Strona | 1

Autor: Mateusz Szkop, student IV roku prawa,

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego

Temat: Uwarunkowania prawne funkcjonowania elektrowni atomowych

Za każdym razem, gdy w Polsce temat energetyki jądrowej wypływa na światło

dzienne pierwszymi hasłami rzucanymi przez media są: ryzyko, odpowiedzialność, katastrofa.

Mimo, iż elektrownie atomowe gwarantują pewną i efektywną metodę uzyskiwania czystej

energii, to jednak wciąż przez większość obywateli są one kojarzone z ogromnym

zagrożeniem. Społeczeństwa nie przekonują argumenty zwolenników energii wytwarzanej

z atomu, którzy podkreślają, iż wraz z rozwojem technologii naukowcy opracowali

nowoczesne i możliwie najbezpieczniejsze sposoby budowania reaktorów jądrowych.

Pamiętają oni tylko o katastrofie japońskiej elektrowni jądrowej Fukushima w roku 2011,

czy najpoważniejszej w skutkach katastrofie elektrowni w Czarnobylu w roku 1986.

Ale czy nie budując elektrowni atomowej w Polsce, nie jesteśmy narażeni na

negatywne skutki jej działania? Według stanu na koniec roku 2013 w Europie działa znaczna

liczba reaktorów jądrowych. Niemal każdy sąsiad Rzeczpospolitej Polskiej posiada pracujące

reaktory, zaś w odległości do 310 km od granic z państwami sąsiadującymi, pracuje 10

elektrowni jądrowych (25 bloków – reaktorów energetycznych).

Rysunek 1. Liczba reaktorów jądrowych w wybranych państwach w Europie1.

W Polsce w latach 1982 – 1990 budowano polską elektrownię jądrową w Żarnowcu.

Docelowo miała się ona składać z czterech bloków energetycznych. 17 grudnia 1990 r. Rada

Ministrów podjęła Uchwałę nr 204 w sprawie likwidacji „Elektrowni Jądrowej Żarnowiec

w Budowie”. Decyzja rządu podyktowana była m.in. przemianami ustrojowymi, katastrofą

elektrowni jądrowej w Czarnobylu, protestami społecznymi. Podobny los spotkał drugi tego

1 Dane za: http://www.iaea.org/PRIS/CountryStatistics/CountryStatisticsLandingPage.aspx

0 10 20 30 40 50 60 70

Słowacja

Czechy

RFN

Szwecja

Wlk. Brytania

Francja

Strona | 2

typu obiekt w Polsce – Elektrownię Jądrową „Warta”, budowaną w latach 1987 – 1989

w Wielkopolsce. Obecnie powrócił temat budowy polskiej elektrowni jądrowej, której

rozpoczęcie zaplanowano na 2020 rok. Wpływ na tę decyzję miał fakt, iż nasz kraj

w procesie produkcji energii elektrycznej bazuje w ponad 90% na energii otrzymywanej

z węgla, co kłóci się z polityką klimatyczną prowadzoną przez Unię Europejską. Ponadto

eksperci wskazują na konieczność zróżnicowania źródeł energii, a także zwiększania

bezpieczeństwa energetycznego państwa i uniezależnianie się od krajów sąsiednich, m. in.

Rosji. Ratunkiem dla takiej sytuacji ma być polska elektrownia atomowa.

Wraz z ponownym pojawieniem się tematu budowy takiego obiektu, w naszym kraju

powróciły protesty wywołane strachem przed zagrożeniem i ryzykiem z tym związanym.

Powstaje pytanie: Czy strach ten jest uzasadniony, czy może związany z brakiem wiedzy na

temat zarówno samego działania elektrowni atomowej, jak i prawnych uregulowań z tym

związanych? Wreszcie, co rozważam w tej pracy, czy regulacje te są odpowiednie

i kompletne, zwłaszcza pod względem zapewnienia bezpieczeństwa podczas wszystkich

etapów przedsięwzięcia? W moim przekonaniu bowiem pojęcie funkcjonowania elektrowni

nie ogranicza się jedynie do funkcjonowania elektrowni sensu stricto, ale obejmuje również

swym zakresem etapy powstawania oraz likwidacji elektrowni atomowej. Wszystkie stadia

istnienia obiektu jądrowego muszą zabezpieczać prawidłowe, a co za tym idzie niezagrożone

katastrofą, funkcjonowanie elektrowni. Każdy etap niesie ze sobą pewne skutki dla

następnego, dlatego też nie można mówić o prawidłowym funkcjonowaniu elektrowni bez

przestrzegania reguł prawnych oraz środków bezpieczeństwa już na etapie powstawania

elektrowni atomowych. Najdobitniejszym tego przykładem jest katastrofa elektrowni

jądrowej w Czarnobylu, która była wynikiem m.in. nieprzestrzegania przepisów dotyczących

konstruowania samego reaktora oraz procedur testowych reaktora.

Systematyka pracy podzielona jest na pięć działów: pierwszy dotyczy definicji

legalnej elektrowni atomowej i podstawowych regulacji prawnych z nią związanych; drugi

odnosi się do elementów procesu inwestycyjnego, zapewniających bezpieczeństwo

funkcjonowania OEJ; trzeci poświęcony jest regulacjom funkcjonowania elektrowni

sensu stricto; w czwartym przedstawiono elementy etapu likwidacji elektrowni atomowej,

natomiast w dziale piątym dokonano oceny obecnych regulacji w polskim systemie prawnym.

I. Definicja legalna „elektrowni atomowej” oraz regulacje prawne jej dotyczące.

Podstawowym aktem prawnym, który reguluje warunki oraz zasady korzystania

i postępowania z promieniowaniem jest ustawa Prawo atomowe2 (dalej: u.p.a.). Jej

2 Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe Dz.U. 2001 Nr 3 poz. 18.

Strona | 3

Rysunek 2. Elementy zabezpieczające funkcjonowanie OEJ.

Elementy procesu inwestycyjnego, zabezpieczające prawidłowe

funkcjonowanie OEJ

Decyzja lokalizacyjna

Raport lokalizacyjny

Decyzja o środowiskowych

uwarunkowaniachZezwolenie na wykonywanie działalności związanej z narażeniem

Zezwolenie na budowę

przedmiotem jest wykorzystywanie promieniowania do celów leczniczych jak i obostrzenia

odnoszące się do obiektów jądrowych. Przepisy w niej zawarte nie regulują w stopniu

wystarczającym inwestycji z zakresu energetyki jądrowej, więc konieczne było wydanie

ustawy, która stanowi lex specialis w stosunku do u.p.a. - ustawę o przygotowaniu i realizacji

inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących3 (dalej:

specustawa jądrowa). Należy określić ją mianem tzw. specustawy4. Wskazuje ona kolejność

wykonywania czynności, a także porządek uzyskiwanych decyzji umożliwiających realizację

budowy elektrowni, jak również zasady ich wydawania.

Zarówno u.p.a., jak i specustawa nie wskazują definicji legalnej elektrowni atomowej.

W ustawie Prawo atomowe pojawia się pojęcie obiektu jądrowego5, który jest rozumiany

szeroko. Może nim być zarówno elektrownia jak i zakłady wytwarzania paliwa jądrowego,

czy przetwarzania izotopowego. Podobne znaczenie ma pojęcie obiektu energetyki jądrowej6

(dalej: OEJ) przewidziane w specustawie jądrowej. Opracowanie to dotyczy elektrowni

atomowej, dlatego też będę używał zamiennie pojęć: elektrownia jądrowa, elektrownia

atomowa, obiekt energetyki jądrowej.

II. Elementy procesu powstawania elektrowni atomowej, wpływające na bezpieczeństwo

jej funkcjonowania.

Przechodząc do przedstawienia elementów procesu powstawania elektrowni

atomowej, istotnych z punktu widzenia zabezpieczenia późniejszego jej funkcjonowania,

dla uporządkowania, należy wskazać poniższy wykres:

3 Ustawa z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji

towarzyszących Dz.U. 2011 Nr 135 poz. 789. 4 Specustawa – potoczne określenie ustaw, które w założeniu mają ułatwić dany proces inwestycyjny w danym zakresie, ze względu na niską efektywność regulacji ogólnych lub procesów administracyjnych. Ustawy te są krytykowane w doktrynie, za zbytnie upraszczanie

obowiązujących przepisów, naruszanie prawa własności, czy też konstytucyjnej zasady proporcjonalności, a także problemy, jakie pojawiają

się przy uzyskiwaniu odszkodowań od podmiotów administrujących, za dokonane na rzecz danej inwestycji wywłaszczenia. Warto podkreślić, iż część sądów uznała wywłaszczenia dokonane na podstawie specustaw za bezprawne. 5 Obiekt jądrowy – elektrownia jądrowa, reaktor badawczy, zakład wzbogacania izotopowego, zakład wytwarzania paliwa jądrowego, zakład

przerobu wypalonego paliwa jądrowego, przechowalnik wypalonego paliwa jądrowego, a także bezpośrednio związany z którymkolwiek z tych obiektów i znajdujący się na jego terenie obiekt służący do przechowywania odpadów promieniotwórczych, art. 3 pkt. 17 ustawy

Prawo atomowe. 6 Obiekt energetyki jądrowej – elektrownia jądrowa lub działający na potrzeby energetyki jądrowej: a) zakład wzbogacania izotopowego

b) zakład wytwarzania paliwa jądrowego,

c) zakład przerobu wypalonego paliwa jądrowego, d) przechowalnik wypalonego paliwa jądrowego,

e) obiekt do przechowywania odpadów promieniotwórczych,

f) zakład do wydobywania rud uranu i toru ze złóż i do ich wstępnego przetwarzania – art. 2 pkt. 2 specustawy.

Strona | 4

1. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach.

Decyzja środowiskowa jest bardzo istotnym elementem, ponieważ de facto wniosek

o wydanie tej decyzji rozpoczyna proces inwestycyjny przedsięwzięcia, jakim jest budowa

elektrowni atomowej oraz stanowi ocenę możliwości jej działania na danym obszarze.

Decyzja środowiskowa wprowadzona ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu

informacji o środowisku i jego ochronie7 (dalej: u.o.o.ś.) zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt. 6

specustawy jądrowej stanowi załącznik do decyzji lokalizacyjnej i jest wydawana na wniosek

inwestora. O obligatoryjnym charakterze decyzji świadczy art. 72 ust. 1 pkt. 18a u.o.o.ś. oraz

art. 71 ust. 2 u.o.o.ś. w zw. z § 2 ust. 1 pkt. 4 rozporządzenia RM w sprawie przedsięwzięć

mogących znacząco oddziaływać na środowisko8. Umieszczenie elektrowni jądrowych w tym

katalogu potwierdza, iż mogą one istotnie wpływać na stan otoczenia. Należy jednak

pamiętać, że decyzja środowiskowa ma za zadanie ukształtowanie planowanego

przedsięwzięcia tak, aby wpływ ten w najwyższym stopniu zminimalizować. Decyzja

środowiskowa jest nie tylko wiążąca dla organu wydającego decyzję lokalizacyjną, na co

wyraźnie wskazuje przepis art. 86 u.o.o.ś., ale przede wszystkim już na samym początku

determinuje wiele istotnych cech planowanego przedsięwzięcia, wpływających

m. in. na ograniczenie wpływu danej inwestycji na środowisko, czy warunki wykorzystania

terenu w poszczególnych fazach istnienia obiektu jądrowego. Organem właściwym do

wydania tej decyzji jest Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska (dalej: GDOŚ), jednak

przed nowelizacją wydawał ją Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (dalej: RDOŚ).

Zmiana przepisów, na pozór nieistotna, jest bardzo ważna i należy ocenić ją prawidłowo.

Wydanie decyzji administracyjnej dotyczącej przedsięwzięcia jądrowego, mogącego wywołać

poważne, nieodwracalne skutki dla środowiska, wymaga zagwarantowania fachowej wiedzy

na wysokim poziomie i niezbędnego doświadczenia, a także rozwagi w ocenie.

Organ wydając decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach określa w niej, zgodnie

z art. 82 ust. 1 u.o.o.ś.: rodzaj i miejsce realizacji przedsięwzięcia, warunki wykorzystywania

terenu na różnych etapach funkcjonowania przedsięwzięcia, wymogi w zakresie

przeciwdziałania skutkom awarii przemysłowych. Ust. 2 tegoż artykułu nakłada także

obowiązek zapobiegania, ograniczania oraz monitorowania oddziaływań przedsięwzięcia na

środowisko. Oznacza to, iż inwestor już podczas pierwszego etapu procesu inwestycyjnego

ma za zadanie skutecznie zagwarantować mechanizmy ochronne zapobiegające

nieszczęśliwym zdarzeniom. Specustawa jądrowa zaostrza jeszcze reżim prawny dotyczący

7 Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko Dz.U. 2008 Nr 199 poz. 1227. 8 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko

Dz.U. Nr 213 poz. 1397.

Strona | 5

przedsięwzięcia jądrowego, w porównaniu do innych przedsięwzięć mogących znacząco

oddziaływać na środowisko. Wprowadza ona do art. 82 ust. 1 u.o.o.ś. punkt 4a i 4b, i tym

samym zobowiązuje GDOŚ do przeprowadzenia ponownej o.o.ś. w ramach postępowania,

w sprawie wydania pozwolenia na budowę OEJ lub inwestycji towarzyszącej. Bez tego

inwestor nie będzie mógł wystąpić z wnioskiem o pozwolenie na budowę elektrowni

jądrowej. W stosunku do pozostałych kategorii przedsięwzięć ponowna ocena jest

fakultatywna i zależy od decyzji GDOŚ. Ustawodawca prawidłowo uznał, iż ponowne

sprawdzenie możliwości finalizowania inwestycji na danym terenie, jest działaniem

niezbędnym. W końcu między wydaniem pierwszej decyzji środowiskowej, a wydaniem

ostatniej decyzji o pozwoleniu na budowę upływa długi okres czasu. GDOŚ może również,

fakultatywnie, na podstawie art. 81 ust. 1 pkt. 4b u.o.o.ś., nałożyć obowiązek

przeprowadzenia o.o.ś., na etapie postępowania w sprawie wydania pozwolenia na prace

przygotowawcze.

W postępowaniu w sprawie o.o.ś. przewidziany został również udział społeczeństwa.

Art. 72 ust. 6 u.o.o.ś. daje możliwość zapoznawania się z treścią wydanej decyzji

środowiskowej oraz z dokumentacją sprawy, nakładając na GDOŚ obowiązek podania do

publicznej wiadomości informacji o jej wydaniu i możliwości zapoznania się. U.o.o.ś.

przewiduje również możliwość udziału w postępowaniu organizacji ekologicznych. Od 1

stycznia 2015 roku obowiązuje znowelizowany art. 44 ust. 1 u.o.o.ś., wprowadzający

podobny rygor, co specustawa jądrowa. W nowym brzmieniu uprawniona do uczestnictwa

jest organizacja ekologiczna, która „powołując się na swoje cele statutowe, zgłosi chęć

uczestniczenia w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, uczestniczy

w nim na prawach strony, jeżeli prowadzi działalność statutową w zakresie ochrony

środowiska lub ochrony przyrody, przez minimum 12 miesięcy przed dniem wszczęcia tego

postępowania.” Wspomniany przepis wyłącza stosowanie art. 31 § 4 k.p.a.9, wskazującego

węższe przesłanki udziału organizacji społecznej w postępowaniu administracyjnym, co

zwiększa obywatelską kontrolę nad procesem inwestycyjnym.

2. Raport lokalizacyjny.

Raport lokalizacyjny, jak wcześniej wspomniano, jest załącznikiem do decyzji

lokalizacyjnej. Został on uregulowany w art. 35b u.p.a. i stanowi efekt oceny terenu

przeznaczonego pod lokalizację obiektu jądrowego. Zgodnie z art. 35b ust. 1 u.p.a. obiekt

jądrowy lokalizuje się na terenie, który umożliwia zapewnienie bezpieczeństwa jądrowego,

ochrony radiologicznej i ochrony fizycznej podczas rozruchu, eksploatacji i likwidacji tego

9 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego Dz.U. 1960 Nr 30 poz. 168.

Strona | 6

obiektu, a także przeprowadzenie sprawnego postępowania awaryjnego w przypadku

wystąpienia zdarzenia radiacyjnego. Aby zapewnić te warunki inwestor, przed ostatecznym

wyborem lokalizacji, wykonuje na wybranym terenie czasochłonne badania i pomiary oraz

gromadzi wszelkie niezbędne informacje. Na ich podstawie ocenia teren przeznaczony pod

lokalizację inwestycji, biorąc pod uwagę w szczególności: warunki sejsmiczne, tektoniczne,

gęstość zaludnienia, sposób zagospodarowania terenu i możliwości postępowania awaryjnego

w przypadku wystąpienia zdarzenia radiacyjnego10

. Ocena ta, w postaci raportu,

przedstawiana jest PPAA, który opiniuje raport w toku postępowania o wydanie zezwolenia

na budowę obiektu jądrowego.

3. Decyzja lokalizacyjna.

Decyzja lokalizacyjna zgodnie z art. 7 specustawy wskazuje m.in. warunki techniczne

i wynikające z potrzeb ochrony środowiska, a także oznaczenia nieruchomości, które mają

zostać wywłaszczone zgodnie z art. 24 ust. 7 specustawy. Decyzja ta jest wydawana na

wniosek inwestora, co do zasady przez właściwego miejscowo wojewodę. Inwestor musi

spełnić łącznie wymagania wskazane w art. 22 ust. 3 pkt. 1 i 2 specustawy tj.: posiadanie

siedziby w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie członkowskim

Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – będącym stroną umowy

o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz wykazanie, że on sam lub podmiot powiązany

z nim kapitałowo, w ciągu ostatnich 10 lat prowadził przynajmniej przez jeden rok

eksploatację bloków energetycznych o łącznej mocy zainstalowanej wynoszącej co najmniej

1000 MWe11

, w tym przynajmniej jednego bloku energetycznego o mocy zainstalowanej

wynoszącej co najmniej 200 MWe. Ustawodawca stawiając takie właśnie warunki

inwestorowi jednoznacznie pokazuje, iż tak poważną inwestycję, jaką jest budowa

i prowadzenie elektrowni atomowej, może realizować tylko osoba z odpowiednim, dużym

doświadczeniem, dzięki któremu potrafi przewidzieć i zapobiec wielu wypadkom.

Dodatkowo art. 5 specustawy wprowadza szeroki katalog załączników, jakie powinien

zawierać wniosek. Jest on bardzo rozbudowany właśnie ze względu na doniosłość inwestycji.

Najważniejsze z załączników to:

- wskazanie okresu ważności decyzji;

- decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach;

- raport lokalizacyjny;

10 Zdarzenie radiacyjne – zgodnie z art. 3 pkt. 55 ustawy Prawo atomowe jest to sytuacja związana z zagrożeniem, wymagająca podjęcia pilnych działań w celu ochrony pracowników lub ludności. 11 MWe – megawat mocy elektrycznej. W energetyce odróżnia się moc elektryczną (MWe) od cieplnej (MWt), dlatego też wprowadzono

takie oznaczenia.

Strona | 7

- wyprzedzająca opinia Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki (dalej: PPAA) – opinia

dotyczy planowanej lokalizacji obiektu jądrowego, wydawana przez Prezesa

w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia wniosku.

Elementy te są szczególnie ważne, pod względem bezpieczeństwa, ponieważ

zawierają postanowienia decydujące o prawidłowym przebiegu procesu budowy elektrowni

jądrowej, a co za tym idzie jej późniejszego działania. Istotny jest również fakt, iż decyzja

lokalizacyjna jest wydawana na okres maksymalny 5 lat, jak wskazuje art. 7 ust. 2

specustawy. Zapobiega to odwlekaniu procesu inwestycyjnego, a także eliminuje sytuację,

w której zebrane dane stałyby się na tyle nieaktualne, że wykluczałyby możliwość budowy

obiektu jądrowego na danym terenie.

4. Zezwolenie na wykonywanie działalności związanej z narażeniem.

Art. 20 Konstytucji RP12

gwarantuje wolność działalności gospodarczej. Oznacza to,

iż co do zasady, prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce nie wymaga szczególnego

pozwolenia ze strony państwa. Jak od każdej zasady, istnieją jednak wyjątki, podyktowane

różnymi czynnikami m.in. koniecznością zachowania szczególnej ostrożności przy

prowadzeniu danej działalności. Wyjątek od tej zasady może być wprowadzony jedynie

ustawowo i tak zarówno art. 46 ust. 1 pkt. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej13

,

jak i art. 32 ust. 1 pkt. 1 ustawy Prawo energetyczne14

(dalej: u.p.e.) wprowadza obowiązek

uzyskania koncesji na wykonywanie działalności polegającej na wytwarzaniu energii.

Organem właściwym do rozpatrzenia wniosku w tej sprawie jest Prezes Urzędu Regulacji

Energetyki. Jednak ze względu na fakt, iż budowa i funkcjonowanie elektrowni jądrowej jest

szczególnym przypadkiem działalności polegającej na wytwarzaniu energii kwestia ta została

uregulowana w u.p.a, która stanowi lex specialis w stosunku do u.p.e. Stosownie do art. 4 ust.

1 pkt. 2 wykonywanie działalności związanej z narażeniem, polegającej na budowie,

rozruchu, eksploatacji oraz likwidacji obiektów jądrowych wymaga zezwolenia, które zamiast

Prezesa URE, wydaje PPAA. Po raz kolejny możemy więc zauważyć, iż decyzja została

przekazana do kompetencji organu wyspecjalizowanego, posiadającego szczególną wiedzę

z zakresu atomistyki, a to dlatego, żeby została ona podjęta prawidłowo. Zezwolenie to jest

wydawane na czas nieoznaczony, jednak inwestor może złożyć wniosek o wydanie

zezwolenia na czas oznaczony. Wykaz dokumentów, które należy załączyć do wniosku

o wydanie zezwolenia jest wymieniony w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 3 grudnia

12

Art. 20 Konstytycji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 Nr 78 poz. 483. 13 Art. 46 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej Dz.U. 2004 Nr 173 poz. 1807. 14 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne Dz.U. 1997 Nr 54 poz. 348.

Strona | 8

2002 r.15

, wydanym na podstawie art. 6 pkt. 2 u.p.a., a są to m.in. informacje o uprawnieniach

osób zatrudnionych oraz opis zasad ochrony fizycznej obiektu jądrowego.

5. Zezwolenie na budowę.

Zezwolenie na budowę jest kolejnym z instrumentów, jakie przysługują PPAA w celu

weryfikacji zgodności działania inwestora z wymogami bezpieczeństwa. Inwestor przed

wystąpieniem z wnioskiem o pozwolenie na budowę musi uzyskać zezwolenie na budowę

obiektu jądrowego. Idąc za art. 38g u.p.a. do uzyskania zezwolenia konieczne jest spełnianie

wymagań bezpieczeństwa jądrowego i posiadanie środków finansowych, które pozwolą

zapewnić nie tylko ukończenie budowy elektrowni jądrowej, ale również bezpieczeństwo

jądrowe na poszczególnych etapach jego działalności, aż do likwidacji obiektu. Badanie tych

okoliczności przy wydawaniu zezwolenia na budowę ma więc zapobiec sytuacji, w której

inwestorowi zabraknie pieniędzy czy to na wybudowanie, czy też na likwidację obiektu

jądrowego, a co za tym idzie na zabezpieczenie środowiska przed ewentualnymi

negatywnymi skutkami jego działania.

Podsumowując, wymienione elementy procesu inwestycyjnego tworzą złożony

mechanizm kontrolny, zabezpieczający przyszłe funkcjonowanie elektrowni atomowej.

Decyzja lokalizacyjna ma zapewnić wybór najdogodniejszej lokalizacji na powstanie obiektu

jądrowego z uwzględnieniem zarówno kwestii środowiskowych, jak również geologicznych,

czy też społecznych. Składają się na nią dokumenty zatwierdzane lub wydawane przez

wyspecjalizowane i doświadczone organy, takie jak GDOŚ w przypadku decyzji

środowiskowej, czy też PPAA w przypadku raportu lokalizacyjnego oraz wyprzedzającej

opinii. Konieczność uzyskania zezwolenia na wykonywanie działalności związanej

z narażeniem jest dość skutecznym sposobem zabezpieczenia prawidłowości funkcjonowania

obiektu jądrowego, a to ze względu na rozbudowane wymogi zarówno podmiotowe, jak

i przedmiotowe jakie należy spełnić. Dodatkowo bezpośrednio przed uzyskaniem pozwolenia

na budowę PPAA zatwierdza zgodność przygotowanych dokumentów i postępów w procesie

inwestycyjnym z obowiązującymi przepisami. Zezwolenie PPAA na budowę elektrowni

jądrowej stanowi pozytywną ocenę spełnienia warunków bezpieczeństwa niezbędnych

z punktu widzenia funkcjonowania przyszłego obiektu energetyki jądrowej.

III. Funkcjonowanie elektrowni atomowej

Polska, z przyczyn oczywistych, nie posiada doświadczenia w prowadzeniu elektrowni

atomowej. Mimo, iż w naszym kraju działa obecnie badawczy reaktor „Maria” nie można

15 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie

zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego albo przy zgłoszeniu

wykonywania tej działalności Dz.U. Nr 220 poz. 1851.

Strona | 9

porównać tego do prowadzenia elektrowni jądrowej – przedsięwzięcia na znacznie większą

skalę. Brak doświadczenia w eksploatacji obiektu jądrowego odbija się na ilości regulacji,

które tyczą się wspomnianych etapów funkcjonowania elektrowni, a co za tym idzie na

zagwarantowaniu bezpiecznego i stabilnego działania. Obecne przepisy odnosząc się zarówno

do etapu eksploatowania, jak również do etapu likwidacji elektrowni atomowych wymagają

uzupełnienia nie tylko aktami podustawowymi, ale również ustawami. Obowiązujące obecnie

uregulowania dotyczą: zezwolenia na rozruch i eksploatację elektrowni jądrowej, kontroli

działalności mogącej powodować narażenie na promieniowanie, postępowania z wypalonym

paliwem jądrowym i odpadami radioaktywnymi oraz informowania społeczeństwa o działaniu

elektrowni jądrowej.

1. Zezwolenie na rozruch i eksploatację elektrowni jądrowej.

Uzyskanie przez inwestora pozwolenia na budowę nie oznacza jeszcze, że po

skończeniu budowy elektrownia zostanie uruchomiona i będzie można korzystać z energii

przez nią wyprodukowanej. Do tego niezbędne jest uzyskanie zezwolenia na rozruch

i eksploatację obiektu jądrowego, o czym stanowi art. 39a u.p.a. Aby złożyć wniosek

w celu uzyskania zezwolenia konieczne jest spełnienie tych samych warunków, jakie są

wymagane do wnioskowania o zezwolenie na budowę16

. PPAA wydaje decyzję

w sprawie rozruchu w ciągu dziewięciu miesięcy, a w sprawie eksploatacji w ciągu sześciu

miesięcy od dnia złożenia wniosku. Jest to czas wystarczający na zbadanie stanu technicznego

obiektu oraz wszelkich dokumentów z tym związanych. Art. 37a u.p.a. kładzie nacisk na

zapewnienie bezpieczeństwa jądrowego podczas uruchomienia i eksploatacji obiektu

jądrowego, ochronę radiologiczną pracowników i ludności oraz w zgodności z zezwoleniem

wydanym przez PPAA. Do rozruchu elektrowni konieczne jest sporządzenie przez kierownika

jednostki organizacyjnej programu rozruchu obiektu. Program ten zawiera wykaz testów

rozruchowych systemów oraz elementów konstrukcji. Zatwierdzany jest oczywiście przez

PPAA. Rozruch jest również na bieżąco monitorowany przez PPAA, za pośrednictwem

kierownika jednostki organizacyjnej, który przekazuje mu wyniki testów. Dodatkowo art. 37b

ust. 1 u.p.a. przewiduje uprawnienie PPAA, polegające na wydaniu decyzji o wstrzymaniu

rozruchu elektrowni w sytuacji, gdy wyniki testów wskazują na możliwość powstania

niebezpieczeństwa jądrowego. Z rozruchu elektrowni składany jest raport w terminie

wskazanym przez PPAA w zezwoleniu na rozruch. Jest on też organem właściwym do jego

zatwierdzenia. Ponadto zgodnie z art. 37b ust. 3 u.p.a. PPAA występuje o wydanie opinii

dotyczącej raportu do Rady ds. Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Radiologicznej, która

16 Patrz strona 8.

Strona | 10

jest organem doradczym i opiniodawczym, działającym przy PPAA. Dodatkowym

obostrzeniem z art. 39j u.p.a., które należy spełnić jest uzyskanie opinii Komisji Europejskiej,

wydanej na podstawie art. 37 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii

Atomowej (Euratom)17

. Komisja wydając opinię korzysta z pomocy specjalistów z dziedziny

energii atomowej.

2. Kontrola działalności mogącej powodować narażenie na promieniowanie.

Działalność powodująca lub mogąca powodować narażenie ludzi i środowiska

na promieniowanie podlega nadzorowi i kontroli w zakresie bezpieczeństwa jądrowego

i ochrony radiologicznej, na podstawie art. 63 ust. 1 u.p.a. Organami, które przeprowadzają

kontrolę są PPAA, jako naczelny organ dozoru jądrowego oraz inspektorzy dozoru

jądrowego. Organy te, zgodnie z art. 65a ust. 1 u.p.a. przeprowadzają kontrole: okresowe,

doraźne oraz ciągłe.

W związku z kontrolą, na podstawie art. 66 u.p.a., organy mają prawo do swobodnego

wstępu o każdej porze, na teren jednostki, do jej obiektów. Ponadto udostępnia się im

dokumenty, księgi i inne nośniki informacji przechowujące dane na temat bezpieczeństwa

jądrowego. Organ kontrolujący ma prawo żądać kopii dokumentów i innych nośników

danych. Podczas kontroli organy mogą swobodnie wykonywać niezależne pomiary zarówno

techniczne, jak i dozymetryczne. Stosownie do art. 66 ust. 2 u.p.a. kierownik danej jednostki

zapewnia odpowiednie warunki do przeprowadzenia kontroli. Ponadto kierownik lub osoba

upoważniona przez niego na piśmie muszą być obecne podczas kontroli, na co wyraźnie

wskazuje art. 67a. Ważnym obowiązkiem wynikającym wprost z ustawy, jest prowadzenie

przez kierownika jednostki książki kontroli. Książka ta zawiera m.in. informacje o wydanych

zakazach, nakazach, zaleceniach pokontrolnych, a także wpisy o ich wykonywaniu. Jest ona

zawsze okazywana organowi przy okazji każdej kontroli, dzięki czemu może on

zweryfikować wprowadzenie wszelkich zleconych zmian.

Art. 38b ust. 2 u.p.a. dodatkowo zalicza do obowiązków kierownika aktualizowanie,

nie rzadziej niż raz na 5 lat, programu likwidacji obiektu jądrowego. Zaktualizowany program

przedstawia się ponownie PPAA do zatwierdzenia, wraz z prognozą kosztów likwidacji.

3. Postępowanie z wypalonym paliwem jądrowym i odpadami radioaktywnymi.

Nieodłączną częścią działania elektrowni jądrowej jest wypalone paliwo jądrowe

i odpady radioaktywne, w związku z tym ustawa nakłada na kierownika jednostki szereg

obowiązków. Zgodnie z art. 48 u.p.a., do niego należy zakwalifikowanie odpadów

promieniotwórczych do odpowiednich kategorii, wymienionych w art. 47 ust. 1 pkt. 1–3

17 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej Dz. Urz. UE C 84/1 z 30.3.2010.

Strona | 11

u.p.a.18

. Ponadto art. 49 u.p.a. statuuje obowiązek prowadzenia przez kierownika ewidencji

odpadów lub wypalonego paliwa, poprzez sporządzanie kart ewidencyjnych dla każdego

opakowania z odpadami lub paliwem. Prowadzi on również w formie informatycznej bazę,

zawierającą informacje dotyczące miejsca przechowywania lub składowania odpadów

i wypalonego paliwa oraz ich kategorii aktywności. Dane te przekazywane są na piśmie

PPAA do dnia 31 stycznia każdego roku. Umożliwia to PPAA bilansowanie w skali kraju

ilości odpadów i wypalonego paliwa. Ustawa w art. 50 u.p.a. wskazuje ogólne warunki

przechowywania odpadów wraz z paliwem. Odpady radioaktywne muszą być składowane

w odpowiednio przygotowanych miejscach. Warunki jakie musi spełniać składowisko

odpadów promieniotwórczych statuują art. 53 i następne u.p.a. Są to przede wszystkim

wymogi techniczne, zapewniające takie ich zabezpieczenie, które wyeliminuje ich kontakt ze

środowiskiem oraz zminimalizuje ich wpływ na życie ludności. Organem, który kontroluje

zgodność projektu składowiska z obowiązującym prawem, przy uwzględnieniu wymogów

bezpieczeństwa jest PPAA, który wydaje zezwolenie na budowę składowiska. Umowa

odbioru zużytego źródła promieniowania pomiędzy zakładem unieszkodliwiania odpadów

promieniotwórczych, a elektrownią zawierana jest już na etapie wydawania zezwolenia na

wykonywanie działalności polegającej na eksploatacji obiektu jądrowego. Zapobiega to

sytuacji, w której funkcjonujący obiekt jądrowy nie posiada odpowiedniego miejsca na

składowanie odpadów, spełniającego wszelkie stawiane mu wymogi bezpieczeństwa.

4. Informowanie społeczeństwa.

Eksploatacja elektrowni jądrowej niesie ze sobą pewne obowiązki wobec

społeczeństwa. Art. 39m u.p.a. obliguje inwestora do utworzenia Lokalnego Centrum

Informacyjnego, nie później niż z dniem złożenia wniosku o wydanie zezwolenia na budowę

obiektu jądrowego. Centrum prowadzone jest przez inwestora, a następnie przez kierownika

danej jednostki, aż do dnia likwidacji OEJ. Do jego zadań należy zbieranie i udostępnianie

aktualnych informacji na temat pracy obiektu, stanu bezpieczeństwa samego obiektu, jak

i przestrzeni wokół obiektu. Zgodnie z art. 39m ust. 4 u.p.a. Informacje te zamieszczane są na

stronie internetowej oraz w wydawanym przez Centrum lokalnym biuletynie informacyjnym.

Reasumując, ustawodawca regulując funkcjonowanie elektrowni atomowej na pewno

starał się zapewnić jak najbardziej efektywną ochronę społeczeństwa i środowiska m.in. przez

szerokie uprawnienia kontrolne przysługujące PPAA. Wydaje on zezwolenie na rozruch, jak

również na eksploatację OEJ, czuwa nad prawidłowym przebiegiem testów rozruchowych,

a także przeprowadza kontrole związane z działaniem elektrowni. W ustawie uregulowano

18 Klasyfikacja odpadów: niskoaktywne, średnioaktywne, wysokoaktywne.

Strona | 12

również częściowo kwestię budowy składowisk odpadów promieniotwórczych. Regulacja tej

kwestii nie jest jednak przejrzysta, ponieważ do u.p.a. wydano znaczną liczbę rozporządzeń.

IV. Likwidacja elektrowni atomowej

Jak już wcześniej wspomniałem, Polska ma niewielkie doświadczenia w likwidacji

reaktorów jądrowych. Do tej pory przeprowadzono pomyślnie likwidację zestawów

krytycznych, pracujących w dawnym Instytucie Badań Jądrowych w Świerku oraz reaktora

„EWA”19

. Były to jednak mniejsze przedsięwzięcia, niż likwidacja elektrowni atomowej.

Z tych przyczyn ciężko znaleźć w polskim ustawodawstwie szczegółowe regulacje na temat

likwidacji elektrowni jądrowych. Etap ten również wymaga zachowania wymogów

bezpieczeństwa, co więcej można uznać, iż wywołuje on więcej zagrożeń niż sama budowa,

czy funkcjonowanie elektrowni. Elektrownia jądrowa jest skomplikowanym obiektem,

którego nie można wyłączyć za pomocą przycisku. Proces wyłączania elektrowni może trwać

latami i jest konsekwencją jej działania, co za tym idzie, mimo braku wytwarzania energii

może znacząco wpływać na środowisko.

Pierwszym krokiem w likwidacji obiektu jądrowego, stosownie do art. 39a pkt. 3

u.p.a., jest uzyskanie zezwolenia na likwidację obiektu jądrowego. PPAA wydaje tę decyzję

w terminie dziewięciu miesięcy od dnia złożenia wniosku. O zezwolenie może ubiegać się

jednostka, która spełnia warunki wymienione w art. 38g u.p.a. Niestety u.p.a. w art. 38a

wskazuje jedynie ogólne dyrektywy stanowiące, iż obiekt jądrowy likwiduje się w sposób

zapewniający bezpieczeństwo jądrowe oraz ochronę radiologiczną pracowników i ludności.

Po uzyskaniu zezwolenia niezbędne jest uzyskanie decyzji środowiskowej. Wskazuje

na to wyraźnie art. 72 ust. 1 pkt. 2 u.o.o.ś. Znajdą tu zastosowanie przepisy ogólne

wspomnianej ustawy. Organem właściwym do wydania tej decyzji będzie RDOŚ, a nie tak

jak w przypadku uzyskiwania decyzji środowiskowej na etapie postępowania w sprawie

decyzji lokalizacyjnej, GDOŚ. Widzimy tutaj niekonsekwencję ustawodawcy i brak

stosownych regulacji. Ze względu na doniosłość i trudność przedsięwzięcia decyzję tę

powinien podejmować organ mający większe doświadczenie.

Ostatni etap likwidacji polega na uzyskaniu pozwolenia na rozbiórkę budowli, którą

wydaje właściwy miejscowo starosta. Odbywa się to na podstawie przepisów Prawa

budowlanego20

. Sam etap likwidacji reguluje rozporządzenie RM w sprawie wymagań

bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej dla etapu likwidacji obiektów

19 Źródło: http://www.atom.edu.pl/index.php/technologia/likwidacja.html 20 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane Dz.U. 1994 Nr 89 poz. 414.

Strona | 13

• Gdy obiekt przestaje być przedmiotem kontroli dozoru jądrowego w trybienatychmiastowym. Zrekultywowany teren można wykorzystywać po kilkulatach od likwidacji.

Sposób natychmiastowy

• Gdy obiekt pozostaje pod kontrolą zwykle 40 - 60 lat i następnieprzeprowadza się likwidację elektrowni jądrowej.

Sposób bezpiecznego zamknięcia

• Zabezpieczenie obiektu w taki sposób, by pozostawiony na jej tereniemateriał promieniotwórczy nie wymagał dozoru.

Sposób betonowego grobowca (entombment)

jądrowych21

. Dokonuje tego w sposób bardzo ogólny i niedookreślony. W tym miejscu warto

wymienić § 2 wspomnianego rozporządzenia, który przewiduje trzy sposoby likwidacji

elektrowni jądrowej: natychmiastowy, odłożony i rozłożony w czasie. Metody te stanowią

wprowadzenie do polskiego systemu prawnego trzech sposobów bezpiecznej likwidacji

elektrowni atomowej, zaproponowanych przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej

IAEA, które przedstawia poniższy schemat:

Ponadto niektóre z paragrafów zawartych w rozporządzeniu sprawiają wrażenie

nieprzemyślanych i potwierdzają niekompletność uregulowań. § 13 rozporządzenia statuuje

konieczność przeprowadzania okresowych przeglądów bezpieczeństwa do czasu zakończenia

likwidacji obiektu jądrowego. Częstotliwość tych przeglądów ma być określana

w zezwoleniu, natomiast rozporządzenie wskazuje czas graniczny dziesięć lat. Czas ten jest

zbyt długi, biorąc pod uwagę powagę przedsięwzięcia. Rozporządzenie powinno

zdecydowanie skrócić ten czas, aby stanowiło to zabezpieczenie przed uciekaniem od

dokonywania przeglądów, których przedmiotem ma być przecież ocena oddziaływania

radiologicznego na środowisko i mieszkańców, czy aktualizacja danych o ilości i aktywności

pozostałych substancji promieniotwórczych.

Widać więc, że likwidacja elektrowni atomowej uregulowana jest szczątkowo. Do tej

pory wskazano w ustawie jedynie na główne decyzje i zezwolenia, które będą niezbędne do

zakończenia istnienia OEJ. Regulacja ta jest jedynie ramowa i nie pozwalająca w sposób

pełni bezpieczny zakończyć działanie obiektu jądrowego.

V. Wnioski

Przed Polską stoi realna szansa wybudowania elektrowni atomowej. Jednak biorąc pod

uwagę fakt, iż proces ten jest skomplikowany i wymaga ogromnej rozwagi oraz

przemyślanych decyzji, należy jednoznacznie stwierdzić, że regulacje prawne obowiązujące

w naszym kraju nie są kompletne, a co za tym idzie, nie zapewniają w pełni bezpiecznego

funkcjonowania obiektu jądrowego. Łatwo zauważyć, iż proces inwestycyjny OEJ jest

21

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 lutego 2013 r. w sprawie wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej dla

etapu likwidacji obiektów jądrowych oraz zawartości raportu z likwidacji obiektu jądrowego.

Rysunek 3. Sposoby likwidacji elektrowni atomowych.

Strona | 14

najobszerniej uregulowanym spośród pozostałych. Aby go przyspieszyć ustawodawca

posłużył się specustawą. Stało się tak głównie ze względu na przyjęty w dniu 10 listopada

2010 r. przez Ministerstwo Gospodarki Program Polskiej Energetyki Jądrowej. Przewidywał

on, iż do 30 czerwca 2011 r. nastąpi uchwalenie i wejście w życie przepisów prawnych

niezbędnych dla rozwoju i funkcjonowania energetyki jądrowej. Ustawodawca miał więc

nieco ponad pół roku na skonstruowanie ram prawnych dla wszystkich etapów działania

elektrowni jądrowej, zapewne dlatego największą uwagę skupił na pierwszej fazie – budowie

elektrowni atomowej. Wiedział, że to z tym będą związane prace nad przedsięwzięciem przez

najbliższe dziesięć lat i próbował uregulować proces inwestycyjny kompleksowo.

Mimo, iż nie obyło się bez drobnych błędów legislacyjnych, moim zdaniem zadanie to zostało

wykonane prawidłowo, a obecne ramy procesu inwestycyjnego spełniają swoje zadanie

w zagwarantowaniu bezpiecznego działania elektrowni jądrowej. Minusem regulacji jest

ograniczenie informowania obywateli o postępowaniu, a co za tym idzie ich mniejsza

świadomość. Niemniej jednak etap funkcjonowania elektrowni sensu stricto i uprawnienia

kontrolne z nim związane oraz etap likwidacji obiektu jądrowego potrzebują dokładniejszych

regulacji. U.p.a. kształtuje różnego rodzaju uprawnienia kontrolne odnoszące się do

działalności danego obiektu czy jego stanu technicznego, niemniej jednak przepisy dotyczące

postępowania z odpadami radioaktywnymi oraz wypalonym paliwem jądrowym nie są

dostatecznie opracowane. Kodyfikacja ta, z uwagi na sporą ilość aktów podustawowych, nie

jest czytelna. Oczywiście nie wszystkie informacje zawarte w rozporządzeniach należy

zamieścić w ustawie. Uważam jednak, iż treść np. rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie

wymagań dotyczących rozruchu i eksploatacji obiektów jądrowych22

, czy rozporządzenia

Ministra Środowiska w sprawie Rady do spraw Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony

Radiologicznej mogłyby znaleźć się w jednej ustawie, poświęconej elektrowniom atomowym.

Definitywnie jednak ustawodawca powinien jeszcze raz pochylić się nad tymi przepisami.

Jako państwo raczkujące w dziedzinie elektrowni atomowych powinniśmy czerpać naukę

z kilkudziesięcioletniego doświadczenia w prowadzeniu elektrowni jądrowych innych krajów,

takich jak Stany Zjednoczone, czy Republika Federalna Niemiec. Kodeks Przepisów

Federalnych Stanów Zjednoczonych (Code of Federal Regulations) poświęca kwestiom

energetyki cały tytuł (Energy). Jest to podstawowe uregulowanie, uzupełniane aktami Komisji

Regulacji Atomowej (Nuclear Regulatory Commission). Prawo niemieckie wprowadza dwie

ustawy: ustawę atomową (Atomgesetz) oraz ustawę o ochronie przed promieniowaniem

(Strahlenschutzvorsorgegesetz). Obie, uzupełniając się nawzajem, stanowią kompletną

22 Rozporządzenie RM z dn. 11.02.2013 r. w sprawie wymagań dotyczących rozruchu i eksploatacji obiektów jądrowych Dz.U.2013poz.281.

Strona | 15

regulację. Moją propozycją dla polskiego ustawodawstwa jest utworzenie kodeksu

atomowego, będącego pełną regulacją, dotyczącą budowy, działania oraz likwidacji

elektrowni jądrowych. Kodyfikacja taka byłaby przede wszystkim przejrzysta, podzielona na

część ogólną i szczególną. Część ogólna zawierałaby m.in. generalne dyrektywy

postępowania z promieniowaniem, na każdym etapie istnienia elektrowni jądrowych.

W części szczególnej znalazłyby się rozdziały poświęcone poszczególnym etapom istnienia

OEJ, zadań i funkcji PPAA oraz Rady ds. Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony

Radiologicznej, jak również procedury opisujące postępowanie z wypalonym paliwem

jądrowym i odpadami radiologicznymi.

Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy elektrowni atomowej należy się bać czy nie.

Należy jednak pamiętać, iż jak dotąd w historii miały miejsce trzy poważne incydenty

związane z działaniem obiektu jądrowego i wszystkie one spowodowane były błędem

czynnika ludzkiego. Jest też pewnym, że każdy ze wskazanych etapów działania elektrowni

wymaga odpowiedniej wiedzy, środków, a także stosownego jego uregulowania prawnego,

aby tym incydentom zapobiec. Dlatego też mimo, iż okres eksploatacji czy likwidacji obiektu

jądrowego dopiero przed nami, prace nad stosownymi aktami prawnymi powinny rozpocząć

się już dziś.

BIBLIOGRAFIA:

1. Bojanowski E., Żukowski K., Leksykon prawa administracyjnego, Warszawa 2009.

2. Urban S., „Obiekty energetyki jądrowej”, Prawo i środowisko Nr 1(69)/12.

3. Walaszek – Pyzioł A., Energia i Prawo, Warszawa 2002.

4. Walaszek – Pyzioł A. (red.), Nowacki T., Budowa obiektów energetyki jądrowej.

Nowe instytucje w procesie inwestycyjnym, Wybrane węzłowe zagadnienia

współczesnego prawa energetycznego, Kraków 2012.

5. http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Energetyka+jadrowa/Najwazniej

sze+informacje+o+energetyce+jadrowej/Proces+inwestycyjny

6. http://www.swiadomieoatomie.pl/warto-wiedziec/elektrownia-jadrowa/elektrownie-

jadrowe-na-swiecie

7. http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Energetyka+jadrowa/FAQ/3

8. https://www.iaea.org/newscenter/news/new-iaea-project-focusses-decommissioning-

and-remediation-damaged-nuclear-facilities