t.c. gaz ünverstes yel sanatlar e tm fakültes · pdf fileolunmadan, bu malların...
TRANSCRIPT
T.C. GAZ� ÜN�VERS�TES�
ENDÜSTR�YEL SANATLAR E��T�M FAKÜLTES� ��LETME E��T�M� BÖLÜMÜ
L�SANS TEZ�
F�NANSAL K�RALAMA (LEASING)
Türker ÇEV�K
�rtibat : [email protected] GSM: 05326032494
© 2003 - ANKARA
2
ÖZET
Leasing kavramı, bir mala sahip olma yolundaki geleneksel dü�üncenin,
ça�ımız ekonomik anlayı�ına uygun olarak de�i�imi sonucu ortaya
çıkmı�tır. Asırlar boyunca insanlar varlıklarını devam ettirebilmek için mal
edinmek yoluyla güçlü olmak zorunlulu�unu hissetmi�ler, mülkiyetin
zenginli�e, zenginli�in güce yol açtı�ına inanmı�lar ve dolayısıyla tüm
gayretlerini daha çok mal edinmeye yönlendirmi�lerdir.
Ça�ımızda, daha çok üretim daha fazla kar sloganı ile hareket eden
müte�ebbisler artık mala sahip olma olgusunun yalnız ba�ına yeterli
olmadı�ına, üretim yoluyla kar elde etmenin daha geçerli oldu�una
inanmaktadırlar. Böylece, yıllar önce Aristo’nun “ zenginlik bir �eye sahip
olmaktan çok, onu kullanmakta yatar” dü�üncesi, günümüzde do�rulanarak,
“bir malın mülkiyeti de�il, fakat kullanımı verim getirir” ilkesi biçiminde
uygulama alanına aktarılmı�tır. Mülkiyet ile zenginlik arasındaki
münasebetin zayıflaması, belli üretim araçlarının mülkiyetine sahip
olmadan yalnızca bunların kullanım imkanlarına kavu�abilme sayesinde
üretim yapılabilece�i ve kar temin edilebilece�i, sonuçta zenginli�e
ula�ılabilece�i anlamına gelmektedir.
��letmeler, piyasadaki rakipleriyle mücadelenin yanısıra varlıklarının
devamı için geli�en teknolojiyi de izlemek zorundadırlar. ��letmelerin öz
kaynakları ile karlarının bir bölümünün, makine ve techizat yenilenmesi ve
yeni yatırımlara yönlendirilmesi, i�letmelerin nakdi açıdan zayıflamasına
yol açmaktadır. Bu nedenle, yatırım mallarının mülkiyetine sahip
olunmadan, bu malların sadece kullanımı ile yetinme, �irketlere cazip
3
gelmekte, �irketler a�ır maddi yükler altına girmeksizin yeni teknolojiden
yararlanabilme ve üretimlerini arttırabilme olanaklarına kavu�maktadırlar.
��te, bu çalı�mada da Finansal Kiralamanın günümüzde bulundu�u konum
açıklanmaya çalı�ılmı�tır. Hangi i�lemlerin finansal kiralama kapsamı
içerisine girdikleri, finansal kiralamanın türleri ve bu türlerin uygulamada
nasıl kullanıldıkları ile birbirleri arasındaki farklar incelenmi�, ayrıca
finansal kiralama yöntemini uygulayan i�letmelerin muhasebe i�lemlerini ne
�ekilde gerçekle�tirdikleri açıklanmaya çalı�ılmı�tır. Ayrıca finansal
kiralama yöntemi di�er finansman alternatifleriyle kar�ıla�tırılarak avantajlı
ve dezavantajlı yönleri sergilenmeye çalı�ılmı�tır.
4
ÖNSÖZ ve TE�EKKÜR
Bu çalı�mada, Dünya’da son yıllarda küreselle�menin de hız kazanmasıyla
artan uluslararası finansman tekniklerinin en önemlilerinden birisi olan
Finansal Kiralama (Leasing) üzerinde durulmu�tur. Bunun için Dünya’daki
Finansal Kiralama uygulamaları kısaca incelenmi�, daha sonra ise Türkiye
uygulamasına geçilmi�tir.
Finansal Kiralama alternatifinin di�er finansman yöntemleriyle
kar�ıla�tırılması ve en uygun olanının seçilmesi çalı�manın bir bölümünü
olu�turmaktadır. Bunlarla birlikte Finansal Kiralamanın i�letmelerin
muhasebe kayıtları ve finansal tabloları üzerindeki etkisi de anlatılmı� ve
uygulamalı örneklerle desteklenmi�tir.
Yapmı� oldu�um bu çalı�mada benden yardımını ve deste�ini esirgemeyen
de�erli hocam Sayın Levent TARLAN’a te�ekkürü bir borç bilirim.
TÜRKER ÇEV�K
5
Sayfa No.
ÖZET………………………………………………………………………2 ÖNSÖZ ve TE�EKKÜR………………………………………………….4 �Ç�NDEK�LER…………………………………………………………....5 KISALTMALAR………………………………………………………….9 �EK�LLER L�STES� ……………………………………………………..10 Ç�ZELGELER L�STES� ……………………………………………….....11 G�R��...........................................................................................................12
BÖLÜM I 1. F�NANSAL K�RALAMANIN (LEASING) TANIMI, TAR�HÇES� ve GÜNÜMÜZDEK� DURUMU...............................................................14 1.1. F�NANSAL K�RALAMANIN TANIMI ve GENEL B�LG�LER...14 1.2. F�NANSAL K�RALAMANIN TAR�HÇES� ve GÜNÜMÜZDEK� DURUMU…………………………………………………………………19 1.2.1. Finansal Kiralamanın Dünya’daki Tarihi Geli�imi ve Bulundu�u Konum……………………………………………………………………..19 1.2.1.1. �ngiltere’de Finansal Kiralama………………………….………...20 1.2.1.2. �talya’da Finansal Kiralama………………………………………21 1.2.1.3. Fransa’da Finansal Kiralama……………………………………...22 1.2.1.4. �sviçre’de Finansal Kiralama……………………………………..22 1.2.1.5. Güney Kore’de Finansal Kiralama………………………….…….22 1.2.1.6. Japonya’da Finansal Kiralama……………………………………23 1.2.2. Finansal Kiralamanın Türkiye’deki Tarihsel Geli�imi ve Bulundu�u Konum……………………………………………………………………..23
BÖLÜM II
2. F�NANSAL K�RALAMANIN TÜRLER�…………………………...32 2.1. F�NANSAL K�RALAMA (FINANCIAL LEASING)......................32 2.2. FAAL�YET K�RALAMASI (OPERATING LEASE).....................34
6
Sayfa No. 2.3. DOLAYLI – DOLAYSIZ LEASING...............................................37 2.4. BRÜT – NET F�NANSAL K�RALAMA...........................................39 2.5. SAT ve GER�YE K�RALA (SALE and LEASE BACK)................40 2.6. TAM ÖDEMEL� – TAM ÖDEMES�Z K�RALAMA (FULL PAYOUT –NON PAYOUT LEASE)........................................................42 2.7. YURT�Ç� – YURTDI�I K�RALAMA (DOMESTIC – CROSS BORDER LEASE).....................................................................................44 2.8. GERÇEK K�RALAMA (TRUE LEASE).........................................45 2.9. TRAMPA K�RALAMA (SWAP LEASE)…………………………46 2.10. DÖNEN K�RALAMA (REVOLVING LEASE)…………………46 2.11. K���SEL K�RALAMA (PERSONAL LEASE)…………………..47 2.12. ALT K�RALAMA (SUB LEASE)…………………………………47 2.13. DENEME SÜREL� K�RALAMA (TRIAL PERIOD LEASE)….48 2.14. YÜZDE LEASING (PERCENT LEASE)………………………...48 2.15. �HT�SASLA�MI� H�ZMET K�RALAMASI (SPECIALIZED SERVICE LEASE)…………………………………………..…………...49 2.16. ORTAK K�RALAMA (JOINT VENTURE LEASE)……………49 2.17. KALDIRAÇLI K�RALAMA (LEVERAGED LEASE)…………49 2.18. CREDIT BAIL ……………………………………………………..50
BÖLÜM III
3. F�NANSAL K�RALAMA �LE �LG�L� MUHASEBE KAYITLARI ve F�NANSMAN ALTERNAT�FLER�N�N KAR�ILA�TIRILMASI �LE �LG�L� ÖRNEK UYGULAMALAR…………………………...….51 3.1. F�NANSAL K�RALAMA �LE �LG�L� MUHASEBE KAYITLARI……………………………………………………………...51 3.1.1. Kiracı Açısından Kiralama ��lemlerinin Muhasebele�tirilmesi…….55 3.1.1.1. Finansal Kiralama ��lemlerinin Muhasebesi……………………...56 3.1.1.2. Faaliyet Kiralaması ��lemlerinin Muhasebesi…………………….59 3.1.1.3. Kiracının Yapaca�ı Örnek Muhasebe Kayıtları…………………..60 3.1.2. Leasing �irketi Açısından Kiralama ��lemlerinin Muhasebele�tirilmesi………………………………………………………62 3.1.2.1. Finansal Kiralama ��lemlerinin Muhasebesi……………………...63 3.1.2.2. Faaliyet Kiralaması ��lemlerinin Muhasebesi…………………….65
7
Sayfa No.
3.1.2.3. Leasing �irketinin Yapaca�ı Örnek Muhasebe Kayıtları…………67 3.1.3. Faaliyet Kiralaması ile Finansal Kiralama Muhasebelerinin Kar�ıla�tırılması…………………………………………………………....73 3.2. F�NANSAL K�RALAMA �LE SATINALMA ALTERNAT�FLER�N�N KAR�ILA�TIRILMASI……….…………..74 3.3. F�NANSAL K�RALAMA �LE KRED� �LE F�NANSMAN ALTERNAT�FLER�N�N KAR�ILA�TIRILMASI...............................77
BÖLÜM IV
4. F�NANSAL K�RALAMANIN FAYDALARI ve SAKINCALARI...84 4.1. F�NANSAL K�RALAMANIN FAYDALARI……………………...84 4.1.1. Kiralama Maliyetinin Dü�üklü�ü…………………………………...84
4.1.2. Finansal Kiralamanın Mali Tablolara Etkisi ……………………….85
4.1.3. Riskin Daha Sınırlı Olması………………………………………….88
4.1.4. Yabancı Kaynak Gereksinimini Azaltması…………………………89
4.1.5. Teknolojiyi Yakından Takip Edebilme..............................................89
4.1.6. Esneklik Sa�lama…………………………………………………...90
4.1.7. Likit Kaynakların Daha Karlı Yatırımlarda Kullanılmasının
Sa�lanması…………………………………………………………………91
4.1.8. Zamanlamada Giri�imciye Üstünlük Sa�lanması…………………..91
4.1.9. Te�vik Avantajı Sa�lanması………………………………………...92
4.1.10. Vergiden Sonraki Gelirleri Arttırmada Yararlı Olması……………92
4.1.11. Faiz Hadleri ve Enflasyondan Etkilenilmemesi …………………..92
4.1.12. Vergi Avantajı……………………………………………………..93
4.2. F�NANSAL K�RALAMANIN SAKINCALARI…………………..94
8
Sayfa No.
4.2.1. Finansal Kiralama Konusu Malın Hurda De�erinden
Yararlanılamaması ………………………………………………………...94
4.2.2. Yüksek Faiz Maliyeti ………………………………………………95
4.2.3. Sözle�me Süresinin Yol Açtı�ı Sıkıntılar…………………………...95
4.2.4.Kiracının Yeniden De�erleme �mkanından Yararlanamaması ……..96
SONUÇ……………………………………..……………………………..98
EKLER………………………….………………………………………..101
EK 1. LEASINGE KONU OLAN VARLIKLAR……….………………102
EK 2. TÜRK�YE’DEK� F�NANSAL K�RALAMA ��RKETLER�……..106
EK 3. 3226 SAYILI F�NANSAL K�RALAMA KANUNU……………..113
KAYNAKÇA……………………………………………….……………123
9
KISALTMALAR
A.P.B : Accounting Principles Board (Muhasebe Prensipleri Kurulu)
E.L.A : European Leasing Association (Avrupa Finansal Kiralama Birli�i)
F.A.S.B : Federal Accounting Standard Board (Federal Muhasebe
Standartları Kurulu
F.K.K : Finansal Kiralama Kanunu
I.A.S.C : International Accounting Standards Committee (Uluslararası
Muhasebe Standartları Komitesi)
I.F.C :International Finance Corparation (Uluslararası Finans Birli�i)
K.D.V : Katma De�er Vergisi
K.K.D.F : Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu
T.M.S : Türkiye Muhasebe Standartları
V.D.M.K : Varlı�a Dayalı Menkul Kıymet
10
�EK�LLER L�STES�
�ekil 1.1. Leasing i�lemleri sırası
�ekil 2.1. Dolaylı Leasing i�lemlerinin yapısı
�ekil 2.2. Sat ve geriye kirala yöntemi
11
�ZELGELER L�STES�
Çizelge 1.1. Leasinge konu olan ürünlerin sektörlere göre yüzde da�ılımı
Çizelge 1.2. Türkiye’deki leasing i�lemlerinin sektörlere göre miktarsal
da�ılımı
Çizelge 1.3. Türkiye’deki leasing i�lemlerinin sektörlere göre nispi da�ılımı
Çizelge 1.4. Finansal kiralama yoluyla yapılan ithalat
Çizelge 2.1. Faaliyet kiralaması ile Finansal kiralamanın kar�ıla�tırılması
Çizelge 3.1. Muhasebele�tirmede mali ve hukuki �ekli esas alan ülkeler
Çizelge 3.2. Finansal Kiralama ve Faaliyet Kiralamasının Nakit Akımları
Çizelge 3.3. U�ra� Ambalaj Sanayi Ortalama Sermaye Maliyeti
Çizelge 3.4. Leasing Ödemelerinin �imdiki De�eri
Çizelge 3.5. Yatırım Kredisinin �tfası
Çizelge 3.6. Kredi ile Finansman Sonucu Olu�an Mali Tablo
Çizelge 3.7. Leasing Kredisinin �tfası
Çizelge 3.8. Leasing ile Finansman Sonucu Olu�an Mali Tablo
Çizelge 4.1. Finansal Kiralamanın Bilanço ve Gelir Tablosuna Etkisi
Çizelge 4.2. Finansal Kiralamanın Rasyolar Üzerindeki Etkisi
12
G�R��
Finansal Kiralama kavramı, bir mala sahip olma yolundaki geleneksel
dü�üncenin, ça�ımız ekonomik anlayı�ına uygun olarak de�i�imi sonucu
ortaya çıkmı�tır. Asırlar boyunca insanlar varlıklarını devam ettirebilmek
için mal edinmek yoluyla güçlü olmak zorunlulu�unu hissetmi�ler,
mülkiyetin zenginli�e, zenginli�in güce yol açtı�ına inanmı�lar ve
dolayısıyla tüm gayretlerini daha çok mal edinmeye yönlendirmi�lerdir.
Ça�ımızda, daha çok üretim daha fazla kar sloganı ile hareket eden
müte�ebbisler artık mala sahip olma olgusunun yalnız ba�ına yeterli
olmadı�ına, üretim yoluyla kar elde etmenin daha geçerli oldu�una
inanmaktadırlar.Finansal Kiralama kavramının özünü; yatırım mallarının
kullanım haklarının devri olu�turmaktadır. Leasing, yatırım mallarının
(menkul veya gayrimenkul) ekonomik ömrünün belirli bir süresi veya
tamamı boyunca, mülkiyetini kiralayanda, zilyetli�ini ise belirli bir kiracıda
bırakan, kiralama süresi bitiminde varlı�ın kiralayana geri verilmesi veya
belirli bir bedel kar�ılı�ında mülkiyetin kiracıya devredilmesini düzenleyen
bir anla�madır. Artık Finansal Kiralama Dünya’da ve Türkiye’de sıkça
tercih edilen bir finansman yöntemi halini almı�tır.
Bu çalı�manın birinci bölümünde Finansal Kiralamanın tanımı ve tarihsel
geli�imi üzerinde durulmu�tur.
�kinci bölümde ise Finansal Kiralamanın türleri açıklanmı� ve Finansal
Kiralamanın çe�itli �ekillerinin birbirinden üstün ve zayıf yönleri
incelenmi�tir.
13
Üçüncü bölümde Finansal Kiralama i�lemleri ile ilgili kiralayanın ve
kiracının yapaca�ı muhasebe kayıtları gösterilmi� ve Finansal Kiralama ile
di�er finansman alternatifleri kar�ıla�tırılmı�tır.
Dördüncü bölümde ise Finansal Kiralamanın faydaları ve sakıncalarına
de�inilmi�tir.
14
1. F�NANSAL K�RALAMANIN (LEASING) TANIMI, TAR�HÇES�
ve GÜNÜMÜZDEK� DURUMU
1.1. F�NANSAL K�RALAMANIN TANIMI ve GENEL B�LG�LER
��letmeler kurulup büyüme dönemine geçtiklerinde, özellikle ihtiyaç
duydukları orta vadeli finansman kaynaklarından birisini de “leasing”
olu�turmaktadır.
Leasingin temel felsefesi mülkiyet hakkının içerdi�i kullanma, yararlanma
ve yok etme yetkilerinden yalnızca yararlanma yani semere elde etme
yetkisinin ekonomik oldu�u varsayımına dayanmaktadır (Koç, 1999: 3).
Alternatif finansman yöntemi olarak kabul edilen leasing Avrupa Finansal
Kiralama Birli�i (European Leasing Association ) tarafından “ Belli bir süre
için mal sahibi kiraya veren ( Lessor) ve kiracı (Lesee) arasında imzalanan,
kiracı tarafından seçilip kiralayan tarafından satın alınan bir malın
mülkiyetini kiralayanda, kullanımını ise belli bir kira ödemesi kar�ılı�ında
kiracıda bırakan sözle�me” olarak tanımlanmaktadır (Erol, 1999: 337).
��letmeler, piyasadaki rakipleriyle mücadelenin yanısıra varlıklarının
devamı için geli�en teknolojiyi de izlemek zorundadırlar. ��letmelerin öz
kaynakları ile karlarının bir bölümünün, makine ve teçhizat yenilenmesi ve
yeni yatırımlara yönlendirilmesi, i�letmelerin nakdi açıdan zayıflamasına
yol açmaktadır. Bu nedenle, yatırım mallarının mülkiyetine sahip
olunmadan, bu malların sadece kullanımı ile yetinme, �irketlere cazip
gelmekte, �irketler a�ır maddi yükler altına girmeksizin yeni teknolojiden
yararlanabilme ve üretimlerini arttırabilme olanaklarına kavu�maktadırlar.
15
Leasing kavramının özünü; yatırım mallarının kullanım haklarının devri
olu�turmaktadır. Leasing, yatırım mallarının ( menkul veya gayrimenkul)
ekonomik ömrünün belirli bir süresi veya tamamı boyunca, mülkiyetini
kiralayanda, zilyetli�ini ise belirli bir kiracıda bırakan, kiralama süresi
bitiminde varlı�ın kiralayana geri verilmesi veya belirli bir bedel
kar�ılı�ında mülkiyetin kiracıya devredilmesini düzenleyen bir anla�madır.
Leasingde kiralayan, kira konusu malın üreticisi olabilece�i gibi (dolaysız
leasing), bu konuda uzmanla�mı� bir mali kurulu� da olabilmektedir (dolaylı
leasing). Bu kabil mali kurulu�lar, kiralama ve satı� amacıyla sürekli mal
bulundurmamakta, kiracının istemi üzerine ilgili malı satın alma yoluna
gitmektedirler. Genellikle; orta ve uzun vadeli kredilerle sa�lanabilen
yatırım malları (menkul veya gayrimenkul) yanısıra bazı haklarda (lisans,
patent,marka,vb.) leasing i�lemlerine (ülkemiz hariç) konu olabilmektedir
(Onursal, 2003).
Leasing tanımını biraz daha açmamız gerekirse; bu tür finansman
yönteminde yatırımı yapan i�letme, kiralama i�i yapan kurum, ve ihtiyaç
duyulan makine, alet veya teknolojiyi üreten i�letme olmak üzere üç tarafın
veya kurumun yer aldı�ı görülür. Tanımlardan da anla�ıldı�ı gibi bu tür
finansman yönteminde yatırımı gerçekle�tirmek isteyen i�letme ihtiyaç
duydu�u makine, alet veya teknolojiye kendi öz kaynakları veya kredi
imkanları ile de�il, bu i�le u�ra�an kurulu�a (Leasing �irketi) ba�vurarak o
kurumun finanse etmesiyle yatırımı gerçekle�tirmektedir. Tabii ki bu
yatırım için gerekli olan makine, alet veya teknoloji yatırımı yapan i�letme
tarafından seçilip bizzat bunları üreten satıcılardan temin edilecek ancak
16
bunların finansmanında kiraya veren yani leasing kurulu�undan
yararlanılacaktır (Uyanık, 1990: 37).
Leasing i�lemi kısaca �u �ekilde gerçekle�mektedir; Kiracı gereksinim
duydu�u yatırım malını yada ekipmanı seçer ve karar verir, kiralama
�irketine ba�vurur, kiralama �irketi gerekli gördü�ü ara�tırmaları yapar,
leasing sözle�mesi imzalanır. Satıcı firma ile satı� anla�ması (bakım ve satı�
sonrası hizmetler de dahil) yapılarak ekipman kiracıya teslim edilir. Kiracı
sözle�mede belirlenen �artlar ve süreyle kira öder, süre sonunda yapılan
anla�maya ba�lı olarak leasing sona erdirilir.
“http://www.kobinet.org.tr,2003”
Bir ba�ka ifade ile yukarıda yer alan a�amaları ayrıntılı bir sıraya
koyarsak;
a) Yatırımcının makine veya ekipman tercihini yaparak malın satın
alınaca�ı firmayı finansal kiralama �irketine bildirmesi
b) Finansman �irketi ile yatırım finansmanı ile ilgili konularda
anla�ılması
c) Finansal kiralama ba�vuru formunun kiracı tarafından
doldurulup gerekli evrak ve dokümanların finansal kiralama �irketine
gönderilmesi
d) Finansal kiralama �irketi tarafından ba�vurunun incelenip
de�erlendirilmesi onaylanması
e) Finansal kiralama sözle�mesinin imzalanması
f) Finansal kiralama �irketi tarafından yatırım mallarının satın
alınarak kiracıya teslimi
g) Alınan malların sigorta ettirilmesi
h) Kiracının ödemelerinin ba�laması
17
Bu i�lemleri kısaca bir �ekil üzerinde görecek olursak (�ekil 1.1.)
daha kolay anlayabiliriz.
�ekil 1.1. Leasing i�lemleri sırası
Kaynak: �� Leasing A.�.
Bilindi�i gibi i�letmelerin finansal kiralamanın yanında kullanabilecekleri
birçok kredi alternatifi vardır. Ancak i�letmelerin finansal kiralamayı tercih
ettikleri belli ba�lı konular vardır. Bu konular �u �ekilde sıralanabilirler;
• ��letmenin kredi kaynakları sınırlı ise
• Sermayesi yo�un projelerin gerçekle�tirilmesinde
• �leri teknoloji gerektiren pahalı sermaye mallarının ithalinde
• �thalata yönelik kısıtlamaların olması halinde
• Kredi olanakları gibi mali olanakların sınırlı olması durumunda
18
• Finansal kiralama maliyetlerinin di�er alternatiflere göre daha
ucuz olması durumunda finansal kiralama yöntemiyle finansman
daha verimli olmaktadır.
Finansal kiralama uygulamasından hizmet yada mal üretimi amacıyla
faaliyette bulunan her türlü özel veya tüzel kurumlar leasing ba�vurusunda
bulunabilir.
Finansal kiralama hizmeti, daha çok yüksek maliyet içeren duran varlık
kalemleri için ba�vurulan bir finansman yoludur. Bunlar a�a�ıdaki gibidir;
• Amortismana tabi her türlü mal, araç, gayrimenkul, makine ve
ekipman leasinge tabi olabilir.
• Finansal kiralama yolu ile elde edilecek malların tek ba�ına
hizmet veya mal üretebiliyor olması gerekmektedir.
• Tek ba�ına kullanılmayan bir mal kiralanamaz. Ticarete konu
mallar ; patent, know-how gibi gayri maddi varlıklar leasing
konusu olamaz.
• 1990-1997 yılları arasında Avrupa’da yapılan bir ara�tırmada
ürünlerin leasing konusu olma düzeyleri Çizelge 1.1. deki gibi
gerçekle�mi�tir (Yanık ve �enel, 2002: 46).Leasinge konu olan
varlıkların ayrıntılı gösterimi EK 1’de verilmi�tir.
19
Çizelge 1.1. Leasinge konu olan ürünlerin sektörlere göre yüzde da�ılımı
TA�IT %36
B�LG�-��LEM %08
ÜRET�M %46
SA�LIK %08
D��ER %02
1.2. F�NANSAL K�RALAMANIN TAR�HÇES� ve GÜNÜMÜZDEK�
DURUMU
1.2.1. Finansal Kiralamanın Dünya’daki Tarihsel Geli�imi ve
Bulundu�u Konum
Dünya'da Leasing'in tarihi çok eskilere uzanmaktadır. Belgeler, M.Ö. 2000
yıllarında toprak i�leme aletlerinin, daha sonraki yıllarda gemilerin ve
Ortaça� boyunca da arazi ve binaların Leasing'e konu edildi�ini gösteriyor.”
http://www.iktisatleasing.com.tr,2003”
Daha sonraları leasing fikrine M.Ö. 350 yıllarında eski Yunanlılarda
“Aristotales” izahatında rastlanabilmektedir. Aristotales’e göre “servet,
gerçek zenginlik, mal sahipli�i yerine kullanım zenginli�inde
bulunmaktadır. Leasing olayına 11. yüzyılda Venediklilerde de
rastlanmaktadır. 11. yüzyılda Venedikliler pahalı gemi demirlerini ve
çapalarını ticari gemi sahiplerine kiralarlardı. Daha sonra 1830 yıllarında
20
Amerika Birle�ik Devletlerinde yük gemilerinin kiralandı�ı görülmü�tür.
Aynı yüzyılda 1877 de A.B.D Bell Telefon �irketi telefonlarını kiralayarak
kullanıma vermi�tir. Leasingin en belirgin örne�ine 1880 yıllarında
Amerika ayakkabı �irketi (United Shoe Company) ayakkabı makinesi
kiralamasında rastlanmaktadır. Bunu, IBM, Remington, International Cigar
Machinery �irketleri takip etmi�tir (Erol, 1999: 336). Adam Smith’in 18.
yüzyılın sonlarında ileri sürdü�ü, sermaye birikiminin üretim araçlarının
mülkiyetinden de�il de i�letilmesinden kaynaklandı�ı görü�ünün leasing
uygulamalarının temelini olu�turdu�u kabul edilmektedir (Altop,1990:3).
II. Dünya Sava�ı'nda sava� malzemelerinin kiralanmasıyla yeniden
gündeme gelen Leasing , bu yıllarda modern bir uygulama biçimi
kazanmı�tır. �lk modern Leasing �irketi 1952'de ABD'de kuruldu(United
Leasing Corparation). Onu Kanada, �ngiltere, Fransa, �talya ve Almanya'da
kurulan Leasing �irketleri izledi.1963'te bugün Leasing alanında en iddialı
ülkelerden biri olan Japonya devreye girdi.
Rakamlar incelendi�inde 1970'ten itibaren dünyada Leasing sektörünün
büyük bir artı� gösterdi�i, %800'lere varan büyüme oranlarına ula�tı�ı
görülüyor. Bugün yılda yakla�ık 750 milyar $ tutarında finansal kiralama
i�lemi yapılıyor, toplam yatırımların ortalama %25'i finanse ediliyor. Dünya
Leasing pazarında birinci sırada olan ABD'yi Kıta Avrupası ve Uzakdo�u
ülkeleri izliyor.” http://www.iktisatleasing.com.tr,2003”
1.2.1.1. �ngiltere’de finansal kiralama
�ngiltere’de finansal kiralama i�lemini düzenleyen ayrı bir yasa yoktur. �lgi
alanlarına göre ayrı yasalarla finansal kiralama düzenlenmektedir.
21
�ngiltere’de de A.B.D de oldu�u gibi kiralayan ve kiracıya vergi
tasarruflarını sa�lamaya yönelik bir uygulama vardır. 1971 yılında
yürürlü�e giren “Finance Act” kiracının kira bedellerini gelirinden
dü�mesine olanak tanımı�tır. Kiracı mal üzerindeki haklarını üçüncü ki�ilere
satabilir veya devredebilir. (Balkaya,1988:26)
�ngiltere’de finansal kiralama i�lemleri 1970 – 1980 yılları arasında önemli
bir geli�im göstermi�tir. Bankalar ve di�er mali kurulu�ların yatırım
indiriminden elde ettikleri kazançları dü�ük kira ödemeleri �eklinde kiracıya
yansıtmaları bu geli�imi sa�layan en büyük etkendir. Ancak 1984 mali yılı
bütçe kanunu ile getirilen %100 ‘lük ilk yıl yatırım indiriminin kademeli
olarak sıfıra indirilmesi hükmü ile bu geli�im eski hızını kaybetmi�tir.
Ayrıca finansal kiralamada taraflara vergi, resim , harç istisnası, gümrük
muafiyeti gibi ek mali te�vikler uygulanmamaktadır.(Danı�man, 1986:17)
1.2.1.2. �talya’da finansal kiralama
�talya’da finansal kiralama yakla�ık 30 yıllık bir geçmi�e sahip oldu�u
halde, son 10-15 yıl içerisinde büyük bir geli�me göstermi�tir. E.L.A
(European Leasing Association) rakamlarına göre 1984 yılında kiralanan
ekipmanların toplam maliyeti 3 trilyon �talyan liretidir. �talya’da finansal
kiralamayı düzenleyen ayrı bir mevzuat yoktur. Kiralama �irketi kurmak
için özel bir izin alınmasına gerek olmadı�ı gibi herhangi bir devlet
kontrolü ya da rapor verme zorunlulu�u da yoktur. Halbuki bankaların
vadeli borç verme i�lemleri Merkez Bankası tarafından kontrol
edilmektedir.
22
1.2.1.3. Fransa’da finansal kiralama
Fransa’da finansal kiralama uygulamasına 1961 yılında ba�lanmı�tır. Güney
Kore ve Türkiye’de oldu�u gibi Fransa’da da ayrı bir finansal kiralama
kanunu vardır. Fransız Finansal Kiralama Kanunu’na göre kira olarak
ödenen miktar göz önüne alınarak anla�maya varılan bir fiyat üzerinden
kiracının malı satın alma hakkı vardır. Fransa’da firmalar kiralama i�lemi
yapabilmek için banka ya da kredi kurumu statüsünü benimsemek
zorundadır. Çünkü bu i�lemler finansman amacına yöneliktir.
1.2.1.4. �sviçre’de finansal kiralama
�sviçre’de finansal kiralama uygulamasında kiralayan, kiracı tarafından
seçilip kendisi tarafından satın alınmı� olan malın kullanımını belli bir süre
için kira sözle�mesiyle kiracıya bırakmaktadır. Malın bakım, onarım ve
muhafazası kiracıya aittir. Kiralama konusunun ba�kalarına devri veya
tekrar kiralanması kiralama �irketinin izniyle mümkündür. Kiracı belirli bir
kira bedelinden ba�ka kiralama faizi de ödemek zorundadır.
1.2.1.5. Güney Kore’de finansal kiralama
Güney Kore’de ilk resmi kiralama i�lemi 1972 yılında Güney Kore Sınai
Kiralama �irketi’nin kurulu�u ile ba�lamı�tır. Bu �irketin hissedarları Kore
Kalkınma Bankası, Korean Exchange Bank ve Manufacturers Hannover
Trust �irketi idi. Kiralamanın özel bir yasayla düzenlenmesi gerekti�ini
23
gören bu öncü kurum maliye bakanlı�ıyla i�birli�i yapmı� ve 31.12.1973
tarihinde finansal kiralama yasası yürürlü�e girmi�tir.
1.2.1.6. Japonya’da finansal kiralama
Japonya’da finansal kiralama konusunda özel bir yasa bulunmamaktadır.
Finansal kiralama i�lemleri vergi idaresi tarafından çıkarılan tebli�ler
çerçevesinde yürütülmektedir. Yabancı kiralama �irketleri ya Japon ortaklı
bir �irket kurmak, yada Japonya’da �ubelerini açmak yoluyla Japon finansal
kiralama piyasasına girebilmektedir. Japon Kalkınma Bankası ve Eximbank
kiralama firmalarına dü�ük faizli krediler sa�lamaktadır. (Balkaya, 1988:24-
30)
IFC (International Finance Corparation) tarafından incelenen 37 ülkeden 20
tanesinin hukuk mevzuatında leasing faaliyetine ili�kin hükümlere
rastlanmamaktadır. Sözkonusu ülkelerden yalnızca dokuz tanesinde leasing
için özel olarak hazırlanmı� yasanın mevcut bulundu�u ve geli�mi�
ülkelerin ço�unda (�ngiltere, �sveç, �sviçre, Hollanda, Almanya, Japonya
vs.) leasing kavramının hiçbir yasa veya yönetmelikle açıklanmadı�ı göz
önüne alındı�ında leasing faaliyetinin uygulanabilmesi için daha çok
geli�mekte olan ülkelerin özel yasal düzenleme yoluna gittikleri, geli�mi�
ülkelerde ise leasingin mevcut yasalar ve teamüller do�rultusunda rahat bir
uygulama alanı buldu�u sonucuna varılabilir (Altop, 1990:14).
1.2.2. Finansal Kiralamanın Türkiye’deki Tarihsel Geli�imi ve
Bulundu�u Konum
Modern anlamda 1930’lu yıllarda A.B.D.’de, �kinci Dünya Sava�ı sonunda
ise Avrupa Ülkelerinde uygulanmasına ba�lanan leasing, ülkemizde sınırlı
24
bir biçimde ancak 1977 yılında tanınmaya ba�lanmı�tır. Faize kar�ı olan
Arap ülkeleri ile ekonomik ili�kilerin yo�unla�tırılması çabalarının artması
sonucu, bu ülkeler ile ili�kilerin leasing kurumu aracılı�ıyla
geli�tirilmesinin yerinde olaca�ı dü�üncesinden hareketle ilk kez 1977
yılında ülkemizde büyük bir sanayi kurulu�unun yatırım kredisi talebinin bir
Arap bankası tarafından kar�ılanması yoluna gidilmi�tir.
Arap ülkeleri mali kurulu�ları ile ili�kiler ancak 1981 yılında hareketlenmi�,
ülkemizde “kar ve zarara katılma hesabı akdi” kar�ılı�ında gerçek ve tüzel
ki�ilerin yatıracakları fonlar ile “özel finans kurumları” kurulması 1983
yılında (83/7506 sayılı) Kararname ile kararla�tırılmı�, bu kurumların
topladıkları fonları “yatırım ekipmanları temin edilmesinde, bu
ekipmanların firmalara taksitle satılmasında veya kiraya verilmesinde”
kullanabilecekleri belirtilmi�, dolayısıyla açık olmamakla beraber,
“leasing”e de�inilmi�tir. 1984 yılında, bu kurumların tesisine yönelik “Özel
Finans Kurumları Hakkında (83/7506 sayılı) Kararname eki Karara ili�kin
Tebli�”de; “leasing, mal ve hizmet üretimine yönelik teçhizatın, mülkiyeti
kurumda kalmak ko�ulu ile sözle�me serbestisi dahilinde i�letmelere kiraya
verilmesidir” diye tanımlanmı�tır(Onursal, 2003).
1980’li yılların sonlarından itibaren ülkemizde oldukça hızlı bir geli�me
göstermi�, finansal kiralama i�lemi yapan leasing �irketlerinin sayısı hızla
artmı�tır. Kalkınma ve yatırım bankaları da özel finans kurumlarının yanı
sıra hemen hemen tüm ticaret bankalarının ba�lı ortaklık �eklinde
kurdukları finansal kiralama �irketleri bu alanda faaliyette
bulunmaktadır(Akgüç, 1998:633).
25
24 Ocak 1980’de yapısal uyumu öngören istikrar programı ile birlikte
ihracata yönelik sanayile�me stratejisini içeren, piyasa a�ırlıklı ve özel
sektörün potansiyelinden azami ölçüde yararlanmayı öngören politikalarla
Türk ekonomisinin uluslar arası rekabet ortamına uygun bir yapıya
kavu�turulması ve mali sistem aracılı�ıyla yatırımlara yönlendirilmesi
amacıyla, bir yandan gerçekçi faiz uygulamasına önem verilirken, di�er
yandan faizlerde serbest bir sisteme geçi� yönünde adımlar atılarak mali
sistemde kurumların ve araçların çe�itlenmesi yoluna gidilmi�tir. Söz
konusu modelde yapısal de�i�iklik kendini en fazla finans sektöründe
göstermi�tir(�ahin, 1993:13)
Ülkemizde finansal kiralama mevzuatını düzenleyen Finansal Kiralama
Kanunu’nun temelinde yatan dü�ünce yatırımcılara finansman olanakları
sa�lanmasıdır. Kanun, kurumun kayna�ı olan A.B.D.’de ve Avrupa
Ülkelerinde uygulamada bulunan finansal kiralama sözle�melerinden yalnız
finansman teminine yönelik sözle�meyi esas almı�tır. Bu çe�it sözle�mede
taraflardan birisi daima bu alanda uzmanla�mı� bir finansman kurumu olan
finansal kiralama �irketidir. Bu �irket, yatırımcıların sabit kredi
ihtiyaçlarını, kredi esasına dayalı olarak çalı�an di�er finansman
kurumlarından farklı olarak kredi vermek suretiyle de�il, yatırımcıların
gereksinimi olan malları sa�layarak, bu malların kullanımını bir bedel
kar�ılı�ı yatırımcılara devretmek suretiyle kar�ılamaktadır. Ancak, bu
i�leme ili�kin devir Borçlar Kanunu’nda düzenlenmi� bulunan kira
akdindeki kullanım devrinden farklı bir nitelik göstermektedir. Gerçekten
bu ili�kide malın kullanımını devralan, kiracının hukuki durumu ötesinde,
aynen bir malikin yetkilerini haiz olmakta, ayrıca kira akdindeki kiracının
yüklendi�i yükümlülüklerin altına girmektedir. Bu münasebetle, finansal
26
kiralama �irketi sözle�me konusu “malın hukuki mülkiyetini” muhafaza
ederken, “malın ekonomik mülkiyeti” malı devralana geçmektedir(Onursal,
2003).
Türkiye'de finans sektörünün de�i�im sürecine girmesi ile ilk Leasing
�irketi “�ktisat Finansal Kiralama A.�.” 1986 yılında kurulmu�tur. Oldukça
kısa bir geçmi�i olmasına ra�men, sektör hızlı bir biçimde geli�mi�tir”
http://www.iktisatleasing.com.tr,2003”. Bugün, ço�unlu�u banka kökenli
olmak üzere yüz kadar �irket Leasing alanında faaliyet
göstermektedir.Türkiye’de faaliyet gösteren leasing �irketleri kurulu�
tarihleri ve ödenmi� sermayeleriyle birlikte EK 2’de verilmi�tir.
Türkiye'de 1986'dan bu yana Leasing'in yatırımlardan aldı�ı pay giderek
artmaktadır. Ancak di�er ülkelerle kar�ıla�tırıldı�ında Leasing'in ülkemiz
ekonomisindeki payının yeterli oldu�u söylenemez.Toplam sabit sermaye
yatırımları içinde Leasing'in payı geli�mi� sanayi ülkelerinde %25
civarındayken, bu oran Türkiye'de %10 un altında kalmaktadır. Türkiye'de
Leasing'in henüz de�erlendirilmemi� büyük bir geli�me potansiyeli
bulunmaktadır.
Türk finans sektörünün teknoloji, hizmet kalitesi ve finansal araçlar
açısından Batı'ya ayak uydurabilmesi için de�i�ime u�raması gerekti�i bir
gerçek haline gelmi�tir. Son yıllarda aktif bankacılık yöntemlerini
benimseyen Türk bankaları ça�da� finansman teknikleri uygulamaya
ba�lamı�tır. Kredi Kartları, Tüketici Kredileri, Factoring, Swift, Forfaiting,
Swap ve Leasing alanlarında yapılan yeni uygulamalar, Türk finans
sektörünün geli�mi� ülkelerle kolayca bütünle�ebilece�ini, Avrupa Birli�i
ile entegrasyonun sa�lanabilece�ini göstermi�tir.
27
Ülkemizde leasing i�lemlerinin yıllara göre da�ılımlarını inceledi�imiz
zaman, kara ula�ım araçlarının a�ırlı�ının dönemler itibari ile azaldı�ını ve
di�er imalat makineleri ile tekstil ve basım makinelerinin paylarının
arttı�ını görmekteyiz. Bu de�i�im, kara ula�ım araçları için uygulanan KDV
te�viklerinin kaldırılması ile de do�ru orantılı olup, leasing i�lemlerinin
daha çok yatırım ekipmanlarına kayması sektörün ekonomiye katkısı
açısından da faydalı olmu�tur ”http://www.toprakleasing.com.tr,2003”.
Türkiye’deki leasing i�lemlerinin sektörlere göre miktarsal ve nispi da�ılımı
Çizelge 1.2. ve Çizelge 1.3. te görüldü�ü gibidir.
28
Çizelge 1.2. Türkiye’deki leasing i�lemlerinin sektörlere göre
miktarsal da�ılımı
Yurtiçi
Kiralamalar(milyar TL) 1993 1994 1995 1996 1997/3
Bilgisayar, büro
makineleri
telekomünikasyon
1,542 2,067 7,192 21,568 7,235
Kara ula�ım araçları 2,408 1,402 7,606 13,329 5,781
Deniz ula�ım araçları 1,269 2,687 6,511 10,224 3,068
Hava ula�ım araçları 299 607 1,261 874 1,099
Tekstil ve basım
makineleri 512 2,536 7,593 19,051 7,407
Tıbbi cihazlar 268 846 1,903 18,139 1,394
Di�er imalat makineleri
(*) 4,510 5,541 28,370 62,204 14,465
Gayrimenkuller 223 113 232 3,667 269
Toplam 11,031 15,798 60,667 149,055 40,718
(*) �n�aat makineleri, turizm tesis araçları ve muhtelif ekipmanlar
dahildir.
29
Çizelge 1.3. Türkiye’deki leasing i�lemlerinin sektörlere göre nispi
da�ılımı
%Da�ılımlar 1993 1994 1995 1996 1997/3 Bilgisayar, büro
makineleri
telekomünikasyon
14% 13% 12% 14% 18%
Kara ula�ım araçları 22% 9% 13% 9% 14%
Deniz ula�ım araçları 12% 17% 11% 7% 8%
Hava ula�ım araçları 3% 4% 2% 1% 3%
Tekstil ve basım
makineleri 5% 16% 13% 13% 18%
Tıbbi cihazlar 2% 15% 3% 12% 3%
Di�er imalat makineleri 41% 35% 47% 42% 36%
Gayrimenkuller 2% 1% 0% 2% 0%
Toplam 100% 100% 100% 100% 100%
Kaynak: T.C. Ba�bakanlık Hazine Müste�arlı�ı
Çizelgelerde görüldü�ü üzere kara ula�ım araçlarının payı yıllar itibari ile
azalırken deniz ula�ım araçları kiralamalarının artması ta�ımacılık sektörü
açısından olumlu katkılar yapmı�, yabancı bandıralı gemiler nezdinde
dezavantajlı konumda olan yerli gemi sahiplerini rahatlatıcı bir faktör olarak
ön plana çıkmı�tır.
30
3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu (Bkz. EK 3) uyarınca Türkiye’de
yerle�ik gerçek ve tüzel ki�iler yurtdı�ında yerle�ik finansal kiralama
�irketleri ile bir sözle�me düzenleyerek yurt dı�ından finansal kiralama
yapabilirler(Akça,1991:11). Yurt dı�ından yapılacak finansal kiralamalarda
kiralama bedeli yıllık 25.000 Amerikan Doları kar�ılı�ı Türk Lirasından az
olamaz. Bu miktarı artırmaya ve eski de�erine indirmeye Bakanlar Kurulu
yetkilidir(Bkz. F.K.K. md.6). Türkiye’de yurtdı�ından yapılan finansal
kiralama kullanılmakla beraber verilere bakıldı�ında dalgalı bir seyir
izlemektedir. Türkiye’de 1990 yılından bu yana finansal kiralama yoluyla
yapılan ithalat tutarları Çizelge 1.4. ‘te görüldü�ü gibidir.
Çizelge 1.4. Finansal kiralama yoluyla yapılan ithalat
YILLAR DE�ER
(000 $)
DE����M
(%)
1990 226.957
1991 99.122 -56.3
1992 469.292 373.4
1993 1.087.970 131.8
1994 527.277 -51.5
1995 751.341 42.5
1996 402.037 -46.5
1997 547.989 36.3
1998 215.819 -60.6
1999 133.494 -38.1
2000 538.058 303.1
2001 (8 Aylık) 169.311 -58.5
Kaynak: T.C. Ba�bakanlık Hazine Müste�arlı�ı
31
Yukarıdaki çizelgede de görüldü�ü gibi ülkemizde bulunan �irketlerin ve
ki�ilerin yurtdı�ından yaptıkları finansal kiralama i�lemleri yıllara göre
büyük dalgalanmalar izlemi�tir. Bunun nedeni Hazine ve Dı� Ticaret
Müste�arlı�ı’nın yurtdı�ı kiralama i�lemlerinde uçak, gemi ve ileri teknoloji
(bilgisayar, tıbbi cihazlar v.b.) ihtiva eden ekipmanlar dı�ındaki finansal
kiralamalara izin vermemesidir(Ziraat Leasing, 1992:63).
32
2. F�NANSAL K�RALAMANIN TÜRLER�
2.1. F�NANSAL K�RALAMA (FINANCIAL LEASING)
Ülkemizde mevcut uygulamayı gösteren 3226 sayılı Finansal Kiralama
Kanununda finansal kiralamanın ne olup ne olmadı�ı tanımlanmamı�tır.
Finansal kiralama sözle�mesinin niteliklerini ve bu sözle�meye göre
finansal kiralama �irketi ile kiracının hak ve yükümlülükleri ayrıntılı olarak
belirtilmi�, fakat bir kiralama i�leminin hangi ko�ullar altında finansal
kiralama olarak nitelendirilece�i, hangi ko�ullar altında ise finansal
kiralama olarak nitelendirilemeyece�i sanki bilinçli bir ısrarla cevapsız
bırakılmı�tır (Koç,1999:5).
Finansal kiralamada kiralama süresi di�erlerine göre daha uzundur. Finansal
kiralama ile kiracı sabit ödemeler kar�ılı�ında kiraladı�ı varlı�ın kullanım
hakkından daha fazlasına sahip olur. Kiralama konusu olan varlı�ı
ekonomik ömrünün önemli bir kısmı süresince kullandı�ı gibi, kiralama
dönemi sonunda varlı�ın bedelsiz olarak veya nominal bir bedelle kiracıya
devri söz konusu olabilir(Türko,1999:359).
Uzun süreli kiralama yöntemi olarak tanımlanan kiralama, “fullpayment”
tan ödemeli kiralama olarak da adlandırılabilir. Bu tür kiralama yönteminde
kiralayan, konu olan varlı�ın kiralama için kullandı�ı kaynak faizi dahil,
satın alma fiyatını e�it taksitlerle kiracıdan tahsil eder. Bu tür kiralama iptal
edilemez. Bu tür kiralama yönteminde kiralayanın kazancı net esasına göre
hesaplandı�ından finansal kiralama net kiralama olarak da yorumlanabilir.
Finansal kiralamada kiralanan aktif de�er tamamen amorte edilmeden, yani
finansal kiralama süresi dolmadan, sözle�menin feshedilemeyece�i bir süre
33
vardır. Bu tür kiralama ilk olarak 1970’li yıllarda Anaconda �irketi ile First
Kentucky Trust Company arasında Anaconda �irketinin Sebree, Kentucky
‘de kurdu�u alüminyum tesislerinin 110.7 milyon dolarlık finansmanında
görülmü�tür(Erol,1999:338). A�a�ıda belirtilen durumlarla ilgili olmayan
finansal kiralama sözle�meleri feshedilemez kiralama sözle�meleridir.
• Bazı beklenmeyen ko�ulların ortaya çıkması,
• Kiralayanın izni ile,
• Kiracının, aynı kiralayan ile aynı veya e�de�er bir varlı�a ili�kin
olarak yeni bir kira sözle�mesi yapması durumunda,
• Kiracının ek ödemede bulunması ve ile kiralamanın devam
edece�inin kesinle�mesi durumunda.
”http://www.mukellefgazetesi.com.tr,2003”
A.B.D de Federal Accounting Standard Board (FASB) tarafından
yayımlanan Federal Accounting Standard No:13 e göre;
• Kira süresi sonunda mülkiyetin kiracıya devri öngörülüyorsa,
• Kira süresinin sonunda kiracıya malı dü�ük bir bedelle satın alma
hakkı veriliyorsa,
• Kira süresi kiralanan malın tahmini ekonomik ömrünün en az
%75’ini kapsıyorsa,
• Kiralama süresi boyunca kiracının ödeyece�i iskonto edilmi�
bugünkü de�erleri toplamı, kiralanan malın rayiç bedelinin en az
%90’ına e�itse veya,
• Kiralama sözle�mesinin konusu olan gayrimenkul mal, kiracının
belirledi�i özel ihtiyaçlar için satın alınmı� veya in�a edilmi�,
34
kiracıdan ba�kasının kullanma ihtimali dü�ükse, bu i�lem finansal
kiralama i�lemidir(Kurmu�,1995:93).
Finansal kiralama sözle�mesinden sonra kiracı, finansal kiralama
bedelinden ba�ka, sözle�meyle belirtilen finansal kiralama faizini ödemekle
yükümlüdür. Uygulamada kiracının faiz borcunun finansal kiralama
�irketinin herhangi bir borcu ile takas edilmesi veya mahsup edilmesi yolu
kapatılmı�tır. Ayrıca kiracı, varlıkla ilgili tüm vergi, resim ve harçları
ödemekle yükümlüdür. Bunun yanı sıra finansal kiralama �irketi ile ilgili
vergi, resim ve harçları finansal kiralama �irketi ödemekle
yükümlüdür(Kılıç,1994:43).
Finansal kiralamayı di�er türlerden ayırt eden belli ba�lı özellikleri ise
�unlardır;
• Makine teçhizat gibi kapital kıymetlerine yöneliktir.
• Kiralama sözle�mesi bakım ve onarımı içermez.
• Genellikle orta ve uzun vadelidir.
• Kiralanan ekipman genellikle ilk kiralama döneminde
amortismana tabi tutulmalıdır. Bu nedenle, bu yöntem “tam ödemeli
kiralama” olarak da adlandırılabilir (Erol,1999:339).
2.2. FAAL�YET K�RALAMASI (OPERATING LEASE)
Kiralamaya konu olan malın kullanım hakkını, kiracıya kısa bir süre için
veren ve kiracıyı koruma yanı a�ır basan leasing türüdür. Sözle�me belirli
bir süreyi kapsamak üzere yapıldı�ı halde önceden belirlenen ihbar süreleri
35
içinde ihbarda bulunulması halinde, kiralama dönemi sona ermeden kiracıya
kira sözle�mesinin iptal etme olana�ı da tanımaktadır. Yani faaliyet
kiralaması kiracıya sözle�meyi iptal hakkı tanıyan, dolayısıyla teknolojik
açıdan demode olmu� makine ve teçhizatı geri verebilme imkanı sa�layan
esnek bir leasing türüdür(Koç,1999:7). Bakım ve onarım hizmetleri
kiralayana ait olan bu tür kiralama daha ziyade bir pazarlama tekni�i
niteli�indedir. Bu tür finansal kiralama özellikle hizmet kesiminde
otomobil, fotokopi makinesi ve bilgi i�lem makinelerinde yaygın olarak
kullanılmaktadır(Erol,1999:338). Bu tür kiralamalar kısa süreli
kiralamalardır. Kira sözle�mesinde kapsanan dönem kiralanan varlı�ın
ekonomik ömrünün büyük bir kısmını kapsamaz. Bu tür kiralamalara bakım
kiralamaları da denmektedir. IBM firması tüm dünyada bu tür kiralamaların
öncüsü sayılmaktadır(Türko,1999:358).
Faaliyet kiralaması uygulamasında kiraya veren kurulu� ço�u kez ya kira
konusu makine ve donatımın üreticisi ya da genel da�ıtımcısı
durumundadır(Akgüç,1998:621). Faaliyet kiralaması sözle�meleri kısa
süreli, belli önellere uyulmak kaydıyla her zaman feshedilebilen
sözle�melerdir(Bkz FKK md.1). Finansal Kiralama Kanunu bu tür leasingi
kabul etmemi�tir(Nazlıo�lu,1998:6).
Faaliyet kiralamasına genelde iki nedenden dolayı ba�vurulmaktadır.
Bunlardan birincisi; i�letmenin büyük fakat geçici, örne�in bir in�aat
�irketinin yüklendi�i bir i� dolayısıyla ortaya çıkan araç ve gereç
gereksinimlerinin kar�ılanması, ikincisi; bilgisayar gibi süratli bir teknolojik
geli�ime ba�lı mallarda i�letmenin yeni teknolojiye uyum sa�layabilmesi
için bu tür leasing uygun bir yöntem olarak kar�ımıza
çıkmaktadır(Kuntalp,1988:12).
36
Faaliyet kiralamas�n� di� er türlerden ay�rt eden belli ba� l� özellikleri ise
� unlard�r;
· Genellikle servis hizmetine yöneliktir.
· Kiralama sözle� mesi bak�m ve onar�m hizmetini de içerir.
· Genellikle k�sa ve orta vadelidir.
· Kiralanan ekipman, ilk kiralama döneminde, kiralama
ücreti ile yaln�zca k�smi olarak amortismana tabi tutulabilir. Böylece, ilk
dönemi takip eden kiralama dönemine tabi tutulmas� gereken tutar
kal�r(Erol,1999:339).
Faaliyet kiralamas� yapan i� letmeler kiralama i� ini bir ticari faaliyet olarak
yürütmekte, bu amaçla ellerinde kiral�k mal stoku bulundurmaktad�rlar. Bu
nedenle de belirli mal gruplar� itibariyle de uzmanla� maktad�rlar. Kiralama
kurulu� lar� belirli bir mal veya hizmet grubu üzerinde uzmanla� mak
suretiyle hem kendi risklerini azaltmakta, hem de yat�r�m hakk�nda
dan�� manl�k yaparak mü� terilerine daha iyi hizmet
verebilmektedirler(Köteli,1991:100). Son olarak faaliyet kiralamas� ile
finansal kiralamay� Çizelge 2.1.’de görüldü� ü gibi kar� �la� t�rabiliriz;
37
Çizelge 2.1. Faaliyet kiralaması ile Finansal kiralamanın kar�ıla�tırılması
F�NANSAL
K�RALAMA
FAAL�YET
K�RALAMASI
SAT VE K�RALA
� Genellikle orta ve
uzun vadelidir.
� Kiralanan ekipman
genellikle ilk
kiralama
döneminde
amortismana tabi
tutulmalıdır.
� Kiralama
sözle�mesi yalnızca
mali konuları
kapsar
� Genellikle kısa ve orta
vadelidir.
� Kiralanan ekipman ilk
kiralama döneminde
yalnızca kısmi olarak
amortismana tabi
tutulmalıdır.
� Kiralama sözle�mesi
bakım, sigorta ve
temin masraflarını
kapsar.
� Genellikle orta ve
uzun vadelidir.
� Tam amortismana
tabidir.
� Genellikle
kıymetli
varlıklara
yöneliktir.
Kaynak: (Önal,1998:119)
2.3. DOLAYLI – DOLAYSIZ LEASING
Dolaylı kiralamada, yapımcı veya satıcı ile kiralayan arasında üçüncü bir
ki�i yani bir finansal kiralama �irketi girmekte, böylece ortaya üçlü bir ili�ki
çıkmaktadır. Bu ili�kide finansal kiralama �irketi leasinge konu olan malı
kiralayana talebi üzerine yapımcı veya satıcıdan temin edildikten sonra
bunun kullanımını belli bir bedel kar�ılı�ında ona bırakmaktadır. Böylece
finansal kiralama bir taraftan satıcı veya yapımcı ile malın sa�lanmasını,
di�er yandan kiralayan ile bu malın kullanımının devrine yönelik bir
38
sözle�me yapmaktadır(Özsunay,1985:26). Bu tür kiralamada kiracı, üretici
veya satıcı firma ile yatırım yapmayı dü�ündü�ü mallar konusunda bir satı�
sizle�mesi hazırlar. Bir kiralama �irketi ile de bu malları satın alma
sözle�mesine uygun olarak satın alarak kendisine kiralaması konusunda
anla�ır. Kiralama �irketi üreticiden (veya satıcıdan) söz konusu ta�ınır yada
ta�ınmazı satın alarak kira sözle�mesi ile kullanımını kiracıya
bırakır.finansal kiralama, genel olarak dolaylı olarak
gerçekle�tirilmektedir(Akgüç,1998:619).
Bu bilgiler ı�ı�ında dolaylı kiralama i�lemlerini �ekil 2.1.’de görüldü�ü gibi
özetleyebiliriz.
�ekil 2.1. Dolaylı Leasing i�lemlerinin yapısı
Satıcı veya yapımcı Leasing alan
Leasing �irketi
-Belli mallara
-Tüm mallara
Kaynak: (Kuntalp,1988:11)
Dolaysız leasing ise daha çok pazarlama dolayısıyla ba�vurulan bir türdür.
Bu tür finansal kiralamada ili�ki imalatçı veya satıcı ile kiracı arasındadır.
Finansmanı imalatçı veya satıcı yüklenir. Araya bir finans kurumu
39
sokmayan model, bazı �irketlerin kendi bünyelerinde kurdukları taksitli
satı� bölümüne benzemektedir. Bu tür finansal kiralamaya “do�rudan
finansal kiralama” yada “imalatçı veya satıcı finansal kiralaması” da
denmektedir(Koç,1999:8).
Dolaysız leasingde sürümü arttırma amacı a�ır basarken, dolaylı leasingde
asıl amaç finansman sa�lamaktır. Ö�retide bazı yazarlar dolaysız leasingi
leasing kavramı altına sokmak istemezken, di�erleri buna kar�ı
çıkmaktadırlar. Ülkemizde FKK md.4 uyarınca, kiralayanın, malı kiracının
talebi üzerine üçüncü ki�iden satın alması veya ba�ka suretle temin etmesi
gerekti�inden, dolaysız leasingi söz konusu yasanın ve dolayısıyla finansal
kiralamanın kapsamı dı�ında kalmaktadır. Fransız, Belçika ve �spanyol
hukuklarında da yasal düzenlemelerde malın kiralamanın gerçekle�tirilmesi
amacıyla satın alınmı� olması öngörüldü�ünden, dolaysız leasing kapsam
dı�ında kalmaktadır(Altop,1990:52).
2.4. BRÜT – NET F�NANSAL K�RALAMA
Kiralama giderlerinin kar�ılanması bakımından yapılan bir ayrımdır. Brüt
finansal kiralamada kiraya veren kurulu� kiralama konusu malın tamir,
bakım, sigorta v.b. giderlerinin kar�ılanması ile vergi, resim, harç v.b. mali
mükellefiyetlerin yerine getirilmesinden de sorumludur(Koç,1999:8). Net
finansal kiralama ise kiralanan varlı�a ait tüm tamir, bakım, idame ve
sigorta gibi giderler ile vergi, resim ve harçların kiracının yükümlülü�ünde
oldu�u finansal kiralama �eklidir(Uyanık,1990:44).
FKK md.14 de “Sözle�mede aksine hüküm yok ise kiracı, malın her türlü
bakımından ve korunmasından sorumlu olup, bakım ve onarım masrafları
40
kiracıya aittir.” denilmekte, 17. maddesinde de sigorta primlerinin kiracı
tarafından ödenece�i belirtilmektedir. Bu hükümlerden, Finansal Kiralama
Kanunu’nun prensip olarak “Net Leasing” i benimsedi�i anla�ılmaktadır.
Ancak, sözle�meye hüküm konularak “Brüt Leasing” sözle�mesi yapılması
da mümkündür(Koç,1999:8).
2.5. SAT VE GER�YE K�RALA (SALE AND LEASE BACK)
��letmeler sat ve geriye kirala olarak adlandırılan leasing i�lemlerine
genellikle nakit sıkı�ıklı�ının oldu�u dönemlerde ba�vurmaktadırlar. Bu tür
leasing i�lemlerinde kiralama konusu mal malın sahibi i�letme tarafından
bir finansal kiralama �irketine satıldıktan sonra yapılan bir leasing
sözle�mesi ile geriye kiralanmaktadır. ��lem sonucundaki tek de�i�iklik
i�letmenin bilançosundaki varlık kompozisyonunda olmakta, duran
varlıklardaki azalı�a kar�ın, dönen varlıklarda bir artı� söz konusu
olmaktadır(Cansızlar,1988:20). Ülkemizde pek uygulanmamakla beraber,
maddi duran varlıkların uzun süreli kiralama �artı ile satı�ı batı ülkelerinde
uygulanan bir finansman yöntemidir. Burada firma, maddi duran varlıkların
tamamını yada bir bölümünü kendisine uzun süreli kiralanması ko�uluyla
satmakta ve bu �ekilde üretim kapasitesinde bir daralma olmadan, maddi
duran varlıkların satı� bedeli kadar bir fon sa�lamaktadır. Buna kar�ılık
firma, her yıl için kira tutarı kadar bir yükümlülük altına girmektedir.
Kiralamak �artıyla satın alan kurum da, kira bedelini saptarken maddi duran
varlıkların kullanılma süresi içerisinde alı� bedelinin tamamının geri
alınmasının yanı sıra yatırımına yeterli bir gelir sa�lamayı da dikkate
almaktadır(Akgüç,1998:620).
41
Bu tür kiralama örne�ini ilk olarak 1970’li yıllarda Panam �irketi
uygulayarak �irket iflasını önlemi�tir. Panam ana binasını satıp geri
kiralayarak çalı�ma sermayesi ve di�er kullanımlar için nakit ihtiyacını
sa�lamı�tır. Aynı zamanda tahvil ve hisse senedi yöntemi ile finansman
yöntemine ba�vurarak �irketin kötü durumunu daha da kötüye
götürmemi�tir.
Sat ve geriye kirala yöntemini di�er türlerden ayırt eden belli ba�lı
özellikleri ise �unlardır;
• Kıymet de�eri yüksek aktiflere yöneliktir.
• Genellikle orta ve uzun vadelidir.
• Tam amortismana tabidir.
• Likiditeyi arttırma avantajı vardır.
• Kiracının mülkiyet risklerini ortadan kaldırır(Erol,1999:339).
FKK 15.maddesinin emredici hükmü ile kiracının finansal kiralama konusu
maldaki zilyetli�ini bir ba�kasına devredemeyece�i öngörüldü�ünden, bu
türün ülkemizde uygulama alanı bulması mümkün
de�ildir(Nazlıo�lu,1998:7).
Sat ve geri kirala yönteminin daha kolay anla�ılabilmesi için �ekil üzerinde
i�lemleri gösterecek olarsak bu durum �ekil 2.2.’de görüldü�ü gibi
olacaktır.
42
�ekil 2.2. Sat ve geriye kirala yöntemi
Kaynak: Vakıf Leasing A.�. 2.6. TAM ÖDEMEL� – TAM ÖDEMES�Z K�RALAMA (FULL PAYOUT – NON PAYOUT LEASING) Tam ödemeli kiralama, kiralayanın, kiracı ile düzenledi�i sözle�meye göre
tahsil edilen kira bedelleri toplamının kiralanan varlı�ın edinme bedeli ile
yönetim ve di�er giderlerini kar�ıladı�ı ve kiralayana uygun bir tutarda kar
sa�ladı�ı bir kiralama türüdür(Koç,1999:9). Kira bedeli, kiralayanın hem
varlı�ın satın alınması için gerekli fonun geri alınmasını, hem de bu fonlara
bir getiri sa�lanmasını içermektedir(Akgüç,1998:626).
Kiralanan varlı�ın hurda de�eri, hurda de�erin miktarına ili�kin garantiler
veya kiracıya varlık kiralama dönemi sonunda satın alma imkanı
veriliyorsa, kiracıya satı� bedeli hesaba katılmalıdır(�engezer,1987:5). Tam
ödemeli finansal kiralama i�leminin kiracıya cazip gelebilmesi için;
F�NANSAL K�RALAMA ��RKET�
��RKET MALI
Ba�vuru ve Teminat
Satı� ve Kira Sözle�mesi
Ödeme
Kira Ödemeleri
Sembolik Ödeme
Geri Kiralama
TEM�NAT
43
• Finansal kiralama �irketinin vergi avantajlarının kiracıya
kiralamanın satın almadan daha ucuza gelmesi �eklinde yansıtılmı� olması,
• Kiracının sermayesini bir ba�ka yerde çok daha getiri sa�layacak
�ekilde kullanma olana�ının olması,
• Kiracının varlı�ı satın alabilmek için bankalardan borç alabilme
olana�ının az olması,
• Kiracının varlı�a acil olarak ihtiyacının olması
gerekmektedir(Uyanık,1990:43).
FKK 9. maddede yer alan “Finansal kiralama konusu malın mülkiyeti
kiralayan �irkete aittir.” cümlesi aynı yasanın m.17/1 de “finansal kiralama
konusu mal kiralayan �irketin mülkiyetindedir.” biçiminde tekrarlanmı�tır.
Her iki maddenin gerekçesine baktı�ımızda, finansal kiralama konusu malın
mülkiyetinin kiralayan �irkette kalmasının kira bedeline kar�ılık bir teminat
niteli�i ta�ıdı�ı sonucuna varılmaktadır. Zira malın temini için kiralayan
tarafından ödenen satı� bedelinin kira bedeli ile (m.6) geri dönmedi�i
taktirde kiralayan �irketin bu hakka dayanarak malı geri alma hakkı
do�acaktır. ��te, bu hakkın sonucu nedeniyledir ki FKK m.19 hükmü yasada
yer almı�tır. Sözü edilen madde hükmünde; kiracının iflası veya aleyhine
bir icra takibi yapılması durumunda iflas veya icra müdürü finansal
kiralama kanunun malı iflas ve takip dı�ında tutacak ve böylece üçüncü
ki�ilerin kiracıda olan alacaklarından korumu� bulunmaktadır.
Maddenin (FKK m.9/2) 2. cümlesinde “Ancak taraflar sözle�mede,
sözle�me süresi sonunda kiracının, malın mülkiyetini satın alma hakkını
haiz olaca�ı kararla�tırılabilir.” hükmü ile malın tek taraflı irade bildirimi
44
ile satın alınabilece�i öngörülmektedir. Bu nedenle malın bedeli kira
müddeti sonunda kira bedelleri ile kar�ılanmı� olaca�ından artık malın
mülkiyetinin süre sonunda kiralayanda kalmasının önemi kiracıya nazaran
daha çok azalmı� olaca�ından satın alma (opsiyon) hakkının kiracıya
tanınmı� olması adalete ve finansal kiralama sözle�mesinin amacına da
uygun olur(Nazlıo�lu,1998:78).
Taraflar arasında düzenlenen kira sözle�mesine göre ve sözle�menin iptal
edilmeyen süresi içinde tahsil edilen kira bedelleri toplamının, kiralanan
varlı�ın kiralayana olan maliyetini kar�ılamadı�ı kiralama türüne ise, tam
ödemesiz kiralama denilmektedir(Koç,1999:9). Örne�in, kiracının fotokopi
makinesini tüm ekonomik ömrü boyunca kiralama sayılabilir. Kiracı için;
• Kiralanan makinenin i�letmenin faaliyetlerin uydu�u konusunda
belirsizlik söz konusu ise,
• Varlı�ı satın almasına yetecek nakdi veya banka kredisi imkanı
yoksa,
• Gelecek dönemlerin kar tahminlerinde vergiye tabi gelirlerin
yetersizli�i nedeni ile vergi tasarruflarından faydalanması beklenmiyorsa,
• Makineye ihtiyaç nakit temini için zaman vermeyecek derecede
acil ise bu tür tam ödemesiz kiralamalar yararlı olabilir(Uyanık,1990:44).
2.7. YURT�Ç� – YURTDI�I K�RALAMA (DOMESTIC LEASING –
CROSS BORDER LEASING)
Yurtiçi kiralamada kiracı ile kiralayan aynı ülkede bir varlı�ın kiralanması
amacıyla sözle�me yapmaktadırlar ve kiralama i�lemi söz konusu ülkenin
mevzuatı ile sınırlı olarak yapılmaktadır(Koç,1999:10).
45
Yurtdı�ı (Uluslar arası) kiralamada ise leasing verenle alan ayrı ülkelerden
olacaktır. Bu tür sözle�melere pek rastlanmamakta ancak, yabancı ülkede
yavru �irketler kurularak sözle�meler yapılabilmektedir. Genelde, büyük
mallar alanında (Gemiler, uçaklar ve yatırım malları) rastlanmaktadır.
Ülkemiz açısından leasing sözle�mesinden do�acak uyu�mazlıklarda
Milletler Arası Özel Hukuku 24/1- 24/11, 31 ve 34. maddelerin
uygulanaca�ında tereddüt yoktur(Nazlıo�lu,1998:10). Ancak, kiralama
konusu malın üreticisinin üçüncü bir ülkede olması ve kiracı fon kayna�ının
dördüncü bir ülkeden sa�lanması gibi durumlarda uluslararası kiralama
i�lemlerinde karı�ıklıklar ortaya çıkmaktadır. Uygulamada kar�ıla�ılan
ba�lıca engeller �unlardır;
• Hangi ülke hukukuna tabii olaca�ı,
• Tedavül riskleri
• Kambiyo kontrolleri
• Gümrük, resim ve vergiler
• Gelir ve stopaj vergileri
• Farklı muhasebe ve raporlama uygulamaları(Ziraat Leasing,1992:16).
2.8. GERÇEK K�RALAMA (TRUE LEASE)
Kiracıya, kiralanan varlı�ı kira süresi sonunda normal piyasa de�erinden
satın alma hakkı veren, kiraya verenin malik sıfatıyla vergi avantajlarından
yararlanarak bu avantajları kiracıya yansıttı�ı ve kiracının kira ödemelerini
gider yazdı�ı bir kiralama türüdür(Koç,1999:10).
46
2.9. TRAMPA K�RALAMA (SWAP LEASE)
Kiralanan makine, donanım veya araçların bakım, onarımı nedeniyle zaman
kayıplarını üretimdeki gecikmeleri önlemek ve bakım-onarım giderlerinden
kaçınmak için, kiracıya, kiralanan malın de�i�tirilmesi olana�ını
vermektedir. Kiracı, bu de�i�tirme sonucu bakım-onarım nedeniyle zaman
kaybına u�ramadan üretimini sürdürebilmektedir(Akgüç,1998:625).
Finansal Kiralama Kanununda bu tür kiralama sözle�melerinin yapılmasını
engelleyen bir hüküm bulunmamaktadır(Koç,1999:10).
2.10. DÖNEN K�RALAMA (REVOLVING LEASE)
Dönen kiralama özellikle yatırım malları kiralamasının özel bir türüdür. Bu
tür kiralamada, sözle�me ile teknik geli�meler sonucu modası geçen leasing
konusu malın ya belirli sürelerde yada kiracının istedi�i zamanlarda
de�i�tirebilmesi olana�ı tanınmaktadır. Dönen kiralamanın en önemli
yararı, kiralanan varlı�ın kira süresi içinde de�i�tirilebilmesi,
yenilenebilmesi, gerekti�inde kira süresinin uzatılabilmesidir. Dönen
kiralamada bakım-onarım hizmetlerini de kiralayan
üstlenebilmektedir(Akgüç,1998:625).
Dönen kiralama sözle�meleri geni� bir mal birikimi gerektirdi�inden,
genellikle sürümü arttırmak gayesiyle yapılan yapımcı leasingi �eklinde ve
teknik geli�menin çok hızlı oldu�u bilgi i�lem makineleri vb. alanlarda
kar�ımıza çıkmaktadır. Finansal Kiralama Kanununda Dönen kiralamayı
engelleyen bir hükme rastlanmamaktadır(Altop,1990:71).
47
2.11. K���SEL K�RALAMA (PERSONEL LEASE)
Ödünç veren �irketle ödünç alan �irket arasında yapılan sözle�me ile i�çinin
tüm sosyal hakları ödünç verene yüklenmi� olup bir tür hizmet sa�lama
sözle�mesidir. Bu tür sözle�meler için i�çinin izni �arttır. 3226 sayılı
Finansal Kiralama Kanununda bu tür sözle�melere ili�kin herhangi bir
hüküm bulunmamaktadır(Koç,1999:11).
Ki�isel kiralama , bir yandan i�verenler açısından kalifiye ve gerekti�inde
kısa süreli kullanılabilecek bir personelin masraf yapılmadan hazır
bulundurulmasını gerçekle�tirmek suretiyle, izin, hastalık, i�ten çıkarma,
istifa gibi personel sıkıntısı yaratan durumlarda ve hızlı ve fazla çalı�mayı
gerektiren çok sayıda süreli sipari�ler alınması durumlarında, i�verenlere
büyük kolaylık sa�lamaktadır. Di�er yandan kısa süreli çalı�mak arzusunda
olan büyük bir kesimde bu olanaktan yararlanmaktadır. Kısa süreli i� arayan
ev hanımları, ya�lı insanlar, tatilde çalı�mak isteyenler vs. hep bu olanaktan
yararlanabilirler. Özellikle yabancı �ehir veya ülkeye yerle�enler, kısa
süreli i�ler sayesinde bulundukları yeni çalı�ma �artlarına uyum sa�lamakta,
i� çevresini tanımakta ve böylece daha sa�lıklı bir kalıcı i�e yerle�me
�anslarını arttırmaktadırlar(Altop,1990:76).
2.12. ALT K�RALAMA (SUB LEASE)
Bu tür kiralamada kiralayan, kiralanan varlı�ın kullanım hakkını kiracıya
devreder ve kiracı da aynı varlı�ı üçüncü bir ki�iye aynı �artlarda
devredebilir. 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanununun 15. maddesi
kiracının kiraladı�ı malın zilyetli�ini üçüncü ki�ilere devredemeyece�ini
hükme ba�ladı�ından, bu tür kiralamalar ülkemiz mevzuatına uygun
de�ildir(Koç,1999:11).
48
FKK 15. madde ile finansal kiralama �irketi korunmak istenmi�tir. Kiracıya
maldaki kendi zilyetli�ini bir ba�kasına devretme yetkisi tanınması halinde
finansal kiralama �irketi, kiralama konusu malı gözetleme hakkı güçle�ecek
ve finansal kiralama sözle�mesine ait ili�kinin özel sicile tescili sureti ile
sa�lanmak istenen aleniyeti büyük ölçüde zedelenmi� olacaktı. O nedenle
kiracı, finansal kiralanma konusu maldaki zilyetli�ini bir ba�kasına
devredemeyecektir. Bu devredilememezlik kiracının borcudur ve kiracının
ki�ili�i ile ilgilidir. Böylece, kiracının kullanma ve yararlanma hakkı,
kanunen temliki yasaklanan alacak haklarından olma niteli�ini kazanmı�tır.
Yasada yer alan bu hüküm, finansal kiralama sözle�mesini adi kira
sözle�melerinden tamamen ayırmı�tır. Adi kirada aksine hüküm
bulunmadıkça kiralananın ba�kasına kiraya veya ariyet olarak verme, ortak
alma olana�ı bulunmaktadır(Nazlıo�lu,1998:136).
2.13. DENEME SÜREL� K�RALAMA (TRIAL PERIOD LEASE)
Kira sözle�meleri ile kiracıya, altı ay ile bir yıl arasında de�i�en deneme
süresi tanınabilir. Kiralanan makine, teçhizat veya aracın seçiminde hata
varsa deneme süresi içinde bu hatanın saptanması olana�ı kiracıya
tanınır(Akgüç,1998:625).
2.14. YÜZDE LEASING (PERCENT LEASE)
Kiracıya, kira bedellerine ek olarak bir önceki dönem gelirlerinden belirli
bir yüzde ile hesaplanan gelir payına kira olarak ödemek zorunlulu�u koyan
finansal kiralama i�lemidir. Genellikle kar payı kiracının karları önceden
belirlenen minimum bir miktarın üstüne çıkarsa kiracıdan talep edilir. Bu
49
tür finansal kiralama i�lemleri enflasyon riskine kar�ı korunmak isteyen
finansal kiralama �irketleri tarafından uzun vadeli finansal kiralama
anla�maları için hazırlanır(Uyanık,1990:47).
2.15. �HT�SASLA�MI� H�ZMET K�RALAMASI (SPECIALIZED
SERVICE LEASE)
Kiralama �irketi, belli bir ekipmanın üretiminde, kullanımında ve bakımında
uzmanla�mı�tır. Bu yöntemde kiracı, sadece üretilen malın kullanılmasında
de�il, kiralama sonrası kullanım, onarım ve personel temininde kiralayanın
deste�ine konunun önemi açısından gereksinim duymaktadır. Bu tür
kiralamaya, güvenlik sistemlerinin ve tıbbi malzeme ve ekipmanlarının
kiralanması örnek olarak gösterilebilir(Erdo�an,1999:23).
2.16. ORTAK K�RALAMA (JOINT VENTURE LEASE)
Ekipmanın pahalı olması nedeniyle, tek ki�inin kiralayamayaca�ı
durumlarda birkaç kiracı bir araya gelerek teçhizatı kiralar. Bu çe�it
kiralama, tüm sorumlulu�u üstlenecek bir veya iki esas borçlu tercih eden
bankalarca bazen kullanılmaktadır(�nal,1991:18).
2.17. KALDIRAÇLI K�RALAMA (LEVERAGED LEASE)
Büyük harcama gerektiren yatırımlarda kiralanan varlı�ın satınalınması için
gerekli fonun temin edilmesinde bankalardan veya di�er finansal
kurulu�lardan kredi kullanıldı�ı kiralama türüdür(Gerni,1990:110).
50
2.18. CREDIT BAIL
Credit Bail faaliyeti iktisadi varlı�ın malın maliki (bailor) tarafından (para
dahil) bir ba�kasına (bailee) belli bir amaç ve süreyle geçici transferidir.
Sözle�mede uzla�ılacak bir fiyatla satılma ibaresi de olabilir. Paranın da
emanet bırakılaca�ı dü�ünülürse borç i�lemi de credit bail bir birine çok
benzer faaliyetler olarak ortaya çıkar. Bu nedenle credit bail faaliyeti, borç
verme – borç alma (lending – borrowing) ile kiralama faaliyeti arasında yer
alır(Özdemir,1990:4).
51
3. F�NANSAL K�RALAMA �LE �LG�L� MUHASEBE KAYITLARI
VE F�NANSMAN ALTERNAT�FLER�N�N KAR�ILA�TIRILMASI
�LE �LG�L� ÖRNEK UYGULAMALAR
3.1. F�NANSAL K�RALAMA �LE �LG�L� MUHASEBE KAYITLARI
Finansal kiralamanın tüm dünyada ve özellikle A.B.D de son 30 yılda
büyük geli�me kaydetmesinin belki de en önemli nedeni, kiracıların
kiralamada geleneksel muhasebenin uygulanması ile sa�lanan avantajlardan
faydalanmak istemeleridir.
Kiracı i�letmeler bilançolarında ödemek zorunda oldukları kira ödemelerini
ödeme tarihine kadar göstermediklerinden bilançoda borçlar toplamı daha
az çıkmakta ve bu da �irketin durumunun iyi oldu�unun bir göstergesi
sayılmaktadır. Sat ve geri kirala anla�maları kiralamanın bu nedenle
kullanılmasının en açık örne�ini olu�turmu�lardır.
Finansal tabloların bir �irketin finansal durumu hakkında daha fazla ve daha
do�ru bilgi verebilmesi için, kiralamaya ili�kin geleneksel muhasebe
kurallarının gözden geçirilip, çe�itli düzenlemelerin yapılması gerekti�i ilk
kez A.B.D de 1949 yılında açıklanmı�tır. Yayımlanan bildiride uzun vadeli
kiralamanın bir finansman yöntemi olarak kullanılmasının finansal
raporlarda �irkete ili�kin açıklamaların yetersizle�mesine neden oldu�u ileri
sürülmü�tür. Bildiri ile finansal kiralama i�lemleri ile ilgili bilgilerin kiracı
�irketin mali raporlarında gösterilmeleri zorunlu kılınmı�tır.
1964 yılında APB’nin (Accounting Principles Board) 5 sayılı tebli�i
yayınlanarak kiracı �irketin kira ödemelerinin bugünkü de�erini varlık ve
52
taahhüt olarak kaydetmesi gerekti�ine inanıldı�ı açıkça ilan edilmi�tir.
Ancak kira ödemelerinin hangi orandan indirgenece�i gibi teknik konular
üzerinde yeterli bilgi verilmemi�tir.
Finansal kiralamanın muhasebele�tirilmesinin dünya çapında artan önemi
Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesinin (International Accounting
Standards Committee) 1982 yılı Eylül ayında yayınlanan 17 sayılı
“Kiralamanın Muhasebele�tirilmesi” kararında da görülmektedir. Yakla�ık
60 ülkenin temsil edildi�i komitenin IASC 17 olarak bilinen bildirisinde
A.B.D standardı SFAS 13 ün etkisi oldukça belirgindir. Ulusal standartlar
geli�tirilirken dikkate alınması önerilen bu bildiride kiralama i�lemlerinin
muhasebele�tirilmesi gerekti�i üzerinde durulmaktadır(Uyanık,1990:105).
Vergi Kanunlarımızda finansal kiralama i�lemlerinin nasıl
muhasebele�tirilece�ine ili�kin hüküm bulunmamaktadır. Esasen vergi
kanunlarımız muhasebe düzenine müdahale edici bir karakter ta�ımamakta,
vergi matrahlarının do�ru olarak hesaplanmasını ve kayıtların vergi
matrahlarının do�ru ve kesin olarak tespitine imkan vermeyecek derecede
noksan, usulsüz ve karı�ık olmamasını ön planda
tutmaktadır(Canikli,1998:82).
FASB finansal kiralamayla ilgili olarak 13, 17, 22, 23, 26, 27, 28, 29, 76 ve
77 nolu bildiriler ve bunlara ili�kin olarak da 21, 23, 24, 26 ve 27 nolu
açıklamalar yayımlamı�tır.
FASB’ın 13 nolu bildirisi kiralama anla�masını “ bir emlakın, fabrikanın
veya teçhizatın kullanma hakkının genellikle belirlenmi� bir süre için
53
devredilmesini sa�layan bir anla�ma” olarak
tanımlamaktadır(Ta�kın,1987:93).
Duran varlıkların kısa süreler için kiralanması muhasebe açısından özel bir
sorun yaratmaz. Dönemsel kiralar kiracı açısından kira gideri, kiraya veren
açısından kira geliri olarak muhasebele�tirilir.
Uzun süreli bir finans anla�ması niteli�inde olan kiralamalarda ise yasal
açıdan mülkiyet hakkı el de�i�tirmez fakat duran varlık üzerindeki etkin
kontrol ekonomik açıdan kiracıya geçer. Kiralanan varlık kiracının
varlıkları arasına girdi�inden muhasebenin dolayısı ile finansal tabloların,
bu ekonomik olayı özüne uygun olarak yansıtabilmesi için kiracı açısından
bir satın alma, kiraya veren açısından bir satı� olarak dikkate alınması
gerekir. Bu yapılmadı�ı takdirde, kiracının bilançosunda i�letmenin
ekonomik kaynakları ve yükümlülükleri eksik ifade edilmi� olur. Dolayısı
ile aynı tür varlı�ı satın almı� i�letmelerle kiralamı� olan i�letmelerin
finansal tablolarını kar�ıla�tırmak güçle�ir(Ercan,1985:14).
Ülkemizde uygulanmakta olan finansal kiralama yöntemi, bilanço dı�ı
kalmaktadır. A.B.D. Finansal Muhasebe Kurulu Kasım 1976 13 nolu
bildirisi ile a�a�ıdaki ko�ulların herhangi biri sözle�mede belirmi�se,
kiralamayı finansal kiralama kabul etmi� ve bilançoda yer alaca�ını ve
muhasebele�tirilmesini açıkça belirtmi�tir.
• Kira sözle�mesine göre aktif kıymetin mülkiyeti kiralayandan
kiracıya bariz �ekilde devrediliyorsa,
54
• Kiracı, kira sözle�mesi sonunda kıymeti piyasa de�erinden daha
dü�ük bir de�erde ediniyorsa,
• Kiralama sözle�mesi aktif kıymetin kullanım süresinin %75’ini
olu�turuyorsa,
• Kira taksit ödemeleri kıymetin edinim de�erinin %90‘ına e�it
veya %90’ından daha fazla ise,
Bu kuralları olu�turmayan kiralama sözle�mesi i�letme kiralaması olarak
kabul edilip, bilanço dipnotunda açıkça belirtilecektir. Aksi takdirde kira
sözle�mesi muhasebele�tirilerek bilançoda yer alacaktır(Erol,1999:357).
Türkiye Muhasebe Standartlarında finansal kiralamaya ili�kin bazı
hükümler ise �öyledir;
Madde 3. Bu standart kiralama i�lemlerinin muhasebele�tirilmesine
yöneliktir. Bu standart a�a�ıdaki kiralama i�lemlerine uygulanmaz.
a) Petrol, gaz, kereste, metal ve madenler gibi do�al
kaynakların ara�tırılmasına veya kullanılmasına ili�kin
kira sözle�meleri,
b) Film, video bant, oyunlar, patentler ve ço�altma
haklarına ili�kin lisans anla�maları.
Madde 4. Bu standart varlıkların kullanım hakkının devri ile ilgili
sözle�melere uygulanmakla birlikte kullanım hakkı devredilen varlıklarla
ilgili bakım ve i�letmeye ili�kin hizmetlerin sa�landı�ı sözle�melere de
uygulanır.”http://www.mukellefgazetesi.com.tr,2003”
55
Muhasebe hakkındaki tartı�malar çe�itli platformlarda halen devam
etmektedir. Kiralama i�leminin kiracı ve kiralayan açısından sözle�menin
ticari ve mali özüne uygun olarak finansal kiralama �eklinde
muhasebele�tirilmesi gerekti�i bazı ülkelerde kabul edildi�i halde, di�er
ülkelerde ise i�lemin hukuki yapısı ve �ekline ba�lı kalınarak faaliyet
kiralaması �eklinde muhasebele�tirmesi esas alınmaktadır(Emek,1994:49).
Finansal kiralama i�lemlerinin muhasebele�tirmesinde mali ve hukuki �ekli
esas alan ülkeler Çizelge 3.1. de görüldü�ü gibidir.
Çizelge 3.1. Muhasebele�tirmede mali ve hukuki �ekli esas alan ülkeler
Muhasebele�tirmede Ticari ve
Mali Özü Esas Alan Ülkeler
Muhasebele�tirmede Hukuki �ekli Esas Alan Ülkeler
Avustralya
Belçika
Kanada
�rlanda
Hollanda
�ngiltere
ABD
Fransa
Almanya
Hong-Kong
�talya
Japonya
Norveç
�sveç
Kaynak: (Üzeler ve Cansızlar,1987:43)
3.1.1. Kiracı Açısından Kiralama ��lemlerinin Muhasebele�tirilmesi
Kiralamaya ili�kin muhasebe kayıtları kiralamanın türüne göre farklılık
göstermektedir. Kiralama ba�lıca iki kategoride de�erlendirilmelidir. Bunlar
56
finansal kiralama ve faaliyet kiralamasıdır. Ülkemizde finansal kiralama
i�lemi için i�letme kiralaması yöntemi kullanılmaktadır. Kiracı ödedi�i tüm
kirayı ödeme dönemlerinde gider yazmakta, kiralayan kirayı ait oldu�u
dönemler itibariyle brüt hasılat kaydetmekte ve amortisman gideri bu
rakamdan dü�ülmektedir. Bunun sonucu olarak kiralanan varlık kiracının
bilançosunda aktif bir de�er olarak yer almadı�ı gibi gelecekteki kira
ödemeleri de pasifinde yer almamaktadır. Bu durum sadece dipnot olarak
gösterilmektedir. Kiralayan ise kiralanan varlı�ı bilançonun aktifinde
finansal kiralama konusu sabit kıymetler kalemine kaydetmekte, hem de
gelecek yıllara ili�kin kira alacaklarını alacaklar kaleminde
göstermektedir(Özer,1996:55).
3.1.1.1. Finansal Kiralama ��lemlerinin Muhasebesi
Bir finansal kiralamanın ba�langıç tarihinde i�lemi kiracının aktifinde bir
varlık pasifinde ise bir borç olarak gözükür. Bilançoda varlık ve borç olarak
yer alan kiralama i�leminin tutarı, varlı�ın gerçek de�eri ile minimum kira
ödemelerinin bugünkü de�erinden küçük olanıdır. Kira ödemelerinin
bugünkü de�erini hesaplamak için kullanılan iskonto oranı, kiralamanın faiz
oranıdır.Bunu saptamak olanaklı de�ilse kiralayanın borçlanma maliyetidir.
Özün önceli�i kavramı gere�ince muhasebeye konu olan i�lemler sadece
hukuki �ekilleri dikkate alınarak de�il, özleri ve ardındaki finansal gerçekler
gözönüne alınarak muhasebele�tirilmeli ve sunulmalıdır. Finansal kiralama
i�leminde kiracı malın mülkiyetini hukuken devralmamakla birlikte, esas
olarak gerçe�e uygun de�erine yakın bir fiyat ve faiz ödeyerek ekonomik
ömrünün büyük bir bölümünde o varlı�ın ekonomik yararlarının kullanım
hakkını satın almaktadır.
57
Finansal kiralama i�lemlerinin kiracının bilançosunda yansıtılmaması
durumunda varlıklar ve borçların seviyesi oldu�undan az gösterilmi� olur.
Bu durumda finansal oranlar gerçe�i yansıtmaz. Bu nedenle finansal
kiralamanın kiracının bilançosunda hem bir varlık hem de gelecekteki kira
ödemelerinden dolayı bir borç olarak tahakkuk ettirilmesi gerekir.
Kiralamanın ba�langıcında gelecekte ödenecek kira tutarları aktifte varlık
pasifte borç olarak sunulur. Kiralanan varlıklarla ilgili olarak ortaya çıkan
borçların, finansal kiralama varlıklarında bir indirim olarak bilançoda
gösterilmesi uygun de�ildir. Borçların pasifte kısa ve uzun vadeli yabancı
kaynak olarak sunulması durumunda, kiralamadan do�an borçların da bu
ayrıma uygun olarak bilançoda raporlanması gerekir.
Finansal kiralama i�lemi her muhasebe döneminde borçlanma maliyetlerine
ek olarak bir de amortisman giderine yol açmaktadır. Kiralanan varlıklar
için uygulanan amortisman politikası, sahip olunan varlıklar için uygulanan
politikalar ile benzer olmalı ve amortisman oranı TMS-8 Amortisman
Muhasebesi ba�lıklı Türkiye Muhasebe Standardı esaslarına uygun olarak
saptanmalıdır. E�er kira süresinin bitiminde, varlı�ın mülkiyetinin kiracıya
geçece�ine ili�kin belirsizlik varsa, varlı�ın kiralama süresi yada hizmet
süresinden hangisi kısa ise o süre içerisinde tamamen amortismana tabi
tutulur.”http://www.mukellefgazetesi.com.tr,2003”
Tüm bunlarla beraber kiracı için öngörülen muhasebe ilkeleri ise �unlardır;
• Sermaye kiralamaları kapitalize edilmelidir.
• Kapitalize edilmi� ve edilmemi� kiraların gelecek dönemlerde
dipnotlarla açıklanması gerekir.
58
• Kiracı kapitalize etti�i kiralamayı bir varlık ve borç olarak
kaydedecektir.
• Saptanan sabit iskonto oranı ile kiralamaya ait kira ödemesinin
faiz, anapara ve kalan yükümlülükleri belirlenecektir(�ahin,1993:41).
Finansal kiralamada, kiracı TMS-Finansal Araçlar: Açıklaması ve Sunulu�u
standardında istenen açıklamalara ek olarak a�a�ıdaki açıklamaları yapar.
a) Her varlık grubunun bilanço tarihindeki defter de�erini,
b) Minimum kira taksitlerinin toplam tutarı ile bunların net bugünkü
de�erlerinin bilanço günündeki de�erleri. Ayrıca i�letme, minimum
kira ödemelerinin toplam tutarı ile bunların net bugünkü
de�erlerinin herbirini a�a�ıdaki dönemler itibariyle bilanço
tarihinde açıklamalıdır.
i) Bir yıla kadar olan tutarların vadesi,
ii) Vadesi bir yıldan be� yıla kadar olan tutarlar,
iii) Vadesi be� yıldan uzun olan tutarlar.
c) Dönem içinde gelir olarak kaydedilen ko�ula ba�lı kiralar,
d) Bilanço tarihinde, feshedilemez kira alt sözle�melerinden elde
edilmesi beklenen minimum alt kira taksitlerinin tutarı,
e) Kiracının a�a�ıdakilerle sınırlı olmamak kaydıyla kira
sözle�mesinde yer alan önemli hükümlerle ilgili genel açıklamalar
yapılır;
i) Ko�ula ba�lı kira taksitlerinin belirlenmesinde kullanılan
kriterler
59
ii) Yenileme veya satın alma opsiyonları için mevcut ko�ullar ve
sözle�me tutarlarının güncelle�tirilmesi (eskalasyon).
iii) Kira sözle�mesinin getirdi�i kısıtlamalar (kar payları, ek borç
ve di�er kiralamalar)
3.1.1.2. Faaliyet Kiralaması ��lemlerinin Muhasebesi
Faaliyet kiralamalarında yapılan kira ödemeleri kira süresi boyunca, e�it
tutarlarda gider kaydedilir. Kullanıcının zaman içinde sa�layaca�ı yararı
temsilde daha iyi bir kriter bulundu�u durumlarda kira tutarları dönemlere
bu kriterlere göre da�ıtılabilir. Faaliyet kiralamalarında kira ödemeleri fiili
ödeme tutarları göz önünde tutulmaksızın (bakım onarım, sigorta gibi
giderler hariç) gelir tablosunda ba�ka kriter bulunmadı�ı sürece e�it tutarlar
yöntemine göre dönemlere gider olarak yansıtılır.
TMS-Finansal Araçlar: Açıklamalar ve Sunulu�u standardının öngördü�ü
açıklamalara ilave olarak kiracı, faaliyet kiralamalarıyla ilgili a�a�ıdaki
bilgileri açıklamalıdır:
a) A�a�ıdaki herbir dönem için feshedilemez faaliyet kiralamalarıyla
ilgili gelecekteki minimum kira ödemelerinin (tahsillerinin) toplam
tutarı
i) Vadeleri bir yıla kadar olan kira taksitleri tutarı
ii) Vadeleri bir yıldan be� yıla kadar olan kira taksitleri tutarları
iii) Vadeleri be� yıldan uzun olan kira taksitleri tutarları
60
b) Bilanço tarihinde feshedilemez alt kiralama sözle�melerinden
gelecekte elde edilmesi beklenen kira gelirlerinin tutarı,
c) Dönem içinde gelir olarak tahsil edilen kira ve alt kiralama
taksitlerinin minimum kira ödemeleri, ko�ullu kiralar ve alt
kiralama taksitleri
d) A�a�ıdakilerle sınırlı olmamak ko�uluyla kiralayanın önemli
kiralama sözle�melerine ili�kin genel bilgileri sunulmalıdır.
i) Muhtemel kira ödemelerinin (tahsillerinin) belirlenmesinde
kullanılan kriterler,
ii) Tekrar kiralama ve satın alma opsiyonları için mevcut ko�ullar
ve güncelle�tirme hükümleri,
iii) Kira sözle�mesinin getirdi�i sınırlamalar (kar payları, ilave
borç ve di�er kiralamalarla
ilgili).”http://www.mukellefgazetesi.com.tr,2003”
3.1.1.3. Kiracının Yapaca�ı Örnek Muhasebe Kayıtları
900 BORÇLU NAZIM HS
900.01 Leasing Borçluları
950 ALACAKLI NAZIM HS
950.01 Leasing Alacaklıları
Leasing �irketi ile sözle�me imzalanması
61
Kiracı ile leasing �irketi arasında leasing sözle�mesi imzalandı�ı zaman,
taksit tutarları toplamı kadar 900 hesaba borç, 950 hesaba alacak kaydedilir.
Aylık taksitler ödendikçe taksit tutarı kadar ters kayıt yapılır.
780 F�NANSMAN G�DERLER�
780.01 Leasing Giderleri
191 �ND�R�LECEK KDV
320 SATICILAR
320.01 X Leasing �irketi
Leasing �irketinin kira faturası tahakkuku
Leasing �irketi aylık kira taksit faturasını gönderdi�i zaman kira tutarı
kadar 780 hesap, KDV tutarı kadar da 191 hesap borçlandırılır. Kar�ılı�ında
faturanın toplam tutarı kadar 320 hesap alacaklandırılır.
320 SATICILAR
320.01 X Leasing �irketi
102 BANKALAR
Kira taksitinin ödenmesi
Kiracı aylık kira taksit faturasının tutarını ödedi�i zaman ödeme tutarı kadar
320 hesap borçlandırılır. Kar�ılı�ında aynı tutar kadar 102 hesap
alacaklandırılır.
62
950 ALACAKLI NAZIM HS
950.01 Leasing Alacaklıları
900 BORÇLU NAZIMHS
900.01 Leasing Borçluları
Kira taksitinin ödenmesi
Kiracı aylık kira taksit faturasının tutarını ödedi�i zaman ödeme tutarı kadar
950 hesap borçlandırılır. Kar�ılı�ında aynı tutar kadar 900 hesap
alacaklandırılır.
253 TES�S, MAK�NE ve C�HAZLAR
254 TA�ITLAR
255 DEM�RBA�LAR
191 �ND�R�LECEK KDV
320 SATICILAR
320.01 X Leasing �irketi
Sabit kıymetin kiracıya devri
Sözle�me süresinin sonunda sabit kıymet kiracıya devredildi�i zaman
devredilen sabit kıymet tutarı kadar 253,254 veya 255 hesaplardan ilgili
olanı, KDV tutarı kadar da 191 hesap borçlandırılır. Kar�ılı�ında fatura
tutarı kadar 320 hesap alacaklandırılır(Toroslu,1998:69).
63
3.1.2. Leasing �irketi Açısından Kiralama ��lemlerinin
Muhasebele�tirilmesi
Leasing �irketi açısından kiralama i�lemlerinin muhasebele�tirilmesi
durumu da kiracının durumu gibi iki ba�lık altında, Finansal kiralama
i�lemleri ve Faaliyet kiralaması i�lemleri olarak incelenecektir.
3.1.2.1. Finansal Kiralama ��lemlerinin Muhasebesi
Finansal kiralamaya konu olmu� bir varlık bilançoda bir maddi duran varlık
�eklinde de�il yapılan net kiralama yatırım tutarına e�it bir alacak olarak
gösterilir.
Finansal kiralama i�leminde mülkiyet hakkı dı�ındaki bütün riskler ve
yararlar kiracıya devredilmektedir. Bu nedenle finansal kiralama alacakları
kiralayan açısından yapmı� oldu�u yatırım ve hizmetler kar�ılı�ında alınan
ana para ile faiz geliridir. Faiz gelirinin tahakkuk ettirilmesi, kiralayanın
kiralanan varlıkla ilgili net yatırım tutarı üzerinden sabit bir dönemsel getiri
oranı yaratacak �ekilde olmalıdır.
Kiralayan kiralamadan kaynaklanan faiz gelirini sistematik ve rasyonel
temele göre kira dönemine yaymayı amaçlar. Bu gelir da�ıtımı ço�unlukla
kiralayanın net yatırım tutarı üzerinden sabit bir dönemsel getiri oranını
yansıtan bir yönteme göre yapılır. Döneme ili�kin kiralama taksitleri o
döneme ait anapara taksiti ile kazanılmamı� faiz geliri taksitini içerir.
64
Kiralayanın, bir kiralama i�lemindeki brüt yatırımının hesaplanmasında
tahmin edilen garanti edilmemi� hurda de�erler sürekli olarak gözden
geçirilir. Tahmini garanti edilmemi� hurda de�erde kalıcı bir dü�ü� varsa
kiralama süresi boyunca gelir da�ılımı yenilenir ve gerçekle�mi� dü�ü�
tutarı komisyonlar ya da ödenen ücretler gibi gerçekle�ti�i anda gider
kaydedilir.
Finansal kiralama görü�melerinin yapılması ve sözle�mesinin
düzenlenmesinde kiralayanın danı�manlık ücretleri, komisyon ve vergi
resim harçlar gibi çe�itli finansal kiralama i�lemleriyle ilgili direkt giderleri
olabilir. Finansal kiralama sözle�melerinde finansal gelir yaratmak için
katlanılan direkt maliyetler ya gerçekle�ti�i anda gider olarak kayıt edilir
veya sözle�me süresince elde edilecek gelirden indirilmek üzere
aktifle�tirilir. �kinci seçene�in seçilmesi durumunda, giderler kazanılmamı�
gelirin bir gider unsuru olarak kabul edilir ve kazanılmamı� gelirler döneme
yansıtıldıkça buna ili�kin giderler de döneme yansıtılır. Döneme ili�kin
olarak kiracı tarafından yapılan kira ödemeleri brüt kira yatırımından
(finansal kiralama alacaklarından) indirilir. Böylece anapara ve
kazanılmamı� faiz gelirleri bu tutar kadar
azaltılır.”http://www.mukellefgazetesi.com.tr,2003”
Tüm bunlarla birlikte Leasing �irketi için FASB da öngörülen muhasebe
ilkeleri ise �unlardır;
• Faaliyet kiralamasında kire ödemeleri, kiralayan açısından basit
bir �ekilde kira geliri olarak kaydedilmeli ve kiraya verilen varlık
kiralayanın aktifine kaydedilmelidir.
65
• Faaliyet kiralamalarının dı�ındaki sermaye kiralamalarında,
kiralayanın yapaca�ı muhasebe kayıtları finansal kiralamanın türüne göre
farklılık göstermektedir(�ahin,1993:41).
Bununla birlikte Leasing �irketi bilanço tarihi itibariyle minimum
kiralamadan do�an alacakların brüt kiralama yatırımının tutarı arasındaki
mutabakatın sunumuna ek olarak, finansal kiralamayla ilgili a�a�ıdaki
bilgileri de açıklar:
a) Bilanço tarihinde, finansal kiralamayla ilgili brüt yatırım tutarı ve
tahsil edilebilecek minimum kira gelirlerinin bugünkü de�eri ve bu
tutarların,
i) Vadeleri bir yıla kadar olan kira taksitlerinin tutarları,
ii) Vadeleri bir yıldan be� yıla kadar olan kira taksitlerinin
tutarları,
iii) Vadeleri be� yıldan uzun olan kira taksitlerinin tutarları
b) Kazanılmamı� faiz gelirleri
c) Kiralayan için bir kazanç olan garanti edilmemi� hurda de�eri
d) Tahsil edilemeyen kira taksit alacakları için ayrılan �üpheli
alacaklar kar�ılı�ı
e) Ko�ullu kiralama gelirleri
f) Önemli finansal kiralama sözle�melerine ili�kin genel açıklamalar.
Ayrıca, hesap dönemi ile ilgili a�a�ıdaki açıklamaların yapılması yararlıdır:
66
a) Brüt kiralama yatırım tutarı,
b) Kazanılmamı� faiz gelirleri,
c) Net yatırım tutarları,
d) �ptal edilen kiralama tutarları.
3.1.2.2. Faaliyet Kiralaması ��lemlerinin Muhasebesi
Kiralayan, faaliyet kiralaması konusu varlıkları bilançosunda varlı�ın
niteli�ine uygun grupta raporlar. Faaliyet kiralamasından elde edilen kira
gelirleri kiralama dönemi boyunca e�it tutarlarda gelir olarak kaydedilir.
Kiralanan varlıktan elde edilen yararı yansıtan daha iyi bir kriter bulundu�u
durumlarda kira gelirleri dönemlere bu kriterlere göre da�ıtılabilir.
Faaliyet kiralamalarında kiralama dönemi ve kiralama gelirlerinin
olu�umuna bakılmaksızın, amortisman giderleri dahil kira gelirlerinin elde
edilmesinde katlanılan maliyetler gider olarak muhasebele�tirilir. Kira
gelirinin elde edilmesinde katlanılan ilk direkt maliyetler ya kiralama süresi
boyunca her dönem için kaydedilen kira geliri oranında gelirden indirilir
yada katlanıldıkları dönemde gider olarak muhasebele�tirilir.
Kiraya verilen varlıkların amortismana tabi tutulmasında izlenilen yöntem
tutarlılık kavramı gere�ince, kiralayanın benzer varlıkları için benimsedi�i
yöntem ile aynı olmalıdır. Finansal kiralama konusu varlıkların de�erinde
dü�me meydana geldi�inde di�er bir deyi�le, varlıktan gelecekte beklenen
ekonomik yararların varlı�ın kayıtlı de�erinden dü�ük oldu�u durumlarda,
muhasebe standartlarında öngörülen hükümlere uyulur ve varlıklar geri
kazanılabilir de�er olan net nakit de�eri veya net bugünkü de�erleriyle
67
de�erlenir. Varlı�ın kayıtlı de�eri ile geri kazanılabilir de�eri arasındaki
fark dönem sonuçlarına yansıtılır.
Üretim ve ticaret �irketlerinde varlıkların faaliyet kiralamasına
verilmesinde; faaliyet kiralaması satı� niteli�i ta�ımadı�ından kira gelirleri
satı� karı olarak kabul edilmemelidir. Bu nitelikteki kira gelirleri, di�er
faaliyetlerden do�an gelir ve karlar grubunda yer almalıdır.
Kiralayan, TMS.Finansal Araçlar: Açıklanması ve Sunulu�u Standardının
öngördü�ü açıklamalara ilave olarak faaliyet kiralamasıyla ilgili a�a�ıdaki
hususları da açıklamalıdır:
a) Bilanço tarihinde kiralama konusu her varlık grubunun defter
de�eri, birikmi� amortisman tutarları ve birikmi� de�er dü�üklü�ü
kar�ılı�ı ve ayrıca,
i) Dönem içinde ayrılan amortisman gideri
ii) Dönem içinde ayrılan de�er dü�üklü�ü kar�ılık giderleri
iii) Dönem içinde iptal edilen de�er dü�üklü�ü kar�ılıkları
b) Feshedilemez faaliyet kiralamasıyla ilgili minimum kira
taksitlerinin (ödemelerinin) a�a�ıdaki herbir dönem için toplam
tutarları,
i) Vadeleri bir yıla kadar olan kira taksitlerinin tutarı
ii) Vadeleri bir yıldan be� yıla kadar olan kira taksitlerinin
tutarları
iii) Vadeleri be� yıldan uzun olan kira taksitlerinin tutarları
68
c) Ko�ullu kira gelirleri toplamı,
d) Faaliyet kiralaması sözle�melerinde kiralayan için önemli olan
açıklamalar.”http://www.mukellefgazetesi.com.tr,2003”
3.1.2.3. Leasing �irketinin Yapaca�ı Örnek Muhasebe Kayıtları
• Sabit Kıymetin Yurtiçinden Satın Alınması
250 ARAZ� ve ARSALAR
252 B�NALAR
253 TES�S, MAK�NE ve C�HAZLAR
254 TA�ITLAR
191 �ND�R�LECEK KDV
100 KASA
104 BANKALAR
105 VER. ÇEKLER
320 SATICILAR
Sabit kıymetin satın alınması
Leasing �irketi tarafından leasing sözle�mesi konusu sabit kıymet satın
alındı�ı zaman sabit kıymetin niteli�ine göre 250, 252, 253 veya 254 nolu
hesaplardan ilgili olanı sabit kıymet tutarı kadar, 191 hesap KDV tutarı
kadar borçlandırılır. Kar�ılı�ında satın alma �ekline göre 100, 104, 105 veya
320 hesaplardan ilgili olanlar ilgili tutar kadar alacaklandırılır.
69
• Sabit Kıymetin Yurtdı�ından �thal Edilmesi
257 VER�LEN S�PAR�� AVANSLARI
257.02 Yurtdı�ı Sipari� Avansları
320 SATICILAR
320.02 Yurtdı�ı Satıcılar
Akreditif açılması
Yurtdı�ından sabit kıymet ithal etmek için leasing �irketi akreditif açtı�ı
zaman açılan akreditif tutarı kadar 257 hesap borçlandırılır. Kar�ılı�ında
aynı tutar kadar 320 hesap alacaklandırılır.
257 VER�LEN S�PAR�� AVANSLARI
257.02 Yurtdı�ı Sipari� Avansları
191 �ND�R�LECEK KDV
100 KASA
104 BANKALAR
105 VER. ÇEKLER
320 SATICILAR
�thalat masrafları
�thalat ile ilgili olarak navlun, sigorta, ardiye ücreti, gümrük vergisi, fonlar,
gümrükçü komisyonu gibi harcamalar yapıldıkça, yapılan harcama tutarları
257 ve 191 hesaba borç kaydedilir. Kar�ılı�ında harcamanın yapılı� �ekline
göre 100, 104, 105 veya 320 hesaplardan ilgili olanları ilgili tutarlar kadar
alacaklandırılır.
70
253 TES�S, MAK�NE ve C�HAZLAR
254 TA�ITLAR
257 VER. S�P. AVANS.
257.02 Yurtdı�ı Sip. Av.
Sabit kıymetin fiili ithalatının yapılması
Sabit kıymetin fiili ithalatı yapıldı�ı zaman 257 hesapta olu�an maliyet
bedeli ile 253 veya 254 hesaplardan ilgili olanına borç kaydedilir.
Kar�ılı�ında aynı tutar kadar 257 hesap alacaklandırılır.
• Sabit Kıymetin Kiralanması
120 F�NANSAL K�RALAMA ��LEMLER�NDEN ALACAKLAR (TL) 121 F�NANSAL K�RALAMA ��LEMLER�NDEN ALACAKLAR (YP) 220 F�NANSAL K�RALAMA ��LEMLER�NDEN ALACAKLAR (TL) 221 F�NANSAL K�RALAMA ��LEMLER�NDEN ALACAKLAR (YP)
122 KAZ. F�N. K�R. GEL�RLER� (TL)
123 KAZ. F�N. K�R. GEL�RLER� (YP)
222 KAZ. F�N. K�R. GEL�RLER� (TL)
223 KAZ. F�N. K�R. GEL�RLER� (YP)
Leasing sözle�mesinin imzalanması
Kiracı ile leasing sözle�mesi imzalandı�ı zaman sözle�me ile
taksitlendirilmi� toplam alacak tutarı para birimi ve vade durumuna göre
71
120, 121, 220 ve 221 hesaplarından ilgili olanına borç, kar�ılı�ında aynı
tutar 122, 123, 222 ve 223 hesaplarından ilgili olanına alacak kaydedilir.
122 KAZANILMAMI� F�N.K�R.GEL�RLER�
120 F�N.K�R.��LEMLER�NDEN ALACAKLAR
600 YURT�� K�R.
601 YURTDI�I K�R.
391 HES. KDV
Kira faturasının düzenlenmesi
Kira döneminde kiracıya kira faturası düzenledi�i zaman taksit tutarı kadar
122 veya 123 borçlandırılır. Kar�ılı�ında aynı tutar kadar 600 veya 601
hesap alacaklandırılır. Ayrıca taksit tutarı üzerinden tahakkuk ettirilen %1
KDV tutarı kadar 120 veya 121 borçlandırılır. Kar�ılı�ında 390 hesap
alacaklandırılır.
100 KASA
102 EFEKT�F DEPOSU (YP)
103 ALINAN ÇEKLER
104 BANKALAR
120 F�N.K�R. ��L.
ALACAKLAR (TL)
121 F�N.K�R. ��L.
ALACAKLAR (YP)
Kira tahsilatının yapılması
72
Kira taksitleri tahsil edildikçe tahsilatın yapılı� �ekline göre 100, 102, 103
veya 104 hesaplardan ilgili olanları taksit tutarı kadar borçlandırılır.
Kar�ılı�ında aynı tutar kadar 120 veya 121 hesap
alacaklandırılır(Toroslu,1998:52).
• Amortisman Ayrılması
740 H�ZMET ÜRET�M MAL�YET�
740.1. Numaralı Gider Yeri
740.1.07 Amortisman ve Tükenme Payları
257 B�R. AMORT.
257.04 Makine Amort.
Amortisman ayrılması
622 SATILAN H�ZMET MAL�YET�
622.01 Kira Hizmeti Maliyeti
741 H�ZMET ÜRT.
MAL.YANS.HS
741.1. Numaralı Gid Yeri
741.1.07 Amortisman ve
Tükenme Payları
Amortisman giderinin yansıtılması
741 H�ZMET ÜRT.MAL. YANS.HS.
741.1. Numaralı Gider Yeri
741.1.07 Amortisman ve Tükenme Payları
740 H�ZMET ÜRT. MAL
740.1. Numaralı Gid. Yeri
740.1.07 Amortisman ve
Tükenme Payları
Kar�ılık hesabının kapatılması
73
• Kiralama Konusu Malın Kiracıya Bedelsiz Devri
257 B�R�KM�� AMORT�SMANLAR
257.04 Makine Amortismanı
253 TES, MAK. ve C�H.
Malın kiracıya devredilmesi
*Ayrıca %1 oranında KDV tahsil edilecektir. (Koç,1999:149).
3.1.3. Faaliyet Kiralaması ile Finansal Kiralama
Muhasebele�tirmelerinin Kar�ıla�tırılması
Kiralama i�leminin muhasebele�tirilmesinde ikili bir sınıflandırmanın
gereklili�ini ileri süren uzmanlar kendilerini gerekçelendirirken kiracının
mali tablolarını esas almı�lardır.
Kiralama sözle�mesinin bir finansman yöntemi olarak mali tablolara
yansıması üçüncü ki�ilere kiracının sahip oldu�u varlıkları ve üstlendi�i
yükümlülükleri görebilme imkanı verecektir. Kiralayanın yapaca�ı
muhasebele�tirme ise kiracının kayıtlarının bir sonucu olacaktır.
Bu nedenle iki ayrı yöntemin muhasebele�tirilmesi kararla�tırılırken
kiracının muhasebe kayıtları esas alınacaktır. Finansal kiralama ve faaliyet
kiralamasının nakit akımları Çizelge 3.2. de görüldü�ü gibidir.
74
Çizelge 3.2. Finansal Kiralama ve Faaliyet Kiralamasının Nakit Akımları
F�NANSAL K�RALAMA FAAL�YET
K�RALAMASI
FARK YILLAR
Amortisman
(1)
Faiz
(2)
Toplam
Gider(1+2)
(3)
Kira
Ödemeleri
(4)
(3-4)
1997
1998
1999
2000
2001
947.040
947.040
947.040
947.040
947.040
3.788.160
3.618.688
3.313.854
2.764.938
1.779.160
4.735.200
4.565.728
4.260.894
3.711.978
2.726.200
4.000.000
4.000.000
4.000.000
4.000.000
4.000.000
735.200
565.728
260.894
(288.022)
(1.273.800)
20.000.000 20.000.000
Görüldü�ü gibi yıllık nakit akımları bazında küçük farklar bulunmaktadır.
Ancak, her iki yöntemde de be� yıl sonundaki toplam harcama
20.000.000TL dir.
�ki yöntem arasındaki fark muhasebele�tirme sonucunda mali raporlarda
ortaya çıkmaktadır. Kiracı açısından finansal kiralama i�leminde bilanço
karı ilk yıllarda daha azdır. Birinci yıl faaliyet kiralamasında 4.000.000TL
tutarında bir gider varken, finansal kiralamada amortisman ve faiz
giderlerinden olu�an toplam gider 4.735.200TL dir. Hızlandırılmı�
amortisman kullanılması halinde bu fark daha da yüksek olacaktır.
Finansal kiralamada ilk yıllarda faiz tutarının yüksek olması kiralayanın
karını büyütecek ve karın elde edilmesindeki zamanlama mali raporlara
75
yansıtılabilecektir. Finansal kiralama i�leminde kiracının varlıklarında ve
borçlarında artı� bulunmaktadır. Bu nedenle kiracının;
• Borç/Özsermaye oranı artmakta,
• Kar/Toplam Varlıklar oranı azalmaktadır(Emek,1994:57).
3.2. F�NANSAL K�RALAMA �LE SATINALMA
ALTERNAT�FLER�N�N KAR�ILA�TIRILMASI
Kiralama, kiraya verenin kiralanan varlık üzerindeki bir takım haklarının
kiracıya devri anlamına geldi�inden satınalmaya benzetilebilir. Ancak,
kiralamada devredilen haklar varlı�a sahip olmanın sa�ladı�ı tüm hakları
kapsamamaktadır. Bir varlı�ın kiracısı o varlı�ın sadece kullanım hakkını
alır. Varlık üzerindeki di�er haklar, örne�in varlı�ın parçalara ayrılıp
satılması hakkı kiracıya geçmez.
Satınalma durumunda satınalan ve satıcı arasındaki ili�ki satı� i�lemi
bittikten sonra devam etmez. Kiralamada ise kiralayan ve kiracı arasındaki
ili�ki kiralama dönemi boyunca sürer(Türko,1999:360).
Örnek Uygulama
Bu örnekte vergi oranı sıfır kabul edilece�inden vergiden önceki ve sonraki
nakit akı�ları aynı olacaktır.
U�ra� Ambalaj Sanayi ve Ticaret A.�. yumurta kabı üretiminde %100’lük
bir artı� sa�layabilmek için yeni bir kalıba yatırım yapma kararı almı�tır. Bu
yatırımdan sonra firma piyasa talebine yanıt verece�ine inanmaktadır.
76
Kalıbın kullanım süresi üç yıldır. Firma yatırımın finansmanı için
250.000.000.000TL ye ihtiyaç oldu�unu belirtmektedir. Firma, alternatif
olarak kalıbı satın almayıp üç yıllı�ına her yıl sonunda 147.316.000.000TL
ödemek ko�uluyla lease etme olana�ına da sahiptir. E�er firma yumurta
kabı kalıbını lease etme kararı alırsa bu karardan dönmeyecektir. Firma
yumurta kalıbına yatırım yapma kararı almı�tır. �kinci karar yumurta
kalıbının satın mı alınaca�ı, yoksa lease mi edilece�idir. Firmanın %40 lık
a�ırlıklı ortalama sermaye maliyeti Çizelge 3.3.’te görüldü�ü gibidir.
Çizelge 3.3. U�ra� Ambalaj Sanayi Ortalama Sermaye Maliyeti
Kapital
Bile�imi
Oransal Da�ılım Maliyet Oranı A�ırlıklı Ortalama
Sermaye Maliyeti
Borç 0.40 0.37 0.148
0.42 0.252 Öz kaynak 0.60
Toplam 0.400
Kaynak: (Erol,1999:342)
Lease ödemelerinin %40 iskonto oranından �imdiki de�eri Çizelge 3.4.’te
görüldü�ü gibi hesaplanabilir.
Çizelge 3.4. Leasing Ödemelerinin �imdiki De�eri
Devre
Yıl
Lease Ödemeleri Bugünkü de�er
faktörü
Lease ödemelerinin
bugünkü de�eri
147.316.000.000
147.316.000.000
147.316.000.000
1/(1.40)¹
1/(1.40)²
1/(1.40)³
105.226.000.000
75.161.000.000
53.686.000.000
1
2
3
Lease Ödemelerinin Toplam De�eri 234.073.000.000 TL
77
Çizelgede görüldü�ü üzere yumurta kabı kalıbının satın alma maliyeti
250.000.000.000TL , leasingin �imdiki de�eri ise 234.073.000.000TL dir.
Satın alma bedeli leasing den 15.927.000.000TL daha yüksek oldu�u için
firma leasing alternatifini kabul etmelidir(Erol,1999:343).
3.3. F�NANSAL K�RALAMA �LE KRED� �LE F�NANSMAN
ALTERNAT�FLER�N�N KAR�ILA�TIRILMASI
Bu ba�lık altında yatırım yapan bir firmanın, bu yatırımın finansmanında
yararlanabilece�i finansman türlerinden yatırım kredisi kullanımı ile leasing
kredisi kullanımı kar�ıla�tırılmaktadır.Böylece firmanın her iki durumda da
ne kadar fon sa�layabilece�i hesaplanarak,finansman �ekline karar
verilebilmektir.Önemli olan do�ru finansman yöntemine,do�ru ko�ullarda
karar vererek firmanın yatırımını rantabil hale getirmek ve kâr marjını
artırmaktır.
Yatırım kredileri Yeni bir tesisin kurulu�u veya mevcut bir tesisin
geni�letilmesi, yenilenmesi amacıyla kullandırılan kredilerdir.Orta vadeli
kredi �eklinde kullandırılır.Yatırım kredileri daha çok te�viki öngörülen
sanayi kollarına yöneltilmekte,ihracat garantili veya ihracat garantisi
olmaksızın kullandırılabilmektedir.Yatırımları finanse etmek ve çalı�ma
sermayesini arttırmak amacıyla kullanılan orta vadeli kredilerin temel
özelliklerinden bir kaçı a�a�ıdaki gibi özetlenebilir.
• 2-5 yıl vadeli olarak açılmaktadır.
• Reeskontla kullanıldı�ında 2 yıllık ödemesiz dönem kabul
edilebilir.
78
• Anapara genellikle 6 aylık yada yıllık taksitlerle geri
ödenmektedir.
Örnek Uygulama
A Kuma� Sanayi ve Ticaret A.�. Bursa civarında kurulmu� bulunan üretim
tesislerinin yatırımına devam etmektedir.Tesislerde üretim yapılmakta ve
gelir elde edilmektedir.Yapılması dü�ünülen ek yatırımların (kuma�
boyama-terbiye yatırımı) dı� kaynak ile gerçekle�tirilmesi planlanmaktadır.
Yatırıma konu olan makinalar ithal edilecek olup, de�eri 1,000,000 USD
tutarındadır. Örnek uygulamada enflasyonun etkisini dikkate almamak için
hesaplamalar ABD doları üzerinden yapılmı�tır.Yatırım tutarı 1,000,000
USD ile sınırlı tutulmu� olup,hem yatırım kredisi kullanımı hem de finansal
kiralama kullanımı üzerinden hesaplamalar gerçekle�tirilmi�tir.Firmanın
gerçekle�tirece�i yatırımdan % 20 oranında (1,200,000 USD) ticari kazanç
elde edece�i tahmin edilmektedir. Net Bugünkü (�imdiki) De�er
hesaplanırken yıllık indirim oranının (sermaye maliyetinin) % 15 oldu�u
kabul edilmi�tir. A Kuma� Sanayi ve Ticaret A.�.’nin halka açık olmadı�ı
ve kâr da�ıtımında bulunmadı�ı kabul edilmi�tir.
Yatırım kredisinin faizi %10 olup, ilk yıl ödemesiz toplam 5 yıl vadelidir.
Leasing kredisi ise %7 faizli olup,ilk yıl ödemesiz toplam 5 yıl
vadelidir.Normal �artlarda leasing kredilerinde ödemesiz bir dönem
olmamaktadır.Firma ile anla�malara ba�lı olarak son dönemlerde bu tür
uygulamalarla oldukça sık kar�ıla�ılmaktadır. Yatırım kredisinin itfası
Çizelge 3.5.’te görüldü�ü gibidir.
79
Çizelge 3.5. Yatırım Kredisinin �tfası
Yatırım Kredisinin �tfası
KRED� Faiz Oranı % 10
Vade Anapara Faiz Toplam
1 - 50.000 50.000 1 - 50.000 50.000 2 125.000 50.000 175.000 2 125.000 43.750 168.750 3 125.000 37.500 162.500 3 125.000 31.250 156.250 4 125.000 25.000 150.000 4 125.000 18.750 143.750 5 125.000 12.500 137.500 5 125.000 6.250 131.250
Toplam 1.000.000 325.000 1.325.000
Yukarıdaki çizelgede de görüldü�ü gibi kredi itfasının toplam de�eri
1.325.000 USD olmaktadır. Kredi �le finansman sonucu olu�an mali tablo
ise Çizelge 3.6.’da görüldü�ü gibidir.
80
Çizelge 3.6. Kredi ile Finansman Sonucu Olu�an Mali Tablo
Yıllar 1.Yıl 2.Yıl 3.Yıl 4.Yıl 5.Yıl
Kurum Kazancı 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000
Faiz Giderleri(-) 100.000 93.750 68.750 43.750 18.750 Amortisman Giderleri(-) 400.000 400.000 200.000 0 0
�ndirimden
Önceki Kurum Kazancı 700.000 706.250 931.250 1.156.250 1.181.250
K.V.Matrahı 700.000 706.250 931.250 1.156.250 1.181.250
K.V. 210.000 211.875 279.375 346.875 354.375
K.V.Fon 21.000 21.188 27.938 34.688 35.438
Stpj.Matrahı 490.000 494.375 651.875 809.375 826.875
Stopaj 98.000 98.875 130.375 161.875 165.375
Stpj.Fon 9.800 9.888 13.038 16.188 16.538
Toplam Vergi +
Fon Payı 338.800 341.825 450.725 559.625 571.725
Net Kâr 361.200 364.425 480.525 596.625 609.525
Yukarıdaki çizelgede de görüldü�ü üzere yatırım sonucunda olu�acak net
kârların bugünkü de�eri 1.549.762 USD olarak hesaplanmı�tır.
Bunlarla birlikte Leasing kredisinin itfası Çizelge 3.7.’de görüldü�ü gibidir.
81
Çizelge 3.7. Leasing Kredisinin �tfası
Leasing Kredisinin �tfası
LEASING Faiz Oranı % 7
Vade Anapara Faiz Toplam
1 - 35.000 35.000 1 - 35.000 35.000 2 125.000 35.000 160.000 2 125.000 30.625 155.625 3 125.000 26.250 151.250 3 125.000 21.875 146.875 4 125.000 17.500 142.500 4 125.000 13.125 138.125 5 125.000 8.750 133.750 5 125.000 4.375 129.375
Toplam 1.000.000 227.500 1.227.500
Yukarıdaki çizelgede de görüldü�ü üzere leasing kredisinin toplam geri
ödemesi 1.227.500USD dir. Leasing �le finansman sonucu olu�an mali tablo
ise Çizelge 3.8.’de görüldü�ü gibidir.
82
Çizelge 3.8. Leasing ile Finansman Sonucu Olu�an Mali Tablo
Yıllar 1.Yıl 2.Yıl 3.Yıl 4.Yıl 5.Yıl
Kurum Kazancı 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000
Faiz Giderleri (-) 70.000 65.625 48.125 30.625 13.125
Anapara Tutarı (-) 0 250.000 250.000 250.000 250.000
Ind. Önc. Kur. Kaz. 1.130.000 884.375 901.875 919.375 936.875
Yatırım �ndirimi 0 0 0 0 0
K.V.Matrahı 1.130.000 884.375 901.875 919.375 936.875
K.V. 339.000 265.313 270.563 275.813 281.063
K.V.Fon 33.900 26.531 27.056 27.581 28.106
Stpj.Matrahı 791.000 619.063 631.313 643.563 655.813
Stopaj 158.200 123.813 126.263 128.713 131.163
Stpj.Fon 15.820 12.381 12.626 12.871 13.116 Toplam Vergi + Fon
Payı 546.920 428.038 436.508 444.978 453.448
Net Kâr 583.080 456.338 465.368 474.398 483.428
Yukarıdaki çizelgede de görüldü�ü üzere Yatırım sonucunda olu�acak net
kârların bugünkü de�eri 1.669.657 USD olarak hesaplanmı�tır. Bu
alternatifte firma her iki finansman �ekli sonucunda ilgili yatırım için
yukarıdaki �artlardaki leasing kredisinin kullanımı ile daha fazla fon
sa�lamaktadır. Dolayısıyla bu alternatifte yatırımcının leasing kredisi
kullanımını seçmesi daha kârlı olacaktır.
Öyle ki her leasing kredisi kullanımı yatırım kredisi kullanımına göre;
83
Yatırım Kredisinin kullanımında hızlandırılmı� amortisman yöntemi
uygulanması durumunda;
119.895 USD tutarında daha fazla fon sa�lanmaktadır(Küçük,2001:2-8).
84
4. F�NANSAL K�RALAMANIN FAYDALARI ve SAKINCALARI
Günümüzde hızla geli�en teknoloji ve yo�un rekabet ortamında çalı�mak
zorunda kalan i�letmeler sürekli olarak mevcut yatırımlarını yenileme
gere�i duymakta, bunun için gerekli fonu sa�layamayanlar piyasadan
çekilmek zorunda kalmaktadır. Finansal kiralama alternatifi ise
yatırımcıların a�ır bir borç yükü altına girmeden fon sa�lama ihtiyacına
cevap vermektedir.
Tüm bunlarla birlikte Finansal Kiralamanın çe�itli fayda ve sakıncaları da
mevcuttur. A�a�ıda bu durumlar ayrıntılı olarak ele alınmı�tır.
4.1. F�NANSAL K�RALAMANIN FAYDALARI
Bir finansman tekni�i olarak finansal kiralamanın ku�kusuz birçok yararı
mevcuttur. Bu faydalar ulusal ekonomiye, kiralayana, kiracıya vs. sa�ladı�ı
faydalar olarak gruplanabilir. Burada daha çok kiracıya sa�ladı�ı
faydalardan bahsedilmi�tir. Bununla birlikte genel ekonomiye ve
kiralayana sa�ladı�ı faydalara da de�inilmi�tir. Ancak, ayrı bir ba�lık
olu�turulmamı�tır.
4.1.1. Kiralama Maliyetinin Dü�üklü�ü
Finansal kiralama konusu mal, kiralama sözle�mesi sona erinceye kadar
finansal kiralama �irketinin mülkiyetinde bulunmaktadır. Böyle bir
garantiye sahip olan finansal kiralama �irketleri kiracıya maliyet yönünden
di�er kredi kurulu�larından daha fazla avantaj sa�lamaktadır. Böylece
kiralama maliyeti dü�ürülmü� olmaktadır(Koç,1999:13).
85
Ayrıca leasing banka kredisiyle kar�ıla�tırıldı�ında kiralama maliyetinin
dü�üklü�ü açısından daha avantajlıdır. Kredi faizleri 3 ayda bir ödenir, oysa
Leasing'de ödemeler yatırımcının nakit akı�ına uygun olarak düzenlenir.
Kiralanan malın mülkiyeti Finansal Kiralama �irketinde oldu�undan
i�lemler kredi i�lemlerine göre daha basittir ve daha kısa sürede tamamlanır.
Kredi için ödenen B. S. M. V. ve K.K.D.F. yerine Leasing'te sadece dü�ük
oranda KDV ödenir.
4.1.2. Finansal Kiralamanın Mali Tablolara Etkisi
Kiracı firmalar bilançolarında kira yükümlülüklerini göstermediklerinden
borçlar tutarı oldu�undan daha az çıkmakta, bu da firmanın durumunun iyi
oldu�unun bir göstergesi sayılmaktadır. Satıp geri kiralama anla�maları,
kiralamanın bu nedenle kullanılmasının en güzel örne�ini olu�turmaktadır.
Finansal tabloların bir firmanın finansal durumu hakkında do�ru bilgi
verebilmesi için kiralama ile ilgili açıklayıcı dipnotlara yer verilmesi
gerekir.
Kiralamanın finansal rasyolar üzerindeki etkisi Çizelge 4.1. ve Çizelge
4.2.’de görüldü�ü gibidir.
86
Çizelge 4.1. Finansal Kiralamanın Bilanço ve Gelir Tablosuna Etkisi
B�LANÇO (Milyar TL)
Finansman Alternatifleri
Borçlanarak
Satınalma
Kiralama
Cari Aktifler
Sabit Aktifler
Toplam Aktifler
Cari Pasifler
Uzun Vadeli Borç(%7)
Toplam Borçlar
Özsermaye
Toplam Pasifler
4.000
6.000
10.000
2.000
3.000
5.000
5.000
10.000
4.000
4.000
8.000
2.000
1.000
3.000
5.000
8.000
GEL�R TABLOSU (Milyar TL)
Satı�lar
Amortisman,faiz ve kira öncesi
faal.kar
Amortisman
Uzun Vadeli Borç Faizi (%7)
Kira Ödemeleri
Vergi Öncesi Kar Vergi (%50) Vergi Sonrası Net Kar
12.000
2.000
500
210
-
1.290 645 645
12.000
2.000
400
70
210
1.320 660 660
87
Çizelge 4.2. Finansal Kiralamanın Rasyolar Üzerindeki Etkisi
RASYOLAR
Finansman Alternatifleri
Borçlanarak
Satınalma
Kiralama
Aktiflerin Devir Hızı
Yatırımın Verim Oranı
Borçların Özsermayeye Oranı
Faiz Ödeme Gücü
1,2
%6,4
1
7,1
1,5
%8,2
0,6
19,8
Çizelge 4.1.’de görüldü�ü üzere birinci sütunda firmanın 2 trilyon
tutarındaki, ekonomik ömrü 20 yıl olan bir sabit varlı�ı %7 faizle uzun
faizle borçlanarak satınaldı�ı durumdaki bilanço ve gelir tablosu kalemleri
gösterilmi�tir. Aynı tablonun ikinci sütununda ise, sabit varlı�ın bu kez 210
milyar TL ‘lik yıllık kira ücreti ile kiralandı�ı varsayılmı�tır. Uzun vadeli
borçlanarak satınalma durumunda sözkonusu borçlanma 2 trilyon X 0,07 =
140 milyar TL yıllık (140 + 70=210 milyar TL) toplam faiz giderine sebep
olmakta ve sabit varlı�ın yıllık amortismanı 100 milyar TL olmaktadır.
Çizelge 4.2.’de ise kiralamanın çe�itli finansal rasyolar üzerindeki etkileri
hesaplanmı�tır. Görüldü�ü gibi bir varlı�ın satın alınması yerine
kiralanması firmanın finansal rasyolarında olumlu geli�melere yol açmı�tır.
Aktiflerin devir hızı arttı�ından firma daha iyi bir kazanç gücü elde etmi�,
ayrıca kiralamadan dolayı daha az bir finansman riskine maruz kalmı�tır.
Kaldıraç rasyosu dü�mü� ve firma daha yüksek bir faiz ödeme gücüne (veya
faizleri kar�ılama rasyosuna ) ula�mı�tır. Finansal rasyoların yakından
88
incelenmesi bu geli�menin aslında bir illüzyon oldu�unu gösterecektir.
Çünkü kira ödemeleri firmanın faiz ve borç taksiti ödemelerine e�it tutarda
verilmi�tir.
E�er firmanın sabit varlı�ın satın alınması için kullandı�ı 2 trilyon TL
tutarındaki borcun vadesi 20 yıl ve faiz oranı %7 ise, yıllık borç ödemeleri
yakla�ık 188,7 milyar TL olacaktır. Bu tutar yıllık kira tutarı olan 210
milyar TL ile kar�ıla�tırılacak olursa, kira sözle�mesinin %7 den daha
yüksek bir faizi esas aldı�ı anla�ılacaktır. Vermi� oldu�umuz bu örnekte
kiralama alternatifi di�er alternatiflere nazaran biraz daha fazla finansal risk
ta�ımaktadır. Görülüyor ki, finansal kiralama veya borçlanarak satın alma
kararı için daha ayrıntılı bir analize ihtiyaç vardır. Böyle bir analız ve
de�erlendirme de ku�kusuz kiralama sözle�mesinin firmaya yükledi�i
ödemelerin süre ve tutarları dikkate alınarak yapılmalıdır(Türko,1999:364).
4.1.3. Riskin Daha Sınırlı Olması
Bilhassa son yıllarda teknolojinin süratle geli�ti�i göz önüne alınırsa,
yatırım için kullanılan malların, teçhizatların vb. satın alma alternatifine
kar�ın kiralanması daha az risk ta�ımaktadır. Kiralamaya tabi mallar teknik
ömürlerini doldurmadan demode oldu�u takdirde risk unsuru makine ve
teçhizatın sahibine ait olmaktadır. Bu durumda firma riski finansal kiralama
�irketi üzerinde bırakabilir. Kiralama, faaliyet kiralaması ise bu takdirde
sözle�meye eklenecek bir madde ile kiralamaya tabi malın ihtiyacı kar�ılar
durumda olmaması gibi durumlarda kiracıya makinenin de�i�tirilerek
verilmesi hakkı sa�lanabilir(Koç,1999:13).
89
4.1.4. Yabancı Kaynak Gereksinimini Azaltması
��letmenin üretime geçebilmesi için gerekli olan araç, gereç, bina ve öteki
tüm donanımların sa�lanmasında, orta ve uzun süreli borç bulmada güçlükle
kar�ıla�ılabilir. ��letme, daha kurulu� a�amasında içine dü�tü�ü bu
sıkıntıdan, gereksinim duydu�u tüm ta�ınır ve ta�ınmaz i�letme donatılarını
finansal kiralama yoluyla sa�layarak kurtulabilir(Erol A.,1999:12).
4.1.5. Teknolojiyi Yakından Takip Edebilme
Kiralamanın teknolojik eskimeye kar�ı kiracıyı koruması, özellikle kısa
dönemli kiralamalar için geçerli bir üstünlüktür. Yüksek teknolojiye sahip
varlıkları kullanan firmalar varlı�ın modasının geçmesi riskini ve modası
geçmi�, artık kullanmayı istemedikleri bir aracın yeniden satılması i�ini
kiraya veren �irkete devrederek belli bir rahatlama sa�layabilirler. ABD de
büro aletlerinin fiyatlarının çok yüksek olması ve her yıl daha iyi, daha
karma�ık i�leri yapabilen çe�itlerinin piyasaya sürülüyor olması, büro
malzemesi kiralamasının artmasına neden olmu�tur(Türko,1999:365).
Finansal kiralamanın bu yararının i�leyebilmesi için, geçerlili�ini yitirmeye,
demode olmaya ba�layan teknolojinin yenisi ile de�i�tirilmesi i�levinin
kiralayan firmaca üstlenilmesi gerekir. Yani, demode olma riskinin
kiracının omuzlarından alınması gerekir. Bu durumda da, kiralamanın
maliyetinin yükselmesi kaçınılmaz olacaktır. Kiracı firma açısından,
teknolojiye uyumlu çalı�mak, içinde bulundu�u Pazar (piyasa) yönünden
ya�amsal bir önem ta�ıyabilir. Böyle bir durumda, kiracı firma, yükselen
maliyet pahasına da olsa, teknolojinin demode olma riskini üzerinden
atmayı ye�leyebilir(Erol A.,1999:12).
90
Bilgisayar teknolojisinin son yıllardaki hızlı geli�imi bilgisayarların
teknolojik olarak birkaç yıl içinde eskimelerine neden olmaktadır. Bu
nedenle bilgisayarlar satın alındı�ında ne kadarlık bir sürede modalarının
geçece�ini ve kullanım süresince de�erinden ne kadarını kaybedece�inin
tahminini yapmak oldukça zordur. Sattıklarında pek az gelir elde edecekleri,
modası geçmi� makinelere ba�tan yatırım yapmak pek akıllıca
olmadı�ından birçok firma teknolojik eskimeye u�ramı� bir makineye
yıllarca ba�lanıp kalmamak için kiralama yolunu seçmektedir.
Böylece teknolojik olarak eskime riski, makineyi kullanan kiracı firmaya
geçmemekte, makinenin asıl sahibi olan kiraya verende kalmaktadır.
Genelde, kiraya veren firmalar kiraladıkları varlıklar konusunda daha fazla
uzmanlı�a sahip oldu�undan bu tür riski üstlenmeye kiracılardan daha çok
hazırlıklıdırlar. Nitekim, bilgisayar kiralaması yapan kiralama �irketlerinin
aynı zamanda kiraladıkları bilgisayarların üreticisi olmaları bir rastlantı
de�ildir(Türko,1999:364).
4.1.6. Esneklik Sa�lama
Kiralamanın esneklik yönünden üstünlü�ü, kira süresinin nispeten kısa ve
finansal kiralama kurumunun kira süresi içinde yatırımın geri ödenmesini
amaçlaması halinde geçerli oldu�udur. Kiranın miktarları ve ödeme planları
kiracı ve finansal kiralama �irketinin ortak mutabakatlarıyla ve kiracının
ödeme gücü dikkate alınarak belirlenmektedir(Koç,1999:14).
Günümüzün hızla de�i�en dünyasında, kiracının gelecek konusundaki
görü�lerinin ve beklentilerinin her an de�i�ebilmesi çok do�aldır. Bu
91
durumda, kiracı, kiralanan maldan, kira sözle�mesinin iptali yoluyla
kurtulabilir. Yalnız, uzun dönemli finansal kiralama sözle�mesine, iptal
etme konusunda katı kurallar konulabilir. Ancak, Türkiye'de kabul edilen
3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu'nun 7'nci maddesi ile, bu esneklik
büyük ölçüde ortandan kaldırılmı�tır denilebilir. Çünkü, bu maddeye göre,
sözle�menin 4 yıldan önce bozulması (feshedilmesi) olanaksızdır(Erol
A.,1999:12).
4.1.7. Likit Kaynakların Daha Karlı Yatırımlarda Kullanılmasının
Sa�lanması
Firmalar ellerindeki kaynakları duran varlıkları finanse etme yerine, devir
hızı daha yüksek dönen varlıklara aktarması halinde, daha yüksek karlılı�a
ula�abilmektedirler. Ellerindeki kaynaklarını, devir hızı yüksek dönen
varlıklara aktararak karlarını arttırırken duran varlık ihtiyaçlarını da
kiralama yoluyla kar�ılayabileceklerdir. Ancak bu avantajın her zaman
geçerli oldu�u söylenemez. Örne�in, firmalar borçlanma gibi alternatif bir
finansman kayna�ına sahip iseler, bu durumda kiralama ve borçlanmanın
maliyetinin hangisinin ucuz oldu�una bakarlar(Koç,1999:14).
4.1.8. Zamanlamada Giri�imciye Üstünlük Sa�lanması
Etkinli�e yeni ba�lamı� bir i�letme, likidite açısından güçsüzdür. Oransal
olarak küçük atılımlarla büyümeyi amaçlamı� bir i�letme, kiralama yoluyla
likidite güçlü�ü içine dü�meden bu amacını gerçekle�tirebilir. Kiralama
yoluyla etkinli�ini sürdürürken, likiditesini güçlendirme açısından da zaman
kazanmı� olur(Erol A.,1999:12).
92
4.1.9. Te�vik Avantajı Sa�lanması
Yatırım Te�vik Belgesi'ne ba�lanmı� yatırımlar için kiracı ve Finansal
Kiralama �irketi birlikte DPT’ye ba�vurur. Kiracının Te�vik Belgesi
Finansal Kiralama �irketi'ne devredilir. Te�vik belgesindeki yatırım
indirimi ve di�er te�viklerin avantajından yararlanan Finansal Kiralama
�irketi bunu kiracıya dü�ük kira bedeli olarak yansıtır
”http://www.iktisatleasing.com.tr,2003”.
4.1.10. Vergiden Sonraki Gelirleri Arttırmada Yararlı Olması
Bir i�letme tarafından alınan ve duran varlıklar arasında yer alan arsa, arazi
gibi de�erler için dü�ük amortisman ayrılır. Bu tür dü�ük amortismana tabi
varlıklar, finansal kiralama yoluyla elde edildi�inde kira tutarlarının tümü
gider yazılaca�ından, i�letmenin vergi sonrası kârı artacaktır. Hiç
ku�kusuz, dü�ük amortismana tabi bir varlı�ın kiralanması, yüksek
amortisman ayrılabilen bir varlı�ınkine oranla daha pahalı olacaktır. Çünkü,
dü�ük amortisman ayıran varlık sahibi, buradaki yitimini kiranın üzerine
ekleyecektir. Bu durumda, finansal kiralamanın anılan yararı oldukça
azalacak yada hiç kalmayacaktır. Zaten, finansal kiralamaya yönelen kiracı,
i�letme satın alma ile kiralama maliyetlerinin ba�aba� oldu�u noktada
finansal kiralama çe�itli özendirme önlemleri ile desteklenmezse, satın alma
yoluna ba�vuracaktır(Erol A.,1999:12).
4.1.11. Faiz Hadleri ve Enflasyondan Etkilenilmemesi
�irketler, yapılan sözle�melerde kira tutarının miktarlarını kiralamanın
ba�ında bilmektedirler, ve bu tutarlar bir yıl genelinde sabit kalmakta, kiracı
93
kurulu� hükümet kararlarındaki de�i�ikliklerden etkilenmemekte ve
enflasyona kar�ı da korunmu� olmaktadır. Böyle bir leasing uygulaması ile
maliyet dondurulmu� oldu�undan daha sıhhatli bir bütçe yapabilmek de
mümkün olmaktadır. Bir ba�ka finansman kayna�ı olan banka kredilerinde
ise, faiz oranlarındaki de�i�iklik ve kredi piyasalarındaki daralmalar,
kaynakların maliyetini etkilemektedir. Bu nedenle kaynakların maliyetini
önceden kestirmek zorla�maktadır(Koç,1999:15).
4.1.12. Vergi Avantajı
Kiralama ile birçok vergi avantajı sa�lanabilir. Bilindi�i gibi, yatırım yapan
firmaların yatırım te�vik kredilerinden yararlanmak ve a�ınma payları
ayırarak vergi tasarrufları sa�lamak hakları vardır. Vergi tasarrufu
sa�layabilecek karı olmayan, yada dü�ük kurumlar vergisi oranına sahip
firmalar yatırımlarını vergi tasarrufları daha büyük, yeterli karı olan, yada
daha yüksek vergi oranına sahip firmalara devredebilirler. Bunun için karlı
firmanın varlı�ı satın alması ve karsız firmanın da varlı�ı ondan kiralaması
yeterlidir. Böylelikle kiraya veren firma yatırımın sahipli�ini üstlenirken
sa�ladı�ı vergi tasarruflarının bir miktarını dü�ük kira ödemeleri �eklinde
kiracı firmaya transfer etmektedir.
Sonuçta kiralama her iki firma için de vergi açısından yararlı olmaktadır.
Böylece, yatırımların te�viki için geli�tirilmi� önlemlerden yararlanacak
durumda olmayan firmaların da yatırımları ile ödüllendirilmesi sa�lanmı�
olmaktadır(Türko,1999:365).
94
4.2. F�NANSAL K�RALAMANIN SAKINCALARI
Her finansman tekni�inin oldu�u gibi finansal kiralama tekni�inin de
sakıncalı bazı yönleri bulunmaktadır. A�a�ıda bu sakıncalara kısaca
de�inilecektir.
4.2.1. Finansal Kiralama Konusu Malın Hurda De�erinden
Yararlanılamaması
Türkiye gibi enflasyonun yüksek oldu�u ülkelerde, malların hurda de�erleri
büyük tutarlara ula�abilmektedir. Ancak, özellikle faaliyet kiralamalarında,
yani malın sözle�me süresince kullanıldıktan sonra finansal kiralama
�irketlerine iade edildi�i hallerde, kiracı malın hurda de�erinden yoksun
kalmaktadır. Bu nedenle, hurda de�erleri yüksek olan sabit kıymetleri satın
almanın, özellikle faaliyet kiralaması �eklindeki leasinge kıyasla daha
avantajlı oldu�u söylenebilir. Fakat kiralama finansal kiralamaysa ve
sözle�mede kiralama sözle�mesinin süresi sona erdikten sonra kiracının
malı satın alabilece�i belirtilmi� ise satın almanın finansal kiralamadan daha
avantajlı oldu�unu söylemek kolay de�ildir(Koç,1999:17).
Ayrıca, malın leasing dönemi sonundaki piyasa de�eri sabit kira ödemeleri
ile yakından ilgilidir. Özellikle kiracının ülkesindeki yasalar kiralayanın
satma opsiyonu vermesini engelliyorsa bu durumda hurda de�erin kiralayan
tarafından muhasebele�tirilmesi oldukça büyük bir sorun yaratabilmektedir.
Alma opsiyonu gerçekle�mesi halinde aynı sorun kiracı açısından da ortaya
çıkmaktadır(Özdemir,1990:24).
95
4.2.2. Yüksek Faiz Maliyeti
Özkaynaklar, kaynak maliyeti içerisinde en yüksek maliyete sahip olan
unsurlar olup borçlanma ise kayna�ına ve borç sözle�mesine ba�lı olarak
maliyeti en dü�ük finanslama alternatiflerindendir.
Özkaynaklar ile borçla finanslama alternatifleri arasında da yer alabilecek
kiralama ile finanslama alternatiflerinin maliyeti borcun maliyetinden daha
yüksek olabilmektedir. Kullanılan fon tutarları ile ödenecek borcun tutarları
borç anla�masında önceden belirlidir. Para biriminin özelli�ine göre faiz ve
benzeri maliyet unsurları daha kesin belirlenmektedir.
Borcun kar�ılı�ının kesin saptanabilmesinin aksine, kiralamanın kar�ılı�ının
saptanabilmesi daha fazla güçlük arz eder. Kiralama konusu varlı�ın
gelece�i ile ilgili belirsizlikler daha fazla olabilmektedir. Kiralama konusu
varlı�ın i�letme riski, yenileme maliyeti, demode olma riski vb. risklerinin
kiralama döneminin ba�ında tespiti zor oldu�undan bu belirsizlikler
kar�ılı�ı kiracıya yansıtılmak istenecektir. Dolayısıyla kiralama ile finanse
etmenin maliyeti kiraya konu olan varlı�ın niteli�ine göre, borçlanma
maliyetinden daha fazla olarak belirlenecektir(�ahin,1993:34).
4.2.3. Sözle�me Süresinin Yol Açtı�ı Sıkıntılar
Finansal Kiralama Kanunu’nun 7. maddesinde sözle�melerin en az dört yıl
süreyle fesh edilemeyece�i belirtilmi�tir. Aynı kanunun 25. maddesinde de
sözle�menin finansal kiralama �irketi tarafından kiracıdan kaynaklanan
nedenlerle feshi halinde kiracının hem malı iade etmekle, hem de vadesi
gelmemi� finansal kiralama bedellerini ödemekle yükümlü oldu�u, ayrıca
96
finansal kiralama �irketinin bunu a�an zararından da sorumlu bulundu�unu
hükme ba�lamı�tır.
Buna göre kiracı, finansal kiralama �irketinden kaynaklanan bir neden
olmadıkça sözle�meyi fesh edememekte, fesh ederse a�ır yaptırımlarla
kar�ıla�maktadır. Bu da kiracıyı, kiraladı�ı bir malı en az dört yıl süreyle
kullanmak zorunda bırakmaktadır ki bunun kiracının hareket alanını
daralttı�ı açıktır. Örne�in, kiracı ihtiyaç duydu�u bir malı finansal kiralama
yoluyla edindi�inde en az dört yıl bu malı kullanmak durumunda
oldu�undan kiralama konusu malın yerine ba�ka bir mal edinmesi bir hayli
zor olmaktadır. Halbuki, kiracı ihtiyaç duydu�u malı finansal kiralama
yoluyla edinmek yerine satın alma yoluyla edinse, satın aldı�ı malı böyle bir
süreyle kayıtlı kalmaksızın satabilecek ve yerine ba�ka bir mal edinme
imkanına sahip olabilecektir.
4.2.4. Kiracının Yeniden De�erleme �mkanından Yararlanamaması
Bilindi�i üzere, ülkemizde oldu�u gibi yüksek enflasyonun söz konusu
oldu�u ülkelerde yüksek enflasyonun neden oldu�u de�er artı�ı nedeniyle
enflasyon vergisi ödenmemesi amacıyla vergi mükelleflerine yeniden
de�erleme yapma imkanı verilmi�tir. Ülkemizde yeniden de�erlemeye
ili�kin esaslar, Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298. maddesinde
belirlenmi�tir. Buna göre mükellefler, bilançolarının aktifine dahil
amortismana tabi iktisadi kıymetler ile bu kıymetler için geçmi� yıllarda
ayrılmı� olan amortismanları yeniden de�erleyebilirler. Kurumlar vergisi
mükellefleri de�er artı�ının tamamını sermayelerine ilave edebilirler.
97
Yeniden de�erleme imkanından yararlanma hakkı amortismana tabi iktisadi
kıymetleri aktifinde gösteren mal sahibine ait oldu�undan bu malları
finansal kiralama yoluyla edinen kiracılar yeniden de�erlemeden
yararlanamazlar(Koç,1999:19).
98
SONUÇ
Finansal kiralama, bir konuda yatırım yapmaya karar verildi�inde veya
mevcut yatırımın geni�letilmesi istenildi�inde, mü�terinin talebi ve seçimi
do�rultusunda belirlenecek yatırım malı veya mallarının, finansal kiralama
�irketi tarafından satın alınıp mü�teriye belli bir bedel kar�ılı�ında belli bir
süre için kiralanmasına olanak tanıyan bir finansman aracıdır. Finansal
kiralama finansman kolaylı�ı sa�lamakta, öz kaynakların azalmasını
önlemekte, ortada bir kredi olmadı�ı için �irket bilançosunun pasifinde yer
almamakta, dolayısıyla �irketin borç/öz kaynak oranı etkilenmemekte,
ayrıca kira ödemeleri önceden belirlenen bir takvime göre yapılaca�ından
bütçeleme ve nakit akı�ı programlarının yapılması kolayla�maktadır.
Finansal kiralama, yatırım finansmanının kilit ta�ıdır. Ülkemizde
yatırımların önemli bir bölümü öz kaynakla yapılmaktadır. Bunun nedeni,
bankacılık sektörünün yatırım finansmanı alanına ilgi duymamasıdır.
Finansal kiralama (leasing) sektörü, halihazırda hiçbir finansman imkanı
olmayan kesimi finanse etmektedir. Zira, bu sektörün mü�terileri;
ço�unlukla kaynak yaratmak için sermaye piyasasına gidemeyen ve
do�rudan yabancı bankalardan döviz kredisi temin edemeyen, ancak yurt
içindeki bankalardan a�ır teminat ko�ullarıyla kredi sa�layabilen küçük
�irketlerdir.
Finansal kiralama sektörünün, yurt içinden kendisini finanse etmesi,
ülkemizin �artları nedeniyle mümkün olmadı�ı için, bu sektör faaliyetlerinin
büyük bölümünü yurt dı�ından sa�ladı�ı kaynaklarla yürütmektedir.
Bulunulan kaynaklar ise giderek kısa vadeli,pahalı ve �artları da a�ır
olmaktadır. Sektör, halen tüm finans sektörü gibi yatırımcılara
kullandıracak uygun ko�ullu kaynak bulmakta zorlanmaktadır. Di�er
99
taraftan, yüksek maliyetli çe�itli fonların sektörce temin edilerek
kullandırılması da ekonomik açıdan mümkün de�ildir. Zira, tüm sektörlerde
dü�tü�ü gözlemlenen karlılık, bu kredilerin geri dönü�ünü daha ba�ta
imkansız kıldı�ından, günümüzde ülkemiz finansal kiralama �irketleri
ekonomik istikrarsızlık giderilinceye kadar yeni yatırımları finanse etmek
yerine likit kalmayı tercih etmektedirler.
Finansal kiralamanın, yatırımcılara bir çok alanda destek sa�lamasına ve
ülkemizde önemli bir potansiyele sahip olmasına ra�men Türk Finansal
Piyasalarında yeterince tanındı�ını söyleyebilmek mümkün de�ildir. Öte
yandan, ülkemizde, gayrimenkul leasing’i ise fazla uygulama alanı (1987-
1992 arası % 0, 1993-1998 arası ortalama % 3 ve 1999 yılında % 7,5)
bulamamı� durumdadır. Zira, talep olmasına ra�men gayrimenkuller ile
ilgili sorunlar hala giderilmi� de�ildir. Örne�in : kanuni amortisman
sürelerinin uzunlu�u, gayrimenkul alım-satım i�lemlerinde tapu harcı
oranlarının yüksekli�i ve alım-satım devir i�lemlerinde harçların mükerrer
olarak tahakkuk ettirilmesi, gayrimenkul leasing i�lemlerinin yapılmasını
güçle�tirmektedir. Ayrıca, Vergi Usul Kanunu’nun amortismanlar ile ilgili
hükümleri de ba�layıcı nitelik ta�ımaktadır. Halen, (%2) olarak uygulanan
amortisman oranlarının, leasing i�lemleri kapsamında daha uygun olarak
de�erlendirilmesi durumunda, sorunların hafifleyece�i a�ikardır. Çünkü,
leasing �irketi açısından malın mülkiyeti dı�ında, harici herhangi bir
teminatın talep edilmedi�i ender durumlardan birisi gayrimenkul
leasing’idir.
Finansal kiralamanın, her kesimden her ölçekte i�letmenin kapasitesini
ayakta tutmasını sa�ladı�ı gözönünde tutulursa, bu sistemin aksamaması
için bu sektöre istikrarlı ve hesaplı kaynak temini için gerekli önlemlerin
100
alınması ve uygulamaya konulması zorunluluk arzetmektedir. Bu amaçla,
bu sektörün sermaye piyasalarında VDMK ihraç etmelerinin
kolayla�tırılmasının yanısıra, sektörün yurt dı�ından sa�layaca�ı kredilerin
de Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF) kesintisinden muaf
tutulmasının yerinde olaca�ı a�ikardır.
Di�er taraftan, Finansal Kiralama Kanunu, halihazırda, leasing sektörünün
ihtiyaçlarına cevap vermekten uzaktır. Nitekim, Bu Kanun’da de�inilmeyen
bazı hususlar Ticaret Kanunu ve Borçlar Kanunu’ndan yapılan atıflar ile
doldurulmaya çalı�ılmaktadır. Sektörde en sık kar�ıla�ılan sorunların
ba�ında da fonlama ile kiraların tahsilatı arasındaki hukuki yapının bo�lu�u
ve bu konuda yeterli bilgi birikiminin olmayı�ı gelmektedir.
101
EKLER
102
EK 1 – LEASINGE KONU OLAN VARLIKLAR
Ürün Grupları Ürünler
Satın Alım KDV Oranı
Leasing ��lemi KDV Oranı
Sözle�me Süreleri (YIL)
Ula�ım Araçları Minibüs % 18 % 8 2 - 4 Kamyon % 18 % 8 2 - 4 Kamyonet % 18 % 8 2 - 4 Panelvan % 18 % 8 2 - 4 Çekici % 18 % 8 2 - 4 Uçak % 18 % 1 4 Helikopter % 18 % 1 4 Gemi % 18 % 18 4 Tekne-Yat % 18 % 18 4
Binek Otomobil (1600 cc altı) % 18 % 18 2 - 4
Binek Otomobil (1600 cc üzeri) % 18 % 18 4
Ürün Grupları Ürünler
Satın Alım KDV Oranı
Leasing ��lemi KDV Oranı
Sözle�me Süreleri (YIL)
�� Makineleri Ekskavatör % 18 % 1 4 Bekoe Loader % 18 % 1 4 Yükleyici % 18 % 1 4 Kompresör % 18 % 1 4 Transmikser % 18 % 1 4 Dozer % 18 % 1 4 Greyder % 18 % 1 4 Forklift % 18 % 1 4 Beton Pompası % 18 % 1 4 Kırıcı ve Delici % 18 % 1 4 Kule Vinçler % 18 % 1 4
103
Ürün Grupları Ürünler
Satın Alım KDV Oranı
Leasing ��lemi KDV Oranı
Sözle�me Süreleri (YIL)
Makine ve Ekipmanlar
Elektrik Motorları ve Jeneratörler % 18 % 1
4
�malat Makinaları % 18 % 1 4 PaketlemeMakinaları % 18 % 1 4
Gıda Sektöründe Kulllanılan Makineler
% 18 % 1
4
Takım Tezgahları % 18 % 1 4 Matbaa Makinaları % 18 % 1 4 Dokuma Tezgahları % 18 % 1 4
�plik-�malat Makinaları % 18 % 1 4
Boya Makinaları % 18 % 1 4
Konfeksiyon ve Diki� Makinaları % 18 % 1 4
Ürün Grupları Ürünler
Satın Alım KDV Oranı
Leasing ��lemi KDV Oranı
Sözle�me Süreleri (YIL)
Bilgisayar % 18 % 1 2 Büro Donanım Ekipman ve Malzemeleri Fotokopi Makinası % 18 % 1 2
Faks Makinası % 18 % 1 2
Hastane,Otel, Ma�aza ve Büro donanımları
% 18 % 1 4
Ürün Grupları Ürünler
Satın Alım KDV Oranı
Leasing ��lemi KDV Oranı
Sözle�me Süreleri (YIL)
Elektronik ve Optik Cihazlar
Güvenlik Sistemleri % 18 % 1
4
104
Santral Sistemleri % 18 % 1 4
Ses-Görüntü Sistemleri % 18 % 1 4
UPS % 18 % 1 4
Air Condition Cihazları % 18 % 18 4
TV ve Radyo �stasyonu Ekipmanları
% 18 % 18 4
Ses ve I�ık Sistemleri % 18 % 18 4
Sanayi Tipi So�utma % 18 % 1 4
Ürün Grupları Ürünler
Satın Alım KDV Oranı
Leasing ��lemi KDV Oranı
Sözle�me Süreleri (YIL)
Tıbbi Cihazlar Tanı Cihazları % 18 % 1 2
Ultrasonografi Cihazı % 18 % 1 2
Mamografi Cihazı % 18 % 1 2
Kemik Dansiometresi % 18 % 1 2
Di�çi Üniteleri % 18 % 1 2 Optik Cihazlar % 18 % 1 2 Laboratuar Cihazları % 18 % 1 2
Ürün Grupları Ürünler
Satın Alım KDV Oranı
Leasing ��lemi KDV Oranı
Sözle�me Süreleri (YIL)
Gayrimenkul Bina %18 %1 4 Konut %18 %1 4
105
Ürün Grupları Ürünler
Satın Alım KDV Oranı
Leasing ��lemi KDV Oranı
Sözle�me Süreleri (YIL)
Turizm Ekipmanları
Isıtma ve So�utma Cihazları % 18 % 18 4
Mutfak ve Çama�ırhane Donanımları
% 18 % 1 4
Buzdolapları ve Minibar % 18 % 18 4
Kaynak: “http://www.garantileasing.com.tr,2003”
106
EK 2 – TÜRK�YE’DEK� F�NANSAL K�RALAMA ��RKETLER�
F�NANSAL K�RALAMA ��RKETLER�NE �L��K�N GENEL B�LG�LER (1) GENERAL INFORMATION ABOUT FINANCIAL LEASING COMPANIES(1)
Ön �zin Tar. Kurulu� Tar.
Ödenmi� Sermaye(milyon TL)
Permission D.
Establishment D.
Paid-In Capital(million TL)
1 Finansal Kiralama �irketleri (1) 1 Financial Leasing Companies
1 A&T Finansal Kiralama A.�. 30.05.1997 04.07.1997 500.000
2 ABN-Amro Finansal Kiralama A.�. 17.02.1999 27.04.1999 720.000
3 Aktif Finansal Kiralama A.�. 11.09.1996 27.09.1996 500.000
4 Alternatif Finansal Kiralama A.�. 27.12.1996 06.02.1997 6.700.000
5 Ar Finansal Kiralama A.�. 09.02.1995 05.01.1996 25.000
6 Ata Finansal Kiralama A.�. 27.11.1996 27.10.1997 75.000
7 Atinon Finansal Kiralama A.�. 24.05.1996 19.07.1996 75.000
8 Atlas Finansal Kiralama A.�. 31.03.1993 10.05.1993 6.000.000
9 Barsan Finansal Kiralama A.�. 25.07.1997 11.03.1998 75.000
10 Ba�er Finansal Kiralama A.�. 25.07.1997 17.10.1997 500.000
11 Bayındır Finansal Kiralama A.�. 10.07.1998 09.12.1997 1.500.000
12 Bilmar Finansal Kiralama A.�. 19.03.1991 09.05.1991 75.000
13 Bnp Ak Dresdner Finansal Kiralama A.�. 07.07.1987 17.11.1988 18.830.000
14 Citilease Finansal Kiralama A.�. 24.05.1996 03.02.1997 1.000.000
107
15 D (Dünya) Finansal Kiralama A.�. 18.12.1996 07.02.1997 100.000
16 Daimler Chrysler Finansal Kiralama A.�. 8.11.2000 15.12.2000 1.000.000
17 Dal Finansal Kiralama A.�. 25.07.1997 04.08.1997 601.395
18 Data Finansal Kiralama A.�. 31.07.1996 17.07.1997 75.000
19 Demir Finansal Kiralama A.�. 14.09.1992 19.10.1992 6.500.000
20 Deniz Finansal Kiralama A.�. 28.08.1997 09.12.1997 1.000.000
21 Destek Finansal Kiralama A.�. 11.06.1997 11.08.1997 75.000
22 Dı� Ticaret Finansal Kiralama A.�. 20.07.1990 15.08.1990 1.000.000
23 Do�an Finansal Kiralama A.�. 28.08.1997 27.11.1997 100.000
24 Do�u� Finansal Kiralama A.�. 20.04.2000 11.05.2000 1.000.000
25 Doruk Finansal Kiralama A.�. 17.10.1997 11.11.1997 200.000
26 Ege Finansal Kiralama A.�. 21.12.1992 06.01.1993 2.500.000
27 EGS Finansal Kiralama A.�. 26.07.1995 13.09.1995 7.500.000
28 Eko Finansal Kiralama A.�. 29.07.1996 24.10.1996 175.000
29 Ekspres Finansal Kiralama A.�. 04.03.1994 29.03.1994 250.000
30 Endeks (ATT-Strateji) Finansal Kiralama A.�. 27.06.1997 11.14.97 1.000.000
31 Era Deniz Finansal Kiralama A.�. 24.04.1998 29.04.1999 500.000
32 Era Finansal Kiralama A.�. 26. 7.1995 13. 9.1995 522.750
33 Es Finansal Kiralama A.�. 06.08.1992 27.08.1992 100.000
34 Escort Finansal Kiralama A.�. 17.10.1997 17.11.1997 200.000
108
35 Eti Finansal Kiralama A.�. 28.08.1998 07.10.1998 500.000
36 Ferman Finansal Kiralama A.�. 09.03.1995 05.04.1995 250.000
37 Finans Deniz Finansal Kiralama A.�. 17.06.1997 03.12.1997 3.680.000
38 Finans Finansal Kiralama A.�. 02.03.1990 26.03.1990 11.000.000
39 Garanti Finansal Kiralama A.�. 19.09.1990 15.10.1990 10.000.000
40 General Electric Finansal Kiralama A.�. 18.11.1996 04.12.1996 95.000
41 Gökçe Finansal Kiralama A.�. 03.09.1990 15.11.1990 5.000
42 Grup Finansal Kiralama A.�. 29.02.1996 11.07.1996 75.000
43 Halk Finansal Kiralama A.�. 05.09.1991 27.09.1991 6.000.000
44 Hmb Finansal Kiralama A.�. 14.01.1994 26.01.1994 36.250
45 �ktisat Finansal Kiralama A.�. 29.07.1986 10.09.1986 6.000.000
46 �mar Finansal Kiralama A.�. 09.03.1994 28.09.1994 500.000
47 �pek Finansal Kiralama A.�. 10.08.1995 25.03.1996 1.550.000
48 �stanbul Finansal Kiralama A.�. 19.07.1996 15.08.1996 2.000.000
49 �� Genel Finansal Kiralama A.�. 24.12.1987 23.02.1988 8.500.000
50 K Finansal Kiralama A.�. 25.03.1996 20.08.1996 1.200.000
51 Karacabay Finansal Kiralama A.�. 01.08.2000 15.08.2000 1.000.000
52 Kent Finansal Kiralama A.�. 17.06.1997 04.09.1997 500.000
53 Koç Finansal Kiralama A.�. 09.03.1994 13.02.1995 23.000.000
54 Kura Finansal Kiralama A.�. 09.03.1994 28.03.1994 43.000
109
55 Kurtulu� Finansal Kiralama A.�. 25.07.1997 16.09.1997 75.000
56 Meksa Finansal Kiralama A.�. 20.03.1998 11.05.1998 500.000
57 Mengerler Finansal Kiralama A.�. 15.06.1987 20.04.1987 2.530.000
58 Merkez Finansal Kiralama A.�. 25.07.1997 07.11.1997 1.000.000
59 Mersan Finansal Kiralama A.�. 17.10.1997 19.11.1997 200.000
60 MNG Finansal Kiralama A.�. 28.05.1998 07.04.1999 500.000
61 Nergis Finansal Kiralama A.�. 25.07.1997 27.08.1997 750.000
62 Öz Finansal Kiralama A.�. 12.09.1996 17.02.1997 750.000
63 Pamuk(Interlease) Finansal Kiralama A.�. 06.02.1990 25.04.1990 2.330.000
64 Pena (Sistem) Finansal Kiralama A.�. 15.11.1991 19.03.1992 2.445.721
65 Pera (Meral) Finansal Kiralama A.�. 11.09.1996 25.12.1996 75000
66 Prime Finansal Kiralama A.�. 25.07.1997 29.08.1997 200.000
67 Pro Finansal Kiralama A.�. 13.10.1998 11.10.1999 500.000
68 Rant Finansal Kiralama A.�. 06.08.1992 03.09.1992 5.400.000
69 Sanko Kiralama A.�. 08.11.1995 01.03.1996 3.900.000
70 Ser Finansal Kiralama A.�. 18.12.1996 08.01.1997 150.000
70 Ser Finansal Kiralama A.�. 18.12.1996 08.01.1997 300.000
71 Siemens Finansal Kiralama A.�. 13.05.1997 09.07.1997 1.000.000
72 Site Finansal Kiralama A.� 09.10.1995 13.12.1995 400.000
73 Soylu Finansal Kiralama A.�. 26.03.1992 09.04.1992 73.630
110
74 Sümer Finansal Kiralama A.�. 22.04.1996 28.05.1996 635.000
75 Süzer Finansal Kiralama A.�. 15.10.1998 12.02.1999 500.000
76 �eker Finansal Kiralama A.�. 15.07.1997 25.08.1997 3.500.000
77 �etat Finansal Kiralama A.�. 16.03.1992 21.08.1992 -
78 Teb Finansal Kiralama A.�. 110.9.1996 02.10.1996 10.000.000
79 Tekstil Finansal Kiralama A.�. 21.06.1996 17.07.1996 1.750.000
80 Tepe Finansal Kiralama A.�. 25.11.1997 03.12.1997 500.000
81 Ticaret Finansal Kiralama A.�. 15.04.1993 05.05.1993 15.000
82 Toprak Finansal Kiralama A.�. 09.03.1994 13.05.1994 6.547.068
83 Ulusal Finansal Kiralama A.�. 25.06.1997 31.12.1997 100.000
84 Vakıf Deniz Finansal Kiralama A.�. 05.04.1993 14.09.1993 6.950.000
85 Vakıf Finansal Kiralama A.�. 05.09.1988 23.09.1988 5.350.000
86 Volkan Finansal Kiralama A.�. 16.11.1987 29.03.1988 2.000
87 West LB Finansal Kiralama A.�. 25.09.2000 07.11.2000 1.000.000
88 Yalçınlar Finansal Kiralama A.�. 04.10.1994 27.07.1995 2.365.000
89 Yapı ve Kredi Finansal Kiralama A.�. 31.12.1986 24.02.1987 11.411.482
90 Ya�ar Finansal Kiralama A.�. 21.03.1994 12.08.1994 950.000
91 Yatırım Finansal Kiralama A.�. 30.04.1993 17.09.1993 650.000
92 Yurt Finansal Kiralama A.�. 19.06.1997 22.07.1997 75.000
93 Ziraat Finansal Kiralama A.�. 18.06.1991 04.09.1991 11.750.000
111
2 Kalkınma ve Yatırım Bankaları (2)
2 Investment and Development Banks 1 Atlas Yatırım Bankası A.�. 2 Deutsche Bank A.�. 1988 1991 2.800.000
3 Çalık Yatırım Bankası A.�. 1998 1998 5.000.000
4 Diler Yatırım Bankası A.�. 1998 1998 5.000.000
5 GSD Yatırım Bankası A.�. 1998 1998 5.000.000
6 Credit Agricole Indosuez A.�. 1989 1992 1.194.000
7 Nurol Yatırım Bankası A.�. 1999 1999 13.636.000
8 Okan Yatırım Bankası A.�. 1998 1998 6.101.000
9 Sınai Yatırım ve Kredi Bankası A.�. 1962 1963 2.500.000
10 T.Kalkınma Bankası A.�. 1976 1989 75.000.000
11 T.Sınai Kalkınma Bankası A.�. 1950 1988 5.000.000
12 Tat Yatırım Bankası A.�. 1992 1992 200.000
13 Tekfen Yatırım ve Finansman Bankası A.�.
1988 1991 2.000.000
14 Toprak Yatırım Bankası A.�. 1999 1999 5.122.000
15 Yatırım Bankası A.�. 1988 1992 830.000
3 Özel Finans Kurumları (3)
3 Special Finance Houses 1 Al Baraka Türk Özel Finans Kurumu A.�.
112
2 Anadolu Finans Kurumu A.�. 03.10.1991 06.02.1992 32.500.000
3 Asya Özel Finans Kurumu A.�. 20.09.1996 22.10.1996 10.000.000
4 Faisal Finans Kurumu A.�. 28.12.1984 19.07.1989 2.000.000
5 Kuveyt Türk Evkaf Özel Finans Kurumu A.�.
22.11.1988 20.07.1989 21.630.000
Kaynak: ‘http://www.hazine.gov.tr,2003’
113
EK 3 – 3226 SAYILI F�NANSAL K�RALAMA KANUNU
F�NANSAL K�RALAMA KANUNU
(Kanun No.: 3226-10.6.1985)
(Resmi Gazete ile ne�ir ve ilanı: 28 Haziran 1985- Sayı:18795)
B�R�NC� BÖLÜM
Genel Hükümler
Amaç
Madde 1- Bu Kanunun amacı, finansman sa�lamaya yönelik finansal
kiralamayı düzenlemektir.
Kapsam
Madde 2- Bu Kanun, sözle�menin hukuki yapısını, tarafların kar�ılıklı hak
ve yükümlülüklerini düzenleyen hükümleri kapsar
Tanımlar
Madde 3- Bu kanunda geçen:
Sözle�me; finansal kiralama sözle�mesini,
Kiralayan; finansal kiralama �irketini,
Kiracı; finansal kiralamayı kabul edeni,
Mal, finansal kiralamaya konu malı,
Kira bedeli; finansal kira bedelini,
ifade eder.
114
Sözle�me
Madde 4- Sözle�me; kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü
ki�iden satın aldı�ı veya ba�ka suretle temin etti�i bir malın zilyetli�ini, her
türlü faydayı sa�lamak üzere ve belli bir süre feshedilmemek �artı ile kira
bedeli kar�ılı�ında, kiracıya bırakmasını öngören bir sözle�medir.
Sözle�menin Konusu
Madde 5- Sözle�meye ta�ınır veya ta�ınmaz mallar konu olabilir. Patent
gibi fikri ve sınai haklar bu sözle�meye konu olamazlar.
Finansal kiralama bedeli
Madde 6- Finansal kiralama bedeli ve ödeme dönemleri taraflarca
belirlenir. Bu bedeller sabit veya de�i�ken olabilir. Türk Lirası veya Merkez
Bankasınca alım-satımı yapılan döviz cinsinden belirlenebilir.
Yurt dı�ından yapılacak finansal kiralamalarda kiralama bedeli yıllık 25.000
Amerikan Doları kar�ılı�ı Türk Lirasından az olamaz.
Bu miktarı artırmaya ve eski de�erine indirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.
Sözle�menin feshinin mümkün olmadı�ı süre
Madde 7- Sözle�meler en az dört yıl süre ile feshedilemez. Hangi kiralama
hallerinde bu sürenin kısalaca�ı, Bakanlar Kurulunca çıkarılacak
yönetmelikte belirlenir.
Sözle�menin �ekli ve tescili
Madde 8- Sözle�me düzenleme �eklinde noterlikçe yapılır. Ta�ınır mala
dair sözle�me, kiracının ikametgah noterli�inde özel sicile tescil edilir.
Ta�ınmaz mala dair sözle�me ise ta�ınmazın bulundu�u tapu kütü�ünün
beyanlar hanesine, gemilere dair sözle�meler ise gemi siciline �erh edilir.
115
Tescil veya �erhden sonra, üçüncü ki�ilerin finansal kiralama konusu mal
üzerindeki aynî hak iktisapları kiralayana kar�ı ileri sürülemez.
Yurt dı�ında yerle�ik kiralayan �irketinin Türkiye'de �ubesi yoksa
sözle�meler Hazine ve Dı� Ticaret Müste�arlı�ının ba�lı bulundu�u
Bakanlıkça tescil edilir.
Finansal kiralama konusu malın satın alınması
Madde 9- Finansal kiralama konusu malın mülkiyeti kiralayan �irkete aittir.
Ancak taraflar sözle�mede, sözle�me süresi sonunda kiracının, malın
mülkiyetini satınalma hakkını haiz olaca�ını kararla�tırabilirler.
Kiralayan �irketin hukuki yapısı
Madde 10- Kiralayan �irketler, yalnızca anonim ortaklık �eklinde
kurulabilir. Kiralayan �irketlerin kurulu�u ve �ube açmaları ile yabancı
�irketlerin Türkiye'de �ube açması Hazine ve Dı� Ticaret Müste�arlı�ının
ba�lı bulundu�u Bakanlı�ın ön iznine ba�lıdır. 6224 sayılı Yabancı
Sermayeyi Te�vik Kanunu hükümleri saklıdır.
Kiralayan �irketler ile yabancı kiralayan �irketlerin Türkiye'deki �ubeleri
Hazine ve Dı� Ticaret Müste�arlı�ının ba�lı bulundu�u Bakanlı�ın
denetimine tabidir. Ön iznin verilme �ekil ve �artları ile kiralayan �irketlerin
denetimine dair hükümler çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.
Bu Kanun hükümlerine göre. izin almadan kiralama faaliyetinde bulunanlar
be�yüzbin liradan be� milyon liraya kadar para ve 3 aydan 1 yıla kadar
hapis cezası ile cezalandırılırlar. Bu eylemi ika edenler tüzel ki�i ise ceza
bizzat faaliyette bulunanlar ve kararı vermi� olanlar hakkında uygulanır.
116
Bu Kanunda yazılı yükümlülük ve zorunluluklara uymayan kiralama
�irketlerinin ilgili görevlileri hakkında fiile katılma derecelerine göre ikiyüz
bin liradan bir milyon liraya kadar para cezasına hükmolunur.
En az sermaye
Madde 11- Kiralayan �irketlerin ödenmi� sermayeleri bir milyar Türk
Lirasından az olamaz. Yabancı kiralayan �irketlerin Türkiye'de �ube
açmalarında ise ödenmi� sermayeleri asgari iki milyon Amerika Birle�ik
Devletleri Doları kar�ılı�ı Türk Lirasıdır. Bakanlar Kurulu bu miktarları be�
katına kadar arttırmaya yetkilidir.
Kiralama i�lemlerinde sınır
Madde 12- Kiralayan �irketin finansal kiralama i�lemlerinin tutarının sınırı
ile ortaklarına veya �irketler grubu ile yapaca�ı kiralama i�lemleri esas ve
usulleri ile tutarlarını belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.
�K�NC� BÖLÜM
Sözle�menin Hüküm ve Sonuçları
Kiracının hak ve borçları:
Madde 13- Kiracı, sözle�me süresince finansal kiralama konusu malın
zilyedi olup, sözle�menin amacına uygun olarak her türlü faydayı elde
etmek hakkına sahiptir. Kiracı, finansal kiralama konusu malı sözle�mede
öngörülen �art ve hükümlere göre itinayla kullanmak zorundadır.
Sözle�mede aksine hüküm yok ise kiracı, malın her türlü bakımından ve
korunmasından sorumlu olup, bakim ve onarım masrafları kiracıya aittir.
117
Malın hasar ve zıyaı
Madde 14- Malın sözle�me süresi içinde hasar ve zıyaı sorumlulu�u
kiracıya aittir. Bu sorumluluk ödenen sigorta miktarının kar�ılanmayan
kısmı ile sınırlıdır. Ancak bu farkı, kiracı finansal kiralama bedelleri ile
ödemek zorundadır.
Devir yasa�ı
Madde 15- Kiracı, finansal kiralama konusu maldaki zilyetli�ini bir
ba�kasına devredemez.
Malın kiracıya teslim edilmemesi
Madde 16- Finansal kiralama konusu malın, kiralayanın malın imalatçısı
veya satıcısı ile zamanında sözle�me yapmaması veya gerekli ödemeyi
zamanında yerine getirmemesi veya di�er sebepler ile kiracıya teslim
edilmemesi halinde Borçlar Kanununun 106 ncı maddesi hükmü uygulanır.
Kiralayan �irketin hak ve borçları
Madde 17- Finansal kiralama konusu mal kiralayan �irketin
mülkiyetindedir. Kiralayan �irket, mülkiyeti kendisine ait olan finansal
kiralama konusu malı sözle�me süresince sigorta ettirmek zorundadır.
Sigorta primlerinin ödenmesi kiracıya aittir.
Mülkiyetin üçüncü ki�iye devri
Madde 18- Sözle�mede aksi öngürülmemi�se kiralayan, malın mülkiyetini
bir üçüncü ki�iye devredemez. Sözle�mede bu yetkinin tanınması halinde
devir, ancak ba�ka bir kiralayana yapılabilir. Devralan, sözle�me
118
hükümlerine uymak zorundadır. Devrin kiracıya kar�ı geçerli olması onun
haberdar edilmesine ba�lıdır.
Kiracının iflası veya icra takibine u�raması
Madde 19- Kiracının iflası halinde, iflas memuru, �cra ve �flas Kanununun
221 inci maddesinin birinci fıkrası hükmüne göre büro te�kilinden önce,
finansal kiralama konusu malların tefrikine karar verir. �flas memurunun bu
kararına yedi gün içinde itiraz edilebilir. Kiracı aleyhine icra yoluyla takip
yapılması halinde, icra memuru, finansal kiralama konusu malların takibin
dı�ında tutulmasına karar verir. �cra memurunun kararına kar�ı yedi gün
içinde itiraz edilebilir. Bu itirazlar, tetkik merince en geç bir ay içinde
karara ba�lanır.
Kiralayanın �flâsı veya icra takibine u�raması
Madde 20- Kiralayanın iflası halinde, sözle�me, kararla�tırılan sürenin
sonuna kadar iflâs masasına kar�ı geçerlili�ini sürdürür. Kiralayan aleyhine
icra yoluyla takip yapılması halinde, finansal kiralama konusu mallar,
sözle�me süresi içinde haczedilemez.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Sözle�menin Sona Ermesi
Sözle�menin süresinin dolması sebebiyle sona ermesi
Madde 22- Sözle�me kararla�tırılan sürenin dolmasıyla son bulur. Ancak,
taraflardan her biri sürenin bitiminden en az üç ay önce bildirilmek
kaydıyla, mevcut veya yeni �artlarla sözle�menin uzatılmasını talep edebilir.
Sözle�menin uzatılması tarafların anla�masına ba�lıdır.
119
Sözle�menin di�er sebeplerle sona ermesi
Madde 22- Sözle�me; �irketin sona ermesi, tüzel ki�ili�inin hitamı,
kiracının iflası veya aleyhine yapılan bir icra takibinin semeresiz kalması,
kiracının ölümü veya fiil ehliyetini kaybetmesi veya i�letmesini tasfiye
etmesi hallerinde, sözle�mede aksine bir hüküm yoksa, sona erer.
Sözle�menin ihlali
Madde 23- Kiralayan, finansal kiralama bedelini .ödemede temerrüde
dü�en kiracıya verdi�i otuz günlük süre içinde de ödenmemesi halinde,
sözle�meyi feshedebilir. Ancak sözle�mede, süre sonunda mülkiyetin
kiracıya geçece�i kararla�tırılmı� ise, bu süre altmı� günden az olamaz.
Taraflardan birinin sözle�meye aykırı harekette bulundu�u hallerde, bu
aykırılık nedeniyle di�er tarafın sözle�meyi devam ettirmesinin
beklenemeyece�i durumlarda sözle�me feshedilebilir.
Sözle�menin sona ermesinin sonuçları
Madde 24- Sözle�me sona erdi�inde, sözle�meden do�an satınalma hakkını
kullanmayan veya bu hakkı bulunmayan kiracı, finansal kiralama konusu
malı derhal geri vermekle mükelleftir.
Sözle�menin feshinin sonuçları
Madde 25- Sözle�menin kiralayan tarafından feshi.halinde kiracı malı iade
ile birlikte vadesi gelmemi� finansal kiralama bedellerini ödemek
yükümlülü�ü altında oldu�u gibi kiralayanın bunu a�an zararından da
sorumludur. Sözle�me kiracı tarafından feshedilirse kiracı malı geri
vermekle beraber u�radı�ı zararın tazminini kiralayandan talep edebilir.
120
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Sözle�menin Tabi Oldu�u Hükümler
Uygulanacak hükümler
Madde 26- Sözle�meye, bu Kanunda hüküm olmayan hallerde Borçlar
Kanununun genel hükümleri, sözle�menin niteli�ine uygun dü�tükleri
oranda ise özel hükümleri uygulanır.
Uygulanmayacak Hükümler
Madde 27- Sözle�me hakkında, Medeni Kanunun 688,689,690 ıncı
maddeleri ve Borçlar Kanununun 222,223,224,254. maddeleri ile 6570
sayılı Gayrimenkul Kiraları Hakkında Kanun hükümleri uygulanmaz.
BE��NC� BÖLÜM
Te�vik ve Vergiye Dair Hükümler
Te�vik
Madde 28- Te�vik belgesine ba�lanmı� bulunan yatırımların tamamının
veya bir bölümünün finansal kiralama yoluyla gerçekle�tirilmesi halinde
kiralayan, kiracının te�vik belgesinde belirtilen ve satınalma halinde onun
tarafından kullanılmasına hak kazanılan te�viklerden Devlet Planlama
Te�kilatınca te�vik mevzuatına göre belirlenecek esaslar çerçevesinde
yararlanır. Sözle�me süresi içinde te�vik mevzuatı uyarınca kazanılmı�
haklar saklıdır.
Gümrü�e dair hükümler
Madde 29- Yabancı �irket ile kiracı arasında akdedilen sözle�meye göre
getirilen mallara, gümrük vergileri bakımından a�a�ıdaki hükümler
uygulanır:
121
a) Satınalma hakkı bulunmayan bir sözle�meye dayanarak veya bu hak
bulunsa dahi te�vik belgesinde gümrük muafiyetinden yararlanması
öngörülmemi� malların Türkiye'ye giri�inde, gümrük mevzuatının süre
kısıtlaması hariç, sözle�me süresine ba�lı olarak, geçici muafiyet rejimine
dair hükümler uygulanır. Bu �ekilde Türkiye'ye getirilen mallar için ileride
do�abilecek vergileri kar�ılayacak miktarda teminat alınır. �u kadar ki,
sözle�me süresi sonunda kesin ithalâtın yapılmaması ve finansal kiralama
konusu malların kiralayana iade edilmek üzere yurt dı�ına çıkarılmak
istenmesi halinde daha önce yapılan teminata ba�lama i�lemi genel
hükümlere göre çözülür. Teminata ba�lama usul ve esasları bir
yönetmelikle belirlenir.
b) Sözle�me süresi sonunda finansal kiralama konusu malların kesin
ithalâtının yapılması halinde, vergi ödeme mükellefiyetinin ba�ladı�ı
tarihteki cari kur ve normal fiyat üzerinden hesaplanacak gümrük vergileri
tahsil olunur.
�stisnalar ve vergi nispetinin tespiti
Madde 30- Sözle�me her türlü vergi, resim ve harçtan istisnadır. Bakanlar
Kurulu, dar mükellefiyete tabi kurumların bu Kanunun uygulamasından
do�acak kazanç ve ücretlerinden yapılacak vergi tevkifat nispetlerini sıfıra
kadar indirmeye veya kurumlar vergisindeki nispete kadar yükseltmeye
yetkilidir.
Davanın niteli�i
Madde 31- Sözle�melerden do�an davalar ticari dava niteli�indedir.
Yönetmelik
Madde 32- Bu Kanunun;
122
a) 7 nci maddesinde belirtilen yönetmelik Bakanlar Kurulunca,
b) 10 uncu maddesinde belirtilen yönetmelik, Hazine ve Dı� Ticaret
Müste�arlı�ının ba�lı oldu�u Bakanlıkça,
c)- 30 uncu maddesinde öngörülen yönetmelik Maliye ve Gümrük
Bakanlı�ınca, yayımından itibaren üç ay içinde çıkarılır.
Yürürlük
Madde 33- Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlü�e girer.
Yürütme
Madde 34- Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
123
KAYNAKÇA
1. Akça, H.Ali (1991), “Finansal Kiralama ve Türkiye’de Geli�imi”, Hazine ve Dı� Ticaret Dergisi, Sayı:8 2. Akgüç, Öztin (1998), Finansal Yönetim, Avcıol Yayınları, �stanbul 3. Altop, Atilla (1990), Finansal Kiralama Sözle�mesi, Banka ve Ticaret Hukuku Ara�tırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 4. Anonim (2003), “Türkiye Muhasebe Standardı Kiralama ��lemlerinin Muhasebele�tirilmesi”, [http://www.mukellefgazetesi.com.tr/muhasebestandartlari.doc (12.02.2003)] 5. Balkaya, Nilgün (1988), Bir Yatırım Te�vik Tedbiri Olarak Finansal Kiralama ve Türkiye Uygulaması, (Yayımlanmamı� Master Tezi ), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Ankara 6. Canikli, Nurettin (1998), Bütün Yönleri ile Tekdüzen Muhasebe Sistemi, �stanbul 7. Cansızlar, Do�an (1985), “Leasing, KDV, Devlet �hale Kanunu”, Mali Sorunlara Çözüm Dergisi, Sayı:5 8. Danı�man, Ahmet Ümit (1986), Finansal Kiralama (�ngiltere Deneyimi), DPT Yayınları, Ankara 9. Emek, U�ur (1994), Kamu �ktisadi Te�ebbüslerinde Yeni Finansman Yöntemlerinin Uygulanabilirli�i – Finansal Kiralama, Factoring - , DPT Yayınları, Ankara 10. Ercan, Yücel (1985), “Leasing ile �lgili Muhasebe ve Raporlama Sorunları”, Para ve Sermaye Dergisi, Sayı:18, Ankara 11. Erdo�an, Bayram (1999), Finansal Kiralama (Leasing) Uygulamaları ve Finansal Kiralama �irketlerinin Pazarlama Stratejileri, (Yayımlanmamı� Master Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 12. Erol, Cengiz (1999), ��letmelerde Finansal Yönetim, �mge Kitabevi, Ankara
124
13. Erol,Ahmet (1999), Finansal Kiralama (Leasing), Türmob Yayınları, Sirküler Rapor Serisi, Seri:20, Ankara 14. Gerni, Cevat (1990), Dı� Ticaretin Finansmanı, TOBB Yayınları, Ankara 15. �nal, Mehmet Emin (1991), “Seç, Be�en, Kirala” Uzman Gözüyle Bankacılık, Yıl:4, Sayı:16, Ankara 16. Kılıç, Zülfikar (1991), “Türkiye’de Yeni Bir Finansman Yöntemi: Leasing”, Hazine ve Dı� Ticaret Müste�arlı�ı Dergisi, Sayı:10, Ankara 17. Koç, Mehmet (1999), Bütün Yönleriyle Finansal Kiralama, Alfa Yayınları, �stanbul 18. Köteli, Argun (1991), Kar�ıla�tırmalı Hukuk ve Türk Hukukunda Finansal Kiralama (Leasing Sözle�meleri), Kazancı Kitap Tic. A�., �stanbul 19. Kuntalp, Erden (1988), Finansal Kiralama Kanununa Göre Finansal Kiralamanın Tanımı ve Hükümleri, Türkiye Bankalar Birli�i Yayınları, Ankara 20. Kurmu�, Orhan (1995), “Finansal Kiralama Nedir? Ne De�ildir?”, Yakla�ım Dergisi, Yıl:3, Sayı:34 21. Kurmu�, Orhan (1986), “Leasing”, Para ve Sermaye Piyasası Dergisi, Sayı:90 22. Küçük, Sinan (2001), Leasing – Kredi ile Finansmana Yönelik Bir Uygulama, Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, �stanbul 23. Nazlıo�lu, Gültekin (1998), Açıklamalı ve �çtihatlı Finansal Kiralama Kanunu,Ankara 24. Onursal, Erkut (2003), “Finansal Kiralama Yeterince Bilinmiyor”, [http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/DTDERGI/nisan2001/finansal.htm(07.01.2003]
125
25. Önal, Yıldırım B. (1998), Türkiye’de Endüstri ��letmelerinin Mü�teri Finansmanında Kullandıkları Tekniklerin Kar�ıla�tırmalı Olarak �ncelenmesi, SPK Yayınları, Yayın No:112, Ankara 26. Özdemir, Eyvaz (1990), Finansal Açıdan Kiralama, (Yayımlanmamı� Master Tezi), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara 27. Özer, A. Emre (1996), “Finansal Kiralama ��lemlerinin Muhasebele�tirilmesi ve Türkiye Uygulamasının Uluslar arası Standartlara Uyumu”, �ktisat, ��letme ve Finans Dergisi, Sayı:128 28. Özsunay, Ergun (1985), “Leasing ��lemlerinin Hukuksal Yapıları ve Güncel Sorunları”, Para ve Sermaye Piyasası Dergisi, Sayı:8, Ankara 29. �ahin, Hatice (1993), Leasing ile �lgili Muhasebe ve Finansal Raporlama Sorunları, �stanbul 30. �engezer, �skender (1987), Dünya ve Türkiye’de Leasing, �GEME Yayınları, Ankara 31. Ta�kın, Nalan (1987), Finans Kiralama ve Muhasebe Uygulamaları, (Yayımlanmamı� Master Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 32. Toroslu, M. Vefa (1998), Leasing ��lemleri ve Muhasebesi, Etibank Yayınları, �stanbul 33. Türko, Metin (1999), Finansal Yönetim, Alfa Yayınları, �stanbul 34. Uyanık, Senan (1990), Proje Finansmanında Finansal Kiralamanın Rolü, TOBB Yayınları, Ankara 35. Üzeler, Mustafa ve Cansızlar, Do�an (1987), Yatırım ve Finansman Sa�lamaya Yönelik Finansal Kiralama Dünya’da ve Türkiye’de Uygulaması,T.C. Maliye Bakanlı�ı Yayınları, Ankara 36. Yanık, Serhat ve �enel, Kerem (2002), Finansal Yönetim, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kurulu�ları Birli�i, �stanbul
126
37. Ziraat Leasing (1992), Finansal Kiralama, T.C. Ziraat Bankası Yayınları, Ankara 38. “http://www.hazine.gov.tr/stat/finans/ti59070801.htm (17.02.2003)” 39. “http://www.iktisatleasing.com.tr/hakkinda/yurt.htm (21.02.2003)” 40. “http://www.isleasing.com.tr/basvuru.asp?sid=4 (04.01.2003)” 41.“http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/finans/003a.html(21.02.2003)” 42. “http://www.toprakleasing.com.tr/Turk.htm (21.02.2003)” 43. “http://www.garantileasing.com.tr/hangiurunler.htm (17.02.2003)”