Tarjumadda

FIQHU-SUNNAH ترجمة فقه السنة

إلى اللغة

الصومالية

ولالمجلد األ Mujalladka 1aad

Dr. Cabdulqaadir Khayre Cilmi

TIXGELIN

Mahad oo dhami waxay u sugnaatay Allaha Rabul Caalamiinka ah ee tarjumadda kitaabkan suura geliyey. Ilaahay ha ka abaal mariyo d hammaan dadkii igu gargaaray una suura gelisay ummadda Soomaaliyeed inay diintooda ku akhristaan kuna bartaan afkooda hooyo, gaar ahaan qaybaha cibaadada. Laga bilaabo dahaarada ilaa xajka oo ah kuwa uu kitaabkani u qeexayo si qotta dheer.

Intaa ka sekow, waxaan mahadnaq iyo tixgelin gaar ah u fidinayaa Sheekh Cumar Sh. Muxumed oo raajicay macnaha Aayadaha Qur’aanka ah, Axaadiista iyo guud ahaan axkaamta fiqiga ah ee kitaabkan ku sugan. Sh. Cumar (Alle ha u naxariistee) waxaan uga mahad celinayaa oo kale talooyinka muhiimka ah iyo dhiirigelinta lagama maarmaanka ah ee uu ii soo jeediyey markuu kitaabkan raajiciyey.

Waxa kale oo isna mahadnaq iyo xus gaar ah mudan Muxammad Xuseen X. Cali (Khaan) oo juhdi aad u weyn geliyey sixidda ereyada af Soomaaliga ah iyo qaabka guud ee kitaabka. Ilaahay waxaan uga baryayaa labadoodaba iyo dhammaan dadkii kale ee igu gargaaray dhamaystirka kitaabkan abaal marin waafiya inuu Ilaahay ugu abaal gudo.

Dr. Cabdulqaadir Khayre Cilmi

Fiqhu-Sunnah (Tarjumaddii)

Dr. Cabdulqaadir Khayre Cilmi

© Dhammaan xuquuqda daabacaaddu

Way xafidan tahay

Daabacaadda Labaad 1437 Hijra - 2016

حقوق الطبعة محفوظة جميع

2016طبعة الثانية ال

© All righys reserved

2016, Abdulkadir Khayre Elmi

Second Edition

Fadlan wixii aad qaladaad ku aragto kitaabkan ama toosin iyo talo

aakhayre@gmail.comah u soo gudbi Dr. Cabdulqaadir Khayre:

1823 USA ama, 252 634090388 Hargeysa-518 348: Telephone

مقدمة الطبعة األولىمين إلدده األولددين وان ددرصن ووددمه و ومددممه و حمةدده لدد وددفوه الحمددد ر ا العدد ل

لقه و تم أنبي ئه و مله ميدن محمد ول و ليه وملم وآلده الطد يرصن وودح ةه

أجمعين و حمة و ومغفرته ل الة عين وت عيهم إحس ن إل صوم الدصن . و عد فهذا

جم إل اللغة الصوم لية . يو كة ا ال صنبغي أن صخلوا منه يت أول كة ا من كةب الفقه مةر

مسلم مواء ك ن أيله صفهمون اللغة العر يدة أم ال . ألنده كةد ا ص دم كد مد صهدم المسدلم فدي

ب دته لر ه وامةق مة لقه وآداا نفسه . يذا الكة ا قبس مدن ندو و تبد ت وتعد ل

ألندده ال صخددر ددن دائددره الكةدد ا والسددنة و قيددده ا مددمم وضددي ء مددن الحكمددة المحمدصددة

الصحيحة والملة الحنفية الةي عث و هد الرمد وأندفل فيهد الكةدب . يدو كةد ا صدةعلم

منه المسلم مس ئ العب دات الفرضية وصهدي إلد مسد ئ األحكد م الةدي وقدع ا تفد ق ليهد

الصح ة ضي و نهم أجمعين . ء منأواشةهر الخمف فيه أدلةه ين الفقه

ولهذا غبت أن ا طي الفروة للممصين من أي الصوم ل الذصن الصقرأون العر ية ليةفقهدوا

و تع ل و حمةه الوامعة . وإنندي ةرجمدة يدذا في دصنهم ل لس نهم لعلهم صن لوا ضوان

ي ال أ غي غير وجه و منذ دأت يدذ الكة ا ال أ غي قيد شعره أ دا غير يذا القصد . كم أن

م مدددوح مح دددة البددددف وا نحرافددد ت المفسدددده وغدددفو 1414/1993الةرجمدددة فدددي ددد م

نياد ومدن محدي الم مونية الع لميه الةي ت يع انن في أ ض الصوم ل من جيبوتي إلد كين

با اةن . ولقد أد جت يند جميدع األح دصدث الفدعيفة الةدي نبده ليهد ال دي الهند إل دا الحا

محمد ن ور الدصن األلب ني حمة و تع ل ليه في كة ده تمد م المن دة فدي الةعليد لد فقده

مسلك حسن إن ش ء و تعد ل - ةوفي و -السنة . وأ جو من و ج ذكر أنني قد ملكت

.

ه وملم لجنس ثمثة : إم لفد إن الطرق الةي تلقيت منه األحك م ن النبي ول و لي

وإم فع وإم إقرا . وم مكت نده ال د ف مدن األحكد م قد ل الجمهدو : إن الطدرق

الوقوف ليه يو القي س . وقد ل أيد الهد ير : القيد س فدي ال درف مد ومد مدكت نده

ثمثة مةف ليهد ال ف فم حكم له . واألف ظ الةي تةلق منه األحك م من السمع أ عة :

و ا ع مخةلف فيه . أم الثمثة المةف ليه فلفد د م صحمد لد مومده أو لفد د

صحم ل صووه أو لف م صراد ه الخصو أو لف صراد ه العموم وفي

. يذا صد الةنبيه أل ل ل األدن و ألدن ل األ ل و لمس وح ل المس وح

دم النخنفصدر ف لمث األول قوله تع ل : لاحن الدد م وا ةادة وا ين لاينكم النما تن ا ما . فقدد اتفد الفقهد ء حر

لدد أن لفدد الخنفصددر مةندد ول لجميددع أوددن ف الخندد مصر مدد لددم صكددن ممدد صقدد ل ليدده االمددم

الهمن ل : الشةرات مث نفصر الم ء . ومث ل الع م صراد ه الخ قوله تع دوا ذن مدنن أامن

د يهم ها ك تفا ريمن وا داقاة تطاه . فدإن العلمد ء اتفقدوا لد أن ليسدت الفكد ه واجبدة فدي جميدع وا

أنواف الم ل . ومث ل الخ صراد ه الع م قوله تع ل : د أف ويدو مدن د ا فادما تاقد ل هما

ه صفهم من يذا تحرصم الفرا وال ةم وم فدوق ذلد. . وأمد الةنبيه ألدني ل األ ل فإن

الفع فإنه ند األكثر من الطدرق الةدي تةلقد منهد األحكد م ال در ية وقد ل قدوم : األفعد ل

ليست تفيد حكم إذ ليس له ويغ والدذصن قد لوا إنهد تةلقد منهد األحكد م ا ةلفدوا فدي ندوف

ل لدد الوجددوا وقدد ل قددوم : تدددل لدد الندددا . الحكددم الددذح تدددل ليدده فقدد ل قددوم : تددد

والمخة ند المحققين أنه إن أتت ي ن لمجم واجب دلت ل الوجدوا وإن أتدت ي ند

لمجم مندوا إليه دلت ل الندا وإن لم تأت ي ن لمجم فإن ك نت من جدنس القر دة

ا حة . وأم ا قدرا فإنده صددل دلت ل الندا وإن ك نت من جنس المب ح ت دلت ل

ل الجوام فهذ أون ف الطرق الةي تةلق منه األحك م أو تسةنب . وأمد ا جمد ف فهدو

مسةند إل أحد يذ الطرق األ عة وأم المع ن المةداولة من يذ الطرق اللفهية للمكلفين

ر فيه . واألمر فإن فهم منده الجدفم فهي لجملة : إم أمر ء وإم نهي نه وإم تخيي

وإن فهم منه الثواا ل الفع وانةف العقد ا مدع الةدرت . وتعل العق ا ةركه ممي واجب

ممي ذ . والنهي أصف إن فهم منه الجفم وتعل العق ا لفع مدمي محرمد ومحهدو ا

رويد . فد لل هم صد ولدي وإن فهم منه الحدث لد تركده مدن غيدر تعلد قد ا فعلده مدمي مك

المؤمنين ومةول الص لحين اجع ملدي يدذا فدي الميدفان مدم ودحيح مقبدوال واجعد

معيي فيه معي مرضي وانفع ه الل هم من أ ذ ده و مد مد فيده . وأنقدذ ده صد ا بد دت

. . وود اللهدم لد لد ذلد الح ئرصن المةرددصن وايد ه ب دت ص ا إن. وحدت القد د

وآله ووحبه وملم . األمي ميدن محمد النبي

HORDHAC

Mahad oo dhami waxay u sugnaatay Allaha Rabbul Caalamiinka ah مدبح نه وتعد ل,

Ilaaha uunka oodhan iska leh. Nabadgelyada, naxariista iyo raxmadda Allena ha ahaato

Nebigiisii Muxammad ahaa ودل و ليده ومدلم ee Anbiyada iyo Rususha oo dhan ugu

dambeeyay korkiisa iyo Ehelkiisii daahiriinta ahaa iyo Asxaabtiisii oo dhan (Ihkra).

Raxmad iyo debi-dhaafna waxaan Alle مددبح نه وتعدد ل u waydiinaynaa dhammaan

Taabiciintii raacday raadkii Rasuulka Alle وددل و ليدده ومددلم iyo Asxaabtiisa iyo

dhammaan wixii dad ka dambeeya ee iyana raadkooda raaca ilaa Maalinta Qiyaamaha.

Kitaabkan Fiqhu Sunnah waa kitaabkii ugu horeeyay kutubta Fiqiga Diinta Islaamka ee

lagu tarjumo afka Soomaalida. Fiqhu Sunnah waa kitaab loo baahan yahay in aanu guri

keliya oo Muslim ahi ka madhnaanin, haddii ay afka carabida fahmayaan dadkaasu iyo

haddii kaleba. Waa kitaab koobaya dhammaan wuxuu qofka Muslimka ahi u baahan

yahay inuu ku xoojiyo kuna hagaajisto cibaadada Alle iyo adaabta Islaamiga ah ee

dhaqankiisa Diiniga ah. Waa kitaab lagu hanan karo Nuurka Alle دف وجد iyo iftiinka

Sunnaha Nebigiisii Muxammad ahaa ودل و ليده ومدلم, waayo waa kitaab nuxurkiisu ku

salaysan yahay mar walba kitaabka Qur’aanka ah iyo Sunnaha Nebi Muxammad ول و

uu u soo saaray dhammaan مدبح نه وتعد ل iyo fidrada Diinta Islaamka ee Alle ليده ومدلم

Rusushiisa kuna qeexay Kutubtiisa uu soo dejiyay oo dhan. Fiqhu Sunnah waa kitaab

dadka baraya masa’looyinka cibaadada faradka ah ee ku waajibka ah qof walba inuu

aqoon dheer u yeesho. Wuxuu qeexayaana axkaamta Diinta ee culimadii Asxaabta

Rasuulku ول و ليده ومدلم isku waafaqday iyo kuway isku khilaafeen iyo masa’lo walba

daliilkeeda.

Baahida loo qabo kutub Fiqiga aas-assiga ah oo Af Soomaali ku qoran waa arrin

muhiim ah oo aad moodo inay Ummadda Soomaalidu muddo dhinac maraysay. Sidaas

darteed, waxay ila noqotay in aan masaa’ilka cibaadada ee kitaabka Fiqhu Sunnah ku

tarjumo Af Soomaali si dadka aan afka carabida akhriyi karini ay u helaan fursad ay

Diintooda ku bartaan kuna xeel-dheeraadaan si ay u hantaan raali-gelinta iyo raxmadda

Alle وتعد ل مدبح نه . Wuxuu Alle مدبح نه وتعد ل igu og yahay in aanan marnaba qasdi

kale ka lahayn Alle hortii mooyee Ilaa maalintii aan bilaabay tarjumadda kitaabkan

(1414H/ 1993), iyo inuu noqdo kitaab Muslimiinta Soomaaliyeed fahamsiiya Diintooda

si ay ula dagaalamaan ugana hortagaan bidcada, fasaadka iyo gaalada duulimaadka ku

ah Muslimiinta iyo Diinta Islaamka. Kaas oo ah dagaal xoog badan oo lagula jiro dadka

Soomaaliyeed ee ku nool carriga Soomaalida laga bilaabo Jabuuti ilaa Kiiniya, iyo

Bad-weynta Hindiya ilaa dhulka Xabashida badhtankiisa inta ka dhexaysa. Waxaan

Alle دف وجد ka rajaynayaa inuu camlakaygan ka dhigo mid ay khayr iyo wanaag ugu

sugan yihiin dhammaan Ummadda Soomaaliyeed ee Muslimiinta ah. Haddii aynu dul

marno Assallada Fiqiga Diinta Islaamka, habka axkaamta Diinta looga soo tebiyay

Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم ama ay uga soo sugnaatay waa saddex nooc: Odhaah

(qawl uu Rasuulku yidhi), Ficil uu falay, ama Qiritaan (Iqraar oo ah wax la yidhi ama la

falay oo uu qiray ama ka aamusay). Axkaamta wixii uu sharcigu (Qur’aanka iyo

Sunnuha) ka aamusayna culimada badankoodu (al-Jamhuur) waxay qabaan in qiyaas la

isticmaalo. Hase yeeshee, culimada Mad-habta Daahiriyadu waxay yidhaahdeen:

Qiyaasku sharci maaha oo wixii ay shareecadu ka aamusto xukun laguma oogi karo.

Habka Odhaahda ah ee axkaamta looga soo tebiyay ama ay uga soo sugnaatay Rasuulka

Alle ودل و ليده ومدلم waa afar: Saddex ay culimadu isku waafaqday iyo mid ay isku

khilaaftay.

Saddexda ay isku waafaqeen waxay yihiin:

b) Odhaah (qawl) guud ah oo uu Rasuulku ول و ليه ومدلم yidhi oo tilmaamaysa arrin

guud ah.

t) Odhaah gaar ah (khaas) oo tilmaamaysa arrin gaar ah.

j) Odhaah guud ah laakiin uu Rasuulku ول و ليه وملم ula jeedo arrin gaar ah.

x) Odhaah gaar ah oo uu ula jeedo arrin guud.

Waxa intaa hoos yimaada oo soo raaca hadal laga soo xiganayo intiisa ugu weyn hase

ahaatee, ay ujeedadu khusayso kiisa weyn iyo kiisa yarba (مثل األلىلى دنىنلى), iyo hadal

laga soo xiganayo kiisa ugu yar ujeedaduna khusayso kiisa yar iyo kiisaa weynba, iyo

hadal sida loo yidhi ay ujeedadiisu tahay.

Tusaale: Hadalka intiisa ugu weyn la soo xiganayo ujeedaduna khusayso kiisa weyn iyo

kiisa yarba waxa ka mid ah qawlka Alle مدبح نه وتعد ل ee ah: Waxa laydinka xarrimay

bakhtiga, dhiigga iyo hilibka doofaarka. Muslimiintu waxay isku waafaqday inuu

erayga doofaar ee Aayaddaa ku xusani yahay eray koobaya dhammaan noocyada

doofaarka oo dhan, marka laga reebo wixii aan doofaar ahayn laakiin lagu magacaabo

doofaar, sida doofaarka badda oo ah kalluun lagu magacaabay doofaar. Hase yeeshee,

magaca oo keliya la wadaaga doofaarka xaqiiqadiina aan doofaar ahayn. Hadal macne

guud leh laakiin tilmaamaya shay gaar ahna waxa ka mid ah qawlka Alle مبح نه وتعد ل ee

ah: Ka qaad maalkooda sadaqo (Zeko) aad ku daahiriso kuna nadiifiso.

Culimada Muslimiintu waxay isku waafaqday in aanay zekadu ku waajibin dhammaan

hantida dadka nooc kasta oo ka mid, balse ay jiraan hanti aan zekadu ku waajibin iyo

hanti ay ku waajibto labaduba. Hadalka gaarka ah laakiin ujeedadiisu ay khusayso kiisa

yar iyo kiisa weynba waxa isna ka mid ah qawlka Alle مدبح نه وتعد ل ee ah: Hana ku

odhan (waalidkaa) uf. Kaas oo ah hadal laga soo xiganayo kiisa ugu yar ujeedaduna

ay khusayso kiisa yar iyo kiisaa weynba. Waxaynu ka fahmaynaa erayga hana ku odhan

uf inuu tilmaamayo hana ku odhan xattaa uf iyo wixii ka weyn midna. Kaas oo ah eray

xarrimaya in waalidka la gaadhsiiyo haba yaraatee wax ay dhibsadaan oo ay ugu yar

tahay uf (cay ama af lagaado), dilmo la dilaana ay ugu korayso.

Habka Ficilka ah: Habka labaad ee axkaamta sharciga ahi ay Rasuulka Alle ول و ليده

falay sida وددل و ليدده ومددلم uga soo sugnaatay waa ficilkii uu Rasuulka Alle ومددلم

culimada badankoodu qabaan. Hase yeeshee, culimada qaarkood waxay yidhaahdeen

ficilku xukun sharci ah ma sugo, waayo wax uu Rasuulku وددل و ليدده ومددلم ku

dhawaaqay oo uu ina faray maaha. Culimada kuwa yidhi: Ficilka uu Rasuulku ودل و

falay waa xukun sharci ahna waxay isku khilaafeen nooca uu yahay xukunka ليده ومدلم

ku salaysan ficilka Rasuulka ودددل و ليددده ومدددلم. Qaarkood waxay yidhaahdeen:

Dhammaan wixii uu Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم falay oo dhami waa waajib la

gudboon Ummaddiisu inay iyana la yimeedaan. Qaarna waxay yidhaahdeen waa

manduub1. Hase ahaatee, Culimada Muxaqiqiinta ahi waxay doorbideen in Xadiiska

Rasuulku ول و ليه وملم (qawl, ficil iyo iqraarba) haddii uu yahay mid qeexaya ama uu

ku ladhan sharci waajib ah, isna uu waajib yahay. Haddii uu qeexayo ama uu ku ladhan

yahay sharci manduub ahna isna waa manduub. Haddii uu qeexayo arrin mubaax ahna

isna waa mubaax.

Habka Iqraarka ah: Habka saddexaad waa iqraar oo ah wax uu qof falay ama yidhi

Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم oo goob-joog ah ama Rasuulka ودل و ليده ومدلم loo

sheegay oo uu taageeray ama ka aamusay. Kaas oo ah xukun ina tusaya inay arrintaasu

bannaan tahay ama la ogol yahay. Sidaa weeye habka ay axkaamtu uga soo sugnaatay

Rasuulka Alle ليه وملمول و ama looga soo xigtay.

Ijmaacu wuxuu isagu ku salaysan yahay afartaa hab ee kor ku xusan. Marka la soo

koobo macnaha guud ee axkaamta Diintu wuxuu yahay mid tilmaamaya: Amar, Nahyi

ama Doorasho uu qofku dooran karo inuu oofiyo xukunka Aayadda ama Xadiiska ku

qeexan iyo in kale. Haddii amarka (Aayadda ama Xadiiska) ku qeexan laga fahmo inuu

yahay mid ina faraya xukun go’an oo haddii amarkaa la fulin waayo ciqaab la

1 Waa ficil ama amar Rasuulka Alle ka soo sugnaaday oo qofkii falaa uu ajarkiisa

leeyahay kii ka tagaana aanu ciqaab mudanynin.

mudanayo, amarkaasu wuxuu noqonayaa Waajib. Haddii amarka laga fahmo in ajar

laga helayo haddii la fuliyo, laakiin aan ciqaab la mudanaynin haddii laga tago, wuxuu

amarkiisu noqonayaa Manduub. Sidoo kale, Haddii uu amarku yahay mid Nahyi ah oo

haddii la falo ciqaab la mudanayo, arrintaa in lagu kacaa waa Xaaraan. Haddii amarka

laga fahmo inuu yahay mid inagu boorinaya in arrin la dhaafo, laakiin haddii la falo

arrintaa aanay ciqaabi la soconin, arrintaa in lagu kacaa waxay noqonaysaa Makruuh.

Waxaan ka rajaynayaa Ilaaha Mu’miniita gargaara ilaaliyana inuu camalkaygan ka

dhigo camal saalix ah igana aqbalo kana raali noqdo oo uu miisaankayga ku siyaadiyo

Maalinta Qiyaamaha. Alle مدبح نه وتعد ل ha ka dhigo camal uu ku anfaco dhammaan

Ummadda Muslimiinta ah ee af Soomaaliga ku hadasha meel ay joogaanba. Ilaahow ku

anfac qofkii qaata ee ku dhaqma cilmiga kitaabkan ku jira. Rabbigayow ku badbaadi

gaar ahaan addoomahaaga, kuna soo hadee addoomahaaga Adigaa ah ka keliya ee sidaa

awoodee. Nabadgelyo iyo naxariistaadana u fidi Rasuulkaagii Muxammad ahaa ودل و

.iyo dhammaan Ehelkiisa iyo Asxaabtiisaba ليه وملم

مقدمة المؤلف

الع لمينن . والص مه والس مم ل مي دن لين وان درصنا و لد الحمد ر ا ي د األو محمد ما

آله ووحبه ومن ايةدح هدصه إل صوم الدصن .

أم عد : فهذا الكة ا صةن ول مس ئ من الفقده ا مدممي مقروندة أدل ةهد مدن ودرصا الكةد ا

ووحيا السن ة ومم أجمعت ليه األمة .

مم صحة إليده المسدلم مدع تجندب وقد رضت في صسر ومهولة و س وامةيع ا لكثير

غ ذكر فن ير إليه . ذكر الخمف إال إذا وجد م صسو

والكة ا في مجلداته مجةمعه صعطي وو ه وحيحة للفقه ا مممي الذي عث و ه محمدا

وصفددةا للندد س دد ا الفهددم ددن و و مددوله وصجمعهددم لدد الكةدد ا وددل و ليدده ومددلم

وصقفي ل الخمف و د ة الةعصب للمذايب كم صقفي لد الخرافدة الق ئلدة والسن ة

: أن ا االجةه د قد مد .

ويذ مح والت أ دن ه دمة دصنن ومنفعة إ وانن ونسأل و أن صنفع ه وأن صجعد

ملن لص لوجهه الكرصم ويو حسبن ونعم الوكي .

حمه هللا تعالى لىيه السيد سادق ، ر

HORDHACA MU’ALIFKA

Mahad oo dhami waxay u sugnaatay Allaha Rabbul caalamiinka ah. Nabadgelyo iyo

naxariisina ha ahaato Nebigeena Muxammad ah korkiisa iyo Ehelkiisa, Asxaabtiisa iyo

dhammaan wixii raadkiisa raaca ilaa Maalinta Qiyaamaha.

Kitaabkan Fiqhus-Sunnah Waa kitaab qeexaya mas’alooyinka Fiqiga Islaamiga ah

isagoo daliilka ka soo xiganaya kuna salaynaya kitaabka Qur’aanka ah iyo Sunnaha

saxiixa ah iyo Ijmaaca Ummadda Islaamka.

Waxaan raacay hab sahlan oo kooban si aan dadka Muslimiinta ah ugu sharxo uguna

qeexo Diintooda waxay uga baahan yihiin. Waxaan isku tacallujiyey in aan ka fogaado

waxyaabaha khilaafku ka taagan yahay, iyadoo ay bannaan tahay in khilaafka la

muujiyo mooyee. Meeshii khilaaf ku jiro ee u baahan in khilaafka la muujiyan waan

tilmaamay.

Kitaabkanu waa mid bixinaya aqoon ku salaysan Fiqiga saxa ah ee Diinta Islaamka ee

uu Alle مدبح نه وتعد ل u soo saaray Rasuulkiisa Muxammad ah ودل و ليده ومدلم. Waa

kitaab dadka u furaya faham ay fahmaan Alle iyo Rasuulkiisa ودل و ليده ومدلم. Waana

kitaab dadka Muslimiinta ah ku hogaaminaya inay raacaan oo ku hanuunaan Kitaabka

Alle iyo Sunnaha Rasuulkiisa ول و ليه ومدلم. Waa kitaab ka fog khilaafka, bidcada iyo

tacasubka Mad-habaha. Wuxuu ka fog yahay oo kale khuraafaadka odhanaya albaabkii

Ijtihaadka waa xidhay oo hadda Ijtihaad ma bannaana. Sidaa waxaan u falay in aan u

gargaaro Diinteena iyo walaalaheena Muslimiinta ah. Allena waxaan ka baryayaa inuu

kitaabkan ku anfaco Muslimiinta, camalkaygana ka yeelo mid Alle نه وتعدد ل مددبح

wejigiisa khaalis u ah. Ilaahay ayaynu talasaaranaynaa cid la wikiishana isagaa ugu

nicmo badan.

As-Sayid Saabiq

Alle ha u naxariisto

Dahaarada 10

TUSMADA KITAABKA

HORDHAC ------------------------------------------------------------------------------------------- 1

HORDHACA MU’LIFKA ------------------------------------------------------------------------- 7

TUSMADA KITAABKA -------------------------------------------------------------------------- 9

DAHAARADA -------------------------------------------------------------------------------------- 17

Qaybaha biyaha -------------------------------------------------------------------------------- 17

Biyaha roobka, barafka iyo dedada -------------------------------------------------------- 17

Biyaha badda ---------------------------------------------------------------------------------- 18

Biyaha zamzamka ----------------------------------------------------------------------------- 18

Biyo isbeddelay ------------------------------------------------------------------------------- 18

Biyo la isticmaalay --------------------------------------------------------------------------- 19

Biyo wax daahir ahi ku laaqmeen --------------------------------------------------------- 20

Biyo wax nijaas ahi ku laaqmeen ---------------------------------------------------------- 21

Biyaha hadhaaga ah --------------------------------------------------------------------------- 22

Hadhaaga dadka ------------------------------------------------------------------------------- 22

Hadhaaga xoolaha hilibkooda la cuno ---------------------------------------------------- 22

Hadhaaga gammaanka, dugaagga iyo haadda ------------------------------------------- 23

Hadhaaga bisadda ----------------------------------------------------------------------------- 24

Hadhaaga eyga iyo doofaarka -------------------------------------------------------------- 24

NIJAASTA ------------------------------------------------------------------------------------------- 25

Qaybaha nijaasta ------------------------------------------------------------------------------- 25

Bakhtiga ---------------------------------------------------------------------------------------- 25

Dhiigga ------------------------------------------------------------------------------------------ 28

Hilibka doofaarka ----------------------------------------------------------------------------- 29

Matagga, kaadida iyo saxarada dadka ---------------------------------------------------- 29

Al-wadyi ---------------------------------------------------------------------------------------- 30

Al-madyi ---------------------------------------------------------------------------------------- 30

Manida ------------------------------------------------------------------------------------------ 32

Kaadida iyo saxarada xayawaanka aan hilikooda la cunin --------------------------- 32

Jallaaladda -------------------------------------------------------------------------------------- 34

Khamriga --------------------------------------------------------------------------------------- 34

Eyga --------------------------------------------------------------------------------------------- 35

NADIIFINTA JIDHKA IYO DHARKA -------------------------------------------------- 36

Nadiifinta dhulka ------------------------------------------------------------------------------ 37

Nadiifinta subagga iyo wixii la mid ah ---------------------------------------------------- 37

Nadiifinta haragga maydka ------------------------------------------------------------------ 38

Nadiifinta muraayadda iyo wixii la mid ah ----------------------------------------------- 38

Nadiifinta kabaha ------------------------------------------------------------------------------ 38

Arrimo muhiim ah oo dahaardda la xidhiidha ------------------------------------------- 39

ISTICMAALKA MUSQUSHA------------------------------------------------------------------- 40

Tusmada_Kitaabka 11

SUNANKA FIDRADA ---------------------------------------------------------------------------- 48

Xalaalaynta ------------------------------------------------------------------------------------- 48

Xiiridda bisqinta iyo kilinkilada ----------------------------------------------------------- 48

Ciddiyaha oo la guro iyo shaarubaha oo la quseeyo ----------------------------------- 49

Gadhka in lala baxo -------------------------------------------------------------------------- 50

Daryeelka timaha madaxa ------------------------------------------------------------------- 50

Cirrada in aan la gurin ----------------------------------------------------------------------- 52

Cirrada in la xinneeyo ----------------------------------------------------------------------- 52

Udugga ------------------------------------------------------------------------------------------ 54

WEYSADA ------------------------------------------------------------------------------------------- 55

Fadliga weysada ------------------------------------------------------------------------------- 55

Fraa’idka weysada ----------------------------------------------------------------------------- 58

Sunnaha weysada ------------------------------------------------------------------------------ 61

Waxyaabaha weysada buriya ---------------------------------------------------------------- 74

Waxyaabaha aan weysada burinin --------------------------------------------------------- 77

Arrimaha ay waajib tahay in loo weysa qabo ------------------------------------------- 81

Arrimaha ay mustaxab tahay in loo weysa qabo ---------------------------------------- 83

Arrimo kale oo weysada la xidhiidha ------------------------------------------------------ 88

MASAXIDDA SHARABAADADA ------------------------------------------------------ 89

Daliilka laga soo xigtay ---------------------------------------------------------------------- 89

Sharciga masaxidda -------------------------------------------------------------------------- 90

Shuruudaha masaxidda ---------------------------------------------------------------------- 91

Halkee la masaxayaa ------------------------------------------------------------------------- 91

Waqtiga masaxidda --------------------------------------------------------------------------- 92

Habka masaxidda ----------------------------------------------------------------------------- 93

Masaxidda maxaa buriya -------------------------------------------------------------------- 93

QUSULKA ------------------------------------------------------------------------------------------ 94

Arrimaha uu qusulku ku waajibo ---------------------------------------------------------- 94

Waxyaabaha aan u bannaanayn qofka jinaabaysan ------------------------------------- 99

Waqtiyada uu qusulku habboon yahay ---------------------------------------------------- 103

Tiirarka qusulka -------------------------------------------------------------------------------- 107

Sunnaha qusulka ------------------------------------------------------------------------------- 107

Qusulka haweenka ----------------------------------------------------------------------------- 109

Arimo qusulka la xidhiidha ------------------------------------------------------------------ 110

Masixidda duubka iyo wixii la mid ah ---------------------------------------------------- 121

Sharcigooda ------------------------------------------------------------------------------------ 121

Xukunka masaxidda -------------------------------------------------------------------------- 121

Goormay masaxiddu waajib tahay -------------------------------------------------------- 122

Masaxidda maxaa buriya -------------------------------------------------------------------- 122

Salaadda qofka wax uu isku daahiriyo waaya ------------------------------------------- 122

XAYDKA---------------------------------------------------------------------------------------123

NIFAASKA------------------------------------------------------------------------------------ 125

Tusmada_Kitaabka 12

Xaydka iyo nifaaska maxaa ka xaaraan ah ----------------------------------------------- 126

Dhabar Furanka -------------------------------------------------------------------------------- 129

SALAADDA ----------------------------------------------------------------------------------------- 133

Xukunka salaad la’aanta --------------------------------------------------------------------- 136

Salaaddu yay ku waajib tahay --------------------------------------------------------------- 141

Salaadda ilmaha yar --------------------------------------------------------------------------- 141

Tirada salaadaha faradka ah ---------------------------------------------------------------- 142

Waqtiyada salaadda --------------------------------------------------------------------------- 142

Waqtiyada aan salaadda la tukan karin ---------------------------------------------------- 155

Sunnaha haddii salaadda la aqiimo -------------------------------------------------------- 159

EEDAANKA --------------------------------------------------------------------------------------- -161

Fadliga Eedaanka ------------------------------------------------------------------------------ 161

Sharciga Eedaanka ---------------------------------------------------------------------------- 163

Habka Eedaanka loogu dhawaaqo ---------------------------------------------------------- 165

Tathwiibta --------------------------------------------------------------------------------------- 166

Habka Iqaamada loogu dhawaaqo ---------------------------------------------------------- 166

Dikriga Eedaanka ------------------------------------------------------------------------------ 167

Ducada Eedaanka dabadii -------------------------------------------------------------------- 169

Dikriga Iqaamada ------------------------------------------------------------------------------ 170

Shuruudaha Mu’adinka ----------------------------------------------------------------------- 171

Arrimo Eedaanka loo nisbeeyay hase ahaatee aan ka mid ahayn ------------------ -177

SHURUUDAHA SALAADA --------------------------------------------------------------------- 179

Ogaanshaha waqtiga -------------------------------------------------------------------------- 179

Dahaarada --------------------------------------------------------------------------------------- 179

Nadiifinta jidhka dharka iyo musallaha --------------------------------------------------- 180

Asturidda cawrada -------------------------------------------------------------------------- 182

Xadka cawrada ragga ------------------------------------------------------------------ 183

Xadka cawrada haweenka ------------------------------------------------------------- 186

Dharka inta waajibka ah iyo inta mustaxabka ah --------------------------------- 187

Madaxa oo la qaawiyo marka la tukanayo ----------------------------------------- 188

Qiblada in loo jeesto -------------------------------------------------------------------------- 188

HABKA SALAADDA LOO TUKAD ---------------------------------------------------- 191

FARAA’IDKA SALAADDA --------------------------------------------------------------------- 194

Niyadda ------------------------------------------------------------------------------------------ 194

Takbiirta ---------------------------------------------------------------------------------------- 195

Sarajoogga -------------------------------------------------------------------------------------- 196

Faataxada --------------------------------------------------------------------------------------- 197

Rukuuca ----------------------------------------------------------------------------------------- 200

Rukuuca in laga soo tooso ------------------------------------------------------------------ 201

Sujuudda ---------------------------------------------------------------------------------------- 202

Tasliimta ---------------------------------------------------------------------------------------- 206

Tusmada_Kitaabka 13

SUNNAHA SALAADDA ----------------------------------------------------------------------- -207

Gacmaha in kor loo taago -------------------------------------------------------------------- 207

Gacanta midig oo bidixda la kor saaro ---------------------------------------------------- 211

Ducada furitaanka salaadda ----------------------------------------------------------------- 213

Cawdu-billaysiga ------------------------------------------------------------------------------ 214

Amiinta Faataxada ----------------------------------------------------------------------------- 216

Quraanka Faataxada ka dambeeya --------------------------------------------------------- 218

Takbiirta dhaq-dhaqaaqa --------------------------------------------------------------------- 230

Habka loo rukuuco ---------------------------------------------------------------------------- 232

Dikriga rukuuca -------------------------------------------------------------------------------- 233

Dikriga ka soo tooska rukuuca -------------------------------------------------------------- 234

Qaabka loo sujuudo loogana soo tooso --------------------------------------------------- 237

Qaabka sujuudka ------------------------------------------------------------------------------ 238

Inta sujuudda lagu hakanoyo iyo waxa la odhanayo ----------------------------------- 239

Fadhiga labada sujuudood u dhexeeya --------------------------------------------------- 241

Fadhiga nasashada ---------------------------------------------------------------------------- 243

Qaabka fadhiga at-Taxiyaatka -------------------------------------------------------------- 244

At-Taxiyaatka hore --------------------------------------------------------------------------- 247

Salliga Nebiga --------------------------------------------------------------------------------- 248

Ducada at-Taxiyaatka dabadii -------------------------------------------------------------- 250

Dikriga iyo ducada salaanta dabadeed ---------------------------------------------------- 251

SALAADAHA TADAWUCA AH ----------------------------------------------------------- -253

Sharciga tadawuca ----------------------------------------------------------------------------- 253

Qaybaha tadawuca ----------------------------------------------------------------------------- 256

Sunnaha salaadda Fajarka -------------------------------------------------------------------- 257

Sunnaha Duhurka ------------------------------------------------------------------------------ 263

Sunnaha Maqribka ----------------------------------------------------------------------------- 267

Sunnaha Cishaha ------------------------------------------------------------------------------- 268

Sunnayaasha aan muakadka ahayn --------------------------------------------------------- 268

Faradka iyo Sunnaha waqtiga u dhexeeya ------------------------------------------------ 269

WITIRKA --------------------------------------------------------------------------------------------- 270

Qunuutka shanta salaadood ------------------------------------------------------------------ 270

QIYAAMUL-LAYLKA ---------------------------------------------------------------------------- 281

Fadligiisa --------------------------------------------------------------------------------------- 281

Aadaabta Qiyaamul-laylka ------------------------------------------------------------------- 283

Waqtiga Qiyaamul-Laylka ------------------------------------------------------------------ 286

Waqtiga ugu fadliga badan ------------------------------------------------------------------ 286

Tirada rakcadihiisa --------------------------------------------------------------------------- 287

Qallaha Qiyamul-Laylka -------------------------------------------------------------------- 289

TARAAWIIXDA ------------------------------------------------------------------------------ 289

Sharciga Taraawiixda ------------------------------------------------------------------------- 289

Tirada rakcadaheeda -------------------------------------------------------------------------- 290

Tusmada_Kitaabka 14

Jamaca Taraawiixda --------------------------------------------------------------------------- 291

Qiraa’ada Taraawiixda ----------------------------------------------------------------------- 291

Salaadda Duxada ----------------------------------------------------------------------------- 292

Salaadda Istikhaarada ---------------------------------------------------------------------- 294

Salaatuu-Tasbiix------------------------------------------------------------------------------ 295

Salaatul Xaajah ------------------------------------------------------------------------------- 296

Salaatu Tawbah ------------------------------------------------------------------------------ 297

Salaatul Kusuuf ------------------------------------------------------------------------------- 298

Salaadda Roob doonta ---------------------------------------------------------------------- 300

Sujuudda Tilaawada ------------------------------------------------------------------------ 303

Fadligeeda --------------------------------------------------------------------------------------- 303

Xukunkeeda ------------------------------------------------------------------------------------ 304

Goobaha sujuudda ----------------------------------------------------------------------------- 305

Shuruudaha sujuudda ------------------------------------------------------------------------- 306

Ducada sujuudda Tilaawada ---------------------------------------------------------------- 306

Goorta la sujuudayo -------------------------------------------------------------------------- 306

Kulanka sujuudaha --------------------------------------------------------------------------- 307

Qallaynta sujuudda tilaawada --------------------------------------------------------------- 308

Sujuudda mahadnaqa ----------------------------------------------------------------------- 308

Sujuudda sahwiga ---------------------------------------------------------------------------- 309

Habka sujuudda sahwiga -------------------------------------------------------------------- 309

Sujuudda sahwigu waxay mustaxab tahay ----------------------------------------------- 309

SALAATUL JAMAACAH ---------------------------------------------------------------------- 312

Imaatinka haweenka ee salaadda jamaca ------------------------------------------------- 313

Masjidka fog ee jamaca badan ------------------------------------------------------------- 314

Masjidka oo deganaansho lagu galo ------------------------------------------------------ 315

Fudaydinta salaadda -------------------------------------------------------------------------- 316

Rackadda hore in la dheereeyo ------------------------------------------------------------- 316

Imaamka in la raaco oo aan laga horaynin ----------------------------------------------- 317

Jamacu intuu ku suura galaa ---------------------------------------------------------------- 318

Imaamku wuxuu noqon karaa ma’muum ------------------------------------------------- 318

Laqabsiga Imaamka -------------------------------------------------------------------------- 319

Cudurdaarka jamaca salaadda -------------------------------------------------------------- 320

Qofka Imaamnimada xaqa u leh ----------------------------------------------------------- 322

Dadka ay Imaamnimadu ka ansaxayso --------------------------------------------------- 322

Dadka aanay Imaamnimadu ka ansaxaynin ---------------------------------------------- 323

Mustaxab waxa ah haweenka inay haweenay tujiso ----------------------------------- 323

Ninka oo Imaam u noqda haweenka ------------------------------------------------------ 323

Imaamnimada qofka faasiqa ah ama bidcada ku dhaqma ----------------------------- 324

Imaamka oo salaadda laga goosto --------------------------------------------------------- 325

Jamaca oo mar labaad lala tukado --------------------------------------------------------- 326

Imaamku inuu dhinac u gadoomo --------------------------------------------------------- 327

Tusmada_Kitaabka 15

Imaamka iyo dadka uu tukinayo oo kala sareeya --------------------------------------- 327

Imaamka oo lagu xidho iyadoo xijaab idiin dhexeeyo --------------------------------- 329

Imaamka oo rukun farad ah ka taga ------------------------------------------------------- 329

Beddelidda Imaamka ------------------------------------------------------------------------- 330

Qofka tukinaya dad karahsan ---------------------------------------------------------------- 330

MEESHA UU IMAAMKU ISTAAGAYO----------------------------------------------- 331

Markuu Imaamku qof keliya tukinayo ----------------------------------------------------- 331

Goobta uu Imaamku istaagayo -------------------------------------------------------------- 332

goobta haweenka iyo caruurta -------------------------------------------------------------- 333

Salaadda qofka kelidii safka ku daba tukada --------------------------------------------- 333

Safka oo la toosiyo meel bannaana loo diido -------------------------------------------- 335

Dedaalka safka hore iyo midigta safka ---------------------------------------------------- 336

Dhawaaqa Imaamka oo dadka la gaadhsiiyo --------------------------------------------- 337

MASAAJIDADA ----------------------------------------------------------------------------------- 338

Dhulka oo dhami waa Masjid -------------------------------------------------------------- 338

Fadliga dhiska Masaajidda ------------------------------------------------------------------ 338

Ducada marka Masjidka loo kicitimo ----------------------------------------------------- 339

Ducada Masjidka lagu galo iyo ta lagaga baxo ----------------------------------------- 340

Fadliga u socodka iyo joogidda Masjidka ----------------------------------------------- 341

Bariidinta Masjidka -------------------------------------------------------------------------- 342

Masaajidada kuwa ugu fadliga badan ----------------------------------------------------- 342

Qurxinta Masaajidda ------------------------------------------------------------------------- 343

Udugga iyo nadiifinta Masaajidda -------------------------------------------------------- 344

Daryeelka Masaajidda ----------------------------------------------------------------------- 345

Baadida in laga dhex yaboohiyo, iibka iyo gabayga ----------------------------------- 346

Masjidka gudihiisa in laga baryootamo -------------------------------------------------- 347

Buuqa iyo qaylada looma ogola ------------------------------------------------------------ 348

Hadalka Masjidka gudihiisa ---------------------------------------------------------------- 348

Cuntada, cabidda iyo hurdada -------------------------------------------------------------- 349

Faraha in la isdhexgeliyo -------------------------------------------------------------------- 349

Salaadda rukunada dhexdooda -------------------------------------------------------------- 350

Meelaha aan salaadda lagu tukan karin --------------------------------------------------- 351

Xabaalaha --------------------------------------------------------------------------------------- 351

Kiniisadda iyo Baycada ---------------------------------------------------------------------- 352

Kudaafadda, hiliblaha, iyo meelo kale ---------------------------------------------------- 353

Salaadda Kacbada gudaheeda --------------------------------------------------------------- 354

Sutrada -------------------------------------------------------------------------------------------- 354

Xukunkeeda ------------------------------------------------------------------------------------ 354

Maxay ku suura gashaa ---------------------------------------------------------------------- 355

Sutrada Imaamka ayaa sutro u ah dadka oo dhan -------------------------------------- 356

Sutrada in loo dhowaado -------------------------------------------------------------------- 357

Tusmada_Kitaabka 16

Sutrada iyo qofka in la kala dhex maro waa xaaraan ---------------------------------- 357

Sharciga ilaalinta sutrada -------------------------------------------------------------------- 359

Salaadda wax kala gooyaa ma jiraan ------------------------------------------------------ 360

Arrimaha mubaaxa ah salaadda dhexdeeda ---------------------------------------------- 360

Arrimaha karaahiyadu ku jirto salaadda dhexdeeda ------------------------------------ 374

Waxyaabaha salaadda buriya ---------------------------------------------------------------- 379

QALLAHA SALAADDA ------------------------------------------------------------------------- 383

Salaadda qofka buka -------------------------------------------------------------------------- 386

Salaadda baqaha ------------------------------------------------------------------------------- 388

Salaadda safarka ------------------------------------------------------------------------------- 396

Safarka Jimcaha -------------------------------------------------------------------------------- 403

Salaadaha oo la israaciyo -------------------------------------------------------------------- 403

Salaadda doonida, tareenka iyo diyaaradda ---------------------------------------------- 408

Ducada safarka --------------------------------------------------------------------------------- 409

SALAADDA JIMCAHA ------------------------------------------------------------------------- 411

Xukunka salaadda Jimcaha ------------------------------------------------------------------ 421

Dadka uu Jimcuhu ku waajibka yahay ----------------------------------------------------- 422

Waqtiga salaadda Jimcaha -------------------------------------------------------------------- 424

Tirada dadka uu Jimcuhu ku ansaxayo ----------------------------------------------------- 425

Rugta salaadda Jimcaha ----------------------------------------------------------------------- 426

Khudbadda Jimcaha ---------------------------------------------------------------------------- 429

SALAADDA CIIDAHA -------------------------------------------------------------------------- 444

Maydhashada iyo isqurxinta ---------------------------------------------------------------- 444

Cuntada Salaadda Ciidda ka hor ------------------------------------------------------------ 445

Ubixidda Musallaha -------------------------------------------------------------------------- 446

Haweenka iyo curuurtu inay Salaadda u baxaan ---------------------------------------- 446

Jidad kala duwan in la maro ----------------------------------------------------------------- 447

Waqtiga Salaadda Ciidda -------------------------------------------------------------------- 448

Eedaan iyo Iqaamo midna malaha Ciiduhu ----------------------------------------------- 448

Takbiirta Salaadda Ciidda ------------------------------------------------------------------- 449

Salaadda Ciiddu Sunne ma laha ------------------------------------------------------------ 450

Dadkay Salaadda Ciiddu ka ansaxayso---------------------------------------------------- 451

Khudbadda Ciidda ----------------------------------------------------------------------------- 451

Qallaha Salaadda Ciidda --------------------------------------------------------------------- 453

Ciyaarta, maaweelada, iyo cuntada -------------------------------------------------------- 453

Camalka saalixa ah ee Tobanka Dul-Xijah ----------------------------------------------- 455

Tahniyadda Maalmaha Ciidaha ------------------------------------------------------------- 456

Takbiirta Maalmaha Ciidaha ---------------------------------------------------------------- 457

Dahaarada 17

DAHARADDA دلا

الطهارةQAYBAHA BIYAHA

Diinta Islaamku waxay u qaybisay biyaha afar qaybood.

1. QAYBTA KOOWAAD WAA BIYO SAAFI AH:

Biyaha saafiga ahi waa biyo iskood daahir u ah, wixii najaasi taabatana way

daahiriyaan. Biyaha saafiga ah waxa hoos yimaada:

b) Biyaha roobka, barafka iyo dhadada:

Dhammaan saddexdanu waa nadiif waxna waa lagu nidiifiyaa. Sidaas wuxuu Alle

inoogu caddeeyay Qur'aanka Kariimka ah: Alle waakii samada idiin ka سلباانه وتعلالى

soo dejiyaa biyo uu idinku daahiriyo (Al-Anfaal: 11). Waxa kale ee uu Alle مدبح نه

.yidhi:: Wuxuu Alle samada ka soo dejiyey biyo daahir ah (Al-Furqaan: 48) وتع ل

ركم ده في قوله تعالى : ن السماء ماء ل يطه ل لىيكم م . وينز

ن السماء ماء طه وقوله تعالى : . ورا وأنزلنا م

Dhinaca Xadiiskana wax inoo caddaynaya inay daahir yihiin Xadiiskan Abuu Hurayra

laga soo weriyey inuu yidhi: “Markuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم salaadda xidho

wuu yara aamusi jiray qiraa’ada ka hor. Waxaan weydiiyey: Rasuulkii Allow,

aabahay iyo hooyaday ha laguu fidyeeyee, salaadda markaad xidhato iyo qiraa’ada

dhexdooda markaad yara aamusan tahay maxaad tidhaahdaa? Wuxuu yidhi:

“Waxaan idhaahdaa: Allaahumma baacid baynii wa bayna khadaayaaya kamaa

baacadta baynal mashriqi wal Maqrib, Allaahumma naqinii min khadaayaaya

kamaa yunaqaa athawbul abyadu mina-danas, Allaahumma aqsilnii min

khadaayaaya bithalaji wal maa’i wal barad.” (Jamaacada ayaa soo werisay at-Tirmidi

mooyee). Taas oo macneheedu yahay sidan: Ilaahow aniga iyo gefkayga noo kala fogee

sidaad bari iyo galbeed u kala fogaysay, Ilaahow gefkayga iiga maydh sida marada cad

wisikhda looga maydho, Ilaahow gefkayga igaga maydh baraf, biyo iyo dhedo.”

كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم با كبلر فلي “ لن أدي هريرة رضي هللا لنله قلال :

أرأيلت سلكوت -دأدي أنلت وأملي -يهة قب القراءة ، فقىت : يارسول هللا الصالة سكت هن

أقول الىهم داللد دينلي ودلين يطايلاا كملا داللد “ دين التكبير والقراءة ما تقول؟ قال :

دللللللللللللين الم،للللللللللللر والميللللللللللللر ، الىهللللللللللللم نقللللللللللللي مللللللللللللن يطايللللللللللللاا كمللللللللللللا

Dahaarada 18

رواه ” ىج والملاء والبلرى ينقى الثو األديط من الدنس ، الىهلم اسسلىني ملن يطايلاا دلالث

الجمالة بال الترمذا .

t) Biyaha badda:

Biyaha baddu waa daahir sida uu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم inoogu caddeeyay Xadiiska

Abuu Hurayra laga soo weriyey inuu yidhi: Nin ayaa Rasuulka وددل و ليدده ومددلم

weydiiyey: “Rasuulkii Allow haddii aanu dooni saarannay kuna safrayno bad

dhexdeed oo biyaha macaani nagu yar yihiin oo haddii aanu ku weysaysano aanu

harraadi doonno miyaanu biyaha badda ku weysaysan karnaa? Wuxuu Rasuulki

”.yidhi: “Badda biyaheedu waa daahir bakhtigeeduna waa xalaal صلىى هللا لىيله وسلىم

(Shanta Imaam ayaa soo weriyey, at-Tirmidina wuxuu yidhi waa xasan Saxiix, al-

Bukhaari oo aan waydiiyayna wuxuu yidhi waa Saxiix).

سأل رج رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم . فقال يا “ لن أدي هريرة رضي هللا لنه قال :

رسول هللا :

نركب البار ، ونام معنا القىي ملن الملاء فلت توضلأنا دله لط،لنا ، أفنتوضلاء دملاء بنا

رواه ” هللو الطهللور مللاله الالل ميتتلله “ الباللر؟ فقللال رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم :

الخمسللة . وقللال الترمللذا : هللذا الاللدي حسللن صللاي ، وسللألت مامللد دللن بسللمالي

حدي صاي . البخارا لن هذا الادي فقال :

j) Biyaha zamzamka:

Biyaha zamzamku inay nadiif yihiin waxa daliil u ah Xadiiskan Ali bin Abii Daalib

(Ihkra) laga soo weriyey “Inuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم codsaday baaldi biyaha

zamzamku ku jiraan oo uu waxna cabbay waxna uu ku weysaystay” . (Axmad ayaa

soo weriyey).

رضي هللا لنه : أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ىلا دسج من ملاء مملز “ لن لىي

رواه أحمد وسيره . ” ف،ر منه وتوضأ

x) Biyo isbeddelay:

Kuwanu waa biyo xaaladdoodii caadiga ahayd iska beddelay taas oo ay ugu wacan

tahay waqti dheer oo ay meeshaa biyuhu fadhiyeen, ama meeshay biyuhu ku jireen

darteed, ama waxyaabo ku laaqmay oo aan laga sooci karin dartood (sida saaruqda,

caleenta dhirta, iwm.). Culimaduna waxay isku waafaqday inay biyaha noocaas ahi

daahir yihiin, waxna lagu daahirin karo. Dhammaan wixii hoos yimaada ama loo

nisbeeyo biyaha saafiga ah waa nadiif wixii najaasi taabatana way nadiifin karaa.

Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi: Haddii aad bukootaan, ama safartaan, ama aad

Dahaarada ___ 19

saxarootaan, ama haween u galmootaan oo aydinaan biyo haysan, ku gagabaysta

carro wanaagasan (Al-Maa’idah: 6).

نك قال تعالى: رضى أو لىى سفر أو جاء أحد م ن اليائط أو المستم الن سلاء وب كنتم م م م

يدا طي با موا صع دوا ماء فتيم 6المائدة/ فىم تج

2. QAYBTA LABAAD WAA BIYO LA ISTICMAALAY:

Biyaha ka da'a xusullada ama jidhka qof weysaysanaya ama qof jinaabo ka

maydhanaya (qusul) waa nadiif oo waxay la mid yihiin biyo saafi ah, maadaama ay

markii hore biyahaasu nadiif ahaayeen. Sidaa waxa caddaynaya Xadiis Ar-Rubayic bint

Mucawid laga soo weriyey iyadoo sifaynaysa weysada Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم inay

tidhi: “Rasuulka Alle وسلىم صلىى هللا لىيله wuxuu madaxa ku masaxay biyihii markuu

weysaysanayey gacmihiisa ku soo hadhay.” (Axmad iyo Abuu Daa'uud ayaa soo

weriyey). Lafdiga Abuu Daa’uudna wuxuu yahay: “Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

”.ku masaxay madixiisa biyihii gacantiisa ku soo hadhay وسىم

في وصف وضوء رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم قاللت : دي ع دنت معو ومسل “ لن الر

أ “ رواه أحمللد وأدللو ىاوى . ولفللد أدللي ىاوى : ” رأسلله دمللا دقللي مللن وضللوء فللي يديلله

” . رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم مس رأسه من فض ماء كا ديده

Abuu Hurayra isaguna wuxuu sheegay “Inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم

maalin kula kulmay dariiq magaalada Madiina ku yaala isagoo jinaabaysan,

dabadeetana intuu ka dhuuntay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ayuu soo laabtay

markuu jinaabadii ka soo maydhay. Rasuulkii صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa ku yidhi: “Abuu

Hurayrow xaggeed jirtay?” Wuxuu yidhi: Waan jinaabaysnaa sidaas darteed,

waxaan karhay inaan kula fadhiisto anigoon daahir ahayn. Wuxuu Rasuulka Alle

yidhi: “Subxaanalaah mu'minku ma nijaasoobo.” (Jamaacada صلىى هللا لىيله وسلىم

ayaa soo werisay).

أ النبي صلىى هللا لىيله وسلىم لقيله فلي دعل طلر “ ولن أدي هريرة رضي هللا لنه :

أين كنت يلا أدلا هريلرة ”المدينة وهو جنب ، فانخنس منه ، فذهب فاستس ثم جاء فقال :

سلباا هللا ب “ فقال : كنت جنبا، فكرهت أ أجالس وأنا لىى سير طهلارة ، فقلال : “ ؟

رواه الجمالة . “ينجس المؤمن ال

Maadaama aanu mu'minku nijaasoobin sida kor ku cad biyaha korkiisa taabtay waa

daahir waxna waa lagu daahirin karaa. Waayo shay daahir ahi haddii uu taabto shay

kale oo daahir ah waxba yeeli maayo. Ibnul Mundir wuxuu yidhi: Waxa laga soo

weriyey Cali, Ibnu Cumar, Abii Umaamah, Cadaa’, al-Xasan, Makxuul, iyo an-

Dahaarada ___ 20

Nakhacii inay yidhaahdeen: Qofkii ilaawa inuu madaxa masaxo waxa u bannaan inuu

ku masaxo biyaha gadhkiisa ka da’aya. Waxay arrintaasu ina tusaysaana inay

Asxaabtaasu u arki jireen in ay biyaha la isticmaalay daahir yihiin, aniguna (Ibnul

Mundir) sidaas ayaan qabaa. Ra’yigaasi wuxuu ku salaysan yahay riwaayado (tebis)

laga soo weriyey Imaam Maalik iyo ash-Shaafici. Ibnu Xazm wuxuu ra’yigaa u

nisbeeyay Sufyaan ath-Thawrii, Abii Thawr iyo dhammaan dadka Mad-habta

Daahiriyada raacsan.

3. BIYO WAX DAAHIR AHI KU LAAQMEEN:

Haddii waxyaabo daahir ah sida saabuunta, sacfaraanka, daqiiqda (burka) iwm, ay ku

laaqmaan biyo daahir ah biyaahsu wali waa daahir. Waxa loo ictiqaadayaana daahir

ilaa inta aanay biyahaa ku laaqmin wax yaabo aan daahir ahayni. Markay sidaasu

dhacdana biyahaasu wali waa daahir (iskood) hase yeeshee, wax laguma daahirin karo.

Ummu Cadiyah (Ihkra) waxa laga soo weriyey, inay tidhi: “Rasuulka ayaa noo soo

galay صىى هللا لىيه وسلىم maalintii inanitiisa Zaynab geeriyootay. Wuxuu yidhi: “Maydha

(maydka Zaynab) saddex ama shan goor iyo ka badan hadba kii ku habboon oo ku

maydha biyo iyo caleen gob. Marka ugu dambaysana u raaciya biyaha kaafuur ama

wax kaafuur ka samaysan. Markaad dhamaysaanna I war geliya.” Markaanu

dhamaynayna waanu war gelinay kolkaasuu noo dhiibay go'iisii hoose oo yidhi ku

duuba oo xigsiiya Zaynab jidhkeeda.” (Jamaacada ayaa soo werisay). Waxa la og

yahay in aan maydka lagua daahirin karin wax aan ku habboonayn qof nool in lagu

daahiriyo.

ىيلل لىينللا رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم حللين توف يللت ادنتلله “ فعللن أ لطيللة قالللت :

فقال : “مينب

لدر واجعىلن فلي األييلرة -ب رأيلتن -اسسىنها ثالثا أو يمسا أو أكثر من ل “ دملاء وس

قلوه فقلال : فىما فرسن آناه ، فألطا” كافورا أو شيأ من كافور ، فاا فرستن فآنني نا ح

تعني : بماره رواه الجمالة . “أشعرنها بياه “

Ummu Haanii' (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Maymuuna iyo Rasuulku

waxay labadooduba ku maydheen biyo ku jiray weel keliya oo cajiin صلىى هللا لىيله وسلىم

leh.” (Axmad, an-Nasaa'i iyo Ibnu Khuzaymah ayaa soo weriyey).

أ النبي صىى هللا لىيه وسىم ، استس هو وميمونة ملن بنلاء واحلد : “ ولن أ هانىء :

رواه أحمد والنسائي وادن يزيمة . “قصعة فيها أثر العجين

Labadaa Xadiis waxay ina tusayaan:

Inaan maydka lagu maydhin wax aan qof nool lagu daahirin karin.

Dahaarada ___ 21

Haddii ay biyaha ku laaqmaan wax daahir ahi inay biyahaasu daahir yihiin waxna

lagu daahirin karo.

4. BIYO WAX NIJAAS AHI KU LAAQMEEN:

Kuwanu waxay u kala baxaan laba qaybood.

1. Haddii waxyaabaha biyaha ku laaqmay ay beddelaan dhadhanka, midabka ama urta,

biyahaa looma isticmaali karo in wax lagu daahiriyo, sida Ijmaaca culimadu qabaan ay

soona xigteen Ibnul Mundir iyo Ibnul Mulaqin.

2. Haddii waxyaabaha biyaha ku laaqmay aanay beddelin dhadhanka, urta ama midabka

biyaha, biyahaasu waa saafi (daahir) ha yareedaan hase badneedeene, waxna waa lagu

daahirin karaa. Waxa arrintaa daliil u ah Xadiis laga soo weriyey Abuu Hurayra inuu

yidhi: “Nin reer baadiye ah ayaa maalin ku kaadjay Masjidka Rasuulka صلىى هللا لىيله

,Dadkii ayaa u kacday inay farasaaraan oo ka joojiyaan. Hase yeeshee .وسللىم

Rasuulkaa وددل و ليدده ومددلم yidhi: “Iska dhaafa oo baaldi ama wadaan biyo ah

kaadidiisa raaciya (ku shuba), waxa la idiin soo saaray inaad isu debecsanaataan ee

laydiinma soo saarin inaad isu qallafsanaataan.” (Jamaacada ayaa soo werisay

Muslim mooyee).

لن أدي هريرة رضي هللا لنه قال : قا ألرادي فبال في المسجد ، فقا بليه الناس ليقعلوا

ىللوه وأريقلوا لىلى دولله سلجال ملن ملاء ، أو “ ده ، فقال النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم :

رين نودا من الماء ، فتنما دعثتم ميسرين و رواه الجمالة بال مسىما . “لم تبعثوا معس

Abuu Saciid al-Khuduriyi waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxa Rasuulka Alle

?la weydiiyey in lagu weysaysan karo biyaha ceelka Budaacah1 صلىى هللا لىيله وسلىم

Wuxuu yidhi: “Biyuhu waa daahir wax nijaaseeyaana ma jiraan.” (Waxa soo

weriyey Axmad, ash-Shaafici, Abuu Daa’uud, an-Nasaa’i iyo at-Tirmidi oo yidhi waa

xasan, Axmadna wuxuu yidhi waa saxiix, waxa kale oo uu iyana yidhi waa saxiix

Yaxya bin Maciin iyo Abuu Muxammad bin Xazm).

الملاء “ قي يا رسول هللا أنتوضاء من دئر دضالة ؟ فقلال : لن أدي سعيد الخدرا قال :

رواه أحملد وال،لافعي وأدلو ىاوى والنسلائي والترملذا وحسلنه ، “طهور الينجزه شليء

وقال أحمد : حدي دئر دضالة صاي ، وصااه يايى دن معين وأدو مامد دن حز .

Waxa sidaa qaba oo kale iyana culimada ay ka mid yihiin Ibnu Cabbaas, Abuu Hurayra,

al-Xasan al-Basrii, Ibnul Musayib, Cikrimah, Ibnu Abii Laylaa, ath-Thawri, Daa’uud

ad-Daahirii, an-Nakhacii, Maalik iyo qaar kale. Al-Qazaali wuxuu yidhi: Waxaan

1 Waa ceel Madiina ku yaala.

Dahaarada ___ 22

jeclaan lahaa iyadoo Mad-habta Shaaficiyadu ay arrintaa kala mid tahay Mad-habta

Imaam Maalik. Hase yeeshee, Xadiiska Cabdullah bin Cumar laga soo weriyey wuxuu

Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii ay biyuhu qullatayn ka badan yihiin ma

nijaasoobaan ” kaas oo ah Xadiis ay shanta Imaam soo weriyeen laakiin sanadkiisa iyo

matankiisa labaduba ay mudrab yihiin. Ibnu Cabdulbar isaguna wuxuu kitaabkiisa At-

Tamhiid ku qoray: Xadiiska qullataynka ee Mad-habta Shaaficiyadu raacday waa daciif

dhinaca aragtida, mana sugna dhinaca atharka.

BIYAHA HADHAAGA AH

Hadhaagu waa biyaha ku hadha weelka marka laga cabbo, waana shan nooc.

1. Hadhaaga dadka

Biyaha ku hadha weelka uu ka cabbo qof Muslim ama gaal ah, iyo mid jinaabaysan

ama xayd leh dhammaan waa daahir. Ilaahay سباانه وتعالى markuu yidhi: Mushrikiintu

waa najis macneheedu wuxuu yahay nijaas macnawi ah oo caqiidadooda baadilka ah

saamaysa, ee maaha nijaas uu jidhkoodu nijaas yahay. Gaaladu way la macaamili jireen

Muslimiinta wufuudooduna way la kulmi jireen Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم waanay

soo geli jireen Masjidkiisa. Manuu amrin Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم marnaba waxay

taabteen in la daahiriyo. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Anigoo

jinaabaysan haddii aan weel ka cabo waxaan u gudbin jiray Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم

oo ka cabi jiray meeshaan ka cabay ee ay dibnahaygu taabteen.” (Muslim ayaa soo

weriyey).

كنلت أشلر وأنلا حلائ ، فأناولله النبلي صلىى هللا “ لن لائ،ة رضلي هللا لنهلا قاللت :

رواه مسىم . “لىيه وسىم ، فيضع فاه لىى موضع في

2. Hadhaaga xoolaha hilibkooda la cuno

Dhammaan xayawaanka hilibkoodu xalaasha yahay biyaha cabitaankooda ka hadhaa

waa daahir (nadiif). Mar haddii xoolahaa hilibkoodu xalaal yahay candhuuftooduna

nijaas maaha. Sidaas darteed, hadhaagooda waa la cabbi karaa laguna weysaysan karaa.

Abuu Bakar Ibnul Mundir wuxuu yidhi: dhammaan ahlul cilmigu waxay qabaan kuna

dhaqmaan arrinka aan kor ku sheegnay.

3. Hadhaaga gammaanka, dugaagga, iyo haadda

Dhammaan hadhaaga xayawaanka aan kor ku sheegnay waa daahir. Jaabir bin

Cabdullah (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa la

Dahaarada ___ 23

weydiiyey: Miyaanu ku weysaysan karnaa biyaha ka hadha weelka dameeruhu ka

cabeen? Wuxuu yidhi: “Haa, iyo dhammaan dugaagga wixii ka hadha.” (Ash-

Shaafici iyo ad-Daaraqudni iyo al-Bayhaqi oo isagu yidhi sanadyo kala gedisan ayaa

lagu soo weriyey oo haddii laysu geeyo Xadiiska xoojinaya)1.

لللن جللادر رضللي هللا لنلله لللن النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم ، سللئ : أنتوضللأ دمللا أفضللىت

الامر ؟ قال :

ل،لافعي واللدارقطني والبيهقلي ، وقلال : لله أيرجله ا “نعم . ودما أفضىت السباع كىهلا “

أسانيد با ضم دعضها بلى دع كانت قوية .

Ibnu Cumar (Ihkra) isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Habeen uu Rasuulku

suuqa u baxay isagoo safar ah, waxay soo ag mareen nin berked صلىى هللا لىيله وسلىم

garab fadhiya. Markaasuu Cumar ninkii ku yidhi: Miyay dugaagu xalayto

berkedaada ka cabeen? Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ninka berkedda

lehow ha u sheegin wuu iskalifayaaye. Dugaaggu waxay leeyihiin waxay

calooshooda ku qaadeen, inana waxa soo hadha ayaa cabitaan iyo dahaaroba inoo

ah.” (Ad-Daaraqudni ayaa soo weriyey)2.

يرج رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ، في دعل “ ولن ادن لمر رضي هللا لنهما قال :

أسفاره ليال ، فمروا لىى رج جلالس لنلد مقلراة لله فقلال لملر رضلي هللا لنله : أوليلت

ياصلاحب المقلراة ”له النبي صلىى هللا لىيله وسلىم : السباع لىي الىيىة في مقرات ؟ فقال

رواه “ال تخبره هذا متكىلف لهلا ملا حمىلت فلي دطونهلا ، ولنلا ملا دقلي شلرا وطهلور

الدارقطني .

Yaxya bin Cabdur-Raxmaan wuxuu isna yidhi: “Cumar Ibnul Khaddaab oo mar ay

baxeen la socda koox uu ku jiro Camr binul Caas ayaa soo gaadhay berked. Markaasuu

Camr ninkii berkedda lahaa ku yidhi: Miyay dugaaggu ka cabaan berkeddaada? Wuxuu

Cumar yidhi: “Hanoo sheegin, madaama dugaagu inooga dambeeyo (cabitaanka),

inaguna aan dugaagga uga dambayno.” (Imaam Maalik ayaa ku soo weriyey

kitaabkiisa Al-Muwadda’).

4. Hadhaaga bisadda

Hadhaaga bisaddu waa daahir. Sidaa waxa daliil u ah Xadiis laga soo weriyey Kabshah

bint Kacab inay tidhi: “Abii Qataadah ayaa ii soo galay markaasaan biyo uu cabo u

shubay. Markaasay bisadi u timi oo ay biyihii ka cabtay, markaasuu isna uu weelkii

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu sheegay inuu Xadiisku Munqadic yahay. Sida Axaadiis

kale ku qeexanna uu hadhaaga dugaaggu nijaas yahay, (Eeg Tamaam al-Minnah). 2 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu sheegay inay al-Xaafid iyo ash-Shawkaani yidhaahdeen

Xadiisku waa daciif.

Dahaarada ___ 24

u janjeedhiyay ilaa ay bisaddi dhamaysatay cabitaankii. Wuxuu arkay anigoo

eegaya, kolkaasuu yidhi: Miyaad ila yaaban tahay adeer? Waxaan idhi haa, wuxuu

yidhi: Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم ayaa yidhi: “Bisaddu maaha nijaas waxay ka

mid tahay kuwa aad wada nooshihiin ee idin dex wareega, idinna aad dhex

wareegtaan.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey, at-Tirmidi wuxuu yidhi waa Xadiis

xasan Saxiix ah, al-Bukhaarina wuxuu yidhi waa Saxiix).

أ أدلا قتلاىة ىيل لىيهلا فسلكبت لله ، فجلاء هلرة ت،لر منله “ : لن كب،لة دنلت كعلب

فأصيي لها اإلناء حتى شردت منه ، قالت كب،ة : فرآني أنظر فقال : أتعجبين يادنة أيلي؟

بنها ليسلت دلنجس ، بنهلا “ فقالت : نعم . فقال : ب رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم قال :

الخمسة ، وقلال الترملذا : حلدي حسلن صلاي ، رواه “من الطوافين لىيكم والطوافا

وصااه البخارا وسيره .

5. Hadhaaga eyga iyo doofaarka

Hadhaaga eyga iyo doofaarku waa nijaas. Sidaas darteed, waxa habboon in laga

fogaado. Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Haddii uu ey ka cabo weelkiina waa inaad maydhaan toddoba goor.” (Al-Bukhaari

iyo Muslim).

با شلر الكىلب “ لن أدي هريرة رضي هللا لنله : أ النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال :

رواه البخارا ومسىم . “في بناء أحدكم فىييسىه سبعا

Sidoo kale, Axmad iyo Muslim waxay sheegeen inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Haddii uu ey weelkiina leefo maydha toddoba goor oo marka ugu horeeya ciid ku

maydha.” Hadhaaga dofarkuna isagu waa uskag iyo nijaas.

فيله الكىلب أ ييسلىه “ وألحمد ومسىم : سلبع ملرا ، أوالهلن طهور بناء أحدكم با ولل

“دللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللللالترا

Nijaasta_ 25

NIJAASTA النجاسة Macnaha guud ee nijaas waa dhammaan wixii ay habboon tahay in aan ka fogaano,

iskana dhawrno kana maydhano. Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى Rasuulkiisa ku yidhi:

Dharkaaga daahiri. (Al-Mudathir: 4). Waxa kale uu Alle سللباانه وتعللالى yidhi:

Ilaahay wuu jecelyahay kuwa toobad keena iyo kuwa isdaahiriya. (Al-Baqarah:

222)

Rasuulka Allena wuxuu yidhi صىى هللا لىيه وسىم: “Nadaafaddu waa iimaankan badhkii”.

للر قللال تعللالى : للب وقللال تعللالى : 4المللدثر/ وثيادلل فطه ادين ويا للب التللو يا ب للا

ين ر الطهور شلطر “ . وقال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم : 222البقرة/ المتطه

” . اإليما

QAYBAHA NIJAASTA

Nijaastu waxay guud ahaan u kala baxdaa mid xissi ah (la dareemo sida kaadida), iyo

mid xukmi ah (sida jinaabada).

1. Bakhtiga

Neefkii aan loo gawricini hab sharciga Islaamka waafaqsan waa bakhti wuxuu la mid

yahayna neefka hed (iskii) u dhinta. Wixii neef nool laga soo gooyaana sharci ahaan

waa bakhti. Abii Waaqid al-Laythii (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى

yidhi: “Wixii neef xoola ah oo nool laga soo gooyaa waa bakhti.” (Abuu هللا لىيله وسلىم

Daa’uud ayaa weriyey, iyo at-Tirmidi oo yidhi waa xasan, culimada ahlul cilmiguna

sidaa ayay ku dhaqmaan).

ملا قطلع “ لىيه وسلىم : صىى هللا لن أدي واقد الىيثي رضي هللا لنه قال : قال رسول هللا

رواه أدو ىاوى والترمذا وحسنه . “من البهيمة وهي حية فهو ميتة

Waxa intaa ka reeban oo aan la sharci ahayn:

b) Bakhtiga kalluunka iyo ayaxa, oo iyagu daahir ah Ilaahayna inoo xalaaleeyay.

Rasuulkeenii Muxammad ىمصلىى هللا لىيله وسل ahaa wuxuu inoogu sheegay Xadiis Ibnu

Cumar (Ihkra) laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:: “Waxa la inoo

xalaaleeyay laba bakhti iyo laba dhiig. Labada bakhti oo ah kaluunka iyo ayaxa, iyo

labada dhiig ee ah beerka iyo beer-yarada.” (Axmad, ash-Shaafici, Ibnu Maajah, al-

Bayhaqi iyo ad-Daaraqudni ayaa soo weriyey).

Dahaarada ___ 26

ل لنلا “ صلىى هللا لىيله وسلىم : للن ادلن لملر رضلي هللا لنهملا قلال : قلال رسلول هللا أح

رواه أحملد “ميتتا وىما : أما الميتتا فالاو والجراى ، وأما الدما فالكبد والطالال

وادن ماجة والبيهقي والدارقطني . و الادي ضعيف ، لكن اإلما أحمد وقفه . وال،افعي

Xadiiska aan kor ku sheegnay waa daciif. Hase yeeshee, Imaam Axmad wuxuu yidhi:

waa mawquuf1, sidoo kalena waxa yidhi: Abuu Zarcah iyo Abuu Xaatim. Haddii uu

Saxaabi yidhaahdo waa la noo xalaaleeyay, ama waa lanaga xarrimay ama waxa lana

faray ama waxa la noo diiday (lanaga nahyiyay) Xadiiska noocaas ahi waa marfuuc2.

t) Bahktiga cayayaanka aan dhiigga lahayn:

Bakhtiga cayayaanka aan dhiigga lahayn sida shinida, qudhaanjada iwm,. waa daahir.

Haddii ay ku dhacaan kuna bakhtiyaan caano ama biyo ma nijaasaynayaan. Ibnul

Mundir wuxuu yidhi: Ma ogi khilaaf ka taagan inay kuwa aan kor ku sheegnay daahir

yihiin, aan ahayn Imaam ash-Shaafici oo ay Mad-habtiisu qabto inay nijaas yihiin.

Waxay Shaaficiyadu ka reebtay oo keliya haddii ay cayayaanka aan dhiigga lahayni ku

dhacaan shay dareere ah (sida biyo) oo aanay shaygaa beddelin ma nijaasaynayaan.

j) Lafaha, geesaha, , ciddiyaha, dhogorta iyo haragga xoolaha bakhtiyey:

Dhammaan inta aan kor ku sheegnay iwm. iyana nijaas maaha ee assal ahaan waa

daahir wax caddaynaya inay nijaas yihiinna ma jiraan. Az-Zuhriyi wuxuu yidhi:

“Waxaan soo gaadhay culimadii salafka qaar ka mid ah oo lafaha xoolaha dhintay

sida maroodiga iyo wixii la mid ah gadhfeedo ay ku feedhaan iwm. ka samaystay isla

markaana aan u arag dhibaato isticmaalkooda ” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

أىركت ناسا من السىف يمت،طو دها “ قال الزهرا في لظا المو ناو الفي وسيره :

رواه البخارا . “ويدهنو فيها ، ال يرو فيها دأسا

Faalo: Hase yeeshee, Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu ku tilmaamay kitaabkiisa Tamaam

al-Minnah in loo baahan yahay haragga xoolaha bakhtiyey in la midgiyo. Waxa sidaa

qeexaya Xadiiska Ibnu Cabbaas laga soo weriyey ee hoos ku qoran iyo Xadiiska

Rasuulka Alle ى هللا لىيله وسلىمصلى ee kale ahna: “Haddii haragga la midgiyo waa daahir.”

(Muslim ayaa soo weriyey).

اإلها فقد طهر ول و ليه وملمفي قوله رواه مسىم ” " با ىد

Ibnu Cabbaas isaguna wuxuu yidhi: “Addoon ay Maymuunah xoraysay ayaa sadaqo

loo siiyey neef ida ah, neefkii oo ka dhintay ayuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم soo ag

1 Waa Xadiis silsiladiisa dib loo raaci karo kuna joogsada saxaabi oo aan dhaafin. 2 Waa Xadiis sisliaddiisa dib loo raaci karo ilaa Saxaabiga laga soo xigtay, hase yeeshee

Saxaabigu uu Rasuulka u nisbeeyay.

Dahaarada ___ 27

maray markaasuu yidhi: “Maxaad haragga ugala bixiweydeen oo intoo aad

midgisaan u intifaacsanweydeen?” Waxay yidhaahdeen: Neefku wuu bakhtiyay.

Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Waxa xaaraan ah cuniddiisa.” (Jamaacada

ayaa soo werisay Ibnu Maajah mooyee). Ibnu Maajah wuxuu yidhi: al-Bukhaari iyo an-

Nasaa’i kumay sheegin Xadiiskaa midginta haragga. Ibnu Cabbaas isaguna wuxuu

sheegay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم akhriyay Aayadda: Dheh kama helayo waxa

lay waxyooday wax xaaraantimaynaya cuntada aan ahayn bakhti, ama dhiigga

dareera, ama hilib doofaar illayn iyagu waa wax xun ama nijaas ah (rijsi ama

fisq) oo lagu gawracay magaca Eebbe wax aan ahayn. Wuxuu Rasuulku ودل و

ليده ومدلم yidhi: “Waxa la xaaraantimeeyay waa cunidda hilibka doofaarka. Hase

yeeshee, haragga, qarbadka, ilkaha, lafaha, timaha iyo dhogorta (suufka) intuba

waa xalaal.” (Ibnul Mundir iyo Ibnu Xaatim ayaa soo weriyey).

د لىلى ملوالة لميمونلة د،لاة فماتلت ، فملر دهلا رسلول هللا تصل“ لنهملا قلال : لن ادن لبلاس رضلي هللا

؟ فقلالوا : بنهلا ميتلة ، “هال أيذتم بهادها فدديتموه فانتفعتم دله “ : فقال صىى هللا لىيه وسىم

رواه الجمالة بال ادن ماجة قال فيه : لن ميموونة ، ولليس فلي “بنما حر أكىها“ فقال :

الدداغ . ولن ادن لباس رضي هللا لنهما أنه قرأ هذه اآلية :البخارا وال النسائي كر

م يطعمله . ما لىلى طلال ي بلي مار د في ما أوح بنملا “ بللى آيلر اآليلة ، وقلال : ق ال أج

حلر مايأكل منهللا وهلو الىاللم ، فأملا الجىللد والقلد والسللن والعظلم وال،للعر والصلو فهللو

ادن المنذر وادن حاتم . رواه “حالل

Sidoo kale, caanaha dhayda ah ama danada (anfixah)1 ee xoolaha bakhtiyey lagala soo

baxaa waa daahir. Waayo Asxaabtu (Ihkra) markay Ciraaq furteen waxay cuneen

jubnah2 ay dad majuus ahi ka sameeyeen caano gadhoodh ah. Inkastoo xoolaha ay

majuustu gawracdo uu bakhti xaaraan ah yahay, haddana Asxaabtu way cuneen jubnihii

majuusta. Salmaan al-Faarisi waxa isna ka soo sugantay mar laga waraystay jubnaha,

subagga iyo dhogorta inuu yidhi: “Xalaal waxa ah wixii uu Alle Kitaabkiisa ku

xalaaleeyay, xaaraanna waxa ah wixii uu Alle Kitaabkiisa ku xarrimay. Wuxuu ka

aamusayna waa wax uu inaga cafiyay (dhaafay).” Waxa la og yahay in waqtiga

Salmaan jubnaha majuusta laga waraystay ay ahayd markuu wakiilka uga ahaa Amiiral

Mu’miniinkii Cumar Ibnul Khaddaab dhulka Madaa’in (Ciraaq).

2. Dhiigga

1 Dano ama anfixah waa shayga caanaha dhayda ah gadhoodka ka dhiga. 2 Waa shay subagga oo kale ah oo adag sida saabuunta lagana sameeyo caanaha gadhoodhka

ah.

Dahaarada ___ 28

Dhiigga badan ee ka soo dareera dadka iyo midka ka yimaada xoolo la gawracay

labaduba waa nijaas. Dhiigga caadada dumarka (xaydka) isaguna waa nijaas. Laakiin

haddii uu dhiiggu yahay dhibic ama laba dhibcood waxba kuma jabna. Ibnu Jariij oo

fasiraya Aayadda Qur’aanka ah ee: Ama dhiig dareera, ama hilib doofaarWuxuu

yidhi: Waa dhiigga ka soo dareera marka neefka la gawraco, dhiigga ka soo bixi waaya

xubnaha neefkana waxba kuma jabna. Ibnul Mundir ayaa sidaa ka soo tebiyay Ibnu

Jariij. Ibnu Majlis isagana mar laga waraystay dhiigga ka soo dareeri waaya neefka la

gawraco ama usarka (dhiigga korka uga soo baxa dheriga marka hilibka la kariyo)

wuxuu yidhi: “Waxba kuma jabna, waxa la inoo diiday waa dhiigga ka soo dareera

neefka la gawraco ” Xadiiska waxa soo saaray Cabd bin Xamiid iyo Abuu Shaykh ).

Caa’isha (Ihkra) waxa iyana laga soo weriyey inay tidhi: “Waxaanu hilibka cuni

jirnay isagoo usarku diilimo ku sameeya dheriga (isagoon wali aad u bislaan).”

” ولن لائ،ة رضي هللا لنها قالت : " كنا نأك الىام والد يطوط لىى القدر

Al-Xasan wuxuu isna yidhi: “Muslimiintu iyagoo dhaawacan ayay tukan jireen”

(Al-Bukhaari ayaa sheegay).

كره البخارا . ” وقال الاسن : " ما مال المسىمو يصىو في جراحاتهم

Cumarna (Ihkra) waxa ka soo sugantay siduu al-Xaafid ku sheegay kitaabka Fatxul

Baari inuu Cumar tukaday isagoo nabar ku dhacay uu dhiig yari ka socdo. Abuu

Hurayra (Ihkra) isaguna umuu arki jirin inay wax ku jaban yihiin dhibicda ama labada

dhibcood ee dhiigga ah salaadda dhexdeeda. Sidaas darteed, dhiigga takfida (boodada)

ama fin-doobka ka yimaada waxba kuma jabna. Abuu Majlas oo laga waraystay

malaxdu hadday dharka iyo jidhka ku ba’do inay nijaas tahay iyo in kale wuxuu yidhi:

“Waxba kuma jabna, Ilaahay wuxuu inoo sheegay dhiigga, malaxdana waxba

inoogamuu sheegin.” Hase yeeshee, Ibnu Taymiyah oo arrintaa ka faalooday wuxuu

yidhi: “Waa waajib in dharka iyo jidhka laga maydho malaxda, dheecaanka iwm., in

kastoo aanu sheegin daliil nijaastooda caddaynaya. Waxa habboonna inuu qofku ka

taxadiro intay awooddiisu tahay malaxda, dheecaanka iyo wixii la mid ah oo uu iska

daahiriyo.

3. Hilibka doofaarka

Wuxuu Alle سللباانه وتعللالى yidhi: Dheh kama helayo waxa lay waxyooday wax

xaaraantimaynaya cuntada aan ahayn bakhti, ama dhiig dareera, ama hilib

doofaar illayn iyagu waa wax xun ama nijaas ah (rijzi ama fisq) oo lagu gawracay

magaca Eebbe waxaan ahayn . . . . (Al-Ancaam: 145)

Dahaarada ___ 29

م يطعمله بال أ يكلو ميتلة أو قال تعالى : ملا لىلى طلال ي بللي مار د في ما أوح ق ال أج

ير فتنه نز سفوحا أو لام ي ده ىما م جس أو فسقا أه ليير للا 145األنعا / . . .ر

Erayga iyagu ee Aayadda kor ku xusani wuxuu tilmaamayaa saddexda shay ee Aayadda

ku xusan. Hase yeeshee, culimada badankoodu waxay qabaan inay bannaan tahay in la

intifaacsado dhogorta doofaarka.

4, 5, 6. Matagga, kaadida, iyo saxarada dadka

Saddexdani dhammaan inay nijaas yihiin culimadu way isku waafaqday. Waxa intaa ka

reeban oo aan ku jirin matagga intiisa yar oo isaga la inaga dhaafay1, iyo ilmaha lab ee

aan wali cunto calaalin kaadidiisa oo iyada biyo lagu rushaynayo. Arrintaa waxa inoo

caddaynaya Xadiiska laga soo weriyey Ummu Qiiys (Ihkra) “Inay Nebiga صلىى هللا لىيله

u timi iyadoo sidata ilma yar (lab ah) oo aan wali cunto calaalin, markaasuu وسلىم

ilmihi Rasuulka صىى هللا لىيه وسلىم dhabtiisa ku kaadjay. Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله

dalbaday in biyo loo keeno, markaasuu dharkiisii ku rusheeyay manuu maydhin وسىم

” (Sixadiisa waa laysku waafay).

صىى هللا لىيه وسلىم دلادن لهلا للم يبىل أنها أتت النبي “ لادي أ قيس رضي هللا لنها :

ى رسلول أ يأك الطعا ، وا ادنها اك دال في حجلر النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم ، فلدل

متفق لىيه . “دماء فنضاه لىى ثوده ولم ييسىه سسال صىى هللا لىيه وسىمهللا

Cali bin Abii Daalib isagana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيله

yidhi: “Kaadida ilmaha lab een wali cunto calaalin waa la rushaynayaa, ta وسلىم

ilmaha dhadigna waa la maydhayaa.” (Axmad iyo Asxaabtu Sunanka ayaa soo

weriyey an-Nasaa’i mooyee).

صىى هللا لىيله وسلىم : " دلول اليلال ينضل لن لىي رضي هللا لنه قال : قال رسول هللا

وأصاا السنن بال النسائي . -وهذا لفظه -رواه أحمد “لىيه ، ودول الجارية ييس

Al-Xaafid wuxuu ku sheegay kitaabka Fatxul Baarii inuu Xadiiskaasu saxiix yahay.

Rushaynta waxa la ogol yahay oo keliya ilaa inta aanu ilmaha lab cunto calaalin ee uu

naaska oo keliya ku kooban yahay. Hase yeeshee, haddii uu ilmuhu cuntada kale

bilaabo waxay dhammaan culimadu isku waafaqeen inay waajib tahay in kaadidiisa

layska maydho. Waxa laga yaabaa sababta ilmaha lab loo hawl yareeyay kaadidiisa

inay tahay dadka oo caado u leh inay ilmaha lab had iyo goor qaadaan. Sidaas darteed,

ay dadka dhibaato ku noqonayso inay mar walba kaadida faraha badan ee ilmaha iska

maydhaan.

1 Nasrud-Diin al-Albaani oo arrintaa tacliiq ka bixiyey wuxuu ku soo tebiyey kitaabka

Tamaam al-Minnah inuu mataggu assal ahaan daahir yahay, culimo ay ka mid yihii Ibnu

Xazm iyo ash-Shawkaanina ay sidaa qabaan.

Dahaarada ___ 30

7. Al-wadyi

Al-wadyi waa dheecaan cad oo adag kana yimaada dadka qaar markay kaadjaan

dabadeed, waana nijaas sida culimadu dhammaan isku waafaqday. Caa’isha (Ihkra)

waxay tidhi: “Al-wadyi wuxuu dadka ka yimaadaa kaadida dabadeed, waana in laga

maydho farjiga (rag iyo dumarba) lagana weysaysto. Hase yeeshe, in jidhka oo dhan

la maydho (qusul) maaha ” (Ibnul Mundir ayaa soo weriyey).

وأمللا الللوىا فانلله يكللو دعللد البللول فييتسلل كللره “ لللن لائ،للة رضللي هللا لنهللا قالللت :

رواه ادن المنذر . “وأنثييه ويتوضأ وال ييتس

Ibnu Cabbaas isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi isagoo ka hadlaya al-maniyi

(manida), iyo al-wadyi, iyo al-madyi: “Manida waa in qusul la sameeyo si laysaga

daahiriyo, al-amdyi iyo al-wadyi iyagana waa in laga weysaysto ” (Waxa soo weriyey

al-Athram iyo al-Bayhaqi). Al-Bayhaqi lafdigiisu wuxuu yahay inuu Ibnu Cabbaas

yidhi: “Al-wadyi iyo al-madyi qoodhaha1 ka maydha, kana weysaysta, weysada

salaadda oo kale ”

8. Al-madyi

Al-madyi waa dheecaan (biyo) cad oo dhegdheg leh sida xabagta kana yimaada farjiga

markay qofka hamadi qabato. Ma aha shay la dareemo markuu qofka ka imanayo. Rag

iyo dumarbana wuu ka yimaadaa. Hase yeeshee, inta haweenka ka timaada ayaa ka

badan inta ragga ka timaada. Waana nijaas siday dhammaan culimadu isku waafaqday.

Markay jidhka taabato waa in layska maydho, dharka markay taabatana waa in biyo

lagu rusheeyo meeshay taabatay. Waa shay nijaas ah oo ay aad u adag tahay sida

laysaga ilaaliyaa, khaas ahaan dhalinyarta aan xaaska lahayn. Sidaas darteed, iyadaa

kaga habboon in biyo lagu rusheeyo kaadida ilmaha yar ee aan wali cunto calaalin (oo

iyada biyo lagu rusheeyo sidaan hore u soo sheegnay).

Cali (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxaan ahaa nin al-madyi ay ku

badan tahay. Markaasaan nin kale faray inuu Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ka waraysto,

waayo anigu waan ka xishooday inantiisa aan qabay darteed. Wuxuu Rasuulku صلىى

yidhi: “Weysayso, qoodhahaagana maydh” (Al-Bukhaari iyo qaar kale هللا لىيله وسلىم

ayaa soo weriyey).

صلىى هللا كنت رجال ملذاء فلأمر رجلال أ يسلأل النبلي “ ولن لىي رضي هللا لنه قال :

رواه البخارا وسيره . “توضأ واسس كرك “ لىيه وسىم ، لمكا ادنته فسأل ، فقال :

1 Alaabta ragga ama dumarka.

Dahaarada ___ 31

Sahal bin Xaniif isaguna (Ihkra) wuxuu yidhi: “Waxaan ahaa nin uu aad uga yimaado

dheecaanka al-madyi oo dhib ka mutay inaan mar walba ka maydho (qusul

sameeyo). Markaan Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم u sheegayna wuxuu yidhi: “Waxa

kugu filan inaad weysaysato.” Waxaan idhi: “Rasuulkii Allow markay dharkayga ku

ba’dana maxaan yeelaa? Wuxuu yidhi: “Waxa ku filan inaad sacab muggii oo biyo

ah ku rushayso dharka meeshaad u aragto inay ku ba’day.” (Waxa weriyey Abuu

Daa’uud Ibnu Maajah, iyo at-Tirmidi oo yidhi waa xasan Saxiix. Hase yeeshee,

Xadiiska can-canaddiisa waxa ku jira Muxammad bin Isxaaq oo Xadiiskiisu daciif

yahay waayo waa Xadiis mudallis1 ah).

كنلت ألقلى ملن الملذا شلدة ولنلاء ، وكنلت “ولن سه دن حنيف رضلي هللا لنله قلال :

بنملا يجزيل “صلىى هللا لىيله وسلىم ، فقلال : أكثر منه األستسال ، فذكر ل رسول هللا

يكفيل أ “من لل الوضلوء فقىلت : يارسلول هللا ، كيلف دملا يصليب ثلودي منله ؟ قلال :

رواه أدو ىاوى وادن ماجة “ود حي ترى أنه قد أصا منه تأيذ كفا من ماء فتنض ده ث

والترمذا وقال : حدي حسن صاي وفلي الالدي ماملد دلن بسلاا ، وهلو ضلعيف با

لنعن ، لكونه مدلسا ، لكنه هنا صرح دالتادي .

Al-Athram oo Xadiiskaa lafdi kale ku soo weriyeyna wuxuu yidhi: “Dhibaato ayaan

kala kulmay dheecaanka al-madyi, kolkaasaan Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم u sheegay.

Wuxuu yidhi: “Waxa ku filan inaad sacab muggii oo biyo ah ku rushayso.”

صللىى هللا لىيلله وسللىم ، كنللت ألقللى مللن المللذا لنللاء فأتيللت النبللي “ ورواه األثللر دىفللد :

فذكر له ل .

. “يجزئ أ تأيذ حفنة من ماء فترش لىيه “فقال :

9. Manida (al-maniyi)

Culimada qaarkood waxay yidhaaheen waa nijaas manidu, dhab ahaanse waa daahir.

Laakiin waxa mustaxab ah in la maydho markay qoyan tahay. Hadday qalashana in la

xoqo ama laga jafo meeshay ku ba’day. Caa’isha (Ihkra) waxay tidhi: “Dharka

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم manida waan ka xoqi jiray hadday qalasho, hadday qoyan

tahayna waan maydhi jiray.” (Ad-Daaraqudni, Abuu Cawaanah iyo al-Bazaar ayaa soo

weriyey).

1 Mudallis waa Xadiis qofka soo tebiyey uu isticmaalay erayo aanay qeexnaynin inuu

Xadiiska toos uga maqlay qofka uu ka soo raray iyo in kale. Tusaale ahaan, haddii uu

yidhaado can fulaan ( لن فال) . Muxammad bin Isxaaq waa nin lagu ogaa inuu xadiiska

habkaa mudalliska ah u soo tebiyo, inkasta oo at-Tirmidi uu yidhi cidda uu xadiiskan ka

soo tebiyey waa lagu kalsoon yahay.

Dahaarada ___ 32

صللىى هللا لىيلله ك المنللي مللن ثللو رسللول هللا كنللت أفللر“ قالللت لائ،للة رضللي هللا لنهللا :

رواه الدارقطني وأدو لوانة والبزار . “وسىم ، با كا يادسا ، وأسسىه با كا رطبا

Ibnu Cabbaas (Ihkra) isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا لىيله

صلىى هللا لىيله ayaa laga warystay manidu markay dharka ku ba’do. Wuxuu yidhi وسلىم

Waxay la mid tahay candhuufta iyo xaakada, waxa ku filan in lagu tirtiro“ : وسلىم

maro yar ama tuwaal.” (Ad-Daaraqudni, al-Bayhaqi iyo ad-Daxaawi ayaa soo weriyey,

waana laysku khilaafay inuu Xadiisku marfuuc yahay iyo inuu mawquuf yahay).

صلىى هللا لىيله وسلىم للن المنلي سلئ النبلي “ ولن ادلن لبلاس رضلي هللا لنهملا قلال :

بنما هو دمنزلة المخاط والبصا ، وبنما يكفي أ تمساه دخرقلة “يصيب الثو فقال :

رواه الدارقطني والبيهقي والطااوا ، والادي قد ايتىف في رفعه ووقفه . “أو دتيرة

10. Kaadida iyo saxarada xayawaanka aan hilibkooda la cunin

Xayawaanka aan hilibkooda la cunin kaadidooda iyo saxaradooda labaduba waa nijaas.

Sidaa waxa caddaynaya Xadiiska Ibnu Mascuud (Ihkra) laga soo weriyey inuu yidhi:

“Rasuulka صىى هللا لىيه وسلىم ayaa musqusha u baxay, markaasuu I faray inaan saddex

dhagax u keeno. Waxaan helay laba dhagax, kii saddexaadna waan raadiyay hase

yeeshee, waan waayay. Waxaan soo qaaday oo aan u keenay laba dhagax iyo saalo.

Labadii dhagax ayuu qaatay, saaladiina intuu tuuray ayuu yidhi: “Kaasu waa rijsi

(uskag) ” (Al-Bukhaari, Ibnu Maajah iyo Ibnu Khuzaymah ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم اليلائط ، أتلى النبلي “ لن لبد هللا ادن مسعوى رضي هللا لنه قلال :

فأمرني أ آتيه

دثالثة أحجار ، فوجد حجلرين . والتمسلت الثالل فىلم أجلده ، فأيلذ روثلة فأتيتله دهلا ،

رواه البخللارا وادللن ماجللة وادللن “هللذا رجللس “فأيللذ الاجللرين وألقللى الروثللة وقللال :

. يزيمة

Tebis (riwaayad) kale wuxuu leeyahay: Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi isagoo

saaladda ka hadlaya: “Waa rijzi (uskag), waa saalo dameer.” Hase yeeshee, kaadida iyo

saxarada xawaanka aan hilibkooda la cunin intooda yar waa la inaga dhaafay,

dhibaatada laga mudanayo sidii laysaga ilaalin lahaa darteed. Al-Waliid bin Muslim

wuxuu yidhi al-Awzaacii ayaan weydiiyey oo aan ku idhi: “Ka warran kaadida

xayawaanka aan hilibkooda la cunin, sida baqasha, dameerka iyo faraska? Wuxuu

yidhi: “Asxaabta way ku bi’i jireen (taaban jireen) markay dagaalada ku jiraan,

kamanay maydhi jirin jidhkooda iyo dharkooda midna.” Kuwa hilibkooda la cunana

culimada ay ka mid yihiin Maalik, Axmad iyo jamaaco Shaaficiyada ka mid ahi waxay

u arkaan kaadidooda iyo saxaradooda daahir.” Ibnu Taymiyah oo arrintaa ka faalooday

Dahaarada ___ 33

wuxuu yidhi: “Ma jiro mid keliya oo Asxaabta ka mid ah oo yidhi kaadida iyo saxarada

kuwa hilibkooda la cunaa waa nijaas.” Ra’yiga odhanaya waa nijaas waa fikrad cusub

oo aan Asxaabta raad ku lahayn. Anas bin Maalik (Ihkra) wuxuu yidhi: “Waxa

Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم u yimi dad ka mid ah Qabiilada Cukul ama Curaynah oo

uu calool-shuban ku dhacay markay Madiina yimaadeen. Wuxuu Nebidu صلىى هللا لىيله

”.amray in loo keeno hal irmaan oo ay caanaheeda iyo kaadideeda cabbaan1 وسلىم

(Axmad iyo labada Sheekh ayaa soo weriyey).

قلد أنلاس ملن لكل أو لرنيلة فلأجتووا المدينلة فلأمرهم “ لن أنس رضي هللا لنه قلال :

رواه أحملللد “النبلللي صلللىى هللا لىيللله وسلللىم ، دىقلللاح وأ ي،لللردوا ملللن أدوالهلللا وألبانهلللا

وال،يخا .

Xadiiskaasu wuxuu daliil u yahay inay kaadida geelu daahir tahay. Xayawaanka

hilibkooda la cunona sidaas ayaa looga qiyaas qaadanayaa oo iyana waa daahir. Ibnul

Mundir wuxuu yidhi: “Dadka yidhi waxay arrintaasu khaas u ahayd Cukul iyo

Curaynah sax maaha. Khasaa’iska gaarka ahi kuma sugmaan daliil la’aantii.” Wuxuu

yidhi Ibnul Mundir: “Cuilmadii hore iyo kuwa dambe labaduba way ogolaadeen iyagoo

aan midkoodna inkirin in suuqa lagu iibiyo saalada adhiga, iyo in kaadida geela

dewooyinka lagu darsado.” Taasu waxay ina tusaysaa inay daahir yihiin. Ash-

Shawkaani wuxuu isna yidhi: “Xaqiiqadu waxay tahay inay daahir yihiin dhammaan

kaadida iyo saxarada wixii hilibkooda la cuno. Dadkii nijaas ku sheegayna waa inay

daliil la yimaadaan, mana jiro daliil ay cuskadeen dadka yidhi waa nijaas.”

11. Jallaaladda

Waxa Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ka soo sugnaatay inuu inoo diiday Jallaaladda in la rarto

ama la koro, hilibkeeda in la cuno iyo caaneheeda in la cabbo intaba. Ibnu Cabbaas

(Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Wuxuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم inaga

mamnuucay (inoo diiday) in aan cabno caanaha jallaaladda” (Shanta Imaam ayaa

soo weriyey Ibnu Maajah mooyee, at-Tirmidina wuu saxixay). Riwaayad kalena,

wuxuu Abuu Daa’uud soo weriyey “Inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم inoo diiday

Jallaaladda in la rarto .”

للن صلىى هللا لىيله وسلىم نهلي رسلول هللا“ ل : و للن ادلن لبلاس رضلي هللا لنهملا قلا

نهلى “ رواه الخمسة بال ادن ماجة وصااه الترمذا . وفي روايلة : “شر لبن الجاللة

رواه أدو ىاوى . “لن ركو الجاللة صىى هللا لىيه وسىم رسول هللا

Camr bin Shucayb wuxuu aabihii ka soo tebiyay inuu awowgii (Ikhra) yidhi:

“Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu inaga mamnuucay hilibka dameeraha dadku

1 Caanaha iyo kaadidada intoo ay isku daraan ay cabbaan.

Dahaarada ___ 34

dhaqdo (belediga ah), Jallaaladdana in la koro ama la rarto iyo hilibkeeda in la

cunaba wuu inaga mamnuucay .” (Axmad, an-Nasaa’i iyo Abuu Daa’uud ayaa soo

weriyey).

نهلى رسلول هللا صلىى هللا “ لمرو دن شعيب لن أديه لن جده رضي هللا لنهم قال : لن

رواه “لىيله وسلىم لللن لالو حملر األهىيللة ، وللن الجالللة : لللن ركودهلا وأكل لاومهللا

أحمد والنسائي وأدو ىاوى .

Jallaaladdu waa neefka cuna saxarada, ha ahaado ido, geel, lo’, adhi ama digaag

(dooro) iwm. Kuwaas oo markay saxarada cunaan urtoodu isbeddesho oo xumaato.

Haddii neefkaa saxarada cuna lasiiyo caws muddo oo laga ilaaliyo cunidda saxarada

wuxuu neefkaasu ku noqonayaa caadigiisii hore, hilibkiisana urta xumi way ka

ba'aysaa. Diinta Islaamku markaa waxay inoo fasaxaysaa hilibkiisa, caanihiisa iyo

manaafacaadkiisa oo dhan1.

12. Khamriga

Khamrigu waa nijaas siduu Ilaahay Qur'aankiisa kariimka ah ku caddeeyey, culimada

badankooduna (al-Jamhuur) ay isku waafaqeen. Wuxu Alle yidhi: Kuwa Eebbe

rumeeyow khamriga, khammaarka, asnaamta iyo faalku waa rijsi (uskag) camal

shaydaan ah ee ka fogaada si aad u liibaantaan (Al-Maa'idah : 90)

ر واألنصا واألمال قال تعالى : ين ءامنوا بنما الخمر والميس ن لم يا أيها الذ جس م ر

90المائدة/ ال،يطا فاجتنبوه لعىكم تفىاو

Culimada qaar ka mid ahina waxay yidhaahdeen khamrigu waa daahir, iyagoo u

macnaynaya erayga “Rijsi رجلس” ee Aayadda kor ku xusan inuu yahay eray gaar ah oo

khuseeya khamriga iyo dhammaan wixii loo nisbeeyo. Isla markaana, aanu eraygaasu

sifaynaynin nijaas xissi ah (muuqatta sida kaadida). Hase yeeshee, uu yahay nijaas

macnawi ah. Wuxuu Alle سللباانه وتعللالى yidhi: Ka fogaada uskaga ama nijaasta

(rijsiga) asnaamta (Al-Xaj: 30). لن األوثلا جس م فلاجتنبوا اللر

30الاج/

Kaas oo ah rijsi (nijaas ama uskag) macnawi ah oo aan nijaasaynayn qofkii taabta. Isla

markaana sida ay fasirayso Aayadda aan hore u soo sheegnay waa camal shaydaan, oo

dadka cadaawad iyo nacayb ku dhex abuura, dikriga iyo salaaddana ka hor joogsada.

1 Faalo gaar ah: Waxa labada Xadiis ee aan kor ku sheegnay inooga caddaanaysa in dadka

guryaha magaalooyinka xoolaha ku dhaqda ay waajib ku tahay inay foojignaan gaar ah u

yeeshaan xoolohooda iyo waxay quutaan, kana ilaaliyaan kudaafadaha iyo meelaha

nijaastu ku badan tahay.

Dahaarada ___ 35

Kitaabka Subul As-Salaam waxa ku xusan: “Inuu xaqu yahay inay khamriga iyo

sanamadu assal ahaan daahir yihiin. Hase yeeshee, xaaraanta la xaaraantimeeyay maaha

mid ku salaysan nijaas ee waa shay assal ahaan uu Alle inaga xarrrimay.

Tusaale: Xashiishaddu waa xaaraan waana daahir. Wax kasta oo nijaas ahi waa

xaaraan, laakiin wax kasta oo xaaraan ahi nijaas maaha. Xukunka guudna waa inaan la

taaban haba yaraatee wixii nijaas ah. Dhammaan wixii nijaas ahina waa xaraan xukun

ahaan. Waxyaabo badan oo iyaguna aan nijaas ahaynina waa inaga xaaraan. Dahabka

iyo xariirtu waa ka xaaraan ragga labadubana waa daahir dhinaca sharciga Diinta

Islaamka iyo dhinaca Ijmaaca culimadaba. Qofkii haddaba sidaa aqoonsani wuxuu

fahmayaa in aanay xaaraanta khamrigu ahayn mid nijaas ku salaysan, ee ay ku salaysan

tahay daliil kale. Arrinta gundhiggeeduna wuxuu yahay in assal ahaan laysku raacay

inay khamriga iyo asnaamtu daahir yihiin, qofkii sidaa wax ka gedisan aqoonsanna

daliilku isaguu la jiraa.

13. Eyga

Eygu waa nijaas, dhammaan wixii eyga carrabkiisu taabtana waxa waajib ah in toddoba

goor la maydho oo marka ugu horaysa ciid lagu maydho iyo lix goor oo kale oo biyo

ah. Sidaas ayuu Rasuulku لىيله وسلىمصلىى هللا inoogu sheegay Xadiis laga soo weriyey

Abuu Hurayra, inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Weelka uu ey leefo waa in

toddoba goor la maydho si loo daahiriyo oo marka ugu horeeya ciid lagu

maydhayo.” (Muslim, Axmad, Abuu Daa'uud iyo al-Bayhaqi ayaa soo weriyey).

طهلور بنلاء “ صلىى هللا لىيله وسلىم : لن أدي هريرة رضي هللا لنه قال : قال رسلول هللا

رواه مسلىم وأحملد وأدلو “أحدكم با ول فيه الكىب أ ييسىه سبع مرا أوالهن دالترا

ىاوى والبيهقي .

Haddii uu eygu leefo weel cunto adagi ku jirtana waa in la tuuro meeshuu eygu leefay

iyo wixii hareeraha ka xiga, wixii soo hadhana la intifaacsado waayo markii hore ayuu

shaygaasu daahir ahaa. Dhogorta eyguna waa dhaahir wax caddaynaya inay nijaas

tahayna ma jiraan.

NADIIFINTA JIDHKA IYO DHARKA

Dharka iyo jidhka markay nijaasi taabato (sida dhiigga ama nijaas kale oo muuqata)

waxa waajib ah in la maydho ilaa nijaastu ka ba'ayso (tirtirmayso). Haddii uu qofku

dedaalo hase yeeshee, nijaastu ka go'i waydo maryaha ama jidhka wixii itaalkiisu karo

ee daacadnimo ku jirto ayuunbuu falayaa. Haddii ay nijaastu tahay mid aan la arkaynin

sida kaadida waxa kafeeya mar keliya oo biyo lagu maydho. Asmaa bint Abuu Bakar

(Ihkra) waxay sheegtay inay gabadhi Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم u timi oo ay tidhi:

“Haddii uu dhiigga xaydku dharkayaga ku ba'o maxaanu yeellaa? Wuxuu yidhi:

Dahaarada ___ 36

“Ka tirtir dhiigga, dabadeeto biyo ku xafuuji kuna maydh, kabacdina ku tuko.”

(Sixadiisa waa laysku waafaqay).

صلىى هللا لىيله جاء بمرأ اللى النبلي“ لن أسماء دنت أدي دكر رضي هللا لنها قالت :

تاتله ، “ بحدانا يصيب ثودها من ى الالي كيلف تصلنع دله ؟ فقلال : ”الت : ، فق وسىم

متفق لىيه . “ثم تقرضه دالماء ، ثم تنضاه ، ثم تصىي فيه

Haddii ay nijaasi taabato maryaha dumarka intooda hoose (sida toobka dheer ee dhulka

gaadhaya) waxa daahirinaya ciidda ay maradu kor marayso.

Ummu Salamah waxa laga soo weriyey inay gabadhi waydiisay “Waxaan gashadaa

toob dheer oo dhulka jiidma, xatta markaan marayo meelaha nijaasta leh, maxaan

yeelaa? Ummu Salamah (Ihkra) waxay tidhi: Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم wuxuu

yidhi: “Dhulka uu toobku sii maro ayaa daahirinaya.” (Axmad iyo Abuu Daa'uud

ayaa soo weriyey).

بني أطي يىي وأم،ي في المكا القذر ؟ فقاللت “ قالت امرأة أل سىمة رضي هللا لنها :

رواه أحمد وأدو ىاوى . “يطهره ما دعده “ لها : قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم :

NADIIFINTA DHULKA

Dhulka haddii ay nijaasi taabato, biyo lagu shubo ayaa nadiifinaya. Sidaa waxa daliil u

ah Xadiiska aan hore u soo sheegnay ee Jamaacadu ay Abuu Hurayra ka soo weriyeen

markuu ninka reer baadiyaha ahi ku kaadjay Masaajika Rasuulka وسلىم صلىى هللا لىيله .

Waxa kale oo nadiifin u ah dhulka engejinta. Mar haddii dhulka, gidaarka, dhirta iwm.,

ay engegaan (qalalaan) iyagoo nijaas lahaa engegga ayaa nadiifin u noqonaya. Abuu

Qalaabah wuxuu yidhi: “Dhulka engegga ayaa nadiifin u ah.” Caa’isha (Ihkra) waxa

iyana laga soo weriyey inay tidhi: “Engegga ayaa dhulka nadiifin u ah.” (Ibnu Abii

Shaybah ayaa soo weriyey).

رواه ادن أدي شيبة . “مكاة األرض يبسها “ لن لائ،ة رضي هللا لنها :

Arrimaha aan kor ku sheegnay waxay khuseeyaan nijaasta dareeraha ah (sida kaadida).

Haddii ay nijaastu tahay wax adag ama fadhiya waxa keliya ee nadiifin karaa dhulka

waa iyadoo nijaasta laga qaado ama nijaastu dhamaato oo ay iskeed u tirtiranto

(isbedesho).

NADIIFINTA SUBAGGA IYO WIXII LA MID AH

Ibnu Cabbaas wuxuu ka soo tebiyay Maymuunah (Ihkra) “In Rasuulka Alle صىى هللا لىيه

صلىى هللا la weydiiyey wixii la yeeli lahaa haddii uu jiir ku dhaco subag. Rasuulku وسىم

wuxuu yidhi: “Meesha uu jiirku ku dhacay iyo hareereheeda gooya oo لىيله وسلىم

tuura, subagga wixii soo hadhana cuna.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

Dahaarada ___ 37

دن لباس لن ميمونة رضي هللا لنها أ النبي صىى هللا لىيله وسلىم سلئ للن فلأرة لن ا

رواه البخارا . “ألقوها ، وما حولها فاطرحوه وكىوا سمنكم “ سقطت في سمن فقال :

Al-Xaafid Ibnu Xajar oo arrintaa ka faalooday wuxuu yidhi: Ibnu Cabdulbar wuxuu soo

tebiyay in laysku waafaqsan yahay haddii xayawaan bakhti ama nijaas ahi uu ku dhaco

wax adag (jaamid ah) inay bannaan tahay in la gooyo meesha ay nijaastu taabatay oo la

tuuro, inta kale ee la hubo inaan nijaastu taabanna la intifaacsado. Haddii ay nijaasi

taabato wax dareere ah (sida biyaha) culimadu fikrado kala gedisan ayay qabaan.

Culimada badankoodu (al-Jamhuur) waxay qabaan in uu dhammaan dareeruhu

nijaasoobayo markay nijaasi ku laaqanto. Culimada qaarkood oo ay ka mid yihiin as-

Suhriyi iyo al-Awzaacii waxay iyana qabaan arrin sidaa ka gedisan.

NADIIFINTA HARAGGA MAYDKA

Hargaha waxa nadiifin muuqata iyo mid qarsoonba u ah midginta1. Sida Ibnu Cabbaas

(Ihkra) laga soo weriyey inuu RasuulkaAlle صىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haraggu haddii la

midgiyo waa nadiif.” (Labada Sheekh ayaa soo weriyey).

با ىدلل “ ، قللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم لاللدي ادللن لبللاس رضللي هللا لنهمللا أ النبللي

رواه ال،يخا . “اإلها فقد طهر

NADIIFINTA MURAAYADAHA IYO WAXII LA MID AH

Muraayadaha, mindiyaha, seefaha, ciddiyaha, lafaha, quraaradaha, dheryaha

rinjiyaysan iyo dhammaan wixii uu korkoodu isku siman yahay daloolana aanu lahayn

waxa nadiifin u ah in la masaxo (masixid qalalan) oo nijaasta masixid lagaga suuliyo.

Asxaabtii Rasuulku dhammaan Ilaahay ha ka raali noqdee, waxay tukan jireen iyagoo

xidhan seefo ay wax ku gawraceen ama ku soo dagaal galeen oo ay dhiiggii masixid

kaga tirtireen. Sababtoo ah waxay qabeen inay tirtiriddu nadiifiso seefaha iyo wixii la

mid ah.

NADIIFINTA KABAHA

Kabaha haddii ay nijaasi taabato waxa lagu nadiifin karaa iyadoo dhulka lagu xoqo

(duugo) ilaa intay nijaastu ka tirtirmayso. Abuu Hurayra wuxuu sheegay inuu Rasuulka

Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Haddii uu qof nijaas ku joogsado, kabihiisa waxa

nadiifin kara ciidda oo lagu duugo.” (Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

1 Habka haragga lagu jilciyo urta xunna ka tirtira kana dhiga saan la isticmaali karo.

Dahaarada ___ 38

با وطلىء “ قال : صىى هللا لىيه وسىم أدي هريرة رضي هللا لنه ، أ رسول هللالادي

رواه أدو ىاوى . “أحدكم دنعىه األى فت الترا له طهور

Sidoo kale, Abii Saciid waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Markaad Masjidka timaadaan kabihiina roga oo hoostooda eega. Haddii aad

nijaas ku aragtaan ciidda ku duuga dabadeetana ku tukada.” (Axmad iyo Abuu

Daa'uud ayaa soo weriyey).

با جلاء أحلدكم المسلجد فىيقىلب “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم وللن أدلي سلعيد أ النبلي

رواه أحمللد و “دللاألرض ثللم ليصلل فيهمللا نعىيلله فىينظللر فيهمللا ، فللاا رأى يبثللا فىيمسللاه

أدوىاوى .

Madaama kabuhu ay yihiin meesha nijaastu inta badan ku ba’do (lagu joogsado) waxa

ku filan in dhulka lagu xoqo (duugo).

ARRIMO MUHIIM AH OO DAHAARADDA LA XIDHIIDHA

Xadhigga dharka lagu qalajiyo haddii lagu wadho dhar nijaas leh, marka uu

xadhiggu engego (qalalo) kabacdi way bannaan tahay in lagu wadho dhar kale oo

nadiif ah.

Haddii ay wax qoyani taabtaan qof asaanu hubin qoyaankaasu inuu yahay biyo ama

kaadi kumay waajibin qofkaas inuu warsado. Haddii uu weydiiyo qof ogaa

qoyaankaasu dhab ahaan wuxuu ahaa waxa door roon in aanu qofkaasu u jawaabin

xatta haddii uu og yahay inay nijaas ahayd. Waayo mar haddii aanu qofku hubin

qoyaanku wuxuu yahay kuma waajibin inuu nadiifiyo dharkiisa.

Haddii jidhka ama dharka uu qoyaan taabto habeenkii, laakiin aanu qofku ogayn

wuxuu qoyaankaasu yahay kumay waajibin qofkaa inuu uriyo qoyaanka si uu

ogaado inay kaadi (nijaas) tahay iyo kale. Waxa Cumar iyo saxaabi kale laga soo

weriyey (Ihkra) in maalin qoyaan kaga soo duulay minjaroor. Saxaabigii kale ayaa

warsaday ninkii minjaroorka lahaa inay biyihiisu daahir yihiin iyo in kale. Intuu

Cumar (Ihkra) ninkii minjaroorka lahaa ku yidhi ha noo sheegin, ayuu meeshii ka

dhaqaaqay.

Waajib maaha in la maydho wixii (dhar ama jidh) ay dhoobada suuqu taabato.

Kamayal bin Siyaad wuxuu sheegay inuu arkay Cali bin Abii Daalib (Ihkra) oo mar

roob da’y soo dhex maray dhoobada suuqa isla markaana salaad ku tukaday

Masjidka isgoo aan cagihiisa maydhin.

Haddii uu qof markuu salaadda dhamaysto ku arko dharkiisa ama jidhkiisa nijaas

aanu hore u ogayn ama uu horeba u ogaa hase yeeshee ilaaway ama tirtiri kari

Dahaarada ___ 39

waayey salaaddiisi waa sax qofkaas loomana baahna inuu mar labaad ku celiyo.

Sidaas wuxuu Alle للز وجل inuugu sheegay Suurada Al-Axzaab Korkiina

dhibi ma saarna (laydiinma raaco) waxaad ku geftaan. Hase yeeshee, waxa

quluubtiinu u kasto waa laydin weydiin, Ilaahayna waa dembi dhaafe

naxariis badan. (Al-Axzaab: 5). Asxaabta iyo Taabiciinta badankooduna sidaas

ayay qabeen kuna dhaqmi jireen.

لد قىلودكم لقوله تعلالى : لا تعم لن م ولليس لىليكم جنلاح فيملا أيطلأتم دله ولك

يما ح سفورا ر 5األحزا / وكا للا

Qofkii ay ka qarsoonto meesha dharkiisa nijaastu ka taabatay waxa waajib ah

inuu dhammaan dharkaa wada maydho. Waayo wixii arrin waajib ahi aanay

la'aantii ku fulaynin isna waa waajib. Sidaas darteed, mar haddii aan la hubin

bartii nijaastu taabatay waxa waajib ah in dharkaas oo dhan la maydho.

Haddii dhar nadiif ah iyo mid nijaas ahi is dhex galaan oo la kala saari kari waayo,

waa inuu qofku dedaalo oo salaad walab shay gooni ah ku tukado (10 shay 10

salaadood). Arrintaasu waxay la mid tahay, haddii uu qof garan waayo Qiblada waa

inuu dedaalo oo haddii uu u maleeyo inay noqon karto laba wajahadood uu marba

mid u jeesto (salaadda hore dhinac, ta kalena dhinaca kale), ilaa intuu hubinayo

Qiblada dhabta ah.

Dahaarad __ 40

ISTICMAALKA MUSQUSHA

Asluubta (adaabta) isticmaalka musqusha waxa lagu soo koobi karaa dhawr iyo tobanka

arrimood ee hoos ku taxan:

1. Ma habboona in lala galo mushqusha shay magaca Alle uu ku qoran yahay, haddii

aan laga baqaynin inuu shaygaasu daayacmo ama la xado. Waxa Anas bin Maalik laga

soo weriyey inuu yidhi: “Nebiga Alle ودل و ليده ومدلم wuxuu lahaa kaatun ay ku

qoran tahay Muxammad Rasuulu-Laah oo markuu musuqusha isticmaalayo uu iska

saari jiray.” (Afarta Imaam ayaa soo weriyey).

أ النبي صىى هللا لىيه وسىم لبس ياتما نق،ه مامد رسول “ لن أنس رضي هللا لنه :

رواه األردعة . “با ىي الخالء وضعه هللا ، فكا

Al-Xaafid Ibnu Xajar wuxuu yidhi Xadiiskanu waa macluul, Abuu Daa'uudna wuxuu

yidhi waa munkar. Hase yeeshee, Xadiiska intiisa hore waa Saxiix.

2. In dadka laga fogaado layskana qariyo gaar ahaan marka la saxaroonayo si aan

dadka kale wax ugu urin dhawaaqna aanay u maqlin. Jaabir (Ihkra) wuxuu yidhi: “Mar

aanu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم safar u raacnay musqusha markuu u kaco

wuu naga fogaan jiray oo cidi may arki jirin.” (Ibnu Maajah ayaa soo weriyey). Lafdi

kale oo Abuu Daa’uud uu ku soo weriyeyna wuxuu yahay: “Markuu Rasuulku صلىى هللا

musqusha u kaco wuu fogaan jiray ilaa aanay cidi arki karin.” Lafdi kale oo لىيه وسىم

Abuu Daa’uud leeyahayna wuxuu yahay: “Markuu Nebigu صىى هللا لىيله وسلىم musqusha

u baxo wuu fogaan jiray.”

لن جادر رضي هللا لنه قال : يرجنا مع النبي هللا صىى هللا لىيله وسلىم ، فلي سلفر فكلا

كلا با أراى البلرام “ رواه ادلن ماجلة ، وألدلي ىاوى : “اليأتي البرام حتى يييب فال يلرى

“أدعلد با هب المذهب صىى هللا لىيه وسىمأ النبي “ . وله : “انطىق حتى ال يراه أحد

.

3. In Bisinka lagu dhawaaqo lana cawdu-billaysto marka mushqusha la gelayo ama

dharka layska dhigayo. Anas (Ihkra) wuxuu sheegay “Inuu Rasuulka Alle ودل و ليده

odhan jiray markuu musqusha gelayo: Bismillah, Allahumma innii acuudu bika وملم

minal khubuthi wal khabaa’ith (Ilaahow waxaan kaa magan galay shayaadiinta lab

iyo dhadigba) .” (Jamaacada ayaa soo werisay).

“ صىى هللا لىيه وسلىم با ىيل الخلالء قلال : لادي أنس رضي هللا لنه قال : كا النبي

رواه الجمالة .“ دسم هللا الىهم بني ألو د من الخب والخبائ

Dahaarada ___ 41

4. Inaan haba yaraatee la hadalin marka musqusha lagu jiro. Xatta salaanta waa inaan

la celinin, mu'adinka adimayana aan waxba laga daba odhan. Hase yeeshee, qof indha

la' in la toosiyo (gargaaro) ama la tilmaamo waa la ogol yahay. Haddii uu qof musqusha

ku dhex hindhiso waa inuu Ilaahay u mahad celiyo isagoo aan kor u dhawaaqin

dibnahana aan dhaqaajin. Ibnu Cumar (Ihkra) wuxuu sheegay: “Inuu nin salaamay

Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم oo kaadjaya oo Rasuulku uu salaantii celin waayey.”

(Jamaacada ayaa soo werisay al-Bukhaari mooyee).

صلىى هللا لىيله وسلىم ، وهلو أ رجلال ملر لىلى النبلي“ لن ادن لمر رضي هللا لنهملا :

رواه الجمالة بال البخارا . “يبول فسىم لىيه فىم يرى لىيه

Sidoo kale, Abii Saciid (Ihkra) wuxuu sheegay inuu maqlay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

oo leh: “Waa in aanay sheekaysan laba qof oo saxaroonayaa cawradooduna ay وسلىم

qaawan tahay, waayo Ilaahay aad ayuu u neceb yahay arrinkaa.” (Axmad, Abuu

Daa'uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey)1. Xadiiskanu wuxuu ina tusayaa inay

arrintaasu xaaraan tahay. Balse, jamaacada Islaamku waxay u arkeen inay karaahiyo ku

jirto arrintaa hase yeeshee, aanay xaaraan ahayn.

، يقلول : ال صىى هللا لىيله وسلىم سمعت رسول هللا“ لن أدي سعيد رضي هللا لنه قال :

“تهما يتادثا فلت هللا يمقلت لىلى لل يخرج الرجال يضردا اليائط كاشفين لن لورا

رواه أحمد و أدو ىاوى و ادن ماجة .

5. Waa inaan la waajihin Qiblada dabadana aan loo jeedin marka la kaadjayo ama la

saxaroonayo (khaas ahaan marka la joogo bannaan aan Qiblada wax idiin dhexaynin).

Abuu Hurayra wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Markaad

saxaroonaysaan ha wajihina Qiblada, dabadana ha u jeedinina.” (Axmad iyo

Muslim ayaa soo weriyey).

با جىس أحلدكم “ لن أدي هريرة رضي هللا لنه أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم قال :

رواه أحمد ومسىم . “قب القبىة وال يستددرها لااجته فال يست

Arinta Xadiiskaasu tilmaamayaa waa makruuh, sida uu caddaynayo Xadiiskan Ibnu

Cumar (Ihkra) laga soo weriyey inuu yidhi: “Maalin aan guriga Xafsah (Ihkra) tegay

waxaan arkay Nebiga صللىى هللا لىيله وسلىم oo musqusha isticmaalaya isagoo Shaam

(Suuriya) u jeeda, Kacbadana dhabarka u jeediyey” (Jamaacada ayaa soo werisay).

رقيت يوما ديت حفصة فرأيت النبي صىى هللا لىيه ”لن ادن لمر رضي هللا لنهما قال :

رواه الجمالة . “وسىم ، لىى حاجته مستقب ال،ا مستددر الكعبة

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu ku tilmaamay kitaabka Tamaam al-Minnah inuu Xadiisku

daciif yahay.

Dahaarada ___ 42

Labadaa Xadiis marka nuxurkooda laysu geeyo waxay inoo tilmaamayaan inay xaaraan

tahay in Qiblada la waajaho ama dabada loo jeediyo marka bannaan la joogo. Hase

yeeshee, marka guryaha la joogo aanay xaaraan ahayn. Marwaan al-Asqar wuxuu yidhi:

“Waxaan arkay Ibnu Cumar oo hashiisu dhinacay ka xigtay u kaadjaya Qibladana u

jeeda. Markaasaan ku idhi: Abaa Cabdur-Raxmaanow miyaan arrintaa la inoo diidin?

Wuxuu yidhi: “Waxa la inoo diiday markaynu bannaan joogno. Haddiise adiga iyo

Qiblada ay wax ku asturaa idiin dhexeeyaan waxba kuma jabna .” (Abuu Daa’uud, Ibnu

Khuzaymah iyo al-Xaakim ayaa soo weriyey sanadkiisuna waa xasan siduu qoray

kitaabka Fatxul-Baari).

6. Waa in kaadida lala doontaa meel aan kugu soo celinin (duul-duulin). Sidaana waxa

caddaynaya Xadiis Abii Muusaa (Ikhra) laga soo weriyey inuu yidhi: “Wuxuu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم raadsaday meel jilicsan oo dhulka ka mid ah oo gidaar u

dhow, markaasuu ku kaadjay. Kolkaasuu yidhi: “Markuu qof idinka mid ahi

kaadjayo waa inuu kaadidiisa meel habboon la doonto.” (Axmad iyo Abuu Daa’uud

ayaa soo weriyey). Xadiiska silsiladdiisa waxa ku jira qof aan la aqoon hase yeeshee,

macnihiisu waa Saxiix.

أتى رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم بلى مكا ىم “ لن أدي موسى رضي هللا لنه قال :

رواه أحمللد وأدللو ىاوى . “با دللال أحللدكم فىيرتللد لبوللله “ بلللى جنللب حللائط فبللال . وقللال :

فيه مجهول ، بال أ معناه صاي . والادي وا كا

7. Waa inaan kaadida lala doonan god dulka ku yaala (sida godka qudhaanjada iwm,).

Qataadah wuxuu ka soo weriyey Cabdullah bin Sarjas “Inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله

inaga nahyiyay (mamnuucay) in lagu kaadjo godadka dulka ku yaala, Asxaabtii وسلىم

(Ihkra) waxay weydiiyeen Qataadah: Maxaa ku jaban arrinkaa? Wuxuu yidhi: Waa

hoyga Jinka.” (Axmad, an-Nasaa'i, Abuu Daa'uud, al-Xaakim iyo al-Bayhaqi ayaa soo

weriyey. Ibnu Khusaymah iyo Ibnu Sakni iyaguna waxay yidhaahdeen waa Saxiix)1.

نهلي رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم أ “ لادي قتاىة للن لبلد هللا دلن سلرجس قلال :

“يبال في الجار ، قالوا لقتاىة : ما يكره من البول في الجار ؟ فقال : بنهلا مسلاكن الجلن

رواه أحمد والنسائي وأدو ىاوى والااكم والبيهقي ، وصااه ادن يزيمة وادن السكن .

8. In saxarada lagala fogaado meelaha dadku hadhsado, jidadka iyo meelaha lagu

kulmo (sheekaysto). Abii Hurayra (Ihkra) wuxuu sheegay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله

yidhi: “Ka digtoonaada labada shay ee wax nacdala, Asxaabti waxay وسللىم

yidhaahdeen: Rasuulkii Allow, waa kuwama kuwa waxa nacdalaa? Wuxuu yidhi:

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu ku tilmaamay kitaabka Tamaam al-Minnah inuu Xadiisku

daciif yahay.

Dahaarada ___ 43

“Waa haddii lagu saxaroodo jidadka ama meelaha la hadhsado.” (Axmad, Muslim

iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

“اتقلوا الاللنلين “ قلال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة رضي هللا لنه : أ النبي

“اللذا يتخىلى فلي طريلق النلاس أو ىلتهم “ يا رسلول هللا ؟ قلال : . قالوا : وما الاللنا

رواه أحمد و مسىم و ادو ىاوى .

9. Waa inaan lagu kaadjin goobaha lagu maydho (sida baysinka musqusha ku dhex

yaal), iyo biyo taagan ama kuwo socda midna. Cabdullah bin Muqaffal (Ihkra) waxa

laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Waa inaydinaan ku kaadjin

goobta lagu maydho, dabadeetana ka weysaysan, waayo wiswaaska badankiisu

halkaas ayuu ka yimaada.” 1 (Shanta Imaam ayaa soo weriyey). Erayga “Dabadeetana

ka weysaysan” wuxuu ku jiraa lafdiga Axmad iyo Abuu Daa’uud oo keliya.”

ال يبللولن “ لللن لبللد هللا دللن ميفلل رضللي هللا لنلله أ النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال :

رواه الخمسة ، لكن قوله “أحدكم في مستامه ثم يتوضاء فيه ، فت لامة الوسواس منه

ألحمد وأدو ىاوى فقط . “ثم ال يتوضاء فيه : “

Sidoo kale, wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم inoo diiday in lagu kaadjo biyo

taagan iyo kuwo socdaba. Jaabir (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulku

-wuu inoo diiday in lagu kaadjo biyo taagan.” (Axmad, Muslim, an صلىى هللا لىيله وسلىم

Nasaa’i iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

” ولن جادر رضي هللا لنه : أ النبي صىى هللا لىيه وسىم نهى أ يبال في الماء الراكلد

رواه أحمد ومسىم والنسائي وادن ماجة .

Waxa kale oo Jaabir laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم wuu inoo

diiday in lagu kaadjo biyo socda” (Ad-Dabaraani ayaa ku soo weriyey kitaabkiisa

Mujmac

Az-Zawaa’id yidhina: Dadka laga soo xigtay waa lagu kalsoon yahay). Hase yeeshee,

meelaha sida bulaacadda u samaysan karaahiyo kuma jirto in lagu kaadjo.

نبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم ، نهللي أ ال يبللال فللي المللاء أ ال“ ولنلله رضللي هللا لنلله :

رواه الطبراني في مجمع الزوائد وقال رجاله ثقا . “الجارى

10. Waa in aan sarajoog lagu kaadjin. Sarajooga in lagu kaadjo waxay qofka ka

fogaysaa sharafta iyo haybadda waana caado xun. Kaadiduna inta badan way ku soo

firidhaa qofka sarajoogga ku kaadja. Laakiin haddii uu qofku hubo in aan duul-duulka

kaadidu soo gaadhaynin waxba kuma jabna in sarajoog lagu kaadjo. Caa’isha (Ihkra)

waxay tidhi: “Hadday cidi idiin sheegto Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم sarajoog wuu ku

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu sheegay inuu Xadiiskani daciif yahay.

Dahaarada ___ 44

kaadjay ha rumaysanina, muu kaadji jirin isagoo fadhiya mooyee.” (Shanta Imaam

ayaa soo weriyey, Abuu Daa'uud mooyee. At-Tirmidina wuxuu yidhi: Waa shayga ugu

fiican waxa baabkaa ku soo arooray, waana ka ugu saxsan)1.

ملن حلدثكم أ رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم ، دلال لن لائ،ة رضلي هللا لنهلا قاللت :

رواه الخمسة بال أدا ىاوى . قال الترمذا : هو “قائما فال تصدقوه ، ما كا يبول بال جالسا

أحسن شيء في هذا البا وأص .

Arrinkaa ay Caa’ishi sheegtay wuxuu ku salaysan yahay siday ka aragatay Rasuulka

Mana burinayo Xadiiska Xudayfah (Ihkra) laga soo weriyey inuu . لىيله وسلىمصلىى هللا

yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu ku kaadjay kudaafad xashiish isagoo

sara jooga, kolkaasaan ka fogaaday. Markaasuu ii yeedhay oo yidhi: “Soo dhawow.”

Waan u soo dhowaaday oo aan soo daba joogsaday, kolkaasuu intuu weysaystay

sharabaadada korkoodana masaxay.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

أ النبي صىى هللا لىيه وسىم ، انتهى الى سباطة قو فبلال “ لن حذيفة رضي هللا لنه :

يت فقال : “لنلد لقبيله فتوضلأ ومسل لىلى يفيله فلدنو حتلى قملت “أىنه “ قائما فتنا

رواه الجمالة .

Imaam An-Nawawi wuxuu yidhi: Kaadida in aan la fadhiisto ayaan jecelay, inkastoo

sarajooguna uu bannaan yahay, labadubana ay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ka soo

sugnaadeen.

11. Qofku waa inuu dhagax daahir ah iyo wixii la mid ah nijaasta iskaga tirtiro

(suuliyo) ama biyo. Caa’isha (Ihkra) waxay sheegtay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Haddii aad saxaro u kacdaan, waxa idinku filan inaad ku istijootaan

(nijaasta iskaga tirtirtaan) saddex dhagax.” (Axmad, an-Nasaa'i, Abuu Daa'uud iyo

ad-Daaraqudni ayaa soo weriyey).

با هلب أحلدكم اللى “ لن لائ،لة رضلي هللا لنهلا أ النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال :

رواه أحمللد والنسللائي وأدللو ىاوى “اليللائط فىيسللتطب دثالثللة أحجللار فانهللا تجللزء لنلله

والدارقطني .

Anas bin Maalik isagana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulku صلىى هللا

markuu musqusha isticmaalayo aniga iyo wiil kale ayaa u qaadi jirnay لىيله وسلىم

weelka ay biyuhu ku jiraan iyo waranka, markaasuu biyaha ku istijoon jiray.”

(Sixadiisa waa laysku waafaqay).

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu sheegay inuu Xadiisku daciif yahay (Tamaam al-Minnah).

Dahaarada ___ 45

كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم ، يلدي الخللالء “ وللن أنلس رضلي هللا لنله قلال :

متفق لىيه . “فأحم أنا وسال ناوا أىاوة من ماء ولنزة فيستنجي دالماء

Ibnu Cabbaas waxa isna laga soo weriyey inuu yidhi: Nebiga ayaa ول و ليده ومدلم soo

ag maray laba qabri, kolkaasuu yidhi: “Kuwan waa la cadaabayaa, waxa lagu

cadaabayaana maaha dembi weyn. Midkood kaadida ayaanu iska maydhi jirin,

midka kalena dadkuu isku diri jiray1.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

“ وسلىم ملر دقبلرين فقلال : ولن ادن لباس رضي هللا لنهملا : أ النبلي صلىى هللا لىيله

بنهما يعذدا ، وما يعذدا فلي كبيلر أملا أحلدهما فكلا ال يسلتنزه ملن البلول ، وأملا األيلر

رواه الجمالة “فكا يم،ي دالنميمة

Anas bin Maalik isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Kaadida iska maydha oo iska hagaajiya waayo cadaabta qabriga inteeda badan

iyadaa keenta.”

. “ تنزهوا من البول فا لامة لذا القبر منه “ ولن أنس رضي هللا لنه مرفولا :

12. Waa inaan midigta lagu istijoon si wisikhda looga fogaado. Cabdur-Raxmaan bin

Zayd wuxuu yidhi: Salmaan ayaa la weydiiyey: “Nebigiinu ودل و ليده ومدلم

miyuu idin baray wax kasta, xattaa sida musqusha loo isticmaalo? Wuxuu yidhi:

“Haa.” Wuxuu naga mamnuucay in aanu Qiblada waajahno markaanu

saxaroonayno ama kaadjayno. In aanaan midigta ku istijoon, iyo in aanu isku

nadiifinno saddex dhagax wax aan ka yarayn, iyo in aanaan ku istijoon saalada

xoolaha iyo lafaha midna.” (Muslim, Abuu Daa'uud iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey).

لن لبد الرحمن دن ميد قلال : قيل لسلىما : قلد لىمكلم نبليكم كل شليء حتلى الخلراءة ؟

فقال :

. . . نهانا أ نستقب القبىة ديائط أو دبلول ، نسلتنجي دلاليمين ، أو يسلتنجي أحلدنا أج “

دأق

رواه مسىم وأدو ىاوى والترمذا . “من ثالثة أحجار ، وأ ال يستنجي درجيع أو دعظم

Sidoo kale, waxa Xafsah laga soo weriyey (Ihkra) inay tidhi: “Nebigu ودل و ليده

wuxuu gacantiisa midig ku isticmaali jiray cabidda, xidhashada dharka iyo ومدلم

qaadashada (guddoonka) iyo bixinta (siinta). Gacanta bidixna wixii aan intaa ahayn

” (Axmad, Abuu Daa’uud, Ibnu Maajah, Ibnu Xibbaan, al-Xaakim iyo al-Bayhaqi).

1 Isagoo labada qof midkood been ama arrin aanu samaynin ka sheegaya.

Dahaarada ___ 46

أ النبي صلىى هللا لىيله وسلىم ، كلا يجعل يمينله ألكىله “ : ولن حفصة رضي هللا لنها

رواه أحمللد وأدلو ىاوى وادللن “وشلرده وثيادله وأيللذه ولطائله ، وشلماله لمللا سلوى لل

ماجة وادن حبا و الااكم والبيهقي

13. Marka la istijoodo waa in gacmaha si fiican looga tirtiro nijaasta iyo urteedaba, oo

saabuun ama ciid iyo biyo la isticmaalo. Abuu Hurayra wuxuu yidhi: “Markuu Nebigu

musqusha isticmaalayo waxaan u keeni jiray kildhi ama qarbad biyo صىى هللا لىيله وسلىم

ah, markaasuu ku istijoon jiray, dabadeetana gacmihiisa ayuu dhulka ku masixi

jiray ” (Abuu Daa’uud, an-Nasaa’i, al-Bayhaqi iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

كللا النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم با أتلى الخللالء “ للن أدلي هريلرة رضلي هللا لنله قلال :

أتيته دماء في تور

رواه أدلو ىاوى والنسلائي والبيهقلي وادللن “أو ركلوة فاسلتنجى ثلم مسل يلده لىلى األرض

ماجة .

14. Biyo yar waa in lagu rusheeyo qoodhaha iyo surwaalka istijada dabadeed si

wiswiska loola dagaalamo oo markuu qofku qoyaan dareemo uu isu yidhaahdo waa

qoyaankii aad ku rushaysay.

Al-Xakim bin Sufyaan ama Sufyaan binul Xakim (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu

yidhi: “Nebigu وددل و ليدده ومددلم markuu kaadjo intuu weysaysto ayuu biyo isku

rushayn jiray.” Riwaayad (tebis) kalena waxay sheegaysaa inuu yidhi: “Waxaan arkay

Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم oo intuu kaadjay qoodhihiisa rusheeyay.”1 Ibnu Cumar

isaguna sidoo kale ayuu fali jiray ilaa uu surwaalkiisu qoyo.

كلا النبلي صلىى هللا “ لن الاكلم دلن سلفيا أو سلفيا دلن الاكلم رضلي هللا لنله قلال :

رأيللت رسللول هللا صللىى هللا لىيلله “ وفللي روايللة : ” لىيلله وسللىم با دللال توضللأ وينتضلل

” .وسىم دال ثم نض فرجه

15. Waa in lugta bidixda lagu horaysiiyo musqusha marka la gelayo, marka laga soo

baxayona lugta midigta la horaysiiyo, lana yidhaado: “Qufraanak (Allow ii dembi

dhaaf).” Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Nebigu ودل و ليده ومدلم

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu ku tilmaamay kitaabka Tamaam al-Minnah Xadiis kale oo

kan ka saxsan oo Ibnu Cabbaas laga soo weriyey: “Inuu Nebigu mar weysaystay oo uu

qoodhihiisana biyo ku rusheeyay.” (Ad-Daarami ayaa soo saaray waana ku Saxiix

qiyaasta labada Sheekh).

Dahaarada ___ 47

markuu musqusha ka soo baxo wuxuu odhan jiray: “Qufraanak.” (Shanta Imaam

ayaa soo weriyey).

أ النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم ، كلا با يلرج ملن الخلالء “ لن لائ،ة رضي هللا لنهلا

رواه الخمسة .” لفران “ قال :

Xadiiskaa Caa’isha laga soo weriyey (Ihkra) ayaa ugu saxsan Axaadiista arrintaa ka

hadlaysa siduu Abul Xaatim yidhi.

Dahaarada 48

SUNANKA FIDRADA

(Arimaha Waafaqsan Abuurta Banii Aadamka)

Ilaahay wuxuu u dooray Nebiyadiisa Sunne (dhaqan). Sunnahaas uu Ilaahay

Nebiyadiisa u dooray wuxuu ina faray in aan inaguna la nimaadno kuna dayano

Nebiyadiisu siday faleen. Sunankaa wuxuu Alle ka yeelay shacaa’irka (astaamaha) lagu

garto Anbiyadiisa si loo raaco looguna daydo, dadka kalena loogaga sooco. Kuwaas oo

loo yaqaano Sunanka Fidrada, waxa ka mid ahna kuwa soo socdaa:

1. Xalaalaynta:

Xalaalayntu waa in buuryada inta hore ee dheeraadka ah woxoogaa laga jaro.

Xalaalayntu waa arrin caafimaadka qofka u fiican, una hawl yaraysa ragga nadaafadda,

galamada xaaskiisana ninka u wanaajisa. Haweenkana waa in laga gooyo cad yar oo

xagga kore ku yaala. Hase yeeshee, xalaalaynta haweenka Axaadiis saxiix ahi

kumaysoo aroorin ee waa caado gabowday oo keliya. Al-Bukhaari wuxuu Abuu

Hurayra ka soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Nebi Ibraahiim

wuxuu isxalaaleeyey isgoo sideetan jir ah wuxuu isku xalaakleeyayna gudin (al-

Quduum)1.”

ايتللتن “ فعللن أدللي هريللرة رضللي هللا لنلله قللال : قللال رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم :

رواه البخارا . ”، وايتتن دالقدو بدراهيم يىي الرحمن دعد ما أتت لىيه ثمانو سنة

Culimada intooda badani (al-Jamhuur) waxay qabaan inay xalaalaynta raggu waajib

tahay. Imaam ash-Shaafici wuxuu qabaa in caruurta la xalaaleeyo markay toddoba

maalmood jiraan. Ash-Shawkaanina wuxuu yidhi: Ma jiro daliil xadidaya waqtiga

ubadka la xalaaleeyo, ama sheegaya inuu waajib yahay.

2-3. Xiiridda bisqinta iyo kilinkilada:

Timaha bisqinta waa in la xiiro. Timaha kilinkiladana waa in la rujiyo. Labadan Sunne

haddii la kari waayo sida aan kor ku sheegnay waxa kefeeya in timaha la xiiro ama la

gaabiyo lana nadiifiyo.

4-5. Ciddiyaha oo la guro iyo shaarubaha oo la quseeyo:

Waxa ku soo arooray labadan arrimood Axaadiis badan oo saxiix ah. Ibnu Cumar

(Ihkra) waxa laga soo weriyey Inuu Nebigu وددل و ليدده ومدلم yidhi: “Mushrikiinta

khilaafa: Gadhka dhaqa (la baxa) shaarubahana quseeya.” (Labada Sheekh ayaa soo

weriyey).

1 Al-Quduum waxay noqon kartaa oo kale meel wadanka Shaam (Suuriya) ku taal.

Macnihii wuxuu isku xalaaleeyay meesha al-Quduum la yidhaahdo.

Dahaarada ___ 49

يلالفوا الم،لركين “ صىى هللا لىيه وسىم ، قلال : لن ادن لمر رضي هللا لنهما أ النبي

ا .رواه ال،يخ” : وفروا الىاى واحفوا ال،وار

Waxa kale oo Abuu Hurayra laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi

“Shan arrimood ayaa fidrada ka mid ah: Bisqinta oo la xiiro, buuryada oo la jaro

(xalaalaynta), shaarubaha oo la quseeyo, kilinkilada oo timaha laga guro iyo

ciddiyaha oo iyana la guro.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

يمس ملن الفطلرة “صىى هللا لىيه وسىم : لن ادي هريرة رضي هللا لنه قال : قال النبي

رواه الجماللة ” : االستاداى ، والختا ، وقص ال،ار ، ونتف اإلدط ، وتقىيم األ لافر

.

Ujeedadu waxay tahay inaan shaarubaha la dheeraynin si aan wixii la cunayo ama la

cabbayo iyo wisikhdu aanay ugu dhegin uguna ururin. Yaziid bin Arqam (Ihkra) waxa

laga soo weriyey inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Qofkii aan shaarubihiisa

goynin (gaabin) inaga mid maaha.” (Axmad iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey, iyo at-

Tirmidi oo yidhi waa Saxiix).

ملن للم يأيلذ ملن “ لن يزيد دن أرقم رضي هللا لنه أ النبي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال :

رواه أحمد والنسائي والترمذا وصااه . ” شارده فىيس منا

Si ay nadaafad taam ahi qofka ugu suura gasho, jidhkiisuna u raaxaysto; Diinta

Islaamku waxay ina faraysaa in bisqinta la xiiro, kilinkilada iyo ciddiyahana la guro,

shaarubahana la quseeyo toddobaadkiiba mar. Culimada qaarkood waxay banneeyeen

iyagoo cuskanaya Xadiis Anas bin Maalik laga soo weriyey in afartankii (40)

maalmoodba mar sidaa la falo, haddii toddobaadkiiba mar la kari waayo. Anas bin

Maalik waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم wuxuu noo

xadiday inaan shaarubaha qusayno, ciddiyaha iska gurno, Bisqinta xiirno, timaha

kilinkiladana rujinno, oo aanaan dhaafin afartan habeen wax ka badan.” (Axmad

Abuu Daa’uud iyo qaar kale ayaa soo weriyey).

وقلت لنلا النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم فلي قلص “ لنله قلال : لن أنس دن مال رضي هللا

” ال،ار ، وتقىيم األ افر ، ونتف اإلدط ، وحىق العانة ، أال نتلرك أكثلر ملن أردعلين ليىلة

رواه أحمد وأدو ىاوى وسيرهما .

6. Gadhka in lala baxo:

Gadhka waa in lala baxo oo la dhaqo (daayo) lana nadiifiyo, loogana shaqeeyo si ay uu

qofka haybad ugu siyaado. Taas oo ah in la isku simo aadna aan loo dheerayn ama loo

gaabin, laakiin meel dhexaad laga dhigo. Waayo waa calaamad raganimo oo haybad

muujinaysa. Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم

Dahaarada ___ 50

yidhi: “Mushrikiinta khilaafa, gadhka la baxa, shaarubahana quseeya” (Sixadiisa

waa laysku waafaqay). Al-Bukhaari wuxuu ku daray: Ibnu Cumar markuu Xajka ama

Cumrada tago intuu gacanta gadhkiisa ka buuxiyo oo uu ku duubo ayuu wixii

gacantiisa dheer gadhka ka goyn jiray.

يللالفوا “ فعللن ادللن لمللر رضللي هللا لنهمللا قللال : قللال رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم :

وكلا ادلن “ متفلق لىيله . ماى البخلارا ” الم،ركين : وفلروا الىالى ، وأحفلوا ال،لوار

” .لمر با حج أو التمر قب لىى لايته فما فض أيذه

7. Daryeelka timaha madaxa:

Qofkii Ilaahay timo siiyo waxa la gudboon inuu daryeelo (nadiifiyo, saliideeyo oo

feedho). Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi : “Qofkii Ilaahay timo siiyaa waa inuu daryeelo.” (Abuu Daa'uud ayaa soo

weriyey).

ملن كلا لله “ صىى هللا لىيه وسلىم : قلال : لن ادي هريرة رضي هللا لنه قال : أ النبي

رواه أدو ىاوى .” شعر فىيكرمه

Cadaa’ bin Yasaar (Ihkra) isna wuxuu yidhi: “Nin ayaa Nebiga Alle صىى هللا لىيه وسلىم u

yimi isagoo gadhkiisa iyo timihiisuba ay coof1 yihiin. Markaasuu Rasuulku صلىى هللا

ishaaro siiyey aad moodo inuu farayo inuu soo hagaajiyo timaha madixiisa لىيه وسلىم

iyo gadhkiisa. Ninkii intuu sidaa falay ayuu soo noqday. Markaasuu Rasuulki صىى هللا

yidhi: “Miyaanay sidaasu ka khayr badnayn qofka la yimaada madixiisa oo لىيله وسلىم

aan hagaagsanayn siduu shaydaan yahay.” (Maalik ayaa wkasoco

eriyey)2.

ولن لطاء دلن يسلار رضلي هللا لنله قلال : أتلى رجل النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم ، ثلائر

كأنله يلأمر دتصلالح شلعره ، صىى هللا لىيه وسىمالرأس والىاية فأشار بليه رسول هللا

أللليس هللذا ييللرا مللن أ يللأتي “ : صللىى هللا لىيلله وسللىمايتلله ، ففعلل ثللم رجللع ، فقللال ول

رواه مال . ” أحدكم ثائر الرأس كأنه شيطا ؟

Abii Qataadah (Ihkra) wuxuu lahaa gadh aad u tima badan oo weyn, kolkaasuu Nebiga

صلىى هللا لىيله وسلىم weydiiyey wuxuu ka yeeli lahaa. “Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

ku amray inuu hagaajiyo (feedho) oo ka shaqeeyo maalin kasta.” (An-Nasaa’I ayaa

soo weriyey). Lafdiga Imaam Maalik uu ku soo weriyey kitaabka al-Muwadda’ wuxuu

yahay inuu Qataadah yidhi: “Rasuulkii Allow waxaan leeyahay gadh weyn ee miyaan

1 Coofku waa timaha aan laga shaqaynin lana feedhin (shanlaynin) ee taag-taagan. 2 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu sheegay inuu Xadiisku daciif yahay (Tamaam al-Minnah).

Dahaarada ___ 51

feedhaa (shanleeyaa)? Wuxuu yidhi: “Haa . . . daryeelna.” Sidaas darteed, Qataadah

maalintii laba goor ayuu subki jiray oo feedhi jiray gadhkiisa.

ولن أدلي قتلاىة رضلي هللا لنله : أنله كلا لله جملة ضلخمة . فسلأل النبلي صلىى هللا لىيله

رواه النسللائي و رواه ماللل فللي ” ياسللن بليهللا ، وأ يترجلل كلل يللو وسللىم ، فللأمره أ

” .الموطأ دىفد : قىت يارسول هللا ب لي جمة أفأرجىها ؟ قال : " نعم . . . وأكرمها

Xiiridda dhammaan timaha madaxu way bannaan tahay, sidoo kale in la dhaqo oo la

koriyaana way bannaan tahay. Sidaa wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم inoogu sheegay

Xadiis laga soo weriyey Ibnu Cumar inuu yidhi صلىى هللا لىيله وسلىم: “Timaha madaxa

dhammaantood xiira ama dhaafa.” (Axmad, Muslim, Abuu Daa'uud iyo an-Nasaa'i).

احىقلوا كىله أو روا “ لىيه وسىم قلال : لن ادن لمر رضي هللا لنهما أ النبي صىى هللا

“كىه

رواه أحمد ومسىم وأدو ىاوى والنسائي .

Hase yeeshee, in timaha badh la xiiro badhna la dhaafo Diintu ma ogola. Sidaas waxa

uu Rasuulku inoogu sheegay Xadiis laga soo weriyey Naafic oo uu ka soo raray Ibnu

Cumar (Ihkra): “Inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم inoo diiday al-qazac. Naafic waxa la

weydiiyey: Muxuu yahay al-qazac? Wuxuu yidhi: Waa timaha madaxa ilmaha

sabiga ah oo badh la xiiro badhna la dhaafo.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

نهى رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم للن “ لنهما قال : لن نافع لن ادن لمر رضي هللا

“القللزع ، فقيلل لنللافع : مللالقزع ؟ قللال : أ ياىللق دعلل الللرأس الصللبي ويتللرك دعضلله

متفق لىيه .

8. Cirrada in aan la gurin

Ragg iyo dumarba waxay Diinta Islaamku ina faraysaa in cirrada madaxa iyo gadhka

midna aan la gurin ee meeshooda lagu dhaafo. Rag iyo dumar labaduba arrintaa way ka

siman yihiin. Camr bin Shucayb wuxuu ka soo weriyey aabihii oo awowgii ka soo

raray (Ihkra) inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Cirrada ha gurina waayo ciradu

waa nuurka Muslimka, qofkii Islaamnimo ay cirro kaga soo baxdo wuxuu Ilaahay

cirro walba ugu qoraa wanaag (xasano), derejo xaggiisa ahna Ilaahay wuu ugu

kordhiyaa, isla markaana dembi uu galay ayuu Ilaahay kaga dhaafaa cirro kasta oo

ka soo baxda.” (Axmad, Abuu Daa'uud, at-Tirmidi, an-Nasaa'i iyo Ibnu Maajah ayaa

soo weriyey).

، صلىى هللا لىيله وسلىم لن لمرو دن شعيب لن أديه للن جلده رضلي هللا لنله أ النبلي

التنتف ال،يب فانه نور المسىم ، ما من مسىم ي،يب شيبة في اإلسال بال كتب هللا “ قال :

Dahaarada ___ 52

رواه أحمللد وأدللو ىاوى “للله دهللا حسللنة ، ورفعلله دهللا ىرجللة ، وحللط لنلله دهللا يطيئللة

ائي وادن ماجة .والترمذا والنس

Sidoo kale, Anas bin Maalik (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Waanu karhi

jirnay inuu ninku cirrada madaxa iyo gadhka ka guro.” (Muslim ayaa soo weriyey).

أسله كنلا نكلره أ ينتلف الرجل ال،لعرة البيضلاء ملن ر“ ولن أنس رضي هللا لنله قلال :

رواه مسىم . “ولايته

9. Cirrada in la xinneeyo

Diinta Islaamku waxay inagu dhiirisay in cirrada la xinneeyo. Abuu Hurayra waxa laga

soo soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Yuhuudda iyo kiristaanku ma

xineeyaan cirradooda, sidaas darteed khilaafa (idinku xineeya).” (Jamaacadaa

werisay).

ب اليهلوى “ صلىى هللا لىيله وسلىم للن ادلي هريلرة رضلي هللا لنله قلال : قلال رسلول هللا

رواه الجمالة . “والنصارى ال يصبيو فخالفوهم

Dhammaan waxa cirrada la mariyo waxa ugu fiican uguna fadli badan xinnaha sida uu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم inoogu sheegay Xadiis Abii Darr (Ihkra) laga soo weriyey

inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Dhammaan waxa cirrada midabkeeda lagu

gediyo waxa ugu fiican xinnaha iyo katimka1 .” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey).

ب أحسلن ملا “صىى هللا لىيله وسلىم : أدي ر رضي هللا لنه قال : قال رسول هللالادي

رواه الخمسة . “سير تم ده هذا ال،يب الاناء والكتم

Waxa jira riwaayado odhanaya karaahiyo ayaa ku jirta in cirrada la xinneeyo. Hase

yeeshee, waxa cad inay arrintaasu khilaafsan tahay Sunnaha, dhaqanka iyo caadada

intaba. Asxaabta qaar waxa laga soo weriyey inay fadli badan tahay inaan cirrada

xinnaha la marin. Qaarkoodna waxa laga soo weriyey inuu xinnuhu fadli badan yahay.

Asxaabta qaar waxay midabka cirrada ku gediyi jireen xinne, katim iyo sacfaraan,

qaarkoodna midab madow. Ibnu Xajr wuxuu Fatxul Baarii ku qoray inuu Ibnu Shihaab

az-Zuhriyi yidhi: Waxaanu isticmaali jiray midabka madow intuu wejigu da’da yar

yahay. Markuuse wejigu corgogo2 ee ilkuhuna ay daataan waanu iska dhaafi jiray.”3

1 Waa caleen sida xinnaha cirrada la mariyo. 2 Markuu wejigu gaboobo ee laa-laabmo. 3 Nasrud-Diin al-Albaani oo arrintaa ka faalooday wuxuu sheegay inay Sunnaha Rasuulka

ee qawl iyo ficilba ah khilaafsan tahay in cirada midabka madaw la mariyo balse ay tahay

in laga fogaado midabka madaw.

Dahaarada ___ 53

Jaabir bin Cabdullah (Ihkra) isna waxa laga soo weriyey: “In maalintii Makka la

furay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم loo keenay Abii Qaxaafah1 isagoo madixiisu uu

wada cirro yahay. Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “U geeya xaasaskiisa

midkood timihiisa midabka ha ka bedeshee, kana fogaada2 midabka madow.”

(Jamaacada ayaa soo werisay al-Bukhaari iyo at-Tirmidi mooyee).

يلو الفلت بللى رسلول -والد أدي دكر -جيء دأدي قاافة “ لن جادر رضي هللا لنه قال :

"مللة فقللال رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم : هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم ، وكللا رأسلله ثيا

رواه الجماللة بال البخلارا ” بهبوا ده بلى دع نسائه فىتييره د،يء وجنبلوه السلواى

والترمذا .

Arrintanu waa wax mar dhacay oo aan caam laga dhigi karin, isla markaana midabka

madoobi kuma habboona umana qalmo qof da’ ah sida Abii Qaxaafah oo uu madixiisu

wada cirro ahaa.

10. Udgugga

Udgoonka Miskiga iyo wixii la mid ahi naftay u raaxeeyaan ruuxana fir-fircooni iyo

tamar (xoog) ayay ku abuuraan. Anas bin Maalik wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle

yidhi: “Dhammaan waxa adduunka korkiisa ku uuman saddex صللىى هللا لىيلله وسللىم

ayaan jecelay, dumarka, cadarka iyo indhahayga oo salaadda ku qabowsada.”

(Axmad iyo an-Nasaa'i ayaa soo weriyey).

حب لب بللي ملن “ صلىى هللا لىيله وسلىم : لادي أنس رضي هللا لنه قلال : قلال رسلول هللا

ىت قرة ليني في الصالة رواه أحمد و النسائي .” الدنيا النساء والطيب وجع

Abuu Hurayra isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofkii cadar la siiyo waa inaanu diidin, waayo qaadistiisu way fududay, urtiisuna

way fiicantay” (Muslim, an-Nasaa’i iyo Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

ملن للرض لىيله “ ولن أدي هريرة رضي هللا لنه أ النبي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال :

رواه مسىم والنسائي وأدو ىاوى . ” طيب فال يرىه ، فانه يفيف المام طيب الرائاة

Sidoo kale, Abii Saciid (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

isagoo miskiga tilmaamaya yidhi: “Waa cadarka oo dhan ka ugu fiican.” (Jamaacada

ayaa soo werisay al-Bukhaari iyo Ibnu Maajah mooyee).

يب هو أط“ ولن أدي سعيد رضي هللا لنه أ النبي صىى هللا لىيه وسىم قال في المس :

يب رواه الجمالة بال البخارا وادن ماجة . ” الط

1 Abuu Bakar aabihii. 2 Ha marinina midabka madow.

Dahaarada ___ 54

Naafic isaguna wuxuu sheegay: “Inuu Ibnu Cumar shidan jiray cuud saafi ah iyo

kaafuur uu isku daray, yidhina sidaas ayuu Rasuulka Alle ول و ليده ومدلم fali jiray.”

(Muslim iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

ة ة سير مطرأة ، ودكافور يطرحه مع األلو ولن نافع قال : كا ادن لمر يستجمر داأللو

رواه مسىم والنسائي . ” ويقول : " هكذا كا يستجمر رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم

Dahaarada 55

WEYSADA الوضللوء Weysadu waa dahaaro ama nadiifin wejiga, gacmaha, madaxa iyo lugaha lagu nadiifyo

biyo. Weysadu waxay ku sugan tahay lagana soo xigtay saddex daliil oo kala ah:

1. Kitaabka Alle: Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi: Kuwa Alle rumeeyow haddii

aad salaad u kacdaan maydha wejigiina iyo gacmihiina ilaa xusulada.

Madaxiinana masaxa lugahana maydha ila qoobabka (Al-Maa'idah: 6).

لىوا وجل قلال تعلالى : لالة فاسس ين ءامنلوا با قملتم بللى الص يكم بللى يلا أيهلا اللذ وهكم وأيلد

كم وأرجىكم بلى الكعبين . 6المائدة/ المرافق وامساوا درءوس

2. Sunnaha Rasuulka: Al-Bukhaari, Muslim, Abu Daa'uud iyo at-Tirmidi waxay

Abuu Hurayra ka soo weriyeen inuu Rassulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi “Ilaahay salaad

kama aqbalo qofkay weysadu ka jabto ilaa uu weysaysto.”

ال يقبل هللا صلالة “ قلال : لن ادى هريرة رضي هللا لنله أ النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم

رواه ال،يخا وأدو ىاوى والترمذا .” أحدكم با أحدث حتى يتوضأ

3. Ijmaaca Culimada: waxay dhammaan culimada Islaamku isku waafaqeen inay

weysadu tahay sharci ku dhaqankiisa uu inooga tegay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

ilaa maantana ah shay daruuro ah oo la og yahay.

FADLIGA WEYSADA

Weysadu fadli aad u qiima badan ayay leedahay sida ku soo aroortay Axaadiis badan

oo aan qaarkood halkan ku tilmaami doono.

1. Cabdullah as-Sunaabiji waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم yidhi

“Marka uu addoonka Alle weysaysto ee uu luqluqdo, wixii uu xumaan ama gef

afkiisu falay waa laga tirtiraa. Sidoo kale, markuu sanka biyo mariyo dembi ayaa

laga tirtiraa. Markuu wejiga maydho dembi kale ayaa laga tirtiraa ilaa uu

dembigiisu ka siibmo xirribaha indhihiisa. Markuu gacmaha maydho qofkaa

dembigiisu wuxuu ka siibmaa gacmihiisa ilaa uu ka baxo ciddiyaha hoostooda.

Markuu madaxa masaxo wuxuu dembigiisu ka baxaa madixiisa ilaa uu ka siibmo

dhegihiisa. Markuu lugaha maydhana dembigiisu wuxuu ka baxaa lugihiisa ilaa uu

ka siibmo ciddiyaha hoostooda. Dabadeetana socodka uu u kicitimo Masjidka iyo

salaadda uu tukado labaduba waxay u noqdaan ajar dheeraad ah.” (Maalik, an-

Nasaa'i, Ibnu Maajah iyo al-Xaakim ayaa soo weriyey)

Dahaarada ___ 56

للنادجي رضللي هللا لنلله أ رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال : با “ لللن لبللد هللا الص

ن فيه ، فاا استنثر يرجت الخطايا من أنفه ، فاا توضأ العبد فمضم يرجت الخطايا م

سس وجهه يرجت الخطايلا ملن وجهله حتلى تخلرج ملن تالت أشلفار لينيله ، فلاا سسل

يديه يرجت الخطايا من يديه حتى تخرج من تات أ قار يديه . فاا مسل درأسله يرجلت

لخطايا من رجىيه حتى الخطايا من رأسه حتى تخرج من أنيه ، فاا سس رجىيه يرجت ا

مالىل رواه ” تخرج من تات أ فار رجىيله . ثلم كلا م،ليه بللى المسلجد وصلالته نافىلة

والنسائي وادن ماجه والااكم .

2. Anas bin Maalik (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Qofkii dhaqan wanaagsan leh camalkiisa oo dhan Alle wuu u hagaajiyaa.

Qofkii salaad u weysaystana Ilaahay dembigiisa wuu dhaafaa, salaaddiisuna waxay

u noqotaa ajar dheeraad ah.” (Waxa soo weriyey Abuu Yaclaa, al-Bazaar iyo ad-

Dabaraani oo isagu ku soo weriyey kitaabkiisa al-Awsad)1.

ب الخصللىة “ صللىى هللا لىيلله وسللىم ، قللال : ولللن أنللس رضللي هللا لنلله أ رسللول هللا

للر هللا لله ، وطهللور الرجلل لصللالته يكف الصللالاة تكللو فللي الرجلل يصللى هللا دهللا لمىلله كى

ار والطبراني في األوسط .” دطهوره نوده وتبقى صالته له نافىة رواه أدو يعىى والبز

3. Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Ma idiin sheegaa waxa uu Ilaahay dembiga ku dhaafo derejooyinna dadka ugu

siyaadiyo? Waxay Asxaabti tidhi noo sheeg Rasuulkii Allow. Wuxuu yidhi: Weysada

oo la dhamays tiro, khaas ahaan waqtiga dhibaatada (sida qabowga subaxda

jiilaalka), badinta u socodka (talaabada) Masjidka iyo salaad markaad tukato inaad

salaadda kale Masjidka ku sugto. Sidaasi waa jihaad. Sidaasi waa Jihaad, sidaasi

waa Jihaad. (Maalik, Muslim, at-Tirmidi iyo an-Nasaa'i ayaa weriyay).

أال أىلكلم لىلى “ صىى هللا لىيه وسىم قلال : ولن أدي هريرة رضي هللا لنه أ رسول هللا

بسلباغ “ قالوا : دىى يا رسول هللا، قال : ” . ما يماو هللا ده الخطايا ، ويرفع ده الدرجا

الوضوء لىى المكاره ، وكثرة الخطا بلى المساجد ، وانتظار الصلالة دعلد الصلالة ، فلذالكم

د رواه مال ومسىم والترمذا والنسائي .” اط ، فذالكم الرداط ، فذالكم الرداط الر

4. Waxa kale oo Abii Hurayra laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

soo mary xabaalo (qabuuro) oo yidhi: “Nabad-gelyo korkiina ha ahaato dadyow

mu’miniinta ahi, annaguna haddii Alle idmo dhowaan waanu idinka daba iman.

Waxaan jeclaan lahaa inaan walaalahay arko.” Waxay Asxaabti yidhaadeen:

Rasuulkii Allow, annagu miyaanaan walaalahaa ahayn? Wuxuu yidhi: “Idinku

1 Nasru-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiiskanu yahay Xadiis daciif ah.

(Eeg Silsilat al-Axaadiith ad-Daciifah: 2999).

Dahaarada ___ 57

waxaad tihiin Asxaabtaydii, walaalaheenna waa kuwa aan wali imanin1.” Waxay

yidhaaheen: Rasuulkii Allow sideed ku garanaysaa kuwa Ummaddaada aan wali

imanin? Wuxuu yidhi: “Haddii uu qof leeyahay fardo food cad oo ku dhex jira fardo

food madow, miyaanu fardihiisa garan karin?” Waxay yidhaahdeen: Mayee wuu

garan karaa Rasuulkii Allow. Wuxuu Rasuulki صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Waxay

imandoonaan iyagoo caddaan (dhalaal ama nuur) ku leh meesha weysadu marto.

Markaasaan ku sugi Xawdka. Waxa jiri doona rag Xawdkayga looga eryi doono sida

uu geel-jiruhu darka (ceelka) uga eryo neefka hallowga ah. Markaasaan u

imandoonaa (walaalahay), waxa la odhan doonaa: Dabadaa waxbay beddeleen.

Waxaan odhan doonaa, fogaa2, fogaa.” (Muslim ayaa soo weriyey).

لىليكم السلال “ ولنه رضي هللا لنه أ رسول صىى هللا لىيه وسلىم أتلى المقبلرة فقلال :

ىار قو مؤمنين ، وبنا ب شاء هللا دكم لن قريب الحقو ، وىى لو أنلا قلد رأينلا بيواننلا

قالوا : أو لسنا بيوان ”

قلالوا : كيلف تعلر ” . أنتم أصاادي وبيواننلا اللذين للم يلأتوا دعلد “ يارسول هللا ؟ قال :

ىلة دلين أرأيت لو أ“ من لم يأ دعد من أمت يارسول هللا ، قال : رجال له يي سلر ماج

فلانهم يلأتو “ ؟ قلالوا : دىلى يارسلول هللا ، قلال : ” هرا يي ىهم دهم أال يعر ييىله

ىين من الوضوء وأنا فرطهم لىى الاوض ، أال ليلذاىين رجلال للن حوضلي كملا سرا ماج

” ل : بنهللم دللدلوا دعللدك ، فللأقول : ساقاسللاقا يللذاى البعيللر الضللال أنللاىيهم : أال هىللم ، فيقللا

رواه مسىم .

FARAA'IDKA WEYSADA

Weysadu waxay leedahay arkaan iyo faraa’id aanay la'aantood ansaxaynin oo haddii

rukun keliyi uu maqanyahay weyso aanay jirin, kuwaas oo ah:

1. Niyadda:

Waa inuu qofku niyeeyo inuu weysaysto si uu Alle u caabudo isagoo aan ujeedo kale

ka lahayn Ilaahay xukunkiisa inuu fuliyo mooyee. Waana camal uu qofku qalbiga

gashado oo aan u baahnayn inuu carabka kaga dhawaaqo. Niyadda in afka laga

1 Kuwa inaga daba imandoona hase yeeshee, aan hadda inala joogin. 2 Waxay ka fogaadeen raxmadda Alle, camalkay faleen Rasuulka Alle dabadii awgii.

Dahaarada ___ 58

dhawaaqaana sharci maaha. Sidaas waxa uu Rassulku صللىى هللا لىيلله وسللىم inoogu

caddeeyey Xadiis laga soo weriyey Cumar (Ihkra) inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Camal waliba waa niyadda, qof walibana wuxuu niyeeyo ayuu leeyahay.”

(Jamaacada ayaa soo werisay).

بنملا األلملال دالن يلا “ قال : هللا لىيه وسىم صىى لن لمر رضي هللا لنه أ رسول هللا

رواه الجمالة . ” وبنما لك امرء مانوى

2. Wejiga oo la maydho mar keliya:

Kaas oo ah in biyaha la wada gaadhsiiyo foodda ilaa gadhka iyo daamanka hoostooda,

iyo dhegta caaradeeda ilaa dhegta kale caaradeeda.

3. Gacmaha oo ilaa xusulada la maydho:

Xusulku waa meesha kala soocda tagoogta iyo cududda, waana waajib in xusulka la

maydho. Sidaa ayaa Rasuulkeenii Muxammad ahaa صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo weriyey

inuu fali jiray, oo aanu marna dhaafin.

4. Madaxa oo la masaxo:

Madaxa waa in lagu masaxo (ama la mariyo) baabacooyinka oo qoyan. Masixid

macneheedu waa in dhaq-dhaqaaq jiro, haddii gacanta oo qoyan madaxa lagu taabto

ama la kor saaro oo keliya masixid noqonmayso. Wuxuu Alle yidhi سلباانه وتعلالى : Ku

masaxa madixiina . . . . Taas macneheedu maaha in madaxa oo dhan biyo lagu qooyo

ee waxay tilmaamaysaa in madaxa qayb ka mid ah biyaha lagu masaxo. Waxa Rasuulka

ka soo sugnaaday saddex nooc oo madaxa loo masixi karo. Kuwaas oo صىى هللا لىيله وسلىم

ah:

b) Madaxa dhammaan in la masaxo

Cabdullah bin Zayd waxa laga soo weriyey: “Inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم madaxa

oo dhan masaxay isagoo gacmaha hore iyo gadaal u marinaya. Wuxuu ka bilaabay

foodda oo gacmaha kormariyay ilaa qadaadka, markaasuu haddana dib ugu soo

celiyay halkii uu ka bilaabay.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

أ النبي صىى هللا لىيه وسىم مس رأسه ديديه فأقب دهما وأىدر “ لن لبد هللا دن ميد :

رواه ” ، دللدأ دقللد رأسلله ثللم هللب دهمللا بلللى قفللاه ثللم رىهمللا بلللى المكللا الللذا دللدأ منلله

الجمالة .

t) Cumaamadda oo kelideed la masaxo

Dahaarada ___ 59

Camr bin Ubayah (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxaan arkay Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo masaxay cumaamaddiisa (duubka madaxa) iyo khufkiisa1.”

(Axmad iyo, al-Bukhaari, iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

رأيت رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ، يمس “ لمرو دن أمامة رضي هللا لنه قال : لن

رواه أحمد والبخارا وادن ماجة .” لىى لمامته ويفيه

Bilaal isagana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Masaxa khufkiina iyo duubka madaxa.” (Axmad ayaa soo weriyey).

” امسللاوا لىللى الخفللين والخمللار “ ولللن دللالل : أ النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال :

رواه أحمد .

Cumar (Ihkra) wuxuu isna yidhi: “Qofkii qaba masixiddu in aanay cumaamadda

daahirinin, Alle madaahiriyo”

” هره المس لىى العمامة ال يطهره هللا من لم يط“ وقال لمر رضي هللا لنه :

Arrintaa waxa ku soo aroortay Axaadiis baban oo ay soo weriyeen al-Bukhaari, Muslim

iyo qaar kale. Culimada ahlul cilmiga intooda badanina sidaas ayay ku camal falaan.

j) Masixidda foodda iyo cumaamadda

Al-Muqiirah Ibnu Shucbah (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا

ayaa weysaystay, wuxuu masaxayna foodda, cumaamadda korkeeda, iyo لىيله وسلىم

labada khuf.” (Muslim ayaa soo weriyey).

، توضلأ فمسل أ النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم “ لن المييرة دن شلعبة رضلي هللا لنله :

رواه مسىم . ” دناصيته ولىى العمامة والخفين

Hase yeeshee, kamay soo sugnaan Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم inuu madaxa badhkii

oo keliya masaxay, inkastoo Aayadda Qur’aanka ah ee kor ku xusani (Al-Maaidah: 6)

ay sidaa tilmaamayso. Mana ansaxayso haddii la masaxo timaha ka soo baxsan foodda

ama kuwa wejiga dhinaca kaga yaala oo keliya.

5. Lugaha oo la maydho ilaa qoobabka:

Sidaas ayaa isdaba joog loogaga soo tebiyay ugana soo sugnaatay Rasuulka Alle صىى هللا

qawl iyo ficilba. Waxay al-Bukhaari iyo Muslim ka soo weriyeen Ibnu Cumar لىيه وسلىم

(Ihkra) inuu yidhi: “Rasuulka ayaa maalin naga yara hadhay anagoo safar ah,

wuxuu nasoo gaadhay anagoo u weysaysanay salaaddii Casarka oo aanu dib uga

dhignay waqtigeedii. Wuxuu na arkay Rasuulku هللا لىيه وسىمصىى anagoo maydhayna

1 Khufku waa shay harag ka samaysan oo sharabaadka sidiisa u samaysan, lana ogol yahay

in korka laga masaxo halkii cagaha laga maydhi lahaa, haddii uu qofku gashaday isagoo weysa

qaba (eeg Baabka masixidda sharaabadada).

Dahaarada ___ 60

adimada. Intuu kor ugu dhawaaqay ayuu yidhi: “Waxa hoogay oo naar ku sugan

kuwa aan maydhin cidhbahooda, sidaas wuxuu Rasuulku ku celiyay laba ama

saddex goor.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

، فلي سلفرة صلىى هللا لىيله وسلىم خىف لنا رسلول هللالن ادن لمر رضي هللا لنهما : ت

وي “ فأىركنا وقد أرهقنا العصر، فجعىنا نتوضأ ونمس لىى أرجىنا فناىا دألىى صوته :

مرتين أو ثالثا متفق لىيه .” لنلقا من النار

Dhammaan faraa'idka aan kor ku sheegnay wuxuu Ilaahay ku tilmaamay suuradda

Al-Maa'idah. Wuxuu Alle yidhi: Kuwa Alle rumeeyow haddii aad salaad u

kacdaan maydha wejigiina iyo gacmihiina ilaa xusulada. Madaxiinana masaxa

lugahana maydha ila qoobabka. (Al-Maa'idah: 6).

لل ين ءامنللوا با قمللتم بلللى الص يكم بلللى المرافللق يللا أيهللا الللذ للىوا وجللوهكم وأيللد الة فاسس

كم وأرجىكم بلى الكعبين 6المائدة/ وامساوا درءوس

6. Tartiibta:

Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى ku sheegay Aayadda kor ku xusan siday u kala horeeyaan

xubnaha weysadu, isagoo kala saaray lugaha, gacmaha (oo ay waajib tahay labadaba in

la maydho) iyo madaxa oo ah in la masaxo. Carabtu Islaamka ka hor may kala sooci

jirin arimaha iyadoo faa’iido ku jirto mooyee. Faa’iidada hadda ku jirta in xubnaha la

kala soocona waa tartiibta oo ah arrin uu Alle سلباانه وتعلالى Aayadda kor ku xusan

inuugu caddeeyay, Rasuulka Allena صىى هللا لىيه وسلىم inoogu sheegay Xadiiska uu yidhi

” Ku bilaaba (weysada) wuxuu Alle ku bilaabay“ : ول و ليه وملم

”اددأوا دما ددأ هللا ده “ و في الادي الصاي :

Wuxuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم tartiibta ugu dhaqmi jiray inay ka mid tahay arkaanta

weysada. Kamanay soo sugnaan ama lagama soo werin Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم inuu

tartiibta weysada marna dhafay. Weysaduna waa qayb cibaadada ka mid ah. Sidaas

darteed, waxa waajib ah in aynu ugu camal-fallo siday Alle iyo Rasuulkiisu ina fareen

oo taam ah. Umana bannaana qof keliya inuu khilaafo wixii ka soo sugnaaday Rasuulka

Alle صىى هللا لىيه وسىم.

SUNNAHA WEYSADA

Sunnuhu waa qaybaha aan waajibka ahayn, laakiin ka soo sugnaaday Rasuulka Alle

ficil ahaan ama uu cid kale faray, isla markaana, aanu cidna ku ijbaarin صىى هللا لىيه وسلىم

ama ku canaanan haddii laga tago. Kuwaas oo ah:

1. Bisinka in lagu bilaabo:

Dahaarada ___ 61

Waxa arrintaa ku soo aroortay Axaadiis daciif ah, laakiin marka laysu geeyo is

xoojinaya inoona tilmaamaya inay arrintaasu assal ku leedahay shareecada Islaamka.

Guud ahaan in Bisinka wax kasta lagu bilaabaana waa arrin fiican1.

لن أدي هريرة أ رسول هللا صىى هللا لىيله وسلىم قلال : " ال صلالة لملن ال وضلوء لله ،

رواه أدو ىاوى في سننه وهو حدي مرفوع . ” لم يذكر اسم هللا لىيه وال وضوء لمن

2. Cadayga:

Caday waxa loola jeedaa cadayashada ama cadayga laftiisa iyo wixii u dhigma ee

ilkaha iyo afka lagu nadiifiyo. Wax lagu cadaydana waxa ugu khayr badan geed

cadayga oo afka carabida lagu yidhaahdo Araak. Waana geed ka baxa dhulka Xijaas

iyo Somaalidaba. Wuxuu ku caan baxay geedka noocaas ah cadaygiisu inuu ciridka

adkeeyo, ilakahana ka ilaaliyo cudurada, calooshana ku caawiyo daqiijinta cuntada,

kaadidana dadka u hawl yareeyo. Hase yeeshee, Sunnuhu wuxuu ku suura gelayaa shay

kasta oo ilkaha caddeeya afkana nadiifin kara.

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii

aanay Ummadayda dhibaato ku noqon lahayn waxaan fari lahaa inay cadaydaan

mar kasta oo ay weysaysanayaan.” (Maalik, ash-Shaafici, al-Bayhaqi iyo al-Xaakim

ayaa soo weriyey).

للوال أ أشلق “ لىيه وسىم قلال : لن أدي هريرة رضي هللا لنه : أ رسول هللا صىى هللا

رواه مال وال،افعي والبيهقي والااكم . ” لىى أمتي ألمرتهم دالسواك لند ك وضوء

Caa’isha (Ihkra) iyadana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Cadaygu afka wuu nadiifyaa, Eebbena wuu raaligeliyaa.” (Axmad, an-Nasaa’i iyo

at-Tirmidi ayaa soo weriyey).

السللواك “ ولللن لائ،للة رضللي هللا لنهللا : أ رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال :

رواه أحمد والنسائي والترمذا . ” مطهرة لىفم ، مرضا لىر

Cadaygu mar walba wuu fiican yahay, wuxuuse aad u fiican yahay shan goor:

Weysada ka hor.

Salaadda ka hor.

Akhriga Qur’aanka ka hor.

1 Nasrid-Diin al-Albaani oo arrintaa xoojiyey wuxuu tilmaamay Xadiis Rasuulka Alle ka soo

sugnaaday inana farayaa in weysada Bisinka lagu bilaabo. Kaas oo ah in Abuu Hurayra laga

soo weriyey inuu Rasuulku yidhi: “Salaadi uma jirto qofkii aan weysaysanin, weysana

uma jirto qofkii aan weysadiisa bisinka u qabanin.” (Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

Dahaarada ___ 62

Hurdada marka laga soo tooso.

Markasta oo ay afka urtiisu xumaato.

Dadka sooman iyo kuwa aan soo-manayniba waxa fiican inay cadaydaan bilowga iyo

dhammaadka maalinta. Sidaa waxa caddaynaya Xadiiska Caamir bin Rabiicah (Ihkra)

laga soo weriyey inuu yidhi: “Tiro male intaan arkay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

oo cadayanaya isagoo sooman.” (Axmad, Abuu Daa’uud iyo at-Tirmidi ayaa soo

weriyey)1.

رأيت رسول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم ملاال “ لادي لامر دن رديعة رضي هللا لنه قال :

رواه أحمد وأدو ىاوى والترمذا . ” أحصي ، يتسوك وهو صائم

Sunnuhuna wuxuu yahay in la maydho oo la nadiifiyo cadyaga laftiisa marka lagu

cadaydo dabadeed. Caa’isha (Ihkra) waxay tidhi: “Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم markuu

cadaydo cadaygiisa wuu ii dhiibi jiray si aan u maydho. Markaasaan maydhi jiray oo

aan ku cadayan jiray haddana intaan maydho ayaan isaga u dhiibi jiray.” (Abuu

Daa’uud iyo al-Bayhaqi ayaa soo weriyey).

كلا النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم ، يسلتاك فيعطينلي “ لن لائ،ة رضي هللا لنها قاللت :

رواه أدو ىاوى والبيهقي .” السواك ألسسىه ، فأددأ ده فأستاك ثم أسسىه وأىفعه بليه

Qofkii aan ilko lahayn wuxuu Sunnuhu yahay inuu farihiisa afka mariyo oo ku

nadiifiyo. Sidaa waxa caddaynaya Xadiiska Caa’isha (Ihkra) laga soo weriyey inay

Rasuulka weydiisay oo ay tidhi: “Rasuulka Allow, qofkii aan ilko lahayni miyay

tahay inuu cadaydo? Wuxuu yidhi: “Haa.” Waxay tidhi: “Muxuu samaynayaa?”

Wuxuu yidhi: “Farihiisa ayuu afka gelinayaa oo uu ku masaxayaa.” (Ad-Dabaraani

ayaa soo weriyey).

يارسول هللا الرج الذا يذهب فوه أيسلتاك ؟ قلال “ لادي لائ،ة رضي هللا لنها قالت :

رواه الطبراني . ” يدي أصبعه في فيه ” قىت : كيف يصنع؟ قال : ” نعم: “

3. Saddex goor in la faraxasho weysada ka hor:

Aws bin Aws ath-Thaqafiyi (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxaan arkay

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم oo weysaysanaya oo saddex goor faraxashay.”

(Axmad iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

أوس دللن أوس الثقفللي رضللي هللا لنلله قللال : " رأيللت رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم

ائي .رواه أحمد والنس” يتوضأ فاستوكف ثالثا

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay in ay al-Xaafid iyo al-Bukhaari labaduba yidhaahdeen

Xadiiskanu waa daciif.

Dahaarada ___ 63

Abuu Hurayra isagana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Markuu qof idinka mid ahi hurdada ka tooso waa in aanu weelka gacmihiisa

gelin ilaa uu saddex goor faraxasho. Waayo qofku ma oga meeshay gacmihiisu

jireen markuu hurday.” (Jamaacada ayaa soo werisay, al-Bukhaari isagu muu sheegin

inta goor ee la faraxalanayo).

با اسلتيقد أحلدكم “ ولن أدي هريرة رضي هللا لنه أ النبي صىى هللا لىيه وسلىم قلال :

رواه ” ه من نومه فال ييمس يده في بناء حتى ييسلىها ثالثلا ، فانله ال يلدرا أيلن داتلت يلد

الجمالة . بال أ البخارا لم يذكر العدى .

4. Saddex goor in la luq-luqdo:

Laqiid bin Sabrah (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Markaad weysaysanayso luq-luqo.” ( Abuu Daa’uud iyo al-Bayhaqi ayaa soo

weriyey).

ن لقلليط دللن صللبرة رضللي هللا لنلله أ النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال : " با توضللأ للل

رواه أدو ىاوى والبيهقي . ” فمضم

5. Sandaarasho saddex goor ah:

Sandaarashadu waa biyaha oo sanka lagu nuugo lagana soo celiyo iyadoo la siinsanayo.

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii

weysaysanayaa waa inuu saddex goor sanka biyo ku nuugo kana soo celiyo.”

(Labada Sheekh iyo Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

با توضلأ أحلدكم “ ولن أدي هريرة رضي هللا لنله أ النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال :

رواه ال،يخا وأدو ىاوى . ” يجع في أنفه ماء ثم ليستنثر فى

Sunnuhuna wuxuu yahay in biyaha gacanta midig lagu nuugu gacanta bidixna lagu

siinsado. Cali bin Abii Daalib (Ihkra) waxa laga soo weriyey: Inuu weyso dalbaday oo

intuu ku luq-luqday, uu sandaarashana sameeyey saddex goor isagoo biyaha gacanta

midig ku nuugaya. Wuxuu yidhina: “Sidaas ayuu Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم isu

daahirin jiray.” (Axmad iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

لن لىي رضي هللا لنه : " أنه ىلا دوضوء فتمضلم واستن،لق ونثلر ديلده اليسلرى ،

رواه أحمللد ” ففعلل هللذا ثالثللا ، ثللم قللال : " هللذا طهللور نبللي هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم

والنسائي .

Luq-luqashada iyo sandaarashadu waxay ku suura galaan hab kasta oo biyaha lagu

gaadhsiin karo afka iyo sanka gudahooda. In kasta oo Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ay ka

soo sugnaatay inuu labadaba mar keliya wada samayn jiray. Sida laga soo weriyey

Dahaarada ___ 64

Cabdullah bin Zayd inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu ku luq-luqday

kuna sandaartay1 saddex sacab oo biyo ah.” (Sixadiis waa laysku waafaqay).

دللن ميللد : " أ رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم تمضللم واسللتنثر دللثالث لللن لبللد هللا

متفق لىيه ” سرفا

Waxa kale oo uu Sunnuhu yahay in qofkii aan soomanayni uu ku luq-luqdo kuna

sandaarto biyo badan markuu weysaysanayo. Sidaa waxa caddaynaya Xadiiska Laqiid

(Ihkra) laga soo weriyey inuu yidhi: Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم ayaan ka waraystay

weysada.. Wuxuu yidhi: “Si fiican u weysayso oo weysada dheeree2, faraha

dhexdoodana maydh, sandaarashadana fogee3 adigoo sooman mooyee.” (Shanta

Imaam ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo saxixay).

لن لقيط رضي هللا لنله قلال : قىلت يلا رسلول هللا أيبرنلي للن الوضلوء ، قلال : " أسلب

رواه الخمسة ، ” الوضوء ويى دين األصادع ، ودال في االستن،ا بال أ تكو صائما

وصااه الترمذا .

6. Timaha gadhka oo faraha la dhex mariyo.

Cuthmaan (Ihkra) wuxuu yidhi: Nebigu صىى هللا لىيله وسلىم faraha ayuu dhex marin jiray

timaha gadhkiisa [markuu weysaysanayo].” (Ibnu Maajah ayaa soo weriyey iyo at-

Tirmidi oo saxixay).

رواه ادن ماجة ” لن لثما رضي هللا لنه : "أ النبي صىى هللا لىيه وسىم يخى لايته

اه والترمذا وصا

Anas isagana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

markuu weysaysanayo sacab biyo ah intuu qaado ayuu gadhka marin jiray farahana

wuu dhex gelin jiray. Wuxuu yidhina: Sidaa ayuu Rabbigay دف وجد I faray” (Abuu

Daa’uud, al-Bayhaqi iyo al-Xaakim ayaa soo weriyey).

لن أنس رضي هللا لنه : أ النبي صىى هللا لىيله وسلىم كلا با توضلأ أيلذ كفلا ملن ملاء

رواه أدو ىاوى والبيهقي ” فأىي تات حنكه فخى ده ، وقال : هكذا أمرني ردي لز وج

والااكم .

7. Faraha dhexdooda oo la maydho:

1 Wuxuu sandaartay isagoo labada mar keliya is raacinaya 2 Weysada oo la dhaafiyo meelaha xadkeedu yahay. Tusaale: Weysada oo xusulka ama

qoobka kor loo dhaafiyo 3 Biyaha oo sanka lagu fogeeyo marka la nuugayo.

Dahaarada ___ 65

Ibnu Cabbaas (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسلىم yidhi:

“Markaad weysaysanayso faraha gacmaha iyo lugaha labadaba dhexdooda maydh.”

(Axmad, at-Tirmidi iyo Ibnu Maajah).

أ فخىل ادن لباس رضي هللا لنهما أ النبي صىى هللا لىيه وسىم قال : " با توضلع

رواه أحمد والترمذا وادن ماجة . ” أصادع يدي ورجىي

Al-Mustawrad bin Shaddaad (Ihkra) wuxuu yidhi: “Waxaan arkay Rasuulka Alle صىى

oo faryaradiisa marinaya faraha lugaha dhexdooda.” (Shanta Imaam ayaa هللا لىيه وسىم

soo weriyey Axmad mooyee).

لن المستورى دن شداى قال : " رأيت رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم يخى أصلادع رجىيله

رواه الخمسة بال أحمد . ” دخنصره

Waxa kale oo la soo weriyey inay mustaxab tahay in kaatunka, shulliyada, baraarugta

iwm, laga dhaqaajiyo meeshooda si ay biyuhu jidhka u gaadhaan. Arrintaasu kuma

salaysna Xadiis saxiix ah, laakiin waxa habboon in sidaa lagu dhaqmo maadaama ay ka

mid tahay dhamaystirka weysada.

8. Saddexaysiga:

Sunnaha Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yahay inuu xubnaha weysada mid walba

saddex goor maydhi jiray caado ahaan. Dhawr jeer oo laga soo weriyey inuu sidaa wax

ka gedisan falayna waxay ina tusaysaa inay siyaabaha kalena bannaan yihiin, hase

yeeshee saddexaysiga uu qaalibku yahay. Camr bin Shucayb wuxuu ka soo tebiyay

aabihii oo awowgii (Ihkra) ka soo raray inuu yidhi: “Nin reer baadiye ah ayaa

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم u yimi oo weysada ka waraystay. Intuu Rasuulki صلىى هللا

xubin walba saddex goor tusay sida loo maydho ayuu yidhi: “Sidaa weeye لىيله وسلىم

weysadu, qofkii intaa wax ku daraana waa qof weysadii xumeeyay, kuna xadgudbay,

dulmina falay.” (Axmad, an-Nasaa’i iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

لن لمرو دن شعيب لن أديه لن جده رضي هللا لنهم قال : جاء ألرادلي بللى رسلول هللا

صىى هللا لىيه وسىم ، يسأله لن الوضوء ، فأراه ثالثا ثالثا فقال : " هذا الوضوء ، فمن

النسائي وادن ماجة . رواه أحمد و” ماى لىى هذا فقد أساء وتعدى و ىم

Cuthmaan isagana (Ihkra) waxa laga soo weriyey: “Inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم u

weysaystay saddex saddex (saddexaystay).” (Axmad, Muslim iyo at-Tirmidi ayaa soo

weriyey).

رواه ” ثالثلا ثالثلا ولن لثما رضي هللا لنه : أ النبي صىى هللا لىيه وسلىم ، توضلاء

أحمد ومسىم والترمذا .

Dahaarada ___ 66

Waxa kale oo Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ka soo sugnaatay inuu xubin walba mar keliya

maydhay iyo inuu xubin walba lab goor maydhay, marka laga reebo masixidda madaxa

oo iyada uu had iyo goor mar keliya masaxi jiray sida inta badan laga soo weriyey.

9. Midigaysiga:

Midigaysigu waa xubnaha weysada oo marka gacmaha iyo lugaha la marinayo midigta

laga bilaabo. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Rasuulku صىى هللا لىيه

,wuxuu jeclaa inuu midigta ka bilaabo markuu kabaha gashanayo, feedhanayo وسلىم

weysaysanayo, ama maydhanayo iyo amuurihiisa kale oo dhan.” (Sixadiisa waa

laysku waafaqay).

لن لائ،ة رضي هللا لنها قاللت : " كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم يالب التيلامن

متفق لىيه . ” كىه في تنعىه وترجىه وطهوره ، وفي شأنه

Abii Hurayra isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيلله وسلىم yidhi:

“Markaad dhar xidhanaysaan iyo markaad weysaysanaysaan midgta ka bilaaba.”

(Axmad, Abuu Daa’uud, at-Tirmidi iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

ة رضللي هللا لنلله أ النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال : " با لبسللتم وبا ولللن أدللي هريللر

رواه أحمد وأدو ىاوى والترمذا والنسائي . ” توضأتم فاددءوا دأيمانكم

10. Gacanta oo xubinta la maydhayo la mariyo:

Biyaha waa in gacanta la raaciyo laguna baahiyo marka la weysaysanayo ama

dabadeed. Cabdullah bin Zayd (Ihkra) waxa laga soo weriyey: “In Nebiga صلىى هللا لىيله

loo keenay 1/3 mud oo biyo ah oo intuu ku weysaystay uu baabacooyinkiisna وسلىم

mar-mariyey xusuladiisa.” (Ibnu Khuzaymah ayaa soo weriyey)1. (Hoos eeg waa 2/3

mud biyo ah ee maaha 1/3 mud)

لللن لبللد هللا دللن ميللد رضللي هللا لنلله : " أ النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم ، أتللى دثىلل مللد

رواه ادن يزيمة .” فتوضأ فجع يدل راليه

Waxa kale oo Cabdullah bin Zayd (Ihkra) laga soo weriyey: “Inuu Nebigu صلىى هللا لىيله

weysaystay oo weysadii intuu isku masaxay yidhi: Sidaa waa in la isugu وسللىم

masaxo.” (Abuu Daa’uud ad-Dayaalisi, Axmad, Ibnu Xibbaan iyo Abuu Yaclaa ayaa

soo weriyey).

1 Lafdi uu Ibnu Khuzaymah leeyahay oo ku yaala kitaabka Buluuq al-Maraam wuxuu yahay

(2/3 mud) mudka marka sadex dalool laga dhigo laba dalool oo biya ah in loo keenay.

Sidoo kale ayaa iyana ku taala kitaabka al-Mustdrik, Sunanka al-Bayhaqi iyo Saxiix Abuu

Daa’uud. Sidaas darteed, waxa laga yaabaa inay tahay qalad madbacaddu samaysay.

(Eeg Tamaam al-Minnah: 91).

Dahaarada ___ 67

لن لبد هللا دن ميد رضي هللا لنه : " أ النبي صىى هللا لىيه وسىم ، توضأ فجع يقلول

: هكذا

وأحمد وادن حبا وأدو يعىى . رواه أدو ىاوى الطيالسي” يدل

11. Xidhiidhinta:

Waa in xubnaha weysada siday isu xigaan laysu raaciyo iyadoo aan camal kale la dhex

gelinin oo aan mydhidda xubnaha waxba loo kaladhexaysiinin ee midba midkuu ku

xigo isla markiiba la raaciyo. Sidaas ayay caadada iyo dhaqanku yihiin, waana Sunnaha

ay ku dhaqmaan Muslimiinta jiilkii hore iyo jiilka dambeba.

12. Masixidda dhegaha:

Wuxuu Sunnuhu yahay in daloolka dhegta lagu masaxo farta murdisada caaradeeda.

Biyaha dhegaha la marinayaana waa kuwii madaxa la mariyey, waayo dheguhu waxay

ka mid yihiin madaxa. Al-Miqdaad Ibnu Macad-Yarkib (Ihkra) wuxuu sheegay: “Inuu

Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم masaxay madixiisa iyo dhegihiisaba korkooda iyo

hoostoodaba markuu weysaysanayey, oo dhegaha dalookoodana uu faraha geliyey.”

(Abuu Daa’uud iyo ad-Daxaawi ayaa soo weriyey).

لىيله وسلىم ، مسل لن المقداى ادن معديركب رضي هللا لنه : " أ رسلول هللا صلىى هللا

رواه ” في وضوئه رأسه وأنيه اهرهما وداطنهما ، وأىيل أصلبعه فلي صلمايي أنيله

أدو ىاوى والطااوا .

Ibnu Cabbaasna mar uu sifaynayey weysada Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi: “

Wuxuu ku masaxay madaxiisa iyo dhegihiisa masixid keliya.” (Axmad iyo Abuu

Daa’uud ayaa soo weriyey). Riwaayad (tebis) kalena wuxuu yidhi: “Wuxuu masaxay

madixiisa iyo dhegihiisa gudahooda oo uu ku masaxay labada murdiso iyo dhegaha

korkooda oo uu ku masaxay suulashiisa.”

ول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم : " ولن ادن لباس رضي هللا لنهما في وصفه وضوء رس

رواه أحمللد وأدللو وىوى . وفللي روايللة : " مسلل ” مسلل درأسلله وأنيلله مسللاة واحللدة

” .رأسه وأنيه وداطنهما دالمسباتين و اهرهما دتدهاميه

13. Dheeraynta weysada:

Dheeraynta weysadu waa weysada oo lagu fogeeyo ama la dhaafiyo meelaha xadkeedu

yahay. Sida wejiga fooddiisa oo la maydho iyo xusulada iyo qoobabka oo weysada la

gaadhsiiyo cududda iyo kubka (shanshada). Abii Hurayra (Ihkra) waxa laga soo

weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ummaddaydu Maalinta Qiyaamaha

waxay iman doonaan iyagoo uu nuur ka ifayo meelahay jidhkooda weysadu

martay.” Wuxuu Abuu Hurayra kolkaa yidhi: Qofkii karaa weysada ha dheereeyo.

(Axmad iyo labada Sheekh ayaa soo weriyey).

Dahaarada ___ 68

لن أدي هريرة رضلي هللا لنله : أ النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : " ب أمتلي يلأتو

قلال أدلو هريلرة : فملن اسلتطاع ملنكم أ ” . و القيامة سرا ماجىلين ملن آثلار الوضلوء ي

يطي سرته فىيفع رواه أحمد

و ال،يخا .

Abuu Zarcah isaguna wuxuu sheegay: “Inuu Abuu Hurayra weyso dalbaday oo intuu

weysaystay weysadii dhaafiyay xusulada, markuu lugaha maydhayna dhaafiyay

qoobabka oo uu shanshada gaadhsiiyey. Waxaan ku idhi sidaasu maxay tahay?

Wuxuu yidhi: Waa meesha ay gaadhi doonto bilicda qofka lagu qurxiyaa (ama

quruxda qofku).” (Axmad ayaa soo weriyey waana ku saxiix qiyaasta Labada Sheekh).

ة : " أ أدلا هريلرة رضلي هللا لنله ىللا دوضلوء فتوضلأ وسسل راليله وللن أدلي مرلل

حتى جاوم المرفقين ، فىما سس رجىيه جاوم الكعبين بلى الساقين ، فقىت : ما هلذا ؟ قلال

رواه أحمد والىفد له ، وبسناىه صاي لىى شرط ال،يخين . ” : هذا مبى الاىية

14. Biyaha oo la dhaqaaleeyo xatta haddii webi dhinacii la joogo:

Anas (Ihkra) wuxuu yidhi: “Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم wuxuu ku maydhan jiray

(Qusulka) biyo saac1 ilaa shan mud ah. Markuu weysaysanyana mud2 keliya.”

(Sixadiisa waa laysku waafaqay).

لىيله وسلىم ، ييتسل دالصلاع بللى لن أنس رضلي هللا لنله قلال : " كلا النبلي صلىى هللا

متفق لىيه .” يمسة أمداى ويتوضأ دالمد

Cubaydal-Laah bin Yaziid isagana waxa laga soo weriyey inuu nin Ibnu Cabbaas

(Ihkra) ku yidhi: “Biyo intee weyso iigu filan? Wuxuu yidhi: Mud. Wuxuu ninki

yidhi: Qusulna intee iigu filan? Wuxuu yidhi: Saac. Wuxuu ninki yidhi: Intaasu

iguma filna. Wuxuu Ibnu Cabbaas yidhi: Hooyadaa waa, waxay ku fillayd mid adiga

kaa khayr badan (oo ah Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم).” (Waxa weriyey Axmad

iyo al-Bazaar, Ad-Dabaraanina wuxuu ku sheegay kitaabkiisa al-Kabiir in dadka laga

soo xigtay lagu kalsoon yahay).

ولللن لبيللد هللا دللن يزيللد أ رجللال قللال الدللن لبللاس رضللي هللا لنهمللا : " كللم يكفينللي مللن

الوضوء ؟ قال : مد . قال : كم يكفيني لىيسل ؟ قلال : صلاع . فقلال : الرجل : ال يكفينلي .

رواه أحملد ” صلىى هللا لىيله وسلىميير من : رسلول هللا فقال : ال أ ل قد كفي من هو

والبزار والطبراني في الكبير دسند رجاله ثقا .

1 Saacu waa afar mud. 2 Waa kilooga marka saddex dalool laga dhigo laba dalool (2/3 kg) ama 667graam.

Dahaarada ___ 69

Cabdullah bin Cumar isagana (Ihkra) wax laga soo weriyey: “Inuu Nebigu صلىى هللا لىيله

soo ag maray Sacad oo weysaysanaya kuna yidhi: Sacadow maxay tahay وسللىم

dhaqaale la’aantu? Sacad wuxuu yidhi: Biyuhu ma dhaqaalayn ayay leeyihiin?

Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haa xattaa haddaad webi socda garab

joogto.” (Axmad iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey sanadkiisana dacfi ayaa ku jira).

رضللي هللا لنهمللا أ النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم مللر دسللعد وهللو لللن لبللد هللا دللن لمللر

يتوضأ فقال : ما هلذا السلر ياسلعد ؟ فقلال : و هل فلي الملاء سلر ؟ قلال : " نعلم وب

رواه أحمد وادن ماجة وفي سنده ضعف . ” كنت لىى نهر جار

Dhaqaale la’aanta biyuhu waa iyadoo biyaha lagu isticmaalo wax aan faa’iido ku jirin.

Tusaale ahaan iyadoo weysada saddex goor laga badiyo xubintiiba. Sidaa waxa

caddaynaya Xadiiska aan hore u soo sheegnay ee Camr bin Shucayb uu ka soo tebiyay

aabihii oo awowgii (Ihkra) ka soo raray inuu yidhi: Nin reer baadiye ah ayaa

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم u yimi oo weysada ka waraystay. Intuu Rasuulki صلىى هللا

xubin walba saddex goor tusay sida loo weysaysto ayuu yidhi: “Sidaa weeye لىيله وسلىم

weysadu, qofkii intaa wax ku daraana waa qof weysadii xumeeyay, kuna xadgudbay,

dulmina falay.” (Waxa weriyey Axmad an-Nasaa’i iyo Ibnu Maajah iyo Ibnu

Khuzaymah oo saxiixay).

لن لمرو دن شعيب لن أديه لن جده رضي هللا لنهم قال : جاء ألرادلي اللى رسلول هللا

صىى هللا لىيه وسىم ، يسأله لن الوضوء ، فأراه ثالثا ثالثا فقال : " هذا الوضوء ، فمن

رواه أحمللد والنسلائي وادللن ماجلة وادللن يزيمللة ” أسللاء وتعلدى و ىللم ماى لىلى هللذا فقلد

دأسانيد صاياة .

Cabdullah bin Muqaffal isaguna (Ihkra) wuxuu yidhi: Waxaan maqlay Nebiga صلىى هللا

oo leh: “Waxa Ummaddan ka soo bixi doona dad ku xadgudbi doona لىيله وسلىم

dahaardda iyo ducada.” (Axmad, Abuu Daa’uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

سمعت النبي صىى هللا لىيله وسلىم يقلول : " ولن لبد هللا دن ميف رضي هللا لنه قال :

رواه أحمد وأدو ىاوى وادن ” بنه سيكو في هذه األمة قو يعتدو في الطهور والدلاء

ماجة .

Al-Bukhaari wuxuu yidhi: Culimada ahlul cilmigu waxay karheen in biyaha weysada

lagu xad gudbo oo intii uu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم ku weysaystay laga badiyo.

15. Ducada weysada dhexdeeda

Kamay soo sugnaanin wax duco ahi Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم haba yaraatee oo

lagu ducaysto weysada dhexdeeda aan ahayn Xadiis Abii Muusa al-Ashcariyi (Ihkra)

laga soo weriyey inuu yidhi: “Maalin aan Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم weyso u keenay

Dahaarada ___ 70

waxaan maqlay markuu weysaysanayey isagoo leh: “Ilaahaow ii dembi dhaaf,

hoygana ii balaadhi, risiqana ii barakee.” Waxaan ku idhi: Nebigii Allow waxaan ku

maqlay adigoo sidaa iyo sidaa ku ducaynaya. Wuxuu yidhi: “Wax aan ka tegay

miyaa jira?” (An-Nasaa'i iyo Ibnu Saniyi oo sanad saxiix ah ku soo weriyey)1.

صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن أدللي موسللى األشللعرا رضللي هللا لنلله قللال : أتيللت رسللول هللا

دوضللوء فتوضللأ فسللمعته يللدلو يقللول : " الىهللم اسفرلللي نبللي ، ووسللع لللي فللي ىارا ،

فقىت : يا نبي هللا سمعت تدلو دكذا وكذا قلال : " وهل تلركن ملن ” ودارك لي في رمقي

دتسناى صاي .” شيء رواه النسائي وادن السني

An-Nasaa’ii wuxuu ku daray baabka wixii la odhan lahaa marka weysada la dhamaysto.

Ibnu Saniyi wuxuu isagu ducadaa ku daray baabka ducada uu qofku odhan karo intuu

weysa qabo oo dhan. An-Nawawi wuxuu isna yidhi Xadiiska labada xaaladooba waa

loo macnayn karaa.

16. Ducada weysada dabadeed

Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii

weysada dhamaystira ee yidhaahda Ash-haddu allaa Ilaaha Illa-Laahu waxdahu laa

shariika lahu, wa ash-hadu anna Muxammadan cabduhu wa Rasuuluh. Waxa loo

furaa siddeedda albaab ee Jannada oo kuu rabo uu ka geli karaa.” (Muslim ayaa soo

weriyey).

لن لمر رضي هللا لنه قال : قال رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم : " ملا ملنكم ملن أحلد

يتوضللأ فيسللب الوضللوء ثللم يقللول : أشللهد أ ال بللله بال هللا وحللده ال شللري للله وأشللهد أ

رواه ” مامللدا لبللده ورسللوله بال فتاللت للله أدللوا الجنللة الثمانيللة يللدي مللن أيهللا ي،للاء

مسىم .

Abii Saciid al-Khuduriyi isaguna wuxuu sheegay inuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofkii weysaysta ee yidhaahda: Subxaanakal-Laahumma wa bixamdika. Ash-hadu

an Laa Illaha Illaa Anta, astaqfiruka wa atuubu Ilayka. Waxa loogu qoraa diiwaan

aan googo’in ilaa Maalinta Qiyaamaha.” (Ad-Dabaraani ayaa kitaabka al-Awsad ku

soo weriyey, dadka laga soo xigtayna waa kuwo Xadiiskoodu uu Saxiix yahay).

ولن أدي سعيد الخدرا رضي هللا لنه قال : قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم : " ملن

دامدك ، أشهد أ ال بله بال أنت ، أستيفرك وأتو بلي كتب توضأ فقال : سباان الىهم و

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay in aanay ducadani ka mid ahayn ducooyinka weysada. Balse

ay ka mid tahay ducooyinka salaadda, kuna qeexan Masnadka Imaam Axmad iyo kitaabka

Zawaa’id. (Eeg Tamaam al-Minnah).

Dahaarada ___ 71

ثللم جعلل فللي طللادع فىللم يكسللر بلللى يللو القيامللة رواه الطبرانللي فللي األوسللط ، ” فللي ر

ورواته رواة الصاي .

An-Nasaa’i ayaa isaguna ku soo weriyey riwaayad kale oo Xadiiska intiisa dambe ay

tahay: “. . . Waa loo daboolaa, dabool aan jabin ilaa Maalinta Qiyaamaha

markaasaa Carshiga la hoos dhigaa.” (Dhab ahaanse Xadiisku waa mawquuf ayuu

yidhi).

ورواه النسائي وقال في آيره : "يتم لىيها دخلاتم فوضلعت تالت العلرش فىلم تكسلر بللى

وصو وقفه .” يو القامة

Ducada kale ee iyana ah: “Allaahummaj-calnii minat-tawaabiina waj-calnii minal

mutadahiriin.” Waa riwaayad uu at-Tirmidi leeyahay. Wuxuu yidhina Xadiisku waa

mudrib, mana jiro wax saxiix ah oo ku soo arooray ducadaa1.

17. Laba rakcadood oo weysada laga dambaysiiyo:

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم Bilaal ku yidhi:

“Bilaalow ii sheeg camalka wanaagsan ee aad fasho ee ku gaadhsiiyey inaan

sanqadha (jaqaf-jaqafta) kabahaaga oo iga horaysa ka maqlo Jannada. Wuxuu

Abuu Hurayra ugu jawaabay camal aan falo garanmaayo aan ahayn habeen iyo

maalinba markaan weysaysto waxaan weysadaa ku tukadaa wuxuu Alle ii qoray in

aan tukado.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

لن أدي هريرة رضي هللا لنه أ رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم قلال للبالل : " يلا دلالل

دين يدا في الجنة . قال : ما حدثني دأرجى لم لمىته في اإلسال بني سمعت ى نعىي

لمىت لمال أرجلى لنلدا ملن أنلي للم أتطهلر فلي سلالة ملن ليل أو نهلار بال صلىيت دلذل

متفق لىيه .” الطهور ماكتب لي أ أصىي

Cuqbah bin Caamir isagana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله

yidhi: “Qofkii weysaysta ee weysada hagaajiya laba rakcadoodna tukada isagoo وسلىم

qalbigiisa iyo wejigiisaba salaadda u soo jeediyay Jannaada ayaa qofkaa ku

waajibtay.” (Muslim, Abuu Daa’uud, Ibnu Maajah iyo Ibnu Khuzaymah ayaa soo

weriyey).

هللا صىى هللا لىيه وسىم : " ملا أحلد ولن لقبة دن لامر رضي هللا لنه قال : قال رسول

” يتوضأ فياسن الوضوء ويصىي ركعتين يقب دقىبه ووجهه لىيهما بال وجبلت لله الجنلة

رواه مسىم وأدو ىاوى وادن ماجة وادن يزيمة في صاياه .

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu qaybtaa soo weriyey Muslim oo kana soo weriyey

Cumar, culimokale oo soo weriyeyna ay jiraan. Waxay arrintaasu ku qeexan tahay

Tacliiqda Sheekh Muxammad Shaakir uu ka bixiyey at-Tirmidi (1: 77-83).

Dahaarada ___ 72

Khumraan1 (Addoonkii uu Cuthmaan xoreeyay) waxa isagana laga soo weriyey: Inuu

arkay Cuthmaan bin Caffaan (Ihkra) oo dalbaday weyso, oo intuu gacanta midig

biyihii ku shubay faraxashay saddex goor. Haddana gacanta midig weysadii dhex

geliyay oo intuu luq-luqday oo biyihii sanka ku nuugay kana soo celiyay

(sandaartay) wejigiisana saddex goor maydhay ayuu yidhi: Waxaan arkay Rasuulka

Alle صىى هللا لىيه وسىم oo u weysaysanaya sidaan falay oo صىى هللا لىيله وسلىم yidhi: Qofkii

sidaa aan u weysaystay u weysaysta ee laba rakcadoodna tukada isagoo aan

qalbigiisa wax kale ku qaban (salaadda mooyee), dembigiisii hore waa la

dhaafaa.”(Al-Bukhaari, Muslim iyo qaar kale ayaa soo weriyey).

ولن حمرا مولى لثما : أنه رأى لثما دن لفا رضي هللا لنه ىللا دوضلوء فلأفرغ

لىللى يمينلله مللن بنائلله فيسللىها ثللالث مللرا ، ثللم أىيلل يمينلله فللي الوضللوء ثللم تمضللم

وسلىم واستن،ق واستنثر ، ثم سس وجهه ثالثلا ، قلال : رأيلت رسلول هللا صلىى هللا لىيله

يتوضأ ناو وضوئي هلذا ، ثلم قلال : " ملن توضلأ نالو وضلوئي هلذا ثلم صلىى ركعتلين ال

وراه البخارا ومسىم وسيرهما .” يادث فيهما نفسه سفر له ما تقد من نبه

Waxyaabaha karaahiyadu ku jirto:

Karaahiyo ayaa ku jirta inuu qofka weysaystaa ka tago Sunne ka mid ah Sunnayaasha

weysada ee kor ku qeexan si aanu qofku isaga hor joogsan ajarka iyo thawaabka ku jira

weysada. Qofkii fala arrimo karaahiyo ku jirto markuu weysaysanayo waa qof ajarkii

weysada iska hor joogsaday. Karaahiyaduna waxay ku timaadaa Sunnayaasha weysada

oo qaar ka mid ah laga tago.

WAXYAABAHA WEYSADA BURIYA

Weysadu waxay leedahay waxyaabo buriya oo haddii la sameeyo ay waajib tahay in

mar labaad la weysaysto. Kuwaas oo ah:

1. Dhammaan wixii hor iyo dabo ka yimaada:

Kuwaas waxa ka mid ah:

Kaadida

Saxarada (xaarka).

1 Faalo: Ma jiro Saxaabi Khumraan la yidhaahdo ee waxa laga yaabaa inay tahay qalad

daabacaaddu samaysay. Waxaan filayaa inuu Mu’alifka kitaabku u jeedo Xumraan.

Eeg kitaabka Al-Isaabah fii Tamyiiz as-Saxaabah (Mujalladka 2: 104).

Dahaarada ___ 73

Sidaas wuxuu Ilaahay inoogu caddeeyay Qur'aanka kariimka ah. Haddii aad buktaan

ama aad safar tihiin, ama aad saxarootaan, ama aad haween u galmootaan oo

aydinaan biyo heli karin ku gagabaysta carro wanaagsan ... ( An-Nisaa': 43).

Erayga ama aad saxarootaan macnahiisu wuxuu yahay haddii aad kaadidaan ama

xaartaan.

رضى أو لىى سفر في قوله تعالى : لن اليلائط وب كنتم م لنكم م أو المسلتم أو جاء أحد م

يدا طي با موا صع دوا ماء فتيم 43النساء / الن ساء فىم تج

Dhuusada:

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ilaahay

salaad kama aqbalo qofka dhuusa ilaa uu mar labaad weysaysto.” Nin reer

Xadramawt ah ayaa Abuu Hurayra ku yidhi: Dhuusadu maxay tahay? Wuxuu yidhi:

Waa neef ama dabayl.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

ال يقبل هللا “ صلىى هللا لىيله وسلىم هللا لنه ، قال : قلال رسلول هللا لن أدي هريرة رضي

فقال رج من حضر مو : ما الادث يلا أدلا هريلرة ” صالة أحدكم با أحدث حتى يتوضأ

؟ قال : فساء أو ضراط . متفق لىيه .

Abuu Hurayra (Ihkra) waxa kale oo laga soo weriyey inuu Rasuulku يله وسلىمصلىى هللا لى

yidhi: “Haddii uu qof ka shakiyo inuu dhuusay waa in aanu Masjidka ka bixin (si uu

mar labaad u soo weysaysto) isagoo dhawaaq maqla ama wax uriya mooyee.”

(Muslim ayaa soo weriyey)

با وجلد “م : لن أدي هريرة رضي هللا لنه ، قلال : قلال رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلى

أحدكم في

دطنه شيئا فأشك لىيه أيرج منه شيء أ ال ؟ فال يخرجن من المسجد حتى يسمع صلوتا

رواه مسىم . ” أو يجد رياا

Maqalka ama urta dhuusadu shardi uma aha arrintaa, balse waxay ina tusaysaa inuu

qofku hubsado kuna camal falo wuxuu hubo oo keliya.

Al-maniyi (manida), al-madyi iyo al-wadyi:

Wuxuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Al-Madyi waa in laga weysaysto.”

Ibnu Cabbaas (Ihkra) wuxuu yidhi: “Al-maniyi (manida) waa in laga maydho (Qusul).

Al-madyi iyo al-wadyina wuxuu yidhi: Iyagana qoodhahaaga ka maydh weysadii

salaadda oo kalena weysayso.” (Al-Bayhaqi ayaa sunankiisa ku soo weriyey).

Dahaarada ___ 74

وقللال ادللن لبللاس ” لقللول رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم فللي المللذا : " فيلله الوضللوء

رضي هللا لنهما : أما المني فهو الذا منه اليس ، وأما الملذا واللوىا فقلال : " أسسل

رواه البيهقي في السنن .” كرك أو مذاكري ، وتوضأ وضوئ لىصالة

2. Hurdo dheer:

Haddii uu qof seexdo ama luloodo isagoo aan badhida dhulka ku haynin waa inuu mar

labaad weysaysto. Safwaan bin Cassaal (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi:

“Wuxuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم nagu amri jiray in aanaan khufka (sharabaadada)

saarin haddii aanu safar nahay saddex maalmood iyo habeenkood iyadoo jinaabo

nala kulanta mooyee. Laakiin xaar, kaadi iyo hurdo midna aanaan u saarin”

(Axmad, an-Nasaa’i iyo at-Tirmidi oo saxixay ayaa soo weriyey).

كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم ، لادي صفوا دن لسلال رضلي هللا لنله قلال :

يأمرنا با كنا سفرا أال ننزع يفافنا ثالثة أيا ولياليهن بال من جنادة ، لكن من سائط ودول

رواه أحمد والنسائي والترمذا وصااه . ” ونو

Haddiise uu qofku seexdo isagoo badhida dhulka ku haya weysadu kama jabayso. Anas

bin Maalik wuxuu yidhi: “Asxaabta Rasuulku وددل و ليدده ومددلم salaadda Cishaha

markay sugayaan qaarkood way luloon jireen iyagooo badhida dhulka ku haya,

marka salaadda loo kacana may weysaysan jirin.” (Ash-Shaafic, Muslim, Abuu

Daa'uud iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey). Lafdiga uu at-Tirmidi kaga soo weriyey

Shucbah wuxuu isagu yahay: “Waxaan arkay Asxaabta Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo

salaadda u toosay iyagoo khuurinayey (hurday) oo intoo ay salaadda u kacaan

tukanaya iyagoon weysaysan.” Ibnul Mundir wuxuu yidhi: Waxaanu anagu qabnaa

inay seexdeen iyagoo fadhiya (fadhiga aan weysada jebinin).

كا أصاا رسول هللا صىى هللا لىيله وسلىم ، ينتظلرو “ لن أنس رضي هللا لنه قال :

رواه ال،للافعي ومسللىم ” ر حتللى تخفللف رءوسللهم ثللم يصللىو وال يتوضللؤ الع،للاء اآليلل

لقلد رأيلت أصلاا رسلول هللا “ وأدوىاوى والترمذا . ولفلد الترملذا ملن طريلق شلعبة :

صىى هللا لىيه وسىم يوقظو لىصالة حتى ألسمع ألحلدهم سطيطلا ، ثلم يقوملو فيصلىو

هم جىوس .قال ادن المبارك : هذا لندنا و” وال يتوضؤ

3. Suuxidda:

Suuxiddu waa markuu qof dareenka maskaxda lumiyo, taas oo ku iman karta siyaabo

badan. Suuxidda waxa keeni kara waalida, xanuunka, sakhradda ama dewo uu qofku

istimaalay iwm,. Si kasta sababtu ha u dhacdee haddii uu qof dareenka maskaxda

lumiyo ha noqoto muddo gaaban ama mid dheere weysadu way jabaysaa. Sidaas ayay

culimadu isku waafaqday.

Dahaarada ___ 75

4. Taabashada qoodhaha:

Qofkii qoodhihiisa taabta ama mid qof kale iyadoon waxba ka xigin weysadu way ka

jabaysaa. Busrah bint Safwaan waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Qofkii qoodhihiisa taabtaa (baabacad ku taabta) waa in aanu tukanin ilaa uu

weysaysto” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey, iyo at-Tirmidi oo saxixay, al-Bukhaarina

wuxuu yidhi Xadiiskan ayaa ugu saxsan Axaadiista baabkan ku soo aroortay. Waxa

kale oo iyana soo weriyey Xadiiska Maalik, ash-Shaafici, Axmad iyo qaar kale).

من ملس “ صىى هللا لىيه وسىم قال : لن دسرة دنت صفوا رضي هللا لنهما ، أ النبي

رواه الخمسلة وصلااه الترملذا . وقلال البخلارا : وهلو ” كره فال يصل حتلى يتوضلأ

في هذا البا . ورواه أيضا مال وال،افعي وأحمد وسيرهم . أص شيء

Abuu Daa’uud wuxuu yidhi: Axmad ayaan weydiiyey inuu Xadiiska Busrah saxiix

yahay. Wuxuu yidhina: Waa saxiix. Riwaayad ay Axmad iyo an-Nasaa’i iyana ka soo

weriyeen Busrah waxay tidhi: “Waxaan maqlay Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم oo leh:

“Qofkii qoodhe taabtaa waa inuu weysaysto.” Macnihii qoodhihiisa ama qoodhe kale

qofkii taabtaa waa inuu mar labaad weysaysto.

وفي رواية ألحمد والنسائي لن دسرة : أنها سمعت رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم يقول

” .وضأ من مس الذكر : " ويت

Abii Hurayra isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofkii gacantiisa qoodhe ku taabta iyadoon wax ka xigin waxa ku waajib ah inuu

weysaysto.” (Axmad, Ibnu Xibbaan iyo al-Xaakim iyo Ibnu Cabdal-Bar oo iyagu

saxixay. Ibnu Saknina wuxuu yidhi Xadiiskan ayaa ugu fiican Axaadiista baabkan ku

soo aroortay).

ولن أدي هريرة رضي هللا لنه أ النبي صىى هللا لىيه وسىم قال : " من أفضي ديده بلى

ه رواه أحمد وادن حبا والااكم وصلاا” كر ليس ىونه ستر ، فقد وجب لىيه الوضوء

هو وادن لبد البر . وقال ادن السكن : هذا الادي من أجوى ما روا في هذا البا .

Ash-Shaafici lafdiga uu ku soo weriyeyna wuxuu yahay inuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Haddii uu qof idinka mid ahi gacantiisa ku taabto qoodhihiisa iyadoon

waxba ka xigin waa inuu weysaysto.”

وفي لفد ال،افعي : " با أفضى أحدكم ديده بلى كره ، لليس دينهلا ودينله شليء فىيتوضلأ

. ”

Camr bin Shucayb oo ka soo tebiyay aabihii oo ka soo raray awowgii (Ihkra) wuxuu

Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Ninkii qoodhihiisa taabtaa waa inuu weysaysto.

Gabadhii qoodheheeda taabataana waa inay weysaysato.” (Axmad ayaa soo weriyey,

Dahaarada ___ 76

Ibnul Qayimna wuxuu yidhi: Al-Xaazimii ayaa yidhi: Waa Xadiis sanadkiisu Saxiix

yahay.

وضلأ ، ولن لمر دن شعيب لن أديه لن جلده رضلي هللا للنهم : " أيملا ملس فرجله فىيت

أ رواه أحمد وقال ادن القيم : قال الااممي : هذا بسناى ” وأيما امرأة مست فرجها فىتتوض

صاي .

Hase ahaatee, Xanafiyadu waxay qabtaa in qofka qoodhaha taabta aanay weysadu ka

jabaynin. Ra’yigooduna wuxuu ku salaysan yahay Xadiiska Dalq laga soo weriyey:

“Inuu Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم nin ka waraystay ninka qoodhihiisa taabta inay weyso

ku waajibayso? Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Maya , waayo waa qayb

isaga ka mid ah.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey, Ibnu Xibbaan isaguna wuu

saxixay, Ibnul Madiin wuxuu isna yidhi: Xadiiska Busrah kanaa ka fiican).

للن رجل يملس كلره ، هل صىى هللا لىيه وسلىملادي طىق : " أ رجال سأل النبلي

رواه الخمسلة وصلااه ادلن حبلا ، ” لىيه الوضوء ؟ فقال : " ال ، بنما هو دضعة منل

قال ادن المدين : هو أحسن من حدي دسرة .

WAXYAABAHA WEYSADA AAN BURININ

Waxaanu jeclaysanay in aanu tilmaanno waxyaabo dadku u maleeyo inay weysada

jebiyaan laakiin sharci ahaan aan jebinin. Sababtoo ah daliil saxiix ah oo arimahaas ku

soo arooray ma jiro. Arimahaasi waa kuwa hoos ku qeexan:

1) Taabashada haweenka

Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم dhunkaday

isagoo sooman yidhina: “Dhunkashadu ma jebiso weysada iyo soonta midna.” (Waxa

soo saaray Isxaaq bin Raahwiyah iyo al-Bazaar oo sanad fiican ku soo weriyey).

Cabdul-Xaq wuxuu isaguna yidhi: Kuma ogi Xadiiskan cillad ina faraysa in amarkiisa

laga tago.

لن لائ،ة رضي هللا لنها أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ، قبىهلا وهلو صلائم وقلال :

أيرجه بساا دلن راهويله ، وأيرجله ” ب القبىة ال تنق الوضوء وال تفطر الصيا “

أيضا البزار دسند جي د . قال لبد الاق : ال ألىم له لىة توجب تركه .

Caa’isha (Ihkra) waxa kale oo laga soo weriyey inay tidhi: “Habeen aan Rasuulka صىى

ka waayey gogosha oo aan gacanta ku raadiyey, waxaan taabatay هللا لىيلله وسللىم

baabacooyinka cagihiisa oo kor u taagan1 isagoo Masjidka ku tukanaya oo leh:

1 Wuu sujuudayey markay Caa’isha taabatay cidhbihiisuna kor ayay u taagnaayeen.

Dahaarada ___ 77

Allaahumma inii acuudu bi ridaaka min sakhadika, wa acuudu bi mucaafaatika min

cuquubatika, wa acuudu bika minka, laa uxsii thanaa’a calayka Anta kamaa

athnayta calaa nafsika.” (Muslim ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo yidhi waa

Saxiix).

صللىى هللا لىيلله وسللىم ا ليىللة مللن فقللد رسللول هللا“ ولنهللا رضللي هللا لنهللا قالللت :

الفراش فىتمسته ، فوضعت يدا لىى دطن قدميله وهلو فلي المسلجد ، وهملا منصلودتا ،

وهو يقول : الىهم بني ألو درضاك من سخط ، وأللو دمعافاتل ملن لقودتل ، وأللو

رواه مسللىم والترمللذا ” دلل منلل ، الأحصللي ثنللاء لىيلل أنللت كمللا أثنيللت لىللى نفسلل

صااه .و

Caa’isha (Ihkra) waxa kale oo laga soo weriyey “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

dhunkaday xaasaskiisa kale qaar ka mid ah oo uu salaadda u baxay isagoo aan

weysaysanin.” (Axamed iyo afarta Imaam ayaa ku soo weriyey sanad dadkiisa lagu

kalsoon yahay).

ولنها رضي هللا لنها : " أ النبي صىى هللا لىيه وسلىم قبل دعل نسلائه ثلم يلرج بللى

رواه أحمد واألردعة ، دسند رجاله ثقا . ” الصالة ولم يتوضأ

Waxa kale oo Caa’isha laga soo weriyey inay tidhi: “Waxaan Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم

hor jiifsan jiray iyadoo ay lugahaygu Qiblada ka xigaan, markuu sujuudayana intuu

I taabto ayaan lugaha ka laabi jiray.” Lafdi kalena waxay tidhi: “Markuu rabo inuu

sujuudo lagahayga ayuu taaban jiray.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم ورجلالا كنت أنا دلين يلدا“ ولنها رضي هللا لنها قالت :

وفلي لفلد : " فلتا أراى أ يسلجد سملز ” . في قبىتله فلتا سلجد سمزنلي فقبضلت رجىلي

متفق لىيه .” رجىي

2) Dhiig ka yimi meel aan caadi ahayn

Dhiigga sanboorka, toobinka iyo dhaawaca ha badnaado ama ha yaraadee weysada ma

jebiyo. Al-Xasan (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Muslimiintu iyagoo

dhaawacan ayay tukan jireen.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

رواه البخلارا ” ما مال المسىمو يصىو في جراحاتهم “ قال الاسن رضي هللا لنه :

.

Wuxuu al-Xasan yidhi oo kale: “Ibnu Cumar (Ihkra) ayaa findoob ku yaalay tuujiyey

ilaa uu dhiig ka yimi manuu weysaysan. Ibnu Abii Awfaa oo tukanaya ayaa isaguna

dhiig tufay salaaddiina wuu sii watay oo muu joojin. Cumar bin al-Khaddaab

(Ihkra) isaguna wuxuu tukaday iyadoo nabar ku dhacay oo dhiig ka socdo. Cubbaad

Dahaarada ___ 78

bin Bishr isaguna isagoo tukanaya ayuu leeb ku dhacay salaaddiisiina wuu sii

watay.” (Abuu Daa’uud iyo Ibnu Khuzaymah ayaa soo weriyey,

al-Bukhaarina wuxuu ku soo weriyey hab mucallaq ah).

ولصر ادن لمر رضلي هللا لنهملا دثلرة ويلرج منهلا اللد فىلم يتوضلأ . ودصلق “ وقال :

ادن أدي أوفى ىما ومضى فلي صلالته . وصلىى لملر دلن الخطلا رضلي هللا لنله وجرحله

رواه أدلو ” يثعب ىما . وقد أصيب لباى دلن د،لر دسلها وهلو يصلىي فاسلتمر فلي صلالته

تعىيقا .ىاوى وادن يزيمة والبخارا

3) Matagga

Xadiis saxiix ah oo ku soo arooray in uu mataggu weysada jebiyo ha yaraado ama ha

badnaadee ma jiro. Sidaas darteed, mataggu weysada ma jebiyo.

4) Hilibka geela

In aanu hilibka geelu weysada jebin waa ra'yiga afartii Khulafaa'u Raashidiinka ahaa,

Asxaabtii Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم iyo Taabiciinta intuba ay qabaan, iyadoo uu

haddana jiro Xadiis xoog badan oo sheegaya in laga weysaysto hilibka geela. Jaabir bin

Samurah waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nin ayaa Rasuulka Alle ى هللا لىيله وسلىمصلى

waydiiyey hilibka idaha miyaanu ka weysaysanaa? Wuxuu Rasuulki yidhi:

“Haddaad rabto ka weysayso haddii kalena ha ka weysaysan. Ninkii ayaa haddana

weydiiyey Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم hilibka geela miyaanu ka weysaysanaa? Wuxuu

Rasuulku yidhi: “Haa.” hilibka geela ka weysayso. Wuxuu ninki yidhi: Miyaan ku

tukadaa xerada adhiga? Wuxuu yidhi: “Haa.” Wuxuu ninki haddana yidhi: Xerada

geela miyaan ku tukadaa? Wuxuu yidhi: “Maya.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo

weriyey).

صللىى هللا لىيلله وسللىم : لنلله أ رجللال سللأل رسللول هللالللن جللادر دللن سللمرة رضللي هللا

قلال أنتوضلأ ” . ب شلئت توضلأ و ب شلئت فلال تتوضلأ “ أنتوضأ من لاو الينم ؟ قلال :

قال : أصىي في مرادط الينم ؟ قلال : ” نعم توضأ من لاو اإلد “ من لاو اإلد ؟ قال :

، قال : أصىي في مبارك اإلد ؟ ” "نعم

رواه أحمد ومسىم .” ال قال : "

Al-Baraa’ bin Caazib waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم

ayaa la weydiiyey: In hilibka geela laga weysaysto? Wuxuu yidhi: “Ka weysaysta.”

Waxa kale oo la weydiiyey in hilibka adhiga laga weysaysto? Wuxuu yidhi: “Ha ka

weysaysanina.” Waxa la weydiiyey: In xerada geela lagu tukado? Wuxuu yidhi: “Ha

ku tukanina waxay ka mid tahay shayaadiinta.” Waxa la weydiiyey: Xerada adhiga

in lagu tukado? Wuxuu yidhi: “Ku tukada way barakaysantee.” (Waxa weriyey

Dahaarada ___ 79

Axmad, Abuu Daa’uud, Ibnu Xibbaan iyo Ibnu Khuzaymah oo isagu yidhi: Maan ogi

khilaaf ka dhex jooga culimada Xadiiska waayo waa war saxiix ah. An-Nawawina

wuxuu yidhi: Ra’yigaasu daliil xoog badan ayuu ku salaysan yahay, inkastoo culimada

badankoodu (al-Jamhuur) ay arrintaa khilaafeen).

ولن البراء ادن لام رضي هللا لنه قلال : سلئ رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم ، للن

وسئ لن لالو اليلنم ؟ فقلال : " ال ” . الوضوء من لاو اإلد ؟ فقال : " توضئوا منها

فتنها ملن وسئ لن الصالة في مبارك اإلد ؟ فقال : " ال تصىوا فيها ، ” . توضئوا منها

” وسئ لن الصالة في مراد الينم ؟ فقال : " صلىوا فيهلا فتنهلا مباركلة ” . ال،ياطين

رواه أدو ىاوى وادن حبا .

5) Shakiga

Shakiga uu qofku ka shakiyo inay weysadi ka jabtay isagoo salaad ku jira ama aan ku

jirin weysada ma buriyo, isagoo qofku huba inay weysadu ka jabtay mooyee. Cubaad

bin Tamiim wuxuu ka soo tebiyey adeerkii (Ihkra) “Inuu nin Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم

ka waraystay qofka ka shakiya inay neefi ka timi isagoo salaadda ku jira. Wuxuu

yidhi: “Waa in aanu qofkaasu salaadda ka bixin isagoo dhawaaq maqla ama wax

uriya mooyee.” (Jamaacada ayaa soo werisay at-Tirmidi mooyee).

لن لباى دن تمليم للن لمله رضلي هللا لنله قلال : شلكى بللى النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم

الرج يخي بليه أنه يجد ال،ليء فلي الصلالة ؟ قلال : " ال ينصلر حتلى يسلمع صلوتا أو

واه الجمالة بال الترمذا . ر” يجد رياا

Abuu Hurayra isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Haddii qof idinka mid ah caloosha laga qabto oo uu ka shakiyo inay neefi ka

baxsatay iyo in kale, waa in aanu Masjidka ka bixin isagoo dhawaaq maqla ama wax

uriya mooyee.” (Muslim, Abuu Daa’uud iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey).

ولن أدي هريرة رضي هللا لنه لن النبي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : " با وجلد أحلدكم

في دطنه شليئا فأشلك لىيله أيلرج منله شليء أ ال ، فلال يخلرج ملن المسلجد حتلى يسلمع

رواه ومسىم وأدو ىاوى والترمذا . . ” صوتا أو يجد رياا

Maqalka ama urta dhuusadu shardi uma aha arrintaa, balse wuxuu nuxurku yahay inuu

qofku hubsado dhab ahaan inay wax ka soo baxeen. Ibnul Mubaarak wuxuu yidhi:

Haddii uu qof ka shakiyo inuu dhuusay kumay waajibin qofkaa inuu weysaysto isagoo

hubaal ahaan ku dhaaran kara mooyee. Qofkii huba inay weysadi ka jabtay, hase

yeeshee ka shakiya inuu weysaystay iyo in kale markay weysadu ka jabtay dabadeed

waxa qofkaa waajib ku ah inuu weysaysto sida Ijmaaca culimadu yahay.

6) Qosolka

Dahaarada ___ 80

Haddii uu qof qoslo isagoo salaadda ku jira weysadu kama jabayso. Waayo ma jiro

Xadiis caddaynaya inuu qosolku weysada jebiyo.

7) Maydhidda maydka

Weysadu kama jabayso qofkii isagoo weysa qaba maydha maydka qof geeriyooday.

Waxa jira Axaadiis daciif ah oo sheegaysa inay maydhidda maydku jebiso weysada,

laakiin xujo laguma oogi karo Xadiis daciif ah. Sidaas darteed, maydhidda maydku ma

jebiso weysada.

ARRIMAHA AY WAAJIB TAHAY IN LOO WEYSA QABO

Waxa jira saddex arrimood oo weyso la'aan aanay shareecada Islaamku ogolayn in la

falo. Kuwaas oo ah:

1. Salaadda. Salaad oo dhan farad ama Sunne ha ahaatee, dhammaan waxa loo baahan

yahay inuu qofku weysa qabo markuu tukanayo, xatta salaadda jinaasada. Sidaas

wuxuu Alle للز وجل inagu amray Qur'aanka kariimka ah isagoo leh: Kuwiina Alle

rumeeyayow haddii aad salaad u kacdaan maydha wejigiina iyo gacmihiina ilaa

xusulada. Madixiinana masaxa, lugihiinana maydha ila canqowga(Al-Maa’idah:

6)

يكم بللى يا أيها ال لقوله تعالى : لىوا وجلوهكم وأيلد لالة فاسس ين ءامنوا با قملتم بللى الص ذ

كم وأرجىكم بلى الكعبين 6المائدة/ المرافق وامساوا درءوس

Taas oo macneheedu yahay, haddaad salaad u kacdaan idinkoon weysa qabin, salaadda

ka hor weysaysta. Rassulkuna صىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi “Ilaahay salaad kama

aqbalo qof aan weysa qabin, sadaqo aan xalaal lagu hananna ma aqbalo.”

(Jamaacada ayaa soo werisey al-Bukhaari mooyee)

صلالة دييلر طهلور ، وال صلدقة ملن ال يقبل هللا “ صلىى هللا لىيله وسلىم : قال رسلول هللا

” سىول

رواه الجمالة بال البخارا .

2. Dawaafka Kacbada: Ibnu Cabbaas (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku

yidhi: “Dawaafku waa salaad Ilaahay inoo baneeyey in aan صلىى هللا لىيله وسلىم

dhexdeeda ku hadallo. Sidaas darteed, hadal aan khayr ahayn yaan lagu hadlin.”

(Waxa weriyey at-Tirmidi, al-Daaraqudni, al-Xaakim oo yidhi waa Saxiix, Ibnu Sakini

iyo Ibnu Khuzaymah).

Dahaarada ___ 81

الطللوا “ صللىى هللا لىيله وسلىم قلال : لملا رواه ادلن لبلاس رضلي هللا لنهمللا أ النبلي

رواه الترمللذا ” . ه الكللال ، فمللن تكىللم فللال يللتكىم بال دخيللرصللالة بال أ هللا تعللالى أحلل فيلل

والدارقطني وصااه الااكم وادن السكن وادن يزيمة .

3. Taabashada Musxafka: Abuu Bakar bin Muxammad bin Camr bin Xazm oo aabihii

ka soo tebiyey wuxuu awowgii (Ihkra) yidhi: “Rasuulka ayaa سلىمصلىى هللا لىيله و

warqad u diray reer Yaman, warqadaas oo ay ku qornayd: “Qof aan daahir ahayni

waa in aanu taaban Kitaabka Qur'aanka ah.” (An-Nasaa'i, ad-Daaraqudni, al-

Bayhaqi, iyo al-Athram ayaa soo weriyey).

ى هللا للنهم أ النبليلما رواه أدودكر دن مامد دن لمرو دن حز لن أديه لن جلده رضل

” ال يملس القلرآ بال لاهر “ صىى هللا لىيه وسىم كتب بلى أه اليمن كتادا و كا فيه :

رواه النسائي والدارقطني والبيهقي واألثر .

Sidoo kale, Cabdullah bin Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى

yidhi “Kitaabka Qur'aanka ah waa in aanu taaban qof aan daahir هللا لىيله وسلىم

ahayni.” (Al-Haythami ayaa ku soo weriyey kitaabkiisa Az-Zawaa’id wuxuu yidhina

ragga Xadiiskan laga soo xigtay waa lagu kalsoon yahay).

: “ يله وسلىمصلىى هللا لى وللن لبلدهللا دلن لملر رضلي هللا لنهملا قلال : قلال رسلول هللا

كره الهيثمي في مجمع الزوائد وقال : رجاله موثقو .” اليمس القرآ بال طاهر

Xadiisku wuxuu in tusayaa in aanay bannaanayn inuu Musxafka taabto qof daahir ah

mooyee qof kale. Erayga daahir waa eray macna guud leh. Waxa hoos imanaya

dahaaradda weyn (shirkiga) iyo dahaaradda yar (kaadida iwm). Waxa kale oo hoos

iman kara qofka Mu’minka ah, iyo qof aanu jidhkiisu nijaas lahayn iwm. Sidaas

darteed, dahaaradda yari kama hor joogsan karto qofkii aan qabin inuu Musxafka

taabto. Qawlka Alle ee ah: Ma taabtaan kuwo aan daahir ahayni رو ال يمسه بال المطه

wuxuu tilmaamayaa kitaabka Looxul Maxfuudka ee Malaa’iigta daahirka ah mooyee

aan cid kale taabanin siduu Alle سللباانه وتعللالى inoogu qeexay Aayado kale oo

Qur’aanka ka mid ah (Sida Suuradda Cabasah: 13-16).

Ibnu Cabbaas, ash-Shacbiyi, ad-Daxaak, Zayd bin Cali, al-Mu’ayad bil-Laah, Daa’uud,

Ibnu Xazm, iyo Xamaad bin Abii Sulymaan waxay qabaan inuu taaban karo Musxafka

qofkii aan dahaaradda yar qibini laakiin qaba dahaaradda weyn. Hase yeeshee, in

Qur’aanka korka laga akhriyo iyadoo aan la taabanin waxay culimadu isku waafaqday

inay u bannaan tahay dhammaan dadka ku jira xaaladda aan kor ku sheegnay.

Dahaarada ___ 82

ARRIMAHA AY MUSTAXAB TAHAY IN LOO WEYSA QABO

1. Xuska Alle (Dikriga): Al-Muhaajir bin Qanfad (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu

maalin salaamay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo weysaysanaya, laakiin Rasuulku

aanu salaantii u celin ilaa uu weysadii dhamaystay. Markaasuu صللىى هللا لىيلله وسللىم

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم intuu salaantii ka qaaday yidhi “Wax iga horjoogay inaan

salaanta kaa qaado may jirin, ee waxaan jecelay inaan weysa qabo markaan magaca

Eebbe ku dhawaaqayo.” Qataadah wuxuu yidhi: “Al-Xasan muu jeclayn inuu magaca

Alle xusu, ama Qur'aan akhriyo isagoo aan weysa qabin.” (Axmad, Abuu Daa’uud

an-Nasaa’i iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم وهلو لادي المهاجر دن قنفذ رضي هللا لنه : أنله سلىم لىلى النبلي

بنه للم يمنعنلي أ أرى لىيل بال أنلي “ يتوضأ فىم يرى لىيه حتى توضأ فرى لىيه ، وقال :

فكلا الاسلن ملن أجل هلذا يكلره أ ”، قلال قتلاىة : ” كرهت أ أكر هللا بال لىى طهلارة

رواه أحمد وأدوىاوى والنسائي وادن ماجة .” لز وج حتى يطهر يقرأ أو يذكر هللا

Abii Juhaym bin al-Xaarith (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا

ayaa u kacay dhinaca ceelka Jamal1 nin ayaa kula kulmay Rasuulka Alle لىيله وسلىم

صللىى هللا لىيلله وسللىم ceelkii oo salaamay. Hase yeeshee, Rasuulku وددل و ليدده ومددلم

salaantii kamuu qaadin ninkii ilaa uu gidaar ku masaxay wejigiisa iyo gacmihiisa

(gagabaystay) markaasuu salaantii ka qaaday.” (Axmad, al-Bukhaari, Muslim, Abuu

Daa’uud iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

لللن أدللي جهلليم دللن الاللارث رضللي هللا لنلله قللال : أقبلل النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم مللن

ناودئر جم فىقيه رج فسىم لىيه ، فىلم يلرى لىيله حتلى أقبل لىلى جلدار فمسل دوجهله

رواه أحمد والبخارا ومسىم وأدو ىاوى والنسائي .” ويديه ، ثم رى لىيه السال

Arrinkan ujeedadiisu ma aha in aanu qofku xusi karin Ilaahay isagoo aan weysa qabin,

ama ay waajib tahay, laakiin wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم doorbiday inay sidaasu

mudantay. Dikriga Allena wuu u bannaan yahay qofka weysa qaba, midka aan weysa

qabin, midka jinaabaysan, qof taagan, mid fadhiya, mid socda iyo mid dhinaca u jiifa

intaba iyadoo aan karaahiyo ku jirin. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inya tidhi:

“Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم Alle wuu xusi jiray goor walba.” (Shanta Imaam ayaa soo

weriyey an-Nasaa’i mooyee. Iyo al-Bukhaari oo isagu aan sheegin sanadkiisa).

لن لائ،ة رضي هللا لنها قالت : " كا رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ، يلذكر هللا لىلى

رواه الخمسة بال النسائي وكر البخارا ديير بسناى . ” ك حال

1 Waa ceel biyood oo ku yaal meel Madiina u dhow.

Dahaarada ___ 83

Cali (Ihkra) waxa isagana laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

isagoo musqusha ka soo baxay ayuu Qur’aanka nagu akhriyi jiray oo hilibkana nala

cuni jiray, manay jirin wax aan jinaabada ahayn oo ka hor joogsada Qur’aanka

akhrigiisa.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey, at-Tirmidi iyo Ibnu Sakni oo iyana

saxixay)1.

ولن لىي كر هللا وجهه قال : " كا رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ، يخرج من الخالء

رواه ” فيقرئنا القرآ ويأك معنا الىام ، ولم يكن ياجزه لن القرآ شيء ليس الجنادلة

الخمسة وصااه الترمذا وادن السكن .

2. Hurdada ka hor: Al-Baraa' bin Caazib waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى

,yidhi “Markaad hurdo maagto weysayso weysada salaadda oo kale هللا لىيلله وسللىم

dhinaca midigna gogosha ku horaysii dabadeetana dheh: Allaahumma aslamtu

nafsii Ilayka, wa wajahtu wajhii Ilayka, wa fawadtu amrii ilayka, wa alja’tu dahrii

Ilayka, raqbatan wa rahbatan Ilayka, laa malja’a walaa manjaa Minka ilaa Ilayka,

Allaahumma aamantu bikitaabikal-Ladii anzalta, wa Nabiyikal-Ladii arsalta.”

Wuxuu Rasuulku intaa kabacdi yidhi: Haddaad habeenkaa dhimato waxaad ku

dhimatay Fidrada. Kana dhig ducadaasi hadalka kuugu dambayee.” Al-Barraa’

wuxuu yidhi: Rasuulka ayaan ku celiyay ducadii, markaan marayo “Allaahumma

aamantu bikitaabikal-Ladii anzalta, ayaan idhi: Wa Rasuulika . . . Kolkaasuu yidhi:

“Maya . . . Wa Nabiyikal-Ladii arsalta” (Axmad, al-Bukhaari iyo at-Tirmidi ayaa soo

weriyey).

“صىى هللا لىيله وسلىم : لما رواه البراء دن لام رضي هللا لنه : قال : قال رسول هللا

با أتيت مضجع فتوضأ وضوءك لىصالة ثم اضلطجع لىلى شلق األيملن ، ثلم قل : الىهلم

فوضلت أملرا بليل ، وألجلأ هلرا بليل ، أسىمت نفسي بلي ، ووجهت وجهي بلي ، و

رسبلة ورهبلة بليل ، ال مىجلأ وال منجلى منل بال بليل ، الىهلم آمنلت دكتادل اللذا أنزللت ،

” ودنبي الذا أرسىت ، فت مت من ليىت فأنت لىى الفطلرة ، واجعىهلن آيلر ملاتتكىم دله

دىيللت : الىهللم آمنللت دكتادلل الللذا ، فىمللا صللىى هللا لىيلله وسللىمقللال : فرىىتهللا لىللى النبللي

رواه أحملد والبخلارا ” . ال ، ودنبي اللذا أرسلىت “ ، قىت : ورسول ، قال : ” أنزلت

والترمدا .

Waxay weysada hurdada ka hor ku sii habboon tahay qofka jinaabaysan. Sida Ibnu

Cumar (Ihkra) laga soo weriyey inuu Rasuulka لىيله وسلىمصلىى هللا weydiiyey: Rasuulkii

Allow miyuu seexan karaa qof jinaabaysani? Wuxuu yidhi: “Haa, haddii uu

weysaysto.”

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay inay culimo badani qabaan inuu Xadiisku daciif yahay. Sida

ash-Shaafici, al-Bayhaqi iyo al-Khaddaabi iyo qaar kaleba. (Tamaam al-Minnah).

Dahaarada ___ 84

لن ادن لمر رضي هللا لنهما قال : يا رسول هللا أينا أحلدنا جنبلا ؟ قلال " نعلم با توضلأ

”

Sidoo kale, Caa’isha iyana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Rasuulku صىى هللا

haddii uu rabo inuu seexdo isagoo jinaabaysan intuu qoodhahiisa maydho لىيله وسلىم

ayuu weysada salaadda oo kale weysaysan jiray.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

ه وسلىم ، با اراى أ صلىى هللا لىيل ولن لائ،ة رضي هللا لنها قالت : " كا رسول هللا

رواه الجمالة . ” ينا وهو جنب ، سس فرجه وتوضأ وضوءه لىصالة

3. Jinaabada: Haddii uu qof jinaabaysani rabo inuu wax cuno, seexdo ama xaaskiisa

u galmoodo mar labaad, waxa fiican inuu ka hor weysaysto. Caa’isha (Ihkra) waxa laga

soo weriyey inay tidhi: “Haddii uu Nebigu ودل و ليده ومدلم isagoo jinaabaysan

damco inuu wax cuno ama seexdo wuu weysaysan jiray ka hor.”

صلىى هللا لىيله وسلىم ، با كلا جنبلا كلا النبلي“ لادي لائ،ة رضلي هللا لنهلا قاللت :

” .فأراى أ يأك أو ينا يتوضأ

Cammaar bin Yaasir isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebigu صلىى هللا لىيله

wuu u fasaxay qofka jinaabaysan inuu wax cuno, cabbo ama seexdo haddii uu وسلىم

marka hore weysaysto weysada salaadda oo kale.” (Waxa weriyey Axmad iyo at-

Tirmidi oo isagu saxixay).

صىى هللا لىيه وسىم ، ريص لىجنب أ يأكل أو ي،لر لن لمار دن ياسر : " أ النبي

رواه أحمد والترمذا وصااه . ” أو ينا ، أ يتوضأ وضوءه لىصالة

Sidoo kale, Abii Saciid waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi

“Haddii uu nin idinka mid ahi xaaskiisa u galmoodo, oo mar labaad uu rabo inuu

ku noqdo waa inuu weysaysto ka hor.” (Jamaacada ayaa soo werisay, al-Bukhaari

mooyee. Waxa kale oo weriyey Ibnu Khuzaymah, Ibnu Xibbaan iyo al-Xaakim oo

isagu ku daray inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Ku noqoshada ayuu wanaajiyaa.”

با أتلي أحلدكم أهىله ثلم أراى أ “ صىى هللا لىيله وسلىم ، قلال : ولن أدي سعيد لن النبي

رواه الجمالة بال البخارا . وراه ادن يزيمة وادن حبلا والالاكم . وماى ” يعوى فىيتوضأ

” ." فتنه أن،ط لىعوى

4. Maydhashada jinaabada ka hor: Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo werisay inay

tidhi: “Markuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم jinaabada ka maydhanayo, marka

hore wuu faraxalan jiray markaasuu biyaha gacanta midig ku jira ku gediyi jiray

Dahaarada ___ 85

gacanta bidix, dabadeetana intuu istijoodo ayuu weysada salaadda oo kale

weysaysan jiray.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

، با استسل صلىى هللا لىيله وسلىم كلا الرسلول“ لادي لائ،ة رضي هللا لنها قاللت :

مللن الجنادللة، يبللدأ فييسلل يديلله ثللم يفللرغ ديمينلله لىللى شللماله فييسلل فرجلله ، ثللم يتوضللأ

رواه الجمالة .” وضوءه لىصالة

5. Raashin dab taabtay haddii la cuno: Ibraahiim bin Cabdullah bin Qaarid wuxuu

yidhi: “Waxaan soo ag maray Abuu Hurayra oo weysaysanaya. Wuxuu yidhi:

Miyaad garanaysaa waxaan ka weysaysanayo? Waxaan ka weysaysanayaa caana

fadhi dab lagu engejiyay oo aan cunay. Waayo waxaan maqlay Rasuulka Alle صىى هللا

oo leh: “Ka weysaysta waxii dab taabto.” (Axmad, Muslim iyo afarta Imaam لىيله وسلىم

ayaa soo weriyey).

لن بدراهيم دن لبد هللا دن قار قال : مرر دأدي هريرة وهلو يتوضلأ فقلال : أتلدرا ملم

“ سلىم ، يقلول : صلىى هللا لىيله و أتوضأ ؟ من أثوار أقط أكىتها ، ألني سلمعت رسلول هللا

رواه أحمد ومسىم واألردعة .” توضأوا مما مسته النار

6. Cusboonaysiinta weysada: Buraydah wuxuu yidhi “Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم

salaad walba wuu u weysaysan jiray, maalintii Makka la furtay Rasuulku صىى هللا لىيه

intuu weysaystay oo cagaha masaxay ayuu salaaddihii oo dhan weyso keliya وسلىم

kuwada tukaday. Cumar ayaa markaa ku yidhi: Rasuulkii Allow waxaad fashay wax

aanad wali hore u falin. Wuxuu yidhi: “Ukas ayaan u falay Cumarow.” (Waxa

weriyey Axmad, Muslim iyo qaar kale).

صلىى هللا لىيلله وسلىم ، يتوضلأ لنلد كلل كلا النبلي“ ي هللا لنله قللال : حلدي دريلدة رضل

صالة ، فىما كا يو الفت توضأ ومس لىى يفيه وصىى الصىوا دوضوء واحد ، فقال

” لمللدا فعىتلله يللا لمللر “ لله لمللر : يللا رسللول هللا بنلل فعىلت شلليأ لللم تكللن تفعىلله فقلال :

رواه أحمد و مسىم و سيرهما .

Camr bin Caamir al-Ansaariyi (Ihkra) wuxuu yidhi: Anas bin Maalik wuxuu odhan

jiray: “Nebigu صىى هللا لىيه وسلىم salaad walba wuu u weysaysan jiray. Waxaan ku idhi:

Idinkuna sidee fali jirteen? Wuxuu yidhi: Salaadaha oo dhan weyso keliya ayaanu

ku tukan jirnay haddaanay naga jabin.” (Axmad iyo al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

لن ادن لمرو دن لامر األنصارا رضي هللا لنه قال :كا أنس ادن مال يقلول : " كلا

يتوضأ لند ك صالة ، قال : قىت فأنتم كيلف كنلتم تصلنعو ؟ قلال : صىى هللا لىيه وسىم

رواه أحمد والبخارا . ” م نادثكنا نصىي الصىوا دوضوء واحد مال

Dahaarada ___ 86

Abuu Hurayra isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Haddii aanay Ummadayda dhibaato ku noqonaynin waxaan amri lahaa inay salaad

walba u weysaystaan, weyso walb ka horna ay cadaydaan.” (Axmad ayaa sanad fiican

ku soo weriyey).

قلال : " للوال أ أشلق صىى هللا لىيه وسىمولن أدي هريرة رضي هللا لنه أ رسول هللا

رواه أحملد دسلند ” لىى أمتي ألمرتهم لند ك صالة دوضوء ، وملع كل وضلوء دسلواك

جيد .

Ibnu Cumar isaguna (Ihkra) wuxuu yidhi: Rasuulku ومدلم ودل و ليده wuxuu odhan

jiray: “Qofkii isagoo weysa qaba weysaysta waxa loo qoraa toban xasano.” (Abuu

Daa’uud, at-Tirmidi iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey)1.

وروا لن ادن لمر رضي هللا لنهما قال :كا رسول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم ، يقلول :

رواه أدو ىاوى والترمذا وادن ماجة .” ل،ر حسنا " من توضأ لىى طهر كتب له

ARRIMO FAA'IIDO KU JIRTO OO WEYSADA LA XIDHIIDHA

Marka la weysaysanayo hadalkii aan dheef lahayn waa la ogol yahay, laguma soo

werin Sunnaha Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم arrinkaa wax mamnuucaya.

Ducooyin in la akhriyo marka xubnaha qaarkood weysada la marinayo waa arrin

aan sax ahayn. Ducooyinka keliya ee la ogol yahay waa kuwa aan ku soo sheegnay

Sunnaha weysada.

Haddii uu qof ka shakiyo inta goor ee uu xubnaha biyo mariyey (sida gacmaha)

wuxuu ku soconayaa intuu hubo.

Waxyaabaha jidhka ka celiya in biyaha weysadu taabtaan sida xaydha, rinjiga,

xamuuradda haweenku ciddiyaha marsado iwm., waxa waajib ah in weysada ka hor

laga suuliyo jidhka haddii kale weyso ma ansaxayso. Arimahaas xinnuhu kuma

jiro, sababtoo ah xinnuhu jidhka ama ciddiyaha biyaha kama celiyo.

Dumarka caadadu ku dheeraato (waqti dheer ka socoto) iyo dadka aan cudur awgii

kaadida iyo dhuusada xejin karin waa inay salaad walba u weysaystaan. Xatta

haddii ay dhibaatadaasu mararka qaarkood tahay oo aanay ahayn mid joogto ah.

In dadka aan weysaysan karin (sida qof gacma la') lagu caawiyo weysada way

bannaan tahay.

In jidhka tuwaal ama wax la mid ah lagu qallajiyo weysada ka dib iyana way

bannaan tahay1.

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay (Daciif Sunan Abuu Daa’uud: 9).

Dahaarada ___ 87

MASIXIDDA SHARABAADADA

1. Daliilka laga soo xigtay:

Sharabaadada in korkooda la masaxo wuxuu daliilkeedu ku sugan yahay Sunnaha

Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم. An-Nawawi wuxuu yidhi dhammaan culimada Ijmaacu

waxay isku raaceen inay bannaan tahay in la masaxo sharabaadada korkooda safar

marka la yahay iyo negaanshoba, haddii baahi loo qabo iyo haddii kaleba. Xattaa

haweenayda gurigeeda aan ka bixin iyo qof curyaan ah (aan socon karin) sidaa way fali

karaan. Shiicada iyo Khawaarijtu way inkireen arrintan iyagoo aan daliil sharci ah u

cuskanin. Al-Xaafid Ibnu Xajar wuxuu yidhi dhammaan culimada Xadiiska xafidaa

waxay qabaan inay masixidda sharabaadada korkoodu tahay arrin si isdaba joog ah

axaadisteeda loo soo tebiyay (mutawaatir). Culimada qaar ayaa ururiyey Axaadiista

arrintaa ku soo aroortay, kuwaas oo tiradoodu kor u dhaaftay siddeetan, oo ay kuna

jiraan Axaadiis laga soo weriyey tobankii saxaabi ee Jannada loogu balanqaaday.

Xadiiska ugu saxsan uguna xoogga badan ee arrintaa ka hadlaya waxa soo weriyey

Axmad, al-Bukhaari, Muslim, Abuu Daa'uud iyo at-Tirmidi oo ka soo weriyey Hamaam

an-Nakhaci (Ihkra) inuu yidhi: “Jariir bin Cabdullah ayaa intuu kaadjay,

dabadeetana weysaystay oo halkuu cagaha ka maydhi lahaa sharabaadada korkooda

masaxay. Waxa lagu yidhi: Ma sidaasaad falaysaa adigoo kaadjay? Wuxuu yidhi:

“Haa, waxaan arkay Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم oo intuu kaadjay weysaystay

sharabaadada korkoodana masaxay.” (Axmad, Labada Sheekh, Abuu Daa’uud iyo at-

Tirmidi ayaa soo weriyey).

وضلأ و مسل لىلى دلال جريلر دلن لبلد هللا ثلم ت“ لن هما النخعلي رضلي هللا لنله قلال :

، دال ثم صىى هللا لىيه وسىميفيه فقي : تفع هذا وقد دىت ؟ قال : نعم رأيت رسول هللا

رواه أحمد وال،يخا وأدو ىاوى والترمذا .” توضأ ومس لىى يفيه

Ibraahiim wuxuu yidhi: Dadku wey la yaabi jireen Xadiiskaa, waayo Jariir wuxuu

Islaamay markay Suuradda Al-Maa’idah soo degtay dabadeed oo ahayd sanadkii

tobnaad ee Hijrada oo Aayadda weysadu soo degtay lana waajibiyey in cagaha la

maydho. Sidaas darteed, wuxuu Xadiisku inoo qeexayaa inay Aayadda weysadu u

khaas tahay dadka aan khufka (sharabaado) gashanayn. Qofkii khufka gashanna ay u

bannaan tahay inuu korkooda masaxo.

1 Faalo: Waxa fiican in aan jidhka biyaha laga masixin haddii aan dhibaato jirin. Eeg xadiiska

Maymuunah laga soo weriyay ee ku xusan baabka qusulka ku xusan.

Dahaarada ___ 88

2. Sharciga Masixidda:

Waxyaabaha sharabaadada la midka ah ee laga gashado qabowga ama lagu daboolo

nabarada, waa la ogol yahay in korkooda la masaxo, haddii shuruudaha aan hoos ku

sheegi doono ee masixida sharabaadada la xidhiidha la fuliyo. Abuu Daa’uud wuxuu

yidhi: Waxa sharabaadada iyo wixii la mid ah korkooda masaxay Cali bin Abii Daalib,

Ibnu Mascuud, al-Baraa bin Caazib, Anas bin Maalik, Abuu Umaamah, Sahal bin

Sacad iyo Camr bin al-Xariith. Sidoo kale, waxa iyana falay Cumar bin al-Khaddaab

iyo Ibnu Cabbaas. Waxa kale oo iyana sidaa inay faleen laga soo weriyey Cammaar,

Bilaal bin Cabdullah bin Abii Awfaa’ iyo Ibnu Cumar. Kitaabka Tahdiib as-Sunan

wuxuu Ibnul Qayim ku sheegay inuu Ibnul Mundir yidhi: “Axmad ayaa ka faalooday:

Masixidda sharabaadada korkooda iwm. isagoo cadaalad iyo sinaan ku eegaya arrintaa.

Wuxuu yidhina: Masixiddu waxay ku salaysan tahay ficilkii Asxaabta iyo qiyaaska,

wax faraq ah oo u dhexeeya sharabaadada iyo khufkuna ma jiro. Xukunkooduna waa

isku mid. Labadoodaba korka in laga masaxona waxa qaba culimada ahlul cilmiga

intooda badan.

Culimada banneeyay in korkooda la masaxo waxa ka mid ah: Sufyaan, Ibnul Mubaarak,

Cadaa’, al-Xasan iyo Saciid Ibnul Musayib. Abuu Yuusuf iyo Muxammad iyagoo

arrintaa ra’yigooda ka dhiibanaya waxy iyana yidhaahdeen: “Waxa korka laga masixi

karaa haddii ay ka samaysan yihiin shay adag. Abuu Xaniifah muu ogolaan jirin

masixidda xattaa hadday adag yihiin. Hase yeeshee, dhimashaddiisa saddex ama

toddoba maalmood ka hor ayuu banneeyay in la masaxo oo intuu isagu kuwiisii korka

ka masaxay isagoo buka ayuu yidhi: “Waxaan falay wax aan idiin diidi jiray.”

Maadaama ay bannaan tahay masixidda sharabaadadu, dhammaan wixii cagaha astura

ee laga gashado qabowga ama nabarka lagu duubo iyana korka waa laga masixi karaa.

Ibnu Taymiyah oo arrintaa ka faalooday wuxuu yidhi: “Duubka nabarada ayaa kaga xaq

leh khufka iyo sharabaadadaba in korka laga masaxo. Waayo duubka nabarada waxa

loo gashaday baahi darteed. Haddii nabarka laga qaado marka la weysaysanyana

dhibaato ayaa imanaysa. Sidaas darteed, haddii masixidda khufka iyo sharabaadadu ay

bannaan tahay, duubka nabarada ayaa kaga sii xaq leh. Qofkii sidaa wax ka gedisan

sheega ama yidhaahda Ijmaaca culimadu masixidda muu bannaynin, waa qof ay aqoon

daro ka yeedhsiisay. Iskaba dhaaf Ijmaaca culimada ee xattaa umana suura gelayso

qofkaas inuu yidhaahdo toban culimada caanka ah ka mid ah ayaa diidan masixidda

sharabaadada iyo wixii la mid ah. Wuxuu Ibnu Taymiyah intaa raaciyey: Qofkii u

fiirsada erayadii Rasuulka صىى هللا لىيه وسلىم qiyaastana xaqeeda siiyaa wuxuu ogaanayaa

in rukhsada uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم arrintaa inoo siiyey ay balaadhan tahay kana

mid tahay quruxda Shareecada Islaamka iyo Diinta xanafiyada ah (toosan) ee

Dahaarada ___ 89

Nebigeenii Muxammad ه وسلىمصلىى هللا لىيل ahaa loo soo saaray inuu fidiyo. Xattaa haddii

khufka iyo sharabaadadu ay daloolo leeyihiin waxba kuma jabna in korka laga masaxo,

maadaama aanu qofkaasu kuwo kale haysanin. Ath-Thawrii wuxuu yidhi: “Khufka ay

Muhaajiriinta iyo Ansaartu gashadaan may ahayn kuwo dhammaantood daloolo ka

fayaw sida caadi ahaan sharabaadada dadkuba ay yihiin. Haddii ay daloolada

sharabaadadu wax dhibayaan Asxaabta waa looga digi lahaa inana way inoosoo gudbin

lahaayeen.”

3. Shuruudaha ay ku ansaxayso masixidda sharabaadadu:

Sharabaadada iyo wixii la mid ah waxa korkooda la masixi karaa haddii uu qofku

gashaday isagoo weysa qaba oo keliya. Al-Muqiirah bin Shucbah (Ihkra) wuxuu yidhi:

“Habeen aan Rasuulka ودل و ليده ومدلم la socday anagoo safar ah, ayaan biyaha

weysada ugu shushubay Rasuulka وددل و ليدده ومددلم. Wuxuu maydhay wejiga iyo

gacmaha, madaxana wuu masaxay. Hase yeeshee, markaan u kacay inaan

sharabaadada ka saaro, wuxuu yidhi: “Iska dhaaf waxaan gashaday anigoo weysa

qabee, kolkaasuu korkooda oo keliya ka masaxay.” (Axmad, al-Bukhaari iyo Muslim

ayaa soo weriyey).

لللن المييللرة دللن شللعبة قللال : كنللت مللع النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم ا ليىللة فللي مسللير

ت ألنلزع يفيله فأفرست لىيه ملن اإلىاوة فيسل وجهله وراليله و مسل درأسله ثلم أهويل

رواه أحمد والبخارا ومسىم .” ىلهما فتني أىيىتهما طاهرتا فمس لىيهما “ فقال :

Al-Xumaydi wuxuu isna ku soo weriyey Masnadkiisa inuu al-Muqiirah yidhi:

“Waxaanu nidhi Rasuulkii Allow miyaanu masixi karnaa khufka korkiisa? Wuxuu

yidhi: “Haa, haddii la gashaday iyagoo daahir ah.” Culimada kuwa khufka shardi uga

dhigay inuu noqdo mid asturaya (daboolaya) cagta meesha weysada la mariyo, ama

kuwa yidhi waa inuu khufku noqdo shay muddo lagu socon karo isagoo aan khufku

meeshiisa ka dhicin. Wuxuu Ibnu Taymiyah kitaabkiisa Al-Fataawaa ku sheegay isagoo

arrintaa ka faaloonaya inay daciif tahay.

4. Halkee la masaxayaa:

Meesha ay Diinta Islaamku ina farayso in la masaxo waa sharabaadada korkooda.

Al-Muqiirah bin Shucbah (Ihkra) wuxuu yidhi “Waxaan arkay Rasuulka Alle ودل و

-oo sharabaadada korkooda masaxaya.” (Axmad, Abuu Daa'uud iyo at ليدده ومددلم

Tirmidi oo isagu yidhi waa xasan ayaa soo weriyey).

رأيت رسول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم يمسل لىلى “ لادي المييرة رضي هللا لنه قال :

و ىاوى والترمذا وحسنه . روا أحمد وأد” اهر الخفين

Dahaarada ___ 90

Cali bin Abii Daalib (Ihkra) wuxuu yidhi “Haddii ay Diintu ku dhisan tahay ra'iyaga

dadka, waxa door roonaan lahayd in cagaha baabacooyinkooda la masaxo halka

korkooda laga masaxayo. Waxaan arkay ayuu yidhi Rasuulka Alle ليده ودل و

oo sharabaadadiisa korkooda masaxaya.” (Abuu Daa'uud iyo ad-Daaraqudni ومدلم

ayaa soo weriyey, sanadkiisuna waa xasan ama Saxiix). Masixid waxa loola jeedaaa in

baabacooyinka oo qoyan korka laga mariyo.

لكا أسف الخف أولى دالمس من لو كا الدين دالرأا“ ولن لىي رضي هللا لنه قال :

رواه أدلوا ” ألاله ، لقلد رأيلت رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم يمسل لىلى لاهر يفيله

ىاوى والدارقطني ، وبسناىه حسن أو صاي .

Masixidda waajibka ahi waa guud ahaan wixii hoos yimaada erayga masixid, mana

jirto hab saxiix ah oo Sunnaha Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ku sugan inoona sheegaya

habka sharabaadada korkooda loo masaxo.

5. Waqtiga masixidda:

Waxa loo ogol yahay qofkii aan safar ahayn inuu sharabaadada korkooda masaxo

markuu weyso maagaba mudo habeen iyo maalin ah (haddii uu iska ilaaliyo wax

yaabaha arrintaa buriya ee aan hoos ku sheegi doono). Qofka safarka ahna waxa loo

ogol yahay muddo saddex maalmood iyo saddex habeen ah. Safwaan bin Cassaal

wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle ودددل و ليددده ومدددلم wuxuu nagu amray in aan

sharabaadada korkooda masaxno haddii aanu gashanno annagoo weysa qabna

saddex maalmood iyo saddex habeen haddii aanu safar nahay. Haddi kalena maalin

iyo habeenkeed, oo aanaan saarin iyadoo jinaabo na hesha mooyee.” (Waxa weriyey

ash-Shaafici, Axmad, Ibnu Khusaymah, at-Tirmidi, iyo an-Nasaa'i oo yidhi waa

Saxiix).

( صلىى هللا لىيله وسلىملن صفوا دن لسال رضي هللا لنه قلال : " أمرنلا عيعنلي النبلي

أ نمس لىى الخفين با نان أىيىناهما لىى طهر ثالثا با سافرنا ، ويوما وليىة با قمنا

رواه ال،افعي وأحملد وادلن يزيملة ، والترملذا والنسلائي ” ، وال نخىعهما بال من جنادة

. وصااهما

Shariix bin Haanii’ isaguna wuxuu yidhi: “Caa’isha ayaan weydiyey masixidda khufka

waxay tidhina: Cali weydii isagaa arrintaa iiga aqoon badane, waayo Rasuulka Alle

ayuu la safri jiray. Markii aan weydiiyeyna wuxuu yidhi: Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم

Alle صىى هللا لىيله وسلىم ayaa yidhi: “Musaafirka waxa loo ogol yahay saddex maalmood

iyo habeenkood, qofka aan musaafirka ahaynna maalin iyo hebeenkeed.” (Waxa soo

weriyey Axmad, Muslim, at-Tirmidi an-Nasaa’i iyo Ibnu Maajah. Al-Bayhaqina wuxuu

yidhi: Waxa arrinkaa ku soo arooray kanaa ugu saxsan. Waqtiga masixiddu wuxuu

Dahaarada ___ 91

bilaabmaa marka ugu horaysa ee la masaxo. Culimada qaarna waxay yidhaahdeen

wuxuu bilaabmaa marka ugu horaysa ee ay weysadu ka jabto qofkii korka ka masaxay.

6. Habka masixidda:

Waxa u bannaan qofkii sharabaado iyo wixii la mid ah gashada isagoo weysa qaba

inuu sharabaadada korkooda masaxo goor kasta oo uu weyso maago halkuu cagaha ka

maydhi lahaa. Habeen iyo maalin haddii aanu safar ahayn, haddii uu safar yahayna

saddex maalmood iyo habeenkood. Laakiin qofkii ay jinaabo la kulanto waxa waajib ah

inuu sharabaadada saaro, jinaabadana ka maydho (qusul sameeyo) sida ku cad Xadiiska

Safwaan laga soo weriyey ee aan kor ku soo sheegnay.

7. Maxaa buriya masixidda

Saddexdan arrimood ayaa masixidda buriya:

b) Waqtigii loo cayinay oo dhamaada (saddex maalmood ama maalin iyo

habeenkood).

t) Jinaabada.

j) Sharabaadada oo la saaro.

Haddii ay arrimaha (b) iyo (j) dhacaan waa in weysada la cusboonaysiiyo iyadoo

cagaha markan la maydhayo. Haddii arrinta (t) dhacdana waxa waajib ah qusul in la

sameeyo sidaan kor ku sheegnay.

Dahaarada ___ 92

QUSULKA دا اليس Qusul macnihiisu wuxuu yahay biyaha oo jidhka dhammaan la gaadhsiiyo.

Amarkiisuna waa mid Ilaahay سلباانه وتعلالى Qur'aanka kariimka ah inoogu caddeeyay

isgoo leh Haddii aad jinaabaysan tihiin is nadiifiya (Al-Maa'idah: 6).

روا قال تعالى : 6المائدة/ وب كنتم جنبا فاطه

Waxa kale oo uu Alle سلباانه وتعلالى yidhi: Waxay kaa waraysanayaan xaydka,

dheh waa wisikh, kana fogaada haweenka markay xaydka leeyihiin. Hana u

dhowaanina ilaa ay ka maydhaan. Markay ka maydhaanna ugu galmooda siduu

Alle idin faray, Allena wuu jecel yahay kuwa toobadkeenka ah iyo kuwa

isdaahiriya (Al-Baqarah: 222).

لي قل وقوله تعالى : لي وال ويسئىون لن الما لوا الن سلاء فلي الما هلو أى فلالتز

للب التللو يا ب للا للن حيلل أمللركم للا للر فللأتوهن م ادين تقردللوهن حتللى يطهللر فللتا تطه

ين ر ب المتطه 222البقرة/ ويا

ARRIMAHA UU QUSULKU KU WAAJIBO:

Shan arrimood haddii ay dhacaan ayuu qusulku waajib yahay. Kuwaas oo ah:

1. Manida:

Lab iyo dhadigba haddii ay manidu ka timaado iyagoo hurda ama soo jeeda waxa

waajib ah inay jinaabada iska maydhaan oo qusul sameeyaan. Sidaasi waa ra'yiga ay

qabaan dhammaan fuqahadu. Arrintaasu waxay ku salaysan tahay Xadiiska Abii Siciid

laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi “Biyaha manida waa in

biyo lagu maydho.” (Muslim ayaa soo weriyey).

رواه مسىم ” الماء من الماء ”صىى هللا لىيه وسىم : لن أدي سعيد قال : قال رسول هللا

.

Sidoo kale, Ummu Salamah (Ihkra) waxay sheegtay in ay Ummu Saliim weydiisay

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo tidhi: “Rasuulkii Allow, Eebbe kama xishoodo

xaqa, ee miyay waajib ku tahay haweenayda inay qusul sameeyso haddii ay riyooto?

Wuxuu yidhi: “Haa haddii ay biyaha manida isku aragto.” (Labada Sheekh ayaa soo

weriyey iyo qaar kale).

Dahaarada ___ 93

يلا رسلول هللا ب هللا اليسلتايي ملن “ ولن أ سىمة رضي هللا لنها : أ أ سلىيم قاللت :

رواه ال،يخا ” نعم ، با رأ الماء “ الاق ، فه لىى المرأة سس با احتىمت ؟ قال :

وسيرهما .

Waxa jira arrimo badan oo muhiim ah lana xidhiidha qusulka oo loo baahan yahay in

aan ogaano sidaynu u daryeeli lahayn haddii ay inala kulmaan.

b) Haddii ay manidu qof ka timaado ugana timaado xanuun ama qabow dartii isagoo

aanay hammadi qabanin, qofkaa qusul kuma waajibin. Cali (Ihkra) waxa laga soo

weriyey inuu Rasuullku هللا لىيله وسلىمصلىى ku yidhi: “Haddii ay manidu kaa timaado,

qusul samee.” (Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

لن لىي رضي هللا لنله : أ رسلول هللا صلىى هللا لىيله و سلىم قلال لله : " فلتا فضلات

رواه أدو ىاوى .” الماء فأستس

Mujaahid wuxuu isna yidhi: “Iyadoo annaga iyo Asxaabtii Ibnu Cabbaas (Daa’uus,

Saciid bin Jubayr iyo Cikrimah) aanu xalaqo u fadhino Masjidka gudihiisa oo Ibnu

Cabbaasna uu salaad ku jiro, ayuu nin nasoo kor joogsaday oo yidhi: “Miyuu mufti

idinku jiraa?” Waxaanu ku nidhi: “Na weydii waxaad rabto.” Wuxuu ninki yidhi:

“Markaan kaadjaba waxa kaadida soo raaca dheecaan adag.” Waxaanu ku nidhi:

“Ma dheecaanka ilmuhu ka abuurmo?” Wuxuu yidhi: Haa. Waxaanu ku nidhi:

“Inaad qusul samayso weeye.” Markaasu ninki dhaqaaqay isagoo arrintii ka

fikiraya. Wuxuu Mujaahid yidhi: “Ibnu Cabbaas intuu salaaddiisii dedejiyay ayuu

ku yidhi Cikrimah iigu yeedh ninka. Markaasuu nagu soo jeestay oo yidhi: “Waxaad

ninka ugu fatwooteen ma Kitaabka Alle ayaad ka keenteen? Waxaanu nidhi: Maya.

Wuxuu yidhi: “Haddaa ma Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaad ka keenteen?”

Waxaanu nidhi: Maya. Wuxuu yidhi: “Haddaa ma Asxaabtii Rasuulka ayaad ka

keenteen?” Waxaanu nidhi: Maya. Wuxuu yidhi: “Haddaba xaggee ka keenteen?”

Waxaanu nidhi: Ra’yigayaga. Wuxuu yidhi: Sidaas darteed, ayuu Rasuulka Alle صىى

u yidhi: “Faqiih keliya ayaa kaga xoog badan shaydaanka kun addoon هللا لىيله وسلىم

oo Alle caabud ah.1 ” Mujaahid wuxuu yidhi: Ninki markuu yimi ee Ibnu Cabbaas

uu is hortaagay, wuxuu Ibnu Cabbaas weydiiyey: “Markuu dheecaanku kaa

imanayo miyaad shahwad dareentaa?” Wuxuu ninki yidhi: Maya. Wuxuu Ibnu

Cabbaas haddana yidhi: “Miyuu dareenku jidhkaaga ka tagaa?” Wuxuu yidhi:

Maya. Wuxuu markaa Ibnu Cabbaas ku yidhi: “Waxa kuugu wacan qabowga,

weysadaana kaaga filan.”

1 Erayga: “Faqiih keliya ayaa kaga xoog badan shaydaanka kun addoon oo Alle caabud ah”

wuxuu al-Albaani tilmaamay inuu daciif yahay.

Dahaarada ___ 94

عطاووس ، وسلعيد دلن -حىق في المسجد : -لباس أصاا ادن -قال مجاهد : دينا نان

جبير ،

وادن لباس قائما يصىي ( ، با وقف لىينا رج فقال : ه ملن مفلت ؟ فقىنلا : -و لكرمة

س .

فقال : بني كىما دىت تبعه الماء الدافق . قىنا الذا يكلو منله الوللد ؟ قلال نعلم . قىنلا لىيل

اليس .

ع ، قال : ولج ادن لباس في صالته ، ثم قلال لعكرملة لىلي قال : فولى الرج و هو يرج

دالرج ، وأقب لىينا فقال: أرأيتم ما أفتيتم ده هذا الرج ، لن كتلا هللا ؟ قىنلا : ال ، قلال

صىى هللا لىيه وسىم: فعن رسول هللا

له ؟ ؟ قىنلا : ال صلىى هللا لىيله وسلىمقىنا : ال ، قال : فعن أصاا رسول الىه ، قلال : فعم

: " فقيله واحلد أشلد لىلى صلىى هللا لىيله وسلىمقىنا : رأينا ، قال : فىلذل قلال رسلول هللا

، قال : وجاء الرج فأقب لىيه ادن لباس فقال : أرأيت با كا ” ال،يطا من ألف لادد

قلال : ال ، ل من ، أتجد شهوة في قبى ؟ قال : ال ، قال : فهل تجلد يلدرا فلي جسلدك ؟

” . قال : بنما هذه بدرىة ، يجزي منها الوضوء

t) Haddii uu qof riyoodo lakiin aanu isku arag wax qoyaan ah (mani), qusul kuma

waajibin qofkaa. Sidaas waxa qaba dhammaan culimada ahlul cilmiga. Arrintaa waxa

daliil u ah Xadiiska aan kor ku sheegnay ee Ummu Saliim laga soo weriyey inay

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم weydiisey: “Haddii ay haweenaydu riyooto miyuu

qusul ku waajibay?” Wuxuu Rasuulki صىى هللا لىيه وسلىم yidhi: “Haa, haddii ay qoyaan

isku aragto.” Xadiiskaasu wuxuu ina tusayaa in aanu haweenayda qusul ku waajib

haddii aanay qoyaan isku arag. Haddii ay qoyaan isku aragto markay toostana waxa

waajib ku ah inay qusul samayso.

j) Haddii uu qof hurdo ka tooso oo uu qoyaan dharkiisa ku arko, laakiin aanu

xasuusan karin inuu riyooday iyo in kale. Marka uu hubiyo waxa ka qoyani inuu mani

yahay waxa qofkaas ku waajib ah qusul. Hase yeeshee, Mujaahid iyo Qataadah waxay

yidhaahdeen: Qusul kuma waajibin isagoo shaki la’aan huba inuu qoyaanku mani

yahay mooyee. Waayo shakigu dahaaradda ma buriyo.

x) Haddii uu Qof lab ahi (rag ah) cadaadiyo qoodhihiisa marka uu dareemo inay

manidu ka imanayso, una diido inay manidu ka soo baxdo qusul kuma waajibin qofkaa.

Dahaarada ___ 95

Waxa arrintaa daliil u ah Xadiiska aan hore u soo sheegnay ee uu Rasuulku صىى هللا لىيله

qusulka ku xidhay aragtida manida. Laakiin haddii uu qofku xejin kari waayo oo وسلىم

ay manidu ka timaado waxa ku waajib ah qusul.

kh) Haddii uu qof dharkiisa mani ku arko, hase yeeshee aanu ogayn goor ay ka timi

manidaasu isla markaana uu tukaday; waa inuu soo bedo oo uu mar labaad tukado

dhammaan salaaddihii ka dambeeyay hurdadii ugu dambaysay ee uu seexdo. Haddii uu

ogaado in uu dharkiisu mani leeyahay isagoo salaaddii Casar tukaday, waxa habboon

inuu qofkaasu soo bedo dhammaan salaaddihii ka dambeeyay markuu xalay seexday.

Kuwaas oo ah Subax, Duhur iyo Casar.

2. Haddii ay labada buuryo istaabtaan:

Haddii qoodhaha ragga iyo ka dumarku ay istaabtaan (isdhex galaan) iyadoo aanay

xatta wax kale dhicin waxa ku waajib ah labadaba qusul. Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى

yidhi: Haddii aad jinaabaysan tihiin isdaahiriya. Imaam ash-Shaafici oo arrintaa

ka faalooday wuxuu yidhi: “Afka Carabida jinaabo waxay dhacdaa marka laysu

galmoodo, haddii ay maniyi timaado iyo haddii kaleba. Haddii uu qof yidhaahdo: Habel

wuu jinaabaysan yahay, macneheedu wuxuu yahay qof kale (dhadig ah) ayuu u

galmooday, xattaa haddii aanay maniyi qofkaa ka iman.” Wuxuu ash-Shaafici intaa

raaciyey: Culimadu iskumay khilaafin inay zinada xadku (shaabuuga ama karbaashka

iwm.) ku waajibka yahay ay tahay galmada, xattaa haddii aanay maniyi iman. Abuu

Hurayrana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Marka uu qof

lab ahi ku kor fadhiisto qof dhadig afarteeda waaxood (labada lugood iyo labada,

gacmood) iskuna dayo inuu u galmoodo waxa labadoodaba ku waajib ah qusul

maniyi ha ka timaado ama yaanay ka imanne.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo

weriyey).

با جىلس “ صلىى هللا لىيله وسلىم ، قلال : لن أدي هريرة رضلي هللا لنله : أ رسلول هللا

رواه أحمد ومسىم .” دين شعبها األردع ثم جهدها فقد وجب اليس . أنزل ا لم ينزل

Saciid Ibnul Musayib waxa laga soo weriyey inuu Abuu Muusaa al-Ashcariyi ku yidhi

Caa’isha (Ihkra): “Waxaan raba inaan wax ku weydiiyo waanaan kaa xishoonayaa.”

Waxay tidhi: “I waydii hana xishoon. Waayo, waxaan ahay Hooyadaa.” Wuxuu ka

waraystay: “Ninka haweenay u galmooda ee aanay maniyi ka iman.” Waxay u sheegtay

inuu Nebigu لىيله وسلىمصلىى هللا yidhi: “Markay labada buuryo is taabtaanba qusul ayaa

waajib ah.” (Axmad iyo Maalik ayaa ku soo weriyey erayo kala gedisan). Istaabasho

macneheedu waxa weeye hadday isdhexgalaan. Haddii ay arrintu taabasho keliya tahay

qusul kuma waajibin labada qof midna siduu Ijmaaca culimadu yahay.

Dahaarada ___ 96

3. Marka xaydka iyo nifaasku joogsadaan:

Xaydku waa dhiigga caadada dumarka, nifaaskuna waa dhiigga dhalmada. Ilaahay

wuxuu ragga ka mamnuucay inay xaasaskooda u galmoodaan markay سلباانه وتعلالى

labadaa dhiig leeyihiin, ilaa uu dhiiggu ka joogsado ay kana maydhaan. Sidaas wuxuu

Alle inoogu caddeeyay Aayadda: Hana u dhowaanina haweenka markay xaydka

leeyihiin ilaa ay ka maydhaan, markay ka maydhaanna ugu galmooda siduu Alle

idin faray, Allena wuu jecel yahay kuwa toobadkeenka ah iyo kuwa isdaahiriya

(Al-Baqarah: 222)

لن حيل لر فلأتوهن م ي وال تقردوهن حتى يطهر فتا تطه لوا الن ساء في الما فالتز

ين ر ب المتطه ادين ويا ب التو يا ب للا 222البقرة/ أمركم للا

Wuxuu Rasuulka Alle وسلىم صىى هللا لىيله Faadima bint Abii Xabiish (Ihkra) ku yidhi:

“Salaadda ha tukan markaad xaydka leedahay, markuu kaa joogsadana maydho

(qusul samee) oo tuko.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

تلي ىللي الصلالة قلدر األيلا ال“ قال رسول هللا لفاطمة دنت أدي حبلي رضلي هللا لنهلا :

متفق لىيه ع وهذا ، وب كا وارىا في الاي ” . كنت تايضين فيها ، استسىي وصىي

، بال أ النفاس كالاي دتجماع الصاادة( .

Sidoo kale, aragtida Ijmaaca Asxaabta Rasuulku wuxuu yahay inuu nifaaskuna la mid

yahay xaykda. Haddii ay haweenay ilmo dhasho oo aanu dhiig ka iman dhalmada

dabadeed, culimada qaar waxay yidhaahdeen qusul kumuu waajibin gabadhaa. Qaarna

waxay yidhaahdeen wuu ku waajibaa.

4. Geerida:

Haddii uu qof Muslim ahi geeriyoodo, waxa ku waajib ah dadkii meel kula noolaa

qofkaa inay maydkiisa maydhaan (una maydhaan maydhasho dhamaystiran oo ah

qusul) sida aan gadaal ku sharxi doonno.

5. Markuu qof kaafir ahaa muslimo:

Markuu qof aan Muslim ahayni muslimo waxa qofkaa ku waajib ah inuu qusul

(maydhasho dhamaystiran) sameeyo, sida aan gadaal ku sharxi doono. Abuu Hurayra

waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxa dagaal lagu qafaashay nin la yidhaahdo

Thumaamah al-Xanafiyi kolkaasuu muslimay, dabadeetana wuxuu Rasuulku صىى هللا

ku amray inuu maydho (qusul). Amarkii Rasuulka wuu yeelay, laba لىيلله وسللىم

rakcadoodna wuu tukaday. Markaasuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Walaalkiin

Dahaarada ___ 97

wuxuu noqday Muslim dhab ah.” (Axmad ayaa soo weriyey Xadiiska assalkiisuna

wuxuu ku yaal kutubta labada Sheekh).

صلىى هللا م وأملره رسلول هللالن أدي هريرة رضي هللا لنه : أ ثمامة الانفي أسر، فأسى

لقلد “ صىى هللا لىيه وسىم : أ ييتس ، فأستس وصىى ركعتين ، فقال النبي لىيه وسىم

رواه أحمد و أصىه لند ال،يخين . ”حسن بسال أييكم

WAXYAABAHA AAN U BANNAANAYN QOFKA JINAABAYSAN:

QOFKA JINAABAYSAN WAXA KA XAARAAN AH ARIMAHAN SOO SOCDA:

1. Salaadda

2. Dawaafka

Labadaa arrimood (salaadda iyo dawaafka) waxaynu hore ugu soo aragnay markaan ka

hadlaynay waxyaabaha u baahan in loo weysa qabo.

3. Taabadashada iyo qaadidda Musxafka (Kitaabka Qur'aanka ah)

Asxaabtu iskumay khilaafin inay xaaran tahay in qof jinaabaysani uu taabto ama qaado

kitaabka Qur'aanka ah. Daa'uud iyo Ibnu Xazm oo banneeyay arrintaa waxay

daliishadeen Xadiis al-Bukhaari iyo Muslim ay soo weriyeen “Inuu Rasuulku صلىى هللا

ول و ليه warqad u diray boqorkii Harqal warqaddaas oo uu Rasuulka Alle لىيه وسىم

ku bilaabay: “Bismillaahi Raxmaani Raxiim . . . Ilaa uu yidhi: Dheh ahlul ومدلم

kitaabow isugu keen keena odhaah aan u simannahay annaga iyo idinkuba oo ah

inaynaan caabudin wax aan Alle ahayn oo aynaan una shariig yeelin. . ..”

فللي الصللاياين أ رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم دعلل بلللى هرقلل كتادللا فيلله : دسللم للا

يم ح حمن الر ملة سلواء بلى أ قلال : الر تلا تعلالوا بللى كى ديننلا وديلنكم أال قل يلا أهل الك

ك ده شيئا وال ن،ر نعبد بال للا

Ibnu Xazm wuxuu yidhi mar haddii Rasuulkii Alle صلىى هللا لىيله وسلىم uu nin gaal ah u

diray warqad ay ku qoran yihiin Aayado Qur'aan ah oo uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

ogaana inay Harqal iyo dadkiisa oo gaalo markaa ahaa taaban doonaan warqaddaa, qof

jinaabaysan oo Muslim ah inuu kitaabka taabto waxba kama xaaraan timaynayaan.

Culimada intooda kale waxay arrintaa kaga jawaabtay iyagoo yidhi: “Waxba kuma

jabna haddii uu qof jinaabaysani taabto kitaab ka kooban Aayado Qur'aan ah iyo erayo

kale sida kutubta tafsiirka iyo fiqiga. Waayo kuwaa Musxaf looma yaqaano. Hase

Dahaarada ___ 98

yeeshee, waxa mamnuuc ah Musxafka (kitaabka ka kooban Qur'aanka oo keliya) in la

taabto.

4. Akhriga Qur'aanka:

Qofka jinaabaysan (ama xayd leh) waa ka xaaraan inuu akhriyo Qur'aanka ama Aayado

Qur'aan ah. Sidaa waxa laga soo weriyey inuu Cali bin Abii Daalib (Ihkra) yidhi:

“Rasuulka Alle ول و ليده ومدلم wax iska hor taagi jiray inuu akhriyo Qur'aanka may

jirin aan ahayn jinaabada.” (Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey, at-Tirmidi iyo qaar

kalena way saxiixeen). Al-Xaafid wuxuu ku sheegay kitaabkiisa Al-Fatx inay culimada

qaar yidhaahdeen dadka Xadiiska soo weriyey qaarkood waa daciif. Laakiin xaqu

wuxuu yahay inuu Xadiisku xasan yahay xujona lagu oogi karo1.

، كلا ال ياجبلله لللن صللىى هللا لىيله وسللىم أ رسلول هللا“ للن لىللي رضلي هللا لنلله :

رواه أصللاا السللنن وصللااه الترمللذا و سيللره . قللال ” القللرآ شلليء للليس الجنادللة

الاافد في الفت : وضلعف دعضلهم دعل رواتله ، والالق أنله ملن قبيل الاسلن ، يصلى

لىااجة .

Sidoo kale, Cali bin Abii Daalib (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Waxaan

arkay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo weysaysanaya oo intuu Aayado Qur'aan ah

akhriyy yidhi: “Sidaas ayaa u bannaan qofkii aan jinaabaysnayn. Hase yeeshee,

qofkii jinaabaysan uma bannaana inuu akhriyo Qur'aanka Aayadna ha ahaatee.”

(Axmad iyo Abu Yacla ayaa soo weriyey. Al-Haythamina wuxuu yidhi dadka laga soo

xigtay waa lagu kalsoon yahay).

، توضأ ثم قرأ شيأ من القرآ ثلم قلال : صىى هللا لىيه وسىم ولنه قال : رأيت رسول هللا

رواه أحمد و أدويعىى . قال الهيثملي ” نب ، فأما الجنب فال . وال آية هكذا لمن ليس دج“

: رجاله ثقا .

Ash-Shawkaani wuxuu yidhi: Haddii uu Xadiisku saxiix yahay inoogu filan daliil

caddeeya inay xaaraan tahay inuu qof jinaabaysani akhriyo Aayado Qur’aanka ka mid

ah. Laakiin Xadiiska hore kuma cadda inay arrintaasu xaaraan tahay. Waxa keliya uu

Xadiiska hore ina tusayaa inay caadada Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم ahayd in aanu

Qur’aanka akhriyin markuu jinaabaysan yahay. Axaadiis kale oo kaa la mid ah ayaa

iyana tilmaamaya in aanay karaahiyo arrintaa ku jirin. Sidaas darteed, sidee Xadiiskaa

looga dhigan karaa daliil arrintaa xaaraan ka dhigaya? Al-Bukhaari, ad-Dabaraani,

Abuu Daa’uud iyo Ibnu Xazm waxay u banneeyeen qofka jinaabaysan (ama xayd leh)

inuu Qur’aanka akhriyi karo. Al-Bukhaari wuxuu yidhi: Ibraahiim wuxuu yidhi:

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay.

Dahaarada ___ 99

“Waxba kuma jabna inay haweenay xayd lihi akhrido Aayado Qur’aanka ka mid ah.”

Ibnu Cabbaas isaguna umuu arki jirin inay wax ku jaban yihiin inuu qof jinaabaysani

Qur’aanka akhriyo. Nebiguna صلىى هللا لىيله وسلىم Alle wuu xusi jiray goor kasta. Al-

Xaafid Ibnu Xajar oo arrintaa ka faaloonayaa wuxuu yidhi: “Kitaabka saxiixa ah ee al-

Bukhaari kuma jiro Xadiis keliya oo qofka jinaabaysan ama xaydka leh u diidaya inuu

Qur’aanka korka ka akhriyo.” Inkastoo Axaadiis badan oo ka soo horjeeda sida Saxiix

al-Bukhaari ku cad ay jiraan, haddana badankoodu waxay u baahan yihiin in

tafsiirkooda loo fiirsado.

5. Joogidda Masjidka:

Qofka jinaabaysan ama xaydka leh waa ka xaaraan inuu galo ama dhex joogo Masjid.

Sidaa wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم inoogu caddeeyay Xadiis Caa’isha (Ihkra) laga

soo weriyey inay tidhi: “Wuxuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم arkay guryihii Asxaabta oo

iridohoodu Masjidka Rasuulka ku soo jeedaan. Wuxuu yidhi: “Iridaha guryihiina ka

jeediya Masjidka.” Markaasuu Rasuulku galay Masjidkii iyadoo aan Asxaabti waxba

falin oo ay sugayaan inuu Ilaahay waxyi soo dejiyo u fasaxaya arrintaa ay faleen.

Rasuulkii ayaa ku soo baxay isgoo leh: “Iridiha guryihiina ka jeediya Masjidka

umana ogoli qof jinaabaysan ama xayd leh Masjidka.” (Abuu Daa'uud ayaa soo

weriyey). Ummu Salamah iyadana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa u soo baxay daaradda Masjidkan, markaasuu kor ugu

dhawaaqay: “Masjidka looma ogola gabadh xayd leh iyo qof jinaabaysan midna.”

(Ibnu Maajah iyo ad-Dabaraani ayaa soo weriyey)1.

لىيه وسىم ووجلوه ديلو لادي لائ،ة رضي هللا لنها قالت : جاء رسول هللا صىى هللا

هوا هذه البيو لن المسجد ثلم ىيل رسلول هللا “ أصااده شارلة في المسجد فقال : وج

صىى هللا لىيه وسىم ولم يصنع القلو شليئا ، رجلاء أ ينلزل فليهم ريصلة ، فخلرج بلليهم

هوا هذه البيو لن المسلجد فلتني ال أحل المسلجد لالائ وال جنلب “ فقال : رواه” وج

أدلوا ىاوى . وللن أ سلىمة رضللي هللا لنهلا قاللت : ىيل رسللول هللا صلىى هللا لىيله وسللىم

رواه ” صرحة هذا المسجد فناىى دألىى صوته : " ب المسجد ال يا لاائ وال لجنب

ادن ماجة والطبراني .

Labadaa Xadiis waxay inoo caddaynayaan in aan qof jinaabaysan ama xayd leh loo

ogolayn Masaajidda. Hase yeeshee, qofku wuu dhex mari karaa Masjidka isagoo

jinaabaysan ama xayd leh haddii uu waayo marin (irrid) kale oo uu ka baxo. Sidaa

1 Nasruddiin al-Albaani iyo koox kale oo culimada ka mid ahi waxay ku tilmaameen

Xadiiskan daciif. Mana aha laba Xadiis oo kala gooniya ee waa Xadiisk keliya (Eeg Daciif

Sunan Abii Daa’uud).

Dahaarada ___ 100

wuxuu Alle دف وجد inoogu caddeeyay Qur’aanka kariimka ah isagoo yidhi: Kuwa

xaqa rumeeyayow salaadda ha u dhowaanina idinkoo sakhraansan, idinkoo garan

kara waxaad ku dhawaaqaysaan mooyee ama idinkoo jinaabaysan inaad ka

gudubtaan mooyee, ilaa aad maydhataan. (An-Nisaa'a: 43).

ين ءامنوا ال تقردوا الصالة وأنتم س كارى حتى تعىملوا ملا تقوللو وال جنبلا بال يا أيها الذ

ىوا ا سبي حتى تيتس 43النساء/ لادر

Jaabir (Ihkra) wuxuu yidhi: “Qofka naga mid ahi wuu dhex mari jiray Masjidka isagoo

jinaabaysan markuu irrid kale waayo.” (Ibnu Abii Shaybah ayay weriyey iyo Saciid

bin Mansuur oo isna sunankiisa ku soo weriyey). Zayd bin Aslam wuxuu isna yidhi:

“Asxaabta Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم way dhex mari jireen Masjidka iyagoo

jinaabaysan.” (Ibnul Mundir ayaa soo weriyey). Yaziid bin Xabiib wuxuu isna yidhi:

“Ansaarta rag ka mid ah ayaa iridaha guryohoodu ay Masjidka ku soo jedeen. Markay

jinaabo la kulanto biyo may heli kari jirin ama meel ay biyaha u maraan iyagoo

Masjidka dhex mara mooyee. Markaasuu Alle سلباانه وتعلالى soo dejiyay: Ama idinkoo

jinaabaysan inaad ka gudubtaan mooyee ا سلبي - (Ibnu Jariir ad وال جنبلا بال للادر

Dabarii ayaa soo weriyey).

Ash-Shawkaani oo arrintaa ka faaloonayaa wuxuu yidhi: “Arintaasu waa arrin aad u

qeexan oo meelnaba aanu shaki ka soo geli karin.” Caa’isha (Ihkra) waxay tidhi:

Wuxuu mar Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم igu yidhi: “Dharka iigasoo qabo Masjidka.”

Waxaan ku idhi: Xayd ayaan leeyahay. Wuxuu yidhi: “Xaydkaagu gacantaada kuma

yaalo.” (Jamaacada ayaa soo werisay al-Bukhaari mooyee). Macnihii way kuu bannaan

tahay inaad ii soo qabato.

لللن لائ،للة رضللي هللا لنهللا قالللت : قللال رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم : " نللاوليني

رواه ” فقىلت : بنلي حلائ ، فقلال : " ب حيضلت ليسلت فلي يلدك ” الخمرة من المسجد

الجمالة بال البخارا .

Maymuunah iyana (Ihkra) waxay tidhi: “Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم intuu mid naga

mid ah (xaasakiisa) u soo galo iyadoo xayd leh ayuu madixiisa dhabteeda saari jiray

oo Qur’aan akhriyi jiray iyadoo xayd leh. Markaasay mid naga mid ahi intay kacdo

dharkiisa Masjidka soo dhigi jirtay iyadoo xayd leh.” (Axmad iyo an-Nasaa’i ayaa soo

weriyey cid u marag furtana wuu leeyahay Xadiisku).

ولن ميمونة رضلي هللا لنهلا قاللت : كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم ، يلدي لىلى

بحدانا وهي حائ فيضع رأسه في حجرها فيقلرأ القلرآ وهلي حلائ ، ثلم تقلو بحلدانا

رواه أحمد والنسائي وله شواهد .” هي حائ دخمرته فتضعها في المسجد و

Dahaarada ___ 101

WAQTIYADA UU QUSULKU UU HABBOON YAHAY

Lixda arrimood ee aan hoos ku sheegi doono qofkii aan falini ciqaab mudan maayo

hase yeeshee, ajar dheeraad ah ayaa ku jira in la falo.

1. Jimcaha: Waxa habboon inuu qofka Muslimka ahi qusul (maydhasho tifaftiran)

sameeyo maalinta Jimcaha intaanu salaadda Jimcaha u bixin ka hor. Diinta Islaamku

waxay ina faraysaa inaguna adkaynaysaa in aynu qusul samayno maalinta Jimcaha si

aan u ilaashano cibaadada iyo nadaafadda jidhkeena. Abii Saciid (Ihkra) wuxuu

sheegay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qusulka Jimcuchu waa ku waajib qof

kasta oo qaan-gaadh ah, iyo inuu cadar marsado qofkii haystaa.” (Al-Bukhaari iyo

Muslim ayaa soo weriyey). Erayga waajib wuxuu markan tilmaayaa inuu qusulku

mustaxab yahay Rasuulkuna يلله وسللىمصللىى هللا لى inagu adkeeyay sida maalinta

Jimcaha.

سس الجمعة واجلب “ قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي سعيد رضي هللا لنه : أ النبي

رواه البخللارا ومسللىم . ” لىللى كلل مسللىم ماللتىم وأ يمللس مللن الطيللب مللا يقللدر لىيلله

المراى دالوجو تأكيد بستاباده .

Sidaa waxa daliil u ah Xadiiska uu al-Bukhaari ka soo weriyey Ibnu Cumar: Inuu

Cumar bin al-Khadaab (Ihkra) maalin Jimce ah isagoo khudbaynaya uu Masjidka soo

galay Cuthmaan (Ihkra) oo ka mid ahaa Muhaajiriintii hore ee Asxaabta Rasuulka صلىى

Markaasuu Cumar kor u dhawaaqay oo yidhi: Maxay tahay goortaad .هللا لىيله وسلىم

socotaa? Wuxuu yidhi: Waan mashquulay oo gurigaygii waan tegi kari waayey.

Markaan Eedaanka maqlayna weyso wax ka badan waan ka gaadhsiin waayey. Wuxuu

Cumar yidhi: Ma weyso keliya adigoo og inuu Rasuulku لىيله وسلىمصلىى هللا qusul inagu

amri jiray?” Ash-Shaafici oo arrintaa ka faalooday wuxuu yidhi: “Mar haddii aanu

Cuthmaan salaaddii ka tegin si uu qusul u soo sameeyo, isla markaana aanu Cumar ku

amrin inuu sidaa falo. Waxay ina tusaysaa inay labadooduba ogaayeen inuu qusulku

yahay wax qofkii rabaana samayn karo kii kalena dhaafi karo. Hase yeeshee uu

mustaxab yahay. Muslim wuxuu Abuu Hurayra ka soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه

yidhi: “Qofkii weysaysta ee weysada dhamaystira, salaadda Jimcahana yimaada وسلىم

ee khudbadda degaysta aamusana, waa loo dembi dhaafaa wixii labada Jimce u

dhexeeya iyo saddex maalmood oo kale oo dheeraad ah.”

روى مسىم لن أدي هريرة رضي هللا لنله للن النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم ، قلال : "ملن

دين الجمعة بلى الجمعة توضأ فأحسن الوضوء ثم أتى المسجد فأستمع وأنصت سفر له ما

” .ومياىة ثالثة أيا

Dahaarada ___ 102

Al-Qurdubii wuxuu yidhi: “Daliilka Xadiiskaa ku cad gunaanadkiisu wuxuu yahay inuu

qusulku mustaxab yahay maalinta Jimcaha. Weysada iyo ajarka kale ee uu Xadiisku

tilmaamayna waxay ina tusayaan inay weysadu ku filan tahay.” Al-Xaafid Ibnul Xajar

wuxuu ku sheegay kitaabka at-Talkhiis inuu Xadiiskaasu yahay daliilka ugu xoogga

badan ee inoo caddaynaya in aanu qusulku farad ahayn maalinta Jimcaha. Qusulka

Jimcuhu waa mustaxabna macnihiisu wuxuu yahay qofkii qusulka dhaafa maalinta

Jimcaha wax dhibaato ahi salaadda qofkaa sooma gaadhayaan. Hase yeeshee, haddii

dadka kale ay dhibsadaan dhididka ama qofka aan qusulka samaynin urtiisa xun iwm.,

qusulku waajib ayuu noqonayaa in laga tagaana xaaraan ayay noqonaysaa. Culimada

koox ka mid ahina waxay qabaan inuu qusulka Jimcuhu waajib yahay xattaa haddii

qofka qusulka iska dhaafaa aanu wax dhibaato ah gaadhsiinayn dadka kale. Culimadaas

oo daliishanaya Xadiiska Abuu Hurayra laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Waa xaq lagu leeyahay qof kasta oo Muslim ah inuu todobaadkiiba maalin

maydho jidhkiisa iyo madixiisaba.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey oo

iyagu qaatay macnaha daahirka ah ee Axaadiista baabkan ku soo aroortay, isla

markaana dhinac maray Axaadiista ka soo hor jeeda Xadiiskan Abuu Hurayra laga soo

weriyey).

لن أدي هريرة رضي هللا لنه أ النبي صىى هللا لىيله وسلىم قلال : "حلق لىلى كل مسلىم

رواه البخارا ومسىم . ” أ ييتس في ك سبعة أيا يوما . ييس فيه رأسه وجسده

Waqtiga qusulka Jimcaha la samaynayaa wuxuu bilaabmaa fajarka ilaa salaadda

Jimcaha inta u dhexaysa. Waxa mustaxab ah uguna fiican in la maydho marka salaadda

loo baxayo. Qofkii isagoo maydhay ay weysadu ka jabto waxa ku filan inuu mar labaad

weysaysto oo keliya, mana aha inuu mar labaad maydho. Al-Athram wuxuu yidhi:

Waxaan maqlay iyadoo Axmad la waydiinayo qofka maydha ee ay weysadu ka jabto

miyay weyso kale oo keliyi ku filan tahay? Wuxuu yidhi: “Haa, manaan maqal wax ka

koreeya Xadiiska Ibnu Abzii.” Wuxuu Imaam Axmad u jeedaa Xadiiska uu Ibnu Abii

Shaybah ka soo weriyey Cabdur-Raxmaan Ibnu Abzii oo ka soo tebiyey aabihii oo

Saxaabi ahaa in markuu aabihii Jimcaha u maydho haddii uu weysajabo aanu mar

labaad maydhan jirin. Waqtiga qusulku wuxuu dhamaadaa marka salaadda Jimcuhu

dhamaato. Sidaas darteed, qofkii maydha marka salaadda Jimcuha laga soo dareero

wixii ka dambeeya maaha qof qusulkii Jimcaha sameeyay, mana aha qofka sidaa falaa

mid amarkii Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم raacay. Arintaasu waxay ku salaysan tahay

Xadiiska Ibnu Cumar laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii

idinka mid ah ee salaadda Jimcaha imanayaa waa inuu maydho.” (Jamaacada ayaa

soo werisay). Lafdi uu Muslim ku soo weriyeyna wuxuu yahay: “Qofkii idinka mid ah

Dahaarada ___ 103

ee raba inuu Jimcaha yimaado waa inuu maydho.” Ibnu Cabdul-Barr wuxuu yidhi:

Sidaa ayuu Ijmaaca culimadu yahay.

لن ادن لمر رضي هللا لنهما : أ النبي صىى هللا لىيه وسىم قال : " با جاء أحدكم بلى

رواه الجماللللة ، ولمسلللىم : " با أراى أحلللدكم أ يلللأتي الجمعلللة ” الجمعلللة فالييتسللل

” فىييتس

2. Ciidaha: Qusulku wuxuu mustaxab yahay oo kale maalmaha Ciidaha. In kastoo

aanu jirin Xadiis saxiix ah oo arrintaa ku soo arooray. Qoraaga kitaabka Al-Badrul

Muniir wuxuu yidhi: “Axaadiista qusulka maalmaha ciidaha sheegaysaa waa daciif.

Hase yeeshee, raadad xoog leh oo arrintaa tilmaamaya ayaa Asxaabtii Rasuulka صلىى هللا

”.laga soo tebiyay لىيه وسىم

3. Maydhidda maydka: Waxay culimo fara badani qabaan inay mustaxab tahay in

qofkii maydha mayd qof dhintay uu qusul sameeyo. Abii Hurayra (Ihkra) waxa laga soo

weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسلىم yidhi: “Qofkii mayd maydhaa waa inuu maydho

(qusul), kii qaadaana waa inuu weysaysto.” (Axmad iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo

weriyey iyo qaar kale).

ملن سسل ميتلا “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم لن أدي هريرة رضلي هللا لنله : أ النبلي

رواه أحمد و أصاا السنن وسيرهم .” فالييتس ، ومن حمىه فاليتوضأ

Culimada qaar way dhaleeceeyeen Xadiiskaa. Cali bin al-Madaayin, Axmad, Ibnul

Mundir iyo ar-Raaficii iyo qaar kaleba waxay yidhaahdeen: Culimada Xadiiska

midkoodna muu soo tebinin wax saxiix ah oo baabkaa khuseeya. Laakiin al-Xaafid

Ibnu Xajar wuxuu yidhi: At-Tirmidi wuxuu yidhi waa xasan, Ibnu Xibbaanna wuu

saxixay Xadiiskaa. Waxana laga yaabaa inuu Xadiisku xasan yahay marka laga eego

dariiqooyinka faraha badan ee lagu soo weriyey. An-Nawawi wuu diiday odhaahda at-

Tirmidi ee ah Xadiisku waa xasan. Ad-Dahabina wuxuu yidhi: Silsiladaha lagu soo

weriyey Xadiisku way ka xoog badan yihiin Xadiisyo kale oo ay fuqahadu

daliishadeen. Nuxurka Xadiiskuna wuxuu tilmaamayaa inay habboon tahay inuu

maydho qofkii maydha qof geeriyooday. Waxa sidaa taageeraya Xadiiska Cumar

(Ihkra) laga soo weriyey inuu yidhi: “Markaanu mayd maydhno qaarkayo way

maydhan jireen, qaarna may maydhan jirin.” (Al-Khaddiib ayaa sanad saxiix ah ku soo

weriyey). Sidoo kale, Asmaa’ bint Cumays markay maydhay ninkeedii Abuu Bakar as-

Siddiiq (Ihkra) markuu geeriyooday, waxay ku tidhi Muhaajiriinta kuwii aaska joogay:

“Maanta waa maalin qabow waanaan soomanay ee miyuu qusul igu waajibay? Waxay

yidhaahdeen: Maya.” (Imaam Maalik ayaa soo weriyey).

Dahaarada ___ 104

لما سسىت أسماء دنت لميس موجهلا أدلادكر الصلديق رضلي هللا لنله حلين تلوفي يرجلت

فسألت من حضرها من المهاجرين فقالت : ب هلذا يلو شلديد البلرى ، وأنلا صلائمة ، فهل

رواه مال .” ىي من سس ؟ قالوا : ال ل

4. Ixraamka Xajka ama Cumrada: Waxa habboon qofkii u kicitima Xaj ama Cumro

inuu qusul sameeyo intaanu dharka Ixraamka xidhanin ka hor siday culimada

badankoodu (al-Jamhuur) qabaan. Zayd bin Thaabit (Ihkra) wuxu sheegay “Inuu arkay

Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم oo mar uu Xaj u kacay qusul sameeyay.” (Waxa soo

weriyey Ad-Daaraqudni iyo al-Bayhaqi, iyo at-Tirmidi oo yidhi waa xasan. Al-Cuqaylii

isaguse wuxuu yidhi waa daciif).

5. Gelitaanka Makka: Qofkii raba inuu galo Makka waxa habboon inuu gelitaanka

ka hor qusul sameeyo. Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey: “In markuu maago

inuu Makka galo uu u hoyan jiray Duwaa. Dabadeetana maalinnimada uu Makka

geli jiray. Wuxuu sheegayna inuu Nebigu مودل و ليده ومدل sidaa fali jiray.” (Al-

Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

لن ادن لمر رضي هللا لنهما : أنه كلا ال يقلد مكلة بال دلا دلذا طلوى حتلى يصلب ثلم

رواه البخارا ومسىم . ” أنه فعىه صىى هللا لىيه وسىميدي مكة نهارا و يذكر لن النبي

Ibnul Mundir wuxuu yidhi culimada oo dhammi waxay qabaan inay mustaxab tahay in

qusul la sameeyo marka Makka la gelayo. Hase yeeshee, qofkii aan qusul samaynin

dembi muu gelin fidyana laguma laha. Culimada qaarkoodna waxay leeyihiinba weyso

keliya ayaa ku filan.

6. Istaagga Carafa: Haddii Xaj loo kicitimo waxa habboon in qusul la sii sameeyo

intaan Carafa la istaagin ka hor. Imaam Maalik wuxuu ka soo weriyey Naafic (Ihkra)

“Inuu Cabdullah bin Cumar qusul samayn jiray ixraamka ka hor, markuu Makka

gelayo iyo markuu Carafa istaagayaba.”

روى مال لن نافع : " أ لبد هللا ادن لملر رضلي هللا لنهملا كلا ييتسل إلحرامله قبل

” .أ يار ، ولديول مكة ، ولوقو ل،ية لرفة

TIIRARKA QUSULKA

Qusulku wuxuu ku ansaxaa laba arimmod oo keliya, kuwaas oo ah:

1. Niyadda: Niyaddu waxay kala soocdaa cibaadada iyo caadada. Niyaddu waa arrin

qalbiga ka soo go'a oo aan u baahnayn in afka lagaga dhawaaqo. Niyadda in afka lagaga

dhawaaqaana waa bidco aan sharci ahayn.

Dahaarada ___ 105

2. Dhammaan jidhka oo la maydho: Wuxuu Alle sidaa inoogu caddeeyay Qur'aanka

kariimka ah Haddii aad jinaabaysan tihiin is nadiifiya (Al-Maa'idah: 6). Kaas oo

macnihiisu uu yahay qusul sameeya.

روا قال تعالى : 6المائدة/ وب كنتم جنبا فاطه

Sidoo kale, wuxuu Alle yidhi: Waxay kaa waraystaan xaydka, dheh waa wisikh

(uskag), kana fogaada haweenka markay xaydka leeyihiin. Hana u dhawaanina

ilaa ay ka maydhaan, markay ka maydhaanna ugu galmooda siduu Alle idin

faray, Allena wuu jecel yahay kuwa toobadkeenka ah iyo kuwa isdaahiriya. (Al-

Baqarah: 222). Maydhasho waxa loola jeedaa qusul.

لوا الن ساء في الم في قوله تعالى : ي ق هو أى فالتز ي وال ويسئىون لن الما ا

للب التللو يا ب للا للن حيلل أمللركم للا للر فللأتوهن م ادين تقردللوهن حتللى يطهللر فللتا تطه

ين ر ب المتطه .222البقرة/ ويا

SUNNAYAASHA QUSULKA

Habka qumman ee Rasuulka laga soo tebiyey in qusulka loo sameeyo waa sidan:

1. Saddex goor in la faraxasho.

2. Istijo (farjiga oo la maydho) in lagu xigsiiyo.

3. Weyso dhan sida weysada salaadda oo lagu xigsiiyo. Haddii uu rabo qofku

maydhidda cagaha wuu u ugu dambaysiin karaa.

4. Biyaha oo madaxa la wada gaadhsiiyo saddex goor iyadoo timaha faraha la dhex

gelinayo si ay biyuhu u gadhaan timaha guntooda.

5. Jidhka oo dhammaan la wada maydho, laguna bilaabayo waaxda midig laguna

xigsiiyo waaxda bidix, iyadoo kilinkilooyinka, dhegaha daloolkooda, xundhurta,

faraha adimada dhexdooda iyo jidhka dhammaan inta la gaadhikaro biyaha la

gaadhsiiyo.

Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Nebigu ودل و ليده ومدلم markuu

jinaabada ka maydhanayo wuu faraxalan jiray marka hore, markaasuu biyaha

gacanta midig ku jira gacanta bidixda ku gediyi jiray, dabadeetana intuu istijoodo

ayuu weysada salaadda oo kale weysaysan jiray. Haddana intuu biyo qaado ayuu

timaha salkooda faraha marin jiray ilaa uu arko inay biyuhu gaadheen timaha

guntooda. Dabadeetana saddex goor ayuu biyo ku shubi jiray madixiisa iyo jidhkiisa

kale oo dhan.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey). Riwaayad kalena waxay

Caa’isha tidhi: “Gacmihiisa ayuu timaha dhexgelin jiray ilaa uu dareemo inay

timaha guntoodu qoyday, dabadeetana saddex goor ayuu biyo isku gediyi jiray.”

Dahaarada ___ 106

لن لائ،ة رضي هللا لنها : " أ النبي صىى هللا لىيه وسىم با استس ملن الجنادلة يبلدأ

فييس يديه ثم يفرغ ديمينه لىى شماله فييس فرجه ثم يتوضأ وضوءه لىصالة ، ثم يأيذ

لىى رأسه ثالث الماء ويدي أصادعه في أصول ال،عر ، حتى با رأى أنه قد استبرأ حفن

رواه البخلارا ومسلىم . وفلي روايلة لهملا : " ثلم ” حثيا ، ثم أفاض لىى سائر جسده

” .يخى ديديه شعره ، حتى با ن أنه قد أروى د،رته أفاض لىيه الماء ثالث مرا

Labada Sheekh waxay Caa’isha (Ihkra) ka soo weriyeen oo kale inay tidhi: “Rasuulku

markuu jinaabada ka maydhanayo intuu biyo dalbado oo uu صللىى هللا لىيلله وسللىم

sacabkiisa ku qaado ayuu madixiisa dhinaca midig ku bilaabi jiray, dabadeetana

dhinaca bidix. Kabacdina intuu sacabbadiisa biyaha ku qaado ayuu madixiisa ku

shubi jiray.”

ا لنها أيضا قالت : " :كا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم با استسل ملن الجنادلة ولهم

رأسله األيملن ثلم األيسلر ، ثلم أيلذ دكفيله ىلى د،ليء نالو الالال فأيلذ دكفله فبلدأ د،لق

” . فقبىهما لىى رأسه

Maymuunah (Ihkra) waxay iyana tidhi: “Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ayaan biyo uu ku

maydho (qusul) u dhigay, markaasuu faraxashay laba ama saddex goor oo uu

gacntiisa midig biyihii ku jiray ku gediyay ta bidix dabadeetana istijooday. Intuu

gacantiisa dhulka ku duugay ayuu luq-luqday oo sandaartay wejiga iyo gacmahana

maydhay oo uu madixiisana saddex goor maydhay, ayuu jidhkiisa oo dhan biyo ku

gediyey. Markaasuu meeshii uu taagnaa intuu ka yara dhaqaaqay cagihiisa

maydhay. Waxay tidhi: Waxaan u keenay maro waanuu diiday oo wuxuu biyihii

iskaga tir-tiry gacantiisa.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

ولن ميمونة رضي هللا لنها قالت : " وضعت لىنبي صلىى هللا لىيله وسلىم ، ملاء ييتسل

ده ، فأفرغ لىى يديه فيسىهما مرتين أو ثالثا ثم أفرغ ديمينه لىى شماله فيس مذاكيره ،

ثم ىل يده دلاألرض ثلم مضلم ، واستن،لق ، ثلم سسل وجهله ويديله ، ثلم سسل رأسله

لى ملن مقامله فيسل قدميله . قاللت : فأتيتله دخرقلة فىلم ثالثا ، ثم أفرغ لىى جسلده ثلم تنا

ىها وجع ينق الماء ديده رواه الجمالة. ” ير

QUSULKA HAWEENKA

Qusulka haweenku waa la mid ka ragga. Hase yeeshee, dumarka waxa u bannaan in

aanay timaha tidcan (daban) furfurin haddii ay biyuhu gaadhayaan timaha guntooda.

Sidaa wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيلله وسلىم inoogu caddeeyay Xadiis Ummu Salamah

(Ihkra) laga soo weriyey inay gabadhi waydiisay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo

tidhi: “Rasuulkii Allow waxaan ahay gabadh timaheedu tidcan yihiin miyaan

Dahaarada ___ 107

furfuraa markaan jinaabada ka maydhanayo? Wuxuu yidhi: “ Maya, waxa kugu

filan inaad saddex goor baabacooyinka muggood oo biyo ah ku shubto madaxa,

dabadeetana aad jidhka intiisa kale maydho. Markaad sidaa fasho daahir ayaad

tahay.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo yidhi waa xasan

Saxiix)

لن أ سىمة رضي هللا لنها أ امرأة قالت : يا رسول هللا بني املرأة أشلد ضلفر رأسلي ،

أفأنقضه

بنما يكفي أ تاثي لىيه ثلالث حثيلا ملن ملاء ثلم تفيضلي لىلى سلائر “ لىجنادة ؟ قال :

جسدك ،

رواه أحمد ومسىم والترمذا وقال حسن صاي .” فتا أنت قد طهر

Cubayd bin Cumayr (Ihkra) wuxuu yidhi: “Waxa Caa’isha (Ihkra) soo gaadhay inuu

Cabdullah bin Cumar haweenka farayo inay timaha tidcan furfuraan markay qusul

samaynayaan. Waxay tidhi: Waa arrin layaab leh inuu Ibnu Cumar haweenka ku

amro inay timaha tidcan furfuraan markay qusul maagaan. Muxuu ugu amri

waayay inay xiiraanna? Aniga iyo Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم waxaanu ka wada

maydhan jirnay weel keliya, kamanaan badin jirin saddex sacab oo biyo in aan

madaxayga ku shubo.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo weriyey).

لن لبيد دن لمير رضي هللا لنه قال : " دى لائ،ة رضي هللا لنها أ لبد هللا دن لمر

النساء با استسىن أ ينقضن رلوسهن ، فقالت : يا لجبا الدن لملر ، يلأمر النسلاء يأمر

با استسىن أ ينقضن رلوسهن أفلال يلأمر أ ياىقلن رلوسلهن؟ لقلد كنلت أستسل أنلا

، من بناء واحد وما أميد لىى أ أفرغ لىى رأسي ثلالث صىى هللا لىيه وسىمورسول هللا

. رواه أحمد ومسىم” بفراسا

Waxa mustaxab ah haweenayda xayd ama nifaas ka maydhanaysa inay cudbi yar ama

wax la mid ah cadar mariso oo ay meelihii dhiiggu maray la raacdo si ay urta dhiiggu

uga tirtiranto. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay Asmaa’ bint Yaziid Nebiga

هللا لىيله وسلىم صلىى ka waraysatay qusulka gabadha xaydka leh. Wuxuu yidhi: “Waxay ku

maydhanaysaa biyo celeen gob leh, waanay weysaysanaysaa, dabadeetana biyaha

ayay madexa ku shubaysaa oo xoog ugu masaxaysaa ilaa ay biyuhu timaha

guntooda gaadhaan. Kabacdina biyaha ayay isku gediyaysaa, dabadeetana cudbi

cadar leh ayay isku nadiifinaysaa.” Asmaa’ waxay tidhi: Siday isgu nadiifinaysaa?

Wuxuu yidhi: “Subxaanal-Laah! Way isku nadiifinaysaa.” Caa’isha oo codka hoos

u dhigaysa si ay u qariso ayaa tidhi: Meelihii dhiiggu maray ayay la raacaysaa.

Waxay Asmaa’ haddana waydiisay qusulka jinaabada. Wuxuu yidhi: “Biyo intoo ay

qaado ha isku nadiifiso nadaafad buuxda ama dhamays-tiran (weyso). Dabadeetana

biyaha madexeeda ha ku shubto hana ku masaxdo ilaa ay biyuhu timaha guntooda

Dahaarada ___ 108

gaadhaan. Kabacdina jidhka oo dhan biyaha ha ku shubto.” Caa’isha ayaa markaa

tidhi: Haweenka waxa u fiican haweenka Ansaarta., Xishoodkooda badani kama

joojiyo inay Diintooda ku xeel dheeraadaan.” (Jamaacada ayaa soo werisay marka

laga reebo at-Tirmidi).

لن لائ،ة رضي هللا لنها : أ أسماء دنت يزيلد سلألت النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم للن

سس المالي قلال: " تأيلذ بحلداكن ماءهلا وسلدرتها فتطهلر فتاسلن الطهلور ثلم تصلب

لىى رأسها فتدلكه ىلكا شديدا حتى يبى شئو رأسلها ، ثلم تصلب لىيهلا الملاء ، ثلم تأيلذ

لللت أسللماء : وكيللف تطهللر دهللا؟ قللال : " سللباا هللا قا” . فرصللة ممسللكة فتطهللر دهللا

وسلألته للن سسل ” . فقاللت لائ،لة كأنهلا تخفلي لل . تتبعلي أثلر اللد ” . تطهرا دهلا

الجنادة فقال : " تأيذا ماءك فتطهلرين فتاسلنين الطهلور أو أدىيلي الطهلور ، ثلم تصلب

فقالت لائ،ة : " نعم ” لىى رأسها فتدلكه حتى يبى شئو رأسها ثم تفي لىيها الماء

رواه الجمالللة بال ” النسللاء نسللاء األنصللار ، لللم يمللنعهن الايللاء أ يللتفقهن فللي الللدين

الترمذا .

ARRIMO QUSULKA LA XIDHIIDHA

1. Haddii ay xayd iyo jinaabo ku kulmaan qof waxa kefeeya qusul keliya. Sidoo kale,

maalin Jimce iyo Ciidi haddii ay kulmaan, ama jinaabo iyo Jimce ku wada kulmaan

qof waxa kefeeya qusul keliya haddii uu niyaysto inuu labadaba mar ka wada

maydho. Haddii u qof jinaabo ka maydho (qusul) laakiin aanu weysaysan qusulka

ayaa ku filan umana baahna inuu weysaysto. Caa’isha (Ihkra) waxay tidhi:

“Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم qusulka dabadii muu weysaysan jirin.”

”لن لائ،ة قالت : " كا رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ال يتوضأ دعد اليس

Ibnu Cumar isaguna (Ihkra) wuxuu ku yidhi nin u sheegay inuu weysaysto qusulka

dabadii: “Waad ku fogaatay.” Ibnul Carabii isaguna wuxuu yidhi: “Culimadu

iskumay khilaafin inay weysadu hoos timaado (la socoto) qusulka. Isla markaana

inay niyadda ka maydhashada jinaabada la socoto niyadda weysadu. Waayo

waxyaabaha ay jinaabadu qofka ka hor joogsato (u diido) ayaa ka badan kuwa

weysa la’aantu ka hor joogsato. Sidaas darteed, ayay niyadda shayga yari ugu hoos

jirtaa niyadda shayga weyn una kafaala qaadanysaa.

2. Waxa u bannaan qofka jinaabaysan inuu timaha xiiro, ciddiyaha iska guro iyo inuu

suuqa u baxo. Cadaa’ waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Qofka jinaabayasan

waxa u bannaan toobinka, ciddiyaha inuu iska guro ama timaha xiiro xatta haddii

aanu weysaysan.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey)

Dahaarada ___ 109

3. Way bannaan tahay inuu qof (lab) isticmaalo xamaamka1 dadweynaha ka dhexeeya

haddii aan cidi cawradiisa arki karin, isaguna aanu cawro qof kale arki karin.

Imaam Axmad wuxuu yidhi: Haddii aad og tahay in dhammaan dadka xamaamka ku

jira ay cawradoodu qarsoon tahay gal, haddii kale ha gelin.” Rasuulkana صىى هللا لىيه

waxa laga soo tebiyey inuu yidhi: “Ninku waa in aanu eegin cawrada nin وسلىم

kale, gabadhuna waa in aanay eegin cawro gabadh kale.” In Alle la xuso marka

xamaamka dadweynaha ka dhexeeya lagu jirana waxba kuma jabna. Waayo In Alle

la xuso xaalad kasta oo lagu jiro way fiican tahay, maadaama aanu jirin daliil

arrintaa inaga mamnuucayaa. Rasuulkuna صلىى هللا لىيله وسلىم wuu xusi jiray Alle

xaalad kasta oo uu ku jiroba.

4. Waxba kuma jabna inuu qof tuwaal ama maro kale jidhka ku qalajiyo2 qusulka ama

weysada dabadeed gu' iyo jiilaalba. Way bannaan tahay inuu nin qusul u isticmaalo

biyaha ka hadhay qusulka xaaskiisa, gabadhuna sidoo kale. Sidoo kale, waxa u

bannaan inay weel keliya ka wada maydhaan labadooduba. Ibnu Cabbaas waxa laga

soo weriyey inuu yidhi: “Xaasaskii Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم mid ka mid ah ayaa

biyo weel ku jiray qusul kaga maydhatay. Markaasuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم

yimi oo damcay inuu ku weysaysto ama ku maydho. Waxay ku tidhi: Rasuulkii

Allow waan jinaabaysnaa! Wuxuu yidhi: “Biyuhu jinaabo ma yeeshaan.” (Axmad,

Abuu Daa’uud, iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey, at-Tirmidina wuxuu yidhi waa

xasan Saxiix).

في جفنة فجلاء النبلي صىى هللا لىيه وسىملن ادن لباس قال : " استس دع أمواج النبي

نبا فقلال : ليتوضأ منها أو استس ، فقالت له : يارسول هللا بني كنت ج صىى هللا لىيه وسىم

رواه أحمد وأدو ىاوى والنسائي والترمذا وقال : حسن صاي . ” " ب الماء ال يجنب

5. Ma bannaana inuu qof ku hor maydho dad kale isagoo qaawan, waayo Diinta

Islaamku way xaaraantimaysay in cawrada la muujiyo. Laakiin haddii uu qofku

maro iyo wax la mid ah isku asturo waxba kuma jabna. Faadimah (Ihkra) waxay

Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم ku asturi jirtay maro3 markuu maydhanayo.

Qofkii aragtida dadka ka fogaada ee isagoo qaawan maydha iyadoo aan cidi arkaynin

isna waxba kuma jabna. Waayo siduu al-Bukhaari soo weriyey Nebi Muuse wuxuu

1 Xamaamka dadweynaha ka dhexeeyaa wuu ka gedisan yahay musqusha caadiga ah oo

ma laha meel lagu kaadhjo ama lagu saxaroodo ee waxa loogu tala galay maydhasho

keliya. 2 Hase yeeshee, waxa mudan kana saxsan in biyaha weysada ama qusulka lagu dhaafo jidhka

oo aan laga qallajin haddii aan dhibaato jirin, sidaan ku soo sheegnay xadiiska Maymuuna

laga soo weriyey. 3 Waxay u xidhi jirtay maro ay sida sitaaradda ama daaha ugu xidho si aan cidi u arkin.

Dahaarada ___ 110

maydhay isaga oo qaawan oo aan cidi arkaynin. Abuu Hurayrana (Ihkra) waxa laga soo

weriyey inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Isagoo Nebi Ayuub qaawan oo

maydhanaya ayaa kiish dahab ahi ku soo dhacay kolkaasuu maryihiisii ku orday.

Markaasuu Rabbigii مدبح نه وتعد ل ku yidhi: Miyaanan ahayn kii kaa baahi tiray

sidaad ahayd. Wuxuu yidhi: Mayee weynidaadaan ku dhaartee waad I baahi tirtay,

laakiin kama kaaftoomayo barakadaada.” (Axmad, al-Bukhaari iyo an-Nasaa’i ayaa

soo weriyey).

لن أدي هريرة رضي هللا لنه لن النبي صىى هللا لىيه وسىم قال : " دينما أيو

لىيه السال ييتس لريانا فخر لىيه جرا من هب ، فجع أيو ياثى في ثوده .

فناىاه رده تبارك وتعالى : يا أيو ألم أكن أسنيت لما ترى؟ قال : دىى ولزت ،

رواه أحمد والبخارا والنسائي .” لي لن دركت ولكن ال سنى

Dahaarada 111

GAGABAYSIGA التيمم Gagabaysigu waa ula kac ama qasdi uu qofku qasdiyo inuu Ciidda ku masaxo wejiga

iyo gacmaha, isagoo ula niyoonaya inuu isu diyaariyo salaad iyo wixii la mid ah.

Daliilkiisana waxa laga soo xigtay Qur'aanka, Sunnaha iyo Ijmaaca culimada intaba.

Dhinaca kitaabka Qur’aanka ah:

Wuxuu Alle yidhi سلباانه وتعلالى: Haddii aad buktaan ama aad safar tihiin ama aad

saxarootaan ama aad dumar taabataan oo aydinaan biyo helaynin, ku gagabaysta

carro wanaagsan kuna masaxa wajigiina iyo gacmihiina Eebbena waa Cafiye

Dembi-dhaafe ah . (An-Nisaa’: 43).

رضى أو لىى سفر أو في قوله تعالى : لن اليلائط أو المسلتم وب كنتم م لنكم م جاء أحد م

كلا يكم ب للا كم وأيلد يدا طي بلا فامسلاوا دوجلوه موا صع دوا ماء فتيم ا الن ساء فىم تج لفلوا

43النساء/ سفورا

Dhinaca Sunnaha Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم:

Wuxuu Abii Umaamah sheegay (Ihkra) inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Wuxuu

dhulka korkiisa dhammaan Alle nooga yeelay aniga iyo Ummadayda Masjid iyo

dahaarad (mid wax nadiifiya). Sidaas darteed, qofkii Ummadayda ka mid ahi wuxuu

ka helayaa meeshii ay salaaddi ugu soo gashaba wax uu isku daahiriyo (ciidda).”

(Axmad ayaa soo weriyey).

جعىلت “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم لالدي أدلي أماملة رضلي هللا لنله : أ رسلول هللا

األرض كىهللا لللي وألمتللي مسللجدا وطهللورا ، فأينمللا أىركللت رجللال مللن أمتللي الصللالة فعنللده

أحمد . رواه” طهوره

Dhinaca Ijmaaca:

Dhammaan culimada Muslimku waxay isku waafaqday inuu gagabaysigu sharci yahay,

isla markaana beddeli karo weysada iyo qusulka marka ay arrimo gaar ahi dhacaan.

GAGABAYSIGU WAA ARRIN KHAAS U AH UMMADDA NEBI MUXAMMAD:

Xadiis laga soo weriyey Jaabir bin Cabdullah wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Waxa Ilaahay I siiyey shan aanu cid iga horaysay siinin. Wuxuu Ilaahay

guusha igu siiyaa baqdin cadawgaygu iga baqo markaan u soo jiro meel bil loo

socdo. Dhulkana waxa la iiga yeelay Masjid iyo dahaarad, qofkii Ummadayda ka

Dahaarada ___ 112

mid ahi waa inuu markaa ku tukado meeshii ay salaaddi ugu soo gahsaba. Maalka

(qaniimadda) dagaalka lagu furtana Ilaahay wuu ii xalaaleeyay, taas oo ah arrin

aan cid iga horeysay loo xalaalaynin. Shafaacadana waa la ii ballanqaaday. Nebi

walba waxa gaar ahaan loogu soo diray qawmkiisa (Ummaddiisa) oo keliya, anna

dad oo dhan ayaa caam ahaan laysoo diray.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo

weriyey).

ألطيللت يمسللا “ قللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن جللادر رضللي هللا لنلله أ رسللول هللا

ر دالرلب مسيرة شهر ، وجعىت لي األرض مسلجدا وطهلورا ، اليعطهن أحد قبىي . نص

فأيمللا رجلل مللن أمتللي أىركتلله الصللالة فىيصلل ، وأحىللت لللي الينللائم ولللم تالل ألحللد قبىللي ،

رواه ” يبع في قومه ياصة ، ودعثت بلى النلاس لاملة وألطيت ال،فالة ، وكا النبي

ال،يخا .

Sababta loo sharciyeeyay:

Caa’isha (Ihkra) waxay tidhi: “Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم ayaanu u raacnay safar

ka mid ah safaradiisii. Markaanu meesha Baydaa’ la yidhaahdo gaadhnay ayuu

shuuli aan gashanaa iga go’ay. Markaasuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم kacay oo uu

raadiyey, dad kalena la kaceen oo ay raadiyeen iyagoo aan weysa qabin biyana

aanay haysanin. Dadkii ayaa Abuu Bakar u yimi oo ku yidhi: Miyaanad arkayn

waxay Caa’isha fashay. Abuu Bakar ayaa ii yimi iyadoo Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم uu

dhabtayda ku jiifo oo uu hurdo. Markaasuu I canaantay oo igu yidhi wixii uu Alle u

idmay inuu yidhaahdo, oo waliba uu dhinaca iga gujiyay, manaan dhaqaaqi

karaynin waayo Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم ayaa dhabtayda ku jiifay. Rasuulku صىى هللا

wuxuu hurday ilaa uu waagi beryay isagoo aan weysa qabin. Markaasuu لىيله وسلىم

Ilaahay soo dejiyay Aayadda gagabaysiga (An-Nisaa’: 43). Asiid bin Xadiir wuxuu

yidhi: Tani maaha barakadii ugu horaysay ee la idinka helo reer Abuu Bakarow!

Caa’isha waxay tidhi: Awrkii aan saarnaa markii la kiciyey ayaanu hoostiisa

shuuligii ka hellay.” (Jamaacada ayaa soo werisay at-Tirmidi mooyee).

رو لائ،للة رضللي هللا لنهللا قالللت : يرجنللا مللع النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم فللي دعلل

البيداء انقطع لقد لي ، فأقا النبي لىى التماسه ، وأقلا النلاس معله أسفاره حتى با كنا د

، وليسوا لىى ماء ، وليس معهم ماء، فأتى الناس بلى أدا دكر رضلي هللا لنله فقلالوا : أال

لىلى فخلذا قلد صلىى هللا لىيله وسلىمترى بلى ماصنعت لائ،ة ؟ فجاء أدو دكلر ، والنبلي

أ يقللول ، وجعلل يطعللن ديللده ياصللرتي فمللا منعنللي مللن نللا ، فعللاتبني وقللال مللا شللاء هللا

لىى فخذا ، فنا حتى أصب لىى سير ملاء ، صىى هللا لىيه وسىمالتارك بال مكا النبي

موا( . قال أسيد دن حضير : ما هي أول دركتكم يلا آل أدلي فأنزل هللا تعالى أية التيمم عفتيم

Dahaarada ___ 113

لىيلله ، فوجللدنا العقللد تاتلله . رواه الجمالللة بال دكللر فقالللت : فبعثنللا البعيللر الللذا كنللت

الترمذا .

GAGABAYSI GOORMAA LA OGOL YAHAY:

Wuxuu qofku gagabaysan karaa isagoo safar ah ama gurigiisa jooga, haddii ay arrimaha

aan hoos ku tixi doonno qaarkood ku dhacaan.

b) Haddii biyo la waayo, ama ay biyuhu yar yihiin:

Cimraan bin Xusayn waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Maalin uu Rasuulka Alle صىى

na tukiyey anagoo safar ah, ayaa nin ku soo biiri waayay salaaddii. Markuu هللا لىيله وسلىم

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم salaaddii dhameeystay ayuu ninkii waydiiyey “Maxaa kuu

diiday inaad nala tukato? Ninki wuxuu ugu jawaabay, xalaan isku junuunay biyona

waan waayey. Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi: “ Gagabaysi ayaa kaaga

filan.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

فلي صلىى هللا لىيله وسلىم هللا لنه قلال : كنلا ملع رسلول هللالن لمرا دن حصين رضي

؟ قللال : ” مامنعلل أ تصللىي “ سللفر ، فصللىى دالنللاس ، فللتا هللو درجلل معتللزل قللال :

أصادتني جنادة ، وال ماء . قال :

رواه ال،يخا .” لىي دالصعيد فتنه يكفي “

Abii Darr (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofkii aan biyo haysanin carrada ayaa dahaaro u ah ilaa toban sanno.” (Asxaabta

Sunanka ayaa soo werisay, at-Tirmidina wuxuu yidhi waa xasan Saxiix).

وللن أدللي ر رضلي هللا لنلله ، للن رسللول هللا صلىى هللا لىيلله وسلىم قللال : " ب الصللعيد

رواه أصللاا السللنن ، وقللال الترمللذا : حللدي ” طهللور لمللن لللم يجللد المللاء ل،للر سللنين

حسن صاي .

Hase yeeshee, intaanu qofku gagabaysan waa inuu raadiyo kuna dedaalo siduu biyo u

heli lahaa intuu karaankiisu yahay. Haddii uu markaa qofku ka quusto ogaadona in

aanay biyo u dhowayn raadinta wuu joojinayaa waanuu gagabaysanayaa ilaa intuu biyo

helayo.

t) Haddii qof nabar ku dhaco:

Gagabaysigu wuxuu inoo bannaan yahay oo kale haddii uu qof nabar ku dhaco ama

bukaan kaleba, loogana baqo inay biyaha weysadu ama qusulku ay xanuunka

kordhiyaan ama bogsiinta dib u dhigaan. Inay weysadu xanuunka siyaadinayso ama

bogsiinta nabarku bogsan lahaa ay dib u dhigayso waa inay ahaato arrin dhakhtar ama

Dahaarada ___ 114

dad waaya aragnimo arrintaa u lihi ay ku taliyeen. Sidaas waxa inoo caddaynaya

Xadiiskan Jaabir (Ihkra) laga soo weriyey inuu yidhi: “Mar aanu safar u baxnay ayaa

nin naga mid ah dhagax ku dhacay oo uu madaxa nabar ka gaadhsiiyey. Ninkii ayaa

hebeenkii isku junuunay, markaasuu Asxaabtii ku yidhi: “Rukhso inaan gagabaysto

ii fasaxaysa ma haysaan?” Waxay yidhaahdeen: “Maya. Maadaama aad biyo

helayso. Saxaabigii ayaa maydhay isla markiina wuu geeriyooday. Jaabir (Ihkra)

wuxuu yidhi: Markii arrintaa Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم loo sheegay wuxuu yidhi:

“Way dileen Alla ha dilee, may warsadaan hadaanay aqoon u lahayn, aqoon la'aanta

waxa u dewo ah waraysiga (la tashiga) waxa ku fillaa inuu gagabaysto oo uu maro

yar ku duubo nabarka dabadeetana korka ka masaxo, jidhka inta kalena biyo ku

maydho1.” (Abuu Daa'uud, Ibnu Maajah iyo ad-Daaraqudni ayaa soo weriyey, iyo Ibnu

Sakni oo saxixay).

لن جادر رضي هللا لنه قال : يرجنا في سفر فأصا رجال منلا حجلر ، ف،لجه فلي رأسله

مم ؟ فقالوا : ملا نجلد لل ريصلة ثم أحتىم ، فسأل أصااده : ه تجدو لي ريصة في التي

وأنت تقدر لىى الماء ، فأستس فما . فىما قدمنا لىى رسول هللا صىى هللا لىيله وسلىم ،

السلؤال ، “ أيبر دذل فقلال : لي قتىلوه قلتىهم هللا أال سلألوا ب للم يعىملوا ؟ فتنملا شلفاء الع

مسل لىيله ، وييسل بنما كا يكفيه أ يتليمم ويعصلر أو يعصلب لىلى جرحله يرقلة ثلم ي

رواه أدوا ىاوى وادن ماجة والدارقطني ، وصااه ادن السكن . ” سائر جسده

j) Haddii ay biyuhu aad u qabaw yihiin:

Haddii ay biyuhu aad u qabow yihiin oo uu qofku ka baqo inay wax yeelaan, isla

markaana waayo wax uu biyaha ku diiriyo, ama aanu xamaamka dadweynaha ka

dhexeeya tegi karin, way u bannaan tahay inuu qofkaasu gagabaysto. Sidaa waxa inoo

caddaynaya Xadiis laga soo weriyey Camr bin al-Caas (Ihkra) inuu yidhi: “Markii la ii

diray qazwaddii Dul-Salaasil habeen aad u qaboobaa ayaan isku junuunay.

Markaasaan ka baqay haddaan maydho in aan dhinto. Intoo aan gagabaystay ayaan

Asxaabtii salaad Subax tukiyey. Markii aanu Rasuulkii صلىى هللا لىيله وسلىم u nimi ayay

Asxaabti arrintii u sheegeen. Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم ku yidhi Camr binul

Caas: “Camrow adigoo jinaabaysan miyaad Asxaabta tukisay? “Camr wuxuu yidhi:

Waxaan xasuustay Qawlka Alle ee ah: Hana dilina naftiina Ilaahay waa kii idiin

naxariis badane markaasaan gagabaystay.” Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم wuu dhoola

caddeeyay waxna kamuu odhanin arrintaa.” (Waxa weriyey Axmad, Abuu Daa’uud,

1 Nasrud-Diin al-Albani wuxuu tilmaamay inuu xadiisku Xasan yahay. Hase yeeshee,

Xadiiska intiisa ugu dambaysaa waa daciif, marka laga bilaabo: “oo uu maro yar ku duubo

nabarka dabadeetana korka ka masaxo, jidhka inta kalena biyo ku maydho.” (Eeg Buluuq

al-Maraam).

Dahaarada ___ 115

al-Xaakim, ad-Daaraqudni, Ibnu Xibbaan iyo al-Bukhaari oo isagu ku soo weriyey hab

mucallaq ah).Waxa halkaa ku cad inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم arrintaa u qiray

Camr Ibnul Caas wixii uu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم qiraana waa sharci.

لن لمرو دن العاص رضي هللا لنه ، أنه لما دع في سزوة ا السالس قلال : احتىملت

وىة ، فأشللفقت ب استسللىت أ أهىلل ، فتيممللت ثللم صللىيت دأصللاادي فللي ليىللة شللديدة البللر

“ صالة الصب . فىملا قلدمنا لىلى رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم كلروا لل لله فقلال :

وال تقتىلوا ؟ فقىلت : كلر قلول هللا للز وجل : ” يالمرو صىيت دأصااد وأنلت جنلب

كللا دكللم يمللاأنفسللكم ب للا . فتيممللت ثللم صللىيت . فضللا رسللول هللا صللىى هللا لىيلله رح

وسىم ولم يق شيئا . رواه أحمد و أدوا ىاوى والااكم

والدار قطني وادن حبا ولىقه البخارا .

x) Haddii ay baqdini jirto:

Haddii ay biyuhu dhow yihiin hase yeeshee, uu qofku u baqo naftiisa, reerkiisa ama

hantidiisa iwm,. Haddii uu qofku biyaha gaadhi kari waayo, sababtoo ah cadow uu ka

baqayo (dad ama dugaag) oo biyaha ka horjoogsaday dartood. Haddii uu qofku

maxbuus yahay, ama waayo wax uu biyaha ceelka ama meeshay ku jiraan kaga soo

saaro (waadaan, dawlis iwm.). Dhammaan arrimahaasu waxay la mid yihiin iyadoo

biyaha la waayey. Dadkay arimahaasu la kulmaanna way u bannaan tahay inay

gagabaystaan. Sidoo kale, waxa lamid ah iyana haddii uu qof ka baqo in lagu eedeeyo

wax uu bari ka yahay (wax aanu falin). Tusaale: Qof seexday gurigii saaxiibtii oo isku

junuunay kana baqay inuu saaxiibkii ka shakiyo inuu xaaskiisa fara xumeeyay haddii

uu maydho. Qofkaa isagana way u bannaan tahay inuu gagabaysto.

kh) Haddii ay biyuhu yaraadaan:

Haddii ay biyuhu yaryihiin oo loo kaydsanayo cabbitaan (dad ama xoolo), raashin

kariskii, ama loo kaydsanayo in layskaga maydho nijaas culus (qusul), way bannaan

tahay in la gagabaysto oo biyaha yar la kaydsado. Imaam Axmad wuxuu sheegay “Inay

Asxaab badani gagabaysan jireen si ay u kaydsadaan biyaha yar ee ay haystaan.” Sidoo

kale, Cali (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Haddii uu qof musaafir ahi isku

junuuno, kana baqo haddii uu qusul sameeyo inuu ka haraado biyaha yar ee uu sito,

waxa u bannaan inuu gagabaysto oo aanu maydhanin.” (Ad-Daaraqudni ayaa soo

weriyey).

في الرج يكو في السفر ، فتصليبه الجنادلة ومعله قىيل “ لن لىي رضي هللا لنه قال :

من الماء يخا أ يعط ، يتيمم وال ييتس . رواه الدارقطني .

Dahaarada ___ 116

Ibnu Taymiyah wuxuu yidhi: “Qofkii kaadi ama saxaro hayso ee biyuhu ku yar yihiin

waxa fadli badan intii uu tukan lahaa isagoo kaadi ama saxaro isku xejinaya, inuu

musqusha isticmaalo oo uu gagabaysi ku tukado.”

d) Haddii laga baqo inay salaaddu ku dhaafto:

Haddii uu qof haysto biyo uu ku weysaysto ama ku maydho hase yeeshee, uu ka baqo

inuu waqtigii salaaddu dhaafo intuu weysaysanayo ama maydhanayo, waxa u bannaan

qofkaa inuu gagabaysto oo uu salaadda ka gaadho intaan waqtigeedi dhaafin.

Lagumana laha qofkaa inuu salaaddaa tukado mar kale ama soo bedo.

r) Ciidda (carrada) gagabaysiga:

Dhammaan ciid kasta oo nadiif ah iyo dhammaan wixii dhul loo nisbeeyo sida dhagaxa,

dhoobada iyo niista intaba waa lagu gagabaysan karaa. Sidaa waxa caddaynaya qawlka

Alle ee ah: Ku gagabaysta carro wanaagsan (An-Nisaa'a: 43). Culimada afka

carabidu waxay isku waafaqeen inuu erayga carro macnihiisu yahay wax kasta oo dhul

loo nisbeeyo ha ahaado ciid, dhagax, dhoobo, niis iwm,.

s) Sidee loo gagabaystaa:

1) Waxa waajib ah marka hore inuu qofku niyeeyo inuu gagabaysanayo. Niyadda

waxaan hore ugu sharaxnay baabka weysada waana farad.

2) Bisinka in la qabsado (lagu bilaabo).

3) Baabacooyinka oo carrada lagu dhirbaaxo ama lagu masaxo (duugo).

4) Baabacooyinka in wajiga la mariyo, gacmaha oo ilaa xusulada ahna laga daba

mariyo.

Sidaas weeye gagabaysiga saxa ah ee laga soo weriyey Cammaar (Ihkra) inuu yidhi:

“Habeen aan isku junuunay anigoo aan biyo haysanin ayaan carrada ku

gelgelimastay (isku rog-rogay) oo aan tukaday. Arrintaa markii aan Rasuulka Alle

u sheegayna wuxuu yidhi: “Sidan ayaa kugu fillayd. Intuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

baabacooyinkiisa ciidda ku dhirbaaxay (duugay) oo boodhka ka ودل و ليده ومددلم

afuufay, ayuu wejigiisa iyo gacmihiisa ku masaxay.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa

soo weriyey).

أجنبت فىم أصب الماء فتمعكت في الصعيد وصلىيت ، “ لادي لمار رضي هللا لنه قال :

وضر النبلي” . بنما كا يكفي هكذا ”، فقال : صىى هللا لىيه وسىم فذكر ل لىنبي

رواه ” ، دكفيه األرض ونفخ فيهملا ، ثلم مسل دهملا وجهله وكفيله صىى هللا لىيه وسىم

.ال،يخا

Dahaarada ___ 117

Lafdi kalena wuxuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Waxa kugu fillayd inaad

baabacooyinka ciidda ku dhirbaaxdo (duugto) oo aad boodhka ka afuufto

dabadeetana wejiga iyo gacmaha oo ilaa xusulada ah aad ku masaxdo.” (Ad-

Daaraqudni ayaa soo weriyey).

ير : " بنما كا يكفي أ تضر دكفي في الترا ، ثم تنفخ فيهما ، ثم تمس وفي لفد آ

رواه الدار قطني . ” دهما وجه وكفي بلى الرسيين

Sida Axadiistaa inooga cad, mar keliya oo baabacooyinka dhulka lagu dhirbaaxo ayaa

qofka ku filan iyo baabacooyinka oo wejiga iyo gacmaha lagu masaxo. Sunnuhuna

wuxuu yahay inuu qofka gagabaysanayaa ciidda ka afuufo baabacooyinka si uu

boodhka wejigiisa uga dhawro.

sh) Maxaa u bannaan qofka gagabaysta:

Gagabaysigu wuxuu u dhigmaa weysada marka biyo la waayo. Sidaas darteed,

dhammaan wixii u bannaan qofka weysa qaba way u bannaan yihiin qofkii gagabaysta,

sida salaadda, taabashada kitaabka Qur'aanka ah iwm,. Gagabaysi keliya waxa lagu

tukan karaa dhowr salaadood oo farad ama Sunne ah ilaa intaan gagabaysigu jabin.

Waayo xukunka gagabaysigu waa xukunka weysada oo kale. Sidaa wuxuu Rasuulku

inuugu caddeeyay Xadiis Abii Darr (Ihkra) laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيه

yidhi: “Ciiddu Muslimka waa u dahaarad, haddii uu biyo waayo ilaa mudo وسلىم

toban sano ah. Markuu biyo helana waa inuu bishaaradaa khayrka ah hantiyo oo ku

weysaysto kuna maydho.” (Axmad ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo yidhi waa

Saxiix).

ب الصلعيد طهلور “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم للن أدلي ر رضلي هللا لنله : أ النبلي

” مه د،لرته فلت لل ييلر المسىم ، وب لم يجد الملاء ل،لر سلنين فلتا وجلد الملاء فىيسل

رواه أحمد والترمذا وصااه .

dh) Maxa jebiya gagabaysiga:

Dhammaan wixii weysada jebiyaa (buriya) way jebinayaan gagabaysiga, waayo labadu

way isu dhigmaan. Waxa intaa dheer haddii biyo la helo ama wixii biyaha lagu soo

saari lahaa (sida dawlis) oo aan markii hore la haysanin la helo, gagabaysigi wuu

jabayaa. Laakiin qofkii salaad gagabaysi ku tukada ee markuu salaadda dhameeysto

biyo hela ama wixii biyaha lagu soo saari lahaa hela salaaddaa mar labaad kuma celin

maayo xattaa haddii uu salaadda waqtigeedi wali joogo. Abaa Saciid al-Khuduriyi

waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Laba nin ayaa safar u baxay markaasay salaaddi

soo gashay iyagoo aan biyo haysanin. Intoo ay gagabaysteen ayay tukadeen. Iyadoo

wali waqtigii salaaddaasu joogo ayay labadii nin biyo heleen. Midkood intuu

Dahaarada ___ 118

weysaystay ayuu salaaddii mar labaad tukaday. Ninkii kalena salaaddii kumuu celin

mar labaad. Markay Rasuulkii Alle صلىى هللا لىيله وسلىم u yimaadeen ee ay arrrintii u

sheegeen wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ku yidhi ninkii aan salaaddii mar labaad

tukanin: “Sunnihii ayaad asiibtay salaaddii hore ayaana kugu filan.” Ninkii

weysaystay ee salaaddii ku celiyayna wuxuu ku yidhi: “Laba ajar ayaad leedahay.”

(Abuu Daa’uud iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

لخذرا رضي هللا لنه قال : يرج رجال في سفر فاضر الصالة ولليس لن أدي سعيد ا

معهمللا مللاء، فتيممللا صللعيدا طيبللا فصللىيا ، ثللم وجللد المللاء فللي الوقللت ، فألللاى أحللدهما

الوضوء والصالة ، ولم يعد اآلير، ثم أتيا رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ، فذكرا لله لل

وقلال لىلذا توضلأ وأللاى : " لل ” ة وأجزأت صالت ، فقال لىذا لم يعد : " أصبت السن

رواه أدو ىاوى والنسائي . ” األجر مرتين

Hase yeeshee, qofkii isagoo gagabaystay laakiin aan wali tukan ama isgoo salaadda ku

dhex jira la helo biyo ama wixii lagu soo saari lahaa gagabaysigu wuu ka jabayaa,

waajibna waxa noqonaysa inuu weysaysto. Sidaa waxa caddaynaya Xadiiska Abii Dar

laga soo weriyey ee aan kor ku soo sheegnay. Qofkii ka gagabaysta jinaabo ama

gabadhii uu xaydku ka joogsado ee gagabaysata, isla markaana gagabaysi ku

tukanayay, markii biyo la helo labaduba waa inay maydhaan (qusul) markay u suura

gasho. Cimraan (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

ayaa dadkii tukiyey. Markuu salaaddii dhamaystay ayuu arkay nin aan dadkii la وسىم

tukan. Wuxuu ku yidhi: “Hebelow maxaa kuu diiday inaad dadka la tukato?”

Wuxuu yidhi: “Waan jinaabaysanay biyana waan waayay.” Wuxuu Rasuulki صىى هللا

ملىيه وسلى yidhi: “Inaad gagabaysato ayaa kugu filan.” Wuxuu Cimraan yidhi: Markii

biyo la helay ayuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ninkii jinaabaysnaa biyo u dhiibay oo

ku yidhi: “Orod oo isku shub.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

سول هللا صىى هللا لىيه وسىم دالناس ، فىما انفت لن لمرا رضي هللا لنه قال : صىى ر

من صالته با هو درج معتزل لم يص مع القو ، قال : " مامنعل يلافال أ تصلىي ملع

ثلم ” . ؟ قال : أصادتني جنادة وال أجد ملاء . قلال : " لىيل دالصلعيد فتنله يكفيل ”القو

، الللذا صللىى هللا لىيلله وسللىمل هللا كللر لمللرا : أنهللم دعللد أ وجللدوا المللاء ألطللى رسللو

رواه البخارا ” أصادته الجنادة بناء من ماء وقال : " اهب فأفرسه لىي

MASIXIDA DUUBKA IYO WIXII LA MID AH

Sharcigooda:

Dahaarada ___ 119

Diintu waxay inoo bannaysay in aan korka ka masaxno nabarka buka iyo duubka lagu

duubo qofka jaban, iwm. Axaadiis badan oo daciif ah ayaa arrintan ku soo aroortay.

Hase yeeshee, silsiladohooda iyo meelaha laga soo tebiyay marka la eego ay suura gal

tahay in la daliishado laguna dhaqmo. Waxa Axaadiistaa ka mid ah midka Jaabir laga

soo weriyey inuu yidhi: “Mar aanu safar u baxnay ayaa nin naga mid ah dhagax ku

dhacay oo uu madaxa nabar ka gaadhsiiyey. Ninkii ayaa hebeenkii isku junuunay,

markaasuu Asxaabtii ku yidhi: “Rukhso inaan gagabaysto ii fasaxaysa ma

haysaan?” Waxay yidhaahdeen: “Maya. Maadaama aad biyo helayso. Saxaabigi

wuu maydhay isla markiina geeriyooday. Jaabir (Ihkra) wuxuu yidhi: Markii

arrintaa Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم loo sheegay wuxuu yidhi: “Way dileen Alla ha

dilee, may warsadaan haddaanay aqoon u lahayn, aqoon la'aanta waxa u dewo ah

waraysiga (la tashiga) waxa ku fillaa inuu gagabaysto oo uu maro yar ku duubo

nabarka dabadeetana korka ka masaxo, jidhka inta kalena biyo ku maydho.” (Abuu

Daa'uud, Ibnu Maajah iyo ad-Daaraqudni ayaa soo weriyey, iyo Ibnu Sakni oo

saxixay)1. Ibnu Cumarna waxa ka soo sugnaatay inuu korka ka masaxay duubka

nabarka.

ه فلي رأسله لن جادر رضي هللا لنه قال : يرجنا في سفر فأصا رجال منلا حجلر ، ف،لج

ثم أحتىم ، فسأل أصااده : ه تجدو لي ريصة في التيمم ؟ فقالوا : ملا نجلد لل ريصلة

وأنت تقدر لىى الماء ، فأستس فما . فىما قدمنا لىى رسول هللا صىى هللا لىيله وسلىم ،

السلؤال ، ” قتىوه قتىهم هللا “ أيبر دذل فقال : لي أال سألوا ب لم يعىموا ؟ فتنما شفاء الع

بنما كا يكفيه أ يتليمم ويعصلر أو يعصلب لىلى جرحله يرقلة ثلم يمسل لىيله ، وييسل

رواه أدوا ىاوى وادن ماجة والدارقطني ، وصلااه ادلن السلكن و صل للن ” سائر جسده

ادن لمر ، أنه مس لىى العصادة .

Xukunka masixidda:

Waa waajib in korka laga masaxo nabarka buka iyo duubka qofka jaban iwm. markii

weyso ama qusul loo kicitimoba halkii laga maydhi lahaa meesh bugta.

Goormay masixiddu waajib tahay:

Qofkii uu nabar ku dhaco ama jaba ee raba inuu weysaysto ama qusul sameeyo waxa

ku waajib ah inuu marka hore xubnaha maydho xattaa haddii ay ku kalifto inuu biyaha

diiriyo. Laakiin haddii uu qofku ka baqo inay maydhiddu dhibaato gaadhsiiso nabarka

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inay dariiqooyinka Xadiiskaa laga soo weriyey

dhammaan daciif yihiin. Sidaas darteed, aan xujo lagu oogi karin.

Dahaarada ___ 120

ama ay xanuun ku siyaadiso ama bogsiinyaha dib u dhigto waxa farad noqonaysa inuu

meesha bukta biyaha ku masaxo. Haddii uu ka baqo inay masixiddu nabarka dhibaato

gaadhsiiso, intuu nabarka ama meesha jabtay duubo ayuu mar keliya duubka korka ka

masaxayaa. Loomana baahna inuu duubka dhaafiyo inta daruuriga ah wax ka badan.

Umana baahna duubka nabarka ama jabniinka ka hor inuu qofku daahir ahaado. Mana

jiro waqti arrintaa u xadidan ee markuu qofku weyso ama qusul maagaba wuu

masaxayaa ilaa intuu baahi lagama maarmaan ah u qabo.

Masixidda maxaa buriya:

Masixidda duubka nabarka ama meesha jabtay waxa buriya furitaanka duubka laga furo

meeshii uu ku duubnaa ee korka laga masaxayay ama isagoo duubku ka siibta ama ka

dhaca meeshii uu ku daboolaa.

SALAADDA QOFKA WAX UU ISKU DAAHIRIYO WAAYA

Qofka aan biyo iyo ciid midna haysanin, waxa u bannaan inuu xaalad kasta oo uu ku

jiro iska tukado intuu labadaa midkood helayo, loomana baahna salaaddihii uu xaaladaa

ku tukaday inuu mar labaad ku celiyo oo soo bedo. Arrintanu waxay ku salaysan tahay

Xadiiska Hooyo Caa’isha (Ihkra) laga soo weriyey inay tidhi: “Asmaa' ayaan dahab

ka amaanaysatay. Dahabkii ayaa iga go’ay oo lumay. Rasuulkii Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

ayaa Asxaabtii rag ka mid ah u diray inay dahabkii raadiyaan. Waqtigii salaaddu

markuu soo galayna Asxaabtii waxay ku tukadeen weyso la'aan. Markii ay Rasuulkii

Alle وددل و ليدده ومددلم u sheegeen arrintaa ayuu Ilaahay مددبح نه وتعدد ل soo dejiyay

Aayadda gagabaysiga. Usayd bin Xudayr ayaa kolkaa Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ku

yidhi: “Ilaahay khayr ha kaa abaal mariyo. Wallaahi markii arrini kula kulantoba

Ilaahay wuxuu kuu furaa wado, Muslimiintana wuxuu uga dhigaa arrinkaa barako

iyo khayr. Asxaabtaasu waxay tukadeen weyso la'aan markay waayeen wax ay isku

daahiriyaan. Markay Rasuulkii Alle وددل و ليدده ومددلم u sheegeenna muu inkirin

camalkoodii kumanuu amrin inay salaaddii ku celiyaan.” (Muslim ayaa soo

weriyey). Imaam An-Nawawi wuxuu yidhi daliil arrintaa ku soo arooray kanaa ugu

xoog badan.

لن لائ،ة رضي هللا لنها أنها استعار من أسماء قالىة فهىكت . فأرس رسول هللا

وسىم ناسا من أصااده في طىبها ، فأىركتهم الصالة فصىوا ديير وضوء ، صىى هللا لىيه

شكوا ل بليه ، فنزلت آية التيمم ، فقال أسيد دن صىى هللا لىيه وسىمفىما أتو النبي

حضير : جزاك هللا ييرا ، فوهللا ما نزل د أمر قط ، بال جع هللا ل منه مخرجا ، وجع

Dahaarada ___ 121

الصاادة صىوا حين لدموا ما جع لهم طهورا ، وشكوا ل لىمسىمين دركة ، فهؤالء

فىم ينكرهم لىيهم ، ولم يأمرهم داإللاىة . رواه مسىم. وقال صىى هللا لىيه وسىملىنبي

النووا : وهو أقوى األقوال ىليال .

Dahaarada 122

XAYDKA الاي Xaydku waa dhiigga caadi ahaan dumarka uga yimaada iyadoo aanu xanuun ku dhicin

dhalmona imanin. Culimada intooda badani waxy sheegeen in aanuu haweenka ku

bilaabmi karin wixii ka horeeya sagaal jirka tirada dayaxa ah (tiro dayaxeedka).

Muddadiisa:

Mudada uu xaydku socdo wax waqti ah oo ay Diintu u xadiday ma jiro. Hase yeeshee,

gabadh waliba iyadaa taqaan muddadeeda caadi ahaan uu kaga joogsado. Dhiigga ka

yimaada gabadh yar oo aan wali sagaal jir gaadhin looma arkayo inuu yahay dhiigii

caadada ee waa dhiig dhaawac ama xanuun ku yimi. Wuxuu xaydku socon karaana ilaa

cimriga qofka aakhirkiisa. Waayo ma jiro daliil u xadidaya waqti go’an. Sidaas

darteed, islaan (habar) gabowday haddii ay dhiig isku aragto waxa loo ictiqaadayaa

inuu yahay dhiigii xaydka.

Midabkiisa:

Dhiigga xaydku waa inuu yeesho midab ka mid ah midabyada soo socda:

Madow: Fadimah bint Abii Xabiish ayaa dhiigga xaydku ku dheeraaday. Markaasuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ku yidhi: “Haddii uu kii xaydka yahay waa madow,

waana la garan karaa. Haddii uu noocaa yahay salaadda ha tukan. Haddii uu nooc

kale yahayna weysayso oo tuko waa dhiig xidid ka yimide.” (Abuu Daa’uud, an-

Nasaa’i iyo Ibnu Xibbaan ayaa soo weriyey, iyo ad-Daaraqudni oo yidhi dadka laga soo

xigtay dhammaan waa lagu kalsoon yahay, iyo al-Xaakim oo yidhi waa ku Saxiix

qiyaasta Muslim).

صلىى هللا لىيله وسلىملادي فاطمة دنت أدي حبي ، أنها كانت تستااض فقال لها النبلي

يعللر فلتا كلا كلذل فأمسللكي للن الصلالة فلتا كللا : " با كلا ى الالي فتنله أسلوى

رواه أدو ىاوى والنسائي وادلن حبلا واللدارقطني ” اآلير فتوضئي وصىي فتنما هو لر

، ورواه الااكم وقال : لىى شرط مسىم . ” ، وقال : " رواته كىهم ثقا

Cassaan: Waana dhiigga midabkiisa assalka ah.

Asfar: Ama midab huruud ku dhow.

Cawlaan: Midab madow iyo caddaan u dhexeeya oo midabka dhoobada ku dhow.

Calqamah Ibnu Abii Calqamah wuxuu ka soo tebiyay hooyadii Murjaanah oo ahayd

addoontii ay Caa’isha xoraysay inay tidhi: Haweenku waxay Caa’isha (Ihkra) uu diri

jireen shandado uu ku jiro cudbi (suuf) dhiig asfar ahi ku yaalo. Markaasay odhan

jirtay: “Ha degdegina ilaa aad aragtaan cudbiga oo cad oo aan dhiig lahayn.” (Maalik

Dahaarada ___ 123

iyo Muxammad bin al-Xasan ayaa soo weriyey, iyo al-Bukhaari oo hab mucallaq ah ku

soo weriyey).

لن لىقمة ادن أدي لىقمة لن أمه مرجانة موالة لائ،ة رضلي هللا لنهلا قاللت : " كانلت

رجلة فيهلا الكرسلف فيلله الصلفرة ، فتقلول : ال تعجىلن حتللى النسلاء يبعلثن بللى لائ،للة دالد

رواه مال ومامد دن الاسن ولىقه البخارا .” ترين القصة البيضاء

Midabka asfarka iyo cawlaanka waxa loo ictiqaadayaa inay yihiin dhiigii xaydka haddii

ay haweenku isku arkaan maalmihii caadi ahaan uu dhiigga xaydku ka socon jiray.

Haddii kale noqon maayo dhiigii xaydka. Ummu Cadiyah (Ihkra) waxay tidhi:

“Markaanu xaydka ka maydhano dabadeed haddii aanu midabka asfarka ama

cawlaanka ah isku aragno waxba kamaanaan soo qaadi jirin.” (Abuu Daa’uud ayaa

soo weriyey iyo al-Bukhaari oo aan isagu sheegin erayga maydhashada dabadeed).

رواه ” لن أ لطية رضي هللا لنها قالت : " كنا ال نعد الصفرة والكدرة دعد الطهر شليئا

أدو ىاوى والبخارا ولم يذكر دعد الطهر .

Muddadiisa:

Ma jiro waqti go’an oo u xadidan xaydka ha yaraado hase badnaadee. Wax xujo lagu

oogi karo oo arrintaa ku soo aroorayna ma jiraan. Haddii ay haweenay leedahay waqti

caado ahaan iyada u gaar ah way ku camal falaysaa. Ummu Salamah (Ihkra) ayaa

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ka warsatay gabadha xaydku ku dheeraado. Wuxuu

yidhi: “Waxay eegaysaa habeenada iyo maalmaha uu ka socon jiray iyo meeshay

bisha kaga beegnaayeen. Maalmahaa salaadda way dhaafaysaa. Markay

maydhatana1 mashbaqad (suuf iwm.) intoo ay xidhato ayay tukanaysaa.” (Shanta

Imaam ayaa soo weriyey at-Tirmidi mooyee).

صلىى هللا لىيلله وسلىم فللي أمللرأة للن أ سللىمة رضلي هللا لنهللا : أنهلا اسللتفتت رسللول هللا

تهرا الد فقال : " لتنظر قدر الىيالي و األيا التي كانت تايضهن وقدرهن من ال،لهر ،

رواه الخمسة بال الترمذا .” فتدع الصالة والتستثفر ثم تصىي

Haddii aanay waqti u caado ah haweenaydu lahayn waxay la soconaysaa midabyada

kala nooca ah ee dhiigga. Sidaa waxa caddaynaya Xadiiska aan hore u soo sheegnay ee

Faadimah bint Abii Xabiish laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Haddii uu dhiigii xaydka yahay waa madow waana la garan karaa.” Halkaa

waxa ku cad in dhiigga xaydka laga sooci karo dhiigga kale, haweenkuna ay aqoon u

leeyihiin.

Muddada labada xayd u dhexaysa:

1 Waxay ka maydhanaysaa markay dhamaato muddadii caadada u ahayd.

Dahaarada ___ 124

Culimadu waxay isku waafaqday in aanu jirin waqti la odhan karo waa waqtiga ugu

dheer ee labada xayd u dhexeeya. Hase yeeshee, waxay isku khilaafeen waqtiga ugu

gaaban ee labada xayd u dhexeeyaa intuu yahay. Qaar waxay yidhaahdeen shan iyo

toban maalmood. Qaarna waxay yidhaahdeen saddex iyo toban maalmood. Laakiin ma

jiro daliil xujo lagu oogi karo oo arrintaa ku soo arooray.

NIFAASKA

النفاس Nifaasku waa dhiigga umulaha ka yimaada haddii ilma nool, mid bakhti ah ama mid

aan dhamays ahayni uu dhasho intaba.

Muddadiisa:

Dhiigga noocan ah isaguna ma laha muddo la odhan karo waa muddada ugu yar ee u

xadidan. Wuxuu joogsan karaa isla markiiba, ama umulaha qaarkood dhiigba kama

yimaado. Sidaas darteed, kuwaasi waa inay tukadaan, soomaan iwm., iyagoo ka tilmaan

qaadanaya hadba xaaladdu siday tahay. Waqtiga ugu dheer ee culimadu sheegatay inuu

dhiiggaasu socdona waa afartan maalmood. Ummu Salamah waxa laga soo weriyey

inay tidhi: “Cahdigii Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم umuluhu waxay fadhiyi jireen afartan

maalmood.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey an-Nasaa'i mooyee).

لن أ سىمة رضي هللا لنها قالت : " كانت النفساء تجىس لىى لهد رسول هللا صىى هللا

رواه الخمسة بال النسائي . ” لىيه وسىم أردعين يوما

At-Tirmidi oo Xadiiskaa ka faalooday wuxuu yidhi: Asxaabtii Nebiga صلىى هللا لىيله

kuwoodii ahlul cilmiga ahaa iyo Taabiciintii ka dambeeyay waxay isku وسللىم

waafaqeen in haweenka umulaa ay afartan maalmood salaadda ka joogaan. Haddii

afartan maalmood ka hor dhiiggu ka joogsado umushu way maydhanaysaa (qusul) isla

markaana tukanaysaa. Haddii ay waxoogaa dhiig ah aragto afartanka maalmood ka

dibna, culimada badankoodu salaadda in aan la joojin ayay qabaan.

XAYDKA IYO NIFAASKA MAXAA KA XAARAAN AH

Dumarka xaydka iyo nifaaska leh waxa ka xaaraan ah dhammaan wixii qofka

jinaabaysan ka xaaraan ahaa ee aan hore u soo sheegnay (eeg baabka qusulka). Waayo

dhammaan saddexdooduba waxay ka mid yihiin xadathka wayn. Waxa dumarka

xaydka iyo nifaaska leh intaa u dheer oo ka xaaraan ah iyana arimaha soo socda:

Dahaarada ___ 125

1. Soonta:

Haweenka xaydka iyo nifaaska leh soonta looma ogola. Haddii ay soomaan iyagoo

xayd leh (bisha Ramadaan) soontooda waxba kama jiraan oo waa soon baadil ah. Wixii

soonta Ramadaan ah ee dhaafana way soo bedayaan (qallaynayaan). Hase yeeshee,

salaadda qallaynmaayaan oo Ilaahay سلباانه وتعلالى wuu ka dhaafay. Abii Saciid al-

Khuduriyi waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa u baxay

musallaha salaad Ciiddii Udxada ama Fidirka ahayd. Markaasuu soo ag maray dumar

kuna yidhi: “Haweenyow sadaqaysta waayo waxaan arkay inaad dadka Naarta ugu

badan tihiin.” Waxay yidhaahdeen: Maxaa noogu wacan Rasuulkii Allow? Wuxuu

yidhi: “Lacnadda ayaad badisaan, qoyskana waad dafirtaan1. Manaan arag cid

idinka caqli iyo Diin yar oo idinka jiidan og qalbiga ninka fariidka ah ee xoogga

badan.” Waxay yidhaahdeen: Rasuulkii Allow maxay tahay nuqsaanta caqligayaga

iyo Diintayada ku jirtaa? Wuxuu yidhi: “Miyaanu markhaatiga gabadhu ahayn

midka ninka nuskii?” Waxay yidhaahdeen: Waa dhab. Wuxuu yidhi: “Waxay

sidaasu ku dhacday nuqsaanta caqligeeda dartii. Wuxuu haddana yidhi: “Miyaan

salaadda iyo soonka laga dhaafin hadday xayd leedahay?” Waxay yidhaahdeen:

Waa dhab. Wuxuu yidhi: “Sidaa weeye nuqsaanta Diinteeduna.” (Al-Bukhaari iyo

Muslim ayaa soo weriyey).

سول هللا صىى هللا لىيه وسىم في أضاى أو فطلر اللى لن أدي سعيد الخدرا قال : يرج ر

” المصىى فمر لىى النساء فقال : " يامع،ر النساء تصدقن فتني رأيتكن أكثلر أهل النلار

. فقىن ولم يا رسلول هللا؟ قلال : " تكثلر الىعلن وتكفلر الع،لير . ملا رأيلت ملن ناقصلا

قىللن ومللا نقصللا لقىنللا وىيننللا يللا ”لقلل وىيللن أهللب لىللب الرجلل الاللام مللن بحللداكن

؟ قىن : دىى . قال : " ”رسول هللا ؟ قال : " أليس شهاىة المرأة مث نصف شهاىة الرج

؟ قىن : دىى . قال : " فلذل ”فذل من نقصا لقىها ، أليس با حاضت لم تص ولم تصم

رواه البخارا ومسىم . ” نقصا ىينها

Mucaadah waxay tidhi: Hooyo Caa’isha (Ihkra) ayaan waydiiyey: “Maxaynu soonta u

qallaynaa ee aynu salaadda u qallayn waynay? Waxay tidhi: “Anagoo Rasuulka Alle

la joogna haddii uu xayd nala kulmo, wuxuu na fari jiray in aanu ودل و ليده ومدلم

soonta qallayno, salaaddana aanaan qallaynin.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

1 Wixii wanaag iyo samafal ah ee haweenka ragoodu u falo ma qiraan mana aqoonsadaan ee

inta badan way inkiraan.

Dahaarada ___ 126

سألت لائ،ة رضي هللا لنها ، فقىت : ما دال الاائ تقضلي الصلو “ لن معاة قالت :

نللؤمر وددل و ليدده ومددلموال تقضللي الصللالة ؟ قالللت : كللا يصلليبنا للل مللع رسللول هللا

رواه الجمالة . ” دقضاء الصو وال نؤمر دقضاء الصالة

2. Galmada:

Dumarka xaydka iyo nifaaska leh in loo galmoodo waa xaaraan ilaa ay ka maydhaan

siduu Ijmaaca culimadu qabo kuna cad Qur'aanka iyo Sunnaha Rasuulkaba صلىى هللا لىيله

Anas waxa laga soo weriyey in aanay yuhuuddu dumarkooda u galmoon jirin .وسلىم

waxna la cuni jirin markay caadada helaan. Asxaabtii ayaa arrintaa Rasuulka Alle ول

soo dejiyay Aayaddan: Waxay سلباانه وتعلالى waydiiyey markaasuu Alle و ليده ومدلم

ku waydiin caadada haweenka, dheh waa dhib ee ka fogaada haweenka caadada

leh hana u dhowaanina intay daahir ka noqonayaan. Markay daahir noqdaanna

ugu galmooda siduu Alle idin faray, Allena waa kii jecel kuwa toobad keenka ah,

wuxuu jecel yahayna kuwa isdaahiriya (Al-baqarah: 222).

ي ق هو أ في قوله تعالى : ي وال ويسئىون لن الما لوا الن ساء في الما ى فالتز

للب التللو يا ب للا للن حيلل أمللركم للا للر فللأتوهن م ادين تقردللوهن حتللى يطهللر فللتا تطه

ين ر ب المتطه . 222البقرة/ ويا

Rasuulkuna صلىى هللا لىيلله وسلىم wuxuu yidhi: “Wixii aan galmo ahayniba way idiin

bannaan yihiin (markay xaydka leeyihiin).” (Jamaacada ayaa soo werisay al-Bukhaari

mooyee).

وفلي لفلد " بال ” . قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم : " اصنعوا ك شليء بال النكلاح

را . رواه الجمالة بال البخا” الجماع

An-Nawawii oo arrintaa ka faaloonayaa wuxuu yidhi: “Qofkii rumaysan in ay xalaal

tahay in haweenka xaydka leh loo galamoodo wuxuu noqonayaa kaafir murtad ah. Hase

yeeshee, qofkii rumaysan in ay arrintaasu xaaraan tahay laakiin sidaa fala isagoo

ilowsan ama jaahil ka ah ama aan ogayn inay xaaskiisu xayd leedahay dembi ma raaco,

kafaarona lagu yeelanmaayo. Ninkii sidaa u kas u fala isagoo og inay xaaskiisu xayd

leedahay in loo galomoodaana ay xaaraan tahay, wuxuu noqonayaa qof macsi weyn

galay waxa ku waajibtayna inuu toobadkeeno. Inay kafaaro ku waajibto qofkaa iyo in

kalena culimadu laba ra’yi ayay ka qabaan. Midka ugu saxsanina waa in aanay kafaaro

ku waajibin. An-Nawawi wuxuu yidhi: Culimada qaybta labaad waxay qabaan inay

ninka u bannaan tahay inuu ku raaxaysto wixii xundhurta ka sareeya ruugaggana ka

hooseeya. Waana sida Ijmaaca culimadu qabo inay bannaan tahay. Nooca saddexaadna

ninku wuxuu ku raaxaysan karaa wixii xundhurta iyo ruugagga u dhexeeya marka laga

Dahaarada ___ 127

reebo farjiga1 iyo dabada. An-Nawawi wuxuu isagu doortay inay arrintaasu bannaan

tahay laakiin ay karaahiyo ku jirto. Dadliilka sidaa tilmaamayaana wuxuu yahay Xadiis

Xaasaska Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo weriyey oo ah: “Haddii uu Nebigu ودل و

wax u doonto xaaskiisa xaydka leh farjiga ayuu maro saari jiray.” (Abuu ليده ومدلم

Daa’uud ayaa soo weriyey, al-Xaafidna wuxuu yidhi sanadkiisu wuu xoogan yahay).

كلا با أراى صلىى هللا لىيله وسلىمهللا لىيله وسلىم أ النبلي روا لن أمواج النبلي صلىى

رواه أدو ىاوى . قال الاافد : بسناىه قوا .” من الاائ شيئا ألقى لىى فرجها شيئا

Masruuq bin al-Ajdac wuxuu isna yidhi: Caa’isha ayaan weydiiyey: Maxaa ninka u

bannaan markay xaaskiisu xaydka leedahay? Waxay tidhi: “Wax walba farjiga

mooyee.” (Al-Bukhaari ayaa ku soo weriyey kitaabkiisa at-Taariikh).

ولن مسرو دن األجدع ، قال : سألت لائ،ة : ما لىرج ملن امرأتله با كانلت حائضلا ؟

قالت :

رواه البخارا في التاريخ . ” " ك شيء بال الفرج

DHABAR-FURANKA االستااضة Haweenka uu dhiigga caadadu ku dheeraado ee waqtigii caadiga ahaa la dhaafo waxay

u kala baxaan saddex nooc:

1. Haddii ay gabadhu taqaanno muddada dhiiggu caadi ahaan ka socdo, wixii

muddadaas dheer waxay u ictiqaadaysaa xayd mudadiisii dhaafay oo aan caadi ahayn.

Sidaas waxa inoo caddaynaya Xadiiska Ummu Salamah (Ihkra) laga soo weriyey mar

ay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ka waraysatay gabadha caadadu ku dheeraato inuu

yidhi: “Waxay qiyaasaysaa habeenada iyo maalmaha uu ka socon jiray intay

ahaayeen iyo meeshay bisha kaga beegnaayeen. Waqtigaa salaad tukan mayso. Intaa

wixii ka dambeeyana intoo ay maydhato oo ay farjiga gufayso ayay tukanaysaa.”

(Maalik, ash-Shaafici iyo Shanta Imaam ayaa soo weriyey at-Tirmidi mooyee. An-

Nawawina wuxuu yidhi sanadkiisu waa ku saxiix qiyaasta labada Sheekh).

لن أ سىمة رضي هللا لنها أنها استفتت النبي صلىى هللا لىيله وسلىم ، فلي املرأة تهلرا

الد فقال :

" لتنظر قدر الىيالي واأليا التي كانت تايضهن وقدرهن ملن ال،لهر ، فتلدع الصلالة ، ثلم

رواه مالل وال،لافعي والخمسلة بال الترملذا . قلال النلووا ” لتيس ولتستفثر ثم تصلىي

ناىه لىى شرطهما .وبس

1 Alaabta haweenka.

Dahaarada ___ 128

Al-Khaddaabi wuxuu yidhi: Sidaas weeye xukunka gabadha taqaanna caadi ahaan intuu

bisha gudeheeda dhiiggu ka socdo markay caafimaadka qabto. Haddii gabadha sidaas

ah ay caadadu ku dheeraato oo uu dhiiggu la dhaafo muddadii caadiga u ahayd, wuxuu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم armaray inay salaadda dhaafto muddadii bisha gudeheeda

caadada u ahayd. Markay maalmahaa dhamaysato wixii dheeraad ku ah haddii uu dhigu

ka joogsan waayo, way maydhanaysaa waxay u dhaqmaysaana sidii gabadh caadi ah.

2. Midda labaad waxay khusaysaa gabadha caadadu ku dheeraato ee aan aqoon u

lahayn caadi ahaan intuu dhiiggu ka socdo. Sida gabadh ilawday intii caadada u ahayd

ama gabadh yar oo hadda baaluqday oo aan midabyada dhiigga caadada kala sooci

karin. Haweenkaasu waxay tirsanayaan lix ama toddoba maalmood oo ah intuu caadi

ahaan xaydku haweenka ka socdo. Ximnah bintu Jaxash waxay tidhi: “Waxaan ahaa

gabadh uu dhiigga caadadu ku dheeraado aadna uu uga socdo. Markaasaan

Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم u imi si aan ugu sheego ugana waraysto. Waxaan

maalin ka helay guriga walaashay Zaynab bintu Jaxash. Markaasaan ku idhi:

Rasuulkii Allow dhiigga caadada ayaa igu dheeraada xoogna iiga socda oo salaaddii

iyo soontii ii diiday ee maxaan falaa? Wuxuu yidhi: “Cudbi (suuf) dhiigga nuuga ku

xidh.” Waxay tidhi: Waxaa wuu ka badan yahay. Wuxuu yidhi: “Gufee.” Waxay

tidhi: Waa dhiig xoog badan. Wuxuu yidhi: “Waxaan ku farayaa laba arrimood oo

tii aad kartaaba ay kugu filantay. Labada tii kuu roonna adaa og” Wuxuu ku yidhi

oo kale: “Waana haraati (dambaabidho) shaydaan. Markuu xaydku kaa socdo lix

ama toddoba maalmood hadba intuu Alle garto, maydho ilaa aad aragto inaad

daahir noqotay saafi ah. Dabadeeto tuko oo soon saddex iyo labaatan ama afar iyo

labaatan maalmood iyo habeenkood. Sidaa ayaa kugu filan inaad fasho bil walba,

sida haweenka caadada helaaba xaydka u tirsadaan ugana maydhaan. Haddii aad

awoodi karto salaadda Duhurka dib u dhig, oo intaad maydhato Duhur iyo Casar

isku jamci oo mar wada tuko. Haddana salaadda Maqribka dib u dhig, oo intaad

maydhato Maqrib iyo Cishe isku jamci oo mar wada tuko. Salaadda Fajarkana

intaad maydhato tuko. Sidaa ayaad u tukunaysaa una soomaysaa haddaad karto.

Wuxuu Rasuulku ول و ليه ومدلم yidhi: “Labada hab kan ayaan anigu jececlay.”

(Waxa weriyey Axmad, Abuu Daa’uud iyo at-Tirmidi oo isagu yidhi waa xasan Saxiix.

Wuxuu yidhi oo kale at-Tirmidi waxaan Xadiiskan weydiiyey al-Bukhaari oo yidhi waa

xasan. Axmad Ibnu Xanbalna wuxuu yidhi waa xasan Saxiix).

منة دنت جا قالت : كنت استااض حيضة شلديدة كثيلرة فجئلت رسلول هللا صلىى لن ح

هللا لىيه وسىم ، أستفتيه وأيبره فوجدته في ديت أيتي مينب دنت جال ، قاللت : فقىلت

لصلالة : يارسول هللا بنى أستااض حيضلة كثيلرة شلديدة ، فملا تلرى فيهلا ، وقلد منعتنلي ا

قالت : هو أكثر ملن لل ، قلال : ” والصيا ؟ فقال : " أنعت ل الكرسف فتنه يذهب الد

Dahaarada ___ 129

قالت : بنما أثلج ثجلا. فقلال لهلا : " سلآمرك دلأمرين ، أيهملا فعىلت فقلد أجلزأ ” " فتىجمي

فقللال لهللا : " بنمللا هللذه ركضللة مللن ” لنلل مللن اآليللر ، فللت قويللت لىيهمللا فأنللت ألىللم

فتايضي ستة أيا بلى سبعة فلي لىلم هللا ثلم استسلىي حتلى با رأيلت ” ل،يطا ركضا ا

أنلل قللد طهللر واسللتنقيت ، فصللىي أردعللا ول،للرين ليىللة أو ثالثللا ول،للرين ليىللة وأيامهللا

وصومي ، فت ل يجزئ ، وكذل فافعىي في ك شهر كما تاي النسلاء وكملا يطهلر

أ تؤيرا الظهر وتعجىي العصلر فتيتسلىين دميقا حيضهن وطهرهن ، وب قويت لىى

للين الع،للاء ثللم تيتسللىين ثللم تصللىين الظهللر والعصللر جميعللا ، ثللم تللؤيرين الميللر وتعجى

وتجمعين دين الصالتين فا فعىلي ، وتيتسلىين ملع الفجلر وتصلىين ، فكلذل فلافعىي وصلىي

ا أحللب : " وهللذ وددل و ليدده ومددلموقللال رسللول هللا ” . وصللومي ب قللدر لىللى للل

رواه أحمللد وأدللو ىاوى والترمللذا قللال : هللذا حللدي حسللن صللاي . قللال : ” األمللرين بلللي

وسللألت لنلله البخللارا فقللال : حللدي حسللن . وقللال : أحمللد دللن حنبلل : هللو حللدي حسللن

صاي .

Al-Khaddaabi oo Xadiiskaa ka faalooday wuxuu yidhi: Arrinta kor ku qeexani waxay

khusaysaa gabadha hadda baaluqday ee aan lahayn maalmo u caado ah, isla markaana

aan midabyada dhiigga kala sooci karin. Wuxuu gabadhaa Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

faray inay u dhaqanto sida haweenka badankoodu u dhaqmaan oo ah inay guud ahaan

bishii mar keliya caadada helaan. Sidaa wuxuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم ku caddeeyay

qawlkiisa aan hore Xadiiska ugu soo sheegnay ee ahaa: “Sida haweenka caadada

helaaba xaydka u tirsadaan ugana maydhaan.” Al-Khaddaabi wuxuu raaciyey intaa

inuu yidhi: Sidaa ayaa assal u ah loogana qiyaas qaadanayaa dhammaan amuuraha

haweenka khuseeya oo dhan. Sida xaydka, uurka, qaan-gaadhka iyo dhammaan wixii la

mid ah.

3. Haddii aanay gabadhu lahayn caado u go’an, laakiin ay kala sooci karto midabyada

dhiigga waxay adeegsanaysaa midabka dhiigga. Sida Fatimah bintu Abii Xabiish laga

soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم ku yidhi markay caadadu ku dheeraatay

sidaan hore u soo sheegnay: “Haddii uu kii xaydka yahay (dhiiggu) waa madow,

waana la garan karaa. Haddii uu noocaa yahay salaadda ha tukan. Haddii uu nooc

kale yahayna weysayso oo tuko waa dhiig xidid ka yimide.”

Xukunkeeda:

Haweenka ay caadadu ku dheeraato xukunkoodu waa sida hoos ku qeexan:

1) Haweenka uu dhabar-furanku ku dhaco (caadadu ku dheeraato) kumay waajibin inay

qusul sameeyaan oo u maydhaan salaadda iwm,. Hase yeeshee, markuu dhiiggu ka

Dahaarada ___ 130

joogsado ama waqtigii caadada u ahaa dhamaado waa waajib inay maydhato sida

badanka culimada jiilkoodii hore iyo kooda dambeba ay qabaan.

2) Salaad walba waa inay u waysaysato gabadha uu xaydku ku dheeraado, siduu

Imaam al-Bukhaari ka soo weriyey inuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Dabadeetana u weysayso salaad walba.” Imaam Maalikna wuxuu qabaa inay

mustaxab tahay oo keliya in salaad walba ay u weysaysato oo haddii aany weysa

jabin ay weysadii hore ku tukan karto.

3) Waa inay farjigeeda maydho weyso kasta ka hor oo ay mashbaqad iwm,. xidhato.

Haddii ay taasu dhiigga xejin weydo waxa habboon inay gufayso.

4) Waa in aanay weysaysan waqtiga salaadda ka hor sida culimada badnkoodu (al-

Jamhuur) ay qabaan.

5) Culimo badani waxay banneeyeen in dumarka caadadu ku dheeraato ay raggooda u

galmoon karaan, maadaama aan daliil arrintaa ka soo hor jeedaa jirin. Ibnu Cabbaas

wuxuu yidhi: “Haweenka ay caadadu ku dheeraato raggooda way u galmoon karaan,

waayo salaadda oo ka weynba wey tukan kartaa.” Al-Bukhaarina wuxuu yidhi:

“Haddii loo ogol yahay inay tukato iyadoo uu dhiiggu ka socda, maxaa u diidaya

ninkeeda inay u galmooto.” Cikrimah bint Xamnah iyadana waxa laga soo weriyey

inay tidhi: “Ninkeedu wuu u galmoon jiray markay caadadu ku dheeraato.” (Abuu

Daa’uud iyo al-Bayhaqi ayaa soo weriyey. An-Nawawina wuxuu yidhi: Sanadkiisu

waa xasan).

6) Haweenka xaaladdaa ku jira xukunkoodu waa xukunka qofka daahirka ah oo kale.

Salaadda, soonka, ictikaafka, akhriga Qur'aanka, taabashada Musxafka iyo

qaadiddiisa iyo cibaado oo dhan waxay culimadu isku waafaqday in loo ogol yahay.

Waayo dhiigga haweenka ka socda marka waqtigii caadiga ahaa la dhaafo waa dhiig

caadi ah oo aan ahayn kii xaydka.

Salaada 131

SALAADDA

الصالةSalaaddu waa cibaado ka kooban odhaah iyo ficil Ilaahay u xadiday oo ku bilaabma

Allaahu Akbar kuna dhamaada salaan (Assalaamu calaykum).

HEERKAY ISLAAMKA KA JOOGTO

Salaaddu waxay ka joogtaa Diinta Islaamka meel aanu tiir kale ka taagnayn.

Salaaddu waa tiirka shanta tiir ee Islaamka ka mid ah ee la'aantii aanay Islaamnimo jiri

karin. Taas oo uu macnaheedu yahay salaad la'aani waa Diin la'aan. Rasuulkeenii

Muxammad ahaa صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi: “Wax walba waxa ugu mudan uguna

korreeya Islaamka, tiirkiisuna waa salaadda, fiiqa ugu koreeyaana waa Jihaadka

Alle hortii ah.” (Muslim ayaa soo weriyey)

، وروة رأس األمللر اإلسللال ، ولمللوىه الصللالة“قللال رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم :

سنامه الجهاى

رواه مسىم .” في سبي هللا

Salaaddu waa dhammaan waxa cibaado Alle inugu waajibiyay midda ugu horaysa. Waa

hadiyad Alle سباانه وتعالى inoogu deeqay habeenkii Micraajka ee uu Ilaahay Rasuulkiisa

u dheelmiyey samooyinka kore. Anas bin Maalik (Ihkra) wuxuu yidhi صلىى هللا لىيله وسلىم

“Salaadda waxa Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم lagu farad yeelay hebeenkii uu Ilaahay

u dheelmiyay samooyinka kore iyadoo konton salaadood ah, markaasaa مدبح نه وتعد ل

la soo yareeyey oo laga dhigay shan. Markaasaa lagu dhawaaqay Muxammadow

qowlkaygu isma beddelo shantaa salaadood waxay u dhigmaan konton.” (Waxa

weriyey Axmad iyo an-Nasaa'i iyo

at-Tirmidi oo saxixay).

ليىة أسرى دله يمسلين ، ول و ليه وملمفرضت الصالة لىي النبي “ لن أنس قال :

مسا ، ثلم نلوىا ياماملد : بنله ال يبلدل القلول للدا ، وب لل دهلذه ثم نقصت حتى جعىت ي

رواه أحمد والنسائي والترمذا وصااه . ” الخمسة يمسين

Salaaddu waa shayga ugu horeeya ee qof walba lagu xisaabin doono Maalinta

Qiyaamaha. Cabdullah bin Qurad waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله

yidhi: “Qof walba xisaabtiisa waxa lagu bilaabi doonaa Maalinta Qiyaamaha وسلىم

salaadda, haddii ay hagaagto (uu ka soo baxo) dhammaan camalkiisa kale oo

dhamina wuu hagaagi doonaa. Haddii ay hagaagi waydana, dhammaan camalkiisa

kale oo dhamina ma hagaagi doono.” (Ad-Dabaraani ayaa soo weriyey).

Salaadda 132

أول مايااسلب لىيله “: لن لبد هللا دن قرط قلال : قلال رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم

” العبد يو القيامة الصالة فت صىات صلى سلائر لمىله ، وب فسلد فسلد سلائر لمىله

رواه الطبراني .

Salaaddu waa dardaarankii ugu dambeeyay ee uu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم kula

dardaarmo Ummaddiisa saacadihii ugu dambeeyay adduunkan, isagoo leh: “Salaadda,

salaadda iyo wixii midigtiinu haleesho1.” Salaaddu waa tiirka ugu dambeeya ee Diinta

ka halaabi doona. Sidaas darteed, haddii ay salaaddu halawdo Islaamnimana halawday.

Abii Umaamah waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Udubyada Islaamku waxay dadka uga siiban doonaan hal hal. Markuu mid ka

siibtaba ka ku xigta ayuu dadku ku dhegi doonaa. Waxa ugu hor siiban doonana

xukunka2, waxa uguna dambayn doona salaadda.” (Ibnu Xibbaan ayaa soo weriyey).

قللال رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم : " لتنقضللن لللرى اإلسللال لللروة لللروة فكىمللا

” انتقضللت لللروة ت،للب النللاس دللالتي تىيهللا فللأولهن نقضللا : الاكللم ، وآيللرهن : الصللالة

رواه ادن حبا من حدي أدي أمامة .

Sidoo kale, mararka qaar wuxuu Alle سباانه وتعلالى is raaciyay salaadda iyo dikriga Alle:

Wuxuu Eebbe سللباانه وتعللالى yidhi: Salaaddu waxay addoomaha ka reebtaa

xumaanta iyo munkarka, dikriga Alle ayaana weyn, Eebbena wuu og yahay

waxaad falaysaan (Al-Cankabuut: 45).

يعىلم ملا في قولله تعلالى : أكبلر وللا كر للا لالة تنهلى للن الفا،لاء والمنكلر وللذ ب الص

تصنعو

Sidoo kale, wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi:Waxa liibaanay qofkii isdaahiriya

(nadiifiya), magaca Eebbena xusa, salaaddana tukada . (Al-Aclaa: 14-15).

15-14األلىى/ قد أفى من تزكى . وكر اسم رد ه فصىى في قوله تعالى :

Mararka qaarna wuxuu Alle israaciyay salaadda iyo zekada sida: Salaadana ooga

zekadana bixiya, wixii khayr ah ee naftiina aad u hor marsataanna waxaad ka

helaysaan Alle agtiisa, Eebbena waxaad falaysaan wuu arkaa. (Al-Baqarah: 110).

لن في قوله لز وج : لكم م موا ألنفس كاة وملا تقلد لدوه وأقيموا الصالة وءاتوا الز ييلر تج

ير دما تعمىو دص ب للا ند للا 110البقرة/ ل

1 Haweenka Jihaadka Alle hortii ah lagu qabsado. 2 Shareecada oo laga tago layskuna xukumi waayo ayaa noqon doona shayga ugu horreeya ee

ay dadku ka tagaan.

Salaadda 133

Mararna wuxuu Alle سلباانه وتعلالى israaciyay salaadda iyo sabirka sida: Kaalmaysta

sabirka iyo salaadda, waanay ku wayn tahay (culus tahay) salaaddu kuwa

khushuuca wixii aan ahayn. (Al-Baqarah: 45).

ين فلللي قولللله تعلللالى : لللع لللالة وبنهلللا لكبيلللرة بال لىلللى الخاش لللبر والص ينوا دالص واسلللتع

45البقرة/

Ahmiyadda uu Islaamku salaadda siiyey aad ayay u wayn tahay, taas oo ah mid la inagu

amray inaan la nimaadno waqti kasta, iyo xaalad kasta oo aynu ku jirno. Safar iyo

degaan, nabad iyo colaad si kastaba ha ahaatee. Wuxuu Alle مبح نه وتعد ل yidhi: Xafida

salaaddaha iyo salaadda dhexe (Casarka), una istaaga Alle dartii idinkoo

khushuucsan . (Al-Baqarah: 238).

قانتين قال تعالى: ىوا والصالة الوسطى وقوموا لل 238البقرة/ حافظوا لىى الص

Isagoo Alle سلباانه وتعلالى inoo qeexaya habka safarka dagaalka iyo nabadda loo

tukado wuxuu yidhi: Markaad dhulka ku safartaan dembi korkiina ma saarna

haddii aad salaadda gaabisaan, markaad ka cabsataan inay idin fidmeeyaan kuwa

gaaloobay, gaaladuna waxay idiin tahay cadow cad. . . . (ilaa la gaadho)

Salaadda ooga, salaaddu waxay ku tahay Mu'miniinta xukun waqtiyaysane (An-

Nisaa'a: 101-103)

فلتم قال تعالى : لالة ب ي لن الص وبا ضردتم في األرض فىيس لىيكم جنلاح أ تقصلروا م

بينا . . . عبلى( ب الصالة كان ا م ين كانوا لكم لدوا ين كفروا ب الكافر ت لىى أ يفتنكم الذ

وقوتاال تادا م نين ك 103-101النساء/ مؤم

Ilaahay si laxaad badan ayuu ugu digay kuwa salaadda dayaca (aan waqtigeeda tukan)

ee doorbida waxay naftoodu jeceshay isagoo leh: Waxase ka daba yimi kuwo xun oo

dayacay salaadda raacayna waxay naftoodu doonto, waxay kuwaasu la kulmi

doonaan shar (dhibaato) . (Maryam: 59)

م يىف أضالوا الصالة واتبعوا ال،هوا فسو يىقو سيااقال تعالى: ه ن دعد فخىف م

Sidoo kale, wuxuu Alle ugu digay kuwa salaadda dayaca Suuradda al-Maacuun.

Wuxuu Alle yidhi: Waxa hoog ku sugan kuwa tukada ee haddana ka sahwiya

salaaddooda . (Al-Maacuun: 4-5).

م ساهو قال تعالى: ين هم لن صالته 5-4المالو / فوي ل ىمصى ين . الذ

Salaaddu waa cibaado aad u muhiim ah una baahan hidaayad gaar ah iyo gargaarka

Alle. Nebi Ibraahiim oo aynu ognahay Ilaahay goobtuu ka joogo ayaa Alle

Salaadda 134

waydiistay inuu ka yeelo isaga iyo duriyaddiisa kuwii ooga salaadda kuna gargaaro

inay waajibkaa ka soo baxaan sida Alle Qur'aanka kariimka ah inoogu sheegay wuxuu

Nebi Ibraahiim yidhi: Eebow naga yeel aniga iyo duriyaddayda kuwii ooga

salaadda, aniga iyo duriyadayda Eebow aqbal ducadayada .

يتي ردنا وتقب ىلاء قال تعالى: ن ر اجعىني مقيم الصالة وم 40بدراهيم/ ر

XUKUNKA SALAAD LA'AANTA:

Dhammaan culimada Diinta Islaamku waxay isku waafaqday inuu kaafir yahay qofka

iska dhega mara, inkira ama dafira inay salaaddu tahay waajib saaran qof walba.

Dhammaan culimada Islaamku way isku waafaqeen arrinkaa iyagoo daliishanaya dhawr

Xadiis oo ay ka mid yihiin kuwa xoos ku xusan:

1. Jaabir bin Cabdullah waxa laga soo weriyey inu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofka iyo gaalnimada waxa u dhexeeya salaadda.” (Axmad, Muslim, Abuu

Daa'uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey)

دلين الرجل ودلين الكفلر تلرك “صلىى هللا لىيله وسلىم : لن جادر قال : قال رسلول هللا

رواه أحمد ومسىم وأدو ىاوى والترمذا وادن ماجة .” الصالة

2. Buraydah isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم yidhi:

“Faraqa inoo dhexeeya innaga iyo gaaladu waa salaadda, qofkii ka tagaana wuu

gaaloobay.” (Axmad iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey).

لعهللد الللذا ديننللا وديللنهم ا “صللىى هللا لىيلله وسللىم : لللن دريللدة قللال : قللال رسللول هللا

رواه أحمد وأصاا السنن .” الصالة ، فمن تركها فقد كفر

3. Cabdullah bin Camr bin al-Caas wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

maalin uu salaadda ka hadlay yidhi: “Qofkii xafida waxay u noqonaysaa وسلىم

nuur, marag iyo badbaado Maalinta Qiyaamaha. Qofkii aan xafidinna u noqon

mayso nuur, marag iyo badbaado midna. Maalinta Qiyaamahana wuxuu ku biiri

doonaa Qaaruun, Fircawn, Haamaan iyo Ubaya bin Khalaf.” (Axmad, ad-

Dabaraani iyo Ibnu Xibbaan ayaa soo weriyey sanadkiisuna wuu fiican yahay).

ولن لبد هللا دن لمرو دن العاص لن النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم ، أنله كلر الصلالة

يوما فقال :

" من حافد لىيها كانت له نورا ودرهانا ونجاة يو القيامة ، ومن لم يالافد لىيهلا للم

تكن له نورا وال درهانا وال نجاة ، وكا يو القيامة مع قارو وفرلو وهاما وأدي

رواه أحمد والطبراني وادن حبا وبسناىه جيد .” يىف دن

Sheegidda uu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم inoo sheegay inuu Aakhiro qofka aan salaadda

xafidini ku biiri doono madaxda kufriga waxay tilmaamaysaa inuu kaafir yahay. Ibnul

Salaadda 135

Qayim wuxuu yidhi: Xafid la’aanta uu qofku salaadda xafidi waayo waxa ugu wacan

maal, hanti, madaxnimo ama tijaarad mashquulisay darteed.

Qofkii maalkiisu salaadda ka mashquuliyo wuxuu la mid noqon doonaa Qaaruun.

Qofkii boqortinimo ay mashquulisaana wuxuu la mid noqon doonaa Fircawn.

Qofkii madaxnimo ay mashquulisaana wuxuu la mid noqon doonaa Haamaan.

Qofkii ay tijaaradi mashquulisaana wuxuu la mid noqon doonaa Ubaya bin Khalaf.”

4. Cabdullah bin Shaqiiq al-Caqiilii wuxuu yidhi: “Muu jirin camal keliya oo

Asxaabtii Rasuulku ودل و ليده ومدلم haddii la dhaafo ay u arki jireen inuu kufri

yahay aan ahayn salaadda.” (At-Tirmidi ayaa soo weriyey iyo al-Xaakim oo yidhi

waa ku sixiix qiyaasta labada Sheekh).

م ال ولن لبدهللا دن شقيق العقيىي قال : " كا أصاا رسول هللا صىى هللا لىيه وسلى

رواه الترمذا والااكم وصلااه لىلى ” يرو شيئا من األلمال تركه كفر سير الصالة

شرط ال،يخا .

5. Muxammad bin Nasr al-Mirwazii wuxuu yidhi: Waxaan maqlay Isxaaq oo leh:

“Waxa Nebiga ودل و ليده ومدلم ka soo sugnaatay inuu qofka salaadda ka tagaa

kaafir yahay.” Dadka ahlul cilmiga ah ee raadkii Rasuulka ku joogana ra’yigoodu

wuxuu yahay sida Rasuulka ودل و ليده ومدلم laga soo xigtay inuu qofkii salaadda

ukas uga taga isagoo aan haysanin cudur-daar munaasib ah uu kaafir yahay.

روما : صلىى هللا لىيله سمعت بسلاا يقلول : صل للن النبلي قال مامد دن نصر الم

صلىى هللا وكذل كا رأا أه العىم ، من لد ماملد ” أ تارك الصالة كافر ”: وسىم

، أ تارك الصالة لمدا من سير لذر حتى يذهب وقتها كافر . لىيه وسىم

6. Ibnu Xazm wuxuu yidhi: Waxa laga soo xigtay Cumar, Cabdur-Raxmaan bin Cawf,

Mucaad bin Jabal, Abuu Hurayrah iyo Asxaab kale intaba in: “Qofkii salaad farad

ah ukas uga taga ilaa uu waqtigeedu dhammaado uu yahay kaafir murtad ah.”

Arrinkaa Asxaabtu iskumay khilaafin. Al-Mundiri oo isna arrintaa kaga faalooday

kitaabkiisa At-Tarqiib Wat-Tarhiib wuxuu yidhi: Jamaaco Asxaabtii ka mid ah iyo

raggi ka dambeeyayba waxay qabaan in qofkii ukas salaadda uga taga ee tukan

waaya ilaa uu waqtigeedu dhamaado uu kaafir yahay. Axsaabtaa waxa ka mid ah

Cumar bin al-Khaddaab, Cabdullah bin Mascuud, Cabdullah bin Cabbaas, Mucaad

bin Jabal, Jaabir bin Cabdullah iyo Abuu Dardaa' Ilaahay dhammaan ha ka raali

noqdee. Culimada aan Asxaabtii ahayn ee iyana sidaa qaba waxa ka mid ah:

Axmad bin Xanbal, Isxaaq bin Raahwiyah, Cabdullah bin Mubaarak, an-Nakhacii,

al-Xaakim bin Cutaybah, Abuu Ayuub as-Sakhtiyaanii, Abuu Daa’uud ad-

Dayaalisi, Abuu Bakar bin Abii Shaybah, Zuhayr bin Xarb, iyo qaar kale.

Salaadda 136

Axaadiista qofkaa dilkiisa tilmaamaysa:

Axaadiista qofka salaadda ukas uga taga tilmaamaysa in la dilo waxa ka mid ah:

1. Ibnu Cabbaas (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Udubyada iyo tiirarka ay Diintu ku dhisan tahay waa saddex, qofkii

midkood ka tagaana waa kaafir dhiiggiisu xalaal yahay. Kuwaas oo ah:

Shahaadada in aan Alle mooyee Ilaah kale jirin, salaadaha faradka ah iyo

soonka Ramadaan.” (Abuu Yaclaa ayaa ku soo weriyey sanad xasan ah).

Riwaayad kalena wuxuu yidhi: “Qofkii midkood ka tagaana Alle wuu ka

kufriyay lagamana aqbalayo farad iyo Sunne midna, dhiiggiisa iyo

maalkiisuna waa xalaal”

لن ادن لباس لن النبي صىى هللا لىيه وسىم ، قال : "للرى اإلسلال وقواللد اللدين

س اإلسال ، من ترك واحدة منهن فهو دها كافر حالل الد : شلهاىة ثالثة ، لىيهن أس

رواه أدو يعىى دتسناى حسن . ” أ ال بله بال هللا ، والصالة المكتودة ، وصو رمضا

ترك منهن واحدة داهلل كافر وال يقبل منله صلر ال وال للدل ، من”وفي رواية أيرى :

” . وقد ح ىمه وماله

2. Ibnu Cumar (Ihkra) waxa isagana laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Waxa lay faray inaan dadka la dagaalamo ilaa ay qiraan in aan Alle

mooyee Ilaah kale jirin Nebi Muxammadna Rasuulkiisa yahay, oo ay salaadda

oogaan, zekadana bixiyaan. Haddii ay sidaa falaan way iga nabad geliyeen

dhiiggooda iyo maalkoodaba wixii Islaamku xaq ugu leeyahay mooyee,

xisaabtooduna Alle ayay la jirtaa.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

لر أ أقاتل النلاس حتلى ولن ادن لمر : أ النبي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : " أم

ي،هدوا أ ال بله بال هللا وأ مامدا رسول هللا ، ويقيموا الصالة ويؤتلوا الزكلاة . فلتا

وجل فعىوا ل لصموا مني ىماءهم وأموالهم بال داق اإلسال وحسادهم لىى هللا لز

ومسىم .رواه البخارا ”

3. Ummu salamah iyana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Waxa idin soo mari doona madax wanaag iyo xumaanba fasha. Xumaantay

falaan qofkii karhaa bari1 ayuu ka noqon doonaa, kii diidaana wuu ka nabadgeli

doonaa. Laakiin ka nabadgelimaayo kii ka raali noqda ee raacaa. Waxay

Asxaabti yidhaahdeen: Rasuulkii Allow ma la dagaalannaa? Wuxuu yidhi:

1 Xumaanta ay falaan isaga waxba ka soo gaadhi maayaan haddii uu karho iyaga iyo

camalkoodaba oo aanu ka raali noqon kuna gargaarin waxay falayaan.

Salaadda 137

“Maya, hadday tukadaan.” (Muslim ayaa soo weriyey). Halkaa waxa inooga cad

inay salaaddu ka nabadgelisay madaxdaa dagaalkii lala dagaalami lahaa.

ولن أ سىمة : أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ، قال : "بنه يستعم لىيكم أمراء

” فتعرفو وتنكرو ، فمن كره فقد دراء ومن أنكر فقد سىم ولكن من رضلي وتلادع

رواه مسىم .” قالوا يا رسول هللا : أال نقاتىهم ؟ قال : "ال ، ماصىوا

4. Abii Saciid isaguna wuxuu yidhi: Cali (Ihkra) ayaa Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم u

diray woxoogaa dahab ah markuu Yaman joogay, Rasuulkina صلىى هللا لىيله وسلىم

wuxuu u qaybiyay afar qof. Markaasuu nin yidhi: Rasuulkii Allow Eebbe ka

cabso. Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Hoogaaga miyaanan ahayn dad

oo dhan ka Alle ugu cabsi badan?” Ninkii markuu tegay ayuu Khaalid bin

Waliid yidhi: Rasuulkii Allow qoorta ma ka jaraa? Wuxuu yidhi: “Maya, waxa

laga yaabaa inuu tukado.” Khaalid wuxuu yidhi: Imisaa ku dhawaaqa wax aan

qalbigooda ku jirin (aan ka dhab ahayn). Wuxuu Rasuulki صىى هللا لىيه وسىم yidhi:

“Layma farin in aan quluubta dadka daalacdo ama uurkooda jeexo.” (Waa qayb

kooban oo kamid ah Xadiis ay al-Bukhaari iyo Muslim soo weriyeen). Waxa

Xadiiskaa isagana inoogu cad inay salaaddu ka nabadgeliso qofka dilkii la dili

lahaa. Salaad la’aantuna ay keenayso in qofka la dilo.

، صللىى هللا لىيلله وسللىمبلللى النبللي -وهللو دللاليمن -ولللن أدللي سللعيد قللال : دعلل لىللي

دذهيبة فقسمها دين أردعلة ، فقلال رجل يارسلول هللا اتلق هللا . فقلال : "ويىل أولسلت

دلن وليلد : يارسلول هللا أال ؟ ثم ولى الرجل فقلال ياللد”أحق أه األرض أ يتقي هللا

فقلال ياللد : وكلم ملن رجل يقلول ” أضر لنقه ؟ فقال : ال : "لعىه أ يكو يصلىي

بنلي للم أوملر أ أنق لب للن صىى هللا لىيه وسلىمدىسانه ما ليس في قىبه . فقال النبي

مختصر من حدي لىبخارا ومسىم . ” قىو الناس وال أشق دطونهم

Ra’yiga ay Culimada qaarkood qabaan:

Inkastoo Axaadiistaa aan kor ku sheegnay ay xukumayaan in qofka salaadda inkiraa uu

kaafir yahay, haddana culimo badan oo jiilkii hore iyo jiilka dambeba ah oo ay ka mid

yihiin Abuu Xaniifah, Maalik iyo ash-Shaafici waxay qabaan in qofka salaadda inkiraa

(ka taga ee aan tukan) aanu kaafir ahayn laakiin uu yahay faasiq uu ku waajibay

toobadkeen. Hase ahaatee, haddii uu toobad keeni waayo xadkii dilka ayaa lagu

xukumayaa siday Imaam Maalik, ash-Shaafici iyo culimo kaleba qabaan. Abuu

Xaniifah wuxuu qabaa in qofkaa la xidho ilaa uu ka tukanayo. Culimadaasu waxay

leeyihiin Axaadiista aan kor ku sheeganay ee gaalaynaya qofka salaadda tukan waaya

waxay khaas u yihiin qofka inkira inay salaaddu waajib tahay oo keliya. Waxay

Salaadda 138

cuskadeenna nusuus ay ka mid yihiin qawlka Alle ee ah: Alle ma cafiyo haddii loo

shariig yeelo, wixii aan intaa ahaynse wuu ka dhaafaa cidduu rabo (An-Nisaa’:

116).

ال ييفر أ ي،رك ده وييفر ما ىو ل لمن ي،اء كقوله تعالى : .116النساء/ ب للا

Sidoo kale, waxay cuskanayaan Xadiiska Abii Hurayra laga soo weriyey inuu Rasuulku

yidhi: “Nebi waliba wuxuu leeyahay duco mustajaab ah oo laga صلىى هللا لىيله وسلىم

aqbalo. Nebi waliba wuu qadintay (hor-marsaday) ducadiisii, anna waan kaydsaday

si ay shafaaco ugu noqoto Ummaddayda Maalinta Qiyaamaha. Waxa hanan doona

(haddii Alle idmo) qofkii dhinta isagoo aan Alle u shariig yeelin.” (Axmad iyo

Muslim ayaa soo weriyey). Al-Bukhaari lafdigiisuna wuxuu yahay inuu Rasuulku صلىى

yidhi: “Dadka shafaacadayda hanan doona waxa ugu farxad badan هللا لىيله وسلىم

qofkii iyadoo qalbigiisa ay ka soo go’day yidhaahda: Laa Ilaaha Illa-Laah.”

و لن أدي هريرة لند أحمد ومسىم لن رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ، قال : "لك نبلي

ىلوته وبني ايتبلأ ىللوتي شلفالتا ألمتلي يلو القياملة ، ىلوة مستجاد ك نبي ة فتعج

ولنه لند البخلارا : أ رسلول ” من ما ال ي،رك داهلل شيئا -بن،اء هللا-فهي نائىة

يالصا من قال : " أسعد الناس د،فالتي من قال : ال بله بال هللا ، ول و ليه وملمهللا

” . قىبه

As-Sabkii wuxuu ku sheegay kitaabkiisa Dabaqaat Ash-Shaaficiyah in ash-Shaafici iyo

Axmad ay ka wada hadleen qofka saalada ka taga. ash-Shaafici wuxuu ku yidhi Imaam

Axmad: Qofka salaadda ka taga ma waxaad leedahay waa kaafir? Wuxuu Axmad yidhi:

Haa. Wuxuu ash-Shaafici yidhi: Haddii uu kaafir ahaa muxuu ku muslimayaa? Wuxuu

yidhi: Inuu yidhaahdo: Laa Ilaaha Illal-Laahu Muxammadun Rasuulu-Laah. Ash-

Shaafici wuxuu yidhi: Qofkii qawlkaa daa’ima ee aan ka tegini muxuu ku muslimayaa?

Wuxuu Axmad yidhi: Wuxuu ku muslimayaa inuu tukado. Ash-Shaafici wuxuu yidhi:

Salaadda kaafirku ma ansaxayso, sharciga Islaamkuna ku xukumi maayo qofka gaalka

ah inuu tukado. Imaam Axmad wuu aamusay oo waxba muu odhanin. Ash-Shawkaani

oo isna arrintaa ka faalooday wuxuu yidhi: Qofkii salaadda ka taga wuxuu xaqu yahay

inuu kaafir noqonayo dilkiisuna bannaan yahay. Axaadiista saxiixa ahina waxay

tilmaamysaa in qofka salaadda ka taga kaafir lagu magacaabo. Waxay Axaadiistu

sheegtay oo kale in faraqa qofka iyo kufriga u dhexeeyaa uu yahay salaadda. Sidaas

darteed, qofkii salaadda dhaafa in kaafir lagu tilmaamo waa wax dhici kara.

SALAADDU YAY KU WAAJIBTAA:

Qofkasta oo Muslim ah, caqligiisu dhan yahay, qaan-gaadhna ah salaaddu waa ku

waajib. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

Salaadda 139

“Qalinka waxa laga kor qaaday saddex: Qofka hurda ilaa uu tooso, ilmaha yar ilaa

intuu qaan-gaadhayo, iyo qofkii waasha ilaa inta caqligiisu u soo noqonayo.”

(Axmad iyo Asxaabta sunanka ayaa soo weriyey, al-Xaakimna wuxuu yidhi waa ku

saxiix qiyaasta labada Sheekh, iyo at-Tirmidi oo yidhi waa xasan).

رفلع القىلم للن “ ، قلال : صىى هللا لىيه وسىم لادي لائ،ة رضي هللا لنها ، لن النبي

ثالث :

رواه ” يعقل لن النائم حتي يستيقد ، ولن الصبي حتي يالتىم ، و للن المجنلو حتلي

أحمد وأصاا السنن و الااكم وقال صاي لىى شرطهما ، وحسنه الترمدا .

SALAADDA ILMAHA YAR:

Inkasta oo aanay salaaddu waajib ku ahayn ilmaha aan qaan-gaadhin haddana waalidkii

ama cidda ka mas’uulka ah waxa ku waajib ah inay ku amraan inuu tukado ilmuhu

markuu yahay toddoba jir, isla markaana ay karbaashaan markuu toban jir yahay haddii

uu tukan waayo. Ilmuhu waa inuu barto kuna barbaaro siduu salaadda u xafidi lahaa

una caadaysan lahaa intaanu qaan-gaadhin ka hor. Camr bin Shucayb oo ka soo tebiyey

aabihii ayaa isna ka soo raray awawgii inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ku

amra ilmihiina salaadda markay toddoba sano jiraan, kuna garaaca (karbaasha)

hadday tukan waayaan markay toban jir yihiin, gogoshana u kala sooca ilmaha

dhadig iyo midka lab.” (Axmad, Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey iyo al-Xaakim oo

yidhi waa ku saxiix qiyaasta Muslim).

“صلىى هللا لىيله وسلىم : لن لمرو دن شلعيب للن أديله للن جلده قلال : قلال رسلول هللا

مروا أوالىكم دالصالة بادىيوا سبعا ، واضردوهم لىيها بادىيوا ل،را ، وفرقوا دينهم في

لىى شرط مسىم . رواه أحمد وأدوا ىاوى والااكم وقال صاي ” المضاجع

TIRADA SALAADAHA FARADKA AH:

Salaaddaha Ilaahay inagu waajib yeelay habeenkii iyo maalintii waa shan.

Ibnu Muxayriiz waxa laga soo weriyey inuu nin reer Banii Kinaana ah oo al-Makhdaji

la yidhaahdo uu maqlay nin reer Shaam ah oo Abaa Muxammad la yidhaahdo oo leh

witirku waa waajib. Markaasaan Cubaadah bin as-Saamit u tegay oo aan u sheegay

inuu Abuu Muxammad yidhi witirku waa waajib. Wuxuu yidhi: Abuu Muxammad been

ayuu sheegay. Waxaan maqlay Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم oo leh:: “Ilaahay wuxuu

ku farad yeelay addoomihiisa shan salaadood. Qofkii fuliya ee aan midna dhaafin

wuxuu Alle u ballan qaaday Janno. Qofkii dayaca ee ka soo bixi waayana isaga iyo

Ilaahay balan kama dhexeeyo, haddii uu rabo Ilaahay wuu cadaabi, haddii uu

rabana wuu u dembi dhaafi.” (Axmad, Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i iyo Ibnu Maajah

ayaa soo weriyey).

Salaadda 140

يملس “ يقلول : صلىى هللا لىيله وسلىم لن لبلاىة دلن الصلامت قلال : سلمعت رسلول الله

نهن شيئا استخفافا داقهن كا له صىوا كتبهن هللا لىى العباى ، من أتي دهن لم يضي ع م

لند هللا لهد أ يديىه الجنة ، ومن لم يأ دهن فىيس له لند هللا لهد ب شاء لذدله وب

. رواه أحمد و أدوىاوى والنسائي وادن ماجة” . ر له شاء سف

WAQTIYADA SALAADDA:

Salaad waliba waxay leeday waqti Ilaahay u xadiday oo ay waajib tahay in waqtigaa la

tukado oo aan laga horaysiin lagana dambaysiin waqtigeeda. Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى

yidhi: Salaaddu waxay ku tahay Mu'miniinta xukun waqtiyaysan. (An-Nisaa’:

103)

وقوتا قال تعالي : تادا م نين ك 103النساء/ ب الصالة كانت لىى المؤم

Meelo badan oo Qur'aanka ka mid ah ayuu Alle ku tilmaamay waqtiyada salaadaha.

Wuxuu Alle نه وتعللالىسللباا yidhi: Oog salaadda maalinta dacaladeeda iyo qayb

habeenka ka mid ah, wanaagguna wuxuu tirtiraa xumaanta. Sidaas waxa la

xasuusinayaa kuwa Alle xusa (Huud: 114). Wuxuu Alle yidhi oo kale: Oog

salaadda markay qoraxdu janjeedhsato1 ilaa madowga habeenka, iyo Qur’aanka

(salaadda) Fajarka, Qur’aanka (salaadda) Fajarku waa mid laga marag2

noqdo(Al-Israa’: 78).

Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi oo kale: U sabir waxay sheegayaan kuna tasbiixso

Rabbigaaga mahadnaqiisa (tuko) qorrax soo baxa ka hor iyo qorrax dhaca ka hor.

Qayb habeenka ka mid ahna tasbiixso (tuko), iyo maalinta dacaladeeda si aad ugu

raali noqoto (abaal marinta uu Alle ku siin doon) (Daahaa: 130). U tasbiixso

Rabbigaaga qorrax soo baxa ka hor macnihiisu wuxuu yahay tuko salaadda Subax

cadceed soo baxa ka hor. Cadceed dhaca ka horna wuxuu tilmaamayaa salaadda

Casarka sida ku cad Xadiiska labada Saxiix lagu soo weriyey inuu Jariir bin Cabdullah

al-Bajalii yidhi: Anagoo Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم la fadhina ayuu habeen cirku

saafi yahay dayaxa eegay kolkaasuu yidhi: “Waxaad Rabbigiina u arki doontaan

sidaad dayaxaa u aragtaan idinmana dhibi doonto aragtidiisu. Haddaad kartaan in

aany salaadi idin dhaafin cadceed soo baxa ka hor iyo cadceed dhaca ka hor fala.

1 Salaadda oog markay cadceeddu galbeed u dhaafto cirka badhtankiisa oo ah waqtiga ay

salaadda Duhurku bilaabanto ilaa mugdiga habeenku uu soo galo oo ah iyana waqtiga

salaadda Cishaha Kuwaas oo ah salaadaha: Duhurka, Casarka, Maqribka iyo Cishaha. 2 Salaadda Subax oog, salaadda Subax waxa yimaada oo ka marag noqda Malaa’iigta

dharaarta iyo kuwa habeenka.

Salaadda 141

Markaasuu akhriyay Aayadda kor ku ku xusan.” Sidaa weeye waqtiyada salaadaha uu

Qur’aanku tilmaamay.

لالة طرفلي النهلار وملفلا وقد أشار القرآ الكريم بلى هذه األوقا فقال تعلالى : وأقلم الص

ن الي ب ين م ر كلرى لىلذاك بن السي ئا ل . وقلال تعلالى فلي 114هلوى/ الاسنا يذه

للدلوك ال،للمس بلللى سسللق اليلل وقللرءا الفجللر ب قللرءا سللورة اإلسللراء : للالة ل أقللم الص

فاصلبر لىلى ملا يقوللو الى في سلورة طله : وقال تع 78اإلسراء/ الفجر كا م،هوىا

ا اليلل فسللب وأطللرا للن ءانللاء بلل طىللوع ال،للمس وقبلل سرودهللا وموسللب دامللد رد لل ق

130طه/ النهار لعى ترضى

Dhinaca Sunnahana waxay Axaadiistu tilmaamaysaa sida hoos ku xusan:

1. Cadallaah bin Camr (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku yidhi:

“Salaadda Duhur waxay joogtaa markay cadceeddu dhaafto samada badhtankeeda

ilaa inta qofka iyo hadhkiisu ay is le'kaanayaan ee aan salaadda Casarna wali soo

gelin. Salaadda Casarna waxay joogtaa ilaa intaanay cadceeddu huruud noqon.

Maqribna wuxuu joogaa ilaa intaanay mugdi noqon. Cishuhun ilaa habeen badhka

habeen uu dherekiisu meel dhexaad yahay. Salaadda Subaxna marka uu dhulku soo

guduuto ilaa ay cadceeddu soo baxayso. Markay cadceeddu soo baxayso salaadda ka

joog, waayo waxay cadceeddu ka soo baxdaa geesaha shaydaanka dhexdooda.”

(Muslim ayaa soo weriyey).

وقلت الظهلر باماللت “ صلىى هللا لىيله وسلىم ، قلال : لن لبدهللا دن لمرو أ رسول هللا

كطوللله مللا لللم ياضللر العصللر ، ووقللت العصللر مللا لللم تصللفر ال،للمس ، وكللا لل الرجلل

ال،مس ، ووقت صالة المير مالم يييلب ال،لفق ، ووقلت صلالة الع،لاء بللى نصلف اليل

األوسط ، ووقت صالة الصب من طىوع الفجر، مالم تطىلع ال،لمس ، فلاا طىعلت ال،لمس

رواه مسىم ” فأمس لن الصالة ، فانها تطىع دين قرني شيطا

2. Jaabir bin Cabdullah isagana waxa laga soo weriyey: “Inuu Malak Jibriil

Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم u yimi kuna yidhi: Salaadda u kac, oo ay Duhur wada

tukadeen markay cadceeddu samada badhtankeeda yara dhaaftay (iyadoo uu Malak

Jibriil Imaamka yahay. Wuxuu haddana Malak Jibriil ku soo laabtay Rasuulka صلىى

oo uu ku yidhi: Salaadda u kac markii qof walba hadhkiisa iyo هللا لىيلله وسللىم

dhererkiisu ay is le'kaadeen. Malak Jibriil haddana wuu ku soo noqday oo ku yidhi:

Salaadda u kac oo ay wada tukadeen Maqrib markay cadceeddu dhacday. Haddana

wuu ku soo noqday kuna yidhi salaadda u kac oo ay wada tukadeen Cishihii markuu

dhulku mugdi noqday. Waagu markuu beryay ee aan cadceedina wali soo bixin ayuu

haddana u yimi oo ay wada tukadeen salaaddii Subax. Maalintii labaad, wuxuu

Salaadda 142

Jibriil u yimi kuna yidhi u kac Duhur markii wax walba dhererkiisa iyo dhererka

hadhkiisu ay is le'ekaadeen oo ay wada tukadeen. Casarkii ayuu haddana ku soo

laabtay kuna yidhi: Salaadda u kac markii wax walba dhererka hadhkiisu noqday

dhererkiisa oo laba jibbaaran oo ay wada tukadeen. Maqribna waqtigii maalintii

hore oo kale ayuu Jibriil u yimi oo ay wada tukadeen. Cishihii wuxuu ku soo noqday

markii habeenka nus tegay ama saddex dalool (1/3) tegay. Wuxuu haddana ku soo

noqday markuu cirku aad u guduutay kuna yidhi: Salaadda u kac oo ay wada

tukadeen salaaddii Subax. Wuxuu markaa Malak Jibriil ku yidhi Rasuulka صلىى هللا

-waqtiyadaa inta u dhexeeya ayay salaad waliba joogtaa.” (Axmad, an لىيله وسلىم

Nasaa'i iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey iyo al-Bukhaari oo yidhi Axaadiista waqtiyada

salaadda sheegaya kanaa ugu saxsan)

“ جاءه جبري لىيله السلال فقلال لله : صىى هللا لىيه وسىم لن جادر دن لبدهللا أ النبي

قم فصى ه، فصىى الظهر حلين ماللت ال،لمس ، ثلم جلاءه العصلر فقلال : قلم فصلى ه ، فصلىى

العصر حين صار ك شيء مثىه ، ثم جاءه المير فقال : قلم فصلى ه ، فصلىى الميلر

ين سلا ال،لفق حين وجبت ال،مس ، ثم جاءه الع،اء فقال : قم فصى ه ، فصىى الع،اء حل

ثلم جلاءه ملن اليلد لىظهلر فقلال : -أوقال : سطع الفجر -، ثم جاءه الفجر حين در الفجر

قم فصى ه ، فصىى الظهر حين صار ك شيء مثىه ، ثم جاءه العصر فقال : قم فصلى ه ،

فصىى العصر حين صار ك شيء مثىيه ، ثم جاءه المير وقتلا واحلدا للم يلزل لنله ،

جاءه الع،اء حين هب نصف الىي ، أوقال ثى الىي ، فصىى الع،اء ، ثم جاءه الفجر ثم

” حين أسفر جدا فقال : قلم فصلىه ، فصلىى الفجلر ثلم قلال : ملا دلين هلذين اللوقتين وقلت

رواه أحمد والنسائي و الترملذا . وقلال البخلارا : هلو أصل شليء فلي المواقيلت، يعنلي

بمامة جبري .

WAQTIGA DUHURKA

Labadaa Xadiis ee aan kor ku soo sheegnay waxay caddaynayaan inuu salaadda Duhur

waqtigeedu bilaabmo markay cadceeddu dhinaca galbeed u yara dhaafto cirka

badhtantiisa, ilaa inta shay walba dhererkiisa iyo hadhkiisu ay is le'kaanayaan. Haddii

ay aad u kulushahay waxa bannaan in salaadda dib loo dhigo intay yara qaboobayso, si

aan dadka khushuucu uga lumin salaaddana aan loo dedejin. Anas waxa laga soo

weriyey inuu yidhi: “Haddii ay aad u qabowdahay Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم

salaadda Subax goor hore ayuu tukan jiray, haddii ay maalintu aad u kulushayna

salaadda Duhur dib ayuu u yara dhigi jiray intay qaboobayso.” (Al-Bukhari ayaa soo

weriyey).

Salaadda 143

لصلالة ، وبا اشلتد با اشتد البلرى دكلر دا كا النبي صىى هللا لىيه وسىم“ لن أنس قال :

رواه البخارا . ” الار أىدر دالصالة

Sidoo kale, Waxa laga soo weriyey Abuu Darr (Ihkra) inuu yidhi: “Mar aanu safar u

raacnay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo uu Mu'adinki u kacay inuu addimo ayuu

Rasuulku ku amray inuu u kaadiyo Eedaanka ilaa intay qaboobayso. Mar labaad

markuu isku deyay inuu haddana addimo wuxuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم ku

celiyay laba ama saddex goor u kaadi ha qabowdee, ilaa aanu aragnay hadhkii

gumburaha (taagagga dhulka) oo soo rogmaday, kolkaasuu haddana yidhi: Kulaylka

laxaadka badani waa bukhuurkii (neefsashada) Naarta, haddii ay aad u kululaato

salaadda u kaadiya intay qaboobayso.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

فلي سلفر فلأراى الملؤ أ يلؤ صلىى هللا لىيله وسلىم للن أدلي ر قلال : كنلا ملع النبلي

ى . ثم أراى أ يؤ فقال : أدرى . مرتين أو ثالثا ، حتى رأينا فيء التىلول ا لظهر فقال : أدر

ىوا دالصللالة “ ثللم قللال : للي جهللنم ، فللتا اشللتد الاللر فللأدررواه ” ب شللدة الاللر مللن ف

البخارا و مسىم .

Intee dib loo dhigayaa:

Imaam al-Xaafid wuxuu ku sheegay kitaabkiisa Fatxul-Baari in ra'yiga culimada ee

xadidaya inta salaadda Duhur dib loo dhigi karaa uu kala gedisan yahay. Culimada

qaarkood waxay yidhaahdeen waxa dib loo dhigayaa salaadda Duhur ilaa inta shay

walba uu hadhkiisu dhudhun qof le'ekaanayo. Qaarna waxay yidhaahdeen ilaa inta

hadhku dhererka shaygaa rubucii le'ekaanayo, qaarna nus ama saddex daloolow hal

dalool (1/3) iwm,. Hase ahaatee, waqtigaasu wuxuu ku xidhan yahay kulaylka

laxaadkiisa, lamana ogola in salaadda dib loo dhigo ilaa intuu Casarku soo gelayo ee

waa in Casar ka hor la tukado.

WAQTIGA CASARKA

Casarku wuxuu bilaabmaa marka shay (sida qof) dhererkiisa iyo hadhkiisu ay is

le'ekeedaan ilaa intay cadceeddu dhacayso. Abuu Hurayra wuxuu sheegay inuu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii rakcad keliya ka gaadha intaan cadceeddu

dhicin waa qof Casarkii gaadhay.” (Jamaacada ayaa soo werisay). Lafdi uu al-

Bayhaqii ku soo weriyeyna wuxuu yidhi صىى هللا لىيه وسىم: “Qofkii Casar tukada rakcad

keliya intaan cadceeddu dhicin ka hor ee inta kalena dhamystira markay cadceeddu

dhacdo Casarki muu dhaafin.”

من أىرك ركعة ملن العصلر قبل أ “ قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ النبي

رواه الجمالللة . ورواه البيهقللي دىفللد : "مللن صللىى ” تيللر ال،للمس فقللد أىرك العصللر

Salaadda 144

” عد سرو ال،مس للم يفتله العصلر العصر ركعة قب أ تير ال،مس ثم صىى ما دقي د

.

Waqtiga ugu fiican iyo waqtiga karaahiyada:

Waqtiga ugu fadliga badan in salaadda Casarka la tukado wuxuu dhamaadaa cadceeddu

markay guduudato wixii ka horeeya. Sidaa waxa caddaynaya Xadiiska Jaabir laga soo

weriyey iyo ka Cabdullah bin Camr laga soo weriyey ee aan hore u soo sheegnay. Hase

ahaatee, inkastoo ay bannaan tahay in la tukado cadceed guduudka ka dib haddana

karaahiyo ayaa ku jirta haddii aan cudur-daar weyni jirin. Anas wuxuu yidhi: Waxaan

maqlay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo leh: “Taasi waa salaadda munaafaqa oo

intuu suga ilaa ay cadceeddu labada gees ee shaydaanka dhexdooda gaadhayso1,

kabacdi intuu kaco tukada afar racadood oo deg-deg2 ah isagoo aan Alle xusin wax

yar mooyee.” (Jamaacada ayaa soo werisay al-Bukhaari iyo Ibnu Maajah mooyee).

لن أنس قال : سمعت رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ، يقول " تى صالة المنافق يجىس

” يرقب ال،مس حتى با كانت دين قرني ال،يطا قا فنقرهلا أردعلا . ال يلذكر هللا بال قىليال

رواه الجمالة بال البخارا وادن ماجة .

An-Nawawi oo waqtiga salaadda Casarka ka faaloonayaa wuxuu yidhi: Asxaabtayada

Shaaficiyadu waxay qabaan inuu waqtiga Casarku u qaybsamo shan qaybood.

Kuwaas oo ah:

1. Waqtiga ugu fadliga badan.

2. Waqtiga ikhtiyaarka.

3. Waqti la ogol yahay oo aan karaahiyo ku jirin.

4. Waqti la ogol yahay laakiin karaahiyo ku jirto

5. Waqtiga cudur-daarka.

Waqtiga ugu fadliga badani waa waqtiga ugu horeeya markay salaaddu soo gasho in la

tukado. Waqtiga ikhtiyaarkuna wuxuu joogaa ilaa inta hadhka shay waliba labadii

noqonayo. Waqtiga la ogol yahay in la tukado iyadoo aan karaahiyo ku jirinna wuxuu

joogaa ilaa markay cadceeddu huruud noqoto. Waqtiga la ogol yahay in la tukado

laakiin karaahiyadu ku jirtaana wuxuu joogaa markay cadceeddu huruud noqoto ilaa

cadceed dhaca. Waqtiga cudur-daarkuna waa waqtiga salaadda Duhur qofkii raba inuu

isku jamciyo Duhurka iyo Casarka safar ama roob dartood. Shantaa waqti qofkii

Casarka tukadaa waa qof xilkii ka soo baxay. Haddiise ay cadceeddu dhacdo wuxuu

noqonayaa qalle.

1 Qofka Casar la suga intay cadceeddu godka ku dhowaanayso. 2 Qofka tukada afar rakcadood oo deg-deg ah una tukada siduu diigdu wax u cuno si la

mid ah isagoo u rukuucaya una sujuudaya, oo ictidaal iyo khushuuc midna aan lahayn.

Salaadda 145

Maalinta daruuraha leh in la dedejiyo:

Buraydah al-Aslamiyi wuxuu yidhi: Maalin aanu Qazwad Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

,kala qayb gallay wuxuu yidhi: “Maalinta daruuraha leh salaadda Casar dedejiya وسىم

waayo qofkay salaadda Casar dhaafto camalkiisi wuu buray.” (Axmad iyo Ibnu

Maajah ayaa soo weriyey).

لللن دريللدة األسللىمي قللال : كنللا مللع رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم فللي سللزوة فقللال : "

رواه ” دكروا في الصلالة فلي اليلو اليليم ، فلت ملن فاتتله صلالة العصلر فقلد حلبط لمىله

أحمد وادن ماجة .

Ibnul Qayim oo arrintaa sii balaadhiyey wuxuu yidhi: Ka tegidda salaaddu waa laba

nooc. Qofka ka tega ee dhaafay dhammaan salaad oo dhan camalkiisa oo dhan waa la

xidhaa oo wuxuu Alle ka yeelaa wax jirin. Qofkii salaaddi dhaafto waqti maalinta ka

mid ahna camalkiisii ayaa maalintaa la xidhaa.

SALAADDA CASARKU WAA SALAADDA DHEXE:

Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi: Xafida salaadaha iyo salaadda dhexe (Casarka),

una istaaga Alle dartii idinkoo khushuucsan. (Al-Baqarah: 238).

قانتين قال تعالى: ىوا والصالة الوسطى وقوموا لل 238البقرة/ حافظوا لىى الص

Axaadiis Saxiix ah ayaa iyana caddaynaya inay salaadda Casarku tahay salaadda dhexe.

Cali bin Abii Daalib (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi maalintii dagaalka al-Axzsaab: “Alle qabuurahooda iyo guryahooda naar ha ka

buuxiyo, waxay naga mashquuliyeen salaaddii dhexe (Casar) ilaa ay cadceeddi

dhacday.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey). Lafdiga Muslim, Axmad iyo

Abuu Daa’uudna wuxuu yahay: “Waxay naga mashquuliyeen salaaddii dhexe oo ah

salaadda Casar.”

ملن هللا “صلىى هللا لىيله وسلىم قلال يلو األحلزا : لنبلي لن لىلي رضلي هللا لنله : أ ا

رواه ” قبللورهم وديللوتهم نللارا كمللا شلليىونا لللن الصللالة الوسللطى حتللى سادللت ال،للمس

البخارا ومسىم .

” . ولمسىم وأحمد وأدو ىاوى : " شيىونا لن صالة الوسطى ، صالة العصر

Ibnu Mascuud (Ikhra) isagana waxa laga soo weriyey in maalin ay mushrikiintu

mashquuliyeen Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم ilaa ay cadceeddu casaatay oo huruud

noqotay (waqtigii Casarna gabaabsi noqday) uu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Uurkooda iyo qabuurahooda Alle Naar ha ka buuxiyo.” (Axmad, Muslim iyo Ibnu

Maajah ayaa soo weriyey).

Salaadda 146

صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن صللالة ولللن ادللن مسللعوى قللال : حللبس الم،للركو رسللول هللا

شليىونا للن الصلالة الوسلطى ، صلالة “العصر حتلى أحملرة ال،لمس وأصلفر ، فقلال :

ه أحملد روا” العصر ، من هللا أجوافهم وقبلورهم نلارا ، أو ح،لا أجلوافهم وقبلورهم نلارا

ومسىم وادن ماجة .

WAQTIGA MAQRIBKA

Salaadda Maqribku waxay bilaabantaa markay cadceeddu godka gasho, ilaa intuu cirku

guduud yahay ee aan mugdina wali soo gelin. Cabdullah bin Camr (Ihkra) wuxuu

sheegay inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Waqtiga salaadda Maqribku waa

cadceeddu markay godka gasho ilaa intaan mugdigu soo gelin.” (Muslim ayaa soo

weriyey).

وقلت صلالة الميلر با “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم للن لبلد هللا دلن لملرو أ النبلي

رواه مسىم .” سادت ال،مس مالم يسقط ال،فق

Abii Muusaa isagana waxa laga soo weriyey inuu nin Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم ka

weydiiyey waqtiyada salaadda wuxuu ninkii u sheegay Xadiis ay ku jirto: Wuxuu

Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم amray in salaadda Maqribka la aqiimo markay cadceeddu

godka gashay. Maalintii labaadna dib ayuu u dhigay oo wuxuu amray in la aqiimo

markuu guduudka cirku sii dhamaanayey. Wuxuu yidhina: Waqtiga salaadda

Maqrib wuxuu u dhexeeyaa labadaa waqti.”

وروا أيضا لن أدي موسى : أ رجال سأل رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم للن مواقيلت

ي ، وفيه فأمره فأقا المير حلين وجبلت ال،لمس ، فىملا كلا اليلو الصالة ، فذكر الاد

” . الثاني ، قال : ثم أير حتي كا لند سقوط ال،فق ثم قال : الوقت ما دين هذين

An-Nawawii wuxuu ku sheegay sharaxiisa Saxiix Muslim: Asxaabta Shaaficiyadu

baadhitaan ay arrintaa ku sameeyeen wuxuu sheegayaa in la tukan karo salaadda

Maqribka ilaa inta uu cirku guduudan yahay. Sidoo kale, waxa bannaan in salaadda la

bilaabo waqti kasta oo intaa ka horeeya. Dembina kuma jiro in dib looga yara dhigo

salaadda Maqrib waqtigeeda ugu horeeya. Sidaas ayuu saxu yahay. Xadiiska aan hore u

soo sheegnay ee Malak Jibriil uu Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم tukiyey salaaddii Maqrib

labada maalmoodba isku waqti oo ahaa markay cadceeddu godka gashay, wuxuu ina

tusayaa inay mustaxab tahay in Maqribka la dedejiyo. Axaadiis kale ayaa iyana sidaa

caddaynaya oo ay ka mid yihiin:

1. As-Saa’ib bin Yaziid waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Ummadaydu way ku sugnaan Fidrada ilaa intay Maqribka tukanayaan

xiddigaha oo aan wali soo bixin.” (Axmad iyo ad-Dabaraani ayaa soo weriyey).

Salaadda 147

قلال : " ال تلزال أمتلي لىلى لن السائب دن يزيلد أ رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم

رواه أحمد والطبراني . ” الفطرة ما صىوا المير قب طىوع النجو

2. Abii Ayuub al-Ansaariyi isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيله

yidhi: “Tukada Maqribka marka qofka soomani afuro intaan xiddiguhu soo وسلىم

bixin.” (Axmad ayaa Masnadkiisa ku soo weriyey).

لن أدي أيو األنصارا قال : قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم : " صىوا الميلر

رواه أحمد في المسند . ” لفطر الصائم وداىروا طىوع النجو

3. Raafic bin Khadiij isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Markaanu Rasuulka

Alle صىى هللا لىيه وسىم Maqrib la tukano ee aanu dhamaysano qofka naga mid ahi wuu

arki kari jiray meesha uu leebkiisu ku dhacayo.” (Muslim ayaa soo weriyey).

ولن رافع دن يديج قال : كنلا نصلىي الميلر ملع رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم ،

رواه مسىم . ” مواقع نبىه فينصر أحدنا وبنه ليبصر

4. Sidoo kale, Salamah binul Akwac waxa laga soo weriyey: “Inuu Rasuulku صلىى هللا

”.tukan jiray Maqribka markay cadceeddu qarsoonto ee ay godka gasho لىيله وسلىم

(Muslim ayaa soo weriyey).

لىيله وسلىم كلا يصلىي الميلر با ولن سىمة دلن األكلوع : أ رسلول هللا صلىى هللا

رواه مسىم . ” سردت ال،مس وتوار دالاجا

WAQTIGA SALAADDA CISHAHA

Salaadda cishuhu waxay bilaabantaa markuu dhulku mugdi noqdo ee uu cirka guduuku

ka ba'o ilaa habeen badhka. Caa’isha (Ihkra) waxay tidhi: “Waxay tukan jireen

Cishaha marka uu dhulku mugdi noqdo ilaa habeenka qaybtiisa saddexaad

bilowgeeda inta u dhexaysa.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

كانوا يصىو العتملة فيملا دلين أ يييلب ال،لفق بللى “ لن لائ،ة رضي هللا لنها قالت :

رواه البخارا .” ثى الىي األول

Sidoo kale, waxa Abuu Hurayra laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم yidhi:

“Haddaanay dhib ku ahayn Ummadayda waxaan fari lahaa inay Cishaha dib u

dhigaan ilaa inta habeenka badh ama sedex dalool tegayo.” (Axmad iyo Ibnu Maajah

ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Saxiix).

للو ال أ أشلق :“صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة رضي هللا لنه قال : قال رسول هللا

روا الع،اء بلى ثى الىي أو نصفه رواه أحمد وادن ماجة و ” لىى أمت ي ألمرتهم أ يأي

الترمذا وصااه .

Abii Saciid isaguna wuxuu yidhi: Waxaanu habeen sugnay Rasuulka Alle صىى هللا لىيله

inuu Cishaha na tukiyo ilaa uu hebeenka badh tegay. Markaasu yimi oo na وسلىم

Salaadda 148

tukiyay dabadeetana yidhi: “Meeshiina fadhiya siday dadkuba gogoshoodii u

jiifsadeen. Salaad kama madhnidin intaad salaad sugaysaan. Haddii aanay ahayn

awood darrida kuwa itaalka daran, xanuunka kuwa buka iyo baahida kuwa baahan

darteed waxaan salaaddan dib ugu dhigi lahaa ilaa habeen badhka.” (Axmad, Abuu

Daa’uud Ibnu Maajah, an-Nasaa’i iyo Ibnu Khuzaymah ayaa soo weriyey sanadkiisuna

waa Saxiix).

ولن أدي سعيد قال : انتظرنا رسول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم ليىلة دصلالة الع،لاء وحتلى

شطر الىي قال : فجاء فصىى دنا فقال : " يذوا مقالدكم فلت النلاس أيلذوا هب ناو من

مضاجعهم ، وبنكم لن تزالوا في صالة منذ انتظرتموها لو ال ضعف الضعيف وسقم السقيم

رواه أحمللد وأدللو ىاوى وادللن ” هللذه الصللالة بلللى شللطر الىيلل وحاجللة ا الااجللة أليللر

ماجة والنسائي وادن يزيمة وبسناىه صاي .

Labadaa Xadiis waxay ina tusayaan waqtiga ugu fiican in Cishaha la tukado. Hase

ahaatee, waqtiga Cishaha la tukan karaa wuxuu joogaa ilaa waa beriga sida ku cad

Xadiiska Abii Qataadah laga soo weriyey inuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Hurdada salaadi kuma dayacanto ee waxa salaadda dayacay qofka aan tukan ilaa

uu waqtigii salaadda kale soo galo.” (Muslim ayaa soo weriyey).

هللا صلىى هللا لىيله وسلىم : " أملا بنله لليس فلي النلو لادي أدي قتلاىة قلال : قلال رسلول

رواه ” تفريط بنما التفريط لىلى ملن للم يصل الصلالة حتلى يجليء وقلت الصلالة األيلرى

مسىم .

Horena waxaynu u soo aragnay Axaadiista sheegaysa in salaad walba uu waqtigeedu

joogo ilaa inta salaadda kale soo gelayso, marka laga reebo salaadda Fajarka oo

waqtigeedu iyada dhamaado markay cadceeddu soo baxdo siday culimadu isku

waafaqday.

Waxa fiican in Cishaha dib loo dhigo:

Waxa fiican in salaadda Cishaha dib loo dhigo oo aan hore laga tukan marka

waqtigeedu soo galo sida salaadaha kale ku habboon. Kaas oo ah in dib loo dhigo

haddii la karayo ilaa habeen badhka. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi:

“Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم wuxuu salaadda cishe maalin dib u dhigay ilaa ay

habeenka intiisii badnayd tagtay, oo dadkii Masjidka joogay intoodii badnayd

luloodeen. Markaasu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم soo baxay oo tukaday yidhina:

“Cishaha waqtigiisu waa hadda, haddii aanay dhib ku ahayn Ummadayda.” (Muslim

iyo an-Nasaa'i ayaa soo weriyey).

Salaadda 149

ا ليىلة حتلي هلب صلىى هللا لىيله وسلىم لن لائ،ة رضي هللا لنها قالت : ألتم النبي

ة الىي ، حتي نا أه المسجد ثم يرج فصىى فقال : تي “ لام بنه لوقتها لوال أشق لىى أم

سىم و النسائي رواه م”

Labada Xadiis ee aan hore u soo sheegnay ee Abuu Hurayra iyo Abaa Saciid laga soo

weriyey waxay la macna yihiin midkan isagana Caa’isha laga soo weriyey. Dhammaan

Axaadiistaasu waxay tilmaamayaan inay mustaxab tahay in Cishaha dib loo dhigo

laakiin uu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم arrintaa uga tegay dhibaatada dadka soo gaadhaysa

darteed. Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu eegi jiray xaaladda dadka ku daba tukanaya.

Mararka qaar goor hore ayuu tukan jiray, mararka qaarna dib ayuu u dhigi jiray. Jaabir

bin Cabdullah wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم wuxuu Duhurka tukan

jiray markay dharaartu ugu kulushay badhtankeeda. Casarna markay cadceeddu

saafi noqoto, Maqribna markay cadceeddu godkeeda gasho, Cishaha marna dib

ayuu u dhigi jiray marna wuu dedejin jiray. Haddii uu arko inay Asxaabti soo

ururtay wuu dedejin jiray, haddii uu arko iyagoo aan wali isu imanna dib ayuu u

dhigi jiray. Subaxana isaga iyo Asxaabtuba waxay tukan jireen iyadoo wali uu

dhulku madow yahay.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

لن جلادر قلال : كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم يصلىي الظهلر دالهلاجرة ، والعصلر

وال،مس نقية، والمير با وجبت ال،مس ، والع،اء أحيانا يؤيرها وأحيانا يعج ، با

لر ، والصلب كلانوا وكلا النبلي صلىى هللا لىيله رآهم اجتمعوا لج ، وبا رآهم أدطلأوا أي

رواه البخارا ومسىم ” يصىيها ديىس وسىم

Hurdada Cishaha ka hor iyo sheekada ka dib:

Karaahiyo ayaa ku jirta hurdada salaadda Cishaha ka hor iyo sheekada Cishaha ka

dambaysa labadaba. Abii Barzah al-Aslamiyi wuxuu sheegay in: “Nebi Muxammad

uu jeclaa inuu salaadda Cishaha dib u dhigo, necbaana hurdada ول و ليده ومدلم

Cishaha ka hor iyo sheekada ka dambaysaba.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

كلا يسلتاب أ يلأير الع،لاء صلىى هللا لىيله وسلىم أ النبلي“ لن أدي دلرمة األسلىمي

رواه الجمالة .” ي دعدها التي تدلونها العتمة ، وكا يكره النو قبىها والاد

Sidoo kale, Ibnu Mascuud (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle

wuxuu noo diiday inaan sheekayno Cishaha dabadii.” (Ibnu صلىى هللا لىيله وسلىم

Maajah ayaa soo weriyey).

ل هللا صلىى هللا لىيله وسلىم السلمر جلد لنلا رسلو“ لن ادن مسعوى رضي هللا لنه قلال :

رواه ادن ماجة . ” دعد الع،اء

Salaadda 150

Karaahida ku jirta arrintaasu waxay tahay in hurdada Cishaha ka horaysaa ay dhaafin

karto qofka inuu tukado Cishaha waqtigiisa ugu fadliga badan ama jamacii uu la tukan

lahaa. Sheekada Cishaha ka dambaysaana waxay seejin kartaa qofka waqti uu hadalka

wax ka door roon ku isticmaali lahaa. Hase ahaatee, haddii uu qofku haysto cid u

toosisa salaadda Subax (ama Qiyaamul-Laylka), ama uu qofku ku soo jeedayo arrimo

Diinta Islaamka ku lug leh oo khayr ah karaahiyo kuma jirto. Sidaa waxa laga soo

xigtay Ibnu Cumar oo yidhi: “Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم Abuu Bakar wuu kala

hadli jiray habeenkii salaadda Cishaha ka dib arrimaha muslimiinta khuseeya

anigoo la jooga.” (Axmad ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo yidhi waa xasan).

ر لنلد أدلو دكلر كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم يسلم“ لن لبلد هللا دلن لملر قلال :

رواه أحمد والترمذا وحسنه . ” الىيىة كذال في أمر من أمور المسىمين ، وأنا معه

Ibnu Cabbaas isaguna wuxuu sheegay “Inuu habeen seexday guriga Maymuuna

(Ihkra) Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo jooga si uu u arko habka uu Rasuulku صلىى هللا

وسللىملىيلله u tukado salaadda habeenkii. Ibnu Cabbaas (Ihkra) wuxuu yidhi:

“Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم cabbaar ayuu reerkiisa la sheekaystay markaasuu

seexday.” (Muslim ayaa soo weriyey). Sidaa darteed, sheekada uu khayrku ku jiro ee

noocaas ah Cishaha ka dib waa la ogol yahay.

رقد في ديت ميمونة ليىة كا رسول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم “ ولن ادن لباس قال :

صلىى هللا لندها ، ألنظر كيف صالة رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم دالىي ، فتالدث النبلي

رواه مسىم . ” مع أهىه سالة ثم رقد لىيه وسىم

WAQTIGA SALAADDA SUBAX

Salaadda Subax waxay bilaabantaa markuu cirku soo guduuto ilaa ay cadceeddu soo

baxayso sidaynu hore Axaadiista ugu soo sheegnay. Waxa fiican oo mustaxab ah in

waqtigeeda ugu horeeya la tukado laguna dedaalo sidaa. Abii Mascuud al-Ansaariyi

waxa laga soo weriyey: “Inuu Rasuulka Alle موددل و ليدده ومدد salaadda Subax

tukaday dhulka oo wali mugdi ah. Maalin kalena wuxuu tukaday iyadoo iftiin ah.

Wixii markaa ka dambeeyayna wuxuu tukan jiray iyadoo mugdi ah ilaa uu god-

galay, manuu tukan mardambe iyadoo iftiin ah.” (Abuu Daa'uud iyo al-Bayhaqii ayaa

soo weriyey sanadkiisuna waa Saxiix).

صىى صلالة الصلب ملرة صىى هللا لىيه وسىم أ رسول هللا“ لن أدي مسعوى األنصارا

ديىس ، ثم صىى مرة أيرا فأسفر دها، ثم كانت صالته دعد ال التيىيس حتي ما ، ولم

صاي . رواه أدواىاوى والبيهقي ، وسنده” يعد أ يسفر

Hooyo Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Haweenka mu'miniinta

ahi waxay salaadda Subax la tukan jireen Nebiga ول و ليده ومدلم iyagoo hugooda ku

Salaadda 151

dedan. Markaasay guryahooda ku soo laaban jireen salaadda ka dib iyadoo aan cidi

garan karin mugdiga dartii.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

صلىى هللا لىيله وسلىم صلالة كلن نسلاء المؤمنلا ي،لهد ملع النبلي“ لن لائ،ة قاللت :

الفجللر متىف عللا دمللروطهن ينقىللبن بلللى ديللوتهن حللين يقضللين الصللالة اليعللرفهن أحللد مللن

رواه الجمالة .” اليىس

Raafic bin Khadiij isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Ku kallaha salaadda Subax si aad ajarkiina u korodhsataan.” Riwaayad (tebis) kale

siday sheegaysana wuxuu yidhi: “Tukada salaadda Fajarka markuu waago soo

guduuto si aad ajarka u korodhsataan.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey, iyo at-

Tirmidi iyo Ibnu Xibbaan oo saxixay).

ولن رافع دن يديج : أ النبي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : أصلباوا دالصلب فتنله ألظلم

رواه الجماللللة ” وفلللي روايلللة : " أسلللفروا دلللالفجر فتنللله ألظلللم لنجلللر ” . ألجلللوركم

.وصااه الترمذا وادن حبا

Waxa laga yaabaa inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم u jeedo dhameeya salaadda

markuu dhulku soo guduuto ee maaha waqtigaa salaadda bilaaba. Macnuhu waxa

weeye qiraa’ada dheereeya salaadda Subax oo wada ilaa uu dhulku soo guduuto. Sidaa

ayuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم fali jiray oo wuxuu akhriyi jiray lixdan ilaa boqol

Aayadood. Waxa laga yaabaa oo kale inuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم ula jeedo hubsada

inuu waagi beryey oo ha tukanina idinkoo aan hubin.

Qofkii rakcad keliya ka soo gaadha salaadda:

Qofkii dhamaystira rakcad keliya intaanu salaadda waqtigeedu tegin, wuxuu la mid

yahay qof salaaddi aanay dhaafin oo waqtigeedii tukaday. Abii Hurayra (Ihkra) wuxuu

sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii rakcad ka gaadha salaad,

waa qof salaaddii soo gaadhay.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

من أىرك ركعلة “ قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة رضي هللا لنه أ رسول هللا

رواه الجمالة .” من الصالة فقد أىرك الصالة

Arintaasu waxay khusaysaa salaaddaha dhammaan. Imaam al-Bukhaari waxa laga soo

tebiyay inuu yidhi: “Qofkii salaadda Casar ka gaadha sujuud keliya intaan cadceeddu

dhicin, waa in aanu joojin salaaddiisa. Qofkii isna sujuud keliya ka gaadha salaadda

Subax intaan cadceeddu soo bixin isna waa inuu dhamaystiro salaaddiisa oo aanu

joojin.” Sujuud macneheedu markan waxay tahay rakcad. Ujeedaduna waxay tahay

qofkii rakcad keliya dhamaystira intaanay cadceeddu dhicin ama soo bixin waa inuu

dhamaystiro salaaddiisa wuxuu la mid yahayna qof salaaddaa waqtigeedii tukaday.

Inkastoo labadaa waqti ay yihiin waqtiyada aan salaadda la ogolayn in la tukado,

Salaadda 152

haddana waxa marka horeba habboon in aanu qofna salaadda dib u dhigin ilaa waqtigay

cadceeddu soo baxayso ama dhacayso.

Salaadda oo laga seexdo ama la ilaawo:

Ruuxii ilaawa ama ka seexda salaadda, waa inuu tukado markuu xasuusto ama hurdada

ka tooso. Abii Qataadah wuxuu yidhi: Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa laga waraystay

qofka salaadda ka seexda. Wuxuu yidhi: “Dhibaato kuma jirto hadday salaaddu

hurdo idinku dhaafto. Hase ahaatee, waxay dhibaato ku jirtaa iyadoo soo jeed idinku

dhaafta. Qofkii ilaawa salaadda ama ka seexdaa waa inuu tukado markuu

xasuusto.” (An-Nasaa'i ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo saxiixay).

بنله “ نومهم لن الصالة فقلال : صىى هللا لىيه وسىم لادي أدي قتاىة قال : كروا لىنبي

ليس في النو تفريط بنما التفريط في اليقظة فتا نسي أحدكم صلالة أو نلا لنهلا فىيصلىها

رواه النسائي والترمذا و صااه .” ا با كره

Sidoo kale, Anas bin Maalik waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم yidhi:

“Qofkii salaadda ilaawaa waa inuu tukado markuu xasuusto, wax aan sidaa ayhayn

oo soo bedi karaa (kafaaro u ah) ma jiraan.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo

weriyey).

ملن نسلي صلالة فىيصلىها با “ قال : صىى هللا لىيه وسىم ولن أنس دن مال : أ النبي

. رواه البخارا و مسىم” كرها ال كفارة لها بال ل

WAQTIYADA AAN SALAADDA LA TUKAN KARIN:

Lama ogola in salaad (Sunne ama farad) la tukado saddexda waqti ee hoos ku xusan:

1. Salaadda Subax dabadeed ilaa ay cadceeddu soo baxdo oo ay dhulka ka go'do

waran dhererkii.

2. Markay cadceeddu ku beegan tahay cirka badhtankiisa ilaa ay dhinaca galbeed

u dhaafto.

3. Salaadda Casar wixii ka dambeeya ilaa intay cadceeddu dhacayso.

Abii Saciid (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Lama

tukan karo salaad ka dambaysa salaadda Casarka ilaa ay cadceeddu dhacdo, lamana

tukan karo wixii salaadda Subax ka dambeeya ilaa ay cadceeddu soo baxdo.” (Al-

Bukhaari iyo Muslim Waxa weriyey).

ال صلالة دعلد صلالة العصلر حتلي “ قلال : لىيله وسلىم صلىى هللا لن أدي سعيد : أ النبي

رواه البخارا ومسىم . ”تير ال،مس ، وال صالة دعد صالة الفجر حتي تطىع ال،مس

Salaadda 153

Camr bin Cabasah wuxuu yidhi: Waxaan idhi Nebi Allow Salaadda iiga waran?

Wuxuu yidhi: “Tuko salaadda Subax dabadeetana joogji salaadda ilaa ay cadceeddu

soo baxdo oo ay kor u kacdo, waxay ka soo baxdaa geesaha shaydaanka dhexdooda,

kufaartuna waqtigaa way u sujuudaan. Haddana tuko maragna waa loo noqon

salaadda, waana lagu soo biiri (Malaa’iigtu) ilaa uu hadhku ku beegmo kuna

baaba’o waranka guntiisa. Dabadeetana joogji salaadda waayo Jahannama ayaa

waqtigaa la huriyaa. Haddana tuko markuu hadhku soo rogmo maragna waa loo

noqon salaadda, waana lagu soo biiri (Malaa’iigtu) ilaa aad Casar tukato. Haddana

salaadda jooji ilaa ay cadceeddu dhacdo waxay ka dhacdaa geesaha shaydaanka

dhexdooda kufaartuna waqtigaa way u sujuudaan.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo

weriyey).

ولللن لمللرو دللن لبسللة قللال : قىللت : يللانبي هللا أيبرنللي لللن الصللالة قللال : " صلل صللالة

ها تطىع دين قرنلي ال،ليطا ، الصب ثم أقصر لن الصالة حتى تطىع ال،مس وترفع ، فتن

وحينئذ يسجد لها الكفار ثم ص فت الصالة م،هوىة ماضورة حتى يسلتق الظل دلالرم

ثم أقصر لن الصالة فت حينئذ تسجر جهنم فلتا أقبل الفليء فصل فلت الصلالة م،لهوىة

ماضللورة حتللى تصللىي العصللر ، ثللم أقصللر لللن الصللالة فتنهللا تيللر دللين قرنللي ال،لليطا

رواه أحمد ومسىم . ” نئذ يسجد لها الكفار وحي

Cuqbah bin Caamir (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulku ودل و ليده

:wuxuu naga mamnuucay saddex waqti in aanu tukano maydkayagana aasno ومدلم

Cadceed soo baxa ilaa ay cadceeddu soo baxdo oo muuqato korna u kacdo. Marka

uu hadhku qofka gondihiisa ku beegmo iyo markay cadceeddu sii dhacayso ilaa ay

godka gasho.” (Jamaacada ayaa soo werisay al-Bukhaari mooyee).

ولن لقبة دن لامر قال : ثالث سالا نهانلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم أ نصلىي

ر فلليهن موتانللا حللين تطىللع ال،للمس دامسللة حتللي ترفللع ، وحللين يقللو قللائم فلليهن وأ نقبلل

رواه الجمالة بال البخارا . ” الظهيرة ، وحين تضي ف لىيرو حتى تير

Ra’yiga Fuqahada ee salaadda Subaxa iyo Casarka dabadood:

Culimada badankoodu (al-Jamhuur) way banneeyeen in la qalleeyo hadday salaaddi ku

dhaafto salaadda Subax iyo Casar dabadood. Waxay culimadu daliishadeen Xadiiska

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ee aan hore u soo sheeganay ee labada Sheekh soo weriyeen

ahaana “Qofkii ilaawa salaad waa inuu tukado markuu xasuusto.” Hase ahaatee,

salaadda aan faradka ahayn Asxaab badan oo ay ka mid yihiin Cali, Ibnu Mascuud,

Zayd bin Thaabit, Abuu Hurayra iyo Ibnu Cumar way karheen in la tukado labadaa

Salaadda 154

waqti. Cumar (Ihkra) wuu karbaashi jiray kuwa laba rakcadood tukada Casarka dabadii

iyadoo Asxaabti ay goob-joog tahay cidina kumay inkirin. Khaalid bin Waliid isaguna

sidaa ayuu fali jiray. Waxa arrintaa karhi jiray iyana Taabiciin badan oo ay ka mid

yihiin: Al-Xassan, Saciid Ibnul Musayib iyo Abuu Xaniifah iyo Maalik. Mad-habta

Shaaficiyadu waxay bannaysay in la tukan karo Sunnihii aan ujeedo gaar ah lahayn

labadaa waqti, sida bariidinta Masjidka (Taxiyatul Masjid) iyo Sunnaha weysada.

Waana sida xaqa ugu dhow marka Mad-habaha kale ra’yigooda loo eego. Shaaficiyadu

waxay daliishanayaan inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم tukaday Sunnihii Duhurka Casar

dabadii. Mad-habta Xanbaliyadu waxay qabtaa in aanay bannaanayn in la tukado

salaadba labadaa waqti ee aan kor ku sheegnay xattaa hadday jirto sababa macquul ah,

marka laga reebo labada rakcadood ee dawaafka. Waxay daliishanayaan Xadiiska

Jubayr bin Mudcam laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Reer Cabdu

Manaafow ha u diidina qofna inuu ku dawaafo ama ku tukado gurigan (Kacbada)

markuu rabo habeen iyo dharaarba.” (Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey, Ibnu

Khuzaymah iyo at-Tirmidina way saxixeen).

لادي جبير دن مطعم : أ النبي صىى هللا لىيه وسىم قلال : يلا دنلي لبلد منلا ال تمنعلوا

رواه أصلاا السلنن ، ” أحدا طا دهذا البيت وصىى أية سالة شاء ، ملن ليل أو نهلار

وصااه ادن يزيمة والترمذا .

Ra’yiga ay culimadu ka qabto saddexda goor ee aan salaadda la ogolayn:

Xanafiyadu waxay qabtaa in aanay salaaddu ansixin haba yaraatee waqtiyadaa. Ha

ahaato salaad farad ah ama nafal, mid qalle ah ama mid waqtigeedi joogo. Waxay ka

reebeen oo keliya salaadda qofkii aan maalintaa wali tukan iyo salaadda janaazada.

Labadaa iyadoo aan karaahiyo ku jirin ayaa la tukan karaa. Sidoo kale, waxay ka

reebeen iyana sujuudda tilaawada haddii Aayadaha tilaawada la akhriyo waqtiyadaa oo

la sujuudi karo siday qabaan. Abuu Yuusuf wuxuu isna ka reebay salaadda tadawuca ah

ee maalinta Jimcaha markay cadceeddu cirka badhtankiisa ku beegan tahay.

Shaaficiyadu waxay u arkaan inay karaahiyo ku jirto haddii la tukado salaaddaha

nafalka ah ee aan sabab sharci ah lahayn waqtiyadaa. Hase yeeshee, salaadda faradka

ah, nafalka sabab sharci ah leh, nafalka maalinta Jimcaha markay cadceeddu cirka

badhtankiisa ku beegan tahay iyo nafalka Xaramka lagu tukado intuba waa mubaax

karaahiyana kuma jirto. Maalikiyadu waxay u arkaan inay salaadda nafalka ahi xaaraan

tahay waqtiga ay cadceeddu soo baxayso ama dhacayso xattaa haddii ay sabab sharci

ahi jirto. Sidoo kale, waxay qabaan in aanay bannaanayn sujuudda tilaawada iyo

salaadda Janaazada midna iyadoo laga baqo inuu maydku xumaado mooyee. Waxay

banneeyeen qallaha iyo wixii fardul cayn ah in la tukado labadaa waqti. Sidoo kale,

Salaadda 155

waxay iyagu banneeyeen in la tukado salaad oo dhan farad iyo nafalba waqtiga

cadceeddu cirka badhtankiisa joogto. Al-Baajii wuxuu ku sheegay Sharaxa kitaabka Al-

Muwadda’ iyo Al-Mabsuud inuu Ibnu Wahab yidhi: Maalik ayaa laga waraystay

salaadda la tukado markay cadceeddu samada badhtankeeda ku beegan tahay. Wuxuu

yidhi: “Waxaan soo gaadhay dadka oo tukada markay cadceeddu samada badhtankeeda

ku beegan tahay iyadoo haddana ay jiraan Axaadiis sidaa inoo diidaysa. Aniguna dadka

u diidimaayo wax aan soo gaadhay iyagoo falaya, mana jecli in loo diido.”

Xanbaliyadu waxay qabaan in aan la tukan salaad nafal ah haba yaraatee saddexdaa

waqti, haddii ay sabab sharci ahi jirto iyo haddii kaleba. Ha ahaato mid Makka lagu

tukado ama meel kale, ha ahaato maalin Jimce ama maalin kale intaba. Waxay ka

reebeen oo keliya bariidinta Masjidka ee maalinta Jimcaha oo iyada ay qabaan in la

tukan karo iyadoo aan karaahiyo ku jirin waqtigay cadceeddu samada badhtankeeda ku

beegan tahay iyo markay khudbaddu socoto labadaba. Waxay qabaan oo kale inay

xaaraan tahay in salaadda Janaazada la tukado waqtiyadaa iyadoo laga baqo inuu

maydku xumaado mooyee oo markaa ay bannaan tahay in la tukado. Waxay

banneeyeen oo kale qallaha salaaddaha, sujuudda tilaawada iyo dawaafka Kacbada

waqtiyadaa saddexda ah. Halkaa wax ku dhan ra’yiga Mad-habaha iyo daliilkoodii.

Tadawuca waaberiga iyo salaadda Subax ka hor:

Yasaar oo ah ninkii uu Ibnu Cammaar xoreeyay wuxuu yidhi: Ibnu Cumar ayaa I arkay

anigoo tukanaya salaaddii Fajarka dabadeed kolkaasuu yidhi: Rasuulka Alle صىى هللا لىيه

:ayaa nagu soo baxay anagoo tukanayna saacaddan oo kale markaasuu yidhi وسلىم

“Kuwiina joogaa ha gaadhsiiyeen kuwiina maqan in aan salaad la ogolayn salaadda

Subax dabadeed, laba rakcadood mooyee.” (Axmad iyo Abuu Daa’uud ayaa soo

weriyey).

ن يسار مولى ادن لمار قال : رآني أدن لملر وأنلا أصلىي دعلد ملا طىلع الفجلر فقلال : ب ل

رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم يللرج لىينللا وناللن نصللىي هللذه السللالة فقللال : " ليبىلل

رواه أحملد وأدلو ىاوى والالدي وب ” شاهدكم سائبكم أ ال صالة دعد الصب بال ركعتين

طرقا يقوا دعضها دعضا. كا ضعيفا ، بال أ له

Inkastoo uu Xadiisku daciif yahay, haddana dariiqyo badan oo lagu soo weriyey ayaa

midba midka kale xoojinayaa. Sidaas darteed, waxa loo daliishan karaa inay karaahiyo

ku jirto haddii laba rakcadood wax ka badan la tukado waagu markuu beryo dabadeed

siduu ash-Shawkaani yidhi. Al-Xasan, ash-Shaafici iyo Ibnu Xazm waxay qabaan inay

bannaan tahay in waqtigaa la tukan karo dhammaan salaaddaha nafalka ah iyadoo

aanay karaahiyo ku jirin. Maalik isagu wuxuu qabaa inuu waqtigaa tukan karo qofkii

cudur-daar sharci ah dartii Salaatul-Laylku uga tegay. Imaam Maalik wuxuu sheegay

Salaadda 156

inay soo gaadhay inay Cabdullah bin Cabbaas, al-Qaasim bin Muxammad iyo

Cabdullah bin Caamir Ibnu Rabiicah ay dhammaantood witir tukadeen Fajarka dabadii.

Cabdullah bin Mascuud isaguna wuxuu yidhi: Ima dhibto haddii salaadda Subax la

aqiimo anigoo witir tukanaya. Yaxya bin Saciid wuxuu isna yidhi: Cubaadah bin as-

Saamit ayaa dadka tukin jiray. Wuxuu malin salaaddii Subax u baxay iyadoo uu

Mu’adinki u kacay inuu salaadda aqiimo, laakiin Cubaadah intuu Mu’adinkii ku yidhi:

U kaadi ayuu witirkii dhamaystay markaasuu dadkii tukiyey. Saciid bin Jubayr isaguna

wuxuu sheegay inuu Ibnu Cabbaas ku yidhi kaaliyihiisii maalin ay hurdadu la tagtay:

Orod oo soo eeg wuxuu dadku samaynayo, waxay ahaydna waqtigii uu indha beelay.

Kaaliyihi markuu ku soo laabtay wuxuu ku yidhi: Dadki salaaddii Subax ayay ka

dareereen. Ibnu Cabbaas intuu kacay ayuu witir tukaday dabadeetana salaaddii Subax

ayuu raaciyey.

SUNNAHA HADDII SALAADDA LA AQIIMO:

Karaahiyo ayaa ku jirta in salaad tadawuca ah la tukado mar haddii salaad farad ah la

aqiimo. Abii Hurayra wuxuu sheegay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii

salaadda la aqiimo, salaad kale lama ogola oo aan ahayn salaadda waqtigaa joogta.”

(Axmad, Muslim iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey).

با أقيملت الصلالة “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم لن أدي هريرة رضي هللا لنه أ النبلي

رواه أحمد و مسىم و أصاا السنن .” صالة بال المكتودة فال

Cabdullah bin Sarjis wuxuu yidhi: “Nin ayaa Masjidka soo galay iyadoo Rasuulku

uu salaaddii Subax tukinayo. Ninkii laba rakcadood ayuu وددل و ليدده ومددلم

Masjidka dhinaciisa ku tukaday, kabacdina intuu Masjidka soo galay ayuu salaaddii

Rasuulka صىى هللا لىيله وسلىم ku qabsaday. Markuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم salaaddii

dhameeyay ayuu ninkii ku yidhi: “Hebelow labada salaadood iyamaad tirsanaysaa,

ma taad kelidaa tukatay mise taad nala tukatay?” (Muslim, Abuu Daa'uud iyo an-

Nasaa'i ayaa soo weriyey).

فلي صىى هللا لىيه وسلىم لن لبد هللا دن سرجس قال : ىي رجال المسجد ، و رسول هللا

صلىى هللا لىيله صلالة اليلداة فصلىى ركعتلين فلي جانلب المسلجد ، ثلم ىيل ملع رسلول هللا

يا فال دلأا الصلالتين التلدى ، “ قال : صىى هللا لىيه وسىم فىما سىم رسول هللا وسىم

؟ رواه مسىم وأدواىاوى والنسائي .” دصالت وحدك أ دصالت معنا

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuu inkiray arrintaa hase ahaatee, muu farin ninkaa

inuu salaadda ku celiyo. Taasu waxay ina tusaysaa inay salaaddaasu ansaxayso, laakiin

ay makruuh tahay. Ibnu Cabbaas wuxuu yidhi: “Anoo tukanaya maalin iyadoo

Mu’adinku uu Iqaamada bilaabay, ayuu Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم isoo jiiday

Salaadda 157

iguna yidhi: “Ma waxaad rabtaa inaad afar rakcadood tukato salaadda Subax.” (Al-

Bayhaqi, ad-Dabaraani, Abuu Daa'uud, ad-Dayaalisii iyo Abuu Yaclaa ayaa soo

weriyey iyo al-Xaakim oo yidhi waa ku saxiix qiyaasta labada Sheekh).

صلىى هللا لن بدلن لبلاس قلال : كنلت أصلىي وأيلذ الملؤ فلي اإلقاملة ، فجلذدني نبلي هللا

رواه البيهقلللي والطبرانلللي وأدلللوىاوى ” .أتصلللىي الصلللب أردعلللا “ لىيللله وسلللىم و قلللال :

والطيالسي وأدو يعىى والااكم ، وقال بنه لىى شرط ال،يخين .

Abii Muusaa al-Ashcariyi (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Rasuulka Alle

ayaa arkay nin tukanaya Sunnihii salaadda Fajarka iyadoo uu صلىى هللا لىيله وسللىم

Mu’adinku adimayo. Markaasuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم ninkii xusulada ka

taabtay kuna yidhi: “Miyaanay tani1 ka horaynin taad waddo?” (Ad-Dabaraani ayaa

soo weriyey, al-Ciraaqina wuxuu yidhi sanadkiisu wuu fiican yahay).

رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم رأى رجلال ولن أدي موسى األشعرا رضي هللا لنه : أ

يصىي

رواه ” ركعتي اليذاة حين أيذ المؤ يؤ ، فيمز منكبه وقال : " أال كا هذا قب هذا

الطبراني .

وقال العراقي : بسناىه جيد .

1 Miyaanay ahayn inaad salaadda faradka ah ee la qiimay tukato marka hore.

Eedaanka 158

EEDAANKA األا Eedaanku waa wargelin la wargelinayo dadka inuu waqtigii salaaddu joogo, iyadoo

lagu wargelinayo ereyo khaas ah. Dhawaaqa Eedaanku waa u yeedhid dadka loogu

yeedhayo salaadda jamaca iyo muujin la muujinayo shacaa'irka (dhoola-tusyada)

Islaamka. Waana waajib Eedaanku. Imaam al-Qurdubi iyo culimo kaleba waxay

sheegeen inuu Eedaanku ka koobmo erayo tiro yar oo koobayo dhammaan caqiidada

Islaamka. Wuxuu ku bilaabmaa Eedaanku qiritaanka weynida Eebbe, jiritaanka iyo

kamaalka (dhammaanshaha) Alle. Waxa kale oo uu dhawaaqa Eedaanku koobaa

waxadaaniyadda Ilaahay iyo fogaashaha uu Alle سباانه وتعالى ka fog yahay in loo shariig

yeelo. Wuxuu xaqiijiyaa Eedaanku Rasuulnimada Nebi Muxammad صلىى هللا لىيله وسلىم,

isla markaana inoogu yeedhaa in la fuliyo daacadna loo noqdo Risaaladda Nebi

Muxammad صلىى هللا لىيله وسلىم. Wuxuu Eedaanku inoogu yeedhaa barwaaqo dhaxalgal

ah, isla markaana ina xasuusiyaa in Alle سلباانه وتعلالى loo laabanayo. Eedaanka intiisa

kalena wuxuu ka koobmaa arrimaha aan kor ku sheegnay oo qaarkood lagu celceliyo.

FADLIGA EEDAANKA:

Fadliga Eedaanka iyo Mu'adinka Axaadiis badan ayaa ku soo aroortay oo ay ka mid

yihiin kuwa xoos ku xusan:

1. Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Haddii uu dadku og yahay fadliga ku jira Eedaanka iyo safka salaadda ugu

horeeya, way u tartami lahaayeen, xattaa hadday waayaan si kale oo ay ku kala

baxaan inay u qori-tuurtaan mooyee way u qori tuuran lahaayeen. Haddii ay og

yihiin ajarka ku jira marka salaadda Duhur waqtiga ugu horeeya la tukado way

u tartami lahaayeen. Haddii ay og yihiin ajarka ku jira salaaddaha Cishaha iyo

Subaxda marka jamac lagu tukadana way iman lahaayeen (jamaca) xattaa

haddii ay noqoto inay guguurad ku yimeedaan haddii ay si kale kari waayeen.”

(Al-Bukhaari iyo qaar kale ayaa soo weriyey).

للو يعىلم “ قلال : صىى هللا لىيله وسلىم لن أدي هريرة رضي هللا لنه : أ رسول هللا

الناس ما في األا و الصف األول ثم لم يجدوا بال أ يستهموا لىيه الستهموا ، وللو

يعىمو ما في التهجير السلتبقوا بليله ، وللو يعىملو ملا فلي العتملة والصلب ألتوهملا

البخلللللللللللارا وسيلللللللللللره .رواه ” وللللللللللللو حبلللللللللللوا

Eedaanka 159

2. Mucaawiyah waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Maalinta Qiyaamaha dadka waxa ugu qoor (luqun) dheer Mu'adinka.”

(Axmad, Muslim iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

ب الملؤ أطلول النلاس ألناقلا “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم لن معاوية : أ النبلي

”يو القيامة

رواه أحمد و مسىم وادن ماجة .

3. Al-Barraa’ bin Caazib waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Alle iyo Malaa’iigtiisu way ku salliyaan safka hore. Mu’adinkana waxa loo

dembi dhaafaa intuu codkiisu gaadho. Wixii qoyan iyo wixii qallalan ee

maqlaaba way u marag furaan. Ajarkiisuna wuxuu la mid yahay midka dadka la

tukada.” (Al-Mundiri wuxuu yidhi Axmad iyo an-Nasaa’i ayaa sanad fiican ku soo

weriyey).

هللا لىيلله وسللىم قللال : " ب هللا ومالئكتلله لللن البللراء دللن لللام : أ النبللي هللا صللىى

يصللىو لىللى الصللف المقللد ، والمللؤ ييفللر للله مللد صللوته ويصللدقه مللن سللمعه مللن

قلال المنلذرا : رواه أحملد والنسلائي ” . رطب ويادس ، وله مث أجر من صلىى معله

دتسناى حسن جيد .

4. Abii Dardaa’ isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Waxaan maqlay Rasuulka

Alle صىى هللا لىيله وسلىم oo leh “Saddexdii qof ee aan addimin salaaddana aan oogin

shaydaanka ayaa muquuniya.” (Axmad ayaa soo weriyey).

ولن أدي الدرىاء قال : سمعت رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم يقول : " ما من ثالثلة

رواه أحمد . ” فيهم الصالة بال استاو لىيهم ال،يطا ال يؤنو وال تقا

5. Abii Hurayra isaguna wuxuu yidhi: Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa yidhi:

“Imaamka waa la damiintay, Mu’adinkana waa la aaminay. Ilaahayow

imaamyada toosi, kuwa addimana u dembi-dhaaf.”

رة قال : قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم : " اإلما ضامن والمؤ ولن أدي هري

” . مؤتمن ، الىهم أرشد األئمة وأسفر لىمؤنين

6. Cuqbah bin Caamir (Ihkra) wuxuu isna yidhi: Waxaan maqlay Nebiga صلىى هللا لىيله

oo leh: “Rabbigaa korreeye wuxuu la yaaba (isagoo ka raali ah) ninka buur وسلىم

fiiqeed isagoo adhi ku raacaya salaadda u addima ee tukada. Wuxuu Alle ف وجد

yidhaahdaa: Eega addoonkaygaa addimay ee salaadda oogay isagoo iga

cabsanaya! Waan u dembi dhaafay addoonkaygaa Jannadana waan geliyay.”

(Axmad, Abuu Daa’uud iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

Eedaanka 160

ولن لقبة دن لامر قلال : سلمعت رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم يقلول : " يعجلب

رد لز وج من رالي سنم في شلظية دجبل يلؤ لىصلالة ويصلىي ، فيقلول هللا للز

وج : انظروا لعبدا هذا يؤ ويقيم الصالة ويخا مني قد سفر لعبدا وأىيىته

رواه أحمد وأدو ىاوى والنسائي . ”الجنة

SHARCIGA EEDAANKA:

Eedaanka waxa la sharciyeeyay sanadkii koowaad ee Hijrada, sida ku soo aroortay

Axaadiistan soo socota:

Naafic waxa laga soo weriyey inuu Ibnu Cumar odhan jiray: “Muslimiintu way isu soo

ururi jireen iyagoo iskood u xisaabinaya waqtiga salaadda isla markaana aanay

cidina ugu yeedhin Eedaan. Maalin ay arrintaa Asxaabtu falanqeeyeen, waxay

qaarkood yidhaahdeen aan jeles garaacno sida kiristaanka. Qaarna waxay

yidhaahdeen aan caroog afuufno sida yuhuuda. Cumarna (Ihkra) wuxuu yidhi:

Maxaynu qof inaga mid ah ugu diri weynay inuu dadka salaadda ugu yeedho?

Markaasuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: Bilaalow kac oo dadka salaadda ugu

yeedh (Addin).” (Axmad iyo al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

لن نلافع : أ ادلن لملر كلا يقلول : كلا المسلىمو يجتمعلو فيتاينلو الصلالة ولليس

يناىا دها

قوسا مثل نلاقوس النصلارى . وقلال أحد ، فتكىموا يوما في ل ، فقال دعضهم : اتخذوا نا

دعضهم :

د قرنا مث قر اليهوى ، فقال لمر: أوال تبعثو رجال يناىا دالصلالة . فقلال رسلول هللا

صىى هللا

رواه أحمد والبخارا .” يا دالل قم فناىا دالصالة “لىيه وسىم :

Cadallah bin Zayd bin Cabdirabbih wuxuu yidhi: “Markuu Rasuulku (s) nagu amray

in aanu garaacno jeles si dadka salaadda loogu yeedho (ama sida riwaayad kale

odhanayso isagoo Rasuulku ودل و ليده ومدلم karaahiyaysanaya inuu gaalada sidooda

falo) ayaan ku riyooday anigoo hurda nin jeles sita oo igu dul wareegaya. Cabdullah

wuxuu yidhi waxaan ninkii ku idhi: Addoonkii Allow, jeleska ma iibinaysaa? Wuxuu

I waydiiyey maxaad ku falaysaa? Waxaan ku idhi: Salaadda ayaanu dadka ugu

yeedhaynaa anagoo jeleska garaacayna. Wuxuu ninkii igu yidhi: Ma kuu tilmaamaa

wax garaacidda jeleska ka khayr badan oo salaadda dadka loogu yeedho? Waxaan

ku idhi: Haaye, ii sheeg. Wuxuu yidhi waxaad tidhaahdaa: “Allaahu Akbar, Allaahu

Akbar. Allaahu Akbar, Allaahu Akbar. Ash-hadu Allaa Ilaaha Illa-Laah. Ash-hadu

Eedaanka 161

Allaa Ilaaha Illa-Laah. Ash-hadu Anna Muxammadan Rasuulu-Laah. Ash-hadu

Anna Muxammadan Rasuulu-Laah. Xayya Calas-Salaah, Xayya Calas-Saalaah.

Xayya Calal falaax, Xayya Calal falaax. Allaahu Akbar, Allaahu Akbar. Laa Ilaaha

Illa-Laah. Ninkii intuu iga yara fogaaday ayuu haddana yidhi: Markaad salaadda

aqiimaysaanna dheha: Allaahu Akbar. Allaahu Akbar. Ash-hadu Allaa Ilaaha Illa-

Laah. Ash-hadu Anna Muxamadan Rasuulu-Laah. Xayya Calas-Salaah. Xayya

Calal falaax. Qad qaamatis-Salaah. Qad qaamatis-Salaah. Allaahu Akbar. Allaahu

Akbar. Laa Ilaaha Illa-Laah. Markuu waagi beryay ayaan Rasuulkii Alle u imi oo

aan uga waramay riyadii aan arkay. Wuxuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم yidhi: “Waa

riyo xaq ah haddii Eebbe idmo. U tag Bilaal oo u akhri waxaad aragtay una sheeg

inuu sidaa u addimo waayo isagaa kaa cod fiican kaana cod dheer.” Bilaal ayaan u

tegay oo aan u akhriyay wixii aan maqlay markaasuu bilaalna ku dhawaaqay.

Cumar oo gurigiisa jooga ayaa Eedaankii Bilaal maqlay, markaasuu soo orday

isagoo go’a jiidaya oo leh: Ilaahii xaqa kuu soo saaray ayaan ku dhaartee waxaan

arkay riyo sidaas la mid ah. Markaasuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ilaahbaa

mahad leh.” (Axmad, Abuu Daa'uud, Ibnu Maajah, Ibnu Khusaymah ayaa soo weriyey

iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Xadiis xasan Saxiix ah).

صلىى هللا لىيله وسلىم دالنلاقوس لن لبد هللا دن ميد دن لبد رده قال : لما أمر رسلول هللا

ده الناس في الجمع لىصلالة . وفلي روايلة وهلو كلاره لموافقتله لىنصلارى ، طلا ليضر

دي وأنا نائم رج يام ناقوسا في يده فقىت له : يلا لبلد هللا أتبيلع النلاقوس ؟ قلال : ملاا

تصنع ده ؟ فقىت : ندلو ده بلى الصالة . قال : أفال أىل لىى ما هو ييرا من ل ؟ قال :

هللا أكبلر هللا أكبلر ، هللا أكبلر أهلل أكبلر . أشلهد أ البلله بال “قال : تقلول : فقىت له : دىى .

هللا ، أشهد أ البله بال هللا . أشهد أ مامدا رسول هللا ، أشهد أ مامدا رسول هللا . حلي

لىى الصالة ، حي لىى الصالة . حي لىى الفالح ، حلي لىلى الفلالح . هللا أكبلر أهلل أكبلر ،

هللا أكبلر هللا “بال هللا . ثلم اسلتأير سيلر دعيلد ثلم قلال : " تقلول با أقيملت الصلالة : ال بله

أكبر ، أشهد أ البله بال هللا ، أشلهد أ ماملدا رسلول هللا ، حلي لىلى الصلالة ، حلي لىلى

صلىى هللا لىيله الفالح . هللا أكبر أهلل أكبر ، ال بله بال هللا " . فىما أصبات أتيلت رسلول هللا

بنها لرليا حق بن،اء هللا ، فقم مع دالل فلألق لىيله ملا “فأيبرته دما رأيت . فقال : وسىم

، قال : فقمت مع دالل فجعىت ألقيه لىيله ويلؤ ” رأيت فىيؤ ده فانه أندى صوتا من

ده قال : فسمع دذل لمر وهو في ديته فخرج يجر رىائه يقلول : واللذا دعثل دلالاق لقلد

رواه أحملد ” فىىه الاملد “: صىى هللا لىيه وسىملذا أرى . قال : فقال النبي رأيت مث ا

وأدو ىاوى وادن ماجة وادن يزيمة والترمذا وقال : حسن صاي .

HABKA EEDAANKA LOOGU DHAWAAQO:

Eedaanka 162

Eedaanka saddex nooc ayaa loogu dhawaaqaa, kuwaas oo kala ah:

1. Habka koowaad waa in afar takbiirood lagu dhawaaqo marka hore, erayada inta

kalena mid walba laba goor lagu celiyo, dhawaaqa ugu dambeeyana mar keliya la

yidhaahdo Laa Ilaaha Illa-Laah. Eedaanku marka sidaa loogu dhawaaqo wuxuu ka

koobmaa 15 odhaahood, sida Xadiiska Cabdullah bin Zayd laga soo weriyey ee aan

kor ku soo sheegnay.

2. Habka labaadna waa in afar takbiirood marka hore lagu dhawaaqo, laguna xigsiiyo

iyadoo hoos loogu dhawaaqayo Ash-hadu Allaa Ilaaha Illa-Laah oo laba goor ah. Ash-

hadu Anna Muxammadan Rasuulullaah oo laba goor ah. Haddana intaa lagu celiyo mar

labaad iyadoo kor loogu dhawaaqayo. Abii Maxduurah (Ihkra) wuxuu sheegay: “Inuu

Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم baray Eedaan ka kooban 19 odhaahood oo ah sidaan

kor ku sheegnay.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey, at-Tirmidina wuxuu yidhi waa

xasan Saxiix).

دمعنلى لىمله األا تسلع ل،لر كىملة . فعن أدي ماذورة : أ النبي صىى هللا لىيه وسلىم

أ يقول

أشهد أ البله بال هللا ، أشهد أ البله بال هللا . أشهد أ مامدا رسول هللا ، أشهد المؤ :

رواه الخمسلة وقللال ” وته ، ثلم يعيللد ملع الصللو أ ماملدا رسلول هللا ، يخفلل دهلا صلل

الترمذا حسن صاي .

3. Habka saddexaadna waa in takbiirta laba goor lagu dhawaaqo iyo shahaadataynka oo

mid walba laba goor lagu celiyo. Sidaas awgeed Eedaanku wuxuu ka koobmayaa 17

odhaahood. Siduu Imaam Mulsim ka soo weriyey Abii Maxduurah inuu Rasuulka Alle

baray Eedaanka noocaas ah looguna dhawaaqayo sidan: “Allaahu صلىى هللا لىيله وسلىم

Akbar, Allaahu Akbar. Ash-hadu Allaa Ilaaha Illal-Laah, Ash-hadu Allaa Ilaaha

Illal-Laah. Ash-hadu Anna Muxamamadan Rasuulu-Laah, Ash-hadu Anna

Muxammadan Rasuulu-Laah. Haddana mar labaad waa in lagu celiyo Ash-hadu

Allaa Illaha Illal-Laah laba goor oo kale iyo Ash-hadu Anna Muxammadan

Rasuulu-Laah laba goor oo kale. Xayya Calas-Salaah oo laba goor ah iyo Xayya

Calal falaax oo laba goor ah iyo Allaahu Akbar, Allaahu Akbar. Laa Ilaaha Illa-

Laah.”

لىملله هللذا صللىى هللا لىيلله وسللىمأ رسللول هللا “ فللي مللا رواه مسللىم لللن أدللي ماللذورة :

األا : هللا أكبر أهلل أكبر . أشهد أ البله بال هللا ، أشهد أ البلله بال هللا . أشلهد أ ماملدا

، رسول هللا ، أشهد أ مامدا رسول هللا . ثلم يعلوى فيقلول : أشلهد أ البلله بال هللا ملرتين

Eedaanka 163

أشهد أ مامدا رسول هللا مرتين ، حلي لىلى الصلالة ملرتين، حلي لىلى الفلالح ملرتين ،

” .هللا أكبر أهلل أكبر ، ال بله بال هللا

TATHWIIBTA التثويللب Tathwiibtu waa Eedaanka Subaxdii in lagu daro Assalaatu khayrun minan-nawm.

Sharciga Eedaanka Subaxdii wuxuu yahay inuu Mu'adinku markuu Xayya Calas-Salaah

Xayya Calal falaax yidhaahdo uu ku xigsiiyo As-Salaatu Khayrun1 Minan-nawm laba

goor. Abuu Maxduurah ayaa Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم ka codsaday inuu Sunnaha

Eedaanka baro. Wuxuu Rasuulku سللىمصللىى هللا لىيلله و baray una sheegay Eedaanka

Subaxdii inuu raaciyo: “Assalaatu khayrun minan-nawm, Assalaatu khayrun minan-

nawm. Allahu Akbar, Allaahu Akbar. Laa Ilaaha Illa-Laah.” (Axmad iyo Abuu

Daa'uud ayaa soo weriyey). Arrintaasu Eedaanka Subaxdii oo keliya ayay u gaar tahay.

فلت كلا صلالة “ لن أدي ماذورة قال : يارسول هللا لىمنلي سلنة األا . فعىامله وقلال :

الصب قىت : الصالة يير من النو ، الصالة يير من النو ، هللا أكبر هللا أكبلر ، البلله بال

رواه أحمد وأدو ىاوى ، وال ي،رع ليير الصب . ” هللا

HABKA IQAAMADA LOOGU DHAWAAQO

Iqaamada saddex nooc ayaa loogu dhawaaqi karaa. Kuwaas oo kala ah:

1. Takbiirta hore oo afar goor lagu dhawaaqo, iyo inta kale oo laba laba goor lagu

celiyo odhaahda ugu dambaysa mooyee oo uu iyada hal mar oo keliya lagu

dhawaaqayo. Sidaa waxa laga soo weriyey Abii Maxduurah oo Rasuulku صلىى هللا لىيله

:baray Iqaamada aan kor ku sheegnay oo ka kooban 17 odhaahood oo kala ah sidan وسىم

“Allaahu Akbar oo afar goor ah. Ash-hadu Allaa Ilaaha Illal-Laah oo laba goor ah.

Ash-hadu Anna Muxammadan Rasuulu-Laah oo laba goor ah. Xayya Calas-Salaah

oo laba goor ah. Xayya Calal falaax oo laba goor ah. Qad Qaamatis-Salaah, Qad

Qaamatis-Salaah. Allaahu Akbar, Allaahu Akbar. Laa Ilaaha Illa-Laah .” (Shanta

Imaam ayaa soo weriyey, at-Tirmidina wuu saxixay).

مله اإلقاملة سلبع ل،لر كىملة : هللا لى أ النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم “ لن أدي ماذورة

أكبر أردعا ، أشهد أ البله بال هللا مرتين ، ، أشهد أ مامدا رسول هللا مرتين ، حلي لىلى

الصالة مرتين ، حي لىى الفالح مرتين ، قد قاملت الصلالة ، قلد قاملت الصلالة ، هللا أكبلر

ا . رواه الخمسة وصااه الترمذ” أهلل أكبر ، ال بله بال هللا

1 Salaadda ayaa hurdada ka khayr badan.

Eedaanka 164

2. Takbiirta ugu horaysa iyo ta ugu dambaysa iyo Qad Qaamatis-Salaah in midkoodba

laba goor lagu celiyo, dhammaan Iqaamada inta kalena hal mar lagu dhawaaqo.

Iqaamada noocan ahi markaa waxay ka kooban tahay 11 odhaahood, sida aan hore ugu

soo aragnay Xadiiska laga soo weriyey Cabdullah bin Zayd oo ahaa: “Allaahu Akbar,

Allaahu Akbar. Ash-hadu Allaa Ilaaha Illa-Laah. Ash-hadu Anna Muxammadan

Rasuulu-Laah. Xayya Calas-Salaah, Xayya Calal falaax. Qad Qaamatis-Salaah. Qad

Qaamatis-Salaah. Allaahu Akbar, Allaahu Akbar. Laa Ilaaha Illa-Laah.”

3. Habka saddexaad wuxuu la mid yahay habka labaad oo halkii Qad Qaamatis-Salaah

laba goor laga odhan lahaa mar keliya la odhanayo. Waxay markaa Iqaamadu ka

koobnaanaysaa 10 odhaahood oo keliya. Imaam Maalik habkan ayuu raacay waayo

wuxuu arkay dadka reer Madiina oo sidaa falaya. Hase yeeshee, Ibnul-Qayim wuxuu

yidhi si sax ah arrintaa loogama soo werin Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم. Sidoo kale, Ibnu

Cabdul-Barr wuxuu qabaa in mar walba odhaahdaa laba goor lagu celiyo.

DIKRIGA EEDAANKA:

1. Marka uu Eedaanku socdo waa in Mu'adinka laga daba yidhaahdo wuxuu ku

dhawaaqo, kelmedda Xayya Calas-Salaah mooyee oo iyada markuu Mu'adinku ku

dhawaaqo ay tahay in laga daba yidhaahdo: Laa Xawla Walaa Quwata Ilaa Billaah.

Abii Saciid al-Khuduriyi (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Haddii aad Eedaanka maqashaan ka daba dhaha wuxuu Mu'adinku

leeyahay.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

با سلمعتم “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم لن أدي سعيد الخدرا رضي هللا لنله أ النبلي

. رواه الجمالة ”النداء فقولوا مث ما يقول المؤ

Sidoo kale, Cumar Ibnul Khaddaab (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى

,yidhi: “Markuu Mu’adinku yidhaahdo: Allaahu Akbar, Allaahu Akbar هللا لىيله وسلىم

qofkii ka daba yidhaahda Allaahu Akbar, Allaahu Akbar ee markuu yidhaahdo:

Ash-hadu Allaa Ilaaha Illa-Laah ka daba yidhaahda: Ash-hadu Allaa Ilaaha Illa-

Laah. Marku yidhaahdo: Xayya Calas-Salaahna, ka daba yidhaahda: Laa Xawla

Walaa Quwata Ilaa Billaah. Markuu yidhaahdo: Xayya Calal falaaxna ka daba

yidhaahda: Laa Xawla Walaa Quwata Ilaa billaah . . . ilaa Xadiiska dhammaadkiisa .

. . Jannada ayuu gelayaa.” (Muslim iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

با قلال الملؤ : هللا أكبلر هللا أكبلر ، “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم ولن لملر أ النبلي

فقال أحدكم هللا أكبر هللا أكبلر ، ثلم قلال أشلهد أ ال بلله بال هللا قلال : أشلهد أ ال بلله بال هللا

فلالح ، .... ثم قال حي لىى الصالة ، قال ال حلول وال قلوة بال دلاهللا ، ثلم قلال : حلي لىلى ال

Eedaanka 165

رواه مسىم وأدو ىاوى ” قال ال حول وال قوة بال داهللا . . بلى أير الادي . . . ىي الجنة

.

An-Nawawii wuxuu yidhi: asxaabtayadu (Shaaficiyadu) waxay qabaan inay mustaxab

tahay in Mu’adinka laga daba yidhaahdo wuxuu leeyahay. Waxa intaa ka reeban Xayya

Calataynka (Xayya calas-Salaah, Xayya calal falaax) oo ay la gudboon tahay qofka

inuu qiro inuu ka raali yahay, waafaqsan yahayna ujeedada labadaa odhaahood ee ah

Salaadda u kaalaya, wanaagga u kaalaya. Markuu Mu’adinku dadka ugu yeedhayo

salaadda ee uu leeyahay Xayya Calas-Salaah waa odhaah isaga oo keliya u bannaan.

Sidaas darteed, waxa mustaxab ah inuu qofka kale duco kale yidhaahdo. Sida Laa

Xawla Walaa Quwata Ilaa Billaah. Labada saxiix waxa ku sugan oo Abii Muusaa al-

Ashcariyi laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Laa Xawla

Walaa Quwata Ilaa Bil-Laah waa kanzi ka mid ah kunuuzta jannada.” Waxa kale oo

asxaabtayadu ay yidhaahdeen waxa mustaxab ah in Mu'adinka laga daba yidhaahdo

wuxuu leeyahay waana arrin la gudboon dhammaan dadka maqlaya Eedaanka.

Dadkaasu daahir ha aheedaan ama yay ahaanne. Qofkii jinaabaysan iyo kii xayd leh,

yar iyo weyn dhammaan waa inay Mu'adinka ka daba yidhaahdaan wuxuu yidhaado

Xayya Calataynka mooyee sidaan kor ku soo sheegnay. Arrintaa waxa ka reeban qofka

salaad tukanaya (ku dhex jira), qofkii musqul ku jira iyo nin iyo xaaskii oo isu

galmoonaya. Kuwaasu markay arimahaa dhamaystaan ayay wixii Mu'adinku yidhi ka

daba odhanayaan. Dhammaan wixii kale ee ficil ah waa in la joojiyo markuu Eedaanku

socdo si looga daba yidhaahdo wuxuu Mu'adinku leeyahay. Qofkii salaad ku jira farad

iyo nafalba wuxuu ka daba odhanayaa Mu’adinku wuxuu yidhi markuu Salaadda

dhamaysto siday ash-Shaafici iyo asxaabtiisu qabaan. Qofkii Masjid soo gala iyadoo uu

Eedaanku socdo waxa habboon in uu sugo intuu Eedaanku dhammaanayo. Haddii uu

qofku salaadda hore ka bilaabo oo aanu dhamaadka Eedaanka suginna Imaam Axmad

wuxuu qabaa in aan waxba ku jabnayn.

2. Waa in Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم lagu salliyo marka uu Eedaanku dhamaado, isla

markaana Ilaahay loo waydiiyo Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم inuu siiyo Wasiilada.

Cabdullah bin Camr (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu maqlay Rasuulka Alle صلىى هللا

oo leh: “Markaad Mu'adinka maqashaan dhaha wuxuu leeyahay iguna لىيله وسلىم

salliya, waayo qofkii igu salliya mar keliya, Ilaahay ayaa ku salliya1 toban goor. Iina

waydiiya Ilaahay Wasiilada oo ah maqaam (manzilad) aad u kureeya oo Jannada ka

mid ah una qalma (loo diyaariyey) addoon keliya oo addoomaha Alle ka mid ah, isla

1 Salliga uu Ilaahay qof ku saliyo macnihiisu wuxuu yahay naxriis iyo dembidhaaf.

Eedaanka 166

markaana aan Ilaahay ka rajaynayo inaan noqdo addoonkaa. Qofkii Wasiilada

Ilaahay ii waydiiyaana Shafaacadayda wuu hanan doonaa.” (Muslim ayaa weriyey).

با سلمعتم “ يقلول : صلىى هللا لىيله وسلىم لن لبد هللا دن لملرو : أنله سلمع رسلول هللا

المؤ فقولو مث ما يقول ثم صىوا لىي فتنه ملن صلىى لىلي صلالة صلىى هللا لىيله دهلا

ل،را ، ثم سلىوا هللا للي الوسليىة فتنهلا منزللة فلي الجنلة ال تنبيلي بال لعبلد ملن لبلاى هللا ،

رواه مسىم .” أكو أنا هو ، فمن سأل هللا لي الوسيىة حىت له شفالتي وأرجوا أ

Jaabir waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii markuu

Eedaanka maqlo yidhaahda: Allaahumma Rabba haadihi dacwati taamah Was-

Salaatul qaa’imah aati Muxammadan al-Wasiilata wal-Fadiilah. Wabcath-hu

maqaaman maxmuudaa al-Ladii wacadtahuu. Maalinta Qiyaamaha Shafaacadayda

wuu hanan doonaa.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

ولن جادر أ النبي صىى هللا لىيه وسىم قال : " ملن قلال حلين يسلمع النلداء : الىهلم ر

والصالة القائمة ، آ مامدا الوسيىة والفصليىة وادعثله مقاملا ماملوىا هذه الدلوة التامة

رواه البخارا . ” الذا ولدته . حىت له شفالتي يو القيامة

DUCADA EEDAANKA DABADII:

Waqtiga Eedaanka iyo Iqaamada u dhexeeya ducadu waa maqbuula sidaas awgeed

waxa habboon in ducada la badsado. Anas bin Maalik waxa laga soo weriyey inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ducada Eedaanka iyo Iqaamada u dhexaysa

lama soo celiyo.” (Abuu Daa'uud iyo an-Nasaa'i ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo

yidhi waa Xadiis xasan Saxiix ah). At-Tirmidi wuxuu ku daray Xadiiskaa inay

Asxaabti weydiiyeen Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم: Maxaanu kolkaa yeelaa Rasuulkii

Allow? Wuxuu yidhi: “Alle waydiista cafwi (dembi dhaaf) iyo caafimaad If iyo

Aakhiroba ah1.”

” ال يلرى اللدلاء دلين األا واإلقاملة “قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم للن أنلس أ النبلي

رواه أدو ىاوى والنسائي والترمذا وقال : حدي حسن صلاي . وماى قلالوا : ملاا نقلول

يا رسول هللا ؟ قال :

. ” سىوا هللا العفو والعافية في الدنيا واآليرة“

Cabdullah bin Camr (Ihkra) wuxuu sheegay inuu nin ku yidhi Rasuulka Alle صىى هللا لىيه

ول و ليه Rasuulkii Allow mu'adiniintu way naga fadli bateen. Wuxuu Rasuulki :وسىم

”.yidhi: “Dheh waxay leeyihiin, markaad dhamaysana ducayso waad heliye ومدلم

(Axmad iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay inay Xadiiska intiisa dambe ay daciif tahay.

Eedaanka 167

فقلال ” . يلا رسلول هللا ب الملؤنين يفضلىوننا “ جلال قلال : لن لبلدهللا دلن لملرو : أ ر

رواه أحملد ” ق كما يقولو فتا انتهيت فس تعطله “صىى هللا لىيه وسىم : رسول هللا

وبدو ىاوى .

Sahal bin Sacad isaguna wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Laba lama soo celiyo: Ducada Eedaanka iyo ducada waqtiga Jihaadka markay

ciidamadu is guda galaan.” (Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey sanadkiisuna waa

Saxiix).

ولن سه دن سعد قال : قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم : " ثنتا ال ترىا ، أو قلال

رواه أدلو ىاوى ” بأس ، حين يىام دعضهم دعضا ما ترىا : الدلاء لند النداء ، ولند ال

دتسناى صاي .

DIKRIGA IQAAMADA:

Waxa habboon in qofka Iqaamada maqlayaa uu yidhaahdo wuxuu leeyahay qofka

salaadda aqiimayaa. Hase ahaatee, markuu yidhaahdo Qad Qaamatis-Salaah waxa

habboon in la yidhaahdo Aqaamahal-Laahu wa Adaamahaa (Ilaahay ha toosiyo oo ha

daa'imiyo). Asxaabta Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم qaarkood waxay sheegeen in markuu

Bilaal adimayo ee uu soo gaadho Qad Qaamatis-Salaah inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

odhan jiray Aqaamahal-Laahu wa Adaamahaa. Markuu Mu'adinku yidhaahdo Xayya

Calas-Salaah ama Xayya Calal Falaax wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم odhan jiray

Laa Xawla walaa Quwata Ilaa Billaah.

فعن دع أصاا النبي صىى هللا لىيه وسىم ، أ دلالال أيلذ فلي اإلقاملة ، فىملا قلال : قلد

أقامها هللا وأىامها . بال فلي الايعىتلين فتنله :صىى هللا لىيه وسىم لنبي قامت الصالة قال ا

يقول : ال حول وال قوة بال داهلل .

SHURUUDAHA MU'ADINKA:

Mu'adinku waa inuu la yimaado arimaha soo socda:

1. Waa inuu Mu'adinku ula niyoodo una sameeyo Eedaanka Alle hortii oo aanu

mushahaaro ama manfac kaleba ka qaadanin.

Cuthmaan bin Abil-Caas ayaa Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم ku yidhi: Rasuulkii Allow

dadkayga Imaam iiga dhig. “Wuxuu Rasuulki صىى هللا لىيه وسىم ku yidhi: Adaan Imaam

kaaga dhigay ee iska jir kooda daciifka ah, una yeel Mu'adin aan Eedaanka lacag

(mushqaayad) ka qaadanin.” (Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i iyo Ibnu Maajah ayaa soo

weriyey iyo at-Tirmidi oo lafdi kale ku soo weriyey yidhina Xadiisku waa xasan).

Eedaanka 168

أنللت “ : لللن لثمللا دللن أدللي العللاص قللال قىللت : يللا رسللول هللا : اجعىنللي بمللا قللومي قللال

رواه أدلوىاوى والنسلائي ” بمامهم ، واقتد دأضعفهم واتخذ مؤنا اليأيلذ لىلى أانله أجلرا

وادن ما جة والترمذا في لفد أير وقال حدي حسن .

Culimada ahlul cilmigu badankoodu may bannaynin in Eedaanka lacag (manfac) laga

qaato Alle hortii in loola niyoodo mooyee.

2. Waa inuu Mu'adinku nijaasta weyn iyo midda yarba daahir ka ahaado markuu

adimayo.

Al-Muhaajir bin Qanfad (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم ku

yidhi sidaan hore u soo sheegnay: “Wax ii diiday inaan salaanta kaa qaado may jirn

aan ahayn anigoo neceb in aan Alle xuso anigoo aan daahir ahayn.” (Axmad, Abuu

Daa’uud, an-Nasaa’i iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey iyo Ibnu Khuzaymah oo

saxixay).

Shaaficiyadu waxay qabtaa inay bannaan tahay hase yeeshee, karaahiyo ay ku jirto inuu

adimo qof aan weyso qabin. Mad-habaha Axmad iyo Abuu Xaniifah waxay qabaan

iyagu in aanay karaahiyo ku jirin arrintaa.

3. Waa inuu sarajoog ku adimo qibladana u jeesto.

Ibnul Mundir wuxuu yidhi: Ijmaaca culimadu wuxuu yahay inay Sunnaha ka mid tahay

in sarajoog lagu adimo waayo meel fog ayaa dhawaaqa laga maqli karaa haddii

sarajoog lagu adimo. Waxa kale oo Sunnaha ka mid ah in Qiblada loo jeesto marka la

adimayo. Labadii Mu’adin ee Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم waxay adimi jireen iyagoo

Qiblada u jeeda. Haddii uu qofku adimo isagoo aan Qiblada u jeedin Eedaanki wuu

ansaxayaa laakiin karaahiyo ayaa ku jirta.

4. Inuu Mu'adinku madaxa iyo qoorta dhinaca midig u qalloociyo markuu leeyahay

Xayya Calas-Salaah, oo uu haddana u qaloociyo dhinaca bidix markuu leeyahay

Xayya Calal falaax.

An-Nawawi wuxuu yidhi waa sida ugu saxsan in Eedaanka loogu dhawaaqo. Abuu

Xaniifah wuxuu isna yidhi: “Markuu Bilaal adimayo afkiisa ayaan midig iyo bidix u

raaci jiray markuu leeyahay Xayya Calas-Salaah iyo Xayya Calal falaax.” (Axmad iyo

labada Sheekh ayaa soo weriyey).

قال أدلو حنيفلة : وأ دلالل ، فجعىلت أتبلع فلاه هاهنلا وهاهنلا ، يمينلا وشلماال ، حلي لىلى

الصالة ، حي لىى الفالح . رواه أحمد وال،يخا .

Eedaanka 169

Al-Bayhaqii oo arrintaa ka faalooday wuxuu yidhi: In qoorta iyo laabta dhinacyada loo

jeediyo kumay soo sugnaan Axaadiis saxiix ah. Imaam Axmad isna wuxuu ku sheegay

kitaabka Al-Muqnii in aan qoorta iyo laabta dhinacyada loo jeedin iyadoo uu qofku

minaarad korkeeda ka adimayo mooyee si ay dadka labada dhinacba ka xigaa u

maqlaan.

5. Waa inuu Mu'adinku farta murdisada dhegaha geliyo. Bilaal (Ihkra) waxa laga soo

weriyey inuu yidhi: “Markaan adimayo dhegaha ayaan faraha gelin jiray .” (Abuu

Daa'uud iyo Ibnu Xibbaan ayaa soo weriyey).

6. Waa inuu dhawaaqa kor u qaado oo uu aad ugu dhawaaqo xatta haddii uu joogo

lama degaan cidla ah (saxaare).

Cabdullah bin Cabdur-Raxmaan bin Abii Sacsacah wuxuu aabihii ka soo tebiyey inuu

Abaa Saciid al-Khuduriyi ku yidhi: “Waxaan arkaa inaad adhiga iyo baadiyaha

jeceshahay. Markaad adhigaaga la joogto ama baadiyaha joogto Eedaanka kor ugu

dhawaaq waayo Jin iyo Insi iyo wax kasta oo uu codka Mu’adinku gaadho way u

marag furaan Maalinta Qiyaanaha. Sidaa waxaan ka maqlay Rasuulku Alle صلىى هللا

.(Axmad, al-Bukhaari, an-Nasaa’i iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey) .لىيه وسىم

لن أديه ، أ أدلا سلعيد الخلدرا رضلي هللا فعن لبد هللا دن لبد الرحمن ادن أدي صعصعة

لنله قلال : بنلي أراك تالب اليلنم والباىيلة ، فلتا كنلت فلي سنمل أو داىيتل فلارفع صلوت

” ال يسمع مدى صو المؤ جن وال بنس وال شيء بال شهد له يو القيامة دالنداء فتنه

. رواه أحمد والبخارا والنسائي صىى هللا لىيه وسىمقال أدو سعيد سمعته من رسول هللا

وادن ماجه .

7. Waa inuu hakad u kala dhexaysiiyo labadii dhawaaqba oo cabbaar nasto markuu

addimayo. Hase ahaatee, waa inuu isku daba xigsiiyo rereyada Iqaamada oo aanu u

nasanin hakadna aanu u dhexaysiin. Axaadiis dhawr ah oo sidaa tilmaamaya ayaa

jira.

8. Waa in aanu Mu'adinku Iqaamada dhexdeeda hadlin, siday culimadu isku raacday.

Hase ahaatee, Eedaanka in lagu dhex hadlo culimada qaarkood waxay yidhaahdeen

karaahiyo ayaa ku jirta. Qaar kalena hadalka way banneeyeen sida Imaam al-Xasan,

Cadaa'a iyo Qataadah. Abuu Daa'uud wuxuu yidhi: Imaam Axmad ayaan weydiiyey

inuu Mu'adinku Eedaanka dhexdiisa hadli karo? Wuxuu yidhi: Haa. Waxaan

weydiiyey Iqaamadana? Wuxuu yidhi: Maya, laguma dhex hadli karo iyada. Waayo

waa in la isku daba xigsiiyo ereyada Iqaamada.

Eedaanka 170

Waqtiga Eedaanka:

Eedaanka waqtigiisu waa bilowga waqtiga salaad kasta ugu horeeya, iyadoo aan laga

horaysiin dibna looga dhigin. Waxa ka reebban oo keliya Eedaanka salaadda Subax oo

isaga waqtiga salaadda (waaberiga) laga horaysiin karo haddii ay dadku kala sooci

karaan Eedaanka hore ee yeedhitaanka iyo Eedaanka salaadda. Cabdullah bin Cumar

(Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Bilaal wuxuu

adimaa habeenkii. Sidaas awgeed, cuna oo cabba ilaa uu Ibnu Ummu Maktuum

adimo.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

دلال ال ب “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم لن لبد هللا دن لمر رضي هللا لنهما : أ النبي

متفق لىيه .” يؤ دالىي ، فكىوا واشردوا حتى يؤ ادن أ مكتو

Xikmadda Eedaanka Subax looga horaysiin karo waqtigiisa wuxuu Rasuulku صلىى هللا

inoogu caddeeyay Xadiis Imaam Axmad iyo qaar kale ay ka soo weriyeen لىيله وسلىم

Ibnu Mascuud inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Eedaanka Bilaal waa in aanu

ninna ka hor joogsan suxuurta. Waayo Eedaanka Bilaal waxa loogu tala galay in

dadka tukanayaa ay salaadda ku joojiyaan, kuwa hurdaana ay ku toosaan. Bilaalna

kuma adimo ereyo aan ahayn kuwa Eedaanka caadiga ah.”

Ad-Daxaawi iyo an-Nasaa'i waxay sheegeen in waqtiga u dhexeeya labada Eedaan uu

yahay intuu Bilaal Minaaradda ka soo degayo iyo intuu Ibnu Ummu Maktuum korayo.

ال يمنللع أحللدكم أا دللالل مللن “ قللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن ادللن مسللعوى أ النبللي

اوره ، فتنه يؤ ، أو قال : يناىا ليرجع قلائمكم وينبله نلائمكم ، وللم يكلن دلالل يلؤ س

رواه الطااوا والنسائي .” ديير ألفا األا

Waqtiga Eedaanka iyo Iqaamada u dhexeeya:

Eedaanka iyo Iqaamada waa in loo dhexaysiiyo waqti ku filan in uu dadku ku diyaar

garoobo Masjidkana ay ku soo gaadhaan. Ujeedada Eedaanka loogu tala-galay ayaa

sidaa ah. Axaadiista sheegaysa waqti go’an oo labada u dhexeeyaana waa daciif.

Imaam al-Bukhaari ayaa qoray qayb uu kaga hadlayo waqtiga Eedaanka iyo Iqaamada u

dhexeeya mana jiro waqti go’an oo uu u xadiday. Ibnu Baddaal wuxuu yidhi: Ma jiro

waqti u xadidan aan ahayn intay dadku salaadda u soo ururayaan. Jaabir bin Samurah

(Ihkra) wuxuu yidhi: “Mu'adinka Rasuulku ودل و ليده ومدلم markuu adimo wuu sugi

jiray ilaa uu arko Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo soo baxay, markaasuu salaadda

aqiimi jiray markuu Nebiga ودل و ليده ومدلم arko.” (Axmad, Muslim Abuu Daa’uud

iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey).

رضي هللا لنه قال : كا مؤ رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم يلؤ لن جادر دن سمرة

قلد يلرج ، أقلا الصلالة صلىى هللا لىيله وسلىمثم يمه فال يقيم ، حتلى با رأى رسلول هللا

رواه أحمد ومسىم وأدو ىاوى والترمذا . ” حين يراه

Eedaanka 171

Qofka adimaa waa inuu salaaddana aqiimo:

Way bannaan tahay inuu salaadda aqiimo qof aan ahayn kii adimay, sida culimadu isku

waafaqday. Hase ahaatee, waxa mudan inuu qofkii adimay aqiimo. Imaam ash-Shaafici

wuxuu yidhi: “Waxaan jecelay qofka addimaa inuu Iqaamadana raaciyo.” At-Tirmidi

wuxuu isna sheegay inay culimada ahlul cilmiga badankoodu sidaas isku waafaqeen.

Goormaa salaadda laysu taagayaa:

Imaam Maalik wuxuu kitaabkiisa al-Muwada' ku sheegay in aanu ogayn wax waqti ah

oo loo cayinay goorta salaadda laysu taagayo. Waxay ku xidhan tahay awoodda dadka.

Dadka qaar way culus yihiin qaarna way fudud yihiin. Ibnul Mundir wuxuu sheegay

inuu Ibnu Cabbaas (Ihkra) isu taagi jiray salaadda markuu Mu'adinku yidhaahdo Qad

Qaamatis-Salaah.

Masjidka in laga baxo Eedaanka dabadii:

Lama ogola in salaadda laga tago haddii uu Eedaanku bilaabmo iyo in Masjidka laga

baxo Eedaanka dabadii cudurdaar la'aan. Sidoo kale, lama ogola inuu qofku Masjidka

ka baxo Eedaanka dabadii isagoo aan ku tala jirin inuu salaadda ku soo laabto. Labadaa

arrimood midna lama ogola. Qofkii raba inuu Masjidka ka baxo Eedaanka dabadii waa

inuu yahay qof wax culusi la kulmeen oo raba inuu soo dhameeyo intaan salaadda loo

kicin isla markaana niyadda ku haya inuu ka soo gaadho salaadda. Abuu Hurayra

wuxuu yidhi: Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم ayaa nagu amray “Haddii idinkoo

Masjidka ku jira la adimo, waa in aanu qofna ka bixin ilaa uu tukado.” (Axmad ayaa

soo weriyey, sanadkiisuna waa Saxiix).

با كنللتم فللي المسللجد “صللىى هللا لىيلله وسللىم : لللن أدللي هريللرة قللال : أمرنللا رسللول هللا

رواه أحمد وبسناىه صاي .” فنوىا دالصالة فال يخرج أحدكم حتى يصىي

Abii ash-Shacthaa ayaa aabihii ka soo tebiyay inuu Abuu Hurayra ku yidhi maalin nin

Masjidka ka baxay Eedaanka dabadii: “Kaasu Abal Qaasim صللىى هللا لىيله وسللىم wuu

caasiyay.” (Muslim iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey). Asxaabta Rasuulka

(Ihkra) in badan oo ka mid ahi waxay qabeen in aan salaaddi u jirin qofka Eedaanka

maqla ee iska dhega mara (ee aan tukan oo aan jamaca ka qayb gelin).

ولللن أدللي ال،للعثاء لللن أديلله لللن أدللي هريللرة قللال : يللرج رجلل مللن المسللجد دعللدما أ

رواه مسلىم وأصلاا ” ا فقد لصى أدا القاسم صىى هللا لىيه وسىم المؤ فقال : أما هذ

السنن .

Mucaad al-Juhaniyi wuxuu isna sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qalbi adayg, kufri iyo nifaaq intuba waxay ku jiraan qofka maqla Mu’adinka oo

Eedaanka 172

adimaya uguna yeedhaya dadka guul ee haddana salaadda iman-waaya1.” (Axmad

iyo ad-Dabaraani ayaa soo weriyey).

ولن معا الجهني لن النبي صىى هللا لىيه وسىم أنه قال : " الجفاء ك الجفاء ، والكفلر

رواه أحملد والطبرانلي ” والنفا ، من سمع مناىا هللا يناىا يدلو بلى الفالح وال يجيبه

.

At-Tirmidi wuxuu isna yidhi: Asxaabta Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم dhowr ka mid ah

ayaa laga soo weriyey inay yidhaahdeen: Qofkii Eedaanka maqla ee salaadda

imanwaaya salaaddi uma jirto.” Culimada ahlul cilmiga qaarkoodna waxay

yidhaahdeen: Taasi waa arrin xoog badan oo ina tusaysa in haba yaraatee aanay cidna

(ragga) u bannaanayn inay ka maqnaadaan salaadda jamaca iyagoo aan cudur-daar

sharci ah haysanin.

Eedaanka iyo Iqaamada waqtigoodi tegay:

Qofkii ay hurdo la tagto ama salaadda ilaawa waxa u bannaan inuu adimo isla

markaana uu aqiimo markuu tooso ama xasuusto. Abuu Daa'uud wuxuu soo sheegay:

“In maalin ay Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم iyo Asxaabtiisa hurdo la tagtay oo ay

tooseen markay cadceeddu soo baxday. Dabadeetana uu Rasuulku ودل و ليده ومدلم

Bilaal ku amray inuu adimo oo aqiimo kabacdina ay tukadeen.” Qofkii ay dhawr

salaadood dhaafaan waxa mustaxab ah inuu salaadda ugu horaysa adimo oo aqiimo inta

kalena uu Iqaamo keliya ku tukado. Al-Athram wuxuu yidhi: Waxaan maqlay Abuu

Cabdullah (Imaam Axmad) oo la waydiiyey wuxuu Eedaanka ka yeelayo qofkii

qallaynaya salaad dhaaftay? Wuxuu Axmad sheegay Xadiis uu Hashiim ka soo raray

Abii Zubayr oo isna ka soo xigtay Naafic bin Jubayr oo sheegay inuu Abuu Cubayd bin

Cabdullah aabihii yidhi: “Mushrikiinta ayaa ka mashquuliyey Nebiga صىى هللا لىيه وسلىم

afar salaadood maalintii dagaalka al-Khandaq ilaa uu habeenkii badh tegay.

Markaasuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم amray Bilaal inuu adimo oo uu haddana

aqiimo. Markaasay Duhur tukadeen. Markaasuu haddana amray inuu aqiimo oo ay

Casar tukadeen. Markaasuu haddana amray inuu aqiimo oo ay Maqrib tukadeen.

Markaasuu haddana amray inuu aqiimo oo ay Cishihii tukadeen.”

لادي ه،يم لن أدي الزدير لن نافع ادن جبير لن أدلي لبيلد دلن لبلد هللا للن أديله : أ

تى هب ملن الىيل ملا شلاء هللا . الم،ركين شيىوا النبي لن أردع صىوا يو الخند ، ح

قال : فأمر دالال فأ وأقا وصىى الظهلر ، ثلم أملره فأقلا فصلىى العصلر ، ثلم أملره فأقلا

” فصىى المير ، ثم أمره فأقا فصىى الع،اء

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay.

Eedaanka 173

Eedaanka iyo Iqaamada haweenka:

Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey in aanay haweenku Eedaan iyo Iqaamo

midna lahayn. Sidaas wuxuu al-Bayhaqi ku soo tebiyay sanad saxiix ah. Sidoo kale,

waxa waafaqsan Anas bin Maalik, al-Xasan, Ibnu Siiriin, an-Nakhaci, ath-Thawri,

Maalik, Abuu Thawr, iyo asxaabta ra'yiga. Ash-Shaafici, Isxaaq iyo Axmad waxay

iyagu qabaan in aan dembi ku jirin haddii ay dumarku adimaan ama salaadda aqiimaan

markay kelidood yihiin. Hooyo Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey: “Inay adimi

jirtay oo ay aqiimi jirtay markay haweenka tukinayso, isna taagi jirtay safka hore

badhtankiisa.” (Al-Bayhaqi ayaa soo weriyey).

رواه البيهقي .” أنها كانت تؤ وتقيم وتؤ النساء ، وتقف وسطهن “ لن لائ،ة :

Masjid lagu tukaday qofka soo gala:

Imaam Axmad wuxuu ku sheegay kitaabkiisa Al-Muqnii: “Qofkii soo gala Masjid lagu

tukaday, haddii uu rabo wuu adimi karaa oo wuu aqiimi karaa.” Arrintaa wuxuu Imaam

Axmad ku saleeyay sida ay al-Athram iyo Saciid bin Mansuur ka soo xigteen Anas bin

Maalik inuu galay Masjid mar hore lagu tukaday oo Anas uu nin ku amray inuu adimo

isla markaana uu aqiimo, dabadeetana dadka intii aan hore u tukanin uu Anas jamac ku

tukiyey salaaddii. Sidoo kalena, waxa bannaan inuu qofka soo gala Masjid mar hore

lagu tukaday uu salaadda xidho isagoo aan Eedaan iyo Iqaamo midna samaynin.

Curwah wuxuu yidhi: Haddii aad soo gasho Masjid salaaddii hortaa lagu tukaday oo

dadkii kaa horeeyay ay adimeen isla markaana aqiimeen, Eedaankooda iyo

Iqaamadooda ayaa kefaysa dadkii markaa kadib yimaada. Waxa sidaa iyana qaba al-

Xasan, ash-Shacbiyi, iyo an-Nakhaci, inkastoo al-Xasan uu raaciyey waxa fiican in la

aqiimo salaadda haddii hortaa la tukaday. Haddii aad goosato inaad adinto waxa fiican

inaad hoos u dhigto si aanu dadku u moodin Eedaan waqtigiisii ka baxsan.

Iqaamda iyo salaadda intee u dhexaysa?

Hadalku wuu bannaan yahay Iqaamad iyo salaadda dhexdooda, loomana baahna in

Iqaamada lagu celiyo xattaa haddii waqtiga u dhexeeyaa uu dheeraado. Anas bin

Maalik waxa laga soo weriyey: “In salaadda maalin la aqiimay iyadoo Rasuulku صلىى

صىى هللا uu nin kula hadlayo Masjidka dhiniciisa. Umanuu kicin Rasuulku هللا لىيه وسىم

salaaddii ilaa ay dadka qaar luloodeen.”(Macnihii Iqaamadii mar labaad لىيله وسلىم

laguma celin). (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

ينلاجي رجلال فلي صلىى هللا لىيله وسلىم أقيملت الصلالة والنبلي“ لن أنس دن مال قلال :

رواه البخارا .” الة حتي نا القو جانب المسجد فما قا بلى الص

Eedaanka 174

Maalin kale wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم xasuustay inuu jinaabaysnaa

markii salaadda la aqiimay. Markaasuu gurigiisii ku laabtay oo uu soo maydhay isla

markaana salaaddii tukiyey iyadoo aan Iqaamadii lagu celinin.

Eedaanka qof aan ahayn Mu'adinka joogtada ah:

Lama ogola in uu adimo qof kale haddii uu jiro Mu'adin joogto ah. Haddii uu rabo inuu

qof adimo waa inuu ka fasax qaato Mu'adinka joogtada ah. Hase yeeshee, haddii uu soo

raago Mu'adinka joogtada ahi oo laga baqo in salaadda uu waqtigeedu tago wuu adimi

karaa qof kale.

ARRIMO EEDAANKA LOO NISBEEYAY HASE YEESHEE AAN KA MID AHAYN:

Eedaanku waa cibaado. Dhammaan wixii cibaado ahna waa in loo hogaansamo loona

fuliyo siduu Ilaahay ina faray oo aan waxna lagu darin waxna laga reebin. Xadiis

Saxiix ah wuxuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii Diinteena wax aan ka mid

ahayn ku dara, waa in la diido.” Waxaynu halkan ku tilmaamaynaa arrimo badan oo

aan sharci ahayn oo uu dad badani ku dhaqmo loona haysto inay Diinteena ka mid

yihiin, hase ahaatee aan Diinta Islaamka ka mid ahayn. Arimahaa waxa ka mid ah:

1. Inuu Mu'adinku yidhaahdo markuu adimo ama salaadda aqiimayo Ash-hadu Anna

Sayidanaa Muxammadan bil-Laah. Erayga Sayidanaa kama mid aha ereyada Eedaanka

ee sharciga ah sidaan hore ugu soo sheegnay baabka Eedaanka. Ibnu Xajar wuxuu

yidhi: Ereyga Sayidanaa inkastoo uu yahay eray lagu siyaadin karo meelihii kale ee

habboon, maaha in Eedaanka in lagu daro.

2. Sheekh Ismaaciil al-Cajloonii wuxuu yidhi: Indhaha in farta murdisada oo

duuban la mariyo lana dhunkado markuu Mu'adinku yidhaahdo Ash-hadu Anna

Muxammadan bil-Laah lagana daba yidhaado Ash-hadu Anna Muxammadan

Rasuulu-Laah dikri kalena la raaciyo waa arrin aan Eedaanka ka mid ahayn

Rasuulka Allena لىيله وسلىمصلىى هللا aan raad ku lahayn. Dadka sidaa falaa waxay

arrintaa ka soo xigteen kitaabka Muujibaat ar-Raxmah wa Cazaa’imal Maqfirah ee

uu qoray Abuu Bakar ar-Radaad al-Yamaanii mana aha arrin dhab ah oo sugan.

3. Eedaanka in lagu heeso ama loogu dhawaaqo si aan ahayn sida saxa ah ee Rasuulka

iyo Asxaabtiisa ka soo aroortay, ama in lagu kordhiyo xaraf, madd ama صىى هللا لىيه وسلىم

xarako (hoos dhaw ama kor dhaw) dheeraad ah intaba lama ogola. Dhammaan wixii

beddeli kara ama qarin kara macnaha ereyada Eedaanku waa xaaraan. Yaxyal Bakaa'a

waxa laga soo weriyey inuu arkay Ibnu Cumar oo nin ku leh “Ilaahay hortii ayaan kuu

Eedaanka 175

necebay.” Kabacdina asxaabtiisii ku yidhi: Waayo Eedaank ayuu ku heesaa, lacagna

wuu ka qaataa.”

4. In la tasbiixsado ama dikri nooc kaleba ah lagu dhawaaqo Eedaanka salaadda Subax

ka hor waa arrin iyana aan aas-aas ku lahayn Diinta Islaamka waana bidco Sunnada

Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم lagu kordhiyey. Kitaabka Al-Iqnaac oo ka mid ah kutubta

fiqiga Mad-habta Xanaabilada arrintaa waa lagu mamnuucay. Culimaduna

dhammaantood arrintaa in la falo ma ogola, waayo waa bidco karaahiyo ku jirto oo aan

la fali jirin cahdigii Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم iyo kii Asxaabta midna. Sidoo kale,

Ibnul Jawziyi kitaabkiisa Talbiis Ibliis wuxuu ku qoray: Waxaan arkay dad habeenkii

toosa oo minaaradda korkeeda intay u baxaan dadka wacdiya oo Qur’aan akhriya

iyagoo codka kor u qaadaya. Kuwaasu way rabisheen dadkii hurday iyo kuwii

Qiyaamul-Layal tukanayayba waana arrin munkar ah in lagu kaco. Al-Xaafid Ibnu

Xajar wuxuu isna ku qoray kitaabka Fatxul Baarii: Tasbiixda Subaxa ka hor iyo

tasbiixda iyo salliga Nebiga ee salaadda Jimcaha ka hor Eedaanka kama mid aha mana

aha sharci ay Diintu banaysay.

Shuruudaha Salaadda 176

5. Salliga Nebiga (s) in kor loogu dhawaaqo Eedaanka dabadii sharci maaha, ee waa

bidco ay karaahiyo ku jirto. Ibnu Xajar wuxuu ku sheegay kitaabka Al-Fataawaa al-

Kabiir: Inay arrintaa culimadu ka fatwoodeen isla markaana go'aamiyeen in uu assal

ahaan salliga Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم Sunne yahay hase ahaatee, in kor loogu

dhawaaqo Eedaanka dabadii ay bidco tahay. Muxammad Cabdoh oo arrintaa laga

waraystay isaguna wuxuu yidhi: Eedaanku wuxuu ka koobmaa shan iyo toban

odhaahood oo ta ugu dambaysaa ay tahay Laa Ilaaha Illa-Laah, wixii laga horaysiiyo

ama laga dambaysiiyaana waa bidco aanay jirin cid banaysay. Qofkii yidhaahda waa

bidco fiicanna waxaynu leenahay: Bidco kasta oo cibaadada khusaysaa waa bidco xun

qofkii ku andacooda waxa Eedaanka lagu darayaa waa qurxin oo keliyana waa qof been

sheegay.

SHURUUDAHA SALAADDA

Shuruudaha salaadda ka hor looga baahan yahay qofku inuu la yimaado la'aantoodna

aanay salaaddi jiri karin waxay yihiin:

1. Ogaanshaha waqtiga salaadda:

Markuu qofku hubiyo in uu waqtigii salaaddu joogo waa inuu tukado. Hubsiinada

wuxuu qofku ku gaadhi karaa isagoo Eedaan maqla, ama wax waqtiga salaadda u

sheega haysta (sida saacad) ama ijtihaad uu qofku la yimaado. Markuu qofku dhab

ahaan u ogaado inuu waqtigii salaaddu joogo waa inuu tukado.

2. Dahaaradda (Nadaafadda):

Salaadda ka hor waa inuu qofku daahir ka ahaado nijaasta muuqata iyo midda

qarsoonba. Wuxuu Alle للز وجل yidhi: Kuwa Alle rumeeyayow haddii aad salaad u

kacdaan maydha wejigiina iyo gacmihiina ilaa xusulada. Madixiinana masaxa,

lugahana maydha ila qoobabka. Haddii ay jinaabo idinku dhacdana is daahiriya

(qusul sameeya). Haddii aad bugtaan ama aad safar tihiin, ama aad saxarootaan

ama aad haween taabataan (u galmootaan) oo aydinaan biyo helaynin, ku

gagabaysta ciid daahir ah, kuna masaxa wejigiina iyo gacmihiina. Ilaahay

idinlama rabo dhibaato ee wuxuu rabaa inuu idin daahiriyo idiinna dhameeyo

nimcadiisa si aad ugu mahad celisaan . (Al-Maa'idah: 6).

يكم بللى قلال تعلالى : لىوا وجلوهكم وأيلد لالة فاسس ين ءامنلوا با قملتم بللى الص يلا أيهلا اللذ

روا وب كنللتم للكم وأرجىكللم بلللى الكعبللين وب كنللتم جنبللا فللاطه المرافللق وامسللاوا درءوس

رضلللللللللللللللللللللى لللللللللللللللللللللنكم م أو لىلللللللللللللللللللللى سلللللللللللللللللللللفر أو جلللللللللللللللللللللاء أحلللللللللللللللللللللد م

Shuruudaha Salaadda 177

كم يدا طي بللا فامسللاوا دوجللوه مللوا صللع للدوا مللاء فتيم للن اليللائط أو المسللتم الن سللاء فىللم تج م

لن ير لن حلرج ولك ليجعل لىليكم م يد للا نه ما ير يكم م لركم وليلتم نعمتله لىليكم وأيد يلد ليطه

6المائدة/ لعىكم ت،كرو

Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Ilaahay dahaarad la'aan ma aqbalo salaad, sadaqo laga bixiyay, xoolo laga

tuugaystay (xaday) maal dagaal (Qaswad) lagu hantayna ma aqbalo.” (Jamaacada

ayaa soo werisay al-Bukhaari mooyee).

اليقبل هللا صلالة “ قلال : صىى هللا لىيله وسلىم لن ادن لمر رضي هللا لنهما : أ النبي

رواه الجمالة بال البخارا .” ديير طهور، وال صدقة من سىول

3. Nadiifinta jidhka, dharka iyo musallaha:

Dhammaan intaa aan kor ku sheegnay waa inay nadiif ka aheedaan nijaasta muuqata

inta awoodeenu tahay. Haddii nijaasta qaarkeed la suulin kari waayo oo tirtiriddeedu

suura gal noqon weydo waa lagu tukanayaa laguna celin maayo salaaddaa. Dahaaradda

jidhka waxa daliil u ah Xadiiska Anas bin Maalik laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا

yidhi: “Iska tirtira kaadida, waayo cadaabta qabriga inteeda badan ayay لىيله وسلىم

keentaa.” (Ad-Daaraqudni oo yidhi waa Xadiis xasan ah ayaa soo weriyey).

تنزهوا من البول ، فت لامة لذا القبر “ قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أنس أ النبي

ه الدارقطني وحسنه .روا” منه

Cali bin Abii Daalib (Ihkra) wuxuu isna yidhi: Waxaan ahaa nin mani badani ka

timaado. Anigoo Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ka xishoonaya inantiisa aan qabo darteed

ayaan nin kale faray inuu Nebiga ودل و ليده ومدلم weydiiyo arrintaa wixii laga yeeli

lahaa. Ninkii wuu weydiiyey, Rasuulkina ودل و ليده ومدلم wuxuu yidhi: ”Weysayso

qoodhahaagana maydh.” (Al-Bukhaari iyo qaar kale ayaa soo weriyey).

لن لىي رضي هللا لنه قال : كنت رجال مذاء فأمر رجال أ يسأل النبي صلىى هللا لىيله

رواه البخارا وسيره . ”توضأ واسس كرك “بدنته فسأل فقال : لمكا وسىم

Caa’isha (Ihkr) waxay iyana sheegtay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم gabadh caadada

haweenku ku dheeraatay ku yidhi: ”Dhiigga iska maydh, dabadeetana tuko.”

اسسىي لن اللد “ يه وسىم قال لىمستااضة : وروا أيضا لن لائ،ة : أنه صىى هللا لى

” .وصىي

Dhinaca dahaaradda dharkana waxa daliil u ah qowlka uu Alle ku amray Rasuulkiisa

isagoo leh: Dharkaaga daahiri (Al-Mudathir: 4). صلىى هللا لىيله وسلىم لر وثيادل فطه

Shuruudaha Salaadda 178

Jaabir bin Sumarah waxa laga soo weriyey inuu yidhi waxaan maqlay nin weydiinaya

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسلىم “Miyaan ku tukadaa dharka aan xaaskayga ugu

galmoodo?” Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: ”Haa haddii aanad wax ku

arag. Laakiin, haddii aad wax ku aragto waa inaad maydho.” (Axmad iyo Ibnu

Maajah ayaa soo weriyey ragga soo tebiyayna waa lagu kalsoon yahay).

أصلىى فلي صلىى هللا لىيله وسلىم : للن جلادر ادلن سلمرة قلال : سلمعت رجلال سلأل النبلي

رواه أحمد وادلن ” نعم بال أ ترى فيه شيئا فتيسىه “ الثو الذا آتي فيه أهىي ؟ قال :

دسند رجاله ثقا . ماجة

Mucaawiyah wuxuu yidhi: Ummu Xabiibah ayaan ku idhi: Miyuu Nebigu صىى هللا لىيه

,ku tukan jiray dharka uu haweenkiisa ugu galmoodo? Waxay tidhi: “Haa وسلىم

haddii aan wax ku bi’n.” (Axmad iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey at-Tirmidi

mooyee).

ولن معاوية قال : قىت أل حبيبة : ه كا النبي صىى هللا لىيله وسلىم يصلىي فلي الثلو

الذا يجامع

رواه أحمد وأصاا السنن ، بال الترمذا . ” فيه ؟ قالت : " نعم با لم يكن فيه أى

Abii Saciid isagana waxa lag soo weriyey: Inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم kabaha iska

saaray oo dadkii ku daba tukanayey iyana ay kabahoodii iska sareen. Markuu

Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم salaaddii dhamaystay ayuu yidhi: “Maxaad isaga

saarteen?” Waxay yidhaahdeen: Waxaanu aragnay inaad saartay anana waanu

saarnay. Wuxuu yidhi: “Malak Jibriil ayaa ii yimi oo ii sheegay inay kabahaygu

wisikh leeyihiin. Qofkii idinka mid ah ee Masjidka yimaadaa waa inuu kabihiisa

rogo oo uu hoostooda eego. Haddii uu wisikh ku arko dhulka ha ku masaxo hana ku

tukado.” (Axmad, Abuu Daa’uud, al-Xaakim, Ibnu Xibbaan iyo Ibnu Xuzaymah ayaa

soo weriyey).

لن أدي سعيد أنه صىى هللا لىيه وسىم صىى فخىع نعىيه فخىع الناس نعالهم فىملا انصلر

ب جبريل أتلاني فلأيبرني أ “ ؟ قالوا : رأيناك يىعت فخىعنا . فقال : ”قال : " لم يىعتم

دهما يبثا فتا جاء أحدكم المسجد فىيقىلب نعىيله ولينظلر فيهملا ، فلت رأى يبثلا فىيمسلاه

رواه أحمللد وأدللو ىاوى والاللاكم وادللن حبللا وادللن يزيمللة ” م ليصلل فيهمللا دللاألرض ثلل

وصااه .

Xadiisku wuxuu ina tusayaa daliilka qofka kabaha ku tukada ee nijaas aanu ogayn ku

soo joogsada ama ogaa inay kabihiisu nijaas leeyihiin laakiin ilaawa ee ogaada ama

xasuusta nijaastaa salaadda dhexdeeda inay u bannaan tahay inuu qofkaasu kabaha iska

saaro salaaddiisana halkaa ka sii wato oo aanu joojin. Isla markaana aan loo baahnayan

Shuruudaha Salaadda 179

inuu salaaddaa mar labaad ku celiyo. Musalluhu (meesha lagu tukanayo) waa inuu

daahir ahaado. Waxa daliil u ah arrintaa Xadiiska laga soo weriyey Abuu Hurayra inuu

yidhi: “Nin reer baadiye ah ayaa maalin ku kaadjay Masjidka Rasuulka صلىى هللا لىيله

,Asxaabtii ayaa u kacday inay fara saaraan oo ay ka joojiyaan. Hase ahaatee .وسلىم

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa yidhi: “Iska dhaafa oo baaldi ama kildhi biyo ah ku

shuba (raaciya) kaadidiisa. Waxa laydiin soo saaray inaad isu debecsanaataan ee

laydiinma soo saarin inaad isu qallafsanaataane.” (Jamaacada ayaa soo werisay

Muslim mooyee).

لن أدي هريرة قال : قا ألرادي فبال في المسجد فقا بليه الناس ليقعوا ده . فقلال النبلي

“ صىى هللا لىيه وسىم : ملن ملاء ، ىللوه وأريقلوا لىلى دولله سلجال ملن ملاء ، أو نودلا

رواه الجمالة بال مسىما .” فتنما دعثتم ميسرين ولم تبعثوا معسرين

Ash-Shawkaani oo arrintaa ka faaloonayaa wuxuu yidhi: “Daliilka aan kor ku sheegnay

wuxuu inoo caddaynayaa inay waajib tahay inaynu dharka nadiifinno salaadda ka hor.

Hase yeeshee, qofkii tukada isagoo dharkiisu uu nijaas leeyahay, waa qof dhaafay

waajib ay salaaddu leedahay, salaaddiisuna may burin.” Sidoo kale, kitaabka Rawdat

an-Nadiyah wuxuu sheegay: In Culimada intooda badani ay qabaan inay waajib tahay

nadiifinta jidhka, dharka iyo musallaha intuba. Qaarkood waxay qabaan inay arrintaasu

shardi u tahay salaadda, qaarna waxay qabaan inay Sunne tahay. Hase yeeshee, wuxuu

xaqu yahay inay waajib tahay saddexduba inay nadiif ahaadaan si ay salaaddu u

ansaxdo. Qofkii ukas ugu tukada dhar aan nadiif ahayn wuxuu yahay qof ka tegay

waajib Alle faray, laakiin salaaddiisi burimayso.”

4. Asturidda cawrada:

Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi: Banii Aadamow ziinaddiina1 (hugiina) u qaata

Masjid kasta (Al-Acraaf: 31). Erayga ziinad waa wixii cawrada astura. Sidaas

darteed, waa in cawrada la asturo marka la tukanayo.

د ند ك مسج ينتكم ل 31األلرا / يا دني ءاى يذوا م

Salamah binul Awkac (Ihkra) wuxuu yidhi: Waxaan Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم ku

idhi: Khamiiska miyaan ku tukan karaa? Wuxuu yidhi: “Haa, laakiin badhamo ku

xidh. Haddii aad wax kale weydo, qodax badhamo uga dhig.” (Al-Bukhaari ayaa ku

soo weriyey kitaabkiisa At-Taariikh iyo qayrkii).

1 Ziinad macneheedu wuxuu yahay dharka ama huga jidhka astura. Masjidna macnihiisu

hadda waa salaadda.

Shuruudaha Salaadda 180

قلال : لن سىمة دن األوكع رضي هللا لنه قال : قىت يارسول هللا ، أفأصىي في القمليص ؟

" نعم ،

رواه البخارا في التاريخ وسيره . ” مره ولو د،وكة

5. Xadka cawrada ragga:

Cawrada ragga la gudboon inay qariyaan markay tukanayaan waa meesha uu qoodhuhu

ku yaalo hor iyo daboba inta ku beegan. Wixii intaa dheer ee ka koobma xundhurta,

bawdyaha iyo ruugagga culimadu way isku khilaaftay. Qaar waxay yidhaahdeen cawro

maaha, qaarna waxay yidhaahdeen waa cawro.

Daliilka culimada yidhi cawro maaha:

Kuwa yidhi xundhurta, bawdyaha iyo ruugaggu cawro maaha daliikoodu wuxuu yahay:

1. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

oo maalin ay bawdyihiisu qaawan yihiin ayuu Abuu Bakar guriga nagu garaacay.

Markaasuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم u ogolaaday inuu soo galo isagoo aan maro

isa saarin oo sidiisii u fadhiya. Sidoo kale, markuu Cumar nagu garaacay wuu u

ogolaaday marona ismuu saarin Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم. Hase yeeshee, markuu

Cuthmaan codsaday inuu soo galo Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu bawdyihiisii ku

qariyey maro. Caa’isha ayaa Rasuulkii صلىى هللا لىيله وسلىم waydiisay markay tegeen:

Rasuulka Allow markay Abuu Bakar iyo Cumar soo galeen bawdada maad qarin,

laakiin markuu Cuthmaan soo galay waad qarisay. Maxay sidaasu ku dhacday?

Rasuulki صللىى هللا لىيلله وسللىم wuxuu yidhi: “Caa’ishay miyaanay ahayn inaan ka

xishoodo nin Wallaahi ay Malaa'iigtu ka xishooto.” (Axmad ayaa soo weriyey iyo al-

Bukhaari oo hab mucallaq ah isna ku soo weriyey).

لن لائ،ة رضي هللا لنها : أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم كا جالسا كاشفا لن

فخذه ، فأستأ أدو دكر فأ له وهو لىى حاله ، ثم استأ لمر فأ له ، وهو لىى

ستأ لثما فأريى لىيه ثياده ، فىما قاموا قىت : يارسول هللا استأ أدو حاله ، ثم ا

دكر ولمر فأنت لهما ، وأنت لىى حال . فىما استأ لثما أرييت لىي ثياد ؟ فقال

رواه أحمد وكره ” : " يالائ،ة أال استاي من رج وهللا ب المالئكة لتستاي منه ؟

البخارا تعىيقا .

Shuruudaha Salaadda 181

2. Anas isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Maalintii dagaalka Khaybar

Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم go’iisu bawdyaha ayuu kor uga faydmay.” (Axmad iyo al-

Bukhaari ayaa soo weriyey).

د رواه أحمل” ولن أنس أ النبي صىى هللا لىيه وسىم يو ييبلر حسلر اإلمار للن فخلذه

والبخارا .

Ibnu Xazm wuxuu yidhi: Waa sax haddii aynu nidhaahno sida Xadiiskaa ku cad

bawdyuhu cawro maaha. Haddii ay cawro yihiin Ilaahay سلباانه وتعلالى muu qaawiyeen

Rasuulkiisa macsuumka ah, manay arkeen Anas iyo cid kale toonna bawdyihiisa

hadday cawro yihiin. Labada saxiix waxa ku taala inuu Jaabir yidhi: Rasuulka Alle صىى

oo markuu yaraa dhagxaan u guraya Kacbada isagoo go’ keliya guntan هللا لىيله وسلىم

ayuu adeerkii al-Cabbaas ku yidhi: Adeer maxaad go’a isaga furi weyday oo intaad

degta saarto dhagaxa isaga dhigi weyday? Rasuulki صللىى هللا لىيلله وسللىم markuu sidii

yeelay wuu suuxay, cidina maalintaa ka dib may arag isagoo qaawan.”

ففلي الصلاياين لللن جلادر : أ رسلول هللا صللىى هللا لىيله وسلىم كللا ينقل معهلم لىكعبللة

لو حىىلت بمارك فجعىتله لىلى منكبل ىو ولىيه بماره، فقال له لمه العباس : ياادن أيي

الاجارة ؟ قال فاىه وجعىه لىى منكبه فسقط مي،يا لىيه ، فما رئي دعد ل اليو لريانا

. ”

3. Muslim wuxuu isna ka soo weriyey Abul Caaliyah al-Barraa’ inuu yidhi:

Cabdullah bin as-Saamit ayaa bawdadayda garaacay oo yidhi: Abuu Darr ayaa mar

aan wax waydiiyey bawdadayda garaacay sidaan taada u garaacay oo kale, yidhina:

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa mar aan wax waydiiyey sidaadad ii waydiisay oo

kale bawdadayda garaacay sidaan taada u garaacay oo kale, yidhina: “Salaadda

waqtigeeda tuko . . . ”

ولن مسىم لن أدي العالية البراء قال : ب لبد هللا دن الصامت ضر فخلذا وقلال : بنلي

سألت أدي ر فضر فخذا كما ضردت فخذك وقال : بني سألت رسول هللا صىى هللا لىيه

بللى ”وسىم كما سألتني فضر فخلذا كملا ضلردت فخلذك وقلال : " صل الصلالة لوقتهلا

آير الادي .

Ibnu Xazm oo arrintaa fasiray wuxuu yidhi: Haddii ay bawdadu cawro tahay Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم kumuu taabteen gacantiisa Muqaddaska ah cawrada Abuu Darr.

Abuu Dar isaguna haddii ay cawro tahay muu taabteen bawdada Cabdullah bin as-

Saamit iyo sidoo kale Cabdullah bin as-Saamit isaguna muu taabteen bawdadayda.

Umana bannaana qof Muslim ah inuu taabto hor iyo dabo toona meesha cawrada dadka

Shuruudaha Salaadda 182

ku beegan (dharka korkiisa). Umana bannaana ragga haba yaraatee inay taabtaan

jidhka gabadh ajnabi ah (gabadh uu geyo).

4. Ibnu Xazm wuxuu sheegay oo kale inuu Jubayr bin al-Xuwayrith eegay bawdada

Abuu Bakar iyadoo qaawan. Sidoo kale, Anas bin Maalik isaguna inuu u yimi Qays bin

Shammaas1 iyadoo ay bawdadiisu qaawan tahay.

Daliilka culimada yidhi waa cawro:

Culimada yidhi xundhurta, bawdyaha iyo ruugaggu waa cawro daliikoodu wuxuu ku

salaysan yahay labadan Xadiis:

1. Muxammad bin Jaxash wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم ayaa soo kor

maray Macmar oo ay labadiis bawdyood qaawan yihiin. Markaasuu Rasuulku صلىى

ku yidhi: Macmarow bawdyuhu waa cawro e bawdyahaaga qari.” (Waxa هللا لىيله وسلىم

soo weriyey Axmad, al-Xaakim iyo al-Bukhaari oo kitaabkiisa At-Taariikh ku sheegay,

isla markaana hab mucallaq ah ugu soo weriyey kitaabkiisa saxiixa ah).

لللن مامللد دللن جالل قللال : مللر رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم لىللى معمللر وفخللذاه

مك،وفتا فقال :

رواه أحملد والاللاكم والبخلار فلي تاريخلله ، ” " يلامعمر سلد فخلذي فللت الفخلذين للورة

ولىقه في صاياه

2. Jurhad isna wuxuu yidhi: Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa I soo ag maray

iyadoo burdihii (maradii) aan xidhnaa ay bawdyahayga ka faydantay, markaasuu

yidhi: “Qari bawdyahaaga waayo bawdyuhu waa cawro.” (Waxa weriyey Maalik,

Axmad, Abuu Daa’uud, at-Tirmidi oo yidhi waa xasan iyo al-Bukhaari oo hab mucallaq

ah ugu sheegay kitaabkiisa saxiixa ah).

ولن جرهد قال : مر رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم ولىي درىة وقد انك،فت فخذا فقال

:

رواه مالل وأحملد وأدلو ىاوى والترملذا وقلال حسلن ، ” " سط فخذي فلت الفخلذ للورة

وكره

البخارا في صاياه معىقا .

Halkaa wax ku cad daliilka labada kooxood ee culimada ka mid ahi ay daliishadeen.

1 Waa Qays bin Shammaas al-Ansaari ee maaha Qas bin Shamaas قس دن شماس siduu

kitaabka Mua’lifka ku qoran oo aan filayo inay tahay qalad ay daabacaaddu samaysay (eeg

kitaabka Al-Isaabah Fii Tamyiiz As-Saxaabah: bogga 149aad).

Eedaanka 183

Qofka Muslimka ahna waxa u bannaan inuu raaco hadba labada ra’yi midkuu rabo.

Hase ahaatee, waxa mudan dhinaca Diinta inuu ninkii tukanayaa qariyo inta u dhexaysa

xundhurta iyo ruugagga. Imaam al-Bukhaari wuxuu yidhi: Xadiiska Anas laga soo

Shuruudaha Salaadda 184

weriyey ee aan kor ku sheegnay waa mid uu sanadkiisu xooggan yahay. Laakiin waxa

nabad-gelyo badan in la raaco Xadiiska Jurhad laga soo weriyey ee kor ku xusan.

Xadka cawrada haweenka:

Jidhka haweenku dhammaantii waa cawro, waajibna waxa ah in la asturo dhammaan

wixii aan ahayn wejiga iyo baabacooyinka (gacanta inteeda hore) wuxuu Alle للز وجل

yidhi: Hana u muujinina quruxdiina cid aan loo ogolayn (An-Nuur: 31)

نها ينتهن بال ما هر م ين م 31النور/ وال يبد

Taas oo uu macneheedu yahay waa in aanay haweenku muujinin quruxdooda (oo ah

jidhkooda, marka laga reebo wejiga iyo gacanta inteeda hore). Sida ku soo aroortay

Xadiis saxiix ah oo laga soo weriyey Ibnu Cabbaas, Ibnu Cumar iyo Caa’isha inuu

Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ilaahay salaad kama aqbalo gabadh qaan-gaadh ah

oo aan khimaar1 gashanin.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey an-Nasaa'i mooyee,

Ibnu Khusaymah iyo al-Xaakim iyaguna way saxixeen, at-Tirmidina wuxuu yidhi waa

xasan).

ال يقبل هللا “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم لن ادن لباس وادن لمر ولائ،لة : أ النبلي

رواه الخمسللة بال النسللائي ، وصللااه ادللن يزيمللة والاللاكم ” صللالة حللائ بال دخمللار

وقال الترمذا حدي حسن .

Ummu Salamah (Ihkra) waxy iyana tidhi Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم ayaan

weydiiyey: “Gabadhi ma ku tukan kartaa diric2 iyo khimaar iyadoo aan go' huwan?”

Wuxuu صلىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Haddii uu diricu yahay mid dheer oo qarinaya

adimadeeda.” (Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey. Hase ahaatee, culimada Xadiiska

saxixdaa waxay yidhaadeen Xadiiskanu waa mawquuf xukunkiisuna waa marfuuc

waayo maaha ereyadii Ummu Salamah)3.

أتصلىي الملرأة فلي ىرع ويملار صلىى هللا لىيله وسلىم : أنها سألت النبي“ لن ا سىمة :

ديير بمار ؟

رواه أدو ىاوى وصا األئمة وقفه .” با كا الدرع ساديا ييطي هور قدميها “ قال :

Caa’isha iyana (Ihkra) waxa la weydiiyey: Dharka intee ayay haweenaydu ku tukan

kartaa? Waxay qofkii weydiiyey ku tidhi: “Cali bin Abii Daalib soo weydii oo igu soo

celi wuxuu ku yidhaahdo.” Qofki intuu Cali u tegay ayuu weydiiyey. Wuxuu Cali

1 Khimaarku waa xijaabka madaxa lagu daboolo (asturo). 2 Diricu waa maro u tolan sida dirica haweenku ay maanta gashadaan laakiin ka

samaysan maro adag oo jidhka asturta oo aan wax laga arki karin. 3 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu isagu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay. Eeg Daciif

Abuu Daa’uud.

Shuruudaha Salaadda 185

(Ihkra) yidhi: “Khimaar iyo diric dheer.” Qofki intuu Caa’isha ku soo noqday ayuu

u sheegay wuxuu Cali yidhi: Waxay tidhi: “Run ayuu Cali sheegay.”

ولن لائ،ة أنها سئىت : " في كم تصىي المرأة من ثيادها؟ فقالت لىسائ : س لىلي دلن

أدي طالب ثم ارجع فأيبرني ، فلأتى لىيلا فسلأله فقلال فلي الخملار واللدرع السلاد . فرجلع

” .بلى لائ،ة فأيبرها فقالت : صد

Dharka inta waajibka ah iyo inta mustaxabka ah:

Dharka intii cawrada asturta ayaa waajib ah, xatta haddii uu yahay mid qofka ku

dhejisan. Hase ahaatee, dharka khafiifka ah ee jidhka muujinaya salaadi kuma baxayso.

Way bannaan tahay in maro keliya lagu tukado sidaan hore ugu soo sheegnay Xadiiska

Salamah bin al-Awkac laga soo weriyey. Sidoo kale, waxa isna Abuu Hurayra laga soo

weriyey In Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم la waydiiyay in salaadda maro keliya lagu

tukan karo. Wuxuu yidhina: “Qof waliba miyuu laba maro haystaa.” (Muslim,

Maalik iyo qaar kale ayaa soo weriyey).

ولن أدي هريرة أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم سئ لن الصالة في ثلو واحلد فقلال

رواه مسىم ومال وسيرهما . ” أو لكىكم ثودا : "

Inkastoo maro keliya in lagu tukadaa ay bannaan tahay, haddana waxa fiican oo

mustaxab ah inuu qofku ku tukado ugu yaraan laba maro oo kala sarreeya iyo wax ka

badan. Waana inuu qofku salaadda isu qurxiyo intay awooddiisu tahay. Ibnu Cumar

waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii tukanayaa

wa inuu gashado laba maro, Ilaahay ayaa cid walba idinkaga xaq leh inaad isu

qurxisaan. Qofkii aan haysanin waa inuu go' huwado markuu tukanayo, hana u

huwanina dharka siday yuhuuddu u huwato (asturaad la'aan).” (Ad-Dabaraani iyo

al-Bayhaqi ayaa soo weriyey).

با صلىى “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم فعلن ادلن لملر رضلي هللا لنهملا للن رسلول هللا

كن له ثودلا فىيتلزر با صلىى ، أحدكم فىيىبس ثوديه ، فت هللا أحق من تزين له ، فت لم ي

رواه الطبراني والبيهقي .” وال ي،تم أحدكم في صالته اشتمال اليهوى

Cabdur-Razaaq wuxuu sheegay inay maalin Ubaya bin Kacab iyo Ibnu Mascuud

murmeen. Wuxuu Ubaya yidhi: In maro keliya salaadda lagu tukado makruuh maaha.

Ibnu Mascuudna wuxuu yidhi: Waxay sidaasu bannaan tahay haddii dhar kale la

waayo. Cumar ayaa markaa kacay oo minbarka koray yidhina: Arrintu waa siduu

Ubaya yidhi. Ibnu Mascuudna waxba kama tegin, waayo qofkii uu Alle nolosha u

waasiciyo (wax siiyo) waa inuu waasacsado (ku tukado dhar badan). Ninku wuxuu ku

tukan karaa dharkiisa hadba intuu rabo. Wuxuu ku tukan karaa: Laba go’ (mid uu

huwado iyo mid uu guntado), ama go’ iyo khamiis, ama go’ iyo macawis, ama surwaal

iyo khamiis, ama surwaal iyo shaadh. Buraydah wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا

Shuruudaha Salaadda 186

ragga wuu u diiday inay ku tukdaan lixaaf keliya (maro gunti ah) oo aan لىيله وسلىم

cawrada si fiican u asturin, wuxuu ragga u diiday oo kale inay ku tukadaan surwaal

aan go’ ka saraynin (ama shaadh).”

" نهى رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم أ يصىي الرج في لاا واحلد ولن دريدة قال :

رواه أدلو ىاوى ” . ال يتوش ده ، ونهى أ يصىي الرجل فلي سلراوي ولليس لىيله رىاء

والبيهقي .

Al-Xasan bin Cali (Ihkra) isaguna: Markuu salaadda tukanayo wuxuu xidhan jiray

dharkiisa kuwa ugu fiican. Markii la weydiiyayna wuxuu yidhi: Alle wuu qurux badan

yahay, wixii qurux badanna wuu jecel yahay. Sidaa darteed, Rabbigayga ayaan isu

qurxinayaa, waayo wuxuu Alle لز وجل yidhi: Banii aadamow quruxdiina [hugiina] u

qaata Masjid walba [salaad walba] . د ند ك مسج ينتكم ل ديا دني ءاى يذوا م

Madaxa oo la qaawiyo marka la tukanayo:

Ibnu Casaakir wuxuu soo weriyey Ibnu Cabbaas (Ihkra) inuu yidhi: “Rasuulka Alle

mararka qaar koofyaddiisa wuu saari jiray oo hortiisa ayuu dhigi صلىى هللا لىيله وسلىم

jiray si uu sutro uga dhigto1.”

روى ادن لساكر لن ادن لباس : أ النبي صىى هللا لىيه وسىم كا ردملا نلزع قىنسلوته

” .فجعىها سترة دين يديه

Mad-habta Xanafiyadu waxay qabtaa inaan waxba ku jabnayn haddii uu raggu ku

tukado koofyad la'aan. Hase yeeshee, waxay qabaan inay ku habboon tahay qofkii raba

inuu salaadda khushuuc ku tukado. Lama sheegin daliil ina faraya in madaxa uu raggu

qariyo (koofyad iwm. saaro) markuu tukanayo.

Qiblada in loo jeesto:

Culimadu waxay isku waafaqday inay waajib tahay inuu qofka tukanayaa Qiblada

(Kacbada) u jeesto. Sidaas waxa ina faraya qowlka Alle سباانه وتعلالى ee ah: U jeedi

wejigaaga Masjidka Xaramka, meelkasta oo aad joogtaan u jeediya wejiyadiina

xaggiisa (Al-Baqarah: 144).

د الارا وحي ما كنتم فولوا وجوهكم شطره لقوله تعالى : فول وجه شطر المسج

Al-Barraa' bin Caasib wuxuu yidhi: “Waxaanu Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم la

tukanaynay 16 ama 17 bilood anagoo u jeesana dhinaca Masjidka al-Qudus, kabacdi

ayaanu u jeesanay dhinaca Kacbada.” (Muslim ayaa soo weriyey).

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadissku daciif yahay.

Shuruudaha Salaadda 187

ستة ل،ر شهرا أو سبعة ل،ر ىى هللا لىيه وسىم صىينا مع النبي ص“ لن البراء قال :

رواه مسىم . ”شهرا ناو ديت المقدس ثم صرفنا ناو الكعبة

Aragtida ama aragti la'aanta Kacbada:

Qofkii Kacbada arki kara waxa ku waajib ah inuu u jeesto dhinaceeda. Qofkii aan arki

karinna waxa ku waajib ah inuu u jeesto xaggay ka xigto. Allena kuma kalifo qofna

wax aanu karaynin. Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا

yidhi: “Bari iyo Galbeed wixii u dhexeeyaa waa qiblo.” (Ibnu Maajah ayaa لىيله وسلىم

soo weriyey iyo at-Tirmidi oo yidhi waa xasan).

” لن أدي هريرة أ النبي صىى هللا لىيه وسلىم قلال : " ملا دلين الم،لر والميلر قبىلة

رواه ادن ماجة والترمذا وقال : حسن صاي .

Imaam al-Bukhaari wuxuu yidhi taasu waxay Qiblo u tahay dadka ku nool Madiina,

Shaam iyo Jaziiradda carabta iyo Ciraaq. Hase yeeshee, dadka ku nool Masar

Qibladoodu waa wixii u dhexeeya Bari iyo Koonfur. Yaman dadka ku noolna Barigu

wuxuu ka qabanayaa midigta markay Qiblada u jeestaan, galbeedna wuxuu ka

qabanayaa bidixda. Hindidana qorrax soo baxu wuxuu ka qabanayaa dhabarka, qorrax

dhacuna hortooda ayuu noqonayaa markay Qiblada u jeestaan.

Astaanta Qiblada:

Waddan kasta iyo magaalo kastaa waxay leeyihiin astaamo Qiblada lagu garto. Waxa

ka mid ah mixraabka Masaajiddadu dhinacuu u jeedo ee ay Muslimiintu Qiblada ku

toosiyeen markay dhisayeen ama Buusalad sheegysa Qiblada, iwm,.

Qofkay Qibladu ka qarsoonto xukunkiisa:

Qofkii ceeryaan, mugdi ama wax la mid ahi ay Qiblada ka qariyaan waa inuu warsado

haddii uu helayo cid toosisa. Haddii uu waayo cid toosisa waa inuu dedaalo (ijtihaado)

una tukado dhinaca uu isku qanciyo inay Qibladu tahay. Isagoo qof sidaa ku tukaday

haddii markuu salaadda dhamaysto uu ogaado inuu dhinac aan Qiblada ahayn u jeestay

kuma celinayo salaadda. Hase yeeshee, haddii qofkaa loo tilmaamo Qiblada saxa ah

isagoo salaadda ku dhex jira waa inuu isu gediyo dhinaca Qiblada saxa ah,

salaaddiisuna kala joogsan mayso (go'i mayso). Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo

weriyey inuu yidhi: “Dadka magaalada Qubaa' ku nooli iyagoo salaad Subax

tukanaya ayuu nin u yimi oo ku dhawaaqay: “Ilaahay Qur'aan ayuu xalay ku soo

dejiyay Nebigiisa uu ku farayo inuu waajaho Kacbada. Sidaas darteed, idinna

ujeesta dhinaca Kacbada. Markaasay u jeesteen dhinicii Kacbada iyagoo markii hore

dhinaca Shaam (Qudus) u jeeday.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

Shuruudaha Salaadda 188

دينما الناس دقباء في صالة الصلب ، ب جلائهم آ “ لن ادن لمر رضي هللا لنهما قال :

قللد أنللزل لىيلله الىيىللة قللرآ . وقللد أمللر أ يسللتقب فقللال : ب النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم

. متفق لىيه ”الكعبة فاستقبىوها وكانت وجوههم بلى ال،ا فاستداروا بلى الكعبة

Qofkii u tukada dhinac uu ijtihaad (dedaal) ugu maleeyay inay Qibladu ka xigto,

markuu rabo inuu haddana salaad kale tukadoba waa inuu ijtihaad cusub sameeyo.

Haddii markaa ijtihaadka cusubi noqdo dhinac ka gedisan kii uu markii hore u tukaday

kuma celinayo salaaddihii uu dhinacaa u tukaday.

Goormaan loo baahnayn in Qiblada loo jeesto?

Qiblada in loo jeestaa waa waajib. Hase yeeshee, waxa jira laba xaaladood oo aanay

waajib ahayn inuu qofku Qiblada u jeesto haddii ay la kulmaan. Kuwaas oo ah:

1. Salaadda nafalka ah ee qofka daabad kor saaran (sida diyaarad, dooni iwm.), waxa

qofkaa u bannaan inuu tukado nafalka isagoo u jeeda hadba dhinicii ay daabaddiisu u

jeedo oo rukuuca iyo sujuudda uu foororsi ku sameeyo, isagoo sujuudda foororkeeda ka

dheeraynaya midka rukuuca. Caamir Ibnu Rabiicah waxa laga soo weriyey inuu yidhi:

“Waxaan arkay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo tukanaya isagoo hashiisa kor saaran

una tukanaya hadba xaggay u jeedo.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

Al-Bukhaari wuxuu ku daray: Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم madaxa ayuu foororinayey

markuu sujuudayo, manuu fali jirin sidaa markuu salaadda faradka ah tukanayo.

رأيلت رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم لىلى راحىتله حيل “ للن للامر ادلن رديعلة قلال :

رواه البخلارا ومسلىم ، وماى البخلارا : يلومىء درأسله . وللم يكلن يصلنعه ” توجهت ده

في المكتودة .

Imaam Axmad, Muslim iyo at-Tirmidi waxay sheegeen inuu Rasuulka Alle ku kor

tukan jiray daabaddiisa (hashiisa) markuu isaga safrayo Makka iyo Madiina una jeeda

hadba xaggay hashiisu u jeedo. Waxa sidaa ku soo degtay Aayadda: Qorrax kasoo

bax iyo qorrax ka dhacba Eebbaa iska leh, meelkastood u jeedsataanna waa jiho

Alle (markaad Qiblada garanweydaan), Ilaahayna waa kii naxariis balaadhan ee

wax walbana og (Al-Baqarah: 115).

ع لىيم واس ب للا فأينما تولوا فثم وجه للا والمير الم،ر 115البقرة/ ولل

Ibraahiim an-Nakhacii wuxuu yidhi: “Asxaabta Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم waxay tukan

jireen (nafalka) iyagoo gaadiidkooda (daabad) kor saaran una jeeda hadba xaggay

daabaddu u jeedo.” Ibnu Xazm wuxuu isna yidhi: “Asxaabtii iyo Taabiciintii waxa laga

soo tebiyey inay sidaa fali jireen safar iyo negaanshaba.”

Shuruudaha Salaadda 189

2. Salaadda qofka baqanaya, qofka la khasbo iyo qofka buka, saddexdaa xaaladood

mid ka mid ah qofkii ku jira waxa u bannaan inuu u jeesto hadba siduu karo hadday u

suura geliweydo inuu Qiblada waajaho. Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Wixii aan idin faro ku dedaala inaad fulisaan inta awooddiinu tahay.”

Ilaahayna مدبح نه وتعد ل wuxuu yidhi: Haddii aad cabsi qabtaan tukada idinkoo lug

ah (socda) ama gaadiid saaran, markaad aamin noqotaanna u xusa Eebbe siduu

idiin baray waxaydaan hore aqoon (caadi u tukada. Ibnu Cumar (Ihkra) oo

tilmaamaya habka ay u tukanayaan dadka xaaladahaa ku jiraa wuxuu yidhi: “Iyagoo

Qiblada u jeeda ama aan u jeedin (hadba sidii u suura-gasha) ayay u tukanayaan.”

(Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

” .قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم : " با أمرتكم دأمر فأتوا منه ما استطعتم

جلاال أو ركبانلا وفي قولله تعلالى : فلتم فر . قلال ادلن لملر رضلي هللا لنهملا : " فلت ي

رواه البخارا . ” مستقبىي القبىة أو سير مستيبىيها

HABKA SALAADDA LOO TUKADO

Axaadiis badan ayaa ku soo aroortay habka salaadda loo tukado waxa inagaga filanna

labada Xadiis ee hoos ku xusan oo midna tilmaamayo ficilkii Rasuulka صىى هللا لىيه وسلىم

ka kalena qawlkiisii.

1. Cabdullah bin Qanam wuxuu yidhi: “Abuu Maalik al-Ashcari ayaa dadkiisii soo

ururiyay oo yidhi: Reer Ashcariyow isu kaalaya, soona ururiya haweenkiina iyo

ubadkiina waxaan idin barayaa siduu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم u tukan jiray salaadduu

Madiina nagu tukin jiray. Markay isu yimaadeen iyaga, haweenkoodii iyo

caruurtoodiba, ayuu weysaystay oo tusay sida loo weysaysanayo. Markuu weysadii

gaadhsiiyey dhammaan meelihii ku habboonaa oo uu dhamaystiray ayuu sugay ilaa uu

hadhki soo rogmaday. Markaasuu kacay oo adimay (Duhur). Kabacdina wuxuu raggii

safay gadaashiisa, caruurtiina safkii ragga ku xigay, haweenkiina caruuta safkii ku sii

xigay. Intuu salaaddii aqiimay, oo xidhay ayuu Faataxadii akhriyay iyo suurad gaaban.

Haddana intuu rukuucay ayuu saddex goor yidhi “Subxaanal-Laahi wa bixamdihi.”

Debadeetana intuu “Samical-Laahu liman xamidah” yidhi ayuu jidhka si qumman u

toosiyay. Allaahu Akbar intuu yidhi ayuu haddana sujuuday. Markaasuu haddana

Allaahu Akbar yidhi oo uu sujuuddii ka soo toosay. Haddana intuu Allaahu Akbar yidhi

ayuu sujuuday, kabacdina intuu Allaahu Akbar yidhi ayuu sara joogsaday. Tirada

takbiiraha uu sameeyay rakcaddii hore waxay ahayd lix takbiirood. Haddana intuu

Allaahu Akbar yidhi ayuu rakcaddii labaad u kacay. Markuu salaaddii dhamaystayna

Shuruudaha Salaadda 190

intuu dadkii ku soo jeestay ayuu yidhi: “Xafida intaan takbiir sameeyay, bartana

rukuuca iyo sujuudda sidaan u sameeyay. Waa sidaa siduu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

صلىى هللا لىيله وسلىم noo tukin jiray saacaddan oo kale (Duhurka). Markuu Rasuulku وسلىم

salaadda dhamaystana intuu dadka ku soo jeesto ayuu odhan jiray: “Dadyow maqla,

fahma oo barta inuu Ilaahay لز وج leeyahay addoomo Anbiyo iyo Shuhadaa’ midna

aan ahayn oo ay Anbiyada (Nebiyo) iyo Shuhadadu majeertaan maqaamkooda iyo

dhowaanshaha ay Alle u dhow yihiin.” Nin reer baadiye ah ayaa dadkii ka soo dhex

baxay oo gacantiisa ku fiiqay Rasuulkii Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhina: Nebigii Allow

noo sifee dadkaa aan Anbiyo iyo Shuhadaa’ midna ahayn ee ay Anbiyada iyo

Shuhadadu majeertaan? Nebigii صلىى هللا لىيله وسلىم wuu ku farxay su’aasha uu ninka

reer baadiyaha ahi weydiiyey wuxuu yidhina: “Waa dad ka mid ah reero iyo qabiillo

kala gedisan oo aan raxim wadaagin dhalashona aanay ka dhexaynin. Hase yeeshee,

Alle dartii isku jeclaaday kuna walaaloobay. Maalinta Qiyaamaha wuxuu Alle ku

fadhiisin doonaa dadkaa minbarro (kuraasi) nuur ah, wejiyadoodana wuxuu ka ifin

doonaa nuur, dharkoodana wuxuu ka dhigidoonaa nuur. Dadka kale way cabsan

doonaan Maalinta Qiyaamaha, iyaguse cabsi ma arki doonaan. Kuwaasu waa awliya

Alle oo cabsi iyo murugo ka dheer1.” (Axmad iyo Abuu Yaclaa ayaa sanad xasan ah

ku soo weriyey. al-Xaakimna wuxuu yidhi waa Saxiix).

لن لبد هللا دن سنم : أ أدا مال األشعرا جمع قومه فقال : يامع،ر األشلعريين اجمعلوا

واجمعللوا نسللائكم وادنللائكم ألىمكللم صللالة النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم التللي كللا يصللىينا

قضي صالته ، أقب بلى قومه دوجهه فقلال : احفظلوا تكبيلرا وتعىملوا دالمدينة . . . فىما

التلي كلا يصلىي لنلا كلذا ودل و ليده ومدلمركولي وسجوىا ، فتنها صالة رسول هللا

لما قضي صالته أقب بلى الناس ول و ليه وملمالسالة من النهار ، ثم ب رسول هللا

والقىللوا ، والىمللوا أ هلل لزوجلل لبللاىا ليسللوا دوجهلله فقللال : " ياأيهللا النللاس اسللمعوا

فجللاء ” دأنبيللاء وال شللهداء ، ييللبطهم األنبيللاء وال،للهداء لىللى مجالسللهم وقللردهم مللن هللا

فقلال : ودل و ليده ومدلمرج من األلرا من قاصية الناس وألوى ديده بلى نبي هللا

يللبطهم األنبيللاء وال،للهداء لىللى يللانبي هللا ، نللاس مللن النللاس ليسللوا دأنبيللاء والشللهداء ، ي

مجالسهم وقردهم من هللا؟ انعتهم لنلا فسلر وجله النبلي لسلؤال األلرادلي، فقلال رسلول هللا

: " هم ناس من أفياء الناس ونوامع القبائ ، لم تص دينهم أرحا ول و ليه وملم

نلادر ملن نلور فيجىسلهم متقاردة ، تاادوا في هللا وتصلافوا ، يضلع هللا لهلم يلو القياملة م

لىيها ، فيجع وجلوههم نلورا ، وثيلادهم نلورا ، يفلزع النلاس يلو القياملة وال يفزللو ،

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Abii Daa’uud Xadiiskan daciifiyey).

Shuruudaha Salaadda 191

رواه أحمللد وأدللو يعىللى دتسللناى ” وهللم أوليللاء هللا الللذين ال يللو لىلليهم وال هللم يازنللو

حسن والااكم وقال : صاي اإلسناى .

2. Abuu Hurayra (Ihkra) wuxuu yidhi: Nin ayaa Masjidka soo galay oo tukaday.

Markaasuu Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم u yimi si uu u salaamo. Nebigi صلىى هللا لىيله وسلىم

intuu salaantii ka qaaday ayuu ku yidhi: “Ku noqo salaadda oo mar labaad tuko

maad tukanine.” Ninki wuu ku noqday salaaddii. Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم

ku celiyay inuu salaaddii ku noqdo saddex goor. Wuxuu ninki yidhi: Allihii xaqa

kuu soo saaray ayaan ku dhaartee sidaa si ka fiican oo aan u tukado garanmaayo ee

salaadda I bar. Wuxuu Nebigi صىى هللا لىيله وسلىم ku yidhi: “Markaad salaadda u kacdo

Allaahu Akbar dheh (salaadda xidho). Kabacdi akhri wixii aad Qur’aan karto.

Dabadeeto rukuuc oo cabbaar ku hako rukuuca. Rukuuca ka soo toos oo jidhka oo

dhan toosi kuna xasil cabbaar sarajoogga. Kabacdi sujuud kuna hako cabbaar

sujuudda. Sujuudda ka soo toos oo fadhiga cabbaar ku hako. Haddana sujuud oo

sujuudda ku hako cabbaar. Sidaa samee salaaddahaaga oo dhan.” (Axmad, al-

Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey). Xadiiskan waxa lagu magacaabaa Xadiiska

ninkii salaadda toosin-waayey

لن أدي هريرة قال : ىي رج المسجد فصىى ، ثم جلاء بللى النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم

فرجلع ، ففعل لل ثلالث ” . يسىم . فرى لىيه السال وقال : " ارجع فص فتنل للم تصل

مرا . قال فقال : والذا دعث دالاق ما أحسن سيلر هلذا فعىمنلي ، قلال : " با قملت بللى

رأ ما تيسر مع من القرآ ، ثم اركع حتى تطمئن راكعا ، ثم ارفلع حتلي الصالة فكبر ثم اق

تعتلللللللللللدل قائملللللللللللا ، ثلللللللللللم اسلللللللللللجد حتلللللللللللى تطملللللللللللئن سلللللللللللاجدا ، ثلللللللللللم ارفلللللللللللع

i Faraa’idka Salaadda 192

رواه ” حتى تطمئن جالسا ، ثم اسجد حتى تطمئن ساجدا ، ثم افعل لل فلي صلالت كىهلا

أحمد والبخارا ومسىم .

Labadaa Xadiis waxay ina tusayaan guud ahaan siduu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم u

tukaday iyo wuxuu ka yidhi sida salaadda loo tukado. Habka salaadaha faradka ah iyo

kuwa Sunnaha ah loo tukadana inagoo kala soocayna waa kuwa hoos ku qeexan.

FARAA’IDKA SALAADDA فرائ الصلالة

Salaaddu waxay leedahay rukunno fard ah oo midna la'aantood aanay ansaxayn haddii

laga tago ama aan loo fulin siduu Alle سباانه وتعالى ina faray. Kuwaas oo ah:

1. Niyadda:

Wuxuu Alle للز وجل yidhi: Dadka lama farin waxaan ahayn inay cibaadada Alle u

khaalis yeelaan Diintana Eebbe ku keli yeelaan (aanay Alle mooyee wax kale

caabudin), salaaddana oogaan, zekadana bixiyaan, sidaas weeye Diinta qumani.

(Al-Bayinah: 5).

ين حنفلاء قال تعالى : ين له اللد مخىص روا بال ليعبدوا للا لالة ويؤتلوا وما أم ويقيملوا الص

ين القي مة كاة ول ى . 5البينة/ 5الز

Rasuulka Allena صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi: “Camal waliba waa niyadda, qof

waliba wuxuu leeyahay wuxuu niyaysto. Qofkii goosta inuu u haajiro xagga Alle iyo

Rasuulkiisa, hijraddiisu waa xagga Alle iyo Rasuulkiisa. Qofkii u haajira inuu maal

adduunyo soo xereeyo ama guursadana, hijraddiisu waa wuxuu niyaystay.” (Al-

Bukhaari ayaa soo weriyey). Horena waxaynu Xadiiskan ugu soo sheegnay markaynu

Baabka weysada ka hadlaynay.

بنما األلمال دالنيا ، وبنما لك املرىء ملا نلوى “ وسىم : صىى هللا لىيه قال رسول هللا

، فمن كانت هجرته بلى هللا ورسوله فهجرته الى هللا ورسلوله ، وملن كانلت هجرتله للدنيا

رواه البخارا .” يصيبها أو امرأة ينكاها فهجرته الى ما هاجر بليه

Ibnul Qayim wuxuu ku qoray kitaabkiisa “Iqaathat al-Lahfaan”: Niyaddu waa qasdi ka

soo go’a gofka kana yimaada qalbigiisa oo aan raad ku lahayn carrabka. Sidaas darteed,

lagama soo tebin Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم iyo Asxaabtiisa midna inay niyadda carrabka

i Faraa’idka Salaadda 193

kaga dhawaaqeen. Waxyaabaha bidcada ah ee dadka qaar falaan oo ah inay niyadda ku

dhawaaqaan markay weysaysanayaan ama salaadda xidhanayaan waa dabin uu

shaydaanku u qoolay dadkaa oo wis-wis geliya si uu shaydaanku u dhibo. Dadkaasu

waxay isku dayaan inay xaqiijiyaan niyaddooda. Sidaas darteed, waxaad arkaysaa dad

niyadda ku dhawaaqaya kuna cel-celinaya markay salaadda xidhanayaan, waana arrin

aan salaadda raad ku lahayn.

2. Takbiirta:

Takbiirtu waa niyadda dabadeed camalka ugu horeeya ee salaadda lagu guda-galo ama

lagu xidho. Cali bin Abii Daalib (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu ول و ليه

yidhi: “Furaha salaaddu waa dahaarada (weyso), waxa lagu guda-galaana ومدلم

(xidhaana) waa takbiir (Allaahu akbar), waxa lagaga baxaana waa tasliim

(asalaamu calaykum).” (Waxa soo weriyey ash-Shaafici, Axmad, Abuu Daa’uud,

Ibnu Maajah iyo at-Tirmidi oo isagu yidhi: Xadiiskan ayaa ugu saxsan uguna

fiican waxa baabkan ku soo arooray; iyo al-Xaakim iyo Ibnu Saknina oo iyana

saxixay).

مفتللاح الصللالة الطهللور ، قللال : " وددل و ليدده ومددلملللن لىللي رضللي هللا لنلله أ النبللي

رواه ال،للافعي وأحمللد وأدللو ىاوى وادللن ماجلله ” وتاريمهللا التكبيللر ، وتاىيىهللا التسللىيم

والترمذا ، وقال : هذا أص شىء في هذا البا وأحسن ، وصااه الااكم وادن السكن .

Sidoo kale, Abuu Xamiid waxa laga soo weriyey: “Inuu Rasuulka Alle ودل و

ه ومدلم ليد markuu salaad u kaco intuu si qumman isu taago oo gacmaha kor u

qaado uu odhan jiray Allaahu akbar.” (Waxa soo weriyey Ibnu Maajah, waxa

kale oo soo weriyey Ibnu Khusaymah iyo Ibnu Xibbaan oo saxixay).

كا با قا بلى الصالة التلدل قائملا ورفلع ول و ليه ومدلمولادي أدي حميد : أ النبي

رواه ادن ماجة وصااه ادن يزيمة وادن حبا .” يديه ثم قال : " هللا أكبر

Sidoo kale, Cali (Ihkra) waxa laga soo weriyey: “Inuu Nebigu ول و ليه وملم

markuu salaadda u kaco odhan jiray “Allaahu akbar” (Waxa soo saaray al-

Bazaar waana ku saxiix qiyaasta Muslim).

i Faraa’idka Salaadda 194

ولن لىي رضي هللا لنه : أنه صىى هللا لىيه وسىم با قلا بللى الصلالة قلال : " هللا أكبلر

أيرجه البزار دتسناى صاي لىى شرط مسىم . ”

3. Sarajoog in lagu tukado salaadaha faradka ah:

Waa waajib ku sugan Kitaabka Alle, Sunnaha Rasuulka iyo Ijmaaca culimada intaba in

salaadda sarajoog lagu tukado iyadoo la kari waayo mooyee. Wuxuu Alle yidhi سلباانه

Xafida (ilaashada) salaadaha iyo salaadda dhexe (Casarka), una istaaga1 :وتعلالى

Alle dartii idinkoo khushuucsan . (Al-Baqarah: 238).

قانتين قال تعالى : ىوا والصالة الوسطى وقوموا لل 238البقرة/ حافظوا لىى الص

Dhinaca Xadiiska waxa Cimraan bin Xusayn (Ihkra) laga soo weriyey inuu yidhi:

“Babaasiir ayaa igu dhacday, markaasaan Nebiga لىيله وسلىم صلىى هللا weydiiyey sidaan

salaadda u tukan lahaa? Wuxuu صىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Tuko adigoo taagan, haddii

aad kari weydo, tuko adigoo fadhiya, haddii aad kari weydana tuko adigoo dhinac u

jiifa.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey). Sidaas ayay dhammaan culimaduna isku

waafaqday. Sidoo kale, waxay culimadu isku raacday inay habboon tahay in adimada la

kala yara fogeeyo marka salaadda la tukanayno.

للن صىى هللا لىيه وسىم كانت دي دواسير ، فسألت النبي“ لن لمرا دن حصين قال :

الصالة ؟

رواه البخارا .” فا لم تستطع فقالدا ، فا لم تستطع فعىى جنب ص قائما ،“ فقال :

Nafalka in sarajoog lagu tukado:

Salaadda nafalka ah waxa bannaan inuu qofku ku tukado fadhi isagoo xattaa sarajoogga

karaya. Laakiin ajarkii uu qofku ka heli lahaa salaadda oo dhan ma helayo haddii uu

fadhi ku tado isagoo sarajoogga karaya. Cabdullah bin Cumar (Ihkra) waxa laga soo

weriyey inuu yidhi waxa la ii sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Salaadda uu qof ku tukado fadhi waa salaadda nuskeed.” (Al-Bukhaari iyo Muslim

ayaa soo weriyey).

لن لبلد هللا دلن لملر رضلي هللا لنهملا قلال : حلدثت أ رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم

رواه البخارا ومسىم . ”صالة الرج قالدا نصف الصالة “قال :

Qofkii sarajoogga kari waaya:

Qofkii kari waaya inuu sarajoog ku tukado salaadda faradka ah hadba sidii ay

awooddiisu tahay ee uu karo ayuu u tukanayaa, ajarkiisii oo taam ahna qofkaasu wuu

1 Una istaaga Alle dartii macneheedu wuxuu yahay isutaaga salaadda oo sarajoog ku tukada.

Faraa’idka Salaadda 195

leeyahay. Waayo qofna Alle kuma kallifo wax aanu karaynin. Abuu Muusaa waxa laga

soo weriyey inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Markuu addoonka Alle

bukoodo ama safro Ilaahay wuxuu u qoraa dhammaan wixii wanaag ahaa ee uu fali

jiray markuu caafimaad qabay ama uu gurigiisa jogay (aanu safarka ahayn).” (Al-

Bukhaari ayaa soo weriyey).

فر كتلب هللا با مرض العبد أو سا“ قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي موسى : أ النبي

رواه البخارا .” له ما كا يعمىه وهو صاي مقيم

4. Faataxada in la akhriyo rakcad walba:

Rakcad kasta oo la tukanayo (ha ahaato farad ama Sunne) waxa waajib ah in Faataxada

la akhriyo. Marnaba culimadu sidaa iskumay khilaafin. Axaadiis badan oo Saxiix ah

ayaa arrintaa ku soo aroortay. Waxaynu ka soo qaadanaynaa kuwa hoos ku xusan:

Cubaadah bin as-Saamit (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

yidhi: “Salaadi uma jirto qofkii aan Faataxada akhriyin.” (Jamaacada ayaa soo وسلىم

werisay).

ال “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم للن لبلاىة دلن الصلامت رضلي هللا لنله . أ النبلي

رواه الجمالة .” صالة لمن لم يقرأ دفاتاة الكتا

Abuu Hurayrana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofkii salaad tukada ee aan akhriyin Hooyada Qur'aanka (ama siday riwaayad

kale tidhi Faataxada Kitaabka) salaaddiisa waxba kama jiraan mana dhama1.”

(Axmad iyo labada Sheekh ayaa soo weriyey).

ملن “ صلىى هللا لىيله وسلىم : للن أدلي هريلرة رضلي هللا لنله قلال : قلال رسلول هللا

فهلي يلداج هلي -وفلي روايلة : دفاتالة الكتلا -القلرآ صىى صالة لم يقرأ فيها دأ

رواه أحمد وال،يخا .” يداج ، سير تا

Waxa kale oo Abuu Hurayra laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle yidhi: “Ma

ansaxayso salaadda aan la akhriyin Faataxada Kitaabka.” (Ibnu Khuzaymah ayaa

sanad Saxiix ah ku soo weriyey, waxa kale oo iyana soo weriyey Ibnu Xibbaan iyo

Abuu Xaatim).

: " ال تجللزا صللالة ال يقللرأ فيهللا صللىى هللا لىيلله وسللىمولنلله قللال : قللال رسللول هللا

رواه ادن يزيمة داسناى صاي ، ورواه ادن حبا وأدو حاتم . ” دفاتاة الكتا

Ad-Daarqudni isaguna wuxuu sanad sixiix ah ku soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا

”.yidhi: “Ma ansaxayso salaadda qofka aan akhriyin Faataxada Kitaabka لىيه وسىم

” .ولند الدارقطني دتسناى صاي : " ال تجزء صالة لمن لم يقرأ دفاتاة الكتا 1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay in aanu al-Bukhaari Xadiiskaa soo werinin ee

uu yahay mid ay Axmad iyo Muslim iyo qaar kale soo weriyeen (eeg Tamaam al-Minnah).

Faraa’idka Salaadda 196

Abuu Saciid wuxuu isna yidhi: “Waxa lanagu amray in aan akhrino Faataxada

Kitaabka iyo Qur’aanka intii kale ee aanu karno.” (Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey

iyo al-Xaafid iyo Ibnu Sayid an-Naas oo yidhi sanadkiisu waa Saxiix).

رواه أدلوا ىاوى ، قلال ” ولن أدي سعيد : " أمرنلا أ نقلرأ دفاتالة الكتلا وملا تيسلر

فد وادن سيد الناس اسناىه صاي .الاا

Axaadiis aynu qaarkood hore u soo sheegnay oo ka hadlaya qofka aan salaadda

dhamaystirin wuxuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم yidhi: “Dabadeetana akhri Faataxada

Kitaabka.” Mar kalena wuxuu yidhi: “Sidaa samee (Faataxada akhri) rakcad walba.”

Waxa Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم ka soo sugnaatay inuu Faataxada akhriyi jiray

rakcad walba oo farad ama nafal ah markuu tukanayo. Sidaa wax ka gedisanna lagama

soo werinin. Xaqiiqaduna waxay tahay amarkii cibaado khuseeya in aynu u

hogaansanno oo keliya ayaa inala gudboon. Wuxuu Nebigu ودل و ليده ومدلم yidhi: “U

tukada sidaad aragtaan anigoo u takanaya.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

رواه البخارا . ” قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم : " صىوا كما رأيتموني أصىي

BISINKA

Culimadu waxay isku waafaqday inuu Bisinku yahay qayb ka tirsan Aayad Suuradda

an-Naml ka mid ah. Hase yeeshee, culimadu waxay u qaybsameen saddex qaybood

marka laga hadlayo Bisinka suurad waliba ku bilaabanto.

b) Culimada qaar waxay yidhaahdeen waa Aayad Faataxada ka mid ah iyo suurad

kasta oo kale. Sidaas darteed, waa waajib in bisinka la akhriyo marka Faataxada la

akhriyayo. Bisinka xukunkiisuna waa xukunka Faataxada oo kale.

Daliilka ugu xoogan ee ra’yigan taageerayaa wuxuu yahay Xadiiska Naciim al-

Mujammir laga soo weriyey inuu yidhi: “Abuu Hurayra ayaan ku daba tukaday.

Wuxuu akhriyay Bismil-Laahi Ar-Raxmaanir Ar-Raxiim, kabacdina Faataxada. . . .

Naciim al-Mujammir Xadiiska intiisa dambena wuxuu ku sheegay inuu Abuu Hurayra

yidhi: Ilaaha ay naftaydu gacantiisa ku jirto ayaan ku dhaartee waxaan idiin tukiyey

si la mid ah siduu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم u tukan jiray.” (An-Nasaa’i, Ibnu

Khuzaymah iyo Ibnu Xibbaan ayaa soo weriyey. Al-Xaafid Ibnu Xajarna wuxuu yidhi:

Axaadiista sheegaysa in bisinka kor loogu dhawaaqo kanaa ugu saxsan1).

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay in odhaahda uu al-Xaafid yidhi: Axaadiista sheegaysa in

Bisinka kor loogu dhawaaqo kanaa ugu saxsan aanu macnaheedu ahayn Xadiisku waa

Saxiix. Balse ay tahay isaga ayaa ugu raajaxsan (ugu xoogan oo keliya).

Faraa’idka Salaadda 197

ر قال : " صىيت وراء أدي هريرة يم ثلم قلرأ لادي نعيم المجم ح حمن اللر الر فقرأ دسم للا

الادي ، وفي آيره قال : والذا نفسي ديده بني ألشلبهكم صلالة درسلول هللا ” دأ القرآ

رواه النسائي وادن يزيملة وادلن حبلا . قلال الالافد فلي الفلت : ” ول و ليه وملم

وهو أص حدي ورى في الجهر دالبسمىة .

t) Waa Aayad gooni ah loona soo dejiyay in Suuradaha lagu kala sooco. In Faataxada

lagu bilaabaana waa mustaxab. Laakiin in kor loogu dhawaaqo Sunnaha maaha. Siduu

tilmaamayo Xadiiskan Anas laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxaan ku daba tukaday

Rasuulka Alle هللا لىيله وسلىم صلىى , Abuu Bakar, Cumar iyo Cuthmaan oo midkoodna

Bisinka kor ugumuu dhawaaqin.” (Waxa soo weriyey an-Nasaa’i, Ibnu Xibaan iyo ad-

Daxaawi sandkiisuna waa ku saxiix qiyaasta labada Sheekh).

ويىلف أدلي دكلر ولملر لادي أنس قال : " صىيت يىف رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم

يم ح حمن اللللر اللللر رواه النسلللائي وادلللن حبلللا ” ولثملللا ، وكلللانوا ال يجهلللرو دسلللم للا

والطااوا دتسناى لىى شرط الصاياين .

j) Bisinku maaha Aayad Faataxada ka mid ah iyo Suurad kale midna. Kor iyo hoos in

loo akhriyo labadubana waa makruuh marka salaadaha faradka ah la tukanayo. Laakiin

salaadaha nafalka ah in la akhriyo waxba kuma jabna. Hase yeeshee, Mad-habtanu

maaha mid xoog badan. Ibnul Qayim oo isku duubay Mad-habta koowaad iyo ta labaad

wuxuu yidhi: Nebigu ودل و ليده ومدلم Bisinka mar mar kor wuu u qaadi jiray. Laakiin

intuu hoos u akhriyi jiray ayaa ka badan intuu kor ugu dhawaaqay. Manay dhicin inuu

muddo xidhiidh ah kor ugu dhawaaqay maalin iyo habeen walba safar ha ahaado ama

yuu ahaane. Lagamana soo tebin inay kor ugu dhawaaqeen Khulafadii, Asxaabta

badankooda iyo dadka magaalooyinka ku nool midna.

Qofka aan Faataxada akhriyi karin:

Al-Khaddaabii wuxuu yidhi: Assal ahaan salaadi ma ansaxdo Faataxada la'aanteed.

Haddii aanu qof akhriyi karin Faataxada, laakiin uu akhriyi karo Aayado kale oo

Qur'aanka ka mid ah waxa la gudboon inuu akhriyo ugu yaraan toddoba Aayadood.

Waayo Faataxada dabadeed dikriga ku xigaa waa wixii kale ee Qur’aanka ka mid ah.

Haddii aanu qofku baran karin haba yaraatee wax Qur'aanka ka mid ah (Cudur dartii,

maskax xumo, iwm.) waxa la gudboon inuu qofkaasu halkii uu Qur'aan ka akhriyi lahaa

yidhaahdo: “Subxaanallaah, Al-Xamdulillaah, Laa Ilaaha Illa-Laah, Allaahu Akbar”.

Waayo Rasuulka Alle (s) wuxuu yidhi: “Dikri oo dhan wixii aan Qur'aanka ahayn waxa

Faraa’idka Salaadda 198

ugu fadli badan Subxaanallaah, Al-Xamdulillaah, Laa Ilaaha Illa-Laah, Allaahu Akbar.

Arrintaa uu al-Khaddaabii sheegay waxa ayidaya Xadiis laga soo weriyey Rafaacah bin

Raafic inuu yidhi: Mar uu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم salaadda nin barayey wuxuu ku

yidhi: “Haddii aad taqaano wax Qur'aanka ka mid ah akhri intaad taqaano markaad

tukanayso, haddii kale waxaad tidhaahdaa Al-Xamdulillaah, Allaahu Akbar iyo Laa

Ilaaha Illa-Laah kabacdina rukuuc.” (Waxa soo weriyey Abuu Daa'uud, at-Tirmidi

oo yidhi waa xassan, an-Nasaa'i iyo al-Bayhaqi).

ب كلا “ لىلم رجلال الصلالة فقلال : صىى هللا لىيله وسلىم لن رفالة دن رافع : أ النبي

رواه أدو ىاوى والترملذا وحسلنه ” مع قرآ فاقرأ وبال فاحمده و كبره و هىىه ثم اركع

والنسائي والبيهقي .

5. Rukuuca:

Rukuucu waa rukun waajib ah oo salaadda ka mid ah siduu Alle yidhi للز وجل :

Kuwa Alle rumeeyayow rukuuca oo sujuuda, Rabbigiina caabuda, khayrkana

fala si aad u liibaantaan (Al-Xaj: 77).

ين ءامنلوا اركعلوا واسلجدوا والبلدوا ردكلم وافعىلوا الخيلر لعىكلم قال تعلالى : يلا أيهلا اللذ

فىاو ت

Rukuucu wuxuu ku sugmaa iyadoo dhabarka la soo qaloociyo oo gacmaha ruugagga

lagu qabto isla markaana cabbaar lagu hakado. Sidaynu hore ugu soo sheegnay

Xadiiskii uu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم ninka ku baray habka salaadda loo tukado ee

Abuu Hurayra laga soo weriyey. Wuxuu Rasuulka Alle وددل و ليدده ومددلم yidhi:

“Dabadeetana rukuuc oo rukuuca cabbaar ku hako.” Abii Qataadah waxa isna laga

soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Tuug oo dhan waxa ugu xun

midka salaaddiisa xada.” Asxaabti waxay yidhaahdeen: Rasuulkii Allow sideebuu

qof salaaddiisa u xadi karaa? Wuxuu Rasuulki ول و ليده ومدلم yidhi: “Rukuucda iyo

sujuudda ayaanu dhamaystirin.” (Axmad, ad-Dabaraani, Ibnu Khuzaymah iyo al-

Xaakim oo yidhi sanadkiisu waa Saxiix).

أسلوأ النلاس سلرقة اللذا “ صلىى هللا لىيله وسلىم : ن أدلي قتلاىة قلال : قلال رسلول هللالل

ال يلتم ركولهلا “ يسر من صالته . قالوا يارسول هللا وكيف يسلر ملن صلالته ؟ قلال :

رواه أحملد والطبرانلي وادلن ” او قال ال يقيم صىبه في الركوع والسلجوى ” وال سجوىها

اإلسناى .يزيمة والااكم وقال صاي

Abuu Mascuud al-Badriyi isaguna wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

yidhi: “Qofka aan toosin dhabarkiisa markuu rukuuca iyo sujuudda ka soo وسلىم

Faraa’idka Salaadda 199

tooso salaaddiisu ma dhama.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey iyo Ibnu Khuzaymah,

Ibnu Xibbaan, ad-Dabaraani iyo al-Bayhaqi oo yidhi sanadkiisu waa Saxiix, iyo at-

Tirmidi oo yidhi waa Xasan Saxiix). Dhammaan ahlul cilmiga Asxaabta Rasuulka iyo

kuwii ka dambeeyayba sidaas ayay qabaan kuna camal falaan.

التجلزىء صلالة ال يقليم “ قلال : وسلىم صىى هللا لىيله ولن أدي مسعوى البدرا أ النبي

رواه الخمسللة وادللن يزيمللة وادللن حبللا ” الرجلل فيهللا صللىبه فللي الركللوع والسللجوى

والطبراني والبيهقي ، وقال اسناىه صاي ، وقال الترمذا حسن صاي .

Xudayfah isagana waxa laga soo weriyey: Inuu arkay nin aan rukuucii iyo sujuuddii

dhamaystirin (aan cabbaar ku hakan). Kolkaasuu ninkii ku yidhi: Maad tukan, haddii

aad dhimatana waxaad ku dhimatay wax aan ahayn fidradii (Diintii) uu Alle

Rasuulkiisa Muxammad ah صلىى هللا لىيله وسلىم u soo saaray.” (Al-Bukhaari ayaa soo

weriyey).

نه رأى رجال ال يتم الركوع والسجوى فقلال لله : ملا صلىيت ، وللو ملت ملت ولن حذيفة : أ

رواه البخارا .” صىى هللا لىيه وسىملىى سير الفطرة التي فطر هللا لىيها مامدا

6. Rukuuca in laga soo tooso:

Ka soo toosidda rukuucu waxay ku sugantaa in dhabarka la toosiyo ilaa ay laf-dhabar

waliba meesheeda ku soo noqoto isla markaana sarajoogga lagu yara hakado. Abuu

Xumayd oo ka faaloonaya habka salaadda Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi:

“Markuu Rasuulka Alle rukuuca ka soo toosayo madaxa ayuu kor u soo qaadi jiray

ilaa ay laf-dhabar waliba (xubin waliba) halkeedii ku soo noqoto.” (Al-Bukhaari iyo

Muslim ayaa soo weriyey).

وبا رفلع رأسله “ صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : لن أدي حميلد فلي صلفة صلالة رسلول هللا

رواه البخارا ومسىم .” استوى قائما حتي يعوى ك فقار بلى مكانه

Sidoo kale, Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Markuu Nebigu صىى هللا

rukuuca ka soo tooso ee uu madaxiisa kor u soo qaado, muu sujuudi jirin لىيله وسلىم

ilaa uu toos u sara joogsado.” (Muslim ayaa soo weriyey).

فكلا با رفلع رأسله ملن الركلوع للم “ : قاللت صىى هللا لىيه وسىم لن لائ،ة لن النبي

رواه مسىم .” يسجد حتي يستوا قائما

Abuu Hurayra isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Alle ma eego salaadda qofka aan dhabarkiisa toosin rukuuca iyo sujuudda

dhexdooda.” (Axmad ayaa soo weriyey iyo al-Mundiri oo yidhi sanadkiisu wuu fiican

yahay).

ولن أدي هريرة قال : قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم " ال ينظلر هللا بللى صلالة رجل

رواه أحمد . وقال المنذرا اسناىه جيد .” ال يقيم صىبه دين ركوله وسجوىه

Faraa’idka Salaadda 200

7. Sujuudda:

Daliilka waajibinaya sujuudda waxaynu hore ugu soo sheegnay Aayaddii aynu rukuuca

ku soo xiganay. Rasuulkuna صىى هللا لىيه وسلىم wuxuu inoogu sheegay Xadiis uu salaadda

ku baray nin inuu ku yidhi: “Sujuud oo cabbaar ku hako sujuudda, dabadeetana ka

toos (fadhiiso) oo cabbaar ku hako fadhiga. Haddana sujuud oo cabbaar ku hako

sujuudda.” Sujuudda hore oo lagu hakado lagana soo tooso iyo sujuudda labaad oo

iyana cabbaar lagu hakado lagana soo tooso waa rukun farad ah oo ka mid ah rakcad

kasta oo ka mid ah salaadaha faradka ah iyo kuwa nafalka ahba.

Waqtiga lagu hakanayo sujuudda, rukuucda iyo dhexdooda:

Waqtiga lagu hakanayo sujuudda, rukuucda iyo marka mid walba laga soo toosayo oo

ah duma’niinah waa intay xubin kasta oo jidhka ka mid ahi meesheedii ku soo

noqonayso. Culimada qaar waxay ku tilmaameen inay ugu yaraan tahay intuu qof ka

odhan karo Subxaanal-Laah markay xubin waliba meesheeda ku soo noqoto dabadeed.

Xubnaha Sujuudda:

Sujuudu waxay ku suura gashaa toddoba xubnood in dhulka la dhigo: Wejiga, labada

baabaco, labada ruug, iyo labada addin (farahooda). Al-Cabbaas bin Cabdul-Mudallib

wuxuu sheegay inuu maqlay Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم oo leh: “Markuu

addoonka Alle sujuudo wuxuu ku sujuudaa toddoba xubnood. Kuwaas oo ah:

Wejigiisa, baabacooyinkiisa, ruugaggiisa iyo adimadiisa.” (Jamaacada ayaa soo

werisay al-Bukhaari mooyee).

هللا لىيه وسىم يقلول : " با سلجد العبلد لن العباس دن لبد المطىب أنه سمع النبي صىى

رواه الجمالة بال البخارا . ” سجد معه سبعة آرا : وجهه ، وكفاه ، وركبتاه ، وقدماه

Ibnu Cabbaas isaguna wuxuu yidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم na faray

in aanu ku sujuudno toddoba xubnood oo aanaan dib u riixin1 timo iyo dhar midna:

Foodda, baabacooyinka, ruugagga iyo adimada.” Lafdi kalena wuxuu Nebigu صلىى هللا

yidhi: “Waxa lay faray in aan ku sujuudo toddoba xubnood: Foodda لىيلله وسللىم

(fartiisana2 wuxuu ku fiiqay sanka), baabacooyinka, ruugagga iyo adimada

farahooda.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay). Riwaayad kalena wuxuu yidhi: “Waxa

lay faray in aan ku sujuudo toddoba xubnood oo aanan dib u riixin timo iyo dhar

1 Qofka timaha dheer ama qofka go’ ama cumaamad huwani markay tukanayaan waa in

aanay dib u riixin timaha ama cumaamadda iwm,.

2 Faalo: Farta uu Rasuulku sankiisa ku fiiqay waxay tilmaamaysaa inay foodda iyo sanku

dhulka taabtaan marka la sujuudayo.

Faraa’idka Salaadda 201

midna: Foodda iyo sanka, baabacooyinka, ruugagga iyo adimada.” (Muslim iyo an-

Nasaa’i ayaa soo weriyey).

ولن ادن لباس قال : أمر النبي صىى هللا لىيله وسلىم أ يسلجد لىلى سلبعة ألضلاء و ال

وفلي لفلد قلال النبلي ” يكف شعرا وال ثودا : الجبهة ، واليدين ، والركبتين ، واللرجىين

وأشلار ديلده -: " أملر أ أسلجد لىلى سلبعة ألظلم : لىلى الجبهلة صىى هللا لىيه وسلىم

متفلق لىيله . وفلي روايلة : " أملر ” ن والركبتين وأطلرا القلدمين واليدي -لىى أنفه

أ أسجد لىى سبع وال أكف ال،عر وال الثيا : الجبهة ، واألنف ، واليدين ، واللركبتين ،

رواه مسىم والنسائي . ” والقدمين

Abuu Xamiid isna waxa laga soo weriyey: “Inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم markuu

sujuudayo foodda iyo sankaba dhulka dhigi jiray.” (Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

At-Tirmidi oo Xadiiskaa isna saxixay wuxuu yidhi: Culimada ahlulu cilmigu

dhammaan sidaa ayay ku camal falaan oo waxay qabaan in foodda iyo sanka dhulka la

dhigo marka la sujuudayo. Haddii uu qof sujuudo oo aanu foodda iyo sanka dhulka

dhigin, culimada qaar waxay qabaan inay ansaxayso. Qaarna waxay qabaan in aanay

ansaxaynin ilaa uu qofku foodda iyo sanka dhulka dhigo.

Fadhiga labaad iyo at-Taxiyaatka in lagu akhriyo:

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم waxa ka soo sugnaatay inuu fadhiga labaad ee salaadda

ugu dambeeya at-Taxiyaatka akhriyi jiray. Sidaynu hore u soo sheegnay ninkii salaadda

hagaajin waayey markuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم barayey wuxuu ku yidhi:

“Markaad sujuudda ugu dambaysa ka soo toosto ee aad Tashahudka (at-Taxiyaatka)

u fadhiisato salaadaadi way dhamaatay.” Ibnu Qudaamah wuxuu yidhi: Ibnu Cabbaas

waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Intaan Tashahudka lanagu farad yeelin ka hor

waxaanu odhan jiray: Assalaamu calal-Laahi qabla cibaadihii, Assalaamu calaa Jibriil,

Assalaamu calaa Miikaa’iil.” Markaasuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ha odhanina

Assalaamu calal-Laah ee waxaad tidhaahdaan: At-Taxitaatu lil-Laah.” Taasi waxay ina

tusaysaa in markii hore aanu at-Taxiyaatku farad ahayn ee mar dambe la farad yeelay.

Habka ugu saxsan in at-Taxiyaatka loo akhriyo:

At-Taxiyaatka ugu saxsani waa midka Ibnu Mascuud laga soo weriyey. Ibnu Mascuud

wuxuu yidhi: Markaanu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم la tukanayno ee aanu at-

Taxiyaatka u fadhiisano waxaanu odhan jiray: As-Salaamu calal-Laahi qabla

cibaadihii, was-Salaamu calaa fulaan wa fulaan (qofkaa iyo qofkaa). Markaasuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ha odhanina As-Salaamu calal-Laah, waayo

Ilaahay isagaa as-Salaam ah. Laakiin qofkii at-Taxiyaatka u fadhiistaa waa inuu

Faraa’idka Salaadda 202

yidhaahdo: At-Taxiyaatu Lil-Laahi, was-Salawaatu, wad-Dayibaatu, as-Salaamu

calayka ayuhan-Nabiyo wa Raxmatullaahi wa Barkaatuh, As-Slaamu calaynaa wa

calaa Cibaadul-Laahi saalixiina. Haddaad sidaa tidhaahdaan waxaad saamayseen

addoon kasta oo saalix ah ee ku uuman samada iyo dhulka ama samada iyo dhulka

dhexdooda. Ash-hadu Allaa Ilaaha Illa-Laah, wa Ash-hadu anna Muxammadan

cabduhuu wa Rasuuluh. Wixii intaa ka dambeeya qofku ha doorto wixii duco kale

ah ee cajabiya oo ha ku ducaysto.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

لن لبدهللا ادن مسعوى ، قلال : " كنلا با جىسلنا ملع رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم فلي

فقلال رسلول هللا” . الصالة وقىنا السال لىى هللا قب لبلاىه ، والسلال لىلى فلال وفلال

ال تقولوا السال لىلى هللا ، فلت هللا هلو السلال ، ولكلن با جىلس :“ صىى هللا لىيه وسىم

قلل : التايللا هلل ، والصللىواة والطيبللا ، السللال لىيلل أيهللا النبللي ورحمللة هللا أحللدكم فىي

ودركاتلله ، السللال لىينللا ولىللى لبللاى هللا الصللالاين ، فللتنكم با قىللتم للل أصللا كلل لبللد

صال في السماء واألرض ، أو دين السماء واألرض . أشهد أ ال بله بال هللا ، وأشلهد أ

رواه الجمالة ” م ليختر أحدكم من الدلاء ألجبه بليه فيدلو ده مامدا لبده ورسوله ث

Imaam Muslim wuxuu yidhi: “Waxa laysku waafaqay in habka at-Taxiyaatka loo

akhriyo uu ugu saxsan yahay habka Ibnu Mascuud looga soo weriyey. Waayo marna

Asxaabtiisu iskumay khilaafin ereyada uu at-Taxiyaatku ka kooban yahay. At-Tirmidi,

al-Khadaabi, Ibnu Cabdul-Barr iyo Ibnul Mundir dhammaan waxay yidhaahdeen: Waxa

ugu saxsanna Xadiis ahaan At-Taxiyaatka Ibnu Mascuud laga soo weriyey. Waxa ku

soo xiga at-Taxiyaatka Ibnu Mascuud laga soo tebiyey midka isna laga soo weriyey

Ibnu Cabbaas. Ibnu Cabbaas wuxuu yidhi Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu noo

bari jiray at-Taxiyaatka siduu Qur'aanka noo bari jiray si la mid ah. wuxuu odhan

jirayna:

“At-Taxiyaatu, al-Mubaarakaatu, as-Salawaatu, ad-Dayibaatu Lil-Laahi, as-

Salaamu calayka ayuhan-Nabiyo wa Raxmatullaahi wa Barkaatuh, as-Salaamu

calaynaa wa calaa cibaadul-Laahi saalixiina. Ash-hadu allaa Ilaaha Illa-Laah, wa

ash-hadu anna Muxammadan cabduhuu wa Rasuuluh.” (Ash-Shaafic, Muslim,

Abuu Daa'uud, iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

يعىمنا الت،لهد كملا يعىمنلا القلرآ ، م صىى هللا لىيه وسى ولن بدن لباس قال : كا النبي

التايلا ، المباركلا ، الصللىواة ، الطيبلا هلل ، السلال لىيل أيهلا النبللي “ وكلا يقلول :

ورحملة هللا ودركاتلله ، السللال لىينلا ولىللى لبللاى هللا الصلالاين ، أشللهد أ ال بللله بال هللا ،

أدوىاوى والنسائي . رواه ال،افعي ومسىم و ”وأشهد أ مامدا لبده ورسوله

Ash-Shaafici wuxuu yidhi: Axaadiis kala gedisan ayaa at-Taxiyaatka ku soo aroortay,

aniguse midka kor ku xusan ayaan ugu jecelahay. Waayo waa midka ugu tifaf-tiran.

Faraa’idka Salaadda 203

Al-Xaafid wuxuu yidhi: Ash-Shaafici oo la weydiiyey sababtuu u doortay at-

Taxiyaatka Ibnu Cabbaas laga soo weriyey wuxuu yidhi: “Waxaan arkay inuu waasic

yahay, dhegahaygana waxaan kaga maqlay Ibnu Cabbaas oo waa Saxiix waanuu tifaf-

tiran yahay.” Habka saddexaad oo Imaam Maalik uu ku sheegay kitaabkiisa Al-

Muwada' inuu Cabdur-Raxmaan bin Cabdulqaarii maqlay Cumar bin al-Khaddaab oo

at-Taxiyaatka dadka baraya isagoo minbarka korkiisa ku jooga oo leh: “Dhaha at-

Taxiyaatu lil-Laahi, az-Zaakiyaatu lil-Laahi, ad-Dayibaatu was-Salawaatu lil-Laahi,

as-Salaamu calayka ayuhan-Nabiyu wa Raxmatul-Laahi wa Barakaatuh as-

Salaamu calaynaa wa calaa cibaadul-Laahi saalixiina. Ash-hadu allaa Ilaaha Ila-

Laah, wa ash-hadu anna Muxammadan cabduhuu wa Rasuuluh.”

لن لبد الرحمن دن لبد القارا ، أنه سمع لمر دن الخطا وهو لىى المنبر يعىم النلاس

السلال لىيل قول : " قولوا التايا هلل ، الزاكيا هلل ، الطيبا والصىوا هلل ، الت،هد ي

أيها النبي ورحمة هللا ودركاته ، السال لىينا ولىى لبلاى هللا الصلالاين ، أشلهد أ ال بلله

رواه مال في الموطأ . ” بال هللا ، وأشهد أ مامدا لبده ورسوله

An-Nawawii wuxuu yidhi: Dhammaan Axaadiista at-Taxiyaatka ku soo aroortay ee aan

kor ku soo sheegnay waa saxiix. Waxa ugu saxsanna siday Muxadithiintu (culimada

Xadiisku) isku waafaqeen midka Ibnu Mascuud laga soo weriyey. Waxa ku xiga midka

Ibnu Cabbaas laga soo weriyey. Ash-Shaafici wuxuu yidhi: “Midkii uu qofku

akhriyaaba waa sax, waayo culimadu waxay banneeyeen inuu qofku saddexdooda

midkuu rabo akhriyo.”

9. Tasliimta (salaama-naqsiga):

Inay salaantu farad tahay waxa daliil u ah qawlka iyo ficilka Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

صلىى هللا Cali bin Abii Daalib (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle .وسلىم

yidhi: “Furaha salaaddu waa dahaaradda, takbiirtana (Allaahu Akbar) waa لىيله وسلىم

lagu furaa (galaa), tasliimtana (As-Salaamu calaykum) waa lagu sagootiyaa (lagu

dhameeyaa).” (Waxa soo weriyey Axmad, ash-Shaafic, Abuu Daa'uud, Ibnu Maajah iyo

at-Tirmidi oo yidhi Xadiisyada ku soo arooray salaanta kanaa ugu saxsan).

مفتلاح الصلالة الطهلور “ صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : لن لىي رضي هللا لنه : أ النبي

رواه أحمللد وال،للافعي وأدللوىاوى وادللن ماجللة ” وتاىيىهللا التسللىيم وتاريمهللا التكبيللر

والترمذا وقال هذا أص شيء في البا و أحسن .

Caamir bin Sacad wuxuu aabihii ka soo tebiyey inuu yidhi: “Waxaan arkay Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo midig iyo bidix jaleecaya (markuu salaama-naqsanayo) ilaa

aan arko caddaanka dhabanadiisa markuu leeyahay as-Salaamu calaykum wa

Faraa’idka Salaadda 204

Raxmatullaahi wa Barakaatuh.” (Axmad, Muslim, an-Nasaa'i iyo Ibnu Maajah ayaa

soo weriyey).

يسىم للن يمينله صىى هللا لىيه وسىم كنت أرى النبي“ لن لامر دن سعد لن أديه قال :

رواه أحمد ومسىم و النسائي وادن ماجة . ” ولن يساره حتي يرى دياض يده

Waa’il bin Xajar isaguna wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaan la

tukaday. Salaanta dhinaca midig wuxuu odhan jiray: “As-Salaamu calaykum wa

Raxmatul-Laahi wa Barakaatuh.” Dhinaca bidixna: “As-Salaamu calaykum wa

Raxmatul-Laahi wa Barakaatuh.” Al-Xaafid Ibnu Xajar wuxuu ku sheegay kitaabka

Buluuq al-Maraam inuu Abuu Daa’uud yidhi Xadiiska sanadkiisu waa Saxiix.

فكلا يسلىم للن ولن وائ دن حجر قال : " صىيت مع رسول هللا صىى هللا لىيله وسلىم ،

يمينه :

ولللن شللماله : " السللال لىلليكم ورحمللة هللا ” . " السللال لىلليكم ورحمللة هللا ودركاتلله

قال الاافد ادن حجر في دىوغ المرا : رواه أدو ىاوى دتسناى صاي . ” . ودركاته

Salaanta hore waa waajib, ta labaadna waa mustaxab:

Culimada badankoodu (al-Jamhuur) waxay qabaan inay salaanta hore farad tahay,

midda labaadna mustaxab tahay. Ibnul Mundir wuxuu yidhi: Ijmaaca culimadu wuxuu

yahay inay salaan keliyi bannaan tahay qofkana ay kafayso. Ibnu Qudaamah wuxuu

isna ku sheegay kitaabkiisa Al-Muqnii Xadiiska Imaam Axmad uu soo weriyey ee

sheegaya labada salaamood macnihiisu maaha inay labaduba waajib yihiin. Hase

yeeshee, wuxuu ina tusayaa inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم labadaba falay. Waxa kale

oo Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم iyana ka soo sugnaatay inuu yidhi: “Waxaan

jecelahay labada salaamood.” Hase yeeshee, Caa’isha, Salamah binul Akwac iyo

Sahal bin Sacad waxay sheegeen inuu Rasuulka Alle لىيله وسلىمصلىى هللا salaan keliya

samayn jiray. Sidoo kale, Muhaajiriintu waxay iyana samayn jireen salaan keliya.

Sidaas darteed, waxaynu arrintan ku soo gunaanadaynaa inay Sunne tahay in labada

salaamoodba la sameeyo. Waxa sidaa daliil u ah Ijmaaca culimada siduu al-Mundiri

yidhi ee aan kor ku soo sheegnay cid sidaa khilaafsanina ma jirto. An-Nawawii wuxuu

isna yidhi: Mad-habta Shaaficiyada iyo culiamada badankooda (al-Jamhuur) jiilkoodii

hore iyo kuwii dambeba waxay qabaan inay labada tasliimood Sunne yihiin. Culimada

raadkooda lagu daydaana waxay yidhaahdeen tasliimta keliyi waa waajib, qofkii mid

keliya sameeyaana waa inuu ku dhawaaqo tasliimta isagoon midig iyo bidix midna

eegin. Haddii uu qofku labada tasliimood sameeyana waa inuu ta hore midig jaleeco, ta

labaadna bidix isagoo labada goorba wejigiisa dhinaca u jeedinaya ilaa uu qofka ka

Faraa’idka Salaadda 205

dambeeyaa dhabankiisa arki karo. Sidaa weeye sida saxa ahi. Wuxuu an-Nawawii intaa

ku daray: Haddii uu qofku salaama-naqsado isagoo midig ama bidix ama hortiisa

eegaya, ama bidix horaysiiyo midigna ku xigsiiyo salaaddiisu waa sax waana qof

fuliyay labadii tasliimood. Hase yeeshee, wuxuu qofkaasu luminayaa fadligii ku jiray

tasliimta.

i Sunnaha Salaadda 206

SUNNAHA SALAADDA سنن الصالة

Salaaddu waxay leedahay tiirar (rukunno) farad ah iyo kuwo Sunne ah. Kuwii faradka

ahaa waynu ka soo gudubnay, haddana tiirarka Sunnaha ah ee salaadda ayaynu u

gudbaynaa. Waxa la gudboon qofka tukanaya inuu daryeelo Sunnaha salaadda si uu u

hanto ajar taam ah. Sunnaha salaadda waxa ka mid ah:

1. GACMAHA IN KOR LOO QAADO

Afar xaaladood ayay mustaxab (Sunne) tahay in gacmaha kor loo qaado marka salaadda

la tukanayo. Afarta xaaladood waa kuwan:

b) Marka salaadda la xidhanayo

Marka salaadda la xidhanayo waa in gacmaha kor loo taago Allaahu Akbarna la

yidhaahdo. Ibnul Mundir wuxuu yidhi: “Marna culimadu iskumay khilaafin inuu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم gacmaha kor u taagi jiray markuu salaadda xidhanayo.” Al-

Xaafid Ibnu Xajar wuxuu yidhi: “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم gacmaha kor u

qaadi jiray markuu salaadda xidhanayo waxa laga soo weriyey konton (50) Saxaabi oo

ay ka mid yihiin tobankii Jannada loogu ballan qaaday.” Al-Bayhaqina wuxuu yidhi:

“Ma ogin Sunne ay isku raaceen afarta Khulafaa'u Raashdiinka ah iyo tobankii Jannada

loogu bishaareeyay iyo Asxaab kaleba oo ku kala nool carrada Alle oo aan ahayn in

gacmaha kor loo qaado marka salaadda la xidhanayo.” Al-Bayhaqii wuxuu isna

sheegay inuu macallinkiisa Abuu Cabdullah isaguna sidaa yidhi.

Habka kor u qaadka gacmaha:

Dhowr nooc oo kala gedisan ayaa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

gacmaha kor ugu qaadi jiray markuu salaadda xidhanayo. Kuwaas oo aynu ka

dooranayno midkay culimada badankoodu qaateen. Kaas oo ah inuu Rasuulka Alle صىى

faraha la simi jiray dhegaha caaradooda sare, suulashana la simi jiray هللا لىيله وسلىم

dhegaha laa-laadkooda hoose. An-Nawawii wuxuu yidhi: “Sidaas waxa laga soo xigtay

Imaam ash-Shaafici dadkuna waxay u arkeen inay hagaagsan tahay.” Waxa kale oo

mustaxab ah in faraha la fidiyo marka salaadda la xidhanayo. Abuu Hurayra waxa laga

soo weriyey inuu yidhi: “Murkuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم salaadda xidhanayo

gacmaha ayuu kor u taagi jiray iyadoo ay faruhu kala furan yihiin.” (Shanta Imaam

ayaa soo weriyey Ibnu Maajah mooyee).

با قا اللى الصلالة رفلع يديله ملدا صىى هللا لىيه وسىم كا النبي“ لن أدي هريرة قال :

اال ادن ماجة . رواه الخمسة”

Goormaa gacmaha kor loo qaadayaa:

Sunnaha Salaadda 207

Kor u qaadidda gacmuhu waa inay ku beeganto markuu qofku leeyahay Allaahu Akbar

ama in yar ka hor. Naafic wuxuu yidhi: “Ibnu Cumar (Ihkra) markuu salaadda

xidhanayo intuu Allaahu Akbar yidhaahdo ayuu gacmahana kor u qaadi jiray.

Wuxuu u nisbeeyayna Ibnu Cumar arrintaa Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم .” (Al-

Bukhaari, an-Nasaa’i iyo Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

لن نافع أ ادن لمر رضي هللا لنهملا كلا با ىيل فلي الصلالة كبلر ورفلع يديله . ورفلع

هللا لىيه وسىم . رواه البخارا والنسائي وادو ىاوى .صىى ل بلى النبي

Sidoo kale, Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صىى

markuu salaadda xidhanayo gacmaha ayuu kor u qaadi jiray ilaa ay la هللا لىيله وسلىم

sinmaan garbihiisa ama meel ku dhow.” (Axamad iyo qaar kale ayaa soo weriyey).

كا النبي با قا بلى الصالة رفع يديه حتى يكونلا “ لن ادن لمر رضي هللا لنهما قال :

الادي . رواه أحمد وسيره .” حذو منكبيه أو قريبا من ل

Gacmaha waa in kor loo taago takbiirta in yar ka hor. Ibnu Cumar waxa ka soo aroortay

inuu yidhi: “Markuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم salaadda xidhanayo gacmaha ayuu kor

u taagi jiray ilaa ay la sinmaan garbihiisa kolkaasuu Allaahu Akbar odhan jiray.”

(Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey). Wuxuu Xadiiskaasu ina tusayaa inuu kor

u taagga gacmuhu ka horeeyo takbiirta. Hase yeeshee, al-Xaafid Ibnu Xajar wuxuu

yidhi: “Maan arag qof yidhi takbiirta ayaa ka horaysa kor u qaadidda gacmaha.”

لن ادن لمر قال : " كا النبي با قا الى الصالة رفع يديه حتى يكونا دالذو منكبيله ثلم

واه البخارا ومسىم . ر” يكبر

t) Marka la rukuucayo iyo marka rukuuca laga soo tooso:

Waxa kale oo iyana Sunne ah in gacmaha kor loo qaado marka la rukuucayo iyo marka

rukuuca laga soo toosayo labadaba. Sidaa waxa laga soo weriyey saddex iyo labaatan

Saxaabi inay sheegeen inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم sidaa fali jiray. Sidoo kale, Ibnu

Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey Xadiiska aan hore u soo sheegnay ee ahaa inuu

yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم markuu salaadda xidhanayo gacmaha ayuu

kor u taagi jiray ilaa ay garbihiisa la sinmaan, markaasuu Allaahu Akbar odhan

jiray. Markuu damco inuu rukuucana sidoo kale ayuu fali jiray. Markuu rukuuca ka

soo toosana sidaa si le'g intuu gacmaha kor ugu qaado ayuu odhan jiray Samical-

Laahu Liman Xamidah Rabbanaa wa Lakal Xamd.” (Al-Bukhaari, Muslim iyo al-

Bayhaqi ayaa soo weriyey).

كا النبي با قا بلى الصالة رفع يديه حتلى يكونلا ”لن ادن لمر رضي هللا لنهما قال :

حذو منكبيه ثم يكبر ، فلتا أراى أ يركلع رفعهملا مثل لل ، وبا رفلع رأسله ملن الركلوع

Sunnaha Salaadda 208

رواه البخللارا ومسللىم ” رفعهمللا كللذل . وقللال : سللمع هللا لمللن حمللده ردنللا وللل الامللد

والبيهقي .

Lafdiga uu al-Bukhaari Xadiiskaa ku soo weriyeyna wuxuu yahay: “Rasuulku صلىى هللا

gacmaha kor umuu qaadi jirin markuu sujuudayao iyo markuu sujuudda لىيله وسلىم

ka soo toosayo midna.” Lafdiga Muslimna wuxuu yahay: “Gacmaha kor umuu qaadi

jirin Rasuulka Alle لىيله وسلىمصلىى هللا markuu sujuudda ka soo toosayo.” Lafdi kale oo

uu Muslim leeyahayna wuxuu yahay: “Gacmaha kor umuu qaadi jirin labada

sujuudood dhexdooda.” Al-Bayhaqi wuxuu intaa ku daray in aanu Rasuulka Alle صلىى

sidaa joojin ilaa uu Alle la kulmay (geeriyooday). Ibnul Madaayin isna هللا لىيله وسلىم

wuxuu yidhi: Anigu waxaan u arkaa inuu Xadiiskaasu yahay daliil ku waajibinaya

khalqiga oo dhan qofkii maqlaaba inuu ku camal falo. Waayo sanadkiisu waa Saxiix

aan shaki ku jirin. Al-Bukhaari oo arrintaa wax ka qoray wuxuu ka soo tebiyey al-

Xasan iyo Xumayd bin al-Hilaal: Inay Asxaabta Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم sidaa ku

camal fali jireen (gacmaha kor u taagi jireen saddexdaa goor) markay tukanayaan. Hase

yeeshee, ra’yiga Mad-habta Xanafiyada ee ah in aanay bannaanayn in gacmaha kor loo

qaado marka salaadda la xidhanayo mooyee inta kale iyagoo daliishanaya Xadiiska

Ibnu Mascuud laga soo weriyey oo ah inuu Ibnu Mascuud dad ku yidhi: Waxaan idin

tukinayaa salaaddii Rasuulka صىى هللا لىيه وسلىم mid la mid ah oo markuu tukanayey aanu

gacmaha kor u taagin markuu salaadda xidhanayey mooyee. Arrintaasu waa Mad-hab

daciif ah. Waayo culimada xidiiska qaar badan oo ka mid ah ayaa diiday. Ibnu Xibbaan

wuxuu yidhi: Warka ugu fiican ee arrintaa khuseeyaa dhinaca Xanafiyada wuxuu yahay

in dadka reer Kuufah aanay gacmaha kor u taagi jirin markay rukuucayaan iyo markay

rukuuca ka soo toosaan midna. Laakiin waa arrin daciif ah oo leh cillad burinaysa

lagumana dhaqmi karo. Xattaa haddii aynu aqbalno in aan gacmaha kor loo qaadin

marka salaadda la xidhanayo mooyee inta kale siduu at-Tirmidi yidhi burinmayso

Axaadiista Saxiixa ah ee caanka ah ee aan kor ku soo sheegnay amarkooda. Qoraaga

kitaabka At-Tanqiix wuxuu yidhi: Waxa laga yaabaa inuu Ibnu Mascuud illaaway inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم gacmaha kor u taagay sida dadka kaleba ay u illaawi

karaan. Az-Zaylacii qoraaga kitaabka Nasb ar-Raayah isagoo ka soo xiganaya kitaabka

At-Tanqiix wuxuu yidhi: “Wax la yaab leh maaha inuu Ibnu Mascuud illaawo inuu

Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم gacmaha kor u taagay. Ibnu Mascuud wuxuu illaaway qayb

Qur’aanka ka mid ah oo aan dabadii cidina isku khilaafin. Waxay ahaayeen labada Qul

Acuudu. Wuxuu illaaway oo kale habka laba qof oo Imaam ku daba tukanayaa ay isu

taagayaan. Wuxuu illaaway oo kale arrin aanay culimadu isku khilaafin oo ah inuu

Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم tukaday salaaddii Subax ee Malintii Naxriga (gawraca

xoolaha Xajka) markuu waqtigeedi soo galay. Wuxuu illaaway oo kale siduu Nebigu

Sunnaha Salaadda 209

salaadaha isugu jamciyey Maalintii Carafa. Wuxuu illaaway oo kale صلىى هللا لىيله وسلىم

goobta baabacooyinka iyo xusulada la dhigayo marka la sujuudayo. Wuxuu illaaway

siduu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم u akhriyi jiray وملا يىلق اللذكر واألنثلى. Haddaba haddii ay

suura gal tahay inuu Ibnu Mascuud illaaway intaa aan kor ku sheegnay, sidee ayaanay u

suura geli karin inuu illaawo inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم gacmaha kor u taagi jiray

markuu rukuucayo iyo markuu rukuuca ka soo toosayo.”

j) Biliowga rakcadda saddexaad:

Naafic wuxuu ka soo tebiyey Ibnu Cumar (Ihkra): “Inuu markuu u kaco rakcadda

saddexaad uu gacmaha kor u qaadi jiray, taas oo ah mid uu Ibnu Cumar u

nisbeeyay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم.” (Al-Bukhaari, Abuu Daa'uud iyo an-

Nasaa'i ayaa soo weriyey).

أنه كا با قا من الركعتين رفع يديله ورفلع “ فعن نافع لن ادن لمر رضي هللا لنهما :

رواه البخارا وادو ىاوى والنسائي . ” صىى هللا لىيه وسىم ل ادن لمر بلى النبي

Cali bin Abii Daalib (Ihkra) oo isna ka faaloonaya habka salaadda Nebiga صلىى هللا لىيله

markuu labada sujuudood dhamaysto ee ودل و ليده ومدلم wuxuu yidhi: “Nebigu وسلىم

uu ka soo kaco gacmaha ayuu kor u qaadi jiray ilaa ay garbihiisa la sinmaan,

markaasuu odhan jiray Allaahu Akbar.” (Abuu Daa'uud iyo Axmad ayaa soo weriyey

iyo at-Tirmidi oo saxixay).

ولن لىى رضي هللا لنه في وصف صلالة النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم ، أنله كلا با قلا

اه أدو ىاوى أحمد والترمذا وصااه . رو” من السجدتين رفع يديه حذو منكبيه وكبر

Haweenka iyo ragga oo arrintaa ka siman:

Ash-Shawkaani wuxuu yidhi: “Waa in la ogaado in rag iyo dumarba loo siman yahay

kor u qaadidda gacmaha marka rakcadda saddexaad laysu taago, isla markaana ay u

siman yihiin xadka gacmaha kor loo qaadayo rag iyo dumarba.”

2. GACANTA MIDIG OO BIDIXDA LA KOR SAARO

Waxa Sunne ah iyana in gacanta midig la korsaaro midda bidix marka la tukanayo.

Arrintaasu waxay ku soo aroortay labaatan Xadiis oo ay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ka

soo weriyeen siddeed iyo toban Saxaabi, iyo Taabiciin kaleba. Sahal bin Sacad wuxuu

yidhi: “Dadka waxa la faray inay gacanta midig kor saaraan gacanta bidix.” (Waxa

soo weriyey al-Bukhaari, Axmad iyo Maalik). Ibnu Xazm wuxuu isna yidhi:

“Amarkaasu waa mid ka yimi Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم. Al-Xaafidna wuxuu

yidhi: Arrintaa waxa loo nisbeeyey Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم, waayo cidda dadka

fartay in gacanta midig la kor saaro midda bidix waa Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم.

Sunnaha Salaadda 210

Wuxuu sheegay oo kale inuu Rasuulku لىيله وسلىم صلىى هللا yidhi: “Haddi aanu nahay

Nebiyada dhammaan waxa lana faray in aanu afurka dedejino, suxuurtana dib u

dhigno iyo in aanu gacanta midig kor saarno bidixda markaanu tukanayno.”

نلا دتعجيل بنلا مع،لر األنبيلاء أمر“ صلىى هللا لىيله وسلىم : للن الالافد قلال : قلال النبلي

” . فطرنا وتأيير ساورنا ، ووضع أيماننا لىى شمائىنا في الصالة

Jaabir isaguna wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa soo ag maray nin

tukanaya oo gacanta bidix kor saaray midigta. Kolkaasuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم

ninkii gacmihiisii kala furay oo uu gacantiisii midig kor saaray tii bidix.” (Axmad

iyo qaar kale ayaa soo weriyey, an-Nawawina wuxuu yidhi waa Saxiix).

درج وهو يصىي ، وقد وضع يده صىى هللا لىيه وسىم مر رسول هللا“ ولن جادر قال :

رواه أحملد وسيلره ، و ” ى لىلى اليسلرى اليسرى لىى اليمنى فانتزلها ، ووضلع اليمنل

قال النووا بسناىه صاي .

Ibnu Cabdul-Bar wuxuu yidhi: “Sidaasi inay Nebiga ka soo aroortay khilaaf kama

taagna. Asxaabta badankooda iyo Taabiciintuba sidaas ayay iyana qabaan. Imaam

Maalikna wuxuu sidaa ku sheegay kitaabkiisa Al-Muwada', manuu fali jirin wax sidaa

ka gedisan ilaa uu geeriyooday.

Barta gacanta la saarayo:

Al-Kamaal bin al-Humaam wuxuu yidhi: “Ma jiro Xadiis Saxiix ah oo inagu

waajibinaya in gacmaha la saaro xundhurta hoosteeda iyo sakaarka hoostiisa midna.

Hase yeeshee, Xanafiyadu waxay qabaan in la saaro xundhurta hoosteeda.

Shaaficiyaduna waxay qabaan in la saaro sakaarka hoostiisa. Imaam Axmadna wuxuu

soo tebiyey laba Xadiis oo labada ra'yi kala taageeraya. Sidaas awgeed, labada meelood

waa iskumid. At-Tirmidi wuxuu yidhi: Culimada ahlul cilmiga ee Asxaabtii Nebiga

ka mid ah iyo Taabiciintii ka dambeeyayba waxay qabaan in gacanta صلىى هللا لىيله وسلىم

midig la kor saaro ta bidix. Qaarkood waxay qabaan in xundhurta hoosteeda la saaro,

qaarna sakaarka hoostiisa in la saaro. Iyadoo ay sidaa culimadu qabto haddana waxa

jira Axaadiis sheegaya inuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم sakaarka hoostiisa gacmaha saari

jiray. Saxaabiga la yidhaahdo Hulb ad-Daa'ii wuxuu yidhi: “Waxaan arkay Nebiga

Alle صلىى هللا لىيلله وسللىم oo gacanta midig kor saaray bidixda kuna haya sakaarka

hoostiisa, oo ay gacmihiisu (baabacooyinkiisu) xusulada ka koreeyaan.” (Waxa soo

weriyey Axmad iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Xasan).

ى لىلى لن هىب الطائي قال : رأيت النبي صىى هللا لىيله وسلىم يضلع اليمنلى لىلى اليسلر

رواه أحمد وحسنه الترمذا . ” صدره فو المفص

Sunnaha Salaadda 211

Sidoo kale, Waa'il bin Xajar wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم mar

aan la tukaday gacanta midig wuxuu kor saaray ta bidix wuxuu ku qabtayna

sakaarkiisa.” (Waxa weriyey Ibnu Khuzaymah oo saxixay iyo Abuu Daa'uud iyo an-

Nasaa'i oo eryo kuwan kan ku dhow ku soo weriyey).

ولن وائ دن حجر قال : " صىيت مع النبي صىى هللا لىيه وسىم فوضع يده اليمنى لىلى

رواه ادن يزدمة وصااه ورواه أدو ىاوى والنسائي دىفد . ” يده اليسرى لىى صدره

3. DUCADA FURITAANKA SALAADDA

Waxa qofka tukanaya la gudboon oo Sunnaha salaadda ka mid ah inuu akhriyo duco ka

mid ah ducooyinka Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo weriyey inuu akhriyi jiray

markuu salaadda xidho Faataxadana aanu wali bilaabin. Ducooyin badan ayaa

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo weriyey inuu goortaa akhriyi jiray. Waana kuwa

hoos ku taxan: Abuu Hurayra wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم markuu

salaadda xidho wuu yara aamusi jiray muddo gaaban intaanu Faataxada bilaabin.

Waxaan ku idhi: Rasuulkii Allow صلىى هللا لىيله وسلىم aabahay iyo hooyaday ha laguu

fideeyee maxaad tidhaahdaa markaad aamusan tahay takbiirta dabadeed intaanad

qiraa’ada bilaabin? Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: Waxaan idhaahdaa:

“Allahumma baacid baynii wa bayna khadaayaaya kamaa baacadta baynal mashriqi

wal Maqrib. Allahumma naqinii min khadaayaaya kamaa yunaqaa athawbul abyadu

manad-danas. Allahumma aqsilnii min khadaayaaya bithalaji wal maa’i wal barad.”

(Al-Bukhaari, Mulsim iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey at-Tirmidi mooyee).

لن أدي هريرة قال : كا رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم با كبر في الصلالة سلكت هنيئلة

قب القراءة فقىت : يا رسول هللا دأدي أنت وأمي ، أرأيت سكوت دين التكبيرتين والقلراءة

ما تقول ؟ قال : أقول : الىهم دالد ديني ودين يطاياا كما دالد دلين الم،لر والميلر

ني من يطاياا كما ينقى الثو األدي من الدنس ، الىهم اسسىني من يطايلاا ، الىهم نق

رواه البخارا ومسىم وأصاا السنن بال الترمذا . ” دالثىج والماء والبرى

Macnaha arintaa ugu dhowi wuxuu yahay “Ilaahayow aniga iyo gefkayga (dembigayga)

noo kala fogee sidaad qorrax ka soo baxa iyo qorrax ka dhaca aad u kala fogaysay.

Ilaahayow dembigayga iiga maydh sida uu uskagu marada cad uga maydhmo.

Ilaahayow dembigayga igaga maydh baraf, biyo iyo dhedo.”Cali (Ihkra) isna wuxuu

yidhi: “Markuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم salaadda u kaco ee uu xidho wuxuu odhan

jiray: “Wajahtu wajhii lilladii fadaras-Samaawaati wal arda xaniifan Musliman wa

maa ana minal mushrukiin. Inna salaatii wa nusukii wa maxyaaya wa mamaatii lil-

Laahi Rabbil Caalamiin. Laa shariika lahuu wa bidaalika umirtu wa ana minal

Muslimiin. Allaahumma antal Malik, Laa Ilaaha illaa Anta. Anta Rabbii wa anaa

Sunnaha Salaadda 212

cabduka dalamtu nafsii wactaraftu bi dambii faqfirlii dunuubii jamiican, innahuu

laa yaqfirud-dunuuba ilaa Anta. Wahdinii li axsanil akhlaaq, laa yahdii li axsanihaa

illaa Anta. Wasrif cannii sayi’ahaa laa yasrifu cannii sayi’ahaa illaa Anta. Labbayka

wa sacdayka. Wal khayru fii yadayka. Wa-sharru laysa Ilayka. Wa anaa bika wa

ilayka. Tabaarkta wa tacaalayta. Astaqfiruka wa atuubu Ilayka.” (Axmad, Muslim at-

Tirmidi, Abuu Daa’uud iyo qaar kale ayaa soo weriyey).

وللن لىلي قلال : كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم با قلا بللى الصلالة كبلر ثلم قللال :

وجهللت وجهللي لىللذا فطللر السللموا واألرض حنيفللا مسللىما ومللا أنللا مللن الم،للركين ، ب

صالتي ونسكي وماياا ومملاتي هلل ر العلالمين ، ال شلري لله ، ودلذل أملر وأنلا ملن

ى ال بله بال أنت ، أنلت ردلي وأنلا لبلدك ىملت نفسلي والترفلت المسىمين ، الىهم أنت الم

دذنبي فاسفر لي نودي جميعا ، بنه ال ييفر الذنو بال أنت ، واهدني ألحسلن األيلال ، ال

يهللدا ألحسللنها بال أنللت ، واصللر لنللي سلليئها ال يصللر لنللي سلليئها بال أنللت ، لبيلل

يل ، وأنلا دل وبليل ، تباركلت وتعاليلت ، وسعدي . والخير كىه في يدي ، وال،ر لليس بل

رواه أحمد ومسىم والترمذا وأدو ىاوى وسيرهم . ” أستيفرك وأتو بلي

Cumar isna (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu odhan jiray markuu salaadda xidho:

“Subxaanaka Allaahumma wa bixamdika, wa tabaaraka Ismuka, wa tacaalaa

Jadduka, wa laa Ilaaha qayruka.” (Muslim ayaa ku soo weriyey sanad aan

xidhiidhsanayn. Ad-Daaraqudnina wuxuu u nisbeeyay xidiiskan Cumar isagoo ku

xidhiidhiyey Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم). Waxa jira iyana ducooyin kale oo

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo weriyey inuu akhriyi jiray markuu salaadda galo

kabacdi intaanu akhriga Qur’aanka bilaabin.

ولن لمر أنه كا يقول دعد تكبيرة اإلحرا : " سباان الىهم ودامدك ، وتبارك اسلم ،

وتعالى

قوفا لىى لمر رواه مسىم دسند منقطع والدارقطني موصوال ومو” جدك ، وال بله سيرك

.

4. CAWDU-BILLAYSIGA

Sunaaha Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم waxa ka mid ah oo kale in la cawdu-bilaysto oo

shaydaanka layska naaro (shaydaanka Alle laga magan galo) marka ducada furitaanka

salaadda la dhameeyo, intaan akhriga Qur'aanka la bilaabin. Wuxuu Alle yidhi للز وجل:

Markaad Qur'aanka akhriyayso Alle ka magangal shaydaanka la fogeeyay (An-

Naxl: 98).

يم قال تعالى : ج ن ال،يطا الر م ذ دالل 98النا / فتا قرأ القرءا فاستع

Sunnaha Salaadda 213

Ibnul Mundir wuxuu yidhi: “Waxa Nebiga ودل و ليده ومدلم ka soo sugnaatay inuu

odhan jiray akhriga Qur'aanka ka hor: “Acuudu Billaahi Mina-shaydaanir-rajiim.”

أللو “ صىى هللا لىيه وسىم أنه كا يقول قبل القلراءة : قال بدن المنذر : جاء لن النبي

” . داهلل من ال،يطا الرجيم

In aan cawdu-billaysiga kor loogu dhawaaqin:

Sunnaha Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yahay in cawdu-billaysiga aan kor loogu

dhawaaqin. Qoraaga kitaabka Al-Muqnii wuxuu yidhi: Cawdu-billaysiga waa in hoos

loo dhigo oo aan kor loogu dhawaaqin. Mana ogi cid sidaa khilaafsan. Hase yeeshee,

ash-Shaafici wuxuu qabaa inuu qofku kor iyo hoos kolba kuu rabo ugu dhawaaqi karo

markuu tukanayo salaadda jahriga ah (salaadda qiraa’ada kor loogu dhawaaqo).

Goobta cawdu-billaysiga:

Waxa la ogol yahay in la cawdu-billaysto rakcadda salaadda ugu horaysa oo keliya

bilowgeeda. Abuu Hurayra wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم markuu

rakcadda labaad u kaco wuxuu qiraa’ada ku bilaabi jiray ين العالم ر الامد لل isagoon

aamusin (aan cawdu-billaysan).” (Muslim ayaa soo weriyey).

الركعة الثانية ، با نه في صىى هللا لىيه وسىم كا رسول هللا“ لن أدي هريرة قال :

ين افتت القراءة العالم ر رواه مسىم .” ولم يسكت الامد لل

Ibnul Qayim wuxuu yidhi: Culimadu way isku khilaaftay inay goobtaasu tahay goobta

cawdu-billaysiga iyo in kale (rakcadda ugu horaysa oo keliya). Waxayse culimadu isku

waafaqday in aanay goobtaasu ahayn goobtii ducada furitaanka salaadda. Waqtiga

cawdu-billaysiga la akhriyo salaadda dhexdeeda culimadu laba fikradood oo kala

gedisan ayay ka qabaan. Kuwaas oo ku salaysan laba tebis (riwaayadood) oo Imaam

Axmad uu leeyahay. Asxaabta Imaam Axmad waxay iswaydiiyeen: Qur’aanka salaadda

gudaheeda la akhriyaa ma wuxuu yahay qiraa’o keliya oo cawdu-billaysi keliyi uu ku

filan yahay, mise rakcad walba qiraa’addeedu waa gooni oo waxay u baahan tahay in

rakcad walba la cawdu-billaysto bilawgeeda? Asxaabta Imaam Axmad iskuma

khilaafsana in ducada furitaanka salaaddu ay dabooli karto kuna filan tahay salaadda oo

dhan mar keliya. Waayo sida Xadiiska Saxiixa ah ee aan kor ku sheegnay ku cad

cawdu-billaysi keliya ayaa ku filan salaadda oo dhan. Ibnul Qayim oo xusay Xadiiska

Abuu Hurayra wuxuu yidhi: Duco keliya ayaa ku filan furitaanka salaadda, maadaama

ay salaaddu xidhiidh tahay oo aanay kala go’nayn. Waxa keliya ee qiraa’ada salaadda u

dhexeeyaa waa dikri, mahad-naqa Alle, tasbiix iyo tahliil ama salliga Nebiga صلىى هللا

iwm. Sidaas darteed, waxa loo ictiqaadayaa qiraa’ad keliya. Ash-Shawkaani لىيله وسلىم

oo arrintaa soo koobay wuxuu yidhi: “Waxa habboon in la raaco wuxuu Sunnuhu

Sunnaha Salaadda 214

yahay oo ah in la cawdu-billaysto intaan qiraa’ada la bilaabin rakcadda salaadda ugu

horaysa oo keliya.”

5. AAMIINTA FAATAXADA

Sunnuhu wuxuu yahay in qof kasta oo tukanayaa uu kor u yidhaahdo Aamiin markay

Faataxadu dhamaato haddii ay salaaddu tahay mid Faataxada kor loogu dhawaaqayo

(jahri). Ha ahaado qofkaasu Imaam salaadda tukinaya, mid Imaam la tukanaya ama qof

kelidii tukanaya intaba. Haddii ay salaaddu tahay mid aan Faataxada kor loogu

dhawaaqin Aamiinta hoos ayaa loo odhanayaa. Naciim al-Mujammir wuxuu yidhi:

“Waxaan ku daba tukaday Abuu Hurayra kolkaasuu yidhi: “Bismillaahi

Raxmaanir-Raxiim, oo uu Faataxada akhriyay ilaa uu gaadhay Waladdaaliin,

kolkaasuu yidhi Aamiin, oo ay dadkiina ka daba yidhaahdeen Aamiin. Abuu

Hurayra markuu salaama-naqsaday dabadeed wuxuu yidhi: Ilaahay naftaydu

gacantiisa ku jirto ayaan ku dhaartee waxaan idin tukiyey salaad tii Rasuulka صىى هللا

,ku dhow.” (Al-Bukhaari oo hab mucallaq ah ku soo weriyey iyo an-Nasaa'i لىيله وسلىم

Ibnu Khuzaymah, Ibnu Xibbaan iyo Ibnu Siraaj ayaa soo weriyey).

يم ،“ فعن نعيم المجملر قلال : صلىيت وراء أدلي هريلرة فقلال : ح حمن اللر اللر ثلم دسلم للا

ال ين أ القرآ ، حتي با دى قراء د فقال آملين ، وقلال النلاس : آملين ثلم يقلول وال الض

صلىى هللا لىيله أدو هريرة دعد السال : والذا نفسي ديده بنلي ألشلبهكم صلالة درسلول هللا

كره البخارا تعىيقا ورواه النسائي وادن يزيمة وادن حبا وادن السراج . ” وسىم

Al-Bukhaari wuxuu Ibnu Shihaab (az-Zuhrii) ka soo tebiyey inuu Rasuulka Alle صىى هللا

odhan jiray Aamiin. Cadaa’ wuxuu yidhi: Aamiintu waa duco, Ibnu Zubayr لىيله وسلىم

markuu Aamiin yidhaahdo dadka ku daba tukanayaana Aamiin ka daba yidhaahdo

dhawaaqooda ayaa Masjidka ka dayaami jiray. Naafic isaguna wuxuu yidhi: Ibnu

Cumar dadka kumuu amri jirin inay sidaa falaan, kumanuu canaanan jirin dadka haddii

aanay sidaa falin. Sidoo kale, Abuu Hurayra wuxuu yidhi: “Rasuulku Alle صلىى هللا لىيله

markuu akhriyo Aayadda: Qayril maqduubi calayhim waladdaaliin wuxuu وسلىم

odhan jiray Aamiin, ilaa ay maqlaan dadka safka hore ee salaadda ku jiraa.” (Waxa

soo weriyey Abuu Daa'uud, Ibnu Maajah iyo al-Xaakim oo yidhi waa ku saxiix qiyaasta

Labada Sheekh qaar kalena way soo weriyeen).

سيلر الميضلو با تلال : صلىى هللا لىيله وسلىم كلا رسلول هللا“ أدلي هريلرة : وللن

ال ين م وال الض رواه أدلو ىاوى ” قال آمين ، حتي يسمع ملن يىيله ملن الصلف األول لىيه

وادن ماجة والااكم وقال صاي لىى شرطهما، وسيرهم .

Waa'il bin Xajar wuxuu yidhi: “Waxaan maqlay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo

markuu akhriyey Qayril maqduubi calayhim waladdaaliin yidhi Aamiin isagoo

Sunnaha Salaadda 215

codka jiidaya.” (Waxa soo weriyey Axmad, iyo Abuu Daa'uud oo isagu ku daray:

“Codkana kor ayuu u qaaday ” iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Xasan ayaa soo weriyey).

سيلر الميضلو قلرأ صىى هللا لىيه وسىم سمعت رسول هللا“ لن وائ دن حجر قال :

ال ين م وال الض ، رفلع رواه أحمد وأدوىاوى ، ولفظله ” فقال : آمين ، يمد دها صوته لىيه

دها صوته . وحسنه الترمذا

Raggii ahlul cilmiga ahaa ee Asxaabtii Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم ka mid ahaa iyo

Taabiciintii ka dambeeyay in badan oo ka mid ah ayaa qaba inuu ninku codkiisa kor u

qaado markuu leeyahay Aamiin oo aanu hoos u dhigin. Al-Xaafid Ibnu Xajar wuxuu

yidhi: “Xadiiskaa sanadkiisu waa Saxiix.” Cadaa’ isaguna wuxuu yidhi: “Waxaan kula

kulmay Masjidkan (Masjidka Rasuulka) laba boqol oo Asxaabtii Nebiga صلىى هللا لىيله

ka mid ah. Markuu Imaamku yidhaahdo: Waladdaaliin, waxaan maqlay iyagoo وسلىم

kor u leh Aamiin.” Caa’isha (Ihkra) waxa iyana laga soo weriyey inuu Nebigu ودل و

yidhi: “Ma jiraan maanta wax ay yuhuuddu idiinka xasad badan tahay ليده ومدلم

Salaanta (Assalaamu calaykum) aad isa salaantaan iyo Aamiinta aad Imaamka ka

daba tidhaahdaan.” (Axmad iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

ملا حسلدتكم اليهلوى لىلى شليء ، ملا “ قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم ة أ النبليلن لائ،

رواه أحمد وادن ماجة .” حسدتكم اليو لىى السال والتأمين يىف اإلما

Aamiinta oo la waafajiyo ta Imaamka:

Waxa mustaxab ah in Aamiinta qofka iyo Aamiinta Imaamku ay is waafaqaan oo aan

lagana hor odhan Imaamka lagana dambaysiin ee la isla eegto. Abuu Hurayra (Ihkra)

waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Markuu Imaamku

yidhaahdo Qayril maqduubi calayhim waladdaaliin idinna dhaha Aamiin. Waayo

qofkii ay qowlkiisa (Aamiintiisa) iyo qawlka Malaa'iigtu is waafaqdo dembigiisii

hore waa la dhaafay.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

سير الميضلو با قال اإلما “ قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ رسول هللا

ال ين م وال الض فت من وافق قوله قول المالئكة سفر له ما تقد ملن فقولوا : آمين ، لىيه

رواه البخارا .” نبه

Sidoo kale, Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم yidhi:

“Markuu Imaamku yidhaahdo Qayril maqduubi calayhim waladdaaliin dheha

Aamiin. Waayo waqtigaa Malaa'iigtu waxay leedahay Aamiin, Imaamkuna wuxuu

leeyahay Aamiin. Qofkii ay Aamiintiisu ku beeganto Aamiinta Malaa'iigta

dembigiisii hore waa la dhaafay.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey). Aamiintu waa

Sunnaha Salaadda 216

duco aan Faataxada ka mid ahayn, macnaheeduna wuxuu yahay Ilaahow aqbal oo noo

ajiib.

سيللر با قللال اإلمللا “ قللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن أدللي هريللرة أ رسللول هللا

للال ين م وال الض فقولللوا : آمللين ، فللت المالئكللة يقولللو آمللين وب اإلمللا الميضللو لىلليه

رواه ” يقللول : آمللين ، فمللن وافللق تأمينلله تللأمين المالئكللة سفللر للله مللا تقللد مللن نبلله

ا .البخار

6. QUR'AANKA FAATAXADA KA DAMBEEYA

Sunnaha Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yahay in Faataxada dabadeed la akhriyo

Suurad ama Aayado Qur'aanka ka mid ah. Waa in sidaa la falo marka la tukanayo

salaadda Subax, salaadda Jimcaha, labada rakcadood ee ugu horeeya salaadaha

Duhurka, Casarka, Maqribka iyo Cishaha iyo dhammaan rakcadaha salaadaha Sunnaha

ah. Abii Qataadah waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم labada

rakcadood ee salaadda Duhurka ugu horeeya wuxuu akhriyi jiray Faataxada iyo

suurad kale. Labada rakcadood ee kalena wuxuu akhriyi jiray Faataxada oo keliya,

oo mararka qaar wuu na maqashiin jiray Aayadda. Rakcadda horena wuu ka

dheerayn jiray ta labaad. Sidoo kale, rakcadda hore wuu ka dheerayn jiray ta labaad

salaadaha Casarka iyo Subaxa.” (Al-Bukhaari, Mulsim iyo Abuu Daa'uud ayaa soo

weriyey).

كا يقرأ في الظهر في األولين دأ الكتا صىى هللا لىيه وسىم أ النبي“ لن أدي قتاىة

وسللورتين ، وفللي الللركعتين األييللرين ، دللأ الكتللا ، ويسللمعنا اآليللة أحيانللا ، ويطللول فللي

رواه ” الركعللة األولللى مللا ال يطللول فللي الثانيللة وهكللذا فللي العصللر ، وهكللذا فللي الصللب

وأدو ىاوى .البخارا ومسىم

Wuxuu Qataadah intaa ku daray oo yidhi: “Waxaanu u malaynay dheeraynta uu

rakcadda hore dheereeyay inuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم ula jeedo si ay dadku

salaadda u soo gaadhaan.” Jaabir Ibnu Samurah wuxuu yidhi: “Dadka reer Kuufa ayaa

Cumar u tegay oo Sacad ku eedeeyay in aanu salaadda si fiican dadka u tukinin.

Markaasuu Cumar Sacad casilay oo uu ku beddelay Cammaar. Cumar intuu Sacad

(Abuu Isxaaq) u yeedhay ayuu ku yidhi: Dadki way kaa cawdeen oo waxay

yidhaahdeen: Salaadda ma hagaajiyo. Wuxuu Sacad (Abuu Isxaaq) yidhi:

“Ilaahbaan ku dhaartee waxaan tukiyey salaaddii uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم na

Sunnaha Salaadda 217

tujin jiray oo kale anigoon wax ka dhimin. Waan dheerayn jiray Cishaha labadiisa

rakcadood ee hore, labada dambena waan gaabin jiray.” Cumar wuxuu yidhi:

“Sidaas ayaan kaa filayey Abuu Isxaaqow.” Cumar wuxuu Sacad raaciyey nin ama

dhawr markaasuu ku celiyey Kuufa si ay dadka reer Kuufa u soo weydiiyaan wixii

dhacay. Dadkii Masaajiddada Kuufa joogay oo dhami way amaaneen Sacad, ilaa ay

yimaadeen Masjidka Banii Cabbas. Nin la yidhaahdo Usaamah bin Qataadah

laguna naanayso Abuu Sacdah ayaa Masjidkaa ka kacay oo yidhi: “Ilaahay ayaad

nagu dhaariseene Sacad ciidanka ma raaco. Xoolaha dagaalka lagu hantana

cadaalad kuma qaybiyo. Gartana cadaalad kuma naqo. Sacad wuxuu yidhi:

“Waxaan Alle ka baryayaa saddex arimood. Ilaahow haddii uu addoonkaaganu

(Usaamah bin Qataadah) been sheegayo oo uu ha lagu arko u kacay, cimrigiisa

dheeree, saboolnimana la kulmi, dhibaatooyinna ku sallid.” Berigii dambe ninkaasu

(Usaamah) wuxuu odhan jiray: Waxaan ahay oday gaboobay oo uu habaarkii Sacad

ku dhacay. Cabul-Malik (oo ragga Xadiiska laga soo weriyey ka mid ah) wuxuu

yidhi: “Beri dambe waxaan arkay ninkaas (Usaamah) oo gabow awgii suuniyihiisu

ay indhaha hoos ugu soo dhaceen, oo hablaha yar yar ee jaariyadaha ah dariiqyada

ku fara-faraynaya.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

قللال جللادر ادللن سللمرة : شللكا أهلل الكوفللة سللعدا بلللى لمللر فعزللله واسللتعم لىلليهم لمللارا

ف،للكوا حتللى كللروا أنلله ال ياسللن يصللىي ، فأرسلل بليلله فقللال : ياأدللا بسللاا ب هللؤالء

يزلمو أن تصىي وال تاسن تصىي ، قال أدو بساا : أما أنا وهللا فتني كنت أصىي دهم

، ملا أيلر لنهلا : أصلىي صلالة الع،لاء فأركلد فلي ودل و ليده ومدلم صالة رسلول هللا

األولين وأيف في اآليرين . قال : ل الظن د ياأدا بساا ، فأرس معه رجال أو رجلاال

بلى الكوفة ، فسأل لنله أهل الكوفلة ، وللم يلدع مسلجدا بال سلأل لنله ، ويثنلو معروفلا ،

س ، فقا رج منهم يقال له أسلامة دلن قتلاىة ، يكنلي أدلا سلعدة حتي ىي مسجدا لبني لب

فقال : أما با ناشدتنا هللا، فت سعدا كا ال يسير دالسرية ، وال يقسم دالسلوية ، وال يعلدل

في القضية . قال سعد : أما وهللا ألىلو دثالث : الىهم ب كلا لبلدك هلذا كادلا قلا ريلاء

ره ، ولرضلله لىفللتن ، وكللا دعللد يقللول : شلليخ مفتللو وسللمعة فأطلل لمللره ، وأطلل فقلل

أصادتني ىلوة سعد . قال لبد المى : فأنا رأيته دعد قد سقط حاجباه لىى لينيه من الكبر

رواه البخارا . ” ، وبنه ليتعرض لىجوارا في الطريق ييمزهن

Abuu Hurayra wuxuu isna yidhi: “Waa in Qur’aan la akhriyo salaad kasta. Wixii uu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم na maqashiiyay waanu idin maqashiinay. Wixii aanu na

maqashiininna (hoos u dhigayna) idinmaanaan maqashiin. Qofkii aan Faataxada

wax ku darin way ku filan tahay, wixii ka badanina waa khayr.” (Al-Bukhaari ayaa

soo weriyey).

Sunnaha Salaadda 218

وقللال أدللو هريللرة : فللي كلل صللالة يقللرأ ، فمللا أسللمعنا رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم

أسمعناكم ، وما أيفلي لنلا أيفينلا للنكم ، وب للم تلزى لىلى أ القلرآ أجلزأ ، وب مى

رواه البخارا” فهو يير

Habka loo akhriyo Qur'aanka Faataxada ka dambeeya:

Qur’aanka Faataxada ka dambeeya waxa loo akhriyi karaa siyaabo badan. Al-Xusayn

wuxuu yidhi: “Dagaalkii (Qazwaddii) Khurasaan waxaanu ahayn saddex boqol oo

Saxaabi. Mid naga mid ah ayaa na tukin jiray oo intuu Aayado Suurad ka mid ah

akhriyo rukuuci jiray.” Ibnu Cabbaas isagana waxa laga soo weriyey inuu akhriyi jiray

Faataxada iyo Aayado suuradda Al-Baqarah ka mid ah rakcad walba.” (Ad-Daaraqudni

ayaa sanad xoogan ku soo weriyey). Cabdullah bin as-Saa’ib wuxuu isaguna sheegay:

Inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم akhriyay suuradda Al-Mu’minuun salaad Subax, oo

markuu soo gaadhay qaybta Nebi Muuse iyo Haaruun ama Nebi Ciise ka hadlaysa uu

qufacay dabadeetanay uu rukuucay.” Cumar (Ihkra) wuxuu isna akhriyay rakcadda hore

boqol iyo labaatan Aayadood oo suuradda Al-Baqarah ka mid ah. Rakcaddii labaadna

suurad ka mid ah suuradaha dhaadheer. Al-Axnaf bin Qays isaguna wuxuu akhriyay

rakcaddii hore Al-Kahaf, tii labaadna Suuradda Yuunus ama Yuusuf. Wuxuu

sheegayna inuu Cumar la tukaday salaad Subax oo uu Cumar akhriyay labadaa

suuradood (Yuunus iyo Yuusuf). Ibnu Mascuud isaguna wuxuu akhriyay afartan

Aayadood oo suuradda Al-Anfaal ka mid ah rakcaddii hore, tii labaadna suurad

Mufassalka (Qur’aanka intiisa dambe ee suuradda Qaaf ka bilaabma) ka mid ah.

Qataadah wuxuu isna yidhi: “Qofkii suurad keliya u qaybiyey labada rakcadood, ama

suurad keliya ku celceliya labada rakcadood intuba waa Qur’aan (waxna kuma jabna).”

Cubaydal-Laah bin Thaabit wuxuu ka soo tebiyey Anas inuu yidhi: “Nin Ansaartii ka

mid ah ayaa dadka ku tukin jiray Masjidka Qubaa’ oo suurad kasta markuu rabo inuu

akhriyo (Faataxada dabadeed) wuxuu ninkaasu ka horaysiin jiray Qul Huwal-Laahu

Axad markuu dhameeyo ayuu suuradda kale akhriyi jiray. Sidaas ayuu fali jiray

rakcad kasta. Dadkii ayaa ku yidhi: Suuraddaa (Qul Huwal-Laahu Axad) ayaad rakcad

walba akhridaa umana aragtid inay kugu filan tahay ee waxaad raacisaa suurad kale.

Waxa fiican inaad iyadoo keliya akhrido ama suurad kale oo keliya. Wuxuu yidhi: Ma

dhaafayo suuraddaa (Qul-Huwal-Laahu Axad). Haddii aad rabtaan in aan sidaa idiin

tukiyo waan yeeli, haddii kalese idin tukin maayo. Dadku waxay qabeen inuu ninkaasu

yahay midkooda ugu fadliga badan manay rabin inay cid kale tukiso. Markay Nebiga

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم dadki u yimaadeen ee ay arrintii u sheegeen, wuxuu Nebigii صلىى

?yidhi: “Hebelow maxaa kuu diiday inaad fasho waxay dadkaagu rabaan هللا لىيه وسلىم

Maxaad suuraddaa u akhridaa rakcad walba?” Wuxuu yidhi: Waan jecelahay

Sunnaha Salaadda 219

suuraddaa. Wuxuu Rasuulki وددل و ليدده ومددلم yidhi: “Jacaylka aad jeceshahay

(suuraddaa) ayaad Jannada ku geli doontaa.” Nin qabiilka Juhaynah ka mid ah waxa

laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxaan maqlay Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo salaad

Subax labadii rakcadoodba akhriyay suuradda Idaa Zul-zilat mana ogi inuu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ilawsanaa iyo inuu ukas sidaa u falay.” (Abuu Daa’uud

ayaa soo weriyey sanadkiisuna iin ma laha).

با ولللن رجلل مللن جهينللة : أنلله سللمع النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم يقللرأ فللي الصللب :

لت أ قلرأ صىى هللا لىيه وسلىمفي الركعتين كىتيهما قال : فال أىرا أنسي رسول هللا ملز

رواه أدو ىاوى ، وليس في بسناىه مطعن .” ل لمدا

Habka uu Rasuulku u akhriyi jiray qiraa’ada Faataxada ka dambaysa:

Ibnul Qayim oo arrintaa ka faalooday wuxuu ku soo koobay sidan: Markuu Rasuulka

Alle صىى هللا لىيه وسىم Faataxada dhameeyo wuxuu akhriyi jiray suurado kale oo mararka

qaar wuu dheerayn jiray marmarna wuu gaabin jiray haddii uu safar iyo wixii la mid ah

ku jiro. Hase yeeshee, inta badan Qur'aan meel dhexaad ah ayuu akhriyi jiray.

Qiraa’ada salaadda Fajarka:

Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم akhriyi jiray salaadda Fajarka lixdan ilaa boqol

Aayadood. Wuxuu salaadda Subax oo kale ku tukaday suuradaha: Qaaf, Ar-Ruum, Ida-

Shamsu kuwirat iyo Idaa Zul-zilat oo iyada uu labada rakcadoodba akhriyay. Isagoo

safar ahna wuxuu akhriyay labada Qul Acuudu. Waxa kale oo uu akhriyay rakcaddii

hore suuradda Al-Mu’minuun oo markuu soo gaadhay meesha Nebi Muuse iyo

Haaruun ka hadlaysa ayuu intuu qufacay rukuucay. Maalinta Jimcaha wuxuu akhriyi

jiray suuradaha As-Sajdah iyo Hal Ataa Calal Insaan oo labadaba uu dhamayn jiray.

Manuu falin Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم waxa ay dadka qaar maanta falaan ee ah inay

akhriyaan qayb suurad ka mid ah iyo suurad kale qayb ka mid ah. Dadka juhalada ah

qaarkood ayaa qaba inay fiican tahay in subaxda Jimce (salaadda Subax) la akhriyo

suurad Aayatu Sajdah ay ku jirto. Hase yeeshee, arrintaasu waa jaahilnimo weyn.

Sidaas darteed, culimada qaar waxay u arkaan inay karaahiyo ku jirto in la akhriyo

suuradda As-Sajdah salaadda Subax ee maalinta Jimcaha. Wuxuu Rasuulka Alle صىى هللا

u akhriyi jiray labadaa suuradood waxay tahay waa suurado dadka xasuusiya لىيله وسلىم

abuurta banii aadamka iyo in Alle للز وجل loo noqonayo, abuurtii Nebi Aadam iyo

gelitaanka Jannada iyo Naarta iyo waxyaabo kale oo dhacay ama dhici doona maalita

Jimcaha. Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم akhriyi jiray labadaa suuradood Fajarka

maalinta Jimce si uu u xasuusiyo Ummadda dhacdooyinka dhacay ama dhici doona

maalinta Jimcaha. Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم akhriyi jiray oo kale maalmaha

Sunnaha Salaadda 220

waaweyn sida Ciidaha iyo Jimcaha suuradaha: Qaaf, Al-Qamar, Al-Jumcah iyo Al-

Qaashiyah.

Qiraa’da salaadda Duhurka:

Salaadda Duhurka mararka qaar Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم qiraa’ada wuu dheerayn

jiray. Abuu Saciid wuxuu yidhi: “Salaadda Duhurka marka la aqiimo, qofkii rabaa

intuu Baqiic tago oo uu danihiisa soo dhamaysto oo uu gurigiisa soo maro kana soo

weysaysto ayuu haddana ka soo gaadhi jiray Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo wali

rakcaddii hore ku jira qiraa’ada uu akhriyayo dhererkeeda darteed.” (Muslim ayaa

soo weriyey).

تقلا فيلذهب اللذاهب بللى البقيلع ، فيقضلي حاجتله ، ثلم قال أدو سعيد : كانت صالة الظهلر

” فلي الركعلة األوللى ، مملا يطيىهلا ودل و ليده ومدلميأتي أهىه فيتوضأ و يدرك النبي

رواه مسىم .

Wuxuu mararka qaar Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم akhriyi jiray: Suuradda Alif Laam Miim

Tanziil, mararka qaarna Al-aclaa, ama Al-Layl, ama Al-Buruuj, ama Ad-Daariq.

Qiraa’ada salaadda Casarka:

Salaadda Casarka wuxuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم akhriyi jiray intuu Duhurka akhriyo

markuu dheereeyo nuskeed ama markuu salaadda Duhurka gaabiyo intuu akhriyi jiray

in le’g.

Qiraa’ada Salaadda Maqribka:

Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم salaadda Maqribka akhriyi jiray suurado kala

gedisan. Mar wuxuu akhriyay suuradda Al-Acraaf oo labadii rakcadood uu u kala

qaybiyay. Marna Ad-Duur, marna Al-Mursalaat. Abuu Cumar bin Cabdul-Barr wuxuu

yidhi: Waxa Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo weriyey inuu salaadda Maqrib akhriyay:

Al-Acraaf, As-Saafaat, Ad-Dukhaan, Al-Aclaa, At-Tiin, Labada Qul Acuud, Al-

Mursalaat iyo suuradaha gaagaaban ee Mufassalka intaba. Wuxuu Ibnu Cabdul-Barr

intaa ku daray oo yidhi: Dhammaan intaa inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم akhriyay waa

arrin sugan oo caan ah.” Marwaan bin al-Xakam oo ay caado u ahayd inuu salaadda

Maqrib akhriyo tobanka suuradood ee Mufassalka qaar ka mid ah wuxuu Zayd bin

Thaabit oo arrintaa uu diidani ku yidhi: Maxaad mar walba Maqribka u akhridaa

suuradaha gaa-gaaban? Waxaan arkay Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم oo akhriyay

Maqrib suuradaha dhaadheer kuwo ka mid ah. Wuxuu yidhi: Suuradaha dhaadheer

kuwee ka mid ah? Wuxuu Zayd yidhi: Waxa ka mid ah Al-Acraaf.” (Waa Xadiis

Saxiix ah oo Ahlus-Sunanku ay soo weriyeen). Sidoo kale, An-Nasaa’i wuxuu Caa’isha

Sunnaha Salaadda 221

(Ihkra) ka soo weriyey inay tidhi: “Nebigu ودل و ليده ومدلم Maqribka wuxuu akhriyay

Al-Acraaf oo uu labada rakcadood u kala qaybiyay.” In mar walba salaadda Maqrib la

akhriyo suurdaha gaa-gaaban ee Mufassalka way ka soo horjeedaa Suunaha. Taas oo ah

siduu falay Marwaan bin al-Xakam.

Qiraa’ada salaadda Cishaha:

Wuxuu salaadda Cishaha Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم akhriyay suuradda At-Tiin. Wuxuu

Rasuulku صللىى هللا لىيله وسللىم ku amray Mucaad inuu akhriyo salaadda Cishaha Ash-

Shams, Al-Aclaa iyo Al-Layl iyo kuwo la mid ah. Waxa kale oo uu Nebigu صىى هللا لىيله

.u diiday Mucaad inuu akriyo Al-Baqara salaadda Cishaha markuu dadka tukinayo وسلىم

Wuxuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم Mucaad ku amray inuu akhriyo suuradaha aan kor ku

sheegnay una diiday inuu akhriyo Al-Baqara mar uu Mucaad Rasuulka Alle صىى هللا لىيه

la tukaday salaad cishe oo haddana intuu dadkiisii (Reer banii Camr bin Cawf) u وسلىم

tegay goor habeenkii uu in badani tegay oo uu dadkii tukiyey salaaddii Cishaha mar

labaad akhriyayna Al-Baqara. Markii uu warkii Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم soo

gaadhayna wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم Mucaad ku yidhi: “Mucaadow ma fidma

wale ayaad tahay1? Akhri suuraddaa iyo suuraddaa.”

Qiraa’ada salaadda Jimcaha:

Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu Jimcaha akhriyi jiray suuradaha: Al-Jumcah, Al-

Munaafiquun, Al-Qaashiyah waanu dhamaystiri jiray. Wuxuu akhriyi jiray oo kale

iyana Al-Aclaa iyo Al-Qaashiyah. Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم muu akhriyi jirin

dabayaaqada suuradda Al-Jumcah ee ka bilaabanta Kuwa Alle rumeeyayow ياأيهلا

ilaa dhammaadka suuradda. In sidaa la caadaystaana waxay ka soo hor jeedaa اللذين آمنلوا

Suunaha Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم

Qiraa’ada salaadda Ciidaha:

Maalmaha ciidaha wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم akhriyi jiray Qaaf iyo Al-Qamar

oo uu dhamystiri jiray. Mar marna Al-Aclaa iyo Al-Qaashiyah. Sidaa ayuu Rasuulku

fali jiray ilaa uu Alle la kulmay (geeriyooday). Afartii Khulafaa’u صلىى هللا لىيله وسلىم

Raashidiinka ahaana sidaa ayay ka daba qaateen. Abuu Bakar (Ihkra) ayaa maalin ciid

ahayd salaaddii Fajarka akhriyay Al-Baqara oo salaaddii dhameeyay goor cadceed soo

bixii ku dhow. Dadkii ayaa ku yidhi: Khaliifkii Rasuulkow caadceeddii ayaa inoogu

soo bixi gaadhay. Wuxuu yidhi: Haddii ay soo baxdo inoogumay soo baxdeen inagoo

qaafiliin ah (xaqa ka dhoohan). Cumar isaguna wuxuu akhriyi jiray suuradda Yuusuf,

1 Ma waxaad tahay mid dadka dhiba Mucaadow? Akhri suuraddaa iyo suuraddaa (kuwa

aan kor ku sheegnay oo macnihii ha akhriyin Al-Baqara salaadda Cishaha).

Sunnaha Salaadda 222

An-Naxl, Huud iyo Al-Israa’ iyo suurado kale oo la mid ah. Haddii ay mansuukh tahay

in suurado dhaadeer la akhriyo siday dadka qaar ku andacoodeen, kamay qarsoonteen

Khulafaa’u Raashidiinka iyo kuwa raad gura. Daliilna waxa u ah Xadiiska Saxiixa ah

ee Muslim uu ka soo weriyey Jaabir bin Samurah inuu yidhi: “Nebigu ىمصلىى هللا لىيله وسل

wuxuu akhriyi jiray salaadda Fajarka suuradda Qaaf salaaddiisu wixii Fajarka ka

dambeeyana intaa way ka gaabnayd.”

والقلرآ لن جادر دلن سلمرة : أ النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم كلا يقلرأ فلي الفجلر :

عد الفجر . رواه مسىم .فالمراى دقوله دعد : أا د” ، وكانت صالته دعد تخفيفا المجيد

Waxa sidaa daliil u ah oo kale inay Ummul Fadl maqashay Ibnu Cabbaas oo akhriyaya

Al-Mursalaat, markaasay tidhi: “Wiilkaygiiyow waxaad I xasuusisay suuraddaas oo

ahayd suuraddii ugu dambaysay ee aan ka maqlo Rasuulka Alle يله وسلىمصلىى هللا لى salaad

Maqrib isagoo akhriyaya waana wixii ugu dambayay ee aan ka hayno Rasuulka Alle

ee ah: “Qofkii صلىى هللا لىيله وسلىم Hase yeeshee, qawlka Rasuulka Alle ”.صىى هللا لىيله وسلىم

dadka tukiyaa waa inuu khafiifiyo.” iyo qawlka Anas laga soo weriyey inuu yidhi:

“Salaadda Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم waxay ahayd mid gaaban oo tifaf-tiran.”

Khafiifinta ama gaabinta salaadda ee labadaa Xadiis ku tilmaamani waxay tahay mid

nisbi ah oo ku xidhan ficilka Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم loona baahan yahay inaynu ka

tilmaan qaadano oo aynu raacno habkuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم u gaabin jiray una

khafiifin jiray salaadda. Mana aha gaabinta iyo khafiifinta salaaddu mid ku xidhan

hadba siduu rabo qofka salaadda tukinayaa. Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم muu ahayn

mid dadka wuxuu faro khilaafa isagoo og inay ku daba tukanayaan dad gaboobay,

kuwo daciif ah iyo kuwo dano leh intuba. Ficilka Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu

ahaa inuu salaadda gaabin jiray siduu ina faray. Iyadoo laga yaabo salaaddiisu inay

dheerayd haddana waxay ahayd mid gaaban oo khafiif ah marka loo eego intuu ka dhigi

lahaa haddii aanu eegaynin dadka ku daba tukanaya. Dariiqa Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم

iyo dhaqankiisa ayaana xukun inoo ah. Sidaa waxa daliil u ah qawlka Ibnu Cumar laga

soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu nagu amri jiray in

aanu salaadda khafiifino wuxuu nagu tukin jirayna As-Saafaat1. Khafiifinta uu

Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم inagu amray waxa tilmaan u ah suuradda As-Saafaat.

(An-Nasaa’i ayaa soo weriyey iyo qayrkii).

1 Gaabinta iyo khafiifinta Rasuulku uu u jeedo intay le’eg tahay waxa caddaynaya

Xadiiskaa Ibnu Cumar laga soo weriyey inuu ku tukiyay As-Saafaat oo ah suurad 182

Aayadood oo gaa-gaaban ka kooban.

Sunnaha Salaadda 223

لن ادن لمر قال : " كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم يأمرنلا دلالتخفيف ويؤمنلا

من التخفيف الذا كا يأمر ده . رواه النسائي وسيلره الصافا فالقراءة الصافا

.

Akhriga suurad gaar ah:

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم umuu gaar yeeli jirin salaadna suurad khaas ah, marka laga

reebo salaadda Jimcaha iyo Ciidaha. Salaadaha inta kale may jirin suurad gaar ahaan uu

akhriyi jiray. Abuu Daa’uud wuxuu ka soo weriyey Camr bin Shucayb oo aabihii ka

soo raray inuu awowgii yidhi: May jirin suurad Qur’aanka ka mid ah ha dheeraato ama

ha gaabnaatee oo gaar ahaan uu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم akhriyi jiray markuu

salaadda tukinayo. Mararka qaar suurad ayuu laba rakcadood u kala qaybin jiray ama

suuradda inteeda hore ayuu akhriyi jiray. Hase yeeshee, lagama soo tebin Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم inuu akhriyay suurad inteeda dambe ama uu laba suuradood

akhriyay rakcad gudaheed salaad farad ah. Salaadda sunnaha ah mararka qaar wuu

akhriyi jiray Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم rakcad keliya laba suuradood. Ibnu

Mascuud wuxuu yidhi: “Waan garanayaa suuradaha uu Rasuulka Alle ىى هللا لىيله وسلىمصل

is raacin jiray markuu laba suuradood rakcad keliya akhriyayo. Waxay ahaayeen: Ar-

Raxmaan iyo An-Najm oo uu rakcad keliya wada akhriyay. Al-Qamar iyo Al-Xaaqah

oo uu israaciyay rakcad keliya. Ad-Duur iyo Ad-Daariyaat oo uu israaciyay. Al-

Waaqicah iyo Nuun oo iyana uu rakcad keliya wada akhriyay. Xadiisku inoomuu

caddayn inay salaaddu ahayd mid farad ah ama nafal, laakiin waxay u dhowdahay inay

nafal ahayd. Rasuulka Alle وسلىمصىى هللا لىيه inuu suurad keliya akhriyo oo uu ku cel-

celiyo laba rakcadood waxa laga soo tebiyey dhowr jeer oo keliya. Abuu Daa’uud

wuxuu ka soo weriyey nin Reer Juhayna ah: “Inuu maqlay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم

oo salaad Subax akhriyay labadii rakcadoodba Idaa Zul-zilat. Ninkaasu wuxuu

yidhi: Mana ogi inuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم ilaaway iyo inuu ukas sidaa u falay.”

روى أدو ىاوى لن رج من جهينة : أنله سلمع رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم يقلرأ فلي

صلىى هللا في الركعتين كىتيهما قال : فلال أىرا أنسلي رسلول هللا با ملزلت الصب :

” .أ قرأ ل لمدا لىيه وسىم

Rakcadda hore ee Subaxa in la dheereeyo:

Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم rakcadda hore ee salaadda Subax wuu ka dheerayn jiray

rakcadda labaad. Mararka qaar wuu wadi jiray ilaa uu maqli waayo sanqadha kabaha

dadka salaadda ku soo biiraya. Salaadda Subax ayuu ugu dheerayn jiray salaadaha oo

Sunnaha Salaadda 224

dhan. Sababta uu sidaa u fali jiray waxay tahay, salaadda Fajarka waxa ka marg noqda

Alle iyo Malaa’iigtiisa. Waxa la sheegay oo kale inay Malaa’iigta habeenka (kuwa

camalka hebeenka qora) iyo kuwa dharaartuba ka marag noqdaan salaadda Fajarka.

Labada qawlba waxay ku salaysan yihiin su’aasha ah: Waqtiga uu Alle سلباانه وتعلالى

yimaado samada ina soo xigta kana marag noqdo salaadda Subax miyuu joogaa

waqtigaasu ilaa intay salaadda Subax dhamaanayso, mise wuxuu joogaa ilaa markuu

waagu beryayo oo keliya? Labadaa midkay xaqiiqadu tahayna lama oga. In kastoo

tirada rakcadaha salaadda Subax la gaabiyay, haddana qiraa’ada dheer ayaa lagu kabay.

Waxa la tukadaa markuu dadku nasto ee uu hurdada ka soo tooso oo ah waqti ay

maqalka, dhawaaqa iyo qalbiga intuba furan yihiin kana maqan yihiin qofka wixii

mashquulin lahaa ee amuuraha dunida ah. Waqtigaa Qur’aanka si fiican ayaa loo fahmi

karaa loona dhuuxi karaa. Waqtigaasu waa camalka maalinta aas-aaskiisa ugu horeeya.

Sidaas darteed, ayuu Alle للز وجل fadli iyo ahmiyad gaar ah u siiyay qiraa’adeedana u

dheereeyay. Taasi waa sir uu garan karo oo keliya qofkii aqoon leh ee fahmi kara

ujeedada iyo xikamadda ku jirta shareecada Islaamka.

Habka qiraa’ada Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم

Habka uu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم u akhriyi jiray Qur’aanku wuxuu ahaa: Inuu

jiido meeshii uu mad ku jiro, kuna hakado Aayad walba dhamaadkeeda, dhawaaqana

uu kor u qaado.

Qiraa’ada dhexdeeda maxaa mustaxab ah:

Sunnuhu wuxuu yahay in codka (sawdka) la qurxiyo marka Qur'aanka la akhriyayo.

Wuxuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Qurxiya codkiina markaad Qur'aanka

akhriyaysaan.”

” . مينوا أصواتكم دالقرآ “ صىى هللا لىيه وسىم : قال رسول هللا

Waxa kale uu yidhi: صلىى هللا لىيله وسلىم: “Inaga mid maaha qofka aan Qur'aanka ku

luuqaynini.”

” . ليس منا من لم يتين دالقرآ “ و قال صىى هللا لىيه وسىم :

Wuxuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Qofka Qur'aanka idiinku cod

wanaagsani waa qofka markuu Qur'aanka akhriyayo aad dareentaan inuu Alle ka

cabsanayo.”

ب أحسلللن النلللاس صلللوتا دلللالقرآ اللللذا با سلللمعتموه “ ل صلللىى هللا لىيللله وسلللىم : وقلللا

” حسبتموه يخ،ى هللا

Sunnaha Salaadda 225

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuuu yidhi oo kale: “Ma jiro wax uu Alle مدبح نه

”.u dhegaysto siduu u dhegaysto Nebi cod fiican oo Qur’aanka ku luuqaynaya وتع ل

قال صىى هللا لىيه وسىم : " ما أ هللا ل،يء ما أ لنبي حسن الصوة يتينلى دلالقرآ و

. ”

An-Nawawi wuxuu yidhi: “Sunnuhu wuxu yahay qofkii Qur'aan akhriyaya ama salaad

ha ku jiro ama yuu ku jirine, kolkuu akhriyo Aayad raxmad ka hadlaysa inuu Ilaahay

raxmmaddiisa weydiisto. Haddii ay soo marto Aayad cadaab ka hadlaysaana waa inuu

cadaabta Alle للز وجل ka magangalo. Markuu soo maro Aayad tasbiixi ku jirtana waa

inuu tasbiixsado (yidhaahdo Subxaanahuu wa Tacaalaa ama Tabaaraka Allahu Rabbul

Caalamiin, iwm).” Xudayfah bin al-Yamaan (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi:

“Habeen aan Nebiga وددل و ليدده ومددلم la tukaday wuxuu salaadda ku bilaabay

Faataxada dabadeed Al-Baqara, kolkaasaan is idhi wuxuu malaa rukuuci doonaa

markuu boqol Aayadood akhriyo. Hase yeeshee, wuu dhaafay. Kolkaasaan idhi

malaa rakcadduu Al-Baqara ku dhamaynayaa. Haddana wuu dhaafay oo Aala-

Cimraan ayuu bilaabay, markaasuu An-Nisaa' ku xigsiiyay oo waliba uu aad yar

akhriyay. Markuu Aayad tasbiixi ku jirto Rasuulku ودل و ليده ومدلم akhriyaba wuu

tasbiixsadaa, kolkuu Aayad duco ku jirto soo marana wuu ducaystaa. Markuu Aayad

wax Ilaahay laga magan galaa ku jirto soo marana Ilaahay ayuu magan galaa (wuu

cawdu-bilaystaa).” (Muslim ayaa soo weriyey).

النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم ا صلىيت ملع“ لن حذيفة دن اليما رضي هللا لنه قلال :

ليىة فافتت

فقىت : يركع لند المائلة . ثلم مضلى ، فقىلت : يصلىي دهلا فلي ركعلة فمضلى ، ” البقرة “

فقرأهللا ، يقللرأ ” النسللاء “فقرأهللا ثللم افتللت ” آل لمللرا “ فقىللت يركللع دهللا ، ثللم افتللت

رواه ” ملر دتعلو تعلو مترسال ، با مر دآية تسبي سلب ، وبا ملر دسلؤال سلأل ، وبا

مسىم .

Shaaficiyadu waxay qabaan inay mustaxab tahay dadka salaad ku jira iyo kuwii aan ku

jirin ee Qur’aan akhriyaya intuba inay tasbiixsadaan, oo ay ducaystaan iyo inay Alle

magan galaan. Imaamka salaad tukinaya, qofka Imaam ku daba tukanaya iyo qofkii keli

tukanaya intuba waa inay sidaa falaan. Waayo intuba waa duco la gudboon dadka, sida

Aamiinta Faataxada oo kale. Sidoo kale, wax iyana mustaxab ah qofkii akhriya:

ين م دأحكم الااك ”. uu yidhaahdo: “Balaa wa ana calaa daalika minashaahidiinأليس للا

Qofkii akhriya ر لىلى أ يالي الملوتى ل دقلاى ألليس ل waa inuu yidhaahdo “Balaa ash-

had.” Haddii uu akhriyo: نلو ي دعلده يؤم حلد ”.waa inuu yidhaahdo: “Aamantu فبلأا

Sunnaha Salaadda 226

Haddii uu qofku akhriyo: سب اسم رد األل waa inuu yidhaahdo: “Subxaana Rabbiyal

Aclaa.” Sidaa waa inay yidhaahdaan qofkii salaad tukanaya iyo kii aan tukanaynin

labaduba.

Meelaha Qur'aanka kor loogu dhawaaqo ama hoos:

Wuxxu sunnuha Rasuulku يله وسلىمصلىى هللا لى yahay in Qur'aanka kor loo akhriyo (jahri)

labada rakcadood ee salaadda Subax iyo salaadda Jimcaha, iyo labada rakcadood ee

ugu horeeya salaaddaha Maqribka iyo Cishaha. Sidoo kale, iyana waa in la falo

salaaddaha ciidaha, qorrax madoobaadka iyo roobdoonta intaba. Hoosna waa in loo

akhriyo salaaddaha Duhurka iyo Casarka, iyo rakcadda saddexaad ee Maqribka iyo

labada rakcadood ee ugu dambeeya Cishaha. Dhammaan salaadaha Sunnaha ah oo dhan

haddii waqti dharaar ah la tukanayo waa in hoos loo akhriyo, haddii habeen la

tukanayana kor (jahri) iyo hoos (sirri) kolba kii la door bido ayaa loo akhriyi karaa.

Waxa fadli badanna in cod meel dhexaad ah lugu tukado habeenkii salaadaha Sunnaha

ah, sida uu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم Xadiiskan inoogu caddeeyay. “Wuxuu Rasuulku

soo maray habeen Abuu Bakar oo tukanaya codkiisana hoos u صلىى هللا لىيله وسلىم

dhigaya. Wuxuu soo maray oo kale Cumar oo isna tukanaya codkiisana kor u

qaadaya. Mar ay labadooduba ku kulmeen (la joogeen) Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم

ayuu yidhi: “Abuu Bakarow xalay waxaan ku soo maray adigoo tukanaya oo

codkaaga hoos u dhigaya. Abuu Bakar wuxuu yidhi: Rasuulkii Allow Eebbahay

waan maqashiin karayey (cibaadada). Wuxuu Rasuulki صلللىى هللا لىيلله وسلللىم

Cumarna ku yidhi: “Cumarow adna waan ku soo maray adigoo tukanaya oo codka

kor u qaadaya.” Cumar wuxuu yidhi: Rasuulka Allow lulada (hurdada) ayaan

iskaga kaxaynayay shaydaankana waan ku eryayay. Wuxuu markaa Rasuulki صلىى

”. Abuu Bakar ku yidhi: “Abuu Bakarow codkaaga kor u yara qaad هللا لىيله وسلىم

Cumarna wuxuu ku yidhi: “Codkaaga hoos u yara dhig.” (Axmad iyo Abuu Daa'uud

ayaa soo weriyey).

ليىلة دلأدي دكلر وهلو يصلىي ، يخفل صلوته ، وملر صلىى هللا لىيله وسلىم مر رسلول هللا

يللا أدللادكر مللرر دلل وأنللت “ قللال : دعمللر وهللو يصللىي رافعللا صللوته ، فىمللا اجتمعللا لنللده

“ ؟ فقللال : يللا رسللول هللا قللد أسللمعت مللن ناجيللت وقللال لعمللر : ” تصللىي تخفلل صللوت

هللا أوقللد الوسللنا وأطللرى ؟ فقللال : يللا رسللول”مللرر دلل وأنللت تصللىي رافعللا صللوت

، وقلال لعملر :” يا أدادكر ارفع من صوت شليئا “صىى هللا لىيه وسىم : ال،يطا . فقال

رواه أحمد وأدو ىاوى .” ايف من صوت شيئا “

Sunnaha Salaadda 227

Haddii uu qof isagoo illawsan kor u akhriyo qiraa’o sirri ah ama uu hoos u akhriyo mid

ay waajib ahayd in kor loo akhriyo (jahri) oo qofkaasu uu illaawo labadii sujuudood ee

sahwiga waxba looma raacayo. Hase yeeshee, haddii uu qofku xasuusto inuu kor u

akhriyay qiraa’o hoos loo dhigi lahaa waa inuu saxo wixii uu gef sameeyay oo uu laba

sujuudood raaciyo.

Qiraa'ada qofka aan Imaamka ahayn:

Assal ahaan salaadi ma ansaxdo haddii aan Faataxada la akhriyin. Rakcad kasta oo ka

mid ah salaad farad ama nafal ah waa in Faataxada la akhriyo sidaan hore ugu soo

sheegnay faraa’idka salaadda. Hase ahaatee, qofka Imaam ku daba tukanaya waxa

waajib ku ah inuu aamuso (oo aanu Faataxada akhriyin) oo uu dhegaysto Qur'aanka uu

Imaamku akhriyayo, haddii ay salaaddu tahay mid jahri ah. Sidaa wuxuu Alle inagu

amray Qur'aanka kariimka ah. Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi:Marka Qur'aanka la

akhriyo dhegaysta oo aamusa si laydiinku naxariisto (Al-Acraaf: 204).

توا لعىكم ترحمو وبا ق قال تعالى : عوا له وأنص ئ القرءا فاستم 204األلرا / ر

Rasuulka Allena صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi: “Markuu Imaamku salaadda xidho

idina xidha, markuu Qur'aanka akhriyana aamusa.” (Muslim ayaa saxixay).

” با كبللر اإلمللا فكبللروا وبا قللرأ فأنصللتوا “ صللىى هللا لىيلله وسللىم : لقللول رسللول هللا

صااه مسىم .

Sidoo kale, wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii Imaam ku daba tukanaya

qiraa'ada Imaamka ayaa isagana qiraa'o u ah.”

” . بما فقراءة اإلما له قراءة من كا له “ لقول رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم :

Qiraa’ada Imaamka ayaa qiraa’o u ah qofka Imaam ku daba tukanaya. Sidaas darteed,

waa inuu dhegaysto Qur'aanka uu Imaamku akhriyayo halkuu isagu mid kale ka akhriyi

lahaa haddii ay salaaddu tahay mid jahri ah (Imaamku uu Qur'aanka kor u akhriyayo).

Haddii ay salaaddu tahay mid Qur'aanka hoos loo akhriyayo (sirri) waxa waajib ku ah

qofka Imaam ku daba tukanaya inuu Faataxada iyo Qur'aanka kaleba iskii u akhriyo.

Sidoo kale, haddii uu qofku Imaam ku daba tukanayo laakiin aanu maqli karin

Qur'aanka uu Imaamku akhriyayo waxa ku waajib ah qofkaa inuu iskii u akhristo

Qur'aanka. Abuu Bakar bin al-Carabii oo arrintaa soo koobay wuxuu yidhi: Ra’yiga

ugu xoogga badani wuxuu yahay inay qiraa’adu waajib tahay haddii ay salaaddu sirri

tahay sidaynu horeba daliilkeeda ugu soo sheegnay faraa’idka salaadda in aanay

ansaxaynin salaad aan Faataxada la akriyin. Haddiise ay qiraa’adu tahay mid jahri ah

Sunnaha Salaadda 228

(kor loogu dhawaaqayo) sidaynu hore u soo sheegnay ma bannaana inuu akhriyo qofka

Imaam ku daba tukanayaa. Arnintaasu waxay ku salaysan tahay saddex daliil oo ah:

Waa siday reer Madiina1 falaan.

Waa xukunka Qur’aanka ee ku cad Aayadda kor ku xusana Marka Qur'aanka la

akhriyo dhegaysta oo aamusa si laydiinku naxariisto.

Waxa sidaa taageersan labada daliil ee ah:

b) Cimraan bin Xusayn waxa laga soo weriyey inuu Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Waxaan

ogaaday inay qaarkiin I garab cararaan (markaan Quraanka akhriyayo).” Wuxuu

sidaa Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi mar uu maqlay nin ka daba akhriyaya

Sabbixisma.

لن لملرا دلن حصلين : أ رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : " لىملت أ دعضلكم

” يالجنيها

t) Qawlka Alle ee ah: Marka Qur'aanka la akhriyo aamusa.

Waxa is weydiin leh haddii aanu qofku Imaamka la akhriyin ama ka daba akhriyin

goormuu akhriyi karaa qiraa’ada? Haddii la yidhaahdo markuu Imaamku aamuso ayuu

qofku akhriyayaa. Imaamka kuma waa jib aha inuu aamuso2. Waxa markaa isweydiin

leh sidee arrin farad ah (qiraa’ada qofka Imaam ku daba tukanaya) loogu xidhi karaa

arrin aan farad ahayn (aamuska Imaamka)? Waxa jirta hab uu qofku ula akhriyi karo

Imaamka. Taas oo ah inuu qofku qalbiga ka akhriyo oo uu dhuuxo Qur’aanka. Sidaa

weeye nidaamka Qur’aanka, Axaadiista iyo habka cibaadada kaleba lagu xafiday,

waana qayb Sunnaha ka mid ah. Waxa inala gudboon in aynu raacno kuna dhaqanno

daliilka ugu xoogga badan had iyo goor. Sidaa weeye siday doorteen Az-Zuhriyi yo

Ibnul Mubaarak waana siday qabaan Maalik, Axmad iyo Isxaaq. Ibnu Taymiyah

isaguna sidaa ayuu taageersan yahay qabaana inay tahay sida ugu xoogga badan.

7. TAKBIIRTA DHAQ-DHAQAAQA

1 Mad-habta Maalikiyadu waxay u isticmaashaa daliil xoog badan inay tahay arrintay reer

Madiina caado ahaan falaan ee dhexdooda caan ku ah. Ibnul Carabii waa Maaliki. 2 Beryahan dambe waxa caan noqotay inay Imaamyadu cabbaar yara aamusaan markay

Faataxada dhemeeyaan, si ay dadka u siiyaan waqti ay iyana Faataxada ku akhriyaan.

al-Albaani wuxuu sheegay inuu Xadiiska arrintan khuseeyaa daciif yahay (eeg Silsilat

al-Axaadiith Ad-Daciifah # 546-547). Wuxuu soo xigtayna Ibnu Taymiyah oo yidhi: In

dadka la siiyo waqti ay Faataxada ku akhriyaan waa bidco.

Sunnaha Salaadda 229

Dhaqaaq kasta oo salaadda gudaheeda lagu sameeyo waa in takbiir (Allaahu Akbar) la

raaciyo. Mar kasta oo qofku uu foororsado, ama foororka ka soo tooso, ama sara

joogsado, ama fadhiisto waa inuu Allaahu Akbar yidhaado. Waxa keliya oo ka reeban

marka rukuuca laga soo tooso oo iyada la odhanayo Samical-Laahu Liman Xamidah

halkii Allaahu Akbar laga odhan lahaa. Ibnu Mascuud (Ihkra) waxa laga soo weriyey

inuu yidhi: “Waxaan arkay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo Allahu Akbar leh mar

kasta oo uu foororsado ama foororsiga ka soo tooso, ama istaago ama fadhiisto.”

(Axmad, an-Nasaa'i iyo at-Tirmidi oo saxixay ayaa soo weriyey). At-Tirmidi wuxuu

intaa ku daray sidaa ayay dhammaan Asxaabta Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم ku camal fali

jireen. Sida Abuu Bakar, Cumar, Cuthmaan, Cali iyo qaar kaleba, iyo Taabiciintii ka

dambeeyay iyo fuqahada iyo culimada intooda badaniba.

رأيت رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم يكبلر فلي كل يفل ورفلع “ لن ادن مسعوى قال :

سائي والترمذا وصااه . رواه أحمد والن” وقيا وقعوى

Abuu Bakar bin Cabdur-Raxmaan Ibnul Xaarith wuxuu yidhi: “Waxaan maqlay Abuu

Hurayra oo leh: Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم markuu salaadda u kaco intuu

istaago ayuu Allaahu Akbar odhan jiray. Markuu rukuucayana Alaahu Akbar ayuu

odhan jiray. Markuu rukuuca ka soo toosayana Samical-Laahu liman xamidah ayuu

odhan jiray. Markaasuu haddana Rabbanaa wa lakal xamd odhan jiray isagoo

taagan intaanu sujuudin. Markuu sujuudayana Allaahu Akbar ayuu odhan jiray.

Haddana markuu sujuudda ka soo tooso Allaahu Akbar ayuu odhan jiray. Labada

sujuudood markuu dhamaysto ee uu rabo inuu sarajoogsado ayuu haddana Allaahu

Akbar odhan jiray. Sidaa ayuu rakcad walba fali jiray ilaa uu salaadda dhamaysto.

Abuu Hurayra wuxuu yidhi: Sidaa ayay salaaddiisu ahayd ilaa uu dunidan ka tegay

(geeriyooday).” (Axmad, al-Bukhaari, Muslim iyo Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

لن أدي دكر دن لبد الرحمن ادن الاارث أنه سلمع أدلي هريلرة يقلول : " كلا رسلول هللا

يركلع ، ثلم يقلول صىى هللا لىيه وسىم ، با قا بلى الصالة يكبر حين يقو . ثم يكبلر حلين

سمع هللا لمن حمده ، حين يرفع صىبه من الركعة ، ثم يقول وهو قائم ردنا ول الامد قب

أ يسجد . ثم يقول : هللا أكبلر حلين يهلوا سلاجدا ، ثلم يكبلر حلين يرفلع رأسله ، ثلم يكبلر

حين يقو من الجىوس في اثنتين، ثم يفع ل في ك ركعة حتي يفلرغ ملن الصلالة . قلال

دو هريرة : كانت هذه صالته حتى فار الدنيا " رواه أحمد والبخارا ومسىم وأدو ىاوى أ

.

Cikrimah isaguna wuxuu yidhi: Ibnu Cabbaas (Ihkra) ayaan maalin ku idhi: “Waxaan

meesha al-Budxaa’ la yidhaahdo salaad Duhur ku daba tukaday oday axmaq ah oo

laba iyo labaatan takbiirood sameeyay (salaadda dexdeedii). Mar kasta oo uu

sujuudo iyo mar kasta oo uu ka soo tuusaba wuxuu odhanayey Allaahu Akbar. Ibnu

Sunnaha Salaadda 230

Cabbaas wuxuu ninkii ku yidhi: Sidaas ayay ahayd salaadda Abul Qaasim صلىى هللا

Waxa mustaxab ahna in Allaahu .(Axmad iyo al-Bukhaari ayaa soo weriyey) ”.لىيه وسلىم

Akbar la yidhaahdo dhaqaaqa bilowgiisa.

ولن لكرمة قال : قىت الدلن لبلاس : صلىيت الظهلر دالبطالاء يىلف شليخ أحملق ، فكبلر

اثنتين ول،رين تكبيرة ، يكبر با سجد ، وبا رفلع رأسله . فقلال ادلن لبلاس : تىل صلالة

أحمد والبخارا . رواه” أدي القاسم

8. HABKA LOO RUKUUCO

Waxa waajib ah marka la rukuucayo in dhabarka la soo qalloociyo si ay gacmuhu

ruugagga u gaadhaan waana in gacmaha intooda kale dhinacyada laga fogeeyo.

Sunnuhuna wuxuu yahay in madaxa iyo misgaha la simo, baabacooyinkana iyagoo ay

faruhu kala furan yihiin ruugagga lagu taageero, dhabarkana la toosiyo. Cuqbah bin

Caamir waxa laga soo weriyey: “Inuu rukuuci jiray iyadoo gacmihiisu ay dhinacyada

ka fog yihiin, baabacooyinkana ruugagga ku haya oo faruhu iyagoo kala furan ay

ruugagga ka hooseeyaan. Wuxuu yidhina: “Waxaan arkay Rasuulka Alle صىى هللا لىيه

.oo sidaa u tukanaya.” (Axmad, Abuu Daa’uud iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey) وسىم

فعن لقبلة دلن للامر : " أنله ركلع فجلافى يديله ، ووضلع يديله لىلى ركبتيله ، وفلرج دلين

رواه ” أصادعه من وراء ركبتيه وقال : كذا رأيت رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم يصىي

وأدو ىاوى والنسائي . أحمد

Abuu Xumayd isaguna wuxuu yidhi: “Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم markuu rukuuco

madaxa wuxuu la simi jiray misgaha isagoon kor iyo hoos midna u dhaafin.

Baabacooyinkana ruugagga ayuu kor saari jiray iyadood moodo inuu qabanayo.”

(An-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

ولن أدي حميد : أ النبي صىى هللا لىيه وسلىم كلا با ركلع التلدل ، وللم يصلو رأسله

رواه النسائي . ” ولم يقنعه ، ووضع يديه لىى ركبتيه كأنه قاد لىيهما

Imaam Muslim wuxuu isna Caa’isha (Ihkra) ka soo weriyey inay tidhi: “Markuu

Rasuulku هللا لىيله وسلىم صلىى sujuudayo madixiisa kor iyo hoos midna umuu dhigi jirin

ee wuu simi jiray.”

ولند مسىم لن لائ،ة رضي هللا لنها : " كا با ركع للم ي،لخص رأسله وللم يصلوده ،

”ولكن دين ل

Cali bin Abii Daalib (Ihkr) isna wuxuu yidhi: “Markuu Rasuulka Alle لىيله وسلىمصىى هللا

rukuuco, haddii madiibad biyo ah dhabarkiisa la saaro biyahaasu may qubteen.”

(Axmad iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

Sunnaha Salaadda 231

با ركلع ، للو وضلع صىى هللا لىيله وسلىم كا رسول هللا ”لن لىي رضي هللا لنه قال :

وأدو ىاوى .رواه أحمد ”قدح من ماء لىى هره لم يهر

Muscab bin Sacad isna wuxuu yidhi: “Aabahay anigoo ku dhinac tukanaya ayaan

labadayda gacmood isugeeyay (isku duubay) oo aan ka laalaadiyay bawdyahayga

dhexdooda (markaan rukuucay). Intuu ii diiday ayuu yidhi: Sidaa ayaanu fali jirray

anaba, laakiin waxa lana faray in aanu gacmaha ruugagga kor saarno.” (Jamaacada

ayaa soo werisay).

ولن مصلعب دلن سلعد قلال : صلىيت بللى جانلب أدلي ، فطبقلت دلين كفلي ثلم وضلعتها دلين

رواه ” فخذا . فنهاني لن ل وقال : كنا نفع هذا ، فأمرنا أنا نضع أيدينا لىلى الركلب

الجمالة .

9. DIKRIGA RUKUUCA:

Waxa mustaxab ah Sunnaha Rasuulkuna صللىى هللا لىيلله وسللىم yahay in la yidhaado

Subxaana Rabiyal Cadiim marka la rukuuco. Cuqbah bin Caamir waxa laga soo

weriyey inuu yidhi: “Markii ay soo degtay Aayadda Kuna tasbiixso magaca

Rabbigaaga Weyn. Wuxuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Sidaa dheha

markaad rukuucdaan1.” (Waxa soo weriyey Axmad, Abuu Daa'uud iyo qaar kale oo

sanad fiican ku soo weriyey).

ليم لما نزلت ”لن لقبة دن لامر قال : صلىى هللا ، قلال لنلا النبلي فسب داسم رد العظ

رواه أحمد وأدو ىاوى وسيرهما دتسناى جيد .” اجعىوها في ركولكم ” لىيه وسىم :

Xudayfah isgana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

ayaan la tukaday oo markuu rukuuco wuxuu odhan jiray: Subxaana Rabiyal وسلىم

Cadiim.” (Muslim iyo Asxaabta Sunaanka ayaa soo weriyey).

”فكا يقول في ركولله : صىى هللا لىيه وسىم صىيت مع رسول هللا ”ولن حذيفة قال :

رواه مسىم وأصاا السنن . ” سباا ردي العظيم

Hase yeeshee, in la yidhaahdo Subxaana Rabiyal Cadiim wa Bixamdihi waxa laga soo

xigtay Xadiisyo badan oo daciif ah. Ash-Shawkaani wuxuu yidhi: “Waxa habboon in

lagu soo koobo dikriga rukuuca Subxaana Rabiyal Cadiim oo keliya.”

10. DIKRIGA KA SOO TOOSKA RUKUUCA:

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay (eeg: Daciif Abii

Daa’uud: 152-153 iyo Irwaa’ul Qaliil: 334).

Sunnaha Salaadda 232

Dadka tukanayaa ha ahaadaan mid dad tukinaya (Imaam) ama mid la tukinayo ama mid

kelidii tukanaya intaba waxa la gudboon inay yidhaahdaan Samical-Laahu Liman

Xamidah markay rukuuca ka soo toosayaan. Markuu qofku sarajoogsadana waa inuu

yidhaahdo Rabbanaa Walakal Xamd, ama Allaahumma Rabbanaa Walakal Xamd.

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu

odhan jiray Samical-Laahu Liman Xamidah, kolkuu dhabarkiisa ka soo toosinayo

rukuuca, markuu sara joogsadana wuxuu odhan jiray Rabbanaa Walakal Xamd.”

(Axmad, al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

سلمع هللا لملن حملده ، حلين ”كلا يقلول : صىى هللا لىيه وسلىم لن أدي هريرة أ النبي

رواه أحمد وال،يخا . ”يرفع صىبه من الركعة ، ثم يقول وهو قائم : ردنا ول الامد

Al-Bukhaari wuxuu intaa ku daray isagoo Anas (Ihkra) ka soo xiganaya: “Markuu

Imaamku yidhaahdo Samical-Laahu Liman Xamidah, dhaha Allaahumma

Rabbanaa Walakal Xamd.”

سمع هللا لمن حمده . فقولوا : الىهم ردلا ولل ”وفي البخارا من حدي أنس : وبا قال :

” .الامد

Culimada qaarkood waxay u arkaan in aanu qofka Imaam la tukanayaa odhanin

Samical-Laahu Liman Xamidah, laakiin markuu Imaamku sidaa yidhaahdo inuu isna ka

daba yidhaahdo Allaahumma Rabbanaa Walakal Xamd. Waxa sidoo kale Abuu

Hurayra laga soo weriyey inuu Rasuulku ول و ليه وملم yidhi: “Markuu Imaamku

yidhaahdo Samical-Laahu Liman Xamidah, dhaha Allaahumma Rabbanaa Walakal

Xamd. Qofkii qowlkiisu (odhaahdiisu) uu waafaqo qowlka Malaa'iigta dembigiisii

hore waa la dhaafaa.” (Axmad iyo qayrkii ayaa soo weriyey).

ملن با قال اإلما سلمع هللا ل ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لادي أدي هريرة أ رسول هللا

حمده فقولوا : الىهم ردنا ول الامد ، فت من وافق قولله قلول المالئكلة سفلر لله ملا تقلد

رواه أحمد وسيره .” من نبه

Hase yeeshee, qawlka Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ee ah: “U tukada sidaad argtaan

anigoo u tukanaya” waa qawl khuseeya dhammaan tasbiixda iyo taxmiidda qof kasta

oo tukanaya xattaa haddii uu qofku Imaam ku daba tukanayo. Dadka yidhi: Qofka

Imaam la tukanayaa waa inuu yidhaahdo Rabbanaa Walakal Xamd oo keliya, an-

Nawawi ayaa u jawaabay oo yidhi Asxaabtayadu waxay yidhaahdeen: Qawlka

Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم ee ah: “Dhaha Rabbanaa Walakal Xamd” macnihiisu

wuxuu yahay: Sidaa dheha Samical-Laahu Liman Xamidah dabadeed. Asxaabtu waxay

maqli jireen Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم oo kor u leh: “Samical-Laahu Liman Xamidah”,

waayo Sunnaha ayaa ah in kor loogu dhawaaqo. Hase yeeshee, Asxaabtu may maqli

jirin Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo leh: “Rabbanaa Walakal Xamd” waayo hoos

Sunnaha Salaadda 233

ayuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم u odhan jiray. Waxa kale oo ay Asxaabtu ogaayeen

inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “U tukada sidaad aragtaan anigoo u

tukanaya.” Waxay ogaayeen oo kale inuu amarkaasu yahay mid caam ah. Sidaas

darteed, iyagoo Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ku dayanaya markuu Rasuulku صلىى هللا لىيله

yidhaahdo: “Samical-Laahu Liman Xamidah” iyana waxay ka daba odhan jireen وسلىم

“Samical-Laahu Liman Xamidah” oo keliya, waayo may ogayn wuxuu intaa ka dib

Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم hoos u yidhaahdo. Sidaas darteed, ayuu Rasuulku صىى هللا لىيه

ugu amray una yidhi: “Markuu Imaamku yidhaahdo Samical-Laahu Liman وسلىم

Xamidah, dhaha Allaahumma Rabbanaa Walakal Xamd.” waayo waa shay iyaga ka

qarsoonaa. Loomana baahna inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ku amaro ama u sheego

inay yidhaahdaan Samical-Laahu Liman Xamidah, waayo wuxuu maqli jiray iyagoo ka

daba odhanaya markay rukuuca ka soo toosaan. Labadaa odhaahood (Samical-Laahu

liman Xamidah iyo Rabbanaa Walakal Xamd) waa inta ugu yar ee uu qofku odhan karo

markuu rukuuca ka soo tooso. Laakiin waxa mustaxab ah qofkii rabaa inuu ku daro

dikriga Axaadiista soo socota ku qeexan.

1. Rafaacah bin Raafic wuxuu yidhi: “Maalin aanu Dayiban Mubaarakan Fiihi.”

Markuu Rasuulki صىى هللا لىيه وسىم salaaddii Nebiga صىى هللا لىيه وسلىم ku daba tukanay,

markuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم madixiisa kor uga soo qaaday rukuuca ee uu

yidhi: “Samical-Laahu Liman Xamidah” ayuu nin Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ku

daba tukanayey yidhi: “Rabbanaa Lakal Xamd, Xamdan Kathiiran dhamaystay ayuu

yidhi: “Kumuu ahaa ninkii hadlay”? Ninbaa yidhi aniga Rasuulkii Allow.

Markaasuu Rasuulki صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Waxaan arkay dhowr iyo soddon Malag

oo u tartamaya mid waliba inuu noqdo ka ugu hor qora hadalkaa.” (Axmad, al-

Bukhaari, Maalik iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

، فىملا رفلع صلىى هللا لىيله وسلىم كنا نصىي يوما وراء النبي ”لن رفالة دن رافع قال :

رأسه من الركعة وقال : سلمع هللا لملن حملده ، قلال رجل صىى هللا لىيه وسىم رسول هللا

صلىى هللا فىملا انصلر رسلول هللا” لامد حمدا كثيرا طيبا مباركا فيه ردنا ل ا ”وراءه :

صلىى ؟ قال الرج أنا يارسول هللا ، فقال رسول هللا” من المتكىم آنفا ”قال : لىيه وسىم

رواه ” هللا لىيه وسلىم : " لقلد رأيلت دضلعة وثالثلين مىكلا يبتلدرونها ، أيهلم يكتبهلا أوال

ل وأدو ىاوى .أحمد والبخارا وما

2. Cali (Ihkra) isna waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

markuu rukuuca ka soo tooso wuxuu odhan jiray: Samical-Laahu Liman وسللىم

Xamidah Rabbanaa Lakal Xamd mil-assamaawaati wal ardi wa maa baynahumaa,

Sunnaha Salaadda 234

wa mila’ maa shi’ta min shayi’n bacd.” (Axmad, Muslim, Abuu Daa’uud iyo at-

Tirmidi ayaa soo weriyey).

ولن لىي رضي هللا لنه أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم كا با رفع من الركعة قال :

" سمع هللا لمن حمده ردنا ل الامد م ء السموا واألرض وما دينهملا ، ومل ء ماشلئت

رواه أحمد ومسىم وأدو ىاوى والترمذا . ” دعد من شيء

3. Cabdullah bin Abii Awfaa wuxuu sheegay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم odhan

jiray, ama ku ducaysan jiray markuu rukuuca ka soo tooso: “Allaahumma lakal xamdu

mil-assamaawaati wal ardi wa mila’ maashi'ta min shay'in bacd, Allaahumma

dahirnii bi-thalaji wal barad, wal maa'il baarid, Allaahumma dahirnii minad-

Dunuubi wanaqinii ninhumaa kamaa yunaqa-thawbul abyadu minal wasakh.”

(Axmad, Muslim, Abuu Daa'uud iyo Ibnu Maajah). Duco macneheedu halkan wuxuu

yahay baryo uu qofku Alle ka baryo inuu Daahaarad buuxda daahiriyo.

أنه كا يقلول وفلي لفلد : يلدلو صىى هللا لىيه وسىم لن لبد هللا دن أدي أوفى لن النبي

الىهم ل الامد م ء السماء وم ء األرض وم ء ما شلئت ”، با رفع رأسه من الركوع :

مللن شلليء دعللد ، الىهللم طهرنللي دللالثىج والبللرى والمللاء البللارى ، الىهللم طهرنللي مللن الللذنو

رواه أحملد و مسلىم وأدلو ىاوى وادلن ”الثو األدلي ملن الوسلخ ونقني منها كما ينقى

ماجة .

4. Abuu Saciid al-Khuduriyi (Ihkra) isaguna wuxuu yidhi: “Markuu Rasuulka Alle

:yidhaahdo: Samical-Laahu Liman Xamidah, wuxuu raacin jiray صللىى هللا لىيلله وسللىم

Allaahumma Rabbanaa Lakal Xamd mil-assamaawaati wa mila’l ardi wa mila’ maa

shi'ta min shay'in bacd, ahla-thanaa’i wal majd axaqa maa qaalal cabdu, wa

kullunaa laka cabd: Laa maanica limaa acdayta, walaa mucdiya limaa manacta,

walaa yanfacu dal jaddi minkal jad.” (Muslim, Axmad iyo Abuu Daa’uud ayaa soo

weriyey).

ولن أدي سعيد الخدرا قال كا رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم با قال : " سمع هللا لمن

” حمده

قال : " الىهم ردنا ل الاملد مل ء السلموا ومل ء األرض ومل ء ماشلئت ملن شليء دعلد

أه الثناء والمجد أحق ما قال العبد ، وكىنا ل لبد : ال مانع لما ألطيلت ، وال معطلي لملا

رواه مسىم وأحمد وأدو ىاوى . ” ال ينفع ا الجد من الجد منعت ، و

5. Waxa iyana ka soo sugnaatay Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم “Inuu odhan jiray

Samical-Laahu Liman Xamidah dabadeed: “Li-Rabbiyal xamd, Li-Rabbiyal xamd”

markaasuu sarajoogga ku nasan jiray qaddar intuu rukuuca ku nastay oo kale

le’eg.”

Sunnaha Salaadda 235

وصل لنلله صللىى هللا لىيلله وسللىم : أنلله كلا يقللول دعللد " سللمع هللا لمللن حمللده ، " لردللي

حتى يكو التداله قدر ركوله . ” الامد ، لردي الامد

11. QAABKA LOO SUJUUDO LOOGANA SOO TOOSO:

Culimada badankoodu (al-Jamhuur) waxay qabaan in ruugagga dhulka la dhigo

gacmaha ka hor marka la sujuudayo. Sidaas ayuu Ibnul Mundir ka soo tebiyey inay

qabeen Cumar, an-Nakhacii, Muslim, Ibnu Yaasir, Sufyaan ath-Thawrii, Axmad, Isxaaq

iyo Asxaabta ra’yiga intuba. Aniguna sidaa ayaan qabaa ayuu yidhi Ibnul Mundir.

Abuu Dayib wuxuu isna yidhi sidaa ayay qabaan fuqahada badankoodu. Ibnul Qayim

wuxuu yidhi: “Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم markuu sujuudayo ruugagga ayuu kolka

hore dhulka dhigi jiray, markaasuu gacmaha ku xigsiin jiray, dabadeetana wejiga

iyo sanka.” Sidaa weeye sujuudda saxa ah ee uu Shariik ka soo tebiyey Caasim bin

Kulayb oo ka soo weriyey aabihii.

يضلع ركبتيله قبل يديله ثلم يديله صلىى هللا لىيله وسلىم وكلا رسلول هللا ”دن القيم : قال ا

هذا هو الصاي الذا رواه شلري للن لاصلم دلن كىيلب للن ” . دعدهما ثم جبهته وأنفه

أديه .

Waa'il bin Xajar (Ihkra) wuxuu isna yidhi: “Waxaan arkay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

oo markuu sujuudayo ruugagga dhulka dhigaya gacmaha ka hor, kolkuu وسللىم

sujuudda ka soo toosayana gacmaha dhulka ka soo hor qaadaya, lamana arag

isagoo sidaa si ka gedisan falaya1.”

با سلجد وضلع ركبتيله صىى هللا لىيه وسلىم رأيت رسول هللا ”ولن وائ دن حجر قال :

ولم يروا في فعىه ما يخالف ل . ”وبا نه رفع يديه قب ركبتيه قب يديه

Hase yeeshee, Imaam Maalik, al-Awzaacii, Ibnu Xazm iyo Axmad waxay iyagu

jeclaysteen in gacmaha lagu horaysiiyo dhulka, ruugaggana laga dambaysiiyo.

Riwaayad uu Axmad leeyahayna sidaas ayay raacsan tahay. Al-Awzaacii wuxuu yidhi:

“Waxaan soo gaadhay dadka oo gacmaha ku horaysiiya dhulka.” Ibnu Abii Daa'uud oo

arrintaa ka faalooday wuxuu yidhi in gacmaha la horaysiiyo waa qawlka ay culimada

Xadiisku qabaan. Culimadu way isku khilaaftay habka sujuudda looga soo tooso marka

loo kacayo rakcadda labaad. Sida mustaxabka ah ee ay culimada badankooduna (al-

Jamhuur) qabaan waxay tahay in gacmaha marka hore dhulka laga soo qaado,

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay, sida saxa ahina ay

tahay in gacmaha dhulka lagu xoraysiiyo marka la sijuudayo.

Sunnaha Salaadda 236

dabadeetana ruugagga. Culimada qaarna waxay qabaan in ruugagga kolka hore dhulka

laga qaado, dabadeetana gacmaha1.

12. QAABKA SUJUUDDA:

Qofka sujuudaya waxa la gudboon inuu ilaaliyo arimahan:

b) Qofka sujuudayaa waa inuu sanka, wejiga iyo gacmaha dhulka dhigo isagoo

gacmaha ka fogaynaya dhinacyada jidhkiisa kale. Waa'il bin Xajar waxa laga soo

weriyey inuu yidhi: “Markuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم sujuudayo wuxuu wejiga

dhigi jiray labada baabaco dhexdooda, gacmahana dhinacyadiisa wuu ka fogayn

jiray.” (Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

لما سجد وضع جبهته دلين كفيله صىى هللا لىيه وسىم أ النبي ”لن وائ دن حجر قال :

. اه أدو ىاوىرو” وجافي بدطيه

Sidoo kale, Abii Xumayd waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Markuu Rasuulku صلىى

sujuudayo wuxuu dhulka dhigi jiray sanka iyo wejiga, gacmahana wuu هللا لىيله وسلىم

ka fogayn jiray dhinacyadiisa, baabacooyinkana wuxuu ku beegi jiray garbaha.”

(Waxa weriyey Ibnu Khuzymah iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Xasan Saxiix ah).

كلا با سلجد أمكلن أنفله و جبهتله ملن صىى هللا لىيه وسلىم أ النبي ”ولن أدي حميد :

رواه ادن يزيملة والترملذا ” األرض ، وناى يديه لن جنبيه ، ووضع كفيه حذو منكبيه

وقال : حسن صاي .

t) Waa inuu qofku baabacooyinka la simo dhegaha ama garbaha markuu sujuudayo,

waayo labadaba waa laga soo weriyey Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم. Sidaas

darteed, culimada qaar waxay ku fuliyeen labada arimoodba iyagoo suulasha

caaradooda la simaya dhegaha, baabacooyinkana la simaya garbaha.

j) Waa in faraha la isugeeyo marka la sujuudayo. Al-Xaakim iyo Ibnu Xibbaan waxay

sheegeen inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم markuu rukuucayo faraha kala fogayn jiray,

markuu sujuudayana uu isugayn jiray.

x) Waa in faraha adimada Qiblada loo jeediyo. Al-Bukhaari wuxuu ka soo weriyey

Abuu Xumayd inuu yidhi: “Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم markuu sujuudayo, faraha

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Sunnaha saxiixa ahi yahay in marka hore ruugagga

dhulka laga soo qaado. Al-Bukhaari sidaa ayuu soo tebiyey, waana siduu ash-Shaafici isna

qabo. (eeg Tamaam al-Minnah).

Sunnaha Salaadda 237

gacmihiisa muu kala fogayn jirin, manuu duubi jirin, faraha adimadana Qiblada

ayuu u jeedin jiray.”

كللا با سللجد وضللع يديلله سيللر صللىى هللا لىيلله وسللىم لنبلليأ ا ”لللن أدللي حميللد :

مفترشهما

رواه البخارا .” وال قادضهما ، واستقب دأطرا أصادع رجىيه القبىة

13. INTA SUJUUDDA LAGU HAKANAYO IYO WAXA LA ODHANAYO:

Waxa mustaxab ah qofka sujuudayaa inuu yidhaahdo: “Subxaana Rabbiyal Aclaa”.

Cuqbah bin Caamir (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Markay soo degtay

Aayadda (Sabbixisma Rabikal Aclaa), Wuxuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Sidaa dhaha markaad sujuudaan1.” (Axmad, Abuu Daa'uud, Ibnu Maajah iyo al-

Xaakim ayaa soo weriyey).

صىى هللا لىيله قال رسول هللا سب اسم رد األلىى لن لقبة دن لامر قال : لما نزلت

وسىم :

رواه أحمد وأدوىاوى وادن ماجة والااكم . ” " اجعىوها فى سجوىكم

Xudayfah isna waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebigu wuxuu صىى هللا لىيله وسلىم

odhan jiray markuu sujuudayo: Subxaana Rabbiyal Aclaa.” (Axmad, Muslim,

Asxaabta Sunanka iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Xasan Saxiix ayaa soo weriyey).

ولللن حذيفللة : أ النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم كللا يقللول فللي سللجوىه : " سللباا ردللي

. وقال الترمذا حسن صاي . رواه أحمد ومسىم وأصاا السنن” األلىى

Waxa la gudboon qofka sujuudaya in aanu tasbiixda rukuuca iyo sujuudda saddex ka

yaraynin. At-Tirmidi wuxuu yidhi: Culimada ahlul cilmigu sidaa ayay qabaan, waxay

jecel yihiinna in aan saddex laga yaraynin tasbiixda sujuudda iyo rukuuca. Hase

yeeshee, waxa waajib ah ama kefaysa qofka ugu yaraan hal tasbiix inuu yidhaado siday

culimada badankoodu (al-Jamhuur) qabaan. Waxaynu hore u soo sheegnay oo kale inay

muhiim tahay in rukuuca iyo sujuudda lagu hakado qaddar uu qofku odhan karo ugu

yaraan tasbiix keliya. Taasu waa ugu yaraan waxa qofka kefeeya. Hase yeeshee, qofkii

raba inuu sujuudda si fiican u taam yeelo waa inuu yidhaahdo shan ilaa toban

tasbiixood rukuuca ama sujuudda gudahooda. Arrintaasu waxay ku salaysan tahay

Xadiis uu Saciid bin Jubary ka soo weriyey Anas bin Maalik inuu yidhi: “Maan arag

cid uga salaad dhow inankaa yar salaaddi Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم. Wuxuu u jeedaa

Cumar bin Cabdulcaziiz. Waxaanu ku qiyaasnay inuu toban tasbiixood yidhi markuu

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay.

Sunnaha Salaadda 238

rukuucayay iyo toban markuu sujuudayay.” (Axmad, Abuu Daa'uud iyo an-Nasaa'i ayaa

sanad fiican ku soo weriyey).

صلىى هللا لىيله لن سعيد دن جبير لن أنس قال : " ما رأيت أحدا أشبه صالة درسول هللا

من هذا اليلال ، يعنلي لملر دلن لبلد العزيلز فازرنلا فلي الركلوع ل،لر تسلبياا ، وسىم

رواه أحمد وأدو ىاوى والنسائي دتسناى جيد .” جوى ل،ر تسبياا وفي الس

Ash-Shawkaani wuxuu yidhi: Taasi waxay inoo caddaynaysaa in tirada saxa ah iyo

dhamaystirka tasbiixda sujuudda ama rukuucu ay toban tahay. Assalkuna wuxuu yahay

inuu qofka keli tukanayaa tasbiixda ka dhigi karo intuu rabo in la badiyaana ay fiican

tahay. Waxa jira Axaadiis Saxiix ah oo sheegaya inuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم odhan

jiray tasbiix tiro badan markuu sujuudayo. Qofka Imaamka ah isaguna toban wuu ka

badin karaa haddii uu og yahay dadka ku daba tukanayaa in aanay dhibsanayn

dheeraynta sujuudda. Ibnu Cabdulbarr wuxuu yidhi: “Imaam walba waxa la gudboon

inuu salaadda khafiifiyo siduu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ina faray. Xattaa haddii uu og

yahay dadka ku daba tukanayaa inay yihiin kuwo xoog badan. Waayo Imaamku ma

ogaan karo dadku xaaladduu ku jiro iyo wax la soo kulmay ama inay baahi iyo wer-wer

qabaan midna. Ibnul Mubaarak wuxuu isna yidhi: Waxa mustaxab ah inuu Imaamku

tasbiixda shan ka dhigo, si dadka la tukanaya oo dhami ay ugu yaraan saddex uga

gaadhsiiyaan. Hase yeeshee, maaha qofku inuu xuska Alle ku soo koobo tasbiixda oo

keliya ee waa inuu ducooyin iyo dikri kaleba raaciyo. Xadiis Saxiix ah oo Rasuulka

ka soo sugnaaday wuxuu yidhi: “Qofku wuxuu Ilaahay ugu dhow صلىى هللا لىيله وسلىم

yahay markuu sujuudayo, kolkaa ducada badsada markaad sujuudaysaan.”

أقر ما يكو احدكم من رده ”قال : صىى هللا لىيه وسىم ففي الادي الصاي أ النبي

وهو

” . الدلاء ساجد ، فأكثروا فيه من

Sidoo kale, wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Waxaan idinka mamnuucay

inaad Qur'aan akhridaan markaad rukuucaysaan ama sujuudaysaan. Markaad

rukuucaysaan Eebbe weyneeya, sujuuddana ducada ku dedaala waa hubaal in la

idinka aqbaliye.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo weriyey)

أال بني نهيت أ أقرأ راكعا أوساجدا ، فأما الركوع فعظملوا صىى هللا لىيه وسىم : " وقال

للن أ يسللتجا لكللم رواه أحمللد ” فيلله الللر ، وأمللا السللجوى فاجتهللدوا فللي الللدلاء فقم

ومسىم .

Axaadiis badan ayaa ku soo aroortay ducada rukuuca iyo sujuudda la raaciyo oo aynu

ka soo qaadanayno kuwa soo socda:

Sunnaha Salaadda 239

1. Cali (Ihkra) waxa laga soo weriyey: “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم odhan

jiray markuu sujuudo: “Allaahumma laka sajadtu, wa bika aamantu, wa laka

aslamtu, sajada wajhii lil-Ladii khalaqahuu fasawarahuu fa-Axsana suwarahuu,

fashaqa samcahuu wa basarahu. Fatabaarakal-Laahu axsanul khaaliqiin.” (Axmad

iyo Muslim ayaa soo weriyey).

لن لىي رضي هللا لنه : أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم كا با سجد يقول : " الىهم

، ول أسىمت ، سجد وجهي لىذا يىقه فصلوره فأحسلن صلوره ، ل سجد ، ود آمنت

رواه أحمد ومسىم .” ف،ق سمعه ودصره : فتبارك هللا أحسن الخالقين

2. Caa’isha (Ihkra) waxay iyana tidhi: Habeen aan Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم ka

waayey gogoshiisa oo aan gacanta ku raadiyey, waxaan taabtay isagoo sujuudaya oo

leh: “Rabbi acdi nafsii taqwaahaa, wa zakihaa Anta khayru man zakaahaa, Anta

Waliyuhaa wa Mawlaahaa1.” (Axmad ayaa soo weriyey).

ولن لائ،ة رضي هللا لنها : أنها فقد النبي صىى هللا لىيه وسىم من مضلجعه فىمسلته

، وهلو يقلول : " ر أللط نفسلي تقواهلا ، ومكهلا أنلت ديدا ، فوقعلت لىيله وهلو سلاجد

رواه أحمد .” يير من مكاها ، أنت وليها وموالها

14. FADHIGA LABADA SUJUUDOOD U DHEXEEYA:

Sunnaha Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yahay in labada sujuudood dhexdooda si

fiican loo fadhiisto oo lugta bidix la balaadhiyo laguna fadhiisto, lugta midgna kor loo

taago fareheedana Qiblada lagu fiiqo. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey: “Inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم lugta bidix dhulka ku balaadhin jiray, ta midigna uu

dhidbi jiray (kor u taagi jiray).” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

كلا يفلرش رجىله اليسلرى صلىى هللا لىيله وسلىم للن لائ،لة رضلي هللا لنهلا أ النبلي

رواه البخارا ومسىم .” وينصب اليمنى

Ibnu Cumar isna waxa laga soo weriyey: “Inuu sunnuha salaaddu yahay in cagta midig

kor loo taago faraheedana Qiblada loo jeediyo, cagta bidixna lagu fadhiisto.” (Waxa

weriyey an-Nasaa'i). Naafic wuxuu yidhi: Markuu Ibnu Cumar tukanayo dhammaantii

Qiblada ayuu waajihi jiray xattaa kabihiisa.” (Al-Athram ayaa soo weriyey). Xadiiskii

sifaynayay salaadda Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ee aan hore u soo sheegnay lagana soo

weriyey Abuu Xumayd markuu salaadda Rasuulka Alle sifaynayey صلىى هللا لىيله وسلىم

wuxuu yidhi: “Labada sujuudood dhexdooda Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم cagta

bidix intuu balaadhiyo ayuu ku fadhiisan jiray ilaa ay laf waliba halkeeda ku soo

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiiskanu daciif yahay.

Sunnaha Salaadda 240

noqoto, kolkaasuu haddana sujuudi jiray.” (Axmad, Abuu Daa'uud iyo at-Tirmidi oo

yidhi waa Saxiix ayaa soo weriyey).

وفللي حللدي أدللي حميللد فللي صللفة صللالة رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم ، ثللم ثنللى رجىلله

رواه ” لتلدل حتلي رجلع كل لظلم موضلعه ، ثلم هلوى سلاجدا اليسرى وقعد لىيها، ثلم ا

أحمد أدو ىاوى الترمذا وصااه .

Waxa kale oo la soo weriyey inay iyana mustaxab tahay in labada lugoodba la

balaadhiyo cidhbohoodana laguna fadhiisto (Ifcaa’). Abuu Cubaydah wuxuu yidhi:

Taasi waa qowlka culimada ahlul Xadiiska. Abuu Zubayr wuxuu maqlay Daa'uus oo

leh Ibnu Cabbaas ayaanu arrintaa ka waraysanay oo wuxuu yidhi: “Waa Sunnaha

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم.” Waxaanu ku nidhi: Ragga way ku adagtay. Wuxuu ku

celiyay oo uu haddana yidhi: “Waa Sunnihii Nebigaaga صلىى هللا لىيله وسلىم .” (Muslim

ayaa soo weriyey).

فعن أدي الزدير أنه سمع طاووسا يقول : قىنا الدن لباس في اإلقعاء لىلى القلدمين . فقلال

: هي السنة .

رواه ” صىى هللا لىيه وسلىمقال : فقىنا : بنا لنراها جفاء دالرج . فقال : هي سنة نبي

مسىم .

Ibnu Cumar isagana waxa laga soo weriyey: Inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم markuu

sujuudda hore ka soo tooso uu ku fadhiisan jiray faraha adimada odhan jirayna:

“Sidaasu waa Sunnaha.”

Daa’uus isaguna wuxuu yidhi: “Waxaan arkay Cabdallayaasha (wuxuu u jeedaa

Cabdullah bin Cabbaas, Cabdullah bin Cumar iyo Cabdullah bin az-Zubayr) oo

gommodda1 cagahooda ku fadhiya.” (Al-Bayhaqi ayaa soo weriyey, al-Xaafid Ibnu

Xajar isna wuxuu yidhi: Sanadkiisu waa Saxiix).

عنلي لبلد هللا دلن لبلاس ولبلد ي -فعن أدي الزدير أنه سمع طاووسا يقول : رأيت العباىللة

رواه البيهقي ، وقال الاافد صاي اإلسناى . ” يقعو -هللا دن لمر ولبد هللا دن الزدير

Hase ahaatee, in labada sal (badhida) iyo bawdyaha dhulka la dhigo (Iqcaa’) waa

makruuh siday culimadu isku waafaqday. Abuu Hurayra wuxuu yidhi: “Nebigu صلىى هللا

wuu noo diiday saddex: Sida diiggu wax u cuno in loo rukuuco, fadhiga لىيله وسلىم

eyga oo kale (Iqcaa’) in loo fadhiisto iyo daymada dacawada oo kale in wax loo

daymoodo.” (Axmad, al-Bayhaqi, ad-Dabaraani iyo Abuu Yaclaa ayaa soo weriyey).

1 Gommoddu waa cagta intay kabtu gasho.

Sunnaha Salaadda 241

لن أدي هريلرة قلال : " نهلاني النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم للن ثلالث : للن نقلرة كنقلرة

رواه أحملللد والبيهقلللي ” اللللدي ، وبقعلللاء كتقعلللاء الكىلللب ، و التفلللا كالتفلللا الثعىلللب

والطبراني وأدو يعىى .

Waxa mustaxab ah markuu qofku yara fadhiisto labada sujuudood dhexdooda inuu

gacanta midig kor saaro bowdada midig, gacanta bidixna kor saaro bowdada bidix

farahana kala furo, Qibladana u jeediyo faraha. Waana in aanay faraha gacantu

ruugagga dhaafin.

Ducada labada sujuudood dexdooda:

Waxa mustaxab ah in lagu ducaysto mid ka mid ah labada duco ee soo socda labada

sujuudood dhexdooda. Qofkii rabaana ducooyinkaa wuu ku cel-celin karaa. Xudayfah

(Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم labada

sujuudood dhexdooda wuxuu odhan jiray: “Rabbiq-Firlii, Rabbiq-Firlii.” (Abuu

Daa'uud ayaa soo weriyey).

“ كلا يقلول دلين السلجدتين : صىى هللا لىيله وسلىم لن حذيفة رضي هللا لنه : أ النبي

رواه أدو ىاوى . ”ر اسفرلي ، ر اسفرلي

Sidoo kale, Ibnu Cabbaas (Ihkra) wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

,labada sujuudood dhexddoda odhan jiray: “Allaahumaq-Firlii, Warxamnii وسللىم

Wacaafinii, Wahdinii, Warzuqnii.”

كللا يقللول دللين صللىى هللا لىيلله وسللىم ولللن ادللن لبللاس رضللي هللا لنهمللا : أ النبللي

” .الىهم اسفرلي وارحمني ولافني واهدني وارمقني ”السجدتين :

15. FADHIGA NASASHADA:

Fadhiga nasashadu waa fadhi yar oo gaaban oo qofku uu ku yara hakado markuu

dhameeyo sujuudda labaad ee rakcadda salaadda ugu horaysa intaanu rakcadda labaad

u kicin, iyo markuu sujuudda labaad dhameeyo rakcadda saddexaad intaanu rakcadda

afraad u kicin. Hase ahaatee, culimadu way isku khilaaftay xukunka fadhiga nasashada

iyagoo kala raacay Axaadiis kala gedisan oo arrintaa ku soo aroortay. Waxaynu ku soo

koobaynaa odhaahda Ibnul Qayim uu arrintaa ka yidhi. Wuxuu Ibnul Qayim yidhi:

Waxay culimadu isku khilaaftay: Fadhiga nasashadu miyuu ka mid yahay Sunnaha

salaadda oo qof walba waxa la gudboon inuu falo, mise kama mid aha oo qofkii raba

ayuunbaa fali kara? Culimadu laba qaybood ayay u qaybsameen iyagoo kala raacay

laba riwaayadood oo Imaam Axmad uu soo weriyey. Al-Khalal wuxuu yidhi: Axmad

wuxuu doortay Xadiiska Maalik bin al-Xuwayrith laga soo weriyey ee sheegaya inuu

Yuusuf bin Muusaa yidhi: Abuu Umaamah ayaa la weydiiyey habka fadhiga nasashada

looga kaco marka rakcadda kale loo kacayo. Wuxuu yidhi: “Waa in cagta fareheeda

Sunnaha Salaadda 242

hore laysku taago sida ku cad Xadiiska Rafaacah laga soo weriyey.” Hase ahaatee,

Xadiiska Ibnu Cajlaan laga soo weriyey kuma cadda inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

cagta fareheeda hore isku taagi jiray. Asxaab badan iyo dhammaan dadkii sifeeyay

salaadda Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم may sheegin fadhiga nasashada aan ahayn Xadiiska

Abuu Xumayd iyo Maalik bin al-Xuwayrith laga soo weriyey. Haddii ay arrintaasu

Sunnaha Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ka mid tahay mar walba wuu fali lahaa, dadkii

salaaddiisa sifeeyayna way sheegi lahaayeen. Haddii laga yaabo inuu mar falayna daliil

u noqonmayso inay Sunnaha salaadda ka mid thay, isagoo caado ahaan Rasuulku ى صلى

u fala si ay dadku uga qaataan mooyee. Waxa laga yaabaa ayuu yidhi Ibnul هللا لىيله وسلىم

Qayim inuu sidaa u falay baahi darteed. Taasina waxay tilmaamaysaa in fadhiga

nasashadu aanu Sunnaha salaadda ka mid ahayn1 .”

16. QAABKA FADHIGA AT-TAXIYAATKA:

Markuu qofka tukanayaa at-Taxiyaatka u fadhiisto waa inuu u fadhiisto qaab ka mid ah

saddexda aan hoos ku sheegi doono gacmahana saaro meelaha soo socda:

1. Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Markuu Rasuulka Alle صلىى

هللا لىيه وسىم

at-Taxiyaatka u fadhiisto wuxuu gacanta bidix saari jiray ruugga bidix, gacanta

midigna ruugga midig. Farahana wuxuu u duubi jiray sida saddex iyo kontonka2.

Ama siduu Xadiis kale leeyahay, farta murdisada wuu fiiqi jiray faraha kalena

dhammaan wuu duubi jiray.” (Muslim ayaa soo weriyey).

أ النبي با قعد لىت،هد وضع يده اليسرى لىلى ركبتله ”لن ادن لمر رضي هللا لنهما :

اليسرى ، واليمنى لىى اليمنى . وقعد ثالثا ويمسين وأشار دأصبعه السبادة . وفي رواية

رواه مسىم .” : وقب أصادعه كىها . وأشار دالتي تىي اإلدها

2. Waa'il bin Xajar wuxuu isna sheegay: “Inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم baabacada

bidix saari jiray bowdada iyo ruuga bidix. Caarada suxulka midigna wuxuu saari

jiray bowdada midig, faraha midigna wuxuu u duubi jiray sida giraanta, ama siduu

Xadiis kale leeyahay suulka iyo faraha kalena wuu duubi jiray murdisadana wuu

fiiqi jiray, korna wuu u taagi jiray. Waxaan arkayna isagoo dhaqaajinaya murdisada

markuu ducaysanayo.” (Axmad iyo qaar kale ayaa soo weriyey). Al-Bayhaqi oo

Xadiiskaa sharxay wuxuu yidhi: Dhaqaajiska uu Waa'il arkay waa markuu fiiqayey ee

maaha dhaqaajis joogto ah, waayo Xadiis kale oo Ibnu Zubayr laga soo weriyey wuxuu

1 Al-Albaani oo arrintaa ka faalooday wuxuu yidhi: Fadhiga nasashadu sunnaha salaadda

waa ka mid Ibnul Qayim faaladiisuna waxay ku salaysan tahay daliil daciif ah (eeg Silsilat

al-Axaadiis ad-Daciifah Mujalladka 2, Bogga: 967- 968) 2 Wuxuu faraha u duubi jiray sida saddex iyo kontonka tirada carabida ah (53).

Sunnaha Salaadda 243

sheegay: “In aanu Nebigu ودل و ليده ومدلم farta ruxi jirin ee uu taagi (fiiqi) jiray oo

keliya markuu ducaysanayo.” (Abuu Daa’uud ayaa sanad sixiix ah ku soo weriyey.

An-Nawawi ayaa isaguna soo tebiyey Xadiiskaa)

ى فخلذه وضلع كفله اليسلرى لىل صلىى هللا لىيله وسلىم أ النبلي ”وللن وائل دلن حجلر :

وركبته اليسرى ، وجع حد مرفقه األيمن لىى فخده اليمنى ، ثم قب دين أصادعه فاىلق

حىقللة . وفللي روايللة : حىللق دالوسللطى واإلدهللا وأشللار دالسللبادة ، ثللم رفللع أصللبعه فرأيتلله

رواه أحمد وسيره .” ياركها يدلوا دها

3. Az-Zubayr isna (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Markuu Rasuulka Alle

at-Taxiyaatka u fadhiisto, wuxuu gacanta midig saari jiray bowdada صلىى هللا لىيله وسلىم

midig gacanta bidixna wuxuu saari jiray bowdada bidix. Farta murdisadana wuu

fiiqi jiray, manuu eegi jirin farta uu fiiqayo wax ka shisheeya.” (Waxa soo weriyey

Axmad, Muslim iyo an-Nasaa'i).

با جىلس فلي صلىى هللا لىيله وسلىم كلا رسلول هللا ”وللن الزديلر رضلي هللا لنله قلال :

الت،هد وضلع يلده اليمنلى لىلى فخلذه اليمنلى ويلده اليسلرى لىلى فخلذه اليسلرى ، وأشلار

نسائي .رواه أحمد ومسىم وال” دالسبادة ، ولم يجاوم دصره بشارته

Xadiiskaasu wuxuu ina tusayaa inuu qofku gacanta midig saaro bowdada midig isagoon

gacanta duubin, isla markaana aanu eegin meel ka shishaysa farta la fiiqayo.

Dhammaan saddexdaa Xadiis ee aan kor ku sheegnay waa Saxiix, kolba kii uu qofku ku

camal falaana waa sax.

b) Inuu qofku farta murdisada fiiqo isagoo soo yara godaya ilaa intuu salaama-

naqsanayo. Numayr al-Khazaacii waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Waxaan arkay

Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم oo salaadda u fadhiya isagoo uu dhudhunkiisa midig

kor saaran yahay bowdada midig oo farta midig taagaya isagoo yara qaloocinaya

markuu ducaysanayey1.” (Axmad, Abuu Daa’uud, an-Nasaa’i, Ibnu Maajah ayaa soo

weriyey iyo Ibnu Khuzaymah oo isna sanad fiican ku soo weriyey).

رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم وهو قالد في الصالة قد لن نمير الخزالي قال : " رأيت

وضللع راللله اليمنللى لىللى فخللذه اليمنللى ، رافعللا بصللبعه السللبادة ، وقللد حناهللا شلليئا وهللو

رواه أحمد وأدو ىاوى والنسائي وادن ماجة وادن يزيمة دتسناى جيد . ” يدلو

Anas bin Maalik (Ihkra) wuxuu isna yidhi: “Rasuulka ىى هللا لىيه وسلىمص ayaa soo maray

Sacad oo laba farood taagaya markuu at-Taxiyaatka u fadhiyey, markaasuu

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay.

Sunnaha Salaadda 244

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ku yidhi: “Sacadow far keliya taag.” (Axmad, Abuu

Daa'uud, an-Nasaa'i iyo al-Xaakim ayaa soo weriyey).

دسلعد وهلو صلىى هللا لىيله وسلىم هللا لنه قلال : ملر رسلول هللالن أنس دن مال رضي

د ياسعد ”يدلو دأصبعين فقال : رواه أحمد وأدو ىاوى والنسائي والااكم .” أح

Ibnu Cabbaas mar laga waraystay qofka markuu ducaysanayo farta taaga wuxuu yidhi:

“Ikhlaaska ayaa sidaa ah.” Anas bin Maalik (Ihkra) isna wuxuu yidhi: “Tadaruca ayaa

sidaa ah.” Mujaahid isna wuxuu yidhi: “Shaydaanka ayay eridaa (farta la fiiqayaa).”

Mad-habta Shaaficiyadu waxay qabtaa in farta la taago marka la marayo erayga

Illa-Laah ee tashahudka at-Taxiyaatka oo keliya. Xanafiyaduna waxay qabtaa in farta la

taago marka la odhanayo Laa Ilaaha, lana celiyo farta marka la lagu dhawaaqayo

Illa-Laah. Maalikiyaduna waxy qabtaa in farta loo dhaqaajiyo midig iyo bidix ilaa inta

la salaama-naqsanayo. Xanbaliyaduna waxay qabtaa in farta la taago mar walba oo

magaca Alle (Allaah) lagu dhawaaqo, mana dhaqaajiyaan iyagu farta.

t) At-Taxiyaatka hore waa in cagta bidix lagu fadhiisto cagta midigna kor loo taago

iyadoo fareheeda dhulka lagu hayo. At-Taxiyaatka labaadna waa in loo fadhhisto

iyadoo faraha cagta bidix Qiblada loo fiiqayo, cagta midigna kor loo taagayo badhidana

dhulka lagu hayo (Tawarruk). Sidaa waxaynu hore ugu soo sheegnay Xadiiska Abii

Xumayd laga soo weriyey markuu tilmaamayey habka salaadda Rasuulka صلىى هللا لىيله

صلىى هللا لىيله وسلىم Wuxuu yidhi: “Labada rakcadood dabadood markuu Rasuulkuوسلىم

fadhiisto cagta midig kor ayuu u taagi jiray faraheedana dhulka ayuu ku qotomin

jiray. At-Taxiyaatka labaadna cagta bidix intuu hore u soo bixiyo ayuu cagta

midigna kor u taagi jiray badhidana dhulka ayuu dhigi jiray.” (Al-Bukhaari ayaa soo

weriyey).

فللي حللدي أدللي حميللد فللي صللفة صللالة رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم : فللتا جىللس فللي

الركعتين جىس لىلى رجىله اليسلرى ونصلب اليمنلى ، فلتا جىلس فلي الركعلة األييلرة قلد

رواه البخارا .” رى وقعد لىى مقعدته رجىه اليسرى ونصب األي

17. AT-TAXIYAADKA HORE:

Culimada badankoodu (al-Jamhuur) waxay qabaan inuu at-Taxiyaatka koowaad ee

salaaddaha laba rakcadood ka badani Sunne yahay. Cabdullah bin Buxaynah waxa laga

soo weriyey: “Inuu Nebigu لىيله وسلىم صلىى هللا isagoo salaad Duhur tukanaya istaagay

markuu laba rakcadood tukaday halkuu at-Taxiyaatkii koowaad ugu fadhiisan

lahaa. Markuu salaaddii dhamaystayna laba goor ayuu sujuuday isagoo fadhiya

intaanu salaama-naqsan. Labada sujuudood mid walba wuxuu raaciyay takbiir.

Sunnaha Salaadda 245

Dadkiina way la sujuudeen. Sidaa wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم u falay at-

Taxiyaatka uu ilaaway dartii.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

قلا فلي صلالة الظهلر ولىيله صلىى هللا لىيله وسلىم أ النبلي ”للن لبلد هللا دلن داينلة :

أتم صالته سجد سجدتين ، يكبر في ك سجدة وهو جلالس ، قبل أ يسلىم ، جىوس ، فىما

رواه الجمالة . “وسجدهما الناس معه ، فكا ما نسي من الجىوس

Kitaabka Subul as-Salaam waxa lagu sheegay inuu Xadiiskanu caddaynayo inuu laba

goor sujuudo (Sujuud as-Sahwi) qofkii ilaawa at-Taxiyaatka hore ee salaaddaha labada

at-Taxiyaat leh intaanu salaama-naqsan ka hor. Waayo Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم

wuxuu yidhi: “U tukada sidaad iga aragtaan anigoo u tukanaya.” “ صلىوا كملا رأيتملوني

Halkaa waxa inooga cad inuu at-Taxiyaatka hore Sunne yahay maadaama lagu ”أصلىي

soo bedi karo laba sujuudood. Waayo haddii uu yahay waajib labada sujuudood

soomay bedi kareen. Ibnu Xajar ayaa sidaa ku sheegay kitaabkiisa Fatxul Baarii. Ibnu

Baddaal wuxuu yidhi: Daliilku wuxuu in tusayaa in sujuud as-Sahwigu aanu soo bedi

karin xubin waajib ah. Qofkii ilaawa Takbiiratul Ixraam (Takbiirta xidhashada

salaadda) kuma soo bedi karo sujuud as-Sahwi. Culimada qaarna waxay qabaan inuu

at-Taxiyaatka hore waajib yahay. Culimada sidaa qaba waxa ka mid ah: Al-Layth, Ibnu

Sacad, Isxaaq, Axmad iyo ash-Shaafici iyo Xanafiyada qaarkood. Ad-Dabaraani

isaguna wuxuu qabaa inuu waajib yahay at-Taxiyaatka hore ee salaadaha labada at-

Taxiyaat leh. Sababtoo ah bilowgii waxa salaadda la farad yeelay laba rakcadood oo

keliya oo uu la socdo at-Taxiyaat waajib ahi. Wixii mar dambe lagu daryna waajibkaa

tir-tiri maayaan. Ad-Dabaraani wuxuu sidaas darteed qabaa inuu at-Taxiyaatka hore

waajib yahay.

Khafiifinta at-Taxiyaatka hore:

Waxa mustaxab ah in la khafiifiyo oo aan la dheeraynin at-Taxiyaatka hore.

Ibnu Mascuud wuxuu yidhi: “Markuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم dhameeyo labada

rakcadood una fadhiisto at-Taxiyaatka hore, waxaad moodaa inuu dhagxaan kulul

ku fadhiyo.” (Axmad iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey, at-Tirmidina wuxuu

yidhi waa Xasan, laakiin Cubaydah bin Cabdullah bin Mascuud Xadiiska aabihii

kamuu maqal).

با جىلس فلي اللركعتين األوللين صلىى هللا لىيله وسلىم كلا النبلي ”لن بدن مسعوى قال :

رواه أحمد وأصاا السنن و قال : الترمذا حسن بال أنه لبيلدة للم ” كأنه لىى الرضف

يسمع من أديه .

At-Tirmidi wuxuu yidhi culimada ahlul cilmiga ahi sidaa ayay ku camal falaan oo

waxay doorbidaan in at-Taxiyaatka hore la khafiifiyo. Rasuulkuna صلىى هللا لىيله وسلىم at-

Sunnaha Salaadda 246

Taxiyaatka hore waxba kuma dari jirin. Ibnul Qayim wuxuu isna sheegay in aanu

Rasuulka Alle هللا لىيله وسلىم صلىى at-Taxiyaatka hore duco kale ku dari jirin si uu u

khafiifiyo darteed. Kamanuu cawdu-billaysan jirin at-Taxiyaatka hore dabadii cadaabta

qabriga, cadaabta Naarta, fitnada nolosha iyo dhimashada iyo fitnada Dajaal midna.

Dadka jeclaystay inay sidaa falaan waxa la gudboon oo qumman inay ducadaa

raaciyaan at-Taxiyaatka labaad.

18. SALLIGA NEBIGA صىى هللا لىيه وسىم

Marka at-Taxiyaatka labaad la dhameeyo waxa mustaxab ah in Nebiga صىى هللا لىيله وسلىم

lagu salliyo, looguna salliyo labada hab ee soo socda mid ka mid ah:

1. Ibnu Mascuud al-Badriyi waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Bashiir bin Sacad ayaa

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم weydiiyey: “Rasuulkii Allow wuxuu Ilaahay nagu

amray in aanu kugu sallino ee sidee ayaanu kuugu sallinaa? Intuu Rasuulki صلىى هللا

yara aamusay ayuu yidhi: “Dhaha Allaahumma salli calaa Muxammadin لىيله وسلىم

wa calaa aali Muxammadin, kamaa sallayta calaa aali Ibraahiima. Wa baarik calaa

Muxammadin wa calaa aali Muxammadin, kamaa baarakta calaa aali Ibraahiima,

fil caalamiina Innaka Xamiidun Majiid, was-salaamu kamaa cullimtum.” (Muslim

iyo Axmad ayaa soo weriyey).

قللال د،للير دللن سللعد : يللا رسللول هللا أمرنللا هللا أ نصللىي ”لللن بدللن مسللعوى البللدرا قللال :

د قولوا : الىهم ص لىى مامد ولىى آل مام ”لىي فكيف نصىي لىي ؟ فسكت ثم قال :

كمللا صللىيت لىللى آل بدللراهيم . ودللارك لىللى مامللد ولىللى آل مامللد كمللا داركللت لىللى آل

رواه مسىم و أحمد . ” مجيد ، والسال كما لىمتم بدراهيم في العالمين بن حميد

2. Kacab bin Cajrah wuxuu yidhi: “Waxaanu Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ku nidhi:

Rasuulkii Allow waanu naqaanaa sidaanu kuu salaanno ee sidee ayaanu kuugu

sallinaa? Wuxuu صلللىى هللا لىيللله وسلللىم yidhi: “Dhaha Allahumma salli calaa

Muxammadin wa calaa aali Muxammadin kamaa sallayta calaa aali Ibraahiim

Innaka Xamiidun Majiid. Allaahumma baarik calaa Muxammadin wa calaa aali

Muxammadin kamaa baarakta calaa aali Ibraahiima Innaka Xamiidun Majiid.”

(Jamaacada ayaa soo werisay).

ولن كعب دن لجرة قال : قىنا : يا رسلول هللا قلد لىمنلا كيلف نسلىم لىيل ، فكيلف نصلىي

لىي ؟

آل بدلراهيم بنل حميلد قال : قولوا الىهم ص لىى مامد ولىلى آل ماملد كملا صلىيت لىلى

مجيد ،

Sunnaha Salaadda 247

روا ”الىهم دارك لىى مامد ولىى آل مامد كما داركت لىى آل بدراهيم بنل حميلد مجيلد

الجمالة .

Salliga Nebiga ee at-Taxiyaatka dabadii maaha waajib ee waa Sunne mustaxab ah.

Sidaasu waxay ku cadahay Xadiiskan Fidaalah bin Cubayd laga soo weriyey inuu

yidhi: “Nebiga صىى هللا لىيه وسلىم ayaa maqlay nin salaadda dhexdeeda ku ducaysanaya

oo aan Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ku salliyin. Markaasuu yidhi: “Kaasu salaaddii wuu

dedejiyay.” Intuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم ninkii u yeedhay ayuu ninkii ama qof kale

ku yidhi: “Qofkii idinka mid ah ee tukanayaa waa inuu salaaddiisa ku bilaabo

mahadnaqa iyo amaanta Alle, dabadeetana Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم ku salliyo,

kabacdina ha ku ducaysto wuxuu Alle u idmo ee duco ah.” (At-Tirmidi oo yidhi waa

Saxiix iyo Axmad iyo Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

لن فضالة دن لبيد قال : " سمع النبي صىى هللا لىيه وسىم رجال يدلو في صلالته ، فىلم

، ” : " لج هذا صىى هللا لىيه وسىم، فقال النبي صىى هللا لىيه وسىميص لىى النبي

فىيبلدأ دتاميلد هللا والثنلاء لىيله ثلم ليصل ثم ىللاه فقلال لله أو لييلره : " با صلىى أحلدكم

رواه الترمللذا وصللااه ، ” ، ثللم ليللدع دمللا شللاء هللا صللىى هللا لىيلله وسللىملىللى النبللي

وأحمد وأدو ىاوى

Qoraaga kitaabka al-Muntaqaa wuxuu yidhi: Xadiiskaasu wuxuu daliil u yahay

culimada qaba in aanu salliga Nebigu هللا لىيله وسلىمصلىى farad ahayn. Waayo Rasuulku

dhaafay inuu صلىى هللا لىيله وسلىم kumuu amrin ninkii salliga Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم

salaaddii ku celiyo. Xadiisku wuxuu taageerayaa oo kale Xadiiska Ibnu Mascuud laga

soo weriyey ee Rasuulku صلللىى هللا لىيللله وسلللىم yidhi: “Markaad at-Taxiyaadka

dhamaysana ka dooro ducada waxaad rabto.” Ash-Shawkaani oo Xadiiskaa isaguna

ka faalooday wuxuu yidhi: Waxay ila tahay in aanu jirin daliil caddaynaya inuu salliga

nebigu صىى هللا لىيه وسىم waajib yahay.

19. DUCADA AT-TAXIYAATKA DABADII:

Wuxuu Sunnaha Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yahay in lagu ducaysto wixii khayr ah ee If

iyo Aakhiro la rabo intaan la salaama-naqsan marka at-Taxiyaatka salaadda ugu

dambeeya la dhameeyo. Ibnu Mascuud (Ihkra) waxa laga soo weriyey: “Inuu Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم baray at-Taxiyaatka, markuu dhameeyayna yidhi: “Kabacdina

waxaynu dooran hadba ducadii1 aynu rabto.” (Muslim ayaa soo weriyey).

1 Ilaahay weydiiso wixii khayr ah ee aad If iyo Aakhiro rabto. At-Taxiyaatka halkan lagaga

hadlayaa waa midka labaad iyo ka salaadda Subax.

Sunnaha Salaadda 248

لىمهم الت،هد ثم قال فلي آيلره : صىى هللا لىيه وسىم لن لبد هللا دن مسعوى : أ النبي

رواه مسىم . ”لة ما ن،اء ثم لنختر من المسأ ”

Duco kastaa way bannaan tahay waana mustaxab ama Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ha ka

soo sugnaato ama yaanay ka soo sugnaane. Hase yeeshee, midda Rasuulka صلىى هللا لىيله

ka soo sugnaatay ayaa fadli badan. Way badan yihiin ducooyinka uu Rasuulka وسلىم

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ku ducaysan jiray at-Taxiyaatka dabadii. Waxaynu halkan ku soo

qaadanaynaa saddex keliya:

1. Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Markuu qof idinka mid ahi at-Taxiyaatka labaad dhamaysto, waa inuu Ilaahay ka

magan galo afar, oo uu yidhaahdo: Allahumma inii acuudu Bika min cadaabi

jahannam, wa min cadaabil qabri, wa min fitnatil maxyaa wal mamaat, wa min

sharri fitnatil masiix addajaal.” (Muslim ayaa soo weriyey).

با فرغ أحلدكم ملن الت،لهد األييلر فىيتعلو دلاهلل ملن أردلع يقلول : ”قال : لن أدي هريرة

الىهم بني

ألو د من لذا جهنم ، ومن لذا القبر ، ومن فتنة المايا والمما ، ومن شلر فتنلة

رواه مسىم .” المسي الدجال

2. Caa’isha (Ihkra) waxa iyana laga soo weriyey inuu Nebigu لىيه وسلىمصىى هللا ducadan

ku ducaysan jiray markuu tukanayo: “Allaahumma innii acuudu bika min cadaabil

qabri, wa acuudu Bika min fitnat ad-Dajaal, wa acuudu Bika min fitnatil maxyaa

wal mamaat, Allaahumma innii acuudu Bika min al-ma’tham wal maqram.”

(Sixadiisa waa laysku waafaqay).

ولن لائ،ة رضي هللا لنها : أ النبي صلىى هللا لىيله وسلىم كلا يلدلو فلي الصلالة : "

الىهم بني ألو دل ملن للذا القبلر ، وأللو دل ملن فتنلة اللدجال ، وأللو دل ملن فتنلة

متفق لىيه . ” المايا والمما ، الىهم بني ألو د من المأثم والمير

3. Cali bin Abii Daalib (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى

markuu tukado at-Taxiyaatka dabadii intaanu salaama-naqsan hadalka هللا لىيله وسلىم

ugu dambeeya ee uu odhan jiray wuxuu ahaa: Allaahumma aqfirlii maa qaddamta

wa maa akharta, wa maa asrarta wa maa aclanta wa maa asrafta wa maa Anta

aclamu bihii minnii, Antal muqadimu wa Antal mu'akhiru. Laa Ilaaha illaa Anta.”

(Muslim ayaa soo weriyey).

با قلا بللى الصلالة ، صلىى هللا لىيله وسلىم لن لىي رضي هللا لنه قال : كا رسول الله

دللين الت،للهد والتسللىيم : الىهللم اسفرلللي ماقللدمت ومللا أيللر ، ومللا يكللو آيللر مللا يقللول

Sunnaha Salaadda 249

أسرر وما ألىنت وما أسرفت وما أنت ألىم ده مني ، أنت المقد وأنت الملؤير البلله بال

رواه مسىم .” انت

Cabdullah bin Camr waxa laga soo weriyey inuu Abuu Bakar ku yidhi Rasuulka Alle

صىى I bar duco aan ku ducaysto salaadda dhexdeeda. Wuxuu Rasuulki :صىى هللا لىيه وسىم

yidhi: “Dheh, Allaahumma innii dalamtu nafsii dulman kathiiran walaa هللا لىيله وسلىم

yaqfirud-Dunuuba illaa Anta faqfirlii maqfiratan min cindika warxamnii Innaka

Antal Qafuurur-Raxiim.” (Sixadiisa waa laysku waafqay).

ولن لبد هللا دن لمرو : أ أدادكر قلال لرسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم : لىمنلي ىللاء

أىلو ده في صالتي ؟ قال : ق : " الىهم بني ىمت نفسي ىما كثيرا وال ييفر الذنو بال

تفق لىيه . م” أنت فاسفرلي ميفرة من لندك وارحمني بن أنت اليفور الرحيم

20. DIKRIGA IYO DUCADA SALAANTA DABADEED:

Waxa Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم laga soo weriyey dikri iyo ducooyin fara badan oo kala

gedisan inuu akhriyi jiray markuu salaama-naqsado kabacdi. Kuwaas oo uu Sunnuhu

yahay inaynu inaguna ku camal fallo markaynu salaadda dhamaysano. Waxaynu

halakan ku soo qaadanaynaa saddex keliya.

1. Thuubaan (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Markuu Rasuulka Alle صلىى

salaadda dhamaysto saddex goor ayuu Astaaqfirulaysan jiray, kabacdina هللا لىيله وسلىم

wuxuu odhan joray “Allaahumma Antas-Salaamu wa Minkas-Salaamu Tabaarakta

yaa Dal Jalaali wal Ikraam.” (Jamaacada ayaa soo werisay al-Bukhaari mooyee).

Imaam Muslim wuxuu intaa ku daray inuu Waliid yidhi: Al-Awzaaci ayaan weydiiyey

habka Astaaqfirulaysiga uu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ugu dhawaaqi jiray. Wuxuu

yidhina: Wuxuu odhan jiray: “Astaaqfirullaah, Astaaqfirullaah, Astaaqfirullaah.”

با انصلر ملن صلىى هللا لىيله وسلىم للن ثودلا رضلي هللا لنله قلال : كلا رسلول هللا

السلال ، تباركلت يلا ا الجلالل الىهلم أنلت السلال ومنل ”صالته اسلتيفر هللا ثالثلا وقلال :

رواه الجمالة اال البخارا . وماى مسىم : قال الوليد : فقىت لنوماللي : كيلف ” واإلكرا

االستيفار ؟ قال : يقول : أستيفر هللا ، أستيفر هللا ، أستيفر هللا .

2. Mucaad bin Jabal isna waxa laga soo weriyey: “ Inuu Rasuulku لىيله وسلىمصلىى هللا

maalin gacanta qabtay oo ku yidhi: “Macaadow waan ku jecelay. Mucaadna ku

yidhi: Ilaahbaan ku dhaartee Rasuulkii Allow anna waan ku jecelay. Rasuulkii صلىى

wuxuu ku yidhi: “Waan kula talinayaa, ha ilaawin inaad tidhaahdo هللا لىيله وسلىم

markaad salaad walba dhamayso: Allaahumma acinnii calaa dikrika wa shukrika

wa xusni cibaadatika.” (Axmad, Abuu Daa'uud, al-Nasaa'i, Ibnu Khuzaymah, Ibnu

Sunnaha Salaadda 250

Xibaan iyo al-Xaakim oo yidhi waa ku saxiix qiyaasta labada Sheekh ayaa soo

weriyey).

أيلذ ديلده يوملا ثلم قلال : يامعلا بنلي صلىى هللا لىيله وسلىم ولن معا دن جب : أ النبلي

أوصي يامعلا ”ألحب . فقال له معا : دأدي أنت وأمي يا رسول هللا ، وبني أحب . قال :

” ، ال تدلن في ىدر ك صالة أ تقول : الىهم ألني لىلى كلرك وشلكرك وحسلن لباىتل

وادللن حبللا والاللاكم ، وقللال صللاي لىللى رواه أحمللد وأدللو ىاوى والنسللائي وادللن يزيمللة

شرط ال،يخين .

3. Al-Muqiirah bin Shucbah waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Wuxuu Rasuulku

odhan jiray markuu dhameeyo salaad kasta oo farad ah: “Laa صلىى هللا لىيله وسلىم

Ilaaha Illa-Laahu Waxdahuu Laa Shariika lah, Lahul Mulku wa lahul-Xamdu wa

Huwa calaa kulli shay'in Qadiir. Allaahumma laa maanica limaa acdayta wa laa

mucdiya limaa manacta walaa yanfacu dal jaddi minkal jad.” (Axmad, al-Bukhaari

iyo Muslim ayaa soo weriyey).

i Tadawuca 251

كلا يقلول ىدلر كل صلالة ىيله وسلىم صلىى هللا ل وللن المييلرة دلن شلعبة : أ رسلول هللا

البله بال هللا وحده الشري له ، له المى وله الامد وهو لىى ك شليء قلدير : ”مكتودة :

رواه أحملد ” الىهم ال ملانع لملا ألطيلت والمعطلي لملا منعلت ، وال ينفلع الجلد منل الجلد

والبخارا ومسىم .

TADAWUCA التطوع 1. Sharciga Tadawuca:

Tadawucu waa salaadaha aan waajibka ahayn (Sunnaha ama Nafalka). Tadawucu

wuxuu dhamaystiraa gefka (nuqsaanta) salaadda faradka ah. Salaaddana waxa ku jira

fadli aan laga heli karin cibaadooyinka kale. Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Waxa ugu horeeya ee dadka lagu xisaabin

doonaa maalinta Qiyaamaha waa Salaadda. Ilaahay isagoo og ayuu Malaa'iigtiisa

ku odhanayaa eega salaadda addoonkayga, ma dhamaystiray mise muu

dhamaystirin. Haddii ay dhamsystirnaato waxa loo qorayaa iyadoo taam ah. Haddii

ay wax ka dhinmaanna wuxuu Ilaahay odhanayaa eega inuu addoonkaygu tadawuc

sameeyay. Haddii uu addoonku tadawuc sameeyay uga buuxiya wixii salaadda farad

ka ah ka dhiman tadawuca. Hadba siday salaadda addoonku noqoto ayaa camalkiisa

kale oo dhanna loo xisaabinayaa.” (Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

ل ملا يااسلب النلاس دله يلو ”قلال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ النبي ب أو

القيامة من ألمالهم الصالة ، يقول ردنا لمالئكتله ، وهلو ألىلم : انظلروا فلي صلالة لبلدا

وا أتمها أ نقصها ؟ فت كانت تامة كتبت له تامة ، وب كا انتقص منها شيئا قال : انظلر

لله تطلوع قلال : أتملوا لعبلدا فريضلته ملن تطولله ، ثلم ه لعبدا ملن تطلوع ؟ فلت كلا

رواه أدو ىاوى .” يؤيذ األلمال لىى ل

Abii Umaamah waxa isna laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Dhammaan camalka addoomihiisa wuxuu Alle ugu dhegaysi badan yahay laba

rakcadood oo tadawuc ah. Khayrkuna madaxa addoonka korkiisa ayuu kusoo degaa

intuu salaadda ku jiro1.” (Waxa soo weriyey Axmad, at-Tirmidi iyo as-Sayuudi oo

yidhi waa Saxiix).

لعبد في شيء أفض ما أ هللا ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي أمامة أ رسول هللا

رواه أحمد ” من ركعتين يصىيها ، وب البر ليذر فو رأس العبد ما ىا في صالته

والترمذا وصااه السيوطي .

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay.

i Tadawuca 252

Imaam Maalik isagoo tadawuca kaga hadlaya kitaabkiisa al-Muwada' wuxuu yidhi:

Waxa isoo gaadhay inuu Nebigu صىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Dariiqa toosan raaca, lagana

yaabee inaydaan karine. Waxaad ogaataanna inay salaaddu camalkiina oo dhan

ugu khayr badan tahay. Weysadana Mu'minka oo keliya ayaa ilaashada (xafida).”

(Waa Xadiis uu Imaam Axmad ka soo weriyey Thuubaan).

قال : استقيموا وللن تاصلوا صىى هللا لىيه وسىم ، دىيني أ النبي وقال مال في الموطأ

وهللو حللدي ” . والىمللوا أ ييللر ألمللالكم الصللالة ، ولللن ياللافد لىللى الوضللوء بالمللؤمن

رواه أحمد لن ثودا .

2. Waxa habboon in tadawuca guriga lagu tukado:

Imaam Axmad iyo Muslim waxay Jaabir ka soo weriyeen inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Haddii uu qof idinka mid ahi salaadda ku tukado Masjidka waa inuu

salaaddiisa qayb ka mid ah u reebo gurigiisa. Waayo salaadda uu qofku gurigiisa u

reebo wuxuu Alle uga yeelaa khayr.”

با صللىى أحللدكم ”قللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم نبلليروى أحمللد ومسللىم لللن جللادر أ ال

الصالة في مسجده فىيجع لبيته نصيبا ملن صلالته فلت هللا للز وجل جالل فلي ديتله ملن

” .صالته ييرا

Imaam Axmad wuxuu Cumar ka soo weriyey inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم yidhi:

“Salaadda tadawuca ah ee qofku uu gurigiisa ku tukadaa waa nuur, kolkaa qofkii

rabaa ha ku nuuriyo gurigiisa1.”

صلالة الرجل فلي ديتله ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم ولند أحمد لن لملر أ رسلول هللا

ر ديته ” .تطولا نور فمن شاء نو

Cabdullah bin Cumar isna waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Salaaddiina qayb ka mid ah ku tukada guryihiina, hana ka dhigina

guryihiina qubuuro.” (Axmad iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

اجعىوا من صلالتكم فلي ” صىى هللا لىيه وسىم ولن لبد هللا دن لمر قال : قال رسول هللا

رواه أحمد وأدو ىاوى .” تتخذوها قبورا ديوتكم وال

Sidoo kale, wuxuu Abuu Daa'uud kaga soo weriyey sanad Saxiix ah Zayd bin Thaabit

inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Salaadda uu qofku ku tukado gurigiisu way ka

fadli badan tahay midda uu ku tukado Masjidkaygan, marka laga reebo salaadaha

faradka ah.” (Sidaas darteed salaaddii aan farad ahayn waxa fadli badan in guriga lagu

tukado).

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay.

Tadawuca 253

”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم روى أدلو ىاوى داسلناى صلاي للن ميلد دلن ثادلت أ النبلي

” .مكتودة صالة المرء في ديته أفض من صالته في مسجدا هذا ، بال ال

Axaadiista aan kor ku sheegnay waxay ina tusaysaan inay mustaxab tahay in salaadda

tadawuca ah guryaha lagu tukado, iyo in salaadda tadawuca ah ee guriga lagu tukadaa

ay ka fadli badan tahay midda Masjidka lagu tukado. Imaam An-Nawawi wuxuu yidhi:

Sababtu waxay tahay salaadda guriga lagu tukadaa waxay ka fogtay istusnimo (ha lagu

arko) iyo waxyaabaha hoos u dhiga camalka wanaagsan. Guriga salaadaha tadawuca ah

lagu tukadana Raxmadda Eebbe iyo Malaa'iigta ayaa ku soo degta, shaydaankuna uma

soo dhowaado.

3. Fadliga dheeraynta salaadda tadawuca ah iyo badinta sujuudda:

Waxay Jamaacadu Muqiirah bin Shucbah ka soo weriyeen Abuu Daa'uud mooyee inuu

yidhi: “Markuu Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم tadawuca tukanayo wuu dheerayn

jiray ilaa ay luguha ama kubabku bararaan. Kolkii la weydiiyayna wuxuu Rasuulka

Alle ول و ليده ومدلم yidhi: “Miyaanay ahayn inaan noqdo addoon Ilaahiisa u mahad

celiya.”

ليقلو ويصلىي صلىى هللا لىيله وسلىم كلا رسلول هللالن المييرة دن شلعبة أنله قلال : ب

رواه الجماللة ” أفال أكلو لبلدا شلكورا ”حتي تر قدماه أو ساقاه ، فيقال له ؟ فيقول :

بال أدا ىاوى .

4. Tadawuca waa lagu tukan karaa fadhi:

Qofka salaad tadawuc ah tukanaya waxa u bannaan inuu fadhiga ku tukado isagoo

sarajoogga awoodi kara. Waxa sidoo kale, inoo bannaan in qayb ka mid ah sarajoog

lagu tukado qaybta kalena fadhi. Rakcad keliya gudeheeda ayuu qofku qaybna sarajoog

ku tukan karaa qaybta kalena fadhi. Fadhi iyo sarajoogna kolba kuu rabo ayuu

horaysiin karaa iyadoon karaahiyo ku jirin. Qofka tadawuca tukanayaa siduu rabo ayuu

u fadhiisan karaa. Hase yeeshee, waxa fadli badan in loo fadhiisto lugaha oo is

dhaafsan (Tarabuc, ama luga isweydaarsi). Calqamah waxa laga soo weriyey inuu

yidhi: Caa’isha (Ihkra) ayaan weydiiyey habka uu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم

tadawuca u tukan jiray isagoo fadhiya, waxay tidhi: “Qur'aanka ayuu akhriyi jiray

isagoo fadhiya, kolkuu rabo inuu rukuucana intuu istaago ayuu rukuuci jiray.”

(Muslim ayaa soo weriyey).

فللي صلىى هللا لىيله وسللىم لىقملة قلال : قىللت لعائ،لة : كيلف كللا يصلنع رسلول هللاللن

رواه مسلىم ” كا يقرأ فيهما فتا أراى أ يركع قا فركع ”الركعتين وهو جالس ؟ قالت :

.

Tadawuca 254

Sidoo kale, Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Maan arag Rasuulka

Alle يده ومدلمودل و ل oo Qur'aanka salaadda habeenkii fadhi ku akhriyaya intaanu

gaboobin ka hor. Markuu gaboobayse fadhiga ayuu ku akhriyi jiray. Kolkay afartan

ama soddon Aayadood u hadhsan yihiin ayuu intuu kaco sarajoogga ku dhamayn

jiray kabacdina wuu rukuuci jiray.” (Axmad iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo

weriyey).

يقلرأ فلي شليء ملن صلالة الىيل صلىى هللا لىيله وسلىم و لنها قالت : ما رأيت رسلول هللا

جالسا قط حتي ىي في السن فكا يجىس فيها فيقرأ حتي با دقي أردعلو أو ثالثلو آيلة

رواه أحمد وأصاا السنن .” قا فقرأها ثم سجد

5. Qaybaha tadawuca:

Waxa jira laba nooc oo tadawuc ah (1) Tadawuc guud (Mudlaq) oo ah mid aan tirada

rakcaduhu xadidnayn iyo (2) Tadawuc gaar ah (Muqayad) oo ah mid ay rakcaduhu

xadidan yihiin.

b) Tadawuca guud (Mudlaq) wuxuu ka koobmaa hadba inta rakcadood ee uu qofku

niyeeyo. Imaam An-Nawawi wuxuu yidhi: Haddii uu qofku goosto inuu salaad tadawuc

ah tukado oo aanu tiro go'an niyeynin waxa u bannaan inuu salaama-naqsado xattaa

markuu rakcad keliya tukado. Haddii uu rabana wuu kordhin karaa ilaa laba, saddex,

boqol ama kun rakcadood iwm. Haddii uu qof tukado isagoo aan garan karin tirada

rakcadaha uu tukaday dabadeetana salaama-naqasado salaaddiisu waa sax siday

culimadu isku waafday ee uu Imaam ash-Shaaficina sheegay. Al-Bayhaqii wuxuu

sheegay “Inuu Abaa Darr (Ihkra) tukaday rakcado fara badan dabadeetana uu

salaama-naqsaday. Kolkaasuu al-Axnaf bin Qays ku yidhi: Miyaad ogtay inaad

shafci ku salaama-naqsatay (Tiro laba-laba ah ama dhaban) iyo inaad witir (Tiro

kisi ah) ku salaama-naqsatay? Abaa Darr wuxuu ugu jawaabay: “Haddii aanan

anigu garan karin intaan tukaday Ilaahay ayaa garanaya. Waxaan maqlay

Khaliilkay (Saaxiibkay) Abul Qaasim ودل و ليده ومدلم oo leh- kolkaasuu Abaa Darr

ilmeeyay oo uu haddana yidhi: Waxaan maqlay Khaliilkay Abul Qaasim ليده ودل و

oo leh “Sujuuddii uu addoonku Alle u sujuudaba, wuxuu Ilaahay kor ugu ومدلم

qaadaa qofkaa derejo, gef uu falayna wuu kaga dhaafaa (tirtiraa).” (Ad-Daaramiyi

ayaa sanad Saxiix ah ugu soo weriyey Masnadkiisa, inkasta oo uu silsiladda Xadiiska

ku jiro nin cadaaladdiisa laysku khilaafay).

روى البيهقي داسناىه أ أدا ر رضي هللا لنه صىى لدىا كثيرا فىما سلىم قلال لله األحنلف

دن قيس رحمه هللا : ه تدرا انصرفت لىلى شلفع ا لىلى وتلر ؟ قلال : ب للم أكلن اىرا

يقول ثم دكى ، ثم قلال : صىى هللا لىيه وسىم فت هللا يدرا ، بني سمعت يىيىي أدا القاسم

Tadawuca 255

ما من لبد يسجد هلل سجدة بال ”يقول : صىى هللا لىيه وسىم بني سمعت يىيىي أدا القاسم

رواه اللدارمي فلي مسلنده دسلند صلاي بال ” رفعه هللا دهلا ىرجلة وحلط لنله دهلا يطيئلة

رجاال ايتىفوا في لدالته .

t) Tadawuca gaarka ah (Muqayad) wuxuu ka koobmaa sunnayaasha raatibta ah ee la

raaciyo salaadaha faradka ah. Isla markaana wuxuu leeyahay rakcado go'an, sida

Sunnaha salaadda Fajarka, Duhurka, Casarka, Maqribka iyo Cishaha.

SUNNAHA SALAADDA FAJARKA

FADLIGEEDA:

Fadliga Sunnaha salaadda Subax iyo in la xafido oo aan laga tegin waxa ku soo

aroortay Axaadiis badan oo ay ka mid yihiin kuwa soo socdaa:

1. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Labadaa rakcadood (Sunnaha Fajarka) ayaan ka jecelahay dunida oo dhan.”

(Axmad, Muslim iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey).

لن لائ،ة لن النبي صىى هللا لىيه ولىلى آلله وسلىم ، فلي اللركعتين قبل صلالة الفجلر ،

رواه أحمد ومسىم والترمذا .” ا جميعا هما أحب بلي من الدني ”قال :

2. Abii Hurayra waxa isna laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Ha ka tegina labada rakcadood ee Sunnaha Fajarka xattaa haddii fardo laydinku

soo weeraro1.” (Axmad, Abuu Daa'uud, al-Bayhaqi iyo ad-Daxaawii ayaa soo weriyey).

Ujeedadu waxay tahay inaan sinaba loo dhaafin labada rakcadood ee Fajarka ka

horeeya, xattaa haddii dagaal idin qabsado.

التلدلوا ركعتلي الفجلر وب ”صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : ولن أدلي هريلرة أ رسلول هللا

مد وأدو ىاوى والبيهقي والطااوا .رواه أح” طرىتكم الخي

3. Caa’isha waxa kale oo laga soo weriyey inay tidhi: “Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم

salaadaha Sunnaha ah oo dhan may jirin mid uu uga dedaal badnaa labada

rakcadood ee salaadda Subax ka horeeya.” (Labada Sheekh, Axmad iyo Abuu

Daa'uud ayaa soo weriyey).

لىلى شليء ملن النوافل أشلد صلىى هللا لىيله وسلىم ولن لائ،ة قالت: لم يكن رسلول هللا

رواه ال،يخا وأحمد وأدوىاوى .” معاهدة من الركعتين قب الصب

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay.

Tadawuca 256

4. Sidoo kale, waxa Caa’isha (Ihkra) laga soo weriyey inuu Nebigu ىمصلىى هللا لىيله وسل

yidhi: “Labada rakcadood ee Fajarku waxay ka khayr badan yihiin dunida iyo

dhammaan waxa ku jira.” (Axmad, Muslim, at-Tirmidi iyo an-Nasaa'i ayaa soo

weriyey).

” ركعتلا الفجلر ييلر ملن اللدنيا و ملا فيهلا ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم ولنها أ النبلي

ومسىم والترمذا والنسائي .رواه أحمد

5. Caa’isha (Ihkra) waxa kale oo laga soo weriyey inay tidhi: “Maan arag wax khayr

ah uu [Waxay u jeedaa Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم] uga dheereeyo labada

rakcadood ee Fajarka ka horeeya.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo weriyey).

” ما رأيته بلى شيء من الخير أسلرع منله بللى اللركعتين قبل الفجلر ”لن لائ،ة قالت :

روا أحمد و مسىم

In la khafiifiyo:

Waxa caan ahayd inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيلله وسلىم akhriyi jiray Suurado ama

Aayado gaaban Sunnaha Fajarka. Waxay Xafsah (Ihkra) tidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle

ku tukan jiray labada rakcadood ee Fajarka ka horeeya gurigayga ودل و ليده ومدلم

aadna wuu u khafiifin (ku dhakhsan) jiray.” Naafic wuxuu isna yidhi: Cabdullah bin

Cumar isaguna sidoo kale, ayuu ugu dhakhsan jiray. (Axmad iyo labada Sheekh ayaa

soo weriyey).

يصىي ركعتي قب الفجلر فلي ديتلي صىى هللا لىيه وسىم كا الرسول ”لن حفصة قالت :

قللال نللافع وكللا لبللد هللا عيعنللي ادللن لمللر( يخففهمللا كللذل . رواه أحمللد ” يخففهمللا جللدا

وال،يخا .

Caa’isha (Ihkra) waxa kale oo laga soo weriyey inay tidhi: “Rasuulka Alle ودل و ليده

markuu tukanayo labada rakcadood ee Fajarka ka horeeya wuxuu u dedejin ومدلم

jiray si aan uga shakiyay inuu Faataxada akhriyay iyo in kale.” (Axmad ayaa soo

weriyey iyo qayrkii).

يصلىي ركعتلين قبل اليلداة صلىى هللا لىيله وسلىم كلا رسلول هللا ”وللن لائ،لة قاللت :

رواه أحمد وسيره . ” فيخففهما حتى بني ألش أقرأ فيهما دفاتاة الكتا أ ال

Sidoo kale, waxa Caa’isha laga soo weriyey inay tidhi: “Inta uu u taagan yahay

Rasuulku ول و ليه ومدلم markuu tukanayo labada rakcadood ee Fajarka ka horeeya

waxay u dhigantaa intuu Faataxada akhriyayo1.” (Axmad, an-Nasaa'i, al-Bayhaqi

Maalik iyo ad-Daxaawii ayaa soo weriyey).

1 Qur'aanka uu akhriyo rakcaddiiba wuxuu u dhigmaa inta uu Faataxada akhriyayo oo keliya

in u dhiganta, intuu gaabni ka qabo.

Tadawuca 257

في الركعتين قبل الفجلر قلدر ملا صىى هللا لىيه وسىم كا قيا رسول هللا ”ولنها قالت :

قي ومال والطااوا .رواه أحمد والنسائي والبيه” يقرأ فاتاة الكتا

Qiraa'ada Sunnaha Fajarka:

Waxa habboon in labada rakcadood ee Fajarka ka horeeya la akhriyo wixii Rasuulka

laga soo weriyey inuu akhriyi jiray oo ah sidan: Caa’isha (Ihkra) waxa صلىى هللا لىيله وسلىم

laga soo weriyey inay tidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم akhriyi jiray

labada rakcadood ee Fajarka: “Qul yaa ayuhal kaafiruun” iyo “Qul Huwal-Laahu

Axad”, hoosna wuu u akhriyi jiray.” (Axmad iyo Ad-Daxaawii ayaa soo weriyey).

Suuradahaas Faataxada ayuu ku xigsiin jiray, waayo salaad aan Faataxada la akhriyini

ma ansaxayso.

قل يلا يقرأ في ركعتي الفجر : صىى هللا لىيه وسىم كا رسول هللا ”لن لائ،ة قالت :

أحد و أيها الكافرو رواه أحمد والطااوا .” وكا يسر دها ق هو للا

Caa’isha waxa kale oo laga soo weriyey inay tidhi: Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

odhan jiray: “Waa laba Suuradood oo nicmo badan.” Labada rakcadood ee وسلىم

Fajarka ka horeeyana iyaga ayuu akhriyi jiray: “Qul yaa ayuhal kaafiruun” iyo

“Qul Huwal-Laahu Axad.” (Axmad iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

نعلم السلورتا هملا "، كلا يقلرأ دهلا ”كا يقلول : صىى هللا لىيه وسىم ولنها أ النبي

أحلد و قل يلا أيهلا الكلافرو فلي اللركعتين قبل الفجلر : رواه أحملد ” قل هلو للا

وادن ماجة .

Jaabir bin Cabdullah isaguna wuxuu yidhi: “Ninbaa u kacay labadii rakcadood ee

Sunnaha Fajarka inuu tukado. Markaasuu rakcaddii hore akhriyay “Qul yaa ayuhal

kaafiruun” ودل ilaa uu Suuraddii dhameeyay. Kolkaasuu Nebigu ق يا أيهلا الكلافرو

yidhi: “Kaasu waa addoon Rabbigiisa gartay.” Rakcaddii kalena wuxuu و ليده ومدلم

ninki akhriyay “Qul Huwal-Laahu Axad” أحللد . ilaa uu dhameeyay قلل هللو للا

Kolkaasuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم haddana yidhi: “Kaasu waa addoon Rabbigiisa

rumeeyay.” Dalxah ayaa markaa yidhi: Waxaan jecelahay aniguba inaan labadaa

suuradood akhriyo labadaa rakcadood. (Ibnu Xibbaan iyo ad-Daxaawii ayaa soo

weriyey).

حتلي ق يا أيها الكافرو ولن جادر أ رجال قا فركع ركعتي الفجر فقرأ في األولى :

هلذا لبلد للر ردله "، وقلرأ فلي ” ىم :صلىى هللا لىيله وسل انقضت السورة ، فقلال النبلي

أحد اآليرة : ” هلذا لبلد آملن دردله ” صىى هللا لىيه وسلىم : ، فقال النبي ق هو للا

رواه ادلن حبلا ” قال طىاة : فأنا أحلب أ أقلرأ دهلاتين السلورتين فلي هلاتين اللركعتين

والطااوا .

Tadawuca 258

Ibnu Cabbaas waxa isna laga soo weriyey inuu yidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا

akhriyi jiray labada rakcadood ee Sunnaha Fajarka: Dhaha waanu لىيلله وسللىم

rumaynay Alle iyo wixii la noo soo dejiyay iyo Aayadda Suuradda Aala Cimraan

ku jirta ee ah: Isugukeen keena odhaah aynu u simannahay annaga iyo idinkuba

(Muslim ayaa soo weriyey).

وللن ادلن لبلاس قلال : كلا رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم يقلرأ فلي ركعتلي الفجللر :

ل بلينلا وملا أنلز ملة سلواء ديننلا والتلي فلي آل لملرا قولوا ءامنا دالل تعلالوا بللى كى

. رواه مسىم كم ودين

Macnihii wuxuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم akhriyi jiray rakcadda hore Faataxada

dabadeed:

ي وبسللاا ويعقللو يم وبسللمال ل لىللى بدللراه ل لىينللا ومللا أنللز ومللا أنللز قلل ءامنللا دللالل

لنهم ونالن لله واألسباط وما أ دلين أحلد م لم ال نفلر د ه ن ر يسى والنبيو م وتي موسى ول

. 136البقرة/ مسىمو

Rakcada labaadna wuxuu akhriyi jiray Faataxada dabadeed:

تا تعالوا بلى كىمة سلواء دي ك دله شليئا ق يا أه الك وال ن،لر ننلا وديلنكم أال نعبلد بال للا

فللت تولللوا فقولللوا اشللهدوا دأنللا مسللىمو للن ىو للا للذ دعضللنا دعضللا أردادللا م آل وال يتخ

. 64لمرا /

Waxa kale oo Abuu Daa’uud uu Ibnu Cabbaas ka soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا

rakcadda hore akhriyi jiray: لىيه وسىم ق ءامنا دالل rakcadda labaadna:

يلو نالن أنصلار للا قلال الاوار ا بللى للا نهم الكفر قال ملن أنصلار يسى م ا أحس ل فىم

واشهد دأنا مسىمو ء . 52آل لمرا / امنا دالل

Waxa iyaduna bannaan in la akhriyo Faataxada oo keliya sidaan hore u soo sheegnay

inay Caa’isha (Ihkra) tidhi: “Sunnaha Fajarka ee Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم wuxuu ahaa

intuu Faataxada akriyayo wax u dhigma rakcaddiiba.”

Ducada Sunnaha Fajarka:

Imaam an-Nawawi oo ka hadlaya ducada laga daba akhriyo Sunnaha Fajarka wuxuu

yidhi: Wuxuu Ibnu Sani kitaabkiisa ku soo weriyey inuu Abil Maliix (oo magiciisu

yahay Caamir bin Usaamah) ka soo weriyey aabihii Inuu yidhi: “Anigoo tukanaya

labadii rakcadood ee Sunnaha Fajarka ayuu Rasuulka Allena صللىى هللا لىيلله وسللىم

agtayda ku tukaday laba rakcadood oo khafiif ah. Waxaan maqlay Rasuulka صلىى هللا

oo leh markuu salaaddii dhamaystay isagoo fadhiya: “Allaahumma Rabba لىيله وسلىم

Tadawuca 259

Jibriil, wa Israafiil, wa Miikaa'iila, wa Muxammad an-Nabiyi ىمصللىى هللا لىيلله وسلل

acuudu bika minan-Naar1.” saddex goor.

لن أدي المىي واسمه لامر دن أسامه لن أديله أنله صلىى ركعتلي الفجلر وأ رسلول هللا

”صلىى قريبلا منله ركعتلين يفيفتلين ثلم سلمعه يقلول وهلو جلالس : صىى هللا لىيه وسلىم

أللو دل ملن م صلىى هللا لىيله وسلى الىهلم ر جبريل وبسلرافي وميكائيل وماملد النبلي

. ثالث مرا . " النار

Waxa kale oo an-Nawawi uu Anas ka soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofka yidhaahda salaadda Fajarka ka hor maalinta Jimce: Astaqfirul Laaha al-

Ladii laa Ilaaha ilaa Huwal Xayul Qayuum wa atuubu Ilayhi saddex goor, Ilaahay

wuu u dembi dhaafaa xattaa haddii uu dembigiisu lee'kaa xumbada badda2.”

من قال صبياة يو الجمعلة قبل صلالة ”قال : صىى هللا لىيه وسىم ولن أنس لن النبي

تعلالى اليداة : أستيفر هللا الذا ال بله بال هو الاي القيو وأتو بليه ثالث ملرا سفلر هللا

” . نوده ولو كانت مث مدد البار

Dhinaca in loo jiifsado:

Markuu qofku ducada dhameeyo wuxuu Sunnaha Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yahay in

dhinaca midig loo yara jiifsado (jiqilaysto) inta salaadda Subax la sugayo. Caa’isha

(Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Markuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

dhameeyo labada rakcadood ee Sunnaha Fajarka wuxuu u jiifsan jiray dhinaca

midig isagoo jiqilaysanaya.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

تلي الفجلر اضلطجع با ركلع ركع صىى هللا لىيه وسىم كا رسول هللا ”لن لائ،ة قالت :

رواه الجمالة” لىى شقه األيمن

Waxa kale oo laga soo weriyey inay tidhi: “ Markuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

tukado labada rakcadood ee Sunnaha Fajarka, haddii aan hurdo wuu jiqilaysan

jiray. Haddii aan soo jeedana wuu ii sheekayn jiray.”

با صلىى ركعتلي الفجلر فلت كنلت نائملة صلىى هللا لىيله وسلىم كلا رسلول هللا”ولنهلا :

“ اضطجع وب كنت مستيقظة حدثني

Culimadu way isku khilaaftay inay arrintaasu tahay mid guriga marka lagu tukado ku

habboon iyo inay bannaan tahay in Masjidkana lagu sameeyo. Ibnu Xajar wuxuu ku

sheegay kitaabkiisa Fatxul Baarii inay culimadii hore fikradoodu tahay inuu sidaa falo

qofkii guriga ku tukada Sunnaha Fajarka, ee aanu samaynin qofkii Masjidka ku

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay. 2 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiiskan isaguna daciif yahay.

Tadawuca 260

tukadaa. Waana arrin laga soo xigtay Ibnu Cumar. Culimada qaar waxay arrintaa ku

xoojiyeen iyagoo leh: ma jiro daliil sheegaya inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

arrintaa falay isagoo Masjidka jooga. Ibnu Abii Shaybah wuxuu sheegay oo kale inuu

Ibnu Cumar quruurux ku tuuri jiray qofka Masjidka ku jiqilaysta. Imaam Axmad oo

arrintaa laga waraystayna wuxuu yidhi anigu ma falo hase yeeshee, qofkii falaya isagay

jirtaa.

Qallaha Sunnaha Fajarka:

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيلله وسلىم yidhi:

“Qofkii aan tukan Sunnaha Fajarka intaanay cadceeddu soo bixin waa inuu

tukado.” (Al-Bayhaqi ayaa soo weriyey iyo an-Nawawi oo yidhi sanadkiisu wuu fiican

yahay).

ملن للم يصلىى ركعتلي الفجلر حتلي ”قلال : صىى هللا لىيله وسلىم لن أدي هريرة أ النبي

رواه البيهقي ، قال النووا وبسناىه جيد .” تطىع ال،مس فىيصىيها

Qays bin Cumar isna waxa laga soo weriyey “Inuu maalin u baxay si uu salaaddii

Subax u soo tukado. Wuxuu soo gaadhay Rasuulkii صلىى هللا لىيله وسلىم oo salaaddii

Subax tukanaya kolkaasuu la tukaday Rasuulkii ودل و ليده ومدلم isagoo aan sunnihii

Fajarka tukan. Markuu Rasuulki ول و ليه ومدلم salaaddii Subax dhameeyay ayuu u

kacay sunnihii Fajarka. Rasuulkii صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa soo maray oo yidhi: “ Waa

maxay salaadaasu? ” Qays bin Cumar ayaa u sheegay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم

arrintiisii, Rasuulki صىى هللا لىيه وسلىم wuu aamusay oo waxba muu odhan.” (Waxa soo

weriyey Axmad, Ibnu Khuzaymah, Ibnu Xibbaan iyo Asxaabta Sunanka an-Nasaa'i

mooyee, al-Ciraaqina wuxuu yidhi sanadkiisu waa Xasan).

فلي الصلب ، صلىى هللا لىيله وسلىم ولن قيس دن لمر أنه يرج بلى الصب فوجلد النبلي

ولم يكن

حلين فلرغ ملن الصلب ، ثم قلا صىى هللا لىيه وسىم ركع ركعتي الفجر ، فصىى مع النبي

فركع ركعتي

فلأيبره ، فسلكت ” ملا هلذه الصلالة ؟ ”فقلال : صلىى هللا لىيله وسلىم الفجر فمر ده النبلي

رواه أحمللد وادللن يزيمللة وادللن حبللا ” ولللم يقلل شلليئا صللىى هللا لىيلله وسللىم النبللي

وأصاا السنن بال النسائي وقال العراقي بسناىه حسن .

Cimraan bin Xusayn wuxuu yidhi: “Waxa dhacday inay salaaddii Subax ka seexdeen

iyagoo safar la galay Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم. Waxay ku tooseen kulaylkii

cadceedda. Wuxuuu Rasuulkii Alle ودل و ليده ومدلم yara sugay inatay cadceeddu

dhulka ka yara go'aysay, kolkaasuu mu’adinkii amray inuu Eedaamo. Dabadeetana

Tadawuca 261

wuxuu tukaday labadii rakcadood ee Fajarka ka horeeyay. Kolkaasuu haddana

amaray inuu salaadda aqiimo, kabacdina salaaddii Fajarka ayuu tukaday.” (Axmad

iyo labada Sheekh ayaa soo weriyey).

كلا فلي صلىى هللا لىيله وسلىم ا دلن حصلين أ النبليوروى أحملد وال،ليخا للن لملر

مسير لله فنلاموا للن صلالة الفجلر فاسلتيقظوا دالر ال،لمس فلارتفعوا قىليال حتلي اسلتقىت

ال،مس ثم أمر مؤنا فأ . فصىى ركعتين قب الفجر ، ثم أقا ثم صىى الفجر .

SUNNAHA DUHURKA

Waxa la soo weriyey inuu Sunnaha Duhurku yahay afar rakcadood, lix iyo siddeedba

sida aan halkan ku caddayn doono:

Sunnaha Duhurka ee afarta rakcadood ah:

Ibnu Cumar wuxuu yidhi: “Waxaan ka xafiday Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم toban

rakcadood oo Sunne ah: Laba ka horeeya Duhurka, iyo laba ka dambeeya; laba

rakcadood oo ka dambeeya Maqribka oo gurigiisa uu ku tukado; iyo laba Cishaha

ka dambeeya oo iyana guriga uu ku tukado; iyo laba salaadda Subax ka horeeya.”

(Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

ركعلا : ركعتلين قبل ل،لر صلىى هللا لىيله وسلىم لن بدن لمر قلال : حفظلت ملن النبلي

الظهر ، وركعتين دعدها ، وركعتين دعد المير في ديته ، وركعتين دعد الع،اء في ديتله ،

رواه البخارا . “وركعتين قب صالة الصب

Al-Muqiirah bin Sulaymaan wuxuu yidhi: Waxaan maqlay Ibnu Cumar oo leh:

“Salaadda Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم waxay ahayd in aanu ka tegin (dhaafin) laba

rakcadood oo Sunne ah oo Duhurka ka horeeya iyo laba ka dambeeya; iyo laba

rakcadood oo iyana ka dambeeya Maqribka, laba ka dambeeya Cishaha iyo laba ka

horeeya salaadda Subax.” (Axmad ayaa oo ku soo weriyey sanad fiican).

صلىى هللا كانت صالة رسلول هللا ”ولن المييرة دن سىيما قال : سمعت ادن لمر يقول :

أ اليللدع ركعتللين قبلل الظهللر ، وركعتللين دعللدها ، وركعتللين دعللد الميللر ، لىيلله وسللىم

رواه أحمد دسند جيد . “وركعتين دعد الع،اء ، وركعتين قب الصب

Sunnaha Duhurka ee lixda rakcadood ah:

Tadawuca 262

Caballah bin Shaqiiq wuxuu yidhi: Caa’isha ayaan ka waraystay salaadda Rasuulka

,Waxay tidhi: “Wuxuu tukan jiray afar rakcadood Duhurka ka hor .صلىى هللا لىيله وسلىم

labana wuu ka dambaysiin jiray.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo weriyey iyo qaar

kale).

صلىى هللا لىيله وسلىم ، د هللا دن شلقيق قلال : سلألت لائ،لة للن صلالة رسلول هللالن لب

رواه أحمد ومسىم وسيرهما . “كا يصىى قب الظهر أردعا واثنين دعدها ”قالت :

Ummu Xabiibah bintu Abii Sufyaan iyana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا

yidhi: “Qofkii tukada laba iyo toban rakcadood habeenkii iyo maalintii guri لىيله وسلىم

ayaa Jannada looga dhisaa. Afar Duhurka ka horeeya, iyo laba ka dambeeya; laba

Maqribka ka dambeeya iyo laba Cishaha ka dambeeya iyo laba salaadda Fajarka ka

horeeya.” (At-Tirmidi ayaa soo weriyey oo yidhi waa Xasan Saxiix iyo Muslim)

ملن صلىى فلي يلو ”قلال : صىى هللا لىيله وسلىم ولن أ حبيبة دنت أدي سفيا أ النبي

وليىة اثنتلي ل،لرة ركعلة دنلي لله ديلت فلي الجنلة : أردعلا قبل الظهلر ، وركعتلين دعلدها ،

رواه ” وركعتللين دعللد الميللر ، وركعتللين دعللد الع،للاء ، وركعتللين قبلل صللالة الفجللر

ورواه مسىم مختصرا . الترمذا ، وقال حسن صاي ،

Fadliga afarta Duhurka ka horeeya:

Waxa Abii Ayuub al-Ansaarii laga soo weriyey inuu tukan jiray afar rakcadood

Duhurka ka hor, kolkaasaa lagu yidhi waad daa'imtay salaadaa (afarta rakcadood).

Wuxuu ku jawaabay: “Waxaan arkay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo sidaa falaya,

waanaan ka waraystay. Wuxuu igu yidhi: “Waa saacad albaabada samada la furo,

waxaan jecelayna in waqtigaa camal fiican layga qaado (qoro).” (Axmad ayaa ku soo

weriyey sanad fiican).

يصلىي أردلع ركعلا قبل الظهلر ، فقيل لله : بنل تلديم لن أدي أيو األنصارا : أنه كا

”يفعىله ، فسلألته فقلال : صلىى هللا لىيله وسلىم هذه الصالة ؟ فقال : بني رأيت رسول هللا

رواه أحملد ” بنه سالة تفت فيها أدوا السماء ، فأحببت أ يرفع لي فيها لم صلال

دسند جيد .

Sidoo kale, waxa Caa’isha laga soo weriyey inay tidhi: “Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم

marnaba muu dhaafi jirin afar rakcadood oo Duhurka ka horeeya iyo laba Fajarka

ka horeeya wax kasta oo dhaca.” (Axmad iyo al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

ال يللدع أردعللا قبلل الظهللر وسللىم صللىى هللا لىيلله كللا رسللول هللا ”ولللن لائ،للة قالللت :

رواه أحمد والبخارا .” وركعتين قب الفجر لىى ك حال

Isma khilaafsana Xadiiska Ibnu Cumar laga soo weriyey ee sheegaya inuu Rasuulka

Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم laba rakcadood tukaday Duhurka ka hor, iyo Axaadiistan

Tadawuca 263

sheegaysa inuu tukaday afar Duhurka ka hor. Ibnu Xajar wuxuu ku sheegay kitaabka

Fatxul Baarii inay fiicantay in aan u aragno inay arimuhu khuseeyaan xaalado kala

gedisan. Kol-kol wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم tukaday laba rakcadood kol-

kolna afar. Dadka qaarna waxay yidhaahdeen haddii uu Masjidka ku tukado wuxuu

tukadaa laba rakcadood, haddii uu guriga ku tukadana afar. Taas oo macneheedu yahay

haddii uu laba guriga ku tukado dabadeetana Masjidka uu u kaco labada kale uyuu

halkaa ku tukadaa. Taas oo ah siduu Ibnu Cumar arkay isagoo aan ka warqabin wuxuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم guriga ku soo tukaday. Hase yeeshee, Caa’isha oo ka

soo werisay Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم afar rakcadood Duhurka ka hor labada

xaaladoodba way ka war haysaay iyadu. Ra'yiga hore waxa xoojinaya Xadiis ay Axmad

iyo Abuu Daa'uud ka soo weriyeen Caa’isha inay tidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle صىى هللا

ku tukan jiray guriga afar rakcadood Duhurka ka hor, kolkaasuu Masjidka لىيله وسلىم

u bixi jiray.” Abuu Jacfar ad-Dabarii isna wuxuu yidhi: Duhurka ka hor afarta

rakcadood ayuu u badnaa Rasuulku لىيله وسلىمصلىى هللا , marar yarna labada rakcadood.

Haddii uu qofku afar rakcadood tukado Duhurka ka hor ama kabacdi waxa habboon

inuu salaama-naqasado kolkuu laba dhameeyaba. Inkastoo iyaduna ay bannaan tahay in

afartaba la is raaciyo oo salaan keliyana lagu xidho, sida uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

inoogu

caddeeyay Xadiiskan ah: “Salaadda habeenkii iyo maalintii waa laba laba.1” (Abuu

Daa'uud oo ku soo weriyey sanad Saxiix ah).

. “صالة الىي والنهار مثني مثني ”: صىى هللا لىيه وسىم قال الرسول

Qallaha Sunnaha Duhurka:

Caa’isha waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Haddii aanu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

-tukan afar rakcadood Duhurka ka hor, wuxuu tukan jiray Duhurka dabadii.” (At وسلىم

Tirmidi ayaa soo weriyey oo yidhi waa Xadiis Xasan qariib ah).

صىى هللا لىيه وسىم كا با لم يص أردعا قب الظهلر صلالهن دعلدها النبيلن لائ،ة أ

رواه الترمذا وقال حدي حسن سريب .”

1 Al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiiskanu ku xusan yahay labada Saxiix. Hase

ahaatee, aanay iyagu sheegin inay salaadda dharaartii laba laba tahay. Wuxuu tilmaamay

oo kale inuu Xadiisku yahay Xadiis Shaad ah (oo ah Xadiis uu qof keliyi soo tebiyo ama uu

ku keli noqdo iyadoo aan cid kale ku waafaqin). Waxa Xadiiskan ku keli noqday Cali bin

Cabdullah al-Azdii oo ka soo weriyey Cabdullah bin Cumar. Isla markaana wuxuu ku

siyaadiyey erayga dharaartii oo aan ku jirin ereyada ay labada Sheekh ku soo weriyeen.

Sidaas darteed, Xadiisku Saxiix ma aha.

Tadawuca 264

Ibnu Maajah isaguna wuxuu ka soo weriyey Caa’isha inay tidhi: “Haddii ay afarta

Duhurka ka horeeyaa dhaafaan, wuxuu ka daba tukan jiray markuu tukado labada

Duhurka ka dambeeya.” Sunnayaasha Salaadaha ka horeeyana waqtigoodu wuxuu

joogaa ilaa intuu waqtiga salaadaasi joogo. Arrinta aan kor ku sheegnay waxay

khusaysaa Sunnaha raatibta ah ee salaadaha ka horeeya. Hase yeeshee, Sunnaha

raatibta ah ee salaadda ka dambeeya waxa ku soo arooray daliilkan Imaam Axmad uu

ka soo weriyey Ummu Salamah inay tidhi: “Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo Duhur

tukaday ayaa hanti (maal) loo keenay si uu u qaybiyo. Kolkaasuu qaybintii u

fadhiistay kuna mashquulay ilaa uu mu’adinku adimay salaaddii Casar, kolkaasuu

tukaday Casarkii dabadeetana intuu xagayga u soo dhaqaaqay iyadoo maalintaydii1

ay ahayd ayuu laba rakcadood oo khafiif ah tukaday. Waxaanu ku nidhi maxay

yihiin labadan rakcadood Rasuulkii Allow. Miyaa lagugu amray? Wuxuu yidhi:

“Mayee waa labadii rakcadood ee aan tukan jiray Duhurka dabadii oo uu maalkanu

iga mashquuliyay ilaa uu mu’adinki Casar adimay, mana jecli inaan dhaafo.” (Al-

Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey iyo Abuu Daa'uud oo ereyo kale ku soo

weriyey).

الظهر ، وقد أوتي دملال ، فقعلد صىى هللا لىيه وسىم لن أ سىمة قالت : صىى رسول هللا

يقسمه حتي أتاه المؤ دالعصلر ، فصلىى العصلر ثلم انصلر بللي ، وكلا يلومي ، فركلع

ال ... ”ركعتللين يفيفتللين ، فقىنللا : ماهاتللا الركعتللا يللا رسللول هللا ، أمللر دهمللا ؟ قللال :

ت أركعهمللا دعللد الظهللر ف،لليىني قسللم هللذا المللال حتللي جللاء المللؤ ولكنهمللا ركعتللا كنلل

رواه البخارا ومسىم وأدوا ىاوى دىفد أير .” دالعصر فكرهت أ أىلهما

SUNNAHA MAQRIBKA

Waxa Sunne ah in laba rakcadood la tukado Maqribka dabadii, sidaan hore ugu soo

sheegnay Xadiiska Ibnu Cumar laga soo weriyey ee sheegaya in aanu Rasuulku صلىى هللا

dhaafi jirin Sunnaha Maqribka dabadii. Labada rakcadood ee Sunnaha لىيلله وسللىم

Maqribka waxa habboon ama mustaxab ah in la akhriyo Faataxada dabadeed, “Qul

Huwal-Laahu Axad” iyo “Qul yaa ayuhal kaafiruun.” Ibnu Mascuud wuxuu yidhi: “Ma

tirin karo inta goor ee aan maqlay Rasuulka ودل و ليده ومدلم oo akhriyaya labada

rakcadood ee Maqribka ka dambeeya iyo labada Fajarka ka horeeya “Qul Huwal-

Laahu Axad” iyo “Qul yaa ayuhal kaafiruun” (Ibnu Maajah ayaa soo weriyey iyo at-

Tirmidi oo yidhi waa Xasan).

1 Xaasaska Rasuulka midkoodba waqti gaar ah ayay lahayd oo Rasuulku uu la joogo lana

seexdo. Maalintanu waxay ahayd maalintii Ummu Salamah (Ihkra).

Tadawuca 265

يقلرأ فلي صلىى هللا لىيله وسلىم لن بدن مسعوى أنه قال : ملا أحصلي ماسلمعت رسلول هللا

و ق يا أيها الكافرو الركعتين دعد المير وفي الركعتين قب الفجر ق هو للا

وحسنه .رواه ادن ماجة والترمذا “ أحد

Waxa habboon in la caadaysto in Sunnaha Maqribka guriga lagu tukado. Maxamuud

bin Labiid wuxuu yidhi: “Rasuulkaa صلىى هللا لىيله وسلىم u yimi oo Maqrib la tukaday

Reer Cabdal As-hal (waa qabiil), markuu salaama-naqsadayna wuxuu yidhi:

“Labada rakcadood ee Sunnaha Maqribka guryihiina ku tukada.” (Waxa soo

weriyey Axmad, Abuu Daa'uud, at-Tirmidi iyo an-Nasaa'i). Horena waxaan u soo

sheeganay inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم gurigiisa ku tukan jiray labadaa

rakcadood.

صىى هللا لىيله وسلىم لنلد دنلي األسله فصلىى سول هللاأتي ر ”فعن ماموى دن لبيد قال :

رواه أحمد وأدلو ىاوى ” دهم المير ، فىما سىم قال : اركعوا هاتين الركعتين في ديوتكم

والترمذا والنسائي .

SUNNAHA CISHAHA

Horaynu uga soo hadalay labada rakcadood ee Cishaha ka dambeeya iyo daliilka

caddaynaya inuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم tukan jiray Cishaha dabadii.

SUNNAYAASHA AAN MU'AKADKA AHAYN

Waxaynu hore uga soo hadalay Sunnaha Mu'akadka ah oo ah Sunnaha uu inagu

adkeeyay Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم in aynaan dhaafin isaguna aanu dhaafi jirin. Hase

yeeshee, waxa jira sunnayaal kale oo aan Mu'akad ahayn oo ah kuwa hoos ku qeexan.

1. Laba ama afar rakcadood oo Casarka ka horeeya:

Dhawr Xadiis ayaa arrintaa ku soo arooray oo midba midka kale uu xoojinayo. Waxa

ka mid ah Xadiis laga soo weriyey Ibnu Cumar inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Ilaahay ha u naxariisto qofkii tukada afar rakcadood oo Sunne ah Casarka

ka hor.” (Axmad, Abuu Daa'uud, at-Tirmidi oo yidhi waa Xasan iyo Ibnu Xibbaan iyo

Ibnu Khuzaymah oo iyagu yidhi waa Saxiix ayaa soo weriyey).

رحم هللا امرأ صىى قب العصر " صىى هللا لىيه وسىم : ل : قال رسول هللالن ادن لمر قا

رواه أحمد وأدو ىاوى والترمذا وحسنه وادن حبا وصااه ، وكلذا صلااه ادلن “أردعا

يزيمة .

Tadawuca 266

Sidoo kale, waxa Cali laga soo weriyey “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم tukan

jiray Casarka ka hor afar rakcadood oo labadiiba uu u dhexaysiin jiray salaan uu

salaamo Malaa'iigta Muqarrabiinta ah, iyo Nebiyada iyo Mu'miniinta iyo

Muslimiinta raacay.” Hase ahaatee, in qofkii kari waayaa uu tukado laba rakcadood oo

keliya waxa daliil u ah Xadiiska uu Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم yidhi: “Labadii

eedaanba salaad ayaa u dhexeeysa.” (Axmad, an-Nasaa'i, Ibnu Maajah iyo at-Tirmidi

oo isagu yidhi wa Xasan).

كللا يصللىى قبلل العصللر أردعللا يفصلل دللين كلل صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن لىللي أ النبللي

والنبيين وملن تلبعهم ملن الملؤمنين والمسلىمين . ركعتين دالتسىيم لىى المالئكة المقردين

رواه أحمللد والنسللائي وادللن ماجللة والترمللذا وحسللنه . وأمللا اإلقتصللار لىللى ركعتللين فقللط

. “ دين ك أانين صالة ” صىى هللا لىيه وسىم : فدليىه لمو قوله

2. Labada rakacdood ee Maqribka ka horeeya:

Al-Bukhaari wuxuu ka soo weriyey Cabdullah bin Muqaffal inuu Nebigu صلىى هللا لىيله

yidhi: “Tukada Maqribka ka hor, tukada Maqribka ka hor, oo mar وسللىم

saddexaadkiina uu yidhi qofkii raba, in la caadaystana ma fiicna.” Ibnu Xibbaan

wuxuu isaguna soo weriyey: “Inuu Rasuulka Alle لىيله وسلىمصلىى هللا tukaday Maqribka

ka hor laba rakcadood.1” Sidoo kale, Imaam Muslim wuxuu isna ka soo weriyey Ibnu

Cabaas inuu yidhi: “Waxaanu tukan jiray labada rakcadood ee Maqribka ka horeeya

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo na arkaya, haddana nagumuu amri jirin noomana

diidi jirin.” Al-Xaafid wuxuu isaguna yidhi waxa mustaxab ah in la dedejiyo labada

rakcadood ee Maqribka ka horeeya sida Sunnaha salaadda Subax.

صلىوا قبل ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم روى البخلارا للن لبلد هللا دلن ميفل أ النبلي

المير ، ثم قلال فلي الثالثلة : لملن شلاء ، كراهيلة أ يتخلذها النلاس المير ، صىوا قب

. “ سنة

كنا نصىى ركعتين قب سرو ال،مس وكا رسول هللا ”وفي مسىم لن ادن لباس قال :

. “يرانا فىم يأمرنا ولم ينهانا صىى هللا لىيه وسىم

3. Labada rakcadood ee Cishaha ka horeeya:

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay in aanu Xadiiskan sanadkiisu xidhiidh ahayn,

matankiisuna uu munkar yahay waxa ka xoog badanna Xadiiska ka horeeya ee uu

al-Bukhaari soo weriyey ee ah: “Tukada Maqribka ka hor, tukada Maqribka ka hor . . . ”

Tadawuca 267

Jamaacada ayaa ka soo werisay Cabdullah bin Muqaffal inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه

yidhi: “Labadii eedaanba salaad ayaa u dhexaysa, labadii eedaanba salaad ayaa وسلىم

u dhexaysa, mar saddexaadkiina wuxuu yidhi qofkii raba.”

دين ك أانين صالة ، دين ك ”قال : وسىم صىى هللا لىيه لن لبد هللا دن ميف أ النبي

رواه الجمالة .” لمن شاء ”أانين صالة ثم قال في الثالثة :

Sidoo kale, waxa Ibnu Zubayr laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Ma jirto salaad farad ah oo aanay laba rakcadood ka horaynin (laba Sunne

ah).” (Waxa soo weriyey Ibnu Xibbaan).

ملا ملن صلالة مفروضلة بال ودلين ”قلال : صىى هللا لىيله وسلىم ولن ادن الزدير أ النبي

رواه ادن حبا .” يديها ركعتا

FARADKA IYO SUNNAHA WAQTIGA U DHEXEEYA:

Salaadda faradka ah iyo midda Sunnaha ah waa in loo dhexaysiiyo inta uu qof salaad

tukan karo waqti u dhigma. Nin Asxaabta Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ka mid ah waxa

laga soo weriyey: “Inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم tukaday salaad Casar. Markay

salaaddi dhamaatay ayuu nin kolkiiba istaagay si uu Sunnihii u tukado. Cumar

Ibnul Khadaab ayaa ninkii arkay oo ku yidhi fadhiiso, dadkii ehlul Kitaabka ahaa

waxa lagu rogay salaadaha ayaanay kala sooci jirine (isku daba xidhi jireen).

Rasuulkii صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa arkay oo yidhi: “Ibnul Khaddaab runbuu sheegay.”

(Axmad oo ku soo weriyey sanad Saxiix ah).

أ رسول هللا صىى العصر فقا رج صىى هللا لىيه وسىم لن رج من أصاا النبي

يصىي فرآه لمر دن الخطا فقال له اجىس فتنما هى أه الكتا أنه لم يكن لصالتهم

رواه أحمد دسند “الخطا أحسن ادن ” صىى هللا لىيه وسىم : فص . فقال رسول هللا

صاي .

i Tadawuca 268

WITIRKA

الوتر1. Fadligiisa iyo Daliilkiisa:

Witirku waa Sunne Mua'kad ah oo Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم laga arkay isla markaana

uu inagu adkeeyay. Cali (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Witirku maaha

farad sida shanta salaadood. Hase yeeshee, Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم intuu witir

tukaday ayuu yidhi: “Dadka Qur'aanka raacayow tukada witirka, waayo Ilaahay

waa witir (Keli) salaadda witirka ahna wuu jecel yahay.” (Axmad, Asxaabta Sunanka,

iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Xasan iyo al-Xaakim oo isna saxixay ayaa soo weriyey).

ب الوتر ليس داتم كصالتكم المكتودة ، ولكلن رسلول ”لن لىي رضي هللا لنه أنه قال :

يا أه القرآ أوتلروا فلت هللا وتلر يالب اللوتر ”أوتر ، ثم قال : صىى هللا لىيه وسىم هللا

واه أحمد واصاا السنن وحسنه الترمذا والااكم أيضا وصااه .ر”

Ra'yiga Abuu Xaniifa ee odhanaya witirku waa waajib waa Mad-hab daciif ah. Ibnul

Mundir wuxuu yidhi: “Ma ogi cid Abuu Xaniifa ku waafaqday arrintaa.” Imaam

Axmad, Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i iyo Ibnu Maajah waxay soo weriyeen inuu al-

Mukhdaji (nin ka mid ah qabiilka banii Kinaanah) ka maqlay nin Ansaari ah oo lagu

naanayso Abaa Muxammad oo yidhi: “Witirku waa waajib.” Al-Makhdaji ayaa u tegay

Cubaadah bin as-Saamit oo u sheegay inuu Abaa Muxammad yidhi witirku waa waajib.

Cubaadah bin as-Saamit wuxuu yidhi: “Abuu Muxammad been ayuu sheegay. Waxaan

maqlay Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم oo leh: “Shan salaadood ayuu Ilaahay

addoomihiisa ku farad yeelay. Qofkii la yimaada iyagoo dhamaystiran xaqoodana

fuliya Ilaahay wuxuu u balan qaaday inuu Jannada geliyo. Qofkii ka soo bixi

waayana isaga iyo Ilaahay balan kama dhexeeyo. Haddii uu rabo Ilaahay wuu

cadaabi, haddii uu rabana wuu u dembi dhaafidoonaa.”

ولند أحمد وأدي ىاوى والنسائي وادن ماجة أ المخدجي رج من دني كنانة أيبره رج

من األنصار يعني أدا مامد أ الوتر واجب ، فراح المخدجي بلى لباىة دن الصامت فذكر

ول : الوتر واجب . فقال لباىة دن الصامت : كذ ادو مامد . سمعت له أ أدا مامد يق

يمس صىوا كتبهن هللا تبارك وتعالى لىى ”يقول : صىى هللا لىيه وسىم رسول هللا

العباى من أتى دهن لم يضيع منهن شيئا استخفافا داقهن كا له لند هللا تبارك وتعالى

ن فىيس له لند هللا لهد ، ب شاء لذده وب شاء لهد أ يديىه الجنة ، ومن لم يأ ده

” .سفر له

i Tadawuca 269

Sidoo kale, al-Bukhaari iyo Muslim waxay ka soo weriyeen Dalxah bin Cubaydal-Laah

inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Shan salaadood ayuu Ilaahay farad yeelay

habeenkii iyo maalintii.” Nin reer baadiye ah (Acraabi) ayaa kolkaa Rasuulka صلىى

weydiiyey miyaa wax kale la igu leeyahay? Wuxuu yidhi: “Maya adigoo هللا لىيله وسلىم

raba inaad tadawuc samayso mooyee.”

صلىى هللا لىيله وسلىم ولند البخارا ومسىم من حدي طىاة دن لبيلد هللا أ رسلول هللا

. فقلال األلرادلي : هل لىلي سيرهلا ؟ “يمس صىوا كتبهن هللا في اليو والىيىلة ”قال :

” ال ، بال أ تطوع ”قال :

2. Waqtigiisa:

Dhammaan culimadu waxay isku waafday in aanu witirku ka horayn karin salaadda

Cishaha isla markaana uu joogo ilaa salaadda Fajarka (Waxa la tukan karaa Cishaha

dabadii ilaa Fajarka inta u dhexaysa). Abii Tamiim al-Jiishaani (Ikhra) wuxuu sheegay

inuu Camr Ibnul Caas yidhi isagoo khudbad Jimce jeedinaya: “Abaa Basarah ayaa ii

sheegay inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ilaahay salaad ayuu idiin siyaadiyay,

taas oo ah witirka. Tukada inta u dhexaysa salaadda Cishaha iyo salaadda Fajarka.”

Abuu Tamiim wuxuu yidhi: Abii Darr ayaa kolkaa gacanta I qabtay Masjidka dhexdiisa

oo ila doontay Abii Basarah. Kolkaasuu ku yidhi: Maadigaa Rasuulka هللا لىيله وسلىمصلىى

ka maqlay siduu Cumar yidhi? Abuu Basarah wuxuu yidhi: “Haa anaa ka maqlay

sidaa Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم.” (Waxa soo weriyey Axmad oo ku soo weriyey

sanad Saxiix ah).

الجمعة فقال لن أدي تميم الجي،اني رضي هللا لنه أ لمرو دن العاص يطب الناس يو

ب هللا ماىكلم صلالة ، وهلي ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم : ب أدادصرة حدثني أ النبي

قال أدو تميم : فأيذني ديدا أدلو ” الوتر فصىوها فيما دين صالة الع،اء بلى صالة الفجر

ر فسار في المسجد بلى أدي دصرة رضي هللا لنه فقال : أنت سمعت رسول هللا يقلول ملا

رواه ” صلىى هللا لىيله وسلىم قلال لملرو ؟ قلال أدلو دصلرة : أنلا سلمعته ملن رسلول هللا

أحمد دتسناى صاي .

Abuu Mascuud al-Ansaariyi wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu

witirka tukan jiray habeenka horaantiisa ama badhtankiisa ama dabayaaqadiisa.”

(Axmad ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم ولن أدي مسعوى األنصارا رضلي هللا لنله قلال : كلا رسلول هللا

رواه أحمد .” يوتر أول الىي وأوسطه وأيره

Sidoo kale, Cabdullah bin Abii Qays wuxuu yidhi: Caa’isha (Ihkra) ayaan ka waraystay

witirka Rasuulka لىيله وسلىم صلىى هللا . Waxay tidhi: “Mararka qaar wuxuu tukan jiray

Tadawuca 270

habeenka intiisa hore kol-kolna intiisa dambe.” Waxa kale oo aan weydiiyey

Qur'aanka inuu kor u akhriyi jiray iyo inuu hoos u dhigi jiray? Waxay tidhi:

“Labadaba wuu fali jiray, mar-mar hoos ayuu u akhriyi jiray (sirri) kol-kolna kor

ayuu u dhigi jiray (jahri).

Mar-marna intuu maydho ayuu seexan jiray; kol-kolna intuu weysaysto ayuu seexan

jiray (waxay u jeedaa isagoo jinaabaysan).” (Abuu Daa'uud, Axmad, Muslim iyo at-

Tirmidi ayaa soo weriyey).

صلىى لبد هللا دن ادي قيس قال : سألت لائ،ة رضلي هللا لنهلا للن وتلر رسلول هللاولن

هللا لىيه وسىم فقالت : ردما أوتلر أول الىيل وردملا أوتلر آيلره . قىلت كيلف كانلت قراءتله

أكا يسر دالقراءة أ يجهر ؟ قالت : ك ل كا يفع ، وردما أسر وردما أجهلر ، وردملا

. رواه أدللو ىاوى ، ورواه أيضللا أحمللد -تعنللي فللي الجنادللة-فنللا أستسلل فنللا وردمللا توضللأ

ومسىم والترمذا .

3. Dedejinta iyo dib u dhigga Witirka:

Qofkii ka baqa in aanu toosi karin habeenkii si uu Salaatul-Layl (Tahajud, ama

salaadda habeen badhka) u tukado waxa la gudboon inuu witirka tukado intaanu

seexan. Qofkii rajaynaya inuu Salaatul-Layl u toosana waa inuu dib u dhigo witirka.

Jaabir bin Cabdullah (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسلىم yidhi:

“Qofkii u maleeya in aanu toosi karin habeenka intiisa dambe waa inuu witirka

tukado habeenka intiisa hore (intaanu seexan). Qofkii filaya inuu Salaatul-Layl u

toosona waa inuu dib u dhigo, waayo salaadda habeenka intiisa dambe la tukado

Malaa'iigta ayaa timaada iyadaana fadli badan.” (Axmad, Muslim, at-Tirmidi iyo

Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

من ن منكم أنه اليستيقد ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن جادر رضي هللا لنه أ النبي

آيره عأا الىي ( فىيوتر أوله . ومن ن ملنكم أنله يسلتيقد آيلره فىيلوتر آيلره فلت صلالة

رواه أحمد مسىم الترمذا وادن ماجة .” آير الىي ماضورة وهي أفض

Sidoo kale, waxa Jaabir laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم Abuu

Bakar ku yidhi: “Goormaad witirka tukataa”? Wuxuu yidhi: Cishaha dabadii,

habeenka intiisa hore. Rasuulkii صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa yidhi: “Cumarow adiguna”?

Cumar wuxuu yidhi: Habeenka intiisa dambe. Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم

kolkaa yidhi: “Abuu Bakarow waxaad qaadatay (raacday) habka digtoon,

Cumarowna waxaad qaadatay habka xoogga badan.” (Axmad iyo Abuu Daa'uud ayaa

soo weriyey iyo al-Xaakim oo yidhi waa ku Saxiix qiyaasta Muslim).

Tadawuca 271

؟ “متلى تلوتر ”قلال ألدلي دكلر : صىى هللا لىيه وسىم ولنه رضي هللا لنه أ رسول هللا

أملا أنلت يلا ”؟ قلال : آيلر الىيل . قلال : “فأنت يا لمر ”قال : أول الىي دعد العتمة قال :

ى والالاكم رواه أحملد وأدلو ىاو” ادادكر فأيذ دالثقة ، وأما أنت يا لملر فأيلذ دلالقوة

وقال: صاي لىى شرط مسىم .

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيله وسللىم wuxuu witirka tukan jiray inta badan waaberi ku-

dhowaadka oo ah waqtiga ugu fadliga badan in la tukado sidaan hore u soo sheegnay.

Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

goor kasta oo habeenka ka mid ah wuu tukaday witir. Habeenka horraantiisa,

dhexdiisa, dabayaaqadiisa iyo ilaa waaberi ku-dhowaadka.” (Jamaacada ayaa soo

werisay).

لىيله وسلىم ملن صلىى هللا لن لائ،ة رضي هللا لنها قالت : من كل الىيل قلد أوتلر النبلي

رواه الجمالة .” أول الىي وأوسطه وآيره فانتها وتره بلى السار

Asxaabtiisa qaar wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم kula dardaarmay in aanay

seexan ilaa ay witirka tukadaan. Sacad bin Abii Waqaas wuxuu Cishaha ku tukan jiray

Masjidka Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم kolkaasu kabacdi rakcad keliya oo witir ah tukan

jiray oo aanu ka kordhin jirin. Waxa la weydiiyey Abuu Isxaaqow ma rakcad keliya oo

aanad waxba ku darin ayaad tukanaysaa? Wuxuu yidhi: haa waxaan maqlay Rasuulka

Alle وسلىمصلىى هللا لىيله oo leh: “Qofkii aan seexan ilaa uu witirka tukado waa qof

digtoon.” (Waxa weriyey Axmad dadka laga soo weriyeyna waa lagu kalsoon yahay).

اللذا ال ”يقلول : صلىى هللا لىيله وسلىم لن سعد دن ادي وقاص قال : سلمعت رسلول هللا

اله ثقا .رواه أحمد ورج “ينا حتي يوتر حام

4. Tirada rakcadaha witirka:

Imaam at-Tirmidi wuxuu yidhi: waxa Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo weriyey inuu

tukaday witir saddex iyo toban rakcadood ah, iyo kow iyo toban, sagaal, toddoba, shan,

saddex iyo rakcad keliya intaba. Isxaaq bin Ibraahim wuxuu yidhi: Witirka laga soo

weriyey Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ee saddex iyo tobanka rakcadood ah, macnihiisu

wuxuu yahay inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم tukan jiray saddex iyo toban

rakcadood oo uu witirku ka mid yahay sidaas awgeed ayaa Salaatul-Laylka oo dhan

loogu nisbeeyaa witir.

WAXA HABBOON IN WITIRKA LOO TUKADO SIYAABAHA SOO SOCDA:

1) In laba laba loo tukado laguna xidho rakcad keliya oo tashahud (at-Taxiyaat) iyo

tasliim (salaama-naqsi) leh.

Tadawuca 272

2) Sidoo kale, waxa bannaan in rakcadaha oo dhan la isku daba xigsiiyo (sida 12

xidhiidh ah) oo tasahahud leh iyo rakcadda ugu dambaysa oo la raaciyo iyadoo aan

la salaama-naqsan dabadeetana tashahud kale iyo tasliim lagu xidho.

3) Waxa kale oo bannaan in rakcadaha la isku daba xidhiidhiyo oo midda ugu

dambaysa ee witirka ah tashahud keliya iyo tasliim lagu xidho. Dhammaan

saddexda dariiqoba waa sax waxa laga soo xigtayna Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

.وسىم

Ibnul Qayim wuxuu qabaa in Sunnaha saxa ah ee Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم laga arkay

uu yahay shan ama toddoba rakcadood oo xidhiidh ah, siday Ummu Salamah sheegtay:

“Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم tukan jiray toddoba ama shan rakcadood oo

xidhiidh ah oo aanu dhexgelin salaan iyo hadal midna.” (Axmad iyo an-Nasaa'i ayaa

soo weriyey iyo Ibnu Maajah oo isana sanad fiican ku soo weriyey).

يلوتر دسلبع ودخملس ال يفصل صلىى هللا لىيله وسلىم لن أ سىمة قالت : كا رسلول هللا

رواه أحمد والنسائي وادن ماجة دسند جيد .” دسال وال دكال

Caa’isha (Ihkra) waxa iyana laga soo weriyey inay tidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle صلىى

tukan jiray habeenkii saddex iyo toban rakcadood, wuxuu ku gunaanadi هللا لىيله وسلىم

jirayna shan rakcadood oo xidhiidh ah, isagoon at-Taxiyaat u fadhiisan rakcadda

shanta ugu dambaysa mooyee inta kale .” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

يصلىى ملن الىيل ثالثلة ل،لر صلىى هللا لىيله وسلىم كلا رسلول هللا ”لن لائ،لة قاللت :

متفق لىيه .” ركعة ، يوتر من ل دخمس اليجىس بال في آيرهن

Sidoo kale, waxa Caa’isha laga soo weriyey inay tidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا

tukan jiray habeenkii sagaal rakcadood oo aanu at-Taxiyaat u fadhiisan لىيله وسلىم

ilaa raakcadda siddeedaad mooyee oo markaa uu Alle xusi jiray (dikri), amaani

jiray, baryina jiray. Kolkaasuu kici jiray isagoon salaama-naqsan oo uu tukan jiray

rakcadda sagaalaad, dabadeetana at-Taxiyaat ayuu u fadhiisan jiray kabacdina wuu

salaama-naqsan jiray isagoo na maqshiinaya. Dabadeetana wuxuu tukan jiray laba

rakcadood oo kale isgoo fadhiya. Halkaasu waa kow iyo toban rackadood. Hase

yeeshee, markuu gaboobay cuslaadayna wuxuu tukan jiray toddoba rakcadood oo

labada u dambeeya uu u tukan jiray sidaan kor ku sheegnay (fadhiga).” (Jamaacada

ayaa soo werisay).

يصللىي مللن الىيلل تسللعة ركعللا صللىى هللا لىيلله وسللىم كللا رسللول هللا ”ولنهللا قالللت :

صللىي اليجىللس فيهللا بال فللي الثامنللة فيللذكر هللا ويامللده ويللدلوه ثللم يللنه وال يسللىم ثللم ي

التاسعة ثم يقعد ويت،هد ثم يسىم تسىيما يسمعنا ، ثم يصىي ركعتين دعدما يسىم وهو قالد

وأيلذه الىالم أوتلر صلىى هللا لىيله وسلىم فتى بحدى ل،رة ركعلة . فىملا أسلن رسلول هللا

” . دسبع وصنع في الركعتين مث صنيعه في األول

Tadawuca 273

رواه الجمالة .

Axaadiista aan kor ku sheegnay ma khilaafsana Xadiiska uu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

yidhi: “Salaadda habeenkii waa laba laba.” Waana Xadiis Saxiix ah. Kuwa وسلىم

sheegaya inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم tukaday witir toddoba ama shan

rakcadood ahina waa Saxiix ismana khilaafsana. Witir macnihiisu khaas ahaan waa

rakcadda ugu dambaysa ee kelideed la tukado luguna xidho salaadda habeenkii.

Rakcadaha inta kalena waa Salaatul-Layl.

5. Qiraa'ada Witirka:

Waxa bannaan in la akhriyo marka witirka la tukanayo Faataxada kabacdi wax kasta oo

Qur'aanka ka mid ah (Suurad ama Aayado). Cali bin Abii Daalib wuxuu yidhi: “Ma

jirto qayb Qur'aanka ka mid ah oo aanu qofku akhriyi karin, kolkaa akhriya wixii aad

rabtaan markaad witirka tukanaysaan. Hase yeeshee, waxa mustaxab ah in la akhriyo

rakcadda ugu horaysa Faataxada kabacdina Suuradda al-Aclaa. Rakcadda labaadna al-

Kaafiruun, ta saddexaadna al-Ikhlaas iyo labada Qul Acuudu.” Waxa sidaa caddaynaya

Xadiiska Caa’isha (Ihkra) laga soo weriyey inay tidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا

akhriyi jiray rakcadda witirka ugu horaysa Suuradda Sabixisma Rabbikal لىيله وسلىم

Aclaa, ta labaadna Qul Yaa Ayuhal Kaafiruun; ta saddexaadna Qul Huwal-Laahu

Axad iyo labada Qul Acuudu.” (Axmad, Abuu Daa'uud iyo at-Tirmidi oo yidhi waa

Xasan ayaa soo weriyey).

يقلرأ فلي الركعلة األوللى صلىى هللا لىيله وسلىم كلا رسلول هللا ”ئ،لة قاللت : للن لا

وفي الثالثة ق يا أيها الكافرو وفي الثانية سب اسم رد األلىى ق هلو للا

رواه أحمد وأدو ىاوى وحسنه الترمذا . “، والمعوتين أحد

6. Qunuutka Witirka:

Waxa bannaan in sarajoog lagu ducaysto (Qunuutka) marka witirka la tukanayo

sannadka gudihiisa oo dhan. Imaam Axmad iyo Ahlu Sunanka iyo qaar kaleba waxay

ka soo weriyeen al-Xasan bin Cali (Ihkra) inuu yidhi: “Rasuulka Alle ىمصلىى هللا لىيله وسل

ayaa I baray ereyo aan Qunuutka ku ducaysto oo ah: “Allahumma ahdinii fii man

haadayta, wa caafinii fii man caafayta, wa tawallanii fii man tawallayta, wa baarik

lii fii maa acdayta, wa qinnii sharra ma qadayta, fa innaka taqdii walaa yuqdaa

calayka, Innahuu laa yadillu man waalayta, walaa yacizu man caadayta, tabaarakta

Rabbanaa wa tacaalayta, wa sallal-Laahu calan-Nabiyi Muxammad.” At-Tirmidi

wuxuu yidhi waa Xadiis Xasan ah, lamana oga Xadiis Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم laga

soo weriyey oo Qunuutka ka hadlaya oo kan ka fiican. Imaam Axmad bin Xanbal

wuxuu isna yidhi: Sidaas waxa qaba Mad-habta Ibnu Mascuud, Abii Muusaa, Ibnu

Tadawuca 274

Cabbaas, al-Barraa', Anas, al-Xasan al-Basrii, Cumar bin Cabdul-Caziiz, ath-Thawrii,

Ibnul Mubaarak iyo Mad-habta Xanafiyada.

كىملا صلىى هللا لىيله وسلىم لاسن دن لىي رضي هللا لنه قال : لىمني رسول هللالن ا

الىهم اهدني فيمن هديت ، ولافني في من لافيت ، وتلولني فلي ملن ”أقولهن في الوتر :

توليت ، ودارك لي في ما ألطيت وقنلي شلر ملا قضليت ، فتنل تقضلي وال يقضلي لىيل ،

ن لاىيت ، تباركت ردنا وتعاليت ، وصىى هللا لىى النبلي وبنه اليذل من واليت ، وال يعز م

رواه أحمد وأه السنن وسيرهم . “مامد

Ash-Shaafici iyo qaar kalena waxay qabaan inaan Qunuutka witirka lagu akhriyin ilaa

la gaadho nuska dambe ee Ramadaan. Daliilkooduna wuxuu yahay Abuu Daa’uud oo

soo weriyey inuu Cumar Ibnul Khadaab dadka Imaam uga dhigay Ubayah bin Kacab oo

labaatan habeen uu tukiyay isagoon qunuut samaynin ilaa la gaadhay bisha Ramadaan

inteedii dambe. Iyo Muxammad bin Nasr oo isaguna sheegay inuu Saciid bin Jubayr ka

waraystay Qunuutka. Wuxuu ugu jawaabay: “Cumar Ibnul Khadaab ayaa ciidan u diray

dagaal ay kala kulmeen dhibaatooyin badan oo Cumar wer-wer geliyay. Kolkii

Ramadaan nuskeedii dambe la gaadhay ayuu Cumar witirkii Qunuut raaciyay si uu

ciidanka ugu duceeyo.”

7. Habka Qunuutka:

Qunuutka waxa la akhriyi karaa laba goor. Rukuuca ka hor marka akhriga Qur'aanka la

dhameeyo, iyo marka rukuuca laga soo tooso. Xamiid wuxuu yidhi: Anas ayaan

weydiiyey inuu Qunuutku rukuuca ka horeeyo iyo inuu ka dambeeyo. Wuxuu yidhi:

“Labada goorba waanu fali jiray.” (Waxa weriyey Ibnu Maajah iyo Muxammad bin

Nasr, iyo al-Xaakim oo yidhi sanadkiisu wuu xoogan yahay). Haddii uu qofku rabo

inuu Qunuutka akhriyo rukuuca ka hor waa inuu takbiir sameeyo markuu akhriga

Qur'aanka dhameeyo (Allaahu Akbar yidhaahdo) isagoon rukuucin gacmahana kor u

taago. Dabadeetana waa inuu ducada Qunuutka akhriyo isagoo wali taagan. Markuu

Qunuutka dhameeyo waa inuu haddana takbiir sameeyo (Allaahu Akbar yidhaahdo mar

labaad isagoo weli taagan) kabacdina uu rukuuco. Sidaa ayaa Asxaabta qaarkood laga

soo weriyey. Inkasta oo ay culimada qaar diideen in gacmaha kor loo taago marka

Qunuutka la akhriyayo, qaarna jeclaysteen. Hase yeeshee, gacmaha in wejiga lagu

masaxo marka ducada Qunuutka la dhameeyo al-Bayhaqi wuxuu yidhi waxa habboon

inaan la samaynin ee la raaco waxay faleen jiilkii hore oo ah in gacmaha kor loo taago

laakiin aan wejiga lagu masaxin.

8. Ducada Witirka dabadii:

Tadawuca 275

Waxa mustaxab ah inuu qofku yidhaahdo markuu witirka dhameeyo ee uu salaama-

naqsado: Subxaanal Malikil Qudduus saddex goor, oo marka saddexaad uu codkiisa kor

u qaado kuna daro Rabil Malaa'ikati war-Ruux. Sidaa waxay Abuu Daa'uud iyo an-

Nasaa'i ka soo weriyeen Ubaya bin Kacab inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

wuxuu witirka akhriyi jiray Sabixisma Rabbikal Aclaa iyo Qul Yaa Ayuhal

Kaafiruun iyo Qul Huwal-Laahu Axad. Markuu salaama-naqsadana wuxuu odhan

jiray: Subxaanal Malikil Qudduus saddex goor isagoo marka saddexaad codkiisa kor

u qaadaya.” Erayadaasu waa lafdiga uu an-Nasaa'i soo weriyey. Ad-Daaraqudni wuxuu

ku daray “Inuu Rasuulka Alle raacin jiray marka saddexaad Rabil Malaa'ikati war-

Ruux.”

لما رواه أدو ىاوى والنسائي من حدي أدلي دلن كعلب قلال : :ا رسلول هللا صلىى هللا لىيله

وسىم يقرأ

أحلد و يا أيها الكافرو ق و سب اسم رد األلىى في الوتر فلتا ق هو للا

سىم

قلال : سلباا المىل القلدوس ثلالث ملرا يمللد دهلا صلوته فلي الثالثلة ويرفلع . وهلذا لفللد

النسائي .

المالئكة والروح . ماى الدارقطني ويقول : ر

Kabacdina wuu ducaysan jiray siday Axmad iyo Asxaabta Sunanku ka soo weriyeen

Cali inuu Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ku ducaysan jiray markuu witirka dhameeyo:

“Allaahumma inii acuudu Biridaaka min Sakhadika, wa acuud Bimucaafaatika min

Cuquubatika, wa acuudu Bika Minka, Laa Uxsii Thanaa'a Calayka Anta kamaa

Athnayta calaa Nafsika.”

الىهللم بنللي ألللو ”كللا يقللول فللي آيللر وتللره : صللىى هللا لىيلله وسللىم للن لىللي أ النبللي

درضاك من سخط ، وألو دمعافات من لقودت ، وألو د من ، الأحصلي ثنلاء لىيل

رواه أحمد وأصاا السنن .” ، أنت كما أثنيت لىى نفس

9. Laba witir lama ogola habeen keliya:

Qofkii witir tukada ee raba inuu salaadda habeenkii kordiyo wuu tukan karaa intuu

rabo, hase yeeshee, waa in aanu witir labaad tukanin. Waxa Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i

iyo at-Tirmidi ay ka soo weriyeen Cali inuu yidhi: “Waxaan maqlay Rasuulka Alle

”.oo leh: “ Lama ogola laba witir habeen [keliya ]gudihii صىى هللا لىيه وسىم

” ال وتلرا فلي ليىلة ”يقلول : صلىى هللا لىيله وسلىم للن لىلي قلال : سلمعت رسلول هللا

رواه أدو ىاوى والنسائي والترمذا وحسنه .

Horena waxaynu u soo aragnay Xadiis Caa’isha laga soo weriyey inay tidhi: “Markuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم witirka dhameeyo wuu salaama-naqsan jiray isagoo

Tadawuca 276

na maqashiinaya, kolkaasuu laba rakcadood tukan jiray salaanta dabadeed isagoo

fadhiya.” (Muslim ayaa soo weriyey). Sidoo kale, Ummu Salamah waxa laga soo

weriyey inay tidhi: “Witirka dabadii wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم tukan jiray

laba rakcadood isagoo fadhiya.” (Abuu Daa'uud, at-Tirmidi iyo qaar kale ayaa soo

weriyey).

رواه ” كا يركع ركعتين دعد الوتر وهلو جلالس صىى هللا لىيه وسىم لن أ سىمة : أنه

أدو ىاوى والترمذا وسيرهم .

10. Qallaha Witirka

Culimada intooda badani way sharciyeeyeen in witirka la qalleeyo. Abuu Hurayra waxa

laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii waagu u berigo

isagoo aan witir tukan, waa inuu tukado.” (Al-Bayhaqi ayaa soo weriyey iyo al-

Xaakim oo ku Saxiixay qiyaasta labada Sheekh).

” با أصب أحدكم ولم يوتر فىيلوتر ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ النبي

رواه البيهقي والااكم وصااه لىي شرط ال،يخين .

Sidoo kale, waxa laga soo weriyey Abii Saciid al-Khduriyi inuu Rasuulka Alle صلىى هللا

yidhi: “Qofkii ay hurdo la tagto ama ilaawa witirka waa inuu tukado لىيله وسلىم

markuu xasuusto.” (Abuu Daa'uud iyo al-Ciraaqi oo yidhi sandkiisu waa Saxiix ayaa

soo weriyey).

ملن نلا للن وتلره أو نسليه ”قلال : صىى هللا لىيه وسىم بيلن أدي سعيد الخدرا أ الن

فىيصىه با

رواه أدوىاوى والعراقي وقال بسناىه صاي .” كره

Culimadu way isku khilaaftay waqtiga ay habboon tahay in la qalleeyo witirka.

Mad-habta Xanfiyadu waxay qabtaa in la qallayn karo waqti kasta oo aan ahayn

waqtiyada aan salaad la tukan karin. Shaaficiyaduna waxay qabtaa in habeen iyo

maalinba la qallayn karo. Imaam Maalik iyo Axmadna waxay qabaan in la qalleeyo

waaberiga dabadii intaan salaadda Subax la tukan.

QUNUUTKA SHANTA SALAADOOD

Way bannaan tahay in ducada qunuutka la akhriyo shanta salaadoodba (ee faradka ah)

korna loo akhriyo haddii ay musiibo la kulanto Muslimiinta. Ibnu Cabbaas wuxuu

yidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم akhriyay ducada qunuutka bil dhan oo

xidhiidh ah Duhurka, Casarka, Maqribka, Cishaha iyo Subaxaba. Salaad walba

dabadeed markuu rukuuca ka soo tooso rakcadda ugu dambaysa ee Samical-Laahu

Tadawuca 277

Liman Xamidah uu yidhaahdo markaasuu ducada akhriyi jiray, dadkuna ay aamiin

ka daba odhan jireen.” (Abuu Daa'uud iyo Axmad ayaa soo weriyey).

شللهرا متتادعللا. فللي الظهللر صللىى هللا لىيلله وسللىم قنللت الرسللول ”لللن ادللن لبللاس قللال :

والعصر ، والمير ، والع،اء ، والصلب فلي ىدلر كل صلالة با قلال سلمع هللا لملن حملده

رواه أدو ىاوى وأحمد .” من الركعة األييرة ويؤمن من يىفه

Qunuutka salaadda Subax:

Lama ogola qunuutka salaadda Subax haddii aan musiibo dhicin. Hase yeeshee, haddii

ay musiibo dhacdo qunuut waxa lagu samayn karaa shanta salaadood kolba tii la rabo

ama dhammaan shantaba, sidaan hore u soo sheegnay. Axmad, an-Nasaa'ii iyo at-

Tirmidi oo yidhi waa Saxiix waxay ka soo weriyeen Abii Maalik al-Ashjaciyi inuu

yidhi: “Aabahay isagoo lix iyo toban jir ah ayuu ku daba tukaday Rasuulka صلىى هللا

iyo Abuu bakar, Cumar iyo Cuthmaanba. Waxaan weydiiyey qunuut ma ,لىيله وسلىم

samayn jireen? (Macnihii salaadda Subax). Wuxuu yidhi mayee waa bidco cusub.”

وهو صىى هللا لىيه وسىم لن أدي مال األشجعي قال : كا أدي قد صىى يىف رسول هللا

ادن ستة ل،رة سنة ، وأدي دكر ولمر ولثما . فقىت أكانوا يقنتو ؟ قال : ال ، أا دنلي

رواه أحمد والنسائي والترمذا وصااه .” مادث

Sidoo kale, waxa Anas laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

ducada qunuutka muu akhriyi jirin salaadda Subax isagoo dad u ducaynaya ama

habaaraya mooyee.” (Ibnu Xibbaan iyo al-Khadiib ayaa soo weriyey iyo Ibnu

Khuzaymah oo isagu Saxixay).

كا ال يقنلت فلي صلالة الصلب بال با ىللا لقلو صىى هللا لىيه وسىم لن أنس : أ النبي

رواه ادن حبا والخطيب وادن يزيمة وصااه .” أو ىلا لىى قو

In aan qunuut la samaynin salaadda Subax waa Mad-habta Xanafiyada, Xanaabilada,

Ibnul Mubaarak, ath-Thawrii iyo Isxaaq. Hase yeeshee, Mad-habta Shaaficiyadu waxay

qabtaa inay Sunne tahay in ducada qunuutka la akhriyo salaadda Subax marka laga soo

toosa rukuuca rakcadda labaad. Daliilkoodu wuxuu ku dhisan yahay Xadiiskan laga soo

weriyey Ibnu Siiriin oo yidhi: “Anas bin Maalik ayaa la wediiyay inuu Nebigu صىى هللا

.ducada Qunuutka akhriyi jiray salaadda Subax? Wuxuu ku jawaabay haa لىيله وسلىم

Waxa la sii wediiyay goormuu akhriyi jiray rukuuca ka hor mise ka dib ? Wuxuu

yidhi: dabadii.” (Jamaacada ayaa soo werisay at-Tirmidi mooyee).

فلي صلالة صلىى هللا لىيله وسلىم لن ادن سيرين أ أنس دن مالل سلئ : هل قنلت النبلي

الصب ؟

فقللال : نعللم . فقيلل للله : قبلل الركللوع او دعللده ؟ قللال : دعللد الركللوع . رواه الجمالللة بال

الترمذا .

Tadawuca 278

Xadiis kalena waxay Axmad, al-Bazaar, ad-Daaraqudni iyo al-Bayhaqi oo yidhi waa

Saxiix ka soo weriyeen Anas inuu yidhi: “Rasuulku صللىى هللا لىيله وسلىم muu joojin

ducada qunuutka ee salaadda Subax ilaa intuu dunida ka tegay.”

” يقنت في الفجر حتلي فلار اللدنيا صىى هللا لىيه وسىم مامال رسول هللا ”و لنه قال :

د والبزار والدار قطني .رواه أحم

Sida ku cad Saxiix al-Bukhaari iyo Muslim qunuutka Anas laga waraystay wuxuu ahaa

qunuutka markay musiibo dhacdo. Hase yeeshee, Xadiiska labaad silsiladdiisa waxa ku

jira Abuu Jacfar ar-Raazii oo ah nin warkiisa aan xujo lagu oogi karin. Isla markaana

waxa isweydiin leh sidee ayuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم Qunuut u sameeyay

mudo dheer oo haddana Khulafadii aanay ugu dayanin, ama Anas laftiisa oo Xadiiska

laga soo weriyey aanu Qunuut u samayn salaadda Subax? Waxa laga yabaa Qunuutka

i Tadawuca 279

Shaaficiyadu qabtaa inuu ka yimi Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo dheereeyay ducada

markuu rukuuca ka soo tooso noloshiisa intii dambe, ducadaas oo loo maleeyay

Qunuut. Sidoo kale, Qunuutku wuxuu gelayaa sida Axaadiistaa ka muuqata arrimahay

Diinteenu oggoshay in qofkii rabaana uu sameeyo kii kalena uu dhaafo, dariiq la

raacana waxa ugu khayr badan kii Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم.

QIYAAMUL-LAYLKA قيا الىي Qiyaamul-Laylku waa salaadda habeenkii la tukado Cishaha dabadii khaas ahaan

habeen badhka wixii ka dambeeya ilaa waaberiga. Waxa kale oo loo yaqaan Tahajud.

FADLIGIISA

Ilaahay سلباانه وتعلالى wuxuu Qur'aanka ku faray Nebigiisa Muxammad صلىى هللا لىيله

ah inuu Tahajud sameeyo habeenka in ka mid ah: Habeenkana Tahajud tuko وسلىم

isagoo dheeraad kuu ah waxa laga yaabaa inuu Eebahaa kuu soo saaro maqaam

la mahadiyo (naxariis leh) (Al-Israa': 79).

املللوىاقلللال تعلللالى : لللد دللله نافىلللة لللل لسلللى أ يبعثللل ردللل مقاملللا م لللن اليللل فتهج وم

. 79اإلسراء/

Inkasta oo amarkanu uu khaas u yahay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم haddana waa amar

khuseeyaa caam ahaan Muslimiinta, waayo waxa la ina faray inaynu ku dayano

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم. Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى caddeeyay in dadka Tahajudka

(Qiyaamul-Laylka) ilaashadaa (xafida) ay yihiin kuwo hanuunsan oo xaq u leh khayrka

iyo raxmadda Eebbe. Siduu Ilaahay yidhi: Muttaqiintu waxay ku sugnaan doonaan

Jannooyin iyo ilo, iyagoo hantiyi doonaa wuxuu Rabbigood siiyay. Waxay hore u

ahaayeen kuwo wanaag fala. Waxay ahaayeenna kuwo habeenkii wax yar seexda.

Waaberigana dembi dhaaf raadiya (Ad-Daariyaat: 15-17).

ين ملا ءاتلاهم ردهلم بنهلم كلانوا قبل لل قال تعالى : لذ ب المتقين في جنا وليو ءاي

ن الي ما يه نين كانوا قىيال م 17-15الذاريا / جعو وداألساار هم يستيفرو ماس

Dadka Tahajudka ama Salaatl-Laylka tukada wuxuu Ilaahay Aayadihiisa ugu qiray inay

yihiin kuwo Alle rumeeyay. Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi: Waxa Aayadahayaga

rumeeyay kuwa marka Aayadaha lagu waaniyo sujuud la dhaca, kuna tasbiixsada

mahad naqa Eebahood iyagoon is weynayn. Dinacyadooda aayaa jiifka ka

dheeraaday iyagoo ku baryaya Eebahood cabsi iyo rajo, risiqaanu siinayna wax

i Tadawuca 280

ka bixinaya. Nafina ma oga waxa loo qariyay ee indha ku doogsi ah, abaal marin

waxay faleen darteed ah. (As-Sajdah: 15-17). Halkaa waxa ku cad wuxuu Ilaahay

Qur'aankiis kaga waramay qaarkood ee ku saabsan dadka Tahajudka ama Salaatul-

Laylka tukada. Sunnaha Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم wixii ku soo aroorayna waa sidan:

لم قال هللا تعالى : دا وسلباوا داملد رد ه وا سلج لروا دهلا يلر ين با ك ن دأياتنلا اللذ بنما يؤم

للا وهللم ال يسللتكبرو م ع يللدلو ردهللم يوفللا وطمعللا وم ى جنللودهم لللن المضللاجتتجللاف

ة أللين جلزاء دملا كلانوا يعمىلو ينفقو رمقناهم لن قلر لي لهلم م لا أيف فال تعىلم نفلس م

17-15السجدة/

Cabdullah bin Muslim wuxuu yidhi: “Markuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

Madiina yimi dadkii ku soo ururay ayaan ka mid ahaa. Wejigiisa kolkaan eegayna

waxaan arkay inaanu ahayn weji beenaale. Ereyadii ugu horeeyay ee aan ka maqlay

waxay ahaayeen: “Dadkow salaanta fidiya, isna sooryeeya, raximkana xidhiidhiya,

habeenkii markuu dadku hurdana tukada, Jannada ayaydun nabad gelyo ku geliye.”

(Al-Xaakim, Ibnu Maajah iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Xasan Saxiix ayaa soo weriyey).

أيها الناس أف،لو السلال ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن لبد هللا دن مسىم أ رسول هللا

” ، وصىوا األرحا ، وصىوا داليل والنلاس نيلا ، تلديىوا الجنلة دسلال ، وأطعموا الطعا

رواه الااكم وادن ماجة والترمذا وقال : حدي صاي .

Salmaan al-Faarisi isna wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Tukada Qiyaamul-Laylka waayo waa dhaqanka saalixiintii idinka horeeysay,

Rabbigiinana wuu idiin dhoweeyaa, camalka xunna waa u kafaaro, dembigana wuu

maydhaa, cudurkana jidhka ayuu ka kexeeyaa.1 ”

لىليكم دقيلا الىيل فتنله ىأ ”صلىى هللا لىيله وسلىم : قال سىما الفرسي : قال رسول هللا

الصالاين قبىكم ، ومقردة لكم بلى ردكم ، ومكفرة لىسيئا ، ومنها لن اإلثم ، ومطلرىة

”جسدلىداء لن ال

Abii Dardaa'a wuxuu soo tebiyey inuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Saddex

Ilaahay wuu jecel yahay waanuu u qoslaa una bishaareeyaa: Nin la kulmay koox

cadow ah oo Alle hortii u dagaal galay naftiisana u huray, kana dhexeeya in la dilo

iyo inuu Ilaahay guuleeyo oo kafeeyo. Ilaahay ayaa kolkaa yidhaada:Eega

addoonkaygaasu siduu naftiisa iigu huray una sabray. Nin isagoo xaas fiican iyo

furaash jilicsan oo

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inay Xadiiska ku dheeraad tahay odhaahda ah:

“Jidhkana cudurka ayuu ka kexeeyaa.” Xadiiska intiisa kalena ay Xasan ama Saxiix tahay.

i Tadawuca 281

fiican leh, haddana habeenkii hurdada ka toosa (Qiyaamul-Laly u toosa), kolkaasuu

Alle yidhaahdaa: Shahwaddiisii (wuxuu jeclaa) ayuu uga tegay xuskayga dartii,

haddii uu rabana wuu seexan karayey. Qof safar la galay koox oo iyagoo

habeenkii soo jeeday marka la seexdo isagu salaadda u toosa dhib iyo dhibla'aanba.”

ثالثلة يالبهم هللا ويضلا بلليهم ”قلال : لىيله وسلىم صلىى هللا لن أدي الدرىاء لن النبي

ويستب،ر دهم : الذا با انك،فت فئة قات وراءها دنفسه هلل لز وج . فتما أ يقت وبملا

أ ينصره هللا للز وجل ويكفيله فيقلول : أنظلروا بللى لبلدا هلذا كيلف صلبر للي دنفسله .

ي فيقول : يلذر شلهوته ويلذكرني ، والذا له امرأة حسنة وفراش لين حسن فيقو من الى

ولوشاء رقد . والذا اا كا في سفر وكا معه ركب فسهروا ثم هجعوا فقلا فلي السلار

في ضراء وسراء .

AADAABTA QIYAAMUL-LAYLKA

Qofkii raba inuu Qiyaamul-Layl (Tahajud) tukado waxa la gudboon inuu raaco

Sunnaha soo socda:

1. Waa inuu qofku niyeeyo inuu Tahajud u kaco markuu seexanayo.

Abii Dardaa'a wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Qofkii

niyeeya Tahajud inuu u tooso markuu seexanayo ee ay hurdo la tagto ilaa waaberiga

waxa loo qoraa wuxuu niyeeyay, hurdadiisina waa sadaqo uu Eebbe siiyay.” (An-

Nasaa'i iyo Ibnu Maajah ayaa sanad Saxiix ah ku soo weriyey).

من أتى فراشه وهو ينوا أ يقو ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي الدرىاء أ النبي

ملن فيصىي من الىي فيىبته لينه حتي يصب كتب له ملا نلوى ، وكلا نومله صلدقة لىيله

رواه النسائي وادن ماجة دسند صاي .” رده

2. Inuu qofku wejigiisa masaxo markuu tooso oo intuu cadaydo, samadana (cirka)

eego ku ducaysto ducada laga soo weriyey Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم inuu ku

ducaysan jiray ee ah: “Laa Ilaaha illaa Anta subxaanaka, astaqfiruka li danbii wa as-

aluka raxmataka, Allahumma zidnii cilman wa laa taziq qalbii bacda id hadaytanii

wa hablii milla dunka raxmah innaka Antal Wahhaab. Alxamdu lillaahil-ladii

axyaanaa bacda maa amaatanaa wa ilayhin-nushuur.” Dabadeedna akhriya tobanka

Aayadood ee ugu dambeeya Suuradda Aala Cimraan. Kabacdina yidhaahda:

“Allaahumma lakal xamd, Anta Nuurus-samaawaati wal-ardi waman fiihinna, wa

lakal xamdu, Anta qiyamus-samaawaati wal-ardi wa man fiihinna, wa lakal xamdu,

Antal-xaq, wa wacdukal-xaq, wa liqaa'uka xaq, wal Jannatu xaq, wan-Naaru xaq,

wan-Nabiyuuna xaq, wa Muxammadun xaq, was-Saacatu xaq. Allaahumma laka

Tadawuca 282

aslamtu, wa bika aamintu, wa calayka tawakaltu, wa ilayka anabtu, wa bika

khaasamtu, wa ilayka xaakamtu, faqfir lii maa qaddamtu wa maa akhartu, wa maa

asrartu, wa maa aclantu antal-Laahu laa Ilaaha illaa Anta.”

البللله بال أنللت سللباان أسللتيفرك لللذنبي ”يقللول : صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن رسللول هللا

وأسأل رحمت ، الىهم مىني لىما وال تزغ قىبي دعد ب هديتني وهب للي ملن للدن رحملة

. الامد هلل الذا أحيانا دعد ما أماتنا وبليه الن،ور . ثم يقرأ اآليا الع،ر بن أنت الوها

ب فلي يىلق السلماوا واألرض وايلتال اليل والنهلار من أوايلر سلورة آل لملرا :

بلى آير السورة ، ثم يقول : أليا ألولي األلبا

أنللت نللور السللموا واألرض ومللن فلليهن ، وللل الامللد ، أنللت قلليم الىهللم للل الامللد ، ”

السموا واألرض وملن فليهن ، ولل الاملد ، أنلت الالق ، ووللدك الالق ، ولقلالك حلق

والجنة حق ، والنار حق ، والنبيو حق ، ومامد حق ، والسالة حق ، الىهم لل أسلىمت

وبلي حاكمت ، فاسفر للي ملا ، ود آمنت ، ولىي توكىت ، وبلي أنبت ، ود ياصمت ،

” .قدمت وما أير ، وما أسرر وما ألىنت ، أنت هللا ال بله بال أنت

3. In Salaatul-Laylka lagu furo laba rakcadood oo khafiif ah

Waxa habboon in Salaatul-laylka lagu bilaabo laba rakcadood oo khafiif ah, kabacdina

la tukado intii kale ee la rabo. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi:

“Markuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم Tahajud u kaco habeenkii wuxuu salaadda

ku bilaabi jiray laba rakcadood oo khafiif ah.” Abuu Hurayra isagana waxa laga soo

weriyey inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم yidhi: “Qofkii Tahajud u kacaa waa inuu

salaaddiisa ku bilaabo laba rakcadood oo khafiif ah.” (Muslim ayaa soo weriyey

labadaba).

با قلا ملن الىيل يصلىي افتلت صلىى هللا لىيله وسلىم للن لائ،لة قاللت : كلا رسلول هللا

با ”قلال : صىى هللا لىيه وسىم ولن أدي هريرة أ النبي صالته دركعتين يفيفتين .

رواهما مسىم .” قا أحدكم من الىي فىيفتت صالته دركعتين يفيفتين

4. Waa in reerkaaga la toosiyo.

Abuu Hurayra wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ilaahay ha

u naxariisto ninka habeenkii Tahajud u toosa ee tukada xaaskiisana toosiya ee

haddii ay diido wejiga biyo kaga rusheeya. Ilaahay ha u naxariisto gabadha Tahajud

u toosta ee tukata, ninkeedana toosisa ee haddii uu diido wejiga biyo kaga rushaysa.”

(Abuu Daa'uud iyo qaar kale ayaa soo weriyey)

Tadawuca 283

رحلم هللا املرأ قلا ملن الىيل فصلىى ”قلال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ النبي

وأيقلد امرأتله فلت أدلت نضلل فلي وجههلا الملاء ، رحلم هللا امللرأة قاملت ملن الىيل فصللىت

رواه أدو ىاوى وسيره .” وأيقظت موجها ، فت أدى نضات في وجهه الماء

Waxa kale oo Abuu Hurayra laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Haddii uu nin toosiyo habeenkii xaaskiisa oo ay tukadaan ama laba

rakcadood wada tukadaan, waxa lagu qoraa (lagu daraa magacooda) kuwa rag iyo

dumarba Ilaahay xusa.” (Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey iyo qaar kale oo ku soo

weriyey sanad Saxiix ah).

با أيقد الرج أهىه من الىي فصىيا ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ النبي

رواه أدللو ىاوى وسيللره دتسللناى ” أو صللىى ركعتللين جميعللا كتللب فللي الللذاكرين والللذاكرا

صاي .

5. Haddii ay hurdadu qofka ka xoog badato waa inuu seexdo:

Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Haddii uu qof idinka mid ahi habeenkii salaad u tooso oo uu hurdo awgeed

Qur'aanka calaaliyo garanna waayo wuxuu akhriyayo waa inuu seexdo.” (Muslim

ayaa soo weriyey).

با قا أحدكم من الىي فاستعجم القرآ ”قال : صىى هللا لىيه وسىم فعن لائ،ة أ النبي

رواه مسىم .” لىى لسانه فىم يدر ما يقول فىيضطجع

Sidoo kale, wuxuu Anas yidhi: “Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa soo galay Masjidka

iyadoo uu xadhig ka soo laa-laado laba tiir dhexdood. Markaasuu yidhi: “Muxuu

yahay?” Waxay yidhaahdeen: Zaynab ayaa markay salaadda ka caajisto ama ku

daasho cuskanaysa. Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Fura xadhiga.

Tukada idinkoo fir-fircoon, markaad caajistaan ama daashaanna seexda.” (Al-

Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

المسجد وحب ممدوى دلين سلاريتين فقلال صىى هللا لىيه وسىم قال أنس : ىي رسول هللا

حىللوه ، ”قللالوا : لزينللب تصللىي ، با كسللىت أو فتللر أمسللكت دلله . فقللال : “مللا هللذا؟ ”:

رواه البخارا ومسىم . “ص أحدكم ن،اطه فتا كس او فتر فىيرقد لي

6. Waa in aanu qofku aad isu dhibin ee uu habeenkii u tooso salaadda intuu kari

karo. Hase yeeshee, aanu ka tegin Qiyaamul-Layl iyadoo cudurdaar daruuri ahi jiro

mooyee. Caa’isha waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Camalka fiican ku dedaala intay awooddiinu tahay. Wallaahi Ilaahay abaal

Tadawuca 284

marinta ma joojiyo, idinkoo cibaadad joojiya mooyee.” (Sixadiisa waa laysku

waafaqay).

يلذوا ملن األلملال ملا تطيقلو ، ” ىيه وسىم صىى هللا ل لن لائ،ة قالت : قال رسول هللا

فوهللا ال

متفق لىيه .” يم هللا حتي تمىوا

WAQTIGA QIYAAMUL-LAYLKA

Salaaddii la tukado wixii Cishaha ka dambeeya ha ahaato habeenka intiisa hore, ama

dhexdiisa ama intiisa dambe, intuba waa Tahajud ama Qiyaamul-Layl. Anas (Ihkra) oo

sifaynaya salaadda Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi: “Markaanu rabano in

aanu aragano Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo tukanaya (habeenkii) waanu arki jiray

isagoo tukanaya. Markaanu rabno in aanu aragno isagoo hurdana waanu arki

jirnay isagoo hurda. Mararka qaar wuu soomi jiray ilaa aanu u malayno inuu soon

bisha ku dhamaynayo. Mararka qaarna muu soomi jirin ilaa aanu isnidhaahno

bishan waxba ka soomi maayo.” (Axmad, al-Bukhaari iyo an-Nasaa'i ayaa soo

weriyey).

ما كنا ن،اء أ صىى هللا لىيه وسىم : ه في وصف صالة رسول هللاقال أنس رضي هللا لن

نراه من الىي مصىيا بال رأيناه ، و ما كنا ن،اء أ نراه نائما بال رأيناه ، وكلا يصلو ملن

رواه أحملد ” ال،هر حتي نقول ال يفطر منه شيأ و يفطلر حتلي نقلول ال يصلو منله شليأ

والبخارا والنسائي .

Al-Xaakim bin Xajar wuxuu yidhi: Muu jirin waqti u xadidan salaadda Rasuulka صلىى

ee habeenkii (Tahajudka) ee wuxuu tukan jiray hadba goorta uu karo هللا لىيله وسلىم

(bilowga, dhexda ama dabayaaqada habeenkii).

Waqtiga ugu fadliga badan:

Waxa ugu fadli badan in dib loo dhigo salaadda Tahajudka ilaa qaybta saddexaad ee

habeenka ugu dambaysa. Abuu Hurayra (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Rabbigiin wuxuu u soo degaa samada dunida habeen

walba markay hadhsan tahay qaybta saddexaad ee habeenka ugu dambaysa.

Markaasuu yidhaahdaa: “Yaa ducaysanaya oo aan u jawaabaa? Yaa wax I

waydiisanaya oo aan siiyaa? Yaa dembi dhaaf I waydiisanaya oo aan u dembi

dhaafaa? ” (Jamaacada ayaa soo werisay).

Tadawuca 285

ينلزل ردنلا للز وجل ”قال : هللا لىيه وسىم صىى لن أدي هريرة رضي هللا لنه أ النبي

من يلدلوني فأسلتجيب لله ، ”ك ليىة بلى سماء الدنيا حين يبقي ثى الىي اآلير فيقول :

رواه الجمالة .” من يسألني فألطيه ، من يستيفرني فأسفر له

Cumar bin Cabasah isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Waxaan maqlay Nebiga

oo leh: “Wuxuu addoonku Eebbe ugu dhaw yahay kolkay tahay صلىى هللا لىيله وسلىم

habeenka inta ugu dambaysa. Markaa ka mid noqo haddii aad karto kuwa Ilaahay

xusaya saacaddaa.” (Al-Xaakim oo yidhi waa ku Saxiix qiyaasta Muslim, iyo at-

Tirmidi oo yidhi waa Xasan Saxiix ah, iyo an-Nasaa'i iyo Ibnu Khuzaymah).

أقر ما يكو العبد ”يقول : صىى هللا لىيه وسىم لن لمر دن لبسة قال : سمعت النبي

من الر في جو الىي األيير فت استطعت أ تكو ممن يذكر هللا في تى السالة فكلن

لترملذا وقلال : حسلن صلاي ، وراه أيضلا رواه الااكم وقال : لىى شلرط مسلىم ، و ا”

النسائي وادن يزيمة .

Tirada rakcadihiisa:

Salaatul-Laylku (Tahajudku) ma laha tiro rakcado ah oo u xadidan ama khaas u ah.

Hase yeeshee, wuxuu ku suura galaa ugu yaraan rakcad keliya oo uu qofku tukado

Cishaha dabadii ilaa inta rakcadood ee uu qofku tukan karo. Sumurah bin Jundub

(Ihkra) wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu nagu amray in aanu

habeenkii in ka mid ah tukanno ha yaraato hase badnaatee oo aanu ugu

dambaysiino witir1.” (Ad-Dabaraani iyo al-Bazaar ayaa soo weriyey).

أ نصلىي صىى هللا لىيه وسىم لن سمرة دن جند رضي هللا لنه قال : أمرنا رسول هللا

رواه الطبراني والبزار .” من الىي ما ق أو كثر ونجع آير ل وترا

Anas bin Maalik (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Salaadda lagu tukado Masjidkaygu waxay u dhigantaa toban kun oo

salaadood oo mel kale lagu tukado. Salaadda Masjidka Xaramka lagu tukadaana

waxay u dhigantaa boqol kun oo salaadood. Salaadda goobta Jihaadka lagu

tukadaana waxay u dhigantaa laba milyan (2,000,000) oo salaadood. Intaas oo

dhanna waxa ka sii badan laba rakcadood oo uu addoonku tukado habeen badhka2.”

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiiskanu daciif yahay. 2 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiiskanu daciif yahay. Axaadiista

Saxiixa ahnina ay tilmaameen in salaadda Masjidka Nebiga lagu tukadaa ay u dhiganto

kun salaadood ee aanay ahayn toban kun oo salaadood sida uu Xadiiskanu tilmaamayo.

Tadawuca 286

(Abuu Sheekh Ibnu Xibbaan oo ku sheegay kitaabkiisa ath-Thawaab iyo Ibnul Mundiri

oo aan kaga faaloon (ka aamusay) kitaabkiisa at-Tarqiib wat-Tarhiib).

صالة فلي مسلجدا ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أنس رضي هللا لنه يرفعه بلى النبي

تعدل دع،رة آال صالة ، وصلالة فلي المسلجد الالرا تعلدل دمائلة أللف صلالة ، والصلالة

دأرض الردلاط تعلدل دلألفي أللف صلالة ، وأكثلر ملن لل كىله الركعتلا يصلىيهما العبلد فلي

فلي رواه أدو ال،يخ ادلن حبلا فلي كتادله عالثلوا ( وسلكت لىيله المنلذرا ”جو الىي

الترسيب والترهيب .

Iyaas bin Mucaawiyah al-Mazanii (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle

yidhi: “Waa in Salaatul-Laylka habeenkii la tukado inta neef adhi ah صىى هللا لىيه وسىم

laga maalayana ha ahaatee, wixii salaadda Cishaha ka dambeeyaana habeenkay ka

mid tahay.” (Ad-Dabaraani ayaa soo weriyey dadkuu ka soo weriyeyna waa lagu

kalsoon yahay, Muxammad bin Isxaaq mooyee).

”قلال : لىيله وسلىم صىى هللا ولن بياس دن معاوية المزني رضي هللا لنه أ رسول هللا

رواه ” ال دد من صالة دالىي ولو حىب شاة ، وملا كلا دعلد صلالة الع،لاء فهلو ملن الىيل

الطبراني ورواته ثقا بال مامد دن بساا .

Ibnu Cabbaas (Ihkra) isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka ayaa صلىى

nagu amray Salaatul-Laylka naguna dhiiriyay ilaa uu ka gaadhay inuu هللا لىيله وسلىم

nagu yidhaahdo: Waa lama huraan inaad Salaatul-Laylka tukataan rakcadna ha

noqotee.” (Ad-Dabaraani ayaa ku soo weriyey kutubtiisa al-Kabiir iyo al-Awsad).

دصلالة الىيل ىى هللا لىيه وسلىم ص لن ادن لباس رضي هللا لنهما قال : أمرنا رسول هللا

رواه الطبرانللي فللي الكبيللر ” لىلليكم دصللالة الىيلل ولللو ركعللة ”ورسللب فيهللا حتللى قللال :

واألوسط .

Waxa la door biday in la tukado 11 ama 13 rakcadood. Wuxuu qofku kala dooran karaa

inuu dhammaan xidhiidhiyo iyo inuu labadiiba mar tukado. Caa’isha (Ihkra) waxa laga

soo weriyey inay tidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم weligii kamuu badin 11

rakcadood Ramadaan iyo waqti kaleba. Wuxuu tukan jiray afar rakcadood hana I

waydiin wanaagooda iyo dhererkooda. Kolkaasu afar kalena tukan jiray hana I

waydiin wanaagooda iyo dhererkooda, kabacdina wuxuu tukan jiray saddex.

Kolkaasaan ku idhi: Ma waxaad seexanaysaa adoon witir tukan? Wuxuu yidhi:

“Caa’ishay indhayagu way seexdaan hase yeeshee, qalbigaygu ma seexdo.” (Al-

Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

يزيلد فلي رمضلا صلىى هللا لىيله وسلىم قالت لائ،ة رضي هللا لنها : ما كا رسلول هللا

وال سيللره لللن بحللدى ل،للرة ركعللة ، يصللىي أردعللا فللال تسللأل لللن حسللنهن وطللولهن ، ثللم

Tadawuca 287

يصىي أردعا فال تسأل لن حسنهن و طولهن ، ثم يصىي ثالثا ، فقىت : يلا رسلول هللا أتنلا

رواه البخللارا و ” يللا لائ،للة ب لينللي تنامللا و ال ينللا قىبللي ”؟ فقللال : قبلل ا تللوتر

مسىم .

Qallaha Qiyaamul-Laylka:

Imaam Muslim wuxuu Caa’isha ka soo weriyey inay tidhi: “Haddii xanuun ama wax

la mid ah dartood uu Qiyaamul-Layku habeenkii dhaafo Rasuulku سلىمصلىى هللا لىيله و

wuxuu tukan jiray laba iyo toban rakcadood dharaartii.”

كا با فاتتله الصلالة ملن الىيل ملن صىى هللا لىيه وسىم روى مسىم لن لائ،ة أ النبي

” .وجع أو سيره صىى من النهار اثنتي ل،رة ركعة

Cumar (Ihkra) isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle لىيله وسلىمصلىى هللا

yidhi: “Qofkii ka seexda salaadda uu habeenkii tukan jiray ama qayb ka mid ah, ee

tukada inta salaadda Fajarka iyo Duhurka u dhexaysa, waxa loo qoraa sidoo uu

habeenkii tukaday.” (Jamaacada ayaa soo werisay al-Bukhaari mooyee). (Macnihii

waxa loo qoraa ajarkii uu heli lahaa haddii uu habeenkii tukan lahaa).

من نا لن حزده أو لن شيء منه فقلرأه ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن لمر أ النبي

رواه الجماللة بال البخلارا ” ما دين صالة الفجر وصالة الظهر كتب كأنما قرأه من الىيل

.

TARAAWIIXDA التراوي 1. Sharciga taraawiixda:

Taraawiixdu waa Sunne la gudboon rag iyo dumarba oo la guto wixii salaadda Cishaha

ka dambeeya intaan witirka la tukan loona tukado laba laba rakcadood. Inkasta oo ay

bannaan tahay in witirka dabadii la tukado, haddana waxa fadli badan witirka ka hor,

waqtigeeduna wuu joogaa ilaa habeenka dhammaadkiisa. Abuu Hurayra waxay

Jamaacadu ka soo werisay inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuu nagu

dhiirin jiray taraawiixda isagoon noogu amrin sida salaadda faradka ah. Wuxuu

yidhina Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم: “Qofkii tukada Taraawiixda isagoo Alle

rumaysan filayana inuu ka abaal mariyo, dembigiisii hore waa la dhaafaa.”

يرسلب فلي قيلا رمضلا ملن صلىى هللا لىيله وسلىم لن أدي هريرة قال : كلا رسلول هللا

من قا رمضا بيمانا واحتسادا سفر له ما تقلد ملن ”ول : سير أ يأمر فيه دعزيمة ، فيق

رواه الجمالة .” نبه

Tadawuca 288

2. Tirada rakcadaha taraawiixda:

Jamaacadu waxay Caa’isha ka soo werisay “In aanu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم tukan

wax ka badan 11 rakcadood Ramadaan iyo waqti kale midna.” Xadiiskaa hore ayaan

u soo sheegnay. Ibnu Khuzaymah iyo Ibnu Xibbaan waxay kutubtooda Saxiixa ah kaga

soo weriyeen Jaabir: “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم Asxaabta tukiyey siddeed

rakcadood iyo witir. Habeenkii ku xigay markii la sugayna aanu u soo bixin.”

صلىى صلىى هللا لىيله وسلىم وروى ادن يزيمة وادن حبا في صاياهما لن جادر : أنه

دهم ثمانية ركعا والوتر ، ثم انتظروه في القادىة فىم يخرج بليهم .

Sidaa weeye Sunnaha saxa ah ee Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم gaar ahaan looga soo

tebiyey. Waxa kale oo run ah in uu dadku tukan jiray labaatan rakcadood cahdigii

Cumar, Cuthmaan iyo Cali, waana ra'yiga fuqahada Mad-habaha Xanafiyada,

Xanbaliyada iyo Abuu Daa'uud. At-Tirmidi wuxuu yidhi: “Culimada ahlul cilmiga

badankoodu waxay qabaan (ku dhaqmaan) sida laga soo weriyey Cumar, Cali iyo

Asxaab kaleba in ay faleen oo ah in la tukado labaatan rakcadood.” Sidaas ayay qabaan

ath-Thawrii, al-Mubaarak iyo ash-Shaafici oo isna yidhi: sidaas (labaatan rakcadood)

ayaan waliba ka soo gaadhay dadka reer Makka. Culimada qaar waxay qabaan inuu

Sunnuhu yahay 11 rakcadood marka witirka lagu daro. Labaatanka rakcadood inta ka

hadhayna ay yihiin mustaxab. Al-Kamaal Ibnul Humaam wuxuu yidhi: Daliilku wuxuu

ina tusayaa inuu Sunnaha uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم shakhsi ahaan falay yahay 20

rakcadood. Hase yeeshee, uu markii dambe ka noqday isagoo ka baqaya in la inagu

waajibiyo. Sidaas darteed, kow iyo tobanka inta dheeri waa mustaxab. Labada Saxiix

(al-Bukhaari iyo Muslim) waxa lagu soo weriyey inay taraawiixdu tahay 11 marka

witirka lagu daro. Culimadu waxay qabaan inuu Sunnuhu yahay siddeed rakcadood,

laba iyo toban in laga dhigaana ay mustaxab tahay.

3. Jamaca Taraawiixda:

Taraawiixda in jamac lagu tukado iyo in keli la tukadoba waa la ogol yahay. Hase

yeeshee, culimada badankoodu waxay qabaan inuu jamucu fadli badan yahay. Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم Muslimiinta wuu kula tukaday jamac taraawiixda. Hase yeeshee,

joogto kamuu dhigin isagoo ka baqaya in la inagu waajibiyo. Cumar (Ihkra) ayuu ahaa

ninka bilaabay in jamac lagu daba tukado taraawiixda. Cabdur-Raxmaan bin Cabdul-

Qaari wuxuu yidhi: Habeen Ramadaan oo aan Cumar bin al-Khaddaab u raacay

Masjidka waxay dadku u tukanayeen kooxo kala duwan. Dadka qaar keligood ayay

tukanayeen qaarna koox koox ayay ahaayeen. Cumar ayaa kolkaa yidhi: Waxa fadli

badnaan lahayd inay Imaam keliya ku daba tukadaan. Markaasuu isu geeyay oo uu

Tadawuca 289

Ubayah bin Kacab Imaam uga dhigay. Habeen kale ayaan haddana soo raacay dadkii oo

jamac ku tukinaya, markaasuu Cumar yidhi: “Waa bidco nimco badan, hase yeeshee,

waxa fadli badnaan lahayd inay seexdaan oo ay dib u dhigaan taraawiixda ilaa

habeenka intiisa dambe.” Dadkuna waxay tukanayeen taraawiixda hebeenka intiisa

hore. (Al-Bukhaari, al-Bayhaqi, Ibnu Khuzaymah iyo qaar kale ayaa soo weriyey).

ن لبد القارا قال : يرجت مع لمر دن الخطلا ليىلة فلي رمضلا بللى لن لبد الرحمن د

المسجد فتا الناس أوماع متفرقو ، يصىي الرج لنفسه ويصىي الرج فيصلىي دصلالته

الللرهط . فقللال لمللر : بنللي أرى لللو جمعللت هللؤالء لىللى قللارىء واحللد لكللا أمثلل ثللم لللز

والناس يصىو دصلالة قلارئهم فجمعهم لىى أدي دن كعب ، ثم يرجت معه في ليىة أيرى

يريلد آيلر ” نعمت البدلة هذه والتي ينامو لنها أفض من التلي يقوملو ”فقال لمر :

الىي ، وكا الناس يقومو أول الىي .

4. Qiraa'dda Taraawiixda:

Ma jiro Qur'aan u khaas ah salaadda taraawiixda. Muslimiintii hore waxa laga soo

weriyey inay akhriyi jireen ilaa laba boqol oo Aayadood oo dadka tukanaya qaar ay

wax ku tiirsan (cuskan) jireen dhererka salaadda darteed isla markaana aanay joojin

jirin salaadda ilaa waaberi ku dhowaadka. Markaasay khaadim-yadooda cunto degdeg

ah ka codsan jireen iyagoo ka baqaya inuu waagu beryo. Waxay ku tukan jireen

Suuradda Al-Baqarah siddeed rakcadood, haddii ay Al-Baqara laba iyo toban

rakcadood ku tukadaanna waxay u arki jireen inay salaadda dedejiyeen. Ibnu

Qudaamah wuxuu sheegay inuu Imaam Axmad yidhi: Ka akhri Qur'aanka bisha

Ramadaan in aan dadka dhibin, khaas ahaan habeenada gaaban (waqtiga Jiiilaalka). Al-

Qaadi isaguna wuxuu yidhi: Lama jecla wax ka yar in Qur'aanka la dhameeyo bisha

Ramadaan si uu dadku u wada maqlo Qur'aanka oo dhan. Waana inaan laga badin in

Qur'aanka mar keliya la dhameeyo bisha Ramadaan, waayo inuu dadku dhibsado ayaa

laga yaabaa. Waxa fadli badan oo habboon in awoodda dadka la qiyaaso (weydiiyo) oo

haddii ay isku raacaan inay sidaa rabaan la dheereeyo salaadda. Sidoo kale, Abuu Darr

wuxuu yidhi: “Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ayaanu la tukanay ilaa aanu ka baqanay in

lanagu Addimo oo ay suxuurtu na dhaafto. Imaamkuna wuxuu akhriyayay laba

boqol oo Aayadood.”

SALAADDA DUXADA صالة الضاى

1. Fadligeeda:

Tadawuca 290

Axaadiis badan ayaa ku soo aroortay salaadda Duxada, fadligeeda waxaynu ka soo

qaadanaynaa kuwa soo socda:

b) Abuu Darr waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Xubin kasta oo jidhka ka mid ah waxa maalin walba ku waajibtay sadaqo.

Tasbiix kasta oo aad ku dhawaaqdaan waa sadaqo, Taxmiid waliba (Al-Xamdu

lil-Laah) waa sadaqo, Tahliil waliba (Laa Ilaaha Illa-Laah) waa sadaqo, Takbiir

waliba waa sadaqo, Wanaag kasta oo la is faraa waa sadaqo, Xumaan (Munkar)

kasta oo la iska joojiyaana waa sadaqo, dhammaanna waxa idinka kafeeya

(sadaqo ahaan) laba rakcadood oo aad Duxada tukataan.” (Axmad, Muslim iyo

Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

يصلب لىلي كل ” صلىى هللا لىيله وسلىم : لن أدي ر رضي هللا لنه قال : قال رسول هللا

سالمي

وكل تاميلدة صلدقة ، وكل تهىيىلة صلدقة ، وكل من أحدكم صدقة ، فك تسبياة صلدقة ،

تكبيرة

صدقة ، وأمر دالمعرو صلدقة ، ونهلي للن المنكلر صلدقة ، ويجلزىء ملن لل ركعتلا

يركعها من

رواه أحمد ومسىم وأدو ىاوى .” الضاى

t) Imaam Axmad iyo Abuu Daa'uud iyana waxay ka soo weriyeen Buraydah inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Dadku wuxuu leeyahay saddex boqol iyo

lixdan (360) xubnood, xubin walbana waa in sadaqo laga bixiyo. Dadki waxay

yidhaahdeen Rasuulkii Allow yaa karaya sidaa? Wuxuu yidhi: “Qashinka

(wisikhda) oo Masjidka laga saaro ama wax dhibaato leh oo jidka laga weeciyo

ayaa kafeeya. Haddii la kari waayana laba rakcadood oo Duxada la tukado ayaa

ku filan.”

في اإلنسا ستو وثالثمائة مفصل ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن دريدة أ رسول هللا

لىيه

”ق ل يا رسلول هللا ؟ قلال : أ يتصد لن ك مفص منها صدقة ، قالوا فمن الذا يطي

النخامة

في المسجد يدفنها أو ال،يء ينايله للن الطريلق ، فلت للم يقلدر فركعتلا الضلاى تجلزىء

رواه أحمد وأدو ىاوى .” لنه

Imaam ash-Shawkaani wuxuu yidhi: Labadaa Xadiis waxay ina tusayaan weynida iyo

fadliga salaadda Duxada iyo inay gaadhsiisan tahay heer labadeeda rakcadood ay u

Tadawuca 291

dhigmaan saddex boqol iyo lixdan (360) sadaqo. Shayga heerkaa joogana waa in la

daa'imo oo loo dedaalo.

2. Xukunka Salaadda Duxada:

Salaadda Duxuhu waa cibaado mustaxab ah, kolkaa qofkii raba ajarkeedu ha tukado, kii

dhaafana dembi looma raacayo. Abii Saciid (Ihkra) wuxuu yidhi: “Rasuulku صلىى هللا

wuu tukan jiray salaadda Duxada ilaa aanu u malayno in aanu dhaafaynin لىيله وسلىم

haba yaraatee maalinna. Marna muu tukan jirin muddo ilaa aanu is nidhaahno wuu

joojiyay oo tukan maayo mar dambe1.” (At-Tirmidi ayaa soo weriyey oo yidhi waa

Xasan).

يصلىي الضلاى صىى هللا لىيه وسلىم كا رسول هللا ”لن أدي سعيد رضي هللا لنه قال :

رواه الترمذا وحسنه .” حتي نقول ال يدلها ، ويدلها حتي نقول ال يصىيها

3. Waqtigeeda:

Wuxuu bilaabmaa salaadda Duxuha waqtigeedu markay cadceeddu joogto waran

dhererkii, wuxuu dhamaadaana kolkay cadceeddu madaxa kugtiisa ku beegan tahay.

Hase yeeshee, waxa fiican in dib loo dhigo ilaa inta uu dhulku diirayo (kulaylku

imanayo). Zayd bin Arqam (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا

:ayaa u tegay reer Qubaa' oo tukanaya salaaddii Duxada. Markaasuu yidhi لىيله وسلىم

“Salaadda kuwa Alle u noqday (Duxada) waxay joogtaa markay barqadii nirguhu

kulaylka cadceedda dareemaan.” (Axmad, Muslim iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم لىلى أهل قبلاء و لن ميد دن أرقم رضي هللا لنه قال : يرج النبلي

رواه أحملد “صالة األوادين با رمضت الفصال ملن الضلاى ”هم يصىو الضاى فقال :

. و مسىم و الترمذا

Tirada rakcadeheeda:

Rakcadeheeda waxa ugu yar laba sidaan hore ugu soo sheegnay Xadiiska Abii Darr

laga soo weriyey ee kor ku xusan. Waxa ugu badanna sida ka soo aroortay Rasuulka

laba iyo toban rakcadood. Culimada qaarna waxay yidhaahdeen صللىى هللا لىيلله وسللىم

badnida rakcaduhu xad ma laha ee wuxuu tukan karaa qofku intuu rabo sida laga soo

weriyey inay faleen Asxaabta qaarkood. Al-Ciraaqi wuxuu yidhi: lama oga Saxaabi

ama Taabici ku soo koobay tirada rakcadeheeda laba iyo toban. Ummu Haanii' waxa

laga soo weriyey: “Inuu Rasuulka Alle ىمصلىى هللا لىيله وسل tukaday Duxada siddeed

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay in aanu Xadiiskanu daciif yahay.

Tadawuca 292

rakcadood oo laba walba uu salaama-naqsaday.” (Abuu Daa'uud ayaa ku soo weriyey

sanad Saxiix ah).

صىى سباة الضاى ثماني ركعلا يسلىم ملن صىى هللا لىيه وسىم لن أ هانيء أ النبي

ك ركعتين . رواه أدو ىاوى دتسناى صاي .

Sidoo kale, waxa Caa’isha laga soo weriyey inay tidhi: “Nebigu صلىى هللا لىيلله وسللىم

wuxuu tukan jiray salaadda Duxada afar rakcadood, wuxuu ku dari jirayna kolba

intuu Alle u idmo.” (Axmad, Muslim iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

يصىى الصلب أردلع صىى هللا لىيه وسىم بيكا الن ”ولن لائ،ة رضي هللا لنها قالت :

ركعا

رواه أحمد ومسىم وادن ماجة .” و يزيد ما شاء هللا

SALAADDA ISTIKHAARADA صالة اإلستخارة

Istikhaaro macneheedu waa tala saarasho uu qofku arrintiisa Ilaahay u dhiibanayo inuu

sida doorka roon waafajiyo una dooro kagana raali ahaado. Sunnaha Rasuulka صلىى هللا

waxa ka mid ah in qofkii raba inuu u suura galo arrin mubaax ah (Diintu لىيله وسلىم

ogoshay) oo khayr ku jiro, inuu tukado laba rakcadood oo aan ahayn farad. Ha

ahaadaan Sunnihii raatibta u ahaa qofkaa ama xattaa laba rakcadood oo taxiyatul

Masjid ah, waqti kasta oo habeenka ama maalinta ka mid ah. Markuu qofku Faataxada

iyo Qur'aan kale intuu rabo ka akhriyo waa inuu kabacdi Ilaahay u mahad naqo

Nebigana صىى هللا لىيه وسىم ku salliyo, kabacdina akhriyo ducada Jaabir laga soo weriyey

inuu yidhi: Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu noo bari jiray istikhaarada siduu noo

bari jiray Suuradaha Qur'aanka si la mid ah wuxuu yidhina Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

Haddii uu qof idinka mid ahi ku hammiyo arrin waa inuu tukado laba‘ :وسلىم

rakcadood oo aan farad ahayn, kabacdina yidhaahdo: Allaahumma innii as-

takhiiruka bicilmika, wa as-taqdiruka biqudratika, wa as-aluka min fadlikal cadiim,

fa-innaka taqdir walaa aqdir, wa taclam walaa aclam wa Anta callaamul quyuub.

Allaahumma in kunta taclam anna haadal amra khayrun lii fii Diinii wa macaashii

wa caaqibata amrii, (amma uu yidhaahdo caajili amrii wa aajilihi) faqdurhu lii wa

yassirhu lii thumma baariklii fiihi. Wa in kunta taclum anna haadal amra sharrun

lii fii Diinii wa macaashii wa caaqibata amrii, (amma uu yidhaahdo caajili amrii wa

aajilihi) fasrifhu canni wasrifnii canhu waqdur liyal khayra xaythu kaana, thumm-

ardinii bih.” Jaabir wuxuu yidhi qofku waa inuu magacaabo arrinkiisa markuu

leeyahay “Allaahumma in kaana haadal amra.” (Waxa soo weriyey al-Bukhaari).

يعىمنلا االسلتخارة فلي صىى هللا لىيه وسلىم لن جادر رضي هللا لنه قال : كا رسول هللا

با هلم أحلدكم دلاألمر فىيركلع ركعتلين ”األمور كىها كما يعىمنا السلورة ملن القلرآ يقلول :

Tadawuca 293

ىم وأستقدرك دقدرت وأسأل من فضلى الىهم أستخيرك دع ”من سير الفريضة ثم ليق :

العظيم فتن تقدر وال أقدر ، وتعىم وال ألىم وأنت لال الييو . الىهم ب كنت تعىم أ هذا

األمر ييرا لي في ىيني و معاشي ولاقبة أمرا، أو قال : لاج أملرا وآجىله فاقلدره للي

للي فلي ىينلي و معاشلي و ويسره لي ثم دلارك للي فيله . وب كنلت تعىلم أ هلذا األملر شلر

لاقبة أمرا ، أو قال : لاج أمرا وآجىه فاصرفه لني واصرفني لنه واقدر للي الخيلر

الىهلم ”قال ويسلمي حاجتله : أا يسلمي حاجتله لنلد قولله : ” حي كا ، ثم ارضني ده

رواه البخارا .” ب كا هذا األمر

Ma jiro Qur'aan khaas u ah salaatul Istikhaaraha, mana jiro daliil sax ah oo sheegaya in

ducada istikhaarada lagu cel-celiyo. Imaam an-Nawawi wuxuu yidhi: Waxa la gudboon

qofka salaatul Istikhaaro tukada inuu dhaafo oo uu caloosha ka jaro waxay naftiisu

jeceshahay oo uu qofku Ilaahay arrinkiisa u dhiibto. Haddii kale istikhaaro noqon

mayso.

SALAATU-TASBIIX صالة التسبي

Ibnu Cabbaas wuxuu ka soo weriyey Cikrimah inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ku

yidhi Cabbaas bin Cabdal Mudallib: “Adeerkayow miyaanay ahayn inaan ku siiyo,

miyaanay ahayn inaan ku tuso, miyaanay ahayn inaan kuu gaar yeelo, miyaanay

ahayn inaan ku baro toban arrimood oo haddii aad fasho Ilaahay dembigaaga ku

dhaafayo kiisa hore iyo kiisa dambe, ka gaboobay iyo ka cusub, midka gef kaaga

dhaca ama ukas, kiisa yar iyo kiisa weyn, midka sirta ah iyo ka caddaanka ah.

Tobankaasu waxay yihiin: Inaad afar rakcadood tukato oo mid walba Faataxada iyo

Suurad kale aad akhrido. Kolkaad Qur'aanka dhamayso rakcadda koowaad aad

tidhaahdo adigoo taagan Subxaanal-Laah, Wal xamdu Lil-Laah, Wa laa Ilaaha Illa-

Laah, Wallaahu Akbar shan iyo toban goor. Kabacdina rukuuc, oo adigoo

rukuucsan dheh ereyadaa toban goor. Markaad rukuuca ka soo toostana dheh toban

goor. Kabacdina sujuud oo adigoo sujuudsan dheh toban goor ereyadaa. Kolkaad

sujuudda ka soo toostana dheh toban goor. Haddana sujuud oo dheh toban goor.

Markaad sujuudda ka soo toostana dheh toban goor. Halkaa waxa ku dhan shan iyo

toddobaatan goor rakcaddiiba, afarta rakcadoodba sidaa fal. Haddaad karayso

maalintiiba mar sidaa samee, haddii kale oo aad kari waydo toddobaadkiiba mar

samee, haddii kale sannadkiiba mar samee, haddii aad intaa kari waydo noloshaada

mar keliya samee.” (Abuu Daa'uud, Ibnu Maajah, Ibnu Khuzaymah, ad-Dabaraani iyo

al-Xaafid iyo qaar kale ayaa soo weriyey). Ibnul Mubaarak wuxuu yidhi: Salaatu

Tadawuca 294

tasbiixdu waa salaad loo baahan yahay in lagu dedaalo oo la caadaysto oo aan laga

dhoohanaanin.”

لىعبلاس دلن لبلد صلىى هللا لىيله وسلىم لن لكرمة لن ادلن لبلاس قلال : قلال رسلول هللا

بللوك ، أال أفعلل دلل ل،للر يللا لبللاس يالمللاه ، أال ألطيلل ، أال أمنالل ، أال أح ”المطىللب :

يصللال ، با أنللت فعىللت للل سفللر هللا للل نبلل أوللله وآيللره ، وقديملله وحديثلله ، ويطللأه

ولمده ، وصييره وكبيره ، وسره ولالنيته . ل،ر يصال : أ تصىي أردلع ركعلا تقلرأ

في ك ركعة دفاتاة الكتا وسورة . فتا فرست من القرآ في أول ركعلة فقل وأنلت قلائم

اا هللا، والامد هلل ، وال بله بال هللا ، وهللا أكبر يمس ل،ر مرة ، ثم تركلع فتقلول : : سب

وأنت راكع ل،را ، ثم ترفع رأس ملن الركلوع فتقولهلا ل،لرا ، ثلم تهلوا سلاجدا فتقلول

وأنت ساجد ل،را ، ثم ترفع رأس من السجوى فتقولها ل،را ، ثلم تسلجد فتقولهلا ل،لرا

ن السجوى فتقولها ل،را . فذال يمس وسلبعو فلي كل ركعلة ، تفعل ، ثم ترفع رأس م

ل في أردع ركعا . و ب استطعت أ تصىيها في كل يلو ملرة فافعل ، فلت للم تسلتطع

” ففي ك جمعة مرة ، فت للم تفعل ففلي كل سلنة ملرة ، فلت للم تفعل ففلي لملرك ملرة

والطبرانللي و الاللافد . و قللال ادللن رواه أدللو ىاوى وادللن ماجللة وادللن يزيمللة فللي صللاياه

المبارك : صالة التسبي مرسب فيها ، يستاب أ يعتاىها في ك حين وال يتياف لنها .

SALAATUL XAAJAHA صالة الااجة

Wuxuu Imaam Axmad sanad Saxiix ah kaga soo weriyey Abii Dardaa' inuu Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii weysaysta ee weysada dhamaystira dabadeetana

tukada laba rakcadood ee iyana dhamaystira, Alle muraadkiisa wuu siiyaa isgoo

degdeg ah ama dib ayuu ugu dhigaa.”

من توضأ فأسب الوضوء ثم صىى ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي الدرىاء أ النبي

رواه أحمد دسند صاي . “ ا ألطاه هللا ما سأل معجال أو مؤيرا ركعتين يتمهم

SALAATU TAWBAH صالة التودة

Abuu Bakar (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi waxaan maqlay Rasuulka Alle

oo leh: “Qofkii dembi fala ee kabacdi weysaysta laba rakcadoodna صلىى هللا لىيله وسلىم

tukada dabadeetana Alle dembi dhaaf weydiista, Ilaahay wuu u dembi dhaafaa.”

Wuxuu akhriyayna Aayaddan: Kuwa markay xumaan falaan ama dulmiyaan

naftooda Alle xusa, weydiistana dembi-dhaaf, cid aan Alle ahayn oo dembi

Tadawuca 295

dhaaftaana ma jirto . . (Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i, Ibnu Maajah, al-Bayhaqi ayaa soo

weriyey iyo at-Tirmidi oo isaguna yidhi waa Xasan).

ملا ملن ”يقول : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي دكر رضي هللا لنه قال : سمعت رسول هللا

ذه اآليلة : ثم قلرأ هل ”رج يذنب نبا ثم يقو فيتطهر ثم يصىي ثم يستيفر هللا بال سفر له

للر م ومللن ييف للذنوده فاسللتيفروا ل ،للة أو ىمللوا أنفسللهم كللروا للا ين با فعىللوا فاح والللذ

. . . رواه أدللو ىاوى والنسللائي وادللن ماجللة والبيهقللي والترمللذا وقللال الللذنو بال للا

حدي حسن .

Sidoo kale, wuxuu ad-Dabaraani sanad Xasan ah kaga soo weriyey Abii Dardaa' inuu

Nebigu صىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii weysaysta ee weysada hagaajiya (dhamaystira)

ee laba ama afar rakcadood oo Farad ama Sunne ahna tukada isla markaana

hagaajiya rukuucooda iyo sujuudooda dabadeetana Alle dembi dhaaf weydiista,

Ilaahay wuu u dembi dhaafaa.”

قلال صىى هللا لىيله وسلىم روى الطبراني في الكبير دسند حسن لن أدي الدرىاء أ النبي

مللن توضللأ فأحسللن الوضللوء ثللم قللا فصللىى ركعتللين أو أردعللا مكتودللة أو سيللر مكتودللة ”:

” .ثم استيفر هللا سفر له ياسن فيهن الركوع والسجوى

SALAATUL KUSUUF صالة الكسو Culimadu waxay isku waafaqday in Salaatul Kusuufku1 ay tahay Sunne mu'akad ah

oo la gudboon rag iyo dumarba. Waxay fadli badan tahay haddii jamac lagu tukado

inkasta oo aanay shardi ahayn in jamac lagu tukadaa. Dadka waxa loogu yeedhaa

iyadoo lagu dhawaaqayo: “ الصلالة جامعلة ” oo macnaheedu yahay salaadda u soo ururo.

Culimada badankoodu (al-Jamhuur) waxay qabaan inay salaatul kusuufku ka koobanto

laba rakcadood oo rakcaddiiba ay laba rukuuc leedahay. Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo

weriyey inay tidhi: “Cadceed madoobaad ayaa dhacay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo

nool, kolkaasuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم Masjidka u kacay oo salaaddii xidhay

dadkiina intay daba safteen ay salaaddii ku xidheen. Markaasuu akhriyay Qur'aan

badan oo dheer, kabacdina Allaahu Akbar intuu yidhi ayuu rukuucay rukuuc dheer

oo intuu Qur'aanka akhriyayay ka yar. Markaasuu intuu Rukuucii ka soo toosay

yidhi Samical-Laahu Liman Xamidah, Rabbanaa Wa Lakal Xamd, markaasuu

akhriyay Qur'aan dheer oo ka yara gaaban kii hore, dabadeetana wuu rukuucay mid

ka yara gaaban rukuucii hore, kolkuu ka soo toosayna wuxuu yidhi: Samical-Laahu

Liman Xamidah, Rabbanaa Wa Lakal Xamd, kabacdina wuu sujuuday. Rakcaddii

1 Waa Salaadda cadceed madoobaadka ama dayax madoobaadka.

Tadawuca 296

kalena wuxuu falay sidaa si la mid ah ilaa uu afar rukuuc iyo afar sujuud

dhameeyay oo ay cadceeddi soo baxday intaanu salaaddii dhamaynin. Kabacdina

intuu istaagay ayuu khudbad akhriyay kolkaasuu Alle u mahad-naqay sida ugu

habboon kabacdina yidhi: “Cadceedda iyo dayaxu waa laba Aayadood

(calaamadood) oo ka mid ah Aayaddaha Alle umana madoobaadaan dhimasho iyo

nolol qof midna. Sidaa awgeed, markaad aragtaan cadceed ama dayax madoobaad

salaadda u dareera.” (Waxa soo weriyey al-Bukhaari iyo Muslim).

فخلرج رسلول صلىى هللا لىيله وسلىم يسفت ال،مس في حيا النبي ”لن لائ،ة قالت :

الى المسجد فقا فكبر وصف الناس وراءه ، فاقترأ قراءة طويىة صىى هللا لىيه وسىم هللا

، ثم كبر فركع ركولا طويال هو أىنى من القراءة األولى ، ثم رفلع رأسله فقلال : سلمع هللا

لمن حمده ، ردنا ول الامد ثم قا فاقترأ قراءة طويىة هي اىنى من القلراءة األوللى ، ثلم

كبلر فركللع ركوللا هللو أىنلى مللن الركللوع األول ثلم قللال : سلمع هللا لمللن حملده ، ردنللا وللل

الامد . ثم سلجد ثلم فعل فلي الركعلة األيلرى مثل لل حتلى اسلتكم أردلع ركعلا وأردلع

قب أ ينصر ثم قا فخطب الناس فأثنى لىى هللا دما هلو أهىله سجدا وانجىت ال،مس

ب ال،للمس والقمللر آيتللا مللن آيللا هللا لللز وجلل ال ينخسللفا لمللو أحللد وال ”ثللم قللال :

رواه البخارا ومسىم . “لاياته فتا رأيتموهما فافرسوا الى الصالة

Xadiis kaa la mid ah waxa isna laga soo weriyey Ibnu Cabbaas. Ibnu Cabdal Bar wuxuu

yidhi: Labadaa Xadiis ayaa ugu saxsan dhammaan Axaadiista ku soo aroortay Salaatul

Kusuufka. Ibnul Qayim isna wuxuu yidhi: Sunnaha saxa ah ee aan shaki ku jirin

xukunkiisu wuxuu yahay in Salaatul Kusuufka rakcad walba laba goor la rukuuco, sida

ku cad Axaadiista Caa’isha, Ibnu Cabaas, Jaabir, Ubayah bin Kacab, Cabdullah bin

Camr bin al-Caas iyo Abii Muusa al-Ashcariyi laga soo weriyey inay dhammaan arkeen

Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم oo laba goor rukuucaya rakcad walba. Asxaabta sidaa ka

soo werisay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم way ka tira badan yihiin ugana dhow yihiin

Rasuulka Asxaabta aan sheegin arrintaa. Sidaas ayay qabaan Mad-habaha Maalik, ash-

Shaafici iyo Axmad. Abuu Xaniifa wuxuu isagu qabaa in Salaatul Kusuufku ay tahay

laba rakcadood oo loo tukado sida Salaadda Ciidda ama Jimcaha isagoo cuskanaya

Xadiis laga soo weriyey an-Nucmaan bin Bashiir oo yidhi: “Rasuulka Alle ودل و ليده

ayaa na tukiyay salaatul Kusuuf oo noo tukiyay sida salaadda caadiga ah loo ومدلم

tukado, sujuud iyo rukuucba laba laba rakcadood isagoo Ilaahay baryaya ilaa uu

Tadawuca 297

cadceed madoobaadkii dhamaaday1.” Qur'aankana waa in kor loogu dhawaaqo siduu

al-Bukhaari yidhi oo ah sida saxa ah.

ي الكسلو نالو فل صلىى هللا لىيله وسلىم لن النعما دن د،ير قال : صىى دنلا رسلول هللا

صالتكم يركع ويسجد ركعتين ركعتين ويسأل هللا حتي تجىت ال،مس .

Waqtigeeda:

Salaadda Kusuufka waqtigeedu wuxuu bilaabmaa markay cadceeddu madoobaato

wuxuu joogaana ilaa intuu cadceed madoobaadku dhamaanayo. Dayax madoobaadkuna

waa la mid. Xasan al-Basrii wuxuu yidhi: Dayax madoobaad ayaa dhacay Ibnu Cabbaas

oo amiirka Basra ah. Markaasuu baxay oo na tukiyay laba rakcadood oo middiiba laba

rukuuc leedahay, kabacdina faraskiisii ayuu fuulay kolkaasuu yidhi: “Waxaan u

tukaday sidaan ka arkay Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo u tukanaya.” (Ash-Shaafici

ayaa Masnadkiisa ku soo weriyey).

قال الاسن البصرا : يسف القمر ، وادلن لبلاس أميلر لىلى البصلرة . فخلرج فصلىى دنلا

صلىى هللا لىيله ركعتين في ك ركعة ركعتين ثم ركب وقلال : بنملا صلىيت كملا رأيلت النبلي

ل،افعي في المسند .وسىم يصىي . رواه ا

Waxa mustaxab ah iyana in takbiir la akhriyo, la ducaysto, sadaqo la bixiyo lana toobad

keeno markay cadceed ama dayax madoobaad dhacaan siday al-Bukhaari iyo Muslim

ka soo weriyeen Caa’isha inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم ina faray ee aan hore ugu

soo aragnay bilowga baabka salaatul kusuufka. Sidoo kalena waxa laga soo weriyey

Abii Muusaa inuu yidhi: Cadceed madoobaad ayaa dhacay markaasuu Rasuulku صىى هللا

kacay oo tukaday yidhina: “Haddii aad aragtaan cadceed madoobaad iyo لىيله وسلىم

wax la mid ah u dareera xuska Alle, duco iyo dembi dhaafkiisa.” (Al-Bukhaari iyo

Muslim ayaa soo weriyey).

با ”فصلىى وقلال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي موسى قال : يسفت ال،مس فقا النبي

البخارا ومسىم .رواه ”رأيتم شيئا من ل فافرسوا بلى كر هللا وىلائه واستيفاره

SALAADDA ROOB-DOONTA صالة اإلستسقاء

Roob-doontu waa weydiisasho Ilaahay la weydiisanayo roob markay abaari dhacdo

ama uu roob di'i waayo. Roob-doonta waxa Alle loo weydiistaa siyaabaha soo socda

mid ka mid ah:

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay in aanu Xadiiskanu Saxiix ahayn oo uu

matankiisu Mudrib yahay kana soo horjeedo Axaadiista Saxiixa ah ee baabkan ku soo

aroortay.

Tadawuca 298

1. Habka koowaad: Waa inuu Imaamku tukiyo dadka laba rakcadood waqti aan ahayn

waqtiyada karaahiyada ee aan Salaadda la tukan karin (Sida cadceed dhaca ama

cadceed soo baxa), iyadoo aan Eedaan iyo Iqaamo midna la samaynin. Wuxuu

Imaamku kor u akhriyayaa rakcadda hore Faataxada iyo Suuradda Sabixisma, rakcadda

labaadna Faataxada iyo Suuradda Al-Qaashiyah. Markaasuu Imaamku khudbad

akhriyayaa, haddii uu rabona salaadda ka hor ayuu khudbadda akhriyi karaa. Markuu

Imaamku khudbadda dhameeyo waa inay dadku dharkooda kala rogaan (maqluub u

gashadaan) oo ay dhinaca midig bidixda mariyaan, dhinaca bidixna midigta mariyaan.

Dadku waa inay Qiblada u jeestaan, Ilaahayna baryaan iyagoo gacmaha kor u taagaya

markay dharka kala rogayaan. Ibnu Cabbaas wuxuu yidhi: “Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم

ayaa Roob-doon u baxay isagoo deggan oo khushuucsan, oo gashan dhar gaboobay,

markaasuu tukaday laba rakcadood oo kuwa Ciidda la mid ah laakiin akhriyay

khudbad ka duwan ta Ciidda.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo

yidhi waa Saxiix).

متواضلعا ، متبلذال ، متخ،لعا ، صلىى هللا لىيله وسلىم يلرج النبلي ”باس قال : لن ادن ل

رواه “مترسللال ، متضللرلا فصللىى ركعتللين كمللا يصللىى فللي العيللد لللم يخطللب يطبللتكم هللذه

الخمسة و صااه الترمذا .

Sidoo kale, Cubaad bin Tamiim wuxuu ka soo tebiyey adeerkii Cabdullah bin Zayd

al-Maazanii “Inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم u saaray Roob-doon, oo uu tukiyay

laba rakcadood isagoo Qur'aanka kor u akhriyaya.” (Jamaacada ayaa soo saartay).

صلىى هللا لىيله وسلىم يلرج لن لباى دن تميم لن لمه لبد هللا دن ميد الملامني أ النبلي

ىى دهم ركعتين جهر دالقراءة فيها. أيرجه الجمالة .دالناس يستسقي فص

Abuu Hurayra isaguna wuxuu yidhi: “Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa maalin u

baxay salaad Roob-doon ah oo na tukiyay laba rakcadood oo aan Eedaan iyo

Iqaamo midna lahayn. Markaasuu noo khudbeeyay oo duceeyay, kabacdina intuu

Qiblada u jeestay isagoo gacmaha kor u taagaya ayuu hugiisa sare kala wareejiyay

(guraca u gashaday) oo dhiniciisa midig bidix mariyay, dhinaca bidixna uu midig

mariyay.” (Axmad, Ibnu Maajah iyo al-Bayhaqi ayaa soo weriyey).

يوما يستسقي و صىى دنا ركعتلين صىى هللا لىيه وسىم يرج نبي هللا ”دو هريرة : وقال أ

دللال أا وال بقامللة ، ثللم يطبنللا وىلللا هللا وحللول وجهلله ناللو القبىللة رافعللا يديلله ، ثللم قىللب

رواه أحمد وادن ماجلة والبيهقلي ” رىاءه فجع األيمن لىى األيسر واأليسر لىى األيمن

.

Tadawuca 299

2. Habka labaad: Wuxuu yahay inuu Imaamku khudbadda Jimcaha dhexdeeda ku

duceeyo dadkuna uu ducadiisa Aamiin ka daba yidhaahdo. Siday al-Bukhaari iyo

Muslim ka soo weriyeen Shurayk oo isna ka soo raray Anas inuu yidhi: “Nin ayaa soo

galay Masjidka maalin Jimce ah iyadoo uu Rasuulku صللىى هللا لىيله وسللىم khudbad

akhriyayo oo uu taagan yahay. Markaasuu ninki yidhi: Rasuulkii Allow maalkiibaa

halaagmay, hantidina way dhamaatay ee Ilaahay roob noo weydii. Rasuulka Alle

الىهلم أسثنلا ، الىهلم أسثنلا “ :intuu gacmaha kor u taagay ayuu yidhi صلىى هللا لىيله وسلىم

.(Ilaahayow na waraabi, Ilaahayow na waraabi, Ilaahayow na waraabi) ”الىهم أسثنا ،

Anas wuxu yidhi: Ilaahbaan ku dhaartee waqtigaa cirku daruuro muu lahayn, qaar

kala fog fogna ha ahaatee. Annaga iyo buur noo dhoweydna wax noo dhexeeyay (oo

naga qariya buurta) may jirin. Hase yeeshe, markiiba buurta dhabarkeeda waxa ka

soo muuqday daruur u samaysan sida gaashaanka. Markay daruurti cirka

badhtankiisa maraysana intay kala baahday ayay roob shubtay. Ilaahbaan ku

dhaartee toddobaad ayay da'ysay oo aanaan cadceed arag. Jimcihii labaad ayuu nin

ka soo galay Masjidka isla iridkii (albaabkii) uu ninkii hore ka soo galay, kolkaasuu

is hortaagay Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم oo khudbaynaya oo taagan kuna yidhi:

Maalkiibaa halaagmay, hantidiina way dhamaatay ee Ilaahay noo bari inuu roobka

naga joojiyo. Rasuulkii صلىى هللا لىيله وسلىم intuu gacmaha kor u taagay ayuu yidhi:

“Ilaahayow goonyaha (hareeraha) naga mari, oo ku shub gumburaha iyo buuraha,

dooxyada iyo beeraha. Anas wuxu yidhi roobkii intuu joogsaday oo ay cadceeddi soo

baxday ayaanu waliba qorrax ku lugaynay.”

روى البخارا و مسىم لن شري لن أنس أ رجال ىي المسجد يو الجمعة ورسول هللا

يخطب فقلال : يلا رسلول هللا هىكلت األملوال ، وانقطعلت السلب فلاىع صىى هللا لىيه وسىم

الىهم أسثنا ، الىهم أسثنلا ”يديه ثم قال : صىى هللا لىيه وسىم هللا يييثنا . فرفع رسول هللا

. قال أنس : وال وهللا ما نرى في السماء من سلاا وال قزللة . وملا ديننلا “، الىهم أسثنا

ودين سىع من ديت وال ىار ، فطىعت من ورائه ساادة مث الترس ، فىما توسطت السلماء

ما رأينا ال،مس سبتا ، انت،ر ثم أمطر ، فال وهللا

قلائم يخطلب صلىى هللا لىيله وسلىم ثم ىي من ل البا في الجمعلة المقبىلة ورسلول هللا

فاستقبىه قائما فقال : يارسول هللا هىكت األموال ، وانقطعت السب فاىع هللا يمسكها لنلا .

ا وال لىينلا ، الىهلم الىهلم حوالينل ”يديله ، ثلم قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم فرفع رسول هللا

. فأقىعلت ، ويرجنلا نم،لي فلي “لىى اآلكا والظلرا ، ودطلو األوىيلة ومنادلت ال،لجر

ال،مس .

Tadawuca 300

3. Habka saddexaad: Waa in roob loo ducaysto iyadoo aan maalin Jimce ahayn,

salaadna aan lagu tukanin Masjidka gudihiisa iyo debeddiisa midna. Sidaa waxay Ibnu

Maajah iyo Abuu Cawaanah ka soo weriyeen Ibnu Cabbaas inuu yidhi: “Nin reer

baadiye ah ayaa Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم u yimi oo yidhi: Waxaan ka socdaa (ka

imi) xoola jir aanay xoolohoodu caws haysan, qoodhooduna aanay dabada ruxi

karin abaar darteed. Markaasuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم Minbarka u baxay

oo uu Ilaahay u mahadnaqay kabacdina yidhi: “Ilaahayow noo shub roob

manaafacaad leh, oo la mahadiyo, oo faa'iido badan, oo dadka caam yeela, oo fara

badan, oo dhakhso ah.” Markaasuu minberkii ka degay. Dadkii meel walba ka yimi

waxay kolkaa sheegeen inuu roob u da'ay.” (Waxa weriyey Ibnu Maajah iyo Abuu

Cuwaanah, dadka laga soo weriyeyna waa lagu kalsoon yahay. Hase yeeshee, Imaam

al-Xaafid wuu ka aamusay).

فقلال : يارسلول هللا لقلد صىى هللا لىيه وسلىم النبي لن ادن لباس قال : جاء ألرادي بلى

جئت من

المنبلر صلىى هللا لىيله وسلىم لند قو ال يتزوى لهم راع وال يخطر لهلم فال فصلعد النبلي

فامد هللا .

ثلم نلزل فملا ” الىهم اسقنا سيثا مييثا مريئا مريعا طبقا سدقا لاجال سيلر رائل ”ثم قال :

رواه ادن ماجة وأدو لوانة ، ورجالله ” وجه من الوجوه بال قالوا قد أحيينا يأتيه أحد من

ثقا ، وسكت لىيه الاافد في التىخيص .

SUJUUD AT-TILAAWAHA سجوى التالوة

Qofkii akhriya Aayaddaha sujuudda ama maqla waxa la gudboon inuu takbiiro

(Allaahu Akbar yidhaahdo) oo sujuudo. Sujuudda markuu dhameeyo ee uu qofku kor u

toosayana waa inuu haddana Allaahu Akbar yidhaahdo. Sujuudda noocaas ah waxa la

yidhaahdaa Sujuud at-Tilaawah. Waa sujuud aan at-Taxiyaat iyo tasliim midna lahayn.

Naafic wuxuu ka soo weriyey Ibnu Cumar (Ihkra) inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا

markuu Qur'aanka noo akhriyayo haddii uu soo gaadho Aayad ka mid ah لىيله وسلىم

Aayaddaha sujuudda intuu Allaahu Akbar yidhaahdo oo uu sujuudo ayaanu anana

sujuudnaa1.” (Al-Bayhaqi ayaa soo weriyey iyo al-Xaakim oo yidhi waa ku saxiix

qiyaasta labada Sheekh).

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu Xadiisku daciif yahay. Waayo tiro badan

oo Asxaabtii ka mid ah arkayna Rasuulka Alle markuu Sujuud at-Tilaawaha samaynayo

may sheegin inuu Allaahu Akbar odhan jiray marka hore.

Tadawuca 301

يقلرأ لىينلا القلرآ فلتا صىى هللا لىيله وسلىم لن نافع لن ادن لمر قال : كا رسول هللا

مللر دالسللجدة كبللر وسللجد و سللجدنا . رواه البيهقللي و الاللاكم وقللال صللاي لىللى شللرط

ال،يخين .

FADLIGEEDA

Abii Hurayra wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii uu

qof banii Aadam ahi akhriyo Aayadda sujuudda oo uu sujuudo, shaydaanku intuu

ka fogaado ayuu ooyaa (ilmeeyaa) isagoo leh: Hoogayga! Waxa lagu amray (banii

Aadamka) inuu sujuudo waanuu sujuuday, Jannona wuu geli. Anna waxa la igu

amray inaan sujuudo oo waan diiday, cadaabna waan geli.” (Axmad, Muslim iyo

Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

با قرأ بدن آى السجدة فسجد ” صىى هللا لىيه وسىم : لن أدي هريرة قال : قال رسول هللا

فىله الجنلة ، وأملر دالسلجوى التزل ال،يطا يبكي يقول : يلا ويىله أملر دالسلجوى فسلجد

. رواه أحمد ومسىم وادن ماجة . “فعصيت فىي النار

Xukunkeeda:

Culimada badankoodu waxay qabaan inay Sunne tahay inuu Sujuud at-Tilaawah

sameeyo qofkii akhriyaya Aayadda iyo ka maqlaya labaduba. Wuxuu sidaas ka soo

weriyey Imaam al-Bukhaari Cumar “Inuu akhriyay maalin Jimce ah isagoo minbarka

taagan Suuradda an-Naxli ilaa uu soo gaadhay Aayadda sujuudda [Aayadda: 49].

Markaasuu minbarkii ka soo degay oo uu sujuuday dadkiina la sujuudeen. Jimcihii

labaad ayuu haddana akhriyay Suuraddii. Markuu Aayadda sujuudda soo

gaadhayna wuxuu yidhi: “La inaguma amrin in aan sujuudno. Hase yeeshee, qofkii

sujuuday wuu asiibay, kii kalena dembi ma raacin.” Riwaayad kalena waxay

sheegaysaa inuu Cumar maalintaa yidhi: “Ilaahay inaguma farad yeelin sujuudan

qofkii isagu iskii u raba mooyee.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

روى البخارا لن لمر أنه قرأ لىى المنبر يلو الجمعلة سلورة النال حتلي جلاء السلجدة

فنزل وسجد ، وسجد الناس حتلي با كانلت الجمعلة القادىلة قلرأ دهلا حتلي با جلاء السلجدة

السجوى فمن سجد فقد أصا ومن لم يسجد فال بثم لىيه .قال : ياأيها الناس بنا لم نؤمر د

Jamaacada Islaamku (Ibnu Maajah mooyee) waxay ka soo weriyeen Zayd bin Thaabit

inuu yidhi: “Waxaan Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ku akhriyay Suuradda Wan-

Tadawuca 302

Najmi manuu sujuudin1.” (Waxa weriyey ad-Daaraqudni oo yidhi annagana cidi

nagamay sujuudin).

Imaam al-Xaafid wuxuu yidhi: Ra'yiga ugu xoogga badani wuxuu yahay inuu Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم sujuudda u dhaafay goortaa si uu inoo tuso inay bannaan tahay

haddii la rabana in aan la sujuudin. Imaam ash-Shaaficina sidoo kale ayuu qabaa.

صلىى هللا لىيله وروى الجماللة بال ادلن ماجلة للن ميلد دلن ثادلت قلال : قلرأ لىلى النبلي

فىلم يسلجد فيهلا . رواه اللدارقطني وقلال : فىلم يسلجد منلا أحلد . ورجل “واللنجم ” وسلىم

الاافد في الفت أ الترك كا لبيا الجوام وده جز ال،افعي .

Abuu Hurayrana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم

ayaa sujuuday mar uu akhriyay Suuradda An-Najmi, anana waanu sujuudnay.”

(Waxa soo weriyey al-Bazaar iyo ad-Daaraqudni).

وسجدنا “النجم ”سجد في سورة صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أنه قال : أ النبي

معه .

رواه البزار والدارقطني .

GOOBAHA SUJUUDDA

Goobaha sujuudda ee Qur'aanka ku jiraa waa shan iyo toban.

Camr Ibnul Caas wuxuu sheegay: “Inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم akhriyay shan

iyo toban Aayadood oo kuwa sujuudda ah oo Qur'aanka ku jira. Waxa ka mid ah

saddexda Mufassalka ku jira (Suuradaha Qur’aanka ugu dambeeya laga bilaabo Qaaf

ilaa an-Naas) iyo laba Suurat al-Xaj ku jira.” (Abuu Daa'uud, Ibnu Maajah, al-

Xaakim, ad-Daaraqudni iyo al-Mundiri iyo an-Nawawi oo yidhi waa Xasan).

لن لمرو ادن العاص أ رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم أقلرأه يملس ل،لر سلجدة فلي

رواه أدلو ىاوى وادلن ماجلة والاكلم ” القرآ ، منها ثالث في المفص وفي الاج سلجدتا

والدارقطني وحسنه المنذرا والنووا .

Aayaddaha sujuudda ee Qur'aanka ku jiraa waa kuwan:

1. Al-Acraaf (206).

2. Ar-Racad (15).

3. An-Naxli (49).

4. Al-Israa' (107).

5. Maryam (58).

6. Al-Xaj (18).

7. Al-Xaj (77).

1 Markaan akhriyey Aayadda sujuudda ee Suuraddaa ku jirta.

Tadawuca 303

8. Al-Furqaan (60).

9. An-Namli (25).

10 As-Sajdah (15).

11. Saad (24).

12. Fussilat (37).

13. An-Najmi (62).

14. Al-Inshiqaaq (21).

15. Al-Calaq (19).

Shuruudaha sujuudda:

Fuqahada intooda badani waxay shuruud uga dhigeen sujuudda tilaawada, dhammaan

wixii shuruud u ah salaaddaha kale. Sida dahaaradda, Qiblada in loo jeesto iyo cawrada

in la asturo, iwm,. In kastoo ash-Shawkaani uu yidhi: Axaadiista sujuudda tilaawada

kuma jirto wax caddaynaya in qofka sujuudayaa uu weysa qabo. Waayo dad badan oo

dhegaysanaya tilaawada (Qiraa'ada) Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم ayaa sujuudi jiray

markuu soo gaadho Rasuulku سلىمصلىى هللا لىيله و Aayaddaha sujuudda ee aan kor ku

sheegnay. Lamana sheegin Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo dadka mid ka mid ah faray

inuu soo weysaysto. Isla markaana lagama yaabo inay dhammaan wada weyso qabeen.

Hase yeeshee, Imaam al-Bayhaqi wuxuu soo weriyey Xadiis uu sanadkiisa Ibnu Xajar

yidhi waa Saxiix oo leh: “Waa in aanu qofku sujuudin isagoo aan daahir ahayn.”

Labada arimood ee kale (Cawrada in la asturo iyo Qiblada in loo jeesto) iyaga

culimadu way isku waafaqday.

Ducada sujuudda Tilaawada:

Wuxuu ku ducaysan karaa qofku markuu sujuudda tilaawada ku jiro hadba ducadii uu

rabo. Wax duco ah oo sax ah lana xidhiidha sujuudda Tilaawada waxa jira Xadiis

keliya oo shanta Imaam (Ibnu Maajah mooyee) ay Caa’isha ka soo weriyey inay tidhi:

Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم wuxuu odhan jiray markuu sujuudo: “Sajada wajhii lil-Ladii

khalaqahu wa shaqa samcahuu wa basarahuu bixawlihii wa quwatihii fatabaarakal-

Laahu axsanul khaaliqiin.” Ibnu Sakani wuxuu ku daray inuu Rasuulka Alle صلىى هللا

raaciyay ducadaa, Subxaana Rabbiyal Aclaa oo saddex goor ah, sida caadiga u لىيه وسىم

ah inuu falo salaad walba markuu sujuudayo.

“يىقه وشق سمعه ودصره داوله وقوته فتبارك هللا أحسن الخلالقين سجد وجهي لىذا ”

رو ا ه الخمسة بال ادن ماجة .

Goorta la sujuudayo:

Tadawuca 304

Waxa u bannaan Imaamka iyo qofka kelidii tukanayaba inay kor u akhriyaan Aayadda

sujuudda haddii ay tukanayaan salaad jahri ah ama mid sirri ah labadaba, kabacdina ay

sujuudaan markay akhriga Aayadda dhameeyaan. Abii Raafic wuxuu yidhi: Abuu

Hurayra ayaan la tukaday salaad Cishe markaasuu akhriyay “Idas-Samaa'un shaqat,

kolkaasuu sujuuday. Waxaan ku idhi Abuu Hurayrow maxay tahay sujuuddaasu?

Wuxuu yidhi: Waxaan ku daba sujuuday (mid la mid ah) Abal Qaasim صلىى هللا لىيله

mana joojinayo ilaa aan la kulmo.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey) وسىم

با ”لن أدي رافع قال : صىيت مع أدي هريرة صلالة العتملة أو قلال صلالة الع،لاء فقلرأ :

فسجد فيها ، فقىت يا أدا هريرة ملا هلذه السلجدة ؟ فقلال : " سلجد فيهلا “السماء ان،قت

رواه البخللارا ” فللال أمال أسللجدها حتللي ألقللاه يىللف أدللي القاسللم صللىى هللا لىيلله وسللىم

ومسىم .

Sidoo kale, Ibnu Cumar waxa laga soo weriyey “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

sujuuday salaad Duhur, rakcaddii koowaad dhexdeeda. Asxaabtii waxay arkeen inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم akhriyay suuradda As-Sajdah [32: 1-15].” Imaam an-

Nawawi wuxuu yidhi: Karaahiyo kuma jirto in Imaamka iyo qofkii kelidii tukanayaaba

ay sujuudaan haddii ay akhriyaan Aayadda sujuudda, ha ahaato salaaddu mid sirri ah

(hoos Qur'aanka loo akhriyayo) ama ha ahaato mid jahri ah. Waxa la sujuudayaana

marka uu akhriga Aayaddu dhammaado. (Waxa weriyey al-Xaakim oo yidhi waa ku

Saxiix qiyaasta Labada Sheekh). Arrintaa waxa khilaafay Imaam Maalik oo yidhi: Mar

walba karaahiyo ayaa ku jirta in kor loo akhriyo. Abuu Xaniifana wuxuu qabaa inay

karaahiyo ku jirto haddii ay salaaddu tahay mid sirri ah oo keliya. Culimo kalena waxay

qabaan inay habboon tahay in sujuudda dib loo dhigo ilaa inta uu Imaamku salaama-

naqsanayo si aanu dadku u sahwiyin1.

سلجد فلي الركعلة األوللى ملن صلالة الظهلر صلىى هللا لىيله وسلىم لن ادلن لملر أ النبلي

ين . . . أنه قرأ فرأى أصااده العلالم لن ر تا ال ريب فيله م ي الك السلجدة . الم . تنز

قللال : النللووا : ال يكللره قللرأة السللجدة لنللدنا لكمللا كمللا ال يكللره لىمنفللرى ، سللواء كانللت

ة أدلو حنيفل الصالة سرية أو جهرية ، ويسجد متي قرأها . وقال مال : يكره مطىقا . وقلال

: يكره في السرية ىو الجهرية . رواه الااكم وصااه لىى شرط ال،يخين .

Kulanka sujuudaha:

Haddii uu qof akhriyo ama maqlo Aayadda sujuudda dhowr goor isagoon Masjidka ka

bixin waxa kaga filan inuu sujuudo mar keliya. Laakiin waa inuu qofku u kaadiyo

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu isna tilmaamay in aanu Xadiisku Saxiix ahayn. Imaam

Axmad isaguna wuxuu qabaa ra’yiga Abuu Xaniifa ee kor ku xusan oo kale. Sidaas

awgeed, Xadiiskan waa la daliishan karin.

Tadawuca 305

sujuudda ilaa intay Qiraa'addu dhammaanayso. Haddii uu qofku sujuudo marka ugu

horaysa ee uu Aayadda maqlona waxay kaga filan tahay dhammaan wixii intaa ka

dambeeya. Culimada qaarna waxay yidhaahdeen waa in mar walba la sujuudo, waayo

sujuuddu waa amar cusub oo mar walba Aayadda la socda.

Qallaynta sujuudda tilaawada:

Culimada intooda badani waxay qabaan inay habboon tahay in la sujuudo marka

Aayadda sujuudda akhrigeeda la dhameeyo ama la maqlo. Dib-udhigga sujuudduna

cudur-daar malaha haddii aanu waqti badani u dhexaynin qiraa'ada Aayadda iyo

sujuudda. Hase yeeshee, haddii uu waqti dheeri u dhexeeyo waa camal tegay, qallena

ma laha.

SUJUUDDA MAHADNAQA سجدة ال،كر

Culimada badankoodu (al-Jamhuur) waxay isku raaceen inay la gudboon tahay

sujuudda Mahad-naqu qofka hela nicmo raali gelisa ama uu Ilaahay dhibaato ka kor

qaado. Abuu Bakar (Ihkra) waxa laga soo weriyey “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

sujuudi jiray (Sujuudda Mahad-naqa) markuu helo arrin raali gelisa ama وسلىم

bishaaro.” (Abuu Daa'uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo yidhi

waa Xasan).

صىى هللا لىيه وسىم كا با أتاه أمر يسلره أو د،لر دله يلر سلاجدا لن أدي دكرة أ النبي

شكرا هلل

تعالى . رواه أدوا ىاوى وادن ماجة والترمذا وحسنه .

Sidoo kale, Cabdur-Raxmaan bin Cawf waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka

ayaa baxay, markaasaan daba galay, ilaa uu dhex galay kayn timir صلىى هللا لىيله وسلىم

ah. Markaasuu sujuuday oo uu sujuuddii dheereeyay ilaa aan ka baqay (u maleeyay)

inuu Ilaahay naftii ka qaaday. Waan u imi (ku soo dhowaaday) si aan u eego

(hubiyo), markaasuu madaxa kor u qaaday oo yidhi: “Maxaa ku helay Cabdur-

Raxmaanow? Waxaan u sheegay wixii i helay. Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “ Jibriil nabad gelyo korkiisa ha ahaatee ayaa igu yidhi: Ma kuu

bishaareeyaa? Ilaahay دف وجد wuxuu ku leeyahay: Qofkii kugu saliya waan ku

saliyaa, qofkii ku salaamana waan salaamaa Sidaas awgeed ayaan Eebbe ugu

sujuuday 1.”(Waxa weriyey Axmad iyo al-Xaakim oo yidhi waa ku Saxiix qiyaasta

Labada Sheekh, mana ogi Xadiis kan ka saxsan oo ka hadlaya sujuudda mahadnaqa).

يلرج فاتبعتله حتلي ىيل صلىى هللا لىيله وسلىم لن لبد الرحمن دن للو أ رسلول هللا

نخال فسجد فأطال السجوى حتي يفت أ يكو هللا قد توفاه ، فجئت أنظر فرفع رأسه فقلال 1 Nasrudiin Al al-Baani wuxuu yidhi Xadiisku waa daciif.

Tadawuca 306

ب جبريل لىيله السلال قلال للي : أال ”ال : ؟ فذكر لل لله فقل“مال يا لبد الرحمن ”:

من صىي لىي صىيت لىيه ، ومن سىم لىيل سلىمت أد،رك ؟ ب هللا لز وج يقول ل :

رواه أحمد والااكم و قال : صاي لىلى شلرط ال،ليخين وال “لىيه ، فسجد هلل شكرا

ألىم في سجدة ال،كر أص من هذا .

SUJUUDDA SAHWIGA سجوى السهو

Waxa dhab ahaan uga soo aroortay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم inuu salaadda ku

sahwiyi jiray. Waxa kale oo Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ka soo aroortay inuu yidhi:

“Waxaan ahay bashar, sidaad wax u ilowdaan si la mid ahna waan u ilaawaa.

Markaa haddii aan wax ilaawo I xasuusiya.”

Sharciga uu Eebbe u dhigay sujuudda sahwiga oo kkobani waa sidan:

Habka sujuudda sahwiga:

Sujuudda sahwigu waa laba sujuudood oo uu qofka tukanayaa sameeyo salaama-

naqsiga ka hor ama ka dib, sida laga soo weriyey Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم inuu falay

labadaba. Xadiis Saxiix ah oo laga soo weriyey Abii Saciid al-Khuduri wuxuu sheegay

inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii uu qof idinka mid ahi shakiyo

salaadda dhexdeeda oo uu garan waayo inta rakcadood ee uu tukaday saddex ama

afar, wuxuu ku salaynayaa salaaddiisa inta rakcadood ee uu hubo (oo ah inta yar).

Kabacdina laba sujuudood ayuu samaynayaa intaanu salaama-naqsan.” Dul Yadayn

isagana waxay Labada Sheekh ka soo weriyeen inuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم

sujuuday salama-naqsiga dabadii.

با شل ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم ففي الصاي لن أدي سعيد الخدرا أ رسلول هللا

أحدكم في صالته فىم يدر كم صىى ، ثالثا أ أردعا ، فىيطرح ال، وليلبن لىلى ملا اسلتيقن

صىى هللا لىيله وفي الصاياين في قصة ا اليدين أنه ” ثم يسجد سجدتين قب ا يسىم

سجد دعد ما سىم . وسىم

Sujuudda sahwigu waxay bannaan tahay:

1. Haddii uu qofku salaama-naqsado isagoo aan salaaddii dhamaystirin:

Wuxuu Ibnu Siiriin ka soo weriyey Abuu Hurayra inuu yidhi: “Rasuulka صلىى هللا لىيله

.ayaa na tukiyay labada salaadood ee Duhurka ama Casarka mid ka mid ah وسلىم

Markaasuu salaama-naqsaday markuu laba rakcadood tukaday. Dabadeetana qori

Masjidka la dhigay ayuu ku jiqilaystay isagoo aad moodo inuu cadhaysan yahay.

Tadawuca 307

Gacanta midig wuxuu kor saaray ta bidix farahana wuu is dhaafiyay (ama

isdhexgeliyey), dhabankiisana wuxuu cuskiyey faraha gacanta bidix oo duuban

korkooda. Kuwa salaadda sida fudud u tukada (dedejiya) ayaa iridaha Masjidka ka

baxay isla markiiba iyagoo leh salaaddii miyaa la gaabiyey? Abuu Bakar iyo Cumar

ayaa dadka ka mid ahaa waanay ka xishoodeen inay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم la

hadlaan. Hase yeeshee,, nin la yidhaahdo Dul-Yadayan ayaa yidhi: Rasuulkii Allow

miyaad ilowday mise salaaddii waa la gaabiyey? Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu

yidhi: “ Maan ilaawin lamana gaabin.” Markaasuu haddana yidhi: Siduu Dul-

Yadayn sheegay ma runbaa? Dadkii waxay ugu jawaabeen: “Haa.” Markaasuu

kacay oo tukaday intii salaadda ka hadhay. Markuu salaama-naqsadayna, Allahu

Akbar intuu yidhi ayuu u sujuuday siduu caadi ahaan u sujuudi jiray ama kaba

dheer. Markaasuu madaxa kor u qaaday oo Allaahu Akbar yidhi: “Haddana intuu

Allaahu Akbar yidhi ayuu si caadi ah u sujuuday ama si ka dheerba.” (Al-Bukhaari

iyo Muslim ayaa soo weriyey).

بحلدى صلىى هللا لىيله وسلىم ا رسول هللالادي ادن سيرين لن أدي هريرة قال : صىى دن

صالتي الع،ي فصىى ركعتين ثم سىم فقا بلى ي،بة موضلولة فلي المسلجد فاتكلأ لىيهلا

كأنه سضبا ، ووضع يده اليمنلي لىلى اليسلرى وشلب دلين أصلادعه ، ووضلع يلده لىلى

هر كفه اليسرى ، ويرجت السرلا من أدوا المسجد ، فقالوا قصلر الصلالة ؟ وفلي

القو أدلودكر ولملر فهادلا أ يكىملاه ، وفلي القلو رجل يقلال لله : و اليلدين ، فقلال : يلا

أكملا يقلول ”فقلال : ” لم أنس وللم تقصلر ”رسول هللا أنسيت أ قصر الصالة ؟ فقال :

؟ فقالوا نعم .... فقد فصىى ما ترك ثلم سلىم ، ثلم كبلر وسلجد مثل سلجوىه أو “و اليدين

رواه ” رأسه وكبر ، ثلم كبلر وسلجد مثل سلجوىه أو أطلول ثلم رفلع رأسله أطول ثم رفع

البخارا ومسىم .

2. Marka salaadda wax dheeraad ah lagu daro:

Ibnu Mascuud waxa laga soo weriyey Inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم tukaday shan

rakcadood. Markaasaa lagu yidhi: Salaaddii miyaa la kordhiyey? Wuxuu Rasuulki

.yidhi: Waayo? Waxay yidhaahdeen: Shan rakcadood ayaad tukatay صلىى هللا لىيله وسلىم

Markaasuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم salaama-naqsiga dabadii laba sujuudood

sameeyay.” (Jamaacada ayaa soo werisay). Xadiiskanu wuxuu daliil u yahay inay sax

tahay salaadda qofka sahwiya ee shan rakcadood tukada (dheeraad ku dara) isagoon

fadhiisan rakcadda afraad.

Tadawuca 308

صلىى يمسلا فقيل لله : أميلد فلي الصلالة ؟ صىى هللا لىيه وسىم لن ادن مسعوى أ النبي

رواه ” دعللد مللا سللىم ؟ فقللالوا : صللىيت يمسللا ، فسللجد سللجدتين “ومللا للل ”فقللال :

الجمالة .

3. Haddii at-Taxiyaatka hore ama Sunnayaasha salaadda la ilaawo:

Ibnu Buxaynah waxa laga soo weriyey Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم sara-

joogsaday markuu laba rakcadood tukaday isagoo aan at-Taxiyaat u fadhiisan,

kolkay xasuusiyeenna (Subxaanal-Laah iyagoo leh) wuu sii watay salaaddii. Hase

yeeshee, markuu salaaddii dhamaystay ayuu laba sujuudood sameeyay kabacdina

wuu salaama-naqdsaday.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

في الركعتين فسباوا ده فمضى ، صىى فقا صىى هللا لىيه وسىم لن ادن داينة أ النبي

فىما فرغ من صالته سجد سجدتين ثم سىم . رواه الجمالة .

Xadiiskanu wuxuu ina tusayaa in qofkii ka sahwiya at-Taxiyaatka hore ee la xasuusiyo

ama xasuusta intaanu sarajoogga dhamaystirin ay la gudboon tahay inuu fadhiga ku

noqdo. Haddiise uu qofku sarajoogga dhamaystiro waa in aanu fadhiga ku noqon ee uu

laba sujuudood sameeyo salaadda markuu dhamaysto. Sidaa waxa caddaynaya Xadiis

laga soo weriyey al-Muqiira bin Shucbah oo sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

yidhi: “Qofkii at-Taxiyaatka hore ilaawa ee sara joogsada markuu laba وسللىم

rakcadood tukado hase yeeshee, aan sara joogga dhamaystirin waa inuu fadhiga ku

noqdo. Haddii uu sara joogga dhamaystirana waa in aanu fadhiisanin laakiin uu

laba sujuudood oo sujuudda sahwiga ah sameeyo.” (Axmad, Abuu Daa'uud iyo Ibnu

Maajah ayaa soo weriyey).

با قللا أحللدكم مللن ”قللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن المييللرة دللن شللعبة أ رسللول هللا

” الركعتين فىم يستتم قائما فىيجىس ، وب استم قائما فال يجىس ويسجد سلجدتي السلهو

رواه أحمد وأدو ىاوى وادن ماجة .

4. Goorta shaki yimaado:

Waxa Cabdurraxmaan bin Cawf laga soo weriyey inuu yidhi: Waxaan maqlay Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo leh: “Haddii uu qof ka shakiyo (kala garan waayo) inuu

tukaday hal ama laba rakcadood, waa inuu ka soo qaado inuu tukaday hal keliya.

Haddii uu kala garan waayo inuu tukaday laba ama saddexna waa inuu ka soo

qaado laba rakcadood. Haddii uu kala garan waayo inuu tukaday saddex ama

afarna waa inuu ka soo qaado saddex. Markuu salaadda dhamaystana waa inuu

laba sujuudood sameeyo isagoo fadhiya intaanu salaama-naqsan.” (Axmad iyo Ibnu

Maajah ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Saxiix).

Tadawuca 309

با ش ”يقول : صىى هللا لىيه وسىم فعن لبد الرحمن دن لو قال : سمعت رسول هللا

با لللم يللدر اثنتللين أحللدكم فللي صللالته فىللم يللدر أواحللدة صللىى أ اثنتللين فىيجعىهللا واحللدة ، و

صىى أ ثالثا فىيجعىها اثنتين وبا لم يدر ثالثا صىى أ أردعا فىيجعىها ثالثلا ، ثلم يسلجد با

رواه أحملد وادلن ماجلة والترملذا ” فرغ من صالته وهو جالس قبل أ يسلىم سلجدتين

وصااه .

Culimada badankoodu waxay qabaan in haddii u qofku shakiyo oo uu garan waayo inta

rakcadood ee uu tukaday, ay la gudboon tahay inuu ka soo qaato inta uu hubaal og

yahay inuu tukaday (haddii uu garan waayo saddex iyo afar kuu tukaday waxa habboon

inuu inta yar raaco), kabacdina laba sujuudood sameeyo markuu salaadda dhamaysto.

i Salaatul Jamaacah 310

SALAATUL JAMAACAHA صالة الجمالة

Salaatul Jamaacuhu (salaadda jamacu) waa Sunne Mu'akad ah, fadligeedana waxa ku

soo arooray Axaadiis badan oo ay ka mid yihiin kuwa soo socda.

1. Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Salaadda jamacu waxay ka fadli badan tahay salaadda keli la tukado toddoba

iyo labaatan derejo.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

ماللة صلالة الج ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن ادن لمر رضي هللا لنهما أ رسول هللا

متفق لىيه . “أفض من صالة الفذ دسبع ول،رين ىرجة

2. Abii Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Salaadda uu ninku la tukado jamac waxay ka ajar badan tahay salaadda uu ku

tukado gurigiisa ama suuqa shan iyo labaatan goor. Sababta oo ah haddii uu

weysaysto oo uu weysada dhamaystiro, kabacdina Masjidka u baxo isagoo aan

salaadda mooyee muraad kale ka lahayn Masjidka, talaabadii uu qaadaba derejo

ayaa loo kordhiyaa dembina waa lagaga dhaafaa. Markuu tukadana Malaa'iigtu

way u ducaysaa iyagoo leh Ilaahayow u dembi dhaaf, Ilaahayow u naxariiso ilaa

inta aanu ka kicin musalihiisa weysaduna aanay ka jabin. Qofkaasu salaadda

kamuu bixin intuu salaadda kale sugayo.1” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo

weriyey, erayadanina waa lafdiga al-Bukhaari).

صلالة الرجل ”صىى هللا لىيه وسلىم : لن أدي هريرة رضي هللا لنه قال : قال رسول هللا

في جمالة تضلعف لىلى صلالته فلي ديتله وسلوقه يمسلا ول،لرين ضلعفا ، ولل أنله با

توضأ فأحسن الضوء ، ثم يرج بلى المسجد ال يخرجه بال لصالة لم يخلط يطلوة بال رفعلت

ها ىرجة و حط لنه دها يطيئلة ، فلتا صلىى للم تلزل المالئكلة تصلىى لىيله ملا ىا فلي له د

مصاله ما لم يادث : الىهم ص لىيه ، الىهم ارحمه . وال يزال في صالة ما انتظلر الصلالة

متفق لىيه . “

3. Waxa kale oo Abuu Hurayra laga soo weriyey: Inuu nin indha la'i Nebiga صلىى هللا

u yimi oo ku yidhi: Rasuulkii Allow ma haysto cid Masjidka ii hagta. Kana لىيله وسلىم

codsaday Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم inuu u fasaxdo inuu gurigiisa ku tukado.

Rasuulki صىى هللا لىيه وسىم wuu u fasaxay. Markuu ninki jeestay ayuu Rasuulki صىى هللا

يله وسلىملى u yeedhay oo uu ku yidhi: “Miyaad maqashaa eedaanka salaadda”? Ninki

wuxuu yidhi: Haa. Rasuulki wuxuu ku yidhi: “ Ajiib2 ” (Muslim ayaa soo weriyey).

1 Qofkii markuu salaad tukado salaadda kale Masjidka ku sugaa wuxuu u dhigmaa qof salaad

ku jira ilaa intay salaadda kale soo gelayso. 2 Aadaanka ka jawaab oo Jamaca ka qaybgal.

Salaadda Jamaacada 311

ولن أدي هريرة رضي هللا لنه قال : أتي النبي رج ألمى فقال : يلا رسلول هللا لليس للي

أ يلريص لله فيصلىي صلىى هللا لىيله وسلىم لمسجد ، فسأل رسلول هللاقائد يقوىني بلى ا

؟ قلال : نعلم “ه تسمع النداء دالصلالة ”في ديته ، فريص له ، فىما ولى ىلاه فقال له :

رواه مسىم ” فأجب ”. قال :

4. Abuu Hurayra waxa isna laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم yidhi:

“Ilaaha ay naftaydu gacantiisa ku jirto ayaan ku dhaartee, waxaan ku hamiyay

inaan amro in dab la oogo (shido) oo aan qof kale faro inuu dadka tukiyo,

dabadeetana ragga salaadda iman waayey aan guryahooda ku gubo.” (Sixadiisa waa

laysku waafaqay)

واللذا نفسلي ”قلال : صىى هللا لىيه وسىم أدي هريرة رضي هللا لنه أ رسول هللاولن

ديده لقد هممت أ آمر داطب فيتاطلب ، ثلم آملر رجلال فيلؤ النلاس ثلم أيالفله بللى رجلال

متفق لىيه ” فأحر لىيهم ديوتهم

1. Imaatinka haweenka ee salaadda jamaca:

Haweenka waxa u fadli badan inay guryahooda ku tukadaan. Hase yeeshee, way u

bannaan tahay inay Masjidka u baxaan oo ay salaadda jamaca ka qayb galaan haddi ay

ka fogaadaan waxa hammadda (shahwadda) dhaqaajiya ee huga ama cadarka ah ee laga

yaabo inay fidmo keenaan. Ibnu Cumar waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه

,yidhi: “Haweenka ha u diidina inay Masaajiddada tagaan, hase yeeshee وسللىم

guryahooda ayaa uga khayr badan.” (Axmad iyo Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

نسلاء أ يخلرجن بللى ال تمنعلوا ال ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم للن ادلن لملر أ النبلي

المساجد ،

رواه أحمد وأدو ىاوى . “ و ديوتهن يير لهن

Sidoo kale, Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Adoomaha Alle (haweenka) ha u diidina Masaajiddada Ilaahay, waana inay u

baxaan Masaajiddada iyagoo aan cadar marsan.” (Axmad iyo Abuu Daa'uud ayaa

soo weriyey).

قلال : " ال تمنعلوا بملاء هللا مسلاجد هللا ، صىى هللا لىيه وسىم و لن أدي هريرة أ النبي

رواه أحمد وأدوا ىاوى . “وليخرجن تفال

Waxa kale oo Abuu Hurayra laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle لىيله وسلىمصلىى هللا

yidhi: “Gabadhii udgoon marsataa waa in aanay salaadda Cishaha nala tukanin.”

(Muslim iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey iyo an-Nasaa'i oo ku soo weriyey sanad

Xasan ah).

Salaadda Jamaacada 312

ال ت،لهد أيملا املرأة أصلادت دخلورا فل ”صىى هللا لىيه وسلىم : و لنه قال : قال رسول هللا

رواه مسىم وأدوا ىاوى والنسائي دتسناى حسن . ” معنا الع،اء اآليرة

Haweenka waxa u fadli badan sidaan hore u soo sheegnay inay guryohooda ku

tukadaan. Imaam Axmad iyo ad-Dabaraani waxay soo weriyeen inay Ummu Xumayd

as-Saacdiyah Rasuulka Alle لىيلله وسللىمصللىى هللا u timi kuna tidhi: “Rasuulkii Allow

waxaan jecelay inaan kula tukado. Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi: “Waan

ogahay, laakiin salaadda aad qolkaaga ku tukato ayaa kaaga fadli badan salaadda

aad Masjidka xaafaddaada ku tukato. Salaadda aad Masjidka xaafaddaada ku

tukataana waxay kaaga fadli badan tahay midda aad Masjid Jaamaca ku tukato.”

صلىى هللا لىيله وسلىم فقاللت : بنلي أحلب لن أ حميد السالدية أنها جاء بلى رسول هللا

ملن قد لىمت ، وصالت فلي حجرتل ييلر لل ” صىى هللا لىيه وسىم : الصالة مع . فقال

صللالت فللي مسللجد قوملل ، و صللالت فللي مسللجد قوملل ييللر للل مللن صللالت فللي مسللجد

رواه أحمد والطبراني . “الجمالة

2. Masjidka fog ee jamaca badan:

Waxa mustaxab ah in lagu tukado oo la raadsado Masjidka fog ee jamaca badan.

Imaam Muslim wuxuu Abii Muusaa ka soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

”.yidhi: “Salaadda waxa ugu ajar badan qofka inta ugu fog u soo lugeeya وسىم

ب ألظلم النلاس فلي الصلالة صلىى هللا لىيله وسلىم لن أدلي موسلى قلال : قلال رسلول هللا

رواه مسىم . “أجرا أدعدهم بليها مم،ى

Jaabir isagana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Masjidka Rasuulka صلىى هللا

hareerihiisa ayaa laga guuray markaasay Qabiilka Banuu Salamah isku لىيله وسلىم

deyeen inay soo degaan Masjidka agtiisa. Markay arrintaasu Rasuulka صلىى هللا لىيله

gaadhay ayuu ku yidhi: “Waxa I soo gaadhay inaad rabtaan inaad Masjidka وسلىم

agtiisa u soo guurtaan?” Waxay yidhaahdeen: Haa, Rasuulkii Allow sidaa ayaanu

rabnaa. Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Reer Banii Salamow guryihiina

deganaada raadkiinaa ayaa laydiin qorayaa1.” (Labada Sheekh ayaa soo weriyey, iyo

Qaar kale oo iyana Abuu Hurayra ka soo weriyey)

لن جادر قال : يىلت البقلاع حلول المسلجد فلأراى دنلو سلىمة أ ينتقىلوا بللى قلر المسلجد

بنه دىيني أنكم تريدو أ تنتقىلوا قلر ”فقال : صىى هللا لىيه وسىم فبى ل رسول هللا

1 Salaadda ajarkeedu wuxuu ku xidhan yahay hadba intay guryihiinu Masjidka u jiraan.

Salaadda Jamaacada 313

يلا دنلي سلىمة ىيلاركم تكتلب ”يلا رسلول هللا قلد أرىنلا لل . فقلال : ؟ قالوا : نعم “المسجد

وسيرهما لن أدي هريرة . رواه ال،يخا ” آثاركم

3. Masjidka oo deganaansho lagu galo:

Waxa habboon in Masjidka lagu tago deganaansho iyo haybad. Karaahiyo ayaa ku jirta

in Masjidka lugu tago degdeg iyo orod. Waayo markuu qofku salaad u baxo wuxuu ka

dhigan yahay qof salaaddaa ku jira (oo aanay dhafin). Abii Qataadah waxa laga soo

weriyey inuu yidhi: “Wuxuu Nebigu صىى هللا لىيه وسلىم maqlay buuq rag (qaylo) anagoo

la tukanayna. Markuu salaaddii dhamaystay wuxuu yidhi: “Maxaa idin helay?”

Waxay yidhaahdeen salaadaanu ku degdegaynay. Wuxuu Rasuulki ودل و ليده ومدلم

yidhi: “Ha falina sidaa . . . markaad Salaadda usoo kacdaan waxa idinla gudboon

xasilooni. Waxaad salaadda ka soo gaadhaan tukada inta idin dhaaftana

dhamaystira.” (Labada Sheekh ayaa soo weriyey).

ب سمع جىبة رجال ، صىى هللا لىيه وسىم لن أدي قتاىة قال : دينما نان نصىي مع النبي

فىما صىى

فلال تفعىلوا . . . با أتيلتم الصلالة ”؟ قالوا استعجىنا بلى الصالة . قال : “ما شأنكم ”قال :

رواه ال،يخا . ” نة ، فما أىركتم فصىوا وما فاتكم فأتموا فعىيكم السكي

Sidoo kale, waxa Abuu Hurayra laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Markaad Iqaamada maqashaan xasilooni iyo haybad ugu kaca salaadda, hana

degdegina. Intaad salaadda ka gaadhaan tukada wixii idin dhaafana dhamaystira.”

(Jamaacada ayaa soo werisay at-Tirmidi mooyee).

قلال : با سلمعتم اإلقاملة فام،لوا بللى صلىى هللا لىيله وسلىم وللن ادلي هريلرة للن النبلي

” الصالة ولىيكم السكينة والوقار ، وال تسرلوا ، فما أىركلتم فصلىوا وملا فلاتكم فلأتموا

مالة بال الترمذا.رواه الج

4. Fudaydinta salaadda:

Imaamka waxa la gudboon inuu salaadda u fudaydiyo (aanu ku dheeraynin) dadka ku

daba tukanaya. Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Qofkii salaad tukiyaa (Imaam noqdaa) waa inuu salaadda khafiifiyo, waayo

waxa dadka ku jira mid itaal daran (daciif ah), bukaan iyo dad gaboobay. Qofka

kelidii tukanayaase ha dheereeyo haddii uu rabo.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

دالنلاس فىيخفلف ، با صلىى أحلدكم ”قلال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ النبي

روا الجمالة . ” فت فيهم الضعيف والسقيم والكبير فتا صىى لنفسه فىيطول ما شاء

Salaadda Jamaacada 314

Abuu Cumar Ibnu Cabdul-Barr wuxuu yidhi: Culimadu waxay isku raacday inay la

gudboon tahay Imaam kastaa inuu salaadda fudaydiyo isagoo aan waxna dhaafin oo

salaadda dhamaystiray. Waayo Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم wuu inoo diiday in aan u

tukano siduu tukuhu cuntada u qaato (sujuudda iyo rukuuca oo la dedejiyo).

5. Rakcadda hore in la dheereeyo:

Imaamka waxa u bannaan inuu rakcadda hore dheereeyo si uu dadka soo daahay ugu

simo jamaca fadligiisa inay ka qayb qaataan. Mustaxabna waxa ah inuu Imaamku sugo

haddii uu dareemo inay dad soo galeen Masjidka isagoo rukuucsan ama at-Taxiyaatkii

ugu dambeeyay ku jira, si ay dadkaasu rakcadda iyo jamaca ugu qabsadaan oo aanay u

seegin. Abii Qataadah waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Rasuulka Alle wuu dheerayn

jiray rakcadda hore ee salaadda. Markaa waxaanu u malaynay ayuu yidhi Qataada inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم rabo inuu dadku soo gaadho rakcadda hore oo aanay

seegin. Sidoo kale, Abii Saciid waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Marka salaadda la

aqiimo dadka qofkii rabaa intuu Baqiic tago oo xaajadiisa soo dhamaysto

(musqusha soo isticmaalo) kabacdina soo weysaysto ayuu ka soo gaadhi jiray

Rasuulka وسلىم صىى هللا لىيه oo wali rakcaddii hore ku jira, waayo aad ayuu u dheereyn

jiray.” (Axmad, Muslim, Ibnu Maajah iyo an-Nassaa'i ayaa soo weriyey).

لقد كانت الصالة تقا فيذهب الذاهب بلى البقيع فيقضي حاجتله ، ثلم ”لن أدي سعيد قال :

رواه ” في الركعة األولى مملا يطولهلا ه وسىم صىى هللا لىي يتوضاء ثم يأتي ورسول هللا

أحمد ومسىم وادن ماجة والنسائي

6. Imaamka in la raaco oo aan laga horaynin:

Waajib waxa ah in Imaamka la raaco marka salaadda la tukanayo, in laga horeeyaana

waa xaaraan. Culimadu waxay isku raacday in qofkii salaadda ka hor xidha ama

tasliimta salaadda lagu xidho Imaamka uga horeeya ay salaaddiisu baadil tahay

(burayso) oo aanay jirin. Abuu hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى

yidhi: “Imaamka waxa loo doortay in la raaco. Sidaas darteed, ha هللا لىيلله وسللىم

khilaafina wuxuu sameeyo. Haddii uu Allaahu Akbar yidhaahdo idina dheha.

Haddii uu rukuucana idinna rukuuca. Haddii uu Samical-Laahu Liman Xamidah

yidhaahdana, Allaahumma Rabbanaa Lakal Xamd dheha. Markuu sujuudana

sujuudda, haddii uu fadhi ku tukadana dhammaan fadhi ku tukada.” (Labada

Sheekh ayaa soo weriyey).

بنما جع اإلما ليؤتم دله ، فلال ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ رسول هللا

تختىفوا لىيه ، فتا كبر فكبروا ، وبا ركع فاركعوا ، وبا قال سمع هللا لمن حملده فقوللوا

Salaadda Jamaacada 315

رواه “لامد ، وبا سجد فاسجدوا ، وبا صىى قالدا فصىوا قعوىا أجمعلو الىهم ردنا ل ا

ال،يخا .

Anas bin Maalik waxa isna laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم yidhi:

“Dadkow, Imaamkiinaan ahay, sidaas darteed ha iiga horaynina rukuuca, sujuudda,

kicitaanka, fadhiga iyo dhamaynta salaadda (salaama-naqsiga) midna.” (Axmad iyo

Muslim ayaa soo weriyey).

أيهلا النلاس ، بنلي بملامكم فلال ” صلىى هللا لىيله وسلىم : للن أنلس قلال : قلال رسلول هللا

رواه أحمللد ” تسللبقوني دللالركوع وال دالسللجوى وال دالقيللا وال دللالقعوى وال داالنصللرا

ومسىم .

Al-Barra'a bin Caasib waxa isna laga soo weriyey inuu yidhi: “Markaanu Rasuulka

Alle صىى هللا لىيله وسلىم la tukanayno ee uu yidhaahdo Samical-Laahu Liman Xamidah,

cidina may foororsan jirin (dhabarka may soo qaloocin jirin) ilaa uu Rasuulka Alle

.fooda dhulka dhigo.” (Jamaacada ayaa soo werisay) و ليه وملمول

فلتا قلال سلمع هللا صىى هللا لىيه وسلىم لن البراء دن لام قال : " كنا نصىى مع النبي

جبهتله لىلى صلىى هللا لىيله وسلىم لملن حملده للم يالن أحلد منلا هلره حتلي يضلع النبلي

رواه الجمالة .” األرض

7. Jamacu intuu ku suura galaa?

Jamacu wuxuu ka koobmaa ama ku suura galaa Imaamka iyo qof kale xattaa haddii uu

midkood yahay ilma yar oo sabi ah ama haweenay. Ibnu Cabbaas wuxuu yidhi:

“Habeen aan u hoyday guriga aayadday Maymuuna, ayuu Rasuulka Alle لىيه صىى هللا

habeenkii salaad (Qiyaamul-layl) u toosay. Markaasaan anna toosay si aan ula وسلىم

tukado. Waxaan istaagay dhinaciisa bidix markaasu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم

madaxa I soo qabtay oo I soo joojiyay dhiniciisa midig.” (Jamaacada ayaa soo

werisay).

يصلىى ملن صىى هللا لىيه وسىم دت لند يالتي ميمونة فقا النبي ”ادن لباس قال : لن

رواه ” الىيلل فقمللت أصللىي معلله ، فقمللت لللن يسللاره ، فأيللذ درأسللي فأقللامني لللن يمينلله

الجمالة .

Abii Saciid waxa laga soo weriyey inuu nin soo galay Masjidka iyadoo uu Rasuulki

وسلىمصىى هللا لىيه tukiyay Asxaabtiisii. Markaasuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Kumaa sadaqo baxsanaya oo ninkaa la tukanaya? Nin dadka ka mid ah ayaa kacay

oo ninkii la tukaday.” (Axmad iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey at-Tirmidina

wuxuu yidhi waa Xasan). Ibnu Abii Shaybah wuxuu sheegay inuu Abuu Bakar ahaa

qofkii ninka la tukaday. At-Tirmidi wuxuu daliil uga dhigay Xadiiskaa inay bannaan

Salaadda Jamaacada 316

tahay in jamac labaad lagu tukado Masjid jamaaco hore ay ku tukatay. Sidoo kale,

waxa qaba iyana Imaam Axmad iyo Isxaaq. Hase yeeshee, culimo kale oo ahlul cilmiga

ka mid ah oo ay ka mid yihiin Sufyaan, Maalik, Ibnul Mubaarak iyo ash-Shaafici

waxay qabaan inuu qof waliba kelidii tukado mar haddii ay jamacii seegeen oo aanay

dadku jamac labaad samaynin.

دأصلااده صلىى هللا لىيله وسلىم ىي المسجد وقد صىى رسول هللا لن أدي سعيد أ رجال

من يتصد لىى ا فيصلىى معله ؟ فقلا رجل ملن ” صىى هللا لىيه وسىم : فقال رسول هللا

رواه أحمد وأدو ىاوى والترمذا وحسنه . ” القو فصىى معه

8. Imaamku wuxuu noqon karaa ma'muum:

Haddii Imaam raatib ahi jiro oo isagoo maqan qof kale Imaam laga dhigo si uu salaadda

u tukiyo, oo iyadoo salaaddii lagu jiro uu yimaado Imaamkii raatibta ahaa waxa u

bannaan qofkaas inuu dib u soo gurto oo uu u baneeyo Imaamka raatibta ah inuu

salaadda tukiyo. Sahal bin Sacad waxa laga soo weriyey “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا

u tegay Banii Cumar bin Cawf si uu dhexdooda nabad uga dhaliyo. Markuu لىيه وسىم

salaadda waqtigeedi soo galay ayuu mu’adinki u yimi Abuu Bakar oo ku yidhi:

Salaadda miyaad tukinaysaa aan aqiimee? Wuxuu Abuu Bakar yidhi: Haa. Abuu

Bakar oo salaaddii tukinaya ayuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yimi oo uu safkii soo

galay. Markaasay dadki sacabada garaaceen (bawdyaha ku garaaceen), Abuu

Bakarna ma ahayn nin hareeraha eega haddii uu salaadda galo. Hase yeeshee,

markii sacaba garaaci batay ayuu gadaashiisa eegay oo arkay Rasuulkii صلىى هللا لىيله

oo u ishaaraya inuu salaadda wado. Abuu Bakar gacmaha intuu kor u taagay وسلىم

oo uu Ilaahay ugu mahad-naqay ishaarada uu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم siiyay,

ayuu dib u soo gurtay oo safkii soo galay. Markaasuu Rasuulkina صلىى هللا لىيله وسلىم

hore u maray oo uu dadkii tukiyay. Markuu salaaddii dhameeyay ayuu yidhi: “Abuu

Bakarow maxaa kuu diiday inaad meeshaada joogto haddii aan ku amray? Abuu

Bakar wuxuu ugu jawaabay Ina Abii Qaxaafah1 uma bannaana inuu tukiyo

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم. Wuxuu Rasuulki وددل و ليدده ومددلم yidhi: “Maxaa

intiina badani u sacaba garaacdeen? Haddii salaadda aad wax qalad ah ku aragtaan

Subxaanal-Laah dheha, tasbiixda ayaa Imaamka soo jeedin doonta, sacaba

garaacana (sacabada oo bawdada lagu garaaco) dumarka ayaa loo og yahay.”

(Labada Sheekh ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم هلب بللى دنلي لملر دلن للو للن سله دلن سلعد : أ رسلول هللا

دالنلاس فلأقيم ؟ ليصى دينهم ، فاانت الصلالة فجلاء الملؤ بللى أدلي دكلر فقلال : أتصلىى

فقال نعم . قال فصىى أدو دكلر فجلاء رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم والنلاس فلي الصلالة

1 Waa naanaysta Abuu Bakar (Ihkra).

Salaadda Jamaacada 317

فتخىص حتى وقف في الصف فصفق النلاس ، وكلا أدلو دكلر ال يىتفلت فلي الصلالة ، فىملا

صىى هللا لىيه وسىم فأشار بليله رسلول هللا : أكثر الناس التصفيق التفت فرأى رسول هللا

صلىى هللا لىيله مك مكان فرفع أدو دكلر يديله فاملد هللا لىلى ملا أملره دله رسلول هللاأ ا

صلىى هللا لىيله وسىم من ل ، ثم استأير أدو دكر حتى اسلتوى فلي الصلف وتقلد النبلي

؟ فقال أدو دكلر “يا أدا دكر ما منع أ تثبت ب أمرت ”فصىى ثم انصر ، فقال : وسىم

قاافة أ يصىي دين يدا رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم . فقال رسلول : ما كا الدن أدي

ملا للي رأيلتكم أكثلرتم التصلفيق ؟ ملن نادله شليء فلي صلالته ”هللا صىى هللا لىيه وسىم :

رواه ال،يخين . “فىيسب فتنه با سب التفت بليه وبنما التصفيق لىنساء

9. Laqabsiga Imaamka:

Qofkii raba inuu Imaamka iyo jamaca salaadda ku qabasado waa inuu salaadda xidho

marka hore isagoo taagan (Allaahu Akbar intuu yidhaahdo) kabacdina kolba halkuu

Imaamku marayo uu kala qabsado jamaca. Rakacadda wuxuu tirsan karaa oo keliya

qofkaasu haddii uu rukuuca kula qabsado jamaca oo uu baabacooyinka ruugagga saaro

intaanu Imaamku rukuuca ka soo toosin. Haddii uu qofku salaadda xidho intaanu

Imaamku salaama-naqsan qofkaasu fadligii jamaca wuu helay oo wuxuu ka dhigan

yahay qof salaaddii jamaca la tukaday. Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Haddaad salaadda soo gaadhaan anagoo

sujuudsan idinna sujuudda, hana tirsanina rakcaddaa. Qofkii Imaamka rukuuca ku

soo gaadhaana rakcaddaa wuu soo gaadhay (way u tirsan tahay).” (Waxa soo

weriyey Abuu Daa'uud iyo Ibnu Khuzaymah oo ku sheegay kitaabkiisa Saxiixa ah iyo

al-Xaakim oo isna ku sheegay kitaabkiisa al-Mustadrik yidhina waa Saxiix)

با جئلتم بللى الصلالة ونالن ”صىى هللا لىيه وسلىم : فعن أدي هريرة قال : قال رسول هللا

رواه أدلو ىاوى ” شليأ، وملن أىرك الركعلة فقلد أىرك الصلالة سجوى فاسلجدوا وال تعلدوها

وادن يزيمة في صاياه والااكم في المستدرك ، وقال صاي .

10. Cudurdaarka jamaca Salaadda:

Jamaca salaadda waa la khilaafi karaa (laga joogi karaa) haddii ay arimaha soo socdaa

dhacaan oo keliya:

b) Barafka iyo Roobka:

Ibnu Cumar waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu ku

amri jiray mu’adinka haddii uu qabow ama roob jiro ama safar la yahay inuu

yidhaahdo markuu adimayo: “Goobtiina ku tukada habeenka qabowga ama roobka

leh ama safarka la yahay.” (Labada Sheekh ayaa soo weriyey).

Salaadda Jamaacada 318

أنله كلا يلأمر المنلاىا فينلاىا دالصلالة . صلىى هللا لىيله وسلىم لن ادلن لملر للن النبلي

رواه ال،يخا . ” صىوا في رحالكم في الىيىة البارىة المطيرة في السفر ”يناىا :

Sidoo kale, wuxuu Jaabir yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi mar

aanu safar u raacnay oo uu roob na helay: “Qofkii rabaa goobtiisa (isagoo aan

jamac raadsan) ha ku tukado.” (Axmad, Muslim, Abuu Daa'uud iyo at-Tirmidi ayaa

soo weriyey).

”فلي سلفر فمطرنلا فقلال : وسلىم صلىى هللا لىيله للن جلادر قلال : يرجنلا ملع رسلول هللا

رواه أحمد ومسىم وأدو ىاوى والترمذا . “ليص من شاء منكم في رحاله

Ibnu Cabbaas isagana waxa laga soo weriyey inuu mu’adinkiisa ku yidhi maalin roob

da'ayay “Markaad tidhaahdo Ash-hadu Anna Muxammadan Rasuulul-Laaha, ha

raacinin Xaya Calas-Salaah ee waxaad tidhaahdaa Salluu Fii Buyuutikum

(guryihiina ku tukada). Dadku waxaad mooday in aanay jeclaysan arrinkaa. Ibnu

Cabbaas wuxuu yidhi: “Haddii aad arrinkaa la yaabanteen waxa falay mid aniga iga

khayr badan (Rasuulka Alle لىيله وسلىم صلىى هللا ). Jamaca salaadda in laga soo qayb

galaa waa amar adag. Hase yeeshee, waxaan karhay inaad dhoobada iyo dhiidhida

ku soo lugaysaan.” (Labada Sheekh ayaa soo weriyey). Imaam Muslimna wuxuu

sheegay inay maalintaasu ahayd maalin Jimce ah oo uu roob da'ayo.

أشلهد أ ماملدا رسلول هللا فلال ”لن ادن لباس أنه قال لمؤنه في يلو مطيلر با قىلت :

تق حي لىى الصالة ، ق صلىوا فلي ديلوتكم ، قلال : فكلأ النلاس اسلتنكروا لل ، فقلال :

صلىى هللا لىيله وسلىم . ب الجماللة أتعجبين من ا ؟ فقد فع ا من هو يير مني : النبلي

رواه ال،لليخا . و ” بنللي كرهللت أ أيللرجكم فتم،للوا فللي الطللين والللدح لزمللة ، و

لمسىم : أ ادن لباس أمر مؤنه في يو جمعة في يو مطير .

Sidoo kale, waxa u dhigma xaaladaha qabowga, kulaylka badan, mugdiga iyo haddii ay

jirto baqdin daalim laga baqanayo. Ibnu Baddaal wuxuu yidhi: Culimadu waxay isku

raacday inay bannaan tahay in jamaca laga joogo haddii lala kulmo xaaladaha roobka

badan, mugdiga, haddii dulmi laga baqayo iyo dabaysha laxaadka leh iyo wixii la mid

ah.

t) Haddii cunto la soo dhigo:

Ibnu Cumar wuxuu sheegay inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii qof idinka

mid ah cunto loo soo dhigo yaanu dedejin ee ha ka dhergo xattaa haddii salaadda la

aqiimo.” (Waxa weriyey al-Bukhaari).

Salaadda Jamaacada 319

يعجل با كا أحدكم لىى الطعلا فلال صىى هللا لىيه وسىم قال النبي ”لن ادن لمر قال :

رواه البخارا . ” حتى يقضي حاجته منه وب أقيمت الصالة

j) Haddii ay qofka kaadi ama saxaro hayso:

Waxa Caa’isha laga soo weriyey inay tidhi waxaan maqlay Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم oo

leh: “Salaad yaan la tukanin haddii cunto la soo dhigo, salaadina uma jirto qof kaadi

ama xaar isku xejinaya (celinaya).” (Axmad, Muslim iyo Abuu Daa'uud ayaa soo

weriyey).

ال صلالة داضلر الطعلا ، وال هلو ”صلىى هللا لىيله وسلىم : لن لائ،لة قاللت : قلال النبلي

رواه أحمد ومسىم وأدو ىاوى . ” يدافع األيبثين

Abii Dardaa' wuxuu yidhi: “In danahaaga la soo dhamaysto oo salaadda qalbi saafi

ah lala yimaadaa waxay ka mid tahay faqiihnimada (garashada) qofka.”(Al-

Bukhaari ayaa soo weriyey).

من فقه الرج بقباله لىى حاجته ، حتى يقب لىى صالته وقىبله ”ولن أدي الدرىاء قال :

را .رواه البخا ” فارغ

11. Qofka Imaamnimada xaqa u leh:

Waxa xaq u leh inuu Imaamka noqdo qofka Kitaabka Alle ugu xifdi badan. Haddii ay

laba qof xifdiga Qur'aanka ka siman yihiin, waxa Imaamka xaq u leh midkooda

Sunnaha ugu cilmiga badan. Haddii ay aqoonta Sunnaha ka siman yihiinna midkooda

Hijrada ku horeeyay (kii hor Haajiray). Haddii ay dhammaan intaa ka sinmaanna waxa

xaq u leh mid kooda da'da weyn. Abii Saciid waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii aad saddex tihiin midkiin Imaam ha noqdo, kii

Qur'aanka ugu xifdiga badan ayaana xaq u leh inuu Imaam noqdo.” (Axmad,

Muslim iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

با كلانوا ثالثلة فىيلؤمهم أحلدهم ، ”صلىى هللا لىيله وسلىم : للن أدلي سلعيد قلال رسلول هللا

ائي .رواه أحمد ومسىم والنس ” وأحقهم داإلمامة أقرلهم

Ibnu Mascuud isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Dadka waxa Imaam u noqonaya kolba midkooda Kitaabka Alle ugu xifdiga

badan. Haddii ay xifdiga Qur'aaka ka sinnaadaana kooda Sunnaha ugu cilmi

badan. Haddii ay Sunnaha ka sinnaadaana kooda hor Haajiray. Haddii ay taa ka

sinnaadaana kooda da'da weyn. Ninna waa in aanu nin kale Imaam ugu noqon meel

uu suldaan ka yahay, waana in aanu gogoshiisa gaarka ah kagaga fadhiisan isagoo

u idma (fasaxa) mooyee. Lafdi kalena wuxuu leeyahay waa in aanu ninna nin kale

Salaadda Jamaacada 320

Imaam ugu noqon reerkiisa dhexdiisa iyo meel uu suldaan1 ka yahay midna.”

(Axmad iyo Muslim ayaa soo weriyey).

يؤ القو أقلرلهم لكتلا هللا ” صىى هللا لىيه وسىم : لن ادن مسعوى قال : قال رسول هللا

سلواء ، فلألىمهم دالسلنة ، فلت كلانوا فلي السلنة سلواء فأقلدمهم ، فت كلانوا فلي القلراءة

ن الرجل الرجل فلي سلىطانه ، هجرة ، فت كانوا في الهجرة سواء فأقدمهم سناا ، وال يؤم

مته بال دتنه ن الرج الرج فلي أهىله وال ”وفي لفد : ” وال يقعد في ديته لىى تكر ال يؤم

أحمد ومسىم . رواه ” سىطانه

12. Dadka ay Imaamnimadu ka ansaxayso:

Waxay Imaamnimadu ka ansaxaysaa dhammaan dadka hoos ku xusan:

Ilmaha sabiga ah, qofka indhaha la', qofka taagan oo Imaam u noqon kara qofka

fadhiya, ka fadhiya oo u noqon kara ka taagan, ka weysaystay oo u noqon kara midka

ga-gabaystay, ka ga-gabaystay oo u noqon kara midka weysaystay, musaafirka oo u

noqon kara midka deggan, ka deggan oo musaafirka u noqon kara Imaam iyo qof aan u

qalmin inuu Imaam noqdo oo isaguna Imaam u noqon kara midka kaga habboon.

Dhammaan inta aan kor ku sheegnay waxay ku sugan yihiin Sunnaha Rasuulka صلىى هللا

.Axaadiis badan ayaana ku soo aroortay لىيه وسىم

13. Dadka Imaanimadu aanay ka ansaxaynin:

Imaamnimadu kama ansaxdo dadka soo socda:

Dadka qaba cudurada calool shubanka iyo dadka aan kaadida ama dhuusada xejin karin

kama ansaxdo inay Imaam u noqdaan qof caafimaad qaba. Waxa iyana bannaan inay

dadkaasu Imaam u noqdaa qof kale oo qaba cudur kale oo ka mid ah cudurada weysada

jebiya ee aan kor ku sheegnay. Hase yeeshee, qofka aan kaadida xejin karini uma

noqon karo Imaam qof caafimaad qaba iyo qofka aan dhuusada xejin karin midna.

Sidaa waxa qaba culimada badankooda Maalikiyada mooyee oo iyagu yidhi: Imaam

way noqon karaan dadka cuduradaa qabaa, laakiin karaahiyo ayaa ku jirta.

14. Mustaxab waxa ah inay haweenka haweenay Imaam u noqoto:

Caa’isha (Ihkra) haweenka ayay Imaam u noqon jirtay iyadoo safka ku dhex jirta.

Ummu Salamana sidoo kale ayay fali jirtay. Ummu Waraqah wuxuu Rasuulka Alle صىى

1 Macnuhuna wuxuu yahay qofka meel suldaan (madax) ka ah iyo ninka reekiisa dhex jooga,

iyo hogaanka majlisku iyagaa qof walba ugaga xaq leh Imaam-nimada marka goobtooda la

jooga.

Salaadda Jamaacada 321

u magacaabay nin u addima iyadana wuxuu ku amray inay haweenka هللا لىيله وسلىم

gurigeeda jooga Imaam u noqoto markay salaadaha faradka ahi soo galaan.

15. Ninka oo Imaam u noqda haweenka:

Abuu Yaclaa iyo ad-Dabaraani waxay ku soo weriyeen sanad Saxiix ah inuu Ubaya bin

Kacab u yimi Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo yidhi: “Rasuulkii Allow xalay arrin

ayaan falay. Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi: “Maxay tahay”? Wuxuu yidhi:

Haween gurigayga joogay ayaa igu yidhi Qur'aanka waad akhriyi kartaa annana ma

akhriyi karno ee na tuki. Markaasaan tukiyay siddeed rakcadood iyo witir. Rasuulki

waxba kamuu odhan arrinkaa. Asxaabti waxay yidhaahdeen صللىى هللا لىيلله وسللىم

aamuska uu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم arrintaa ka aamusay waxaanu u aragnay

inuu ka raali yahay.”

صلىى براني في األوسط دسند حسن أ أدلي دلن كعلب جلاء بللى النبليروى أدو يعىى و الط

؟ قلال : نسلوة “ملا هلو ”فقلال : يارسلول هللا لمىلت الىيىلة لملال . قلال : هللا لىيه وسلىم

صلىى معي في الدار قىن بن تقرأ وال نقرأ فص دنلا ، فصلىيت ثمانيلا واللوتر فسلكت النبلي

ه رضا. هللا لىيه وسىم . قال : فرأينا سكوت

16. Imaamnimada qofka faasiqa ah iyo midka bidcada ku dhaqma:

Karaahiyo ayaa ku jirta inuu Imaam noqdo qof faasiq1 ah iyo qofka bidcada2 ku

dhaqma labaduba. Bidcadu waa waxyaabaha Diinta aan ka mid ahayn ee lagu daray oo

ah shay aad u xun xoogna la inooga digay. Imaam al-Bukhaari wuxuu sheegay inuu

Ibnu Cumar ku daba tukaday al-Xajaaj. Imaam Muslim isna wuxuu soo weriyey inuu

Abaa Saciid al-Khuduriyi ku daba tukaday Marwaan salaad Ciid ah. Labada ninba waa

laba nin oo lagu yaqaanay inay falaan waxyaabo aanay Diintu ogolayn. Ibnu

Mascuudna wuxuu ku daba tukaday al-Waliid bin Cuqbah bin Abii Mucayid oo ahaa

nin khamriga cabba, oo maalin uu salaad Subax Imaam noqday tukiyey Asxaabta afar

rakcadood. Sidaas darteedna uu Cuthmaan bin Caffaan karbaash ku xukumay. Asxaabta

iyo Taabiciintu waxa kale oo ay ku daba tukan jireen Ibnu Abii Cubayd oo ahaa nin

lagu eedeeyo ilxaadnimo iyo dalaal.

Arrintaa gundhiggeedu wuxuu yahay siday culimadu tidhi in qof kasta oo salaadda uu

kelidii tukadaa ay ansaxayso midda uu qof kale tukiyaana ay ansaxaysaa. Hase yeeshe,

karaahiyo ayaa ku jirta in lagu daba tukado qofka faasiqa ah iyo ka bidcada ku dhaqma

ayay culimadu yidhaahdeen. Daliilna waxa arritaa u ah Xadiis laga soo weriyey as-

1 Qofka aan ka fogaan waxa aanay Diintu ogolayn. 2 Wixii aan Diinta (Qur’aanka iyo Sunnaha) aas-aas ku lahayn ee lugu kordhiiyo.

Salaadda Jamaacada 322

Saa'ib bin Khallaad oo yidhi: “Nin dadka salaad tukinaya ayaa Qiblada xaggeeda

candhuuf u tufay isagoo uu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيله وسللىم arkayo. Markaasuu

Rasuulki صىى هللا لىيه وسلىم yidhi: “Yaanu idin tukin (ninkaasu).” Dadkii way u diideen

ninkii maalin kale oo uu isku deyay inuu tukiyo. Waxay u sheegeenna hadalkii

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم. Markuu ninki Rasuulkii ودل و ليده ومدلم u sheegay

inay dadki diideen inuu tukiyana wuxuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم yidhi: “Haa .

. . waayo Alle iyo Rasuulkiisa ayaad dhibtay.” (Abuu Daa'uud iyo Ibnu Xibbaan ayaa

soo weriyey, al-Mundirina wuu ka aamuseen ).

صىى هللا لىيله وسلىم لن السائب دن يالى أ رجال أ قوما فبصق في القبىة ورسول هللا

ينظر

فلأراى دعلد لل أ يصلىى ” ال يصلىى لكلم ”صلىى هللا لىيله وسلىم : بليه ، فقال رسول هللا

دهم ،

صىى هللا لىيله وسلىم فذكر ل لىنبي صىى هللا لىيه وسىم و أيبروه دقول النبي فمنعوه

فقال :

رواه أدو ىاوى وادن حبا وسكت لنه المنذرا . ” نعم ... بن آيت هللا ورسوله ”

17. Imaamka oo salaadda laga goosto:

Way u bannaan tahay qofkii salaadda Imaam ku xidhaa inuu Imaamka ka goosto

salaadda oo uu kelidii dhamaystiro haddii uu Imaamku salaadda dheereeyo isla

markaana uu jiro cudurdaar weyn oo ku kalifaya qofka inuu Imaamka ka goosto, sida

kuwa aan hoos ku sheegi doono. Arimahaa waxa ka mid ah:

Xanuun ku yimaada qofka isagoo salaadda ku jira, ama baqdin uu ka baqo inuu

maal ka daayacmo.

Rafiiqii (wehelkii ay wada safrayeen) oo ka lumay, ama hurdo soo ridda qofka

iwm.

Arrintaasu waxay ku salaysan tahay Xadiis ay Jamaacadu ka soo weriyeen Jaabir

(Ihkra) inuu yidhi: Mucaad bin Jabal wuxuu la tukan jiray salaadda Cishaha

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم, markaasu dadkiisa markuu u tagana tukin jiray

Cishaha. Habeen uu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم Cishaha dib u dhigay ayuu Mucaad

intuu Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم la tukaday haddana markuu dadkiisii u tegay tukiyay

oo uu waliba akhriyay Suuradda Al-Baqarah. Nin ayaa intuu Mucaad salaaddii ka

goostay kelidii tukaday. Markuu salaaddii dhameeyay ayuu Mucaad ninkii ku yidhi:

Hebelow munaafaqnimo ayaad samaysay. Ninki wuxuu yidhi munaafaqnimo maan

samaynin. Hase yeeshee, Rasuulka ayaan u tegi doonaa oo aan u sheegi doonaa

wixii dhacay. Ninki markuu Rasuulkii wixii dhacay u sheegayna wuxuu Rasuulki

Salaadda Jamaacada 323

yidhi: “Mucaadow ma fidna-wale ayaad tahay. Mucaadow dadka صلىى هللا لىيله وسلىم

waad dhibtay . . . akhri Suraddaa iyo Suuraddaa.” (Jamaaacada ayaa soo werisay).

لن جادر رضي هللا لنه قال : كا معا يصىي مع رسول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم صلالة

الع،اء ثم يرجع بلى قومله فيلؤمهم ، فلأير النبلي الع،لاء فصلىى معله ثلم رجلع بللى قومله

فصلىى وحلده فقيل لله : نافقلت يلا فلال ، قلال : ملا نافقلت فقرأ سورة البقلرة فتلأير رجل

صلىى هللا لىيله وسلىم والكن آلتين رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم فلأيبره ، فلأتي النبلي

“أفتا أنت يا معا . . . أفتا أنت يا معا . . . اقرأ سورة كلذا وكلذا ”فذكر له ل فقال :

رواه الجمالة .

18. Jamaca oo mar labaad lala tukado:

Zayd binul Aswad wuxuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ayaanu maalin la tukanay

salaad Subax anagoo Mina joogna. Markaasay laba nin intoo ay yimaadeen ka soo

degi waayeen gammaankoodii. Rasuulka Allena صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu amray in

ninmankaa la hor keeno. Rasuulkii ayaa nimankii loo keenay iyagoo kurbanaya.

Rasuulki صىى هللا لىيه وسىم wuxuu nimankii ku yidhi: “Maxaa idiin diiday inaad dadka

la tukataan . . . miyaydinaan Muslimiin ahayn?” Waxay yidhaahdeen: Mayee

Rasuulkii Allow waxaanu ku soo tukanay guryahayagii. Wuxuu Rasuulki صىى هللا لىيه

yidhdi: “Haddii aad guryihiina ku soo tukataan oo aad u timaadaan Imaamka وسلىم

oo dadka tukinaya waa inaad la tukataan waayo waxay idiin noqonaysaa naafilo

(Sunne).” (Axmad, Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo lafdi

kale ku soo weriyey iyo Ibnu Sakni oo saxixay).

لن ميد دن األسوى قال : صىينا مع النبي صىى هللا لىيله وسلىم الفجلر دمنلى فجلاء رجلال

حتى وقفا لىى رواحىهما ، فأمر النبي صىى هللا لىيه وسىم فجليء دهملا ترللد فرائصلهما

دىللى ”؟ قللاال : “مللا منعكمللا أ تصللىيا مللع النللاس . . . ألسللتما مسللىمين ”قللال لهمللا : ف

با صلىيتما فلي رحالكملا ثلم أتيتملا ”فقال لهملا : “يارسول هللا بنا كنا قد صىينا في رحالنا

روا أحمد وأدو ىاوى والنسائي ، والترمذا دىفد آير ، “اإلما فصىيا معه فتنها لكما نافىة

ه ادن السكن . وصاا

Xadiiskaa waxa inooga cad daliilka bannaynaya in salaad mar labaad la tukan karo

adigoo tadawuc (Sunne) niyeynaya. Haddii uu qof salaad farad ah jamac la tukado ama

kelidiiba tukado, way u bannaan tahay haddii uu u yimaado jamac kale oo tukanaya

inuu la tukado. Xudayfah waxa laga soo weriyey inuu mar labaad la tukaday jamac

salaadaha Duhur, Casar iyo Maqrib intaba isagoo jamac horena la soo tukaday. Sidoo

kale, waxa Anas laga soo weriyey inuu la tukaday Abii Muusaa salaad Subax, markay

Masjid jaamicii yimaadeenna, waxay soo galeen iyadoo salaaddii Subax ee ay hore u

Salaadda Jamaacada 324

soo tukadeen la aqiimayo, oo Muqiira bin Shucbah uu Imaam ka yahay kolkaasay mar

labaad la tukadeen. Rasuulkana صلىى هللا لىيله وسلىم waxa Xadiis Saxiix ah lagaga soo

weriyey inuu yidhi: “Ha tukanina salaad laba goor maalin keliya .”

“ ال تصىوا صالة في يو مرتين”

Xadiiskaa macnihiisu wuxuu yahay siduu sheegay Ibnu Cabdal Barr inay Imaam

Axmad iyo Isxaaq isku raacsan yihiin inuu Xadiiskaasu ka hadlayo qof salaad farad ah

tukaday in aanay u bannaanayn inuu isla salaadaa mar labaad ku celiyo (tukado). Hase

yeeshee, qofkii mar labaad tukada isagoo naafilo (Sunne) ula niyoonaya way u bannaan

tahay, waana qof raadkii Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم raacay. Salaaddiisa labaadna ma

noqonayso mid khilaafsan Xadiiska Rasuulka ee aan kor ku soo sheegnay.

19. Imaamka oo dhinac u gadooma intaanu musalaha ka kicin

Qubaydah bin Halab wuxuu aabihii ka soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا

markuu na tukiyo ee uu salaadda dhameeyo, dhinac ayuu dhamaantii isu لىيله وسلىم

soo leexin jiray, midig ama bidix.” (Abuu Daa'uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey

at-Tirmidina wuxuu yidhi waa Xasan).

يؤمنا فينصر لىى صىى هللا لىيه وسىم كا النبي ”لن قبيضة دن هىب لن أديه قال :

رواه أدلو ىاوى وادلن ماجلة والترملذا وقلال ” ىلى شلماله جانبيه جميعا ، لىلى يمينله ول

حدي حسن .

Culimada ahlul cilmiguna sidaas ayay falaan (qabaan). Inuu Imaamku midig ama bidix

u soo gadoomo markuu salaadda dhameeyo, waana arrin Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ka

soo sugnaatay sida Caa’isha (Ihkra) laga soo weriyey inay tidhi: “Markuu Rasuulka

Alle ول و ليه ومدلم salaama-naqsado, wuxuu goobta salaadda fadhiyi jiray oo keliya

intuu odhanayo: “Allahumma Antas-salaamu wa Minkas-salaamu Tabaarakta Yaa

Dal-Jalaali wal Ikraam.” (Axmad, Muslim, at-Tirmidi iyo Ibnu Maajah ayaa soo

weriyey)

كا با سىم لم يقعد بال مقدار ما يقول : " صىى هللا لىيه وسىملن لائ،ة قالت أ النبي

روا أحمللد ومسللىم و “الىهللم أنللت السللال ومنلل السللال تباركللت يللا ا الجللالل واإلكللرا

الترمذا و ادن ماجة .

Sidoo kale, Ummu Salamah waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا

markuu salaama-naqsado, haweenka ayaa kici jiray, isaguna goobta لىيلله وسللىم

salaadda ayuu sii yara fadhiyi jiray. Waxay Ummu Salamah tidhi: Arrintaa

waxaanu u aragnay [Ilaahay ayaa oge] inay tahay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

-haweenka siinayo waqti ay Masjidka kaga baxaan ragga ka hor.” (Axmad iyo al وسىم

Bukhaari ayaa soo weriyey).

Salaadda Jamaacada 325

با سىم قا النساء حين يقضي صىى هللا لىيه وسىم كا رسول هللا ”لن أ سىمة قالت :

أ لل -وهللا ألىلم - ا يقلو . قاللت : فنلرى تسىيمه و هو يمك فلي مكانله يسليرا قبل

كا

لكي ينصر النساء قب أ يدركهن الرجال . رواه أحمد والبخارا .

20. Imaamka iyo dadka uu tukinayo oo kala sareeya

b) Karaahiyo ayaa ku jirta inuu Imaamku koro meel dadka ka koraysa.

Abuu Mascuud al-Ansaariyi wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu

naga mamnuucay inuu Imaamku koro meel ka koraysa meesha ay dadku ku

tukanayaan.” (Ad-Daaraqudni ayaa soo weriyey, iyo Imaam al-Xaafid oo isagu ka

aamusay).

هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم أ يقللو نهللى رسللول ”لللن أدللي مسللعوى األنصللارا قللال :

رواه الدارقطني وسكت لنه الاافد في التىخيص . “اإلما فو شيء والناس يىفه

Sidoo kale, waxa Humaam bin al-Xaarith laga soo weriyey inuu Xudayfah dad ku

tukiyay magaalada Madaa'in (oo Ciraaq ka mid ahaan jirtay) isagoo meel sare (minbar)

saaran. Markaasuu Abuu Mascuud intuu khamiiska qabtay soo jiiday. Markuu salaaddii

dhameeyay ayuu Abuu Mascuud ku yidhi: Miyaanad ogayn inaan sidaa la ogolayn in

salaadda lagu tukado meel dadka ka koraysa? Humaam wuxuu yidhi: Waan ogay, oo

waxaan xasuustay markaad I soo jiiday.” (Abuu Daa'uud iyo ash-Shaafici ayaa soo

weriyey iyo al-Bayhaqi oo Saxixay, iyo al-Xaakim, Ibnu Khuzaymah iyo Ibnu

Xibbaan).

ولن هما دن الاارث أ حذيفة أ الناس دالمدائن لىى ىكلا فأيلذ أدلو مسلعوى دقميصله

فجذده فىما

الته قللال : ألللم تعىللم أنهللم كللانوا ينهللو لللن للل ؟ قللال : دىللى ، فللذكر حللين فللرغ مللن صلل

“جذدتني

رواه أدو ىاوى وال،افعي والبيهقي وصااه الااكم وادن يزيمة وادن حبا .

Hase yeeshee, haddii uu jiro muraad ama ujeedo gaar ah oo ku kalifaysa Imaamka inuu

koro meel dadka uu tukinayo ka saraysa karaahiyo kuma jirto. Waxa laga soo weriyey

Sahal bin Sacad as-Saacidiyi inuu yidhi: “Waxaan arkay Nebiga ول و ليده ومدلم oo ku

fadhiya minbarka maalintii ugu horaysay ee Masjidka la soo dhigay. Markaasuu

salaaddii xidhay isagoo minbarka ku taagan, oo uu rukuucay. Markaasuu gadaal u

soo degay oo uu minbarka hoostiisa ku sujuuday, kabacdina minbarka korkiisii ku

noqday. Markuu salaaddii dhameeyayna intuu dadka ku soo jeestay ayuu yidhi:

Salaadda Jamaacada 326

“Dadyow waxaan sidaa u falay inaad igu dayataan oo aad barataan habka aan

salaadda u tukado.” (Axmad, al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم جىلس لىلى المنبلر رأيت النبلي ”فعن سه دن سعد السالدا قال :

أول يو وضع فكبر وهو لىيه ثم ركع ثم نزل القهقلرى وسلجد فلي أصل المنبلر ثلم للاى ،

أيهلا النلاس بنملا صلنعت هلذا لتلأتموا دلي ولتتعىملوا ” لىلى النلاس ، فقلال : فىما فرغ أقب

رواه أحمد والبخارا ومسىم. ” صالتي

t) Way bannaan tahay inuu dadku ku tukado meel Imaamka ka koraysa.

Saciid bin Mansuur, ash-Shaafici, al-Bayhaqi iyo al-Bukhaari oo aan isagu sanadka

sheegin waxay dhammaan ka soo weriyeen Abuu Hurayra inuu ku tukaday Masjidka

dushiisa isagoo Imaamka la tukanaya (ku xidhay). Ash-Shawkaani wuxuu yidhi:

“Haddii qofka Imaamka ku daba tukanayaa uu ku joogo meel aad u koraysa (ilaa 300

oo mitir) oo aanu garan karin (la socon karin) waxa uu Imaamku falayo, waa mamnuuc

siduu Ijmaaca culimadu qabo. Arrinkaasu wuu ka siman yahay Masjidka gudihiisa iyo

dibaddiisaba.” Wixii dhererkaa ka yar waxba kuma jabna inuu qofku ka sareeyo

Imaamka. Daliilna arrintaa waxa u ah Xadiiska Abuu Hurayra laga soo weriyey een aan

kor ku sheegnay.

21. Imaamka oo lagu xidho iyadoo xijaab idiin dhexeeyo:

Way bannaan tahay in Imaamka salaad lagu xidho iyadoo uu xijaab (sida gidaar) idiin

dhexeeyo, haddii uu qofku dhaq-dhaqaaqa Imaamka kula socon karo arag ama maqal.

Imaam al-Bukhaari wuxuu sheegay inuu al-Xasan yidhi: “Waxba kuma jabna arrinkaa

haddii adiga iyo Imaamka xattaa webi idiin dhexeeyo.” Sidoo kale, Abuu Majlis wuxuu

yidhi: Imaamka waa lagu xidhan karaa iyadoo waddo ama gidaar idiin dhexeeyo,

maadaama aad maqli karto markuu salaadda xidhanayo (takbiiratul ixraamka).” Horena

waxaynu u soo sheegnay in Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo weriyey inay dad la

tukadeen iyadoo Rasuulka iyo dadka uu gidaar u dhexeeyo.

22. Imaamka oo rukun farad ah ka taga:

Way ansaxaysaa Imaamnimada qofka ka taga rukun salaadda ka mid ah haddii ay dadka

ku daba tukanayaa dhamays-tirtaan rukunkaas, isla markaana aanu Imaamku u kas uga

tegin rukunka. Arrintaa waxa daliil u ah Xadiis Abuu Hurayra laga soo weriyey inuu

Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii uu Imaamku si qumman idiin tukiyo, idinka

iyo isaguba ajar ayaad leedihiin. Haddii uu Imaamku wax dhaafana ajarkiina waad

leedihiin, gefkuna isaguu raacayaa.” (Axmad iyo al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

Salaadda Jamaacada 327

يصلىو دكلم ، فلا أصلادوا فىكلم و ”قلال : صىى هللا لىيه وسلىم لن أدي هريرة أ النبي

رواه أحمد والبخارا . ” لهم ، وب أيطأوا فىكم ولىيهم

Sidoo kale, waxa Sahal laga soo weriyey inuu yidhi: Waxaan maqlay Rasuulka Alle

oo leh: “Imaamku waa damiin haddii uu salaadda hagaajiyo isaga صلىى هللا لىيله وسلىم

iyo dadka uu tukiyayaaba ajar ayay leeyihiin, haddii uu wax dhimana isagaa loo

raacaa.” (Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

اإلما ضامن فلا أحسلن ”يقول : صىى هللا لىيه وسىم لن سه قال : سمعت رسول هللا

يعني وال لىيهم . رواه ادن ماجة . “ أساء فعىيه فىه ولهم ، وب

Cumar isagana waxa ka soo aroortay inuu dad tukiyay isagoo jinaabaysan oo aan

ogayn. Markuu xasuustayna salaaddii mar labaad ayuu tukaday, laakiin dadkii uu

tukiyay salaaddii kumay celinin.

23. Bedelidda Imaamka:

Haddii ay noqoto inuu Imaamku salaadda ka baxo cudurdaar awgii, sida isagoo ay

weysadu ka jabto ama isagoo xasuusta in aanu weysa qabin, qof kale ayaa bedelaya oo

salaadda dhamaystiraya. Cumar bin Maymuun wuxuu yidhi: “Maalintii Cumar la dilay

aniga iyo isaga waxa noo dhexeeyay oo keliya Cabdullah bin Cabbaas. Markuu

Cumar salaadda xidhayba toorida ayaa ku dhacday oo isla markiiba waxaan maqlay

isagoo leh: Eygu wuu I dilay ama wuu I qaniinay. Markaasuu Cabdurraxmaan bin

Cawf u tilmaamay inuu hore u maro oo uu salaadda dhamaystiro,

Cabdurraxmaanna wuxuu na tukiyay salaad gaaban.” (Al-Bukhaari ayaa soo

weriyey).

بال لبلد هللا دلن -سلداة أصليب -فعن لمر دن ميمو قال : بني لقائم ما دينلي ودلين لملر

ن طعنله و تنلاول لملر لباس فما هو بال أ كبر فسمعته يقول : قتىني أو أكىنلي الكىلب حلي

رواه البخارا . ” لبد الرحمن دن لو فقدمه فصىى دهم صالة يفيفة

Sidoo kale, wuxuu Abuu Raziin sheegay: “In Cali (Ihkra) oo dad tukinayaa uu

sanbooray (gororay). Markaasuu nin gacanta soo qabtay si uu salaadda u

dhamaystiro, salaaddiina wuu ka baxay.” (Saciid bin Mansuur ayaa soo weriyey).

“صىى لىي ا يو فرللف فأيلذ ديلده رجل فقدمله ثلم انصلر ”ولن أدي رمين قال :

رواه سعيد دن منصور .

Imaam Axmad wuxuu yidhi: Way bannaan tahay inuu Imaamku cid u doorto salaadda

dhamaystirta haddii loo baahdo, waayo Cumar iyo Cali labaduba sidaa way faleen. In

dadka qof waliba gaarkii salaadda u dhamaystirtaana way bannaan tahay markay arrin

weyni dhacdo salaadda dhexdeeda. Maalitii Mucaawiye la tooriyeeyay dadka qof

waliba kelidii ayuu salaadda u dhamaystirtay.

Salaadda Jamaacada 328

24. Qofka tukiya dad karahsan:

Axaadiis badan ayaa ku soo aroortay oo ka digaysa inuu qof Imaam u noqdo dad

karahsan qofkaa, sababta ay u karheena ay leedahay sharci Diini ah oo saamaynaya

qofkaa. Ibnu Cabbaas wuxuu sheegay inuu Rasuulku وسلىمصلىى هللا لىيله yidhi: “Saddex

qof salaaddoodu taako wax ka badan madaxooda kor uma dhaafto: Qof Imaam u

noqday dad karahsan, iyo haweenay waa u beryay iyadoo uu ninkeedu u cadhaysan

yahay, iyo laba qof oo walaalo Muslim ah oo aan isla hadlaynin cadho ay isu qabaan

darteed.1” (Ibnu Maajah ayaa soo weriyey iyo al-Ciraaqi oo yidhi waa Xasan).

ثالثلة ال ترفلع صلالتهم ”أنله قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم فعن ادن لباس للن رسلول هللا

فللو رءوسللهم شللبرا : رجلل أ قومللا و هللم للله كللارهو ، وامللرأة داتللت وموجهللا لىيهللا

رواه ادن ماجة وقال العراقي بسناىه حسن . ” سايط ، وأيوا متصارما

Sidoo kale, Cabdullah bin (Ihkra) Cumar waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle

odhan jiray: “Saddex salaadooda Alle ma aqbalo: Qofka Imaam u صلىى هللا لىيله وسلىم

noqda dad karaahiyo u qaba, iyo qofka salaadda bilaaba (tukada) goor waqtigeedi

tegay, iyo qofka addoonkiisii uu xoreeyay mar labaad dib u addoonsada.” (Abuu

Daa'uud iyo Muslim ayaa soo weriyey).

ثالثلة ال يقبل هللا ”صىى هللا لىيه وسلىم كلا يقلول : و لن لبد هللا دن لمر أ رسول هللا

وهلم لله كلارهو ، ورجل أتلي الصلالة ىدلارا ، ورجل التبلد منهم صلالة: ملن تقلد قوملا

ره رواه مسىم وادن ماجة “مار

At-Tarimidi oo arrintaa ka faalooday wuxuu yidhi: “Karaahiyo ayaa ku jirta inuu qof

Imaam u noqdo dad karaahiyaysan qofkaa. Hase yeeshee, haddii aanay karaahiyadoodu

ku salaysnayn wax sharci ah, qofka Imaamka karaahiyaysta ayuu dembigu raacayaa.”

MEESHA (GOOBTA) AY ISTAAGAYAAN IMAAMKA IYO MA’MUUMKU

1. Markuu Imaamku qof keliya tukinayo ama laba:

Waxa mustaxab ah inuu qofka kelidii Imaam ku daba tukanayaa istaago dhinaca midig

ee Imaamka. Haddii ay laba qof iyo wixii ka badan yihiinna Imaamka gadaashiisa ayay

joogsanayaan iyagoo midkoodba Imaamka dhinac kaga beegan yahay. Jaabir (Ihkra)

wuxuu yidhi: “Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa salaad u kacay markaasaan anna

kacay oo aan garabkiisa bidix istaagay. Rasuulki ودل و ليده ومدلم intuu gacanta isoo

qabtay ayuu garbkiisa midig I joojiyay. Haddana Jaabir bin Sakhar ayaa nagu soo

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu sheegay inay Xadiiska intiisa dambe daciif tahay.

(Eeg Daciif Abii Daa’uud: 92).

Salaadda Jamaacada 329

biiray oo istaagay garabka bidix ee Rasuulka. Markaasuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

labadayadaba gacmaha na soo qabtay oo uu dib noo riixay ilaa uu gadaashiisa وسلىم

na joojiyay.” (Muslim iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

ليصلىي فجئلت فقملت لىلى يسلاره صلىى هللا لىيله وسلىم للن جلادر قلال : قلا رسلول هللا

صخر فقا لن يسار رسول فأيذني ديدا فأىارني حتى أقامني لن يمينه ثم جاء جادر دن

رواه مسلىم وأدلو “فأيذ دأيدينا جميعلا فلدفعنا حتلى أقامنلا يىفله صىى هللا لىيه وسىم هللا

ىاوى .

Haddii ay haweenay ku soo biirto jamaca waxay iyana kelideed istaagaysaa ragga

gadaashooda oo safka ragga kuma soo biirayso. Anas wuxuu yidhi: “Aniga iyo ilma

agoon ah ayaa gurigayaga dhexdiisa ku daba tukanay Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم,

hooyaday Ummu Saliimna way nagu daba tukatay.” Lafdi kale, waxa Anas laga soo

weriyey inuu yidhi: “Aniga iyo agoonku waxaanu iskaagnay Rasuulka Alle هللا صلىى

gadaashiisa, hooyadayna gadaashayada.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo لىيه وسلىم

weriyey)

و أملي أ سلىيم صلىى هللا لىيله وسلىم صىيت أنا و يتيم في ديتنا يىف النبلي ”قال أنس :

را رواه البخلا ” يىفنا ، و في لفد : فصلففت أنلا و اليتليم يىفله ، و العجلوم ملن ورائنلا

ومسىم .

2. Goobta uu Imaamku istaagayo:

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيلله وسلىم yidhi:

“Imaamku ha istaago safka badhtankiisa, meelaha bannaanna awda (markaad

salaadda ku jirtaan).1” (Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey, al-Mundirina wuu ka

aamusay).

رواه “وسطوا اإلما وسدوا الخى ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ النبي

أدو ىاوى وسكت لنه المنذرا .

Ibnu Mascuud isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Waa inay I soo xigaan (salaadda safka hore) kuwiina maskaxda fiican,

dabadeetana kuwiina ku xiga iyo kuwa kusii xiga, kana digtoonaada buuqa2

(qaylada) suuqa.” (Axmad, Muslim, Abuu Daa'uud iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey).

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu timaamay inuu Xadiisku daciif yahay.

2 Macnihii siduu dadku suuqa uga buuqo inaad u buuqdaan kolkaad Masjidka timaadaan.

Salaadda Jamaacada 330

األحال والنهلى ليىيني منكم أولوا ”قال : صىى هللا لىيه وسىم ولن ادن مسعوى أ النبي

رواه أحمللد ومسللىم “، ثلم الللذين يىللونهم ، ثلم الللذين يىللونهم ، وبيللاكم وهي،لا األسللوا

وأدو ىاوى والترمذا .

Sidoo kale, Anas waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا

jeclaa inay soo xigaan Muhaajiriinta iyo Ansaartu, si ay cilmiga iyo لىيلله وسللىم

dhaqanka uga qaataan.” (Axmad iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey). Xikmadduna

waxay tahay si ay cilmiga uga qaataan Imaamka, haddii uu gefana ay u toosiyaan,

haddii loo baahdo inay cidi Imaamka bedeshona ay u bedelaan.

للب أ يىيلله المهللاجرو صللىى هللا لىيلله وسللىم كللا رسللول هللا ”ولللن أنللس قللال : يا

واألنصار ليأيذوا

رواه أحمد وأدو ىاوى . “لنه

3. Goobta haweenka iyo caruurta:

Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم marka salaadda loo kaco caruurta wuxuu safi jiray ragga

gadaashooda. Haweenkana wuxuu safi jiray caruurta gadaashooda. Sidaa ayay Imaam

Axmad iyo Abuu Daa'uud ka soo weriyeen Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم inuu fali jiray.

Sidoo kale, waxay Jamaacadu ka soo weriysay dhammaantood al-Bukhaari mooyee

Abuu Hurayra inuu yidhi: Wuxuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Safafka ragga

(ee Salaadda) waxa ugu khayr badan ka ugu horeeya, waxana ugu shar badan ka

ugu dambeeya. Safafka haweenkana waxa ugu khayr badan ka ugu dambeeya,

waxana ugu shar badan ka ugu horeeya.”

”للن أدلي هريلرة أ رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : وروى الجمالة بال البخارا

يير صفو الرجال أولها ، وشرها آيرها ، ويير صفو النساء آيرها ، وشلرها أولهلا

“ .

Sababta ay ugu khayr badan yihiin safka ragga ugu horeeya iyo ka haweenka ugu

dambeeyaa waxay tahay fogaanshaha ay kala fog yihiin si aanay ragga iyo dumarku isu

dhex gelin.

4. Salaadda qofka kelidii safka ku daba tukada:

Qofka salaadda safka ku daba xidha, kabacdina safka dhex gala ee ka gaadha intaanu

Imaamku rukuuca ka toosin salaaddiisu waa sax. Abuu Bakar wuxuu sheegay ”Inuu

maalin soo gaadhay Nebiga صلىى هللا لىيلله وسلىم oo rukuucsan. Markaasuu isaguna

rukuucay isagoon safka weli soo gelin. Markay salaaddi dhamaatay ayuu Rasuulka

:yidhi صلىى هللا لىيله وسلىم arrintaa u sheegay. Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

“Ilaahy foojignaan ha kuu siyaadiyee mar labaad ha u noqon.” (Axmad, al-Bukhaari,

Abuu Daa'uud iyo an-Nasaa'i ayaa soo weriyey).

Salaadda Jamaacada 331

ل صىى هللا لىيله وسلىم لن أدي دكرة أنه انتهى بلى النبي وهلو راكلع ، فركلع قبل أ يص

“ماىك هللا حرصلا و ال تعلد ”فقلال : صلىى هللا لىيله وسلىم الى الصلف ، فلذكر لل لىنبلي

رواه أحمد والبخارا وأدو ىاوى والنسائي .

Qofka salaad ku daba tukada safka kelidii waxay culimada badankoodu u arkaan inay

salaaddiisu sax tahay, laakiin ay karaahiyo ku jirto. Culimada qaar ay ka mid yihiin

Axmad, Isxaaq, Xamaad, Ibnu Abii Layla, Waykac, Xasan bin Saalix, an-Nakhacii iyo

Ibnul Mundiri iyana waxay u arkaan inay qofkaa salaaddiisu baadil tahay. Saxaabiga

Waabisah wuxuu sheegay: “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم maalin arkay nin

kelidii safka ku daba tukanaya, markaasuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ninkii ku

amray inuu salaaddii ku celiyo.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey an-Nasaa'i

mooyee).

لللن وادصللة : أ رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم رأى رجللال يصللىى يىللف الصللف وحللده

رواه الخمسة بال النسائي . ” فأمره أ يعيد الصالة

Imaam Axmad wuxuu isna sheegay in Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم la weydiiyey salaadda

qofka kelidii safka ku daba tukada. Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu yidhi: “Wuu

ku celinayaa mar labaad qofkaasu.” At-Tirmidi oo isna Xadiiskan soo weriyey wuu

saxixay. Sidoo kale, Cali bin Shaybaan isaguna wuxuu sheegay “Inuu Rasuulka Alle

ول و ليه arkay nin safka kelidii ku daba tukanaya. Intuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم

sugay ayuu markuu ninkii salaaddii dhamaystay ku yidhi: “Hore u mar oo safka ومدلم

ku biir, waayo salaadi uma jirto qofka kelidii safka ku daba tukada.” (Axmad oo

yidhi waa Xasan, Ibnu Maajah iyo al-Bayhaqi ayaa soo weriyey. Ibnu Sayid an-Naas

wuxuu isna yidhi dadka laga soo weriyey waa lagu kalsoon yahay waana dad la

yaqaan).

أ رسول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم رأى رجلال يصلىى يىلف الصلف ولن لىي ادن شيبا

” اسلتقب صلالت فلال صلالة لمنفلرى يىلف الصلف ”فوقف حتى انصر الرج فقال لله :

رواه أحمد وادن ماجة والبيهقي ، وقال أحمد حدي حسلن وقلال ادلن سليد النلاس : رواتله

ثقا معروفو .

Culimada badankoodu waxay raaceen Xadiiska Abuu Bakar iyagoo leh Abuu Bakar

wuxuu safka ku daba tukaday salaadda qayb ka mid ah. Sidaas darteed, ayaanu

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم u farin inuu salaadda ku celiyo. Al-Kamaal Ibnul

Humaam wuxuu yidhi: Culimadayadu waxay qabaan in Xadiiska Waabisah uu

tilaamayo sida habboon in la falo. Xaddiiska kale ee Cali bin Shaybaan isaguna wuxuu

tilmaamayaa in aanay dhamaystirnayn salaadda qofka safka kelidii ku daba tukada. Isla

markaana, labada Xadiisba way waafaqsan yihiin Xadiiska Abuu Bakar laga soo

Salaadda Jamaacada 332

weriyey ee aan kor ku sheegnay, waayo Abuu Bakar salaadda qayb ka mid ah ayuu

safka ku daba tukaday. Sidaas darteed, ayaanu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ugu amrin

inuu salaadda ku celiyo.

5. Safka oo la toosiyo meel bannaana loo diido:

Waxa mustaxab ah inuu Imaamku dadka faro inay safafka toosiyaan, meelo bannaana

aanu safku yeelan intaanu salaadda bilaabin. Anas waxa laga soo weriyey inuu yidhi:

“Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم takbiirta ka hor intuu nagu soo jeesto ayuu odhan

jiray: “Isu dhowaada oo safka toosiya.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

Riwaayad kale wuxuu Anas sheegay inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Safafkiina toosiya, waayo toosinta safku waxay ka mid tahay dhamaystirka

salaadda.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

”كا يقبل لىينلا دوجهله قبل أ يكبلر فيقلول : صلىى هللا لىيله وسلىم للن أنلس أ النبلي

صىى هللا لىيه وسىم ورويا لنه أ النبي رواه البخارا ومسىم . “تراصوا و التدلوا

وا صفوفكم فت تسوية الصفو من تما الصالة ”قال : ” . سو

Nucmaan bin Bashiir isgana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle

safka u toosin jiray sida fallaadha loo toosiyo; ilaa uu ogaaday in صلىى هللا لىيله وسلىم

aanu ka qaadanay oo si fiican uga baranay habkaa. Kabacdi maalin uu dib u soo

jeestay wuxuu arkay nin laabtiisu ay safka hore uga soo baxsan tahay. Markaasuu

Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم yidhi: “Hadaydinaan safka toosin Ilaahay wejiyadiina

ayuu isdhaafin1.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey, at-Tirmidina wuu saxixay).

لىيله وسلىم يسلوينا فلي الصلفو كملا لن نعما دن د،ير قال : كا رسول هللا صلىى هللا

يقو القدح حتى با ن أ قد أيذنا ل لنه وفقهنا أقب ا يو دوجهله با رجل منتبلذ

دصدره فقال :

رواه الخمسة وصااه الترمذا . ” لتسو صفوفكم أو ليخالفن هللا دين وجوهكم ”

Abii Umaamah isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Safafka toosiya, garbahana isku qabta, isuna garab jilicsanaada, safka

meelaha bannaana awda; waayo shaydaanku wuxuu idiin soo dhex galaa (meelaha

bannaan markaad salaadda tukanaysaan) siday nayluhu uga dusaan daloolada yar

yar.” (Axmad iyo ad-Dabrani oo ku soo weriyey sanad aan iin lahayn).

سووا صلفوفكم ، وحلاوا دلين ”صىى هللا لىيه وسىم : لن أدي أمامة قال : قال رسول هللا

للة مناكبكم، ولينوا فلي أيلدا بيلوانكم و سلدوا الخىل فلت ال،ليطا يلدي فيملا ديلنكم دمنز

رواه أحمد والطبراني دسند ال دأس ده . “الاذ

1 Khilaaf iyo is afgranshawaa ayuu dhexdiina dhigi.

Salaadda Jamaacada 333

Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Tallaabo ka ajar badani ma jirto tallaabo uu qof u qaado si uu u awdo meel safka

ka bannaan.” (Al-Bazaar ayaa sanad Xasan ah ku soo weriyey)

ما من يطوة ألظلم ملن يطلوة ”صىى هللا لىيه وسىم : لن ادن لمر قال : قال رسول هللا

رواه البزار دسند حسن . “م،اها رج بلى فرجة في الصف فسدها

Sidoo kale, Ibnu Cumar waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Qofkii saf xidhiidhiya (meesha bannaan awda) Ilaahay ayaa xidhiidhiya.

Qofkii safka kala gooyana (bannaanu yeela) Ilaahay ayaa gooya.” (An-Nasaa'i, al-

Xaakim iyo Ibnu Khuzaymah ayaa soo weriyey).

ن وصل صلفا وصلىه هللا ، مل ”صىى هللا لىيه وسىم : و لن ادن لمر قال : قال رسول هللا

رواه النسائي و الااكم وادن يزيمة . “و من قطع صفا قطعه هللا

Jaabir bin Samurah isna wuxuu yidhi: “Rasuulka ayaa صلىى هللا لىيله وسلىم maalin nagu

soo baxay markaasuu yidhi: “Miyaanay ahayn inaad u safataan sida ay Malaa'iigtu

Eebbe ugu safato?” Waxaanu nidhi: Rasuulka Allow siday Malaa'iigtu Eebbe ugu

safataa? Wuxuu yidhi: “Safba safka uu ka horeeyo ayay buuxiyaan, xoogna way

isugu dhowaadaan oo meel bannaan safka uma yeelaan.” (Jamaacada ayaa soo

werisay marka laga reebo al-Bukhaari iyo at-Tirmidi).

أال ”فقللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم يللرج لىينللا رسللول هللا ”لللن جللادر دللن سللمرة قللال :

فقىنلا : يلا رسلول هللا كيلف تصلف المالئكلة لنلد “ تصفو كما تصف المالئكة لند ردهلا ؟

رواه الجماللة بال البخلارا “ يتملو الصلف األول ويتراصلو فلي الصلف ”ردها ؟ قال :

ترمذا .وال

6. Dedaalka safka hore iyo midigta safka:

Horaynu u soo sheegnay Xadiiska Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ee ka hadlaya ajarka ku

jira safka salaadda ugu horeeya siduu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم yidhi: “Haddii uu

dadku og yahay ajarka ku jira eedaanka iyo safka hore, oo ay waayaan wax kale oo

kala saara inay u qori tuurtaan mooyee way qori tuuran lahaayeen . . . .”

لو يعىم الناس ما في النداء والصف األول ثم ”تقد قول رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم :

موا لىيها الستهموا . . الادي . ” . لم يجدوا بال أ يسته

Abuu Saciid al-Khuduriyi isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka صىى هللا

ayaa arkay Asxaabtii oo aan ku dedaalaynin safka hore (safafka dambe ku لىيله وسلىم

jira). Markaasuu yidhi: “Hore u soo mara oo igu xidha (ila socda), si ay kuwa idinka

dambeeyaa idiinku xidhaan (idiin raacaan). Qawmka (dadka) dib isu dhiga

Salaadda Jamaacada 334

Ilaahayna dib ayuu u dhigaa.” (Muslim, an-Nasaa'i, Abuu Daa'uud iyo Ibnu Maajah

ayaa soo weriyey).

للن رأى فلي أصلااده تلأيرا صلىى هللا لىيله وسلىم لن أدي سلعيد الخلدرا أ رسلول هللا

الصف

تقدموا فأتموا دي وليأتم دكم من وراءكم و ال يزال قلو يتلأيرو حتلي ”األول فقال لهم :

يأيرهم هللا

رواه مسىم والنسائي وأدوا ىاوى وادن ماجة .“ لز وج

Sidoo kale, Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم

yidhi: “Ilaahay iyo Malaa'iigtiisa ayaa ku salliya kuwa ku tukada dhinacyada midig

ee safafka.” (Abuu Daa’uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

ب هللا و مالئكتله يصلىو لىلى ”صىى هللا لىيله وسلىم : لن لائ،ة قالت : قال رسول هللا

أدوا ىاوى وادن ماجة .رواه ” الذين يصىو لىى ميامن الصفو

Abii Umaamah isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Ilaahay iyo Malaa'iigtiisu waxay ku salliyaan safka hore.” Dadki waxay

yidhaahdeen: Rasuulkii Allow ka labaadna? Wuxuu yidhi: “Ilaahay iyo

malaa'iigtiisu waxay ku salliyaan safka hore.” Waxay haddana yidhaahdeen

Rasuulkii Allow ka labaadna? Wuxuu Rasuulki وددل و ليدده ومددلم yidhi: “Ka

labaadna.”

ب هللا و مالئكتلله يصللىو لىللى ”قللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن أدللي أمامللة أ النبللي

ب هللا و مالئكتلله يصللىو ” ولىللى الثللاني ؟ قللال : . قللالوا : يللا رسللول هللا “الصللف األول

” . لىى الصف األول

” .ولىى الثاني ” قالوا : يا رسول هللا ولىى الثاني ؟ قال :

7. Dhawaaqa Imaamka oo dadka la gaadhsiiyo:

Haddii uu dhawaaqa Imaamku dadka gaadhi waayo oo dadka qaar ay la socon waayaan

Imaamka, waxa mustaxab ah inuu qof kor ugu dhawaaqo wuxuu Imaamku lee yahay

marka salaadda la tukanayo. Hase yeeshee, haddii uu dadku Imaamka maqli karo in

arrintaa lagu kacaa waa bidco makruuh ah siday culimadu dhammaan isku waafaqeen.

i Masaajidada 335

MASAAJIDADA المساجد 1. Khasaa'iska uu Ilaahay سباانه وتعالى u gaar yeelay Ummadda Nebi Muxammad صىى

waxa ka mid ah inuu dhulka idilkii uga dhigay Masjid iyo dahaaro. Sidaas هللا لىيله وسلىم

darteed, qofkii salaad maagaa waa inuu ku tukado meeshay ugu soo gashoba. Abuu

Darr wuxuu yidhi: “Waxaan Rasuulka Alle weydiiyey Masjidkii ugu horeeyay ee

dunida laga taago? Wuxuu yidhi: “Masjidka Xaramka.” Waxaan idhi kumaa ku

xigay? Wuxuu yidhi: “Masjidka Qudus.” Waxaan weydiiyey imisaa u dhexeeyay?

Wuxuu yidhi: “Afartan sanno.” Markaasuu yidhi: “Meeshay salaadi kuugu soo

gashoba ku tuko waa Masjide.” Ama sida riwaayad kale odhanayso wuxuu yidhi:

“Meeshay salaadi kuugu soo gashoba ku tuko dhammaan dhulku waa Masjide.”

(Jamaacada ayaa soo werisay).

قىت ” . المسجد الارا ”مسجد وضع في األرض أوال ؟ قال : قال أدو ر يارسول هللا أا

ثم أا ؟

أينملا ”ثلم قلال : ” . أردعلو سلنة ”قىت كم دينهما ؟ قلال : ” ثم المسجد األقصى ”قال :

وراه الجمالة . ” فكىها مسجد ”وفي رواية : ” . أىركت الصالة فص فهو مسجد

2. Fadliga dhiska Masaajiddada

Cuthmaan (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofkii Alle hortii udhisa Masjid uu ku raadinayo raaligelinta Eebbe, Ilaahay guri

ayuu Jannada uga dhisaa.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

ملن دنلى هلل مسلجدا يبتيلي دله وجله هللا ”قلال : يه وسىم صىى هللا لى لن لثما أ النبي

متفق لىيه . ” دنى هللا له ديتا في الجنة

Sidoo kale, waxay Imaam Axmad, Ibnu Xibbaan iyo al-Bazaar kaga soo weriyeen Ibnu

Cabbaas sanad saxiix ah inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii Alle dartii

Masjid u dhisa, hoy shimbiri ku dhashana ha le'ekaadee wuxuu Alle Jannada uga

dhisaa guri.1”

صلىى هللا لىيله وروى أحملد وادلن حبلا والبلزار دسلند صلاي للن ادلن لبلاس أ النبلي

قال : وسىم

” ها دنى هللا له ديتا فاص قطا لبيض ” . في الجنة من دنى هلل مسجدا ولو كم

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu erayga ku dhashana siyaado ku yahay

Xadiiska. Ibnu Xibbaan, al-Bazaar iyo ad-Daxaawi waxay soo weriyeen isagoo aanu

erygaasu ku jirin.

i Masaajidada 336

3. Ducada marka Masjidka loo kicitimo:

Ducooyinka Sunnaha ah ee la akhriyo marka Masjidka loo kicitimo waxa ka mid ah

kuwa soo socda:

b) Ummu Salamah (Ihkra) waxay tidhi: “Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم odhan

jiray markuu gurigiisa ka baxo, ee uu Masjidka ama meel kaleba u baxo”:

“Bismillaahi tawakaltu calallaahi, Allaahumma innii acuudu bika an adilla aw udalla,

aw azilla aw uzalla, aw ajhala aw yujhala calaya” (Asxaabta Sunanka ayaa soo

weriyey at-Tirmidina wuu saxixay).

ىت لىى هللا الىهم بني ألو د أ أض أو أض ، أو أمل أو أمل ، أو أجه دسم هللا توك ”

رواه أصاا السنن و صااه الترمذا . ” أو يجه لىي

t) Anas bin Maalik waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofkii markuu gurigiisa ka baxayo yidhaahda: “Bismillaahi tawakaltu calallaahi,

walaa xawla walaa quwata illaa billaah. Waxa lagu yidhaahdaa: Kuugu filan,

hanuunsanaan, iyo inay ku kefayso, kuna daryeesho, shaydaankuna wuu kaga

fogaadaa.” (Abuu Daa'uud, An-Nasaa'i iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey iyo at-

Tirmidi oo isagu yidhi waa Xasan).

ملن قلال با يلرج ملن ديتله : داسلم ” صىى هللا لىيه وسىم : لن أنس قال : قال رسول هللا

هللا ، توكىت لىى هللا ، وال حول وال قوة بال داهلل . يقال لله : حسلب .. هلديت ، وكفيلت ،

. و حسنه الترمذارواه أصاا السنن الثالثة ” ووقيت ، وتناى لنه ال،يطا

j) Al-Bukhaari iyo Muslim waxay ka soo weriyeen Ibnu Cabbaas inuu Nebigu صلىى هللا

u baxay salaad isagoo leh: “Allahumma ajcal fii qalbii nuuran, wa fii basarii لىيه وسلىم

nuuran, wa fii samcii nuuran, wa can yamiinii nuuran, wa can khalfii nuuran, wa

fii casabii nuuran, wa fii damcii nuuran, wa fii shacrii nuuran, wa fii basharii

nuuran.” Riwaayadda Muslimna waa sidan: “Allaahumma ajcal fii qalbii nuuran, wa

fii lisaanii nuuran, wajcal fii samcii nuuran, wa fii basarii nuuran, wajcal fii khalfii

nuura, wa min amaamii nuuran, wajcal min fawqii nuuran, wa min taxtii nuuran,

Allaahumma acdinii nuuran.”

يلرج بللى الصلالة صلىى هللا لىيله وسلىم روى البخارا ومسلىم للن ادلن لبلاس أ النبلي

وهو يقول :

را ، وللن يمينلي نلورا ، ألىهم اجع في قىبي نورا ، وفي دصرا نورا ، وفي سلمعي نلو ”

ويىفي نورا ،

وفي لصبي نورا ، وفي ىمعي نورا ، وفي شعرا نورا ، وفي د،را نورا .

Masaajidada 337

وفي رواية مسىم : الىهم اجع في قىبي نورا ، وفي لساني نورا ، واجع في سمعي نورا

فلوقي نلورا ، وفي دصرا نورا واجع في يىفي نلورا ، وملن أملامي نلورا ، واجعل ملن

” .ومن تاتي نورا ، الىهم الطني نورا

x) Sidoo kale, Axmad, Ibnu Khuzaymah iyo Ibnu Maajah iyo al-Xaafid oo yidhi waa

Xadiis xasan ah waxay ka soo weriyeen Abii Saciid inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسلىم yidhi:

“Qofkii yidhaahda markuu gurigiisa ka baxayo ee uu salaadda u socdo:

“Allaahumma innii as-aluka bixaqis-Saa’iliina calayka wa bi xaqi mamshaaya

haadaa, fa innii lam akhruj asharan walaa badaran walaa riyaa’an walaa samcah,

kharajtu ittiqaa’a sakhdika, wabtiqaa’i mardaatika, as-aluka an tanqadanii minan-

Naar, wa an taqfir lii dunuubii inahuu laa yaqfirud-Dunuuba illaa Anta. Qofkii

ducadaa akhriyaa wuxuu Alle u xilsaara toddobaatan (70) Malag inay Alle debi

dhaaf u weydiiyaan qofkaa, Ilaahayna Wejigiisa ayuu u soo jeediyaa ilaa intuu

qofkaasu salaaddiisa dhamaysanayo.1”

صلىى هللا وروى أحمد وادلن يزيملة وادلن ماجلة وحسلنه الالافد للن أدلي سلعيد أ النبلي

قال : لىيه وسىم

الىهللم بنللي أسللأل داللق السللائىين لىيلل ”با يللرج الرجلل مللن ديتلله بلللى الصللالة فقللال : ”

سلمعة ، يرجلت اتقلاء وداق مم،اا هلذا ، فلتني للم أيلرج أشلرا وال دطلرا وال ريلاء وال

سخط ، وادتياء مرضات ، أسأل أ تنقذني من النار ، وأ تيفر لي نودي بنله ال ييفلر

الذنو بال أنت ، وك هللا ده سبعين ألف مى يستيفرو له ، وأقب هللا لىيه دوجهه حتلي

“ يقضي صالته

4. Ducada Masjidka lagu gelayo iyo ta lagaga baxayo

Sunnuhu wuxuu yahay in qofka Masjid gelayaa inuu lugta midig horaysiiyo yidhaahdo:

“Acuudu billaahil cadiim wa biwajhihil kariim, wa bissuldaanihil qadiim mina

shaydaanir-rajiim, Bismillaahi, Allaahumma salli calaa Muxammad, Allahumma

aqfirlii dunuubii waftax lii abwaaba Raxmatika.”

ألو دلاهلل العظليم ودوجهله الكلريم ، وسلىطانه القلديم ، ملن ال،ليطا اللرجيم ، دسلم هللا ،

الىهم ص لىى مامد ، الىهم اسفر لي نودي وافت لي أدوا رحمت .

Markuu Masjidka ka baxayana intuu lugta bidix horaysiiyo waa inuu akhriyo ducadan

labaad: Bismillaahi Allaahumma salli calaa Muxammadin. Allaahumma aqfir lii

dunuubii waftax lii abwaaba fadlika. Allaahumma acsimnii mina shaydaanir-rajiim.

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu timaamay inuu Xadiisku daciif yahay.

Masaajidada 338

دسم هللا ، الىهم ص لىى مامد ، الىهلم أسفلر للي نلودي وافلت للي أدلوا فضلى ، الىهلم

. “ رجيمألصمني من ال،يطا ال

5. Fadliga u socodka iyo joogidda Masjidka

Imaam Axmad, al-Bukhaari iyo Muslim waxay Abuu Hurayra ka soo weriyeen inuu

Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii Masjidka u kaca (si uu salaadda jamac ugu

tukado), wuxuu jannadda Ilaahay ugu diyaariyaa qofkaa casuumad mar kasta oo uu

u sii socda ama ka noqdo Masjidka.”

ملن سلدا اللى ”قلال : صىى هللا لىيه وسىم روى أحمد وال،يخا لن أدي هريرة أ النبي

. “ المسجد وراح ألد هللا له الجنة نزال كىما سدا وراح

Sidoo kale, waxa laga soo weriyey Abii Saciid inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Haddii aad aragtaan qof Masjidka daa’ima (yimaada) u qira inuu Eebbe

rumeeyay.” Wuxuu Alle مدبح نه وتعد ل yidhi: Waxa camira Masaajidda Alle kuwa

Eebbe rumeeyay iyo Maalita Qiyaamaha . (Waxa weriyey Axmad, Ibnu Maajah,

Ibnu Khuzaymah iyo Ibnu Xibbaan, iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Xasan, iyo al-Xaakim

oo saxixay).

با رأيلتم الرجل يعتلاى المسلجد ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم و للن أدلي سلعيد أ النبلي

مل . قال هللا لز وح : “فاشهدوا له داإليما د للا واليلو بنما يعمر مساج ن ءاملن دلالل

ر . وراه أحملد وادلن ماجلة وادلن يزيملة وادلن حبلا والترملذا وحسلنه والالاكم و األي

صااه .

Imaam Muslim isaguna wuxuu Abuu Hurayra ka soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله

yidhi: “Qofka gurigiisa ku weysaysta ee Masjid Masaajiddada Eebbe ka mid ah وسلىم

u kicitima si uu u soo gutto salaad ka mid ah salaadaha faradka ah, talaabooyinkiisa

wuxuu Alle ka yeelaa mid dembi ka tirtirta iyo mid derejadiisa xaga Alle ah u

kordhisa.”

من تطهر فلي ديتله ثلم ”: قال صىى هللا لىيه وسىم وروى مسىم لن أدي هريرة أ النبي

م،ى بلى ديت ملن ديلو هللا ليقضلي فريضلة ملن فلرائ هللا كانلت يطواتله بحلداها تالط

“ يطيئة واأليرى ترفع ىرجته

Ad-Dabaraani iyo al-Bazaar waxay sanad Saxiix ah kaga soo weriyeen Abii Dardaa'a

inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Masjidku waa hoyga qof kasta oo Alle ka

cabsada, Eebbena wuu kafaala qaatay qofka uu Masjidku u yahay hoyga ruuxiisa,

Raxmadda Alle iyo dariiqa uu ku hanto raaligelinta Eebbe iyo Jannada.” Horena

waxaynu u soo sheegnay Xadiiska uu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم inoogu sheegay

waxyaabaha gefka dadka lagaga tirtiro inuu ka mid yahay socodka Masaajiddada loo

socdo.

Masaajidada 339

قلال صىى هللا لىيه وسلىم وروى الطبراني والبزار دسند صاي لن أدي الدرىاء أ النبي

المسجد ديت ك تقي وتكف هللا لمن كا المسجد ديته دالروح والرحملة والجلوام لىلى ”:

” .الصراط بلى رضوا هللا الى الجنة

6. Bariidinta Masjidka

Waxay Jamaacadu ka soo weriyeen Abii Qataadah inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Markaad Masjidka soo gashaan laba rakcadood1 tukada intaydinaan fadhiisan.”

با جللاء أحللدكم ”قللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم روى الجمالللة لللن أدللي قتللاىة أ النبللي

” .المسجد فىيص سجدتين من قب أ يجىس

7. Masaajiddada kuwa ugu fadliga badan

Jaabir bin Cabdullah waxa laga soo weriyey inuu Nabigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Salaadda Masjidka Xaramka lagu tukadaa waxay u dhigantaa 100,000 oo

salaadood oo meel kale lagu tukado; salaadda Masjidkayguna 1000 salaadood,

salaadda lagu tukado Baytul-Quddusna 500 oo salaadood.2” (Al-Bayhaqi ayaa soo

weriyey).

صلالة فلي المسلجد الالرا ”قلال : صىى هللا لىيه وسلىم روى البيهقي لن جادر أ النبي

” . مائة ألف صالة ، وصالة في مسجدا ألف صالة ، وفي ديت المقدس يمسمائة صالة

Imaam Axmadna wuxuu soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Salaadda

lagu tukado Masjidkayganu waxay ka fadli badan tahay 1000 salaadood oo lagu

tukado Masjid kasta oo kale oo aan ahayn Masjidka Xaramka, salaadda Masjidka

Xaramkuna waxay ka fadli badan tahay salaadda Masjidkaygan lagu tukado 100

salaadood (macnihii 100 goor).”

صالة في مسجدا هذا أفض ملن اللف ”قال : صىى هللا لىيه وسىم وروى أحمد أ النبي

من المساجد بال المسلجد الالرا ، وصلالة فلي المسلجد الالرا أفضل صالة في فيما سواه

” .من صالة في مسجدا هذا دمائة صالة

Jamaacadu waxay soo weriyeen inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ma bannaana in

safar loogu kicitimo saddex Masjid waxaan ahayn, Masjidka Xaramka,

Masjidkaygan, iyo Masjidka Qudus.”

حال بال بلى ثالثة مسلاجد ”قال : صىى هللا لىيه وسىم وروى الجمالة أ النبي ال ت،د الر

. “ ، ومسجدا هذا ، والمسجد األقصى : المسجد الارا

8. Qurxinta Masaajiddada

1 Taxiyatul Masjid ah (Bariidinta Masjidka). 2 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu timaamay inuu Xadiisku daciif yahay. Hase ahaatee, uu jiro

Xadiis Xasan ah oo la macna ah lagana soo weryey Abii Dardaa’.

Masaajidada 340

Anas waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Saacadda

qiyaamuhu dhici mayso ilaa uu dadku isugu faano dhiska Masaajiddada.” (Axmad,

Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i, Ibnu Maajah iyo Ibnu Xibbaan oo saxixay ayaa soo

weriyey).

ال تقللو السللالة حتللى يتبللاهى النللاس ”قللال : صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن أنللس أ النبللي

. “اجد دالمس

رواه أحمد وأدو ىاوى والنسائي وادن ماجة وصااه ادن حبا .

Ibnu Khuzaymah oo isaguna Xadiiskan lafdi kale ku soo weriyey wuxuu sheegay inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Waxa jiri doona waqti uu dadku ku tartami

doono oo isigu faani doono dhiska Masaajiddada. Haddana inta cammniri doontaa

(dadka ku tukan doontaa) ay aad u yar tahay.1”

” يأتي لىى الناس مما يتباهو دالمساجد ثم ال يعمرونها بال قىيال ”و لفد ادن يزيمة :

.

Sidoo kale, Abuu Daa'uud iyo Ibnu Xibbaan oo saxixay waxay ka soo weriyeen Ibnu

Cabbaas inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “La iguma amrin in aan dhiso

Masaajiddo dhaadheer (baahida dadka ka badan).” Abuu Daa'uud wuxuu ku daray

Xadiiskaa inuu Ibnu Cabbaas yidhi: “Waxaad u qurxin doontaan Masaajiddada sida

yuhuuda iyo kiristaanku u qurxiyaan meelahay ku cibaadaystaan2.”

”قال : صىى هللا لىيه وسىم وروى أدو ىاوى وادن حبا وصااه لن ادن لباس أ النبي

د لتزيرفنهلا كملا ميرفلت ”ماى أدلو ىاوى : قلال ادلن لبلاس : ” ما أمر دت،ييد المسلاج

” .اليهوى والنصارى

Ibnu Khuzaymah wuxuu sanad Saxiix ah ku soo weriyey inuu Cumar amri jiray dhiska

Masaajiddada hase yeeshee, uu yidhi: “Meel roobka laga galo ha ahaado, kana fogee

midabka casaanka ah iyo huruuda si aydinaan dadka salaadda uga halaynin3 .”

(Al-Bukhaari ayaa isna ku soo weriyey Xadiiskan hab mucallaq ah).

أكن الناس ملن المطلر ”وروى ادن يزيمة و صااه : أ لمر امر دبناء المساجد فقال :

ر أو تصف ر فتفتن الناس رواه البخارا معىقا . “، وبياك أ تام

9. Udugga iyo nadiifinta Masaajiddada

Imaam Axmad, Abuu Daa'uud, at-Tirmidi, Ibnu Maajah iyo Ibnu Xibbaan oo sanad

fiican ku soo weriyey waxay sheegeen inay Caa’isha tidhi: “Nabigu صلىى هللا لىيله وسلىم

1 Nasrud-Diin al-Albaani wuxuu tilmaamay inuu lafdiga uu Ibnu Khuzaymah ku soo

weriyey daciif yahay. 2 Masaajiddo baahida dadka ka badan. Waxa habboon in Masaajiddada loo dhiso hadba

sida baahida dadka ku tukanayaa ay tahay, dhal-dhalaal badanna aan loo yeelin. 3 Midabyada dhal-dhalaalka lahi si aanay dadka tukanaya sahwi ugu ridin.

Masaajidada 341

wuxuu amray in Masaajiddada laga dhiso degmooyinka (meelaha uu dadku degan

yahay) oo la nadiifiyo lana udgiyo.”

أ النبي ”ىاوى والترمذا وادن ماجة وادن حبا دسند جيد لن لائ،ة : روى أحمد وأدو

” أمر دبناء المساجد في الدور ، وأمر دها أ تنظف وتطيب صىى هللا لىيه وسىم

Abuu Daa'uud oo lafdi kale ku soo weriyey Xadiiskaa wuxuu isna yidhi: “Rasuulka

Alle صلللىى هللا لىيللله وسلللىم wuxuu na faray in aanu Masaajiddada ka dhisno

degmooyinkayaga oo aanu dhiskooda wanaajino oo nadiifino. Cabdullah bin Cumar

isna markuu Cumar minbarka ku fadhiisto ayuu Masjidka udgin1 jiray.”

ها و كلللا يأمرنلللا دالمسلللاجد أ نصلللنعها فلللي ىورنلللا و نصلللى صلللنعت ”ولفلللد أدلللو ىاوى :

ر المسجد با قعد لىى المنبر ”نطهرها، و كا لبد هللا يجم

Sidoo kale, waxa Anas laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Waxa la ii soo bandhigay dhammaan abaal marinta Ummadayda, xattaa wisikhda

uu qof ka saaro Masjidka.” (Abuu Daa'uud iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey iyo bin

Khuzaymah oo saxixay).

لرضلت لىلي أجلور أمتلي حتلى “ صىى هللا لىيه وسىم : و لن أنس قال : قال رسول هللا

جها الرج من المسجد رواه أدو ىاوى والترمذا وصااه ادن يزيمة . ” القذاة يخر

10. Daryeelka Masaajiddada

Masaajiddadu waa hoy cibaado sidaas darteed waxa waajib ah in lagu dedaalo

nadiifintooda oo laga suuliyo urta xun ee ay karaahiyadu ku jirto. Imaam Muslim

wuxuu soo weriyey inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Masaajiddada looma

ogola kaadi iyo wisikh (wax xun) midna, waxa loogu tala galay xuska Eebbe iyo

akhriga Qur'aanka.”

ب هلذه المسلاجد ال تصلى ل،لي ء ملن ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم لن مسىم أ النبي

. “ هذا البول وال القذر ، بنما هي لذكر هللا وقراءة القرآ

Wuxuu Imaam Axmad sanad Saxiix ah isaguna ku soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه

yidhi: “Haddii uu qof idinka mid ahi candhuuf (xaako) tufo waa inuu aaso وسلىم

(qariyo ama duugo) si aanay qof Alle rumeeyey jidhkiisa ama dharkiisa ugu bi'in oo

aanay qofkaa u dhibin.”

با تلنخم أحلدكم فىيييلب ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم يولند أحمد دسند صلاي أ النبل

. “ نخامته أ تصيب جىد مؤمن أو ثوده فتؤيه

Abuu Hurayra isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Haddii qof idinka mid ahi uu salaadda u kaco waa in aanu hortiisa candhuuf ku

1 Wuxuu ku shidi jiray wax udgoon sida cuud, foox, iwm.

Masaajidada 342

tufin, waayo qofku Ilaahay ayuu hortaagan yahay intuu salaadda ku jiro. Waana in

aanu dhinaca midig ku tufin waayo dhinaca midig Malag ayaa ka jooga. Hase

yeeshee, waa inuu ku tufo dhinaca bidix ama lugihiisa hoostooda oo uu aaso

(duugo).” (Axmad iyo al-Bukhaari ayaa soo weriyey)

با قا أحدكم في الصالة فال يبصقن ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ النبي

أمامه فتنه يناجيه هللا تبارك وتعالى ماىا في مصاله ، وال لن يمينه فلت للن يمينله مىكلا

أحمد والبخارا . رواه ” ، وليصبقن لن يساره او تات قدميه فيدفنها

Jaabir isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii

cuna toon, basal iyo kuraath1 waa in aanu u soo dhowaanin Masjidka waayo

Malaa'iigtu way dhibsataa waxa uu banii aadamku dhibsado.” (Sixadiisa waa laysku

waafaqay).

ملن أكل الثلو والبصل و الكلراث فلال ”قلال : صىى هللا لىيله وسلىم و لن جادر أ النبي

متفق لىيه . ” يقردن مسجدنا فت المالئكة تتأى مما يتأى منه دنو آى

Saddexdaa shay ee aan kor ku sheegnay cunidooda waxba kuma jabna. Hase ahaatee,

qofkii cuna waxa la gudboon inuu ka fogaado Masaajiddada iyo golayaasha dadku ku

kulmo ilaa intay urta xumi ka ba'ayso qofkaa afkiisa.

11. Baadida in laga yaboohiyo, in wax lagu kala gato iyo gabayga looma ogola

Arrimahaasu waxay ku cad yihiin Axaadiistan:

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيلله وسلىم yidhi:

“Qofkii maqla qof Masjidka dhexdiisa baadi ka yaboohinaya waa inuu yidhaahdo:

Alla kuuma soo celiyo, waayo Masaajiddada looma dhisin arrintaa.” (Muslim ayaa

soo weriyey).

ملن سلمع رجلال ين،لد ضلالة ” صىى هللا لىيه وسلىم : قال : قال رسول هللا لن أدي هريرة

رواه مسىم . ” ال رىها هللا لىي فت المساجد لم تبن لهذا ”في المسجد فىيق :

Waxa kale oo Abii Hurayra laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Haddii aad aragtaan qof Masjidka gudihiisa wax ku gadaya ama ka gadanaya ku

dheha: Alle ha ka yeelo tijaaraddaada mid aanad ka macaashin (tii khasaarta).”

(An-Nasaa'i ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo saxixay).

1 Kuraathku waa caleen urta basasha iyo toonta oo kale leh, loona isticmaalo sidooda.

Masaajidada 343

يبلاع فلي با رايلتم ملن يبيلع او ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم ولن ادلي هريلرة ا النبلي

رواه النسائي وصااه الترمذا . ” المسجد فقولوا له : ال أرد هللا تجارت

Cabdullah bin Cumar isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى

,wuu inoo diiday in Masjidka gudihiisa wax lagu gado ama laga gatto هللا لىيله وسلىم

gabayo in lagu dhegaysto, baadi in laga yaboohiyo, iyo in xalaqo loo fadhiisto

saladda ka hor maalinta Jimcaha.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey at-Tirmidina

wuxuu yidhi waa xassan).

للن ال،لراء والبيلع فلي صىى هللا لىيه وسىم ولن لبد هللا دن لمر قال : نهى رسول هللا

وأ تن،د فيه األشلعار و أ تن،لد فيله الضلالة ، و نهلى للن التاىلق قبل الصلالة المسجد

رواه الخمسة وحسنه الترمذا . ” يو الجمعة

Gabayga aan Masjidka gudihiisa loo ogolayni waa gabayga lagu wax yeelaynayo qof

Muslim ah ama lagu amaanayo qof daalim ah ama fawaaxish ka sheekaynaya iwm.

Hase ahaatee, gabaygii xikmadi ku jirto ama Islaamka amaanaya ama dadka wanaag ku

boorinaya waxba kuma jabna. Arrintaa waxa caddaynaya Xadiiskan: Abuu Hurayra

waxa laga soo weriyey “Inuu Cumar soo ag-maray Xassaan [Mu’alifka kitaabku

wuxuu u jeedaa Xassaan bin Thaabit] oo Masjidka ka dhex gabyaya. Markaasuu

Cumar si xun u eegay. Wuxuu Xassaan yidhi: “Waxaan ka dhex gabyi jiray mar uu

joogay mid adiga kaa khayr badan (Rasuulkii, صىى هللا لىيله وسلىم).” Dabadeetana intuu

Xassaan Abii Hurayra eegay ayuu ku yidhi: “Ilaahay hortii ayaan kugu dhaariyee

miyaanad maqal Rasuulka Alle وددل و ليدده ومددلم oo leh: “Xaggayga uga jawaab

gaalada Xassaanow, Ilaahayow ku taageer Ruuxil Qudus1 Abuu Hurayrana wuxuu

yidhi haa.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

قد كنت أن،د فيه ”ي هريرة أ لمر مر داسا ين،د في المسجد فىاد بليه فقال : فعن أد

وفيه من

صلىى هللا هو يير من . ثم التفت بللى أدلي هريلرة فقلال : أن،لدك دلاهلل أسلمعت رسلول هللا

لىيه وسىم

متفق لىيه . “نعم ”أجب لني ، ألىهم أي ده دروح القدس ؟ قال : ”يقول :

12. Masjidka gudihiisa in laga baryootamo

Ibnu Taymiyah wuxuu yidhi: Assal ahaan baryootanku (dewersigu) ma bannaana

Masjidka gudihiisa iyo debeddiisaba iyadoo daruuro ku kalifta qofka mooyee. Haddiise

ay daruuro ku kalifto qofku wuu ka dhex baryootami karaa Masjidka gudihiisa. Hase

1 Ruuxul Qudus waa Malak Jibriil, isla markaana gabayga uu Xassaan markaa ku

gabyayey muu ahayn mid dheef leh.

Masaajidada 344

yeeshee, waa in aanu qofna dhibin (ku kor joogsan kuna qaylin) isla markaana aanu

baryadiisa ka been sheegin. Waana in aanu baryootamin isagoo codka kor u qaadaya

markay khudbadda Jimcuhu scoto, ama waqtiga uu dadku darsi cilmi ah dhegaysanayo.

13. Qaylada looma ogola Masaajidda

Codka in kor loo qaado iyo qaylada ama buuqa dadka tashwiish salaadda ka gelinaya

lama ogola, xattaa Qur'aanka oo kor loo qaadana ha ahaatee. Deriska cilmiga ah ee

dadka loo dhigayaa wuu ka reeban yahay arrinta aan kor ku sheegnay oo codka kor wuu

u qaadi karaa qofka deris dhigayaa iyadoo dadka qaar ay tukanayaan. Ibnu Cumar waxa

laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa ku soo baxay dadka oo

tukanaya oo Qur'aanka kor u wada akhriyaya Markaasuu yidhi: “Qofka tukanayaa

Rabbigiisa ayuu la hadlayaa, sidaas darteed waa inuu u feejignaado cidduu la

hadlayo (Eebbe). Midkiinba midka kalena waa in aanu qiraa'adda Qur'aankana kor

ugu dhigin.” (Axmad oo ku soo weriyey sanad Saxiix ah).

يلرج لىلى النلاس و هلم يصلىو وقلد لىلت صلىى هللا لىيله وسلىم لن ادن لمر أ النبلي

ب المصىي يناجي رده لز وج فىينظر دم يناجيله ، وال يجهلر ”أصواتهم دالقراءة فقال :

دعضكم لىى دع دالقرآ .

رواه أحمد دسند صاي .

Sidoo kale, Abuu Saciid waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nebiga لىيله وسلىمصلىى هللا

ayaa icitkaaf ku sameeyay Masjidka. Wuxuu maqlay dadka oo uu midba midka kale

qiraa'adda Qur'aanka kor ugu dhigayo. Markaasuu daaha (sutrada) iska fayday oo

yidhi: “Dhammaantiin Rabbigiina ayaad la hadlaysaan ee yaanu midkiinba midka

kale dhibin, qiraa'adda Qur'aankana waa in aanu midkiinba midka kale kor ugu

dhigin.” (Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i iyo al-Bayhaqi ayaa soo weriyey iyo al-Xaakim oo

yidhi waa ku Saxiix qiyaasta Labada Sheekh).

جد فسللمعهم التكللف فللي المسلل صللىى هللا لىيلله وسللىم لللن أدللي سللعيد الخللدرا أ النبللي

أال كىكلم منلاج ردله فلال يلؤين دعضلكم دعضلا وال ”يجهرو دالقراءة فك،ف الستر فقال :

رواه أدلو ىاوى والنسلائي والبيهقلي والالاكم وقلال ” يرفع دعضكم لىى دع في القلراءة

صاي لىى شرط ال،يخين .

14. Hadalka Masjidka gudihiisa

Imaam an-Nawawi wuxuu yidhi: Way bannaan tahay in Masjidka gudihiisa lagu

sheekaysto wixii sheeka ah ama amuuraha dunida khuseeya ee uu sharcigu banneeyay

xattaa haddii ay keenayso in la qosolo maadaama uu sharcigu ogol yahay waxa laga

sheekaysanayo. Sidaa waxa inoo caddaynaya Xadiis Jaabir bin Samurah laga soo

Masaajidada 345

weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم kamuu kici jirin meesha uu ku

tukado salaadda Subax ilaa ay cadceeddu soo baxdo. Markay soo baxdo ayuu ka kici

jiray.” Jaabir wuxuu intaa ku daray inay Asxaabtu waqtigaa sheekaysan jireen oo

mararka qaar ay ka hadli jireen amuurihii jaahilnimada ee Islaamka ka hor oo ay

qosli jireen, Rsuulkuna صلىى هللا لىيله وسلىم wuu dhoola caddayn jiray.” (Muslim ayaa

soo saaray).

ن مصلاله اللذا ال يقو مل صىى هللا لىيه وسىم كا رسول هللا ”لن جادر دن سمرة قال :

وكلانوا يتالدثو فيأيلذو ”. قلال : “صىى فيه الصب حتي تطىع ال،مس فتا طىعت قا

أيرجه مسىم . ” في أمر الجاهىية فيضاكو ويبتسم

15. Cuntata, cabidda iyo hurdada Masaajiddada dhexdooda

Ibnu Cumar waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Waqtigii Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم

Masjidka waanu seexan jirnay Duhurka dabadii (qayluulada) anagoo shabaab ah.

Imaam an-Nawawina wuxuu yidhi waxa soo ansaxday inay Asxaabu-Suffaha1 iyo

Curiniyiinta2 iyo Cali, Safwaan bin Ummayah iyo kooxo badan oo Asxaabta ka mid ahi

ay seexan jireen Masjidka Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم, iyo Thamaamah oo xattaa u

hoyan jiray Masjidka intaanu Islaamin ka hor. Dhammaan intaasuba waxay dhaceen

noloshii Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم

Ash-Shaafici wuxuu ku qoray kitaabkiisa al-Umm, haddii uu qof mushrik ahi seexan

karo Masjidka maxaa u diidaya qof Muslim ah. Kitaabka al-Mukhtasarna waxa ku taala

inuu qof mushrik ahi seexan karo Masjid kasta marka laga reebo Masjidka Xaramka ee

Makka. Cabdullah bin al-Xaarith isaguna wuxuu yidhi: “Cahdigii Rasuulka صىى هللا لىيله

hilib iyo roodhi ayaanu ku cuni jirnay Masjidka gudihiisa.” (Ibnu Maajah ayaa ku وسلىم

soo weriyey sanad Xasan ah).

16. Faraha oo la isdhexgeliyo

Karaahiyo ayaa ku jirta in faraha la isdhexgeliyo (laysu dhaafiyo sida shebegga) marka

salaadda loo baxo iyo inta Masjidka gudihiisa salaadda lagu sugayo. Labadaa goor

wixii aan ahayn karaahiyo kuma jirto in fara la isdhexgeliyo waxna kuma jabna. Kacab

wuxuu sheegay inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii qof idinka mid ahi

1 Asxaabta Rasuulka ee saboolka ahayd (sida Abuu Hurayrah) oo ahaa kuwo mar walba

joogi jiray meel Masjidka Rasuulka ka mid ah oo la odhan jiray As-Suffah oo ah meel iyaga

loogu magac daray. 2 Dad Rasuulka u yimi iyagoo calool xanuun qaba oo uu faray inay kaadida geela iyo

caanihiisa isku darsadaan oo cabbaan, kuna bogsaday.

Masaajidada 346

uu weysaysto oo uu weysada hagaajiyo una baxo Masjidka waa in aanu farihiisa

isdhexgelinin, waayo wuxuu ka dhigan yahay qof salaad ku jira.” (Axmad, Abuu

Daa'uud iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey).

دكم فأحسلن وضلوءه با توضلأ أحل ” صىى هللا لىيه وسلىم : لن كعب قال : قال رسول هللا

رواه أحملد و أدلو ” ثم يرج لامدا بللى المسلجد فلال ي،لبكن دلين أصلادعه فتنله فلي صلالة

ىاوى والترمذا .

Sidoo kale, Abii Saciid al-Khuduri waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka صلىى

ayaan maalin la galay Masjidka iyadoo uu nin badhtanka Masjidka هللا لىيله وسلىم

fadhiyo oo ay farihiisu isdhexgashan yihiin. Markaasuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم u

tilmaamay ninkii inuu faraha kala furo. Hase yeeshee, ninkii muu fahmin tilmaantii

Rasuulka. Kabacdi intuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم soo jeestay ayuu yidhi: “Qofka

Masjidka joogaa waa in aanu faraha isdhexgelinin, waayo fara is dhaafintu waa

arrin shaydaan, qofkuna ilaa intaanu Masjidka ka bixin ee uu dhex joogo wuxuu ka

dhigan yahay qof salaad ku jira.” (Axmad ayaa soo weriyey).

فلتا صلىى هللا لىيله وسلىم : ىيىلت المسلجد ملع رسلول هللاولن أدلي سلعيد الخلدرا قلال

رج جالس وسط المسجد ماتبيا م،بكا أصادعه دعضها لىى دع فأشار بليه رسول هللا

”فقال : صىى هللا لىيه وسىم فىم يفطن إلشارته . فالتفت رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم

ت الت،لبي ملن ال،ليطا ، وب أحلدكم ال يلزال فلي با كا أحدكم في المسجد فال ي،بكن ف

رواه أحمد . ” صالة ماكا في المسجد حتي يخرج منه

SALAADDA RUKUNNADA DHEXDOODA

Imaamka iyo qofka kelidii tukanaya labadaba waxa u bannaan inay ku tukadaan

rukunnada (tiirarka) Masjidka dhexdooda. Imaam al-Bukhaari iyo Muslim waxay ka

soo weriyeen Cabdullah bin Cumar: “Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ku tukaday

laba rukun (tiir) dhexdood maalintii uu Kacbada galay.”

صلىى هللا لىيله وسلىم لملا ىيل الكعبلة أ النبلي ”روى البخلارا ومسلىم للن ادلن لملر :

نصىى دين الساريتي

Sidoo kale, Siciid bin Jubayr, Ibraahiim at-Tayiimii iyo Suwayd bin Quflah waxay

dadka ku tukin jireen iyagoo taagan rukunno (tiirar) dhexdood. Hase yeeshee,

karaahiyo ayaa ku jirta haddii aanu Masjidku cidhiidhi ahayn in dadka Imaam ku daba

tukanayaa ay safka ku beegaan rukunnada dhexdooda, oo sidaas darteed uu rukunku

safka kala gooyo. Hase yeeshee, haddii uu Masjidku dadka ku yaraado arrintaa waxba

kuma jabna. Anas wuxuu yidhi: “Dadka waanu u diidi jirnay inay ku tukadaan

Masaajidada 347

rukunnada dhexdooda oo waanu ka eryi jirray.” (Al-Xaakim ayaa soo weriyey oo

yidhi waa Saxiix).

رواه الاللاكم ” كنللا ننهللى لللن الصللالة دللين السللوارا ونطللرى لنهللا ”لللن أنللس قللال :

وصااه .

Mucaawiyah bin Qurrah oo aabihii ka soo raray wuxuu yidhi: “Waa lanoo diidi jiray in

aanu safka ku beegno rukunnada dhexdooda cahdigii Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم

anaguna dadkaanu ka eryi jirray.” (Ibnu Maajah ayaa soo weriyey sanadkiisana waxa

ku jira nin aan la aqoonin).

ة لن أديه قال : كنا ننهى أ نصف دين السلوارا لىلى لهلد رسلول ”ولن معاوية دن قر

رواه ادن ماجة وفي بسناىه رجل مجهلول ” و نطرى لنها طرىا صىى هللا لىيه وسىم هللا

.

Saciid bin Mansuur isaguna wuxuu ku sheegay Sunankiisa in Ibnu Mascuud, Ibnu

Cabbaas, iyo Xudayfah ay iyaguna dadka u diidi jireen laba rukun dhexdood in lagu

tukado, isla markaana aanay Asxaabtu isku khilaafsanayn arrintaa.

Masaajidada 348

MEELAHA AAN SALAADDA LAGU TUKAN KARIN

MA ANSAXAYSO SALAADDA LAGU TUKADO MEELAHA SOO SOCDA.

1. Xabaalaha (qabuuraha):

Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Ilaahay مددبح نه وتعدد ل wuu nacdalay yuhuudda iyo kiristaanka, waayo xabaalaha

Nebiyadooda ayay Masaajiddo ka dhigtaan.” (Al-Bukhaari, Muslim, Axmad iyo an-

Nasaa'i ayaa soo weriyey).

اتخلذوا لعلن هللا اليهلوى والنصلارى ، ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم لن لائ،لة أ النبلي

رواه ال،يخا وأحمد والنسائي . ” قبور أنبيائهم مساجد

Sidoo kale, Axmad iyo Muslim waxay ka soo weriyeen Abuu Marthad al-Qanawii inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ha u tukanina dhinaca ay xabaaluhu idinka

xigaan, hana ku fadhiisanina xabaalaha.”

ال تصلىوا ”قلال : صىى هللا لىيه وسلىم ولند أحمد ومسىم لن أدي مرثد الينوا أ النبي

” .الى القبور وال تجىسوا لىيها

Waxa kale oo ay ka soo weriyeen Jundub bin Cabdullah al-Bajaliyi inuu yidhi shan

maalmood dhimashadii Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ka hor waxaan maqlay isagoo leh:

“Dadkii idinka horeeyay qabuuraha Anbiyadooda iyo saalixiintooda ayay

Masaajiddo ka dhigan jireen. Idinku ha ka dhiganina qabuuraha Masaajiddo.

Idinka arrintaa waan idiin diiday (mamnuucay).”

قللال : سلمعت رسللول هللاو لنلدهما أيضللا للن جنللد دللن لبلد هللا صللىى هللا لىيلله البجىللي

ب ملن كلا قلبىكم كلانوا يتخلذو قبلور أنبيلائهم و ”قبل أ يملو دخملس يقلول : وسىم

” .صالايهم مساجد ، أال فال تتخذوا القبور مساجد ، بني أنهاكم لن ل

Sidoo kale, waxa Caa’isha laga soo weriyey: “Inay Ummu Salamah u sheegtay

Rasuulka صىى هللا لىيله وسلىم kiniisad ay ku soo aragtay dhulka Xabashida (Itoobiya) oo

la yidhaahdo Maariyah oo sawiro badan leh. Markaasuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

yidhi: “Kuwaasu waa dad markuu ka dhinto addoon saalix ahi ama qof saalix وسلىم

ahi qabrigiisa ka kor dhisa Masjid, sawirona u yeela, kuwaasi waa kuwa ugu sharka

badan addoomaha Alle.”

(Al-Bukhaari, Muslim iyo an-Nasaa'i ayaa soo weriyey).

كنيسلة رأتهلا دلأرض صلىى هللا لىيله وسلىم ولن لائ،ة : أ أ سىمة كلر لرسلول هللا

صلىى هللا لىيله ل لها مارية فذكر له ما رأته فيها من الصور فقال رسلول هللاالاب،ة يقا

أولئ قو با ما فيهم العبد الصال أو الرج الصلال دنلوا لىلى قبلره مسلجدا ”وسىم :

روا فيه تى الصور أولئ شرار الخىق لند هللا رواه البخارا ومسىم والنسائي . ” وصو

Masaajidada 349

Culimo badani waxay u arkaan diididda uu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم inoo diiday

in dhinaca qabuuraha ama xabaalaha loo tukado ay tahay karaahiyo ku jirta darteed.

Haddii ay qabuuruhu qofka hortiisa yihiin iyo haddii ay gadaashiisa yihiinba.Laakiin,

Mad-habta Daahiriyadu1 waxay u arkaan diididda uu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

inoo diiday arrintaa inay tahay xaaraan, oo salaadda qabuuraha lagu tukadaa aanay

ansaxaynin oo ay baadil tahay. Mad-habta Xanbaliyaduna sidoo kale ayay qabtaa

haddii ay xabaaluhu yihiin saddex iyo wixii ka badan. Hase ahaatee, haddii ay

xabaaluhu saddex ka yar yihiin isla markaana ay qofka tukana hortiisa yihiin waxay

qabaan in ay salaaddu ansaxayso laakiin ay karaahiyo ku jirto. Haddii aanay qofka

hortiisa ahaynna waxay qabaan inaan xatta karaahiyo ku jirin.

2. Kiniisadda iyo baycada2

Abuu Muusaa al-Ashcariyi iyo Cumar bin Cabdul-Caziiz labaduba kiniisado way ku

tukadeen. Imaam ash-Shacbiyi, Cadaa'a iyo Ibnu Siiriin iyaguna ma arkaan wax ku

jaban salaadda kiniisadaha iyo baycada lagu tukado. Imaam al-Bukhaari wuxuu yidhi:

“Ibnu Cabbaas wuu ku tukan jiray baycada aan sawiro lahayn.” Cumar bin al-Khaddaab

isna dadka Najraan ayaa warqad u soo qoray ay ugu sheegayaan inay waayeen meel

baycada ka nadiifsan oo ka fiican. Markaasuu warqad ugu jawaabay inay biyo ku

rusheeyaan caleenna ku firdhiyaan dabadeetana ay ku tukadaan. Mad-habaha

Xanafiyada iyo Shaaficiyaduna waxay qabaan inay guud ahaan karaahiyo ku jirto

salaadda lagu tukado dhammaan meelaha aan kor ku sheegnay.

3-7. Kudaafadda, hiliblaha, wadda-goyska, xerada geela, xamaamka iyo

Kacbada korkeeda:

Zayd ayaa ka soo tebiyey Daa'uud bin Xasiin inuu Ibnu Cumar yidhi: “Nebigu صلىى هللا

:wuxuu mamnuucay in lagu tukado toddoba meelood, kuwaas oo ah لىيلله وسللىم

kudaafadda, hiliblaha, qabuuraha, wadda-goyska, xerada geela, xamaamka iyo

Kacbada korkeeda.” (Ibnu Maajah iyo Cabdu bin Xamiid ayaa soo weriyey iyo at-

Tirmidi oo yidhi sanadkiisu ma xoogana).

نهلى أ يصلىى صلىى هللا لىيله وسلىم لن ميد لن ىاوى دن حصين لن ادن لمر أ النبي

في سبعة

المزدىة والمزجرة والمقبرة وقارلة الطريق و فلي الاملا وألطلا اإلدل في ”مواطن :

”و فو هر ديت هللا

1 Daahiriyadu waa Mad-hab ku macnaysa ereyada Qur’aanka iyo Xadiiska macnahooda

daahiriga ah (macnaha muuqda oo keliya).. 2 Meelaha yuhuuddu ku tukato.

Masaajidada 350

رواه ادن ماجة و لبد دن حميد والترمذا وقال : بسناىه ليس دالقوا .

Hiliblaha iyo kudaafadda: Sababta loo diiday in lagu tukado waa nijaasta darteed,

mana bannaana in lagu tukado meelaha nijaasta leh iyadoo aan waxba kaa xigin,

xattaa haddii uu xijaab (sida gidaar) kaa xigo karaahiyo ayaa ku jirta siday

culimada intooda badani qabto. Mad-habta Imaam Axmad iyo Daahiriyaduna may

banayn haba yaraatee in meelahaa lagu tukado xattaa haddii uu xijaab kaa xigo.

Xerada geela: Sababta loo diiday in lagu tukado xerada geela iyana waa nijaasta

darteed.

Wadda-goyska: Meel waddo ah oo ay dad iyo xoolo maraan iyadana in lagu

tukadaa ma bannaana, sababtoo ah dhaq-dhaqaaqa iyo dhawaaqa ayaa u diidaya

qofka inuu salaadda khushuuc ku tukado.

Kacbada korkeedana jihaddii ayaa lumaysa oo qofku xaggeeda uma tukanayo ee

iyada ayuu ku kor tukanayaa sidaas awgeed salaad aan jiho lahayn ayay

noqonaysaa. Sidaas darteed, culimada intooda badani waxay u arkaan in aanay

salaaddu ansaxaynin. Hase ahaatee, Xanafiyadu waxay yidhaahdeen salaaddu way

ansaxaysaa ee karaahiyo ayuunbaa ku jirta waayo Kacbadii lama qaddarin haddii

lagu kor tukado.

Xamaamkuna (musqusha) waa meel nijaastu ku badan tahay sidaa darteed

karaahiyo ayaa iyana ku jirta in lagu tukado siday culimada badankoodu qabaan.

Hase yeeshee, Imaam Axmad, Daahiriyada iyo Abuu Thawr waxay qabaan in aanay

salaadi ku ansaxaynin xamaamka gudihiisa.

SALAADDA KACBADA GUDEHEEDA

Salaadda Kacbada gudeheeda lagu tukado farad iyo nafalba way ansaxaysaa.

Ibnu Cumar waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa

galay Kacbada isagoo ay la socdaan Usaamah bin Zayd, Bilaal iyo Cuthmaan bin

Dalxah markaasay albaabka soo xidheen. Waxaan ahaa qofkii ugu horeeyay ee ku

soo baxay markay fureen, markaasaan Bilaal u tegay oo aan weydiiyey: Miyuu ku

tukaday Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم Kacbada gudeheeda? Wuxuu yidhi : Haa,

wuxuu ku tukaday labada Rukun Yamaani dhexdooda.” (Axmad iyo labad Sheekh

ayaa soo weriyey).

البيلت هلو وأسلامة دلن ميلد و صلىى هللا لىيله وسلىم ىي رسول هللا ”لن ادن لمر قال :

لثما دن طىاة فأسىقوا لىيهم البا فىما فتاوا كنت أول ملن وللج فىقيلت دلالال فسلألته :

رواه ” ن صلىى هللا لىيله وسلىم ؟ قلال : نعلم دلين العملوىين اليملا نيلي ه صىى رسول هللا

أحمد وال،يخا .

Masaajidada 351

SUTRADA السترة 1. Xukunka sutrada:

Waxa mustaxab ah in qofka tukanayaa uu u tukado dhinac ay sutro ka xigto ama uu

sutro hortiisa dhigto, si ay ugu noqoto xijaab isaga iyo wixii hor maraya u dhexeeya.

Abuu Saciid waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Markuu qof idinka mid ahi tukanayo waa inuu sutro samaysto una dhowaado

sutrada.” (Abuu Daa'uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

با صلىى أحلدكم فىيصل اللى ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم للن أدلي سلعيد أ رسلول هللا

رواه أدو ىاوى وادن ماجة . ” سترة وليد منها

Sidoo kale, waxa Ibnu Cumar laga soo weriyey inuu yidhi: “Markuu Rasuulka Alle

.u baxo salaadda Ciidda wuxuu codsan jiray in waran loo keeno صلىى هللا لىيله وسلىم

Markaasaa hortiisa la dhigi jiray oo xaggiisa uu u tukan jiray dadkuna ay ku daba

tukan jireen. Sidoo kale, wuxuu fali jiray markuu safarka ku jiro, madaxdina

(amiiradina) arrinkaa way ka qaateen oo way kaga daydeen.” (Al-Bukhaari, Muslim

iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

كلا با يلرج يلو العيلد أملر دالاردلة صلىى هللا لىيله وسلىم ولن ادن لمر أ رسول هللا

فتوضع دين يديه فيصىى بليها والناس وراءه وكا يفع ل فى السفر ثم اتخذها األمراء

سىم وأدوا ىاوى .رواه البخارا وم ”

Mad-habha Xanafiyada iyo Maalikiyadu waxay qabaan inay sutradu mustaxab tahay oo

keliya haddii uu qofka tukanayaa ka baqayo inay cidi hor marto. Waxay daliishanayaan

Xadiis Ibnu Cabbaas laga soo weriyey inuu yidhi: “Wuxuu Rasuulka Alle هللا لىيله صلىى

ku tukaday meel bannaan ah iyadoo aan sutro hor oolin.” (Axmad, Abuu وسلىم

Daa'uud iyo al-Bayhaqi oo yidhi Ibnu Cabbaas waxa lagaga soo weriyey sanad kan ka

saxsan).

صىى في فضاء وليس دين يديله شليء . رواه صىى هللا لىيه وسىم لادي ادن لباس أ النبي

أحمد وأدوا ىاوى والبيهقي

و قال : وله شاهد دتسناى أص من هذا لن الفض دن لباس .

2. Maxay ku suura gashaa:

Sutradu waxay ku suura gashaa shay kasta oo uu qofka tukanayaa uu hortiisa dhigo,

xattaa ha ahaato dacalka gogoshiisa. Sabrah bin Mucabbid waxa laga soo weriyey inuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Marka uu qof idinka mid ahi rabo inuu salaad

Masaajidada 352

tukado waa inuu salaaddiisa sutro u yeelo, xattaa waranna ha ahaadee1.” (Waxa

weriyey Axmad iyo al-Xaakim oo yidhi waa ku saxiix qiyaasta Muslim).

با صىى أحدكم فىيسلتتر ” صىى هللا لىيه وسىم : ة ادن معبد قال : قال رسول هللالن صبر

رواه أحمد والااكم وقال صاي لىى شرط مسىم . ” لصالته ولو دسهم

Sidoo kale, Abii Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Abul-Qaasim (Nebigu صىى هللا لىيه

,yidhi: “Markuu qof idinka mid ahi salaad maago waa inuu hortiisa wax dhigo (وسلىم

haddii uu wax kale waayo waa inuu ul (dhnged) dhigo hortiisa. Haddii uu ul

waayana waa inuu xariijin jeexo. Wixii kolkaa soo hor maraa waxba ka hallyn

maayaan.” (Axmad, Abuu Daa'uud iyo Ibnu Xibbaan oo u saxixay siday Axmad iyo

Ibnul Madiinii u saxixeen oo kale, iyo al-Bayhaqi oo yidhi: Xadiiska waxba kuma

jabna).

ب ا صلىى أحلدكم فىيجعل ” صلىى هللا لىيله وسلىم : ولن أدي هريرة قال : قال أدلو القاسلم

ب لصا ، فت لم يكن معله لصلا فىليخط يطلا وال تىقاء وجهه شيأ ، فت لم يجد شيأ فىينص

رواه أحمد وأدوا ىاوى وادن حبا وصااه كملا صلااه أحملد و ” يضره ما مر دين يديه

ادن المديني ، و قال البيهقي ال دأس دهذا الادي في هذا الاكم ب شاء هللا .

Waxa kale oo Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo weriyey inuu sutro ka dhigtay

udubka Masjidka, geed, sariir Caa’isha ay ku hurudo, faraskiisa iyo kooraha faraskiisa

intaba. Dalxah wuxuu yidhi: Waxaanu tukan jiray iyadoo ay xooluhu na hor marayaan,

kolkii aanu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم arrintaa u sheegnayna wuxuu yidhi: “Haddii

uu kooraha magootinkiisu idin horyaalo, wixii idin hormaraa waxba idin yeeli

maayaan.” (Axmad, Muslim, Abuu Daa'uud, Ibnu Maajah ayaa soo weriyey iyo at-

Tirmidi oo yidhi waa Xasan Saxiix).

ا فلذكر لل لىنبلي صلىى هللا لىيله وسلىم لن طىاة قال : كنا نصىي والدوا تمر دين أيدين

فقال :

رة الرح تكو دين يدا أحدكم ثم ال يضره ما مر لىيله ” رواه أحملد ومسلىم وأدلو ” مؤي

ىاوى

وادن ماجة والترمذا وقال حسن صاي .

3. Sutrada Imaamka ayaa sutro u ah dadka oo dhan:

Sutrada Imaamka ayaa sutro u ah dadka ku daba tukanaya.

Cumar bin Shucayb oo ka soo raray aabihii wuxuu awowgii yidhi: “Anagoo Rasuulka

.safar kula jirna ayaanu degnay meel taag ah oo Adaakhir1 ku taala صلىى هللا لىيله وسلىم

Waqtigii salaaddu markuu soo galay, wuxuu Rasuulka Alle وسللىمصللىى هللا لىيلله ku

1 Haddii uu wax kale waayo waran ha ka dhigto sutro.

Masaajidada 353

tukaday gidaar hortii dadkina way daba safteen. Neef xoola ah ayaa isku deyay inuu

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم hor maro. Hase ahaatee, wuu u diiday inuu neefku hor

maro ilaa uu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم caloosha gidaarka ku qabtay oo uu

neefkii daba maray.” (Axmad iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey).

من ثني ة صىى هللا لىيه وسىم لن لمر دن شعيب لن أديه لن جده قال : هبطنا مع رسول هللا

أىاير فاضر الصالة فصىى بلى جدار فاتخلذه قبىله ونالن يىفله فجلاء دهملة تملر دلين

ئها حتي لصق رواه أحملد وأدلوا ىاوى ” دطنه دالجدار ومر من ورائه يديه فما مال يدار

.

Ibnu Cabbas isaguna wuxuu yidhi: “Waqtigii aan baaluqay maalin ka mid ah ayaan

kusoo baxay anigoo dameer fuushan Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo dadka Mina ku

tukinaya. Markaasaan safafkii salaadda qaar ka mid ah soo dhex maray oo intaan

dameertii daaq geeyay ayaan soo laabtay oo aan safkii salaadda galay cidina igumay

inkirin arrintaa.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

صلىى و لن ادن لباس قال : أقبىت راكبا لىى أتا وأنا يومئذ قد نلاهز اإلحلتال والنبلي

يصىي دالناس دمنى فمرر دين يلدا دعل الصلف فأرسلىت األتلا ترتلع ىيه وسىم هللا ل

. . رواه الجمالة “وىيىت الصف فىم ينكر ل لىي أحد

Axaadiistanu waxay ina tusaysaa in la hor mari karo dadka Imaam ku daba tukanaya,

sutraduna ay ku habboon tahay Imaamka iyo qofka kelidii tukanaya.

4. Sutrada in loo dhowaado:

Imaam al-Baqawi wuxuu yidhi: Culimadu waxay jeclaysatay in sutrada loo jirsado in u

dhiganta intay jirto meesha sujuudda la dhigayaa, taas oo ah inta ay habboon tahay inay

safafku isu jiraan sida ku cad Xadiiska aan hore u soo sheegnay ee uu Rasuulka Alle

:inagu faray inaan sutrada u dhowaano. Bilaal waxa laga soo weriyey صلىى هللا لىيله وسلىم

“Inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم tukaday iyadoo isaga iyo gidaar uu sutro ka

dhigtay ay u dhexeeyaan qaddar saddex dhudhun ah.” (Axmad iyo an-Nasaa'i ayaa

soo weriyey, al-Bukhaarina Xadiis kan la macna ah ayuu soo weriyey).

رواه “صلىى ودينله ودلين الجلدار نالو ملن ثالثلة أرع صىى هللا لىيه وسلىم لن دالل أنه

أحمد والنسائي ،

و معناه لىبخارا .

Sahal bin Sacad isagana waxa lag soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

wuxuu sutrada u jirsan jiray inuu neef ido ahi maro. ” (Al-Bukhaari iyo Muslim وسلىم

ayaa soo weriyey).

1 Waa meel Makka u dhow.

Masaajidada 354

” مملر شلاة صىى هللا لىيه وسىم كا دين مصىى رسول هللا ”لن سه دن سعد قال :

رواه البخارا ومسىم .

5. Sutrada iyo qofka in la dhex maro waa xaaraan:

Axaadiis badan ayaa jirta oo ina tusaysa inay xaaraan tahay in la kala dhex maro qof

tukanaya iyo sutradiisa, waxay ka mid tahayna arrintaasu dembiyada kabaa'irka ah

(waaweyn). Busra bin Saciid waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Zayd bin Khaalid ayaa

loo diray inuu Abii Juhaym soo weydiiyo wuxuu ka maqlay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

ee ku saabsan hor maridda dadka tukanaya. Abuu Juhaym wuxuu sheegay inuu وسلىم

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii uu qofku og yahay dembiga ku jira in

qof tukanaya la hor maro intuu le'eg yahay, waxa uga khayr badnaan lahayd qofkaa

inuu meeshiisa taagnaado afartan intuu qof tukanaya hor mari lahaa.” (Jamaacada

ayaa soo werisay). Xadiiskan Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم kumuu caddayn afartanku

waxay yihiin maalmo, bilo iyo sanado midna.

لن دسر دن سعيد قال : ب ميد دن يالد أرسىه بلى أدي جهيم يسأله ماا سمع من رسلول

صىى هللا لىيه وسلىم فلي الملار دلين يلدا المصلىي ؟ فقلال أدلو جهليم : قلال رسلول هللا هللا

مار دين يلدا المصلىي ملاا لىيله لكلا أ يقلف أردعلين لو يعىم ال ” صىى هللا لىيه وسىم :

رواه الجمالة . ” ييرا له من أ يمر دين يديه

Sidoo kale, Zayd bin Khaalid waxa isna laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Haddii uu qofku og yahay dembiga ku jira in qof tukanaya la hor maro intuu

le'eg yahay, waxa uga khayr badnaan lahayd qofkaa inuu meeshiisa taagnaado

afartan khariif intuu qof tukanaya hor mari lahaa.” (Al-Bazaar ayaa ku soo weriyey

sanad Saxiix ah).

يلدا المصلىي لو يعىم المار دلين ”قال : صىى هللا لىيه وسىم و لن ميد دن يالد أ النبي

رواه البلزار دسلند ” ماا لىيه كا أل يقو أردعين يريفا يير له ملن أ يملر دلين يديله

صاي .

Ibnul Qayim wuxuu yidhi: Ibnu Xibbaan iyo culimo kaleba waxay yidhaahdeen:

Markay xaaraan tahay in qof tukanaya la hor maro waa marka uu qofku sutro dhigto.

Hase yeeshee, haddii aanu sutro samaysan xaraan noqon mayso in la hor maro. Abuu

Xaatim (Ibnu Xibbaan) arrintaa wuxuu u daliishaday Xadiis uu ku soo weriyey

kitaabkiisa Saxiixa ah inuu al-Mudallib bin Abii Widaacah yidhi: “Waxaan arkay

Nebiga ىيله وسلىمصلىى هللا ل oo mar uu dhamaystay dawaafka Kacbada dacal u baxay oo

laba rakcadood tukanaya iyadoo aanay waxba u dhexaynin isaga iyo dadka

dawaafaya.”

Masaajidada 355

حين فرغ ملن طوافله صىى هللا لىيه وسىم رأيت النبي ”لن المطىب دن ادي وىالة قال :

رواه ادلن حبلا فلي ” وليس دينه ودين الطوافين أحلد أتي حاشية المطا فصىى ركعتين

صاياه .

Abuu Xaatim (Ibnu Xibbaan) wuxuu yidhi: Xadiisku wuxuu ina tusayaa daliilka

banaynaya in qof tukanaya la hor mari karo haddii aanu sutro samaysan. Halkaa waxa

inooga cad ayuu yidhi Abuu Xaatim in ciqaabta iyo digniinta uu Rasuulka Alle صلىى هللا

inooga digay hor maridda qofka tukanaya ay khusayso qofkii sutro hortiisa لىيله وسلىم

dhigta, ee aanay khusaynin qofkii aan sutro dhiganin. Wuxuu intaa ku daray in markuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم Kacbada ku tukanayey aanay sutro u dhexaynin isaga

iyo dadka dawaafaya. Isagoo al-Mudallib sii wada Xadiiska aan kor ku sheegnayna

wuxuu yidhi: “Waxaan arkay Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم oo u tukanaya dhinaca

Dhagaxa Madow oo rag iyo dumarba la hor marayo iyadoo isaga iyo dadka aanay

sutro u dhexaynin.”

يصلىي حلذو اللركن األسلوى صلىى هللا لىيله وسلىم رأيت النبي ”ومن حدي المطىب قال :

” .والرجال والنساء يمرو دين يديه ما دينه ودينهم سترة

Kitaabka Rawdat an-Nadiyah waxa isna ku taala haddii aanu qofku sutro dhiganin ama

uu sutrada ka fog yahay waa in aanu cidna u diidin inay hor marto. Waayo xaaraan

maaha in markaa la hor maro, inkastoo ay mar walba hobboon tahay inaan la hor marin

qof tukanaya.

6. Sharciga ilaalinta sutrada:

Waxa la gudboon qofkii sutro dhigta markuu tukanayo inuu u diido dad iyo xooloba

inay kala dhex maraan isaga iyo sutradiisa. Wixii sutrada gadaal ka xiga ciddii doonta

ayaa mari karta iyaddoo aan waxba ka hallaynin qofka tukanaya, inuu ilaaliyona

(difaaco) waajib kuma aha. Xamiid bin Hilaal waxa laga soo weriyey inuu yidhi:

Maalin aanu aniga iyo saaxiibaday sheekaysanay ayuu Abuu Saalix as-Simaan yidhi:

“Anigoo maalin la tukanaya Abii Saciid al-Khuduriyi oo dhigtay salaad Jimce sutro

ayuu wiil qabiilka Abii Mucayid ahi soo galay oo isku deyay inuu hormaro oo uu Abii

Saciid iyo sutradiisa kala dhex maro. Markaasuu Abii Saciid dib u riixay, wiilki intuu

hareeraha eegay ayuu waayay meel kale oo uu maro markaasuu haddana isku deyay

inuu Abii Saciid hor maro. Abii Saciid haddana dib ayuu u riixay, riixid ka xoog badan

tii hore. Wiilki intuu sugay ayuu markay salaadi dhammaantay u tegay Marwaan una

sheegay wixii ku dhacay. Marwaan wuxuu Abii Saciid weydiiyey maxaa idin dhex

maray adiga iyo inanka aad adeerka u tahay? Wuxuu Abuu Saciid yidhi: Waxaan

maqlay Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسلىم oo leh: “Qofkii sutro hortiisa dhigtaa waa inuu

u diido isaga iyo sutrada inay cidi dhex marto. Haddii laga joogi waayana waa inuu

Masaajidada 356

la dagaalamo, waayo ciddii ka joogi weydaa (markuu u diido) waa shaydaan.” (Al-

Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

با صلىى ”يقلول : صلىى هللا لىيله وسلىم لن أدي سعيد الخدرا قلال : سلمعت رسلول هللا

أحدكم بلى شيء يستره من الناس فأراى أحد أ يجتام دين يديله فىيدفعله فلت أدلى فىيقاتىله

رواه البخارا ومسىم . ” فتنما هو شيطا

7. Salaadda wax kala gooyaa ma jiraan:

Cali, Cuthmaan, Ibnul Musayib, ash-Shacbiyi, Maalik, ash-Shaafici, Sufyaan

ath-Thawrii iyo Xanafiyadu waxay qabaan in aanay salaaddu burin haddii qofka

tukanaya la hor maro. Dad iyo duunyo wixii soo hor mara qof tukanaya oo sutro

dhigtay salaadda ka burinmaayaan ama salaaddiisu ma kala go'ayso qofkaa. Arrintaa

waxa daliil u ah Xadiis laga soo weriyey Abul Waddaak oo yidhi: Abii Saciid al-

Khuduriyi oo tukanaya ayuu wiil shabaab ah oo reer Quraysh ahi soo hor maray.

Markaasuu Abii Saciid riixay (u diiday inuu hor maro). Wiilkii ayaa mar labaad iyo

mar saddexaad ku soo noqday Abii Saciidna dib ayuu u riixay saddexdii goorba.

Markuu Abii Saciid salaaddii dhamaystayna wuxuu yidhi: “Salaadda waxa kala gooyaa

ma jiraan.” Hase ahaatee, Rasuulka Alle وسلىم صلىى هللا لىيله ayaa yidhi: “Iska celiya

intaad kartaan (wixii idin hor mara) waa shaydaane.” (Abuu Daa’uud ayaa soo

weriyey).

لن أدي الوىاك قال : مر شا من قري دين يلدا أدلي سلعيد وهلو يصلىي فدفعله ثلم للاى

قطعهلا شليء ، ولكلن فدفعه ثم لاى فدفعه ، ثالث مرا فىما انصر قال : ب الصلالة ال ي

رواه أدلو ىاوى ” اىرلوا ما استطعتم فتنله شليطا ”قال رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم :

.

Xadiiskaa iyo kuwa aan hore u soo xusnay waxay ina tusayaan in haddii qof sutro

dhigtay uu diido in isaga iyo sutradiisa cidi kala dhex marto oo ciddaasu diido inay ka

joogto waa inuu la dagaalamo intuu karo, dagaalkaasuna salaadda wax uu ka dhibayaa

ma jiro oo salaaddiisu qofkaa ma kala go'ayso.

ARIMAHA MUBAAXA AH SALAADDA DHEXDEEDA

SALAADDA DHEXDEEDA WAXA BANNAAN ARIMAHA SOO SOCDA:

1. Oohinta, reenka iyo taaha ku yimaada khushuuc Eebbe ama xanuun ama gaajo

dartood dhammaan waa la ogol yahay salaadda dhexdeeda haddii ay qofka ka xoog

bataan oo uu xejin kari waayo. Daaliilna waxa u ah Aayadda Qur'aanka ah ee Ilaahay

Masaajidada 357

yidhi: Marka korkooda lagu akhriyo Aayadaha Raxmaanka Eebbe سلباانه وتعلالى

waxay la dhacaan sujuud iyo oohin .(Maryam: 58).

ياا قال تعالى : دا ودك وا سج حمن ير م ءايا الر 58مريم/ با تتىى لىيه

Aayaddu waxay khusaysaa qofkii tukanaya iyo mid aan tukanaynba. Cabdullah bin

ash-Shakhiir wuxuu yidhi: “Waxaan arkay Rasuulka صىى هللا لىيله وسلىم oo tukanaya oo

ay laabtiisu u gariirayso sidii dheri karay (baqdin Eebbe darteed).” (Waxa weriyey

Axmad, Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i iyo at-Tirmidi oo saxixay).

صلىى هللا لىيله وسلىم وفلي صلدره أميلز رأيلت رسلول هللا ”قلال : لن لبد هللا دن ال،خير

رج من البكاء رواه أحمد وأدو ىاوى والنسائي والترمذا وصااه . ” كأميز الم

Cali (Ihkra) wuxuu yidhi: “Maalintii dagaalka Badar rag farda-fuul ah waxa nagu

jiray oo keliya Miqdaad Binul Aswad, qof taaganna waxa nagu jiray oo keliya

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم oo geed ku hoos tukanayey oo ilmaynayey ilaa

waaberigii.” (Ibnu Xibbaan ayaa soo weriyey).

ما كا فينا فلارس يلو دلدر سيلر المقلداى دلن األسلوى ، ولقلد ”وقال لىي رضي هللا لنه :

تالت شلجرة يصلىي ويبكلي حتلى صلىى هللا لىيله وسلىم م بال رسلول هللارأيتنا وما فينا قائ

رواه بدن حبا . ” أصب

Sido kale, Caa’isha (Ihkra) iyana waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Markuu Rasuulka

صلىى هللا لىيله qabtay xunuunkii uu ku dhintay wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

موسلى yidhi: “Abuu Bakar fara inuu dadka tukiyo.” Caa’ishi waxay markaa tidhi:

“Rasuulkii Allow Abuu Bakar waa nin qalbi jilicsan oo aan ilmada xejin karin,

markuu Qur'aanka akhriyayana wuu ooyaa.” Caa’ishi waxay ku dartay waxaan

sidaa u idhi oo keliya si aanu dadku ugu eedaynin Abuu Bakar inuu noqdo qofka

ugu horeeya ee booskii Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم qabta darteed. Rasuulka Alle صلىى

,wuxuu haddana ku celiyay: “Fara Abuu Bakar oo dadka ha tukiyo هللا لىيله وسلىم

waxaad la mid tihiin gabadhii iyada iyo Nebi Yuusuf ay sheekadu dhex martaye1.”

(Axmad, Abuu Daa'uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo saxixay).

الذا تلوفي صىى هللا لىيه وسىم ولن لائ،ة رضي هللا لنها في حدي مرض رسول هللا

قاللت ” دالنلاس ملروا أدلادكر أ يصلىي ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم فيله أ رسلول هللا

لائ،ة : يارسول هللا ب أدادكر رج رقيق ال يمى ىمعه وبنه با قرأ القلرآ يبكلى : قاللت

صلىى وما قىت ل بال كراهية أ يأثم الناس دلأدي دكلر أ يكلو أول ملن مقلا رسلول هللا

1 Haweenkiinu waxaad la mid tihiin gabadhii Nebi Yuusuf iyo iyaga ay sheekadu kala dhex

martay ee dumarka ugu baaqday inay hilibka la goo-gooyaan. Hase yeeshee, arrinkay

qalbiga ku haysatay uu ahaa inay dumarka tusto, Nebi Yuusuf quruxdiisa si ay ugu

garaabaan.Caa’ishi waxay rabtay oo keliya inay eedda Abuu Bakar ka leexiso.

Masaajidada 358

أحملد رواه ” مروا أدادكر فىيص دالناس ، بنكم صواحب يوسف ”فقال : هللا لىيه وسىم

وأدو ىاوى وادن حبا والترمذا وصااه .

Arrintaa uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ku adkaystay markii loo sheegay inuu Abuu

Bakar ilmeeyo markuu Qur'aanka akhriyayo waxay daliil u tahay inay oohintu bannaan

tahay salaadda dhexdeeda. Waxa kale oo la soo weriyey in “Cumar (Ihkra) maalin uu

tukaday salaad Subax oo Suuradda Yuusuf uu akhriyay markuu soo gaadhay

Walaacayga iyo murugadayda waxaan u sheeganayaa oo keliya Ilaahay,

waxaanaan xagga Eebbe ka ogahay wax aydinaan ogayn. ee uu Aayaddaa marayo

ayaa oohintiisii la maqlay.” (Al-Bukhaari, Saciid bin Mansuur iyo Ibnul Mundir ayaa

soo weriyey).

قلال بنملا أشلكوا وصىى لمر صالة الصب وقرأ سورة يوسف حتى دى بلى قوله تعلالى :

ما ال تعىمو ن للا وألىم م يجه . ف دث ي وحزني بلى للا ع ن، رواه البخارا وسعيد ” سم

دن منصور وادن المنذر

Cumar markuu ooyay codka uu kor u qaaday wuxuu jawaab u yahay dadka qaba inay

oohintu salaadda jebiso haddii ay keento inuu qofku ku dhawaaqo laba xaraf iwm.

Dadkaasu waxay qabaan dhawaaq kasta oo afka ka soo baxaa inuu hadalka la mid

yahay. Hase yeeshee, xaqiiqadu waxay tahay in taaha iyo reenku aanay hadalka la mid

ahayn oo ay ka duwan yihiin sidaas darteedna aanay salaadda burinin.

2. Daymada lagama maarmaanka ah:

Ibnu Cabbaas waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Markuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

tukanayo midig iyo bidixba wuu eegi jiray. Hase yeeshee, qoortiisa gadaal umuu soo

jeedin jirin.” (Axmad ayaa soo weriyey).

يصلىي يىتفلت صلىى هللا لىيله وسلىم كلا النبلي ”لن بدن لبلاس رضلي هللا لنهملا قلال :

رواه أحمد . ” مينا وشماال وال يىوا لنقه يىف هره ي

Abuu Daa'uud isaguna wuxuu soo weriyey inuu: “Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم isagoo

tukanaya meel dooxo ah jaleecay, dooxadaas oo ahayd mid uu habeenkii u diray rag

farda-fuul ah oo ilaaliya.”

جع يصلىي وهلو يىتفلت بللى ال،لعب ، قلال صىى هللا لىيه وسىم النبيوروى أدو ىاوى أ

أدو ىاوى : وكا أرس فارسا بلى ال،عب من الي يارس .

Anas bin Siiriin isaguna wuxuu yidhi: “Waxaan arkay Anas bin Maalik oo isagoo

salaad ku jira indhaha kor u qaaday oo wax eegaya.” (Axmad ayaa soo weriyey).

رأيلت أنلس دلن مالل يست،لر ل،ليء وهلو فلي الصلالة ، ”ولن انس دن سليرين قلال :

” ينظر بليه

Masaajidada 359

رواه أحمد .

Sida Axaadiistaa ku cad salaadda dhexdeeda daymada lagama maarmaanka ah ee

khusaysa wax muhiim ah waa la ogol yahay. Hase yeeshee, daymadii (jees-jeesiga) aan

baahi rasmi ah loo qabin salaadda dhexdeeda lama ogola. Waayo waxay daymadu ka

kaxaysa qofka tukanaya khushuuca iyo feejignida uu Eebbe u feejignaan lahaa.

Caa’isha (Ihkra) waxay tidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaan ka waraystay

daymada salaadda dhexdeeda, markaasuu yidhi: “Waa inta uu shaydaanku ka xado

salaadda addoonka.” (Axmad, al-Bukhaari, an-Nasaa'i iyo Abuu Daa'uud ayaa soo

weriyey).

لن التىفت فلي صىى هللا لىيه وسىم ولن لائ،ة رضي هللا لنها قالت : سألت رسول هللا

الصالة

رواه أحمللد والبخللارا والنسللائي ” ايللتالس يختىسلله ال،لليطا مللن صللالة العبللد ”فقلال :

وأدو ىلوى .

Anas bin Maalik isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

ayaa igu yidhi: “Daymada iska jir salaadda dhexdeeda, waayo daymadu وسللىم

salaadda way halaysaa. Haddii ay kugu kallifto inaad daymooto yay noqon salaadda

faradka ah dhexdeeda ee ha ahaato salaadda tadawuca ah dhexdeeda1.” (At-Tirmidi

ayaa soo weriyey oo yidhi waa Saxiix).

فا في الصالة فلت بياك وااللت ” صىى هللا لىيه وسىم : ولن أنس قال : قال لي رسول هللا

رواه الترملذا “االلتفا في الصالة هىكة ، فت كا فالدلد ففلي التطلوع ال فلي الفريضلة

وصااه .

Sidoo kale, al-Xaarith al-Ashcariyi isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا

yidhi: “Yaxyaa bin Zakariya wuxuu Alle faray shan erey (kelmadood) oo uu لىيه وسلىم

ku camal falo, reer Banii Israa'iilna faro inay ku camal falaan. Waxa ka mid ahaa

shantaa erey: “ . . . Ilaahyna wuxuu idinku farad yeelay salaadda, markaad

tukanaysaanna hareerihiina ha daymoonina. Ilaahay Wejigiisa ayuu ku so jeediyaa

wejiga addoonka haddii aanu addoonku hareerihiisa daymoonin.” (Axmad iyo an-

Nasaa'i ayaa soo weriyey).

ب هللا أملر ديايلى دلن مكريلا ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن الاارث األشعرا أ النبي

وب هللا أملركم ” دخمس كىما أ يعم دها ويأمر دني اسرائي أ يعمىوا دها ، فيله . . .

1 Daymada muraad sharci ah loo leeyahay oo keliya weeye midda uu Xadiisku

tilmaamayaa. Nasra Diin Al al-Baanina wuxuu yidhi Xadiisku waa daciif.

Masaajidada 360

” دالصالة فتا صىيتم فال تىتفتوا فت هللا ينصب وجهه لوجه لبده في صالته مالم يىتفت

رواه أحمد والنسائي .

Abuu Darr isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Ilaahay

-kama jeesto addoonkiisa markuu salaadda ku jiro haddii aanu isagu jees مبح نه وتع ل

jeesan. Hase yeeshee, markuu addoonku jeesto Ilaahayna wuu ka jeestaa (wuu ka

tagaa).” (Axmad ayaa soo weriyey iyo Abuu Daa'uud oo yidhi sanadkiisu waa Saxiix).

Dhammaan jees-jeesiga iyo daymada aan kor ku sheegnay waa marka wejiga oo keliya

la dhaqaajiyo. Hase yeeshee, haddii uu qofku jidhka oo dhan jeediyo oo uu qiblada ka

jeesto salaaddiisu way buraysaa.

ال يلزال هللا مقلبال لىلى العبلد وهلو فلي ”قلال : صىى هللا لىيه وسلىم لن أدي ر أ النبي

رواه أحمد وأدو ىاوى وقلال صلاي اإلسلناى ” نصر لنه صالته ما لم يىتفت فتا التفت ا

.

3. Dilidda maska iyo dibqalooca:

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Dila

labada madmadow (maska iyo dibqalooca) idinkoo salaadda ku jira.” (Axmad iyo

Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey, waana Xasan Saxiix).

اقتىوا األسوىين في الصالة : ” صىى هللا لىيه وسىم : لن أدي هريرة قال : قال رسول هللا

رواه أحمد وأصاا السنن . الادي حسن صاي . ” الاية والعقر

4. Socodka gaaban ee laga fursan waayo:

Caa’isha waxay tidhi: “Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم oo tukanaya oo albaabku u uu

xidhan yahay ayaan garaacay. Markaasuu soo dhaqaaqay oo intuu iga furay

kabacdina musallihiisii ku noqday. Waxay sheegtay oo kale inuu albaabku Qiblada

ku beegnaa1.” (Axmad, Abuu Daa'uud iyo an-Nasaa'i ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi

oo yidhi waa Xasan).

يصلىي فلي البيلت والبلا لىيله صىى هللا لىيله وسلىم كا رسول هللا ”لن لائ،ة قالت :

” ميىق فجئت فاستفتات فم،ى ففت لي ثم رجع بلى مصاله ووصفت أ البا في القبىة

. رواه أحمد وأدو ىاوى والنسائي والترمذا وحسنه

1 Albaabku dhinaca Qiblada ayuu ahaa macneheedu wuxuu yahay dhinacay Caa’ishi ka xigtay

ayuu ahaa, oo Rasuulka Alle markuu albaabka furayay iyo markuu musallaha ku soo

noqday midna jihada Qiblada kamuu jeesanin.

Masaajidada 361

Arrintaa waxa xoojinaya oo kale inay Caa’ishi tidhi: “Haddii isagoo Rasuulka Alle

tukanaya albaabka dhinaca Qiblada ama midig ama bidix ka xiga la صىى هللا لىيله وسلىم

garaaco dadka wuu ka furi jiray isagoon jihada Qiblada ka jeesan ama aan gadaal u

jeesan.” (Ad-Daaraqudni ayaa soo weriyey).

كا يصىي فتا اسلتفت بنسلا صىى هللا لىيه وسىم أ النبي ”ولن لائ،ة أيضا قالت :

رواه ” البا فت البا ما كا في القبىة أو للن يمينله أو للن يسلاره وال يسلتددر القبىلة

الدارقطني .

Al-Azraq bin Qays wuxuu isna yidhi: “Abuu Barzah al-Aslamiyi oo maalin ku

tukanaya webi magaalada Ahwaaz (Ciraaq) ku yaala dhiniciisa oo hogaanka

faraskiisa gacanta ku haya, ayuu faraski gadaal u baxay markaasuu isna gadaal ula

yara baxay. Nin Khawaarijta ka mid ah ayaa kolkaa yidhi: Siduu odayganu u

tukanayaa Ilaahayow dhibaato la kulansii. Markuu Abuu Barzah salaaddii

dhamaystay ayuu yidhi: Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم waxaan kala qayb galay lix

ilaa siddeed azwadood, waanaan arkay amarkiisa iyo dhib yaridiisa (siduu Diinta u

dhib yareeyo Rasuulku). Waxa ii howl yar inaan faraskayga hogaankiisa hayo oo

raacraaco intaan sii dayn lahaa oo aan hadhowto dhibaato mudan lahaa. Salaaddaa

oo Casar ahayd wuxuu Abuu Barzah tukaday laba rakcadood (salaaddii safarka).”

(Axmad, al-Bukhaari iyo al-Bayhaqi ayaa soo weriyey).

ولن األمر دن قيس قال : كلا أدلو دلرمة األسلىمي دلاألهوام لىلى حلر نهلر وقلد جعل

الىجللا فللي يللده وجعلل يصللىي فجعىللت الدادللة تللنكص وجعلل يتللأير معهللا . فقللال رجلل مللن

صلىى الخوارج : الىهم أيز هذا ال،يخ كيف يصىي؟ فىما صىى قال : سزو مع رسول هللا

ستا أو سبعا أو ثمانيا ف،لهد أملره وتيسليره ، فكلا رجلولي ملع ىادتلي هللا لىيه وسىم

” أهو لىي من تركها فتنزع بلى مألفها في،ق لىي ، وصىى أدو دلرمة العصلر ركعتلين

رواه أحمد والبخارا والبيهقي .

Arrinta aan kor ku qeexnay waxay khusaysaa socodka yar (dhowr talaabo). Hase

yeeshee, haddii uu socodku bato wuxuu Imaam al-Xaafid Ibnul Xajar ku sheegay

kitaabkiisa Fatxul Baarii: Inay fuqahadu isku raacsan yihiin inuu socodka badani

salaadda buriyo. Waxay fuqahadu u arkaan Xadiiska Abii Barzah inuu ka hadlayo oo

keliya tallaabooyinka ama socodka yar ee aan badnayn.

5. Ilmaha sabiga ah oo la qaado ama la hayo:

Abii Qataadah wuxuu sheegay: “Inuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم salaadda

tukaday iyadoo inantii uu u awowga ahaa Umaamah bintu Zaynab uu laabta ku

sido. Markuu rukuuco wuu dhigayey. Markuu sujuudda ka soo toosona wuu

qaadayey oo laabtiisa ayuu ku celinayey, manaan weydiin salaadda uu tukanayey

Masaajidada 362

midday ahayd. Ibnu Jurayj wuxuu yidhi: Wuxuu Zayd bin Abii Cataab ka soo

weriyey Cumar bin Saliim inay salaaddaasu ahayd salaad Subax.” (Axmad, an-

Nasaa'i iyo qaar kale ayaa soo weriyey).

صلىى هللا صىى و أمامة دنت مينب ادنة النبي صىى هللا لىيه وسىم لن أدي قتاىة أ النبي

لىى رقبته فتا ركع وضعها وبا قا من سجوىه أيذها فألاىها لىى رقبتله ، لىيه وسىم

فقال لامر ولم أسأله :

ال بدن جريج : وحدثت لن ميد دن أدي لتا للن لملر دلن سلىيم : أنهلا أا صالة هي ؟ ق

صالة الصب . رواه أحمد والنسائي وسيرهما .

Al-Faakihaani wuxuu yidhi: Sababta uu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم u qaaday

Umaamah salaadda dhexdeeda waxay tahay inuu tusaale siiyo Carabta u haysata

hablaha in la qaado inay tahay foolxumo ama wax laga xishoodo. Rasuulka Alle صىى هللا

si uu arrintaa u khilaafo Carabtana wax u tusaaleeyo ayuu salaadda dhexdeeda لىيه وسلىم

inanta degtiisa u saaray, tosaalaha ficilka ahina wuxuu ka xoog badan yahay midka

odhaahda ah. Cabdullah bin Shaddaad waxa laga soo weriyey inuu aabihii yidhi:

“Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa nagu soo baxay goor ay salaad Duhur ama

Casar ahayd isagoo sida Xasan ama Xuseen midkood. Markaasuu intuu hore u

maray salaaddii xidhay ilmihii yaraana dhigay. Markuu sujuuday Rasuulka Alle صىى

sujuudii aad ayuu u dheereeyay markaasaan madaxa kor u qaaday oo هللا لىيله وسلىم

aan arkay ilmihii yaraa oo Rasuulka oo sujuudsan dhabarkiisa korsan, markaasaan

sujuuddii ku noqday. Markuu Rasuulki ى هللا لىيله وسلىمصلى salaaddii dhameeyay ayuu

dadki yidhi: Rasuulkii Allow salaadda dhexdeeda sujuudda waad dheeraysay oo

waxaanu u malaynay inay wax dhaceen ama uu waxyi kuu yimi. Wuxuu Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Sidaa may ahayne ilmahayga ayaa I koray oo aan

karhay inaan dedejiyo ilaa intuu arrintiisa dhamaysanayo.” (Axmad, an-Nasaa'i iyo

al-Xaakim ayaa soo weriyey).

فلي صلىى هللا لىيله وسلىم يلرج لىينلا رسلول هللا ”ولن لبد هللا دن شداى لن أديه قال :

صلىى هللا ين ، فتقلد النبليبحدى صالة الع،ي عالظهر والعصر( وهو حام حسلن أو حسل

فوضعه ثم كبر لىصالة فصىى فسلجد دلين هلرا صلالته سلجدة أطالهلا قلال : لىيه وسىم

وهللو سللاجد صلىى هللا لىيلله وسللىم بنلي رفعللت رأسلي فللتا الصلبي لىللى هلر رسللول هللا

الصلالة قلال النلاس : يلا صلىى هللا لىيله وسلىم فرجعت في سجوىا فىما قضلى رسلول هللا

بن سجد دين هرا الصالة سلجدة أطىتهلا حتلى ننلا أنله قلد حلدث أملر ، أو رسول هللا

كل الل للم يكلن ، ولكلن ادنلي ارتاىنلي فكرهلت أ ألجىله حتلى ”أنه يوحى بلي ؟ قال :

رواه أحمد والنسائي والااكم . ” يقضي حاجته

Masaajidada 363

Imaam an-Nawawi wuxuu yidhi: Arrintaasu waxay daliil u tahay Mad-habta

Shaaficiyada iyo kuwa la ra'yiga ah ee banneeyay in ilmaha sabiga ah (lab iyo

dhadigba) iyo xayawaanka daahirka ah la qaadi karo salaadda faradka ah iyo midda

nafalka ahba dhexdooda. Arritaasu waxay u bannaan tahay oo kale Imaamka iyo qofka

Imaam tukinayo labadaba. Culimada Maalikiyaduna waxay arrintaa banneeyeen oo

keliya marka salaadda nafalka ah la tukanayo. Ra'yiga culimada Maalikiyadu sax

maaha waayo Xadiiska kor ku cad ee uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ilmihiisa qaaday

wuxuu tukinayey salaad farad ah oo Fajar ahayd. Hase ahaatee, Asxaabta Maalikiyada

qaarkood waxay leeyihiin arrintaa waa la nasakhay, qaarna waxay leeyihiin waxay

arrintaasu u gaar ahayd Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم oo keliya, qaarkoodna waxay

yidhaahdeen wuxuu sidaa u falay daruuro darteed. Arimahaas oo dhami sax maaha in la

raacaana ma bannaana waayo daliil taageeraya arrinkooda ama sheegaya inay daruuro

ahayd ma jiro. Xadiiska saxiixa ah ee aan kor ku sheegnay ayaa bannaynaya in ilmaha

sabiga ah la qaadi karo salaadda dhexdeeda, isla markaana qaacido sharci ah oo

burinaysa ku dhaqanka Xadiiskaasu ma jirto. Waayo ilmuhu (sabigu) waa daahir,

ilmaha calooshiisa wixii ku jiraana qofka tukanaya waxba kama hallaynayaan, ilamaha

dharkiisana siday shareecadu inoo qeexday waxa loo ictiqaadayaa inuu daahir yahay.

Dhinaca dhaq-dhaqaaqa marka ilamaha la qaadayo ama la dhigayo haddii ay noqoto

waa la ogol yahay haddii ay yihiin dhaq-dhaqaaq kooban oo aan badnayn ama aan

xidhiidh ahayn. Ficilka Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم ee Xadiiska ku qeexan ayaa

banaynaya arrintaa oo qaacido u ah sidaan kor ku sheegnay.

6. Salaanta oo la celiyo salaadda dhexdeeda:

Qof tukanaya haddii la salaamo ama uu qof kale la hadlo waxa u bannaan inuu salaanta

ama hadalka celiyo isagoo ishaaro bixinaya. Jaabir Ibnu Cabdullah wuxuu yidhi:

“Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa meel ii diray isagoo ku socda qabiilka Musdaliq.

Waxaan u imi isagoo ku kor tukanaya hashiisa markaan la hadlayna gacanta ayuu

ii fiiqay, markaan mar labaad la hadlayna ishaaro kale ayuu I siiyey, anigoo

maqlaya Qur'aanka uu akhriyayo ayuu madaxana ishaaro ku bixinayey. Markuu

salaaddii dhamaystayna wuxuu yidhi صلىى هللا لىيله وسلىم: “ Maxaad ka fashay arrinkii

aan kuu diray? Inaan kula hadlo waxa ii diiday salaadda aan ku jiray.” (Axmad iyo

Muslim ayaa soo weriyey).

وهو منطىلق بللى دنلي صىى هللا لىيه وسىم لن جادر دن لبد هللا قال : أرسىني رسول هللا

المصطىق فأتيته وهو يصىي لىى دعيلره فكىمتله فقلال : ديلده هكلذا ، ثلم كىمتله فقلال ديلده

ملا فعىلت فلي اللذا ”هكذا ع أشار دها ( وأنا أسمعه يقرأ ويومىء درأسه . فىما فرغ قال :

رواه أحمد ومسىم . “أرى لىي بال أني كنت أصىي فتنه لم يمنعني من أ أرسىت

Masaajidada 364

Cabdullah bin Cumar isaguna wuxuu sheegay inuu Suhayb yidhi: “Waxaan soo maray

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم oo tukanaya markaasaan salaamay, markaasuu

salaantii iga qaaday isagoo ishaaro bixinaya. Waxa keliya ee aan hubaa ayuu yidhi

Ibnu Cumar waa inuu yidhi: Wuxuu ishaaro ku bixiyey1 farihiisa.” (Axmad ayaa soo

weriyey iyo at-Tirmidi oo saxixay).

ولن لبد هللا دن لمر لن صهيب انه قلال : ملرر درسلول هللا وهلو يصلىي فسلىمت فلرى

. رواه أحمد والترمذا وصااه ” : ال ألىمه بال قال بشارة دأصبعه لىي بشارة . وقال

Waxa kale oo Cabdullah bin Cumar laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxaan weydiiyey

Bilaal siduu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم salaanta u celin jiray markay dadku

salaamaan isagoo tukanaya? Wuxuu yidhi: Ishaaro ayuu faraha ku bixin jiray.”

(Axmad, iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo saxixay).

يلرى لىليهم حلين كلانوا صلىى هللا لىيله وسلىم ولنله قلال : قىلت للبالل : كيلف كلا النبلي

السللنن وصللااه رواه أحمللد وأصللاا ” يسللىمو فللي الصللالة ؟ قللال : كللا ي،للير ديللده

الترمذا .

Sidoo kale, waxa Anas laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

salaadda dhexdeeda ishaaro wuu bixin jiray.” (Axmad, Abuu Daa'uud, Ibnu

Khuzaymah ayaa soo weriyey sanadkiisuna waa Saxiix). Waana isku mid ishaarada

lagu bixiyo faraha, gacanta iyo madaxa oo la ruxo intuba, dhammaanna way ka soo

sugnaadeen Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم.

كا ي،ير فلي الصلالة . رواه أحملد وأدلو ىاوى صىى هللا لىيه وسىم ولن أنس : أ النبي

وادن يزيمة وهو صاي اإلسناى .

7. Tasbiixda iyo sacabba garaaca:

Ragga waxa u bannaan inay yidhaahdaan Subxaanal-Laah, haweenkuna ay sacabbada

garaacaan haddii uu Imaamku qalad sameeyo ama ay rabaan inay qof kale fasax uu

gurigooda ku soo galo siiyaan ama qof indha la' ay toosiyaan, iwm. Sahal bin Sacad

as-Saacidiyi waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii

wax qalad ah arka salaadda dhexdeeda waa inuu yidhaahdo Subxaanal-Laah;

waayo sacabba garaaca haweenkaa ayaa loo banneyey, Subxaanal-Laahna ragga.”

(Axmad, Abuu Daa'uud iyo an-Nasaa'i ayaa soo weriyey).

من نادله شليء فلي صلالته ” صىى هللا لىيه وسىم : لن سه دن سعد السالدا لن النبي

رواه أحمللد أدللو ىاوى ” فىيقلل سللباا هللا ، بنمللا التصللفيق لىنسللاء ، والتسللبي لىرجللال

والنسائي .

8. Toosinta Imaamka:

1 Wuxuu salaanta igaga qaaday farihiisa isagoo ishaaro ku bixinaya.

Masaajidada 365

Waxa u bannaan qofka Imaam ku daba tukanaya inuu saxo Imaamka haddii uu wax

ilaawo ama qalad sameeyo qiraa'ada dhexdeeda, ha ahaato qiraa'o waajib ah iyo mid

aan waajib ahayn labadaba. Ibnu Cumar waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka

oo tukanaya ayaa qiraa'adii meelo garan waayey, markuu salaaddii صلىى هللا لىيله وسلىم

dhamaystay ayuu aabahay (Cumar) ku yidhi: “Miyaad nala tukatay?” Wuxuu ku

jawaabay: “Haa.” Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Maxaa kuu diiday inaad

I toosiso.” (Abuu Daa'uud iyo qaar kale ayaa soo weriyey, ragga laga soo xigtayna waa

lagu kalsoon yahay).

صىى صالة فقرأ فيها فالتبس لىيه فىملا فلرغ صىى هللا لىيه وسىم لن ادن لمر أ النبي

قال ألدي :

رواه أدلو ىاوى وسيلره “ فملا منعل أ تفلت لىلي ”؟ قلال : نعلم . قلال : “أشهد معنلا ”

ورجاله ثقا

9. Mahadnaqa Eebbe marka la hindhiso ama nimco la xasuusto:

Rafaacah bin Raafic wuxuu yidhi: “Anigoo Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ku daba

tukanaya ayaan hindhisay, markaasaan idhi: Al-xamdu Lil-Laahi xamdan kathiiran

dayiban mubaarakan kamaa yuxibbu Rabbunaa wa yardaa.” Markuu Rasuulki صلىى

”?salaaddii dhameeyay ayuu yidhi: “Kumaa salaadda ku dhex hadlay هللا لىيله وسلىم

Markaasay cidi hadli weyday. Mar labaad ayuu ku celiyay kolkaasay cidi hadli

weyday. Mar saddexaad ayuu haddana ku celiyay. Waxaan idhi aniga Rasuulkii

Allow. Wuxuu Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ilaaha nafta Muxammad gacantiisa

ku jirto ayaan ku dhaartee dhowr iyo soddon Malag ayaa u tartamay inuu mid

waliba noqdo midkii Eebbe u tebin lahaa ereygaa.” (An-Nasaa'i, iyo at-Tirmidi ayaa

soo weriyey iyo al-Bukhaari oo lafdi kale isaguna ku soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم لن رفالة دن رافع رضي هللا لنه قال : صلىيت يىلف رسلول هللا

فعطست فقىت الامد هلل حمدا كثيرا طيبا مباركا كما ياب ردنا ويرضى . فىملا صلىى النبلي

صىى هللا لىيه وسىم قال :

م يتكىم أحد ، ثم قال الثانية فىم يتكىم أحد ، ثم قال الثالثلة ، ؟ فى “من المتكىم في الصالة ”

والللذا نفللس مامللد ديللده لقللد ادتللدرها دضللع ”فقللال رفالللة : أنللا يللا رسللول هللا . فقللال :

رواه النسائي والترمذا ورواه البخارا دىفد آير . ” وثالثو مىكا أيهم يصعد دها

10. Dharka iyo cumaamadda in lagu kor sujuudo:

Way bannaan tahay inuu qofka tukanayaa ku kor sujuudo dharkiisa ama cumaamddiisa

haddii ay daruro jirto. Hase yeeshee, haddii aan daruuro jirin arrintaa karaahiyo ayaa ku

jirta. Ibnu Cabbaas waxa laga soo weriyey “Inuu Rasuulka Alle سلىمصلىى هللا لىيله و

Masaajidada 366

tukaday isagoo maro keliya gashan oo uu wejigiisa ku daboolay badh ka mid ah si

uu kulaylka ama qabowga dhulka isaga xigsiiyo.” (Axmad ayaa sanad Saxiix ah ku

soo weriyey).

صلىى فلي ثلو واحلد يتقلي دفضلوله حلر صلىى هللا لىيله وسلىم لن ادلن لبلاس أ النبلي

رواه أحمد دسند صاي فت كا ليير لذر كره . “ودرىهااألرض

11. Arimaha kale ee iyana la ogol yahay oo la soo koobay:

Ibnul Qayim oo soo koobay arimaha kale ee iyagana la ogol yahay salaadda dhexdeeda

Rasuulkuna صىى هللا لىيه وسىم uu fali jiray wuxuu yidhi:

Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم tukan jiray Caa’isha oo jiifta isaga iyo

Qiblada dhexdooda. Markuu rabo inuu sujuudo wuu u seenyaalayn jiray markaasay

lugaha ka laabi jirtay, markuu sara joogsadana way kala fidin jirtay.

Isagoo Rasuulka Alle ىيلله وسللىمصللىى هللا ل tukanaya ayuu shaydaan u yimi si uu

salaadda uga kala gooyo. Markaasu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم shaydaankii

cunaha ku dhegay ilaa uu dhareerkii shaydaanku gacanta Rasuulka صىى هللا لىيله وسلىم

ku da'ay.

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم minbarka wuu ku tukaday markuu rukuuco

kabacdina intuu gadaal u soo dego isagoo aan soo jeesan ayuu dhulka ku sujuuday

kabacdina ku noqday minbarkii.

Mar kale isagoo Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم gidaar ku hor tukanaya ayuu neef

xoola ahi isku deyay inuu hor maro markaasuu u diiday ilaa uu calooshiisa gidaarka

ku qabtay oo uu neefki daba maray.

Mar kale isagoo Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم tukanaya ayaay laba gabdhood oo

reer Cabdal Mudallib ahi dagaalameen kolkaasuu kala qabtay isagoo tukanaya.

Marna isagoo Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم tukanaya ayuu wiil yari isku deyay

inuu hor maro markaasuu gacanta u taagay si uu uga noqdo wiilkina wuu ka

noqday.Gabadh ayaa iyana soo hor martay markuu gacanta u taagayna kamay

joogsan ee way dhaaftay (hor martay). Markuu salaaddi dhamaystay ayuu yidhi:

“Way adag yihiin1.” Imaam Axmad ayaa sidaa sheegay Sunankana way ku taalaa.

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wax wuu afuufi jiray isagoo tukanay. Xadiiska

odhanaya afuufku waa hadal kamuu soo ansaxin Rasuulka Alle ىى هللا لىيه وسىمص

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيله وسللىم salaadda dhexdeeda wuu ooyi jiray, haddii uu

riiraxanyoodana “Xiix” wuu odhan jiray.

1 Wuxuu u jeedaa haweenka.

Masaajidada 367

Cali bin Abii Daalib (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxa jirtay saacad

gaar ah oo aan Rasuulka لىيله وسلىمصلىى هللا soo booqan jiray. Saacaddaa haddii aan

aqalka garaaco isagoo tukanaya wuxuu odhan jiray “ Xiix ” markaasaan soo geli

jiray. Haddii aanu tukanayna soo gal ayuu odhan jiray.” (An-Nasaa'i iyo Axmad ayaa

soo weriyey).

صىى هللا لىيه وسىم كا لي من رسول هللا ”ه قال : لن لىي ادن ادي طالب رضي هللا لن

سالة آتيه فيها ، فتا أتيته أستأنت فت وجدته يصىي تنان فلديىت وب وجدتله فارسلا

رواه النسائي وأحمد . ” أ لي

Lafdiga Imaam Axmadna, Cali wuxuu yidhi: “Habeen iyo maalinba waan u geli kari

jiray Rasuulka ىى هللا لىيه وسىمص Haddii aan u imaado isagoo tukanayana “ Xiix ” ayuu

odhan jiray si aan u soo galo.” (Axmad ayaa soo weriyey). Sidaas ayuu Imaam Axmad

isaguna ku camal fali jiray haddii isagoo tukanaya ay cidi gurigiisa garaacdo, umanuu

arag inay salaadda buriso.

مدي ملن اليل والنهلار وكنلت صىى هللا لىيه وسىم كا لي من رسول هللا ”ولفد أحمد :

. “ با ىيىت لىيه وهو يصىي تنان

Ibnu Cumar wuxuu yidhi: Mararka qaar wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم tukan

jiray isagoo aan kabo gashanayn, mararka qaarna isagoo gashan. Dadkana wuxuu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم faray inay kabaha ku tukadaan si ay yuhuudda u khilaafaan.

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuu ku tukaday maro keliya inta badanse wuxuu ku

tukan jiray laba maro isagoo gashan.

12. Qur'aanka oo musxafka laga akhriyo:

Imaam Maalik wuxuu yidhi: Addoonkii ay Caa’isha xoraysay oo Dakwaan la odhan

jiray Ramadaanta wuxuu tukin jiray Caa’isha isagoo Qur'aanka Musxafka (kitaabka) ka

akhriyaya salaadda dhexdeeda. Mad-habta Shaaficiyaduna waxay qabtaa in musxafka

Qur'aanka laga akhriyi karo marka salaadda la tukanayo haddii loo baahdo. Imaam an-

Nawawi wuxuu yidhi: Haddii uu qof tukanayaa xaashiyaha Kitaabka rog-rogo salaaddu

ka burimayso. Xattaa haddii uu qof akhriyo isagoon ku dhawaaqin wax buug ku qoran

salaaddu kama burayso, inkastoo ay karaahiyo ku jirto. Ash-Shaafici isaguna arrintaa

wuxuu kaga faalooday kitaabkiisa Al-Imlaa'a.

13. Qalbiga oo lagu qabto wax aan salaadda ka mid ahayn:

Waxa Abii Hurayra laga soo weriyey inuu yidhi: “Marka eedaanka lagu dhawaaqo

shaydaanku wuu baxsadaa isagoo dhuus-dhuusaya si aanu eedaanka u maqlin.

Markuu eedaanku dhamaadana wuu soo noqdaa. Haddana marka Iqaamada la

bilaabo ayuu baxsadaa, markay Iqaamadu dhamaatana wuu soo noqdaa.

Masaajidada 368

Markaasuu qofka iyo qalbigiisa kala dhexgalaa oo dadka ku yidhaahdaa waxaa iyo

waxaa ayaad ilowday oo uu xasuusiyaa waxyaabo uu qofku ilaaway, ilaa uu qofku

garanwaayo inta rakcadood ee uu tukaday. Markaa haddii uu qof idinka mid ahi

garanwaayo saddex ama afar rakcadood intuu tukaday laba sujuudood ha sameeyo

isagoo fadhiya.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa soo weriyey).

با نوىا لىصالة أىدر ال،يطا ولله ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي هريرة أ النبي

دهللا أىدللر ، فللاا قضللي ضللراط حتللى اليسللمع األا ، فللتا قضللي األا أقبلل ، فللتا ثللو

ين المرء ونفسه يقول : اكلر كلذا ، اكلر كلذا لملا للم يكلن يلذكر التثويب أقب حتى يخطر د

حتى يظ الرج اليدرا كم صىى ، فت لم يدر أحدكم ثالثا صىى أ أردعا فىيسجد سلجدتين

رواه البخارا ومسىم .” وهو جالس

Al-Bukhaari wuxuu sheegay inuu Cumar (Ihkra) yidhi: “Ciidankayga qalbigaan ku

diyaarin jiray anigoo salaadda ku jira.” In kastoo ay salaaddaasu sax tahay, haddana

qofka tukanaya waxa la gudboon inuu qalbigiisa Alle u soo jeediyo oo uu ku shuqliyo

inuu ka fikiro oo ka baarandego macnaha Aayaddaha Qur'aanka ah iyo dhammaan

camalka salaadda (sujuudda iyo rukuuca). Waayo wuxuu qofku salaadda ku leeyahay

oo keliya qaybta uu u feejigan yahay. Cammaar bin Yaasir waxa laga soo weriyey inuu

yidhi: “Waxaan maqlay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo leh: “Dadka qaar ayaa

markay salaaddooda dhamaystaan loo qoraa toban meelood marka laga dhigo meel

keliya (toban daloolow dalool), qaarna sagaal, siddeed, toddoba, lix, shan, afar,

saddex dalool ilaa nus.” (Abuu Daa'uud, an-Nasaa'i iyo Ibnu Xibbaan ayaa soo

weriyey).

ب الرجل ”يقلول : صلىى هللا لىيله وسلىم للن لملار دلن ياسلر قلال : سلمعت رسلول هللا

لينصر

وما كتب له بال ل،ر صالته . تسعها ، ثمنها ، سبعها ، سدسها ، يمسها ، ردعهلا ، ثىثهلا

” ، نصفها

رواه ادو ىاوى والنسائي وادن حبا .

Ibnu Cabbaas isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Ilaahay مدبح نه وتعد ل wuxuu yidhi: [Waxaan salaadda ka aqbalaa qofka isu yareeya

wenidayda (hoos isudhiga) markuu tukanayo ee aan dadka iska weynayn, ee aan

habeenka macsi ku baryin, ee dharaartii xuskayga aan dhaafin, ee miskiinka,

musaafirka, haweenka carmalka ah iyo qofkay musiibo ku dhacdo u naxariista.

Qofkaa nuurkiisu waa nuurka qorraxda oo kale, cizigayga ayaan ku ilaaliyaa

(daryeelaa), Malaa'iigtayduna way daryeeshaa. Mugdiga waxaan uga yeelaa nuur.

Masaajidada 369

Jahligana waxaan uga yeelaa xilmi (dulqaad), wuxuu ka joogaa khalqigayga

meeshay Firdowsi Jannada ka joogto].” (Al-Bazaar ayaa soo weriyey).

وللن ادللن لبللاس أ النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال : قللال هللا لللز وجلل : " بنمللا أتقبلل

دهلا لىلى يىقلي وللم يبلت مصلرا لىلى مع صليتي الصالة ممن تواضع لعظمتي ولم يسلتط

وقطلع النهللار فللي كلرا ، ورحللم المسللكين وادلن السللبي واألرمىللة ورحلم المصللا ، للل

نوره كنور ال،مس ، أكىؤه دعزتي ، وأستافظه مالئكتي ، أجع له في الظىملة نلورا وفلي

رواه البزار . ” الجهالة حىما ، ومثىه في يىقي كمث الفرىوس في الجنة

Abuu Daa'uud wuxuu isna ka soo weriyey Zayd bin Khaalid inuu Nebigu صلىى هللا لىيله

yidhi: “Qofkii weysaysta ee weysada hagaajiya, kabacdina laba rakcadood oo وسلىم

aanu ka sahwiyin tukada dembigiisii hore waa la dhaafaa.”

مللن توضللاء ”: قللال صللىى هللا لىيلله وسللىم وروى أدللو ىاوى لللن ميللد دللن يالللد أ النبللي

. “ فأحسن وضوءه، ثم صىى ركعتين ال يسهو فيهما سفر له ما تقد من نبه

Imaam Muslim isaguna wuxuu Cuthmaan Abil Caas ka soo weriyey inuu yidhi:

Waxaan ku idhi Rasuulka Alle صىى هللا لىيه وسىم: “Rasuulkii Allow shaydaanka ayaa na

kala dhex maray iniga iyo salaadayda iyo qiraa'adayda oo I wareeriyey. Wuxuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Kaasu waa shaydaan Khanzab la yidhaahdo

markaad dareento cawdu bilayso (Eebbe ka magan gal) dhinacaaga bidixna saddex

goor candhuuf u tuf.” Wuxuu Cuthmaan yidhi: Sidaas markaan falay Ilaahay wuu

iga kexeeyay.”

ولن لثما أدي العاص قال : قىت : يارسول هللا ب ال،يطا قد حلال دينلي ودلين صلالتي

اك شليطا يقلال لله ينلز فلتا ” صىى هللا لىيه وسىم : ودين قراءتي يىبسها لىي فقال

قلال ففعىلت فأهبله هللا لنلي . رواه ” ا أحسسلته فتعلو دلاهلل منله واتفل للن يسلارك ثالثل

مسىم .

Abuu Hurayra isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Ilaahay Cazza wa Jalla wuxuu yidhi Salaaddu waxay ka dhexaysaa (u

qaybsantaa) aniga iyo addoonkayga, addoonkayguna wuu helaa wuxuu i

waydiisto. Markuu addoonku yidhaahdo: “Al-Xamdu lil-Laahi Rabbil Caalamiin

” Eebbe Cazza wa Jalla wuxuu yidhaahdaa: Addoonkaygi wuu ii mahad celiyay.

Markuu addoonku yidhaahdo: “Arraxmaani Raxiim” Wuxuu Eebbe yidhaahdaa:

“Addoonkaygi wuu I amaanay.” Markuu addoonku yidhaahdo: “Maaliki

yowmiddiin” Wuxuu Eebbe yidhaahdaa: “Addoonkaygi wuu I wayneeyay ina

aqoonsaday. Markuu addoonku yidhaahdo: “Iyaaka nacbudu wa Iyaaka

nastaciin”, wuxuu Eebbe yidhaahdaa: Arrinkaasu aniga iyo addoonkayga ayuu

Masaajidada 370

naga dhexeeyaa, addoonkayguna wuu heli wuxuu I waydiisto. Markuu addoonku

yidhaahdo: “Ihdina siraadal mustaqiim . . . ” wuxuu Eebbe yidhaahdaa: Kaa

waxa iska leh addoonkayga, addoonkayguna wuu heli wuxuu I waydiisto .

(Muslim ayaa soo weriyey).

قال : قال هللا لز وجل : قسلمت صىى هللا لىيه وسىم يرة أ رسول هللاوروا لن أدي هر

ين الصالة ديني ودين لبدا نصفين ولعبدا ملا سلأل ، فلتا قلال : العلالم ر . الاملد لل

يم قال هللا لز وج : حمدني لبدا ، وبا قال : ح حمن الر قال لز وج : أثنلي لىلي الر

ين ، وبا قال : لبدا قال : مجدني لبدا وفوض بلي لبلدا ، وبا قلال : مال يو الد

ين قلال هلذا دينلي ودلين لبلدا ، ولعبلدا ملا سلأل ، فلتا قلال : بياك نعبد وبيلاك نسلتع

م ين أنعمت لىيه راط الذ راط المستقيم ص نا الص لال ين اهد م وال الض “ سير الميضو لىيه

قال : هذا لعبدا ولعبدا ما سأل. رواه مسىم .

ARIMAHA AY KARAAHIYADU KU JIRTO SALAADDA DHEXDEEDA

Karaahiyo ayaa ku jirta haddii uu qofka tukanayaa ka tago Sunne ka mid ah

Sunnayaasha salaadda ee aan hore u soo sheegnay. Intaa waxa soo raaca oo la mid ah

iyana arimaha hoos ku taxan:

1. Qofka oo hugiisa ama jidhkiisa ku dheel-dheela:

Karaahiyo ayaa ku jirta inuu qofka tukanayaa ku mashquulo ama ku dheel-dheelo

dharka uu xidhan yahay ama jidhkiisaba haddii aanay ku kalifin wax daruuro ahi.

Mucyaqib wuxuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ayaan ka warsaday quruuruxa in la

masaxo 1 salaadda dhexdeeda, kolkaasuu yidhi: “Ha masixin quruuruxa adigoo

tukanaya. Haddii aad ka fursan weydana, ha noqoto mar keliya oo aad isku sinto.”

(Jamaacada ayaa soo werisay).

”لن مس الاصى فلي الصلالة فقلال : صىى هللا لىيه وسىم لن معيقب قال : سألت النبي

رواه “ال تمسلل الاصللى وأنللت فللي الصللالة فللا كنللت فللالال فواحللدة : تسللويه الاصللى

الجمالة .

Abii Darr isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Markuu

qof idinka mid ahi salaadda u kaco, raxmadda Alle ayaa soo waajahda, sidaas

darteed waa in aanu quruuruxa masixin.” (Axmad iyo Asxaabta Sunanka ayaa soo

weriyey).

1 Inuu qofku quruuruxa ka riixo meeshuu foodda dhigayo markuu tukanayo.

Masaajidada 371

ا قلا أحلدكم بللى الصلالة فلت الرحملة ب ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن أدي ر أ النبي

أيرجه أحمد وأصاا السنن . ” تواجهه فال يمس الاصى

Sidoo kale, Ummu Salamah waxa laga soo weriyey “Inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم ku

yidhi wiil yar oo u adeegi jiray oo Yassaar la yidhaahdo mar uu wax afuufay isagoo

tukanaya: “Ilaahay wejigaaga ciid ha ka buuxiyo.” (Axmad ayaa sanad fiican ku soo

weriyey).

قال ليال له يقال له يسار ، وكا قد نفخ في صىى هللا لىيه وسىم ولن أ سىمة أ النبي

الصالة :

رواه أحمد دتسناى جيد . “تر وجه هللا ”

2. Kelyaha in la qabsado iyadoo la tukanayo:

Abuu Hurayra waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم wuu

diiday (mamnuucay) in kelyayha la qabsado salaadda dhexdeeda.” (Abuu Daa'uud

ayaa soo weriyey).

يتصلار فلي الصلالة . للن اإل صلىى هللا لىيله وسلىم لن أدي هريرة قلال : نهلى رسلول هللا

رواه أدو ىاوى

3. Cirka in la eego:

Abii Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Kuwa

cirka kor u eegaya markay salaadda tukanayaan waa inay joojiyaan, haddii kale

araggaa ayaa laga qaadi doonaa (way indha beeli).” (Axmad, Muslim iyo An-Nasaa'i

ayaa soo weriyey).

لين أقلوا يرفعلو أدصلارهم ”قلال : صلىى هللا لىيله وسلىم فعن أدي هريرة أ النبي لينته

رواه أحمد ومسىم والنسائي . “بلى السماء في الصالة أو لتخطفن أدصارهم

4. Eegidda waxyaabaha il-qabadka leh:

Ma habboona in la eego ama lagu tukado waxyaabaha qofka tukanaya mashquulin kara

ee aragtidiisa jeedin kara. Caa’isha (Ihkra) waxay sheegtay inuu “Rasuulka Alle صىى هللا

:maalin ku tukaday maro naqshad (diilimo) leh, markaasuu yidhi لىيلله وسللىم

“Nashqadda maradanu way I mashquulisay ee u geeya Abii Jahm (Caamir bin

Xudayfah) oo iiga keena mid aan nashqad (diilimo) lahayn.” Abii Jahm wuxuu ahaa

nin marada hadiyad u siiyey Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم.” (Labada Sheekh ayaa soo

weriyey).

يصلة لهلا أللال فقلال : صىى هللا لىيه وسىم بيلن لائ،ة أ الن شليىتني ”صىى فلي يم

رواه ال،يخا . ” ألال هذه ، اهبوا دها بلى أدي جهم وأتوني دها دأنبجانيته

Masaajidada 372

Anas bin Maalik wuxuu yidhi: “Waxa jiray daah khafiif ah oo Caa’isha irriddeeda ku

xidhnaan jiray. Wuxuu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ku yidhi: “ Daahaaga fur,

sawiradiisa ayaa salaadda la I hor keenaye.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله لن أنس قال : كا قرا لعائ،لة سلتر دله جانلب ديتهلا ، فقلال لهلا النبلي

رواه البخلارا ” ض لي فلي صلالتي أميطي قرام ، فتنه ال تزال تصاويره تعر ” وسىم :

.

5. Indha isku qabadka:

Culimada qaar waxay yidhaahdeen karaahiyo ayaa ku jirta in indhaha la isku qabto

marka salaadda lagu jiro, qaarkoodna way banneeyeen. Waxa jira Axaadiis sheegaysa

inay karaahiyo ku jirto indha isku qabadka salaadda dhexdeeda. Hase ahaatee,

Axaadiistaasu sax maaha. Ibnul Qayim wuxuu yidhi: Sida habbooni waxay tahay

inaynu nidhaahno indha kala haysku wax ka dhimi maayo hoosna u dhigi maayo

khushuuca qofka, laakiin waxa fadli badan inuu indhaha kala furo. Hase yeeshee,

haddii ay jiraan wax yaabo khusuuca ka kaxaynaya qofka qalbigiisa oo dhinaca Qiblada

ka xiga ama ka mara, tashwiishna gelin kara qalbiga qofka karaahiyo kuma jirto inuu

qofku indhaha isku qabto. Run ahaantiina, xaaladda sidaas ah in indhaha la isku qabato

ayaa shareecada uga dhow ra’yiga odhanaya karaahiyo ayaa ku jirta indha isku

qabadka.

6. Gacanta oo tilmaan lagu bixiyo salaadda dhexdeeda:

Jaabir bin Samurah wuxuu yidhi: Annagoo Nebiga ku daba tukanayna ayuu yidhi صلىى

Maxay yihiin kuwan gacmahooda wax ugu salaamaya sida dabada“ :هللا لىيله وسلىم

fardaha. Waxa kaga filan inay gacmahooda bowdyaha kor saaraan oo yidhaahdaan

Assalaamu calykum, Assalaamu calaykum1.” (An-Nasaa'i iyo qaar kale ayaa soo

weriyey).

ملا دلال ”فقلال : صلىى هللا لىيله وسلىم ف النبليلن جادر دلن سلمرة قلال : كنلا نصلىي يىل

هؤالء يسىمو دأيديهم كأنها أنا يي شمس بنما يكفي أحلدكم أ يضلع يلده لىلى فخلذه

رواه النسائي وسيره وهذا لفد . “ثم يقول : السال لىيكم ، السال لىيكم

7. Afka in la daboolo iyo dharka oo la dheereeyo:

Abii Hurayra wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuu nahyiyey (diiday) in

lagu tukado dharka dheer ee dhulka gaadhaya, iyo in afka la daboolo marka la

1 Markay salaama-naqsanayaan.

Masaajidada 373

hamaansado salaadda dhexdeeda.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey iyo al-Xaakim oo

yidhi waa ku saxiix qiyaasta Muslim).

صىى هللا لىيه وسىم لن السلدل فلي الصلالة ، وأ نهى رسول هللا ”لن أدي هريرة قال :

رواه الخمسة والااكم وقال صاي لىى شرط مسىم . “ييطي الرج فاه

8. Cuntada oo la soo dhigo waqtiga salaadda:

Caa’isha waxay sheegtay inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii cunto la soo

dhigo oo salaaddana la aqiimo, ku horeeya cuntada.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo

weriyey).

با وضلع الع،لاء و أقيملت الصللالة ”قلال : صلىى هللا لىيله وسللىم فعلن لائ،لة أ النبلي

رواه أحمد ومسىم . ” فاددءوا دالع،اء

Sidoo kale, Naafic wuxuu yidhi: “Haddii Ibnu Cumar cunto loo soo dhigo oo

salaadana la aqiimo, muu iman jirin salaadda ilaa uu dhergo isagoo maqlaya

qiraa'adda Imaamka.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

ولن نافع أ ادلن لملر كلا يوضلع لله الطعلا وتقلا الصلالة فلال يأتيهلا حتلى يفلرغ وبنله

مع قراءة يس

رواه البخارا . “اإلما

Al-Khaddaabi wuxuu yidhi: Wuxuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم inoo faray in

cuntada lagu horeeyo si ay naftu xaajadeeda u dhamaysato, kabacdina uu qofku

salaadda galo isagoo deggan oo aanay naftu cunto uga fikirin kana dedejin

dhamaystirka rukuuca iyo sujuudda iyo xaqa salaadda.

9. Salaadda qofka kaadi iyo xaar isku xejinaya:

Thuubaan waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Saddex arimood

qofna uma bannaana inuu falo: Inuu qof dad tukiyo dabadeetana ducada naftiisa ku

khaas yeelo isagoo aan iyaga ku darin. Haddii uu sidaa falana wuxuu ka dhigan

yahay qof khiyaameeyay. In aanu qofna eegin guri gudihii iyadoo loo fasaxo

mooyee. Haddii kale wuxuu ka dhigan yahay qof gurigaa idin la'aan ku galay. In

aanu qofna tukan isagoo kaadi ama xaar isku xejinaya ilaa uu isdhaafiyo.” (Axmad,

iyo Abuu Daa'uud ayaa soo weriyey iyo at-Tirmidi oo yidhi waa Xasan)

ثلالث ال تال ألحلد أ يفعىهلن : ال يلؤ ”قلال : صىى هللا لىيله وسلىم لن ثودا أ النبي

ء ىونهم فت فع ل فقلد يلانهم ، وال ينظلر فلي قعلر ديلت رج قوما فيخص نفسه دالدلا

Masaajidada 374

رواه أحملد “ قب أ يستأ ، فلا فعل فقلد ىيل ، وال يصلىي وهلو حلاقن حتلى يتخفلف

وأدو ىاوى والترمذا وحسنه .

Sidoo kale, waxa Caa’isha laga soo weriyey inay tidhi: Waxaan maqlay Rasuulka Alle

oo leh: “Waa inaanu qofna tukan marka cuntada la soo dhigo, iyo صلىى هللا لىيله وسلىم

isagoo kaadi ama xaar isku xejinaya.” (Axmad, Muslim iyo Abuu Daa'uud ayaa soo

weriyey).

ال يصىي أحد داضرة ”يقول : صىى هللا لىيه وسىم و لن لائ،ة قالت سمعت رسول هللا

رواه أحمد ومسىم وأدي ىاوى . “األيبثا الطعا ، وال وهو يدافعه

10. Salaadda qofka hurdo soo riddo:

Waxa Caa’isha laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii qof

idinka mid ahi uu luloodo waa inuu seexdo ilaa intay hurdadu ka tegayso. Waayo

haddii uu tukado isagoo lulaysan waxa laga yaabaa inuu isyidhaahdo

astaaqfirulayso hase yeeshee, naftiisa uu wax u dhimo.” (Jamaacada ayaa soo

werisay).

با نعس أحدكم فىيرقد حتى يلذهب لنله ”قال : صىى هللا لىيه وسىم لن لائ،ة أ النبي

رواه الجمالة . ” ستيفر فيسب نفسه النو ، فانه با صىى وهو نالس لعىه يذهب ي

Abii Hurayra waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Haddii qof

idinka mid ahi uu habeenkii salaad u tooso oo uu Qur’aanka calaaliyo hurdo awgeed

garanna waayo wuxuu leeyahay, waa inuu seexdo.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo

weriyey).

با قلا أحلدكم ملن الىيل فاسلتعجم ”قلال : صىى هللا لىيه وسىم ولن أدي هريرة أ النبي

رواه أحمد ومسىم . ” القرآ لىى لسانه فىم يدر ما يقول فىيضطجع

11. Qofka oo baraysta meel gaar ah inuu Masjidka kaga tukado:

Cabdur-Raxmaan bin Shabl wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم wuu

nahyiyey (diiday) in loo sujuudo siduu tukuhu wax u cuno (deg-deg ah), in loo

fadhiisto sida libaaxa, iyo in meel gaar ah oo keliya Masjidka lagaga tukado, sida

geelu uu meel gaar ah uga baraysto xeradiisa.” (Axmad Ibnu Khuzaymah, Ibnu

Xibbaan ayaa soo weriyey iyo al-Xaakim oo saxixay).

للن نقلر القلرا ، صىى هللا لىيه وسلىم نهى رسول هللا ”لن لبد الرحمن دن شب قال :

وافتراش

زيمة رواه أحمد وادن ي ” السبع ، وأ يوطن الرج المكا في المسجد كما يوطن البعير

وادن حبا والااكم وصااه .

i Maxaa Salaadda Buriya 375

WAXYAABAHA SALAADDA BURIYA

WAXYAABAHA AAN HOOS KU SHEEGI DOONO SALAADDA WEY BURYAAN.

1-2. Cunto iyo cabbid u kas ah:

Ibnul Mundir wuxuu yidhi: Culimada ahlul cilmigu waxay isku raacday in qofkii u kas

wax u cuna ama u cabba salaadda faradka ah dhexdeeda aanay salaaddiisa waxba ka

jirin oo ay waajib tahay inuu mar labaad ku celiyo. Sidoo kale, waxa la mid ah salaadda

Sunnaha (Tadawuca) ah siday culimo badani qabaan, waayo wixii salaadda faradka ah

jebiyaa way jibayaan salaadda Sunnaha ahna.

3. Hadalka aan maslaxo salaadda ah darteed ahayn:

Zayd bin Arqam wuxuu yidhi: “Waanu isla hadli jirnay salaadda dhexdeeda. Ninku

saaxiibkiisa garab jooga ayuu la hadli jiray salaadda dhexdeeda, ilaa ay soo degtay

Ayaadda Una istaaga Alle dartii idnkoo khushuucsan markaasaa lana faray in

aanu aamusno oo aanaan salaadda dhexdeeda ku hadal.” (Jamaacada ayaa werisay).

كنا نتكىم في الصالة : يكىم الرج منا صاحبه وهو بللى جنبله فلي ”لن ميد دن أرقم قال :

للىو الصللالة حتللي نزلللت قللانتين حللافظوا لىللى الص للالة الوسللطى وقومللوا لل . ا والص

رواه الجمالة . “فأمرنا دالسكو ونهينا لن الكال

Ibnu Mascuud (Ihkra) isna wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم isagoo

salaadda ku jira ayaanu salaami jirnay waanuu naga qaadi jiray. Markii aanu an-

Najaashi (Boqorkii dhulka Xabashida) ka laabanay ayaanu Rasuulka صلىى هللا لىيله

salaanay isagoo tukanaya oo uu salaantii naga qaadi wayay. Kolkaasaanu وسلىم

nidhi: Rasuulkii Allow sawtaannu ku salaami jirray adigoo tukanaya ee aad naga

qaadi jirtay? Wuxuu yidhi: “Salaadda ayaa ii diiday.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa

soo weriyey).

وهو فلي الصلالة فيلرى صىى هللا لىيه وسىم كنا نسىم لىى النبي ”ولن ادن مسعوى قال :

لىينا فىما رجعنا من لند النجاشي سىمنا لىيه فىم يرى لىينا فقىنلا يلا رسلول هللا كنلا نسلىم

رواه البخارا ومسىم . “ب في الصالة ل،يال ”ىي في الصالة فترى لىينا ؟ فقال : ل

Hase yeeshee, haddii uu qofku xukunka jaahil ka yahay dartii ama ilowshiinyo uu

ilaawo dartii u hadlo, qofkaa salaaddiisu burimayso. Mucaawiyah Ibnul Xakam as-

Sullamiyi wuxuu yidhi: “Anigoo Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم la tukanaya ayuu nin

dadka ka mid ahi hindhisay markaasaan idhi: Alla ha kuu naxariisto, markaasaa

dadki isoo jaleecay. Markaasaan idhi hooyadiin goblantee maxaad iga soo

eegaysaan? Dadkii sacabbadooda ayay bawdyaha ku garaaceen, markaan arkay inay

I aamusiinayaanna, waxaan damcay inaan la hadlo laakiin waan aamusay. Markuu

Maxaa Salaadda Buriya 376

Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم salaaddii dhamaystay oo aabahay iyo hooyaday ha loo

fideeyee maan arag hortii iyo dabadii macalin ka fiican Rasuulka صىى هللا لىيله وسلىم oo

Ilaahbaan ku dhaartee imuu karhin, imana garaacin, imana dhaleecayn ee wuxuu

yidhi: “Salaadda kuma habboona wax hadal ah oo aan ahayn tasbiixda, takbiirta iyo

qiraa'ada Qur’aanka.” (Axmad, Muslim, Abuu Daa'uud iyo an-Nasaa'i ayaa soo

weriyey).

صىى هللا لىيه وسىم دينما انا أصىي مع رسول هللا ”لن معاوية ادن الاكم السىمي قال :

ب لطس رج من القو فقىت : يرحم هللا فرماني القو دأدصارهم فقىلت : واثكل أملاه ،

تونني ، لكنللي ملا شلأنكم بللي ؟ فجعىلوا يضلردو دأيلديهم لىلى أفخلاهم فىملا رأيلتهم يصلم

فبلأدي وأملي ملا رأيلت معىملا قبىله وال صلىى هللا لىيله وسلىم سكت . فىما صىى رسول هللا

ب هلذه الصلالة ”دعده أحسن تعىيما منه . فوهللا ما كرهني وال ضلردني وال شلتمني قلال :

رواه “ال يصى فيها شيء من كال النلاس ، بنملا هلي التسلبي والتكبيلر وقلراءة القلرآ

ىم وأدو ىاوى والنسائي .أحمد ومس

Mucaawiyah Ibnul Xakam wuxuu u hadlay aqoondaro awgeed aanu war ka qabin

xukunka ku hadalka salaadda dhexdeeda. Sidaas darteed, Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

kumuu amrin inuu salaadda mar labaad ku celiyo. Sidoo kale, haddii uu hadalku وسلىم

yahay mid ku saabsan wax muhiim ah oo salaadda khuseeya ma jebinayo salaadda.

Arrintaa waxa daliil u ah Xadiis Abii Hurayra laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulkaa

ayaa صلىى هللا لىيله وسلىم na tukiyey salaad Duhur ama Casar ah. Markuu salaama-

naqsaday isagoo laba rakcadood tukaday ayuu Dul-Yadayn ku yidhi: Rasuulkii

Allow salaaddii miyaa la gaabiyay mise waad ilowday ? Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم

wuxuu ku yidhi: “Mayee lama gaabin manaan ilaawin. Dul-Yadayn ayaa haddana

ku yidhi: Hadaa waad ilowday Rasuulkii Allow. Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu

kolkaa yidhi: “Ma runbaa wuxuu Dul-Yadayn sheegayaa?” Waxay yidhaahdeen:

“Haa.” Markaasuu laba rakcadood oo kale tukaday, laba sujuudoodna raaciyay.”

(Labada Sheekh ayaa soo weriyey).

دنا رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم الظهر أو العصر فسىم فقال لن أدي هريرة قال : صىى

صلىى هللا لىيله له و اليلدين : أقصلر الصلالة أ نسليت يلا رسلول هللا ؟ فقلال لله رسلول هللا

” لم تقصر ولم أنس ”: وسىم

ن أحلق ملا يقلول و اليلدي ”: صلىى هللا لىيله وسلىمفقال : د نسيت يا رسول هللا . فقال النبلي

قالوا : نعم . ” ؟

رواه البخارا ومسىم . ” فصىى ركعتين أيرين ثم سجد سجدتين

Maxaa Salaadda Buriya 377

Maalikiyadu way bannaysay hadalka yar ee ay maslaxadi ku jirto salaadda dhexdeeda,

haddii uu qofka la toosinayaa tasbiixda wax ku fahmi waayo. Al-Awzaaci wuxuu yidhi:

“Qofkay ujeedadiisu tahay inuu salaadda hagaajiyo, hadalkaasu salaadda kama

burinayo maadaama ay toosinta salaaddu sidaa ku jirto. Waxa kale oo uu jidhi: Haddii

uu Imaamku qiraa’adda salaadda Casar kor u dhigo, qofkii yidhaahda waa salaad Casar

ee xasuusiya salaaddiisu kama burayso.

4. Dhaq-dhaqaaqa faraha badan ee ukaska ah:

Culimadu way isku khilaaftay qiyaasta dhaqaaqa badani intuu yahay. Qaarkood waxay

yidhaahdeen dhaq-dhaqaaqa faraha badani wuxuu noqonayaa dhaq-dhaqaaqa marka

meel fog laga soo eego qofka tukanaya loo qaadanayo in aanu qofkasu salaad ku jirin.

Wixii intaa ka yari noqon maayaan dhaq-dhaqaaq fara badan. Culimada qaarna waxay

yidhaahdeen: Dhaq-dhaqaaqa uu qofka salaadda ku jiraa sameeyo ee dadka kale ula

muuqda in aanu qofkaasu tukanaynin ayaa noqonaya dhaqaaq fara badan. An-Nawawi

wuxuu yidhi: “Waxa aanay culimadu isku khilaafsanayn in camalkii kasta ee fara bata

salaaddana aan ka mid ahayni uu burinayo salaadda, camalka yarina aanu burinaynin.”

Iyadoo ay sidaa dhabtu tahay, haddana waxay culimadu isku khilaaftay dhaq-dhaqaaqa

salaadda dhexdeeda la odhan karo wuu badan yahay iyo midka la odhan karo wuu yar

yahay. Waxayna u kala jabeen culimadu afar qaybood. An-Nawawi wuxuu yidhi:

Afarta qaybood waxa ugu caansan uguna saxsan midka afraad oo ah mid qeexaya

qiyaasta dhaq-dhaqaaqa faraha badan iyo midka yar labadaba kuna salaynaya caadada

dadka. Sidaas darteed, wixii ay dadku caado ahaan u yaqaanaan camal yar salaadda

burin maayo. Kuwaas oo ay ka mid yihiin: Salaanta oo salaadda dhexdeeda la celiyo

iyadoo madaxa ishaaro lagu bixinayo (la ruxayo), kabaha oo layska bixiyo salaadda

dhexdeeda, cumaamadda oo kor loo qaato ama la dhigo, ilamaha sabiga ah oo la qaado

lana dhigo, qofka ku hor maraya oo aad salaadda dhexdeeda iska leexiso, xaakada

(candhuufta) oo dharka laga tir-tiro iyo wixii la mid ah ee Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

ka soo sugnaaday sida dilidda labada madmadow (dibqalooca iyo maska). Wixii ay وسىم

dadku u yaqaanaan inay yihiin dhaq-dhaqaaq badan sida talaabooyin xidhiidh ah ama

camal kale oo isdaba joog ah salaadda way burinayaan.

An-Nawawi wuxuu intaa raaciyey inay culimadu isku waafaqday inuu dhaqaaqa badan

ee xidhiidhka ahi salaadda burinayo. Hase yeeshee, haddii uu qof dhaq-dhaqaaqa kala

goo-gooyo oo aanu xidhiidh ka dhigin oo intuu talaabo qaado yara negaado, haddana

talaabo kale ama laba qaado oo uu muddo negaado, haddana laba kale qaado

salaaddiisu burimayso qofkaa xattaa haddii uu habkaa ku sameeyo boqol talaabo iyo

wax ka badan. Culimaduna sidaa iskuma khilaafsana. An-Nawawi oo hadalkiisii sii

Maxaa Salaadda Buriya 378

waday wuxuu yidhi: Dhaq-dhaqaaqa yar ee khafiifka ahi salaadda ma buriyo. Sida:

Faraha oo la dhaqaajiyo marka Alle la xusayo, ama xoqashada iwm. Arrimahaasu

salaadda burin maayaan siduu ra’yiga caamka ahi qabo. Xattaa haddii ay fara bataan

dhaqaaqa khafiifka ah waxba kuma jabna inkasta oo ay karaahiyo ku jirto. Ash-Shaafici

Alle haw naxariistee wuxuu yidhi: Haddii uu qofku rakcadaha uu tukanayo faraha ku

tiriyo salaaddu ka burimayso, inkasta oo ay ka fiican tahay inuu iska dhaafo oo aanu

sidaa falin.

5. Rukun ama shardi cudurdaar la’aan ukas looga tago:

Ma bannaana rukun ama shardi shuruudaha salaadda ka mid ah in ukas looga tago.

Waxa sidaa caddaynaya Xadiiska Labada Sheekh ay soo weriyeen Rasuulka Alle صلىى

inuu ku yidhi nin reer baadiye ah oo salaaddii aan hagaajinin: “Ku noqo هللا لىيله وسلىم

salaadda oo mar labaad tuko maad tukanine.” Xadiiskan oo tifaftiran hore ayaynu u

soo sheegnay.

لمللا رواه البخللارا ومسللىم أ النبللي صللىى هللا لتيلله وسللىم قللال لنلرادللي الللذا لللم ياسللن

صالته :

” .ارجع فص فتن لم تص ”

Ibnu Rushd wuxuu yidhi: Waxay culimadu isku raacday in qofkii tukada isagoo aan

daahir ahayn ay waajib tahay inuu salaadda mar labaad ku celiyo. Arrintaasuna waxay

khusaysaa qofkii sidaa u kas u fala iyo midkii ilowshiinyo dartii u fala labadaba. Sidoo

kalena waxa la gudboon isna qofka dhinac aan Qiblada ahayn u tukada. Gunaanadkuna

wuxuu yahay in qof kasta oo ka taga shardi shuruudaha salaadda ka mid ah ay waajib

ku tahay inuu salaadda mar labaad ku celiyo.

6. Ilka caddayska iyo qosolka:

Ibnul Mundir wuxuu yidhi: Ijmaaca culimadu wuxuu yahay inuu qoslaku salaadda buriyo.

An-Nawawina wuxuu yidhi: “Kaasu waa qofka qosol dheer oo uu dhawaaq la socdo

sameeya.” Culimada intooda badanina waxay yidhaahdeen ilka cadayska waxba kuma

jabna xattaa haddii uu qofku xejin waayo naftiisa oo uu ilka caddaysku la yara fogaado

salaaddu kama burayso, maadaama aanu qosol dheer samaynin. Hase yeeshee, qosolka

dheeri shaki la’aan salaadda wuu burinayaa. Qosolka dheeri intuu le’eg yahay iyo

midka khafiifka ah qiyaatiisana waxa qeexa ama xadida caadada iyo dhaqanka dadka.

i Qallaha Salaadda 379

QALLAHA SALAADDA قضاء الصالة

Culimadu waxay isku waafaqtay inuu qalluhu waajib ku yahay qofkii ilaawa salaadda

ama ka seexda. Sidaa wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم inoogu caddeeyay Xadiiska

Abii Qataada laga soo weriyey ee ah: “Qofkii hurdo dhaafiso salaadda ma aha qof

ay salaadi ka daayacantay, ee qofkay soojeed ku dhaafto ayaa ah qof salaadda

daayacay oo iska dhegamaray. Haddii uu qof idinka mid ahi ilaawo ama ka seexdo

salaadda waa inuu tukado markuu xasuusto.” (Waxa weriyey an-Nasaai’ iyo at-

Tirmidi oo saxixay). Qofkii suuxaana inuu qaleeyo maaha wixii salaado dhaafay intuu

suuxsanaa. Hase yeeshee, kolkuu soo miiraabo (caqligu u soo noqdo) waa inuu tukado

salaadda waqtigaa joogta ee uu isu diyaarin karo kana gaadhsiinkaro.

" بنه لليس فلي النلو تفلريط بنملا صىى هللا لىيه وسىم : لن أدي قتاىة ، قال رسول هللا

رواه ” التفللريط فللي اليقظللة ، فللتا نسللى أحللد صللالة أو نللا لنهللا فىيصللىها با كرهللا

النسائي والترمذا وصااه .

Cabdur-Razaaq wuxuu ka soo weriyey Naafic inuu yidhi: Mar uu Ibnu cumar ku

dhacay xanuun u keenay suuxdin oo dartii aanu muddo salaad tukan, markuu soo

miiraabay muu tukanin wixii salaado dhaafay. Sidoo kale, waxa laga soo weriyey

culimo badan oo ay ka mid yihii Ibnu Jariij, az-Zuhriyi, Xasan al-Basri iyo Ibnu Siiriin

in qofka suuxa aanay la gudboonayn inuu qalleeyo (soo bedo) markuu soo miiraabo

salaadihii dhaafay. Hase yeeshee, culimada badankoodu (al-Jamhuur) waxay qabaan in

qofkii u kas salaadda uga tagaa uu yahay qof gef weyn falay qalluhuna uu ku waajib

yahay. Ibnu Taymiyah wuxuu yidhi: Qofka salaad u kas uga taga uma bannaana inuu

qalleeyo oo kama ansaxayso, laakiin waa inuu badiyo salaadaha tadawuca ah. Sidoo

kale, Ibnu Xazm oo arintaa si qotta dheer uga hadlay wuxuu yidhi: Qofkii salaadda u

kas u dhaafa ee aan waqtigeeda tukani ma kari karo inuu weligii qalle ku soo bedo.

Hase ahaatee, waa inuu badsado camalkuu khayrku ku jiro iyo salaadaha tadawuca ah

si uu miisaanka u korodhsado Maalinta Qiyaamaha, waana inuu Eebbe u toobad keeno

dembi dhaafna weydiisto. Abuu Xaniifa, Maalik iyo ash-Shaafici waxay yidhaahdeen

qofku wuu qallayn karaa salaad waqtigeedi tegay. Maalik iyo Abuu Xaniifa waxa intaa

u dheer inay qabaan inuu qofka salaad ama salaado u kas uga tagaa qallayn karo inta ka

horaysa salaadda waqtigaa joogta haddii salaadaha dhaafay ay yihiin shan iyo wixii ka

yar. Haddii salaadaha dhaafay ay shan ka badan yihiinna wuxuu ku bilaabayaa midda

waqtigaa joogta, kabacdina wuxuu tukanayaa salaadihii dhaafay. Ibnu Xazm wuxuu

i Qallaha Salaadda 380

yidhi: Ra’yigayagu wuxuu waafaqsan yahay qawlka Eebbe ee ah : Waxa halaag ku

sugan kuwa tukanaya ee haddana salaadooda ka sahwiyi1

م ساهو . . . في قوله تعالى: ين هم لن صالته 5-4المالو / فوي ل ىمصى ين . الذ

Wuxuu Alle للز وجل yidhi oo kale: Waxa ka daba yimi kuwo xun oo daayacay

salaadda kana daba dhacay waxay naftoodu doonto kuwaasu waxay la kulmi

doonaan shar. (Maryam: 59)

م يىف أضالوا الصالة واتبعوا ال،هوا فسو يىقو سيااقال تعالى : ه ن دعد فخىف م

59/مريم

Ibnu Xazm oo sida habboon ina tusayaa wuxuu yidhi: Haddii qofka salaadda u kas uga

tagaa uu qallayn karo iyadoo uu waqtigeedi tegay muxuu Eebbe سلباانه وتعلالى ugu

tilmaamay hoogga iyo halaagga kuwa salaadda dhaafiya waqtigeeda ee aanu halaag

ugu tilmaamin kuwa salaadda waqtigeeda ugu dambeeya tukada hase yeeshee ka

gaadha iyadoo aanu wali waqtigeedi dhammaanin. Sidoo kale, Ilaahay سلباانه وتعلالى

wuxuu u xadiday salaad kasta oo farad ah waqti go’an oo leh bilow iyo dhammaad. Ma

jiro faraq u dhexeeya qofka tukada salaad iyadoon waqtigeedi soo gelin iyo midka

tukada goor waqtigeedi dhamaaday waayo labaduba waxay tukadeen waqti aan

waqtigeedii uu Eebbe u xadiday ahayn. Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi: Qofkii ka

tallaaba xuduudda Allena waa qof naftiisa dulmiyey (Ad-Dalaaq: 1).

فقد ىم نفسه قال تعالى : 1الطال / ومن يتعد حدوى للا

Sharci kasta oo aan ku sugnayn ama aan ka imanin Qur’aanka iyo Sunnaha Rasuulka

waxa ka soo ansaxday صلىى هللا لىيله وسلىم waa baadil. Rasuulka Allena صلىى هللا لىيله وسلىم

inuu yidhi: “Qofkii ay dhaafto salaadda Casarku wuxuu la mid yahay qof lumiyey

dhammaan reerkiisii iyo hantidiisii oo ka goblamay.”

أنله قلال : " ملن فاتتله صلالة العصلر فكأنملا صىى هللا لىيله وسلىم و ص لن رسول هللا

وتر أهىه وماله "

Ummadda Islaamku dhammaan way isku raacsan tahay qawlka iyo xukunka ah in

haddii uu waqtiga salaaddu tago salaaddaasu ay dhamaatay oo ay tahay wax ina

dhaafay oo aan la soo celin karin. Dadka arrintaa waafaqsan waxa ka mid ah Cumar bin

al-Khaddaab iyo inankiisa Cabdullah, Sacad bin Abii Waqaas, Salmaan al-Faarisi, Ibnu

Mascuud, al-Qaasim bin Muxammad, Abuu Bakar, Badiil al-Caqiili, Muxammad bin

Siiriin, Mudraf bin Cabdullah iyo Cumar bin Cabdulcaziiz iyo qaar kale. Ilaahay للز

1 Salaadda oo waqtigeeda la dhaafiyo.

Qallaha Salaadda 381

cudurdaar umuu yeelin qofna xaalad kasta oo uu ku jiro inay salaaddu dhaafto وجل

xattaa xaaladaha dagaalka ama colaadda, baqdinta, cudurka xanuunka badan iyo

safarka midna. Wuxuu Alle yidhi لللز وجلل: Adigoo dhex jooga haddaad oogto

salaadda ha istaagto koox iyaga ka mid ahi agtaada hana haystaan hubkooda

(An-Nisaa’a: 102).

علل وليأيللذوا قللال هللا تعللالى : للنهم م للالة فىللتقم طائفللة م م فأقمللت لهللم الص وبا كنللت فلليه

أسىاتهم

102النساء /

Wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi oo kale: Haddii aad cabsataan tukada idinkoo

taagan ama saaran gaadiid (Al-Baqarah: 239).

جاال أو ركباناو في قوله تعالى : فتم فر 239البقرة / فت ي

Ilaahay سلباانه وتعلالى uma fasaxin xattaa qofka aad u buka inuu salaadda waqtigeeda

dhaafiyo. Hase yeeshee, wuxuu faray inuu fadhi ku tukado haddii uu sarajoogga kari

waayo, haddii uu fadhiga kari waayana inuu jiifka ku tukado. Sidoo kale, haddii uu qof

kari waayo inuu biyo ku weysaysto, waa inuu gagabaysto, haddii uu xattaa waayo Ciid

uu ku gagabaysto waa inuu tukado. Sidaas darteed, uma bannaana haba yaraatee qof

Muslim ah inay salaadi dhaafto. Haddii ay dhaaftana lama hayo meel Qur’aanka Alle

iyo Sunnaha Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ay si sax ah ugu soo aroortay inuu qalluhu

kefeeyo qofka ukas salaadda waqtigeeda u dhaafiya. Ibnu Xazm wuxuu intaa ku daray

in qofkay salaaddu ukas u dhaafto ay la gudboon tahay inuu Eebbe dembi dhaaf

weydiisto, salaadaha tadawuca ahna badsado. Arrintaasu waxay ku salaysan tahay

qawlka Alle ee ah: Waxa ka daba yimi kuwo xun oo daayacay salaadda kana daba

dhacay waxay naftoodu doonto kuwaasu waxay la kulmi doonaan shar. Kuwii

toobadkeena ee Alle aamina, camal wanaagsanna la yimaadda mooyee, kuwaasu

waxay geli doonaan Jannada waxna lagama dulmiyi doono. (Maryam: 59-60).

م ي قال تعالى: ه ن دعد ىف أضالوا الصالة واتبعوا ال،هوا فسلو يىقلو سيالا فخىف م

صالاا فأولئل يلديىو الجنلة وال يظىملو شليئا -59ملريم/ . بال من تا وءامن ولم

60

Iyo qawlka Eebbe ee ah: Kuwa markay xumaan falaan ama dulmiyaan naftooda

Alle xusa ee dembi dhaaf weydiista (Aala Cimraan: 135).

Qallaha Salaadda 382

فاسلتيفروا و في قوله تعالى : ،لة أو ىملوا أنفسلهم كلروا للا ين با فعىلوا فاح واللذ

م لذنوده

Sidoo kale, wuxuu Alle سلباانه وتعلالى yidhi: Qofkii wax yar oo khayr ah falaana

wuu arki doonaa, kii wax yar oo shar ah falaana wuu arki doonaa . (Az-Zalzalah:

7-8).

ا يره ة شرا ثقال ر ة ييرا يره . ومن يعم م ثقال ر 8-7الزلزلة/ فمن يعم م

Waxa kale oo uu Alle yidhi: Waxaanu Maalinta Qiyaamaha udejin miisaanka si

cadaalad ah nafna waxba lagama dulmiyi doono . . . (Al-Anbiyaa’: 47).

ين القسط ليو القيامة فال تظىم نفس شيئا 47األنبياء/ ونضع الموام

Ummadda Islaamku waxay isku raacday nusuus badanina ku soo aroortay in camalka

tadawuca ahi uu leeyahay ajar fara badan oo inta uu le’eg yahay Eebbe kelidii uu og

yahay. Camalka faradka ahina sidoo kale uu leeyahay isna ajar uu qaddarkiisa Eebbe

oo keliyi og yahay. Halkaa waxa ku cad in haddii uu camalka tadawuca ahi bato uu

gaadhi karo ajarka faradku leeyahay ama markuu ururo kaba badan karo. Eebbena

wuxuu inoo caddeeyay inaanu luminin camalka dadka isla markaana سلباانه وتعللالى

camalka fiicani uu tirtiro camalka xun.

SALAADDA QOFKA BUKA صالة الملري Qofkii bukooda ee kari waaya inuu sarajoog ku tukado waxa u bannaan inuu

fadhiga ku tukado. Haddii uu fadhiga kari waayana waxa u bannaan inuu tukado isagoo

dhinac u jiifa isla markaana rukuucda iyo sujuudda waa inuu foororsiga ku sameeyo

isagoo foororsiga sujuudda ka hoosaysiinaya midka rukuucda. Sidaa wuxuu Alle للز

inoogu caddeeyay qawlkiisa ah: Xusa Eebbe idinkoo taagan, ama fadhiya ama وجل

dhinaca u jiifa (An-Nisaa’: 103)

قياما وقعوىا ولىى جنودكم . . . لقول هللا لز وج 103 / النساء فاكروا للاCimraan bin Xusayn wuxuu yidhi: “Mar ay babaasiiri igu dhacday ayaan Nebiga Alle

ka waraystay sidaan salaadda u tukan lahaa. Wuxuu yidhi: “Sarajoog صلىى هللا لىيله وسلىم

ku tuko, haddii aad kari weydana fadhi ku tuko, haddii aad kari weydana adigoo

dhinac u jiifa.” (Jamaacada ayaa werisay Muslim mooyee). An-Nasaa’i wuxuu raaciyey

inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم ku daray Xadiiskaa “Haddii aad kari weydo dhinac u

jiifka, tuko adigoo dhabarka u jiifa.” Nafna Alle kuma kalifo wax aanay karaynin

.

Qallaha Salaadda 383

للن صلىى هللا لىيله وسلىم لن لمرا دن حصين قال : " كانت دي دواسلير فسلألت النبلي

الصالة ؟

رواه الجماللة بال مسلىم . وماى” فقال : " ص قائما فقالدا ، فت لم تسلتطع فعىلى جنبل

النسائي ،

نفسا بال وسعها ، ” "فت لم تستطع فمستىقيا ” ال يكى ف للا

Jaabir wuxuu yidhi: Mar uu Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم booqday qof buka wuxuu

arkay qofkii oo barkimo ku dul tukanaya. Intuu barkimadii ka tuuray ayuu ku yidhi:

“Dhulka ku tuko haddaad karto, haddii kale tuko adigoo foororkii rukuuca iyo

sujuudda oo kale samaynaya, oo foororka sujuudda ka hoosaysiinaya midka

rukuuca.” (Al-Bayhaqi ayaa weriyey).

ىة فرملى دهلا مريضا فرآه يصىي لىى وسا صىى هللا لىيه وسىم و لن جادر قال لاى النبي

وقال : " ص لىى األرض ب بستطعت ، وبال فأومىء بيماء واجع سلجوىك أيفل ملن

رواه البيهقي .” ركول

Waqtiga ay u bannaan tahay inuu qofku sameeyo arimaha aan kor ku sheegnay waa

marka uu kari waayo inuu u tukado sidii caadiga ahayd. Taas oo haddii uu qofku falo

uu dhibaato la kulmayo, ama uu ka baqo inuu xanuunka hayaa ku siyaado ama uu ka

baqo inuu bogsiga uu bogsan lahaa waqtigiisu ku dheeraado, ama haddii uu madaxu

dawakho markuu sida caadiga ah u tukado. Waa markaa markay qofka u bannaan tahay

inuu fadhi ku tukado ama haddii uu kari waayo siyaabaha kalee aan kor ku sheegnay uu

u tukado. Habka uu qofku u fadhiisanyo markuu fadhiga ku tukanayo waa luga

isdhaafis (mutarabic). Caa’isha waxay tidhi (Ihkra): “Waxaan arkay Nebiga Alle ودل

oo luga isdhaafsi ku tukanaya.” (Waxa weriyey an-Nasaa’i al-Xaakimna و ليده ومدلم

wuu saxixay).

رواه النسللائي ” يصللىي متردعللا صللىى هللا لىيلله وسللىملللن لائ،للة قالللت : رأيللت النبللي

وصااه الااكم .

Waxa u bannaan oo kale inuu salaadda tukado isagoo u fadhiya habka at-Taxiyaadka

loogu fadhiisto. Waxa kale oo u bannaan qofka sarajoog iyo fadhiga ku tukan kari

waaya inuu jiif ku tukado sidaan hore u soo sheegnay. Haddii uu sidaa kari waayona

qofku waa inuu jirjirka (dhabarka) u jiifsado lugahana Qiblada u jeediyo inta itaalkii

ah, taas oo ah siduu Ibnul Mundir doortay. Arintaa waxa ku soo arooray Xadiis daciif

ah oo Cali (Ihkra) laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofka bukaa

wuxuu tukanayaa isagoo taagan haddii uu karo, haddii uu sarajoog kari waayona

wuxuu ku tukanayaa fadhiga, haddii uu sujuudda kari waayona madaxa ayuu

foororinayaa isagoo foororka sujuudda ka dheeraynaya midka rukuuca. Haddii uu

Qallaha Salaadda 384

kari waayo fadhiga wuxuu tukanayaa isagoo dhinaca midig u jiifa Qibladana u

jeeda. Haddii uu sidaa kari waayo wuxuu tukanayaa isagoo jirjirka u jiifa lugahana

dhinaca Qiblada u fidinaya.” (Ad-Daaraqudni ayaa weriyey).

صىى هللا لىيه وسلىم قلال : يصلىي الملري قائملا ب اسلتطاع فلا للم لن لىي لن النبي

قالدا ، فلا للم يسلتطع أ يسلجد أوملا درئسله وجعل سلجوىه أيفل ملن يستطع صىى

ه ، فا لم يستطع أ يصىي قالدا صىى لىى جنبه األيملن مسلتقبال القبىلة ، فلا للم ركول

رواه ” يسلللتطع أ يصلللىي لىلللى جنبللله األيملللن صلللىى مسلللتىقيا رجلللاله مملللا يىلللي القبىلللة

الدارقطني .

Culimada qaarkood waxay qabaan inuu qofku u tukan karo hadba sida ugu dhibta yar.

Xadiiska aan kor ku sheegnayna waxa inooga cad in haddii uu qofku kari waayo inuu

madaxa foororiyo si uu rukuuc iyo sujuud u sameeyo kolkuu jirjirka u jiifo aanay jirin

wax intaa ka dambeeya oo ku waajib ahi.

SALAADDA BAQAHA صلللللللللللللللللالة

الخو Habka salaadda loo tukado markay baqdini jirto culimada Isalaamku dhammaan way

isku waafaqday waana mid ku salaysan Aayadda Qur’aanka ah ee uu Alle سلباانه وتعلالى

yidhi: Adigoo dhex jooga haddaad oogto salaadda ha istaagto koox iyaga ka mid

ahi agtaada hana haystaan hubkooda kolkay sujuuddaanna ha istaagaan

gadaashiina, hana yimaadaan koox kale oo aan tukanin . . . (An-Nisaa’a: 102).

ع وليأيذوا أسىاتهم فلت نهم م م فأقمت لهم الصالة فىتقم طائفة م سلجدوا ا وبا كنت فيه

ن ورائكم ولتأ طائفة أيرى لم يصىوا . . . 102النساء/ فىيكونوا م

Imaam Axmed wuxuu yidhi: Salaadda qofkay cabsiyi hayso (salaatul-khawf) waxa ku

soo arooray lix ama toddoba Xadiis, kolba kii uu qofku ku dhaqmaana waa sax. Ibnul

Qayim wuxuu yidhi: Asal ahaan waxa jira lix nooc oo Salaatul-khawfka loo tukado

inkasta oo ay dadka qaar yidhaahdeen way ka badan yihiin. Dadkaas oo riwaayad kasta

oo arrintaa ku soo aroortay, ama ficil kasta oo uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم falay hab

gooniya oo salaadda baqaha loo tukado ka dhigay. Sidaas darteed, yidhi toddoba iyo

toban hab ayaa loo tukan karaa Salaatul-khawfka. Imaam al-Xaafid wuxuu yidhi: Sidaa

ayuu yahay arrinka qummani tafatirkiisuna waa sida hoos ku xusan:

1. Haddii aanu cadwgu joogin dhinaca Qiblada: Imaamku wuxuu tukinayaa koox

dadka ka mid ah rakcad keliya oo labada rakcadood ka mid ah. Kabacdi wuu

sugayaa intay rakcadda labaad iskood iyagu u dhamaysanayaan. Markaasay kooxdii

Qallaha Salaadda 385

labaad imanaysaa oo Imaamka la tukanaysaa rakcadda labaad. Imaamku wuu

sugayaa intay kooxda labaad iskood u dhamaysanayaan rakcadda labaad kabacdina

wuu salaama-naqsanayaa. Saalax Ibnu Khawaat wuxuu ka soo weriyey Sahal Abii

Khaythamah inuu yidhi: “Koox ayaa Rasuulka ودل و ليده ومدلم la safatay, kooxdii

kalena cadowga ayay waajahday, markaasuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم kooxdaa

tukiyay rakcad. Isagoo Rasuulku ودل و ليده ومدلم rakcaddii labaad u taagan ayay

kooxdii hore rakcaddii labaad iskood u dhamaysteen, markaasay cadowgii

waajaheen. Kooxdii labaad ayaa timi oo Rasuulka ودل و ليده ومدلم ku xidhatay

salaaddii markaasuu tukiyey iyana rakcaddii isaga u hadhsanayd, kolkaasuu

Rasuulku وددل و ليده ومدلم fadhiga ku sugay intay iskood rakcaddii labaad u

dhamaystirayeen, kabacdina wuu salaama-naqsaday.” (Jamaacada ayaa werisay

Ibnu Maajah mooyee).

صلىى هللا لن صال ادن يلوا للن سله دلن أدلي ييثملة : " أ طائفلة صلفت ملع النبلي

وطائفة وجاه العدو فصىى دلالتي معله ركعلة ثلم ثبلت قائملا فلأتموا ألنفسلهم ثلم لىيه وسىم

الركعلة التلي دقيلت ملن صلالته أنصرفوا وجاه العدو ، وجاء الطائفة األيرى فصىى دهلم

رواه الجمالة بال ادن ماجة .” ثم ثبت جالسا فأتموا ألنفسهم ثم سىم دهم

2. Haddii aanu cadowgu joogin dhinaca Qiblada: Wuxuu Imaamku tukinayaa koox

Ciidanka ka mid ah rakcad keliya iyadoo ay kooxdii kale cadowga ilaalinayso.

Markaasay kooxdii hore tegaysaa oo cadowga ilaalinayaan iyagoo rakcad keliya

tukaday. Kooxdii kale ayaa dabadeeto imanaysa oo iyana Imaamku rakcad

tukinayaa. Kabacdi koox waliba iyadaa iskeed u dhamaystiranaysa rakcadda kale.

Ibnu Cumar waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

tukiyey koox rakcad keliya iyadoo kooxdii kale cadowga hor joogto . Kolkaasay

kaceen oo kooxdii cadowga horjoogtay beddeleen, kooxdii labaadna wuxuu Nebigu

tukiyey rakcad keliya waanuu salaama-naqsaday iyadoo koox waliba صىى هللا لىيه وسلىم

rakcad keliya dhamaysatay.” (Axmad iyo labada Sheekh ayaa weriyey).

داحدى الطائفتين ركعة والطائفلة صىى هللا لىيه وسىملن ادن لمر قال : صىى رسول هللا

جلاء األيرى مواجهة لىعدو ، ثم انصرفوا وقاموا في مقا أصاادهم مقبىين لىى العدو ، و

ركعة ثم سىم ثم قضى هؤالء ركعة وهلؤالل صىى هللا لىيه وسىم أولئ ثم صىى دهم النبي

ركعة " رواه أحمد وال،يخا .

Halkaa waxa ku cad inay kooxda labaad dhamaysanayso salaaddooda markuu Imaamku

salaama-naqsado iyadoon salaaddu ka kala go’in. Hase yeeshee, kooxdii hore waxay

rakcadda labaad tukanayaan markay kooxda labaad salaadda ka soo jeesato ee ay

cadowga waajahdo. Ibnu Mascuud wuxuu yidhi: Markuu Imaamku salaama-naqsaday

Qallaha Salaadda 386

ayay kooxdii kowaad kacday oo rakcaddii labaad tukadeen kabacdina salaama-

naqsadeen.

3. Imaamku wuxuu tukinayaa koox walba laba rakcadood: Labada rakcadood ee

hore waxay Imaamka u noqonayaan salaaddiisii faradka ahayd, labada kalena nafal.

Waanay bannaan tahay inuu qof salaad farad ah tukanayaa uu ku daba tukado mid

nafal tukanaya.

Jaabir waxa laga soo weriyey: “Inuu Nebigu ول و ليده ومدلم tukiyey koox Asxaabtiisa

ka mid ah laba rakcadood, kooxdii kalena laba, dabadeetona salaama-naqsaday.”

(Ash-Shaafici iyo an-Nasaa’i ayaa soo weriyey).

من أصااده ركعتين ثم صىى دآيرين دطائفة صىى صىى هللا لىيه وسىملن جادر : " أنه

رواه ال،افعي والنسائي .” ركعتين ثم سىم

Axmad, Abii Daa’uud iyo an-Nasaa’i waxay iyana tebis kale kaga soo weriyeen Jaabir

inuu yidhi: “Nebiga ayaa ول و ليده ومدلم na tukiyey salaatul-khawf, markaasuu koox

Asxaabtiisa ka mid ah tukiyey laba rakcadood dabadeetona salaama-naqsaday.

Kooxdii hadhsanayad ayay beddeleen markaasu Rasuulku ودل و ليده ومدلم kooxdii

labaadna tukiyey laba rakcadood iyana ay salaama-naqsadeen. Halkaa wuxuu

Rasuulku ودل و ليده ومدلم ku tukaday afar rakcadood Asxaabtiina laba rakcadood.”

Xadiis kale oo kuwaa la mid ahna Imaam Axmad iyo labada Sheekh ayaa iyana ka soo

weriyey Jaabir.

صلالة صىى هللا لىيه وسىموفي رواية ألحمد وأدي ىاوى والنسائي قال : " صىى دنا النبي

ثلم تلأيروا ، وجلاء اآل يلرو فكلانوا فلي الخو فصلىى دلبع أصلااده ركعتلين ثلم سلىم

أردلع ركعلا ولىقلو صىى هللا لىيه وسىم مقامهم فصىى دهم ركعتين ثم سىم فصار لىنبي

ركعتا "

4. Haddii uu cadowgu dhinaca Qiblada joogo: Wuxuu Imaamku tukin karaa

Ciidanka dhammaan mar keliya iyagoo dhammaantood wadaagaya kana siman

ilaalinta cadowga iyo la sodka tiirarka salaadda oo dhan sujuudda mooyee. Markuu

Imaamku sujuudo koox ayaa la sujuudeysa, kooxda kalena way sugeysaa ilaa ay

sujuudda ka soo toosto kooxdaasu. Markaasay kooxda labaadna sujuudeysaa.

Markay rakcadda koowaad dhamaystaan ayay labada kooxood isbeddelayaan oo

kooxdii gadaal jirtay hore maraysaa kuwii safka hore ku jirayna gadaal marayaan.

Jaabir wuxuu yidhi: “Rasuulka ودل و ليده ومدلم waxaan la tukaday Salaatul-khawf,

markaasuu laba saf naga dhigay oo gadaashiisa na safay iyadoo cadowgu annaga

iyo Qiblada noo dhexeeyo. Markaasuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم salaaddii xidhay

Qallaha Salaadda 387

anana waanu xidhannay, markuu rukuucayna dhammaan waanu rukuucnay,

markuu rukuuca ka soo toosayna dhammaan waanu ka soo toosnay. Kabacdi

Rasuulka وددل و ليدده ومددلم iyo safkii hore ee isaga xigay ayaa sujuuday, safkii

dambena cadowga ayay ilaaliyeen ilaa intay Rasuulka ول و ليده ومدلم iyo safkii hore

sujuudda dhamaysanayeen, kabacdina safkii dambe ayaa sujuuday. Dabadeetona

labadii saf ayaa isbeddelay oo safkii dambe ayaa hore maray, safkii horena gadaal

ayuu maray. Rasuulkii وددل و ليدده ومددلم ayaa haddana rukuucay kolkaasaanu

dhammaan rukuucnay, markuu rukuucii ka soo toosayna dhammaan waanu ka soo

toosnay. Markuu sujuudayna, kooxdii markii hore safka dambe ku jirtay ayaa la

rukuucday, kooxdii kalena cadwga ayay ilaaliyeen ilaa intay Rasuulka ودل و ليده

iyo safka hore ay sujuudda dhamaysanayeen, kabacdina safkii dambe oo ومددلم

rakcaddii hore ahaa safka hore ayaa sujuuday kolkaasuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم

salaama-naqsaday anana dhammaan aanu salaama-naqsanay.” (Axmad, Muslim,

an-Nasaa’i, Ibnu Maajah iyo al-Bayhaqi ayaa weriyey).

صالة الخو فصفنا صلفين صىى هللا لىيه وسىم لن جادر قال : " شهد مع رسول هللا

كبرنلا جميعلا ثلم ركلع ف صلىى هللا لىيله وسلىمالقبىة ، فكبر النبي يىفه ، والعدو ديننا ودين

وركعنا جميعا ثم رفع رأسه من الركلوع ورفعنلا جميعلا ثلم انالدر دالسلجوى والصلف اللذا

السلجوى صلىى هللا لىيله وسلىميىيه وقا الصف اآلير في نالر العلدو ، فىملا قضلى النبلي

جوى وقاموا ، ثم تقد الصف المؤير وتلأير والصف الذا يىيه انادر الصف المؤير دالس

وركعنلا جميعلا ثلم رفلع رأسله ورفعنلا صلىى هللا لىيله وسلىمالصف المقد ، ثم ركع النبلي

جميعللا ثللم اناللدر دالسللجوى والصللف الللذا يىيلله الللذا كللا مللأيرا فللي الركعللة األولللى وقللا

السلجوى دالصلف صلىى هللا لىيله وسلىمالصف المؤير في نالر العلدو ، فىملا قضلى النبلي

صللىى هللا لىيلله وسللىمالللذا يىيلله اناللدر الصللف المللؤير دالسللجوى فسللجدوا ثللم سللىم النبللي

وسىمنا جميعا " رواه أحمد ومسىم والنسائي وادن ماجة والبيهقي .

5. In labada kooxoodba ay iskumar Imaamka salaadda la xidhaan:

Kooxi waa inay cadawga ilaaliso intay kooxda kale Imaamka rakcad la tukanayso.

Kabacdina kooxdii tukatay waa inay cadowga ilaaliso markeeda. Dabadeetona

kooxdii kale ay soo weydaarato oo rakcad tukato Imaamkii oo weli taagan.

Imaamku wuxuu markaa tukinayaa kooxda labaad rakcaddii labaad. Kabacdina

kooxdii cadowga ilaalinaysay ayaa imanaysa oo iskood rakcadda kale u tukanaya

iyadoo ay Imaamka iyo kooxdii kale weli fadhiyaan. Markay dhamaystaan ayuu

Imaamku salaama-naqsanayaa, dhammaanna way ka wada daba salaama-

naqsanayaan.

Qallaha Salaadda 388

Abuu Hurayra wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم ayaan Salaatul-khawf la

tukaday sannadkii qaswadda Najad, markaasuu u kacay salaaddii Casar, kolkaasay

kooxi isla taagtay, kooxdii kalena cadawga ilaalisay iyagoo dhabarkoodu uu Qiblada

u jeedo. Markaasuu Rasuulku و ليده ومدلم ودل salaaddii xidhay, dhammaanna ka

wada daba xidheen kooxdii la safnayd iyo kooxdii cadawga ilaalinaysay labaduba.

Kolkaasuu rukuucay oo ay kooxdii ku daba safnayd la rukuuceen, markuu

sujuudayna way la sujuudeen iyadoo ay kooxdii kale taagan tahay oo ay cadawga

ilaalinayso. Markuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم rakcaddii labaad isu taagay oo ayay

kooxdii ku daba safnayd kaceen oo ay cadawga ilaaliyeen, kooxdii kalena soo

waydaaratay oo ay rukuucwwn, dabadeetona sujuudeen Rasuulka لمودل و ليده ومد oo

weli taagan. Markay rakcaddii labaad isutaageen ayuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم

haddana rukuucay oo ay la rukuuceen, markuu sujuudayna way la sujuudeen.

Kabacdi kooxdii kale intay timi ayay rukuuceen, dabadeetona way sujuudeen iyadoo

Rasuulka ليدده ومددلموددل و iyo kooxdii kale ay weli fadhiyaan. Kolkay salaantii

gaadhay ayuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم salaama-naqsaday dhammaanna way wada

salaama-naqsadeen, Rasuulku ودل و ليده ومدلم wuxuu tukaday laba rakcadood, koox

walibana laba rakcadood.” (Axmad, Abuu Daa’uud iyo an-Nasaa’i ayaa weriyey).

صلالة الخلو للا صلىى هللا لىيله وسلىمفعن أدي هريلرة قلال : " صلىيت ملع رسلول هللا

بلى صالة العصلر فقاملت معله طائفلة ، وطائفلة صىى هللا لىيه وسىمسزوة نجد فقا النبي

ع اللذين معله واللذين مقادل أيرى مقاد العدو و هورهم بلى القبىة ، فكبر فكبلروا جميعلا

العللدو (، ثللم ركللع ركعللة واحللدة وركعللة الطائفللة التللي معلله ثللم سللجد فسللجدة التللي تىيلله

واآليرو قيا مقاد العدو ، ثم قا وقامت الطائفة التي معله فلذهبوا بللى العلدو فقلادىوهم

ىيله وسلىمصلىى هللا لوأقبىت الطائفة التي كانت مقاد العدو فركعوا وسجدوا ورسلول هللا

قائم كما هو . ثم قاموا فركع ركعة أيلرى وركعلوا معله وسلجدوا معله ، ثلم أقبىلت الطائفلة

قالد ومن معه صىى هللا لىيه وسىمالتي كانت مقاد العدو فركعوا وسجدوا ورسول الىه

ركعتلا ولكل صلىى هللا لىيله وسلىمثم كا السال فسىم وسلىموا جميعلا فكلا لرسلول هللا

رواه أحمد وأدو ىاوى والنسائي .” عتا طائفة رك

6. Inay koox waliba rakcad keliya Imaamka la tukato: Sidaas darteed Imaamku

wuxuu tukanayaa laba rakcadood koox walibana rakcad keliya.

Ibnu Cabbaas waxa laga soo weriyey: “Inuu Rasuulku ول و ليه وملم ku tukaday Dii-

Qirad1 oo dadkii uu laba saf u qaybiyey. Saf gadaashiisa uu safay iyo mid cadawga

waajahay. Markuu safkii la saftay rakcad tukiyey ayay kaceen oo ay kooxdii kale

1 Daayeeralay meel la yidhaahdo.

Qallaha Salaadda 389

isbeddeleen si ay cadawga u ilaaliyaan. Markaasuu kooxdii kale timi oo iyana uu

Rasuulku وددل و ليدده ومددلم rakcad keliya tukiyey, labada kooxood midina may

dhamaystirin rakcaddii kale.” (An-Nasaa’i iyo Ibnu Xibbaan oo isagu saxixay ayaa

weriyey).

صلىى دلذا قلرى فصلف النلاس يىفله صلىى هللا لىيله وسلىمللن ادلن لبلاس : " أ النبلي

مواما العدو ، فصىى دالذا يىفه ركعة ثم أنصلر هلؤالء بللى صفين صفا يىفه ، وصفا

مكلا هلؤالء ، وجلاء أولئل فصلىى دهللم ركعلة وللم يقضلوا ركعلة " . رواه النسلائي وادللن

حبا وصااه .

Ibnu Cabbaas waxa kale oo laga soo weriyey inuu yidhi: “Alle مدبح نه وتعد ل wuxuu ku

farad yeelay Nebigiina ليده ومدلمودل و afar rakcadood marka aanu safarka ahayn,

markuu safarka yahayna laba rakcadood, markay baqdini jirtana rakcad keliya”

(Axmad, Muslim, Abuu Daa’uud iyo an-Nasaa'i ayaa weriyey).

أردعلا ، وفلي فلي الاضلر صىى هللا لىيه وسىم ولنه قال : " فرض هللا الصالة لىى نبيكم

رواه أحمد ومسىم وأدو ىاوى والنسائي . ” السفر ركعتين ، وفي الخو ركعة

Sidoo kale, Thaclabah bin Zahdam waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Annagoo Saciid

bin al-Caas la joogna Dabristaan ayuu na weydiiyey: Kumaa Rasuulka Alle ودل و

م ليده ومدل la tukaday rakcad keliya? Xudayfah (Ihkra) ayaa yidhi: Aniga oo waxay

ahayd Salaatul-khawf, dadka wuxuu tukiyey rakcad keliya manay dhamaystirin.”

(Abuu Daa’uud iyo an-Nasaa'i ayaa weriyey).

أيكلم صلىى ملع ولن ثعىبة دن مهد قلال : " كنلا ملع سلعيد دلن العلاص دطبرسلتا فقلال :

ركعة ؟ فقال حذيفة : أنا ، فصىى دهلؤالء صلالة الخلو ؟ صىى هللا لىيه وسىمرسول هللا

رواه أدو ىاوى والنسائي . ” ودهؤالء ركعة ولم يقضوا

HABKA SALAADDA MAQRIBKA LOO TUKADO HADDII CABSIYI JIRTO:

Salaadda Maqribka lama gaabin karo oo qasri iyadu malaha, mana jiraan Axaadiis ku

soo aroortay habka loo tukado salaadda Maqribka marka cabsiyi jirto. Sidaas darteed,

culimadu way isku khilaafeen habka loo tukado. Mad-habta Xanafiyada iyo

Maalikiyadu waxay qabaan: Inuu Imaamku kooxda hore tukiyo laba rakcadood, kooxda

labaadna rakcad keliya. Imaam ash-Shaafici iyo Axmadna waxay qabaan inuu Imaamku

kooxda hore tukiyo rakcad keliya kooxda labaadna laba rakcadood, iyagoo arrinkaa ku

salayanaya inuu Cali bin Abii Daalib (Ihkra) sidaa falay.

SALAADDA KOLKAY CABSIDU BADATO:

Qallaha Salaadda 390

Haddii cabsidu badato ama uu dagaalku kululaado qof waliba waa inuu iskii u tukado

hadba siduu karo isagoo taagan ama socda Qiblada ha u jeedo ama yaanu jeedine. Waa

inuu qofku rukuuc iyo sujuud isku dayo hadba siday ugu suura galaan isagoo foororka

sujuudda ka dheeraynaya1 midka rukuuca. Shuruudaha salaadda wixii uu qofku markaa

kari waayo ee ay awoodiisu suura gelin kari waydana waa laga dhaafay. Ibnu Cumar

wuxuu yidhi: Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ayaa noo sifeeyay Salaatul-khawfka oo

wuxuu yidhi: “Haddii ay cabsidu intaa ka badato, tukada idinkoo socda ama gaadiid

saaran.”

صالة الخو وقال : " فت كلا يلو صىى هللا لىيه وسىمقال ادن لمر : وصف النبي

” . أشد من ل فرجاال أو ركبانا

Sida saxiix Al-Bukhaari ku taala wuxuu Nabigu ىيله وسلىمصلىى هللا ل yidhi: “Haddii ay

cabsidu intaa ka badato, waxay tukanayaan iyagoo lugahooda ku taagan ama

gaadiid saaran oo Qiblada u jeeda ama aan u jeedin.”

وفي البخارا أنه قال : " فت كا يو أشد من ل صىوا رجاال قياما لىلى أقلدامهم أو

ة وسير مستقبىيها " . ركبانا مستقبىي القبى

Imaam Muslimna wuxuu Ibnu Cumar ka soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Haddii ay jirto cabsi intaa ka badani tuko adigoo taagan ama gaadiid saaran

oo foororsi rukuucda iyo sujuudda ku samaynaya.”

دن لمر قال : " فت كا يو أشلد ملن لل فصل راكبلا أو قائملا وفي رواية لمسىم أ ا

” . تومىء بيماء

SALAADDA QOFKA LA WEERARO AMA WAX WEERARA:

Qofka raba inuu weeraro cadaw gaalo ah ee ka baqa inuu cadowgu ka baxsado ama ka

qarsoomo intuu tukanayo, wuxuu qofkaasu tukanayaa isagoo socda oo foororkii

rukuucda iyo sujuudda oo kale samaynaya, Qiblada ha u jeedo ama yuu u jeedine.

Qofka uu isaga cadow soo weeraraana waa sidoo kale. Waxa kale oo iyana sidaa u

tukan kara qofka uu cadow u diido inuu rukuuc iyo sujuud sameeyo, ama qofka bahal

ama tuug uga baqa naftiisa, reerkiisa ama hantidiisa. Intuba sidaan kor ku sheegnay

ayay u tukanayaan marka uu waqtiga salaaddu soo galo haddii ay ka cabsadaan inay

salaaddu dhaafto. Al-Ciraaqi wuxuu yidhi: Waxa kale oo arrinkaasu uu u bannaan

yahay qof kasta oo ka fakanaya daad ama dab oo aan haysan jid kale ama si kale uu u

tukado. Sidoo kale, waxay u bannaan tahay iyana qofka deyn qaba ee aan deynta iska

bixin karin kana baqaya inuu qofkii deynta ku lahaa qabto oo uu xidho rumaysanna

1 Isagoo marka uu sujuudayo xoog u sii foororsanaya.

Qallaha Salaadda 391

waayo cudurdaarkiisa. Waxa la mid ah oo kale qofka dil lagu xukumo ee filaya in

haddii uu dhuunto oo la waayo inay cadhadu ka ba’do dadkii dilka ku xukumay oo ay

saamaxaan.

Cabdullah bin Aniis wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صىى هللا لىيله وسلىم ayaa ii diray oo igu

yidhi orod oo soo dil Khaalid bin Sufyaan al-Hadalii oo Carafaad meel u dhow

degganaa. Kolkaasaan arkay Khaalid markii ay salaadda Casar soo gashay.

Waxaan naftayda ku idhi: Waxaan ka baqayaa inay na dhex maraan isaga iyo aniga

wax salaadda Casar I dhaafiyaa. Markaasaan socodkaygii sii watay oo aan salaaddii

tukaday anigoo xaggiisa u jeeda oo foororkii rukuucda iyo sujuudda oo kale

samaynaya. Markaan u soo dhowaaday ayuu igu yidhi: Kumaad ahayd? Waxaan ku

idhi: Nin carabta ka mid ah ayaan ahay, oo waxa isoo gaadhay inaad dad u

urursanayso1 Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم sidaasaan kuugu imi. Wuxuu yidhi:

Sidaasaan

1 Ciiddan aad kula dagaalanto Rasuulka.

i Salaadda Musaafirka 392

rabaa. Markaasaan cabbaar la socday ilaa ay ii suura gashay inaan seefta qudha

kaga jaro oo ay nafti ka baxday.” (Axmad, Abuu Daa’uud iyo al-Xaafid oo isagu yidhi

sanadkiisu waa xasan ayaa soo weriyey).

بللى ياللد دلن سلفيا صلىى هللا لىيله وسلىملن لبد هللا دن أنيس قال : دعثنلي رسلول هللا

الهللذلي وكللا ناللو لرفللا فقللال : " اهللب فاقتىلله " فقللال : فرأيتلله وقللد حضللر صللالة

ة ، فانطىقلت أم،لي وأنلا العصر فقىت : بني أليا أ يكو دينلي ودينله ملا يلؤير الصلال

أصىى أومىء بيماء ناوه ، فىما ىنو منه قال للي : ملن أنلت ؟ قىلت : رجل ملن العلر ،

دىيني أن تجمع لهذا الرج فجئت في ل . فقال بني لفي ل . فم،يت معه سلالة حتلى

با أمكنني لىوته دسيفي حتى درى " رواه أحمد أدو ىاوى ، وحسنه الاافط بسناىه .

SALAADDA SAFARKA صلالة

السفرSalaadda safarku waxay leedahay axkaamta aan hoos ku sheegi doono:

1. Qasriga salaadda afarta rakcadood ah:

Wuxuu Alle yidhi سباانه وتعلالى Haddaad dhulka ku safartaan dembi idinma saarna

inaad salaadda gaabisaan (qasaridaan) haddii aad ka cabsataan inay idin dhibaan

kuwa gaaloobay, kuwa gaaloobay waxay idiin yihiin cadow cad (An-Nisaa’a:

101).

فلتم وبا ضردتم في األرض فىليس ل قال تعالى لالة ب ي لن الص ىليكم جنلاح أ تقصلروا م

بينا ا م ين كانوا لكم لدوا ين كفروا ب الكافر 101النساء/ أ يفتنكم الذ

Arintaasu kuma koobna markay cabsidu jirto oo keliya. Yacla bin Umayah wuxuu

sheegay inuu maalin weydiiyey Cumar: Muxuu dadku salaadda safarka u gaabiyaa

iyadoo uu Alle للز وجل yidhi: Haddii aad dhulka ku safartaan dhibi idinma

saarna inaad salaadda gaabisaan haddaad ka cabsataan inay idin fidmeeyaan

(dhibaan) kuwa gaaloobay. Isla markaana aynaan joogin waqtigaa ay gaaladu wax

dhibaysey. Cumar wuxuu yidhi: Arrintaa aad ka yaabtay aniguba waan ka yaabay,

markaan Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ka warsadayna wuxuu yidhi: “Waa sadaqo uu

Eebbe idinku sadaqaystay ee aqbala sadaqadiisa.” (Jamaacad ayaa werisay).

فعن يعىى دن أمية قال : قىت لعمر دن الخطا أرأيت بقصار الناس الصلالة وبنملا قلال للز

ين كفروا وج : فتم أ يفتنكم الذ . فقد هب لل اليلو ؟ فقلال لملر : لجبلت مملا ب ي

Salaadda Musaafirka 393

تصلد هللا دهلا فقلال : " صلدقة صلىى هللا لىيله وسلىملجبت منه فذكر ل لرسلول هللا

رواه الجمالة .” لىيكم فاقبىوا صدقته

Sidoo kale, Ibnu Jariir ad-Dabari wuxuu sheegay inuu Abii Muniib al-Jarshii ka

waraystay Ibnu Cumar Aayadda aan kor ku sheegnay ee ah Haddii aad dhulka ku

safartaan . . . oo uu yidhi hadda nabad ayaynu nahay oo cabsiyi ma jirto markaa

miyay tahay inaynu salaadda gaabino (qasrino) markaynu safarno? Ibnu Cumar wuxuu

ugu jawaabay Aayadda Qur’aanka ah ee: Ku dayasho wanaagsan ayaa idiinku

sugan Rasuulka Alle . . . (Al-Axzaab: 21).

أسوة حسنة . . . . لقد قال تعالى : 21األحزا / كا لكم في رسول للا

Caa’isha (Ihkra) waxa laga soo weriyey inay tidhi: “Salaadda wuxuu Ilaahay farad

yeelay laba laba rakcadood markii Makka la joogay, kolkuu Rasuulku Madiina

yimi ayaa labadii rakcadoodba laba kale lagu kordhiyey, Maqribka mooyee oo isagu

ah witirka dharaarta. Salaadda Fajarkana waxa laba looga dhigay dhererka

qiraa’adeeda darteed. Markuu Rasuulku safrana wuxuu tukan jiray salaaddii hore

ee Makka markuu joogay lagu farad yeelay.” (Axmad, al-Bayhaqi, Ibnu Xibbaan iyo

Ibnu Khuzaymah ayaa weriyey).

صىى هللا لن لائ،ة قالت : " قد فرضت الصالة ركعتين ركعتين دمكة فىما قد رسول هللا

المدينة ماى مع ك ركعتين ركعتين بال في المير فتنهلا وتلر النهلار ، وصلالة لىيه وسىم

رواه ” فر صىى الصالة األولى : أا التي فرضلت دمكلة الفجر لطول قرآتها ، وكا با سا

أحمد والبيهقي وادن حبا وادن حزيمة .

Ibnul Qayim wuxuu yidhi: Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم salaadda afarta rakcadood ah

wuxuu markuu safro tukan jiray laba ilaa uu Madiina ku soo laabto. Kamanaysoo

sugnaan Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم inuu dhamaystiro marna salaad afar rakcadood ah

isagoo safar ku jira. Imaamyaduna iskumay khilaafin arrintaa. Hase ahaatee, waxay

isku khilaafeen xukunka qasriga. Cumar, Cali, Ibnu Mascuud, Ibnu Cabbaas, Ibnu

Cumar iyo Jaabir waxay qabaan inuu qasrigu waajib yahay markuu qofku safro, waana

Mad-habta Xanafiyada1.

2. Masaafadda qasriga

1 Xanafiyadu waxay qabtaa in qofkii safar ah ee 4 tukada ay salaaddiisu sax tahay hase yeeshee

karaahiyo ay ku jirto haddii uu tashahud u fadhiisto markuu 2 rakcadood tukado waayo

salaantii ayuu dib uga dhigay meesheedii, wixii labada rakcadood dheerina waa nafal. Hase

yeeshee, haddii aanu tashahud u fadhiisan markuu 2 rakcadood tukado salaaddiisu sax maaha.

Salaadda Musaafirka 394

Nuxurka Aayadda kor ku xusani wuxuu khuseeyaa safar kasta oo u qalma erayga

“safar”, ha dheeraado ama ha gaabto, oo dartii salaadda loo gaabin karo, ama

salaadaha la isugu jamcin karo, ama soonta dartii loo afuri karo. Kumanay soo aroorin

Sunnaha Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم wax macnahaa guud ee safarka ka soo hor jeeda.

Ibnul Mundir iyo qaar kaleba waxay soo tebiyeen Axaadiis labaatan ka badan oo

arrintaa khuseeya. Kuwa ugu saxsan qaar ka mid ahina waa kuwan: Yaxya bin Yaziid

wuxuu yidhi: Anas bin Maalik ayaan ka waraystay qasriga salaadda wuxuu yidhina:

“Haddii Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم uu safro wax saddex mayl ama farsakh ah

wuxuu tukan jiray laba rakcadood.” (Axmad, Muslim, Abuu Daa’uud iyo al-Bayhaqi

ayaa weriyey).

لن يايى دن يزيد قلال : سلألت أنلس دلن مالل للن قصلر الصلالة فقلال أنلس : كلا النبلي

با يرج مسيرة ثالثة أميلال أو فراسلخ يصلىي ركعتلين . رواه أحملد صىى هللا لىيه وسىم

هقي ومسىم وأدو ىاوى والبي

Xaafid Ibnu Xajar wuxuu ku qoray kitaabka Fatxul Baari oo yidhi: Xadiiskaa ayaa ugu

saxsan Axaadiista caddaynaysa arrintaa. Macnaha maylka ama farsakhana waxa

caddeeyay Abii Saciid al-Khuduriyi oo yidhi: “Haddii uu Rasuulka Alle ودل و ليده

safro masaafad farsakh ah salaadda wuu gaabin jira.” (Saciid bin al-Mansuur ومدلم

ayaa soo weriyey, iyo al-Xaafid oo ka aamusay).

با سلافر فرسلخا صلىى هللا لىيله وسلىمللن أدلي سلعيد الخلذرا قلال : " كلا رسلول هللا

وأقره دسكوته لنه . يقصر الصالة " رواه سعيد دن منصور وكره الاافد في التىخيص

Waxa la ogyahay inuu farsakhu yahay saddex mayl. Sidaas darteed Xadiiska Abii

Saciid wuxuu shaki saarayaa Xadiiska Anas laga soo weriyey ee caddaynaya in safarka

ugu gaaban ee salaadda la gaabin karaa uu yahay sedex mayl. Farsakhu waa 5541 mitir,

maylkuna waa 1748 mitir. Dhereka ugu yar ee qasriga lagu soo weriyeyna waa hal mayl

oo keliya. Arrinkaa waxa caddaynaya oo kale Ibnu Abii Shaybah oo sanad saxiix ah

kaga soo weriyey Ibnu Cumar. Ibnu Xazm oo arrintaa qaatay wuxuu yidhi: haddii uu

safarku ka yar yahay hal mayl, uma bannaana qofku inuu salaadda gaabiyo, waayo

Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم oo Baqiic u baxay si uu aas uga qayb galo, oo kabacdina

uu duurka galay si uu xaajadiisa1 u soo dhamaysto, muu gaabin salaaddii.

3. Bilowga qasriga:

Culimada badankodu (al-Jamhuur) waxay qabaan inuu qasrigu bilaabmo markuu qofku

ka baxo magaalada uu ku nool yahay. Sidaas ayaa shardi u ah mana dhamaado qasrigu

ilaa uu qofku soo laabto oo uu soo gaadho guryaha ugu horeeya ee magaaladiisa. Ibnul

1 Si uu musqusha u isticmaalo.

Salaadda Musaafirka 395

Mundir wuxuu yidhi: “Ma ogi safar keliya oo Rasuulku ودل و ليده ومدلم uu qasri

bilaabay ilaa isagoo Madiina ka baxa mooyee.” Anas wuxuu isna yidhi: “Waxaan

Nebiga Alle ودل و ليده ومدلم kula tukaday Madiina afar rakcadood Dul-Xaliifana

laba.” (Jamaacada ayaa werisay). Culimadii hore (culimadii salafka) qaarkoodna

waxay qabaan inuu qofku qasri tukan karo xattaa isagoo gurigiisa jooga haddii uu safar

niyeeyo.

دالمدينلة أردعلا ودلذا الاىيفلة صلىى هللا لىيله وسلىمللن أنلس قلال : " صلىيت ملع النبلي

” ركعتين

الة . رواه الجم

4. Dhamaadka qasriga:

Musaafirku salaadda wuu gaabinayaa ilaa inta uu safar yahay. Haddii uu qof meel u

tago dan uu leeyahay ilaa intay dantaasu u dhammaanayso wuu gaabin karaa salaadda

xattaa haddii ay sannado gaadho, waayo waxa loo arkayaa inuu yahay musaafir. Haddii

uu qof niyeeyo inuu meel joogo muddo go’an siduu Ibnul Qayim yidhi qofkaasu waa

musaafir xukunkii musaafirkana wuu ku dhaqmayaa si kasta oo ay muddadu u

dheeraato ama u gaabato, maadaama aanu goosan inuu meeshaa dego. Culimadu

fikrado kala geddisan ayay qabaan. Ibnul Qayim oo culimada fikradahooda soo

koobaya ra’yigiisana dhiibanayaa wuxuu yidhi: Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم Tabuuk ayuu

joogay muddo labaatan maalmood ah oo uu qasri tukanayey, Ummadana kumuu odhan

qofku salaadda ma gaabin karo wixii intaa ka badan. Dhab ahaan waxa la isku raacay

mudada uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم halkaa joogay inay labaatan maalmood ahayd.

Joogidda uu qof meel aan gurigiisii ahayn joogo kama saarayso qofka xukunkii safarka

si kasta oo ay muddadu u dheeraato ama u gaabato, maadaama aanu qofku degin

meeshaa. Culimadii hore iyo kuwii dambena ( salaf iyo khalaf) way isku khilaafeen

arrintaa. Labada Saxiix (Al-Bukhaari iyo Muslim) waxa ku taala inuu Ibnu Cabbaas

yidhi: “Rasuulku ودل و ليده ومدلم safaradiisa mid ka mid ah wuxuu meel joogay

sagaal iyo toban maalmood oo uu laba rakcadood (qasri) tukanayey. Annagu haddii

aanu meel joogno sagaal iyo toban maalmood laba rakcadood ayaanu tukanaa, wixii

intaa ka badanna salaadda waanu dhamaystirnaa.” (Al-Bukhaari iyo Muslim ayaa

weriyey).

فلي دعل أسلفاره تسلع ل،لرة صلىى هللا لىيله وسلىملن ادن لبلاس قلال : " أقلا النبلي

يصلىي ركعتللين فللنان با أقمنللا تسلع ل،للرة نصللىي ركعتللين وب مىنلا لىللى للل أتممنللا "

رواه البخارا ومسىم .

Imaam Axmad oo Xadiiska Ibnu Cabbaas ee aan kor ku sheegnay sharaxayaa wuxuu

yidhi: Ibnu Cabbaas wuxuu u jeeday joogidda Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم uu joogay 19

Salaadda Musaafirka 396

maalmood Makka markii la furay, isagoo raba inuu Xunayn tago oo aan rabin inuu

Makka dego. Culimada qaar kalena waxay yidhaahdeen Ibnu Cabbaas wuxuu u jeeday

joogidda uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم joogay Tabuuk siduu Jaabir bin Cabdullah

sheegay isagoo leh: “Wuxuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم joogay Tabuuk labaatan

maalmood isagoo salaadda gaabinaya.” (Axmad ayaa ku soo weriyey Masnadkiisa).

دتبوك ل،لرين يوملا يقصلر صىى هللا لىيه وسىمبد هللا قال : " أقا النبي لن جادر ادن ل

الصالة " . رواه أحمد في مسنده

Al-Miswar bin Makhramah wuxuu yidhi: “Waxaanu la joognay Sacad magaalooyin ka

mid ah ash-Shaam (Suuriya) afartan habeen oo salaadda uu qasri tukanayey anana aanu

dhamays-tiraynay.” Sidoo kale, Naafic wuxuu yidhi: “Waxaanu la joognay Ibnu Cumar

Azarbijaan lix bilood oo uu qasri tukanayey iyadoo uu iridaha magaalada baraf

xidhay.” Xafsah bin Cubaydallaah isaguna wuxuu yidhi: “Anas bin Maalik wuxuu

joogay Shaam (Suuriya) laba sannadood oo uu salaadda musaafirka tukanayey.” Anas

waqtigaa wuxuu yidhi: “Asxaabta Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم waxay joogeen Raam

Hurmuuz toddoba bilood oo ay iyana qasri tukanayeen.” Al-Xasan wuxu isna yidhi:

“Waxaan la joogay Cabdur-Raxmaan bin Samurah Kaabul laba sannadood oo uu qasri

tukanayey. Hase yeeshee, salaadaha iskumuu jamcin jirin.” Ibraahiim isaguna wuxuu

yidhi: “Waxaanu joognay Rayi sannad iyo wax ka badan, iyo Saajistaan oo aanu

joognay laba sannadood.” Sidaa weeye Sunnaha Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم iyo

Asxaabtiisu waana sida toosan ee saxa ah. Sidaas iyadoo ay arrintu tahay ayuu haddana

Imaam Axmad qabaa in haddii uu qof niyaysto inuu meel joogo afar maalmood ay la

gudboon tahay inuu salaad taam ah oo aan qasri ahayn tukado. Hase yeeshee, wuxuu

qofkaasu tukan karaa qasri haddii uu saddex maalmood iyo wixii ka yar niyeeyo inuu

meel joogo. Ra’yiga Imaam Axmad waxa saldhig u ah inuu Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم

iyo Asxaabtiisu aanay niyeyn jirin inay meel joogaan waxa saddex maalmood ka badan

oo ay maalin walba odhan jireen baritaanu tegi, doono baritaanu tegi doonaa.

Haddaba haddii la og yahay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم Makka furay (xoreeyay)

lana og yahay intay qaadatay oo aanu ka tegin ilaa uu Islaamka dhidibada u taagay isla

markaana dumiyay udubadii shirkiga iyo gaalnimada oo uu carab hanuuniyey, lana og

yahay inay dhammaan arimahaasi u baahan yihiin waqti aan gaabnayn oo aan laguna

dhamayn karin maalin iyo laba iyo dhammaan sheekooyinka Asxaabta ku dhacay ee

aan kor ku soo sheegnay sida: Ibnu Cumar oo 6 bilood joogay Azarbijaan, Anas oo laba

sandood joogay Suuriya, Asxaabta qaarkood oo joogay Raam Hurmuus toddoba bilood.

Waxa cad inaan muraadka ay u joogeen oo ahaa Jihaad iwm. aanay ku dhammaan

karin saddex maalmood iyo wax u dhow. Jawaabta ay Asxaabta Imaam Axmad

Salaadda Musaafirka 397

bixiyeen waxay tahay haddii uu qof meel u joogo Jihaad, ama cadow xabbisay, ama

bukaan dartii, qofku qasri wuu tukan karaa si kasta oo ay muddadu u dhaafto intuu

niyeeyay iyo si kasta oo ay muddadu u dheeraato, waa runtood oo sidaas ayaa sax ah.

Hase yeeshee, Asxaabta Imaam Axmad waxay shardi ka dhigeen wax aan daliil ku

lahayn Qur’aanka, Sunnaha, Ijmaaca, iyo camalkii Asxaabta midna. Asxaabta Imaam

Axmad waxay ku adkaysteen inuu shardigu yahay in qofka safraa uu ku dhamaysto

xaajadiisa afar maalmood wax ka yar. Wuxuu yidhi: Xaggee shardigaa ka keenteen

idinkoo og inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم joogay Makka iyo Tabuuk muddo afar

maalmood ka badan isla markaana aanu cidna waxba arrintaa uga sheegin, oo aanu

caddaynin in aanu goosanin inuu joogo wax afar maalmood ka badan iyo in kale,

isagoo og inay Asxaabtu ku dayanayso salaaddiisa. Asxaabtu waxay tukadeen qasri

muddadii ay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم la joogeen, qof keliyana kumuu odhanin ha

tukan qasri wixii afar maalmood ka badan. Arrintaas aan kor ku sheegnay oo muhiim

ah una baahan in la caddeeyo oo la qeexo waa sidaas gunaanadkeedu.

Abuu Xaniifa wuxuu isagu qabaa, haddii uu qof goosto inuu meel joogo shan iyo toban

maalmood waa inuu qasri tukado. Haddii uu joogayo wax intaa ka yarna waa in aanu

qasri tukanin. Sidoo kale, waxa iyana qaba Mad-habta Allayth bin Sacad. Afar

Asxaabta ka mid ah: Cumar, inankiisa Ibnu Cumar iyo Ibnu Cabbaas iyo Saciid Ibnul

Musayib waxa laga soo weriyey inay yidhaahdeen: “Haddii aad meel joogayso afar

maalmood afar rakcadood tuko” oo qasri ha tukan. Sidoo kale, waxa qaba isna Abuu

Xaniifa. Cali bin Abii Daalib (Ihkra) isaguna wuxuu yidhi: “Haddii uu qof meel joogo

toban maalmood salaadda wuu dhamaystirayaa.” Ibnu Cabbaas isaguna sidaas oo kale

ayuu qabaa. Al-Xasan wuxuu isna yidhi: “Qofku salaadda wuu gaabin karaa ilaa inta uu

magaaladiisa ka maqan yahay; qofkii aan sahaydiisa1 dhiginiba salaadda wuu gaabin

karaa.” Afarta Imaam waxay isku waafaqeen haddii uu qofku meel u joogo xaajo uu

maalin walba is leeyahay bari ayay kuu dhammaan doontaa oo aad bixi qasribuu

tukanayaa ilaa intay xaajadiisu u dhammaanayso. Waxa ka reebban oo keliya Imaam

Ash-Shaafici oo mar yidhi: “Wuxuu qofku gaabinayaa salaadda ilaa 17 ama 18

maalmood, wixii intaa ka badan gaabin maayo.” Ibnul Mundir wuxuu ku sheegay

kitaabkiisa Ishraaf: Inay dhammaan ahlul cilmigu isku waafaqsan yihiin inuu

musaafirku qasri tukado ilaa inta aanu niyeynin inuu meeshaa dego xattaa haddii ay

sannado gaadhayso.

1 Qofkii aan gurigiisa ku soo laaban ee weli safar ahi qasri wuu tukan karaa ilaa uu

gurigiisa ku soo laabato.

Salaadda Musaafirka 398

5. Tadawuca safarka:

Culimada badankoodu waxay qabaan inaan karaahiyo ku jirin haddii uu qofka

musaafirka ahi tukado salaadaha nafalka ah, ha ahaadaan Sunnaha joogtada ah ee

shanta salaadood ama Sunne kaleba. Imaam al-Bukhaari iyo Muslim waxay sheegeen:

“Inuu Nebigu يده ومدلمودل و ل ku maydhay guriga Ummu Haanii’ maalintii Makka

la furay oo uu tukaday siddeed rakcadood.”

استس في ديت أ هلان يلو فلت صىى هللا لىيه وسىملند البخارا ومسىم : " أ النبي

” . مكة وصىى ثماني ركعا

Ibnu Cumar wuxuu sheegay “Inuu Rasuulku ه ومدلمودل و ليد hashiisa ku dul tukan

jiray dhinac kasta oo ay u jeedo isagoo rukuuca iyo sujuudda foororsi ku

samaynaya.”

كلا يسلب لىلى هلر راحىتله حيل كلا وجهله صلىى هللا لىيله وسلىمولن ادن لمر أنه

يومىء درأسه .

Al-Xassan wuxuu isna yidhi: Asxaabta Rasuulku لىيله وسلىم صلىى هللا markay safraan way

tukan jireen salaado tadawuc ah shanta salaadood ee faradka ah ka hor iyo ka dibba.

يسافرو فيتطولو قب المكتودة صىى هللا لىيه وسىموقال الاسن : أصاا رسول هللا

ودعدها .

Ibnu Cumar iyo culimo kaleba waxay qabaan in aanu tadawucu sharci ahayn salaadaha

faradka ah hortood iyo dabadood midna, habeenka dhexdiisa mooyee1. Wuxuu Ibnu

Cumar arkay dad tukanaya tadawuc faradka dabadii, kolkaasuu yidhi: Haddii aan

tadawuc tukanayo waxaan dhamayn2 lahaa faradka; Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم ayaan u

raacay safarro badan oo weligii kamuu badin laba rakcadood ilaa uu geeriyooday.

Sidoo kale, waxaan safar u raacay Abuu Bakar oo isna kamuu badin laba rakcadood.

Kolkaasuu ku daray Cumar iyo Cuthmaan kabacdina akhriyay Aayadda Waxa idiinku

sugan Rasuulka Alle ku dayasho wanaagsan (Al-Bukhaari ayaa weriyey).

لللن ادللن لمللر قللال : صللابت رسللول هللا فىللم يللزى لىللى ركعتللين حتللى قبضلله هللا تعللالى ،

وصابت أدادكر

أسللوة فىلم يلزى لىلى ركعتللين ، وكلر لملر ولثمللا وقلال : لقلد كلا لكللم فلي رسلول للا

رواه البخارا . سنة ح

1 Qiyaamul-laylka oo keliya ayaa tadawuca ka reebban oo la tukan karaa siday

culimadaasi qabaan 2 Halkaan Sunne ka tukanayo faradka dabadii waxa iiga roonaan lahayd anoo afar

rakcadood tukada.

Salaadda Musaafirka 399

Ibnu Qudaamah oo labada Xadiis ee kor ku xusan ee al-Xassan iyo Ibnu Cumar laga

soo weriyey isku daraya kana faaloonayaa wuxuu yidhi: Xadiiska al-Xassan laga soo

weriyey wuxuu ina tusayaa inaan waxba ku jabnayan haddii la tukado salaadaha

nawaafilka ah (Sunnaha) marka safarka la yahay. Xadiiska kale ee Ibnu Cumar laga soo

weriyeyna wuxuu ina tusayaa in aan iyana waxba ku jabnayn haddii nawaafilka la

dhaafo.

SAFARKA JIMCAHA:

Waxba kuma jabna in la safro maalinta Jimcaha intaan salaadda Jimcuhu soo gelin.

Cumar (Ihkra) ayaa maqlay nin leh haddii aanay maalin Jimce ahayn waan safri lahaa.

Wuxuu Cumar yidhi: “ Safar waayo jimcuchu safarka ma joojiyo.” Abuu Cubaydah

wuxuu safray maalin Jimce ah isagoon salaaddii sugin. Az-Zuhriyi oo isna maalin

Jimce ah goostay inuu safro barqadii ayaa la weydiiyey inay sax tahay wuxuu falayaa,

wuxuu yidhi: Nebiguba صىى هللا لىيه وسىم wuu safray maalin Jimce ah.

SALAADAHA OO LA ISRAACIYO

Waxa bannaan in salaadaha laba laba la isuraaciyo. Duhur iyo Casar in la israaciyo

isagoo midkood soo qadimaya ama midkood dib u dhigaya. Sidoo kale Maqrib iyo

Cishe in la israaciyo isagoo midkood hore u soo dhigaya ama dib u dhigaya haddii la

helo xaalad ka mid ah xaaladaha soo socda:

1. Dhammaan culimadu waxay isku waafaqday inay bannaan tahay in marka Carafa la

joogo la israaciyo Duhur iyo Casar iyadoo Casarka la soo qadimayo. Sdioo kale, marka

Muzdalifa la joogo, in iyana la israaciyo Maqribka iyo Cishaha iyadoo Maqribka dib

loo dhigayo oo labadaba waqtiga Cishaha la wada tukado lana raaco Sunnihii Rasuulka

.oo sidaas ah صىى هللا لىيه وسىم

2. Jamaca safarka:

Siday qabaan culimada ahlul cilmiga (al-Jamhuur) badankoodu way bannaan tahay in

salaadda safarka la isuraaciyo laba laba iyadoo jidka weli lagu jiro ama haddii meel la

dego. Mucaad wuxuu sheegay “In dagaalkii (qazwaddii) Tabuuk haddii Duhur soo

galo intaan la dhaqaaqin uu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم israacinayey Duhur iyo Casar.

Haddii la dhaqaaqo Duhur ka horna uu Duhur dib u dhigayey oo markuu Casar soo

galo uu labadaba israacinayey. Sidoo kale, haddii cadceeddu dhacdo intaan la

dhaqaaqin wuxuu israacinayay Maqrib iyo Cishe, haddii Maqribka ka hor la

dhaqaaqana, Maqribka ayuu dib u dhigayey oo wuxuu israacinayay labadaba

Salaadda Musaafirka 400

waqtiga Cishaha markuu meel dego.” (Abuu Daa’uud iyo at-Tirmidi oo isagu yidhi

waa xasan).

كلا فلي سلزوة تبلوك با ماسلت ال،لمس قبل أ صلىى هللا لىيله وسلىملن معا أ النبي

يرتا جمع دين الظهر والعصر ، وبا ارتا قب أ تزي ال،مس أير الظهر حتلي ينلزل

سادللت ال،للمس قبلل أ يرتالل جمللع دللين الميللر لىعصللر ، وفللي الميللر مثلل للل ، ب

والع،اء ، وب ارتا قب أ تييب ال،مس أير المير حتى ينزل لىع،اء ثلم نلزل فجملع

رواه أدو ىاوى والترمذا وقال هذا حدي حسن . ” دينهما

Salaadaha safarka in laba-laba la isuraaciyo waa arrin Asxaabta iyo Taabiciintaba aad

ugu caan ahayd. Imaam Maalik wuxuu ku sheegay kitaabkiisa al-Muwadda’ inuu

Mucaad (Ihkra) yidhi: “Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسلىم wuxuu dib u dhigay salaadda

maalintii qaswadda Tabuuk, markaasuu baxay oo Duhur iyo Casar jamac ku

tukaday. Markaasu soo laabatay oo haddana baxay dabadeetona Maqrib iyo Cishe

jamac uu ku tukaday.” Imaam ash-Shaafici wuxu yidhi: Erayga Mucaad ee ah “Wuu

soo laabtay oo haddana baxay” wuxuu ina tusayaa inuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم meel

u gaar ah joogay (sida taambuug) oo meeshaa uu ku soo laabtay haddana ka noqday oo

xagga qaswadda uu u baxay.

أير الصالة في سزوة تبوك صىى هللا لىيه وسىمروى مال في الموطأ لن معا أ النبي

يوما ثم يرج فصلىى الظهلر والعصلر جميعلا ، ثلم ىيل ثلم يلرج فصلىى الميلر والع،لاء

” .ثم يرج ال يكو بال وهو نامل جميعا . قال ال،افعي : قوله " ثم ىي

Ibnu Qudaamah wuxuu ku sheegay kitaabkiisa al-Muqnii mar uu Xadiiskaa ka

hadlayey, inuu Cabulbar yidhi: Xadiiskaasu waa saxiix sanadkiisu wuu xoogan yahay.

Dadka siirada Rasuulka صىى هللا لىيله وسلىم aqoonta u lihi waxay sheegeen inay qaswaddii

Tabuuk dhacday sannadkii sagaalaad ee Hijrada. Xadiiskaasuna uu daliil cad u yahay

iyo xujjo in aanay sax ahayn dadka leh qofku isma raacin karo salaadaha isagoo jidka

safarka ku dhex jira mooyee, ama haddii uu meel dego isma raacin karo. Waayo

Xadiiska waxa inooga cad inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ka baxay meeshuu deganaa

oo israaciyay salaadaha, haddana ku soo laabtay meeshuu deganaa. Imaam Muslim oo

isaguna Xadiiskaa soo weriyey wuxuu sheegay: “Inuu Rasuulku وددل و ليدده ومددلم

israacinayey Duhur iyo Casar, iyo Maqrib iyo Cishe lababa mar.” Waxa inala

gudboon inaynu raacno oo ku dhaqanno Xadiiskaa uu daliilkiisu cad yahay ina

tusayana xukunka jamaca salaadaha safarka, islamarkaana aanu jirin wax ka soo

horjeeda oo burinaya xukunkiisa. Jamaca salaaduhu waa rukhso ka mid ah

rukhsooyinka safarka, kumana koobna dadka jidka ku jira oo keliya. Waxa kaloo iyana

ka mid ah rukhsoooyika safarka gaabinta salaadaha afarta rakcadood ah (qasriga) iyo

masixidda sharbaadada korkooda.

Salaadda Musaafirka 401

Ibnu Taymiyah wuxuu yidhi: Waxay culimada badankoodu qabaan, in aanay shardi

ahayn inuu qofku niyeeyo inuu jamac ama qasar tukanayo. Wuxuu Ibnu Taymiyah

yidhi: Daliil waxa u ah arrintaa inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم tukiyey Asxaabtiisa

jamac iyo qasarba oo aanu midkoodna ku amrin inuu niyo sameeyo jamaca ama

qasarka ka hor. Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم markuu Madiina ka tegay ee uu Makka u

baxay wuxuu tukaday laba rakcadood isagoo aan isku jamcin salaadaha. Markaasuu

haddana Duhur Carafa ku tukaday isagoo aan dadka u sheegin inuu labada israaciyo oo

uu Casar tukan doono Duhurka dabadii. Markuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم Casar soo

qadimay Asxaabtu may sameeynin niyo ah inay jamac ka dhigaan Duhur iyo Casar.

Sidoo kale, markuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ka baxay Madiina ee uu u baxay Dul-

Xaliifah wuxuu Asxaabta tukiyey laba rakcadood kumanuu amrin inay qasri niyeeyaan.

Ibnu Taymiyah wuxuu yidhi: Israacinta labada salaadood sharcigooda saxa ahi wuxuu

yahay in aanay shardi ahayn inuu qofku niyeeyo inuu israacinayo labada salaadood

markuu ta hore tukanayo iyo markuu ta dambe raacinayo labadaba. In niyo la sameeyo

sharci maaha waayo niyaddu fasaxii Eebbe ina siiyey ayay soo koobaysaa. Ash-

Shaafici wuxuu isna yidhi: Way bannaan tahay inuu qofku Maqrib ku tukado gurigiisa

isagoo niyeeyay inuu jamac ka dhigo oo Cishahana raaciyo, oo haddana intuu Masjidka

tago uu Cishe ku tukado. Arrin kaa la mid ahna waxa laga soo weriyey Imaam Axmad.

3. Jamaca roobka:

Al-Athram wuxuu Sunankiisa ku soo weriyey inuu Abii Salamah bin Cabdurraxmaan

yidhi: “Sunnaha Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم waxa ka mid ah in Maqribka iyo Cishaha la

israaciyo maalinta roobabowga ah.” Imaam Al-Bukhaarina wuxuu isna soo weriyey

“Inuu Rasuulku ول و ليه وملم israaciyey Maqrib iyo Cishe maalin roob da’yey.”

Arrintaa fikradaha ay Mad-habuhu ka qabaan waa sidan:

Mad-habta Shaaficiyadu waxay qabtaa inay u bannaan tahay qofka magaaladiisa jooga

inuu israaciyo Duhur iyo Casar, iyo Maqrib iyo Cishe iyadoo Casar iyo Cishe la soo

qadimayo oo keliya maalinta uu roob da’ayo. Shardiguna waa inuu da’ayo ama

bilaabmo roobku marka salaadda hore (sida Duhur) la xidho, salaadda kalena la raaciyo

isagoo roobki weli da’aya. Maalikiyaduna waxay qabtaa in haddii roob da’ayo ama la

filyo inuu da’o ay bannaan tahay in jamcu-taqdiim Masjidka lagu tukado oo la

israaciyo Maqribka iyo Cishaha haddii dhoobo iyo mugdi ay jiraan, ama ay jirto

dhoobo badan oo dadka u diidaysa inay kabaha gashadaan. Hase yeeshee, Maalikiyadu

waxay qabtaa inay karaahiyo ku jirto in roob dartii la isuraaciyo Duhur iyo Casar.

Xanbaliyaduna waxay qabtaa inay bannaan tahay jamaca Maqribka iyo Cishaha oo

midkood la soo qaddimo ama dib loo dhigo oo keliya haddii ay jiraan baraf, dhoobo,

Salaadda Musaafirka 402

qabow laxaad leh, iyo roob dharka qoynaya. Arrintaasu waxay u bannaan tahay oo

keliya ayay Xanbaliyadu qabtaa qofkii Masjidka jamac ku tukanaya kuna nool meel fog

oo laga yaabo inuu roobku wax yeelo haddii uu jamaca salaadda kale u soo laabto.

Hase yeeshee, qofkii jamac ku tukan kara gurigiisa, ama jidka Masjidka uu u marayaa

daboolan yahay, ama qofkii gurigiisu masjidka u dhow yahay midna uma bannaana

inuu isuraaciyo salaadaha roobka dartii.

4. Jamaca xanuun dartii ama qofkii cudurdaar haysta:

Imaam Axmad, al-Qaadii Xusayn, al-Khaddaabi, iyo al-Mutawaali oo culimada

Shaaficiyada ka mid ahi waxay qabaan in salaadaha laba laba la isuraacin karo iyadoo

midkood la soo qadimayo ama dib loo dhigayo xanuun dartii. Waayo xanuunku wuu ka

dhib badan yahay roobka. Imaam an-Nawawii wuxuu yidhi: “Go’aankaasu wuxuu ku

salaysan yahay daliil xoog badan. Kitaabka al-Muqnii waxa ku taala in xanuunka dartii

salaadaha la isuraacin karaa uu yahay midka laga yaabo haddii uu qofku salaad walba

goonideed u tukado inuu dhibaato la kulmo ama ay awooddiisu hoos u dhacdo.” Mad-

habta Xanbaliyada oo arrintaa faah-faahisay waxay bannaysay in dadka cudurdaar

haysta ama baqanayaa ay israacin karaan salaadaha. Sida haweeneyda ilmo naas

nuujinaysa ee ay dhibaato ku noqoto nadiifinta ay dharkeeda u nadiifinayso salaad

walba, gabadha iyana dhiigga caadadu ku dheeraado, iyo qofka aan kaadida xejin karin,

qofka awoodi waayo inuu salaadda isu nadiifiyo, iyo qofkii u baqa naftiisa, maalkiisa,

ama reerkiisa, iyo qofkii ka baqa inay dhibaato kaga dhacdo maceeshaddiida haddii

aanu salaadaha is raacinin. Ibnu Taymiyah wuxuu yidhi: “Mad-habaha oo dhan waxa

ugu waasacsan Mad-habta Imaam Axmad bin Xanbal waayo waxay banaysay in qofkii

mashquul ahi uu salaadaha israacin karo (maadaama arrin kaa ku dhow uu an-Nasaa’i

sanad marfuuc ah kaga soo weriyey Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم haddii uu qofku ka baqo

inay hantidiisu daayacanto, iyo dadka moofada roodhida ka shaqeeya iwm.

5. Jamaca xaajo darteed:

Imaan an-Nawawi isagoo sharxaya kitaabka Saxiix Muslim wuxuu yidhi: “Jamaaco

badan oo culimada ka mid ahi waxay qabaan inay bannaan tahay in la israacin karo

salaadaha iyadoo magaaladaada la joogo haddii ay arrin weyn oo lagama maarmaan ahi

qof la kulanto, isla markaana aanu qofku caado ka dhiganin.” Sidaa waxa qaba isna

Ibnu Siiriin iyo ash-Hab oo Asxaabta Imaam Maalik ka mid ah. Sidoo kale, wuxuu al-

Khaddaabii ka soo tebiyey al-Qaffaal iyo ash-Shaashi al-Kabiir oo Asxaabta

Shaaficiyada ka mid ah. Abii Isxaaq al-Mariizi iyo jamaaco kale oo culimida Xadiiska

ka mid ahina sidaas ayay qabaan. Ibnul Mundir isaguna sidaas ayuu raacsan yahay.

Arrinkaa waxa taageeraya Xadiis uu Imaam Muslim ka soo weriyey Ibnu Cabbaas oo

Salaadda Musaafirka 403

yidhi: “Wuxuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم israaciyey Duhur iyo Casar, iyo Maqrib iyo

Cishe isagoo Madiina jooga oo aan roobna di’in baqdinina jirin. Waxa la weydiiyey

muxuu sidaa uga jeeday? Wuxuu yidhi: Wuxuu rabay in aanay Ummaddiisu

dhibaato la kulmin.” (Muslim ayaa soo weriyey).

لن بدلن لبلاس قلال : " جملع رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم دلين الظهلر والعصلر ، و

رواه ” المير و الع،اء ، قي الدن لباس : ماا أراى دذال ؟ قال : أراى أال يالرج أمتله

سىم . م

Sidoo kale, Al-Bukhaari iyo Muslim waxay ka soo weriyeen Ibnu Cabbaas (Ihkra):

“Inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم Madiina ku tukaday toddoba iyo sideedba1 Duhur iyo

Casar, iyo Maqrib iyo Cishe.”

دالمدينة سلبعا و ثمانيلا : صىى صىى هللا لىيه وسىمو لنه رضي هللا لنهما : " أ النبي

الظهر والعصر ،

رواه البخارا و مسىم . ” و المير و الع،اء

Imaam Muslim isaguna wuxuu ka soo weriyey Cabdullah bin Shaqiiq inuu yidhi: “Ibnu

Cabbaas ayaa maalin khudbad noo akhriyey Casar dabadii ilaa ay cadceedi dhacday

oo ay xiddigihii soo baxeen. Kolkaasuu dadki yidhi: Salaadda, salaadda. Nin reer

Tayiim ah ayaa kala joojin waayay salaadda, salaadda, kolkaasuu Ibnu Cabbaas

yidhi: Hooyadaa waaye ma waxaad rabtaa inaad Sunnaha Rasuulka ول و ليه وملم i

barto? Markaasuu yidhi: “Waxaan arkay Rasuulka Alle ول و ليه وملم oo israaciyey

Duhur iyo Casar, iyo Maqrib iyo Cishe.” Cabdullah bin Shaqiiq wuxuu yidhi:

Laabtayda ayay culays ku noqotay arrintaasu, markaasaan Abuu Hurayra u tegay oo

aan weydiiyey wuxuu Ibnu Cabbaas yidhi, waanuu waafaqay hadalkii Ibnu

Cabbaas.”

لن لبد هللا دن شلقيق قلال : يطبنلا ادلن لبلاس يوملا دعلد العصلر حتلي سردلت ال،لمس و

دد النجو و جع الناس يقولو : الصالة الصالة ، قال : فجاء رج من دني تيم لم يفتر

نة ال أ لل ثلم قلال : رأيلت وال ينثني : الصالة الصالة ، فقال ادن لباس : أتعىمنلي دالسل

جمع دين الظهر والعصلر ، والميلر والع،لاء ، قلال لبلد صىى هللا لىيه وسىمرسول هللا

هللا دن شقيق : فااك في صدرا من ل شيء ، فأ تيت أدا هريلرة فسلألته فصلد مقالتله

رواه مسىم . ”

ARRIMO KALE OO AY FAA’IIDO KU JIRTO:

1 Toddoba rakcadood oo ah Maqrib iyo Cishe uu israaciyay isagoo Madiina jooga oo aan

roob iyo cabsi midina jirin hase yeeshee uu isuraaciyay xaajo kale darteed. Iyo siddeed

rakcadood oo iyana Duhur iyo Casar ah.

Salaadda Musaafirka 404

Kitaabka al-Muqnii waxa ku qoran: In haddii uu qof cudurdaar dartii laba salaadood isu

raaciyo isagoo mid soo qaddimaya, oo markuu salaadda dhamaysto arrintii cudurdaarka

u ahayd joogsato (sida roob, ama xanuun) iyadoo aan la gaadhin weli waqtigii salaaddii

uu soo qadintay, qofkaasu mar labaad tukan maayo salaaddaa marka waqtigeedu soo

galo. Waayo wuxuu tukaday salaad sax ah cudurdaar dartii, sababtii cudurdaarka u

ahayd haddii ay joogsatana salaaddiisu buri mayso. Sidoo kale, haddii uu qof biyo

waayey gagabaysi ku tukado, markuuu salaadda dhameeyana uu biyo helo kumay

waajibin qofkaa inuu mar labaad ku celiyo salaaddii uu gagabaysiga ku tukaday.

SALAADDA DOONIDA, TAREENKA IYO DIYAARADDA

Waa sax salaadda lagu tukado doonida, tareenka ama diyaaradda korkooda karaahiyana

kuma jirto inuu qofku u tukado hadba siday ugu suura gasho. Ibnu Cumar wuxuu yidhi:

Nebiga ayaa صلىى هللا لىيله وسلىم la weydiiyey habka doonida korkeeda salaadda loogu

tukado? Wuxuu yidhi: “Sarajoogga ku tuko, adigoo ka baqa inay qaraqanto mooyee.”

(Waxa soo weriyey ad-Daaraqudni iyo al-Xaakim oo isagu yidhi waa ku saxiix qiyaasta

Labad Sheekh).

لن ادن لمر قال : سئ النبي صلىى هللا لىيله وسلىم للن الصلالة فلي السلفينة ؟ قلال : "

رواه الدارقطني والااكم لىى شرط ال،يخين . ” ص فيها قائما بال أ تخا الير

Sidoo kale, Cabdullah bin Abii Cutbah wuxuu yidhi: Waxaan dooni la raacay Jaabir bin

Cabdullaah, Abaa Saciid al-Khuduriyi, iyo Abaa Hurayrah kolkaasay jamac tukadeen

iyagoo taagn, oo midkood tukiyey iyagoo karaya inay khooriga tagaan.” (Saciid bin

Mansuur ayaa weriyey).

ولن لبد هللا دن أدي لتبة قال : صابت جادر دن لبد هللا وأدا سعيد الخلدرا وأدلا هريلرة

في سفينة فصىوا قياما في جمالة ، أمهم دعضهم وهم يقدرو لىى الجد . رواه سعيد دلن

منصور .

DUCADA SAFARKA

Waxa mustaxab ah inuu qofka safrayaa yidhaahdo markuu gurigiisa ka baxayo:

“Bismillaahi tawakaltu calal-Laahi, walaa xawla walaa quwata ilaa bil-Laah,

Allaahumma innii acuudu Bika an adilla aw udalla, aw azilla aw uzalla, aw adlima

aw udlama, aw ajhala aw yujhala calaya.” Kabacdina akhriyo ducooyinka ka soo

arooray Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم kuwuu rabo oo qaar ka mid ahi ay hoos ku xusan

yihiin:

Salaadda Musaafirka 405

دسم هللا توكىت لىى هللا . وال حول والقوة بال داهلل ، الىهم بن ي ألو د أ أض أو أض ،

أو أمل أو أمل ، أو أ ىم أو أ ىم ، أو أجه أو يجه سىي

1. Cali bin Rabiicah wuxuu yidhi: Waxaan arkay Cali bin Abii Daalib (Ihkra) oo loo

keenay daabdad uu koro. Kolkuu lugtiisa kooraha saarayna wuxuu yidhi: “Bismillaahi.”

Kolkuu ku kor fadhiistayna wuxuu yidhi: “Subxaana-ladii sakhara lanaa haadaa wamaa

kunnaa lahuu muqriniin, wa innaa ilaa Rabbinaa la munqalibuun.” Markaasuu saddex

goor yidhi: Al-Xamdu lil-Laah, saddex goorna yidhi: Subxaanal-Laah. Kolkaasuu

haddana yidhi: Subxaanaka laa-Ilaaha illaa Anta, qad dalamtu nafsii faqfirlii, innahuu

laa yaqfiru dunuuba ilaa Anta. Markaasuu qoslay. Waxaan ku idhi: Amiiral

Mu’miniinkiiyow maxaad ku qososhay? Wuxuu yidhi: Waxaan arkay Rasuulka Alle

oo falay sidaan falay dabadeetona qoslay. Markaan idhi Rasuulkii صلىى هللا لىيله وسلىم

Allow maxaad ku qososhayna wuxuu وسلىمصلىى هللا لىيله yidhi: “Eebbe wuu la yaabaa

addoonkiisa yidhaahda Eebow ii dembi dhaaf. Kolkaasuu Alle دف وجد yidhaahdaa:

Wuxuu addoonkaygu ogaaday in aanay dembiga dhaafin cid aan aniga Ahayni.”

(Axmad, Ibnu Xibbaan, iyo al-Xaakim oo yidhi waa ku saxiix qiyaasta Muslim).

لن لىي دن رديعة قال : رأيت لىيا رضي هللا لنه أتلى ددادلة ليركبهلا ، فىملا وضلع رجىله

في الركب قال : دسم هللا ، فىما استوى لىيها قال : سباا الذا سخر لنا هلذا وملا كنلا لله

ه بال مقرنين وبنا بلى ردنا لمنقىبو . ثم حمد هللا ثالثا وكبر ثالثلا . ثلم قلال : سلباان ال بلل

أنللت ، قللد ىمللت نفسللي فللاسفرلي ، بنلله ال ييفللر الللذنو بال أنللت ، ثللم ضللا . فقىللت : مللم

ضاكت يا أمير المؤمنين ؟ قال : رأيت رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم فع مث ما فعىلت

ثم ضا ، فقىت : مم ضاكت يا رسول هللا ؟ قلال : " يعجلب اللر ملن لبلده با قلال ر

رواه أحمد وادن حبا والااكم ” . لىم لبدا أنه ال ييفر الذنو سيرا اسفر لي ويقول :

وقال صاي لىى شرط مسىم .

2 Al-Azdii wuxuu sheegay inuu Ibnu Cumar baray inuu “Rasuulku ودل و ليده ومدلم

markuu safar u baxayo ee hashiisa koro uu saddex goor Allaahu Akbar odhan jiray,

dabadeetona raacin jiray “Subxaana-ladii sakhara lanaa haadaa wa maa kunnaa

lahuu muqriniin, wa innaa ilaa Rabbinaa la munqalibuun. Allaahumma inaa

nas’aluka fii safarinaa haadaa al-birra wat-taqwaa, wa minal camali maa tardaa,

Allaahumma hawin calaynaa safaranaa haadaa wadwi cannaa bucdah.

Allaahumma Antas-Saaxibu fis-safar, wal khaliifata fil ahl, Allaahumma inii

acuudu bika min wacthaa’is-safari wa ka’aabatal munqalabi, wa suu’il mandari fil

ahli wal maal.” Markuu safarka ka soo noqdona intaasoo kale ayuu odhan jiray

Salaadda Musaafirka 406

wuxuuse ku dari jiray “Aa’ibuuna taa’ibuuna caabiduuna li-Rabbinaa xaamiduun.”

(Axmad iyo Muslim ayaa weriyey).

ولن األمىا : أ ادن لمر لىمه أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم كا با استوى لىلى

سلخر لنلا هلذا وملا كنلا لله مقلرنين دعيره يارجا الى السفر كبر ثالثا ثم قال : سباا الذا

وبنا بلى ردنا لمنقىبلو ، الىهلم بنلا نسلأل فلي سلفرنا هلذا البلر والتقلوى ، وملن العمل ملا

ترضلى ، الىهللم هلو لىنللا سلفرنا هللذا وأطللو لنلا دعللده ، الىهلم أنللت السلاحب فللي السللفر ،

، وسلوء المنظلر والخىيفة في األه ، الىهم بني ألو د من ولثاء السفر وكآدة المنقىب

وبا رجع قالهن وماى فيهن : " آيبو تائبو لاددو لردنلا حاملدو ” في األه والمال

رواه أحمد ومسىم . ”

3. Waxay Khawlah bint Xakiim as-Sulaymiyah sheegtay inuu Nebiga Alle صىى هللا لىيه

yidhi: “Qofkii guri dega ama meel joogsadaaba ee yidhaahda: Acuudu bi وسىم

i

Salaaddaـ Jimcaha 407

kelimaatil-Laahi taamaati kullihaa min sharri maa khalaq. Wax dhibaato ah lama

kulmi doono ilaa uu meeshaa ka guuro.” (Jamaacada ayaa werisay al-Bukhaari iyo

Abuu Daa’uud mooyee).

ال : " ملن نلزل منلزال ثلم ولن يولة دنت حكيم السىيمية أ النبي صىى هللا لىيه وسىم ق

ىهلا ملن شلر مللا يىلق للم يضلره شلليء حتلي يرتال مللن قلال : أللو دكىملا هللا التامللا ك

منزله ل " . رواه الجمالة بال البخارا وأدو ىاوى .

SALAADDA JIMCAHA صللالة

الجمعة1. Fadliga maalinta Jimcaha

Jimcuhu waa maalinta ugu fadliga badan maalmaha toddobaadka. Abuu Hurayra waxa

laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Maalin cadceedi soo baxdo

waxa ugu khayr badan maalinta Jimcaha, Nebi Aadam waxa la abuuray maalin

Jimce ah, maalintaasaana Jannadaa la geliyey, maalintaasaana laga soo saaray,

saacadda Qiyaamuhuna waxay dhacaysaa maalin Jimce ah.” (Waxa soo weriyey

Muslim, Abuu Daa’uud, an-Nasaa’i iyo at-Tirmidi oo saxixay).

هللا لىيلله وسللىم قللال : " ييللر يللو فعللن أدللي هريللرة رضللي هللا لنلله أ رسللول هللا صللىى

طىعت فيله ال،لمس يلو الجمعلة ، فيله يىلق آى لىيله السلال ، وفيله أىيل الجنلة ، وفيله

أيللرج منهللا ، وال تقللو السللالة بال فللي يللو جمعللة " رواه مسللىم وأدللو ىاوى والنسللائي

والترمذا وصااه .

Sidoo kale, Abii Lubaanah al-Badriyi (Ihkra) wuxuu sheegay inuu Rasuulku صىى هللا لىيه

yidhi: “Sayidka1 maalmuhu waa maalinta Jimcaha, xaga Allena waa maalintaوسلىم

ugu weyn, waanay ka weyn tahay xaga Alle Ciidda Fidriga iyo Ciidda Udxada. Waxa

ku jira maalinta Jimcaha shan arimood. Wuxuu Ilaahay دف وجد Aadam abuuray

maalin Jimce ah, maalintaasaana adduunyada loo soo saaray, maalintaas ayaana

Aadam Ilaahay nafta ka qaaday, wuxuu Jimcuhu leeyahay saacad wixii uu qofku

Eebbe weydiisto ee aan xaaraan ahayn la siiyo. Maalin Jimce ahna saacadda

Qiyaamuhu way dhacaysaa. Malag kasta oo muqarab ah2, samada, dhulka,

dabaysha, buuraha iyo badda intuba way ka fiigaan3 (ka naxaan) maalinta

1 Midka ugu mudan. 2 Malaa’iigta kuwa Eebbe ugu dhow. 3 Naxdin baqdini la socoto maaha ee waa naxdin ixtiraam iyo dambayni ku dheehan tahay

Jimcaha weynidiisa darteed.

Salaadda Jimcaha 408

Jimcaha.” (Axmad iyo Ibnu Xibbaan ayaa soo weriyey, al-Ciraaqina wuxuu yidhi

sanadkiisu wuu fiican yahay).

لنه أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم قلال : " سليد األيلا ولن لبانة البدرا رضي هللا

يو الجمعة وألظمها لند هللا تعالى ، وألظم لند هللا من يو الفطلر ويلو األضلاى وفيله

يمللس يللالل : يىللق هللا لللز وجلل فيلله آى لىيلله السللال ، وأهللبط هللا تعللالى فيلله آى بلللى

الة ال يسأل العبد فيهلا شليئابال آتلاه هللا تعلالى األرض ، وفيه توفى هللا تعالى آى ، وفيه س

بياه ما لم يسأل حرا ، وفيه تقو السالة ، ملا ملن مىل مقلر وال سلماء وال أرض ، وال

رواه أحمللد و ادللن حبللا قللال ” ريللاح وال جبللال وال داللر بال هللن ي،للفقن مللن يللو الجمعللة

العراقي : بسناىه حسن .

2. Ducada Jimcaha

Waxa habboon in ducada lagu dadaalo saacadda ugu dambaysa ee maalinta Jimcaha.

Cabdullah bin Salaam (Ihkra) wuxuu yidhi: “Waxaan idhi iyadoo uu Rasuulku ول و

nala fadhiyo, waxaynu ku haynaa Kitaabka Alle inuu Jimcuhu leeyahay ليده ومدلم

saacad addoonkii ducaystaa uu helayo muraadkiisa. Markaasuu Rasuulku ودل و

farta igu soo fiiqay oo yidhi: “Amma saacad badhkeed.” Waxaan idhi: Waa ليده ومدلم

saacaddee? Wuxuu Rasuulki ودل و ليده ومدلم yidhi: “Waa saacadda ugu dambaysa

saacadaha dharaarta.” Waxaan

idhi: Saacad salaad la tukanayo maaha miyaa? Wuxuu yidhi وددل و ليدده ومددلم:

“Hubaale1 way tahay, haddii uu addoonku tukado oo uu fadhiisto si uu salaadda

kale u sugo, wuxuu ka dhigan yahay qof salaad ku jira.” (Ibnu Xibbaan ayaa soo

weriyey).

ورسول هللا صىى هللا لىيه وسىم جلالس -رضي هللا لنه قال : قىت لن لبد هللا دن سال

بنا لنجد في كتا هللا تعالى في يو الجمعة سالة ال يوافقها لبد مؤمن يصىي يسلأل هللا -

لز وجل فيهلا شليئا بال قضلى لله حاجتله . قلال لبلد هللا : فأشلار بللي رسلول هللا صلىى هللا

أا سالة هي ؟ قال : " آير سالة ملن سلالا النهلار لىيه وسىم ، أو دعد سالة . قىت

دىللى ، ب العبللد المللؤمن با صللىى ثللم جىللس ال “ قىللت : بنهللا ليسللت سللالة صللالة . قللال :

رواه ادن حبا .” . يجىسه بال الصالة فهو في صالة

Waxa iyana laga soo weriyey Abii Saciid iyo Abii Hurayra (Ihkra) inuu Nebigu صلىى هللا

yidhi: “Jimcaha waxa ku jirta saacad addoonkii Muslim ah ee la kulma uu لىيله وسلىم

1 Dhab weeye inay tahay saacad salaadeed, waayo kolkuu addoonku tukado haddii uu

salaadda kale Masjidka ku sugo wuxuu ka dhigan yahay qof salaad tukanaya . Sidaas

darteed, saacadda addoomuhu ducadooda helaan waxay tahay saacad salaadeed oo ah

midda ugu dambaysa maalinta Jimcaha.

Salaadda Jimcaha 409

Eebbe دف وجد siiyo dhammaan wixii khayr ah ee uu weydiisto, saacaddaasuna waa

Casarka dabadii.” (Axmad ayaa soo weriyey; al-Ciraaqina wuxuu yidhi waa saxiix).

وأدي هريرة رضي هللا لنهما أ النبي صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : " ب ولن أدي سعيد

في الجمعة سالة اليوافقها لبد مسىم يسأل هللا لز وج فيها ييرا بال ألطلاه بيلاه ، وهلي

دعد العصر " رواه أحمد . قال العراقي صاي .

Sidoo kale, wuxuu Jaabir (Ihkra) sheegay inuu Nebigu ىيلله وسللىمصللىى هللا ل yidhi:

“Dharaarta Jimcuhu waa laba iyo toban saacadood, oo ay ku jirto saacad addoonkii

Muslim ahi uu helo wixii uu Eebbe مدبح نه وتعد ل weydiisto, kana raadiya saacadda

ugu dambaysa Casar dabadii.” (An-Nasaa’i, Abuu Daa’uud iyo al-Xaakim oo

kitaabkiisa al-Mustadrik ku sheegay inuu Xadiisku saxiix yahay marka lagu eego

qiyaasta Muslim iyo al-Xaafid oo isna yidhi sanadkiisu waa xasan ayaa soo weriyey ).

يللو الجمعللة بثنتللا “ ولللن جللادر رضللي هللا لنلله لللن النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال :

يوجد لبد مسىم يسأل هللا تعالى شيئا بال آتاه بياه ، والتمسوها ل،رة سالة منها سالة ال

رواه النسلائي وأدلو ىاوى والالاكم فلي المسلتدرك وقلال صلاي ” أير سلالة دعلد العصلر

لىى شرط مسىم وحسنه الاافد بسناىه في الفت

Abii Salamah bin Cabdur-Raxmaan (Ihkra) isaguna wuxuu sheegay: “Inay qaar

Asxaabta Rasuulka ودل و ليده ومدلم ka mid ahi ay meel isugu yimaadeen oo ay ka

sheekaysteen saacadda maalinta Jimcaha ku jirta iskumanay khilaafin markay kala

tegeen inay tahay saacadda ugu dambaysa maalinta Jimcaha.” (Saciid bin al-

Mansuur ayaa ku soo weriyey Sunankiisa, al-Xaafid Ibnu Xajarna wuu saxixay).

أ أناس من أصاا رسول هللا صىى “ ولن بدي سىمة دن لبد الرحمن رضي هللا لنه :

هللا لىيه وسىم اجتمعوا فتذكروا السالة التي في يو الجمعة ، فتفرقوا ولم يختىفلوا أنهلا

سننه وصااه الاافد في الفت . رواه سعيد في ” آير سالة من يو الجمعة

Imaam Axmad bin Xanbal isaguna wuxuu yidhi: Axaadiista ka hadlaysa saacadda

ducada la aqbalo ee maalinta Jimcaha ku jirta badankoodu waxay sheegeen inay tahay

salaadda Casarka dabadeed. Axaadiista qaarna waxay sheegayaan inay ku jirto wixii ka

dambeeya markay cadceeddu samada badhtankeeda galbeed u dhaafto.

3. Salliga Nebiga صىى هللا لىيه وسىم in la badsado maalinta iyo habeenka Jimcaha

Aws bin Aws (Ihkra) wuxuu sheegay inuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Maalmihiina waxa ugu fadli badan Jimcaha: Nebi Aadam Jimce ah ayaa la

abuuray, Jimcaanuu geeriyooday, maalin Jimce ah ayaa Suurta la afuufi doonaa,

Salaadda Jimcaha 410

sacqaduna1 Jimce ayay dhacaysaa. Sidaas darteed, salligayga badiya waayo salliga

aad igu sallidaan waa la ii soo bandhigaa..” Waxay Asxaabti yidhaahdeen: Rasuulkii

Allow sidee salligayaga laguugu soo bandhigayaa adoo mootan2? Wuxuu yidhi:

“Ilaahay دف وجدد wuu ka xarrimay ciidda inay cunto jidhka Nebiyada.” (Shanta

Imaam ayaa soo weriyey marka at-Tirmidi laga reebo).

دللن أوس رضللي هللا لنلله قللال : قللال رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم : " مللن فعلن أوس

أفض أيامكم يو الجمعة : فيله يىلق آى وفيله قلب وفيله النفخلة وفيله الصلعقة فلأكثروا

قللالوا : يارسللول هللا وكيللف تعللرض ” لىللي مللن الصللالة فيلله فللت صللالتكم معروضللة لىللي

هللا لللز وجلل حللر لىللى األرض أ تأكلل أجسللاى لىيلل صللالتنا وقللد أرمللت ؟ فقللال : " ب

رواه الجمسة بال الترمذا . ” األنبياء

Ibnul Qayim wuxuu yidhi: Mustaxab waxa ah in la badiyo salliga Nebiga صلىى هللا لىيله

maalinta Jimcaha iyo habeenkeedaba. Taas oo ku salaysan Xadiiska uu Rasuulku وسلىم

ه وسلىمصلىى هللا لىيل yidhi: “Badiya salliga aad igu salliyaysaan maalinta Jimcaha iyo

habeenkeedaba.” Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم waa sayidka3 addoomaha oo dhan,

maalinta Jimcuhuna waa sayidka maalmaha. Sidaas darteed, in lagu salliyo Rasuulka

maalinta Jimcaha waa arrin isaga oo keliya u gaar ah oo aanay cidi la صلىى هللا لىيله وسلىم

wadaagin. Xikmadda kale ee arrintaa ku jirtaa waxay tahay siduu Ibnul Qayim yidhi, in

dhammaan kharyka uu Eebbe ku mannaystay Ummadda Nebi Muxammad If iyo

Aakhiraba uu u soo maray Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم. Aakhiro wanaagga iyo

sharafta uu Eebbe siin doono Ummadda Nebi Muxammad waxay hanan doonaan

maalin Jimce ah. Guryaha iyo fooqaqa (qasriyada) uu Alle u ballan qaadayna waxay

geli doonaan maalin Jimce ah. Intaa iyo wax ka badanba wuxuu Eebbe siin doonaa

markay Jannada galaan maalin Jimce ah. Maalinta Jimcuhu dadka Muslimka ah waxay

u tahay Ciid, waana maalin uu Eebbe aqbalo waxay warsadaan oo aanu ku soo celin.

Dhammaan waxaas oo dhan waxay ku heleen kuna ogaadeen inay sugayaan fadliga

Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم dartii. Sidaas darteed, inagoo u mahadnaqayna Rasuulka Alle

waxa xaq inagu ah inaynu ugu abaal gudno badin aan badinno صللىى هللا لىيلله وسللىم

salligiisa maalinta Jimcaha iyo habeenkeeda.

4. Akhriga Suuradda al-Kahaf maalinta iyo habeenka Jimcaha:

Abii Saciid al-Khuduriyi (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Qofkii akhriya Suuradda al-Kahaf maalinta Jimcaha nuur ayuu loo

1 Waa Qiyaamaha oo digniin la’aan ugu dhici doona dadka maalin Jimce ah. 2 Geeriyooday oo jidhkaaga ay ciiddu cuntay. 3 Midka ugu mudan.

Salaadda Jimcaha 411

iftiimiyaa inta labada Jimce u dhexaysa.” (An-Nasaa’i, al-Bayhaqi iyo al-Xaakim

ayaa weriyey).

لن أدي سعيد الخدرا أ النبي صىى هللا لىيه وسلىم قلال : " ملن قلرأ سلورة الكهلف فلي

رواه النسائي والبيهقي والااكم . ” يو الجمعة أضاء له النور ما دين الجمعتين

Waxa isagana Ibnu Cumar (Ihkra) laga soo weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسلىم yidhi:

“Suuradda al-Kahaf qofkii akhriya maalinta Jimcaha waxa cagihiisa hoostooda

looga soo saaraa Maalinta Qiyaamaha nuur wax u ifiya oo gaadha ilaa samada

muuqata, waana loo dembi dhaafaa inta labada Jimce u dhexaysa.” (Ibnu

Murdawiyah ayaa sanad aan dhaliil lahayn ku soo weriyey).

مللن قللرأ سللورة الكهللف فللي يللو “ ولللن ادللن لمللر أ النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال :

الجمعة سطع له نور من تات قدميه بلى لنا السماء يضيء له يلو القياملة ، وسفلر لله

رواه ادن مرىوية دسند ال دأس ده . ” ما دين الجمعتين

Karaahiyada Masjidka gudihiisa in kor loo akhriyo Suuradda al-Kahaf

Sheekh Muxammad Cabdah oo ka fatwooday kor u qaadidda akhriga Suuradda

al-kahaf wuxuu ku daray waxyaabaha ay karaahiyadu ku jirto maalinta Jimcaha in la

falo: Sida in soonta ama qiyaamul-laylka loogu keli yeelo maalinta Jimcaha, akhriga

Suuradda al-kahafna waa in aan kor loo dhigin waayo dadka Masjidka joogaa lagama

yaabo inay dhegeystaan oo ay aamusaan ee waxa laga yaabaa oo keliya inay qiraa’adu

dadka tukanaya tashwiish ku noqoto ama dhibto. Sidaas darteed, waa in taxadir loo

yeesho arrintaa oo aan kor loo akhriyin Suuradda al-Kahaf Masjidka gudihiisa haddii la

joogo maalinta Jimcaha.

5. Nadaafadda iyo isqurxinta maalinta Jimcaha

Waxa mustaxab ah inuu qof kasta oo salaadda Jimcaha ama meelaha kale ee uu dadku

ku kulmo u baxayaa uu la yimaado nadaafad iyo qurux ha ahaado ragg ama haween, yar

iyo weyn, degaan iyo socdaal intaba. Waa inuu qofku maydho, cadaydo, cadar marsado

dhar fiicanna gashado khaas ahaan maalinta Jimcaha. Abii Saciid (Ihkra) wuxuu

sheegay inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qof kasta oo Muslim ahi waa inuu

maalinta Jimcaha maydho, gashadana dharkiisa ugu fiican, haddii uu cadar

haystana marsado.” (Axmad iyo labada Sheekh ayaa soo weriyey).

قللال : "لىللى كلل مسللىم لللن أدللي سللعيد رضللي هللا لنلله لللن النبللي صللىى هللا لىيلله وسللىم

رواه أحملد ” اليس يو الجمعلة ويىلبس ملن صلال ثيادله ، وب كلا لله طيلب ملس منله

وال،يخا .

Ibnu Salaam (Ihkra) isaguna wuxuu yidhi waxaan maqlay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

oo maalin Jimce ah minbarka ka leh: “Muxuu qof waliba u yeelan waayey laba وسلىم

Salaadda Jimcaha 412

bedladood oo Jimcaha u gaar ah kana geddisan dharkiisa kale ee shaqada.” (Abuu

Daa’uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

ولن ادن سال رضي هللا لنه أنه سمع رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم يقلول لىلى المنبلر

يو الجمعة :

رواه أدو ىاوى وادلن ” ليو الجمعة سوى ثودي مهنته " ما لىى أحدكم لو اشترى ثودين

ماجة .

Sidoo kale, Salmaan al-Faarisi (Ihkra) wuxuu sheegay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Nin kasta oo maydha (qusul sameeya) maalinta Jimcaha isna nadiifiya intay

awoodiisu tahay, ee timihiisana hagaajiya ama cadar gurigiisa ka marsada

kabacdina Masjidka u baxa isagoon laba qof kala dhex marin1 ee wixii Eebbe u

qoray tukada, aamusana markuu Imaamku khudbadda bilaabo waa loo dembi

dhaafaa inta Jimcahaa iyo Jimcaha kale u dhexaysa.” (Axmad iyo al-Bukhaari ayaa

soo weriyey). Abuu Hurayrana wuxuu odhan jiray “Iyo saddex maalmood oo kale oo

dheeraad ah, wuxuu Alle ka yeelay xasanaddiiba toban la mid ah.” Dembi dhaafka

Xadiiskan ku qeexani waa midka dembiyada yar yar ee ma khuseeyo dunuubta

waaweyn. Sidaa waxa qeexaya Xadiiska uu Ibnu Maajah soo weriyey inuu Rasuulku

Alle صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Wixii aan dunuubta waaweyn ahayn.” Macnihii wixii aan

dunuubta waaweyn ahayn ayaa qofkaa Jimce ilaa Jimcaha kale laga dhaafaa.

نه قال : قال النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم : " ال ييتسل ولن سىما الفارسي رضي هللا ل

رج يو الجمعة ويتطهر دما استطاع من طهر ، ويدهن من ىهنه أو مس من طيلب ديتله

ثم يروح بلى المسجد وال يفر دين اثنين ثم يصىي ما كتب له ثم ينصت لكما با تكىلم بال

والبخارا . وكا أدو هريرة يقلول : رواه أحمد” سفر له من الجمعة بلى الجمعة األيرى

وسفللرا الللذنو يللاص ” . " وثالثللة أيللا ميللاىة ، ب هللا جعلل الاسللنة دع،للر أمثالهللا

” ما لم يي الكبائر “ دالصيائر . لما رواه أدن ماجة لن أدي هريرة

Imaam Axmad isaguna wuxuu sanad saxiix ah ku soo weriyey inuu Nebigu ه صىى هللا لىيل

yidhi: “Waxa ku waajib ah qof kasta oo Muslim ah inuu qusul sameeyo, udug وسلىم

(cadar) marsado cadaydana maalinta Jimcaha.”

قال : " حق لىى ك مسىم اليس صىى هللا لىيه وسىمو لند أحمد دسند صاي أ النبي

” والطيب والسواك يو الجمعة

Ad-Dabaraani isaguna wuxuu kitubtiisa al-Awsad iyo al-Kabiir kaga soo weriyey Abii

Hurayra sanad raggiisa lagu kalsoon yahay inuu Nebiga Alle صلىى هللا لىيله وسلىم ku yidhi

1 Waa inaanu dhibin dadka Masjidka uga soo horeeyay kuna joogsan dadka isagoo kala

dhex maraya ee waa inuu ku ekaado meeshuu soo gaadho.

Salaadda Jimcaha 413

jamac (koox) Muslimiin ah maalin Jimce: “Dadyahaw Muslimiinta ahi maalintanu

waa maalin uu Alle Ciid idiinka dhigay. Sidaas darteed, maydha oo cadayda.”

صلىى هللا ولند الطبراني في األوسط والكبير دسند رجاله ثقلا للن أدلي هريلرة أ النبلي

لىيه وسىم

” .قال : " يا مع،ر المسىمين هذا يو جعىه هللا لكم ليدا فأستسىوا ولىيكم دالسواك

6. In lagu kallaho salaadda Jimcaha Waxa qof kasta la gudboon Imaamka mooyee inuu ku kallaho salaadda Jimcaha oo uu

goor hore Masjidka tago. Calqamah wuxuu yidhi: Waxaan maalin Masjidka u raacay

Cabdullah bin Mascuud, markuu arkay saddex qof oo Masjidka uga soo horeeyay

markaasuu yidhi: “Waxaan ahay kii saddex afreeyey (midkii afraad ee Masjidka ugu

soo horeeyay). Nin saddex afreeyeyna Eebbe kama foga. Waxaan maqlay Rasuulka

Alle صىى هللا لىيه وسىم oo leh: “Dadku wuxuu u fadhiisan doonaa Maalinta Qiyaamaha

siday u kala hor tagaan salaadda Jimcaha. Kuwii koowaad (ugu soo horeeyay) iyo

kuwii labaad iyo saddexaad iyo afraad. Kuwa afar afreeyaana Eebbe kama foga.”

(Ibnu Maajah iyo al-Mundidri ayaa soo weriyey).

قال لىقمة : يرجت مع لبد هللا دن مسلعوى بللى الجمعلة فوجلد ثالثلة قلد سلبقوه فقلال : "

وما رادلع أردعلة ملن هللا دبعيلد ، بنلي سلمعت رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم رادع أردعة

يقول : " ب الناس يجىسو يو القيامة لىى قدر ترواحهم بلى الجمعلا األول ثلم الثلاني

رواه ادن حبا والمنذرا . ” ثم الثال ثم الرادع ، وما رادع أردعة من هللا دبعيد

Abuu Hurayra isagana waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofkii maalinta Jimcaha maydha1 ee Masjidka ugu hor tagaa wuxuu u dhigmaa

qof Alle hortii hal geela u bixiyey2, qofkii saacadda labaad tagaana wuxuu u

dhigmaa qof sac qalay, kii saacadda saddexaad tagaana wuxuu u dhigmaa qof wan

ida ah oo geesa leh qalay, kii saacadda afraad tagaana wuxuu u dhigmaa qof

digaagad (dooro) gawracay, kii saacadda shanaad tagaana wuxuu u dhigmaa qof

beed (ukun) Eebbe dartii ula baxay. Markuu Imaamku soo baxana malaa’iigta ayaa

timaadda oo dikriga (khudbadda) dhegeysata.” (Jamaacada ayaa soo werisay Ibnu

Maajah mooyee).

ولن أدي هريرة أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم قال : " من بستس يو الجمعة سس

ملن فكأنملا قلر دقلرة ، و الجنادة ثم راح فكأنما قر ددنة ، ومن راح في السالة الثانيلة

راح في السالة الثالثة فكأنما قر كب،ا أقر ، ومن راح في السالة الرادعة فكأنما قلر

1 U maydha sida jinaabada looga maydho ee qusul sameeya. 2 Wuxuu u dhigmaa qof hal geela Alle hortii u gawracay si uu Eebbe ugu dhowaado.

Salaadda Jimcaha 414

ىجاجللة ، ومللن راح فللي السللالة الخامسللة فكأنمللا قللر ديضللة . فللتا يللرج اإلمللا حضللرة

رواه الجمالة بال ادن ماجة . ” المالئكة يستمعو الذكر

Imaam ash-Shaafici iyo jamaaco kale oo culimada ka mid ahi waxay qabaan in

saacadda uu Xadiisku ka hadlayaa ay tahay waqtiga (saacaddaha) maalinta oo dhan.

Sidaas darteed, ay habboon tahay in subaxda hore lagu kalaho Masjidka. Imaam

Maalkina wuxuu qabaa haddii saacad Duhurka laga horeeyo iyo saacad Duhurka

dabadii ah ay kafayso. Culimada qaarna waxay yidhaahdeen saacad Duhurka ka hor ah

ayaa kafaysa. Ibnu Rushd isaguna wuxuu yidhi: Qawlka ugu saxsani wuxuu yahay inay

waajib tahay in Masjidka la tago Duhurka ka hor.

7. Dadka in aan qoortooda laga kor talaabsan

At-Tirmidi wuxuu sheegay inay culimada ahlul cilmigu u arkaan inay karaahiyo ku jirto

oo waliba ay aad u adkeeyeen in dadka salaadda Jimcaha sugaya ee fadhiya qoortooda

laga kor talaabsado. Cabdullah bin Busr (Ihkra) wuxuu yidhi: “Iyadoo Rasuulku صىى هللا

,uu khudbaddii akhriyayo maalin Jimcaha ayuu nin dadkii ka kor talaabsaday لىيله وسلىم

kolkaasuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم ku yidhi: “Fadhhiso, dadkii waad dhibtay

waanaad soo daahdee.” (Waxa soo weriyey Abuu Daa’uud, an-Nasaa’i, Axmad oo

saxixay iyo Ibnu Khazaymah iyo qaar kale).

فعن لبلد هللا دلن دسلر رضلي هللا لنله قلال : جلاء رجل يتخطلى رقلا النلاس يلو الجمعلة

والنبي صىى هللا لىيه وسلىم يخطلب فقلال لله رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم : " اجىلس

وسيره . رواه أدو ىاوى والنسائي وأحمد وصااه وادن يزيمة” . فقد آيت وآنيت

Waxa intaa ka reeban oo aan ku jirin Imaamka iyo qofkii meel bannaan arka ee aan

haysanin si kale oo uu ku gaadho meeshaa isagoo dadka qoortooda ka dul talaabsada

mooyee, iyo qofkii raba inuu ku soo laabto meel uu hore u fadhiyay oo uu daruuro

(xaajo) awgeed uga kacay. Hase yeeshee, waa inuu iska ilaaliyo inuu dadka dhib

gaadhsiiyo. Cuqbah bin al-Xaarith (Ihkra) wuxuu yidhi: “Waxaan Casar ku daba

tukaday Madiina Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم, kolkaasuu dadkii ka kor talaabsaday

isagoo ku degdegaya guryaha xaasaskiisa mid ka mid ah. Dadkii ayaa ka naxay

degdegga uu Rasuulku صلىى هللا لىيلله وسلىم u kacay. Markuu dadkii ku soo laabtayna

wuxuu arkay inay degdeggiisa ka yaabeen markaasuu yidhi: “Waxaan xasuustay

woxoogaa dahab ceedhin oo aanu haysanay, waxaan karaahiyeystayna inuu nala

yaalo oo waxaan amray in la qaybiyo.” (Al-Bukhaari iyo an-Nasaa’i ayaa soo

weriyey).

لن لقبة دن الاارث رضي هللا لنه قال : صلىيت وراء رسلول هللا صلىى هللا لىيله وسلىم

ائه ففلزع النلاس دالمدينة العصر ثم قا مسرلا فتخطلى رقلا النلاس بللى دعل حجلر نسل

Salaadda Jimcaha 415

من سرلته ، فخرج لىيهم فرأى أنهم قد لجبوا من سرلته فقال : " كر شيئا من تبلر

رواه البخارا والنسائي .” كا لندنا فكرهت أ يابسني فأمرة دقسمته

8. Sharciga nawaafilka salaadda Jimcaha ka hor

Sunnuhu wuxuu yahay in salaadaha nawaafilka ah la tukado intaanu Imaamku soo bixin

ka hor, markuu Imaamku soo baxana Sunnaha waa la joojinayaa taxiyatul masjika

mooyee oo isaga khudbadda oo socota waa la tukan karaa iyadoo la khafiifinayo

(fudaydinayo). Hase yeeshee, haddii khudbadda dabayaaqadeeda la gaadho oo uu

waqtigu soo gaabto lama tukanayo taxiyatul Masjid. Ibnu Cumar (Ihkra) waxa laga soo

weriyey “Inuu salaadda dheerayn jiray Jimcaha ka hor. Salaadda Jimcaha

dabadeedna wuxuu tukan jiray laba rakcadood, wuxuu odhan jirayna: Sidaas ayuu

Rasuulk Alle ى هللا لىيه وسىمصى fali jiray.” (Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

لن ادن لمر رضي هللا لنهما أنه كلا يطيل الصلالة قبل الجمعلة ويصلىي دعلدها ركعتلين

رواه أدو ىاوى . ” ويادث أ رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم كا يفع ل

Abuu Hurayra (Ihkra) isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Qofka maydha maalinta Jimcaha ee Masjidka yimaada ee wixii Eebbe u

qaddaray tukada, aamusana ilaa intuu Imaamku khudbadda dhamaynayo kabacdina

Imaamka la tukada waa loo dembi dhaafaa Jimcahaa iyo Jimcaha kale inta u

dhexaysa iyo waliba saddex maalmood oo kale.” (Muslim ayaa soo weriyey).

ولن أدي هريرة رضي هللا لنه لن النبي صىى هللا لىيله وسلىم قلال : " ملن استسل يلو

الجمعة ثم أتلي الجمعلة فصلىى ملا قلدر لله ، ثلم أنصلت حتلى يفلرغ اإلملا ملن يطبتلة ، ثلم

رواه مسىم . ” دين الجمعة األيرى وفض ثالثة أيا يصىي معه ، سفر له ما دينه و

Jaabir (Ihkra) isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Nin ayaa Masjidka soo

galay maalin Jimce ah Rasuulka ودل و ليده ومدلم oo khudbad jeedinaya markaasuu

yidhi: “Ma tukatay?” Wuxuu ninki yidhi: “Maya.” Wuxuu Rasuulki ودل و ليده ومدلم

yidhi: “Tuko laba rakcadood.” (Jamaacada ayaa soo werisay). Tebis kalena waxa la

soo weriyey inuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم yidhi: “Haddii qof idinka mid ahi yimaado

Jimcaha iyadoo uu Imaamku khudbaynayo waa inuu laba rakcadood oo gaaban

tukado.” (Axmad, Muslim iyo Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey). Tebis kalena wuxuu

Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Haddii uu qof idinka mid ahi yimaado

salaadda Jimcaha iyadoo uu Imaamku khudbadaynayo waa inuu laba rakcadood

tukado.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

ولن جادر رضي هللا لنه قال : " ىي رج يو الجمعة ورسول هللا صىى هللا لىيه وسىم

رواه الجمالة . وفي رواية : ” قال : ال . قال : " فص ركعتين ” صىيت “ يخطب فقال :

رواه أحملد ” جلوم فيهملا " با جاء أحدكم يو الجمعة واإلما يخطب فىيركع ركعتين وليت

Salaadda Jimcaha 416

ومسىم وأدو ىاوى . وفي روايلة : " با جلاء أحلدكم يلو الجمعلة وقلد يلرج اإلملا فىيصل

متفق لىيه . ” ركعتين

9. In barta la bedesho haddii ay hurdo ku qabato

Qofkii ay hurdo qabato maalinta Jimcaha isagoo Masjidka jooga waxa la gudboon inuu

beddelo meesha uu fadhiyo oo uu meel kale fadhiisto. Waayo waxa laga yaabaa kicidda

uu sameeyaa inay toosiso oo ay hurdada ka kaxayso. Arrinkaasuna wuu u siman yahay

maalinta Jimcaha iyo maalmaha kaleba. Ibnu Cumar waxa laga soo weriyey inuu

Nebigu لىيه وسىمصىى هللا yidhi: “Haddii uu qof idinka mid ahi luloodo isagoo Masjidka

jooga waa inuu beddelo meeshuu fadhiyo.” (Waxa soo weriyey Axmad Abuu

Daa’uud, al-Bayhaqi iyo at-Tirmidi oo yidhi waa xasan saxiix).

ا نعلس أحلدكم وهلو فلي المسلجد قلال : " بصلىى هللا لىيله وسلىم فعن ادن لملر ا النبلي

رواه أحملد وأدلو ىاوى و البيهقلي و الترملذا وقلال ” . فىيتاول من مجىسه ل بلى سيره

حسن صاي .

XUKUNKA SALAADDA JIMCAHA

Dhammaan culimadu waxay isku waafaqday inay salaadda Jimcuhu fardul-cayn1 tahay

kana kooban tahay laba rakcadood kuna waajib tahay qof kasta oo aan cudurdaar2

haysanin. Wuxuu Eebbe مددبح نه وتعدد ل yidhi: Kuwa Xaqa rumeeyayow marka

salaadda la isugu yeedho maalinta Jimcaha u dareera xuska Alle oo ka taga wax

gadashada. Sidaas ayaa idiin khayr roon haddii aad tihiin kuwo wax og (Al-

Jumcah: 9).

لقوله تعالى كلر للا لن يلو الجمعلة فاسلعوا بللى ا لىصالة م ين ءامنوا با نوى يا أيها الذ

9الجمعة/ وروا البيع لكم يير لكم ب كنتم تعىمو

Al-Bukhaari iyo Muslim waxay Abuu Hurayra ka soo weriyeen inuu maqlay Rasuulka

Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo leh: “Waxaynu nahay kuwii ugu dambeeyay ee haddana

Qiyaamaha loo hor xisaabin doono, iyadoo Kutubta kuwii inaga horeeyey la inaga

hor siiyey, inana dabadood la ina siiyey, maalintanu waa maalin lagu farad yeelay

hase yeeshee, ay ka leexdeen (seegeen) inagana Alle inagu toosiyey. Waana maalin

dadku inaga daba raaci doono: yuhuuddu berri3 kiristaankuna saadambe.”

1 Waa fard ama waajib qof kasta saaran oo laga rabo inuu ka soo baxo. 2 Sida musaafir jidka ku jira , bukaan iwm. ee cudurdaar weyn ah. 3 Yuhuuddu waxay qaadatay berri (sabtida), kiristaankuna saadambe (axadda).

Salaadda Jimcaha 417

هللا لىيله صلىى روى البخارا ومسلىم للن أدلي هريلرة رضلي هللا لنله أنله سلمع رسلول هللا

يقللول : " ناللن اآليللرو السللادقو يللو القياملة ، ديللد أنهللم أوتللوا الكتللا مللن قبىنللا وسلىم

وأوتيناه من دعدهم ، ثم هذا يومهم الذا فرض لىيهم . فلايتىفوا فيله فهلدانا هللا . فالنلاس

” .لنا فيه تبع : اليهوى سدا والنصارى دعد سد

Ibnu Mascuud isagana (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم ku

yidhi dad Jimcaha iman waayey: “Waxaan ku hamiyey inaan nin faro inuu dadka

salaadda tukiyo oo aan ragga Jimcaha iman waayey guryahooda ku soo gubo.”

(Axmad iyo Muslim ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم قلال لقلو يتخىفلو للن ضلي هللا لنله أ النبلي ولن ادن مسلعوى ر

الجمعلة : " لقلد همملت أ آملر رجلال يصلىي دالنلاس ثلم أحلر لىلى رجلال يتخىفلو لللن

رواه أحمد ومسىم ” الجمعة ديوتهم

Abuu Hurayra iyo Ibnu Cumar iyana waxay maqleen Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم oo

minbarka ka leh: “Haddii aanay joojin waxay falayaan kuwa Jimcayaasha ka

maqnaadaa qalbigooda ayuu Eebbe dabooli doonaa waxaay ka mid noqon

doonaanna qaafiliinta.” (Waxa soo weriyey Muslim waxa iyana soo weriyey Axmad

iyo an-Nasaa’i oo ka soo weriyey Ibnu Cumar iyo Ibnu Cabbaas)

صىى هللا لىيه وسىم يقول لىى ألواى ولن أدي هريرة وادن لمر أنهما سمعا النبي

منبره : " لينتهين أقوا لن وىلهم الجمعا أو ليختمن هللا لىى قىودهم ثم ليكونن من

رواه مسىم و رواه أحمد والنسائي من حدي ادن لمر وادن لباس . ” اليافىين Abil Jacd ad-Dumariyi wuxuu isna sheegay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Qofkii saddex Jimce ukas u dhaafa Ilaahay ayaa qalbigiisa daboola.” (Shanta

Imaam ayaa soo weriyey, Axmad iyo Ibnu Maajahna Xadiis la mid ah ayay Jaabir ka

soo weriyeen, Ibnu Saknina wuu saxixay)

قال : " من صىى هللا لىيه وسىمولن أدي الجعد الضمرا ، و له صابة ، أ رسول هللا

رواه الخمسة وألحمد وادن ماجة من حدي ” ترك ثالث جمع تهاونا طبع هللا لىى قىبه

جادر ناوه ، وصااه ادن السكن

DADKA UU JIMCUHU KU WAAJIBKA YAHAY

Waxay salaadda Jimcuhu ku waajib tahay nin kasta oo Muslim ah, xor ah, qaan-gaadh

ah, caqligiisu dhan yahay ee awooda inuu ka qayb galo, isla markaana aan haysanin

cudurdaar u bannaynaya inuu kaga joogo.

Dadka aanay ku waajibin waxa ka mid ah:

Haweenka iyo ilmaha sabiga ah oo ay labadaba culimadu isku waafaqsan yihiin.

Salaadda Jimcaha 418

Qofka buka ee ay dhib ku tahay inuu Masjidka tago, ama ka baqaya inuu xanuunku

ku siyaado ama ka baqaya inuu hore u bogsan waayo haddii uu salaadda Jimcaha

tago. Waxa intaa raaca qofka daryeelaya qof aad u buka oo aan in laga tago ka

maarmi karin.

Daariq bin Shihaab (Ihkra) wuxuu sheegay inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Jimcuhu waa xaq ku waajib ah qof kasta oo Muslim ah oo jamaacad la nool afar

qof mooyee1 kuwaas oo ah: Qof addoon ah, haweeney, ilmaha sabiga ah iyo qofka

buka.” (An-Nawawi wuxuu yidhi Xadiiska sanadkiisu waa ku saxiix qiyaasta Labada

Sheekh, al-Xaafidna wuxuu yidhi dad badan ayaa saxixay).

قلال : " الجمعلة حلق صىى هللا لىيه وسلىملن طار دن شها رضي هللا لنه لن النبي

” ة : لبد ممىوك ، أو املرأة أو صلبي أو ملري واجب لىى ك مسىم في جمالة بال أردع

قال النووا بسناىه صاي لىى شرط البخارا ومسىم . وقال الاافد : صااه سيلر واحلد

.

Musaafirka Qofka musaafirka ah salaadda Jimcuhu kumay waajibin xattaa haddii uu meel ku

hakado marka salaadda Jimcaha la aqiimo. Culimada ahlul cilmiga badankood waxay u

arkaan in aanay salaadda Jimcuhu ku waajibin qofka musaafirka ah. Waayo Nebigu

markuu safro muu tukan jirin salaadda Jimcaha. Xajatul wadaaciina صلىى هللا لىيله وسلىم

isagoo Carafa jooga oo ay maalin Jimce ahayd muu tukanin Jimce ee wuxuu tukaday

Duhur iyo Casar uu is raaciyey isagoo Casarka soo qadimay. Sidoo kale, waxa iyana

falay Khulafaa’u Raashidiinkii.

Qof deyn lagu leeyahay oo aan iska bixin karin kana baqaya in la xidho (xabbiso).

Iyo qofka ka dhuumanaya (iska qarinaya) xaakim daalim ah.

Ibnu Cabbaas (Ihkra) wuxuu sheegay inuu Nebigu صلىى هللا لىيلله وسلىم yidhi: “Qofkii

Eedaanka maqla ee aan salaadda imanin, salaadi uma jirto ilaa qof cudurdaar leh

mooyee. Asxaabti waxay yidhaahdeen: Rasuulkii Allow cudurdaar maxaa ah?

Wuxuu yidhi: “Baqdin iyo bukaan.” (Abuu Daa’uud ayaa ku soo weriyey sanad saxiix

ah).

صىى هللا لىيه وسىم قال : " من سمع النداء لن ادن لباس رضي هللا لنهما أ النبي

فىم يجبه فال صالة له بال من لذر . قالوا : يا رسول هللا وما العذر ؟ قال : " يو أو

رواه أدو ىاوى داسناى صاي . ” مرض Dhammaan cudurdaarkii sharciga waafaqsan waa la ogol yahay.

1 Jimcuhu waa ku waajib qof kasta oo aan afartaa ahayn.

Salaadda Jimcaha 419

Dhammaan wixii cudurdaar ah ee uu sharcigu ogol yahay dartood waa looga baaqan

karaa salaadda Jimcaha, sida roobka, dhoobada, qabowga badan iwm,. Ibnu Cabbaas

maalin uu roob da’yay wuxuu mu’adinka ku yidhi: Markaad tidhaahdo Ash-hadu an laa

Ilaaha Illa-Laah wa Ash-hadu anna Muxammadan Rasuulul-Laah, ha raacinin Xaya

Calas-salaah ee waxaad raacisaa Salluu fii buyuutikum (guryihiina ku tukada). Dadkii

arrintaa way ku diideen Ibnu Cabbaas kolkaasuu yidhi: “Mid aniga iga khayr badan

(Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم) ayaa sidaa falay.” Salaadda Jimcuhu waa arrin waajib

ah. Hase yeshee, waxaan idiin diiday inaad dhoobada iyo dhiiqada ku soo lugaysaan.

Abuu Muliix isaguna wuxuu sheegay: “In maalin uu aabihii Rasuulka صلىى هللا لىيله

la tukaday salaad Jimce ah oo uu roob da’ay, roobkaas oo Asxaabta kabahooda وسلىم

dhica hoose aan qoynin1 wuxuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم faray Asxaabta inay

guryahooda ku tukadaan.” (Abuu Daa’uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

صىى هللا لىيه وسىم في يو جمعة وأصادهم مطر ولن أدي مىي لن أديه أنه شهد النبي

رواه أدو ىاوى وادن ما جة . ” لم تبت أسف نعالهم فأمرهم أ يصىوا في رحالهم Dhammaan dadka ku jira xaaladaha aan kor ku sheegnay Jimcuhu kumuu waajibin ee

waxay tukanayaan oo ku waajib ah Duhur. Qofkii kuwaa ka mid ah (cudurdaar haysta)

ee Jimcaha tukadana salaaddiisu waa sax Duhurna tukan maayo. Haweenkuba cahdigii

Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسلىم way iman jireen Masjidka Rasuulka oo la tukan jireen

salaadda Jimcaha.

Waqtiga salaadda Jimcaha

Asxaabtii Rasuulka صللىى هللا لىيله وسلىم badankooda iyo Taabiciintu waxay qabaan in

waqtiga salaadda Jimcuhu uu yahay waqtiga salaadda Duhurka. Axmad, al-Bukhaari,

Abuu Daa’uud, at-Tirmidi iyo al-Bayhaqi waxay Anas (Ihkra) ka soo weriyeen “Inuu

Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم tukan jiray salaadda Jimcaha markay cadceeddu galbeed u

janjeedhsato2.”

صلىى هللا و روى أحمد والبخارا وأدو ىاوى والترمذا لن أنلس رضلي هللا لنله أ النبلي

: لىيه وسىم

” ." كا يصىي الجمعة با مالت ال،مس

Axmad iyo Muslim iyaguna waxay ka soo weriyeen Salmah binul Awkac inuu yidhi:

“Waxaanu Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم la tukan jirnay salaadda Jimcaha markay

1 Wuxuu ahaa roob yar oo shuux ah oo aan Asxaabta kabaha ka qoynin. 2 Markay cadceeddu samada (cirka ) badhtankeeda galbeed u dhaafto ee hadhkuna uu qofka

gondihiisa bari u dhaafo.

Salaadda Jimcaha 420

cadceeddu galbeed u janjeedhsato, markaanu ka soo laabanona waxaanu raaci jiray

hadhka 1.”

صلىى هللا لىيله ىم أ سىمة دن األوكع قلال : " كنلا نصلىي ملع رسلول هللاولند أحمد ومس

” الجمعة با مالت ال،مس ثم نرجع نتتبع الفيء وسىم

Imaam Al-Bukhaarina wuxuu yidhi: “Waqtiga salaadda Jimcuhu waa markay

cadceeddu galbeed u dhaafto cirka badhtankiisa.” Sidoo kale, waxa yidhi iyana Ibnu

Cumar, Cali bin Abii Daalib, Nucmaan bin Bashiir iyo Cumar bin Xaarith dhammaan

Ilaahay ha ka raali noqdee. Imaam ash-Shaafici isaguna wuxuu yidhi: “Nebiga صلىى هللا

Abuu Bakar, Cumar, Cuthmaan iyo culimadii ka dambaysay dhammaan ,لىيله وسللىم

waxay tukadeen Jimcaha markay cadceeddu samada badhtankeeda galbeed u dhaafto.”

Xanaabilada iyo Isxaaqna waxay yidhaahdeen waqtiga salaadda Jimcuhu waa bilowga

waqtiga salaadda Ciidda ilaa waqtiga Duhurka dhammaadkiisa. Waxay daliishanayaan

Xadiis ay Imaam Axmad, Muslim iyo an-Nasaa’i ka soo weriyeen Jaabir (Ihkra) inuu

yidhi: “Markuu Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم Jimcaha tukado intaanu tagno

ayaanu geelayaga nasin jirnay ilaa ay cadceeddu galbeed u janjeedhsato.”

Xadiiskanu wuxuu sheegayaa inay tukadeen intaanay cadceeddu samada badhtankeeda

galbeed u dhaafin ka hor. Waxa kale oo Xanbaliyada iyo Isxaaq ay daliil uga dhigeen

arrinkaa Xadiis laga soo weriyey Cabdullah bin Saydaan as-Salmii (Ihkra) oo yidhi:

“Waxaan salaad Jimce la tukaday Abuu Bakar oo khudbadiisa iyo salaaddiisuba

waxay ahayeen nuska hore ee maalinta, waxa kale oo aan la tukaday Cumar isna

khudbaddiisa iyo salaaddiisu waxay ahaayeen ilaa maalin badhka. Waxa kale oo aan

la tukaday Cuthmaan oo isna khudbaddiisa iyo salaaddiisuba waxay ahaayeen ilaa

markay cadceeddu galbeed u janjeedhsato cid arrintaa ka cabatay ama inkirtayna

maan arag.” (Waxa weriyey ad-Daaraqudni). Imaam Axmad wuxuu isna yidhi sidaa si

la mid ah waxa laga soo weriyey Ibnu Mascuud, Jaabir, Saciid, iyo Mucaawiyah inay

tukadeen cadceeddu markay janjeedhsato ka hor cidina dhammaantood arrinkaa kumay

inkirin oo Ijmaaca ayaa sidaa ahaa. Hase yeeshee, culimada badankoodu waxay u

macneeyeen Xadiiska Jaabir inuu ina tusayo in salaadda aan dib looga dhigin markay

cadceeddu galbeed u janjeedhsato oo aan la sugin intuu dhulku qaboobayo. Xadiiska

aan hore u soo sheegnay ee salaadda iyo awrta (geela) la nasiyey ku saabsanaa wuxuu

sheegay inay labaduba ahaayeen waqtigay cadceeddu galbeed u foororsatay. Xadiiska

Ibnu Saydaan laga soo weriyeyna culimadu waxay u arkaan inuu yahay daciif aan xujo

lagu oogi karin. Culimadaa waxa ka mid ah al-Xaafid Ibnu Xajar, Abii Cadii’, iyo al-

Bukhaari.

1 Salaadda Jimcaha waxay Asxaabtu ka soo laaban jireen iyadoo ay weli cadceeddu

kulushahay, markaasay kulaylka dartii hadhka guryaha iyo dhirta hoos raaci jireen.

Salaadda Jimcaha 421

Tirada dadka uu Jimcuhu ku ansaxo

Culimadu iskumay khilaafin inay shuruudaha salaadda Jimcaha ka mid tahay in jamac

lagu tukado. Sida Xadiiska Daariq bin Shihaab (Ihkra) laga soo weriyey inuu Nebigu

yidhi: “Jimcuhu waa xaq ku waajib ah qof kasta oo Muslim ah oo صلىى هللا لىيله وسلىم

jamaacad la nool afar qofka mooyee1. Kuwaas oo ah: Qof addoon ah, haweeney,

ilma sabi ah iyo qof buka.” (An-Nawawi wuxuu yidhi sanadkiisu waa ku saxiix

qiyaasta labada Sheekh, al-Xaafidna wuxuu yidhi dad dhawr ah ayaa saxiixay).

قلال : " الجمعلة حلق صىى هللا لىيه وسلىملن طار دن شها رضي هللا لنه لن النبي

” : لبد ممىوك ، أو املرأة أو صلبي أو ملري واجب لىى ك مسىم في جمالة بال أردعة

قال النووا بسناىه صاي لىى شرط البخارا ومسىم . وقال الاافد : صااه سيلر واحلد

.

Hase yeeshee, culimadu way isku khilaaftay tirada uu ku ansaxayo jamaca salaadda

Jimcuhu. Al-Xaafid Ibnu Xajar wuxuu ku sheegay kitaabkiisa Fatxul-Baari shan iyo

toban ra’yi oo kala geddisan oo arrintaa khuseeya. Ra’yiga ugu xoogga badanina

wuxuu yahay inay salaadda Jimcuhu ansaxayso haddii ay goob joog yihiin laba qof iyo

wixii ka badan, sida laga soo weriyey Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم inuu odhan jiray inta

badan: “Laba iyo wixii ka badani waa jamaaco.”

”في قول رسول هللا صىى هللا لىيه وسىم : " اإلثنا فما فوقهما جمالة

Ash-Shawkaani wuxuu yidhi: “Dhammaan salaadaha kalena laba qof iyo wixii ka

badan ayuu jamacoodu ku suura galaa, Jimcuhuna waa salaad ka mid ah salaadaha.

Xukun khaas u ah oo salaadaha kale ka geddisanina ma jiro. Mana jiro daliil

caddaynaya inay tirada dadka uu ku ansaxayo jamaca salaadda Jimcuhu uu ka badan

yahay midkay salaadaha kale ku suura galaan.” Cabdulxaq wuxuu isna yidhi: “Ma jiro

Xadiis sugan oo sheegaya tirada dadka salaadda Jimcaha intay tahay.” Sidoo kale, waxa

sheegay as-Sayuudii. ad-Dabari, Daa’uud, an-Nakhaci iyo Ibnu Xazm oo iyana sidaa

qaba.

Rugta Salaadda Jimcaha

Salaadda Jimcaha waxa lagu qaban (tukan) karaa baadiyaha, magaalada, Masjidka,

guryaha magaalada iyo meel kasta oo magaalada ka mid ah. Sidoo kale, way bannaan

tahay in lagu qabto meelo badan. Cumar (Ihkra) warqad uu reer Baxrayn u diray wuxuu

ku qoray: “Ku tukada salaadda Jimcaha meeshaad joogtaanba.” Ibnu Abii Shaybah

ayaa soo weriyey, Axmadna wuxuu yidhi sanadkiisu wuu fiican yahay. Arrinkaasuna

1 Jimcuhu waa ku waajib qof kasta oo aan afartaa ahayn.

Salaadda Jimcaha 422

waa mid khuseeyaa miyi iyo magaaloba. Ibnu Cabbaas (Ihkra) wuxuu yidhi: “Salaaddii

Jimce ee ugu horaysey Islaamka ee lagu tukado Masjidka Rasuulka و ليده ومدلم ودل

dabadii waxay ahayd mid lagu tukaday Jawaa’i1.” (Al-Bukhaari iyo Abuu Daa’uud

ayaa soo weriyey).

دعد جمعة جمعت فلي مسلجد رسلول قال ادن لباس : " ب أول جمعة جمعت في اإلسال

رواه ” ن دالمدينللة لجمعللة عجللوائي( : قريللة مللن قللرى الباللري وددل و ليدده ومددلمهللا

البخارا وأدوا ىاوى .

Al-Layth bin Sacad wuxuu sheegay inay reer-baadiyuhu salaadda Jimcaha tukan jireen

cahdigii Cumar iyo kii Cuthmaanba iyagoo fulinaya amarkooda, Asxaabtii Rasuulka

qaar ka mid ahina ay kala qayb galeen. Ibnu Cumar isna waxa laga soo صىى هللا لىيله وسلىم

weriyey inuu arki jiray dadka ku nool Makka iyo Madiina dhexdooda oo salaadda

Jimcaha tukanaya umanuu diidin. Arimahaa aan kor ku sheegnay waxay caddaynayaan

inay bannaan tahay in salaadda Jimcaha lagu tukado miyi iyo magaalaba iyo meelo kala

geddisan intaba.

Falanqaynta Shuruudaha Fuqahada

Hore waxaynu u soo sheegnay shuruudaha salaadda Jimcaha qaar ka mid ah sida ragga

(lab), xorriyadda, caqli fayoobaanta, deganaanshaha aan safar la ahayn, maqnaanshaha

cudurdaar u fasaxi kara qofka inuu jamaca ka joogo iyo in jamac la helo intaasu inay

shuruud u tahay salaadda Jimcaha. Waa Sunnaha Rasuulkeenii Muxammad ahaa صىى هللا

iyo wuxuu Alle inagu farad yeelay. Wixii shuruudo ah ee intaa dheer ee ay لىيله وسلىم

culimada qaar u dejiyeen ama ku xidheen salaadda Jimcaha assal loo laabto malaha iyo

daliil taageera midna. Arrinkaana waxa inagaga filan hadal uu ka yidhi qoraaga

kitaabka Rawdat an-Nadiyah oo ah: “Salaadda Jimcuhu waxay la mid tahay dhammaan

salaadaha kale, waxay kaga geddisan tahay oo keliya wixii daliil sax ahi ku soo

arooray.” Hadalkaasu wuxuu burinayaa hadalka ay leeyihiin dadka salaadda Jimcaha

shuruud uga dhigay in la helo Imaam joogto ah, Masjid jaamac iyo tiro go’an oo dad

ah. Hase yeeshee, ma jiro wax daliil ah oo sheegaya inay arimahaasu xattaa mustaxab

yihiin, iskaba dhaaf inay yihiin waajib ama ay shuruud u yihiin salaadda Jimcaha.

Balse, haddii ay laba qof joogaan meel aan cid kale la joogin way tukan karaan salaad

Jimce. Haddii uu markaa midkood khudbeeyo waxay raaceen Sunnihii Rasuulka Alle

.haddii ay khudbada ka tagaanna waxay dhaafeen waa Sunne keliya ,صلىى هللا لىيله وسلىم

Xadiiska Daariq bin Shihaab wuxuu farayaa qof kasta oo Muslim ah inuu salaadda

1 Tuulo Baxrayn ku taala ayaa ahayd meeshii ugu horaysey ee ku xigtay Masjidka

Rasuulka oo salaad Jimce lagu tukado.

Salaadda Jimcaha 423

Jimcaha jamac ku tukado. Rasuulka Allena صللىى هللا لىيلله وسللىم mar walba salaadda

Jimcaha jamac ayuu ku tukan jiray. Sidaas darteed, salaadda Jimcuhu ma ansaxayso

jamac la’aantii sida salaadaha kale oo iyaga uu qofku kelidii tukan karo.

Salaadda Jimcuhu waxay ka mid tahay shacaa’irka Islaamka ee uu Alle inagu farad

yeelay toddobaadkiiba mar, dad badanina ay ka sheegeen arrimo aan ka soo sugnaan

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم iyo Asxaabtiisii midna. Arimahaa waxa ka mid ah dad

yidhi khudbaddu waxay u dhigantaa laba rakcadood qofkii khudbaddu dhaaftana

salaaddiisu ma dhama. Dadkaa waxa ka maqan Axaadiis badan oo Rasuulka صىى هللا لىيه

laga soo weriyey oo midba uu midka kale xoojinayo sheegayana in qofkii rakcaddi وسلىم

dhaafto ay la gudboon tahay oo keliya inuu rakcadda kale dhamaystiro salaaddiisina ay

sidaa taam ku noqonayso. Waxa kale oo iyana jira dad yidhi Jimce lama tukan karo

haddii aan la haynin saddex qof iyo Imaam, iyo qaar yidhi afar, toddoba, sagaal, laba

iyo toban, labaatan, sodon, afartan iyo xattaa konton iyo toddobaatan qof iyo

dhammaan tirooyinkaa inta u dhexeeya. Waxa kale oo iyana jira dad yidhi waxa loo

baahan yahay tiro dad ah oo fara badan iyagoon tirada xadidin; qaarkoodna waxay

yidhaahdeen salaadda Jimcuhu ma ansaxayso haddii aan lagu qabanin magaalo Masjid

jaamac leh. Dadka qaarna waxay qabaan in loo baahan yahay in lagu qabto salaadda

Jimcaha meel kumanaan qof ku nool yihiin iyo qaar yidhi waa in la helo Masjid jaamac

iyo musqulo. Qaar kalena waxay qabaan inay waajib tahay in la helo Imaam joogto ah.

Haddiise la waayo ama cadaaladiisa la dhaliilo salaadda Jimcuhu waajib maaha.

Dhammaan fikradahaa aan kor ku sheegnay ee ay dadka qaar shuruud uga dhigeen ama

ku tilmaameen inay yihiin tiir ka mid ah arkaanta salaadda Jimcaha raad kuma laha

Kitaabka Alle iyo Sunnaha Rasuulkiisa صلىى هللا لىيله وسلىم midna. Waxa habboon in la

diido qofkii fikradahaa aan raad sharci ah lahayn la yimaada lana xasuusto inay

Kitaabka Alle iyo Sunnaha Rasuulkiisu صىى هللا لىيله وسلىم yihiin kuwa addoomaha Eebbe

kala xukuma siduu Alle سلباانه وتعلالى yidhi: Haddii aad arrin ku doodaan ula noqda

Alle iyo Rasuulka haddii aad tihiin kuwo Alle iyo Maalinta Qiyaamaha rumeeyay

(An-Nisaa’: 59). Sidoo kale, wuxuu Eebbe للز وجل yidhi: Qawlka mu’miniintu waa

kii ah maqallay oo addeecnay marka loogu yeedho inay Alle iyo Rasuulkiisu kala

xukumaan, kuwaas ayaa ah kuwa liibaanay (An-Nuur: 51) iyo Rabbigaa ayaan

ku dhaartee may rumaynin (Eebbe) ilaa ay kuula yimaaddaan inaad wixii dhex

mara xukunto oo aanay naftoodu dhibsan waxaad xukunto una hoggaansamaan

hoggaansi dhab ah (An-Nisaa’: 65)

الى :في قوله تع نلو دلالل سلول ب كنلتم تؤم والر فلت تنلاملتم فلي شليء فلرىوه بللى لل

ر : و قوله تعالى 59النساء/ واليو األي نين با ىللوا بللى للا بنما كلا قلول الملؤم

Salaadda Jimcaha 424

عنا وأطعنا وأولئ هم المفىاو ورسوله لياكم دين و في 51النور/ هم أ يقولوا سم

للدوا فللي قوللله تعللالى : مللوك فيمللا شللجر ديللنهم ثللم ال يج نللو حتللى ياك فللال ورد لل ال يؤم

ا قضيت ويسى م م حرجا م ه 65النساء/ موا تسىيماأنفس

Aayaddahaa kor ku xusan iyo qaar kale oo la mid ah ayaa daliil cad u ah in haddii

muran dhaco ay waajib tahay in murankaa lagu xalliyo xukunka Alle iyo Rasuulkiisa.

Xukunka Alle waa Kitaabkiisa, xukunka Rasuulkuna wixii dhimashadiisii ka

dambeeyay waa Sunnihiisa oo keliya. Allena umuu bannaynin qof kale oo

addoomihiisa ka mid ah meel kasta oo uu cilmi ka gaadho ama si kasta oo uu aqoon aan

cid kale lahayn u koobo inuu shareecada ka sheego wax aanu u haynin daliil cad oo ku

qeexan Kitaabka Alle iyo Sunnaha Rasuulka صىى هللا لىيله وسلىم. Mujtahidkuna inkasta oo

uu rukhso u haysto inuu ra’yigiisa ka dhiibto arrintii aan daliil loo haynin, haddana

rukhso bannaynaysa in mujtahidka ra’yigiisa la raaco oo lagu dhaqmo ma jirto

qofkaasu cidkasta ha ahaadee.

KHUDBADDA JIMCAHA

Xukunkeeda:

Culimada ahlul cilmiga badankoodu (al-Jamhuur) waxay qabaan inay khudbadda

Jimcuhu waajib tahay iyagoo daliishanaya Axaadiis saxiix ah oo si isdaba joog ah uga

soo arrortay Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم sheegayana inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

khudbadayn jiray Jimce kasta, iyo isagoo Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “U tukada

sidaad iga aragtaan anigoo u tukanaya .”

” . " صىوا كما رأيتموني أصىى صىى هللا لىيه وسىم :وفي قوله

Sidoo kale wuxuu Alle تعللالىسللباانه و yidhi: Kuwa xaqa rumeeyayow marka

salaadda la isugu yeedho maalinta Jimcaha u dareera xuska Alle, wax

gadashadana ka taga. Sidaas ayaa idiin khayr roon haddii aad tihiin kuwo wax og

(Al-Jumcah: 9)

ين ءامن وفي قوله تعالى : كر يا أيها الذ ن يو الجمعة فاسعوا بلى ا لىصالة م وا با نوى

وروا البيع لكم يير لكم ب كنتم تعىمو 9الجمعة/ للا

Aayaddaasu waxay ina faraysaa in loo dareero xuska Eebbe sidaas darteedna uu waajib

yahay waayo wax aan waajib ahayn lama yidhaahdeen u dareera. Culimada qaarkoodna

waxay u fasireen xuska Eebbe inay khudbaddu ka mid tahay. Ash-Shawkaani oo

arrintaa ka faalooday wuxuu ku jawaabay isagoo diidan ra’yiga kuwa yidhi khudbaddu

Salaadda Jimcaha 425

waxay ka mid tahay xuska Eebbe wuxuu yidhi: “Xadiiska kor ku xusani wuxuu ka

hadlayaa ficilka Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم mana tilmaamayo inuu ficilkaasu waajib

yahay. Aayadda kale ee iyana kor ku xusani waxay ina faraysaa in salaadda Jimcaha oo

waajib ah laga qayb galo isla markaana Aayaddu waxba kamay sheegin khudbadda.

Waxa kale oo uu sheegay in dareerka la ina faray inaan dikriga Eebbe u dareero

maalinta Jimcaha uu yahay salaadda oo aanu khusaynin khudbadda. Gunaanadka

hadalkuna wuxuu yahay inay culimadu isku waafaqday inay salaadda Jimcuhu waajib

tahay, iskuna khilaaftay inay khudbaddu waajib tahay iyo in kale. Wuxuu ash-

Shawkaani intaa ku daray in ra’yiga saxa ahi uu yahay midkay qabaan Xasan al-Basri,

Daa’uud ad-Daahir, al-Juwayni iyo Cabdul-Malik bin Xabiib iyo Ibnul Maajshoon oo

Maalikiyada ka mid ah. Ra’yigaas oo ah inay khudbaddu tahay camal aad u korreeya oo

keliya.

Imaamku inuu dadka salaamo markuu minbarka koro:

Waxa mustaxab ah inuu Imaamku dadka salaamo markuu minbarka koro oo uu dadka

soo waajaho dadka kalena ay xaggiisa u jeestaan, dabadeetona la addimo markuu

fadhiisto. Jaabir bin Cabdullah waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Markuu Nebigu

minbarka koro wuu na salaami jiray.” (Ibnu Maajah ayaa soo weriyey صىى هللا لىيه وسىم

sanadkiisana waxa ku jira Ibnu Lahiicah1. Athram isaguna wuxuu ku soo weriyey

sunankiisa Xadiiskan oo mursal ah. Waxa kale oo soo weriyey Cadaa’ iyo qaar kale oo

iyana ku soo weriyey hab mursal ah: “Inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسلىم markuu minbarka

koro uu soo waajihi jiray dadka oo odhan jirayna: “Assalaamu calaykum.”

” صلىى هللا لىيله وسلىم كلا با صلعد المنبلر سلىم فعن جادر رضي هللا لنه : " أ النبلي

رواه ادن ماجة و في بسناىه ادن لهيعة وهو لنثر في سننه لن ال،عبي لن النبلي صلىى

هللا لىيه وسىم مرسال وفي مراسي لطاء وسيره . . .

Ash-Shacbiyi wuxuu yidhi: Abuu Bakar iyo Cumar iyana sidoo kale ayay fali jireen.

As-Saa’ib bin Yaziid (Ihkra) wuxuu isna yidhi: “Eedaanka ugu horeeya ee salaadda

Jimcuhu cahdigii Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu ahaa markuu Imaamku

minbarka ku fadhiisto dabadeed, iyo cahdigii Abuu Bakar iyo Cumar. Cahdigii

Cuthmaan markuu dadki batay ayuu ku daray addimaad saddexaad oo Masjidka

dibaddiisa laga addimo, manuu lahayn Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wax mu’addin

keliya ka badan.” (Waxa soo weriyey al-Bukhaari, an-Nasaa’i iyo Abuu Daa’uud).

و لن السائب دن يزيد رضي هللا لنه قال : النداء يو الجمعة أوله با جىس الكما لىلى

أدي دكر ولمر فىما كا لثما وكثر صىى هللا لىيه وسىم و المنبر ، لىى لهد رسول هللا

1 Ibnu Lahiicah waxa lagu yaqaanay inuu weriyo Axaadiis daciif ah.

Salaadda Jimcaha 426

ملؤ سيلر صلىى هللا لىيله وسلىمالناس ماى النداء الثالل لىلى اللزوراء وللم يكلن لىنبلي

رواه البخارا والنسائي وأدو ىاوى . ” د واح

Tebis kale oo ay iyagu soo weriyeen wuxuu leedahay: “Markuu dadki batay khilaafadii

Cumar ayuu amray Eedaan saddexaad maalinta Jimcaha oo dibedda laga addimo.

Sidaas weeye siduu amarkaasu ku hirgalay. Imaam Axmad iyo an-Nasaa’i waxay iyana

sheegeen inuu Bilaal addimi jiray markuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم minbarka koro,

markuu minbarka ka soo degana uu salaadda qiimi jiray. Cadii bin Thabit wuxuu

isguna aabihii ka soo raray inuu awowgii yidhi: “Markuu Nebigu لىيله وسلىمصلىى هللا

minbarka isku taago Asxaabtu xaggiisa ayay wejigooda u jeedin jireen.” (Ibnu

Maajah ayaa soo weriyey).

صىى هللا لىيه وسىم با قا لىى ولن لدا دن ثادت لن أديه لن جده قال : " كا النبي

رواه ادن ماجة .” المنبر استقب أصااده دوجوههم

In kasta oo Xadiiskan laftiisa wax laga yidhi haddana at-Tirmidi wuxuu yidhi: Ahlul

cilmiga Asxaabtii Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم iyo qayrkoodba sidaas ayay ku camal

falaan. Waxay jecel yihiinna in Imaamka xaggiisa loo jeesto oo la waajaho markuu

khudbadda akhriyayo.

Maxay khudbaddu ka koobantay:

Waxa mustaxab ah inay khudbadda Jimcuhu ka koobnaato mahadnaqa Alle, salliga

Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم, wacdi iyo Qur’aan. Abii Hurayra (Ihkra) waxa laga soo

weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Hadalkii aan mahadnaqa Eebbe lagu

bilaabin oo dhammi waa naafo.” (Waxa soo weriyey Abuu Daa’uud, Axmadna Xadiis

kale oo kaa la macna ah ayuu soo weriyeen). Tebis kalena wuxuu Rasuulka Alle صىى هللا

yidhi: “Khudbaddii aanay ku jirin shahaadadu waxay la mid tahay gacan لىيله وسلىم

naafo ah.” (Waxa soo weriyey Axmad, Abuu Daa’uud, iyo at-Tirmidi oo isagu erayga

khudbaddii aanay shahaadadu ku jirin ku bedelay “khudbaddii aanay shahaadadu la

soconin.”

ه صىى هللا لىيه وسىم قال : " ك كال ال يبدء فيلن أدي هريرة رضي هللا لنه لن النبي

رواه أدو ىاوى وأحمد دمعناه . وفي روايلة : " الخطبلة التلي لليس ” دالامد هلل فهو أجذ

“ دللدل ” ت،للهد “ رواه أحمللد وأدللو ىاوى والترمللذا وقللال : ” فيهللا شللهاىة كاليللد الجللذماء

” . شهاىة

Ibnu Mascuud (Ihkra) isagana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم

khudbadda ku bilaabi jiray: “Al-xamdu lil-Laahi nastaciinuhu wa nastaqfiruhu, wa

nacuudu bil-Laahi min shuruuri anfusinaa. Man yahdil-Laahu falaa mudilla lah,

wa man yudlil falaa haadiya lah. Wa Ash-hadu an laa Ilaaha illal-Laah, wa Ash-

Salaadda Jimcaha 427

hadu anna Muxammadan cabduhuu wa Rasuuluh. Arsalahuu bil xaqi bashiiran

bayna yadayis-Saacah. Man yudicil-Laaha tacaalaa wa Rasuulahuu faqad rashad.

Wa man yacsihimaa fa’innahuu laa yadurru illaa nafsah, walaa yadurrul-Laaha

shay’aa.” (Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

كللا با ت،لهد قللال : " صلىى هللا لىيلله وسلىممسلعوى رضللي هللا لنله أ النبللي وللن ادللن

الامد هلل نستعينه ونستيفره ونعو داهلل من شرور أنفسنا . من يهلد هللا فلال مضل لله ، و

من يضى فال هاىا له . وأشهد أ ال بله بال هللا و أشلهد أ ماملدا لبلده ورسلوله أرسلىه

لسلالة . ملن يطلع هللا تعلالى ورسلوله فقلد رشلد ، و ملن يعصلهما دالاق د،يرا دين يلدا ا

رواه أدو ىاوى . ” فتنه ال يضر بال نفسه وال يضر هللا شيئا

Ibnu Shihaab (Ihkra) isagana mar la weydiiyey tashahudka Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم

wuxuu sheegay sida aan kor ku sheegnay Xadiis la mid ah. Hase yeeshee, wuxuu ku

daray inuu yidhi: “Qofkii Alle iyo Rasuulkiisa caasiyaana wuu kufriyay.” (Labadaa

Xadiisba Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey). Cabdullah bin Samurah (Ihkra) isna waxa

laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulku Alle صىى هللا لىيه وسىم wuxuu khudbadayn jiray

isagoo taagan, laba khudbadood dhexdooda wuu fadhiisan jiray, Aayado Qur’aan

ahna wuu akhriyi jiray, dadkana wuu wacdiyi jiray1.” (Jamaacada ayaa soo werisay

al-Bukhaari iyo at-Tirmidi mooyee).

صللىى هللا لىيلله وسللىما رسللول هللا و لللن لبللد هللا دللن سللمرة رضللي هللا لنلله قللال : " كلل

رواه الجمالللة بال ” يخطللب قائمللا ويجىللس دللين الخطبتللين ، ويقللرأ آيللا ويللذكر النللاس

البخارا والترمذا .

Waxa kale oo laga soo weriyey Cabdullah bin Samurah inuu yidhi: “Rasuulku صلىى هللا

muu dheerayn jirin wacdiga maalinta Jimcaha, khudbaddiisuna waxay ka لىيله وسلىم

koobnayd ereyo gaaban.” (Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

أنه كلا ال يطيل المولظلة يلو صىى هللا لىيه وسىمولنه أيضا رضي هللا لنه لن النبي

رواه أدو ىاوى . ” الجمعة بنما هي كىما يسيرا

Ummu Hishaam bint Xaarithah bin an-Nucmaan (Ihkra) waxay tidhi: “Suuradda Qaaf

kamaan xafidin meel kale carrabka Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم mooyee, waayo maalin

kasta oo Jimce ah minbarka ayuu ka akhriyi jiray markuu dadka u khudbaynayo.”

(Axmad, Muslim, an-Nasaa’i iyo Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

والقلرءا ولن أ ه،ا دنت حارثة دن النعما رضي هللا لنهما قالت : " ملا أيلذ

يد المج

1 Dadkana Ilaahay xasuusin jiray.

Salaadda Jimcaha 428

يقرلهللا كلل جمعللة لىللى المنبللر با يطللب صللىى هللا لىيلله وسللىمبال لللن لسللا رسللول هللا

رواه أحمد ” الناس

و مسىم والنسائي وأدو ىاوى .

Yacla bin Umayah wuxuu yidhi: “Waxaan maqlay Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo

minbarka ka akhriyaya Waxay ku dhawaaqi Maalikow1 Rabbigaa ha noo

dhameeyo (ha na dilo), kolkaasuu yidhaahdaa idinku waad ku waaraysaan

(Naarta) .” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

أمية قال : " سمعت رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم يقلرأ لىلى المنبلر : ولن يعىى دن

ثو اك متفق لىيه . ” وناىوا يا مال ليق لىينا رد قال بنكم م

Sidoo kale, wuxuu Ibnu Maajah ka soo weriyey Ubaya: “Inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله

akhriyey maalin Jimce ah Suuradda Tabaarak isagoo taagan oo dadka وسللىم

xasuusinaya waayaha Alle (wacdiyaya) .”

و لن بدن ماجة لن أدي أ رسول هللا صىى هللا لىيله وسلىم قلرأ يلو الجمعلة " تبلارك "

” .وهو قائم يذكر دأيا هللا

Kitaabka Rawdat an-Nadiyah waxa isna ku taala inay khudbada sharciga ah ee toosani

tahay in loo falo sidii Rasuulka صىى هللا لىيه وسىم caadada u ahayd. Kana koobanto wacdi

iyo waciid (wanaagga in dadka la faro, xumaantana looga digo). Sidaas weeye

xaqiiqada kudbadda sharciga ahi. Waxyaabaha kale ee ay khudbaddu ka koobanto sida

mahadnaqa Eebbe, salliga Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم iyo Qur’aanka intaan midna maaha

nuxurka ugu muhiimsan khudbadda. Hase yeeshee, khudbadda inta ugu muhiimsani

waxay tahay digniinta xumaha dadka looga digayo iyo xasuusinta Aakhiro oo ka

dambeeya mahadnaqa Eebbe iyo salliga Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم. In kastoo ay caado u

tahay Muslimiinta Ehlus-Sunnaha ah inay khudbadda iyo hadal kastaba ay ku bilaabaan

mahadnaqa Eebbe iyo salliga Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم, haddana ahmiyadda khudbaddu

waa wixii intaa ka dambeeya. Haddii uu qof khudbad Jimce jeediyo oo mahadnaqa

Eebbe iyo salliga Nebiga oo keliya uu ku soo koobo, khudbaddiisu waxay noqonaysaa

mid aan dhamaystirayn. Axaadiista kor ku xusani waxay ina tusayaan in waanada iyo

wacdiga khudbaddu uu yahay inta ugu muhiimsan. Sidaas darteed, qofkii ay

khubaddiisu waano iyo wacdi tahay waa qof sharcigii khudbadda fuliyey. Qofkii

khudbadda mahadnaqa Eebbe iyo salliga Nebiga صلىى هللا لىيله وسلىم ku bilaaba Aayado

Qur’aan ahna ku dara kabacdina raaciya waano iyo wacdi wuxuu noqonayaa qof

khudbaddi hagaajiyay dhamaystirayna.

1 Malagga Naarta.

Salaadda Jimcaha 429

Habka istaagga iyo fadhiga khudbadda

Ibnu Cumar wuxuu yidhi: “Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu khudbayn jiray maalinta

Jimcaha isagoo taagan, markaasu fadhiisan jiray oo haddana istaagi jiray siday

iminkaba dadku falaan.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

صىى هللا لىيه وسىم يخطب يو الجمعة فعن ادن لمر رضي هللا لنهما قال : " كا النبي

رواه الجمالة . ” قائما ثم يجىس ثم يقو كما يفعىو اليو

Jaabir bin Samurah isaguna wuxuu yidhi: “Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu khudbayn

jiray isagoo taagan, kolkaasuu fadhiisan jiray oo uu haddana istaagi jiray oo uu

khudbadayn jiray isagoo taagan. Qofkii yidhi isagoo fadhiya ayuu khudbayn jirayna

waa qof been sheegay. Ilaahbaan ku dhaartee waxaan la tukaday laba kun1 oo

salaadood in ka badan.” (Axmad, Muslim iyo Abuu Daa’uud ayaa soo weriyey).

يخطللب صللىى هللا لىيله وسلىمو للن جلادر دلن سللمرة رضلي هللا لنله قللال : " كلا النبلي

قائما ثم يجىس ثم يقو فيخطب قائما فمن قال بنه يخطب جالسا فقد كلذ فقلد وهللا صلىيت

رواه أحمد و مسىم و أدو ىاوى . ” عه أكثر من ألفي صالة م

Ibnu Abii Shaybah isaguna wuxuu Daa’uus ka soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle

wuxuu khudbeeyay isagoo taagan. Sidoo kale, ayay faleen iyana ودل و ليده ومدلم

Abuu Bakar, Cumar iyo Cuthmaan. Qofkii ugu horeeyey ee minbarka ku

fadhiistaana wuxuu ahaa Mucaawiyah.” Waxa kaloo uu ash-Shacbiyi ka soo weriyey

Ibnu Abii Shaybah “Markuu Mucaawiyah khudbayn jiray isagoo fadhiya ay ahayd

markuu cuslaaday ee uu aad u naaxay.”

صىى هللا لىيه وسىم قائما و يطب رسول هللا وروا ادن ادي شيبة لن طالس قال : "

أدو دكر و لمر، و أول من جىس لىى المنبر معاوية . و روا أيضا لن ال،عبي أ

معاوية بنما يطب قالدا لما كثر شام دطنه و لامه .Culimada qaarkood waxay qabaan inay waajib tahay in khudbadda sarajoog lagu

akhriyo, iyo in labada khudbadood dhexdooda la yara fadhiisto iyagoo arrintaa u

nisbaynaya ficilka Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم iyo Asxaabtiisa oo sidaa mar walba fali

jiray. Hase yeeshee, ficilku kelidii kama dhigo shay waajib.

CODKA IN KOR LOO QAADO LANA GAABIYO KHUDBADDA

Cammaar bin Yaasir (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Waxaan maqlay

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم oo leh dheeraynta salaadda iyo gaabinta khudbaddu

1 Waxa ku jira shanta salaadood ee faradka ah.

Salaadda Jimcaha 430

waxay tilmaan u yihiin faqiihnimada qofka. Sidaas darteed, salaadda dheereeya

khudbadana gaabiya.” (Axmad iyo Muslim ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم يقلول : لن لمار دن ياسر رضي هللا لنه قال : سلمعت رسلول هللا

” " ب طول صالة الرج و قصر يطبته مئنة من فقه فأطيىوا الصالة و أقصلروا الخطبلة

رواه أحمد ومسىم .

Halkaa waxa inooga cad inay dheereynta salaadda iyo gaabinta khudbaddu tilmaan u

yihiin faqiihnimada qofka, waayo faqiihu hadal yar oo kooban ayuu ku sheegi karaa

xikmad balaadhan oo fara badan. Jaabir bin Samurah (Ihkra) wuxuu isna yidhi:

“Khudbadda Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم way qiyaasnayd1 salaaddiisuna way

qiyaasnayd.” (Jamaacada ayaa soo werisay al-Bukhaari iyo Abuu Daa’uud mooyee).

صلىى هللا لىيله وسلىم و لن جادر دن سمرة رضي هللا لنه قال : " كانت صالة رسول هللا

رواه الجمالة بال البخارا و أدا ىاوى . ” قصدا و يطبته قصدا

Cabdullah bin Abii Awfaa isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle

-salaadda wuu dheerayn jiray khudbaddana wuu gaabin jiray.” (An صلىى هللا لىيله وسلىم

Nasaa’i ayaa ku soo weriyey sanad saxiix ah).

صلىى هللا لىيله وسلىم ا رسلول هللاو لن لبدهللا دن أدي أوفي رضلي هللا لنله قلال : " كل

رواه النسائي دتسناى صاي . ” يطي الصالة ويقصر الخطبة

Jaabir (Ihkra) isaguna wuxuu yidhi: “Markuu Rasuulku صىى هللا لىيله وسلىم khudbaynayo

indhihiisu way casaan jireen, dhawaaqiisuna kor ayuu u kici jiray. Wuxuu u

cadhoon jirayna sidii qof cadow ka digaya oo leh iska jira cadowga subax iyo

galabba.” (Muslim iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey).

صىى هللا لىيه وسىم با يطلب احملر و لن جادر رضي هللا لنه قال : " كا رسول هللا

رواه ” م ومسلاكم ليناه ولال صلوته واشلتد سضلبه حتلى كأنله منلذر جلي يقلول صلباك

مسىم و ادن ماجة .

Imaam an-Nawawi wuxuu yidhi: “Khudbaddu waa inay ahaato mid fasiix ah oo ay

dadkuna ka faa’iidaystaan oo macnaheeda la fahmi karo dadkana aan madax marin.

Waa in aanay ku jirin khudbadda erayo fool xun oo ay dadku ka didaan ama ay la

yaabaan. Hase yeeshee, waa inuu khaddiibku erayada uu isticmaalayo xusho si ay

khudbaddu dadka ugu dhaadhacdo ay una fahmaan.” Ibnul Qayim oo isaguna faalo ka

dhiibtay wuxuu yidhi: “Khudbadda Rasuulku صللىى هللا لىيله وسلىم waxay xoojin jirtay

tiirarka Iimaanka, Malaa’iigtiisa, Kutubtiisa, Rusushiisa iyo la kulanka Eebbe ee

1 Waxay ahayd meel dhexaad aan dheerayn gaabnayna.

Salaadda Jimcaha 431

maalinta Qiyaamaha. Xasuusinta Jannada iyo Naarata iyo wuxuu Eebbe u diyaariyay

awliyadiisa1 iyo kuwa addeeca, iyo waxa sugaya kuwa Alle caasiyey ee aan macsida ka

fogaanin. Khudbadda Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم waxay gelin jirtay qalbiga oo ku

sugi jirtay rumaynta Alle, Tawxiidka iyo garashada weynida Eebbe. Khudbadda

Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم wax la mid ahaa ma jiraan waanay ka gedisanayd kuwa ay

dadka qaar hadda akhriyaan oo ah kuwo ka hadla nolol maalmeedka dadka, waayaha

adduunka iyo cabsida geerida.

Khudbadaha sidaas ahi kuma sugi karaan qalbiga dadka Tawxiidka iyo rumaynta Alle

mana xasuusin karaan dadka waayaha dhabta ah, qalbiga dadka dhegaysanayana kuma

abuuri karaan jacaylka Alle iyo inay u diyaar garoobaan maalintay Eebbe la kulmi

doonaan. Dadka khudbadaha sidaas ah dhegaystaa kama faa’iidaan wax aan ahayn inay

dhimanayaan oo hantidooda la qaybsan doona lana dhaxli doono jidhkoodana ay ciiddu

cuni doonto. Wax dhaxal gal ah malaha khudbadaha noocaas ahi. Qofkii dersa

khudbadihii Nebiga صللىى هللا لىيلله وسللىم iyo Asxaabtiisu wuxuu ka helayaa xaqiiqada

hanuunsanaanta, Tawxiidka, xuska Eebbe iyo Sifaadkiisa, sharaxa assallada Iimaanka,

dacwada iyo xasuusinta dhammaan wixii dadka usoo jiidaya raali-gelinta Eebbe.

Khudabadda Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم waxay taaban jirtay waayaha dhabta ah ee wixii

ku dhacay quruumihii inaga horeeyay si uu dadku wax ugu qaato ugana digtoonaado,

wuxuu xasuusin jirayna dadka xuska iyo mahadnaqa Eebbe. Dadka khudbadahaa

Rasuulka صىى هللا لىيه وسلىم dhegaysan jiray waxay tegi jireen iyagoo Eebbe jecel Isna uu

jecel yahay. Hase yeeshee, markii Rasuulki صلىى هللا لىيله وسلىم tegay waa la ilaaway

ujeedadii khudbadda iyo waxay ka koobnayd, khudbaddina waxay noqotay wax

aftahanku ku tartamo ahmiyaddii khudbaddana waa la dhinac maray.

Imaamka oo khudbadda joojiya arrin dhacday darteed :

Abuu Buraydah (Ihkra) wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صللىى هللا لىيلله وسللىم oo noo

khudbaynaya ayay Xasan iyo Xuseen2 yimaadeen iyagoo gashan laba shaadh oo

guduudan (cas-cas) oo turunturoonaya. Markaasuu Rasuulki صللىى هللا لىيلله وسللىم

minbarka ka soo degay oo intuu qaaday hortiisa dhigay kabacdina yidhi: “Alle iyo

Rasuulkiisu runbay sheegeen, maalkiina iyo ubadkiinu waa fidmo3. Waxaan arkay

1 Awliyo waxa ah dadka raaca ee fuliya Risaaladda uu Alle u soo dhiibay Rasuulkiisii

Muxammad ahaa oo ah Qur’aanka iyo Sunnaha saxa ah, kana ka reebma wixii uu Alle

ka reebay lana yimaada wixii uu faray. 2 Waa caruurtii uu Rasuulku awowga u ahaa ee uu Cali bin Abii Daalib (Ihkra) dhalay. 3 Waa imtixaan uu Alle dadka ku imtixaamay.

Salaadda Jimcaha 432

labadan ilmood oo socodka ku turunturoonaya kolkaasaan sabri kari waayay ilaa

aan khudbadii joojiyey oo aan soo qaaday.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey)

صلىى هللا لىيله وسلىم يخطبنلا فجلاء لن أدي دريدة رضي هللا لنه قال : " كا رسلول هللا

ن لىيهمللا قميصللا أحمللرا يم،لليا ويعثللرا فنللزل رسللول هللا صللىى هللا الاسللن والاسللي

لىيه وسىم من المنبر فامىهما ووضعهما دين يديه ثم قلال : " صلد هللا ورسلوله ، بنملا

أموالكم وأوالىكلم فتنلة نظلر هلذين الصلبيين يم،ليا ويعثلرا ، فىلم أصلبر حتلى قطعلت

” حديثي ورفعتهما

رواه الخمسة .

Abii Rifaacah al-Cadwii isaguna wuxuu yidhi: “Rasuulka صللىى هللا لىيلله وسللىم oo

khudbaynaya ayaan u tegay oo aan ku idhi: “Rasuulkii Allow wuxuu ninkan qalaad

kuugu yimi inuu Diintiisa kaa waraysto, waayo Diintiisa waxba kama yaqaano?

Markaasuu igu soo jeestay oo intuu khudbaddii joojiyay aniga ii yimi. Waxa loo

keenay kursi qori ah oo lugo bira leh. Kursigii intuu ku fadhiistay ayuu i baray wixii

uu Alle مدددبح نه وتعددد ل baray, kabacdina intuu khudbaddii ku laabatay ayuu

dhamaystiray.” (Waxa soo weriyey Muslim iyo an-Nasaa’i).

صلىى هللا لىيله و لن أدي رفالة العلدوا رضلي هللا لنله قلال : " انتهيلت بللى رسلول هللا

وسىم وهو يخطب فقىت : " يا رسول هللا رج سريب يسأل لن ىينه ملا يلدرا ملا ىينله ؟

فأقب لىي وترك يطبته حتى انتهى بلي فأتى دكرسي من ي،لب قوائمله حديلد فقعلد لىيله

رواه مسىم والنسائي . ” ىمه هللا تعالى ، ثم أتى الخطبة فأتم آيرها وجع يعىمني مما ل

Ibnul Qayim wuxuu yidhi: Rasuulku صىى هللا لىيه وسىم khudbadda wuu joojin jiray haddii

ay wax dhacaan, haddii uu Asxaabtiisa mid ka mid ahi wax weydiiyana wuu u jawaabi

jiray. Mararka qaarna xaajo darteed intuu minbarka uga soo dego ayuu haddana ku

noqon jiray oo khudbadda dhamaystiri jiray, sida markuu Xasan iyo Xuseen qaaday.

Mararka qaar khudbadda wuxuu u joojin jiray inuu wax u sheego dadka qaar, sida

hebelow fadhiiso ama hebelow tuko iwm.; ama amar ayuu bixin jiray khudbadda

dhexdeeda si wax loo daryeelo.

Hadalku waa xaaraan markay khudbaddu socoto:

Culimadu badankoodu waxay qabaan inuu aamusku waajib yahay khudbadda

dhexdeeda oo aanay cidna u bannaanayn inay hadlaan, xattaa haddii ay tahay in wanaag

la is faro ama xume la iska waaniyo, haddii uu khudbadda qofku maqlayo iyo haddii

kaleba. Ibnu Cabbaas (Ihkra) waxa laga soo weriyey inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Qofkii hadla maalinta Jimcaha Imaamka oo khudbaynaya wuxuu la mid

Salaadda Jimcaha 433

yahay dameer kutub sida, qofkii ku yidhaahda aamusna Jimce malaha1.” (Waxa soo

weriyey Axmad, Ibnu Abii Shaybah, al-Bazaar iyo ad-Dabaraani, al-Xaafidhna wuxuu

ku sheegay kitaabka Buluuq al-Maraam in aanu Xadiiska sanadkiisu dhaliil lahayn).

صىى هللا لىيه وسلىم قلال : " ملن تكىلم يلو الجمعلة واإلملا رسول هللا لن ادن لباس أ

يخطب

رواه أحملد وادلن أدلي ” فهو كالامار يام أسلفارا ، واللذا يقلول لله أنصلت ال جمعلة لله

شيبة

والبزار والطبراني و قال الاافد في دىوغ المرا : بسناىه ال دأس ده .

Cabdullah bin Cumar isaguna wuxuu sheegay inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi:

“Saddex nooc ayaa salaadda Jimcaha yimaada. Nin yimi oo hadlay oo nasiibkiisi uu

intaa yahay. Nin salaaddii yimi oo Alle baryey, haddii uu rabana Alle wuu siin

wuxuu weydiistay, haddii uu rabona wuu u diidi. Nin yimi oo aamusay oo aan qof

Muslim ah qoortiisa ka dul talaabsan, cidna aan dhibin; qofkaas salaadda Jimce

waxay u noqotaa kaffaaro ilaa Jimcaha soo socda iyo saddex maalmood oo kale.

Siduu Eebbe yidhi: Qofkii xasano la yimaadaa wuxuu leeyahay toban la mid ah.”

(Waxa soo weriyey Axmad iyo Abuu Daa’uud oo isagu ku soo weriyey sanad fiican).

صىى هللا لىيه وسىم قلال : " ياضلر الجمعلة ثالثلة نفلر : ولن لبد هللا دن لمر أ النبي

فرج حضرها يىيو فهو حظه منهلا ، ورجل حضلرها يلدلو ، فهلو رجل ىللا هللا ب شلاء

نعه ، ورج حضرها دتنصلا وسلكو وللم يلتخط رقبلة مسلىم وللم يلؤ ألطاه وب شاء م

أحدا فهي كفارة بلى الجمعة التي تىيها ومياىة ثالثة أيا " ول أ هللا لز وج يقول :

رواه أحمد وأدو ىاوى دتسناى جيد . ” من جاء دالاسنة فىه ل،ر أمثالها

Abuu Hurayra (Ihkra) waxa isna waxa laga soo weriyey inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه

yidhi: “Haddii aad saaxiibkaa ku tidhaahdo aamus maalinta Jimcaha iyadoo وسلىم

Imaamku khudbadaynayo, laqwi2 ayaad fashay.” (Jamaacada ayaa soo werisay Ibnu

Maajah mooyee).

صلىى هللا لىيله وسلىم قلال : " با قىلت لصلاحب يلو الجمعلة ي و لن أدلي هريلرة أ النبل

رواه الجمالة بال ادن ماجة . ” واإلما يخطب أنصت فقد ليو

1 Salaaddiisii Jimcaha waxba kama jiraan ninkii qofka hadla ku yidhaahda aamus. Inkastoo

ay culimada qaarkood yidhaahdeen Xadiisku waa daciif. 2 Hadal deel-qaaf ah. Waa hadal qofka ka dhaca oo salaaddiisii ka dhiga wax aan jirin.

Ijmaaca culimaduna ay isku raaceen in aanu qofkaasu Jimce lahayn ee ay salaaddiisi

noqonayso salaad Duhur oo keliya.

Salaadda Jimcaha 434

Abuu Dardaa’ isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Rasuulka Alle ayaa ودل و

.ku fadhiistay minbarka oo dadka u khudbeeyay markaasuu Aayad akhriyay ليده ومدلم

Waxaan ku idhi Ubaya bin Kacab oo i dhinac fadhiyey Ubayow goormay

Aayaddaasu soo degtay? Wuxuu diiday inuu ila hadlo. Mar labaad ayaan weydiiyey

kolkaasuu haddana diiday inuu ila hadlo ilaa uu Rasuulki ودل و ليده ومدلم minbarka

ka degay (khudbaddi dhamaatay). Markaasuu Ubaya igu yidhi: “Jimcahaagii

waxaad ku leedahay oo keliya hadalkaa laqwiga ah. Markuu Rasuulku ودل و ليده

.khudbaddii dhameeyay ayaan u imi oo aan u sheegay wuxuu Ubaya yidhi ومدلم

Wuxuu Rasuulki مددلموددل و ليدده و yidhi: “Ubaya Run ayuu sheegay; haddii aad

maqasho Imaamkaaga oo hadlaya aamus ilaa uu hadalka dhameeyo.” (Axmad iyo

ad-Dabaraani ayaa soo weriyey).

ولن أدي الدرىاء قلال : " جىلس النبلي صلىى هللا لىيله وسلىم لىلى المنبلر ويطلب النلاس

ىلت لله : يلا أدلي متلى أنزللت هلذه اآليلة ؟ فلأدى أ يكىمنلي وتال آية وجنبي أدي دن كعب فق

فقلال للي أدلي : " مالل ودل و ليده ومدلمفسألته فأدى أ يكىمني حتى نزل رسلول هللا

جئته فأيبرته فقال ول و ليه وملمفىما انصر رسول هللا ” من جمعت بال ما ليو

رواه أحمد والطبراني . ” ي يفرغ : " صد أدي ، با سمعت بمام يتكىم فأنصت حت

Iyadoo arrintu ay sidaa tahay ayaa haddana Imaam Axmad iyo ash-Shaafici laga soo

tebiyey inay kala saareen qofka khudbadda maqlaya iyo midka aan maqlaynin oo ay

yidhaahdeen aamusku wuxuu ku waajib yahay midka maqlaya oo keliya, inkastoo ay

mustaxab tahay inuu xattaa kii aan maqlaynin ee laakiin og inay socotaa uu aamuso.

Imaam at-Tirmidi isaguna wuxuu sheegay inay Axmad iyo Isxaaq banneeyeen in

salaanta la celiyo iyo qofka hindhisa in yarxamakallaah lagu yidhaahdo iyadoo ay

khudbaddu socoto. Imaam ash-Shaafici isaguna wuxuu yidhi: “Haddii uu qof hindhiso

khudbadda Jimcaha oo socota oo qof kale uu yarxamakallaah ku yidhaahdo waxaan

jecelay inuu iska aamuso waayo arrintaasu waa Sunne, salaantana waxaan u arkaa inay

karaahiyo ku jirto markay khudbaddu socoto. Hase yeeshee, waa in salaanta la celiyo

waayo salaantu waa Sunne, celinteeduna waa farad.” Guud ahaan hadalku wuu bannaan

yahay waqtigii aan khudbaddu soconin. Thaclabah bin Abii Maalik wuxuu yidhi:

Asxaabtu way sheekaysan jireen Cumar oo minbarka ku fadhiya, markuu mu’addinku

aamusana Cumar wuu kici jiray cidina may hadli jirin ilaa ay khudbaddu dhammaato.

Haddana markuu Cumar minbarka ka soo dego ee salaadda la aqiimo ayay hadli jireen.

Arrintaa Imaam ash-Shaafici ayaa Masnadkiisa ku qoray. Imaam Axmad isaguna

wuxuu ku soo weriyey sanad saxiix ah: “Inay dadku noloshooda iyo ascaarta suuqa iska

waraysan jireen iyadoo uu Cuthmaan bin Caffaan minbarka ku fadhiyo oo uu

mua’dinkuna salaadda aqiimay.”

Salaadda Jimcaha 435

Qofkii rakcad iyo wax ka yar ka soo gaadha Jimcaha:

Culimada badankoodu waxay qabaan in qofkii rakcad keliya ka soo gaadha salaadda

Jimcaha ay rakcaddaasu u tirsan tahay oo ay la gudboon tahay inuu dhamaystiro

rakcadda labaad oo keliya. Ibnu Cumar wuxuu sheegay inuu Nebigu هللا لىيله وسلىم صلىى

yidhi: “Qofkii rakcad keliya ka soo gaadha salaadda Jimcaha ee rakcadda kalena

raaciya salaaddiisi way dhan tahay.” (An-Nasaa’i, Ibnu Maajah iyo ad-Daaraqudni

ayaa soo weriyey; al-Xaafid Ibnu Xajarna wuxuu ku sheegay kitaabkiisa Buluuq al-

Maraam inuu sanadkiisu saxiix yahay in kasta oo uu Abuu Xaatim yidhi Xadiisku waa

mursal).

صىى هللا لىيله وسلىم قلال : " ملن أىرك ركعلة ملن صلالة الجمعلة لن ادن لمر لن النبي

رواه النسللائي وادللن ماجللة والللدارقطني . قللال ” فىيضلليف بليهللا أيللرى وقللد تمللت صللالته

المرا : بسناىه صاي ، لكن قوى أدو حاتم برساله . الاافد في دىوغ

Abuu Hurayrana wuxuu sheegay inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii salaadda

ka soo gaadha rakcad keliya waa qof salaaddii oo dhan soo gaadhay.” (Jamaacada

ayaa soo werisay) .

صىى هللا لىيله وسلىم قلال : " ملن أىرك ملن الصلالة ركعلة فقلد ولن أدي هريرة أ النبي

رواه الجمالة . ” أىركها كىها

Hase yeeshee, qofkii ka soo gaadha salaadda wixii rakcad ka yar maaha qof soo

gaadhay salaaddii Jimcaha, waana inuu tukado afar rakcadood oo Duhur ah siday

culimada badankoodu qabaan. Ibnu Mascuud wuxuu yidhi: “Qofkii rakcad ka soo

gaadha Jimcaha waa inuu rakcadda kale oo keliya ku daro. Qofkii ay labada

rakcadoodba dhaafaana waa inuu afar rakcadood tukado.” (Ad-Dabaraani ayaa sanad

xasan ah ku soo weriyey). Sidoo kale, waxa sheegay Ibnu Cumar oo intaa ku daray:

“Haddii aad fadhiga soo gaadhaan afar rakcadood tukada.” ( Al-Bayhaqi ayaa soo

weriyey). Arimahaa aan kor ku sheegnay waa aragtida Mad-habaha ash-Shaafici,

Maalikiyada, Xanbaliyada iyo Muxammad bin al-Xasan. Abuu Xaniifa iyo Abuu

Yuusuf waxay iyagu qabaan qofkii at-Taxiyaadka ka soo gaadha intaanu Imaamku

salaama-naqsan waa qof salaaddii Jimcaha soo gaadhay, wuxuu tukanayaana laba

rakcadood markuu Imaamku salaama-naqsado ka dib salaaddiisuna waa salaad dhan.”

Salaadda meelaha cidhiidhiga ah lagu tukado: Way bannaan tahay in salaadda lagu tukado Masjidka haddii uu cidhiidhi noqdo oo ay

dadku ku bataan. Imaam Axmad iyo al-Bayhaqi waxay ka soo weriyeen Sayaar inuu

yidhi: “Waxaan maqlay Cumar binul Khaddaab (Ihkra) oo khudbaynaya oo leh:

“Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu dhisay Masjidkan anagoo la soconna Muhaajiriin

iyo Ansaarba. Haddii uu cidhiidhi noqdo qof waliba ha ku sujuudo walaalkii

Salaadda Jimcaha 436

dhabarkiisa, mar uu arkay dad dariiqa (jidka) ku tukanayana wuxuu ku yidhi: Masjidka

ku tukada.”

Tadawuca Jimcaha hortii iyo dabadii:

Sunnuhu wuxuu yahay in afar ama laba rakcadood la tukado salaadda Jimcaha

dabadeed. Abuu Hurayra wuxuu sheegay inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Qofkii

tukanaya Jimcaha dabadii waa inuu afar tukado.” (Muslim, Abuu Daa’uud iyo at-

Tirmidi ayaa soo weriyey).

صللىى هللا لىيلله وسللىم قللال : " مللن مللنكم مصللىيا دعللد الجمعللة فعللن أدللي هريللرة أ النبللي

” فاليص أردعا

رواه مسىم وأدو ىاوى والترمذا .

Ibnu Cumar (Ihkra) wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم maalinta Jimcaha

laba rakcadood1 ayuu gurigiisa ku tukan jiray.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

صىى هللا لىيه وسىم يصىي يو الجمعلة ركعتلين فلي لن ادن لمر قال : " كا رسول هللا

” ديته

رواه الجمالة .

Ibnul Qayim isaguna wuxuu yidhi: “Markuu Rasuulku ه وسللىمصللىى هللا لىيلل Jimcaha

dhameeyo intuu gurigiisa galo ayuu laba rakcadood tukan jiray, dadka Jimcaha

tukadayna wuxuu fari jiray inay afar rakcadood tukadaan.” Sheekhul Islaam Ibnu

Taymiyah isna wuxuu yidhi: “Haddii uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم tadawuca Masjidka

ku tukado wuxuu tukan jiray afar rakcadood Jimacaha dabadii; haddii uu guriga ku

tukadana wuxuu tukan jiray laba.” Axaadiistuna sidaa ayay tilmaamaysaa. Abuu

Daa’uud wuxuu ka soo weriyey Ibnu Cumar inuu yidhi: “Haddii uu Rasuulku صلىى هللا

Masjidka ku tukado Jimcaha dabadii wuxuu tukan jiray afar, haddii uu guriga لىيله وسلىم

ku tukadana laba.”

با صلىى فلي المسلجد صلىى أردعلا ، وبا صلىى فلي صىى هللا لىيه وسىم لن ادن لمر أنه

رواه أدو ىاوى . ” ديته صىى ركعتين

Labada Sheekhna waxay Ibnu Cumar ka soo weriyeen “Inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه

”.laba rakcadood gurigiisa ku tukan jiray Jimcaha dabadii وسىم

رواه ” صىى هللا لىيه وسىم كا يصلىي دعلد الجمعلة ركعتلين فلي ديتله لن ادن لمر أنه

ال،يخا .

1 Laba rakcadood oo tadawuc (Sunne) ah.

Salaadda Jimcaha 437

Siduu dadka qaar yidhi, qofkii afar rakcadood tukada salaadda Jimce dabadeed waa

inuu is raaciyo afartaba. Dadka qaarna waxay qabaan inay habboon tahay in laba laba

loo tukado oo labadiiba salaama-naqsi lagu xidho. Qofkii salaadaha tadawuca ah

Masjidka ku tukadaana waa inuu ku tukado meel ka geddisan meeshii uu salaadda

faradka ah ku tukaday. Ibnu Taymiyah oo ka hadlaya Sunnaha salaadda Jimcaha ka

horeeya wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم muu tukan jirin salaad Sunne ah

maalinta Jimcaha Eedaanka dabadii, cidina kamaysoo sheegin Rasuulka صلىى هللا لىيله

lama adimi jirin ilaa uu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم arrintaa. Cahdigii Rasuulkana وسلىم

minbarka ku fadhiisto, kaas oo ahaa Eedaan keliya oo uu Bilaal addimi صىى هللا لىيه وسلىم

jiray dabadeetana Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم labada khudbadood ayuu akhriyi jiray.

Kolkaasuu Bilaal salaadda aqiimi jiray Rasuulkuna صلىى هللا لىيله وسلىم dadka tukin jiray.

Sidaas darteed, suuragal may ahayn isaga iyo qof kale midna inuu Sunne tukado

Eedaanka dabadii. Cidina kamaysoo tebinin Rasuulka صلىى هللا لىيلله وسلىم xattaa inuu

gurigiisa ku soo tukan jiray intaanu Jimcaha u soo bixin ka hor. Isla markaana Rasuulku

waqti gaar ah umuu xaddidin Sunnaha salaadda Jimcaha ka hor. Hase صلىى هللا لىيله وسلىم

yeeshee, Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu ku dhiiri geliyey ragga Masjidka goor hore

taga maalinta Jimcaha inay tukadaan waxay karaan isagoon waqti u xaddidin.” Wuxuu

yidhina صلىى هللا لىيله وسلىم: “Qofkii kallaha ee lugeeya isagoo aan gaadiid fuulin ee

tukada wuxuu Alle u qoray . . . .” Sidaas ayaa ka soo sugnaatay Asxaabta, oo ah inay

tukan jireen wixay karaan ee tadawuc ah (Sunne) markay Masjidka soo galaan maalinta

Jimcaha. Qaarkood waxay tukan jireen toban rakcadood qaarna laba iyo toban, qaarna

sideed iyo wixii ka yar. Sidaas darteed, waxay culimada badankoodu isku waafaqeen in

aanu jirin Sunne tira gaara leh iyo waqti u xaddidan midna salaadda Jimcaha ka hor.

Mana jiro daliil odhaah ama ficil ah oo ka soo sugnaaday Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله

.oo taageerayaa arrintaa وسىم

Kulanka Jimcaha iyo Ciidaha:

Haddii ay Jimce iyo Ciidi ku kulmaan maalin keliya kuma waajib aha qofkii salaadda

Ciidda tukada inuu salaadda Jimcahana tukado. Zayd bin Arqam wuxuu sheegay inuu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم tukaday salaad Ciid ah oo uu yidhi: “Qofkii raba1 inuu

salaadda Jimcaha tukadaa ha tukado.” (Shanta Imaam ayaa soo weriyey, Ibnu

Khuzaymah iyo al-Xaakimna way saxixeen).

صىى هللا لىيه وسىم العيد ثم ريص في الجمعة فقلال : لن ميد دن أرقم قال : صىى النبي

رواه الخمسة وصااه ادن يزيمة والااكم . ” " من شاء أ يصىي فىيص

1 Qofkii rabaa ha tukado, kii aan rabinina yaanu tukan.

Salaadda Jimcaha 438

Abuu Hurayrana wuxuu sheegay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Maalintiinan

maanta ah waxa ku kulmay laba Ciidood, qofkii rabana salaadda Ciiddu way ka

kefaysaa tii Jimcaha, annaguse Jimcaha waanu tukanaynaa.” (Abuu Daa'uud ayaa

soo weriyey).

ليلدا ، فملن قال : " قد اجتمع في يومكم هذا صىى هللا لىيه وسىمو لن أدي هريرة أنه

عو رواه أدو ىاوى . ” شاء أجزأه من الجمعة وبنا مجم

Mustaxabna waxa ah inuu Imaamku aqiimo salaadda Jimcaha si dadkii aan salaadda

Ciidda tukan iyo qofkii kale ee rabaaba ay u tukadaan, waayo Xadiiskaa wuxuu

Rasuulka Alle ىمصلىى هللا لىيله وسل ku sheegay: “Inuu tukanayo salaaddii Jimcaha isagoo

tii Ciiddana tukaday.” Xanbaliyadu waxay qabaan inuu Duhur tukado qofkii aan

salaadda Jimcaha imanin laakiin salaaddii Ciidda tukaday maalintay labadu ku

kulmaan. Hase yeeshee, waxa cad in aanu Duhurku ku waajib ahayn qofka salaadda

i

Salaaddaـ Ciidaha 439

Ciidda tukada maalintay labadu ku kulmaan. Sidaa waxa cadynaya Xadiis uu Abuu

Daa’uud ka soo weriyey Ibnu Zubayr inuu yidhi: “Maalin Ciid ah ayaa Jimce ku

beegantay, kolkaasuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم tukaday laba rakcadood oo keliya

salaaddii Ciidda oo aanu wax kale ku darin ilaa uu Casar tukaday.”

لن ادن مدير قال : " ليدا اجتمعا في يو واحد ، فجمعهما فصالهما ركعتين دكلرة ، للم

” .يزى لىيهما حتى صىى العصر

SALAADDA CIIDAHA صالة العيدين Wuxuu Eebbe sharciyeeyay salaadda Ciidda sannadkii labaad ee Hijrada, waana Sunne

mu’akad ah, Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuu tukaday, ragg iyo dumarbana wuxuu ku

amary inay ka qayb galaan.

1. Maydhashada, iyo isqurxinta Salaadda Ciidda ka hor:

Jacfar bin Muxammad wuxuu aabihii ka soo raray inuu awowgii yidhi: “Wuxuu

Rasuulka Alle صلىى هللا لىيله وسلىم xidhan jiray Ciid kasta burde1 cas oo Yamani ah.”

(Ash-Shaafici iyo al-Baqawi ayaa soo weriyey) .

صىى هللا لىيه وسىم كا يىلبس دلرى حبلرة لن جعفر دن مامد لن أديه لن جده أ النبي

رواه ال،افعي والبيوا . ” ك ليد في

Al-Xasan as-Sibd wuxuu isna yidhi: “Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم na faray in

aanu xidhanno dharka ugu fiican ee aanu heli karro maalinta Ciidda, oo aanu

marsano udugga (cadarka) ugu fiican oo aanu gawracno xoolaha ugu fiican

(qaalisan) ee aanu heli karno.” (Al-Xaakim ayaa soo weriyey silsiladiisana waxa ku

jira Isxaaq bin Barzakh oo al-Azdii uu Xadiiskiisa daciif ku tilmaamay, Ibnu Xibbaanna

uu yidhi waa la rumaysan karaa).

هللا لىيله وسلىم فلي العيلدين أ نىلبس صىى ولن الاسن السبط قال : " أمرنا رسول هللا

نتطيلب دلأجوى ملا نجلد وأ نضلاي دلأجوى ملا نجلد " رواه الالاكم وفيله أجوى مانجد وأ

بساا دن درمخ ، ضعفه األمىا ووثقه ادن حبا .

Ibnul Qayim wuxuu yidhi: “Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu xidhan jiray Ciidaha

dharkiisa ugu fiican, wuxuu lahaana xullad2 uu xidhan jiray Ciidaha iyo Jimcaha.”

1 Maro khamiiska oo kale ah oo Yaman lagu xidhan jiray ama Yaman lagu tolay. 2 Waa maro khamiiska oo kale ah oo khaddiibyadu korka ka gashadaan maalinta Jimcaha.

i

Salaaddaـ Ciidaha 440

2. Cuntada salaadda Ciidda ka hor:

Waxa Sunne ah in la cuno dhowr xabo oo timir ah oo witir1 ah salaadda Ciidul-Fidriga

intaan Salaadda loo bixin ka hor. Ciidda Udxadana waa in cuntada dib loo dhigo ilaa

inta salaadda laga soo noqonayo oo qofkii udxiyo gawracayaa uu hilibka Udxada ka

quraacdo. Anas wuxuu yidhi: “Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم muu bixi jirin maalinta

Ciidul-Fidriga ilaa uu cuno xabbado timira oo witir ah.” (Axmad iyo al-Bukhaari

ayaa soo weriyey).

صىى هللا لىيه وسىم ال ييدو يو الفطر حتى يأك تمرا ويأكىهن قال أنس : " كا النبي

” وترا

رواه أحمد والبخارا .

Buraydah (Ihkra) isaguna wuxuu yidhi: “Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم muu bixi jirin

maalinta Ciidul-Fidriga ilaa uu wax cuno, Ciidul-Udxahana wax muu cuni jirin ilaa

uu soo noqdo.” (At-Tirmidi iyo Axmad ayaa soo weriyey, iyo Ibnu Maajahna oo isagu

ku daray: “Udxiyadiisa ayuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم wax ka cuni jiray markuu soo

laabto.”

لىيله وسلىم ال ييلدو يلو الفطلر حتلى يأكل ، وال صلىى هللاو لن دريدة قال : " كا النبي

رواه الترملذا وأحملد وادلن ماجلة وماى : " ويأكل ملن ” يأك يو األضلاى حتلى يرجلع

أضايته " .

Kitaabka Al-Muwada’ waxa ku qoran inuu Saciid bin al-Musayib yidhi: “Dadka waxa

la fari jiray inay wax cunaan maalinta Ciidul-Fidriga intaanay salaadda u bixin ka hor.”

Ibnu Qudaamana wuxuu yidhi: “Ma ogi cid khilaafsan in cuntada la horaysiiyo

maalinta Ciidul-Fidriga.

3. Ubixidda musallaha:

Salaadda Ciidda waa lagu qaban karaa Masjidka. Hase yeeshee, waxa ka fadli badan in

meel fagaare ah oo magaalada ka baxsan lagu tukado, haddii aanay jirin dhibaato ama

cudurdaar u diidaya dadka inay sidaa falaan, sida roob ama baraf iwm,. Rasuulku صلىى

Ciidda wuxuu ku tukan jiray meel dhinaca bari ee Madiina laga soo galo هللا لىيله وسلىم

ah, weligiina Masjidka gudihiisa wuxuu ku tukaday maalin keliya oo uu roob da’ay.

Sidaa waxa laga soo weriyey Abuu Hurayra oo yidhi: “Maalin Ciid ah oo uu roob

nagu da’ay ayuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم nagu tukiyey Masjidka gudihiisa.” (Abuu

Daa’uud iyo Ibnu Maajah ayaa soo weriyey iyo al-Xaakim oo isna ku soo weriyey

sanad ay ku jiraan dad aan la aqoonin). Al-Xaakimna wuxuu kitaabka At-Talkhiis ku

1 Tiro kisi ah oo kala dhiman, sida 1,3,5,7,9.

Salaadda Ciidaha 441

sheegay inuu Xadiiska sanadkiisu daciif yahay. Ad-Dahabina wuxuu yidhi waa Xadiis

munkar ah).

ودل و ليده ومدلم: " أنهم أصادهم مطر في يو ليد فصىى دهم النبي فعن أدي هريرة

”صالة العيد في المسجد

رواه أدللو ىاوى وادللن حبللا والاللاكم ، وفللي بسللناىه مجهللول . قللال الاللافد فللي التىخلليص

بسناىه

ضعيف . وقال الذهبي هذا حدي منكر .

4. Haweenka iyo caruurtu inay salaadda Ciidda u baxaan:

Shareecada Islaamku way bannaysay waanay waafaqsan tahay inay haweenka iyo

caruurtu u baxaan oo ay ka qayb galaan salaadda Ciidda, iyadoo aan la kala reebin

haweeneyda la qabo, midda aan la qabin, inanta iyo islaanta gabowday, midda xaydka

leh iyo midda aan lahayn intaba. Ummu Cadiyah waxay tidhi: “Waxa lana faray

dhammaantayo hablaha iyo kuwayaga xaydka lihiba in aannu Ciidaha u baxno si

aanu u aragno khayrka iyo ducada Muslimiinta. Kuwa xaydka lihise waa in aanay

musallaha tegin.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

لادي أ لطيلة قاللت : " أمرنلا أ نخلرج العواتلق والالي فلي العيلدين ي،لهد الخيلر

متفق لىيه . ” وىلوة المسىمين ويعتزل الاي المصىى

Ibnu Cabbaasna wuxuu sheegay: “Inuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم kaxayn jiray

dumarkiisa iyo hablihiisaba maalmaha Ciidda.” (Ibnu Maajah iyo al-Bayhaqi ayaa

soo weriyey).

” صىى هللا لىيه وسىم كا يخرج نسأه ودناته في العيلدين ولن ادن لباس أ رسول هللا

رواه ادن ماجة

و البيهقي .

Ibnu Cabbaas wuxuu yidhi oo kae: “Nebiga ayaan صلىى هللا لىيله وسلىم raacay maalin

Ciidul-Fidir ama Udxa ahayd kolkaasuu tukaday oo khudbadeeyay. Markaasuu

haweenka u yimi oo u digay Allena xasuusiyay kuna amray inay sadaqo bixiyaan.”

(Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

صىى هللا لىيه وسىم يو فطر أو أضاى فصىى ولن ادن لباس قال : " يرجت مع النبي

رواه البخارا . ” يطب ثم أتى النساء فولظهن وكرهن و أمرهن دالصدقة ثم

5. Jidad kala duwan in la qaato:

Salaadda Ciidaha 442

Culimada ahlul cilmiga intooda badani waxay qabaan inay mustaxab tahay in marka

salaadda Ciidda laga soo noqonayo la qaato jid ka geddisan midkii meesha Ciidda lagu

tukado loo sii maray markii hore. Arrintaasu waxay khusaysaa dhammaan dadka

salaadda ka qayb galay, Imaam iyo ma’muumba1. Jaabir bin Cabdullah (Ihkra) wuxuu

yidhdi: “Haddii ay Maalin Ciida tahay Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu mari jiray

jidad kala duwan2.” (Al-Bukhaari ayaa soo weriyey).

صىى هللا لىيله وسلىم با كلا يلو ليلد يلالف لن جادر رضي هللا لنه قال : " كا النبي

رواه البخارا . ” . الطريق

Abuu Hurayrana wuxuu yidhi: “Markuu Nebigu صىى هللا لىيه وسلىم salaadda Ciidda tago

wuxuu ku soo laaban jiray (soo mari jiray) dariiq aan ahayn kii uu markii hore sii

maray.” (Axmad , Muslim iyo at-Tirmidi ayaa soo weriyey).

صىى هللا لىيه وسىم با يرج بلى العيد يرجع في سير ولن أدي هريرة قال : " كا النبي

رواه أحمد ومسىم والترمذا . ” الطريق الذا هب فيه

Waanay bannaan tahay inuu qofku ku soo laabto jidkii uu markii hore sii maray. Sidaa

waxa caddaynaya Xadiis laga soo weriyey Bakar bin Mubashir oo yidhi: “Waxaan

raaci jiray Asxaabta Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم maalinta Ciidul-Fidriga iyo Udxada.

Waxaanu sii dhex mari jiray Budxaan3 ilaa aanu musallaha gaadhno oo Rasuulka

la soo tukano. Kabacdina Budxaan ayaanu soo raaci jirnay ilaa صلىى هللا لىيله وسلىم

aanu guryahayaga nimaadno.” (Waxa soo weriyey Abuu Daa’uud, al-Xaakim iyo al-

Bukhaari oo kitaabka At-Taariikh ku sheegay, Ibnu Saknina wuxuu yidhi sanadkiisu

wuu fiican yahay).

صلىى هللا لىيله وسلىم بللى لن دكر دن مب،لر قلال : " كنلت أسلدو ملع أصلاا رسلول هللا

المصىى يلو الفطلر و يلو األضلاى فنسلى دطلن دطالا حتلى نلأتي المصلىى فنصلىي ملع

رواه أدللو ىاوى ” دطللن دطاللا بلللى ديوتنللا ثللم نرجللع مللن وددل و ليدده ومددلمرسللول هللا

والااكم والبخارا في التاريخ . قال ادن سكن بسناىه صال .

6. Waqtiga salaadda Ciidda:

Salaadda Ciiddu waxay bilaabantaa markay cadceeddu saddex mitir dhulka ka qo’do

ilaa ay cirka badhtankiisa ku beeganto. Axmad bin Xasan al-Banna’ wuxuu soo saaray

1 Qofka Imaam ku daba tukanaya. 2 Markuu salaadda Ciidda ku sii socdo iyo markuu ka soo laabto wuxuu raaci jiray laba jid

oo kala geddisan. Wuxuu ku soo laaban jiray jid ka geddisan midkii uu salaadda ku tegay. 3 Budxaan waa tog (doox) magaalada Madiina dhex mara.

Salaadda Ciidaha 443

inuu Jundub yidhi: “Wuxuu Rasuulku صىى هللا لىيه وسلىم na tukin jiray salaadda Ciidul-

Fidriga markay cadceeddu laba waran dhererkood joogto. Ciidul-Udxahana markay

waran dhererkii joogto.”

ىيله وسلىم يصلىي دنلا الفطلر وال،لمس قلدر رمالين صىى هللا للن جند قال : كا النبي

أيرجه أحمد دن حسن البناء . ” واألضاى لىى قدر رم

Ash-Shawkaani wuxuu yidhi Xadiiskan ayaa ugu fiican Axaadiista ka hadlaysa waqtiga

salaadda Ciidaha. Wuxuu tilaamayaana inay mustaxab tahay in hore loo tukado Ciidda

Udxada, Ciidul-Fidrigana dib loo yara dhigo. Ibnu Qudaamah wuxuu yidhi: Sunnuhu

wuxuu yahay in hore loo tukado Ciidul-Udxaha si ay dadku waqti ugu helaan gawraca

udxiyada, Ciidul-Fidrigana in dib loo dhigo si ay dadku sadaqada Fidriga u bixiyaan,

mana ogi khilaaf arrintaa ka taagan.

7. Eedaan iyo Iqaamo midna malaha Ciiduhu:

Ibnul Qayim wuxuu yidhi: “Markuu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yimaado goobta

salaadda Ciidda (musallaha) wuxuu dadka tukin jiray iyadoo aan Eedaan iyo Iqaamo

midna la samayn, iyo salaadda ha loo soo ururo midna (assalaatu jaamicah). Sunnuhuna

wuxuu yahay inaan intaa midna la falin. Ibnu Cabbaas iyo Jaabir bin Cabdullah waxa

laga soo weriyey inay yidhaahdeen: “Lama adimi jirin salaadda Ciidul-Fidriga iyo

Udxaha midkoodna.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

متفلق لىيله ” و لن ادن لباس وجادر قاال : " لم يكن يؤ يو الفطر وال يو األضاى

.

Imaam Muslimna wuxuu ka soo weriyey Cadaa’a inuu yidhi: “Jaabir wuxuu ii

sheegay in aanu Eedaan jirin maalinta Ciidul-Fidriga intaanu Imaamku iman ka

hor iyo markuu yimaado midna, Iqaamo iyo Eedaan midna malaha, Eedaan iyo

Iqaamo midna maalintaa ma jiro.”

ولمسىم لن لطاء قال : " أيبرني جادر أ ال آا لصلالة يلو الفطلر حلين يخلرج اإلملا

. وال دعد ما يخرج وال بقامة وال نداء وال شيء ، ال نداء يومئذ وال بقامة

Sacad bin Abii Waqaas isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: “Wuxuu Nebigu

tukaday Ciid iyadoon Eedaan iyo Iqaamo midna la samaynin, wuxuu صىى هللا لىيه وسىم

akhriyey isagoo taagan laba khudbadood oo uu fadhi u kale dhexeysiiyey.” (Al-

Bazaar ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم صلىى العيلد دييلر آا و لن سعد دن أدي وقاص قلال : " أ النبلي

رواه البزار .” وال بقامة ، وكا يخطب يطبتين قائما يفص دينهما يجىسه

8. Takbiirta salaadda Ciidda:

Salaadda Ciidaha 444

Salaadda Ciiddu waxay ka koobantaa laba rakcadood. Sunnuhuna wuxuu yahay in

toddoba takbiirood la sameeyo rakcadda hore marka salaadda la xidho dabadeed intaan

Qur’aanka la akhriyin. Rakcada labaadna shan takbiirood oo aanay ku jirin takbiirta

lagu sara joogsado ee sujuudda lagaga soo tooso. Takbiir kastaba waa in gacmaha kor

loo taago marka Allaahu Akbar la odhanayo. Cumar bin Shucayb wuxuu sheegay inuu

aabihii ka soo tebiyey awowgii oo yidhi: “Wuxuu Nebigu صىى هللا لىيله وسلىم maalin Ciid

ah sameeyey laba iyo toban takbiirood. Toddoba rakcadda hore ahaa iyo shan midda

labaad ahaa, manuu tukan (Sunne) ka hor iyo ka dib midna.” (Axmad iyo Ibnu

Maajah ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم كبلر فلي ليلد اثنتلي فعن لمر دن شعيب لن أدي لن جلده أ النبلي

رواه أحملد” ل،ر تكبيرة سبعا في األول ويمسا في اآليلر . وللم يصل قبىهلا وال دعلدها

وادن ماجة .

Riwaayad ay Abuu Daa’uud iyo ad-Daaraqudni soo weriyeenna waxay leedahay wuxuu

yidhi: “Salaadda Ciidul-Fidirku waa toddoba takbiirood oo ah rakcadda hore iyo

shan rakcadda labaad ah. Qiraa’aduna takbiirta ayay ka dambaysaa labada

rakcadoodba.”

صللىى هللا لىيلله وسلىم : " التكبيللر فللي وفلي رواة أدللي ىاوى واللدارقطني قللال : قللال النبلي

” . الفطر سبع في األول ويمس في اآليرة ، والقراءة دعدهما كىتيهما

Sidaas ayay qabaan culimada ahlul-cilmiga ee Asxaabti, Taabiciinta, iyo culimada

badankoodu ka mid ahi. Ibnu Cabdulbarr wuxuu yidhi: “Waxa sanad fiican lagu soo

weriyey inuu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم toddoba takbiirood samayn jiray rakcadda hore,

ta labaadna shan takbiirood. Sidaas ayaa laga soo weriyey Cabdullah bin Camr,

Ibnu Cumar, Jaabir, Caa’isha, Abii Waaqid iyo Camr Ibnu Cawf al-Mazani. Mana

jirto haba yaraatee wax sidaa khilaafsan oo Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم laga soo

weriyey ha ahaado Xadiis daciif ah ama mid kale toona, waana sidii ugu horeysey ee

salaadda Ciidda loo tukado.”

صىى هللا لىيله وسلىم ملن طلر حسلا أنله كبلر فلي وى لن النبي قال ادن لبد البر : " ر

العيد سبعا في األولى ويمسلا فلي الثانيلة ملن حلدي لبلد هللا دلن لملر وادلن لملر وجلادر

ولائ،ة وأدي واقد ولمرو ادلن للو المزنلي وللم يلرو لنله ملن وجله قلوا وال ضلعيف

” .يال هذا وهو أول ما لم ده

Rasuulku ه وسللىمصللىى هللا لىيلل wuu yara aamusi jiray labadii takbiiroodba dhexdooda,

lagamana hayo Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم dikri gaar ah oo uu odhan jiray markuu

aamusan yahay labada takbiirood dhexdooda. Hase yeeshee, ad-Dabaraani iyo al-

Bayhaqi waxay sanad xoog badan ku soo weriyeen inuu Ibnu Mascuud Alle amaani

jiray una mahadnaqi jiray, Rasuulkana صلىى هللا لىيله وسلىم uu ku salliyi jiray markuu

Salaadda Ciidaha 445

aamusan yahay takbiiraha dhexdooda. Sidoo kale, ayaa laga soo weriyey iyana

Xudayfah iyo Abii Muusaa inay samayn jireen. Takbiirtuna waa Sunne. Sidaas darteed,

haddii u kas ama sahwi dartii looga tago salaaddu buri mayso. Ibnu Qudaamana wuxuu

yidhi: Arrinkaa wax khilaafasan ma ogi. Ash-Shawkaani isaguna wuxuu yidhi: Haddii

uu qof ilaawo takbiiraha salaadda Ciidda qaar ka mid ah looma baahna inuu sujuudda

sahwiga sameeyo.

9. Salaadda Ciidda Sunne ka horeeya iyo mid ka dambeeya midna ma jiro:

Salaad Sunne ah oo ka horaysa ama ka dambaysa salaadda Ciiddu ma jirto. Rasuulka

iyo Asxaabtiisana lagama soo werinin inay Sunne tukan jireen markay صلىى هللا لىيله وسلىم

musallaha Ciidda yimaadaan iyo ka dib midna. Ibnu Cabbaas wuxuu yidhi: “Maalin uu

Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم u baxay salaadda Ciidda wuxuu tukaday laba rakcadood

wax kalena muu tukan ka hor iyo ka dibtoona.” (Jamaacada ayaa soo werisay).

صىى هللا لىيه وسىم يو ليد فصىى ركعتين لم يصىى قال ادن لباس : " يرج رسول هللا

رواه الجمالة . ” قبىها وال دعدها

Ibnu Cumar isagana waxa laga soo weriyey inuu salaadaha Ciidaha u baxay oo aanu

tukan ka hor iyo ka dib midna isla markaana uu sheegay inuu Rasuulka Alle صىى هللا لىيه

sidaa falay. Al-Bukhaarina wuxuu sheegay inuu Ibnu Cabbaas necbaa in la tukado وسلىم

salaadda Ciidda ka hor. Isagoo ka hadlaya salaadaha nafalka ah al-Xaafid Ibnu Xajar

wuxuu ku sheegay kitaabka Fatxul-Baari in aanu jirin daliil gaar ah oo caddaynaya

inaan la sidaa ogolayn. Hase yeeshee, haddii uu waqtigu yahay waqtiyada karaahiyadu

ku jirta in la tukado salaadda nafalka ah lama ogola.

10. Dadkay salaadda Ciiddu ka ansaxayso:

Salaadda Ciiddu waxay ka ansaxaysaa rag, dumar iyo caruur mid musaafir ah iyo mid

aan ahaynba, kii keli tukada iyo kii jamac la tukada iyo kii guri ku tukada, Masjid ama

musalle magaalada dibedda ka ah intaba. Qofkii jamaca salaadda Ciiddu dhaafaana

kelidii wuu tukan karaa laba rakcadood. Al-Bukhaari wuxuu qoray: “Qofkii rag iyo

dumarba salaadda Ciiddu dhaafto wuxuu tukanayaa laba rakcadood. Arrinkaasu wuxuu

ku salaysan yahay Xadiis uu Rasuulku صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi: “Ahlul Islaamow1

Ciideeni waa tan.” Anas bin Maalik isaguna wuxuu u faray addoonkii uu xoreeyey ee

Ibnu Abii Cutbah oo baadiye ku noolaa inuu reerkiisa iyo ubadkiisa isu keeno oo uu

tukiyo salaadda dadka magaaladu tukado oo kale, sameeyana takbiirtooda mid la mid

ah. Cikrimah wuxuu yidhi: “Dadka reer baadiyaha ahi waa inay u soo ururaan Ciidda

1 Dadyawga Muslimiinta ahow.

Salaadda Ciidaha 446

oo ay laba rakcadood tukadaan.” Cadaa’ wuxuu isna yidhi: “Qofkii salaadda Ciiddu ay

dhaafto waa inuu laba rakcadood tukado.”

11. Khudbadda Ciidda:

Khudbadda salaadda Ciidda dabadeed la akhriyaa waa Sunne, dhegaysigeeduna sidoo

kale waa Sunne. Abii Saciid wuxuu yidhi: “Wuxuu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم u bixi jiray

musallaha maalmaha Ciidul-Fidriga iyo Udxada. Salaadda ayuu marka hore tukan

jiray. Markuu dhameeyana intuu kaco ayuu dadka qaabili jiray iyadoo ay dadku

safaf u fadhiyaan. Markaasuu dadka wacdiyi jiray oo waanin jiray amrina jiray.

Haddii uu rabo inuu koox ciidan ah diro ama amar siiyana wuu fali jiray

dabadeetona wuu tegi jiray.” Abuu Saciid wuxuu isaguna yidhi: “Dadku sidaas ayay

fali jireen ilaa aan Marwaan oo ahaa Amiirka Madiina maalin Ciidul-Udxa ama

Ciidul-Fidir ahayd u raacay musallaha iyadoo la soo dhigay minbar uu sameeyay

Kathiir Ibnu Salt. Marwaan ayaa damcay inuu minbarka koro salaadda ka hor.

Markaasaan maryihiisa soo jiiday. Intuu iskakay dhuftay ayuu minbarkii koray oo

khudbeeyay salaadda ka hor. Kolkaasaan ku idhi: “Ilaahbaan ku dhaartee waad

bedesheen.” Marwaan wuxuu yidhi: “Waxaad ogayd waa la dhaafay.” Waxaan ku

idhi: “Waxaan ogay ayaa ka khayr badan waxa aanan ogayn.” Wuxuu yidhi:

“Dadkii ayaa noo fadhiisan waayey salaadda dabadeed, markaasaan khudbaddii ka

dhigay salaadda horteed.” (Sixadiisa waa laysku waafaqay).

قال أدو سعيد : " فىم يزل الناس لىى ل حتى يرجت مع مروا وهلو أميلر المدينلة فلي

يله أضاى أو فطر ، فىما أتينا المصىى با منبر دناه ادن الصىت ، فتا مروا يريلد أ يرتق

قب أ يصىي فجذدت دثوده فجذدني فارتفع فخطب قب الصالة . فقىلت لله : سيلرتم وهللا .

فقال أدا سعيد قد هب ما تعىم . فقىت : ما ألىم وهللا يير مما ال ألىم . فقال : ب الناس

متفق لىيه . ” لم يكونوا يجىسو لنا دعد الصالة فجعىتها قب الصالة

Cadallah bin as-Saa’ib isagana waxa laga soo weriyey inuu yidhi: Rasuulka صىى هللا لىيه

ayaan kala qayb galay salaad Ciid ah. Markuu salaaddii dhameeyayna wuxxu وسلىم

yidhi: “Waanu khudbaynaynaa ee qofkii jecel inuu khudbada u fadhiyaana ha

fadhiyo, kii raba inuu tagana ha tago.” (An-Nasaa’i, Abuu Daa’uud iyo Ibnu Maajah

ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم العيلد فىملا شلهد ملع رسلول هللا “ ولن لبد هللا دن السائب قلال :

قضي الصالة قال : " بنا نخطب فمن أحب أ يجىس لىخطبة فىيجىس ومن أحب أ يلذهب

ى وادن ماجة . رواه النسائي وأدو ىاو” فىيذهب

Khudbadda Ciiddu kama koobna laba khudbadood oo uu fadhi u kala dhexeeyo.

Salaadda Ciidaha 447

Imaam an-Nawawi wuxuu yidhi: “May sugnaan wax haba yaraatee sheegaya inay

khudbadda Ciiddu laba qaybood tahay.” Mustaxabna waxa ah in khudbadda Ciidda

lagu furo mahadnaqa Eebbe, kamanaysoo sugnaan Rasuulka صىى هللا لىيله وسلىم wax sidaa

ka gedisani.

Ibnul Qayim wuxuu yidhi: “Wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم ku furi jiray dhammaan

khudbadihiisa mahadnaqa Eebbe, lagamana xifdiyin Xadiis keliyana ha ahaadee wax

sheegaya inuu khudbadaha Ciidda ku furi jiray takbiir.” Hase yeeshee, wuxuu Ibnu

Maajah Sunankiisa ku qoray inuu Saciid (Mu’adinka Rasuulku) yidhi: “Rasuulku ودل

takbiirta wuu dhexgelin jiray khudbadihiisa khaas ahaan khudbadda و ليده ومدلم

Ciidda.” Arrintaa aan kor ku sheegnay daliil uma aha inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

khudbadda ku furi jiray takbiir. Culimaduna way isku khilaaftay habka loo bilaabo

khudbadda Ciidda iyo roobdoonta. Qaar waxay yidhaahdeen labadaba waa in takbiir

lagu bilaabo, qaarna waxay yidhaahdeen waa in istiqfaar lagu bilaabo khudbadda

roodoonta, qaarna waxay yidhaahdeen waa in ammaanta iyo mahadnaqa Alle lagu

bilaabo. Sheekhul Islaam Taqiyu Diin (Ibnu Taymiyah) wuxuu yidhi: “Mahadnaqa iyo

ammaanta Alle in lagu bilaabo ayaa roon waayo wuxuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

yidhi: “Arrinkii aan lagu bilaabin mahadnaqa Eebbe wuxuu la mid yahay gacan

naafo ah.” Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم wuxuu dhammaan khudbadihiisa ku bilaabi jiray

mahadnaqa Eebbe. Fuqahada badan ee tidhi wuxuu ku bilaabi jiray khudbadda roob-

doonta istiqfaar, khubadda Ciiddana takbiir kuma hayaan daliil Sunnaha Rasuulka صلىى

Sunnuhuna waa in dhammaan khudbadaha lagu bilaabo mahadnaqa .هللا لىيلله وسللىم

Eebbe.”

12. Qallaha salaadda Ciidda:

Abuu Cumayr bin Anas wuxuu yidhi: Adeeradayda Asxaabtii Rasuulka صلىى هللا لىيله

ka mid ahaa ee Ansaarta ahaa waxay yidhaahdeen: “Waxa naga qarsoontay bishii وسلىم

Shawaal markaasaanu Soontii sii wadanay. Maalinta dhammaadkeedii ayay noo

yimaadeen rag farda fuushan oo safar ahi. Waxay Rasuulkii هللا لىيله وسلىمصلىى ugu

dhaarteen inay bishii Shawaal arkeen shalay. Kolkaasuu Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم

na faray in aan afurro, salaadda Ciiddana aanu beri u baxno.” (Waxa soo weriyey

Axmad, an-Nasaa’i iyo Ibnu Maajah oo sanad saxiix ah ku soo weriyey).

صلىى هللا لمير دن أنلس قلال : حلدثني لميمتلي ملن األنصلار ملن أصلاا رسلول هللا لن

لىيه وسىم

قالوا : " أسمى لىينا هالل شوال وأصبانا صياما فجاء ركب من آير النهار ف،هدوا لند

رسول

Salaadda Ciidaha 448

هللا صىى هللا لىيه وسىم أنهم رأوا الهالل داألمس فأمرهم رسول هللا صىى هللا لىيه وسلىم

أ

رواه أحمد والنسائي وادن ماجة دسند صاي ” فطروا وأ يخرجوا بلى ليدهم من اليد ي

.

Xadiiskaa waxa ku cad daliil taageeraya dadka yidhi haddii salaadda Ciiddu ay dadka

dhaafto cudurdaar dartii maalinta ku xigta ayaa dib loogu dhigan karaan.

13. Ciyaarta, maaweelada, heesaha iyo cuntada maalmaha Ciidda:

Ciyaaraha, maaweelada iyo heesaha mubaaxa ah ee sharciga Diinta Islaamka

waafaqsan waa la ogol yahay waxay ka mid yihiinna shacaa’irka Diinta Islaamka ee

Ilaahay inoo banneeyay maalmaha Ciidaha. Ciyaaraha iyo maaweelada Islaamku ogol

yahayna waa kuwii aan turxaan lahayn ee jidhka dhisa naftana u raaxeeya. Anas bin

Maalik wuxuu yidhi: Wuxuu Nebigu صىى هللا لىيه وسىم yimi Madiina iyadoo ay dadku lee

yihiin laba ciidood oo ay ciyaaraan, markaasuu yidhi: “Wuxuu Alle idiinku beddelay

laba maalmood oo ka khayr badan Ciidul-Fidriga iyo Udxada.” (An-Nasaa’i iyo Ibnu

Maajah oo sanad saxiix ah ku soo weriyey).

ولهم يوملا يىعبلو فيهملا فقلال : " قلد أدلدلكم صىى هللا لىيه وسىمقال أنس : قد النبي

رواه النسلائي وادلن ماجلة دسلند ” الفطر ويلو األضلاى هللا تعالى دهما ييرا منهما يو

صاي .

Caa’isha (Ihkra) waxay iyana tidhi: “Maalin Ciid ah oo ay Xabashidu ciyaarayeen

ayaan ka eegay garabka Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم korkiisa, kolkaasuu garabkiisa

hoos iigu yara dhigay oo aan ka daawaday ilaa aan ka dhergay oo aan tegay.”

(Axmad iyo labada Sheekh ayaa soo weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم فلي يلو وقالت لائ،ة : " ب الاب،ة كانوا يىعبو لند رسلول هللا

ليد فاطىعت من فو لاتقله فطأطلأ للي منكبيله فجعىلت أنظلر بلليهم ملن فلو لاتقله حتلى

رواه أحمد وال،يخا . ” شبعت ثم أنصرفت

Imaam Axmad iyo labada Sheekh waxay ka soo weriyeen oo kale Caa’isha inay tidhi:

“Abuu Bakar ayaa noo soo galay maalin Ciid ah iyadoo ay laba jaariyadood hees u

tirinayaan geesiyadii dagaalkii Bucaath ku dhintay ee ka mid ahaa qabiilada Aws iyo

Khazraj. Markaasuu Abuu Bakar saddex goor yidhi: “Addoomihii Allow, waxaad

afuufaysaan safaaraddii shaydaanka.” Markaasuu Rasuulka Alle ودل و ليده ومدلم ku

yidhi: “Abuu Bakarow dad waliba wuxuu leeyahay Ciid, tanina waa Ciiddeenii.”

Salaadda Ciidaha 449

أيضا قالت : " ىي لىينا أدودكر في يو ليد ولندنا جاريتا يذكرا يو دعاث ورووا

يو قت فيه صناىيد األوس والخزرج فقال أدودكر : لباى هللا أمزمور ال،يطا " قالها

: " يا أدادكر ب لك قو ليد وب اليو صىى هللا لىيه وسىم فقال رسول هللا ”ثالثا

”ليدنا

Al-Bukhaari gaar ahaan wuxuu qoray inay tidhi: “Wuxuu Rasuulku ودل و ليده ومدلم ii

soo galay iyadoo ay laba jaariyadood ila joogaan oo ay dagaalkii Bucaath heeso u

tirinayaan. Markaasuu Rasuulku ول و ليده ومدلم sariirta ku jiifsaday oo uu wejigiisa

uu dhinaca kale u jeediyey. Abuu Bakar ayaa noo soo galay oo yidhi: Ma

heesayaashii shaydaanka ayaa Nebiga la jooga? Markaasuu Nebigu ودل و ليده ومدلم

intuu ku soo jeestay ku yidhi: “Iska dhaaf.” Markuu Abuu Bakar jeestay ayaan

hablihii u il-jebiyay markaasay tegeen. Waxay ahaydna maalin Ciid ah oo ay dadka

madoobi (Xabashidu) ku ciyaarayeen warmo iyo gaashaamo. Maxasuusto ma anigaa

weydiiyey mise Rasuulkaa ودل و ليده ومدلم igu yidhi: “Miyaad rabtaa inaad eegto?”

Waxaan idhi: Haa. Markaasuu gadaashiisa i joojiyay oo aan gadhkayga kor saaray

isagoo leh: “Wada reer Arfadow1.” Ilaa aan daalay. Markaasuu igu yidhi: “Miyaad

ilbuuxsatay?” Waxaan idhi: “Haa.” Wuxuu yidhi: hadaba ka tag.”

و لنللدا ولفللد البخللارا قالللت لائ،للة : " ىيلل لىللي رسللول هللا صللىى هللا لىيلله وسللىم

يا ديناء دعاث فاضطجع لىى الفلراش وحلول وجهله ، وىيل أدلودكر وقلال : جاريتا تين

ودل و ليده ومدلم، فأقبل لىيله النبلي ول و ليه وملممزمارة ال،يطا لند النبي

فقللال : " ىلهمللا فىمللا سفلل سمزتهمللا فخرجتللا ، وكللا يللو ليللد يىعللب السللوىا دالللدر

؟ فقىلت ” وبملا قلال : " ت،لتهين تنظلرين ه ومدلمول و ليدوالارا فتما سألت النبي

حتلى با مىىلت ” نعم فأقامني وراءه ، يدا لىى يده وهو يقول : " ىونكم يلا دنلي أرفلدة

” .قىت نعم . قال : " فأهبي ” قال : " حسب Al-Xaafid Ibnu Xajar isaguna wuxuu qoray inuu Ibnu Siraaj ka soo tebiyey Abii

Zanaad oo ka soo raray Curwah oo sheegay inay Caa’isha tidhi: Wuxuu Nebigu ول و

maalintaa yidhi: “Yuhuudda Madiini ha ogaato inay Diinteenu balaadhan2 ليده ومدلم

tahay. Waxa la ii soo saaray Diin qumman oo fudud.”

الزناى للن للروة للن لائ،لة أنله قال الاافد في الفت وروى ادن السراج من طريق أدي

قال يومئذ : ول و ليه وملم

” ." لتعىم يهوى المدينة أ في ىيننا فساة ، بني دعثت دانيفية سماة

1 Arfadah: Waa naanays Xabashida loo yaqaanay waqtigaa. 2 Diin leh fasax, madadaalo iyo farxad intaba.

Salaadda Ciidaha 450

Nubayshah iyadana waxa laga soo weriyey inuu Nebigu صللىى هللا لىيلله وسللىم yidhi:

“Maalmaha tashriiqu1 waa maalmo cunid iyo cabid iyo dikriga Alle.” (Axmad iyo

Muslim ayaa soo weriyey).

قال : " أيا الت،ريق أيا أك ول و ليه وملمولند أحمد ومسىم لن نبي،ة أ النبي

” وشر و كر هللا لز وج

14. Fadliga uu leeyahay camalka saalixa ahi tobanka maalmood ee Dul-xijah:

Waxa Ibnu Cabbaas laga soo weriyey inuu Nebigu صلىى هللا لىيله وسلىم yidhi: “Ma jirto

maalmo uu Alle دف وجد ka jecel yahay camalka saalixa ah maalmahan2 (Maalmaha

Tshriiqa). Waxay Asxaabti yidhaadeen: Rasuulkii Allow ma xattaa Jihaadka Alle

hortii ahna? Wuxuu yidhi: “Xattaa Jihaadka Alle hortii ahna aan ahayn nin naftiisii

iyo maalkiisiiba Alle hortii u huray oo aan waxba uga soo noqonin.” (Jamaacada

ayaa soo werisay Muslim iyo an-Nasaa’i mooyee).

هلذه لن ادن لباس أ النبي قال : " ما من أيا العم الصال أحب بلى هللا لز وجل ملن

عيعني أيا الت،ريق ( . قالوا يارسول هللا وال الجهلاى فلي سلبي هللا ؟ قلال : " وال ” األيا

رواه ” الجهاى في سلبي هللا ، بال رجل يلرج دنفسله ومالله ثلم للم يرجلع د،ليء ملن لل

الجمالة بال مسىم والنسائي .

Ibnu Cumar waxa isagana laga soo weriyey inuu Nebigu هللا لىيله وسلىمصلىى yidhi: “Ma

jiraan maalmo xaga Alle ka weyn oo caamlka saalixa ahana uu Ilaahya ka jecel

yahay tobankan maalmood (tobanka Dul-xijah ugu horeeya). Sidaas darteed,

badsada tahliisha takbiirta, iyo taxmiidda.” (Axmad iyo ad-Dabaraani ayaa soo

weriyey).

صلىى هللا لىيله وسلىم : " ملا ملن أيلا ألظلم لنلد هللا لن ادن لملر قلال : قلال رسلول هللا

سللباانه وال أحللب بلللى هللا العملل فلليهن مللن هللذه األيللا الع،للر فللأكثروا فلليهن مللن التهىيلل

رواه أحمد والطبراني . ” والتكبير والتاميد

Ibnu Cabbaas (Ihkra) wuxu yidhi: Qawlka Eebbe ee ah Xusa Eebbe maalmo la og

yahay3 wuxuu tilmaamayaa Maalmaha Tashriiqa. Al-Bukhaari wuxuu sheegay inay

Ibnu Cumar iyo Abuu Hurayra (Ihkra) intoo ay suuqa u baxaan Takbiir samayn jireen

Maalmaha Tashriiqa, dadkuna uu ka daba odhan jireen. Saciid bin Jubayr isaguna

marka markay Maalmaha Tashriiqu soo galaan wuxuu cibaadada Alle ugu dedaali jiray

si aad u laxaad badan. Al-Awzaacii wuxuu yidhi: “Waxa isoo gaadhay in camalka

1 Sadexda maalmood ee Ciiddu waa maalmo ay habboon tahay in cunidda, cabidda iyo dikriga

Alle intaba si fiican looga haqab baxo. 2 Tobanka maalmood ee bisha Dul-xijah ugu horeeya oo ah Ayaamu-Tashriiqa. 3 Maalmaha Tashriiqa.

Salaadda Ciidaha 451

saalixa ahi maalmaha Tashriiqa uu la mid yahay qof Alle dartii dagaal Jihaad ah u

galay oo maalintii oo dhan sooman, habeenkii oo dhanna cadowga ilaalinaya.” Al-

Awzaacii wuxuu yidhi: Sidaa waxa Rasuulka صلىى هللا لىيله وسلىم iga soo gaadhsiiyey nin

reer Banii Makhzuum ah. Abii Hurayrana wuxuu sheegay inuu Rasuulku صلىى هللا لىيله

-yidhi: “Maalmo uu Ilaahay ka jecel yahay in la caabudo ma jiraan tobanka Dul وسىم

xijah, maalmahaa soontooduna waxay u dhigantaa sannad soonkeed. Qiyaamul-

laylka habeenkooduna wuxuu u dhigmaa midka Laylatul-qadarka.” (At-Tirmidi,

Ibnu Maajah iyo al-Bayhaqi ayaa soo weriyey).

صىى هللا لىيه وسىم قال : " ما من أيلا أحلب بللى هللا أ يتعبلد ولن ادي هريرة ا النبي

له فيها من ل،ر ا الاجة يعدل صيا ك يو منها دصيا سنة وقيا ك ليىة منها دقيلا

رواه الترمذا وادن ماجة والبيهقي . ” ليىة القدر

15. Tahniyadda Maalmaha Ciidaha:

Waxa mustaxab ah in Maalmaha Ciidaha la istahniyadeeyo. Jubayr bin Nafiir wuxuu

yidhi: Asxaabta Rasuulku صلىى هللا لىيله وسلىم markay kulmaan Maalmaha Ciidaha waxay

isku odhan jireen: “Annaga iyo idinkaba Alle ha inaga aqbal.” (Al-Xaafid Ibnu Xajar

wuxuu yidhi sanadkiisu waa xasan).

صىى هللا لىيله وسلىم با التقلوا يلو العيلد لن جبير دن نفير قال : كا أصاا رسول هللا

قال الاافد بسناىه حسن . ” . تقب هللا منا ومنكم “ يقول دعضهم لبع :

16. Takbiirta Maalmaha Ciidaha:

Takbiirta maalmaha Ciiduhu waa Sunne. Ciidul-Fidriga wuxuu Alle yidhi:

Dhammaystira tirada (soddonka Ramadaan), Eebbena ku weyneeya wuxuu

idinku hanuuniyey lagana yaabee inaad Eebbe mahadisaane (Al-Baqarah: 185).

Wuxuu Alle سباانه وتعالى yidhi: Xusa Eebbe maalmo go’an1. . . Al-Baqarah: 203).

لىلى ملا هلداكم ولعىكلم ت،لكرو قولله تعلالى :في لدة ولتكب لروا للا ىلوا الع البقلرة/ ولتكم

185

عدوىا و قال تعالى : في أيا م 203البقرة/ واكروا للا

Aayad kalena wuxuu Eebbe سللباانه وتعللالى yidhi: Sidaas ayuu Eebbe idiinku

fududeeyay inaad ku weynaysaan wuxuu idinku hanuuniyey una bishaaree kuwa

wanaagga fala (Al-Xaj: 37).

1 Maalmaha Tashriiqa.

Salaadda Ciidaha 452

للنين وفللي قوللله تعللالى : للر الماس لىللى مللا هللداكم ود، رها لكللم لتكب للروا للا كللذل سللخ

37الاج/

Culimada badankoodu (al-Jamhuur) waxay qabaan inay takbiirta Ciidul-Fidrigu

bilaabanto marka salaadda loo baxo ilaa intay khudbaddu bilaabmayso. Axaadiis daciif

ah ayaana ku soo aroortay arrintaa. Hase yeeshee, waxa si sax ah uga soo sugnaatay

Ibnu Cumar iyo Asxaab kaleba inay sidaa fali jireen. Al-Xaakim wuxuu yidhi:

Sunnahaa (takbiirta) waxa ku camal falay culimada ahlul-Xadiithka. Waxa kale oo

dhammaantood iyana taageeray arrintaa Imaam Maalik, Axmad, Isxaaq iyo Abuu

Thawr. Culimada qaarna waxay yidhaaheen: Takbiirtu waxay bilaabantaa marka bisha

soonfur la arko ilaa intuu Imaamku soo baxayo ee uu khudbadda bilaabayo. Maalinta

Ciidul-Udxahana Takbiirtu waxay bilaabantaa marka Carafa la istaago ilaa Casarka

maalinta 13aad ee Dul-xijah.

Al-Xaafid Ibnu Xajar wuxuu ku qoray kitaabka Fatxul Baarii: In aanay sidaan kor ku

sheegnay takbiirta waqtigeedu ka soo sugnaan Rasuulka وددل و ليدده ومددلم. Hase

yeeshee, arrinka ugu saxsan ee Asxaabta laga soo weriyey kana soo sugnaaday Cali iyo

Ibnu Mascuud (Ikhra) wuxuu yahay inay takbiirtu bilaabanto subaxa maalinta Carafa la

istaago socotana ilaa Casarka maalinta ugu dambeeya Mina (Maalmaha Tashriiqa).

Ibnul Mundir ayaa sidaa soo xigtay, waana siday qabaan Imaam ash-Shaafici, Axmad,

Abuu Yuusf iyo Muxammad, waana Mad-habta Cumar iyo Ibnu Cabbaas labadoodaba.

Ma jiro waqti u go’an takbiirta maalmaha Tashriiqa, mustaxabna waxa ah in takbiirta la

badsado dhammaan waqti kasta oo maalmahaa ka mid ah. Al-Bukhaari wuxuu yidhi:

Markuu Ibnu Cumar (Ihkra) Mina tago takbiir ayuu samayn jiray markaasay dadka

Masjidkuna raacin jireen markay maqlaan oo dadka suuquna uu ku dari jiray ilaa ay

Mina oo dhami dayaanto. Ibnu Cumar takbiirta wuxu odhan jiray maalmahaa markuu

Mina joogo salaadaha dabadood, isagoo sariirtiisa ku jiifa ama taambuugga (teendho)

ku jira, isagoo fadhiya ama isagoo socda intaba. Maymuunah (Ihkra) iyaduna takbiirta

way ku dhawaaqi jirta maalinta Udxada. Haweenkuna waxay takbiirta ka daba odhan

jireen Abaan bin Cuthmaan iyo Cumar bin Cabdulcaziiz iyo ragga kale ee Masjidka

jooga. Al-Xaafid Ibnu Xajar wuxuu yidhi: Waxay arimahaasu dhammaan ina tusayaan

inay habboon tahay in takbiirta la sameeyo dhammaan waqti kasta oo maalmahaa ka

mid ah. Dadka qaarna waxay yidhaaheen takbiirta waa in la sameeyo salaadaha

dabadood oo keliya; qaarna waxay yidhaaheen waa in la sameeyo salaadaha faradka ah

dabadood oo keliya iyo waxyaabo kale oo la mid ah. Hase yeeshee, arrinta aan shaki ku

jirini waxay tahay siduu al-Bukhaari yidhi: Waa inuu qof waliba Takbiirta sameeyo

Salaadda Ciidaha 453

waqtigii kasta ee maalmahaa ka mid ah ee uu karo. Arimaha aan kor ku sheegnayna

waxay dhammaan taageerayaan sidaa. Takbiirta waxa loo samayn karaa siyaabo badan.

Sida ugu saxsanina waa sida uu sanad saxiix ah Cabdur-Raazaaq kaga soo weriyey

Salmaan inuu yidhi: Waxaanu takbiirta u samayn jirnay sidan: “Allaahu Akbar,

Allaahu Akbar, Allaahu Akbar Kabiiraa.” Ibnu Cumar iyo Ibnu Mascuud iyana

waxa laga soo weriyey in takbiirta loo sameeyo sidan: “Allaahu Akbar, Allaahu

Akbar, Allahu Akbar, Laa-Ilaaha Illa-Laah. Wallaahu Allaahu Akbar, Akabr,

Wa Lillaahil Xamd.”

روا لن لبد الرما لن سىما دسندصاي قال : كبروا : هللا أكبر ، هللا أكبر ، هللا أكبلر

كبيرا .

هللا و ال بلله بال هللا ، هللا أكبلر وجاء لن لمر وادن مسعوى : كبروا : هللا أكبلر ، هللا أكبلر ،

هللا أكبر ، وهلل الامد .أكبر