Tema 10: Tempos de confrontación en España (1898-1939)

1. O declive da quenda dinástica (1898-1917)

2. Crise da Restauración e ditadura (1917-1931)

3. Da monarquía á República

4. O Bienio Reformista (1931-1933)

5. O Bienio Conservador e a Fronte Popular

(1933-1936)6. O estalido da Guerra Civil

7. As dúas zonas enfrontadas

8. A evolución bélica (1936-1939)

9. Galicia no primeiro terzo do século XX

SILVIA FERNÁNDEZ

FREIRÍA

1.2. Os grupos da oposición.

Os republicanos: Unión Republicana e Partido Radical (anticlericais)

Grupos catalanistas: Solidaridat Catalana

O socialismo PSOE e UXT: o deputado Pablo Iglesias

O anarquismo: o anarquismo terrorista e o anarcosindicalismo (CNT)

1.3. A crise de 1917.

Causas:

Descontento político polo autoritarismo do conservador de Eduardo Dato

Empeoramento das condicións de vida do pobo

Protesta dos sectores do exército contra o sistema de ascensos e a Guerra de Marrocos

Asamblea de Parlamentarios que piden a dimisión do goberno e a convocatoria de Cortes constituíntes

Publicación de queixas dos grupos militares

A CNT e UXT convocan unha folga revolucionaria

1. O declive da quenda dinástica (1898-1917)1.1. O rexeneracionismo dinástico.

- Programa de reformas

O reformismo conservador.

- Antonio Maura

- Reformismo feito dende a administración “revolución desde arriba”

- Consecuencias:

1. Maior protagonismo dos partidos da oposición

A Semana Tráxica.

-- Reclutamento para a Guerra de Marrocos

-- Consecuencias:

Gran represión con fusilamento, en especial de Francisco Ferrer GuardiaO reformismo liberal.

Reformas de Canalejas

Medidas:

Límite á influencia da Igrexa

Impulsos das relacións laborais

Regulación do servicio militar obrigatorio

Fomento da ensinanza pública

Descentralización (Aparición da Mancomunidade de Cataluña

1.

O Directorio Militar.

Suspensión da Constitución, liberdade e cargos políticos

Forte represion:

Liberdades: prohibíronse partidos políticos, etc.

Movemento obreiro: CNT e o Partido Comunista

Os nacionalismos

Desembarco de Alhucemas 1925 (Pacificación Marrocos)

O Directorio Civil.

Influencia fascista, italiana

Organizouse un partido único a Unión Patriótica

Fórmase unha Asemlea Nacional Consultiva que non era elixida democraticamente

Economía dirixida: obras públicas (autopistas, carreteras, escolas), Expo de Barcelona , monopolios do Estado (Telefónica, Iberia, Campsa)

Aumento económico e o clima de oposición á ditadura en 1929

“Ditabranda” do xeneral Berenguer

Dimisión en 1930

3.3. A Constitución de 1931

Plenamente democrática e social

Principios:

Descentralización, gobernos autónomos

Separación de poderes, lexislativo unicamerado (só Cortes)

O poder executivo dividido no Consello de Ministros e Presidente da República

Independencia xudicial

Créase un Tribunal de Garantías Constitucionais

Sufraxio universal femenino

Aconfesionalidade do Estado

Permítese o divorcio e o Recoñécense os dereitos individuaisLiberdades públicasDereito á educación e ó traballoPropiedade privada e podíase expropiar bens considerados de utilidade públicaPresidente da República: Alcalá ZamoraPresidente do Goberno: Manuel Azaña

4. O Bienio Reformista (1931-1933)

4.1. As reformas republicanas.

- Obxetivos:

1. Estado democrático, laico e descentralizado

2. Reformas socioeconómicas pendentes

-- Reforma do exército: modernizar a institución

-- Reforma relixiosa: diminuír o peso da Igrexa católica mediante a educación

-- Reforma educativa: educación laica, obrigatoria e gratuíta

-- Reforma territorial: autonomía. Descentralizar o Estado

-- Reformas agrarias:

1. Acabar co latifundismo e do paro dos xornaleiros

2. Conseguir apoio campesiño para a República

3. Aumentar a capacidade adquisitiva dos campesiños para modernizar o país

-- Créase o IRA (Instituto de Reforma Agraria)

4.2. A oposición ás reformas.

Desde o conservadorismo.

-- Grandes propietarios agrarios

-- Xerarquía católica

-- O exército (poder fáctico)

-- Amplos sectores das clases altas e medias

-- Golpe do xeneral Sanjurjo

- Organizacións políticas da dereita:

1. A CEDA (Confederación Española de Dereitas Autónomas). Figura de José María Gil Robles

2. Os monárquicos: Renovación Española de José Calvo Sotelo, e os carlistas

3. A Falange Española (FE): José Antonio Primo de Rivera. As Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalistas (JONS), que se uniron á FE

Dende o obreirismo.

-- Certos grupos campesiños, xornaleiros e obreiros

-- A radicalidade da UXT, (un sindicato do PSOE)

-- Os anarquistas, en especial a CNT e a FAI

-- Manifestacións:

1. Levantamentos obreiros e campesiños (Casas Viejas, 1933)

Casas Viejas, 1933

5. O Bienio Conservador e a Fronte Popular (1933-1936)

5.1. Os gobernos de dereitas.

- Represión de Casas Viejas

- Convocatoria de eleccións

- Parlamento de centro de dereita

- O presidente do Goberno é Alejandro Lerroux, líder do Partido Radical apoiado pola CEDA

- Política do novo goberno:

1. Paralizar todas as reformas

2. Amnistía ao xeneral Sanjurjo

-- Aumento da mobilización social da esquerda polo medo ao fascismo

5.2. As revoltas de 1934.

-- Revolución de Asturias e Cataluña

-- Causa Asturias:

1. Entrada de ministros da CEDA no goberno (Asturias)

2. Anarquistas, socialistas e comunistas (Asturias)

3. Revolta reprimida duramente polo exército

-- Cataluña:

1. Insurrección nacionalista que proclama o Estado Catalán

2. Lluís Campanys

3. O goberno suspende o Estatuto de Autonomía

5.3. A Fronte Popular (1936)

- Causas:

1. Coalición gobernamental (Partido Radical e CEDA)

2. Escándalos de corrupción dos radicais

-- Fronte Popular = coalición de partidos de esquerdas e republicanos, incluso anarquistas

-- Proxecto: retomar as reformas

-- Dereita máis dividida

-- Nas eleccións de Febreiro gaña a Fronte Popular

-- Casares Quiroga, xefe de goberno

-- Medidas do Fronte Popular:

1. Amnistía para os sublevados da revolta de 1934

2. Continuación da reforma agraria

3. Dispersión dos xenerais sospeitosos de golpismo

4. Restauración da Generalitat de Cataluña

5. Reiniciouse o proceso autonómico do País Vasco

6. Aprobación do Estatuto de Autonomía en Galicia

5.4. A preparación do golpe de Estado.

- Clima social problemático

- Os sectores máis radicais de esquerda falan dunha revolución

- A extrema dereita defendía a necesidade dun golpe de Estado

- Prodúcense certos enfrontamentos na rúa

- Asasinato do deputado de dereitas José Calvo Sotelo (isto acelera o golpe de Estado)

- Asasinato tamén de José Castillo, militante socialista

6. O estalido da Guerra Civil

6.1. Do golpe de Estado á Guerra Civil.

- 17 de xullo de 1936 en Canarias e en prazas africanas

- 18 de xullo na Península

- Xenerais: Franco, Mola, Sanjurjo, Queipo de Llano

- O alzamento apoiado por organizacións políticas antirrepublicanas, como os falanxistas, tradicionalistas, monárquicos

- A favor da República: algúns núcleos do exército e da Garda Civil, Garda de Asalto, Clases populares e parte das clases medias

- Actuación do Goberno nos primeiros días do alzamento

- Xefe do Goberno: José Giral

- Entrega de armas ás milicias dos sindicatos e dos partidos da Fronte Popular

- O alzamento triunfa nas rexións agrícolas e conservadoras. Triunfa en Canarias, Marruecos, parte de Andalucía, case toda Castela e León, Navarra, Galicia, Baleares agás Menorca, boa parte de Aragón e parte de Estremadura

- O alzamento fracasa onde había grandes cidades e nas rexións industriais e obreiras. Fracasa en Asturias, Cantabria, Cataluña, todo o Levante, Madrid, Castela-A Mancha e a maior parte do País Vasco e Andalucía

- O golpe de Estado convértese nunha Guerra Civil

As causas da Guerra Civil.

PROFUNDAS:

- Grandes desequilibrios socioeconómicos de España

- Oposición dos grupos sociais privilexiados ao reformismo republicano

- Deriva das clases privilixiadas cara a solucións autoritarias (fascismo) ante o temor dunha revolución social

- Desengano dos traballadores ante a lentitude das reformas republicanas

- Radicalización das forzas políticas e sindicais de esquerda

- Tradición intervencionista do exército

INMEDIATAS:

- Polarización social e violencia política

- Conflitividade social. Deterioración da orde pública

- Intención de rematar co goberno da Fronte Popular. Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936.

6.2. A internacionalización do conflito.

- Gran repercusión internacional, dende Eropa ata América

- Imaxe da Guerra de España: enfrontamento entre fascismo e democracia

- Francia e Gran Bretaña crean o Comité de Non Intervención, á que se sumaron outros países europeos

- Italia e Alemaña axudan (Lexión Cóndor) artillería, carros e equipos de transmisións

- Voluntarios procedentes de Portugal tamén se uniron aos sublevados

- A Non Intervención presudicou á República

- Importante axuda da URSS á República

- As Brigadas Internacionais

7. As dúas zonas enfrontadas

7.1. A zona republicana: a revolución social.

- Causas da revolución social:

1. Poder efectivo en mans dos sindicatos de esquerda

-- Fórmanse comités obreiros (antifascistas, CNT e milicianos de esquerdas)

-- Colectivización de fábricas, confiscación das terras aos grandes propietarios (latifundistas) e reparto das terras aos campesiños

-- Anticlericalismo

-- Persecución de todo símbolo aristocrático, burgués ou relixioso

Os intentos de controlar a situación revolucionaria.

-- Goberno de Largo Caballero:

1. Intento de manter a legalidade

2. Disolve as milicias voluntarias

3. Forma un Exército Popular

Os sucesos de Maio de 1937 e o goberno de Negrín.

-- Fracasos militares

-- Enfrontamento entre o POUM (anarquistas e trotskistas)

-- Eliminación dos partidarios dos anarquistas

-- Goberno de Juan Negrín, socialista con gran influencia comunista

-- Trede Puntos de Negrín

7.2. A zona sublevada: unha ditadura militar.

A xénese do Estado franquista.

- A Xunta de Defensa de 1936, nomea a Franco como xeneralísimo dos exércitos

- Unificación de falanxistas e tradicionalistas nun partido único (FET y de las JONS) baixo a dirección de Franco

- Primeiro goberno de Burgos

- Novo Estado que está en contra da democracia, aspiración fascista (italiana e nazi) obedencia cega ao caudillo, exaltación da violencia. Ditadura no exército, que se erixía en garante dos valores tradicionais e católicos de España

- Espíritu de crizada

- Abolición da reforma agraria

- Lexislación laboral e social e os Estatutos de Autonomía

- Prohibición de todos os partidos e os sindicatos, coa excepción da Falange

- Fin do Estado laico

Unha represión sistemática.

- Obxetivos:

1. Eliminación do enemigo

2. Atemorización do enemigo

-- Enterramentos en fosas comúns

8. A evolución bélica (1936-1939)

8.1. O desenvolvemento do conflito.

- Durou 33 meses

- Mellor organizado e equipado

- Levou sempre a iniciativa

- Republicanos á defensa

- República máis desorganizada, menos apoio exterior

O avance cara a Madrid.

- O paso do estreito de Xibraltar

- Ocupación de Estremadura e Toledo

- O goberno da República, ante un ataque inminente, abandonou Madrid e instalouse en Valencia

- Fracaso na batalla de Madrid

- Batallas do Jrama e Guadalaxara: intento de entrar en Madrid

A Batalla do Norte.

- Bombardeo de Guernika e a toma de Bilbao, Santander e Asturias

- Pequenas ofensivas republicanas: Belchite, en Zaragoza, e Brunete, en Madrid

A Batalla do Ebro.

- Batalla de Teruel (ofensiva republicana) as tropas de Franco reconquistan a cidade, avanzaron sobre Aragón e chegaron ao Mediterráneo pola zona de Castellón, co que Cataluña quedou illada do resto do territorio republicano

- Ofensiva republicana, Batalla do Ebro

- Caída de Cataluña

A fin da guerra.

- Consello Nacional de Defensa que intentou negociar sen éxito con Franco

- O 1 de abril rematouse de conquistar os territorios restantes

8.2. Consecuencias da guerra.

- Perdas demográficas e económicas:

1. Morreron medio millón de persoas entre exiliados e mortos

2. Destrución de infraestruturas e das vías de comunicación

3. Descenso da produción agraria e industrial

-- Perda da democracia

-- Ruptura da convivencia

9. Galicia no primeiro terzo de século XX

9.1. A crise da Restauración en Galicia (1898-1931)

- Resistencia do caciquismo, nunha sociedade rural

- O republicanismo só tivo reprensentación nalgúns concelleiros do Concello da Coruña

- O nacionalismo fundou Solidaridad Gallega

- O agrarismo

- Lei de Redención de Foros de 1926

9.2. A Segunda República e a Guerra Civil.

- A ORGA (Organización Republicana Gallega Autónoma), cuxo líder, Casares Quiroga, foi membro do goberno central

- Nas eleccións do 36, Galicia votou á Fronte Popular

- Creación do Partido Galeguista en 1931

- Convocación do referendo sobre o Estatuto

- O pronunciamento militar triunfou en Galicia e a rexión quedou na zona nacional

- Unha dura represión