7/26/2019 teorija-drave-skripta

1/16

1

UVOD: VELIKI POVRATAK DRAVE

U klasinoj ili herojskoj fazi razvoja politikih nauka, drava je bila u centru teorijske panje.Tada se na dravu gledalo kao na najvaniju politiku instituciju, jer je dominirao tzv. stariinstitucionalizam. U dvadesetom vijeku, doi e do pomjeranja teita interesovanja politikihnauka sa drave na neke druge pojave. Interesovanje za dravu se iz centralne pozicije

pomjera na margine teorijskog interesovanja politike misli. Razlozi za to su viestruki:

1. Pojava klasinog ili ranog pluralizmaBentli, Laski i drugi (Na dravu se gleda kao najednu asocijaciju meu mnogima)

2. Dolazak i uspon bihejviorizma - arls Merijam (Umjesto institucija, fokus teorijskih iistraivaih agendi se pomijera ka izuavanju ponaanja)

3. Novi pluralizamRobert Dal (Nudi poliarhijski model demokratije u kome drava ustupa

svoje mjesto sloenoj mrei moi)4. Teorija drutvenih pokretaHabermas (Na kritiki nain gleda na ekspanziju savremenedrave i na kolonizaciju)

5. Raste interes za teoriju civinog drutva (Sa periferije se pomijera u sredinje poljeinteresovanja politike sociologije i politike teorije)Don Kin, Din Koen, Endrju Arato.

Primjetan je povratak drave kao kljune teme na teorijsku agendu politikih nauka. Na to jeuticalo mnogo faktora: uspon etno-nacionalizma praen formiranjem novih drava na tluEvrope; intezivni procesi regionalizacije i regionalnog transnacionalnog povezivanja na

jednoj i nadnacionalnih integracija na drugoj strani; snani talasi globalizacije ikosmopolitizma.

Politike nauke su ponovo oivjele svoj interes za pitanja drave, te je dolo do teorijsko -metodolokog pomjeranja koje se oituje u usponu novog institucionalizma. Oivljavanjeinteresa za pitanja drave obiljeila je pojava nekoliko radova: Bringing the State Back(1985) Teda Skocpol; On the Autonomy of the Democratic State (1981) Eric

Nordlinger.

DRAVA: ZNAAJ I TEORIJSKI RAZVOJ POJMA

Posebna je vanost koncepta drave za modernu i politiku teoriju ali i za sam drutveni ipolitiki ivot. U modernom svijetu nije mogue postojanje drutva bez drave. to seprimitivnih naroda tie, ima onih koji zastupaju stav o univerzalnosti drave u ljudskimdrutvima, kao i onih koji smatraju da i danas postoje drutva koja ne znaju za dravu. Polazise od shvatanja da je pojam drave novovijekovni moderni pojam. Razvoj novovijekovne

politike misli pokazuje da je tema drave centralna preokupacija utemeljivaa modernepolitike misli poev od Makijavelija, Bodena, Hobsa, Monteskjea, Loka i Rusoa, Hegela,Tokvila, Marksa i Vebera.

- Makijaveli-Njegova politika misao je fokusirana na dravu i njenu politiku mo.Tek je pojam drave poeo da se ire koristi.

-

Boden - Izmislio i dao pojmu suverenosti znaenje jednog od bitnih svojstava drave.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

2/16

2

- Hobs - Postavio temelje teoriji drutvenog ugovora kao osnove za konstrukcijumoderne drave kao drave sigurnosti.

- Monteskje Duh zakona jedna od najsnanijih kritika despotima i despotskedrave kao i po ideji podjele dravne vlasti na zakonodavnu, izvrnu i sudsku.

- LokNajzasluniji klasini mislilac konstitucionalne drave i limitirane vlade i jedan

od osnivaa ideje o graanskom drutvu.- Ruso Veliki kritiar socijalnih nejednakosti i privatne svojine, formulie ideje ooptoj volji, demokratiji i politikoj slobodi.

- HegelTeorija o apsolutnoj ili univerzalnoj dravi- Tokvil Njegova politika misao je od viestrukog znaaja za razmatranja o

modernoj dravi, pa doivljava afimaciju u nekoliko oblasti: u teoriji demokratije, uteoriji o civilnom drutvu, u istraivanjima politike kulture, u sociologiju revolucije iteoriji tranzicije starog poretka u novi.

Dvije definicije koje su ostvarile najveci uticaj na moderno poimanje drave:

-

Marks Drava je instrument u rukama vladajue klase, kojim ta klasa ostvarujeposeban interes, predstvaljajui ga kao interes drave i drutva.- VeberDrava je politika organizacija sa karakterom javne ustanove, iji upravni

aparat polae pravo na monopol legitimne fizike prinude za odranje poretka naodreenoj teritoriji.

RAZLIITI PRISTUPI U ODREENJU (DEFINISANJU) DRAVE

Dravom se moe nazvati politiki poredak koji ispunjava tri minimalna uslova: postojanjeteritorije sa jasno odreenim granicama, stanovnitvo i suverena vlast.

arls Tiliu zborniku The Formtion of National States In Western Europe za dravu kaeda je Organizacija koja kontrolie stanovnitvo nastanjeno na definisanoj teritoriji ukoliko semoe razlikovati od drugih organizacija koje operiu na istoj teritoriji, ukoliko je autonomna,centralizovana, a njeni dijelovi formalno koordinirani meu sobom.

anfranko Poipredlae da se u pristupu prii o dravi moraju uzeti u obzir tri perspektive:menaderska, vojna i ekonomska. Potreba za efikasnim nainom upravljanja na sve irimteritorijama zahtjeva porast profesionalnog administrativnog aparata drave. On ukazuje nanekoliko momenata: da je razlikovanje vojske i policije istorijski produkt; saglasno tome

postoji unutranja i spoljanja upotreba organizovane sile od strane drave. Policija i sudskisistem realizuju primjenu organizovane dravne prisileu primjeni zakona i suzbijanju prijetnji

javnom poretku, a armija ima osnovnu ulogu u spoljanjoj, ratnoj upotrebi dravne sile. to setie ekonomske perspektive pristupu dravi, Marks smatra da za razvoj moderne dravekljunu ulogu imaju institucije svojine i ugovora.

Patrik Danlivij i Brendon O'Lirinude dvije strategije traganja za odgovorom na pitanje taje drava. Jednu ine organizacione definicije, a drugu funkcionalne definicije.

Organizacione definicije gledaju na dravu kao na skup vladavinskih institucija sa relativnoskoranjim histoijskim porijeklom. Neke forme vladavine su svojstvene svakom ljudskom

drutvu, jer je drutvo nekontrolisano bez vostva i neophodne regulacije.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

3/16

3

Funkcionalne definicije drave imaju dva oblika. Jedan koristi ex ante pristup po kome jedrava skup institucija koje rade na ostvarivanju odreenih ciljeva, namjera i zadataka. Drugi

je ex postpristup koji definie dravu s obzirom na posljedice njenog djelovanja.

Na osnovu navedenih strategija definisanja Danlivij i O'Liri utvruju 5 bitnih karakteristika

drave:1. Drava je prepoznatljivo odvojena institucija ili set institucija odvojena od ostatka drutvada stvara prepoznatljivu razliku javne od privatne sfere.

2. Drava je suverena ili vrhovna mo unutar svoje teritorije i konani autoritet za sve zakone,obavezujua pravila podrana sankcijama prisile.

3. Dravni suverenitet se protee na sve individue unutar date teritorije i primjenjuje sejednako na sve.

4. Personal moderne drave je angaovan i obuavan za upravljanje na birokratski nain.

5. Drava ima sposobnost da obezbijedi novac putem oporezivanja kako bi finansirala svojeaktivnosti iz prihoda svojih graana.

Aleksandar Paserin D'Antrev u svom tekstu Pojam drave spominje tri stupnja koja sukumulativno sadrana u pojmu drave. Prvi aspekt je vezan za mo ili silu. Druga bitnadimenzija je vlast. To nije neograniena i proizvoljna vlast ve ograniena pravom izakonima. I trei aspekt, drava je autoritet. Osnova njenog autoriteta je legitimnost vlasti. To

je pitanje pravednosti vlasti, politika i moralna obaveza graana na poslunost, ali i politikai moralna obaveza drave na legitimnost. Samo pod tim uslovom drava moi (Machtstaat)moe da preraste u drutvenu,socijalnu dravu (Sozialstaat).

HISTORIJSKA GENEZA I TRANSFORMACIJA MODERNE DRAVE

Ne postoji potpuna saglasnost oko vremena nastanka drave. Smatra se da je drava prastaraljudska institucija, nastala u vrijeme prvih poljoprivrednih drutava u Mezopotamiji. U knjiziOrijentalna despotija Karl Vitfogel tvrdi da su prve dravne tvorevine nastale u tzv.hidraulinim drutvima, kako bi se obezbijedilo navodnjavanje i kontrolisanje vodenihtokova. Na drugoj strani su shvatanjapo kojima drava u modernom smislu te rijei nije takostara tvorevina, te da je nastala u vrijeme pozne Renesanse. Drava shvaena u modernomsmislu kao organizacija koja je jasno odvojena od onih kojima se vlada ali i od onih koji

vladaju, nastala je u Europi raspadom i prerastanjem feudalne organizacije drutva istvaranjem prvih drava-nacija. Do tada je u feudalnoj Evropi vladao princio da vladara ne

obavezuje zakon jer je on zakon.

Jo u 13. vijeku je sicilijanski car Fridrih II uspostavio gustu mreu birokratije, koja jeobavljala poslove upravljanja i bila potinjena direktno vladaru. To je bila modernouspostavljena uprava koju je sainjavala pravno obrazovana elita. Drava je svuda bila

prisutna i sve je regulisala. Dravna administracija je odreivala honorare.

Od nastanka prvih modernih drava koje su imale oblik apsolutne monarhije, pa do dananjih

dana, drava je neprestano mijenjala svoje funkcije, forme i oblija, poevi kao trgovakadrava s jedne strane i ratnika drava s druge strane.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

4/16

4

Upotreba vatrenog oruja bitno je smanjila ulogu plemstva u ostvarivanju ratnih i vojnihciljeva. Zajedno sa promjenama u nainu ratovanja ila je visoka centralizacija politike ivojne a i ekonomske moi. Kao primjer stabilne i dugovjene moderne centralizovane draveuzima se Francuska.To je bila prva zemlja koja je jo u 14. stoljeu uvela direktne poreze narobu i saobraaj, ali i uvela prvu stajau vojsku u Evropi.

Trgovaka, merkantilna ili komercijalna drava odgovarala je hibridnom obliku drutva uvrijeme raspada feudalizma. Ona je omoguavala uspon treeg stalea, sainjenog odtrgovaca, bankara i zanatlija. Idejnu osnovu merkantilizma je dao an Babtista Kobler.Merkantilizam je smatrao da drava treba da do najsitnijih detalja intervenie u privredi i da

jedna zemlja moe postati bogatija samo ako drugim zemljama uzme novac putem trgovine,tj. izvoza.

Kolonijane drave - panija, Holandija, Francuska I Engleska postaju jake poslije velikihgeografskih otkria, te sebi privajaju ogromne povrine dalekih kontinenata.

Moderna konstitucionalna drava Politika teorija Dona Lokanajavila je uspostavljanje

konstitucionalnih, ustavnih okvira svemonoj vlasti drave. Demokratskom karakteru dravedoprinijele su i Amerika revolucija i Francuska revolucija.

Minimalna drava Na osnovu ekonomske teorije radne vrijednosti koju su razvili kotskiprosvjetitelji i morlisti Smit, Rikardo i Ferguson, uspostavljena je minimalna drava, koja sezadovoljava ulogom nonog uvara. To je drava koja se minimalno uplie u drutveni,ekonomski ivot. Taj se model jo naziva i laissefaire drava.

Nacionalne drave Nakon zavretka Prvog svjetskog rata, dolazi do raspada dvije velikeimperije, Otomanske i Austro-ugarske, te dolazi do stvaranja novih nacionalnig drava.

Totalitarne drave Nacistika Njemaka i faistika Italija e uz snanu podrku Japanazapoeti Drugi svjetski rat. Nakon rata uspostavlja se istoni blok komunistikih i/ilisocijalistikih drava koje sebe nazivaju demokrattijama a predstvljaju obrazac dravepolitikog i ideolokog jednopartijskog modela.

Postkolonijalna drava Proces raspadanja svjetskog kolonijalnog reima zavrie se nakonII Svjetskog rata to e omoguiti formiranje velikog broja novih samostalnih drava uzemljama treeg svijeta.

Drava blagostanja Nakon II Svjetskog rata uspostavlja se socijaldemokratski koncept

drave. To je drava koja uvodi naelo solidarnosti i redistribudcije dohotka u koristzaposlenih i siromanih, kao i svih graana.

Neoliberalne drave Kao reakcija na dravu blagostanja u Velikoj Britaniji pod MargaretTacher, a u SAD u pod Ronaldom Reganom, nastupa period deregulacije i uspostavljanjaneoliberalne drave.

Etniki homogene drave Posljednje decenije 20. vijeka protei e u znaku uruavanjasocijalizma i raspada tri socijalistike federacije: Sovjetskog Saveza, ehoslovake iJugoslavije. Na njihovom tlu nastae nekoliko novih etniki homogenih drava.

Drava sigurnosti (security state) Nakon 11. septembra i ruenja Svjetskog trgovinskogcentra pojavljuju se prepoznatljivi oblici drave sigurnosti, koju karakterie nepovjerenje u

strance i sopstvene graane.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

5/16

5

Intervencionistika drava Nastupom globalne finansijske i ekonomske krize koja je

zapoela u SAD bankrotom hipotekarnih i osiguravajuih bankarskih institucija, kriza i padneoliberalnog koncepta drave je oigledan. Vrijeme protestanskog kapitalizma sa tednjom

je davno prolo a krizu izaziva pohlepni i koruptivni kapitalizam. Sve vie je primjetnoponovno uspostavljanje intervencionistike drave kakvu smo imali u vrijeme velike krize i

New Deal-a ili svjetskih ratova.

MODERNA DRAVA KAO EVROPSKI IZUM

Smatra se da je pojam drave u dananjem smislu te rijei, evropski izum. Historija razvojamoderne dravnosti u Evropi pokazuje velike historijske oscilacije u broju samostalnih dravana njenom tlu. Primjetno je da se stalno poveava broj nezavisnih drava. Historija razvojamoderne dravnosti u prolom periodu pokazuje tendenciju da se jedinstvo kontinenata

uspostavljalo pomou hegemonije jedne najmonije drave. U 16. i poetkom 17. vijeka to jebila panija, od sredine 17. do poetka 19. to je bila Francuska, a nakon poraza Napoleona pado svjetkih ratova, Engleska.

DRAVA PRED NOVIM IZAZOVIMA

Na savremenu fizionomiju drave bitno utiu procesi globalizacije. Globalizacija utie nakarakter i prirodu moderne savremene drave. Mnoge klasine koncepcije vezane za dravu

su ozbiljno dovedene u pitanje, kao np. ideja suverenosti drave.

Drugi veliki izazov za modernu dravu dolazi iz ekolokog poljaiz odnosa ovjeka i drutvaprema prirodi. Nacionalna drava se mora nositi sa lokalnim problemima zatite prirode, alinije u stanju da rjeava globalne ekoloke probleme

Trea grupa izazova za savremenu dravu dolazi iz kulturnog polja. Ouvanje i razvojnacionalnih kultura i etnikih identiteta predstavlja protivteu procesima globalizacije istandardizacije. Moderne drave su pred velikim izazovima koji nastaju u vrijeme velikihekonomskih i finansijskih kriza, koje proizvode veliki broj nezaposlenih, siromatvo i podiunivo konfliktnosti.

Da bi drava mogla da odgovori na izazove, ona mora da unaprjeuje svoje upravljake idemokratske kapacitete. Izgradnja institucionalnih kapaciteta drave se sastoji u jaanju

postojeih i izgradnji novih ustanova. Slabe drave i nekompetentne vlade su izvor mnogihproblema koji se ponekad odraavaju i na globalnom nivou.

Pojam i razvojSocijalna Drzava je najopstiji pojam terminus generis Koji obuhvata sve drzave cije su

institucije,strukture i konkretne djelatnosti usmjerene na to da se putem regulisucih I

oblikujucih intervencija ostvare socijalna sigurnost I pristojan covjeka vrijedan kvalitet zivota

I da se ostvare I garantuju sve zivotne mogucnosti. U uzem smislu socijalna drzava u

njemackoj tradiciji podrazumjeva normativni pristup I princip da se socijalna politika definise

ustavom.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

6/16

6

Socijalna Drzava je zapravo odgovarajuci I u velikoj mjeri razlicit institucionalni okvir koji

predstavlja politicku rezultantu formiranog bazicnog socijalnog konsenzusa o brizi I

odgovornosti za osnovnu sigurnost I dobrobit clanova zajednice. Kljucni stav I opredjeljenje

je da su ova prava I socijalna sigurnost naprosto vazni da se ne bi smeli prepustiti aktima

dobrocinstva I individualne I kolektivne solidarnosti.

Kljucne politicke oblasti intervencije socijalne drzave cine sfere rada I zaposljavanjaobrazovanja zdravstva I stanovanja. Institucionalni okvir I struktura socijalnih drzava po

pravilu sadrze cetiri oblika drzavne regulacije I usmjeravanja . Prvu cine razliciti oblici

socijalnog osiguranja od rizika siromastva, nezaposlenosti, starosti, bolesti itd. Drugu cine

socijalni servisi I ustanove sa besplatnim cijenama usluga, u oblastim obrazovanja zdravstva i

socijalne zastite. Treci predstavlja drzavna regulacija u oblastima radne sigurnosti i

bezbjednosti i zastite na radu, ekoloskih standarda i standarda stanovanja koja ukljucuje i

pomoc u namirnicama i regulaciju cijena. Cetvrta oblast intervencije socijalne drzave su

industrijski odnosno radni odnosi i zaposljavanje. Nastanak razvoj i evolucija socijalne

drzave su rezultat djelovanja dvije grupe. Prvu objektivnu cine stvorene razvojne ekonomske

mogucnosti. Drugu subjektivnu tradicijom stvoreni karakter drustvenih odnosa I dominantni

prateci civilizacijski, vrijednosni i politicko kulturni obrazac razumjevanja I prihvatanja.Siromastvo I marginalizovanost pojednca mogu biti interpretirani kao nepravda. Nastanak

moderne socijalne drzave u drugoj polovini 19 st rezultat je formiranja dvije grupe

pretpostavki. Prvu cine proces diferenciranja I autonomizacije drzavnih aparata struktura I

sluzbi. Legalizovanje sindikalnog I politickog organizovanja radnistva i posebno radikalizam

njegovih zahtjeva doveli su razvijena industrijalizovAna evropska drustva do alternative ili

klasni rat ili radikalni sukobi. Primjera radi sirenje socijalnih funkcija drzave I nastanak

klasicnog zlatnog perioda Welfare state vezuje se za cuveni izvjestaj lorda Beveridza Iz 1942

o socijalnom osiguranju u velikoj britaniji. Socijalno liberalnu poziciju razumjevanja

jednakosti kao pretpostavke slobode Jeste da sloboda predstavlja vise od oslobadjanja od

arbitrarne moci drzavne vlasti. Ona znaci slobodu od ekonomskog robovanja bijedi.

Teorijski okvir I moralna I socijalna argumentacijaNajznacajnije politicko filozofsko utemeljenje I argumentaciju ova pozocija nalazi u teoriji

pravde kao pravicnosti Dzona Rolsa odnosno njegova dva kljucna principa pravde. Prvi

princip polazi o jednakih prava I bazicnih sloboda, ukljuciv dostupnost svih polozaja u

drustvu pod principijelno istim pozicijama. Drugi distributivni princip odnosi se na nacelo

jednakosti I izrazen je u rolsovom stavu da nejednakosti mogu biti pravedne samo ako za

posljedicu Imaju vecu dobit svih posebno onih Koji su u najgorem socijalnom polozaju.

Suprotno rasirenim preubjedjenjima nastanak I razvoj socijalne drzave i politicki argument u

prilog velferizma nisu prerogative ni jedne pojedinacne ideologije pa ni dugog dijaloga

liberala I socijalista. Tek od polovine 19 st pocinje da se govori o preraspodjeli kaoregulatornom sredstvu koje ce rijesiti probleme o preraspodjeli kao regulatornom sredstvu

koje ce rijestit probleme koje stvara kapitalisticka ekspploatacija. Bernard de Mondevil prvi

put u djelu 'Antietika' iznosi tezu da naoko paradoksalno rasipnicko trosenje bogatih vodi kroz

zaposljavanje poboljsanju polozaja siromasnih. Moralni STav da je najveca slabost

kapitalizma nedostatak solidarnosti I identiteta, odnosno da Nema racionalnog opravdanja za

nejednakost I da je njihov opstanak stvar predrasuda su istovremeno i snazan argument u

prilog uspostavljanju socijalne drzave.

Slican tip argumentacije prisutan je I u hriscanskoj socijalnoj misli. Katolicka socijalna

doktrina se zalaze za dostojanstvo rada, komplementarnost rada i kapitala. Nakon svjetske

ekonomske krize 1929-1933 snazan dodatni argument u prilog razvoja mehanizma socijalne

zastite predstavlja Kejnzov model ekonomije potraznje.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

7/16

7

Po Kejnzu vlade kreirajuci I usmjeravajuci potraznju prije svega prilagodjavanjem fiskalne

politike I progresivnim oporezivanjem odrzavaju rast I zaposlenost. Uspostavljanje I procvat

socijalne drzave nakon drugog svjetskog rata Entoni Krosland naziva periodom statizma tj

prenosenje ekonomske moci Iz ruku kapitalista na drzavu.

Aktuelne kontraverzeSirenje modela I prakse drzave blagostanja nakon drugog svj rata rezultat je I decenijskog

privrednog buma ali i atmosfere hladnog rata. Suzavanje funkcija I redizajniranje socijalne

drzave je medjutim indirektna posljedica I krize I urusavanja real socijalizma I globalne krize

I preispitivanje na lijevici. Sistemski I strukturalni karakter krize Habermas blize odredjuju I

tumaci djelovanjem procesa premjestanja kriznih tendencija Iz jednog u druge podsisteme

drustva odnosno uslovljavamjem: ekonomske -kriza finansija, kriza politicko

administrativnog sistema, legitimacijske krize, krize socio kulturnog sistema-kriza motivacije.

Centralnu poziciju ima podsistem politike unutar koga se uspjesno regulisu I balansiraju

protivrecni sistemski imperativi za odredjenim stepenom akumulacije. Tri osnovna resursa

drzave blagostanja fiskalni resursi, administrativna racionalnost I masovna lojalnost imajusvoja jasna ogranicenja odnosno daju kontradiktorne efekte.

Tako fiskalni resursi u obliku prekomjernih drzavnih investicija I subvencija. Administrativna

regulacija nosi izazov ekspanzije i iracionalizacije politicko organizacionih struktura.Drzavna

regulacija ocito ima ogranicen i samozavaravajuci karakter pa su krizni procesi ugradjeni u

samu strukturu i reproduktivnu osnovu drustva. Izlaz se trazi u partnerskoj saradnji I

nadopunjavanju drzavnih servisa I civilno drustvenog sektora. Konkurentnost privrede I

makroekonomska stabilnost od sredstava postaju visoko rangirani cilj. Poreska i socijalna

politika moraju poreskim olaksicama stimulisati stvaranje novih radnih mjesta a redukovana

socijalna pomoc mora biti tako dimenzionirana da pomaze nezavisnost odnosno da vodi

obavezi traganja za poslom. Strateskom interesu za nesmetano odvijanje akumulacije za

ocuvanje prirodne strane sistema, odnosno za dobro zdravlje ekonomije podredjeni su izrtvovani masivni javni sektor. Trzisni fundamentalizam odnosno negiranje voluntaristicke

intervencije drzave koja i u svojoj mekoj socijaldemokratskoj varijanti, Nije nista drugo do

put u puzajuci totalitarizam i njema zamjena svijevrsnom panacejom trzista njegovim

vidjenjem kao sverjesavajuceg carobnog stapica je u osnovi neoliberalne postavke. Osnovni

udar na socijalnu drzavu i najsnaznija kritika desnice usmjerena je zapravo na koncept

socijalnih prava. Desnica odbacuje prirodnost socijalnih prava Iz tri osnovna razloga. Prvi

zato Sto su nekonzistentna sa idejom negativne slobode kao slobode od svih ogranicenja

odnosno zato Sto predstavljaju prava reciprocnih obaveza. Drugo zato Sto su ekonomski

neefikasna I dovode do uspostavljanja neracionalnih socijalnih subvencija I renti. Treci zato

sto posljedicno vode ka pasivnosti, zavisnosti, cine korak ka putu ka ropstvu. Kljucna

prakticna pitanja I dileme vezane su za obim drzavnih intervencija posebno opravdanostredistribucije prihoda. U tranzicionim postsocijalistickim drustvima poseban problem prije

svega u pocetnoj fazi tranzicione recesije predstavlja limitiran kapacitet drzave da odgovori

na narasle potrebe za socijalnim osiguranje I zastitom. Razgranati javni sektor kao I socijalni

servisi I usluge, Iako niskog kvaliteta bili su dostupni gotovo svim lojalnim gradjanima pa bi

se ovdje moglo govoriti o nekoj vrsti masivne siromasne drzave blagostanja. Jedan od

kljucnih problema za postkoministicka drustva cini ozbiljan deficit efektivnog dijaloga

izmedju vlade I socijalnih partnera sindikata I poslodavackih unija. Osnovni problem ovih

drzava je kako efikasno smanjiti jaz izmedju jos uvijek dominantne neoliberalne strategije

tranzicije I nasljedjenog vecinskog zalaganja gradjana za Sto puniju soijalnu jednakost. Ovim

drustvima je prijeko potreban najsiri drustveni konsenzus o pravima I socijalnoj cijeni

promjena.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

8/16

8

Jedna od kljucnih pretpostavki je umjece pretvaranja budzetskih troskova u produktivno

socijalno investiranje u oblastima poput obrazovanja zdravstva socijalne politike i politike

zaposljavanja. Izlaz u evropskim postsocijalistickim drustvima zato potrazen u okretanju ka

evropskim integracijama.

Evropski socijalni modelAktuelno postoje bar 4 razlicita prisutna modela blagostanja angloaaksonski(liberalni),

nordijski(univerzalisticki),kontinentalno evropski(korporacijski),mediteranski(korporacijski

oslonjen I na tradiciju I ma porodicu). U osnovi razlika medju njima su razlicito poimanje I

domenzioniranje drzavne socijalne politike socijalnog osiguranja. Minimalni zajednicki

njihov imenitelj cini, medjutim uvjerenje da socijalni transferi mogu imati pozitivne efekte po

ekonomski razvoj.

Evropski socijalni model je usmjeren na to da se svim gradjankama i gradjanima obezbjede:

Osnovne materijalne potrebe I pristojan covjeka dostojan kvalitet zivota odnosno zdrav

zivotni vijek,

Socijalno I ekoloski odrziv razvoj odnosno pravican I adekvatan razvoj sigurnosti I

blagostanja za sadasnje ali i buduce generacije.Socijalna ukljucenost I praticipacija.Ojaca socijalna kohezija preraspodjelom dohotka u korist

najsiromasnijih.Posljednicno po socijalnu koheziju kljucne mjere I aktivnosti poput

politkezaposljavanja, obrazovnog sistema organizacija zdravstva kao I socijalne sigurnosti I

uredjenja industrijskih odnosa, su zbog ogranicenih mogucnosti uskladjivanja djelatnosti u

Kojima EU ima samo dopinski unapredjujuci karakter. Nesto povoljnija situacija I

komparativno veci stepen usmjeravanja I koordinacije postoji u oblasti uredjenja industrijskih

odnosa i promocije socijalnog partnerstva I dijaloga. Rezimirajuci gotovo vijek I po dugu

historiju modernih evropskih socijalnih drzava mogli bismo konstantovati da se sve do 70tih

godina 20 vijeka socijalno I politicko klatno pomjeralo ka prihvatanju I praktikovanju sve

kompletnijeg I obuhvatnijeg instrumentiranja socijalne drzave. U osnovi trenda redukovanja

obima i dostignuca socijalne drzave nalazi se proces globalizacije u njenom dominantnom

neoliberalnom okviru I kljucu. Globalizam drzavne sigurnosti ima bar potencijalno

redukujuce djelovanje po korpus ljudskih prava. Posljedicno umjesto socijalne odgovorne

drzave nastaje latentno represivna preduzetnicka drzava. Tokom 2008 godine sa svjetskom

finansijskom I ekonomskom krizom postoje bjelodano da neogranicena liberalizacija finansija

i trgovine podriva socijalnu drzavu, cak i Kad kao svoj neposredni povod ima krah

neosolidnih hipotekarnih stambenih kredita datih siromasnim u SAD.

Klasifikacija i tipologija

Razudjene i brojne pristupe i veoma razlicitu praksu socijalnih drzava mozemo klasifokovati

na osnovu tri bazicna kriterija: dominantnog aktera, promjenjenih nacina i metoda regulacije i

obima, odnosno univerzalnosti primjene mjera i instrumentarija socijalne intervencije.

Dominantan akter Moze biti drzava drustvo ili pak trziste odnosno oni se mogu javljati u

razlicitim kombinacijama snaga I uticaja. Najzad u pogledu obima socijalni transferi mogu

biti manje vise univerzalni ili usmjereni na Sto uze selektivirani krug korisnika. Autor

najpoznatije tipologije drzava blagostanja je danac Gosta Esping Andersen. On je u oslonu na

radove Richarda tittmusa prije svega njegovu podjelu na univerzalno rezidualni karakter

socijalnih intervencija kao I kavantifikacije stepena demodifikacije rada. Na drugoj strani i

slabi rezidualni na malim izdacima zasnovani liberalni model, kao i ma velikim izdacima

bazirani, socijaldemokratski model polaze od Beveridzovog modela socijalne zastite.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

9/16

9

Prvi, socijaldemokratski odnosno po dominantnoj teritorijalnoj rasprostranjenosti nordijski

model je model univerzalne neselektivne I izdasne distribucije socijalnih benefita. Nordijska

drzava sigurnosti I blagostanja igra aktivnu ulogu na trzistu rada, organizuje robusne javne

usluge i servise i bazira se na tripartitnom i multipartitnom socijalnom dijalogu. Njemu je

opozitan liberalni na krajnje selektivnoj i ogranicenoj distribuciji socijalnih davanja

anglosaksonski model. U osnovi ovog modela je maksima da je svako kovac svoje srece.Korporativisticki kontinentalno evropski model socijalne drzave pociva na socijalnim pravima

zasnovanim na socijalnom osiguranju zaposlenih. Problem ovog modela je nivo zaposlenosti.

Kriza ovog tipa socijalne drzave je rezultat konkurentskog pritiska neoliberalnih ekonomija.

Cetvrti juzni mediteranski tip modela socijalnog dogovora velikih interesnih grupa prije svega

poslodavackih unija i sindikata sa drzavom I tradicijskih formiranih oblika drustvene

solidarnosti prema selektivnim siromastvom pogodjenim drzavama. Porodicne I familijarne

seme pomoci klasicno milosrdje I dobrocinstvo su djelatnost crkve, uz humanitarne

aktivnosti nevladinih organizacija.

Srbija kao pravna, demokratska i socijalna drava

Srbija mora pokazati kompetentnost za poslove sopstvene modernizacije i demokratske

transformacije, odnosno process graenja drave (Fukojama). Istovremeno, ona morapomoi proces paralelnog formiranja preostalih polja stabilizovanja tranzicionih reformiautonomnog, legitimnog i legalnog politikog drutva, institucionalizo- vanog ekonomskogdrutva i aktivnog i razvijenog civilnog drutva.

Proces graenja drave ima, po Frensisu Fukojami dva svoja, relativno autonomnaaspekta:

1.Prvi ini saglasnost oko definisanja opsega i dubine zahvata dravnih intervencija u

socijalno tlo, odnosno razliitog obimanormativnih, sigurnosnih, vlasnikih,ekonomskih ili

socijalnih i kulturnih aranmana i funkcija drave.

2.Drugi aspekt tie se njenih (ne)dovoljnih, efikasnih i ekonomski odrivih i

isplativih kapaciteta da realizuje odabrani opseg svojih funkcija.Radi se prije svega o

mjeri postojanja i racionalnog organizovanja kredibilnog, odgovornog, kompetentnog i

nekorumpiranog drav- nog aparata.

Po obimu dravnihfunkcija dravese mogu podijeliti u tri grupe.

1. U prvu grupu spadaju dravesa minimalnim opsegom funkcija. Po pravilu radi se,pored odbrane, reda i zakona, kao i zatite vlasnikih prava, tek o pruanju osnovnihjavnih dobara u oblastima bazinog obrazovanja i zdravstvene i socijalne zatite.etvrtu grupu funkcija minimalne draveinikreditno-monetarna politika i bazinimakroekonomski me- nadment.

2. Neto razvijeniji srednji tip drave razvija i funkcije regulisanja monopola,osiguranja i finansijske regulacije, kvalitetnije i obuhvatnije sisteme delovanja

obrazovanja i socijalnog osiguranja, kao i zatite od ekolokih rizika.3. Najzad, trei tip socijalna drava razvija meovitu svojinu, ak- tivno se mea u

industrijsku politiku i vri(umerenu) redistribuciju bo- gatstva.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

10/16

10

Na drugoj strani, institucionalni dizajn i kapacitet dravnih organa zavise od 4 meusobnopovezana aspekta dravnosti:

1. Prvi aspekt tie se kvaliteta menadmenta u oblasti organizacije i upravljanja javnimustanovama i preduzeima.Znanja iz ovih oblasti su relativno lako prenosiva i stiu

se obukom i obrazovanjem.2. Drugi aspekt ini sam odabrani oblik vladavine i politiki sistem. Odreene

njegove formativne karakteristike poput decentralizacije i principa

subsidijarnosti mogu pogodovati jednim (ekonomija, regionalni razvoj, graanskeinicijative), a stvarati probleme adaptacije u drugim podsistemima (bezbednost,

odbrana, antikoruptivne strategije). Optimalno projektovana institucionalna

struktura je zato od veoma ve- likog znaaja.3. Optimalnost i profesionalna kompetentnost dravneadministracije jesu nuni,ali ne

i dovoljni uslovi. Neophodno je da odgovarajui pore- dak uiva i kredibilitet idemokratsku legitimaciju graana.Poverenje u politikeaktere i institucije je trei,uSrbiji i veinizemalja u tranziciji u velikoj meri deficitaran resurs.

4.

etvrti, subpolitiki aspekt institucionalnih kapaciteta i dobrog zdravlja dravevezan je za (de)stimulativan karakter drutvenih normi i vrednosti sadranih u politikojkulturi i memorijigraana. Taj socijalni kapital jedne politikezajednice u velikoj meriutienaponudu i potranju odgovarajuih politikih aktera i institucija i njihov rejting.

5.

U tekim momentima u Srbiji, nuno se postavljaju mnoga pitanja vezana za prirodu,trajanje, obim i kvalitet intervencija drave u socijalno i privredno tkivo. Mogu li se, recimo,

pozicija, uloga i odgovornosti drave svesti na neoliberalni koncept minimalne i neutralnedrave ili pristojne vlade, odnosno ograniiti na nespornu normativno-regulativnu funkcijui eventualno obezbeenjeminimuma javnih dobara u sluajevimakada je tritene efikasan

ili nedostupan snabdeva?

Mogli bismo zakljuiti da u legalne i legitimne, veinski prihvaene socijalne dimenzijedemokratije i poeljne funkcije socijalno odgovorne drave spadaju umjerene redistributivnestrategije usmjerene ka redukovanju i iskorenjivanju siromatva, nezaposlenosti i socijalneizolacije, kao i garantovanje bazinih obrazovnih i zdravstvenih usluga i standarda kojiomoguavaju pristojan, oveka dostojan kvalitet ivota.

Prostor konsenzusa unutar uskog manevarskog prostora tegobne tranzicije, mogue jegraditi oko, bar naelnog, prihvatanja trine ekonomije sa ugraenim socijalnimkorektivima, odnosno oko prihvatanja evropskog socijalno-trinog modela. Potvrdu ovoj

tezi pruaju potpuno podeljena miljenja, odnosno isti stepen prihvatanja suprotnih tvrdnji dadrava mora pomagati kulturu i umetnost, ali i da sve knjige i umetniku produkciju treba

prepustiti trinoj sudbini, uz najvei udeo ak dve petine neodlunih.

U izboru izmeutri modelapoeljnogobima socijalnih funkcije drave:1) sredinjeg modelasocijalno odgovorne drave, odnosno dra- ve socijalnog ulaganja; 2) liberalne minimalnedravekoja tomanje intervenieu polju socijalnih odnosapreputajuistvari trinoj(samo)regulaciji, i 3) sveprisutne, paternalistikeuloge drave,koja praktino preuzima drutvenuregulaciju, odnosno ulogu skrbnika i tutora svojih podanika, graaniSrbije se opredeljuju zasocijalno odgovornu dravu, odnosno evropski socijalno-trini model.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

11/16

11

U fokusu ekonomskih i politikih rasprava koje se vode u zemljama u tranziciji su dakleobim i karakter dravnih intervencija u (obolelo) privredno i socijalno tkivo, odnosno njihova

poeljnost i odrivost. Istovremeno, to je (ili bi morao da bude) i osnovni sadraj socijalnog

dijaloga. Slinu ulogu, uz jo vei praktini znaaj, imaju primenjeni modeli, obim i efektiprocesa privatizacije koja donosi ogromnu preraspodelu uloga i ini kljunu igru interesa imoi u ovim drutvima (Cesid, 2006).

I istraivanje vajcarske agencije za pomo svetu rada - SLA (2007) kao brojna ranijaistraivanja, pokazuje veliku difuziju sadraja svesti, uz prisutno konfuzno i ak protivurenoistovremeno prihvatanje razliitih vrednosnih koncepata i ideologija: etatistikog

paternalizma I brige drave o graanima od kolevke pa do groba, socijaldemokratskog (alii hrianskog socijalnog) zalaganja za partnerstvo graana, drave i asocijacije civilnogdrutva ili (manjinskog) neoliberalnog zalaganja za gotovo iskljuivu odgovornost pojedincai dominaciju privatnog interesa.

Ostaje opcija (redukovanog) kontinentalno-evropskog modela socijalnih transfera

usmerenih, pre svega, na podizanje prilagodljivosti i produktivnosti radne snage

fleksigurnosti, odnosno zalaganje za dravu socijalnog ulaganja (Gidens).U zemljama

socijalno-trinog, neokorporativnog modela, javna potronja se kree na nivou od dvepetine drutvenog proizvoda, uz stalne pritiske da se, u cilju uveanja konkurentnostiprivreda, redukuju socijalni transferi i prava zaposlenih i penzionera.

Suen okvir tegobne tranzicije, odnosno preuzak manevarski prostor za doktriniranudoslednost rezultirali su dosta irokomsaglasnou oko 6 kljunih aspekata ekonomskih isocijalnih promena:

Prvi, ini neophodnost produbljivanja i zaokruivanja trinih reformi,koje ukljuuju istvaranje otvorenog i fleksibilnog trita rada i redukovanje podele na formalnu ineformalnu (sivu) ekonomiju.

Drugi, komplementarni i strateki, pravac ine svojinske promene-proces privatizacijekoji treba da rezultira stvaranjem dominantnog, dinaminog i otvorenog privatnog sektorakoji bi, u drugoj fazi tranzicije, obuhvatao i (deliminu) privatizaciju velikihinfrastrukturalnih sistema. Prethodne garantije ouvanja javnog interesa i kombinovanjerazvojnog i socijalnog momenta privatizacije izraenog kroz pratee socijalne programeza vikove zaposlenih i manjinski paket akcija za zaposlene (i graane), treba da obezbede

socijalnu podrku za veliku tektonsku preraspodelu vlasnitva i moi koju donosiprivatizacija.

Neophodni, trei aspekt ini naglaena i neophodna regulativna i normativna funkcijadrave.Odgovorna i efikasna drava stvara dobro ureeno ekonomsko drutvo, odnosnotrinoj privredi primeren institucionalni okvir, koji istovremeno treba da sprei razvoj irazmah

visokonaponske sistemske korupcije, odnosno nastajanje stanja drave zarobljene u mreeklijentelizma, selektivno datih subvencija i renti koje deformiu i zaustavljaju ekonomskirazvoj. Drava,posebno upoetnojfazi tranzicije ima i naglaeneobaveze i odgovornost za

voenje politike jasnih i relativno vrstih budetskih ogranienja, kreditno-monetarnu ifiskalnu politiku, ali i za kreiranje ukupne strategije privrednog i socijalnog razvoja.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

12/16

12

Neto ui, ali jo uvek visok stepen saglasnosti postoji oko optiranja za socijalnoodgovornu dravu- dravupartnera, koja, u protivstavusa polarnim modelima minimalne ineutralne drave, na jednoj i skrbnike, sveprisutne paternalistike drave, na drugojstrani, u dijalogu i saradnji sa asocijacijama civilnog drutva,pre svega sindikatima i po-slodavcima, ureujeindustrijske i socijalne odnose i ostvaruje socijalnu politiku i ciljeve.

Pre svega, politikiakteri koji vre(dravnu)politikuvlast, se, iz razloga sopstvenogpolitikog probitka, ne mogu odrei osloboditi socijalnih funkcija drave.

Socijalni transferi, usmereni ka redukovanju siromatva i aktivnim i pasivnim meramapomoi nezaposlenima, za cilj imaju zatitu i osposobljavanje lica u stanju socijalnepotrebe da prevashodno sopstvenim naporom izau iz kruga marginalizovanih isiromanih. Partnerstvo drave i civilnog sektora u formulisanju i realizovanju strategijezapoljavanja i ukupne strategije smanjenja siromatva,bazira na logici vezivanja obima istrukture socijalnih transfera za rast proizvodnje ijaanje ekonomskih performansi drutva.

Izlaz se traiu uvoenju,pored tekuegfinansiranja penzija iz plata aktuelno zaposlenihi dodatnog, dopunskog i dobrovoljnog penzionog osiguranja i stvaranju kapitalizovanihpenzionih fondova.Na drugoj strani, pozicija zdravstva i obrazovanja se sve vie posmatraizugla njihovih produktivnih potencijala, ime se oni, posledino, sve vie usmeravaju iorijentiu katritu.Fondovima osiguranja i dravnom sektoru prevashodno ostaju bazini

paket zdravstvenih usluga i sistem i racionalizovana mrea zdravstvenih i obrazovnihinstitu- cija.Opta,politiko-ideolokinespecificirana mestapolitikeman- tre su, daklezalaganje za: socijalno-trinu privredu, odnosno evropski socijalni model; (tripartitni)dijalog socijalnih partnera i vlade; korektivnu, socijalnu funkciju budeta; ouvanje javnoginteresa i primenu mera aktivne socijalne politike i politike zapoljavanja i unutar procesa

privatizacijereju za solidarnost i socijalnu pravdu.

Poetni, najiripolitiki dijalog i dogovor oko novog ustavnog i politikog ruha Srbijemora polaziti i od pruanja vrstih garantija ostvarivanja potpune liste individualnih ikolektivnih prava graana, kao i efektivnog procesa kontrolisanja i ograniavanja vlasti injene do- sledne vertikalne i horizontalne podele.

Vladavina prava i konana konstitucionalizacija i politika insti- tucionalizacija jesu nuan,no ne i dovoljan preduslov za demokratsku konsolidaciju i izlazak Srbije iz zone visokog

socijalnog i politikog rizika.Neophodan je i iri socijalni konsenzus, odnosno otvoren iuzajam- no obavezujui socijalni dijalog Vlade i socijalnih partnera poslodavaca iautonomnih sindikata.Sadraj dijaloga usmeren je prevashodno na postizanje dogovora okostrategije ekonomskog razvoja, efekata privatizacije, politike za- poljavanja, regulacijekonflikata u procesu kolektivnog pregovaranja i donoenja izbalansiranog, evropskimstandardima primerenog radnog i socijalnog zakonodavstva.

Trajni izlaz je u potpisivanju socijalnog pakta o razvoju i zapoljavanju u kojim e vlastrecimo garantovati rast proizvodnje i kretanje cena i investicija a sa sindikatima dogovarati

uslove privreivanja i kretanje zaposlenosti, zarada, penzija i socijalnih davanja. Kad godneko ne ispunjava svoj deo obaveza palila bi se crvena lampica koja opominje da u kolima

ponestaje goriva ili da vozimo u pogrenom smeru. Inae znaajno metodsko uporite uanalizi aktuelnog i budueg rasporeda snaga na liniji: trina alokacija politika

redistribucija, ini Bajmeovo katalogiziranje

etiri grupe faktora koji na tom planu deluju,

sa razliitim predznakom i u suprotnim pravcima.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

13/16

13

Na prvom mestu, razvijena, rastua i otvorena ekonomija izloena konkurentnomglobalizacijskom okviru, moi e da odri dominantan trini princip raspodele,zahvaljujui i ekonomiji velikog obima koja, i sa manjim procentualnim udelom javne

potronje, moe obezbediti nuna socijalna davanja. Relativno visoka stopa nezaposlenosti,multi- kulturna struktura drutva,kao i visok udeo starih lica (stara drutva) opet tendiraju

relativno visokom udelu socijalnih trokova. Otvorene politike institucije posebno udrutvima sa politikom tradicijom i mapom koju karakteriu snaga borbenih sindikata inaglaenoprisustvo i uticaj religijske solidaristikedoktrine, uz dominacijupolitikihakte-ra koji ih predstavljaju, takoe idu u prilog odranju relativno visokog udela socijalnihtransfera. Istovremeno, to je i osnov za dominaciju cen- tro-levice (Beyme,2002).

Korupcija i antikoruptivne strategije drave

Ekonomski i socijalni znaajkreiranja efikasne antikoruptivne strategije moda se najboljeogleda u nalazu brojnih analitiara da se kroz koruptivne kanale odlije 5-8% drutvenogkapitala.

Vito Tanei utvruje da korupcija postoji kada doe do namernog naruavanja principanepristrasnosti pri odluivanju i to u cilju prisvajanja neke pogodnosti. Druga, radnadefinicija korupcije, primenjiva pre svega na javni sektor, korupciju odreuje kao sticanje

privatne koristi zloupotrebom javnih ovlaenja. Treom definicijom se korupcija definiekroz formulu: korupcija=monopol+diskrecija-odgovornost, uz vanumetodsku i praktino-

politiku napomenu da je u osnovi svake efektivne antiko- ruptivne strategije obrnuti sled,odnosno redukovanje monopola i diskrecionih ovlaenja uz istovremeno uveavanje svihoblika odgovor- nosti.

U odreenju i tipologiji oblika korupcije u zemljama u tranziciji Rasma Karklins polazi

od podele korupcije na tri njena ideal-tipska oblika.

1. Prvi, najbenigniji ini korupcija u svakodnevnoj interakciji izmeu slubenika igraana.

2. Drugi, daleko drutveno razorniji vid ini koruptivna interakcija u okviru dravnihinstitucija. Trgovina uticajem i izvlaenjekoristi obavlja se kroz etirisvoje dominantneforme: pretvaranje javnih sredstava u plen slubenika kroz skrivene, alternativne

budete; loe upravljanje javnim resursima i profitiranje na njima; zloupotrebe, veomarairene u procesu privatizacije i pri vrenju javnih nabavki, kao i praksa ne - potizma,klijentelizma i prodaje politikih poloaja.

3. No, trei vid zarobljavanja institucija, odnosno stanje zarobljene drave i pojavasistemske visokonaponske korupcije oznaava stanje u kome su korupcija ikorupcionaiovladali dravom.

O krupciji u zoni ekonomije moe se govoriti iz odabranog ugla koritenja moi i informacija

u procesima privatizacije i stvaranja i odravanja monopolskog poloaja.

Tri oblika i osnova korpucijom zarobljene drave ine, meusobno povezanikleptokratska vladavina, bilateralni monopili vladara klepotokrate i njegovih partnera i

kontrola mafije nad dravom.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

14/16

14

DRAVA U PROCESU GLOBALIZACIJE

Globalizacija pretpostavlja i trai izvjesnu desuverenizaciju drava. Broj nacionalnih dravase neprestano poveava, ali se istovremeno smanjuje njihova mo i uticaj. Suverenost je danas

podjeljena izmeu nacionalnih, internacionalnih i ponekad, regionalnih vlasti. Nacionalne

drave nisu vie jedini ili glavni oblici vladavine ili moi u svijetu,

Razliito shvatanje drave

Moderna drava se razvijala u Evropi izmeu 16. i 18. vijeka iako je pojam drava nastao nakraju ovog perioda. Postoji vie podjela drave , obzirom na razliite faktore, ali pojam draveima tri znaenja. Prvo je definisanje drave kao ukupnosti vladinih institucija i zvaninika.Drugo, drava u meunarodnim odnosima znai suverenu vlast nad odreenim stanovnitvomkoje ivi na odreenoj teritoriji. Tree, dravom se ponekad naziva jedna substruktura nekezemlje, kao to se SAD sastoje od pedeset drava (states) a Njemaka od esnaest

(Laender). Maks Veber je pod dravom podrazumjevaoorganizaciju koja ima monopol legitimne primjene fizike sile.

Transformacija suvereniteta drave

Raspon rasprava o globalizaciji ide od toga da su nacionalnoj dravi odbrojani dani, do togada je njen uticaj sve snaniji. Ono to je svim debatama o globalizaciji zajedniko, to je da se

bitno mijenja uloga nacionalne drave. Za hiperglobaliste , dravanije vie vrhovni autoritetnad drutvom i ekonomijom.. Za skeptike, globalizacija je u sutini mit koji pokrivasegmentiranost meunarodne ekonomije u tri glavna regionalna bloka (Evrope, pacifikeAzije i Severne Amerike), pri emu nacionalne vlade ostaju veoma mone. Prema

transformacionistima, drave ivdrutva irom planete prolaze kroz proces dubokih promjena ukome pokuavaju da se adaptiraju na sve meuzavisniji ali istovremeno i visokorizian svijet.Rasprave o promjenjenoj ulozi nacionalnih dravau procesu globalizacije idu od toga da segovori o izumiranju drave ,preko ispranjene autonomije i suvereniteta nacionalnihdrava, do toga da suverenitet nacionalnih drava nije ugroen i da one i dalje predstavljajukljune aktere na meunarodnoj sceni. Najbrojniji su oni koji govore o transformacijinacionalne drave, odnosno promjeni forme i funkcija. Iako nacije zadravaju vanost,suverenitet nacije se pomjera, izgled nacionalne drave se mijenja i nacionalne drave su

prisiljene da ponovo otkrivaju svoje identitete. Danas je u Evropi trend desuverenizacije

drave. Ulazei 1973. u Evropsku ekonomsku zajednicu, Ujedinjeno Kraljevstvo je uizvjesnoj mjeri prihvatilo superiornost prava koje izvire iz meunarodnih institucija nad

domaim zakonodavstvom. Docnije, razvoj te organizacije (danas zvane Evropska unija)doveo je do postepene erozije suverenosti tako da zemljom danas, u nekim oblastima,upravlja pravo koje nije njena neposredna tvorevina U procesu pridruivanja Evropskoj uniji inajmonije drave su bile prinuene da harmonizuju svoje zakone.U novim uslovima, diomoi se prenosi sa nivoa dravena ire odnosno vie nivoe regionalnog i globalnogorganizovanja.

Suverenitet se dovodi u pitanje kada drava terorie svoje graane ili kada vri agresiju naneku drugu zemlju. Drutvena odgovornost drava ne prestaje pred nacionalnim granicamave se prua i preko njih. Meunarodni sudovi izvode na optueniku klupu efove drava.Ako su nekada meunarodne organizacije bile kreirane od stranedrava (lanica) one danas kreiraju i same drave. Danas drave manjedonose pravila igre, a

vie ih potuju.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

15/16

15

One sprovode odluke meunarodnih organizacija.Na gubitak ili smanjenje suvereniteta utiu globalna ekonomija,nove forme globalnog upravljanja, meunarodni vojni savezi i meunarodno pravo.Globalizacija je dovela do novih globalnih aktera. To su,

osim drave, i akteri globalne ekonomije (multinacionalne korporacije,

meunarodne finansijske institucije, mobilni kapital), akteri globalnogcivilnog drutva i teroristike grupe i organizacije. Svaki od ovih aktera

na svoj nain nasto ji da dovede u pitanje autoritet i suverenitet drave.

Ekonomsku suverenost drave ugroavaju nadnacionalne organizacije kojima ona delegira diosvoje suverenosti prihvatajui prav ila igre, transnacionalne finansijske institucije (MMF,Svjetska ban ka), multinacionalne korporacije i globalizacija svjetskog trita i informaciono-komunikacione tehnologije (internet, satelitska televizija) i globalni problemi koje sama

dravanije u stanju da rjeava (ekoloki problemi, terorizam).Globalizovana ekonomija zasnovana je na novim od nosima proizvodnje, trgovine,

potronje i finansija. Uloga i mo transnacionalnih korporacija enormno je porasla.Drava je izum za proizvodnju javnih dobara koja se koriste kada trine transakcije neuspiju da prue ono to pojedinci e le. Ipak, nacionalna trita relativno gube znaaj uodnosu na meunarodna trita

Novo shvatanje granice i teritorije drave

Za drvu je vano da se znaju njene geografske granice, kojima sezaokruu je njena teritori ja.Meunarodni poredak koji je uspostavljen nakon Drugog svetskog rata naglaavao je svetostmeunarodnih granica. Autoritet i legitimitet nacionalnih drava su promenje ni, nacionalnevlade su u velikoj meri nemone i da kontroliu ono to se deava unutar njihovih granica i da

realizuju oekivanja svojih graana.ta vie,poto institucije globalne i regionalne vlasti stiu sve vaniju ulogu,suverenitet iautonomija drave sve vie erodiraju. Teritorija je vana pogotovo kada sva ili vie narodaele istu teritoriju a a dravne granice se korepondiraju sa dravnim .Granice se otvorenije zarazmijenu roba i kapitala a zatvorenije za teroriste i trgovinu ljudima.Klaus Ofe smatra da nije

poznato ko obezbjeuje granice u bovioj jugoslaviji ,ali isto tako smtra da su granice postalepropustljive bilo po planu ili de facto .

Po Endrju Hejvudu, jedan od kljunih aspekata globalizacije jeporast nadteritorijalnih (supra ter ri to ri jal) odnosa meu ljudima:fizika udaljenost (geografija) posta je manjeznaajan kompleks mreemeuzavisnosti, koja posveuje malu panju tradicionalnim granicama.U historijskim

knjigama Balkan ima znaenje zakesnjele modernizacije i nezavisnog procesa izgradnjedrava.U mnoogim studijima region je opisan kao mjesto gdje granice nisu vrste.Nistanovnitvo ni graani nisu ostali bez utjecaja globalizacije.Stanovnitvo je izloeno raznimudarima od etnikog ienja do izbjeglica i interno raseljenih lica sa dvojim draljanstvom.

Porast globalnog upravljanja i jaanje ili isisavanje kapaciteta drave

Zemlje u razvoju su u globalizacijskim izazovima razapate izmeu nepsotojanja drave,izgradnje drave i desuvernizacije drave.Uspjena demokratija zahtjeva funkcionalnudravu koja ima svoj teritorij i ije su granice ,vladajua elita i osnovne institucije prihvaeneod njenog stanovnitva.

7/26/2019 teorija-drave-skripta

16/16

16

Kao to su istakli Huan Linz i i Alfred Stepan u svojoj studiji bez drave ne moe bitigraana, bez graana ne moe biti demokratije.Vuina Vasovi primjeuje da desuvernizacijai marginalizacija po egidom globalizacije ne vai za sve drave jednako..Pod vidomglobalizacije ,demokratizacije i modernizacije drugih zemalja jastrebovi najrazvijenijih

zemelja kidiu na teritorij i prirodne resurse.U tom pohodu vuku za sobom itavu koloniju

satelitskih zemalja.Dobar dio te kolonije popunjavaju realsocijalistike zemlje.Prvimredovima satelistke kolonije bie udjeljen dio plijena a onim neposlunim slijede sankcije odviestrukog bojkota do gubitka teritorije.Pokazalo se da meunarodna zajednica ima punomogunosti da istisne umjesto da ojaa izuzetno slabe dravne kapacitete zemalja.Kadameunarodna zajednica izgubi interesovanje i pree u sljedeu kriznu oblast kapacitet sevraa u prethodno stanje.Dobar primjer je Bosna i Hercegovina gdje je Visoki predstavnikkoristio svoju mo da smijenjuje predstavnike,premijere ,sudije i gradonaalnike.Visoki

predstavnik je mogao da donosi zakone i stvara nove institucije bez uzimanja u obzir

miljenja bosanskog naroda.Prema Fukojami meunarodna zajednica umjesto da ojaa ona unitava institucionalnekapacitete slabih drava.

Na pitanje moe li demokratija preivjeti globalizaciju Barber odgovara samo ako jedemokratija globalizaovana i demokratizovana..Dejvid Hled smatra da je potrebna ne samo

interakcija ve i integracija nacionalno-dravnih nivoa i globalnog niovaorganizovanja..Drave su podvrgnute globalanoj vladavini odnosno vladavini bezvlade.Svjetska vlada bi podrazumijevala raspolaganje instrumentima

prinude,administrativnim aparatom i ovlatenjem da donosi zakone.Globalno upravljanjepodrzaumiijeva kordinaciju supradavnih, nacionalnih, transnacionlanih aktera a ponekad isubdravnih aktera.