηνπο 50 βαζκνύο ή αιιηώο πνζνζηό 100%.

Σν πςειόηεξν πνζνζηό ζηελ ελζπλαίζζεζε θαηέρεη κηα καζήηξηα από ην ΓΔΛ (78%), ελώ δύν

θνξίηζηα – έλα από ην ΔΠΑΛ θαη έλα από ην ΓΔΛ, θαηέρνπλ ηα ρακειόηεξα πνζνζηά, 26% θαη

28% αληίζηνηρα. Από ηα πην πάλσ απνηειέζκαηα πξνθύπηεη όηη νη καζεηέο ηνπ ΓΔΛ έρνπλ

πςειόηεξε επίδνζε ζην δείθηε ηεο ελζπλαίζζεζεο, ηνπιάρηζηνλ θαηά ηε ζπγθεθξηκέλε εκέξα



όπνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ε κέηξεζε θαη γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα πνπ κειεηήζεθε. πλνιηθά 9

θνξίηζηα βξίζθνληαη πάλσ από ην 50%, ελώ ζηα αγόξηα αληίζηνηρα ν αξηζκόο είλαη 3.

Δπίζεο, απνδεηθλύεηαη όηη ηα θνξίηζηα βηώλνπλ ηελ ελζπλαίζζεζε πην έληνλα από ηα αγόξηα,

αθνύ «πέηπραλ ζεκαληηθά κεγαιύηεξα πνζνζηά από ηα αγόξηα» Baron-Cohen & Wheelwright,

2004:163).

Παξαηεξείηαη όηη νη καζεηέο ζηελ εξώηεζε 13 «Δάλ πσ θάηη πνπ θάπνηνο άιινο πξνζβάιιεηαη

από απηό, πηζηεύσ πσο απηό είλαη δηθό ηνπ/ηεο πξόβιεκα, όρη δηθό κνπ» έρνπλ ηελ ίδηα άπνςε κε

Μ.Ο. 1,27 θαη 1,31 γηα ηα ηκήκαηα ηνπ ΔΠΑΛ θαη ηνπ ΓΔΛ αληίζηνηρα, όπνπ ην 1 ηζνδπλακεί κε

ην «Γηαθσλώ» ελώ ην 2 ηζνδπλακεί κε ην «Γηαθσλώ απόιπηα». Παξνκνίσο θαη ζηελ εξώηεζε 30,

«Τείλσ λα ηαπηίδνκαη (θαη) ζπλαηζζεκαηηθά κε ην πξόβιεκα θάπνηνπ θίινπ κνπ» ν Μ.Ο. είλαη 1,18

θαη 1,15 γηα ηα ηκήκαηα ηνπ ΔΠΑΛ θαη ηνπ ΓΔΛ αληίζηνηρα, όπνπ ην 1 ηζνδπλακεί κε ην

«πκθσλώ» ελώ ην 2 ηζνδπλακεί κε ην «πκθσλώ απόιπηα». ύκθσλα κε ηελ εξώηεζε 30

θιεηζηνύ ηύπνπ, ην 58,5% ησλ καζεηώλ θαη ησλ δύν ηάμεσλ ηείλεη λα ηαπηίδεηαη (θαη)

ζπλαηζζεκαηηθή κε ην πξόβιεκα θάπνηνπ θίινπ ηνπ.

Απανηήζειρ πος δόθηκαν από ηοςρ μαθηηέρ ηυν δύο ημημάηυν καηά θθίνοςζα

ηαξινόμηζη μέζος όπος

Πξόθεηηαη γηα καζεηέο θαη ησλ δύν ηκεκάησλ ζηνπο νπνίνπο «αξέζεη λα ελδηαθέξνληαη γηα ηνπο

άιινπο αλζξώπνπο» (εξώηεζε 1, ηκήκα ΓΔΛ) ζε πνζνζηό 84,5% θαη 68% (Σκήκα ΔΠΑΛ)

αληίζηνηρα. Αθόκε, ζεσξνύλ όηη ην λα θάλνπλ «θηιίεο θαη ζρέζεηο» (εξώηεζε 4, ηκήκα ΓΔΛ) είλαη

πνιύ εύθνιν ζε πνζνζηό 81%, ην «λα βιέπνπλ αλζξώπνπο λα θιαίλε» είλαη θάηη πνπ ηνπο

αλαζηαηώλεη ζε πνζνζηό 81% (εξώηεζε 16, ηκήκα ΓΔΛ), «αλαζηαηώλνληαη κε ην λα βιέπνπλ

θάπνην δών λα ππνθέξεη» ζε πνζνζηό 81% (εξώηεζε 20, ηκήκα ΓΔΛ) θαη ηέινο «κπνξνύλ λα

ληώζνπλ πόηε είλαη ελνριεηηθνί αθόκα θαη όηαλ νη άιινη άλζξσπνη δελ ηνπο ην ιέλε» ζε πνζνζηό

72,5% (εξώηεζε 24, ηκήκα ΔΠΑΛ).ύκθσλα κε ηα πην πάλσ ζηνηρεία, νη απαληήζεηο πνπ

ζπγθέληξσζαλ πςεινύο κέζνπο όξνπο (Μ.Ο.), δειαδή πνπ έηεηλαλ ζηελ «απόιπηε ζπκθσλία» ή

ζηελ «απόιπηε δηαθσλία», όπνπ νη απαληήζεηο ήηαλ πάλσ από ην 1,5 θαη κηθξόηεξεο ή ίζεο ηνπ 2,

ήηαλ ζπλνιηθά 7. ηηο εξσηήζεηο 1, 20, 12, 31 θαη 24 ηείλνπλ λα «πκθσλνύλ απνιύησο», ελώ

ζηηο εξσηήζεηο 4 θαη 16 ηείλνπλ λα «Γηαθσλνύλ απνιύησο». Δπηπξόζζεηα, ε εξώηεζε κε αξηζκό 1

έρεη ην δεύηεξν κεγαιύηεξν Μ.Ο. γηα ην ηκήκα ηνπ ΔΠΑΛ, ελώ ε εξώηεζε 24 ζπγθεληξώλεη ην

κεγαιύηεξν Μ.Ο. γηα ην ίδην ηκήκα.

Αποηελέζμαηα επυηημαηολογίος ανοικηού ηύπος

ην ηέινο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θιεηζηνύ ηύπνπ, πξνζηέζεθαλ ηέζζεξηο εξσηήζεηο αλνηθηνύ

ηύπνπ, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε ελζπλαίζζεζε ησλ καζεηώλ θαη λα ζπγθξηζεί ηόζν κε ην

θύιν ηνπο, όζν θαη κε ηηο απαληήζεηο πνπ έδσζαλ ζηηο εξσηήζεηο θιεηζηνύ ηύπνπ.

ηελ πξώηε εξώηεζε αλνηθηνύ ηύπνπ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ «Έρνληαο παξαηεξήζεη ηνλ πίλαθα,

ηη ζπλαηζζήκαηα κνπ δεκηνπξγεί;» δεθαηέζζεξα από ηα εηθνζηηέζζεξα παηδηά ή αιιηώο πνζνζηό

58,33% αηζζάλνληαη θόβν, ιύπε, ζηελνρώξηα, ζπκό θαη αδηθία.

ηε δεύηεξε εξώηεζε αλνηθηνύ ηύπνπ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ «Πσο ζα αηζζαλόκνπλ εάλ ήκνπλ

έλα από ηα ιεπθά παηδηά», νη 7 καζεηέο ή αιιηώο πνζνζηό 29,17% απάληεζε κε αξλεηηθά

ζπλαηζζήκαηα όζνλ αθνξά ζην ιεπθό αγόξη π.ρ. νξγή, έρζξα, αληηπαιόηεηα. Έλαο καζεηήο

(πνζνζηό 4,17%) απάληεζε όηη ζα έλησζε δύλακε θαη θπξηαξρία. Πέληε καζεηέο απάληεζαλ

(πνζνζηό 25%) επίζεο κε αλαθνξά ζε αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα όζνλ αθνξά ζην ιεπθό θνξίηζη,

π.ρ. ιύπε, κεηνλεθηηθά, απέρζεηα, θόβν, αληηπάζεηα. Ακήραλα, απαίζηα ή άζρεκα ζα αηζζάλνληαλ

νη 18 καζεηέο (πνζνζηό 75%), αλεμαξηήησο θύινπ ησλ ιεπθώλ παηδηώλ.

ηελ ηξίηε εξώηεζε αλνηθηνύ ηύπνπ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ «Πσο ζα αηζζαλόκνπλ εάλ ήκνπλ

έλα από ηα καύξα παηδηά», νη 8 καζεηέο ή αιιηώο πνζνζηό 33,33% απάληεζε κε αξλεηηθά

ζπλαηζζήκαηα όζνλ αθνξά ζην καύξν θνξίηζη π.ρ. μέλε, δηαθνξεηηθή, αλεπηζύκεηε,

απξνζηάηεπηε. Δπηά καζεηέο απάληεζαλ (πνζνζηό 29,17%) επίζεο κε αλαθνξά ζε αξλεηηθά

ζπλαηζζήκαηα όζνλ αθνξά ζην καύξν αγόξη, π.ρ. θαησηεξόηεηα, άζρεκα, πεξηέξγεηα, θόβν,

κεηνλεθηηθά.



ρεηηθά κε ηελ ηέηαξηε εξώηεζε αλνηθηνύ ηύπνπ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ «Πνην κέξνο – ζεκείν

ηνπ έξγνπ κε ζπγθιόληζε; / Με έθαλε λα ζθεθηώ ελαιιαθηηθά, λα αιιάμσ ηνλ ηξόπν ζθέςεο κνπ»,

νθηώ καζεηέο εθθξάδνπλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο πνπ απνξξένπλ από ηελ παξνπζίαζε ηνπ πίλαθα

θαη ζπγθεθξηκέλα ηελ απνξία θαη ηελ απέρζεηα ησλ ιεπθώλ παηδηώλ πξνο ηα καύξα, ελώ από ηελ

πιεπξά ησλ καύξσλ παηδηώλ δηαθαίλεηαη ε ζηελαρώξηα, ν θόβνο θαη ε άβνιε ζηάζε ηνπο.

Δπηπξόζζεηα, επηά παηδηά δήισζαλ όηη ε γξακκή κπξνζηά από ηα καύξα παηδηά ηα ζπγθιόληζε

θαη ζπγθεθξηκέλα ην γεγνλόο όηη αλ θαη «ηα δύν καπξάθηα ήηαλ ηνπνζεηεκέλα πίζσ από ηε γξακκή,

ηα ιεπθά παηδηά ηελ είραλ μεπεξάζεη».

Απανηήζειρ εκπαιδεςηικών ζσεηικά με ηη μέθοδο

Πίνακαρ 1: Απανηήζειρ εκπαιδεςηικών.

Δξσηήζεηο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνύο Απαληήζεηο

1. Πνηεο είλαη νη επθνιίεο ή νη

δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα

ζπλάληεζαλ νη καζεηέο, θαηά ηελ

εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ;

Οη καζεηέο ζπλάληεζαλ έλα ζέκα δνπιεκέλν ζε πνιιέο εξγαζίεο

θαη καζήκαηα, θάηη πνπ θάλεθε όηη ηνπο δηεπθόιπλε ηόζν ζην λα

αλαπηύμνπλ ηελ άπνςε ηνπο γηα ηνλ ξαηζηζκό όζν θαη ζηελ αλεύξεζε

έξγσλ ηέρλεο. Γπζθνιία ελδερνκέλσο λα ππάξρεη κε ηελ ύπαξμε

εμσηεξηθνύ παξαηεξεηή, ιόγσ αηζζεκάησλ ληξνπήο θαη ακεραλίαο

όζνλ αθνξά ηελ έθθξαζε ησλ ζθέςεώλ ηνπο.

2. Πνηα είλαη ε αληαπόθξηζε ησλ

καζεηώλ θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο

κεζόδνπ, όζνλ αθνξά ζην δέζηκν

ηεο νκάδαο θαη ζηελ ίζε ζπκκεηνρή

όισλ ησλ καζεηώλ;

Όινη νη καζεηέο θάλεθε λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ κέζνδν, αθνύ ηνπο

ελζνπζίαζε ην γεγνλόο όηη ήηαλ κηα πξσηόγλσξε εκπεηξία γηα απηνύο.

Η κέζνδνο έδσζε ηελ επθαηξία αθόκα θαη ζε αδύλακνπο καζεηέο λα

ζπκκεηέρνπλ θαη λα δίλνπλ ην ζηίγκα ηνπο ηόζν ζηελ επεμεξγαζία ηνπ

έξγνπ ηέρλεο, όζν θαη ζηελ ζπδήηεζε γηα ην θξηηηθό εξώηεκα. Οη

νκάδεο δέζεθαλ κεηαμύ ηνπο θαη ζην ηέινο απέθηεζαλ αθόκε πην

ελεξγή ζπκκεηνρή.

3. Πνην είλαη ην όθεινο γηα ηνπο

καζεηέο, από ηελ εθαξκνγή ηεο

ελζπλαίζζεζεο ζηε κέζνδν

δηδαζθαιίαο ηνπ Α. Κόθθνπ;

Σν όθεινο επηθεληξώλεηαη ζηελ όμπλζε ηεο δεκηνπξγηθήο θαη

θξηηηθήο ζθέςεο. Οη καζεηέο ελζνπζηάζηεθαλ κε ηελ κέζνδν

δηδαζθαιίαο θαη θάλεθε λα πξνζπαζνύλ λα κπνπλ ζηε ζέζε ησλ

εξώσλ ηνπ πίλαθα. Η παξαηήξεζε ηνπ πίλαθα έδεημε λα ηνπο

ζπλεπαίξλεη θαη ηνπο θάλεθε ιίγνο ν ρξόλνο ηεο εθαξκνγήο ηεο

κεζόδνπ.

4. Θεσξείηε όηη κέζσ ηεο κεζόδνπ

απηήο, ζπκκεηείραλ θαη παηδηά πνπ

ζπλήζσο είλαη αδηάθνξα;

Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ παξαπάλσ απάληεζε, όια ηα παηδηά

ζπκκεηείραλ ζηελ παξαηήξεζε ηνπ έξγνπ ηέρλεο. Οη αδύλακνη καζεηέο

ηεο ηάμεο πξνζπάζεζαλ θαη ζπκκεηείραλ ζηελ δηαδηθαζία ηεο

παξαηήξεζεο ηνπ πίλαθα, αιιά θαη ζηελ ζπδήηεζε γηα ηνλ ξαηζηζκό.

Σςμπεπάζμαηα

Από ηελ έξεπλα πνπ αθνξά ζην εξσηεκαηνιόγην θιεηζηνύ ηύπνπ, θαίλεηαη όηη

«επαλαιακβάλεηαη ε γπλαηθεία αλσηεξόηεηα ζηελ EQ» (Baron-Cohen et al., 2003 ζην Lawrence,

θ.ά., 2004:912) θαζόζνλ, ηα θνξίηζηα πνπ βηώλνπλ ηελ ελζπλαίζζεζε ζε πνζνζηό πάλσ από 50%

είλαη πην πνιιά (9) ζε ζρέζε κε ηα αγόξηα (3). Σν άζξνηζκα ηνπ πιήζνπο θαη ησλ δύν ηκεκάησλ

είλαη 24 καζεηέο, εθ ησλ νπνίσλ ηα 11 είλαη αγόξηα θαη ηα 13 θνξίηζηα. Από ην 6ν ζηάδην

εθαξκνγήο ηεο κεζόδνπ ηνπ Κόθθνπ, θαίλεηαη όηη ην 79,2% ησλ καζεηώλ δήισζε όηη

«ζπγθεθξηκέλα κέξε – ζεκεία ηνπ πίλαθα ηα ζπγθιόληζαλ θαη ηα έθαλαλ λα ζθεθηνύλ ελαιιαθηηθά ή

θαη λα αιιάμνπλ ηνλ ηξόπν ζθέςεο ηνπο». Μία καζήηξηα από ην ΔΠΑΛ δειώλεη ζρεηηθά κε ην

ξαηζηζκό: «γίλνκαη αληηδξαζηηθή θαη επηζεηηθή, ληώζσ άζρεκα όηαλ αθνύσ ηε ιέμε ξαηζηζκόο γηαηί

αλ θαη Διιελίδα βιέπσ λα ππάξρεη ξαηζηζκόο ζε κεγάιν πνζνζηό ζην ζρνιείν κνπ» ελώ κηα

καζήηξηα από ην ΓΔΛ δειώλεη: «αληηθξίδσ θαζεκεξηλά εθξήμεηο βίαο ιεθηηθήο θαη ζσκαηηθήο,

κόλν θαη κόλν επεηδή έρνπλ έλα δηαθνξεηηθό γλώξηζκα, άιιε ζξεζθεία, εζληθόηεηα, είλαη πην

εύζσκνη θιπ.». Μία αθόκε καζήηξηα από ην ΓΔΛ δειώλεη όηη «ν ξαηζηζηήο άλζξσπνο έρεη ζηελό

κπαιό θαη πξνζπαζεί λα ακπλζεί πξνβάιινληαο ηηο αδπλακίεο ησλ άιισλ».

Οη εθπαηδεπηηθνί δήισζαλ όηη σο κέζνδνο νμύλεη ηε δεκηνπξγηθή θαη θξηηηθή ζθέςε, ελώ

βνεζάεη θαη ηνπο αδύλακνπο καζεηέο – ζε όηη αθνξά ζηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ ηάμε - λα



ζπκκεηέρνπλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Αθόκε, βνεζάεη ηηο νκάδεο λα δεζνύλ κεηαμύ ηνπο

θαη ζην ηέινο λα απνθηήζνπλ αθόκε πην ελεξγή ζπκκεηνρή.

Η παξνύζα εξγαζία θαηέδεημε όηη ε κέζνδνο «κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κέζσ ηεο αηζζεηηθήο

εκπεηξίαο» ηνπ Α. Κόθθνπ, κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζηνπο καζεηέο, θαζώο εληζρύεη ηελ θξηηηθή

ζθέςε ηνπο, ελώ παξάιιεια κε ηε ρξήζε ηεο ελζπλαίζζεζεο νη καζεηέο κπνξνύλ λα

θαηαλνήζνπλ θαιύηεξα θαη λα ελζηεξληζηνύλ ην δηδαζθόκελν γλσζηηθό αληηθείκελν. Πξόθεηηαη

γηα κηα κέζνδν ηδηαίηεξα ελεξγεηηθή θαη ζπκκεηνρηθή, ε νπνία αθελόο εληζρύεη γλσζηηθά ηνπο

καζεηέο θαη αθεηέξνπ ελδπλακώλεη ηελ θξηηηθή ηνπο ζθέςε, εληνπίδνληαο ηηο όπνηεο παξαδνρέο

ηνπο θαη θέξλνληαο ηνπο αληηκέησπνπο κε ηνλ ίδην ηνπο ηνλ εαπηό κε ζθνπό ηελ αιιαγή ζηάζεσλ,

ζπκπεξηθνξώλ θαη ζηεξενηύπσλ. Μπνξεί λα έρεη πνιύ θαιά απνηειέζκαηα ζε άηνκα κε

παξαδνρέο πάλσ ζην εμεηαδόκελν ζέκα, ελώ ζε άηνκα πνπ δελ έρνπλ παξαδνρέο ζην

ζπγθεθξηκέλν ζέκα, κπνξεί λα ηνπο εληζρύζεη ζε άιια επίπεδα, π.ρ. γλσζηηθό, πνιηηηζηηθό θ.ιπ.

Σν θαιό θιίκα ζπλεξγαζίαο κεηαμύ ησλ καζεηώλ, ε νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία θαη ν

ελεξγόο ξόινο ηνπ εθπαηδεπηηθνύ σο εκςπρσηή θαη αξσγνύ ζηελ όιε δηαδηθαζία, κπνξεί λα έρεη

εμαηξεηηθά απνηειέζκαηα ηόζν θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζόδνπ, όζν θαη κεηά ην πέξαο απηήο. Η

ίδηα ε κέζνδνο κπνξεί λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα αλαπηύμνπλ ζρέζεηο θαη λα δηακνξθώζνπλ ην

θαηάιιειν εθπαηδεπηηθό θιίκα. Δπηπξόζζεηα, ν Κόθθνο (2011α:100) ππνγξακκίδεη όηη

««πξννξηζκόο ηεο κεζόδνπ δελ είλαη λα πξαγκαηνπνηείηαη πεξηζηαζηαθά, αιιά λα δηαπνηίδεη

νιόθιεξε ηελ εθαξκνγή θαζελόο από ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα ζπλδεόκελε κε ηελ θξηηηθή

επεμεξγαζία όζν γίλεηαη πεξηζζόηεξσλ απόςεσλ θαη λνεηηθώλ ζπλεζεηώλ».

Σςζήηηζη

Έξεπλεο θαη καξηπξίεο έρνπλ δείμεη όηη, αλ ππάξρεη ε θαηάιιειε εκςύρσζε θαη κέζνδνο, είλαη

εθηθηό λα αμηνπνηείηαη πςειήο αμίαο αηζζεηηθή εκπεηξία αθόκα θαη αλ νη εθπαηδεπόκελνη δελ

έρνπλ ζπλεζίζεη ζε απηή. (Κόθθνο, 2011α:96).

Η ζπγθεθξηκέλε κέζνδνο παξαηήξεζεο ησλ ηερλώλ, «εληζρύεη ηελ απηνδπλακία ηεο ζθέςεο»

(Κόθθνο, 2011α:72) δηόηη απνκαθξύλεη ηα ζηεξεόηππα από ηε ζθέςε ησλ ζπκκεηερόλησλ θαη ηνπο

ζέηεη ζε «ακθηζβήηεζε ηηο παξαδνρέο πνπ έρνπλ ελζηεξληζηεί ππό ηελ επίδξαζε ηεο

θνηλσληθνπνίεζεο». (Κόθθνο, 2011α:72). Μέζσ ηεο ελζπλαίζζεζεο νη καζεηέο βίσζαλ πην έληνλα

ηα ζπλαηζζήκαηα ηεο ιύπεο θαη ηνπ θόβνπ, γεγνλόο πνπ έδξαζε θαηαιπηηθά ζηελ ελίζρπζε ηνπ

γλσζηηθνύ ηνπο πεδίνπ αλαθνξηθά κε ην ξαηζηζκό. «Η επαλάιεςε ρξήζεο ηνπ

απνπξνζαλαηνιηζηηθνύ δηιήκκαηνο ελόο καζεηή πνπ έρεη θάπνηεο ζηεξενηππηθέο απόςεηο γηα

αιινεζλείο νκάδεο, κπνξεί κέζσ αιιεπάιιεισλ κεηαζρεκαηηζκώλ ησλ επηκέξνπο απόςεσλ λα

νδεγήζεη ζε έλαλ κεηαζρεκαηηζκό ηεο δεζπόδνπζαο εζλνθεληξηθήο λνεηηθήο ζπλήζεηαο». (Mezirow,

1997:6-7 ζην Κόθθνο, 2011α:88).

ύκθσλα κε ηνλ Κόθθν (2015:23) ε ΜΜ κπνξεί «λα ελζαξξύλεη ηελ αλάπηπμε ελόο πην

ζύλζεηνπ πιαηζίνπ ζθέςεο, ην νπνίν είλαη απαξαίηεην πξνθεηκέλνπ νη πνιίηεο λα εξκελεύνπλ ηηο

εκπεηξίεο ηνπο κε θξηηηθό ηξόπν θαη λα είλαη πην ηθαλνί ζηελ ελαζρόιεζή ηνπο κε ηε ξεπζηή θαη

αβέβαηε πξαγκαηηθόηεηα» ζηελ νπνία δνπλ.

Η κέζνδνο απηή κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη επηθνπξηθά ζε καζήκαηα θηινινγηθνύ,

θνηλσληνινγηθνύ θαη νηθνλνκηθνύ ελδηαθέξνληνο θαη γεληθόηεξα όπνπ ππάξρνπλ ζηεξεόηππα θαη

ηζρπξέο παξαδνρέο. Ιδηαίηεξα ζην κάζεκα ηεο Δξεπλεηηθήο Δξγαζίαο (Project), ιόγσ θαη ηνπ

νκαδνζπλεξγαηηθνύ ραξαθηήξα κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο. «[…]

ην θίλεκα ηεο Κξηηηθήο Σθέςεο ζπκίδεη όηη θαη ηα κηθξά αθόκε παηδηά έρνπλ δπλαηόηεηεο θξηηηθήο

ζθέςεο θαη θαιεί ηνπο εθπαηδεπηηθνύο λα δηδάζθνπλ άκεζα ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, όηαλ

ε δηδαθηηθή αλάγθε ην θαιεί, θαη λα ηηο θαζηζηνύλ αληηθείκελν κεηαγλσζηηθήο αλάιπζεο».

(Μαηζαγγνύξαο, 2002:58).

Η κέζνδνο ηνπ Κόθθνπ, κπνξεί λα ζπληειέζεη ζηε βαζκηαία ελίζρπζε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο θαη

κάιηζηα από ζρεηηθά λεαξή ειηθία, λα ηνπο βνεζήζεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηηο δηαθνξέο πνπ

ελδερνκέλσο ππάξρνπλ ζηνλ ηξόπν πνπ ζθέθηνληαη, έηζη ώζηε λα βνεζήζεη ηνπο αλζξώπνπο λα

γίλνληαη θξηηηθά ζηνραζηηθνί απέλαληη ζε απηή ηελ θαζεκεξηλή ‘επίζεζε’ εηθόλαο θαη

πιεξνθόξεζεο πνπ δέρνληαη, από ηα δηάθνξα ηερλνινγηθά κέζα γύξσ ηνπο. (Γησηόπνπινο,

2014β:215).



Ωο θαηλνύξηα κέζνδνο δηδαζθαιίαο, ζα πξέπεη λα γίλνπλ αξθεηέο έξεπλεο αθόκε ζε όζν ην

δπλαηόλ πην πνιιά γλσζηηθά αληηθείκελα, πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη κηα νινθιεξσκέλε απνηίκεζε

απνηειεζκάησλ. ύκθσλα κε ηνλ Γησηόπνπιν (2014α:9), «ζε θάζε πεξίπησζε, αλ θαη θάπνηνη από

ηνπο ζπκκεηέρνληεο κπνξεί λα κελ νδεγήζεθαλ ζε κηα εηο βάζνο αλαδήηεζε ζρεηηθά κε ηηο

παξαδνρέο ηνπο, ελ ηνύηνηο ε ακθηζβήηεζε ζηελ νπνία ηέζεθαλ νη πξνζσπηθέο ηνπο απόςεηο κπνξεί

λα ηνπο θαηεπζύλεη πξνο ηελ απηνγλσζία. Με απηόλ ηνλ ηξόπν, ζα κπνξέζνπλ λα πηνζεηήζνπλ κηα

πην θξηηηθή ζηάζε, απέλαληη ζηα έξγα ηέρλεο, ή αθόκα θαη ζε κηα αιιαγή ζηάζεο δσήο».

Αναθοπέρ

Baron-Cohen, S. & Wheelwright, S., (2004). The Empathy Quotient (EQ). An investigation of adults with

Asperger Syndrome or High Functioning Autism, and normal sex differences. Journal of Autism and

Developmental Disorders 34:163-175

Goleman, D., (1998). Η πλαηζζεκαηηθή Ννεκνζύλε - γηαηί ην E.Q είλαη πην ζεκαληηθό από ην I.Q;. Αζήλα:

Διιεληθά Γξάκκαηα.

Kokkos, A. (2015). The challenges of adult education in the modern world. The 6th International

Conference Edu World 2014 “Education Facing Contemporary World Issues”. Procedia - Social and

Behavioral Sciences 180 ( 2015 ) 19–24.

Lawrence, E.J., Shaw, P., Baker, D., Baron-Cohen, S., & David, A.S. (2004). Measuring empathy: reliability

and validity of the Empathy Quotient. Psychological Medicine, 34, pp. 911–924. Cambridge University

Press DOI: 10.1017/S0033291703001624

Mezirow, J. θαη πλεξγάηεο. (2007) Η Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Perkins, D. (1994). The Intelligent Eye. Los Angeles: The J. Paul Getty Trust.

Taylor, E. W., & Cranton, P. (2013). A theory in progress? Issues in transformative learning theory,

European journal for Research on the Education and Learning of Adults 4, 1, pp. 33-47.

Taylor, E. W., & Cranton, P. (2012). A Content Analysis of Transformative Learning Theory. 53rd Annual

Adult Education Research Conference Proceedings, Penn State University, University Park, PA, May, pp.

333-339.

Taylor, E. W., (2007). An update of transformative learning theory: A critical review of the empirical

research (1999–2005). International Journal of Lifelong Education, 26, pp. 173-191. Doi:

10.1080/02601370701219475.

Γησηόπνπινο, Γ., (2014α). Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε κέζα από ηελ Αηζζεηηθή Δκπεηξία ζην πιαίζην ηεο

Σππηθήο (Γεπηεξνβάζκηαο) θαη Με Σππηθήο Δθπαίδεπζεο. Γηπισκαηηθή Δξγαζία. Πάηξα: ΔΑΠ.

Γησηόπνπινο, Γ., (2014β). Αλάπηπμε θξηηηθήο ζθέςεο κε ρξήζε ηεο κεζόδνπ «Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε

κέζσ ηεο Αηζζεηηθήο Δκπεηξίαο» ζε καζεηέο ηεο Σππηθήο Δθπαίδεπζεο, 1ν Παλειιήλην Σπλέδξην γηα ην

eTwinning θαη άιισλ Δπξσπατθώλ πξνγξακκάησλ ζπλεξγαηηθόηεηαο γηα ηελ Α/ζκηα θαη Β/ζκηα Δθπ/ζε,

Πάηξα, ζ.244-245.

Κόθθνο, Α. (2012). The use of Aesthetic Experience in Unearthing Critical Thinking. ην (ππό έθδνζε)

Mayo, P. Learning with Adults, A Reader. Boston: Sense Publishers. Γηαζέζηκν ζην:

http://alexiskokkos.gr/keimena/30Theuseofaestheticexperienceinunearthingcriticalthinking.pdf

Κόθθνο, Α. (2011β). Σύγρξνλεο Πξνζεγγίζεηο ηεο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ. Οδεγόο Μειέηεο γηα ηελ Θ.Δ. ΔΚΔ

52. Πάηξα: ΔΑΠ.

Κόθθνο, Α. θαη πλεξγάηεο (2011α). Δθπαίδεπζε κέζα από ηηο ηέρλεο. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Κόθθνο, Α. (2010). Κξηηηθόο ηνραζκόο: Έλα θξίζηκν δήηεκα. ην Βεξγίδεο, Γ., Κόθθνο, Α., Δθδ.

Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Γηεζλείο πξνζεγγίζεηο θαη Διιεληθέο δηαδξνκέο (ζ.164-191). Αζήλα: Μεηαίρκην.

Κόθθνο, Α., (2009β). Αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθόηεηαο κέζα από ηελ επαθή κε ηελ ηέρλε. 1

ν Παλειιήλην

Γηεπηζηεκνληθό Σπλέδξην Τέρλεο & Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/09/2013 από:

http://www.ekke.gr/estia/Cooper/Praktika_Synedrio_Evgenidio/Files/Text_files/II _Kentrikes_Eisigiseis/Ko

kkos_k_eisigisi.pdf

Κόθθνο, Α. (2009α). Μεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζε κέζα από ηελ αηζζεηηθή εκπεηξία: Θεσξεηηθό πιαίζην θαη

κέζνδνο εθαξκνγήο. 8ε Γηεζλήο Σπλδηάζθεςε γηα ηε Μεηαζρεκαηίδνπζα Μάζεζε. Βεξκνύδεο, 18-20/11/

2009

Κόθθνο, Α., (2008). Creativity in Adult Education. Δηζήγεζε πνπ παξνπζηάζηεθε ζην δηεζλέο ζεκηλάξην

Creativity and Innovation in Adult Education. Λεπθσζία, 6-9/11/2008. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/09/2013 από:

http://events.cedefop.europa.eu/curriculum-innovation-

2011/images/stories/files/CREATIVITY%20IN%20ADULT%20EDUCATION.pdf



Κόθθνο, Α., (επηζηεκνληθόο ππεύζπλνο) (ρ.ρ.). Η Μεζνδνινγία θαη ηα εθπαηδεπηηθά πιηθά ηνπ ARTiT. Δ.Δ.:

ARTiT. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/09/2013 από:

http://www.artit.eu/gr/ARTiT%20METHODOLOGY%20GR.pdf

Μαηζαγγνύξαο, Η. (2002). Θεσξία θαη πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο, Σηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο: Η Κξηηηθή Σθέςε

ζηε Γηδαθηηθή Πξάμε, Σνκ. Β΄. Αζήλα: Gutenberg

Μέγα, Γ. (2011). Η ηέρλε ζην ζρνιηθό ζύζηεκα σο ζηνραζηηθή δηεξγαζία. ην: Κόθθνο, Α. θαη ζπλεξγάηεο

(2011). Δθπαίδεπζε κέζα από ηηο ηέρλεο. ειίδεο 21-67. Αζήλα: Μεηαίρκην.

Ράηθνπ, Ν., (2013). Δθπαίδεπζε ελειίθσλ θαη ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε: δηεξεύλεζε δπλαηόηεηαο γηα αλάπηπμε

θξηηηθνύ ζηνραζκνύ κέζα από ηελ αηζζεηηθή εκπεηξία ζε εθπαηδεπνκέλνπο εθπαηδεπηηθνύο. Γηδαθηνξηθή

Γηαηξηβή. Πάηξα: Σκήκα Δπηζηήκσλ Σεο Δθπαίδεπζεο Καη Σεο Αγσγήο ηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία

(TEEAΠΗ), Παλεπηζηήκην Παηξώλ

Παπαπηήμαηα

Σν εηθαζηηθό έξγν πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε.

Εικόνα 1. Norman Rockwell - New Kids in the Neighbourhood (1967).

the role of empathy in transformative learning through aesthetic experience

Documents