195

– —TÝRE

Ýzmir iline baðlýtarihî bir ilçe merkezi.

˜ ™

Küçük Menderes nehrinin 6 km. güne-yinde, Aydýn daðlarý adý verilen sýradaðla-ra ait Güme (Kestane) daðýnýn kuzey etekle-rinde eðimli bir yüzeyde kurulmuþtur. Ta-rih boyunca Thira, Thyeira, Tyrha, Thyra,Teira, Apeteria ve Arkadiapolis gibi isim-lerle anýlan kasabanýn ne zaman kuruldu-ðu kesinlikle belli deðilse de milâttan önce1340’larda varlýðý bilinmektedir. Bu tarih-lerde Hititler’in Ahhiyava adý verilen kral-lýk bölgesi içinde yer almaktaydý. Ardýn-dan önce Frigler’in, daha sonra Lidyalýlar’ýnhâkimiyetine girdi. Milâttan önce 652-630yýllarýnda bir süre Kimmerler’in, milâttanönce 546’da Persler’in eline geçti. BüyükÝskender’in hâkim olduðu Tire ve çevresionun ölümünün ardýndan Bergama Krallý-ðý’na intikal etti. Bu dönemde geliþip zen-ginleþti, zenginlerin yazlýk olarak kullan-dýðý bir þehir haline geldi. Roma hâkimi-yeti sýrasýnda 260’ta büyük bir depremleharap oldu. Bizans’ýn elinde Thria ismiy-le Asia eyaletinin piskoposluk merkeziydi.697’de müslümanlarýn eline geçti; 718’deBizanslýlar’ca geri alýndý. Malazgirt Sava-þý’nýn ardýndan Selçuklu akýnlarý burayakadar uzandý ve 1072’de Büyük Selçuklu-lar’ýn hâkimiyetine girdi. Haçlý seferlerindeistilâya uðrayan kasaba Kýlýcarslan’ýn ku-mandaný Þemseddin Bey tarafýndan 1186’-da fethedildi. Beylikler döneminde Mente-

þe Bey’in damadý Sasa Bey, Tire ve çevre-sinde hâkimiyet kurdu. Daha sonra Aydý-noðlu Mehmed Bey burayý aldý. Gazi UmurBey zamanýnda medreseler, camiler ve çeþ-melerle imar edildi. Sulama kanallarýylaziraat geliþtirildi. 1390’da Yýldýrým Baye-zid tarafýndan Osmanlý topraklarýna katýl-dý. Timur istilâsýnýn (1402) ardýndan Ay-dýnoðullarý þehri geri aldý. 1423’te II. Mu-rad burada yeniden hâkimiyet kurdu vekasaba Anadolu beylerbeyiliðine baðlý Ay-dýn sancaðýnýn merkezi oldu.

Beylikler devrinden itibaren diðer bazýAnadolu þehirlerinde görüldüðü gibi Tirede iki merkezli (nefs) olarak geliþme gös-terdi. “Nefs-i Tire” diye anýlan asýl yerleþi-min dýþýnda Aydýnoðlu Îsâ Bey’in kýzý Haf-sa Hatun’un yaptýrdýðý külliyenin (zâviye)vakfý þeklinde ortaya çýkan, bugünkü De-ðirmendere semtinin bulunduðu bölgeyemerkezlik eden, “Nefs-i Bâdemiye” deni-len ikinci bir yerleþim daha teþekkül etti.Eski vakýf defterleri mevcut olmadýðý içinKanûnî Sultan Süleyman dönemi muhase-be defterine kadar (BA, TD, nr. 166) Nef-sibâdemiye’deki iskân ve nüfus hakkýndabilgi yoktur. XVI. yüzyýldan sonra þehrinfizikî geliþimi neticesinde iki merkez bir-leþti.

880 (1475-76) tarihli tahrirde sancak be-yi hassý arasýnda görünen Tire’nin yirmialtý mahallesi vardý ve 989 hâne, 183 mü-cerret (bekâr) olmak üzere toplam 1172erkek nüfus tesbit edilmiþti. Buna göretoplam nüfusu 5100 kiþi kadardý. En ka-labalýk mahalleler Taþpazar (104 hâne), So-

nenin arkasýndaki eski alanda 1990’da ye-niden inþa edildi. 1991’de, bir zamanlarçok önemli olan Bektaþî tarikatýna ait tek-ke þehrin ucunda yer alan diðer bir tekkeile birlikte tekrar aktif hale getirildi ve Ba-ba Reþad liderliðinde görkemli bir Bekta-þî merkezi yaptýrýldý; 1998’de Rifâî tekkesiyeniden inþa edildi. Komünizmin çökme-sinden sonraki ilk on yýlda Tiran’da büyükbir nüfus patlamasý oldu. Ancak bu durumplansýz ve karmaþýk biçimde yüksek bina-larýn yapýmýna, her yerde gecekondularýnortaya çýkmasýna ve kamusal alandaki yer-lerde yasak yapýlarýn artýþýna yol açtý. 2000yýlýndan günümüze kadar Tiran Belediyesibüyük bir alt yapý düzenleme hamlesi baþ-latarak yeni yollar yaptý, parklar ve yeþilalanlar kurdu, halkýn huzurunu saðlaya-cak önemli tedbirler aldý. 2006 Aralýk ayýn-da Tiran’ýn nüfusu kayýtlý olmayan pek çokkiþiye raðmen 600.339 idi. Resmî kaynak-lara göre gerçek sayý 895.000’e yaklaþ-maktadýr. Diðer eski komünist ülkelere gö-re Tiran’da çeþitli dinî cemaatler arasýnda-ki iç içe yaþam dikkat çekecek biçimdeuyumludur.

BÝBLÝYOGRAFYA :Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Ar-

vanid (nþr. Halil Ýnalcýk), Ankara 1954, s. 103;Evliya Çelebi, Seyahatnâme, VI, 106; G. von Hahn,Albanische Studien, Jena 1854, s. 868-886;H. Hecquard, Histoire et description de la ha-ute Albanie, Paris 1858, s. 255-256; ÝþkodraVilâyeti Salnâmesi, Ýstanbul 1310, s. 114-121;A. Degrand, Souvenirs de la haute Albanie, Paris1904, s. 183-194; Theodore Ippen, “Von Alessioüber Kroja nach Tirana und Ismi”, Zur Kundeder Balkanhhalbinsel (ed. C. Patsch), Wien-Leip-zig 1904, s. 79-80; Guide d’Albanie (ed. Çun Jo-nuzi), Tirana 1958, s. 220-233; A. Meksi – G. Fras-heri, “Arhitektura dhe restaurimi i xhamisë sëHaxhi Ethem Beut e Tiranës”, Monumente his-torike në vendim tonë, Tirana 1978, s. 110-114;Koço Miho, Trajta të profilit urbanistik të qytetittë Tiranës (prej fillimeve deri më 1944), Tirana1987; a.mlf., “Kontributi i traditës vendëse nearkitekturën e xhamis të Tiranës”, Monumentet,sy. 11, Tirana 1976, s. 191-198; Z. Shkodra, La vil-le albanaise au cours de la renaissance nati-onale, Tirana 1988, tür.yer.; a.mlf., “Tirana-Ca-pital City of Albania”, Hauptstädte in Südoste-uropa (ed. H. Heppner), Wien 1994, s. 133-147;a.mlf., “Les marché albanaise au XVIIIe siècle”,St.A, III/1 (1966), s. 159-172; M. Kiel, OttomanArchitecture in Albania, 1384-1912, Ýstanbul1990, s. 249-265; Q. Butka, “Fshati, qyteti,kryeqyteti”, Përpjekta Shqipëtare, II/16, Tirana1938, s. 171-176; Kristo Frasheri, “Fillimet e his-torisë së Tiranes”, Buletin per shkencat shoqëro-re, sy. 2, Tirana 1955, s. 126-145; Emin Riza –Koço Zheka, “Banesa Tiranasa”, Monumentet, sy.2 (1971), s. 113-127; Kåmûsü’l-a‘lâm, III, 1717;Hasan Kaleshi, “Tiran”, ÝA, XII/1, s. 376-379; Nat-halie Clayer, “Tiran”, EI 2 (Fr.), X, 533-534.

ÿMachýel Kýel

TÝRE

Tire’den bir görünüþ

196

TÝRE

yükselmiþti. Evliya Çelebi sokaklarýn sat-ranç taþý gibi düzenli olduðunu, þehirde144 “mihrap” (otuz altýsý cami), yetmiþtekke, otuz medrese, bazýsý âtýl durumdasekiz imaret, bir dârülkurrâ, altmýþ yedisýbyan mektebi bulunduðunu kaydeder.Kestane daðýndan gelen sular Tire’deki 270çeþmeye, on üç hamama ve beþ kurþunkubbeli sebile daðýlýyordu. Ayrýca þehirdeyirmi yedi han, sekiz kubbeli bir bedes-ten, üstü kemer ve kubbeyle örtülü 2800dükkân vardý. Tire alacasý diye bilinen bez-ler daha bu tarihte meþhurdu. 1700 ta-rihli avârýz tahriri sýrasýnda Tire’nin dörtnahiyesinde (Fota, Burgos-ý Kebîr, Bur-gos-ý Sagýr, Maden) elli dokuz köy kayde-dilmiþtir. Þehir merkezinde kayýtlý altmýþdört mahallede yaklaþýk 5000 kiþi yaþýyor-du. En kalabalýk mahalleler Þeyhköy, HacýAbdi / Ketenci / Ali Hoca, Abdülvehhab vePaþa mahalleleriydi. Ýki gayri müslim ma-hallesinden Rumlar’ýn yaþadýðý Zimmiyânmahallesinde yirmi beþ, Yahudiyân ma-hallesinde on dört hâne vardý. Bu tarihtemuhtemelen asayiþ sebebiyle on sekiz köyve çiftlik terkedilmiþ durumdaydý.

1713’lerde Batý Anadolu’yu etkisi altýnaalan veba salgýnýndan zarar gören Tire’-nin nüfusu buna raðmen 1130 (1718) ta-rihli avârýz tahririne göre yaklaþýk 8000’eulaþmýþ, altmýþ bir mahallesi bulunan þeh-rin % 10’unu dul kadýnlarýn meydana ge-

tirdiði tesbit edilmiþti. Böylece veba yü-zünden þehir nüfusunun % 24’ünün ha-yatýný kaybettiði hesaplanmýþtýr (Gökçe, s.50, 58). Kýr kesiminde de kayýplar fazla idi.Bu durum þehir ve civarýnýn ekonomik ya-pýsýný olumsuz yönde etkiledi. Tire’nin Þeyh-köy, Abdülvehhab, Paþa, Ketenci, MollaMûsâ mahalleleri nüfusun en yoðun yaþa-dýðý kesimlerdi. Zimmiyân mahallesinde208, Yahudiyân mahallesinde seksen kiþioturmaktaydý. Bu tarihte þehirde elli imam,on yedi müezzin, yedi hatip, bir vâiz, birmüftü, altý müderris, sekiz þeyh / derviþ,seksen iki seyyid, 122 askerî görevli bulu-nuyordu. En geniþ sýnaî faaliyet alaný teks-til ve dericilikti.

1243’te (1827-28) Baðdat Valisi NecipPaþa tarafýndan Tire’de güzel bir kütüp-hane yaptýrýldý. II. Mahmud dönemi nü-fus sayýmýnda (1831) þehrin nüfusu 8000civarýnda idi. 1257 (1841) temettuât tah-ririnde yer alan kýrk mahalleden nüfusçaen kalabalýk olanlar Rûmiyân (1245), Kal-mos (590), Sûretli Mehmed Paþa (590),Mýsýrlý (575), Câmi-i Kebîr (570), YûnusEmre (560), Þeyhköyü (550), Murtaza veAli Han (520) mahalleleriydi. Toplam þehirnüfusu yaklaþýk 13.200 idi. 1891’de nüfu-su 33.000’e yükselen kaza genelinde 2265Yunan (Rum), on iki Ermeni ve 1029 ya-hudi nüfus bulunuyordu. Þehirde yakla-þýk 15.000 kiþi yaþýyordu. Kazanýn nüfusu1909’da 37.000’e, 1915 baþýnda 44.000’eyükseldi. Bu tarihte Rumlar 3350, Mûse-vîler 1900 kiþiden ibaretti. I. Dünya Sava-þý’ndan sonra (1919) 42.000’e düþen Tirekazasýnýn nüfusu 1927 sayýmýnda 39.000’egerilemiþti.

Küçük Menderes nehrinin suladýðý ve-rimli ovasý sebebiyle Ýzmir-Konya arasýn-da önemli bir þehir durumunda olan, yaký-nýndaki Ödemiþ ve Bayýndýr gibi merkez-ler arasýnda ticarî irtibatý saðlayan ve bu-radan Ýzmir Limaný’na baðlantý kuran birkonumda bulunan Tire’nin ticarî önemi Ýz-mir-Aydýn demiryolunun inþasýndan son-ra daha da arttý. Bu demiryolundan Tor-balý’da ayrýlan bir koldan Çatal Ýstasyo-nu’nda ayrýlan bir þube hattý 1883’te Ti-re’ye ulaþtý ve çevreden çýkarýlan zýmpa-ra, cýva, manganez, demir, arsenik gibimadenlerin naklini kolaylaþtýrdý. Salnâme-lerde görülen halý ve bez dokuma tez-gâhlarýnýn çokluðu bu sektörün oldukçageliþtiðini gösterir.

Osmanlý döneminde siyasî suçlularýn sür-gün yeri olarak kullanýlan Tire’ye gelenlerarasýnda Þeyhülislâm Molla Arap (Alâed-din Arabî Efendi), Anadolu Kazaskeri Tâhir

fular (doksan altý hâne), Veled-i Çanakçý(seksen altý hâne), Tahtelkale (elli dokuzhâne), Câmi-i Atîk (elli bir hâne) ve Meka-bir (kýrk dokuz hâne) mahalleleriydi. Bu ta-rihte kasabada elli iki hâneden ibaret birgayri müslim mahallesi de bulunuyordu.918 (1512) tahririne kadar geçen süredeTire hem fiziksel hem demografik açýdangeliþme gösterdi. Mahalle sayýsý otuz al-týya ulaþtý. Kýrk iki hâneden oluþan bir ya-hudi cemaati ortaya çýktý. Kasabanýn top-lam hâne sayýsý 1494’e, mücerretler 220’-ye yükseldi. Ayrýca muaf kayýtlý 178 kiþi var-dý. Böylece toplam nüfus yaklaþýk 8500’eulaþtý. En kalabalýk mahalleler Sofular (dok-san dört hâne), Câmi-i Atîk (seksen beþ hâ-ne), Urgancýlar (seksen beþ hâne), Turunç(yetmiþ dokuz hâne) ve Doðancýlar’dý (yet-miþ yedi hâne). 935’te (1528-29) yapýlantahrire göre Tire’nin nüfusu 6200’e geri-ledi. Nüfustaki azalmaya paralel olarak ma-halle sayýsý otuz üçe düþtü. Ancak hâne sa-yýsýndaki azalmaya karþýlýk genç nüfus (mü-cerret) sayýsýnda artýþ oldu. Bu tarihte enkalabalýk mahalleler Sofular (altmýþ dokuzhâne), Taþpazar (altmýþ hâne), Câmi-i Atîk(elli sekiz hâne), Gebran (kýrk dokuz hâ-ne) ve Tahtelkale idi (kýrk üç hâne). Þehir-deki yahudi cemaati altmýþ dört hâneyeulaþtý. Bu tarihte Bâdemiye de kayýtlarageçti. Dokuz mahallesi olan bu ikinci yer-leþim merkezinde yaklaþýk 1000 kiþilik nü-fus yaþýyordu (167 hâne, otuz dokuz mü-cerret, yirmi iki muaf). Þehrin merkezi ol-duðu kaza ise doksan sekiz köyü ile birlik-te 41.000 civarýnda bir nüfus barýndýrmak-taydý.

Tahrir defterlerinde rastlanan esnafýnçeþitliliði ve pazar yeri adlarý XVI. yüzyýl-da Tire’de canlý bir ticaret hayatýnýn var-lýðýný gösterir. Ahîlik teþkilâtýnca örgütlen-diði anlaþýlan esnafýn faaliyet gösterdiðiçarþý / pazarlarýn sayýsý otuzdan fazla idi.Þehirde iki kervansaray, kalhâne, tahinhâ-ne, kiriþhâne, serhâne gibi imalât ve tica-ret mekânlarý vardý. Sadece vakýflara aitdükkânlarýn sayýsý 560’ý buluyordu. Bedes-ten’deki dükkân sayýsý 127 idi. Bu canlý ti-caret ve imalât sektörü þehre dýþarýdangöçü teþvik ediyordu. Bu dönemde Tire’-ye þehir dýþýndan otuz civarýnda aile gelipyerleþti. Tire’de en azýndan I. Ahmed dev-rine kadar sikke kesilen bir darphâne mev-cuttu. Bu tarihlerde þehrin mimari ya-pýlarý içinde otuz bir cami / mescid, yedimedrese, bir imaret, on beþ zâviye, dörtmuallimhâne / mektephâne, yedi hamamyer almaktaydý.

Evliya Çelebi’nin þehri ziyaret ettiði ta-rihte (1671) mahalle sayýsý altmýþ sekize

Kâzirzâde (Câziroðlu) Camii – Tire

197

otuz dokuz köyden ve iki bucaktan oluþ-maktaydý. Bunlardan Gökçen bucaðý (Fota)1914’te, Boðaziçi bucaðý 1932’de kuruldu.Bugün Gökçen belde olup Tire’nin köy sa-yýsý altmýþ üçe yükseldi. 2000 sayýmýndaTire’nin nüfusu 42.988, kazanýn toplamnüfusu 78.658 idi. 2010 sayýmýna göre il-çe merkezinde 51.440 kiþi kayýtlýdýr.

BÝBLÝYOGRAFYA :

BA, MAD, nr. 3013, s. 28-53; BA, KK (Mevku-fat), nr. 2865, s. 28-50; BA, TD, nr. 8, s. 723-740;nr. 35M, s. 1-3; nr. 87, s. 105-122; nr. 148, s. 270-288; nr. 166, s. 371, 379, 383, 391; nr. 360, s.210, 223; TK, TD, nr. 571, vr. 49b-73b; Ýbn Battû-ta, Seyahatnâme, I, 334; Vakýfnâme-i Þehzâde-iCivânbaht Hazret-i Sultan Selîm: II. Selim Vakfi-yesi (haz. Selahattin Yýldýrým), Ýstanbul 2004, ha-zýrlayanýn giriþi, s. 17, 26, 27; Polonyalý Simeon’unSeyahatnamesi, 1608-1619 (trc. H. D. Andreas-yan), Ýstanbul 1964, s. 19; Evliya Çelebi, Seyahat-nâme, IX, 86-91; Ch. Texier, Küçük Asya (trc.Ali Suad), Ýstanbul 1339, II, 255-256; Cuinet, III,508; P. Wittek, Menteþe Beyliði (trc. Orhan ÞaikGökyay), Ankara 1986, s. 22, 39, 42, 43, 67, 88,89; Tarih ve Coðrafya Lugatý, s. 266; W. M. Ram-say, Anadolu’nun Tarihi Coðrafyasý (trc. MihriPektaþ), Ýstanbul 1960, s. 111, 122; Faik Tokluoð-lu, Tire, Tire 1964; Himmet Akýn, AydýnoðullarýTarihi Hakkýnda Bir Araþtýrma, Ankara 1968,s. 30-102, 111-116; A. Munis Armaðan, Belge-lerle Beylikler Devrinde Tire, Ýzmir 1983; a.mlf.,Tüm Yönleriyle Tire II, Tire 1990; a.mlf., DevletArþivlerinde Tire, Ýzmir 2003; Uður Tanyeli, Ana-dolu Türk Kentinde Fiziksel Yapýnýn Evrim Sü-reci: 11.-15. yy, Ýstanbul 1987, s. 121-125; Su-raiya Faroqhi, Osmanlý’da Kentler ve Kentliler(trc. Neyyire Kalaycýoðlu), Ýstanbul 1993, s. 35-36, 39-40; Mehmet Ali Demirbaþ, “XVI. Yüzyýl-da Tire Vakýflarýna Ait Notlar”, Türk KültüründeTire (haz. Mehmet Þeker), Ankara 1994, s. 25-29; Tuncer Baykara, “Türk Þehircilik Geleneðin-de Tire”, a.e., s. 9-13; Ali Yardým, “Necip PaþaKütüphanesi’nin Kültür Tarihimiz AçýsýndanÖnemi”, a.e., s. 66; Besim Darkot – Metin Tuncel,Ege Bölgesi Coðrafyasý, Ýstanbul 1995, s. 53-54;Besim Darkot, “Tire”, ÝA, XII/1, s. 379-381; Meh-met Baþaran, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tire,Ýzmir 2000, s. 17, 18, 21, 24, 25, 31, 116, 117,vd.; Cahit Telci, “XV-XVI. Yüzyýllarda Tire Þehri”,Türk Kültüründe Tire II (haz. Mehmet Þeker –Arzu Taþcan), Tire 2008, s. 21-40; Turan Gökçe,“XVIII. Yüzyýl Baþlarýnda (1700-1718) Tire’ninDemografik Yapýsý”, a.e., s. 41-58; Kåmûsü’l-a‘lâm, III, 1718; Fr. Babinger, “Týre”, EI 2 (Ýng.),X, 538-539.

ÿZekâi Mete

™ MÝMARÝ. XV. yüzyýldan itibaren ka-labalýk nüfusu ve ticaret merkezi olmasýdolayýsýyla ekonomik gücünün yaný sýra ba-yýndýr bir þehir ve ayný zamanda bir ilimmerkezi durumundaki Tire’de Aydýnoðul-larý ve Osmanlý dönemlerinden kalan çoksayýda yapý bulunmaktadýr. 1671 yýlýndahacca giderken uðradýðý Tire’yi “þehr-imuazzam” diye niteleyen Evliya Çelebi, bu-rasýný Manisa ile karþýlaþtýrarak Tire yapý-

larýnýn Manisa’ya oranla daha çok sayý-da ve büyük boyutlarda olduðunu söyler.Onun aktardýðýna göre þehir 144 “mih-rap”lýdýr ve bunlardan otuz altýsý büyük ca-midir. Ayrýca otuz medrese, imaretler, onüç hamam, yirmi yedi han, altmýþ sýbyanmektebi, 270 çeþme ve beþ sebil bulun-maktadýr (Seyahatnâme, IX, 162-165). Ev-liya Çelebi’nin sözünü ettiði yapýlarýn bü-yük bir kýsmý günümüze ulaþmamakla bir-likte mevcut yapýlarýn çokluðu dikkat çeki-cidir. Bunlardan Kâzirzâde (Câziroðlu), Ka-rakadý Mecdüddin, Rum Mehmed Paþa,Yavukluoðlu (Yoðurtluoðlu) ve Molla Arapkülliyeleri; Hafsa Hatun, Doðan Bey, Meh-med Bey, Gucur (Kucur), Leyse, Ulucami (bk.ULUCAMÝ [Tire]) Kara Hasan, Hüsâmed-din, Kara Hayreddin, Süratli Mehmed Pa-þa, Gazazhâne, Tahtakale, Narin, Kazanoð-lu, Molla Mehmed Çelebi, Fýdýloðlu, LutfiPaþa, Þeyh, Yalýnayak, Hamza Aða, HacýMehmed Ali Aða, Alaybey camileri; mev-levîhâne özelliði de olan Yeþilimaret’le mi-mari özelliðe sahip Çanakçý, Neslihan, Dâ-rülhadis mescidlerinin adlarý sayýlabilir.

Tire, mektep ve medreseleri yanýndaburalarda ders veren ilim adamlarýyla daünlüdür. Aydýnoðlu Mehmed Bey tarafýn-dan kurulan ve Tire’de tesis edilen ilkmedrese kabul edilen, Riefstahl’ýn ahþapolduðunu söylediði yapý (Cenubu GarbîAnadolu’da Türk Mimarisi, s. 27), buradauzun yýllar tedrîsatta bulunan Tireli fakihÝbn Melek’ten dolayý onun adýyla veya la-kabý olan Firiþteoðlu ismiyle anýlmýþtýr. Yi-ne ayný döneme ait Orta Medrese harabe

Efendi, tarihçi Þânîzâde Mehmed Atâul-lah Efendi (Tire’de ölmüþtür), Þeyh Sey-yid Hüseyin, Þeyh Ýbrâhim Efendi ve Boz-caadalý Rum Papa Kostioðlu Nikola sayý-labilir. Kendi adýyla anýlan medresede mü-derreslik yapan Ýbn Melek Firiþteoðlu bu-rada doðmuþ ve yaþamýþtýr. Ayrýca Tire’-deki medresede pek çok âlim yetiþmiþtir.Þehir 28 Mayýs 1919’da Yunan iþgaline uð-radý ve 4 Eylül 1922’de kurtarýldý. Müba-delede Tire’den ayrýlan Rumlar’ýn yerineMakedonya’dan getirilen Türk nüfus yer-leþtirildi. Birçok tarihî eserin bulunduðuTire’de özellikle Mehmed Bey Camii (1334),Yeþilimaret Camii (1441), Kazganoðlu Ca-mii (1442), Ulucami, Yenicami, Paþa, ÝbnMelek Camii ve Türbesi sayýlabilir. Cum-huriyet döneminde þehir kuzeye istasyontarafýna doðru geniþledi ve Bahariye, Cum-huriyet, Dere, Dörteylül, Dumlupýnar, Er-tuðrul, Ýstiklâl, Karacaali, Kurtuluþ, Turan,Yeni, Ýhsaniye, Ýpekçi gibi mahalleler ku-ruldu. Bu mahallelerin oluþumunda mer-keze yerleþen Ýbn Hatib, Kalamos, Iþýklar,Turunç ve Ýpekçizâde gibi aþiretler de roloynadý. Bu dönemde kýrk iki olan mahallesayýsý 1926 il genel meclisinin kararýyla onaltýya düþürüldü.

Ýdarî bakýmdan 826’da (1423) Anado-lu beylerbeyiliðine baðlý Aydýn sancaðýnýnmerkezi olan, XVII ve XVIII. yüzyýllardamütesellim ve âyanlarýn idaresine giren,1839’da Tanzimat’ýn ilânýyla bir süre mu-hassýl tarafýndan idare edilen, 1867’de vilâ-yet yapýlan Aydýn’ýn Ýzmir sancaðýna bað-lanan Tire, Cumhuriyet döneminde Ýzmiriline baðlý bir ilçe merkezi oldu. 1937’de

TÝRE

Narin Camii – Tire

Yavukluoðlu Camii – Tire