«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»Мамлекеттик илимий басма ЇйЇ

Tашкент–2017

Жалпы орто билим берЇЇчЇ мектептердин4-классы ЇчЇн окуу китеби

Кайра иштелген жана толукталган экинчи басылышы

¤збекстан Республикасынын Элге билим берЇЇ министрлиги

тарабынан бекитилген

ТЕХНОЛОГИЯ

И. A. Maннаповa, К. A. Maвлановa, Н. Р. Ибрагимовa

Ðåöåíçåíòòåð:Ç. Øàìñèåâà – Ðåñïóáëèêàëûê áèëèì áå𯯠áîðáîðóíóí á£ë¯ì

áàø÷ûñû;M. Ïîëàòîâa – Tàøêåíò øààðûíäàãû 144-æàëïû îðòî áèëèì

áåð¯¯÷¯ ìåêòåïòèí òåõíîëîãèÿ áîþí÷à ìóãàëèìè;Ä. Kaðèìîâa – Áóõàðà øààðûíäàãû 18-æàëïû îðòî áèëèì

áåð¯¯÷¯ ìåêòåïòèí òåõíîëîãèÿ áîþí÷à ìóãàëèìè.

УЎТ: 37.035.3=512.154(075.2)КБТ 74.263я71 M 49

КБТ 74.263я71

© Maííàïîâà È. æàía á., 2015, 2017.© «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» Ìàìëåêåòòèê áàñìà ¯é¯, 2015, 2017.

ØÀÐÒÒÓÓ ÁÅËÃÈËÅÐ:

– àáàéëà; – òîïòî èøò££;

– £ç àëäûí÷à èø; – êàéòàëîî;

– ñóðîî æàíà òàïøûðìàëàð; – ýñòå ñàêòà.

Maííàïîâa È.Òåõíîëîãèÿ: 4-êëàññ ¯÷¯í îêóó êèòåáè /

È. À. Maí íàïîâa, Ð. À. Maâëàíîâa, Í. Ð. Èáðàãè-ìîâa. – Tàøêåíò: «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» Ìàìëåêåòòèê èëèìèé áàñìà ¯é¯, 2017. –112 áåò.

M 49

Республикалык максаттуу китеп фондунун каражаттары эсебинен басылды.

ISBN 978-9943-07-484-2

УЎТ: 37.035.3=512.154(075.2)

3

ÊИÐИØ°°

Óðìàòòóó îêóó÷ó! Сен «Òехнология» окуу китебинин жарда мын-

да тЈмЈнкЇ класстарда алган билим, билгичтик жана кЈнЇгЇЇлЈрЇ¦дЇ бышыктаган тЇрдЈ, тЇрдЇЇ ма-териалдардан кооз буюм, оюнчук, жана модел дерди жасоо технологиясын ЇйрЈнЈсЇ¦, кол ЈнЈрчЇлЈрдЇн буюм жасоо усулдары менен таанышасы¦.

Îкуу китебинде берилген тапшырмаларды ат-ка руунун натыйжасында маалыматтарды издЈЈ, аткаруу тартибин эстЈЈ, маалыматтардан пайдала-нуу, Јз ара мамиле жасоо, бири-бири¦ерге жар-дам берЇЇ жанa чогуу иштЈЈнЇ ЇйрЈнЈсЇ¦Јр.

Îкуу китеби сага кооз буюм жана татынакай бе лек терди Јз алдынча жасоодо жакындан жар-дам берет. Аларды ата-эне¦е, инилери¦е жана достору¦а тартууласа¦, алар аябай кубанышат.

Китепте ишти аткаруунун тартиби, анын баскыч-тары баяндалган. Берилген ЇлгЇлЈрдЇ кЈрЇп чык, сЇрЈт жана чиймелерди ЇйрЈн, аткаруу учурунда тЈмЈнкЇ суроолорго жооп берЇЇгЈ аракеттен.

1. Буюмдун аталышын жанa анын каерде иштетилишин айт.

2. Буюмдар кандай материалдардан жасалган?

4

3. Бул материалдан башка буюм жасаганда пай -да ланууга болобу?

4. Буюмдун бЈлЇктЈрЇн кантип белгилЈЈгЈ болот?5. Буюмдун бЈлЇктЈрЇн даяр буюмдан кантип

ажыратууга болот?6. Буюмдарга форма берЇЇгЈ болобу? Кантип?7. Буюмдарды кандай жолдор менен бириктирЇЇгЈ

болот?8. Кошумча кооздоо талап кылынабы? Кандай?

Кантип аткарууга болот?

Aéëàíà-÷£éð£á¯çä£ã¯ òåõíîëîãèÿëûê æàðàÿí Байыркы замандарда эле адамдар кЇндЈлЇк

турмушта тЇрдЇЇ буюмдардан пайдаланып ке-лиш кен. Адам баласы акырындык менен суу сактагыч кумураларды, бЈлмЈнЇ жарыктандыруучу шам койгучту, идиш-аяктарды кооздой башташкан. Баштап одоно идиш-аяк, кЈзЈ жана кумуралар жаратылган болсо, кийинчерээк бул буюмдар назик, же¦ил жана кооз формаларга салынды. Акыркы жЇз жылдын ичинде адамдардын кЇндЈлЇк турмушун же¦илдеткен Їй-тиричилик аспаптарынын тЇзЇлЇшЇнЈ кЈптЈгЈн ЈзгЈртЇЇлЈр киргизилди. Бул ЈзгЈрЇштЈр технологиялык жара яндар аркылуу иøке аøûðûлäû.

Texíîëîãèÿ – (грекче, techne – чебердик, ЈнЈр, logos – окуу) чийки зат жанa материалдар-ды тиешелЇЇ ЈндЇрЇш куралдары жардамында кайра иштЈЈнЇн жолдору жЈнЇндЈгЇ илим.

5

Буюм жасоонун технологиясы удаалаш аткарылчу тЈмЈнкЇ беш баскычтуу жараянда ишке ашырылат.

Áèðèí÷è áàñêû÷ка идея дейи-лет. Мында кандай буюм жасоо ке-ðектиãи ÷е÷илет.

Ýêèí÷è áàñêû÷тa буюм жасоо -нун планы иштеп чыгылат. Анын бЈлЇктЈрЇнЇн чиймеси даярдалат.

°÷¯í÷¯ áàñêû÷тa буюмдын кЈ рЇ-нЇшЇ чийилет. Буюмду кандай усул-дарда жасоо oйлоп кЈрЇлЈт, долбоо-ру чийилет. KeректЇЇ материалдар тандалат.

T£ðò¯í÷¯ áàñêû÷тa буюм даяр-далат жана кооздолот.

Áåøèí÷è áàñêû÷тa буюмдун са-патына баа берилет.

Texнологияда ар бир жараян Їч: даярдык, негизги жанa жыйынтык-тоо чу баскычтарга ажыратылат.

Даярдык баскычындa иш орду, керектЇЇ материал жана аспаптар даярдалат.

Негизги баскычтa жумуш аткарылат.Жыйынтыктоочу баскычтa иш орду жыйнаштыры-

лат жана иштин натыйжасы бааланат. Mисалы, апа¦ ЇчЇн эстелик белек даярдамакчысы¦.

Ал ЇчЇн белек даярдоонун технологиясын иштеп чы-гышы¦ керек. Áèðèí÷è áàñêû÷òa кандай белек даярдоону анык-

тоо ЇчЇн тЈмЈнкЇ суроолорго жооп табышы¦ керек.

6

Кандай буюмдар жасаганды билеси¦? Жасоо ЇчЇн керектЇЇ шайман жана материалдар барбы? Бул материал жана шаймандар менен кандай буюмдар жасоого болот? Эмне жасоого болбойт? Эмне ЇчЇн?

Ýêèí÷è áàñêû÷ – куттуктоо жасоонун планын иø теï ÷ûк.

Ал ЇчЇн ЈзЇнЈ мЇнЈздЇЇ куттуктоо жасаган-ды ойлоп ал. Берилген сЇрЈттЈр сага куттукттоо жасоо до жол кЈрсЈтЈт. Кайсы сЇрЈт жаккан болсо, ошону тандап ал же ЈзЇ¦ ойлоп тап.°÷¯í÷¯ áàñêû÷ – куттуктоону удаалаштыкта

даярдоонун планын иштеп чык. СЇрЈттЈ туура ат-каруунун тартибин кЈрсЈт. Куттуктоо жасоо жарая-нынын тартибин оку. ¤зЇ¦ аткарган иш менен са-лûøтûð.

7

1. Куттуктоонун негизин даярда.2. Aппликация ЇчЇн гЇлдЇн бЈлЇктЈрЇн кырк.3. ×о¦ бЈлЇгЇнЈ чапта.4. Kичине бЈлЇктЈрЇн чапта.

Куттуктоо

T£ðò¯í÷¯ áàñêû÷òà керектЇЇ материал жана шаймандарды танда. Иш ордун даярда. ¤зЇ¦ тЇзгЈн пландын негизинде куттуктоо даярда. Иш орду¦ду жыйнаштырып кой.Áåøèí÷è áàñêû÷та ишке баа бер. Куттуктоону

алып, карап чык. Сага жактыбы? Aппликация ЇчЇн даярдалган фигуралар туура, тегиз кыркылганбы? Tуура чапталганбы? Жолдоштору¦а кЈрсЈт жана ага чогуу баа бергиле.

8

ÀÑÏÀÏ ÆÀНA ØÀÉÌÀНÄÀÐ

СЇрЈттЈ кандай аспап жана шаймандар кЈрсЈтЇлгЈн? Алар кандай аталат жанa эмне мак-сатта иштетилет? Кайсы аспап сага тааныш эмес?

MATEÐИÀЛÄÀÐ

Быйыл технология сабактарында машыгуу ЇчЇн сага тЈмЈнкЇ материалдар керек болот. Алардан айрымдары сага тЈмЈнкЇ класстардан тааныш. Бул жерде алгачкы жолу кЈрЇп турган материалы¦ды айт жанa эмгек коопсуздук эрежелерине баш ий.

9

Èø æàðàÿíûíäà êîîïñóçäóê ýðåæåëå-ðèíå áàø èé!

1) иш орду¦ду туура уюштур;2) иш орду¦ду таза жана тартиптЇЇ сакта;3) мугалимди кунт коюп ты¦ша жана анын кЈр-

сЈтмЈлЈрЇн сЈзсЇз аткар;4) шаймандардан мугалим кЈрсЈткЈндЈй пайдалан; 5) шаймандардан белгиленген иш жараянында

гана пайдалан;6) шибеге менен кайчыны тутка жагы менен, ал

эми циркулду болсо баш жагы менен узат;7) сайылчу шаймандарды атайын кутуга сал;8) иш убагында алагды болбо, жолдоштору¦а

тоскоолдук кылба.

Áèëèìè¦äè ñûíàï ê£ð

1. Êàé÷ûíû áèð££ã£ êàíòèï óçàòóó êåðåê? a) алкак жагы менен; б) алкак жагын ЈзЇнЈ каратып; в) буттун алдына таштоо керек; г) ачылган абалда. 2. Æåëèì ìåíåí èøòåï áîëãîíäîí êèéèí,

êûë êàëåìäè ýìíå êûëóó êåðåê?a) суу менен жууш; б) суу менен самындап жууш; в) таштап жиберЇЇ;г) кургатуу.

10

ÊÀГÀÇÄÛ Á°ÊТ¤¤Í°Í ÓÑÓЛÄÀÐÛ

Îðèãàìè – бЇктЈЈ жолу менен кагаздан фигу-ра жасоо ЈнЈрЇ. Жасалган фигураларды ордулары-на жайлаштыруу менен тЇрдЇЇ кЈрЇнЇштЈрдЇ алуу-га болот. Ал ЇчЇн атайын белгилерди билЇЇ керек. ÒЈмЈнкЇ белгилер менен тааныш, эстеп кал жанa жасоо го аракеттен.

ÑÛÇÛÊ ÆÀÍA K¤ÐѤÒÊ°×Ò¤Ð

ѯð£òò£ë¯ø Øàðòòóó áåëãèëåð Mèñàëäàð

Сызык жогору бЈлЇктЈгЇ бурч ту ЈзЇ¦ жак кa бЇктЈЈ ке-ректигин билдирет.

Бул сызык болсо кагаздын жогорку бЈлЇгЇн ылдыйга ка-рай бЇктЈЈ керектигин бил-äиðет.

Мындай сызыктуу кЈрсЈт-кЇч кагазды эки бЇктЈгЈндЈн кийин, ошол жерди тЇздЈЈ, ушул бЈлЇктЈ сызык чийЇЇ керек дегенге жатат.

Бул тЇз сызык бЇктЈл-гЈн жерде сызык чийилгенин билäиðет.

Э¦ акыркы шарттуу белги болсо кЈзгЈ кЈрЇнбЈс сызык ýсеïтелет.

11

Aíûêòîî÷ó áåëãèëåð

×екиттерди бирин-бирине ту-таш тыруу керектигин билдирет

Арасын ачуу керектигин бил -äиðет.

Ôèãóðàëàð ìåíåí èøò££

Фигураны 180 градуска ай-ландыруу керектигин билди-ðет.

Фигураны арт жакка оода-руу керектигин аныктап бе-ðет.

×îãóó èøêå àøûðûë÷ó èøòåð

Кабаттап бЇктЈЈ.

Аткарылып жаткан ишти бир нече жолу кайталоо.

Oроо.

Бир нече жолу иреттЈЈ.

Алуу, ачуу, бурап чыгаруу жанa жаюу.

Бирин-биринин ичине кир-гизЇЇ.

12

K°×°Ê ÆÀÑÎÎ

KЇчЇк жасоодо оригами усулунан пайда-лан. Белгилерге кЈ¦Їл бур.

Tàïøûðìà. Kинолог кесиби жЈнЇндЈ маалы-мат чогулт.

13

Tàïøûðìà (Јз алдынча аткаруу ЇчЇн). СЇ-рЈт кЈ кунт коюп кара жана короздун фигу-расын жаса.

1

75

2

8

910

11

6

3 4

14

ÊÀГÀÇÄÀН ÆÀÐÛØÀÂТОÌОÁИЛИНИН MOÄЕЛИН ÆÀÑОО

Tик бурчтук кагазды узунунан экиге бЇктЈп, жо-гору жагынын учун ылдый карай бЇктЈйбЇз жана ачабыз. ÒЈмЈнкЇ жагынын учу менен да куду ушул жараянды кайталайбыз.

Натыйжада бЇктЈлгЈн жерде сызыктардын изи калат. Бул жараянды экинчи жак менен да кайта-лайбыз.

БЇктЈлгЈн сызык издеринен каптал жагын бор-борду карай сЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй бЇктЈйбЇз. Экинчи жагын да ошондой бЇктЈйбЇз. Натыйжада ок аткан мергенчиге окшогон фигура алынат.

15

Алынган мергенчинин фигурасын жогору кЈтЈрЇп, анын каптал жактарын ичкерини карай бЇктЈй-бЇз. Îшондо сенде сЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй фигура алынышы керек.

Даярдалган моделибиздин бир жагын алып, ан-дан машинанын алды жагын жасайбыз. Ал ЇчЇн алынган биринчи мергенчибиздин эки жагын сЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй ортону карай бЇктЈйбЇз.

Алынган экинчи мергенчибизди сЇрЈткЈ карап ортосунан бЇктЈйбЇз.

Биринчи мергенчибизге экинчи мергенчибиздин учтарын жайлаштырабыз. Эми арт жагын сЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй бЇктЈйбЇз.

16

TAÁИГÛÉ MATEÐИÀЛÄÀÐÄÀНAÏÏЛИÊÀÖИЯ ÓÑÓЛÓНÄA Г°Л ÆÀÑОО

×ыгармачылык кылуу ЇчЇн табиат бизге тЇр-кЇн-тЇмЈн материалдарды белек кылган. Алар тЇрдЇЇ формаларда болуп гана калбай, табиаттын ЈзЇ бизге алардан эмнелерди жасоого болорун да кЈрсЈтЇп турат. Aйтчы, тЈмЈнкЇ сЇрЈттЈрдЈ кан-дай табигый материалдардан пайдаланылган?

17

Сага жасалган кайсы нерсе кЈбЇрЈЈк жакты? Сен ЈзЇ¦ да ошондой нерсе жасаса¦ болот. Ал ЇчЇн керектЇЇ материалдарды даярдап ал. Taби-гый материалдар кантип даярдалат? Эстеп кЈр.

ÃЇл жасоо ЇчЇн аткарыла турган иштердин удаа-лаштыгын белгилеп ал жана ишти башта.

Коон, ашкабак, дарбыз, мЈмЈлЈрдЇн урук тары табигый материалдар катарына кирет. ÃЇл жасоо ЇчЇн сага, ошондой эле, кагаз менен кайчы, желим, пластилин, тЇрдЇЇ дарактардын жалбырактары, гу-ашü бођгу жана кыл калем керек болот.

СЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй, кагаздан диаметри 2 см лЇЇ тегерек кыркып ал жанa агa 5 шабдалы данегин чапта.

Îшентип даярдалган эки фигуралуу кагазды би-рин-бирине чапта.

12

3

4

5 6 7

18

Эки жагынан ортосуна 3 тЈн шабдалынын данегин чап та. Кургагандан кийин гуашü менен бођ.

Жалбырак ЇчЇн шабда лы-нын данектерин жашыл тЇскЈ бођ жанa гЇлдЇн айланасына жайлаштыр.

KЈрЇп турганы¦дай, данек-тер ден ар тЇрдЇЇ гЇлдЈрдЇ жасоого болот.

¤Ç ÀËÄÛÍ×À ×ÛÃÀÐÌÀ×ÛË ÈØ

Сага керек болот: коон, ашкабак, дарбыздын урук-тары жанa хурманын данектери; кагаз менен кайчы; желим жана пластилин; тЇрдЇЇ дарак жалбырактары.

19

Бизге кызгылт жанa ак тЇстЈгЇ мЈмЈ салуу ЇчЇн иштетилчЇ тор, суусундук ичиле турган тЇтЇкчЈлЈр кеðек бîлîт.

Кызгылт тЇстЈгЇ торду эки бЇк -тЈп кыркабыз жанa бирин тЇтЇк-чЈнЇн ичине ороп, жип менен бе-кем дейбиз.

Ак тЇстЈгЇ торду эки бЇк тЈйбЇз, ичине кызгылт тЇстЇЇ гЇлдЇн ор-тосун жайлаштырабыз жанa жип менен бе кем дейбиз.

Башка гЇлдЈрдЇ да ошондойчо да ярдайбыз.

Калы¦ картондон жалбыракты кыр кып алабыз.

ÃЇлдесте даярдайбыз.

Г°Л ÆÀÑОО

20

1 2

3

5

4

6

7

K°ÇГ° ÆÀЛÁÛÐÀÊТÀÐÄÀН Г°Л ÆÀÑОО

21

ÀØÊÀНÀ ÆÀÁÄÓÓЛÀÐÛ ÌЕНЕН TAÀНÛØТÛÐÓÓ ÆÀНA ÆÀÑОО

СЇрЈттЈ кайсы кесиптин ээси кЈрсЈтЇлгЈн? Ал коомго кандай пай-да келтирет? Иш учурунда кандай шай мандардан пайдаланат?

СЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈн жабдууларга кЈ¦Їл бур. Кайсы катардагы жабдуу-лар ашкана жабдууларына, кайсы катардагы лары ашканада иштетилчЇ шаймандарга жанa кайсылары тур-муш тук техникаларга кирет? Алардын атта рын жана алардан кандай учурларда пайдаланылышын билеси¦би?

22

Дагарача жасоо ЇчЇн пластилин-ден калы¦дыгы 3–4 мм лЇЇ тасма сымал фигура даярдайбыз.

Taсмаларды айлана формасын-да жайлаштырабыз. Андан ки-йин кол менен тегиздейбиз. Бул идишибиздин астын тЇзЈт.

Дагарачанын ЇстЇ¦кЇ бЈлЇгЇн жасоо ЇчЇн бир аз жоон жана узунураак тасма даярдайбыз. Аны кол менен жалпактайбыз.

Даярдалган негизге аларды че-ти менен тегеретип чаптап чыга-быз жанa колубуз менен тегиз-дейбиз.

Ïластилинден ашкана шаймандарын жасап кЈр. Ал ЇчЇн, э¦ мурда, алардын тЇзЇлЇшЇнЈ кЈ¦Їл бур. Жасоо технологиясын иштеп чык жанa ошонун не-гизинде ишти башта. Ïластилин менен иштегенде кандай эрежелерге баш ийЇЇ керектигин унутпа.

Ïëàñòèëèíäåí ¯é-òèðè÷èëèê áóþìó áîëãîíäàãàðà÷à æàñîîíóí ê£ðñ£òì£ë¯¯ êàðòàñû

23

°É-ÒÈÐÈ×ÈËÈÊ ÁÓÞÌÄÀÐÛ ÌЕНЕН TAÀНÛØТÛÐÓÓ ÆÀНA ÆÀÑОО

Жашаган ЇйЇбЇздЇ кооздоодо жанa Їй-тиричи-лик иштерин аткарууда биз тЇрдЇЇ шаймандардан пайдаланабыз. Aйтчы, биз кандай эмеректерден пайдаланабыз? Алар бири-биринен эмнеси менен айырмаланат? °й-тиричилик буюмдарына эмнелер кирет? Òиричилик жЇргЇзЇЇ ЇчЇн дагы кандай жаб-дуулар керек? Алардын аттарын айт.

Tàïøûðìà. Жадыбалда ар тЇрдЇЇ Їй шайман-дары сЇрЈттЈлгЈн. Tапшырманы аткаруу ЇчЇн кагаз жана калем ал. Ага баштап Їй шаймандарынын, андан кийин ашкана жабдууларынын аттарын жаз.

1

4

7

10

2

5

8

11

3

6

9

12

24

Адам баласы ЈзЇ ЇчЇн ы¦гайлуу шарт тЇзЇЇ максатында дайыма изденип, ачылыштар жасап келген. Алсак, Їй-тиричиликте пайдаланыла турган буюмдар да ЇзгЇлтЇксЇз ЈркЇндЈтЇлЇп келген. Алар пайдаланууда о¦ой болуу менен бирге, кооз да болууга тийиш. Ал ЇчЇн дизайнер деп аталган ке-сиптин ээлери иш алып барышат.

Сен да 4 жыл бою технология сабактарында тЇр дЇЇ ма те риалдардан ар тЇрдЇЇ кооз нерселер-ди жасаганды ЇйрЈнЇп алды¦. Анда, дизайнерлик кесиби жЈнЇндЈ эмнелерди билеси¦?

Äèçàéíåð – нерсе жана обúекттерди кооздоо, аларга сЇрЈт тартуу, аларды кЈркЈмдЈЈ менен алектенген адам.

Эмне ЇчЇн дизайнер, э¦ мурда, жасай тур-ган нерсесинин эскизин чийип алат?

Kàðàïà÷ûíûí óñòàêàíàñûía ñàÿêàò

25

Kàðàïà÷û – ылайдан тЇрдЇЇ Їй-тиричилик бу-юмдарын, идиш-аяк жасаган уста.

Kарапачылык топурактын (ылайдын) жардамында кооздук жаратуучу ЈтЈ байыркы ЈнЈр саналат.

Kарапачылык ЈлкЈбЇздЈ байыртадан ЈнЇгЇп келген элдик колдонмо кЈркЈм ЈнЈрдЇн бир тЇрЇ эсептелет. Ата-бабаларыбыз ылайдан илеген, табак, чайнек, пияла, кесе, oюнчук, айкелче сыяктуу тЇрдЇЇ буюмдарды жасашкан.

Kарапачылык продукцияларынын сапаты, э¦ мур-да, буюм жасала турган ылайдан кЈз каранды. Элибиз «Иштете билсе¦ ылайды, кЈрЈсЇ¦ анда чы-райды», деп текке айтпаган. Kарапачылардын ылайы жЈнЈкЈй ылайдан айырмаланып, ал карапачылык ЈнЈрЇнЇн кЈп жылдык тажрыйбасынын натыйжасы саналат. Илгери карапачылар ылай ЇчЇн топурак-ты жердин атайын катмарынан жылдар бою из-дешкен. Óчурда ар тЇрдЇЇ температурада бышчу ылайдын тЇрлЈрЇ кЈп, аларга жалпысынан кера-микалык же карапачылык ылайы дейилет. Илгери бут менен иштеген чарыктан пайдаланышкан. Азыр алар электр тогу жардамында айланат. Даярдалган буюм чарыктан алынып, кЈлЈкЈдЈ кургатылат. Кур-гагандан кийин ным чЇпЇрЈк менен жылмакайла-нып, кооздолот. Андан кийин жабык камерада 500–600 oC температура астында бышырылат.

¤зЇ¦дЇ карапачы эсептеп, карындашы¦дын куурчагы ЇчЇн Їй-тиричилик буюмдарынан жасап бер. Ал ЇчЇн кандай буюм даярдоону пландашты-ðûï ал.

26

ѯð£òò£ ¯é-òèðè÷èëèê áóþìäàðûí æàñîîíóí æîë-äîðó áàñêû÷ìà-áàñêû÷ ê£ðñ£ò¯ëã£í. Kàðàï ÷ûê æàía æàñàãàíãà àðàêåòòåí.

Kðîâàòü æàñîîíóí ê£ðñ£òì£ë¯¯ êàðòàñû

Æàñàìàê÷û áîëãîí áóþìó¦ êàí÷à áàñêû÷òà àò-êàðûëûøû ì¯ìê¯íä¯ã¯í îéëîï ê£ð.

27

Ñààò æàñîîíóí ê£ðñ£òì£ë¯¯ êàðòàñû

Kóìóðà æàñîîíóí ê£ðñ£òì£ë¯¯ êàðòàñû

1 2 3

4

5

6

7

28

Mынa, Їй-тиричиликте иштетиле турган жаб-дуу жана шаймандар менен да таанышып алды¦. БЈлмЈлЈрдЇ жана ашкананы тартиптЇЇ сактоодо апа¦а жардам береси¦би? Жардамдашканда кан-дай жумуштарды аткарасы¦?

Апа¦а жардамдашып жатканда, тЈмЈнкЇ-лЈр дЇ эсте сакта!

Эшиктер жанa терезенин рамалары са-мын менен жылуу сууда жуулат. Айнектерди аде-генде нымдуу, андан кийин кургак чЇпЇрЈк менен таза болгонго чейин сЇрт. Нымдуу чЇпЇрЈк ме-нен бо¿¿ђлбогон жана жылмакайланбаган эмеректер, эшиктер, терезенин айнектери, ысыткыч аспаптар сЇртЇлЈт. Òамактанганга отургандан мурда сЈзсЇз колду жууш керек. Столдун айланасында тЇз, стул-га сЇйЈнбЈй жанa столго жамбаштабай отурулат. Òамактанып болгондон кийин идиш-аяктарды жууп коюу керек.

СЇрЈткЈ кунт коюп кара. ×ай ичЇЇ ЇчЇн керектЇЇ буюмдар коюлган-бы? Кайсы бири ашыкча?

29

ÀØÏОÇÄÓÊТA ÄÀЯÐÄÀЛÀ ТÓÐГÀНÊÀÌÛÐÄÛÍ Ò°Ðˤа

¤збек ашпоздугунда камыр-дан тЇрдЇЇ тамактар даярда-лат. Анткени камырдын не-гизин тЇзгЈн буудай, aрпa, жЇ гЈ рЇнЇн даны белокко бай. Буудай унунда 11–16 % га чейин азоттуу зат тар, 1–1,5 % га чейин май, 70–74 % га че йин крах мал, 0,5 % дан кЈбЇрЈЈк минералдар бар. Îшон дуктан ка-мырдан жасалган продуктулар тоюм дуу, даамдуу жана калорияга бай болот.

Óчурда элибиз ачыткысыз ка мыр, кадимки ачыткылуу ка-мыр, ачыткысыз жана сЇт, май, жумуртка салынган камыр жанa ачыткылуу жана сЇт, май, жумуртка салынган камырлар-дан пайдаланат.

Êàäèìêè à÷ûòêûñûç êàìûð. Аны даярдоо ЇчЇн баштап дагарага туз салып, бир аз суу менен эрите-си¦. Андан ки йин чыкталган сууга эленген унду са-лып жууруйсу¦. Катууланган камырды мыктылап ий-лейси¦. Жууруган камыры¦дын кесексиздигине – суу менен ундун тегиз аралашканына кЈ¦Їл бур. Даяр камырды тоголоктоп, тыныктыруу ЇчЇн 10–15 минутка ороп кой. Мындай камыр патир, самса, каттама, ман-ты, чЇчбара жана лагман даярдоо ЇчЇн иштетилет.

30

Êàäèìêè à÷ûòêûëóó êàìûð. Иш ачыткыны да-гарада (жез, сырдалган, эмалü) ийлЈЈдЈн башта-лат. Òузду эриткени¦ден кийин аз-аздан ун менен суу кошуп, камыр жууруйсу¦. Даяр камыр ды то-голоктоп, дагарада калтырасы¦. °стЇн калы¦ыраак нерсе менен oроп, 2 саатка жылуураак жерге кођ-су¦. Камырдын ачуу убакыты ага салынган ачыткы-нын санынан кЈз каранды болот. Камырдын кЈпкЈ туруп калбастыгына кЈ¦Їл бур, болбосо андан даяр-далчу продуктулар дын даамы жана сапаты бузулат.

Ачыткылуу камыр нан, гижда, ар тЇрдЇЇ сам-саларды даярдоо ЇчЇн иштетилет.

Жогорудa даярдалышы тЇшЇндЇрЇлЇп ЈтЇлгЈн ачыткысыз жана ачыткылуу камырларга ЈзгЈчЈ даам кошуу ЇчЇн сЇт, май жана жумуртка про-дуктуларын да аралаштырууга болот.

Ïродуктулар тЈмЈнкЇ удаалаштыкта кошулат: суу-нун ордуна сЇт ийленет, артынан туз, май, ачыткы, жумуртка салып, мыктылап аралаштырылат. Андан кийин аралашмага ун салып жуурулат, даяр камыр мыктылап ийленет жана ачытЇЇ ЇчЇн алып коюлат.

ׯ÷áàðà

Камырды катуураак жууруй-буз жана тоголоктоп, 10 ми-нутча тундурабыз. Андан кийин ЇбЈлЇктЈ бир калыпта жаябыз. Жайылган камырды квадрат фор масында кыркып, ар бир кес меãе фарш салып тЇйЈбЇз.

31

ÊÀÃÀÇÄÀÍ ×°×ÁÀÐÀ ÆÀÑÎÎ

Сага керек болот: кичине кагаз майлык, кагаз жана желим.

Кагаз майлыктан тик бурчтуу фигура жасап ал.Oртосуна тоголоктолгон (фарш) кагазды кой жа-

на бЇктЈ. Манжалары¦дын жардамында aйланды-рып, учтарын бириктир.

Бириккен жерди желим менен чапта. Mынa, ка газ дан жасалган «чЇчбарабыз» да даяр!

1

3

2

4

5

32

ÊÀÃÀÇÄÀÍ ÏÀÏÜÅ-MAØE ÓÑÓËÓÍÄA ÁÓÞÌÄÀÐ ÆÀÑОО

«Ïапüе-маше» сЈзЇ француз тилинде «бырыш-кан кагаз» деген маанини билдирет. Ïапüе-ма-ше – кагазды майдалап, аларды желим менен ЇстЇ-ЇстЇнЈн чаптоо аркылуу оюнчук жасоо усулу. Ал ЇчЇн гезиттин кагазы ылайык келет.

Maйдаланган кагаздын бЈлЇкчЈлЈрЇ PVA жели-ми менен чапталат. Îшондой эле, ун же крахмал-дан даярдалган желимден да пайдаланууга болот. Ïапüе-маше усулунда кандайдыр буюм жасоо ЇчЇн столдун ЇстЇнЈ клеђнка сал. Иш учурунда колу¦ду аарчуу ЇчЇн сЇлгЇ да даярдап кой.

Ïàïüå-ìàøå óñóëóíäà òàëè¦êå æàñîî

Òали¦ке жасоо ЇчЇн сага керек болот: газета, желим, кыл калем, чыны, май же вазелин. Адеген-де газетаны туурасы 2,5 см, узундугу 10 см бол-гон бЈлЇктЈргЈ бЈлЇп чык.

33

Òали¦кенин ЇстЇ жагына кыл калем менен май (вазелин) сЇртЇп чык жана анын ЇстЇнЈ бир нече кабат газетанын бЈлЇктЈрЇн чапта.

Со¦ желим сЇртЇп, ЇстЇнЈн газетанын бЈлЇктЈ-рЇн удаалаш бир калыпта чаптап чык. Желим кургагандан кийин, аны тали¦ке-калыптан ажырат. Ал ЇчЇн тарелканын четинен кармап, aкырын тарт. Алынган фигуранын жогорку бЈлЇгЇ нЈ дагы бир кабат ак кагаз чапта. Бодуракай жерлерин кайчы менен тегизде жана желимдин кадыктарынан тазала. «Òали¦ке» кургагандан кийин, аны кооздо.

34

¤ç¯¦ æàñàï ê£ð

35

ÑÀÌÀÍÄÀÍ Ê¤Ë¤ÌÄ°°OÞÍ×ÓÊÒÀÐÄÛ ÆÀÑÎÎ

ÒЈмЈн жакта берилген сЇрЈттЈргЈ байкоо жЇр-гЇз. Анда кЈркЈм ЈнЈр усталары тарабынан са ман-дан жасалган кооз иштердин ЇлгЇлЈрЇ берилген.

Саман жана жиптен жасалган оюнчуктар бири-биринен эмнеси менен айырмаланат?

36

Жасоо ЇчЇн буудай, aрпa, кара буудай, сулу ЈсЇм дЇктЈрЇнЈн пайдаланабыз.

Саман менен иштегенде чо¦дордун (муга-лим, ата-эне) жардамынан пайдалан.

¤ñ¯ìä¯ê ñàìàíûí äàÿðäîî

Саманды иштегенге даярдоо ЇчЇн, ал кыркылат жана тазаланат.

Иш жараянында саман сынбас-тыгы ЇчЇн, аны кайнаган сууга салуу керек. Ал ЇчЇн самандын тЇз паялары тандап алынат. Алар ийилбей, сындырылбай, чо¦ураак идишке жайланат жанa ЇстЇнЈн кайнаган суу куюлат. Андан ки-йин идиштин ЇстЇ капкак менен жабылып, бир нече саатка жибит-кени коюлат. Мындай иште тил-генден кийин саман ийилгич жана бышык болот. Аларды о¦ой эле ийЇЇгЈ болот. Кайра иштелген саман атайын идишке салынат.

Жалпак аппликациялуу иштерди аткаруу ЇчЇн самандын паясынан жалпак тасмалар даярдалат. Ал ЇчЇн самандын паясы кайчы же

курч бычак жардамында узунунан кыркып алынат.Ар бир саман ысык температура астын да

ЇтЇктЈлЈт. Даяр саманчалар кутуга жайланат.

37

°тЇктЈлгЈн самандар PVA желиминин жар да-мында кагаздын бетине бири-бирине кынаштырып, тЇстЈрЇн туура келтирген тЇрдЈ чапталат.

×апталган самандарга заматта ысык тем пе-ратуралуу ЇтЇк басылат. Андан кийин китептин арасына коюлат. Teгизделген буюмдун арт жагына керектЇЇ сЇрЈт тартып, кыркылат жанa негизги кагазга баскычма-баскыч чапталат.

1

4

2 3

38

Ñàìàíäàí îþí÷óê àò æàñîî

СЇрЈткЈ кунт коюп кара. Oюнчук ат кандай бЈ-лЇк тЈрдЈн куралган? Аны кандай тартипте жана кан чa баскычта аткарууга болот?

Даярдоодо саман эмне ЇчЇн ысык сууда жи би-тилет? Жибиген саман кандай касиеттерге ээ?

Ат жасоо ЇчЇн Їч тутам саманды даярдап ал. Биринчи тутамды алып, андан аттын башы менен моюн бЈлЇгЇн жаса. Кулактарын жасаганды да унутпа.

Мойнуна саманды байлоо аркылуу атты кооздо. Ал ЇчЇн бир нече самандын байламдарынан пай-далан.

Денеси ЇчЇн экинчи тутам саманды ал жанa аны баш бЈлЇгЇ менен туташтыр. Буттары ЇчЇн

1 2 3 4 5 6 7

1098

39

ЇчЇнчЇ тутам саманды алып, денеси менен бирик-тир жанa буттарын жип менен бекемде.

Моюн бЈлЇгЇнЈн калган саманды 2 бЈлЇккЈ бЈ-лЇп, алды¦кы буттарын жаса. Аттын жалы менен бутта рын саманга тЇстЇЇ жиптерди байлоо аркы-луу тЇз.

Самандан даярдалган сЇрЈт же oюнчугу¦дан каерде пайдаланууга болот? Îшентип, самандан нерсе жасаганды да ЇйрЈнЇп алды¦. Дагы кандай сЇрЈттЈлЇштЈрдЇ жаратууга болот?

Жасаган нерселери¦е баа бер:1) ата-эне¦дин баасы;2) достору¦дун баасы;3) ЈзЇ¦ берген баа;4) мугалимдин баасы.

13 14 15

11 12

40

ÑÀÌÀНÄÀН AÏÏЛИÊÀÖИЯÓÑÓЛÓНÄA ÏЕÉÇÀÆ ÄÀЯÐÄОО

Ïейзаж жаратууда классташтары¦ менен бирге-ликте иштерди бЈлЇштЇрЇп алгыла. Àндан кийин саман менен иштЈЈ тартибине баш ийген тЇрдЈ ишти башта жанa аяктагандан кийин сЇрЈттЈлЇштЇ жалпы картон кагазга жайлаштыр.

1 2 3

4 5 6

41

¤з алды¦ча жаса.

42

ÑÓÓÄA ÀÐÀÊЕТТЕНЕ ТÓÐГÀНTÐÀНÑÏОÐT ÆÀÑОО (KATAMAÐÀН)

Kaтамаран – палуба менен бирик-ти рилген эки корпустуу кеме.

СЇрЈткЈ кара. Kaтамаран жасоо ЇчЇн кандай материалдар керектигин ýстеï кал.

Сага керек болот: балмуздактын жы гачы, кыскыч, тоголок таякча.

Ýñòå ñàêòà! Балмуздактын жыга-чы нан пайдаланганда аны жакшы жууганды унутпа.

Кыскыч менен балмуздактын жыгачынан кеме-нин корпусун тЇз. БЈлЇктЈрдЇ PVA желими менен чапта. Желимдин ордуна скотчтон пайдаланса¦ да болот. Kaтамаран ЇчЇн эки корпус жасайсы¦.

Keменин корпустарын балмуздактын жыгачы менен скотч же желим жардамында бириктир.

1 2 3

43

Ïарус жаса. Òуурасы 8 см, узуну 13 см лЇЇ тик бурчтук кагаз даярда. Aп пли кация усулунда кооздо.

Ïарусту мачтага* бириктир. Ал ЇчЇн кагазды этияттык менен кЈзЈп, тоголок таякчага ЈткЈр.

Maчтаны орнот. Òоголок таякчаны кûс кû÷ка бекемäе.

Жасаган катамараны¦ды сууга сал. Ал сууда чЈкпЈстЇгЇ жана жыгылбай турушу ЇчЇн эмнелерге кЈ¦Їл бурушу¦ керек? Эмне ЇчЇн ал сууда чЈкпЈйт? Адамдар алгачкы жолу сЇзЇп жЇрЇЇчЇ буюмдарды кан тип ойлоп табышкан? Kaтамарандын мил дети эмнелерден турат жанa ал кандай мате-риалдардан даярдалат?

4

5 6

*Ìà÷òà – катамарандын парустарын тартуу ЇчЇн иштетиле турган бийик устун.

44

ÊÛÇÛЛ ÏÀÐÓÑТÓÓ KEMЕ ÆÀÑОО

Сага керек болот: пенопласт, кызыл кагаз, мачта ЇчЇн тоголок узун жыгач, тиш чукуур.

1. °ч тЇрдЇЇ чо¦дукта тик бурчтук фигура кыркып ал.

2. Ар бир тик бурчтукта тиш чукуур менен экиден кЈзЈнЈк ач жанa аларды мачта ЇчЇн алынган тоголок жыгачка орнот.

3. ×о¦-кичинелиги боюнча жайлаштыр.

4. Kвадрат формасындагы пенопластты ал. Бир жагын сЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈн сыяктуу Їч бурчтук формасында кыр-кып чык (кеменин тумшук бЈлЇгЇн жасоо ЇчЇн).

5. Кагаздан чо¦ жанa кичине эки желекче кырк. Kичине желекчени тиш чу-куурга чапта. ×о¦ желек чени мачтанын чокусуна желимде.

6. Maчтаны пенопласттын oртосуна жайлаштыр. Kичине желекчени тумшук бЈлЇгЇнЈ орнот.

1

2

45

12

3

Ó×ÓÓ×Ó MOÄÅËÜ ÆÀÑÎÎ

Самолђт адам баласына кандай кызмат кЈрсЈ-тЈт? Самолђттун кандай тЇрлЈрЇн билеси¦? Самолђт кандай бЈлЇктЈрдЈн турат? Самолђтту ким башкарат? СЇрЈткЈ кунт коюп кара. Абада учуучу моделдер кандай материалдардан жана кандай даярдалышы, алардын ЈлчЈмдЈрЇ жЈнЇндЈ жолдоштору¦ менен пикирлеш. Aйтчы, эмне ЇчЇн ЈлчЈмдЈргЈ ЈзгЈчЈ кЈ¦Їл буруу керек?

Самолђт жасоо ЇчЇн эки жыгач таякча ал. Эки чо¦ таякчаны кЈк, ал эми кичине таякчаны бол со кызыл тЇскЈ бођ. Бођк кургагандан кийин таякча-ны кыскычтын тЈмЈнкЇ жанa ЇстЇ¦кЇ жактарына канат кылып чапта. Кичине таякчаны самолђттун куйрук бЈлЇгЇнЈ чапта. Жогору жагына жыгачтан Їч бурчтук жасап желимде. Желим кургагандан кийин кыскычтын астына магнит жабыштыр.

46

¤Ç°¨ ÆÀÑÀÏ Ê¤Ð

ÒЈмЈнкЇ самолђтту жасоо ЇчЇн жЈнЈкЈй тЇтЇк сымал картонду ал. СЇрЈттЈгЇдЈй ийилген фигу-ра ны кырк. Óчкучтун бЈлмЈсЇ алынды. Kартонду тегизде, самолђттун канаты жана куй ру гун орнотуу ЇчЇн жылчык даярда. Канат, дЈ¦гЈлЈк, куйрукту бол со башка картондон жаса. Аларды бођ. Бођк кур га гандан кийин канаттары менен куйругун жыл-чыкка жайлаштыр. ДЈ¦гЈлЈктЈрЇн зым менен ка тыр.

1

3

5

2

4

6

Óчкуч кесиби жЈнЇндЈ маалымат чогулт.

47

ÏОЛИÌЕÐ MATEÐИÀЛÄÀÐÄÀНOÞÍ×ÓÊ ÆÀÑÎÎ

1 2 3 4

5 6 7

8 9 10 11

12 13 14 15

16

48

1 2

3

45

ÀЯÇ ÀТÀНÛН ÓÑТÀÊÀНÀÑÛНÄÀÁÀЛÀТÛНÛН ÆÀÑÀЛГÀЛÀÐÛН ÆÀÑОО

Жа¦ы жыл майрамы ЇчЇн ЇйЇ¦дЈ жанa классы¦да балаты жасалгаланат. Балатыны кооздоодо э¦ жакшы жасалга болуп ЈзЇ¦ жасаган oюнчук саналат.

Oюнчуктарды кандай материалдардан жасаса болот? Алар канча бЈлЇктЈн куралат?

Oюнчук даярдоо ЇчЇн:1) тЇстЇЇ кагаздан узун тасмаларды кыркып ал;2) аларды бирге кош жана экиге бЇктЈ. Мында

китепченин формасы алынат;3) алардын ортосун степлер менен би рик тир;4) эми китепченин биринчи барагын экиге бЇк-

тЈ жанa желимде;5) калган барактарды да ошондой желимдеп чык.

49

ÁÀËÀÒÛÍÛ ÊÎÎÇÄÎÎ °×°Í MÎÍ×ÎÊ ÆÀÑÎÎ

Балатынын мон чогун жасоо ЇчЇн сага керек болот: тЇстЇЇ кагаз, картон, желим, кыл калем, кайчы.

Мончок жасоо ЇчЇн картон-дон цилиндр жаса жанa аны тЇстЇЇ кагаз менен ороп кой.

Óзундугу 170 мм болгон тЇс тЇЇ кагазды аралыгы 5 мм ден кылып тасма сымал фор-маäа кûðкûï ÷ûк.

Даярдалган тасма сымал фигуранын жогору бЈлЇгЇнЈ же лим сЇртЇп, цилиндрге те-гиз кылып чапта.

ÒЇрдЇЇ тЇстЈгЇ тасма сы-мал фигураларды чаптап бол-гондон кийин, балатыга илЇЇ ЇчЇн тасманы да желимде.

1

2

3

4

50

ØÀÐ ÔОÐÌÀÑÛНÄÀГÛ ÁÀЛÀТÛ OÞÍ×ÓÃÓÍ ÆÀÑÎÎ

Мындай балаты оюнчугун жасоо ЇчЇн тЇстЇЇ кагаз, зым, степлер, желим керек болот.

Айлананын ЇлгЇсЇн алып, Їч тЇстЇЇ кагаздан 12 бир дей ай-лана кырк. Ар бир тегеректи экиге бЇктЈ. БЇктЈ гЈндЈ 1 кЈгЇл-тЇр, 2 кочкул кЈк, 2 кызыл, 2 кЈ-гЇл тЇр, 2 кочкул кызыл, 2 кызыл жанa 1 кЈгЇлтЇр тегеректи кой.

Айланаларды степлер жарда-мында бирин-бирине бириктир.

TЇздЈ жанa ар бир тегеректин жарымын экинчи тегеректин жа-рымы менен желимде. Мында ар бир тегеректин жарымын мур дагы тегерек менен ЇстЇ жагынан, кийинкиси менен асты жагынан чаптоо керек

51

1

2

3

5

4

ÊÀГÀÇÄÀН ÁÀЛÀТÛ ÆÀÑОО

Кагаздан балаты жасоо ЇчЇн сага тЇстЇЇ кагаз, кайчы, зым, желим жана кыл калем керек бîлîт.

ÒЇстЇЇ кагаздан тЇрдЇЇ Јл-чЈмдЈгЇ тегеректерди даярда жа нa аларды секторлорго бЈл. Секторлорду белгиленген сызык-тар боюнча сЇрЈттЈгЇ сыяктуу чаптап чык. Даяр болгондон кийин аны зымгa жайлаштыр. Бала тынын чокусундагы фигу-раны жа рым тегеректен жаса.

52

ÊÓТТÓÊТОО ÆÀÑООСен буюмдардын баскычма-баскыч жасалышын

билип алды¦. СЇрЈттЈ Жа¦ы жыл куттуктоосун даярдоо баскычтары кЈрсЈтЇлгЈн. КЈ¦Їл коюп ка-ра са¦, удаалаштык алмашканын байкайсы¦. Жа-соодон мурда удаалаштыкты белгилеп ал.

Ýñòå ñàêòà! Кагазды коротпостук, кайчы жанa желим менен иштЈЈ эрежелерине баш ий.

ÊÓÒÒÓÊÒÎ

Î

53

ÆОÌОÊ ÊÀÀÐÌÀНÄÀÐÛН ÆÀÑОО

СЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈн жомок кандай аталат? Бул жомокто кимдер катышат?

Жомоктун текстин окугансы¦бы? Жомоктун каар-ман дарын эстей аласы¦бы?

Ïëàñòèëèí ìåíåí èøò££í¯í òåõíîëîãèÿñû

Нерсе жасоодон мурда пластилинди колу¦ ме-нен жумшарт.

Жаныбарлар менен оюнчуктардын фигурасын жасоону алардын чо¦ бЈлЇктЈрЇн жасоодон баш та. Жаныбарлардын фигурасын жасоо ЇчЇн

54

адегенде анын денеси менен баш бЈлЇгЇн жа-сап, алардын катыштарын салыштыр жанa андан кийин бириктир. Майда бЈлЇктЈрЇн болсо э¦ аягында жаса. Майда бЈлЇктЈрЇн жабыштырганда скулüптордун калеминен (стектен) пайдалан. Ал фигуранын дене жана баш бЈлЇгЇн дЈ чу¦кур-чаларды оюуда колдонулат. Бул чу¦кур ча лар-га болсо кЈз, мурун, куйрук жанa кулак жайлаш-тырылат. Îшондой эле, стек ашыкча пластилинди алууда да жардам берет. БЈлЇктЈр бири-бирине бекем жабыштырылгандан кийин, жабышкан жер-лерди стек менен тегиздеп кой. Эстечи, кайсы жомокто тЇлкЇ куулук кылган? Жомоктун автору ким? Жомоктун каармандарын жасап кЈр. Ал ЇчЇн ишти эмнеден баштоо керек? Адегенде дененин тЇзЇлЇшЇ боюнча – жумуртка сымал, башы боюн-ча – тоголок фигураларды жасап ал. Андан кийин кол жана буттарын узун формада жасап, дене бЈлЇгЇндЈ кЈз, мурун, кулак жана куйругун жасап, баш бЈлЇгЇнЈ жабыштыр.

Èøòè àòêàðóóíóí òàðòèáè.1. Òоптогу жолдоштору¦ менен ишти бЈ-

лЇø тЇðЇï алãûла.2. Композицияны талкуулагыла.3. Òопто Јз ара мамиле жасоо эрежесин

унутпагыла.4. Ïластилин менен иштЈЈдЈ коопсуздук

техникасынын эрежелерине баш ийгиле.

55

Æîìîê êààðìàíäàðûí æàñîîíóí ê£ðñ£òì£ êàðòàñû

56

ÏЛÀÑТИЛИНÄЕН ÑЕÁЕТ K¤Ò¤ÐÃ¤Í T°ËÊ° ÆÀÑÎÎ

Эстеп кЈрчЇ, кайсы жомокто тЇлкЇ себет кЈтЈрЇп жЇрЈт? Oшол каарманды жасоо ЇчЇн кандай даярдык кЈрЇЇ за-рыл? Ал ЇчЇн ишти эмнеден баштоо керек?

Э¦ мурда, пластилинден тЇл кЇнЇн конус формасында-гы кофтасын жаса жанa аны топчулар менен кооздо.

Андан кийин колу менен бут тарын, анан куйругун жа-сайбыз.

ÒЇлкЇнЇн баш бЈлЇгЇ сабиз сымал кЈрЇнЇшкЈ ээ болот. Ага кулак, мурун, кЈздЈр орнотулат. Аягын-да баш бЈлЇгЇн денеге улап, юбка, кол, буттарын жанa куйругун Јз ордуларына бириктирип чык.

1 2 3

4 5

6

7 8

9 10

57

ÆИÏТЕН OÞÍ×ÓÊ ÆÀÑОО

Жиптен эмнелер жасоого бо -ло рун билеси¦би?

Mисалы, андан жумшак шарча жасоого болот. Мындай шарга чачылуу тебетей да дейилет. Аны жасоо ЇчЇн эки картондон ЇлгЇ даярдап ал.

Эки ЇлгЇнЇ жупта. Калы¦ жип алып, аларды толук каптаганга чейин бир нече катмарда ороп чык. °лгЇлЈрдЇн кошулуу же-ри нен жипти кырк. °лгЇлЈрдЇ акырын жылдыр, бирок алып таштаба. Алардын арасындагы жип терди байлагандан кийин гана алса¦ болот. Жипти чачы-луу тебетей алынганга чейин тЇздЈ. Алынган формадан ар тЇрдЇЇ нерселер жасаса¦ болот. Эки чачылуу тебетей даярда. Агa кагаздан кЈз, кулак, мурун жасап чапта.

58

ÆИÏТЕН ÑЕГИÇ ÀЯÊ ÆÀÑОО

Сегиз аяк жасоо ЇчЇн сага керек болот: тЇстЇЇ жип, кайчы жана тЇстЇЇ кагаз.

Анда сегиз аякты жиптен кантип жасоого болот?ÒЇстЇЇ жип алып, аны ортосунан байла. Баш

бЈлЇгЇ болчу жагын белгилеп, башка тЇстЈгЇ жипти бардык жиптердин астынан ЈткЈрЇп байла.

Буттар ЇчЇн жипти те¦ бЈлЇктЈргЈ бЈл. Андан кийин аларды майда ЈрЇп чык. Óчтарын жип менен байла. Mынa, сегиз аяк да даяр болду! Эми тЇстЇЇ кагаздан гЇлдЈрдЇ жасап, oюнчугу¦дун буттарын кооздосо¦ болот.

59

Àòà-ýíå¦ ìåíåí ÷îãóó æàñàï ê£ð

Ал ЇчЇн сага керек болот: силикаттуу канцелярия желими жанa пластмасса идиш,

ак жип (№ 40–60), жип ЇчЇн айнек идиш, кайчы, жоон жана узун ийне, oюнчук шар, тЇстЇЇ кагаз.

Балдардын оюнчук шарын ал. Аны ЇйлЈп шишир. ÒЇрмЈк жипти айнек идишке сал. Ийнеге жип ЈткЈр жанa силикаттуу желим идишке ийнени сай. Андан кийин ийнени чыгарып, чЇпЇрЈк менен сЇртЇп алып кой.

Сол колу¦а шарды алып, желимдЇЇ жипти шаш-пастан шарга ороп чык. Жипти шарга беке мирээк орогонго аракеттен. Жип канчалык аз оролсо, фи-гура ошончолук назик кЈрЇнЇшкЈ ээ болот.

Андан кийин кургатуу ЇчЇн кой. 4 саат ЈткЈндЈн кийин, жиптин арасындагы шарды ийне сайып алса¦ болот. Мындай фигуралардан тЇрдЇЇ оюн-чук тарды, балатынын жасалгаларын жасоого болот.

60

ÊЕÇÄЕÌЕÄЕН ÆÓÌØÀÊ OÞÍ×ÓÊ TÈð°

Каалагандай кездеменин бЈ лЇгЇн ал жанa ЇтЇктЈ. Кар-тон дон даярдалган айлананын ЇлгЇсЇн кездеменин арт жа-гы на коюп, бир калыпта четин бойлой чийип чык. Кездемеде айлананын чиймеси алынат. Аны кыркып ал. TЇз томпок ти гиш менен айлананын чеке-лерин тигип чык.

Tигиш башталган жерге жетип келгенден кийин жипти акырын тарт жанa кездемени бЇктЈп чогулт. Алынган баштыкчанын ичин пахта менен толтур. Ïахтанын ордуна синтепондон, кездеменин кый-кым дарынан, тЇрдЇЇ сайма жиптеринен да пайда-ланса¦ болот. Эгерде анын ичине кыжымдалган целлофан пакетин салса¦, oйногон учурда кыты-раган Їн чыгат. Баштыкчаны толтура же бошураак толтурса¦ да болот. Îшого байланыштуу жасалган оюнчуктун касиеттери ЈзгЈрЈт. Баштыкчанын ичи толтурулгандан кийин жипти акырына чейин тарт жанa тигиш сЈгЇлЇп кетпестиги ЇчЇн тигЇЇ аяктаган жерден бышыктап тигип кой.

61

Òоптун жогору бЈлЇгЇндЈгЇ бырыштарды ийри тигиштин жардамында баштыкчанын ичине бЇктЈп тигип кой. Óшундай тартипте экинчи топту да даярдап ал. Бул оюнчуктун баш бЈлЇгЇ болот. °л гЇ нЇн жардамында дагы эки чакан топчо тигип ал. Алар буттардын милдетин аткарат. Òоп чо-лордун жиптерин тартып бышыктоодон мурда алардын ар биринин ичине боо кой. Îшондойчо кЈз менен тумшуктарын да жасап ал. Иш бардык бЈлЇктЈрдЇ Јз ара бириктирЇЇ менен аягына чыгат. Мындай чыгармачылыктын ЇлгЇсЇ ЇчЇн кошумча жасалгаларды Јз каалоо¦ боюнча тандаса¦ жанa оюнчукка кошумчалар кошсо¦ бîлîт.

62

ÊÎÎÇÄÎËÃÎÍ OÞÍ×ÓÊ ÆÀÇÄÛÊ TÈð°

°лгЇнЇ кагазга чийип ал. Даярдалган кезде менин о¦ жагын ичин карай экиге бЇктЈ. БЇк тЈлгЈн кездемеге ЇлгЇнЇ кой жанa калем менен чийип ал. Сызыкты бойлой кайчы менен кырк. Mынa, сенде кыркылган эки дене бЈлЇгЇ алын ды. Алардын бирине кЈз менен мурундун ор-дуларын белгилеп, тигип чык.

Эки дене бЈлЇгЇн оодарып, алардын жээктерин би риктирип тигип чык. Мында белгилЇЇ бир жерди тикпей, ачык калтырганды унутпа.

Бир бЇтЇн дене бЈлЇгЇ даяр болгондон кийин ачык калтырылган жеринен кездемени о¦уна чыгар. Дененин ичине пахта салып толтур. Ачык жерин болсо тигип кой. Бул кооздолгон жаздыкты апа¦ менен чогуу даярдаса¦ дагы да жакшы.

– o¦ жанa сол кЈздЈрЇ

– мурду – жасалгасы

Денеси – 2

63

OÞÍ×ÓÊ TÈð° (°йдЈ Јз алдынча иштЈЈ ЇчЇн)

1 2

54

3

64

Kaбинa

55

50

25

30

30 20 70 20 30

47

10

10

10

80

20 2070 1010

10130

110

70

15

35

80

Kузов асты таянычы

KузовKронштейн

Kaбинанын ЇстЇ

Æ°K MAØИНÀÑÛНÛН MOÄЕЛИН ÆÀÑООÒЈмЈнкЇ чиймени кунт коюп ЇйрЈн. Даярдалган

ЇлгЇнЇ кагазга коюп чийип ал жанa кырк. Аталыштары боюнча бЈлЇктЈрдЇ жайлаштыр.

65

AÂТОÌОÁИЛÄИН MOÄЕЛИН ÆÀÑОО

КЇкЇрттЇн кутусунан aвтомобилдин моделин даяр дап жатканда ЈрттЈн сактануу эрежелерине баш ийЇЇнЇ унутпа.

1 2 3 4

5 6 7 8

9 10 11 12

13 14 15 16

66

8-MAÐT ÌÀÉÐÀÌÛÍÀ ÊÓТТÓÊТОО

Квиллинг – узун жанa энсиз кагазды эшЇЇ (ми-са лы, шибеге, тиш чукуурдын айланасында) аркы-луу назик иштелген фигура. Мындa кагаз спиралü сымал болуп калат жанa аны ЈзгЈртЇЇ менен башка тЇрдЇЇ фигуларды алууга болот. Кагаздын эки жагы те¦ тЇстЇЇ болушу керек. Квиллинг алуу ЇчЇн кагаздын эни 3–7 мм болушу талап кылынат.

Кагазды эки бармагы¦ менен каðма.

Îшондой абалда аны экинчи бармагы¦дын тырмагы менен тегиздеп, кагаздын учун кайыр.

Óчу кайрылган кагаз жыгачтан жасалган атайын тЇз ичке таяк-ча га о¦ой оролот. Кагазды ты-гыздап орогонду унутпа.

Эгерде кагаздын диаметри 3–4 мм болсо, шибегени коюп, бармактары¦ менен оросо¦ да бîлîт.

Спиралü сымал фигураны бир аз бошотуу ЇчЇн бармак-тары¦ды бош кой.

1

2

3

4

5

67

Спиралü жайылып кетпестиги ЇчЇн PVA желими менен аягын ÷аïтаï кîй.

Спиралü сымал форманы бар -мак тары¦ менен эзип, тЇрдЇЇ фигураларды алса¦ болот.

Бул фигуралардын жардамын-да ар тЇрдЇЇ нерсе-буюмдарды жасап кЈр.

6

7

68

ÌÀÉÐAM ÊÓТТÓÊТООÑÓН ÆÀÑОО

8-март – Эл аралык кыз-келиндер майрамы. Бул кЇнЇ биз мээримдЇЇ эне-апаларыбызга, су-луу эже-си¦дилерибизге белек беребиз. Ïерзенти Јз колу менен жасаган белек болсо боорукер энелерибизди аябай кубантат. ¤зЇ¦ жасаган кооз куттуктоого каалоо-тилектери¦ди жазып, апа¦а берсе¦, аны аябай кубантасы¦. Сага квиллинг техникасы менен даярдалган куттуктоонун бир нече ЇлгЇлЈрЇн сунуш кылабыз. ×ыгармачылык менен мамиле жасап, ЇйрЈнгЈн квиллинг техникасы негизинде ЈзЇ¦ да жасап кЈр.

АÏАКÅ! МАÉРАМÛ¨

МÅÍÅÍ

8MAРT

КÓÒÒÓКÒАÉМ

69

¤Ç°¨ ÆÀÑÀÏ Ê¤Ð

Куттуктоо жасоо ЇчЇн сага керек болот: тЇстЇЇ ка газ, кайчы, кичине кагаз майлык жанa желим.

ÒЇстЇЇ кагазгa ЇлгЇнЇн негизинде гЇл жана жал-бырактын сЇрЈтЇн тарт. Алынган фигураларды кайчы менен кырк. ÃЇлдЇн орто¦ку бЈлЇгЇнЈ тегерек фигураны чапта жана куттуктоо сЈзЇн жаз. Даярдалган гЇл менен жалбыракты негизге чапта.

1 2 3 4

56

78

70

НООÐÓÇ ÌÀÉÐÀÌÛНÀ ÊÓТТÓÊТОО ÆÀÑОО

Калы¦ кагазга каалагандай формадагы гЇлдЇн сЇрЈтЇн тарт.

×ийилген гЇл формасынын бир бЈлЇгЇнЈ желим сЇрт.

Kвадратты тЇтЇкчЈ кылып, тиш чукуурдун учуна оро.

Tиш чукуурду чыгарып ал жа-на гЇлдЇ сызык боюнча чапта.

Kийинки тЇтЇкчЈлЈр да ошон-äîй ÷аïталат.

ÒЇтЇкчЈлЈрдЇ бирин-бирине жа кын жайлаштыруу керек.

1

3

5

2

4

6

7

Êóòòóêòîî

71

¤Ç°¨ ÆÀÑÀÏ Ê¤Ð

72

«Г°ЛÇÀл ÏЕÉÇÀÆÛНKÂÈËËÈÍà ÓÑÓËÓÍÄA ÈØÒ¤¤

Квиллинг усулунда гЇлзардын пейзажын класс-таш тары¦ менен чогуу аткар. Kвиллингдин тЇрдЇЇ усулдарынан пайдаланып, гЇлзар жаса.

73

TÈð°×°Ë°K

°стЇ¦дЈгЇ кийимдерди кимдер тиккенин, алар кандай кездемелерден даярдалганын биле си¦би? Кийимди таза алып жЇрЇЇнЇн пайдалуу жактарын айтып бере аласы¦бы?

Кездемелердин кандай тЇрлЈрЇн билеси¦? ÒЈ-мЈн кЇ тажрыйбалардан эмнени билип алууга болот? Эмне ЇчЇн кездеменин касиеттерин би-лЇЇ гЈ тийишпиз? Kийим-кечелер кандай кездеме-лерден даярдалат? Эмне ЇчЇн кийим-кечелер тЇрдЇЇ кездемелерден тигилишин ойлоп кЈр.

Êàéñû êåçäåìå ê£ï êûæûìäàëàò

Êàéñû êåçäåìå òåç æèáèéò

ÕèìèÿëûêTàáèãûé

74

ÊЕÇÄЕÌЕÄЕН ÁÓÞÌÄÀÐ TИГ°°

¤зЇ¦дЇ сына:1) кагаз жана калем даярдап ал;2) ар бир катарда берилген тигиш тЇрЇнЇн аты-

на туура келген цифралардын ордун алмаштыр.

×ийЇЇ туура берилген сЇрЈттЈлЇштЇ тап жанa номерин кагазга жаз.

1 2

200100

120140

3

Æаðма тиãиø

Êай÷ûлаø тиãиø

Êðест сûмал ти ãиø

×ынжыр сымал ти гишA 1

B 2

D 3

E 4

75

Êîë æîîëóêòóí æýýãèíå èøò££

Кездемелерден буюмдар тЈмЈнкЇ тартипте да-яр далат:

1) кездеме тандалат;2) ЇлгЇнЇн негизинде бЈлЇктЈр белгилеп алынат;3) белгиленген бЈлЇктЈр кыркылат;4) иштетилет жанa тигилет. Кол жоолук тигЇЇ ЇчЇн кездемени тандап ал.

¤л чЈмЇн белгиле жанa кырк.TигЇЇ ЇчЇн сага кандай материал жанa aспаптар

керек болот?

Кол жоолуктун жээги тегиз жана бышык болууга тийиш. Ал ЇчЇн анын четин 1 см кылып бЇктЈ жанa тЇз тигиш менен тик.

Tигип болгондон кийин чо¦дордун жардамында ЇтЇктЈ. Ийне жанa кайчы менен иштЈЈдЈ коопсуз-дук техникасы эрежелерине баш ий.

76

ÊЕÇÄЕÌЕÄЕНГ°ЛÄ°Н ÏÀННОÑÓН ÆÀÑОО

Кездеменин гЇлдЈрЇнЈн гЇлдесте даярдоодо аппликациядан пайдаланылат. Алгачкы иш – кез-демедеги гЇлдЈрдЇ кыркып алуу. ×аптоо ЇчЇн алардын тЇсЇнЈ ылайык келген ка газдан негиз даярдап ал. Даяр негизге гЇлдЈрдЇ жайлаштырып чык жанa желимде. ÃЇлдестенин жал бы ра гын да материалдан кыркып алып чаптайсы¦. Сабагын болсо тЇстЇЇ калем менен чийип кой.

Сен да кездеменин гЇлдЈрЇнЈн пайдаланып панно жаса.

77

Ïанно жаратуу ЇчЇн даяр ЇлгЇнЇ кезде-меге коюп, кыркып даярда. Даярдаган фигуралары¦дан композиция тЇз.

1

2 3 4

78

TOÊÓÓ Æ¤Í°ÍĤ MAÀËÛÌÀTÒокуу э¦ мурда турмуш за -

рылчылыгынын натый жа сын да пайда болгон. Илгери адам-дар турмушта ЈздЈрЇнЈ ке-ректЇЇ нерселерди жЈнЈкЈй ма териалдардан даярдашкан. Òокуу жылдар бою ЈнЇгЇп оту-руп, чыныгы кЈркЈм ЈнЈр де¦гээлине кЈтЈрЇлдЇ. Òо-кулган нерселер жылуу, бекем жана чыдамдуу ке-лет. Сен да жип жана илгичтин жардамында кооз нерселерди токушу¦ мЇмкЇн.

Буюмдарды колдо токуу ЇчЇн илме шибеге же илгич керек болот. Алар менен иштегенде коопсуз-дук техникасы эрежелерин эсте сакта жана иштин аягында шаймандарды атайын кутуга салып коюуну унутпа. Буюмдарды, негизинен, жЇн жип, жЇн ара-лашкан жип, жибек жип, пахта жип, кођн жана эч-кинин тыбытынан ийирилген жанa чийки жиптен токууга болот. Кийим-кече бош жиптен, дасторкон, майлык, сумка сыяктуу буюмдар болсо бекем чый-ратылган жиптен токулат.

Èëìå øèáåãå æàðäàìûíäà òîêóóÒокууда эки жагы те¦ учтуу

тЇз жана алкак сымал ийил-ген, диаметри тЇрдЇЇчЈ илме шибегелерден пайдаланылат. Анда токуу ЇчЇн негизинен жЇн жип иштетилет.

79

Илме шибеге (спицa) – токуу ЇчЇн иште ти ле турган асïаï.

Èëìå øèáåãåäå òîêóóíóí òàðòèáè

Жипти сЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй кылып кармоо керек. Алкак токуу ЇчЇн эки илме шибеге алынат.

Аларды жуптап кармап, учу жиптин астына киргизилет. Андан кийин кЈрсЈткЇч манжанын ЇстЇн-дЈ турган жипти илип алуу жана баш манжадагы алкак аркылуу тартып чыгаруу керек. Андан кийин баш манжаны алкактан бошотуп, жипти тартуу керек.

Кезектеги алкактарды токуудa ушул кыймыл удаалаш кайтала-нат. Натыйжада, токулуучу буюм дун баштапкы катары алынат.

Баштапкы катарды токуп бол-гондон кийин, ишти улантуу ЇчЇн бир илме шибегени акырын сууруп алабыз.

Òокулган катарыбыз экинчи ил-ме øибеãеäе калат.

80

O¦ æàía òåðñ èëìåêòåðäè òîêóó

O¦ жана терс илмектер ил-ме шибегеде токуунун негиз-ги элементтери эсептелет. O¦ илмек полотнонун арт жагын-да терс, терс илмек o¦ бо-луп кЈрЇнЈт. O¦ илмектерди токууда жип дайыма арт жак-та болот. O¦ илме шибеге-ни солдон o¦го – сол илме øибеãеäеãи илмекке киðãи-зип, жипти тартып алабыз. На-тыйжада o¦ илме шибеге-де жа¦ы илмек алынат. Сол илме шибегеде калган илмек-ти тЇшЇрЇп жиберебиз.

Бул усулдан пайдаланып, сЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈн боюнча, ЈзЇ¦ ЇчЇн шарф токуп кЈр.

81

ÈËÃÈ×ÒÅ TOÊÓÓ

Илгич байыркы токуу шайманда-рынан бири болуп, аны менен токуу илгертеден ЈнЇгЇп келген ЈнЈрлЈрдЈн саналат. Óчурда да бул ЈнЈр ме-нен кЈптЈгЈн аялдарыбыз алектени-шет. Илгичтер металлдан, жыгач тан же пластмассадан даярдалат. Алар узундугу жана калы¦дыгы боюнча ар тЇрдЇЇ болот. КЈбЇнесе металл жана пластмассадан же туткасы жыгачтан даярдалган илгичтен калы¦ жа на

жум шак жиптерден буюм токуудa пайдаланылат.Илгичтердин тЇрлЈрЇ кЈп. Илгичтердин э¦ мык-

тысы сЈЈктЈн жасалган илгич эсептелет. Алар бе-кем жана жылмакай болот. Калы¦ кездеме ЇчЇн жыгачтан жасалган илгичтер иштетилет. Жибек тор токуудa пайдаланыла турган ичке жиптер ЇчЇн бо-лоттон жасалган илãи÷теð иøтетилет.

Èëãè÷òå òîêóóíóí óñóëäàðû

Илгич o¦, ал эми жип сол колу¦да болсун. Ил-гичти ручка же калемди кармагандай карма. Анын учу жогоругa да, ылдыйга да эмес, ЈзЇ¦Ј караган-дай болууга тийиш. Жипти сЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй кЈрсЈткЇч манжа¦а илип, баш манжа¦ менен кыс-ка муунду, сЈЈмЈй менен болсо жипти кармап тур. Илгичти o¦ кол менен, жипти болсо сол колдун баш жана oрто манжалары менен карма. Андан кийин жипти илгич менен илип алып, сыйыртмак

82

болушу ЇчЇн илгичти aйландыр. Жип илгичти ороп, алкакты тЇзЈт.

Àáà àëêàãûí òîêóó

Негизги алкагыбызды баш манжабыз менен басып, жипти илип алсак, алкак алынат. Андан кийин кайра илгичти кЈрсЈткЇч манжа¦дын астындагы жипке Јт-кЈрЇп, ал жипти илип ал да ил-гичтеги алкактын ичинен тартып ÷ûãаð.

Бул илгич жардамында токуу-нун негизги кыймылдары эсеп-телет. Иш учурунда жиптин узун бЈлЇгЇн чыпалак менен кармап турганды унутпа. Башталгыч алкакты жиптин кыска жагынан тартып бекемдеп коюуга болот.

83

Ишти столго кой (1). Илгичтин жардамында жипти акыркы алкактан чыгарып ал (2).

Toкулгандын эки учундагы жиптерди кайчы жар-да мында кырк (3).

×ынжыр сымал кЈрЇнЇштЈ токуп ал (1). Бул фигуранын кЈзЈнЈгЇнЈ илгичти киргиз (2). Илгич менен жипти илип ал (3). Жипти чынжыр менен илгичтин ЇстЇнЈн тарт (4,5). Натыйжадa жарты мамыча алынат.

1

2 3

132

4 5

84

¤з колу¦ менен токуган чынжыр сымал жипте-ри¦ден пайдаланып, аппликация усулунда ар тЇр-дЇЇ орнаменттерди тЇз.

Toкуу ЇчЇн кандай аспаптар керек болот? Кандай жип тЇрлЈрЇнЈн пайдаланабыз? Кан-дай нерселерди токууга болот?

×ÛÍÆÛÐ ÒÈÃÈØÈÍÅÍKOMÏОÇИÖИЯ ÆÀÑОО

85

¤з алды¦ча аткар.

86

Ïрактикалык иш аткаруу ЇчЇн жумуртканын кабыгын апа¦ менен даярдап ал. Koмпозиция тЇзЇЇ ЇчЇн чийки жумуртканын кабыгынан гана пайдалан. Ал ЇчЇн жумуртканын кабыгын сууга салып кой. Сууга бир кашык туз жана сода кош. Îшондо кабыктын чел каптамасы о¦ой ажырайт.

Картон кагазга сЇрЈт тартып алабыз:

Жумуртканын кабыгын керектЇЇ тЇстЈр менен бођйбуз. Андан кийин кургатканы кођбуз. Курга-ган дан кийин аны талкалайбыз жанa картонго тар-тылган сЇрЈткЈ чаптайбыз. ×аптоону четки жактан баøтîî кеðек.

ÆÓÌÓÐТÊÀНÛН ÊÀÁÛГÛНÀНMOÇÀИKA ÓÑÓЛÓНÄÀ KOMÏОÇИÖИЯ

ÄÀЯÐÄОО

1

2 3

87

4 5

88

Àëìàíûí ôèãóðàñûí æàñîî

Алмa жасоо ЇчЇн сага керек болот: газетa, желим, кыл калем, алмa, май же вазелин.

Алмага май сЇртЇп, ага нымдуу кагаздын кыйкымдарынан бир нече кабат чаптап чык.

×ÛÃÀÐÌÀ×ÛË, ¤Ç ÀËÄÛÍ×À ÈØÒ¤¤°×°Í ÒÅÌÀËÀÐ

89

Алынган фигурага желим сЇртЇп, ак кагаз чапта. Андан кийин газетанын кыйкымдарын желимде. Бул жараянды 3 жолу кайталап аткар.

×аптап болгону¦дан кийин фигураны бычак менен те¦ экиге бЈл жанa алманы ал. Фигуранын бЈлЇктЈрЇн желим менен бирин-бирине чапта.

°стЇнЈн гуашü бођгу менен тЇс бер.

90

ÊÛØ ÏЕÉÇÀÆÛНѰФÒÒ¤¤

Кыш кЈрЇнЇшЇнЈ назар сал. Кышында табиатта кандай ЈзгЈрЇштЈр болушун сЇрЈттЈЈгЈ аракеттен. Ïейзажды сЇрЈттЈЈ ЇчЇн эки тЇстЇЇ кагаздан негиз даярдоону жана дарактарды экиге бЇктЈп кыркуу керектигин унутпа.

Ïейзажды аппликация усулунда жасоо тартиби-нин удаалаштыгын калем менен номер коюу аркылуу белгиле:

a) кырк;б) бЈлЇктЈрЇн белгиле;в) чапта;г) бЈлЇктЈргЈ желим сЇрт.

91

92

Kвадрат формасындагы ка-газ ды диагонал сызыктары боюн ча бЇктЈсЈ¦, кЈлЈм (Їч ЈлчЈм)дЇЇ арчанын бир бЈлЇгЇ алынат. Îшондой бЈ-лЇктЈн тЇрдЇЇ чо¦дукта бир нечени жасап ал жана бирин-биринин ЇстЇнЈ коюп чык.

Кођн жасоо ЇчЇн болсо Їч бурчтук кагаз ал. Óчтуу жагын бир аз кырк жана бир бЈлЇгЇн бЇктЈ. °ч бурчтуктун ке¦ жагын гармонго окшотуп (кабаттап) бЇктЈ жанa аны негизге чапта.

1

2

3

4

6

7 85

Ê£ë£ì䯯 àïïëèêàöèÿ óñóëóíàí ïàéäàëàíûï ïåéçàæ æàñîî

93

AÏÏЛИÊÀÖИЯ ÓÑÓЛÓНÄA ÆÀÇÏЕÉÇÀÆÛН ÆÀÑОО

Сага керек болот: тЇстЇЇ кагаз, желим, кыл ка-лем, кайчы.

Жаз пейзажын аппликация усулунда жасоо ЇчЇн ЇлгЇнЇн негизинде керектЇЇ формаларды кыркып ал. СЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй желим менен чапта.

94

¤ç¯¦ æàñàï ê£ð

95

ÊÓТТÓÊТОО ÄÀЯÐÄОО

Жолдоштору¦ду майрам менен куттуктоо ЇчЇн куттуктоо жаса.

СЇрЈткЈ кунт коюп кара. Куттуктоонун негизги бЈ лЇгЇн кантип даярдоого болот?

ÃЇлдЇн желекчелери сЇрЈттЈ кандай жайлашка-нын кЈрЇп чык жанa куттуктоого жайлаштыр.

ÃЇлдЇн желекчелери менен жалбырактарын да-ярдоо ЇчЇн кандай формадагы кагаз алынат? Ага калем менен кандай форманы чийип аласы¦?

Куттуктоо

Куттуктоо

96

ÌÀÉÐÀÌГÀ ÊÓТТÓÊТОО ÄÀЯÐÄОО

Tик бурчтук кагазда куттуктоонун негизги бЈлЇ-гЇн даярдап ал.

Мурдагы класстардагы гЇл жасоонун жолдорун эске ал жана гЇл даярда.

ÃЇлдЇн желекчелерин сЇрЈттЈгЇдЈй бЇктЈп чык жанa ЇстЇ-ЇстЇнЈн коюп чапта.

Жалбырак менен вазаны кагазды экиге бЇктЈп, ЇлгЇнЇн негизинде белгилеп ал жанa кырк.

1 2 3 4 5 6

7 8 9

Куттуктоо даярдоодо биринчи кезекте кайсы фи гу раны чаптоодон баштайсы¦? Фигураларды чаптоодо удаалаштыккa баш ий.

Tàïøûðìà: СЇрЈттЈ берилген гЇлдЈрдЈн пай да ланып, дагы кандай куттуктоолорду да-ярдоого болот? Oйлон жанa жасап кЈр.

Куттук

тайм

Куттуктай

м

97

¤Ç°¨ ÊÓÒÒÓÊÒÎÎ ÆÀÑÀÏ Ê¤Ð

Куттуктоонун кандай жасалышын эсте жанa жол доштору¦ менен бирге жасап кЈр.

Кандай формадагы кагаз алынат жанa ал канча жолу бЇктЈлЈт? Кандайча бЇктЈлЈт?

Алынган гЇлдЇн формасынан кЈлЈмдЇЇ гЇл жаса. ÃЇлдЈрдЇ сЇрЈттЈ белгиленген белгилердин негизинде бирин-бирине чапта.

98

ÌÀÉÐÀÌ ÊÓТТÓÊТООÑÓ

Куттуктоо жасоо ЇчЇн баштап анын негизин даярдап ал. Эки тЇрдЇЇ ЈлчЈмдЈгЇ

тик бурчтук кагазды эки бЇктЈ, ага калем менен сЇрЈттЈгЇ чиймени чий. Андан кийин чийме боюнча кырк жанa даяр фигураларды чапта.

Êóòòóêòîî

Куттуктоо

99

ÝÑÊÅа° ÆÀÍA ÊÀÄÛÐËÎÎ K°Í°Í¤ÊÓТТÓÊТОО ÆÀÑОО

Мурда алган билимдери¦ неги зин де ЭскерЇЇ жана кадырлоо кЇнЇнЈ арнап куттуктоо жаса.

KeректЇЇ аспаптарды даярдап ал. Kвадрат формасындагы кагазды кыркып даярда.

Kвадрат формасындагы кагазды сЇрЈттЈгЇ сы-як туу калемге оро.

Oромду ортону карай тЇр. Óшундай гЇл же-лек челерден 5 ти да-яр да.

5 желекчени кошок топ, айлана тЇрЇндЈ чогулт жана жип менен байла.

Óшундай гЇлдЈр алы-ны шы керек.

100

Âазага газета же керексиз кагазды жайлаштыр.

Кагазга желим сЇр-тЇп, ага гЇлдЇ чап-та. Кургаганга че-йин кЇтЈ тур.

101

ÑÅÁÅÒ ÆÀÍA ðËĤРÆÀÑÎÎ

ÃЇлдЇн фигурасын жасоо кандай тартипте ишке ашырылат? Эсте жана сЇрЈткЈ карап аткар.

Эки жагы те¦ бирдей тЇстЈгЇ кагазга ЇлгЇнЇн жардамында гЇлдЇн формасын чий. ÃЇлдЈрдЇн саны кЈп болушу ЇчЇн кагазды кабаттап бЇктЈ.

БЇктЈлгЈн гЇлдЇн формасын абайлап кырк. Òого-лок фигураларды жасап, гЇлдЈрдЇн ортосуна чапта.

102

Tик бурчтук кагазды алып, те¦ экиге бЇктЈ. БЇктЈлгЈн жагынан 2 см калтырып, бирдей кыркып ÷ûк.

Андан кийин кыркылбаган жагын oро жанa четин желим менен чапта. Алардын арасын ач.

Эми бутактарга гЇлдЈрдЇ желимдеп чык. Mынa, себеттеги гЇл даяр!

103

ÃЇлдесте жасоо ЇчЇн кагазды кантип бЇктЈЈ жолдорун эстеп ал. Иштердин бас-кычма-баскыч аткарылышына кЈ¦Їл бур жанa аткаð.

Г°ЛÄЕÑТЕ ÆÀÑОО

3 4

5

21

6 7 8

9 10 11 12

104

ÊÀÃÀÇÄÀÍ K¤Ã°×Ê¤Í ÆÀÑÎÎ

Kвадрат формасындагы кагазды ал. Анын ка-рама-каршы жаткан чокуларын бириктир жанa Їч бурчтукту тЇз.

°ч бурчтуктун тЈмЈнкЇ чокуларын жогорку жак-та гы чокуларына бириктир жанa арт жагына оодар.

Каптал жактагы чокуларын oрто сызыкты карай бириктир жанa асты жагынан арасын ач.

СЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй бЇктЈп, из калтыр.Калтырылган издерди ичине бЇктЈЈ аркылуу кЈ-

гЇчкЈндЇн куйругу менен баш бЈлЇгЇн жаса.

12 5

6

7

10

11

89

43

105

Кагазды бЇктЈЈ эрежелерин сактаган тЇрдЈ ак кууну жасоого аракеттен.

1 2 3

45 6

7

1098

11

106

12

3 4

5 6 7

98

ÊÀГÀÇÄÀН ÊОÐОÇ ÆÀÑОО

Kвадрат кагазды ал. Анын асты¦кы чокусун oртосуна карай бЇктЈ.

Kвадрат кагаздын жогору жагындагы чокусун oртосун карай бЇктЈ. Kийинки бЇк-тЈЈнЇ сЇрЈттЈ кЈрсЈтЇлгЈндЈй aткаð.

Алынган фигураны эки-ге бЇктЈ, андан кийин сЇрЈт-тЈ чийилген сызыктар бо-юнча из калтырып бЇктЈ. БЇктЈгЈн изи¦ боюнча арасын ачып жайлаштырса¦, короздун баш бЈлЇгЇ алынат. Куйрук бЈ лЇгЇн да ушундай жаса.

107

ÊÓØТÓН ÁÀЛÀÏÀНÛН TOÊÓÓ

Òаранчынын балапанын токуу ЇчЇн ишти аба алкагын токуудан башта. 10–12 илмек току (1). Жарты мамыча току (2–3). ×ынжырдан алкак пайда болду. Дагы 10 илмек току (4). Биринчи алкактын алдына экинчи жарты мамычаны току (5–6). Эки алкак алынды. Òокууну ушинтип уланта бер. Аба алкагынан тоголок фигуралар жасалат. Эки мончокту тик (бул балапандын кЈзчЈлЈрЇ болду). ÒЇстЇЇ кагаздан тумшугу менен манжаларын кыркып чапта.

1 3

2

4 5

67

8

9

10

108

ÒÅÕÍÎËÎÃÈß ÑÀÁÀÃÛ ÁÎÞÍ×À ÒÅÐÌÈÍÄÅÐÄÈÍ Ò°Ø°ÍÄ°Ð̤Ѱ

Êàðòîí – атайын иштелген калы¦ катуу кагаз.Móëèíå – сайма саюу ЇчЇн иштетилчЇ тЇстЇЇ жип.Ïeíîïëàñò – пластмассанын же¦ил кЈбЇк сы-

мал тЇрЇ. Негизинен ак тЇстЈ болот. Maòåðèàëäàð – кандайдыр максат ЇчЇн керек-

тЇЇ чийки зат, зат. Жасоодо иштетилчЇ негизги материалдар: кагаз, кездеме, жыгач, пластмасса, металл жанa у. с.

×åí££ – ченЈЈ шайманы жардамында нерсе-нин узундугун, ЈлчЈмЇн белгилЈЈ. Буюмдарды ченЈЈдЈ, негизинен, анын бийиктиги, туурасы, узундугу этибар алынат жана узундук бирдик-теринен (сантиметр, миллиметр) пайдала ны лат.

Áèðèêòè𯯠– буюмдун бЈлЇктЈрЇн бирин-бири-не чаптоо же тигЇЇ.

Ôèãóðà – буюмдун тышкы кЈрЇнЇшЇ. Буюмдар кЈлЈмдЇЇ жана тегиз кЈрЇнЇштЈ болот. Алардын кЈрЇнЇшЇ тик бурчтук, шар сымал, тЇз жанa ийри формаларда болушу мЇмкЇн.

Oðèãàìè – кагазды бЇктЈЈ жолу менен фигура жасоонун усулу.

Èëìå øèáåãå (ñïèöà) – токуу ЇчЇн шай ман.Ïàïüå-ìàøå – кагазды майдалап чаптоо жолу

менен нерсе-буюмдарды жасоонун усулу. Êâèëëèíã – узун жанa энсиз кагазды эшЇЇ

усулунда назик буюмдарды жасоонун усулу.

109

MAÇÌÓНÓ

KИРИШ°° .............................................................................3КАÃАЗДÛ Б°КÒ¤¤Н°Н ÓСÓËДАРÛ ......................................10K°×°К ЖАСÎÎ .....................................................................12КАÃАЗДАН ЖАРÛШ AÂÒÎМÎБИËИНИН МÎДÅËИН ÆÀÑÎÎ................................................................................. 14TAБИÃÛÉ MATEРИАËДАРДАН АÏÏËИКАÖИЯÓСÓËÓНДА Ã°Ë ЖАСÎÎ .......................................................16Ã°Ë ЖАСÎÎ .........................................................................19К°Зð ЖАËБÛРАКÒАРДАН Ã°Ë ЖАСÎÎ .............................20АШКАНА ЖАБДÓÓËАРÛ МÅНÅН ÒААНÛШÒÛРÓÓÆÀÍA ÆÀÑÎÎ ......................................................................21°É-ÒИРИ×ИËИК БÓÞМДАРÛ МÅНÅН ÒААНÛШÒÛРÓÓÆÀÍA ÆÀÑÎÎ ......................................................................23АШÏÎЗДÓКÒА ДАЯРДАËА ÒÓРÃАНКАМÛРДÛН Ò°РË¤Р° ..........................................................29КАÃАЗДАН ×°×БАРА ЖАСÎÎ ...............................................31КАÃАЗДАН ÏАÏÜÅ-МАШE ÓСÓËÓНДА БÓÞМДАР ЖАСÎÎ ...............................................................32САМАНДАН К¤Ë¤МД°° ÎÞН×ÓКÒАРДÛ ЖАСÎÎ ..............35ÑÀМÀÍÄÀÍ АÏÏËИКАÖИЯ ÓСÓËÓНДАÏÅÉЗАЖ ДАЯРДÎÎ .............................................................40СÓÓДА АРАКÅÒÒÅНÅ ÒÓРÃАНÒРАНСÏÎРT ЖАСÎÎ (KATAMAРАН) .....................................42КÛЗÛË ÏАРÓСÒÓÓ KEMÅ ЖАСÎÎ ...................................... 44Ó×ÓÓ×Ó MOДÅËÜ ЖАСÎÎ ....................................................45ÏÎËИМÅР МАÒÅРИАËДАРДАН ÎÞН×ÓК ЖАСÎÎ ...............47АЯЗ АÒАНÛН ÓСÒАКАНАСÛНДА БАËАÒÛНÛНЖАСАËÃАËАРÛН ЖАСÎÎ .....................................................48БАËАÒÛНÛ КÎÎЗДÎÎ °×°Н МÎН×ÎК ЖАСÎÎ .................49ШАР ФÎРМАСÛНДАÃÛ БАËАÒÛ ÎÞН×ÓÃÓН ЖАСÎÎ .......50

110

КАÃАЗДАН БАËАÒÛ ЖАСÎÎ ................................................51КÓÒÒÓКÒÎÎ ЖАСÎÎ .............................................................52ЖÎМÎК КААРМАНДАРÛН ЖАСÎÎ ......................................53ÏËАСÒИËИНДÅН СÅБÅÒ К¤Ò¤РÃ¤Н Ò°ËК° ЖАСÎÎ .........56ЖИÏÒÅН ÎÞН×ÓК ЖАСÎÎ ..................................................57ЖИÏÒÅН СÅÃИЗ АЯК ЖАСÎÎ .............................................58КÅЗДÅМÅДÅН ЖÓМШАК OÞН×ÓК ÒИð° ...........................60КÎÎЗДÎËÃÎН ÎÞН×ÓК ЖАЗДÛК ÒИð° ...........................62OÞН×ÓК ÒИð° ..................................................................63Ж°К МАШИНАСÛНÛН МÎДÅËИН ЖАСÎÎ ......................... 64АÂÒÎМÎБИËДИН МÎДÅËИН ЖАСÎÎ .................................658-MAРT МАÉРАМÛНА КÓÒÒÓКÒÎÎ ....................................... 66МАÉРАМ КÓÒÒÓКÒÎÎСÓН ЖАСÎÎ .......................................68НÎÎРÓЗ МАÉРАМÛНА КÓÒÒÓКÒÎÎ ЖАСÎÎ ........................70«Ã°ËЗАР» ÏÅÉЗАЖÛН КÂИËËИНà ÓСÓËÓНДА ИШÒ¤¤ ......72TИð°×°Ë°K .........................................................................73КÅЗДÅМÅДÅН БÓÞМДАР ÒИð° .........................................74КÅЗДÅМÅДÅН Ã°ËД°Н ÏАННÎСÓН ЖАСÎÎ .......................76TÎКÓÓ Ж¤Н°НД¤ МААËÛМАÒ ............................................78ИËÃИ×ÒÅ ÒÎКÓÓ ...................................................................81×ÛНЖÛР ÒИÃИШИНÅН KOMÏÎЗИÖИЯ ЖАСÎÎ .................84ЖÓМÓРÒКАНÛН КАБÛÃÛНАН MOЗАИKA ÓСÓËÓНДАKOMÏÎЗИÖИЯ ДАЯРДÎÎ ....................................................86×ÛÃАРМА×ÛË, ¤З АËДÛН×А ИШÒ¤¤ °×°Н ÒÅМАËАР ......88ÒÅÕНÎËÎÃИЯ САБАÃÛ БÎÞН×А ÒÅРМИНДÅРДИН Ò°Ш°НД°РМ¤С° ................................... 108

O‘quv nashri

Manopova Ilgizar AxmadovnaMavlonova Rahima AbdurazzoqovnaIbragimova Nazokat Ravshanxonovna

TЕХНОЛОГИЯ4-sinf uchun darslik

Qayta ishlangan va to‘ldirilgan ikkinchi nashri

(Qirg‘iz tilida) «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»

Davlat ilmiy nashriyotiToshkent – 2017

Которгон A. ЗулпихаровРедактору А. ЗулпихаровДизайнер A. ЯкубжановСЇрЈтчЇ Ж. БадаловФотограф A. СулеймановTex. редактору °. СапаевДаярдаган Ш. Сиражиддинов

Басма ЇйЇнЇн лицензиясы AI № 160, 14.08.2009-ж.21.06.2017-ж.дa басууга уруксат берилди. Форматы 70 x 90 1/16.

Keгели 18. Oфсеттик усулда басылды. Шарттуу б. т. 8,19. Басма-э. т. 7,00. Нускасы 722. 17-235-сандуу буюртма.

«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» Мамлекеттие илимий басма ЇйЇ,Tашкент–100011, Навоий кЈчЈсЇ, 30-Їй.

¤збекстан Басма сЈз жана маалымат агенттигинин“Ozbekiston” басма-полиграфиялык чыгармачылык ЇйЇнЇн

басмаканасында басылды.Tашкент–100011, Навоий кЈчЈсЇ, 30-Їй.

Èæàðàãà áåðèëãåí îêóó êèòåáèíèí àáàëûí ê£ðñ£ò¯¯÷¯ æàäûáàë

№ Îêóó÷óíóíàòû, æ£í¯

Îêóó æûëû

Êèòåïòèí àëûíãàí-

äàãû àáàëû

Êëàññ æåòåê÷è-ñèíèí êîë

Êèòåïòèí òàïøûðûë-

ãàíäûãû àáàëû

Êëàññ æåòåê-

÷èñèíèí êîëó

1

2

3

4

5

Îêóó êèòåáèí èæàðàãà áåðãåíäå æàíà îêóó æûëûíûí àÿãûíäà êàéòàðûï àëãàíäà æîãîðóäàãû æàäûáàë êëàññ æåòåê÷èñè òàðàáûíàí áààëîîíóí ò£ì£íê¯

êðèòåðèéëåðèíèí íåãèçèíäå òîëòóðóëàò

Æà¦û Îêóó êèòåáèí ïàéäàëàíóóãà àëãà÷êû æîëó áåðèëãåíäåãè àáàëû

ÆàêøûÌóêàáàñû á¯ò¯í, êèòåïòèí íåãèçãè á£ë¯ã¯í£í àæûðàáàãàí. Áàðäûê áàðàêòàðû áàð, æûðòûëáàãàí, ê£÷ï£ã£í, áåòòåðèíäå æàçóó-÷è鯯ë£ð¯ æîê.

Êàíààòòàí-

äûðàðëûê

Ìóêàáàñû ýçèëãåí, áèð àç ÷èéèëèï, áåòòåðè òûòûëãàí, êèòåïòèí íåãèçãè á£ë¯ã¯í£í àæûðàãàí ò¯ð¯ áàð, ïàéäà ëàíóó÷ó òàðàáûíàí êàíààòòàíäûðàðëóó ðåìîíòòîëãîí. Ê£÷ê£í áàðàêòàðû êàéðà ðåìîíòòîëãîí, àéðûì áåòòåðè ÷èéèëãåí.

Êàíààòòàí-

äûðàðñûç

Ìóêàáàñûíà ÷èéèëãåí, àë æûðòûëãàí, íåãèçãè á£ë¯ã¯í£í àæûðàãàí æå òàïòàêûð æîê, êàíààòàíäûðàðñûç ðåìîíòòîëãîí. Áåòòåðè æûðòûëãàí, áàðàêòàðû æåòèøïåéò, ÷èéèï, áî¿ï òàøòàëãàí, îêóó êèòåáèí êàëûáûíà êåëòèð¯¯ã£ áîëáîéò.