taslar (pptminimizer)

8/3/2019 TASLAR (PPTminimizer)

1/71


2/71

YERKABUUNUN MALZEMES TALAR

Yerkabuu oluumlar ve zellikleri farkl olan talardan yaplmtr. Talar tabiatta mevcut olan inorganik maddeler olarak bilinenminarellerin bir araya gelmesi ile oluur

Bir ta tek bir minarelden meydana geldii gibi birden fazla minareldenmeydana gelebilir rnein

Kalker- kalsit minarelinden

Granit-kuvars+feldispat+mika minarellerinden Minarellerin ekonomik deer arz edenlerine maden denir Minarel homojen olup bir kimyasal forml ile gsterilebilen kat ve

inorganik maddelere denir. Kayalarn geirimlilii erimeye kar direnci gibi zellikleri ile durularn

yer ekillerin olumasnda gelimesinde nemli etkileri vardr. Yer ekillerini toprak ve bitki rtlerini yerleme ve tarm hayat gibi

corafi olaylarn aklanmasnda talarn zelliklerinden yararlanlr. Kayalar inceleyen bilim dalna PETRORAF(LTOLOJ) denir En yumuak ta tr TALKen sert ta tr ELMAS tr.


3/71

PSKRK (MAMATK-KATILAIM) TALAR Yerin derinliklerindeki eriyik halde maddelerden oluan mamann

bulunduu yerden hareket ederek yeryzne veya yeryzne yakneitli yerlerine sokulup souyarak katlamas sonucu oluur

Katlam kayalar dier btn talarn kkenini oluturur

ZELLKLER Yaplar kristallidir(taneli) Tabakalanma yoktur Ktleler halindedirler lerinde fosil bulunmaz

Asitten etkilenmezler Yerkabuunun % 95 i pskrk talardan oluur bu oran bazen % 25 e

kadar debilir lkemizde en ok andezit bazalt granit bulunur


4/71

DI PSKRK TALAR Mamann yeryzne karak soumas sonucu oluur Bu talar yar kristallidir kan mama hava ile temas

sonucu abuk soumaya getiinden tam kristalleme

olmaz ekilsizdir az sayda byk kristal bulunabilir cams biryap gsterirler

lkemizde en ok andezit bazalt granityaygndr Balcalar ;liparit, volkancam(Obsidyen), katranta,

sngerta, inci ta(perlit) ,trakit, andazit, bazalt lkemizde Diyarbakr surlar siyah bazalttan Ankara kalesi

pembe andezitten yaplmtrAndezite Ankara ta dadenir.


5/71

Bazalt :Koyu gri ve siyah renklerde olan d pskrk bir tatr.

Mineralleri ince taneli olduu iin ancak mikroskopla grlebilir.Bazalt demir ierir. Bu nedenle ar bir tatr. ok sert ve ar tadr.Temellerde, yol, kpr ve rhtm gibi yerlerde kullanlr.

Andezit :Eflatun, mor, pembemsi renkli d pskrk bir tatr.

Ankara ta da denir. Daldnda killi topraklar oluur.

Obsidyen (Volkan Cam) :Siyah, kahverengi, yeil renkli ve parlak d

pskrk bir tatr. Magmann yer yzne ktnda aniden soumasile oluur. Bu nedenle cams grnme sahiptir.

Volkanik Tf :Volkanlardan kan kl ve irili ufakl paralarn st ste

ylarak yapmas ile oluan talara volkan tf denir.


6/71

Andezit


7/71

andezit


8/71Bazalt


9/71

Perlit


10/71VOLKAN CAMI-OBSDYEN


11/71

VOLKAN CAMI-OBSDYEN


12/71

Tf


13/71

Tf


14/71

VOLKANK TF


15/71

Volkanlardan kan malzemeler I

Volkanik kl, toz

Tek bir toz tanesinin elektron mikroskobu

altndaki grnm

Lapilli

Pumis


16/71

PSKRK TALAR Yerkabuu iindeki mamann yeryzne kmadan

katlamas ile oluur

Ar ar katlatklarndan iindeki minareller iri billuridir En gzel rnei Granittir.Ayrca siyenit, diyorit, gabro Yeraltnda olmalarna karn d kuvvetlerin andrmasyla

yeryzne de kabilirler.


17/71

GRANT


18/71

GRANT


19/71

GRANT


20/71

siyenit


21/71

siyenit


22/71

siyenit


23/71

Gabro


24/71

Granit : pskrk bir tatr. Kuvars, mika ve feldspatmineralleri ierir. Taneli olmas nedeniyle minerallerikolayca grlr. atla ok olan granit kolayca dalr,oluan kuma arena denir.

Siyenit :Yeilimsi, pembemsi renkli i pskrk bir tatr.

Adn Msrdaki Syene (Asuvan) kentinden almtr. Siyenitdalnca kil oluur.

Diyorit : Birbirinden gzle kolayca ayrlabilen ak ve koyu

renkli minerallerden oluan i pskrk bir tatr. ri taneliolanlar, ince tanelilere gre daha kolay dalr.


25/71

DAMAR TALARI

Mamann damar eklinde boluklarda soumasile oluur Pigmatid, aplid PSKRK TFLER(VOLKAN TFLER)

Volkanizma sonucu yeryzne ulaan talardrVolkan kl, volkan tf, volkan akl, volkan

bombas, yonuta, anglomera(aklkaya) lkemizde Nevehir de rgp Greme evresinde

peribacalarnda volkanik tfler yaygn olarakgrlr..


26/71

Volkanlardan kan malzemeler I

Blok

Bomba, balistik bomba

Skorya

Ym lapillisi, accretionary lapilli


27/71

Bazalt Diorit

Andezit

Granit Gnays


28/71

TORTUL(SEDMENT)TALAR Bunlarn kaynada mamadr ancak mamatik talar yeryzneulanca gnelenme, akarsu ve rzgar andrmas gibi eitli dolaylarla karlar

Bunun sonucunda denizlerde gllerde akarsu boylarnda llerdetortulanma yolu ile kat kat birikmi yada keltilerle olumu talardr.

ZELLKLER Yaplar kristalli taneli deildir lerinde fosil bulunabilir Tabakal bir yapdadrlar Asitten etkilenirler

Fosiller bulunduklar ortam ile yalar hakknda bilgi verirler.


29/71

KMYASAL TORTUL TALAR Suda eriyebilen kayatuzu, kalker,jipsgibi kayalarn nce suda erimesi

daha sonra kelmesiyle meydana gelen talardr. Traverten(kifikita),sarkt dikit,tuz(kaya tuzu),kire ta(kalker), tebeir,

dolomit,deirmenta, akmakta, boynuzta gibi. Jips (Alta) :Beyaz renkli, trnakla izilebilen kimyasal tortul bir

tatr. Alta olarak da isimlendirilir.

Traverten :Kalsiyum biokarbonatl yer alt sularnn maaraboluklarnda veya yeryzne ktklar yerlerde ilerindeki kalsiyumkarbonatn kelmesi sonucu oluan kimyasal tortul bir tatr.

Kalker (Kireta) :Deniz ve okyanus havzalarnda, erimi halde

bulunan kirecin kelmesi ve talamas sonucu oluan tatr.

akmakta (Silex) : Denizlerde eriyik halde bulunan silisyum dioksitin(SO2) kelmesi ile oluan tatr. Kahverengi, gri, beyaz, siyah renkleribulunur. ok sert olmas ve dzgn yzeyler halinde krlmasnedeniyle ilkel insanlar tarafndan alet yapmnda kullanlmtr.


30/71

Kalker

Kalker


31/71

KRETAI


32/71

TRAVERTEN


33/71

Sarkt

Dikit


34/71

Sarkt,Dikit,Stun


35/71


36/71

ORGANK TORTUL TALAR

Canllarn(insan hayvan bitki) ldkten sonra kalntlarnn kelerekbirikmesi ve zamanla talamas sonucu oluur. Mercan kalkeri, turba(yertezei) ,linyit, takmr, antrasit, asfalt,

tebeir gibi Mercan Kalkeri :Mercan iskeletlerinden oluan organik bir tatr. Temiz,

scak ve derinliin az olduu denizlerde bulunur. Ada kenarlarnda

topluluk oluturanlara atol denir. Ky yaknlarnda olanlar ise, mercanresifleridir.

Tebeir :Derin deniz canllar olan tek hcreli Globugerina(Globijerina)larn birikimi sonucu oluur. Saf, yumuak, kolaydalabilen bir kalkerdir. Gzenekli olduu iin suyu kolay geirir.

Kmr :Bitkiler ldkten sonra bakteriler etkisiyle deiime urar. Eersu altnda kalarak deiime urarsa, C (karbon) miktar artarakkmrleme balar. C miktar % 60 ise turba, C miktar % 70 ise linyit, Cmiktar % 80 90 ise ta kmr, C miktar % 94 ise antrasit adn alr.


37/71

Turba-Yertezei


38/71

Linyit


39/71

Linyit yataklarmz


40/71

Takmr


41/71

Oltu Ta

FZKSEL TORTUL TALAR


42/71

FZKSEL TORTUL TALAR Akarsu rzgar buzul ve dalgalarn yeryzndeki talardan kopardklar

paralarn ukur yerlerde birikmesi ve doal bir imento ile yapmassonucu oluur.

Yapk talar: bre,konglomera(aklkaya) ,kumta(Gre) Kil soyu talar: kil, mil, ls, kayaanta, marn Dank talar: kumlar, akllar,tozlar, toprak ri akllardan oluanlara akl ta( konglomera) Kum tanelerinden oluanlara kum ta(Gre)

Kil tanelerinden oluanlara kil ta(ist) Fiziksel tortul talar iindeki taneler eer keli ise Bre ad verilir.

NOT: Volkanik olaylara bal olanlar; Krom, kurun, demir, nikel, pirit ve

manganez,kurun, alminyum, bakrgibi madenler magmada erimihaldedir.

Organik tortulanmaya bal olanlar; Ta kmr, linyit ve petrololuumu. Kimyasal tortulanmaya bal olanlar; Kaya tuzu, jips, kalker, borasit ve potas

yataklarnn oluumu.


43/71


44/71


45/71

Kilta (ist) :ap 2 mikrondan daha kk olan ve kil ad verilen

tanelerin yapmas sonucu oluan fiziksel tortul bir tatr. Kumta (Gre) :Kum tanelerinin doal bir imento maddesi yardmyla

yapmas sonucu oluan fiziksel tortul bir tatr. aklta (Konglomera) :Genelde yuvarlak akarsu akllarnn doal bir

imento maddesi yardmyla yapmas sonucu oluur.


46/71

Lle ta


47/71

BAKALAIM(MATEMORFK) TALAR

Katlam ve tortul kayalarn yksek scaklk ve

basn altnda kalarak bakalamasyla oluankayalardr. Basn ve scakln etkisiyle talarn fiziksel ve

kimyasal yaplar deiir sertleir ve renkleri

koyular ZELLKLERYaplar kristallidir taneli Tabakal ve sert yapdadrlar

Fosil bulundurmazlarAsitlerden etkilenmezler


48/71

Mermer :Kalkerin yksek scaklk ve basn altnda deiime uramas,yani metamorfize olmas sonucu oluur.

Gnays :Granitin yksek scaklk ve basn altnda deiime uramas

yani metamorfize olmas sonucu oluur. Filat :Kiltann (ist) yksek scaklk ve basn altnda deiime

uramas yani metamorfize olmas sonucu oluur.

Kalker--------Mermer Kil ta--------Mikaist Kum ta------Kuvarsit Granit---------Gnays

Kmr----------Elmas Ayrca Serpantin,Amfibolit,Fillod gibi.


49/71

Mermer


50/71

Mermer


51/71

Mermer


52/71

Elmas

Kak Elmas

Kak Elmas


53/71

Mikaist

Kuvarsit


54/71

Kuvarsit


55/71

Kuvarsit


56/71

Kuvarsit


57/71

Gnays


58/71

Gnays

P

PSKRK

Yerkabuu iindeki mamann yeryzne kmadan katlamas ileoluur


59/71

TA

LAR

SKR

KTALAR

TALAR GRANT,SYENT,DYORT,GABRO

DIPSKRKTALAR

Mamann yeryzne karak soumas sonucu oluurLPART,VOLKANCAMI(OBSDYEN),KATRANTAISNGERTAI,NCTAI(PERLT),TRAKT

ANDAZT,BAZALTDAMARTALAR

Mamann damar eklinde boluklarda soumas ile oluurPEGMATTAPLT

PSKRKTFLER

Volkanizma sonucu yeryzne ulaan talardrVOLKAN KL,VOLKAN KUMUVOLKAN AKILI(LAPLL),VOLKAN BOMBASIYONUTAI,ANGLOMERA(AKILKAYA TF)

TORTULTALAR

FZKSELTORTULTALAR

KIRINTITALAR

YapkTalar

Akarsu rzgar buzul ve dalgalarn yeryzndekitalardan kopardklar paralarn ukur yerlerdebirikmesi ve doal bir imento ile yapmas sonucuoluur.BRE,AKILKAYA(KONGLOMERA)KUMTAI(GRE)

KilSoyu

KL,MLLS,KL TAIKAYAANTAI(ARDUVAZ)MARN

DankTalar

KEL PARALARKUMLAR, AKILLARTOZLAR,TOPRAK

Suda eriyebilen kayatuzu, kalker,jips gibi kayalarn ncesuda erimesi daha sonra kelmesiyle meydana gelen


60/71

KMYASALTORTULTALAR

suda erimesi daha sonra kelmesiyle meydana gelentalardr.Traverten(kifikita),sarkt dikit,tuz(kaya tuzu),kireta(kalker), tebeir, dolomit,deirmenta, akmakta,

boynuzta

ORGANKTORTULTALAR

Canllarn(insan hayvan bitki) ldkten sonra kalntlarnnkelerek birikmesi ve zamanla talamas sonucu oluur.Mercan kalkeri, turba(yertezei) ,linyit, takmr, antrasit,

asfalt, tebeir

BAKALAIM

TALAR

Katlam ve tortul kayalarn yksek scaklk ve basnaltnda kalarak bakalamasyla oluan kayalardr.

Kalker--------MermerKil ta--------MikaistKum ta------KuvarsitGranit---------GnaysKmr----------Elmas

Ayrca Serpantin,Amfibolit,Fillod gibi.

ZET


61/71

ZET

Soru:Ta ne demektir? Cevap:Yer kabuunun ana malzemesini oluturan mineral ve organik

kkenli kat maddelere ta veya kaya denir. Soru:Talar oluum zelliklerine gre kaa ayrlr?

Cevap:Talar, oluum zelliklerine gre 3e ayrlr: Bunlar: Pskrk (katlam, volkanik) talar, Tortul talar, Bakalam (metamorfik) talar. 1. Pskrk (katlam) talar Soru:Pskrk (katlam) talar nasl olumutur? Cevap:Yer kabuunun derinliklerinde, iinde eitli maddeler ve gazlar

barndran ergimi yksek scaklktaki magma, yer kabuunun zayfdiren alanlarndan yeryzne kma eilimi gsterir. Magmannyeryzne kmas ya da yeryzne yakn yerlere kadar sokulmasylapskrk talar oluur.

Soru: Pskrk talar oluumlarna gre kaa ayrlr?


62/71

Soru:Pskrk talar oluumlarna gre kaa ayrlr? Cevap:Pskrk talar oluumlarna gre ikiye ayrlr. Bunlar: D pskrk (yzey) talar pskrk (derinlik) talar

Soru:D pskrk talar nasl olumutur? zellikleri nelerdir? Cevap:Magmann, yer kabuunun krk ve atlaklarndan yeryzne

karak soumasyla oluan talardr. Volkanik patlamayla kanmateryaller havayla temas ederek hzla sour. Bu talardan bir ksmvolkanik faaliyet srasnda evreye yaylan lavlarn, bir ksm volkanikkllerin, bir ksma da iri paralarn (volkan bombas) soumasyla oluur.

*Hzl souduklarndan ince tanelidir. * En tannm bazalt ve andezittir. Soru: pskrk talar nasl olumutur? zellikleri nelerdir? Cevap:Magma, yeryzne sokulurken bazen stteki tabakalarn direncini

kramaz. Bu durumda volkanik patlama gereklemez; magma,yeryzne yakn yerlere kadar sokularak yava yava sour. Bu tr talara

derinlik talar da denir. * Genellikle ak renklidir. * D glerin stteki tabakalar andrmasyla yeryzne kar. * En tannm granittir.

2 Tortul Talar


63/71

2. Tortul Talar Soru:Tortul talar nasl olumutur? Cevap:Tortul talar; su, rzgr veya buzullar gibi d gler tarafndan

tanarak belirli blgelerde biriktirilen materyallerin birlemesiyleoluur.

Soru:Tortul talarn zellikleri nelerdir? Cevap:* Yeryzndeki talarn byk ksmn oluturur. * Genellikle tabakalar halindedir. * lerinde fosiller bulunabilir. (Fosil, bitki ve hayvanlarn talam

kalnt ya da izleridir). Soru:Tortul talar kaa ayrlr? Cevap:Tortul talar e ayrlr. Bunlar: Fiziksel (krntl) tortul talar Kimyasal tortul talar Organik tortul talar

Soru:Fiziksel tortul talar nasl oluur? Balca rnekleri nelerdir? Cevap:Kaya krntlarnn doal bir imentoyla birlemesiyle oluur. Bu

tr talar oluurken, kk paracklarn kimyasal yapsnda herhangibir deiiklik olmaz. Balcalar; gre (kum ta), konglomera (akl ta),moren (buzul ta), bre (keli krntlarn birlemesiyle oluan ta) veist (kil ta) tir.


64/71

Soru:Kimyasal tortul talar nasl oluur? Balca rnekleri nelerdir? Cevap:Suda znm halde bulunan maddelerin belirli alanlarda st

ste tortulanmasyla oluur. Kalker, jips, kaya tuzu ve travertenler ile

yeralt maaralarndaki sarkt ve dikitler kimyasal tortul talardandr. Soru:Organik tortul talar nasl oluur? Balca rnekleri nelerdir? Cevap:Canl kalntlarnn belirli alanlarda st ste birikerek

talamasyla oluur. Linyit, kmr, mercan kalkerleri, tebeir organiktortul talardan bazlardr.

3. Bakalam (Metamorfik) Talar Soru:Bakalam talar nasl olumutur? zellikleri nelerdir? Cevap:Yer kabuunu oluturan pskrk ve tortul talarn deiiklie

uramasyla oluur. Bu tr talar, basn ve scaklk koullar deiince yada ilerine baz sv veya gazlar karnca yeni bir biim alr. Bakalamtalar dierlerine gre daha serttir.

Soru:Balca metamorfik talar nelerdir? Cevap:Mermer kalkerin, gnays granitin, kuvarsit kum tann, fillad

kilin bakalama uramasyla oluur.


65/71

I. Karbonik asitli sularn iinde eriyik halde bulunan kire; karbondioksitgaznn umas sonucu kelirse ......... oluur.

II. Magmann yerin derinliklerinde uzun bir zaman katlamasyla .........oluur.III. Bitkisel maddelerin ok uzun sre basn altnda kalp

bakalamasyla ......... oluur.Yukardaki cmlelerde bo braklan yerlere srasyla aadakilerden

hangisi yazlabilir?

I II IIIA) Traverten Granit Maden kmrB) Kalker Mermer PetrolC) Traverten Bazalt istD) Konglomera Mermer Elmas

E) Andezit Traverten Tebeir


66/71

Bitki ve hayvan kalntlarnn deniz yada gl

anaklarnda birikmesiyle organik tortul kayalaroluur.

Buna gre, aadaki kayalardan hangisinin jeolojikdevirlerin belirlenmesinde kullanlaca sylenebilir?

A) Bazalt B) Takmr C) Andezit

D) Mermer E) Alta


67/71

Trkiye'de karlan aadaki yeraltzenginliklerinden hangisi volkanik kkenlideildir?

A) Demir B) Krom C) MagnezyumD) Takmr E) Zmpara ta


68/71

Kalker, jips ve Kaya tuzu gibi kayalarn yaygn

olduu yerlere karstik yre denir.Buna gre aadaki yerlerden hangisi karstik bir

yredir?

A) Taeli PlatosuB) rgp-Greme evresi

C) Ergene Havzas

D) Uluda evresi

E) Idr Ovas


69/71

Granit, magmann yerin derinliklerinde souyup

katlamasyla olumu bir kaya trdr.Buna gre granit, oluumuna gre hangi kayatrne rnektir?

A) pskrk kayalar

B) Organik tortul kayalar

C) Kimyasal kayalar

D) Bakalam kayalar

E) D pskrk kayalar


70/71

Yeryzndeki talarn d etkenlerle paralanmas ve

belli yerlerde kelmesi ile tortul kayalar oluur.Aadakilerden hangisi tortul kayalardan deildir?A) Kalker B) Linyit C) MermerD) Konglomera E) Jips


71/71

Baz kayalar sular tarafndan kimyasal yolla

znebilirler.Aadakilerden hangileri bu kaya grubu iinde yeralr?

A) Gabro-Granit

B) Kayatuzu-linyit

C) Konglomera-ist

D) Kalker -jips

E) Tebeir -mermer

taslar (pptminimizer)

Documents