tezhib imamhatip

8/10/2019 tezhib imamhatip

1/180


2/180

ANADOLU MAM HATP LSES

TEZHBDERS KTABI

YAZAR

Dr. Hatice AKSU


3/180

Hasan Ahrar AKSU

EDTR

DL UZMANI

REHBERLK UZMANI

GRSEL TASARIM UZMANI

PROGRAM GELTRME

UZMANI

LME DEERLENDRME

UZMANI


4/180


5/1804


6/180

..MUSTAFA KEMAL ATATURK


7/1806

NDEKLER

NTE 1: TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

1. Tezhib Sanat Hakknda Genel Bilgiler......................................................................................122. Sade Yaprak izimi....................................................................................................................283.Gelenekli Sanatlarda Klasik Murakka Yapm ve Kt Yaptrma ....................................354. Gelenekli Sanatlarda Mrekkep Hazrlama ve Tahrir.............................................................395. Renk almalar. ....................................................................... .... ..... ..... ..... .... ..... ..... ..... ..40NTE DEERLENDRME SORULARI .................................... ........................................51

NTE 2: MOTF ZM VE DESEN TASARIMI

1. Yaprak, Pen, Hatayi ve Goncagl Motierinin izimi............................................................532. Bitkisel Motierle Desen Tasarm ...........................................................................................753. Bitkisel Motierle Hazrlanan Desenin Murakkaya Geirilmesi..........................................79NTE DEERLENDRME SORULARI .................................... ........................................80

NTE 3: TEZHB VE BOYAMA TEKNKLERNN UYGULAMASI

1. Saz Yolu Desenleriye Fra almas..................................................................................832. Halkari Teknii ve Karameminin Muhibbi Divanndaki Gl Dal Motinin

Renklendirilmesi.................................................................................................................893. Boyanan Halkar Desenine Tahrir ekimi...........................................................................924. ift Tahrir (Haval) Tezhib Teknii ve 15. Yzyl emse rnekleri zerinde Uygulanmas almas.............................................................................................................................935. Aktma Usul (Dz Boyama) Teknii ve Yar sluplatrlm Motierin Renkli

Uygulamas.........................................................................................................................99NTE DEERLENDRME SORULARI .................................. ........................................102

NTE 4: TEZHB SANATI MOTF ETLER

1. Karahisari ve Mselsel Besmele ve Besmelenin Kgt zerine Uygulanmas.................1052. Karahisari Besmelesine Bitkisel Motierin Negatif Tekniinde Uygulamas....................1093. intemani Moti, izim Teknii ve Kaftan Formuna intemani Motinin

Uygulanmas...........................................................................................................................1134. Efsanevi Hayvan Motieri ve izim Teknikleri....................................................................1155. Lale Motinin izimi ve Boyamas.......................................................................................1176. Rumi Moti ve eitleri (Sade- Hurde- Sarlma- Dendanl ve lemeli Rumi)......................121NTE DEERLENDRME SORULARI...... ....................................................................132


8/1807

NTE 5: TEZHB SANATINDA KENARSUYU ETLER VE UYGULANMASI

1. Karameminin Muhibbi Divanndaki Gl Dal Etrafna Cedvel ekme Usul..................1352. Zencerek Tanm, Kullanm Alanlar ve leme Teknii....................................................1363. Karahisari Besmelesine Zencerek Uygulanmas................................................................1444. Zenceree Cedvel ve Kuzunun Uygulanmas.........................................................................145NTE DEERLENDRME SORULARI ......................... .................................................150

NTE 6: 16.YZYIL KLASK DNEM TEZHBNN UYGULANMASI

1. 16. Yzyl Klasik Dnem Tezhibi

.....................................................................................1522. 16. Yzyl Klasik Dnem Yazma Eserleri.........................................................................1533. Kitap Ayrac Olarak Rumi ve Bitkisel Motieri Kullanarak Serbest Desen Tasarm...........1604. Kitap Ayrac Deseninin Altnlarnn ve iek Zeminlerinin Renklendirilmesi ....................1625. Tahrir ekimi ve Zemin Boyamas..........................................................................................1636. iekleri Tonlama Tekniinde Boyama ve T Deseni...........................................................164NTE DEERLENDRME SORULARI.................................. ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .....169

SZLK ..............................................................................................................................171KAYNAKA .......................................................................................................................175EKLER ................................................................................................................................179


9/1808

ORGANZASYON EMASI

1: Muhsin Demironat

2,4: Eri Fetihnamesi, TSMK.H.16093: ahkulu, K. 1426,48a.

5: ahkulu, TSMK.,H.21476: Piyale Paa Camii

1

4 5 6

2 3

nite ile ilgili aratrmaya,dnmeye ve gzlem yapmaya

ynlendirici hazrlk srlarnnyer aldg blm.

Kny daha iyi anlamaya

ynelik rnek lay, vb. etkinlik-leri ieren b l m.


10/1809

ORGANZASYON EMASI

1,2,3: Konya, nce MinareliMedrese ta kaps ta ssle-melerinden Rumi

PAYLAALIMSanatkr hakknda bilgi toplayarak arkada-

larnzla paylanz.

ETKNLK 1Aagda verilen rmi eitlerini es-

kiz kagdna geiriniz.

EJDER : Kudret, bereket, uur semboli olarak resm edilen ejderi Trkler evren olarak

isimlendirmitir. Dede Korkut kitaplarnda ejder drt ayakl, iki kanatl, yedi bal uzunkaln kuyruklu olarak resm edilmitir. Drt ayakl ejder slam sanatnda Mool istilasndan

sonra balar. Topkap Saray Mzesi ktphanesinde bulunan saray albmnde grlenejder almalar genelde renksiz, tabiat ierisinde yapraklar arasnda simurg ile mcadele

ederken resm edilmitir.

PAYLAALIM

SencideRmi

SarlmaRmi

Hrde

Rmi

Grsel, eskiz, etkinlikler-

le ilgili aklama bilgilerininyer aldg blm.

Knnn daha iyi anlal-masna ynelik hikaye, rneklay, g rsel vb. etkinlikleriieren b l m.

Knyla ilgili atasz,anekdt gibi zl bilgile-

rin yer aldg blm.


11/18010

MOTF ZM ve DESEN TASARIMI

ncelediimiz bu kompozisyon formlar, devirlere gre farkllklar gstermektedir.Kompozisyon hazrlanrken uygulanan sahadaki doluluk ve boluk oranlarnn dengeliolmas, kompozisyonun gzelliini etkiler. Kompozisyonda dik ve yatay izgiler genellikledengeyi temin eder. Eik izgiler ise hareketi meydana getirir.

ORGANZASYON EMASI

almalarn yglamasndafaydal lacak g rseller.


12/180

11

1. NTE

TEZHB SANATI

VE

MALZEME ETLER

NTEMZE HAZIRLANALIM1. Tezhib sanatnn genel zelliklerini aratrnz.

Tezhib sanatn renmenin size salayaca katklar nelerdir?2.


13/180

1. NTE

12

1. Tezhib Sanat Hakknda Genel Bilgiler

Tezhib Sanat Nedir?

Tezhib szlk anlamna gre altnlama demektir. Eskilerin hsn-hat sanat dediklerigzel yaz niteliindeki yazlarn etraf ve el yazmas kitaplarn (Kuranlar, murakkalar,ktalar, divanlar) balk sahifeleri ve dier yerlerine eitli desen ve motierle yaplansslemelere tezhib denir.1

Tezhib yalnz altn yaldzla ilenen ileri ifade etmez; boyalarla yaplan ince kitaptezyinatn da ierir. Genel olarak gzel ve stilize kompozisyonlara nak bunu yapanlarada nakka derler ki, bunlarn sadece tek ve eitli renklerle terkibini yapanlar demektir.

Tezhib daima yaz ile beraber yrm, Tezhibkr denilen sanat, kitaplarn,levhalarn, murakkalarn ve sahifelerin sslenmesi sanat olmutur.

Kitap sahifelerinin etrafna yaldzl izgiler ekerek onlar erevelemek, cetvellemek,serlevhalar renkli ve yaldzl tezyinat ile sslemek, satrlarn durak yerlerini kkgllerle (noktalarla) ayrmak, sahifelerin haiyelerine (marjlarna) vakar ve emseleryapmak ve baz sahifelerin ktlarn tamamen ssleme ekilleriyle kapatarak yaz iinhazrlamak hususlaryla uraan erkek sanatkrlara Mzehhip, hanm sanatkrlaraise Mzehhibedenir.

Orta Asyada gelimeye balayan ve yzyllar boyu devam eden bu sanat, AnadoluSeluklular zamannda byk bir nem kazanm ve birbirinden gzel, baarl pekok sayda eserler yaplmtr. Beylikler Dneminde de zenginleerek gelien tezhibsanatmz Osmanllar byk bir miras olarak almlar ve daha da gelitirmilerdir.

Trk tezhibinin geliimini Orta Asya, Seluklu ve Osmanl olmak zere ana dnemeayrabiliriz. Her devrin tezhibi biribirinden farkl zellikler gsterse de bu devrin tezhibunsurlar birbirine asla yabanc, zt olmayan ekiller, zevkler, uygulamalar olarak grlr.Bu konuda az bir bilgisi olan bile incelediinde eserler zerindeki bu muhtelif slubun

birbiriyle akrabaln, yaknln, ayn milletin hislerinin eserleri olduunu grr2

.

Bir sanat slubu, o sanat meydana getiren rkn, kavmin veya milletin iradesidir.Umumi bir sanat mefhumu, anlay dnya sanat tarihinde mevcut deildir.Her millet balbulunduu, kltrn meydana getirdii unsurlarn daima tesiri altndadr; onlardan yolakarak eserler meydana getirir. Bu sebeplerle bir sanat slubunu, ancak onu meydanagetiren milletin zne nfuz ederek anlayabiliriz. Yine diyoruz ki Cumhuriyet Dnemi tezhibsanatmz da ayn soyun erei bir devamdr. Her millet sanat deerlerini bizzat kendivarlnn kklerinde arar ve bulur. Bunu zamann maddi-manevi imknlaryla gelitirir,

sonraki nesle emanet eder. Bu ideal nesiller boyu srdrlmeli, canl tutulmaldr.1Celal Esad Arseven. Les Arts Decoratif Turcs. s. 322.2 Cell Esat, Trk Sanat, sh: 207-212 (Osmanlca) stanbul, 1928.


14/180

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

13

Trk Tezhib Sanatnn Tarihi Sreci

Tezhib sanatnn kayna, Trklerin Orta Asyada tarih sahnesine kt devre kadar uzanr.

Amerikal arkeolog Raphael Pumpellynin 1908de Orta Asyada, Hubert Schimtin1904te n Asyada Akabat civarndaki Anav ehrinde yapt arkeolojik kazlar, OrtaAsya medeniyetinin, Pumpellye gre Milattan 9.000 yl; Schimdte gre ise Milattan 4.500yl ncesine kadar uzandn ortaya koymutur. anak, mlek gibi ele geen eyalardarastlanan ekil ve motif rnekleri Trklerde plastik sanat balangcnn bu tarihler arasndaolduunu gstermektedir. Bu yzyllarda rastlanlan sslemeler daha ok geometrik vehayvan gr esasldr.

M I. binin yarlarnda Byk Hun Devletini kuracak olan kabilelerin yava yavakendilerini gstermeye baladklar in kaynaklar ve buluntulardan anlalmaktadr.Gney Rusya ile in arasnda hayvan uslubu ad ile adlandrlan ve bu sahada mterekbir hususiyet gsteren sanatn olgunlama alar bu devirden itibaren balamtr.

Bu dnem sanatlar yrtc hayvanlarn geyik, antilop, kei, koyun, inek nadiren devegibi ift trnakl hayvanlara saldrma sahnelerine hibir yerde grlmemi bir tarzda rabetgstermiler, bkmadan ayn temalar tekrarlamlardr. Rostovzeffin ilk defa adlandrdhayvan slubu bu suretle meydana km olup Altaylarda Hunlar arasnda, gneyRusyada ve Kafkasyada yaygnlamtr.

Byk Hun Devletinin kltr dendii zaman M III. yzyln sonlarndan balayp MSIII. yzyln sonlarna kadar devam eden be asrlk bir kltr ve anane anlalmaktadr.

Hun Devletinin siyasi birlii bir yandan Orta Asyadaki kltr birliini salarken diertaraftan kurduu d temaslar neticesindeki etkileri kendi bnyesine almaktayd. BilhassaBat Trkistandan gelen trl motier ve in kltr sahasna ait cennet kuu vs. gibimanevi anlam olan temler, at koumlarnda ve keelerde yer almaya balamt. Bununyannda, Orta Asyann ok eski kltrlerine ait hayvan mcadelelerine ait sahneler, eski

karakterlerini kaybetmeyerek devam etmekte ve hatta bu iki unsur kaynam olarakgrlmekteydi.

Hunlarn en nemli zelliinden biri de geometrik tezyinat kullanmalardr. Byk HunDevleti bu anlamda Orta Asyadaki kltrleri; birletirme noktasnda nemli bir ilevesahip olmutur.

6. yzyl ortalarnda Orhun nehri batsndaki Yayla blgesinde (tgen) kurulupManuryadan Karadeniz sahillerine kadar uzanan byk Trk imparatorluu, devletve millet olarak Trk adn kullanan ilk byk siyasi kurulu olmutur. in kaynaklar

Gktrklerin Asya Hunlarnn soyundan geldiini aka belirtir.


15/180

1. NTE

14

Bugne kadar, hemen hemen hi denecek kadar az incelendii ve bu konuda yaynolmad iin Gktrk sanat hakknda birok bakmdan kir edinmek zordur. amanizme

inanan Gktrkler, dil, edebiyat ve sanatta ok zengin rnekler vermiler fakat bunlarnpek az zamanmza ulaabilmitir.

Bununla beraber Altay dalarnda Gktrk Dnemine ait Katanda buluntular,Macaristanda baz Peenek mezarlarndan kan eserlerle ok benzerlik gstermektedir.Bu benzerlik kay ularnda, kemikten yay paralarnda, oklarda, gem, zengi ve dierkoum takmlarnda grlmektedir.

Peenek eserlerinde grdmz ssleme unsurlarn incelediimizde, hayvan

slubunun yannda, geometrik tezyinat da dikkati eker. zellikle tbbn sembol olan veSheyl nver tarafndan Saadet Dm olarak isimlendirilen, Anadolu Seluklularndaok kullanlan motife Orta Asya buluntularnda rastlamamz olduka dikkat ekicidir.

Gktrk Dnemine ait Tanr Dalar eserlerinde grlen ssleme unsurlarnda ise,tabiattan stilize edilmi pen ve yaprak motierine rastlanmaktadr. Ayrca Altay Dalarbuluntularna gre Gktrk anak ve mleklerinde ince izgilerle yaplm balksrttezyinatnn da olduu grlmektedir.

Merkezleri Orhon kylarnda olan Dokuz Ouzlar, 744 senesinde Uygur Devletini

kurarak MS 840 senesine kadar bu blgede yaamlardr. Maniheizm dinini kabul edenUygurlar siyasi ve kltrel adan nemli bir role sahip olmulardr. Mani dininden sonraBudizmi benimseyen Uygurlar, duvar resimlerinde kullandklar gr ve motieri daha daklterek kitap sslemekte kullanmlardr.

840 tarihinde Orhon kylarndaki Uygur Devleti yklnca devletin arlk merkezi Be-balk ve Turfan blgelerine nakledilmitir. MS 840tan sonra Turfan Blgesi kltr, karkbir karakter arz etmeye balar. Bu suretle yeni bir slubun meydana kt anlalr. A.Von Le Cogun mischkarakter yani kark karakter diye adlandrd bu slubun en

nemli zellii in sanatndan ok eyler tamasdr. Bylelikle yepyeni bir iek tezyinatdomutur.

Uygur sanatnn balang devrinin en nemli hususiyeti, Budist gandhara sanat ile inslubunun birlemeye balamas ve yepyeni bir cereyann meydana gelmesidir. Ayrcabu devirdeki eserlerde ksm bir ereve yapma eilimi gze arpar. Buna bal olarakmaaralarn tavanlarnn ieklerle kapland ve kitabelerle sslendii grlr.

9 ve 10. yzyla ait bezeklik fresk sslemelerinden birinde grlen ejder sslemesidikkate deerdir. Ejder zerinde bulunan birbirini takip eden eriler, Seluklu Dnemiyazmalarndaki mnhaniler ile benzerlik gstermektedir. Ejderin ayandan kan kanat


16/180


15

biimindeki formlar ve helezonlar rumi motini hatrlatmaktadr. Bu Uygur freski BerlinStaatliche Museende sergilenmektedir.

Toyak Vadisindeki mabetlerde pek ok Uygur el yazmas ele geirilmitir. Bu elyazmalarnn iinde en nemli olan Gktrk hareri ile yazl olanlardr.

Gerek Uygur slubu 9. yzyl sonundan itibaren grlmeye balar. 10. yzylda geliir;11. ve 12. yzyllarda ise tam bir olgunlua kavuur.

Maniheist ve Budist Uygur ressamlar MS 8. yzyldan itibaren Orta Asyadan nAsyaya ve daha aalara inmeye balamlar, kendi tarz resimlerini gittikleri yerlereyaymlardr. Resim, minyatr ve heykelin slam dnyasnda yaylmasnda Uygurlarn

rol byk olmutur.Mani dinine mensup Uygurlardan kalan yazmalar dikdrtgen eklindedir. Tezhib ve

resimlerde arka taraf mavidir. Kullanlan renkler al, beyaz, altn yaldz, erguvan rengi,ak ve koyu yeildir. Tezyinat arasnda basitletirilmi aa motieri, boluklar dolduraniekler grlr.

Moollar devrinde pek ok Uygur sanats slam dnyasna gelmi ve sanatngelimesine katkda bulunmutur.

lhanl Dneminde yakn Douda alanAhmed Musa

nn Topkap, h. 2154 saylmurakkada paralar bulunan Mirac-namesinde Uygur sanatnn tesirleri izlenmektedir.

Uygur sanat ayrca Badat mektebine yaratc mahiyette tesir yapmtr. ClementHuarta gre Orta Asyann stn sanat Seluklular ve Osmanl Trklerinde devametmitir.

14. yzylda ran istila eden Moollar beraberlerinde Uygurlu ktipleri ve nakkalarda getirmilerdir. Uygurlu ktiplerin Moollar hizmetinde yazm olduklar eserler yineUygurlu nakkalar tarafndan resimlendirilmitir. Timur Dneminde Herat bu yzden

dnyann en ileri tezhib ve minyatr merkezi olarak gelimitir.

Timuroullar ah Ruh ve mer eyh ile torunlar Baysungur, brahim Sultan veskender bin mer eyh zamannda ran kitap sanat en byk devrine ulamtr. Gzearpan erken yazmalarn bir kann irazda yapld da grlr (Kahirede ehname,Oxforddaki Sultan brahim ehnamesi ve skender Sultan iin yaplan iki yazma gibi.).Eer bu yazmalar Chester Beattydeki 1426 tarihli, glistan veya Tahran ehnamesi gibiHeratda yaplan ada ciltlerle mukayese edilirse bu iki okulu ayrt edecek byk farkolmad grlecektir.


17/180

1. NTE

16

Herat eserlerinde daha ferdiyeti ve daha byk bir akademik birleimi sezilirken

kdemliliin irazda kald grnr. 15. yzylda Herat ve irazda iki ana Timur Okulueserleri arasndaki fark henz tam manasyla aydnlanmamtr.

resim ekol faslasz olarak 13. yzyl balangcndan 18. yzyl sonuna kadardevam eder. Bu alt asrlk sanat devresi byk hkmdar slalesinin koruyuculuu ileeref bulmutur: Moollar, Timurlular ve Safeviler hep Trk aileleridir.

En mehur musavvir ve nakkalar Semerkantta, Buhara mektebinde yetimitir.Timurlular Dneminde Horasan, Hindistan, Kemir, Fars ve Irak taraarnda yaplansanat ve mkellef kalplar, resimli nakl kitaplar, ziynetli ve tezhibli mushaar, levhalar

ok nes eserlerdir.

Timurlular, randa iki asrdan fazla sren byk bir medeniyet yaatmlardr.Semerkant ve Buhara mekteplerinden gelen sanatkrlar zamannda hemen hemen hersluptan oluan parlak eserler meydana gelmitir. Resimler o devrin, Trk milletinin vebyklerinin yaama tarzlarna dair vesika niteliindedir.

14 ve 15. yzyllarda rneklerini grmeye baladmz resim geleneinin 1502-1732 yllar arasnda randa hkm srm Safeviler zamannda da devam ettiini

grrz. Ancak Safeviler Dneminde yaplm resimlerde Dou etdlerinin yan sragrlere de yer verilmitir.

1502de ah smailin (1501-1524) Tebrizi alp bakent yapmas, ertesi sene iraz elegeirmesi ve 1510da Herat almas, Safevilere nemli sanat merkezlerini kazandrmtr.Safeviler devrinde retilmi en erken tarihli resimler Tebrizde yaplmtr.

Safeviler Dneminde rastlanan baz resim sanat rneklerinde ayn resim geleneininTrkmenlerden alnarak, srdrldn gsterir.

16. yzyln ikinci yarsnda Safevilerde, zellikle ah Abbas Dneminde (1587-1629)minyatrl yazmalarn gerilemeye balad ve daha ok tek yaprak hlinde minyatr veresimlerin yaplmaya baland grlr. Kazvin ve Mehedde devrin modasna uygun,imzal ve tarihli resimler yaplmr. bu almalar meydana getiren ressamlar arasndaMuhammedve eyh Muhammed nde gelen isimlerdendir .

Her ne kadar batl aratrmaclar tarafndan Herat ve Safevi Dnemi ranllara maledilmek istense de bu dnem kkeni itibaryla Trktr. Erken Abbasi devrinden balayarakTrklerin slam dnyasna tek tek ve gruplar hlinde girdikleri ve Tebriz, Herat gibi nemlislam sanat merkezlerinde Orta Asyal sanatlarn altklar bilinir.


18/180


17

17 ve 18. yzyllarda, Safevi resminin son parlak devrini yaad sfahan okulunda(1589-1722) yine ok sayda tek ve grup hlinde imzal ve tarihli resimler yaplmtr. Resim

gelenei randa 18. yzyln balarna kadar srdrlmtr. sfahan okulu ressamlarnnen nlleri, Mirza Muhammed-al Hseyni, Muhammed Aka Rzaveya Rza-i Abbasi veMuin Musavvirdir .

irazda 15. yzyln ilk yarsnda Muzafferilerde tezhib sanat gelime gsterirken,ayn yzylda Karakoyunlu ve Akkoyunlu Trkmenleri idaresinde bulunan ehirlerde busanat eyalet karakterine uygun gelime gstererek baaryla devam etmitir. Trkmendnemi tezhib sanat Osmanl Trklerini de etkilemitir.

Bu gelimeler yaanrken 11. yzyldan, 13. yzyla kadar saltanat sren SeluklularAnadolunun orta ve dou blgelerine yerlemilerdir. Suriyeden Semerkanta kadaryaylan Seluklu Devleti ran Seluklular, Suriye Seluklular ve Anadolu Seluklularolarak devlete blnm ve bu blnme Seluklu Devletinin sanatlarnda da bazdeiikliklere yol amtr. Bylelikle Suriyede ve Anadoluda yeni bir sanat domu,randa ise Sasani slubu ve metodu devam etmitir.

Anadolu Seluklularnn Konya ve dier nemli ehirlerinde tezhib atlyelerininbulunduu bilinmektedir. Anadoluda ilk defa Konyada Seluk saraynda balayannakhane ananesi dier Trk Devletleri dneminde de devam etmitir.

Seluklu tezhiblerine baktmzda u sonucu grrz: Seluklu tezhib sanat zellikleKonya Mevlana mzesinde bulunan mesnevilerde younlamaktadr. Anadolu Seluklutezhibinin karakterini bu rnekler en iyi ekilde vurgulamaktadr. Tezhiblerde ana karaktergeometrik ssleme ve rumi tezyinattr. Zahriye sahifeleri oval olarak, mekik formundahazrlanmtr. Ayrca dikdrtgen ereve eklinde zahriyeler de bulunmaktadr. Divan-Kebirdeki zahriye sahifesinde dikdrtgen ereve iine emse formunda yuvarlak,rumili bir bezeme kullanlmtr. Genel olarak bakldnda Seluklu zahriyelerinde mekikeklindeki formlarn yan sra dikdrtgen ereve iinde ve tam sahife tezhibli formlarn

da olduu grlr. 15. yzylda Fatih Dnemi tezhibinde zahriye sahifelerinde ayn mekikformu devam etmektedir; fakat o devrin kendine has karakteri korunmutur. Buna karlk16. yzyl zahriyelerinde bu forma pek rastlanmaz.

Serlevha sahifeleri ise tam sahife tezyin edilmitir. Motierle ilenmi ksm, sahifeninortasnda toplanmtr. Geometrik olan cetvellerle ayrlm blmler bu ksmn etrafndasralanmlardr. Sslemeler geni bordrler hlindedir.

Serlevha sahifelerinde ssleme, Seluklu Dneminde genelde bu ekildedir. Cetvel

ekilmeden dendanl form olarak hazrlanm serlevha sahifesi yok denecek kadar azdr.


19/180

1. NTE

18

Sure balar, fasl balar 6-7 cmlik ssleme erevesi iindedir. Bu dikdrtgen ereveniniine sure ba veya aklamas yazlmtr. Son sahifeler bazlarnda sslenmemitir.Genelde tezhibli ksmlar, sahifenin alt ksmnda bulunmaktadr ve bu ksmlarn tamamtezhiblidir.

Seluklu tezhiblerinde; lacivert, yeil, geni sathlar kaplayan altn, krmz renklicetveller, en ok kullanlanlardr. Motier, geometrik zencerekler, gemeler, dmler verumi kompozisyonlar olmak zere, genelde geometrik formlardr.

11. yzylda Seluklu tezhibinde daha ok geometrik formlar, altgenler, sekizkeli, drtkeli yldzlar, dml gemeler (zellikle saadet dm) kullanlmtr. 13. yzyla

doru gelindike geometrik dzenin yan sra bitkisel kompozisyon formlarna nemverildii grlr. Kullanlan rumiler olduka iri ve dolgundur. Tepelik ve ortaba ile serbestkompozisyon oluturan rumiler arasnda orant fark byktr. Seluklu tezhibinde,16. yzylda rumilere benzeyen dilimleri andran balang niteliindeki dilimli rumilerkullanld grlr.

Sahife kenarlarnda kullanlan gllerin de kendine has karakteri vardr. Bu gllerdekullanlan motier bitkisel kkenli olmayp rumi hatlarndan olumutur. Bunlarda mnhanidenilen eriler ska kullanlmtr. Dier nemli bir zellik de Seluklu sanatkrlarnn

Anadoluda meydana getirdikleri eserlerde, Orta Asya hayvan slubunun etkilerinitamalardr.

12. yzylda gelimeye balayan Trk tezhibi 13. yzyl sonlarnda en gzel rnek-lerini vermitir. Anadolu Seluklu Devletinin dalmasyla Anadoluda Beylikler Dnemisanat yaamaya balar. eitli beylikler devraldklar Seluklu sentezinin yan sra yenidenemelere giderek sanat tarihi asndan son derece renkli, ilgin bir dnem yaat-mlardr. 14. yzylda Ermenek, Karaman ve Konyada Karamanoullar; BeyehirdeErefoullar; Eirdirde Hamidoullar; Ktahyada Germiyanoullar; Milas, Pein ve

Mulada Saruhanoullar; Birgi ve Selukta Aydnoullar; Manisada Saruhanoullar;Adanada Ramazanoullar; Elbistanda Dulkadiroullar; Bursa, znik ve Stte Os-manllar Anadolunun hkimi olmak hevesindedirler. Sivas ve Kayseri blgesinde par-alanan lhanl mparatorluunun varisi olmak iddiasnda olan Ertenaoullar, Doudaise Ouz boylarndan Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri glenmektedir. Bunlar dahasonra rana balanarak Dou Bat kltr etkileimine yol aarlar.

1300lerden 1454e kadar devam eden beylikler dnemi sanatnda Seluklu sanatnnizleri ar basar. Her blge yeni formlar yaratmaya almtr. Beylikler devrine ait 10 yazma

eser zerinde yaplan aratrmada, her birinin farkl karakter gsterdii grlmtr. Buna


20/180


19

gre zahriye sahifeleri tezhiblidir. Fakat Seluklu tezhibinde olduu gibi her rnek zahriye,serlevha, hatime sralamas eklinde tezhibli deildir. Bayazd Devlet Ktphanesindebulunan Miladi 1337 tarihli Kuran- Kerim, Seluklu tezhibinin zahriye, serlevha, hatimeformlarnda slub gelimesinin olduunun bir gstergesidir. Bu eserde genelde rumiformlar hakim olup geometrik zencerekler kullanlm olup bitkisel kkenli motierinyannda arlkl olarak geometrik ve rumi motieri gze arpmaktadr. Zahriyeler ise tamsahife hlinde tezhiblidir. Kenarlarnda gller bulunmaktadr.

Eserde blm vardr: Alt ve st blmlerde kitabn ad veya surenin ad yazldr.Ortada ise geometrik tezhib olup orta ksmda kitap ile ilgili bilgiler bulunmaktadr. Dpervaz tezhib kalnl baz rneklerde mevcuttur, bazlarnda ise geometrik bir zencerekle

snrlanmtr. Tlar ufak ve ksadr. Dier bir zahriye formu ise stte dikdrtgen bir formve enine gelien bu formun banda daire biiminde bir gl, alt ksmnda ise alt blmlbir form iinde kitap hakknda bilgi bulunmaktadr. Kullanlan renkler genellikle zemindekahverengi, altn ve mavidir. Rumiler altn ile ilenmitir. Bordrler ise genellikle boyaszzemine siyah ile tezhiblenmitir.

Beylikler dnemine ait dier bir rnek, Bursa Trk slam Eserleri mzesindebulunmaktadr. Bu esede zahriye sahifesi, tam sahife tezhibli olup ortada madalyonierisinde yaz, zencerek bordrden sonra ise kelerde rumi kompozisyonlu ssleme

bulunmaktadr. Eserin zahriye sahifesinde yazlar silinmitir. Lacivert zemin rengi boyadaise dklmenin olduu grlr.

1b ve 2a sahifesinde, zencerek bordr ile evrilmi, ortada beyaz renkli cetvellerlegeometrik form oluturmu sslemeler bulunmaktadr. Kompozisyonun motieri rumidir.Geometrik formlarn iinde k hatt yazlar bulunmaktadr. Altn bolca kullanlm, lacivertrenk ise dklmtr. Orta ksmlarda birer gl bulunmaktadr. Serlevha sahifesi ise cetvelile ereve iine alnm olup sahife banda iki kare form ve bir gl bulunmaktadr. Ortadaise Fatiha Suresi altn ile yazlmtr.

Fatih Sultan Mehmet Dneminde (1446-1481) tezhib sanat, ekol oluturan kalitelieserleri ile gnmze zengin bir koleksiyonla ulamtr. Fatih Dnemi tezhibleri zahriye,serlevha, sure balar ve hatimelerde grlr. Fatih Sultan Mehmetin ilim ve gzel sanatlaraverdii nem, bu sanatn gelimesinde ok etkili olmutur. zellikle Fatih Sultan Mehmetiin hazrlanan kitaplarn tezyinat fevkaladedir. Bu kitaplarn zahriye sahifelerinde oval,mekik formlarnn yannda, yuvarlak formlar da kullanlmtr. Fatih Dnemi tezhib renkleri,devrin kendi ismi ile anlan Fatih Dnemi mavisi, beyaz slyen (turuncu), yeil, siyah sarrenklerin yan sra mor ve pembedir. Siyah renk, Fatih Dnemi iin karakteristiktir. Motier


21/180

1. NTE

20

Seluklu tezhibindeki geometriden syrlarak, bitkisel hatlar arlk kazanmtr. Bordrlergeni, zerindeki motier iri olarak (zellikle tezhib zencerekde) kullanlmtr. Rumiler,orta balar ve tepelikler iridir. Altn, Seluklu Dneminden daha az kullanlmtr. Ayrcazemin zerinde beyaz renk ile kk nokta grlmektedir.

II. Bayazd Dneminde (1481-1512) Hattat eyh Hamdullahn eserler vermesi, sanatolumlu ynde etkilemitir. Bu dnemde zellikle Kuran- Kerime verilen deer artm,Kuran- iyi bir hattata yazdrp onu tezyin ettirmek zevki gndeme gelmitir. II. BayazdDneminde tezhib sanat Fatih Dnemi tezhibinin incelmi hli ve 16. yzyl tezhibineadm atld bir gei dnemi niteliindedir. ri motier yerini daha kk, ince ve detaylsitilize motiere brakmtr. Renklerde ise lacivert ve altnn sadelii n plana kmayabalamtr.

Rfk Mell Meri, Trk Nak Sanat Tarihi Aratrmalar 1. Vesikalaradl eserindenrendiimiz bilgiye gre ehl-i hiref mevacib (maa) tefti defterinde, saraya balsanatlarn rgtlendirildii anlalr. Bu defterlerde II. Bayazd Dnemine ait aylklalan mzehhibler isimleri ile birlikte kaydedilmitir.

Anadolu Seluklu Devleti tezhib sanatndan sonra, Seluklu Devletinin dalmasylabeylikler devri balam ve sanat Beylikler Dnemi ad altnda yava da olsa kendine zgbir seviyede gelime gsterdi. Fatih Dneminde ise sanatn devletin ve fethin karakterine

uygun bir gelime gsterdiini grdk. Btn bu gelimeler olurken Osmanl tezhib sanatzerinde dardan gelen birtakm etkilerin de mevcut olduu grlmtr. Bunlar:

1. Trkmen tezhibinin etkileri.

2. Muzafferiler ve XV. yzyln ilk yarsnda irazda hkim olan slup.

3. 15. yy. Herat ve Tebrizde gelien slubun etkileri.

Ayrca Safevi devri Tebrizli ustalarnn Fatih, Yavuz Sultan Selim ve KanuniDnemlerinde, etkileri ok yaygndr .

Btn bu etkilere ramen, Trk tezhib sanat kendi devlet politika ve bnyesine uygunolarak bulunduu topraklarda ve yaad devirlerde ekol yaratacak ekilde kendine zggeliimini srdrmtr.

Kanuni Sultan Sleyman Dnemi (1520-1566) tezhib sanat asndan zirvede olanbir dnemdir. mparatorluk bu dnemde her yn ile bir sper devlet grnmndeydi.Buna uygun olarak sanat, kltr, ilmi elbette zirvede olacakt. zellikle 16. yzyln ikinciyarsnda Klasik Dnemin en parlak devri yaanmtr. Zahriye, serlevha, sure balar


22/180


21

ve hatime sahifelerinde, en ince iilik ile gzelliin insan ruhunda yaratt akislerin enmuhteemi hissedilmitir.

Zahriye sahifelerinde formlar, altgen, sekizgen, drtgen eklindedir. Desenlerin iiliiartm, bordrler eitlenmi, tlar en zengin rneklerini vermitir. Stilize motier okeitlenmitir. Bu devrin nemli zelliinden biri de saz yolu slubunun grlmesi ve buslubun en gzel rneklerini vermesidir. Saray nakhanesinde doulu sanatlarn etkilerisaz yolu slubunda olduu gibi aka grlmektedir.

Kullanlan renkler ise altn ve laciverdin uyumu ile birlikte turuncu, yeil, vine r,pembe, sar, eatun, siyah ve bu renklerin eitli tonlardr. ieklerde hemen hemenbtn renkler kullanlmtr. Motierde saz yolu slubunun yannda natralist slup da

grlr. Natralist slup Kanuni Dneminin en nemli zelliinden biridir.

Tabiattan yetitii ekilde alnan, gl, nergis, lale, smbl, ssen, haseki kpesi, zerrinve bahar iekleri tezhiblenmitir.

17. yzylda tezhib sanatnda pek yenilik grlmez. 16. yzyl sanatnn devamniteliindedir. Motif renk ve kompozisyonlarda bir deiikliklere rastlanmamakla beraberiilikte 16. yzyla gre gerileme balar.

18. yzylda (III. Ahmet Dnemi) bat sanat etkisi hissedilmeye balar. Bununla beraber

Fransz rokoko sanat miladi 1721den sonra Osmanl sanatlarn etkisi altna alr. Avrupabarok slubu Trk sanatlarn yeni yorumlar ile karmz kar. Buna Trk barou demekyanl olmaz.

III. Ahmet Dneminde balayan deiim yaygnlap 19. yzyln balarna kadardevam etmitir. Klasik form tamamen terk edilerek iri iekler, buketler, vazo, saks veyasepet iinde buketler, kurdele ile balanm iekler bolca kullanlmtr. 19. yzyl sonunakadar ayn slub devam etmitir.

20. yzylda, 1914 ylnda hat ve hattatlar mektebi diye bilinenMedrestl Hattatin

detezhib ve dier kitap sanatlar retimi balam ve daha sonra Gzel SanatlarAkademisinde devam edilmitir.Mimar Sinan, Marmara, zmir 9 Eyll niversitelerininGzel Sanatlar Fakltesi Geleneksel Trk El Sanatlar blmleri gibi birok ilimizdealan drt yllk geleneksel el sanatlar blm ile iki yllk el sanatlar meslek yksekokullarnda sanat eitimi devam etmektedir. Bunun yannda sivil toplum kurulular, yerelbelediyelerin balatm olduu sanat ve meslek edindirme kurslarnda geleneksel Trk elsanatlar kapsamnda tezhib sanat retilmektedir. Gnmzde yaplan bu faaliyetlerlebir kltr ve medeniyetin taycl stlenilmektedir.


23/180

1. NTE

22

Btn dier geleneksel sanatlarda olduu gibi Trk tezhib sanat da sadece sslemedenibaret olmayp desenlerin iziliinden oluturulan kompozisyonlara, kullanld alanlarakadar ait olduu milletin iinde bulunduu medeniyet dairesinin izlerini tamaktadr.

Trk Tezhib Sanatnn Ustalar

Osmanllar, siyasette olduu gibi sanatta da merkezleri olan stanbulda kymetlimzehhipler yetitirmilerdir. ok ince bir sanat olan tezhibin deerli ustalar yksekmaalarla Saray Nakhanesinde altrlrlar, devlet namna resm ileri tezhib ederlerdi.Ayrca bu statlar byk devlet adamlarna, zenginlere, ileri gelenlere de eserler

yaparlard.Bu arada isimlerini bildiimiz birka Trk mzehhibinden bahsedelim: 15. ve 17.

yzyllar arasndaki en mehur Trk mzehhipleri, 1436 ylnda, Tevarihl-Ervah isimlitp kitabnn tezhiblerini ve resimlerini yapan Ahmed b. Hac Mahmud Aksaray (Konya),Fatih Sultan Mehmedin ba nakka Baba Nakka, 1547de, bugn Topkap SarayKtphanesinde 563 numarada kaytl Kuran- Kerimin tezhiblerini yapan Mehmed b.lyas, Kanun Sultan Sleymann mzehhip ba Mehmet Karamemi, Mehmet elebi(lakab Kambur), Hafz Osmann birok Mushafn tezhib eden Hasan elebi, III.

Ahmed zamannda, Lale Devrinde klasik tezhib ekilleri de zamann getirdii slublaraayak uydurarak kfe-iek tarzna dnmtr. Artk kfe slbunda tezhibleryaplmaya balamtr. Bu an mehurlar ise Yusuf Msr, Haydarpaal brahim, Aliskdar, Bursal Hezarfen, skdarnin yolunu takip eden kerdir. I. AbdulhamidDneminde de (1774-1789) Hezargradl Mustafa isimli mzehhip mehurdu. XIX. yzylbalarnda, III. Selim zamannda Ahmet ve kardei At, II. Sultan Mahmud zamanndaHasan Karaman, Lazgradlzde Ahmed, Llelili kir, Sultan Mecid ile Sultan Azizinmzehhibi Hac Hasan Slih stad mzehhiptirler. II. Abdulhamid zamannda ise (1875-1909) Tevk Efendi, Lleli akirin talebesi Nureddin Efendi, Hsn Efendi, Bahaeddin

Efendi ile Hakk Bey tannm mzehhiplerdir.

Sanayi-i Nese Mekteb-i lisinde (Gzel Sanatlar Akademisi) ark Tezyin Sanatlarubesi alm ve derslere 1936-1937 ylnda balanm, yaz hocas Kamil Akdik, yazhocas smail Hakk Altunbezer (Turake), Sedefkar Vasf, Mzehhib Yusuf apanoluTrk inicilii ve Desenleri Feyzullah Daygil, minyatr Ord. Prof. Dr. Ahmed Sheyl nver,altn varak retimi Hseyin Yaldz, hoca olarak atanm ve hattat Mustafa Rakm Unan isedaha sonra bu kadroya katlmtr. Sonraki dnemde bu hocalarn yerlerine ranl HseyinTahirzade, hat iin Halim zyazc, Rikkat Kunt, Muhsin Demironat, Necmeddin Okyay,

gibi kymetli stadlar, baa getirilmilerdir ve sanatmzn icras devam etmitir. Bugndevlet niversitelerinde ve eitli zel kurslarda tezhib almalar devam etmektedir.


24/180


23

Aada tezhib sanatnn rnekleri vardr.

Bu sanatn nerelerde kullanld ile ilgili grlerinizi paylanz.

ETKNLK 1

Kanuni t-tp Nuruosmaniyektphanesi 3571


25/180

1. NTE

24

Kuran- KerimSultanahmed 12 SleymaniyeKtphanesi


26/180


25

Muhibbi divan-istanbul niversitektphanesi 5467


27/180

1. NTE

26

Nuruosmaniyektphanesi 2273


28/180


27

ETKNLK 2Aadaki grsellerde tezhib sanatnda kullanlan malzemeleri inceleyiniz.

1) Arap Zamk-ap- Jelatin

3) Jelatin

5) Defter Altn ve Ezilmi Altn

4) ap

6) Arap Zamk ile Altn Ezilmesi

2) Arap Zamk

Tezhib Sanatnda Kullanlan Malzemeler


29/180

1. NTE

28

2. Sade Yaprak izimi

Tezhib sanatkrlar tabiat gzlemleyerek eserlerini alrken, motierin en gzelrneklerden biri olan yapraklar da murakkalarna aktarrlar. Tabiatta eiz gzellikte tezyinedilmi yapraklarn eitli ekillerde sitilize edilmi olup yaprak saysna gre deiik isimleralmaktadr. yaprakl olana Seberk, be yaprakl olana penberk denir. Drt yapraklolana salibe denir. Bu motif Ha sembolne benzedii iin pek kullanlmam olmaklaberaber Orta Asyada amanizm Dneminde bu motife rastlanmaktadr. ok dilimli olarakbirbirine sarlm olanlarna Sadberk denir. On altnc yzylda sevilerek kullanlan sazyolu yapraklar ise farkl bir tarz oluturmutur. Yerletirildikleri yerlerin ekline uyabilmekiin ekil olarak haner veya geometrik yapraklara dnenleri de vardr.

7) Arap Zamk ile Altn Ezilmesi

9) Kedi Klndan Yaplm Fra 10) Samur Kl Tezhib Fralar

8) Mhreler


30/180


29

ETKNLK 3Aada verilen grsellerdeki yaprak motierini eskiz kdna geirerek iziniz.

izen: Glsm LEK1; Sola bakan sade yaprak

2: Saa bakan sade yaprak

1

2


31/180

1. NTE

30

Baba Nakka Yaprak rnekleri / izen: Glsm LEK


32/180


31

Saz Yapra rnekleri / izen: Glsm LEK


33/180

1. NTE

32



34/180


33



35/180

1. NTE

34



36/180


35

3. Gelenekli Sanatlarda Klasik Murakka Yapm ve Kt Yaptrma

Tezhib Sanatnda Kdn nemi

Kitap sanatlarnda yaz malzemesi olarak kullanlan ktlarn en eskisi parmendir.zellikle mushaarda kullanlan parmenlerin yerini daha sonra papirs almtr. teknolojinin

gelimesiye beraber papirs yerini yava yava kda brakmtr. Osmanllarn yaptklar

ktlar uzun zaman Avrupada tercih edilmitir. fakat sonralar slam dnyasnda Avrupa

kad yaylm zellikle talyan kd tercih edilmitir.Tezhib sanatnda kdn nemini

bilen mzehhipler bu konuda titiz davranmlardr. Kt, tezhiblenmeden nce aharlama,mhreleme ve uzun sre bekletilme gibi aamalardan geirilerek, en elverili duruma getirilerek

kullanlmtr. Ancak gnmzde bu aamalardan gemeden de kullanlan katlar vardr.

(Foto:3)

1) Bitkiler ile Boyanm ktlar

3) Kt rnekleri

2) Bitkiler ile Boyanm Ktlar


37/180

1. NTE

36

Muhallebi Piirme Teknii:

imdi bu aamalar srasyla renelim:

1) Suda eritilen ap ve jelatine suda eritilmi yarm bardak niasta eklenir.

2) Eklenen malzemeler srekli kartrlr.

3) Boza kvamna gelince ateten indirilir. 4) zerinin kaymak tutmamas iin naylon ile kaplanr.

BLG KUTUSUMURAKKA MUHALLEBS PRME USULMalzemeler:

1 yemek ka tepeleme buday niastas, 1 su barda su, 1 ay ka jelatin, 1 nohut tanesi byklnde ap

eyrek bardak su iinde niasta suda eritilir ve kenarda hazr bekletilir. Tencereye bir bardak su konulur ve iindejelatin ve ap eritilir. Suyun iine niasta ar ar eklenir ve hzlca kartrlarak toplaklanmamas salanr . Atetenindirilen muhallebi zerine kaymak tutmamas iin naylon kapatlarak hava almas nlenir ve soumaya braklr.


38/180


37

Murakka Yapm ve Kt Yaptrma Teknii

Murakka yapm iin iki adet 35x50 ebadnda kt hazrlanr. nce ktlarn su ynleri(dokunma yn) bulunur ve bu ynler ok iareti ile belirlenir. Ok iareti (+) ters ynlerde stste gelecek ekilde iaretlenir. Dokunma ynleri zt olarak yerletirildiinde kuruma esnasndaynler zt olarak ekileceinden murakka kvrlmadan dz olarak tahtadan ayrlm olur. Ynleribelirlenen ktlarn su ile tavlanma ilemi yaplr. Ktlar tekneye yatrlarak suda slatlr.Daha sonra kdn bir tanesi alnarak murakka tahtasna konularak muhallebi srlr. kincikt alnarak ilk kdn zerine konulur. Bu ilem yaplrken stte kalacak olan ksm nce terskonulur, tekrar muhallebi ile kt tavlanr. Daha sonra kt kaldrlarak ters evrilir. Eserimizialacamz kt stte kalacak ekilde muhallebi srlr ve kenar ksm tahtaya yaptrlr.Altta kalan orta ksm tahtaya muhallebi ile yaptrlmaz. Murakka tahtadan kesilecei iin ortaalt blmn yapmamas gerekmektedir. Muhallebi srlen st kt, en son snger iledzlenerek kurumaya braklr. Murakka tahtasnda oda scaklnda kurumaya braklan murakkaiki gn kurur ve kullanma hazr hle gelir.

1) Ktlarn ynleri zt gelecekekilde yerletirilmesi.

2) Ktlara muhallebinin iyicesrlmesi.

3) Kenarlar yapstrlan ktlarndzeltilmesi

4) Ktlarn kenar ksmlarnnaltna muhallebi srlerek tahtayayaptrlmas

5) Ktlar zerindeki muhallebininboyamaya hazr hle getirilmesi

6) Ktlar zerindekimuhallebinin snger iledzeltilmesi


39/180


40/180


39

1) Arap zamk ile is temin edilir.

3) Arap zamk ile is tabaa yaylarakptrsz hle gelinceye kadar iyice ezilir.

4) Elde edilmi olan fra ile boyakvamnda sulandrlarak tahrir almasyaplr.

2) Arap zamk ile is ezilmeye balanr.

s mrekkebi yapmnda kullanlan isnereden temin ediliyordu?

Mrekkep yapmnda kullanlan is eskiden ca-milerde aydnlanmak iin kullanlan kandillerdentoplanan islerin ilenmesi ile elde edilirdi.

zellikle Mimar Sinan, camilerin iindeoluturduu teknik tasarm neticesinde ieridekirzgr akmnn esintisi ile is belli yerlerdetoplanrd. Buradan hattatlar isi alrlarve mrekkeplerini hazrlard. Gnmzde

kullandmz is yaklm lastiklerin islerindenelde edilmektedir.

BUNLARI

BLYOR MUYDUNUZ ?

s Mrekkebi Hazrlama Aamalar:

4. Gelenekli Sanatlarda Mrekkep Hazrlama ve Tahrir


41/180

1. NTE

40

5. Renk almalar

Tezhib Sanatnda Rengin nemi

Trk ssleme sanatlarnda toprak boyalar kullanld iin renkler solmamtr. Kullanlanrenklerde toprak krmzs, ll, mavi, yeil hakimdir. Tezhib sanatnda toprak boya, kullanlmadannce su ile eritilirdi. Boyalarn sabit olmas iin ise 18. yzyla kadar iine yumurta sars ilaveedilmitir. Yumurta sars kartrlm boyalar sabit ve parlak olduu gibi, resimlerde kabarklkmeydana getirir ki bu makbul saylr. Ancak yumurta sars ile hazrlanan boyalarda, her kullanltataze yumurta sars kartrlm boya kuruduktan sonra tekrar kartrlamayaca iin ikinci defakullanlmaz. Bu yzden sonralar yumurta sars kullanlmadan vazgeilmi onun yerine tutkalkullanlmtr. Bu teknikte nce tutkal suda eritilir ve iine iki damla zm suyu kartrlmtr.Bu ekilde yaplan boyalar kuruduktan sonra istenildii zaman tekrar su ile eritilebilmi vekullanlabilmitir. Tutkal suyuna saf pekmez veya zm suyu kartrldnda boyalarda bir

parlaklk meydana gelmektedir. Ayrca tutkal yerine Arap zamk da kullanld grlmektedir. Ancakbu tarzda boyalar parlak olmad gibi zamanla da kararrlar.1Bu yzden tezhibte tasarmlarnrenklendirmede, toprak boyalardan ziyade ithal guaj boyalar kullanlmaktadr.

Tezhibte kullanlan motier ve renkler rastgele seilmemi hepsinin birer sembolik anlamolduu gibi bilinli olarak seilerek kullanlmt. rnein tezhib mavisi sonsuzluu, altn ise gneisimgeler. Trk sanats tabiattan gzlemlediini, hissettiini, duygular, inanlar deer yarglarve yaad evrenin kendinde brakt izleri toplayarak, hissederek sanat eserinde mesajlarvermek istemitir.

Altn ve mavi rengin ihtiam 16. yzylda imparatorluun zirvede olduu dnemde gryoruz.

Tezhib sanat 18. yzyln ortalarndan itibaren Avrupadan gelen sanat tesiri altna girmeyebaladnda, Barok ve Rokoko sanatnda hakim en nemli faktrlerden olan ve Osmanl tezhibsanatnda o devre kadar hi grlmeyen k glge kontras karmza kmakta, renklerin koyuluakl kullanm bezemeye perspektif vererek derinlik kazandrmaktadr.

Tezhib sanatnda kullanlan renklere, devirlere gre baktmzda u tabloyu grrz.Seluklularda arlkl renk altn ve mavi, kzl kahve renkleridir. Fatih Dnemi tezhibinde ise,karakteristik Fatih devri mavisi, beyaz, yeil, siyah ve slyen (turuncu). II. Bayazd tezhibinde altnzerine altn ile yaplan sslemeler ve mavi ile altn dengesi hkimdir. 16. yzyl Klasik Dnemdebalca renk lacivert ve altndr, motierde ise hemen hemen btn renkler denenmitir. 17.yzylda altnn zeminde bol kullanldn gryoruz. Barok ve rokokoda ise bol k glgeli canl

renkler kullanlmtr.

1 Martin Lings. The Quranic Art of Calligraphy and Illumination. England 1976, s.75.

BLG KUTUSURENK NEDR?Rengi, n dalga uzunluuna gre, gzmz vastasyla bizde uyard bir his olarak tarif edebiliriz. Bu tarife

dayanarak sar, yeil vs. gibi solar specturumu tekil eden blmleri, karakter ve hviyetlerini ayrt etmek zerekullandmz terimlere de renk deriz.

Ik huzmesinin prizmadan geirildii vakit verdii 7 renge solar spectrum denir.Ik huzmesinin ana rengi unlardr: KIRMIZI (Karmen krmzs), MAV (Prusya mavisi), SARI (Limon

sars). Bunlara birinci derecedeki renkler denir.

ana renkten baka herhangi bir renk ana renklerden biri ile kartrmakla mmkn olur. rnein;


42/180


41

Turuncu, mor, yeil ikinci derecede nemli renklerdir.

Krmz

Sar

Mavi + =

+ =

+ =Sar

Mavi

Krmz

Turuncu

Yeil

Mor

1) Renkler


43/180

1. NTE

42

1) Renkler


44/180


43

1) Ana renkler ve renk skalas


45/180

1. NTE

44

2) Etkin renk alsmas1x9

4) Etkin renk almas 5x5

3) Etkin renk alsmas 3x7

5) Etkin renk almas 10x10

1x9= Etkin renk almasnda seilenon renkten bir rengin nde vurgulanmas

5x5= Etkin renk almasnda seilen onrenkten be rengin nde vurgulanmas

3x7= Etkin renk almasnda seilenon renkten rengin nde vurgulanmas

10x10= Etkin renk almasnda seilenon rengin ayn etkide uygulanmas


46/180


45

1) Gl motinin izimi2) Sultanahmet Camii

inilerinden gl motininrenklendirilmesi

4) Sultanahmet Camii inilerinden lale motinin hsn-i hat ile birlikte renklendirilmesiHsn-i Hat: Akbet Hayrola Fuat BAAR

3) Lale motinin izimi


47/180

1. NTE

46

Krmznn Zt Rengi

Mavinin Zt Rengi

SarnnZt Rengi + =:

+ =:

+ =: Mavi

Sar

Krmz

Sar Yei l

Krmz Turuncu

Mavi Mor

Renklerin Dili

Uygun Renkler:Grseldeki renk emberinde bitiik olarak grdmz renklere UYGUNrenkler denir. Uygun renklerin vasf, daima aralarnda ortak bir rengin bulunmasdr. Mesela sar

ile yeil iki bitiik renktir. Bu iki renkten birisini tekil eden yeilde sar bulunduuna gre sar-yeil birleiminde sar mterek rengi tekil ediyor demektir. Bir rnek daha alalm: Mavi vemor Bunlar da emberde yan yana den iki bitiik renktir. Mor renkte mavi bulunduuna gremavi her ikisinde mterek olan renktir.

Uygun renkler birbirinin kuvvetini krarak birbirlerini olduklarndan zayf gsterirler. Uygunrenklerin armonisi ar bal, fazla barmayan, temkinli armonilerdir.

Zt (Kontrast) Renkler:Ik renkten meydana geldiine gre, renklerden bir tanesininbtnleyici rengi dier ikisinin karmdr.

Zt renkler yan yana geldikleri zaman birbirlerini kuvvetlerini arttrarak azami kontrast yaparlar.Kontrast renklerin baran ve sert tesirlerini yumuatmak ve daha uygun bir ekle sokmak iinbirisinin renginden dierine biraz katmak gerekmektedir. Bylece aralarna mterek bir renkkatmak suretiyle kontrast armoniden uygun armoniye yaklatrlm olur. Resim dilinde bu alverie renkleri ldrmek veya zayatmak denir.

Renkler Aras Akrabalk: ki deiik, uygunsuz ve zt rengi bir arada kullanmak istersekbirinden dierine az bir miktar katp aralarnda ba kurarz. Boyal eserde akrabalk yaplmrenkler ok daha gzel grnr.

BtnleyiciRenkler:Zt renkler ayn zamanda birbirlerinin btnleyici rengini tekilederler.

Btnleyici renk, birbiri ile kart zaman tam renksizlii meydana getiren renk demektir. Burenklerden biri ana renk ise dieri muhakkak geri kalan iki ana rengin karmasndan meydanagelmi olduu iin iki zt veya btnleyici renk iinde ana renk var demektir. ana renkbirbiriyle karnca tam renksizlii verir.

Mesela, krmznn btnleyici rengi yeildir. Yeilde sar ve mavi olmak zere iki ana renkvardr. Krmz ise zaten ana renk olduuna gre ana renk ki btnleyici rengin iindebulunuyor demektir.

Tam renksiz zikilere gre beyazdr. nk zikiler boya yerine kartrarak tam

renksizlii elde ederler. Fizikilere gre beyaz meydana getiren renkler, yeil, mor veturuncu klardr. Bu klarn renkleri bizim ikinci derece dediimiz renklerdir. Hlbuki boyalarnkarmas ile elde edilen tam renksizlik ise koyu gri (siyah) dr. Bu fark boya ile n tabiatlararasndaki farklardan ileri gelir.


48/180


47

UygunsuzRenkler:Renk emberinde, ne uygun renkler kadar birbirlerine yakn nede kontrast renkler kadar birbirlerine uzak olmaya bir takm renkler olarak kabul edebiliriz.Mesela sar ile krmz renklerini alalm, bu iki renk ne birbirine bitiik ne de uzaktr. u

hlde bu iki renk arasnda ne yakn ne de uzak bir armoni mevcut deildir.ki rengin uygun armoni tekili iin aralarnda mterek bir renk bulunmas lazmdr,

hlbuki sar ile krmz arasnda byle mterek bir renk yoktur. Buna mukabil tam kontrasttekil edecek kadar da birbirlerinden uzak bulunmuyorlar.

Uygunsuz renklerden armonide istifade etmek mmkndr. Yerinde ve lazm olduumiktarlarda kullanld zaman ok zevkli neticeler elde edilebilinir. ark minyatrlerindeuygunsuz renklerden armonide pek ok faydalanlm olduu grlmektedir.

Ntr Renkler: Trkede tam karln bulmak g olan bu tiplere renksiz renkler

de denilebilir. Ana renklerin nn de birleimi ile meydana gelir. Prizmadan kmadanevvel k beyazdr. Yani hakiki ntr renk beyazdr. Palet zerinde ise bu koyuca gri olarakgzkr. Yani beyaz ile siyah karm gibi. u hlde siyah da ntr renk saylabilir. Siyahbeyaz karmnn muhtelif derecelerine gre deiik tonlar elde edilebilir.

Ntrrenkler:Siyah, Beyaz, Siyah+Beyaz=Gri

Siyah ve beyaz katks ile sulu boya ana renklerinde belli deiik renkler kar. Deiikkarakterde renkler oluur.

SoukveScakRenkler:Renkler iki aileye ayrlrlar. Bunlardan bir ksmna souk,bir ksmna da scak renkler denir. Krmz ve turuncu renk ive ine bu renklerin kartdier renkler scak renkler ailesini, mavi, yeil ile bu renklerin kart renkler ise soukrenkler ailesini tekil ederler.

Turuncu ve krmz gne ve atein rengi olup hareket ve scaklk tesirini, mavi ile yeilhava ile suyun rengi olup serinlik tesirini uyandrr.

Ressam tablosunu boyarken ya souk veyahut scak renklerin hakimiyetini semekhususunda karar vermek zorundadr. Bir kompozisyon yar souk yar scak hakimiyetinegiremez. Tabiat da byledir, bir manzara ya scaktr ya souktur. Manzara k manzaras

Krmz

Krmz

Beyaz

Siyah

Mavi

Mavi

Beyaz

Siyah

Sar

Sar

Beyaz

Siyah

+

+

=

=

+

+

=

=

+

+

=

=

Pembe

Bordo

Gk Mavisi

Gk Mavisi

Fildii

Ocre Sarlar, Bej


49/180


50/180


49

PROJE

Beklenen performans : Aratrma- hayal gc

Sre : 4 hafta

Puanlandrma yntemi: Dereceli puanlandrma anahtar

Konu : Tezhib sanatnn tarihi geliimini, dnemsel zelliklerini,kullanld alanlar inceleyen bir rapor hazrlama ve raporu sunma

Proje hazrlanrken dikkat edilmesi gereken kurallar:

Aratrmanz ve hazrlayacanz rapor iin er kiilik gruplar oluturunuz.1.

Aratrmay ve raporu zamannda teslim edecek ekilde bir plan oluturu-2.nuz.

Grup yeleri arasnda grev paylamz yapnz.3.

Aratrmanz iin kitap, dergi ve e-kaynaklardan yararlannz.4.

Raporu ak ve anlalr bir dille hazrlaynz.5.

Hazrladnz raporu grup yeleri ile birlikte snfta 15 dakikalk bir srede6.sununuz.

Nitelikler Gelitirilmeli (1) yi (2) ok yi (3)

rn Yazm Boyutuerik

Anlatm

rn Sunum Boyutu

Vurgu ve Tonlama

Anlatm

Dinleyici ve Etkileim


51/180

1. NTE

50

NOTPuanlama anahtarndan en fazla alnabilecek puan 15tir. Puanlama anahtarndan rencinin

ald puan 100lk sisteme dntrlrken rencinin ald puan x100/15 formlnden

yararlanlr.rnek puanlama: Puanlama anahtarnda 8 puan alan bir rencinin puan; 8x100/15

formlnden 53,3 bulunur

NOTGrupla hazrladnz projede grupta yer alan arkadalarnz deerlendirmek iin nerede

yer alan grup deerlendirme formunu kullanabilirsiniz.

1) Sultan Ahmed camii st kat mahl inilerinden lale ve gl rnei


52/180


51

NTE DEERLENDRME SORULARI

A. Aadaki boluklar uygun kelimelerle doldurunuz.

1. Tezhib kelimesinin szlk anlam.dr.

2. Tezhib yapan sanatkara denir.

3. Kitap sanatlarnda kullanlan en eski ktlar ........ ve ............dr.

B. Aadaki sorular cevaplaynz.

1.Gelenekli usulde murakka yaparken katlar neden tavlanr?

2.Gelenekli usulde murakka yaparken neden katlarn ynne bakmak gerekir?

3.Renk nedir?

C. Aadaki sorularn doru cevaplarn bulup iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi is ezerken kullandmz malzemedir?

A) Arap zamk B) Jelatin C) ap D) d E) Boncuk tutkal

2. Aadakilerden hangisi niasta aheri hazrlarken kullandmz malzeme-lerden birisi deildir?

A) Buday niastas B) ap C) Arapzamk D) Jelatin E) Su

3. Aadakilerden hangisi ntrdr?

A) Sar B) Mavi C) Yeil D) Mor E) Beyaz

4. Aadaki renk iftlerinden hangisi kontrasttr?

A) Sar Mavi B) Krmz Mor C) Yeil Mavi D) Sar Mor E) Yeil -Mavi

5. Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni dnemlerinde tezhib sanatnda yaanan ge-

limelerin nedenleri aadakilerden hangisi olamaz? A) Fatih Sultan Mehmetin ilim ve gzel sanatlara verdii nem

B) mparatorluun her ynden gl bir duruma gelmesi

C) Sanatn devrin karakterine uygun gelime gstermesi

D) Sanatkrlarn belli bir olgunluk seviyesine ulamalar

E) Avrupada balayan rokoko slubunun etkisi

D. Aada verilen bilgileri doru ise (D), yanl ise (Y) olarak iaretleyiniz.

1. Bir sanat slubu, o sanat meydana getiren rkn, kavmin veya milletin iradesidir.2. Trk tezhibinin geliimi Orta Asya, Seluklu, Osmanl ve Avrupa olmak zere

drt ana dneme ayrlr.


53/180


54/180


53

1. Yaprak- Pen- Hatayi ve Goncagl Motierinin izimi

Trk sanatlar btn glerini ssleme alannda younlatrarak tezhib sanatnn ndegelen temsilcisi olmulardr. Kullandklar motieri sluplatrmay uygun bulmulardr. Trksslemesinde grdmz motierin eitliliinin en nemli sebebi, slm dinindeki resim

ve heykel sanatlarna konulan yasaklar olarak grlmektedir. Bunlarn kullanmlarndaslamiyetin etkisi olduu gibi, Trklerin slam ncesi Orta Asya slubunun etkilerini debulmak mmkndr. zellikle Gktrk ve Uygur eserlerinde sluplatrmay grmekteyiz.Tezhib sanatnda kullanlan motifler eitli gruplar altnda toplanmaktadr.

Pen:Bitkisel kaynakl olan bu motier herhangi bir iein kubak grntsnn sluplatrlarak (stilizeedilerek) izilmesinden elde edilmitir. Pen motinin kanaviesi bir daire grnndedir. Sapn iee birletiinokta yeil anak yapraklar da altta kaldndan grlmez. Pen moti yaln ve katmerli olarak iki eittir. Bykboyda izilen penlerin hemen hepsi katmerlidir. Byk ebatl olan penlerin katmerli olmas desene zenginlikkazandrr. Desen iinde byklne gre ana motif ve yardmc motif olarak da kullanlan pen, zellikle sap

dnlerinde veya kesimelerinde yn gstermedii iin bir anahtar bir motif zelliindedir.

1) Pen izim rneiizen: Glsm LEK


55/180

2. NTE

54

2) Pen izim rnei / izen: Glsm LEK


56/180


55

3) Pen izim rnei / izen: Glsm LEK1,2,3 : stanbul Rstem Paa Cami inilerinden Pen Motieri


57/180

2. NTE

56


1,3,4: Baba Nakka

2: Karamemi, Divan- Muhibbi, K. 54675,6: Muhsin Demironat


58/180


57


1

2

1,2 : Saz Yapra, Kadrga, Sokullu Mehmet Paa Camii


59/180

2. NTE

58


3

2

1

1,2,3 : inili Kk Tabak ve kandillerden Baba Nakka Motieri


60/180


59

Hatayi;Ferit Develliolunun Osmanlca Trke Lgatnda sslemede alm lotusandran bir iek moti, ve tezhibte birbirine gemi spiral dallardaki iek motierindenteekkl eden ssleme tarz olarak anlatmaktadr. Menei itibar ile Hata, Htay,Huten isimleriyle anlan hatayi, in Trkistanna balanr. Baysungur Mirza on ylakn sre Herattaki saraynda kurduu sanat atlyesinde esiz eserler hazrlatarak BatTrkistan kltrnn kitap sanatlarnda yksek bir olgunlua eritirmitir. Hem hattathem mzehhip olan Baysungur Mirza, Gyaseddin isminde bir sanatkr, yeni motierbulup mevzular zenginletirmek zere, in Trkistanna gnderir. Oradan getirilen bumotife o memlekete izafeten hatayi ismi verilir.

Hatayi kelime olarak Uygur in resim tarzn ierir. Hatayi denilen bir iein varolduunu da, ansiklopedik bilgilerin ve baz kaynak eserlerde bahe iekleri arasndasaylndan anlamaktayz. Meydan Larousse Ansiklopedisinde, hatayi tezhibte bir slup vedokumaclkta bir kuma olarak tanmlanr. Ayn zamanda Hatada (in Trkistannda)

yetien gl gibi katmerli bir iee verilen ad olarak da aklanr. zellikle Uygur ilerindegrlen kvrk dall tezyinat bitkisel motierin ve hatta kvrk dal motinin ilk rneklerinimeydana getirmitir. Bu geliim zellikle, ilk Mslman Trk Devleti olan Karahanllardannce ayn blgelerde yaayan Karluklarda sonralar hatayi denilen slubun ortayakmasn salamtr.

Hatayi terimi altnda toplanan akayk ve nilfer ieklerinin sluplatrlmbiimlendirilmesini de kesin olarak birbirinden ayrmak zordur. Bu motierin Asya veUzak Dou kkenli olduklar bilinir. Sz konusu biimlerin Asya ve Uzak Douyazg olmalarndan tr de byk bir ihtimalle hatayi denilmi ve kayna belli olmayacakkadar stilize edilmitir. Uzak Dou kkenli motierden oluan hatayi, erken Osmanlsanatnda grlmekle beraber bu motier, bazen yalnz, bazen rumiler ve bitkisel motierlekvrm dallar zerinde deiik kompozisyonlarla yer almaktadr.

16. yzyln ilk eyreinden saz slubunun ana nvesini tekil eden hatayi, saz yapraklarile beraber kompleks bir kompozisyon meydana getirmitir. Kvrk dallar arasnda eitli

stilize ieklerden oluan bezeme slubunu ise ancak Osmanllarda yaygn bir biimdebuluyoruz. Doadaki ieklerle benzerlikleri pek az olan bu iekli bezemelerde Uzak

Doudan ve Orta Asyadan gelen etkiler dikkati eker. Genel olarak hatayi slubu adnverdiimiz bu eit bitkisel bezemede akayk, nar iei gibi iekler ayrt edilebilmekte isede btn motierin birer iek adyla anlmas pek de mmkn olmamaktadr. Bezemedekullanldklar yzeyi geni lde kaplayan bu iekler, belli emalara uygun olarak fakatserbest bir izimle meydana getirilmitir. zellikle Osmanl sanatnda 16. yzyl ortalarnakadar olan motif daarcnda hatayi tarz bitkisel bezeme geni yer tutmutur.


61/180

2. NTE

60

1) Hatayi rnei / izen: Glsm LEK

2) Hatayi rnei / izen: Feyza YILDIRIM

Altn Yol ini Panolarndan Motier

stanbul Topkap saray

Ta Yapraklar

anak

Sapn iee Balant Noktas

Hatayi Motieri

Kanevie

MeimeTohumKesesi


62/180


61

Hatayi rnei / izen: Feyza YILDIRIM

Altn Yol ini Panolarndan Motier

stanbul Topkap saray


63/180

2. NTE

62

Hatayi rnei / izen: Glsm LEK

1: Hatayi motif, Kadrga, Sokullu Mehmet Paa Camii

1


64/180


63


1,2,3,4 : Baba Nakka slubunda motier, stanbul inili Kk

1

3

2

4


65/180

2. NTE

64


2

4

1

3

1, 3, 4: Muhsin Demironat Motieri

2: Baba Nakka Motieri, stanbul inili Kk


66/180


65

7) Muhsin Demironatn izdii Hatayi rnei / izen: Glsm LEK


67/180

2. NTE

66

8) Mecmaul- Acib Adl Eserde Mevcut Olan Hatayi rnekleri /izen: Glsm LEK


68/180


67

9) Muhsin Demironatn Hatayi rnekleri


69/180

2. NTE

68

Goncagl:Goncagl moti hatai motinin almam eklidir. Goncagl motinin ta yapraklar ve anakksm bellidir fakat almamtr. Meime ve tohumlar ya hi grlmez ya ksmen grlebilir.

BLG KUTUSUBuraya 2. nite Bilgi kutusu 1 klasrnden Goncalar isimli grseller konur. Ancak bu goncalartek tek bir sayfaya 9 adet motif gelecek ekilde dizer misiniz?

1) Gonca izim rnekleri / izen: Glsm LEK

2 31

4

5 61: Muhsin Demironat

2,4: Eri Fetihnamesi, TSMK.H.16093: ahkulu, K. 1426,48a.5: ahkulu, TSMK.,H.21476: Piyale Paa Camii


70/180


69


1

4

79

1011

8

5 6

2 3

1,4,6,8,9,11: Baba Nakka

5: SK.Halet Efendi 5 Cezuli, Delaill-Hayrat2,3,7,10: III. Murat Divan SK. Mihriah Sultan 359


71/180


72/180


71


4

2

3

5 6

1

1,2,3,4,6: Karamemi MuhibbiDivanndan goncagl MotieriK. 54675: ahkulu


73/180

2. NTE

72

ETKNLK 1Aada grsellerde verilen motieri tamamlaynz.


74/180


73


75/180

2. NTE

74


76/180


75

2. Bitkisel Motierle Desen Tasarm

Kompozisyon, bir yzey zerine arzu edilen ekilleri dengeli ve gze ho grnecekbir tarzda yerletirmeye denir. Doada grlen her eyin bir dengesi olduu gibi,kompozisyonda da dikkat edilecek nokta dengenin salanmasdr. Paftalar ne kadardengeli ve estetik olursa, yerleim o derece gzel ve baarl olur. Kompozisyondadengeli bir ayrm, dz, krk, eri izgiler ve kare, gen, dikdrtgen, daire gibi geometrikekiller salar. Trk ssleme sanatlarnda, bir kompozisyonun olumasnda en nemlifaktrlerden biri de sanatnn kendine has tarz ve tabiat tetkik neticesinde aldizlenimler ile birikimini eserine aktarmasdr. te sanat eserlerinde, milletlerin kendine haskarakter tamalar, kendine zel olmalar bu yzdendir. Trk tezhib sanatnda kullanlankompozisyon kurallarnn ayrm ise u ekilde blmlenebilir;

1.Tek merkezli olanlar

2.Bamsz, serbest kompozisyonlar

3.Simetrik olarak kullanlanlar

4.ok eksenli olanlar

5.Balangc ve sonu olmayan, ulama tarzndaki kompozisyonlar 6.Belirli ve tek dzen kalplar iinde olanlar

7.Girift ve ok dolu grnmde olanlar

8.Geometrik ekillerden oluanlar

9.Bitkisel, hayvansal ve her iki motin birlemesiyle meydana gelenler

10. Her tr motin uyguland kompozisyonlar

11. Vazo gibi yardmc elemanlarn kullanlmasyla oluturulan kompozisyonlar.1

1 Azade Akar ,Cahide Keskiner .;Trk Ssleme Sanatlarnda Desen ve Motif, Tercman Sanat ve Kltr Yaynlar:2,stanbul 1978,s.15.

ETKNLK 2Yaprak, pen, hatayi ve goncagl motierinin izimlerini karton plakalara yapnz. Snf

panosunda sergileyiniz.


77/180


78/180


77

Tezhib sanatnda kullanlan motierin ou kendi hatlar iinde, kendi bnyelerine uygungelime gsterirler. Bitkisel ve rumi motier, ayr ayr kendi hatlar zerinde bulunup sslemeunsurunu meydana getirdikleri gibi dier baz motier de kmeler hlinde veya eitliformlar meydana getirerek kullanlrlar. Mnhaniler ve bulutlar bu gruba dhildir. Bulutlar vemnhaniler belirli hatlarn zerinde kullanld gibi kompozisyon ierisinde serbest dolaarakda kompozisyonda btnleirler. Bunlarn arasnda yalnzca geometrik motierden oluankompozisyonlar, ematik olarak izilen hatlara aynen uymak zorundadr.

ETKNLK 3Aada grdnz helezonlara uygun motieri yerletirerek bir kompozisyon oluturunuz.


79/180

2. NTE

78


80/180


79

ltler Puan

Desen hazrlanmadan nce ana tasla karlmtr. 4

Motierin kurallarna uygun olarak izimine dikkat edilmitir. 3

Desen tasarlanrken motierin uyumlu olarak yerletirilmesine dikkatedilmitir.

2

Yapm aamalar rapor halinde sunulmutur. 1

3. Bitkisel Motierle Hazrlanan Desenin Murakkaya Geirilmesi

Tezhib uygulanacak alann llerinin belirlenmesinden sonra yaznn irilii, cinsive karakteri gz nnde bulundurularak desen hazrlanr. Desen, geometrik ve bitkiselkkenli motierden seilerek tasarlanr, sanatkrn isteine gre gerekirse paftalarablnr. Kelerden desen katland zaman simetrik olmasna dikkat edilerek motierinyzey zerine dengeli dalm salanr. Bu ilem bittikten sonra desenin kda geirilmesigerekir. neleme ilemi iki ya da daha ok nsha zerinde yaplr. nelenecek olankatlar, imir veya inko altlk zerine konulup izgiler bir ine ile delinir. Alttaki tahta,ine batacak kadar yumuak olursa deliklerin kenarlarndaki ksmlar apak tekil ederekdelikleri tkayacandan iyi sonu elde edilmez. nelenmi desen eskiden kmr tozuyardm ile yaplrken gnmzde alem ile kalba geirilirmektedir. Bu ekilde kalba

geirme ilemine desenin silkelenmesidenir. Koyu olan zeminlerde bu silkeleme ilemitebeir tozu ile yaplr.

Bu ilem tamamlandktan sonra zemine ilk nce altn tatbik edilir. Altn tatbikindennce, zemine el temas ile bulaan ya, tebeirlenmi bir kuma paras ile silinir.Altnn zemine tatbikinden sonra, mhrelenerek parlatlr. Mat zemin olarak kullanlacakaltn zerine ince bir kt konularak mhrelenir ve mat bir zemin elde edilir. Motierinrenkli ksmlarnn tatbikinden sonra tahrirleme ilemi uygulanr. Zemin doldurularak,motierin renk tonlamalar ve ince ayrntlar yaplr. Bylece desenin renklendirme ilemi

tamamlanm olur.

PERFORMANS GREV

Konu:Yaprak, pen, hatayi, goncagl motierini kullanarak bir desen tasarm yapnz.Performans Grevinde Dikkat Edilmesi Gerekenler:

almanz iin eskiz kd kullannz.1.

Desen hazrlamak iin taslak oluturunuz.2.

Motierin uyumuna dikkat ediniz.3.

Yaptnz almay bir rapor halinde belirtiniz.4.


81/180


82/180


81

3. Aadaki Pen Moti ile ilgili ifadelerden hangisi en doru olandr?

A) Pen Moti ynl bir iektir.

B) Bir iein dikine kesitinin grntsdr.

C) Bir iein stilize edilmi hlidir.

D) Bir iein ku bak grnmnn, stilize edilmi hlidir.

E) Pen moti yar stilize bir iektir.

4. Aadakilerden hangisi Trk tezhib sanatnda kullanlan kompozisyon ku-rallarnn rneklerindendir?

A) Tek merkezli olanlar

B) Bamsz, serbest kompozisyonlarC) Simetrik olarak kullanlanlar

D) ok eksenli olanlar

E) Rumi kompozisyonlar

5. Aadakilerden hangisinde tezhib sanatndaki kompozisyonla ilgili bilgiyanl vardr?

A) Kompozisyonda paftalarn boluk ve doluluk oranlar bir denge iinde olmaldr.

B) Kompozisyon sanatnn ait olduu milletinin kltrel kodlarn yanstr.

C) Kompozisyon kurallar belirlenirken tabiatn doal ahengi esas alnmtr.

D) Kompozisyonda kurallardan ziyade sanatnn hayal gc nemlidir.

E) Motier genelde tek merkezden hareket ederek devam ederler.

6. Aadakilerden hangisi desen tasarm kurallarndan birisidir?

A) Pen ynl iektir.

B) Hatayi grubu motierle rumi moti ayn dal zerine izilebilir.

C) Dallar motierin merkezinden gemez.

D) Hatayi moti merkezseldir.

E) Her eit motif kendi dalnda yer alr, bir bitkisel helezonda hayvan kaynakl motifbulunmaz.


83/180

82

3. NTE

TEZHBVE

BOYAMA TEKNKLERNNUYGULANMASI

NTEMZE HAZIRLANALIM1.Karamemi ve Muhibbi divan arasndaki iliki ile ilgili bilgi edininiz.

2.Halkr tekniinin nerelerde kullanldn aratrnz.


84/180

TEZHB ve BOYAMA TEKNKLERNN UYGULANMASI

83

SAZYOLU: Osmanl tezhib sanatnda, Fatih Dneminden itibaren grlmeye balayan

resim sanatnn ilk rneklerine 13,14.yzyllarda rastlanmaktadr. Bu sanat, Kanuni Sultan SleymanDneminde ah Kulu tarafndan gelitirilerek en gzel eserlerini vermitir.Sazyolu slubunun en nemli sanats olan ah Kulu, Topkap Saray Ehl-i Hiref Maa defterlerinde

nakka ve ressam olarak isimlendirilmi, sazyolu slubu da resim almas olarak gsterilmitir.Sazyolu slubunun ana motieri arasnda, haner yapraklar da denilen ince ve sivri ulu iri yaprak

motieri, ok ssl ve kvrml hatayiler, eitli kular yannda ejder simurg gibi efsanevi hayvanmotieri bulunmaktadr.

Sazyolunun sevilerek ilenen bir dier konusu da peri, melek resimleridir; tezhib, ini, kuma,maden, ahap ve kalem ii gibi btn ssleme alanlarn etkisi altna alan sazyolu slubu, klasik saray

sslemesinin sevilen tasarmlar olmutur. 16.yzylda sazyolu slubunun sanatkrlar olan ah Kulu veVeli Can, 18.yzylda Ali skdari, 20.yzylda Muhsin Demironat nemli eserlere imza atmlardr.

Sazyolu almalar zemini boyasz olup, ok az renk kullanld mrekkep ve fra ile tahrirlerinkaln hatlardan olutuu, fra almalarnda sanatkrn bilek hareketinin grld eserlerdir.

1) Saz Yapra ve Hatayi,TSMK.H.2168,15a 2) ah Kulunun Eseri Olan Ejder,stanbul . Ktphanesi,F.426,48a

ETKNLK 1Aadaki grsellerde verilen sazyolu motierini eskiz kdna kopya ediniz.

1. Sazyolu Desenleriyle Fra almas


85/180

3. NTE

84

3) Veli Can Eseri Saz Yapra, TSM.H.2168


86/180


85

4) Saz Yapra rnekleri


87/180


88/180


87

6) Zmrdanka Mcadelesi, stanbul niversitesi Ktphanesi, F.1426,48a


89/180


90/180


89

1) Muhibbi Divan / ..K.TY. 5467

2. Halkari Teknii ve Karameminin Muhibbi Divan ndaki Gl DalMotinin Renklendirilmesi

Tezhib sanatnda bir boyama teknii olan halkr, altnn sulandrlarak glgeli bir

ekilde boyanmasdr. Genellikle iri motif kompozisyonlarndan oluan desenlerde halkrboyamas yaplr. Boyanan motierin kenarna snrlayc olan farkl renklerde izgilerletahrir ekilir.


91/180

3. NTE

90

KARAMEM KMDR?

16.yzyln ortalarndan itibaren Trk ssleme sanatna yeni bir slup veyenilik getiren saray atlyesinin banakka Kara Mehmet, Karamemi dir.

Tarihi Gelibolulu Mustafa Ali 1586 ylnda yazd Menakb-Hnerveran isimlieserinde Karamemiden ah Kulu nakkan tilmizi ekremi ve Sultan SleymanHan nakhanesinin stad- muhteremi mzehhip Karamemi eklinde bahseder.

16.yzylda mimari ssleme, ini, kitap sslemesi, kl sslemeleri, hal ,seccade, kumalarn tasarmlarnda, Karameminin klasik tezyini motierini,

eit eit iek trlerini slup birlii iinde eserlerinde gzlemleriz. Karamemisluplatrarak kulland motierin yan sra tabiattan ald bahe iekleriniresmetmi, aalar minyatrde olduu gibi serbest tasarmlar halinde kullanmtr.Bahar dallar Karameminin en ok kulland motierden biridir.

En nemli eserlerinden bir tanesi kendi imzasn tayan Kanuni SultanSleymann Muhibbi Divandr. Ahmed Karahisarinin yazd Kuran- Kerimsslemeleri de Karamemiye aittir. Her sayfasnda ilk satr muhakkak, be satrnesih, bir satr sls, be satr nesih, son satr muhakkak hatla dzenlenmi, slsve muhakkak satrlara gre nesih satrlar ksa tutulmutur. Serlevha tezhibindeKarameminin bahar dal kompozisyonlar grlmekte olup altn zeminle ayrlmpaftalar, ivit lacivert zemin ile btnlemektedir. Rumi motii kompozisyonlar bulutmotieri, hatayi, pen, goncalarla zenginletirilmitir. Gayet ince ekilmi cedvellerve ince ilenmi tlar esere zerafet katmaktadr.

BLG KUTUSU


92/180


91

Halkar Uygulama rnekleri

Emine Saman Songl Smen


93/180

3. NTE

92

ETKNLK 2Aadaki; Karameminin Muhibbi Divanndan alnan gl dal motini eskiz kdna geirerekhalkari tekniini kullanarak renklendiriniz. Renklendirdiiniz desene halkr tahriri ekiniz.

1) Karamemi - Gl Dal almas (Sheylnver) 2) Karamemi Gl Dal izimi / izen: zgl NDER

3. Boyanan Halkar Desenine Tahrir ekimi


94/180


93

4. ift Tahrir (Haval) Tezhib Teknii ve 15. Yzyl emsernekleri zerindeUygulanmas almas

Haval tezhib, motier fra ile ilenirken birleim yerlerinin tahrir kalnl kadar

bo braklmas ile yaplan ssleme uygulamasdr. Haval tezhib eserlerinin en gzelrnekleri 15. yzylda ve zellikle 16.yzyln sanatkr Karamemi nin eserlerindegrlr . Hali i denilen almalarda da haval tezhibin gzel rnekleri gnmzeulamtr.

3) Fatih Dnemi Miklep rnekizimleri / Nakka RUM Atlyesi

1) Fatih Dnemi emse rnekizimi / Nakka RUM Atlyesi

4) Fatih Dnemi emse rnek izimi /Nakka RUM Atlyesi

2) Fatih Dnemi emse rnekizimleri / Nakka RUM Atlyesi

ETKNLK 3 Snf iki gruba ayrlr. Birinci grup 15. yzyl cilt kapaklarndaki emse rneklerini inceler, topla-d grselleri arkadalarna tantr ve snf panosunda sergiler. kinci grup ise 16. yzyl camilerininini motieri inceler. Grselleri arkadalaryla paylar ve snf panosunda sergiler.


95/180

3. NTE

94

1) Hali i Haval Tezhip alma rnei / Nakka Rumi Atlyesi


96/180


95

1) Fatih Dnemi Cilt Kapa Miklep Blm (Nuruosmaniye Ktphanesi, 2773)

2) Miklep izim rnei / izen: zgl NDER

Fatih Dnemi Cilt Kapa rnekleri


97/180


98/180


97

6) Miklep izim ve boyama rnei / izen: Hatice ZTRK

5) Fatih Dnemi Cilt Kapa (Nuruosmaniye Ktphanesi, 2773)


99/180

3. NTE

98

BLG KUTUSU

CLT NEDR?Bir kitab dalmadan bir arada tutabilmek iin yaplan koruyucu kapaa ciltdenir. Osmanl ciltleri, Avrupa cilt sanatndan farkl olup kitap sayfalar ile deri kapak eittir. Bukitabamiklep eklenmitir. Tezyinat, kitabn her kapanda olup sertap ve miklep zerindedir.

MKLEP NEDR?Cilt kitaplarnn sol cilt kapanda bulunan ve okunmakta olan yeri belli edenucu genimsi, katlanabilir paradr.

EMSE NEDR? Arapa ems (gne) kelimesinden gelen emse daha ok cilt,tezhib,minyatr,ini, porselen, cam, kuma, oymaclk, malakri, Edirnekari gibi sanatlarda mimaridede kullanlan yuvarlak ve beyzi bir motiftir.

KEBEND NEDR?Kelerde kullanlan ssleme motine kebend denir.

1) Tavan Sslemesi rnei / Nakka Rumi Atlyesi


100/180


99

5. Aktma Usul (Dz Boyama) Teknii ve Yar sluplatrlm MotierinRenkli Uygulamas

Dnyada irkinlik yoktur. irkinlik o hsn-i b-mislin kemlini ikr eden birgzelliktir. (Abdlkadir Geyln)

Tezhib sanatnda en yaygn kullanlan motierden olan hatai, bir iein kardandikine kesitle grndr. Pen ise yine bir iein kubak grndr. Bu motierstilize edilmi iekler olup kkenlerini tespit edebilmek olduka gtr.

Yar stilize edilmi motier ise, ieklerin tabiattaki grnmne yakn bir ekildesttilize edilerek ortaya kmtr. zellikle 16. yzylda Karameminin bahe ieklerinikullanarak bu slubu uygulamtr. Karameminin iekler zerinde uygulad bu sluptakullanlan ieklerin cinsi ve adnn ne olduu anlalabilir. Gl, lle, meneke, selvi aac,bahar dallar gibi motieri zellikle kullanmtr.

17. yzyldan sonra Avrupada gelien barok ve rokoko slubu Osmanl sanatnn iekmotierinde de etkisini gstermitir. zellikle 18. yzyldan sonra yaygn olarak ukfeolarak adlandrlan bu iek slubuna tezhib sanatnda naturalist slup denilmektedir. Buslup ad altnda ortaya kan en nemli iekler gl, karanl, lle, snbl, nergis vs.dir.

Tezhib sanatnda tabiattan alnan ieklerin stilize ya da yar stililize edilerekkullanlmasnn temelinde slam dini ve tasavvuf dncesinin derinlii yatmaktadr.

slam sanat tabiat olduu gibi taklit etmek yerine, onu bal olduu ilkeler erevesindesoyutlamaya ve sluplatrmaya ynelmitir. Bunun arkasnda Gerek olan Haktrve Hak gzeldir. cmlesi yatmaktadr. Yani sanat bu sluplatrmayla ima ve telkinyolunu tercih etmii, dolaysyla o sanat temaa edenleri sanatn asl sahibi olan Allahayneltmeyi, tefekkr etmeyi gaye edinmitir. Bu sebepten geleneksel slm sanatlarnnbtnnde resim, heykel gibi modern sanatta bulunan tabiat dorudan bir temsil szkonusu deildir. Mslman sanat zaman iindeki bir nn, durdurulmu bir hareketinpeinde deil, tabiatn kusursuz bir ekilde srekliliini, sonsuzluunu tefekkr etmeninpeindedir.


101/180

3. NTE

100

2) emse rnekleri / Nakka Rumi Atlyesi


102/180


101

3) emse rnekleri / Nakka Rumi Atlyesi


103/180

3. NTE

102

NTE DEERLENDRME SORULARI

A.Aadaki boluklar uygun kelimelerle doldurunuz.

1)Saz Yolu ekolnn temsilcisinin ad dur.

2) Cilt kitaplarnn sol cilt kapanda bulunan ve okunmakta olan yeri belli eden kat-

lanabilir paraya ..................... denir.

3)ift tahrir tezhib tekniinin en gzel rneklerini ..................... vermitir.

4)Saz yolu slubu Kanuni Sultan Sleyman dneminde ....................... tarafndan ge-

litirilmitir.

B. Aadaki sorularn doru cevaplarn bulup iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi saz Yolu slubunun zelliklerinden birisidir?

A)Desen simetrik olarak tasarlanr.B) Desende hayvan motierine yer verilmez.

C)Yaprak moti kullanlmaz.

D)Desende tekrarlama yoktur.

E)Desende naturalist ieklere yer verilir.

2.Aadakilerden hangisi saz yolu slubunun sanatkrlar arasnda deildir?

A)Veli Can B) Ali skdari C) Muhsin Demironat

D) ah Kulu E) Karamemi


104/180


103

3. Aadakilerden hangisi saz yolu ekolnn temsilcisi ve Yavuz Sultan Selim

Dneminde sarayn sernakkadr?

A)ahkulu B)Karamemi C)Ali skdari D)Baba Nakka E)Velican

4.Aadakilerden hangisnde halkar teknii uygulamasile ilgili bir bilgi yanl var-dr?

A)Halkar, altnn sulandrlarak glgeli bir ekilde boyanmasdr.

B)Genellikle iri motii kompozisyonlarda halkr teknii uygulanr.

C)Boyanna motierin kenarna snrlayc olan farkl renklerde tahrir ekilir.

D)Halkar tekniinin dier bir ad ift tahrirdir.

E) Halkar tekniinin en nemli sanatkr Karamemidir.

5.Aadakilerden hangisinde Kanuni Sultan Sleymann Muhibbi mahlas ileyazm olduu mzehheb eserin mzehhibi ve eserde kullanlan teknik birlikte

ve doru olarak verilmitir.

A) Karamemi - Halkar

B) Babanakka - ifttahrir

C)ahkulu - Halkar

D) Babanakka - Halkar

E) Karamemi - Aktma


105/180

4. NTE

TEZHB SANATIMOTF ETLER

NTEMZE HAZIRLANALIMKarahisarinin Trk tezhib sanat iindeki yeri ve nemi1.

hakknda bilgi edininiz.

Efsanevi hayvanlardan olan ejder ve simurg hakknda2.bilgi toplaynz. Ulatnz grselleri ve topladnz bilgileri

snfta paylanz.

104


106/180

1. Karahisari ve Mselsel Besmele ve Besmelenin Kt zerineUygulanmas

16. Yzyln Hat stad Ahmet Karahisari Kimdir?

875 (1470) ylndan nce Afyonkarahisarda doan Ahmet Karahisarinin II.Bayezid devrinin ilk yllarnda ilim tahsili iin stanbula gittii ve hayatnn sonunakadar stanbulda kald bilinmektedir.

Fatih Sultan Mehmed zamannda bir grup sanatkrla beraber stanbulagiderek yerletii tahmin edilen Hattat Esedullah- Kirmnden hat mek etti.eyh Hamdullahtan yaz mek etmi olan Halvetiyye eyhlerinden Cemleddin

shak Karamniye intisap ederek tasavvu eitimini tamamladktan sonra hilfetalmtr. mzalarnda daima hocas Esedullah- Kirmniyi belirtmitir. Kanuni SultanSleyman zamanndan gnmze ulaan Muharrem, Sefer ve Rebilevvel 952(1545) tarihli saray ehl-i hiref maa defterinden, Karahisarinin katipler bl iindealtnc sradan 14 ake yevmiye ile grev yapt ve saray ehl-i hiref cemaati iindeyer ald anlalmaktadr. (TSMA, nr. 9706/4) Ancak saraydaki bu greve ne zamanbalad bilinmemektedir .

Osmanlnn en parlak dnemi olan Beyazd, Yavuz Selim ve Kanuni dnemindeTrkler, Arap harerini kendi slup ve karakterlerine gre yazmaya altklardevirdir. Btn hayatnda Yakut yolunda yazan Karahisari o yoldan ayrlmam,bilhassa o devirde Msenna ad verilen celi yazda ve deiik bir tarzda yazdSls nevi yazdan aheser rnekler meydana getirmitir. Karahisarinin ekolnmanevi evlad Hasan elebiden baka kimse devam ettirmemitir. Alt eit yazyok stata yazd iin kendisine Yakut- Rm denilmitir .Aklm- sitte zelliklesls ve nesih yazlar, eyh Hamdullah mektebinde satr nizam ve hurf gzelliibakmndan Ykt slubunu am, Osmanl zevkini ortaya koymutur. Karahisari ise

Ykt el-Mstasn slubunu yeni bir yorumla canlandrm; ayrca cel ve msennyazlarda Fatih devri hattatlarndan Yahy Sf ve Ali b. Yahya Snin yazlarnrnek alarak hurf bnyesinde ve kompozisyonlarda daha gzel ahenge kavuarakkendi adyla anlan slubunu ortaya koymutur. Karahisari, altn mrekkeple yazdharerin etrafn siyah mrekkep; siyah mrekkeple yazd hareri altn mrekkepletahrirleyerek yazya farkl bir estetik boyut kazandrmtr.

Topkap Saray Mzesi Ktphanesinde bulunan mushaf en nadideeserlerindendir. 61.5 + 42.5 cm ebadnda harl ve vasseleli 300 varak olan Kuran-

Kerim, II. Mustafa tarafndan Hrka-i erif odasna vakfedilmitir. Her sayfasndailk satr muhakkak, be satr nesih, bir satr sls, be satr nesih, son satr

TEZHB SANATINDA MOTF ETLER

105


107/180

muhakkak hat ile dzenlenmi olup sls ve muhakkak satrlara gre nesih satrlarksa tutulmutur. Serlevha tezhibinde Karameminin bahar dal kompozisyonlargrlmekte olup altn zeminle ayrlm paftalar, ivit lacivert zemin ile btnlemektedir.Rumi motii kompozisyonlar bulut motieri, hati, pen, goncalarla zenginletirilmitir.Gayet ince ekilmi cetveller ve ince ilenmi tlar esere zerafet katmaktadr.

Ahmet Karahisarinin kendi slubu ile yazd mehur besmelesi daha sonrakidnemlerde de sevilerek kullanlmtr. Karahisari, eserlerinde eitli imzalarkullanmtr. mzalarnda engin sanatlnn yannda, statlarna balln vemtevazi kiilik yapsn grmek mmkndr.

Ahmet Karahisari, Sleymayine Camiinin yapmnn sona erdii 1556 ylndalm ve Stlcede kendisine derinden bal bir dervi olan Karamanl shaknmezar yanna gmlmtr. Bugn kayp olan mezar tan kendisi yazm olupsadece zerindeki lm yl varisi Hakan elebi tarafndan yazlmtr. Trk hatsanatnn gemiinde, Karahisari ve talebesi Hasan elebi, on dokuzuncu asrdaRkm devrine kadar celi yaznn yegnesi olmulardr .

4. NTE

106

Mselsel Besmelenin Tanm:

Mselsel kelimesinin szlkte birbirine bal olan, zincirleme olarak gelen eklindetanm yaplmaktadr. Hat sanatnda ise btn hareri birbirine balayarak yazlan yazyamselsel denir.

PAYLAALIM


108/180


107

ETKNLK 1Aada verilen grsel Karahisariye ait bir besmeledir. Aadaki aamalar takip ederek siz de bir

alma yapnz.

1) Karahisari Besmelesi alma rnekleri (Cahide Keskiner, TrkSsleme Sanatnda Desen ve Motif)


109/180

4. NTE

108

1) Karahisari Besmelesi Deseninin Geirilmesi

2) Karahisari Besmelesi Deseninin Geirilmesi

3)Renk Tonlar Hazrlanan rneinBoyanmas / Zeliha DURSUN


110/180


109

2. Karahisari Besmelesine Bitkisel Motierin Negatif Tekniinde Uygulanmas

ETKNLK 2Aada grdnz Karahisari Besmelesine bitkisel motierle tasarm yapnz. Daha sonra yapm

olduunuz bu tasarma negatif yntemi uygulaynz.

Fatma AYDOAN


111/180

4. NTE

110

2) Karahisari Besmele Desen almas Renk Tonlarnn Hazrlanmas

1) Karahisari Besmele Desen almas Renk Tonlarnn Hazrlanmas


112/180


113/180

4. NTE

112

9) Kadriye KISA

10) Zeyunep TOKSZ


114/180


113

3. intemani Moti, izim Teknii ve Kaftan Formuna intemani MotininUygulanmas

intemani, benek, pars benei, top isimleriyle tannr. Yan yana uzanan iki dalgal

ekil bize, kaplan ve pars postunu hatrlatr. Bu motif, zellikle XVI ve XVII. yzyl sarayhallarnda ve kumalarnda, yine ayn yzyllarda, saray tarafndan dokutturulan Uakhallarnda karmza kar. Orta Asya kkenli olduunu bildiimiz bu ssleme XVI.yzyldan sonra ini, kuma, hal gibi el sanat rnlerinde kullanlmtr. Biri stte, ikisi altta benekten oluan dzenleme dekoratif anlamda ssleyici olarak kullanlmtr. Bazenbeneklerin iine tek tarafa daha yakn izilen daireler onlarn hilal eklini almalarn salar.Timur devleti dnemine ait sikkelerde grlen bu benee Timuin ad verilir. beneinbir arada kullanld rnekler olduu gibi her iki motif ayr ayr kullanld da grlmektedir.

intemani moti tezhib sanatnda en erken rnek olarak bugnk bilgilerimize greTSMK-EH 1512deki 921/1515 tarihli Mantkut-Tayr adl yazma eserin sahife kenarlarndagrlmektedir. Bu tarih Yavuz Sultan Selimin Tebrizi alp (1514), buradaki sanatkarlarstanbula getirmesinden sonraya rastlamaktadr. Orta Asya kaynakl olan bu motifsanatmza byk bir ihtimalle Tebrizli Trk sanatlarnn armaandr.1

1 nci Birol, iek Derman, Trk Tezyini Sanatlarnda Motifer, Kubbealt Neriyat, s.169.

1) intemani Tarznda Allah Lafz (AliTOY-Hatice Aksu) 2) intemani Moti (Nakka Rumi Atlyesi)

ETKNLK 3Aada verilen grsellerde intemani moti ile yaplm almalar inceleyiniz.


115/180

4. NTE

114

3) Kaftan Kuma Dokumas zerindeintemani Moti (Sheyl nver, 1978)

5) intemani Motinin ini zerine Uygulanmas (Nakka Rumi Atlyesi)

4) Kaftan Kuma Dokumas zerindeintemani Moti (Nakka Rumi Atlyesi)


116/180


115

1) Ejder

4. Efsanevi Hayvan Motieri ve izim Teknikleri

Trk sanatnda grlen hayvan grleri balca iki grup altnda toplanmaktadr. lk grupejderler, Zmrd Anka veya Simurg adlar ile tannan efsanevi kular, sfenk, harpi gibi yar

insan, yar heyvan eklinde yaplan efsanevi veya mitolojik hayvan motieridir.

EJDER : Kudret, bereket, uur semboli olarak resmedilen ejderi Trkle

tezhib imamhatip

Documents