“Müfredattasarımıişi,biliminbirperspektifiçindegörülmesinivehemtarihsel,hemdeçağcılyönleriylekavranmasınıgerektirir.Bilimtarihinevebilimfelsefesinevakıfolmakböylebirperspektifingeliştirilmesiiçinelzemdir.”(Burnett,Rutherford,Johnson,Novak,Sarner,Smith,Watson,&Westmeyer,1966:35)

TamamlanmamışbirModernlikProjesi:ModernBiliminAltınÇağındaBirMüfredatReformu(Taslak)EmelAközerGİRİŞ

TürkiyeBüyükMilletMeclisi’nin23Mart1966tarihlibirleşiminde,Ankara’dakiFen

Lisesi’nin“müfredatprogramıveöğretimmetodubakımından,başkaülkelerdebir

benzerininolupolmadığı”konusundabirsoruönergesigündemegelir.Önergeyiveren

milletvekilinindeğerlendirmesişöyledir:

“FenLisesinibirdenklemhalindegöstermekgeıekirse:FenLisesi=Amerikanparası+Amerikanprojesi+Amerikanderskitapları+Amerikalıuzmanlar.Budenklem,bugünTürkiye'deuygulananbireğitimdüzenininözeti[dir].”1

Budeğerlendirmeüzerinebirbaşkamilletvekilideyerindenmüdahaleederekderki:

“Amerika’dangetirmeyelimde,Moskova’danmıgetirelim[?]”2OyıllardadünyayaTürkiye’den,SoğukSavaşdönemiideolojilerininreferans

çerçevelerindenbakarak,ABD’de,Türkiye’de,gelişmişvegelişmekteolanbaşkapekçok

ülkedeeğitimalanındabirbüyükdevrimingerçekleşmekteolduğunugörmekpek

mümkünolmayabilirdigerçekten.

Sözkonusudevrimçoktartışılmış,sayısızkitapvemakaledefarklıreferans

çerçevelerinden,farklıkonumlardanveperspektiflerden,farklıbağlamlardaelealınıp

değerlendirilmiştir.Nevarkitarihbilinciçokgelişmemişkültürortamlarındabüyük

ölçüdeunutulmuşgözükmektedir.Oysaeğitimdebaşdöndürücübirgeridönüşün

1Bkz.MilletMeclisiTutanakDergisi,1966,23Mart:559.https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d02/c005/mm__02005071.pdf2Bkz.MilletMeclisiTutanakDergisi,1966,23Mart:559.https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d02/c005/mm__02005071.pdf

yaşandığıson30-40yılınardından,matematikçi,fizikçi,hümanistveeğitimciAlbert

VinicioBaez’in(1976)DünyadaBilimEğitimindeİnovasyonbaşlıklıkitabındasorduğu

soruları(s.91-98)yenidensormakuygunolacaktır:Devrimprojelerindenne

öğrenilmişti?Yanlışgidenneydi,yolundagidenneydi?Daha1960’lardadevrim

projelerininkarşısınaçıkanmodernbilimkarşıtlığınıngerisindenevardı?

Günümüzde,devrimprogramlarındankalantümizlerinsonradannedensilinmeye

çalışıldığınıgörmeyeçalışmakdaönemlidir.Kuşkusuzherşeydenöncedevrimin

gerçekteneyiamaçladığınıazçokyanlışsızgörebilmemizeolanakverecekbirreferans

çerçevesineihtiyaçvardır.

ModernBilimEğitimindeAltınÇağınBaşlangıcı

ABD’deortaöğretimmüfredatındareformhareketleriSoğukSavaş’ınilkyıllarında,

1950’lerinbaşında,IllinoisÜniversitesi’ndeseçkinbirmatematikçinin,Max

Beberman’ınliderliğindebirçalışmagrubununkurulmasıylaöncematematikalanında

başlamıştır(Lockard,1967:577;Bybee,1997,4Ekim;Posner,1992:57;Condliffe

Lagemann,2002[2000]:170-171;ayrıcabkz.Northrop,1955).Fenvematematik

eğitiminde“AltınÇağ”olarakdaadlandırılandevrimdöneminihazırlayanbuilkreform

girişimiolmuştur(bkz.Bybee,1997,4Ekim).Devriminönünüaçanise,bukezseçkin

birfizikçinin,MassachusettsInstituteofTechnology(MIT)NükleerBilimveMühendislik

Laboratuvarı’nınkurucusuJerroldR.Zacharias’ın,Mart1956’da,otarihteMITrektörü

olanJamesR.Killian’ayazdığımemorandumdur(bkz.Killian,1977:198-199;Kazmier,

2016;2017).

“LiselerdeFizikÖğretimiiçinFilmDesteği”başlıklımemorandumdaönerilen,bilim

insanlarınınşahsenrolalacağı,aynızamandaderskitaplarıylavesoruveyanıt

kartlarıyladesteklenecek90filmdenoluşanbirprojedir(Goldstein,1992:152;bkz.Lin,

1993:189-191;CondliffeLagemann,2002[2000]:171;Lutkehaus&Greenfield,2003:

412).Modernbiliminreferansçerçevesiniortaöğretimetaşımayıamaçlayanbir

proje...

Tanınmışfizikçilerivefilmyönetmenlerinibirarayagetirenbenzersizakademikfizik

filmleriserisiböyledoğmuştur.3BilimeğitimiprofesörüGilbertFinlay(1962),Ekim

1961’ekadar44filmyapıldığınıyazar:“Filmlergözkamaştırmaz.Arkaplandamüzik

yokturvehiçbirdikkatçekicisahnedekorukullanılmamıştır.Gerçekanlamdaöğretici

filmlerdir...”(s.68-69).4Buseridekiörneğin“IşıkBasıncı,”“MekanikEnerjiveIsıl

Enerji”5ve“Kuvvetler”başlıklıfilmlerdeaktörZacharias’ınkendisidir.6

ReferansÇerçeveleri

Serininenunutulmazfilmlerindenbiri1960’taRichardLeacocktarafındanyönetilen,

TorontoÜniversitesiprofesörleriPattersonHumeveDonaldG.Ivey’ninrolaldıklarıve

“Yer’inyüzeyindehareket”konusunudaanlattıkları“ReferansÇerçeveleri”dir(bkz.

Steyn-Ross&Ivey,1992;Şekil1).7

Şekil1.“ReferansÇerçeveleri”01:16

FilminbaşındaProfesörIvey“Nesneleribelirlibirbakışaçısındangörmeye

alışmışsınızdır,”diyerekkonuyagirer,“yanibelirlibirreferansçerçevesinden.Ayrıca

3Aralık1962’yekadaryapımıgerçekleştirilenPSSCFizikfilmleriiçinbkz.NAS&NRC,1963:45-50.Ayrıcabkz.PSSCFilms.http://www.afana.org/psscfilms.htm4Türkçeolmayankaynaklardanyapılanalıntılarınçevirisiyazaraaittir.5Bloom,N.(Yönetmen)&ThePhysicalScienceStudyCommittee,(1959).Mechanicalenergyandthermalenergy[Film].https://archive.org/details/MechanicalEnergyAndThermalEnergy6PhilipMorrisondabirbilimfilmindeenönemlişeyinkanıtortayakoymakolduğunu,bunakarşılıkmedyanıntanıklığıveatmosferidahainandırıcıbulduğunusöylemiştir(bkz.Eisenberg,1982:36-44).7Leacock,R.(Yönetmen),Smith,K.&ThePhysicalScienceStudyCommittee.(1960).Framesofreference,[Film].https://archive.org/details/frames_of_reference

farklıkoşullaraltındadanesnelerbizefarklıgözükür...”OsıradaProfesörHume

görünür,başaşağıhareketetmektedir.Aralarındaşukonuşmageçer:8

Hume:Tuhafgörünüyorsun!Başaşağısın.Ivey:Hayırbaşaşağıolansensin.Hume:Hayır,senbaşaşağısın.Ivey:Hayır,bendeğilim![Kamerayadöner:]BaşaşağıolanO,Odeğilmi?Hume:Tamam,yazıturaatalım.Ivey:Pekâlâ.[Humebirmadeniparaatar,paraaşağıdüşmeyebaşlarvesonraavucunadöner.]Hume:Tamammı?[BukezIveybirmadeniparaatar,para“tavana”çarpar.]Hume:Senkaybettin![Kamerayadöner:]GerçektenbaşaşağıduranO’dur.[Ivey’yedöner:]Artıkbenimreferansçerçevemegelseniyiolur.Ivey:Pekâlâ.[Kamerageriçekilir.Ivey’ninyataybirçubuğabacaklarıylatutunmuşolduğugörülür.Iveyeğilir,çubuğuelleriylekavrayıptaklaatarkenveyere,ayaklarıüzerinedüşerkenkameradanormalpozisyonunadöner.](Şekil2)

Şekil2.“ReferansÇerçeveleri”01:34ProfesörIveygenefilminbaşındakigibigözükmektedir.Yarımkalankonuşmasınışöyle

sürdürür:”Benimreferansçerçevemalışılmışolanınbaşaşağıçevrilmişiydi.Eğer

normaldeelleriminüzerindeyürüyorolsaydımnesnelerinbugörünümübenim

açımdannormalolacaktı.”Buizleyenleriçindegeçerlidir.

Gerçektekiminbaşaşağıdurduğukuşkusuzyazıturaylabelirlenemez.ProfesörHume

veardındanProfesörIvey’ninattıklarımadeniparalarınişlevi,farklıbirreferans

çerçevesine,birüstreferansçerçevesininvarlığınadikkatçekmekolmuştur.

İzleyenlerin,kendialışılmışreferansçerçevelerindeninandırıcıgörünmesede,

ProfessörHume’undoğrusöylediğini,gerçekteProfesörIvey’inbaşaşağıdurduğunu,

kendilerinikameranınpozisyonununvebakışaçısınınbelirlediğiçerçeveninyanılttığını

görebilmelerineolanakverenoüstreferansçerçevesidir.Oüstçerçeveden

bakıldığında,HumeveIvey’ninnesöylediklerindenyadakaçkişiolursakolalım8Konuşmanınçözümüiçinbkz.Steyn-Ross&Ivey,1992:1069-1070..

bizizleyenlerenasılgözüktüklerindendahaönemliolan,atılanmadeniparanın

alışılmışçerçevemizegöreyeredeğil“tavana”çarpmışgözükmesidir.

ModernBiliminÜstReferansÇerçevesindenEğitim

ProfesörZacharias’ınAralık1964’teAmerikaModernDillerBirliği’nin(Modern

LanguageAssociation–MLA)yıllıktoplantısındayaptığısıradışıkonuşmadabirbakıma

“ReferansÇerçeveleri”filmiyleaynıişlevigörür.Dikkatimizibirüstçerçeveyeçeker.

FenLisesi(Ankara)projesinindeiçindedoğduğudevrimi,1960’larıneğitimdevrimini

görünürkılabilecek,devrimibaşaktörlerininpaylaştıklarıbirperspektiftengörmemizi

sağlayabilecekbirüstçerçeve...

Zacharias,beşeribilimleralanındanaraştırmacılaraseslendiğibukonuşmadaodönem

üniversitelerdekiçoksayıdabiliminsanınınnedenkısahayatlarınınönemlibir

bölümünüokullarda,“güzelimfildişikulelerinindışında,”biliminentelektüelvetinsel

değerleriniyaygınlaştırmaprojesinehasretmegereğiduyduklarınışöyleanlatmıştır:

“Bizleriokulkonusuna[okullardaverileneğitimsorununa]eğilmeyeyöneltenşeyinbüyükölçüdebirtoplumsalvicdanmeselesiolduğunainanıyorum.Biliminsanlarıolarakbizler...öncekanıtararız....Dogmatizmeizinvermeyiz,desteksizdemagogluğunbizimleişizordur.İncelenecek,yenidenincelenecek,şüpheylekarşılanacak,sorupsoruşturulacakkanıttalepedenbirtoplumdabirHitleryadabirMcCarthyhükmünüsürdüremezdi.“(Zacharias,1965[1964]:13-14)

Zacharias(1965[1964]),fizikalanıiledilveedebiyatalanlarınınmeselelerifarklıda

olsa,eğitimkonusundaaynıtemelsorunlarlakarşıkarşıyaolduklarınadikkatçeker.Bu

sorunlarınbaşındaeğitimin,“derlenmiş”(codified)enformasyonunyada

“olgular”ıntekyönlüaktarımıolduğukabulügelmektedir.Böylebirkabuledayalı

bireğitimlemodernbilimlerindoğasınıkavramak,modernbiliminortayakoyduğuüst

referansçerçevesindenbakabilmekpekmümkündeğildir.Eğitimezberyapmaktan

farklıbirşeyolmalıdır:

“..eğitim...bencebirbirimizlenasıliletişimkuracağımızı,nasılakılyürüteceğimizi,kanıtlarınasılgözdengeçireceğimizi,yaratmayıöğrenmektir.Amaasılönemlisi,bütünbunlarısevereköğrenmektir.”(Zacharias,1965[1964]:13)

FizikBilimleriÇalışmaKomitesi(PSSC)

Zacharias’ınönerdiği“90film”projesininplanlanmasıiçinbirarayagelenfizikçiler

grubu1956yazındaFizikBilimleriÇalışmaKomitesi’nin(PhysicalSciencesStudy

Committee–PSSC)nüvesinioluşturur.Kasım1956’daUlusalBilimVakfı’nın(National

ScienceFoundation–NSF)projedesteğisağlanır.İlkbüyükPSSCplanlama

konferansı,fizikprofesörleriZacharias,ElbertP.LittleveFrancisLeeFriedman’ın

liderliğindeveçoksayıdaüniversiteyitemsileden48komiteüyesininkatılımıyla

10-12Aralık1956’daMIT’degerçekleştirilir(bkz.PSSC,1957[1956]:28-29).

KomiteüyesitanınmışfizikçilerarasındaörneğinHansA.Bethe,LeonCooper,

NathanielFrank,E.L.Goldwasser,KennethI.Greisen,PhilipMorrison,Edward

Purcell,I.I.RabiveBrunoRossivardır(s.29).

PSSC’nin50.yılındafizikçiUriHaber-Schaim(2006),1956’dakikonferansöncesinde

katılımcılaragözdengeçirmeleriiçinlisekitaplarınınbirlistesiningönderildiğini,

onlarındatoplantıyaiyihazırlanmışolarak,somutfikirlerlegeldikleriniaktarır(s.6).

Haber-Schaim(2006),otarihte“lisefizikkitaplarıpazarı”ndaenbüyükpayınsahibi

ModernFizikkitabınışöylebetimler:

“’MaddeveEnerji’başlığınıtaşıyanilkbölüm,birkaçfotoğraf,birterimlerlistesivesorulardahil8sayfauzunluğundaydı.Tanımlaralışılmışşeylerdi:‘Madde,mekânişgaledenveağırlığıolanherhangibirnesnedir;Enerjiişyapmakabiliyetiolarakadlandırılabilir.’Protonlardan,nötronlardanveelektronlardan,bütünbunlarınasılbildiğimizhakkındateksözcüksöylenmedensözediliyordu.Bunakarşılık,makinalarkonusundakibölüm...35sayfaydı.Kitaptakipekçokiddialıbeyanıdestekleyecekhiçbirdeneyeyadadeneysonuçlarınıortayakoyacakgrafiğeyerverilmemişti....Derskitabınaeşlikedenhiçbirlaboratuvarkitabıbulunmuyordu.”(s.1)

Konferansraporu,Mart1957’dePhysicsTodaydergisindeyayımlanmıştır.Buönemli

belgeden,komitenindahaişinbaşındaniteliklieğitimfilmlerindençokdahafazlasını

kapsayanbirprojeplanladığıanlaşılmaktadır:Bilimeğitimininbirbilgiyada

enformasyonkümesininaktarılmasıdeğil,esasolarakaraştıran,sorgulayanbir

zihinçerçevesiningelişmesineolanakverilmesiolduğudüşüncesindenhareket

edeneksiksizbirfiziköğretimiprogramı(bkz.PSSC,1957,Mart[1956];Nielsen,

2018:5)...Fizikbilimininbağımsızgibigözükenalanlarıarasındakiilişkiyi,

bütünlüğünüortayakoyan,bunakarşılıkikiönemlialanınderinlemesine,acele

etmedenvebaştanbaşaincelenmesineolanakverenbirdersprogramıdüşünülmüş,

programınanatemalarışöylebelirlenmiştir:

1. EvrenveBaşkaŞeyler;2. IşıkveDalgalar;3. Mekanik;4. Atomlar.

Programiçingeliştirilmesiplanlananöğrenmemateryalideşunlarıkapsamaktadır:1)

Derskitabının,filmlerin,saydamların,gösterimmateryalininveduvarpanolarının

kullanımındabütünlüksağlayacakbirprogramözeti;2)konularınveprogramın

felsefesininelealındığıbirderskitabı;3)öğrenciyibirdersinbıraktığıyerdenilerisine

yönlendirecekdikkatlicehazırlanmışbirsorularlistesi;4)birlaboratuvarçalışması

programı;5)kitaptaüzerindedurulmayankonularıaçarak,diğerlerinidahagenişele

alarak,programıdestekleyecekmonograflar(PSSC,1957,Mart[1956]:29).Bunlaraek

olaraköğrencileriçinbirkılavuzveküçüksözlük;programlailgilisınavsoruları;

öğretmenelkitabıvebirkaynaklarkitabı;birbibliyografyavereferanslarlistesi

düşünülmüştür.

Haber-Schaim(2006),Zacharias’ın1957başlarındaMITFizikBölümüüyelerinibir

toplantıyaçağırarak,Aralık1956konferansıilefizikprogramınınbirtaslağının

üretilmesiiçinyazdönemindeyapılmasıplanlanançalışmalarkonusunda

bilgilendirdiğiniyazar(s.1).Programçerçevesiilkbahardahazırlanmış,yazdöneminde

programındörtanabileşeni,ilgilialanlardanyetkinkişilerinoluşturduğugruplar

tarafındaneşzamanlıolarakelealınmıştır(s.4).Oyazprogramçalışmalarına

Friedman’labirlikteDalgalarGrubu’ndakatılanHaber-Schaim,sonradabugrubun

liderliğiniüstlenmiştir(s.1).Yazdönemiçalışmatoplantısınınkatılımcılarıarasında

fizikprofesörlerininyanısırafiziköğretmenleri,eğitimyönetimiuzmanları,editörler,

ekipmanteknisyenleri,filmyapımcıları,grafiksanatçıları,değerlendirmeuzmanlarıda

vardır(s.5).

Haber-Schaim(2006),toplantınındahabaşlarında,dalgagrubunundeneylerivedeney

fotoğraflarıüzerindeçalışırken,testlerkonusundatanınmışikiuzmanınkendisini

ziyaretettiğinianlatır.Ziyaretinkonusu,DalgalarGrubu’nun9üzerindeçalıştığıkonular

değil,öğrencilerinöğrendikleriyleneyibaşarmalarınıbeklediğidir.Uzmanlardanbiri,

IllinoisÜniversitesi’ndenbilimeğitimiprofesörüGilbertFinlay’dir.Projeyöneticileri,

programınsadeceiçeriğiyledeğil,amaçlarıyladatutarlıyenibirtesteihtiyaç

duyulacağınıdahabaşındangörebilmişler,bukonudaeğitimcilerdendestekalmışlardır

(s.5).

ProjeningeliştirilmesindevebaşarısındaZacharias’labirlikteönemlipayıolan

Friedman,Kasım1957’deTheScienceTeacherdergisindeyayımlananmakalesinde,

programınyazdönemindehazırlananayrıntılıplanınısunar.Şunlarıvurgular:Fizik

bilimindekeşifvebuluşlarıntarihi,tüminsanlıktarihiyleiçiçeörülmüştür.

Fizikseldünyayailişkintasavvurumuzinsandüşüncesininbaşarılarındanbiridir.

Geleceğinhukukçuları,doktorları,siyasetçileri,hergruptan,meslekten,sosyal

kesimdeninsan,biliminnasılevrildiğiniöğrenmefırsatınasahipolmalıdır.

Friedman(1957),PSSC’ninamaçlarınıdayeniden,şöyleözetler:

(1)Fizikbilimindegünümüzekadarolanbaşlıcagelişmelerin,ilişkilerikurularakmantıksalbirbütüniçindesunulduğubiröğrenimprogramıplanlamak;(2)fiziği,insanıngünümüzdekietkinliğininvebaşarımınınparçasıolanentelektüelvekültürelbirarayışolaraksunmak;ve(3)fiziköğretmenlerineönerilenprogramıuygulayabilmeleriiçinçeşitliöğretimmateryaliaracılığıylayardımcıolmak(s.320).

Friedman’ınmakalesiyayımlanmadankısabirsüreönce,4EkimgünüAmerika,

SovyetlerBirliği’ninSputnikyapayuydusunubaşarıylayörüngeyeyerleştirdiği

haberiylesarsılmıştır.ABD’debilimveteknolojiyarışındageridekalmakorkusunun

toplumdayarattığısarsıntı,NSF’denPSSCfizikprogramıiçinsağlanandesteğin

büyümesini,ayrıcaFordVakfıileAlfredP.SloanVakfı’ndandadestekgelmesinisağlar

(bkz.Bybee,1997,4Ekim;CondliffeLagemann,2002[2000]:172;Rudolph,2006:1;

Nielsen,2018:3-5).ABDBaşkanıDwightD.EisenhowerKasım1957’deyeniBilim

DanışmaKomitesi’ni(President'sScienceAdvisoryCommittee–PSAC)oluşturur,102

Eylül1958’deUlusalSavunmaYasası’nı(NationalDefenseEducationAct–NDEA)

9Bkz.MobilizingMinds:TeachingMathandScienceintheAgeofSputnik.http://americanhistory.si.edu/mobilizing-minds/physics10Bkz.TheRecordsoftheU.S.President’sScienceAdvisoryCommittee.https://www.eisenhower.archives.gov/research/finding_aids/pdf/US_Presidents_Science_Advisory_Committee.pdf

imzalar(bkz.Nielsen,2018:5;Garwin,2012,Haziran).PSSCprojesininyönetimiiçin

1958’deEğitimHizmetleriAnonimŞirketi(EducationalServicesInc.–ESI)kurulur

(Lutkehaus&Greenfield,2003:412).

Projekapsamındageliştirilençağcılfizikprogramınınilkdersmateryali,Sputnik

krizininhemenardından,yazdönemiçalışmalarındayeralanöğretmenlerinvesekiz

okuldayaklaşık300öğrencininkatıldığıbirpilotçalışmasonundadeğerlendirilir

(Killian,1960;Arons,1960:20).ÖncebeşüniversitedeaçılanNSFdestekliyaz

okullarındaeğitimgörenöğretmenler,1958-59dersyılındayaklaşık300okulda,

izleyendönemde600okuldabinlerceöğrencininkatıldığıdeğerlendirmeçalışmalarında

görevalırlar(Killian,1960:v;Finlay,1962:74-75).Ekim1961’deoyılprogramın

yaklaşık1.800öğretmeninve72.000öğrencininkatılımıyladeneneceğitahmin

edilmiştir(Finlay,1962:75).

PSSCPhysicsderskitabı,baştansonagözdengeçirildiğiüçyılsürenbudeneme

sürecindensonrailkkez1960’tayayımlanır.Sputnikkrizindensonra“Başkan’ın[ilk]

ÖzelBilimveTeknolojiDanışmanı”olarakgörevegetirilenKillian(1960),Önsöz

yazısındakitabınfarklılığınıvurgulamışveprogramındörtanabileşeniüzerinde

durmuştur:

PSSCprogramınınkalbiolanbukitaptafizik,yalnızcabirolgularkümesiolarakdeğil,esasolarakinsanınfizikseldünyanındoğasınıkavramayaçalıştığı,devamedenbirsüreçolaraksunulmaktadır.....PSSCprogramıyakındanilişkilidörtkısımdanoluşmaktadır.KısımI,temelfiziknosyonlarızaman,mekânvemadde,bunlarınasılkavradığımızvenasılölçtüğümüzüzerinegenelbirgiriştir.Öğrencidevasabüyüktensonderecedeküçüğe,mikrosaniyelerdenmilyarlarcayılaneredeysesınırsızboyutlarsilsilesiniöğrenirken,bubüyüklüklerinnasılölçülebileceğinikeşfeder.Araçların,duyularınınuzantılarıolarakişgördüğünüöğrenir...“(s.5)

MüfredatDevrimininYükselişDönemi

Sputniksonrasıdönemde,birtaraftanPSSCfizikprogramıgeliştirilirken,birtaraftanda

liseöncesibirfizikprogramıileüniversiteöncesiileridüzeydeprogramlarlailgili

çalışmalarbaşlatılmıştır(Finlay,1962:77-80;Haber-Schaim,2006:7-8).Kitabınikinci

basımınınyapıldığı1965yılında,lisedüzeyindeilerifizikkonularınavedeneylerine

odaklananPSSCİleriKonularEkide(PSSCAdvancedTopicsSupplement)yayımlanmıştır

(Friskopp,1972:309-315).

PSSCfizikprojesiylebaşlayandönüşüm,Sputnikkrizindensonrabirkaçyıliçinde

beşerivesosyalbilimlerdahiltümalanlaraveanaokulundanbaşlayarak

üniversiteöncesieğitiminherseviyesineyayılmıştır(bkz.S.WinstonCram,alıntı,

Lewis(Ed.),1972:271-272;Welch,1979;285-289;Mayer,1986:485-486;Nielsen,

2018:6).PSSCprojesininvefizikprogramınınplanlanmasında,tasarımındave

geliştirilmesindeortayakoyulanyaklaşımpekçokalandamüfredatreformuiçin

birmodeloluşturmuştur(bkz.Glass,1961;Baez,1976:71;Rudolph,2002:84-85;

Lutkehaus&Greenfield,2003:412-422).

PSSCfizikprogramı1960’lardaABDdışındakiülkelerdedebenimsenenyada

uyarlanan,pekçokdileçevrilenyeniprogramlarınbelkideilkidir(bkz.Lockard,

1970:24;Lewis(Ed.),1972:65).Finlay,1962baharındayayımlanan“FizikBilimi

ÇalışmaKomitesi”başlıklımakalesinde,programaABDdışındakiülkelerinfen

öğretmenlerininvebiliminsanlarınıngösterdikleriilgidensözeder(s.80).PSSCBilim

ÖğrenimiSerisi(ScienceStudySeries)İngilizcedışında7dileçevrilmiştir.İsrail,Yeni

Zelandaveİngiltere’deortaöğretimveüniversitedüzeyindefiziköğretmenleriiçin

yoğuneğitimprogramlarıdüzenlenmiş,programınbaşkaülkelerdeuygulanabilirliği

konusundabazıülkelerdehükümetlerinvebaştaBirleşmişMilletlerEğitim,Bilimve

KültürÖrgütü(UNESCO)veTürkiye’nindeüyesibulunduğuAvrupaEkonomikİşbirliği

Örgütü(OEEC,bugünküadıylaOECD)olmaküzereçeşitliörgütvevakıfların

desteklediğiçalışmalargerçekleştirilmiştir(s.80-81).

K.G.Friskopp(1972),PSSCprogramınınyayılmasında,OEECtarafındanfizik

öğretimininmodernleştirilmesikonusundagörevlendirilenuzmanlarkomitesinin

1960’tayayımlananyükseköğretimöncesifiziköğretiminemodernyaklaşımkonulu

raporununrolüolduğunadikkatçeker.Tümüyeülkelerinkatılımıyla1961’de

Cambridge’detoplananOEECkonferansınınodağındaPSSCprogramıvardır(s.

311-315).KonferansınardındanYunanistan,Yugoslavya,İtalyaveİspanya'da

PSSCprogramınbuülkelerindillerinedoğrudançevrildiği,Norveçveİsveç’te

çevrilipgözdengeçirildiğipilotçalışmalarbaşlatılır(s.311).İngiltere,PSSC

örneğindenyolaçıkarakkendiNuffieldprojesinigeliştirir(s.311;ayrıcabkz.Baez,

1976:74-83).Baez(1976),DünyadaBilimEğitimindeİnovasyonbaşlıklıkitabında,

PSSCPhysicskitabınınresmiderskitabıolarakdeğil,öğretmeneğitimindekullanılmak

üzereozamanlarınSovyetlerBirliği’ndedebirçevirisiyapıldığınıyazar(s.91).

FenLisesiprojesikapsamındaPSSCPhysicsvePSSCAdvancedTopicsders

kitaplarınınyanısıra,öğretmenvelaboratuvarkılavuzlarıileyardımcıders

filmlerideTürkçeleştirilmiştir(bkz.Lockard,1967:164-165).

SputniksonrasıdönemdePSSC’ninardından,MatematikÇalışmaGrubu(School

MathematicsStudyGroup–SMSG,1960),BiyolojiBilimleriMüfredatÇalışması(BSSC,

1963)veKimyaEğitimMateryaliÇalışması(CHEM,1963)gruplarıveKimyasalBağ

YaklaşımıKomitesi(CBA,1963),programçalışmalarınahızvermişlerdir.Bu

programlarınbirölçüdeortakolandüşünselarkaplanlarıveeğitimyaklaşımları,o

yıllardaörneğineğitimprofesörüPaulDeHartHurd(1962)tarafındanBilimÖğretmeni

dergisindeyayımlananbiryorumda,ABDUlusalBilimlerAkademisi(NAS)ileUlusal

AraştırmaKonseyi’nin(NRC)1963’teyayımladığıBilimÖğretimindeProgram

GeliştirmeKılavuzu’ndavebaşkayayınlardaözetlenmiştir.Kılavuz,FordVakfı’nın

isteğiüzerine,gelişmişvegelişmekteülkelerdeyeniprogramçalışmalarıveöğretmen

eğitimiiçingenelbirçerçevesunmaküzerehazırlanmıştır.Ekolarak,müfredatreformu

bağlamındageliştirilenlaboratuvardeneyleriveüretilenfilmlerdetanıtılmaktadır.

EğitimcivefizikprofesörüJamesStanleyMarshallda(1963),AmericanAssociationfor

theAdvancementofScience(AAAS)tarafından1962’dedüzenlenenyeniortaöğretim

fenprogramlarınınelealındığıbirdizikonferanstayapılansunuşlarınözetlendiğibir

raporda,fenöğretimindedeğişimihtiyacınınortayaçıktığıkoşulları,odöneminyeni

müfredatprojelerininortakyönlerinivemodernfeneğitimininyenihedeflerinianlatır

(s.1-12).Buhedeflerdenbiride,öğrencininbirnoktadabilimselgelişmeninön

saflarındaolupbiteninfarkındaolmasına,“şuandabilmiyoruz”unanlamını

öğrenmesine,bilimalanındakigelişmeleriizleyebilmesineolanakvermektir(s.6).

Marshall,buçerçevede,öğrencilerinbilimsözcüğününbir“isim”olmaktançokbir“fiil,”

bir“sonuç”olmaktançokbir“süreç”olduğunukavramalarınınöneminivurgular(s.6).

Marshall,Nisan1962’debaşlatılanFenLisesiprojesindegörevalmış(bkz.Lockard,

1967:164),birsüreFenLisesi’ninkurucumüdürüolarakAnkara’dayaşamıştır.

BirSorgulama,Tartışma,Araştırma,Geliştirme,BirlikteÖğrenmeSüreciOlarakPSSCProjesi

Friedman,PSSCPhysicsderskitabının1960’tayayımlananilkbasımınınsonunda,Ek

3’te,1957yazındanbaşlayarak,kendisinindedahilolduğubirgrupfizikprofesörünün,

fiziköğretmenlerinin,araçgereçtasarımcılarının,yazarların,grafiksanatçılarınınve

çeşitlialanlardanuzmanlarınPSSCprogramınınbirmodelinioluşturmaküzerebilgive

deneyimlerininasılpaylaştıklarınıanlatır(s.641).11Finlay’in(1957)belirttğigibi,

programıngeliştirildiğisüreç,aynızamandasorularınsorulduğubiröğrenmesüreci

olmuştur(s.327):Sorularınsorulduğuvefarklıalanlardan,disiplinlerdenyada

mesleklerdenkişilerinbirliktetartıştıkları,yanıtaradıklarıbirsüreç...

PSSCöncelikle,bilimalanındakihızlıilerlemekarşısındagüncelliğiniyitirmiş,

modernbilimitarihiolmayanbirolgularkümesiymişgibisunan,ezbereve

ezberinsınanmasınadayalıfenmüfredatınınyarattığısorunlarıtartışmaya

açmıştır(bkz.Finlay,!957:329).Butartışmadatarihçilervepsikologlardayer

almıştır:ÖrneğinABD’debilimtarihialanınınöncülerindenI.BernardCohenile

psikologJeromeSeymourBruner.

HarvardÜniversitesi’ndenmatematikçi,fizikçivebilimtarihçisiCohen—ünüdünyaya

NewtonçalışmalarıylayayılmıştırveABD’deilkbilimtarihidoktoraderecesinin

sahibidir(bkz.Daston&Richards,2004:75)—PSSCBilimÇalışmalarıSerisi’nden

yayımlananYeniBirFiziğinDoğuşu(TheBirthofaNewPhysics,1960)kitabınında

yazarıdır.

GeneHarvardÜniversitesi’den,SosyalİlişkilerBölümü’ndenBruner1958’dePSSC

projesinedavetedildiğinde,bilişselgelişim,erkendönemdedilinöğrenilmesive

özellikledeLevVygotskyveJeanPiaget’ninyaklaşımlarıüzerineçalışmalarıyla

tanınmaktadır(bkz.LutkehausveGreenfield:2003:412-413).Sputnikkriziöncesinde

11Bkz.PSSCFizikGrubuMIT’de,Ağustos1957.http://www.afana.org/PSSCEverote1b.jpg

ABD’depsikolojiliteratüründeadıpekazgeçenPiaget’ninbilişselgelişimkuramı

eğitimalanınaBrunertarafındantaşınmıştır(Bruner,1977[1960]:xiv).Mayıs

1956’daBilimveModernDünyaGörüşükonferansında,RobertOppenheimerveoyıl

PSSCiçindeyeralanI.I.Rabiilebirlikte“ModernBilimveŞimdikiDünya

GörüşümüzünTemelKavramları”oturumundakonuşmuştur(bkz.Holton,1956:54).

Bruner,ZachariasveFriedman’ıngirişimleriyleUlusalBilimlerAkademisi’nin

(NationalAcademyofScience–NAS)1959’dadüzenlediğiWoodsHole

konferansınakatılanbirkaçpsikologdanbiridir(bkz.Cohen-Cole,2014:198).Bu

gruptakidavetlikonuşmacılararasındaPiaget’ylebirliktegerçekleştirdiğiçalışmalarla

tanınan,CenevreÜniversitesi’ndenpsikologBärbelInhelderveHarvard’dandavranışçı

öğrenmepsikolojisininöncülerindenB.F.Skinnerdavardır(bkz.Posner,1992:61-64).

Skinner,“öğretimmakinaları”nıtanıtmış,bugösterimhararetli,“zamanzamanfırtınalı”

tartışmalaranedenolmuştur(Bruner,1977[1960]:xxi).

Şekil3.Amerika’dapsikolojiliteratüründePiaget’nineserlerineyapılangöndermelerinyıllaragöredağılımı.Kaynak:Brainerd,2003:254.

WoodsHolekonferansı,yenimüfredatprojelerinin,eğitimcilerinvepsikologların

dakatkılarıylabirdeğerlendirmesiniyapmaküzeretoplanmıştır(bkz.Bruner,

1977[1960]:xvi-xxvi.).PSSC’denZacharias,BSCS’denH.BentleyGlassvemüfredat

reformuhareketinindiğerprojeliderlerinin,fizikçilerin,biyologların,

matematikçilerin,psikologların,birkaçeğitimcinin,ikitarihçininvebir

klasikçininkatılımıylagerçekleştirilenkonferansaBrunerbaşkanlıketmiştir.

KısasüredeuluslararasıdüzeydeünlenenEğitimSüreci(TheProcessofEducation,

1960)kitabı,Bruner’in,“konferansınanatemalarını,öneçıkandüşüncelerive

konferanssırasındaüzerindeuzlaşılanençarpıcısonuçları”değerlendirerek

yazdığırapordur(s.xx).

Bruner(1977[1960]),konferansınaçılışındanbirkaçgünsonra,beşçalışmagrubunun

oluşturulduğunu,hergrubunuzunraporlarhazırladıklarınıvetartışmayaaçtıklarını

aktarır(s.xxi-xxii).Gruplararasındaüzerindefikirbirliğinevarılanönemlibaşlıklar

olsada,ortakoturumlardakonularıntartışılmasınaağırlıkverilmiş,oydaşmasağlama

çabasınagirilmemiştir(s.xxii).Bruner(1977[1960]),kitabınWoodsHole

katılımcılarınınilktaslaklabaşlayaneleştirivekatkılarıylagerçekleştirildiğinivurgular

(s.xxiii-xxiv).

ÖğrenmeSürecikitabınınodağındaöğrencilerveöğrenmesüreçlerivardır(Bruner

(1977[1960]:xv).BuyayınıBruner’inBirÖğretimKuramınaDoğruadlıkitabı

izlemiştir(s.xv).Bruner,WoodsHolekonferansındansonradaESI’deZachariasve

grubuylaişbirliğinisürdürmüştür(LutkehausveGreenfield,2003:414).Zacharias’ın

1962debaşlattığı,dahasonra“İnsan:BirDersProgramı”(Man:ACourseofStudy

–MACOS)adıylatanınanprojede1964’tensonraprojeyöneticiliğigörevini

Brunerüstlenmiştir(LutkehausveGreenfield,2003:418-429).WoodsHole

konferansınınodağındaki“öğrenme”problemineilişkinsorular,MACOS

projesiylebirliktesosyalvebeşeribilimlerbağlamındadatartışılmaya

başlamıştır.

PSSCprojesi,okullardadurupdüşünmeye,derinlemesinekavramaya,yaratıcılığayer

bırakmayan“gelenekselperspektif”in(bkz.Posner,1992:67-68;DeHartHurd,1962:6-

9)eleştirisiylebirlikte,birbakımaBruner’indeöncüleriarasındayeraldığı“Bilişsel

Devrim”lebirliktedoğmuşvegelişmiştir.PSSCprogramı,Marshall’ın(1963)

vurguladığıgibi,öğretmefiilinin“derlenmişbilgi”yiöğrencilerinhafızalarına

nakletmek,öğrenmenindenakledilenenformasyonukaydetmekolduğu

gelenekselprogramlardanfarklıdır(s.1-10).BufarklılığıBaez(1976)şöyle

açıklar:PSSCprojesiveöncülükettiğidiğermüfredatprojeleri“öğrenme”ninbir

nesnesiolmasıgerektiğini,neyinyadanelerin“öğrenmeyedeğer”olduğunun

bilinmesigerektiğiniyenidenhatırlatmıştır,aynızamandaöğrenmesürecinde

öğreneninsorumluluğunadadikkatçekmiştir.“Sonunda,bilmeyedeğerhiçbir

şey,”derBaez(1976),“öğretmendenöğrenciyetekyönlüolarakaktarılamaz.

Öğrencitarafındanöğrenilmesigerekir.Öğretmeninasılişlevi,butürden

öğrenmeyimümkünkılanveönünüaçankoşullarıyaratmaktır”(s.71).

Bruner(1972[1969,Ağustos]),fiziköğretimiüzerinebirUNESCOyayınındayerverilen

birkonuşmasında,ikiünlüfizikçiveeğitimciyle,FrankOppenheimervePSSC

programınınyaratıcılarındanPhilipMorrison’lavesekiz-dokuzyaşlarındabirgrup

çocuklabirliktegerçekleştirdikleri,“derinlemesineöğrenme”ninneanlamageldiğini

ortayakoyanbirçalışmayıaktarır(p.48).FizikçivebilimtarihçisiThomasS.Kuhn

(1970[1962]),BilimselDevrimlerinYapısıkitabınınÖnsöz’ündePiaget’ninçocuğun

bilişselgelişimsürecineilişkinçalışmalarının,bilimtarihiaçısındanönemineişareteder

(vi).OnyılsonraPhysicsTodaydergisiPiaget’nin“ÇocuğunFizikselDünyası”

makalesiniyayımlayacaktır.Piaget(1972)yazısınaKuhn’unkitabınagöndermeyaparak

başlar:

“Birçocuğunfiziğebakışı...fiziğinşimdikidurumunugelişimininerkenaşamalarıylakarşılaştırırken,fiziktegeçenyüzyılınsonundanbaşlayarakgerçekleşenbüyükdönüşümlerkarşısındabazıdüşüncelerinnedendiğerlerindendahafazladirenebildiğinisorusunusoranbirbilimtarihçisininyadabirfizikçininbileilgiduyabileceğibirdiziproblemiöneçıkarır...”(s.23)

Şekil4.“JeanPiagetÇocuklarlaBirlikte”(Piaget,1972:25).

Piaget,(1972),çocuklarlayaptıklarıçalışmalarda,onlarıbasitoyuncaklarlaoynarlarken

gözlediklerini,olupbiteninasılalgıladıklarınailişkinsorularsorduklarınıveçözmeleri

içinproblemlerortayaattıklarınıyazar(s.23).Buçalışmalardançocuğunzihninin,

“topoloji,hız,zamanvenedensellik”gibimatematikselvefizikselkavramlarıhangi

yoldangeliştirdiğikonusundabirşeyleröğrenmişlerdir(s.23).

DüşünmeyiÖğrenerekÖğrenmeyiÖğrenmekNedenÖnemlidir?İrrasyonalizmDalgalarıveBilimEğitimi

LutkehausveGreenfield(2003),Bruner’inZachariasveFriedman’la“aynıortakhedefi,”

“insanların,düşünmeyiöğrenerek,öğrenmeyiöğrenmeleri”hedefinipaylaştığını

yazarlar(s.413).Yazarlarındadikkatçektiklerigibi,Zacharias’ınliderliğindekieğitim

reformugirişimlerininamacı“sadecedahafazlafizikçiyadadahafazlabiliminsanı,

dahafazlauygulamacıyadaherhangibiralandandahafazlaprofesyonelaraştırmacı”

yetişmesinisağlamakolmamıştır(bkz.Zacharias,1961:347).

BilimeğitimiprofesörüvetarihçiJohnL.Rudolphda(2006)şunuvurgular:“Zacharias,

MorrisonveFriedmangibifizikçilerinprojeyeadanmışlıkları(commitment)

bilimalanındaSovyettehdidindenduyduklarıkaygıdankaynaklanmamıştır”(s.

2).Onlarıhareketegeçiren,ülkelerindegitgideartanbirtehlikeolarak

gördükleriveABD’debiliminsağlığınıveilerlemesinidoğrudantehditettiğine

inandıkları,yükselenirrasyonalizmvebilimdenşüpheduymadalgasıdır(s.2,

ayrıcabkz.Holton,1992[1991]).Morrisondasonrakiyıllarda,PSSCprojesinekatılış

nedeninişöyleanlatmıştır:“Ellilerinbaşındaokullardavekamuhayatındabilimeve

aklınkendisinegereklişansıntanınmadığıduygusununağırlığınıtaşıyordum”(Philip

Morrison,alıntı,Rudolph,2006:2).Zachariasiçinde“daharasyonelbiryurttaşlar

topluluğu”naolanihtiyaçtırönemliolan(s.2).Zacharias,savaşyıllarındaki

deneyimindenvesavaşsonrasındaAmerikankamuoyununSenatörJoseph

McCarthytarafındannasılşekillendirildiğinetanıkolduktansonra,“...bu

dünyadainsanlarıniyivesaygın(decent)kimselerolabilmeleriiçin,Gözlem,

Kanıt,İnanmakİçinBirDayanaknedirbilmelerinisağlayacakbirtürentelektüel

eğitimgörmelerigerektiğine”inanmıştır(JerroldZacharias,alıntı,Rudolph,2006:

2).

Bunakarşılık,1968’densonrafizikeğitiminedevletdesteğininazaltılmasınagerekçe

olarak,profesyonelfizikçivefiziköğretmenifazlalağınınortayaçıkmasıgösterilmiştir

(Phillips,1985:84)

PSSCprojesindengerçektenebeklendiği,netürdenbireğitimiçingeliştirildiği

üzerinetanıklıklar,farklızamanlardanvefarklıperspektiflerdenyapılanfarklı

değerlendirmelerelbetteönemlidir.Nevarkibukonudakikanıtlar,dahabaşında

modernbilimininsanınkültürelgelişimindekiöneminikavrayabilmemizeolanak

verecektarihselbirperspektifsunanbirdizikaynaktadır:PSSCPhysicsders

kitabındavebirbütünolarakPSSCprogramında,projeyitasarlayıphayata

geçirenlerinneyibaşarmakistediklerineilişkinanlattıklarındaveentelektüel

yaşamöykülerinde,buaradaörneğin“ReferansÇerçeveleri”filmindedir...

Tarihfelsefesiüzerinebirkonuşmasında,“sırasıgelmişken,”derKarlR.Popper

(1994[1967]),“yaratıcıbiliminsanlarınınneredeysetümü,uğraştıkları

sorunlarıntarihihakkında,dolayısıylatarihhakkındabüyükölçüdebilgi

sahibidir.Böyleolmasıgerekir:Bilimselbirkuramı,okuramıntarihini

bilmeksizingerçektenkavrayamazsınız”(s.134).PSSCprogramınınkalbiPSSC

Physicskitabıdayaratıcıbiliminsanlarıtarafındanbuanlayışlageliştirilmiştir.Kitabın

okullardakiilkdenemeçalışmalarınıntemelinioluşturanKısımI:EVREN,büyükölçüde

grubunbütünününkatıldığı,amaözellikleKennethI.Greisen,PhilipMorrisonveHans

A.Bethearasındageçentartışmalardandoğmuştur(Friedman,1960:641).Fiziğintemel

nosyonları,“fizikseldramanınbaşaktörleri”zaman,mekânvemaddeileölçmeüzerine

bubölümüneksiksizbirilktaslağı,ikiliseöğretmeninindeyardımıylaMorrison

tarafındanhazırlanmıştır(s.641).

“FizikNedir?”başlıklıilkbölümfizikselbilimlerinöncüsüGalileoGalilei’nin(2011

(1989/1974)[1638])İkiYeniBilimÜzerineDiyaloglarkitabınagöndermeyaparak

başlar(bkz.s.1-3).GeneKısımI’de,Ölçeklendirme-LilliputFiziğitartışmasındadaİki

YeniBilim’den,herhangibirolguylailgiliyerleşikyadayaygınortakkanınınbütünüyle

yanlışolabileceğininvurgulandığıpasajaktarılmıştır(bkz.s.45;Galileo,2011

(1989/1974)[1638]:[51]).Modernbiliminvemodernbilimkültürünündoğuşunu

haberverenbukitapta,sözkonusupasajınyeraldığıdiyalogiçinde,insanzihnininnasıl

olupdabirortakkanınınyanlışlığıenaçıkmatematikseltanıtlarlaortayakoyulduğunda

bilebunugörmektezorlanabildiğidedilegetirilmektedir:

SAGREDO:“Aklımdahaşimdidenkarışmayabaşladı.Şimşeğinbiranlıkaydınlatığıbulutgibikafamıniçikısacıkbiranolağandışıbirışıkladoluyor,bazenbanayöngösterenbazensetuhaf,işlenmemişdüşünceleribirdenbirekarıştırıpbulanıklaştıranbirışıkbu...”(Galileo,2011(1989/1974)[1638]:[52])

Ortakkanılarınortakreferansçerçevesindenfarklıbirreferansçerçevesinin

ayırdınavarmak,zamanzamanpekçokinsaniçinböylealt-üstedici,sarsıcıbir

deneyimolabilir...Çokfarklıbirdeneyimdeolabilir...GeneGalileo’nunİkiYeni

Bilimkitabında,geneaynıdiyalogiçindeaktardığıtürdenbirdeneyim:

SALVIATI:“İlkbakıştaolanaksızgibigörünenolguların,nasıl,azıcıkbiraçıklamaylabile,altındagizlendikleriörtüdensıyrıldıklarınaveçıplakveyalınbirgüzellikiçindeaçığaçıktıklarınadikkatedinlütfenbeyler.”(Galileo,2011(1689/1974)[1638]:[53]).

Derinlemesineöğrenmekbutürdenbirdeneyimdir.

PSSCPhysicsderskitabında,“referansçerçeveleri”kavramınınaçldığı“YerinYüzeyinde

Hareket”bölümünde,20.yüzyılınenbüyükfotoğrafçılarındanbirinin,Berenice

Abbott’ın,ünükitaplabirlikteyayılan“Sikloid”fotoğrafıvardır(PSSC,1960:90;Şekil4).

Şekil5.PSSC,1960:90.

Fotoğrafta,dönerekhareketedenbirtekerleğinmerkezinevedışçeperinemonte

edilmişnoktasalikiışıkkaynağınınarkalarındabıraktıklarıfarklıışıkizlerigörünür:Bir

sikloidvedüzgündoğrusalbiriz...Tekerlekhareketederkenkameranınobtüratörü

açıkbırakılmıştır.Fotoğraf,hareketinasılbetimlediğimizinhangireferans

çerçevesindenbetimlediğimizebağlıolduğunuenyalınbiçimdegörünürkılmaktadır(s.

90):BöyleceörneğinKopernikdevrimindenönce,yerimerkezalangözlemcilerediğer

gezegenlerinhareketlerininnedenkarmaşıkgöründüğünüveKopernikDevrimi’ninne

anlamageldiğiniyenidendüşünmeyeolanakverir(bkz.PSSC,1960:90;Wiesner,1963:

32;O'Reilly,2016:86).Kopernikde,güneşsistemininmerkezinindünyadeğilde

güneşolduğuvarsayıldığında,gezegenlerinhareketlerinibetimlemeninçokdaha

kolayolduğunaişaretetmemişmidir?(bkz.PSSC,1960:90)

Abbott’ınfotoğraflarınaYeniBirFiziğinDoğuşukitabındaCohende(1985[1960])yer

vermişveilkikisineşuaçıklamayıeklemiştir:“Saniyeninotuzdabiriaralıklarda

pozlamaylaçekilmişbustroboskobikfotoğraflarda,Galileo’nundüşencisimler

konusundakiiddialarıçarpıcıbirbiçimdesergilenir...”(Cohen,1985[1960]:119).

Finlay’in(1962)PSSCfilmleriiçinsöylediğigibi,Abbott’ınfotoğraflarıda“gerçek

anlamdaöğretici”fotoğraflardır;“sanatsal”(arty)olmakgibibiriddialarıyoktur

(bkz.VanHaaften,2018).Abbott’ınPSSCPhysicsfotoğraflarınıbirer“görselşiir”e

dönüştüren,biçimianlamiçeriğininönüneçıkarmalarıdeğil,soyutkavramlarıve

fizikprensiplerinienyalınbiçimdeortayakoyarak,durupdüşünmenin,

derinlesinekavramanınönünüaçmalarıdır.Abbott’ınfotoğraflarınıörneğinPSSC

projesininliderlerindenElbertP.LittlevebilimtarihidanışmanıI.BernardCohen,

projeye1958’dekatılanAlbertV.Baez(bkz.VanHaaften,2018)veonlarımodernbilim

müfredatınınyeniyüzüolarakTheUNESCOCouriersayfalarınataşıyaniletişim

mühendisiWiesner(1963)içindeğerlikılandabuolmalı.

BirSoğukSavaşSonrasıReferansÇerçevesindenveBaşkaÇerçevelerdenPSSCPhysicsProgramı

BilimeğitimiilebilimtarihivefelsefesialanlarındakiçalışmalarıylatanınanMichaelR.

Matthews(2015[1994]),BilimÖğretimi:BilimTarihiveBilimFelsefesininKatkısı

konulukitabında,1950’lerde,1960’larda“UlusalBilimVakfı[NSF]Müfredatı”navebu

bağlamdaPSSCfizikprojesinedeyerverir.Projenin“ulusalSputnikkorkusu”ndan

beslendiğini,PSSCPhysicsderskitabınınABD’devedünyanınheryerindemilyonlarca

öğrencitarafındankullanıldığını,çoksayıdakiçevirisiyletarihteençokkullanılanders

kitabıolduğunubelirttiktensonraderki:“[PSSCPhysics]eğitiminMacDonalds’ıyada

Coca-Cola’sıdır”(s.63).

Matthews(2015[1994]),PSSCveodönemNSFtarafındandesteklenendiğerprojeler

konusundaçeşitlitanıklıklaradayanarakşuiddialarıöneçıkarır:

• “PSSC’ninniyetifiziğinkavramsalyapısınaodaklanmakvekonuyubirdisiplinolaraköğretmektir:Uygulamalımateryalmetindentamamençıkarılmıştır”(s.64).

• “...Pedagojidençokkonularvurgulanmıştır’(Klopher&Champagne,1990,p.139)”(s.64).

• “1960’larınmüfredatreformlarına...tümevarımsal-görgülcü[empiricist]birbilimanlayışıegemenolmuştur”(s.65).12

• NSFtarafındandesteklenenprofesyonelmüfredat,HarvardProjectPhysicsprogramıveBSCSlisebiyolojiprogramının“Sarı”versiyonudışında“tarihekayıtsız”dir.(s.65-66)

DenizPekerveÖzgürTaşkında(2018),“AydınlanmaGeleneğiveTürkiye’deBilim

Eğitimi”başlıklıyazılarında,“FenLiseleri“ninkurulduğu,PSSC,CHEMStudy,BSCS

materyalininTürkçeçevirilerininyapıldığıdönemde,eğitimde“pozitivizmetkisi”nden

sözederler(s.87).PekerveTaşkın’a(2018)göreodöneminyeniprogramlarıyla

birliktederskitaplarına“bilimindoğasıüzerine(örneğinbiliminyöntemleri,

biliminsanlarınınrolüvebilimintanımı)tartışmaları”nınyanısıra,“kuram,”

“gözlem”ve“hipotez”terimleridegirmiştir(87).

“Tümevarımsal-görgülcübilimyaklaşımı”yada“pozitivizm”yakıştırmaları,sözkonusu

programlarda“gözlem,”“kanıt,”“inanmakiçinbirdayanak”vurgusundanvebu

çerçevede,Rudolph’unda(2002)işaretettiğigibilaboratuvardakazanılacakdeneyime

verilenönemdenkaynaklanıyorolabilir(s.130).Nevarki,geneRudolph’un(2002)

belirttiğigibi,örneğinPSSCfizikprogramında,birşekildegördüğümüzü

düşündüklerimizinyadakulaktanduyduklarımızındeğilde,gözleminvedeneyin

öneçıkarılması,projeliderlerininbilgiyigözlemvekanıtyerineotoriteye

dayandırmaeğilimindenduyduklarıkaygıylailgilidir.Projeliderleri,bueğilimin

fizikbiliminintemellerinisarsmaklakalmadığını,dahagenişbirperspektiften,

içindeyaşadığımıztoplumlaraçısındanbakıldığında,istenmeyensonuçları

olduğunuaçıkolarakdilegetirmişlerdir(130).Bilimotoritelerinin,çeşitli

uzmanlarınyadaderskitaplarınınotoritesinesorgusuzsualsiz,kanıtaramadan12Matthews(2004)ThomasKuhn’unbilimeğitimiüzerindekietkisiüzerinebiryazısındada,YehudaElkana’ya(1970)göndermeyaparak,SputniksonrasıPSSCandBSCSmüfredatıveöğretimmateryalinin“pozitivist-enstrümentalistbilimfelsefesi”ni(s.94)yansıttığıiddiasınayervermiştir.

inanmakdaaynıeğilimdenkaynaklanır.Rasyonel/bilimsel/eleştirelyaklaşım,

bilgiyibirotoriteyedayandırmaeğiliminisorgulamayıgerektirir.Buyaklaşım,

hangianlamdakullanılıyorolursaolsun,“pozitivizm”leaynışeydeğildir.

Dahagenişolarakayrıcaelealınmasıgerekenbusorunlailgiliolarakbelkiburadaşu

kadarınısöylemekyeterlidir:KarlR.Popper(1994[1970]),BilimselKeşiflerinMantğı

(LogicofScientificDiscovery,1959;LogikderForschung,1934)kitabınınViyana

Çevresi’ninikiönemliüyesinin,MoritzSchlickvePhilppFrank’ıneditörlüğünüyaptığı

birkitaplardizisindenyayımlandığınıanlatır(s.67).Editörler,kitabınViyana

Çevresi’ninyaklaşımınırealistvepozitivizmkarşıtıbirbakışaçısındaneleştiriyor

olmasındanrahatsızlıkduymamışlardır.ZatenViyanaÇevresi’ninüyelerinintümüde

“pozitivist”değildirler(s.76).Nevarki“kitaplarıkapaklarına(yadaeditörlerine)

bakarakdeğerlendirenler,”Popper’ıViyanaÇevresiüyesive“pozitivist”olarakilan

etmişlerdir(s.67,74-76).Popper(1994[1970])şöyleder:“Bukitabı(yadaherhangi

birbaşkakitabımı)okuyanhiçkimsebunainanmaz—yeterkibaşındanbumitosa

inanmışolmasın”(s.67).

PSSCfizikprogramıylailkkez1958yazındatanışanliseöğretmeniDonaldA.Schaffer

(1988),30yılsonra,yazdönemitoplantılarında“Nasılbiliyoruz?”ve“Hangisınırlar

içindebiliyoruz?sorularınınesasolduğunuyazmıştır(s.131):

“PSSCöğretmenleriiçeriğeilişkinseçimlerinneyegöreyapıldığınıveparçalarınnasılbirarayageldiğiniöğrenmeolanağıbuldular.Derskitabının“KutsalKitap”olmadığını...öğrendiler.Öğretmenler,fiziğiproblemçözmekiçinezberlenenmekanikkurallarınuygulamasıdeğil,birdüşünmetarzıolaraköğrendilerveöğrencilerinindeöğrenmesineyardımcıolmaküzerehazırlandılar.”(s.131)

Schaffer(1988),29yılboyuncaPSSCöğrencilerindengelengeribeslemeleredayanarak,

bilimledoğrudanilişkiliişlerleuğraşmayanlarında,fizikleilgilipekçokdetayıunutmuş

olsalarbile,PSSCeğitimininörneğineleştireldüşünme,problemçözmevebilim

insanlarınınevreniveevrendekitemelyasalarıkeşfetmeçabalarınıanlamayönünde

kazandırdıklarınıdeğerlibulduklarınıvehatırladıklarınıaktarır(s.131-132).

“Hipotez”terimininderskitaplarına1950’lerinsonundagirdiğidoğruolabilir.

BSSCderskitaplarının“Mavi”versiyonunun1980tarihlidördüncübasımında

bilehâlâ“hypothesis”sözcüğününokunuşunayerverilir:“Birbiliminsanının

yaptığıişinenyaratıcıkısmı,birproblemesınanmaküzerebirçözümgeliştirdiği

aşamadır.Sınanmaküzeregeliştirilenbuçözümhipotez[hypothesis(hy-POTH-

uh-sis)]olarakadlandırılır”(s.4).BSSCprojesininbaşkanıgenetikçiH.BentleyGlass

(1961),“YeniBirLiseBiyolojiProgramı”başlıklımakalesinde,laboratuvaryadasaha

çalışmasıilehipotezlerarasındakiilişkiyişöyleaçıklamıştır:“Laboratuvarvesaha

biliminsanlarınınişlikleridir.Bilimselçalışmaçokfazlaokumayıvetartışmayı

gerektiriramahipotezlerlaboratuvardayadasahadasınanır”(s.529).“Hipotez”

sözcüğünün“tümevarımsal-görgülcü[empiricist]”olarakadlandırılabilecekbir

yaklaşımiçindepekyeriyoktur.

Döneminderskitaplarısayesinde,birbölümübugündegünlükdildepekkullanılmayan

başkaterimlerdebilimeğitimindeyeretmiştir.Örneğin:“Gereklive/fakatyeterli

olmayanşartlar,”“reductioadabsurdum,”“ölçekdeğişimi,”“süreklilik,”“süreksizlik,”

interpolasyon,”“ekstrapolasyon”...”“bakışaçısı,”“referansçerçeveleri.”

Diğertaraftan,NSFtarafındandesteklenenprofesyonelmüfredatın,ikiörnekdışında,

“tarihekayıtsız”olduğuiddiasıdaherhangibirkanıtadayanmamaktadır.PSSCPhysics

(1960)yadaBiologicalScience:MoleculestoMan(Moleküllerdenİnsana,1963)ders

kitapları,dikkatlicegözdengeçirildiğinde,tarihepeköylekayıtsızkalmadıklarıaçıkça

görülebilir.Kitaplarbilimtarihine“biliminbelleği”olarakyaklaşmazlar(bkz.Garcia,

1987:131).Amaçtarihselreferanslarlabilimiöğrencileriçindahailginçyadaçekici

kılmakdadeğildir.Bukitaplardatarihselreferanslarınamacı,esasolarak,bilimsel

ilerlemesürecine,bilimseldüşüncenin,bilimselyöntemlerin,bilimkültürününnasıl

evrildiğinevebuevrimsürecinin,BentleyGlass’ında(1961)vurguladığıgibi,insan

türününtarihindekiönemineışıktutmaktır;“[bilimin]geçmişinyanlışlarınıdüzelterek,

yenikanıtlarkeşfederekveeskilerininyerinegeçecekyenivedahaiyikavramlar

geliştirereknasılgeliştiğini”(s.526)ortayakoymaktır.

BSCSyürütmekomitesininkurulduğuilkyılüzerindeuzlaştığıgörüşlerdenbirişudur:

“Geneleğitiminheryurttaşınenradikaltoplumsaldeğişimlerinkaynağıvehermodernulusunbaşlıcagücüvezenginliğiolarakbilimselsürecindoğasıkonusundabirkavrayışkazandırmasıgerekir.Nihaikararınhalkadayandığıbirdemokrasideencanalıcısorunbudur...”(Glass,1961:527)

ModernBiliminveModernBilimEğitimininAltınÇağıNasılKapanmıştır?

Schaffer(1988)gibiİsveçlimatematikvefiziköğretmeniGöranLindahlda,PSSC

projesinin,öğrencilerindüşünmeyiöğrenereköğrenmeyiöğrenmelerininönünüaçma

hedefinigörebilmesineolanakverenbirreferansçerçevesindenbakabilmiştir.PSSC’nin

kuruluşundan10yılsonra,Lindahl(1966[1965])FizikÖğretimindeYeniYönelimler

(NewTrendsinPhysicsTeaching)başlıklıUNESCOdizisininilkcildindeyayımlanan

değerlendirmeraporundaşuolguyadikkatçekmiştir(s.248):

“Heröğrenci(vegerçektendemekaniköğrenimigörmemişherhangibiri)kuvvetvehareketarasındakiilişkisözkonusuolduğundaAristotelesgilkavramlarındünyasındayaşar.Bukavramlaryenivefarklıherhangibirşeyöğrenmeninönündeengeloluştururlar...”(Lindahl,1966[1965]:248)

LindahlPSSCPhysicskitabındabukonudagerçektenbasitbiryönteme

başvurulduğunu,sonderecedebasitproblemlerlebaşlayıp,öğrencilerindurup

düşünmelerineolanakverildiğinibelirtir(s.248)...

Lindahl’ın(1966[1965])Skolvärlden(TheSchoolWorld)veThePhysicsTeacher

dergilerindedeyayımlanandeğerlendirmesi,PSSCprojesiylebaşlayan“öğrenme”nin

anlamıüzerinetartışmaya,sadecefizikçilerin,matematikçilerin,biyologların,bilim

tarihçilerinin,psikologların,sosyalbilimcilerindeğil,dünyanınfarklıyerlerinde

öğretmenlerindekatıldığınıortayakoymaktadır.Lindahl(1966[1965])İsveç’tePSSC

fiziğininöğretildiği1962’debaşlayandeneyselbirçalışmadayeralanyaklaşık40

öğretmendenbiriolarak,programlailgili“bütünüylekişisel,”amatanıklıklaradeğil,

kendibağımsızgözlemlerinevedeneyimlerinedayandırdığıizlenimlerinişöyleaktarır:

“PSSCprogramınıbenimiçindahabaşındançekicikılantutarlılığıdır.Üçanabölümeayrılmıştır...Herbölümdeprogramenönemliyasaveilkelerüzerindeyoğunlaşırvefiziğintemelyasalarınagenişyerayırır.Başkaderskitaplarınınrastgeleliğininyeriniaçık,mantıksalbirakılyürütmealmıştır.Dahası,PSSCderskitabıokadarkapsamlıdırkiöğrencininokurkenöğretmendençokfazlayardımalmasıgerekmez.Bueğitimdeneyinekatılmamınnedeniesasolarak[programın]bugörünüravantajlarıydı.Programınözellikleişaretetmekistediğimikiyönübulunmaktadır.İlkiyeniyasalarınsunuluşundakiepistemolojiknetlik,diğeriöğrencilerinfiziğigerçektenkavramalarınıntemelbirgerekllikolarakgörülmesidir...Birtaraftanfizikyasalarını,diğertaraftanepistemolojikbirbakışaçısındanbuyasalarınmantıksalkonumlarınıkavramagereğibirlikteelealındığında,gençlerineğitimindesonderecedeçekicibiramaçoluşturur.PSSCotoriterliğintam

karşıtıdır.Öğrencikendiakılyürütmeyetisinedayanmayıöğrenecekamaaynızamandabununsınırlarınıdagörecektir.”(s.247)

AmericanJournalofPhysicsdergisinineditörlüğünüdeyapantanınmışfizikçiveyazar

JohnS.Rigden’ın(2006)vurguladığıgibi,“PSSClaboratuvardeneyleriöğrencinin

sadakatleizleyeceğibirdiziiyitanımlanmışadımolarakdüzenlenmemiştir”(s.3).PSSC

programıdüşünmeyigerektirir.Programın,öğrenmesürecindeöğretmene

yüklediğisorumluluk,öğrenciyeyüklediğisorumluluktanazdeğildir.Öne

çıkardığıkonular,öğretmenin,“elindetebeşir,”“karatahtayayazılanfomüllerin

yarayışlırahatlığınasığınmasına”izinvermez(s.3).PSSCprogramıylabirlikte

sadeceöğrencinindeğil,öğretmenindedurupdüşünmesigerekmiştir.

ChrisChiaverina(2006)önceliseöğrencisiykenPSSCBilimÖğrenimiSerisikitaplarıyla

karşılaştığını,bukitaplarsayesindefizikokumayıseçtiğinianlatır.PSSCfiziğiniise,

öğrencileriylebirlikte“birtakımolarak”keşifleryapmanınheyecanınıyaşayarak

öğretirkenöğrenmiştir.Derki:“Herşeydenönce,PSSCgirişimibilimöğretimindeyeni

biryaklaşımınöncülüğünüyapmıştır.”

Chiaverina(2006),PSSCprogramınınkendisivemeslektaşıJimHicksiçinkişiselve

profesyonelhayatlarınıdeğiştirenbirdeneyimsağladığınıaktarır.Hicks’lebirlikte

“öğretmen-merkezli”dersanlatmapratiğinideğiştirecekyaratıcıöğrenme

ortamlarıplanlamışlardır(bkz.Chiaverina,2004[2001]:353-359).

ZamaniçindePSSCprogramınıkullananokullarınsayısınınbüyükölçüdeazalmasına

karşılık(Chiaverina,2006),okullardafizikderskitabıseçimineyardımcıolmaküzere

hazırlananveThePhysicsTeacherdergisindeyayımlananbirdeğerlendirmeçalışması

çerçevesindeyapılansıralamadaPSSCPhysics(1991,7.Basım)ilksırayayerleşmiştir:

Ençokkullanılanderskitabuolduğuiçindeğilamadeğerlendirilenyedikitaparasında

elealınışındakiciddiyetvesunumundakiyanlışsızlıkbakımındantereddütsüzen

gelişmişiolarakgörüldüğüiçin(bkz.Swartz,1999:283).

Busonucarağmen,PSSCprogramınailgininazalmasındatümfiziköğretmenlerinin

örneğinSchaffer,LindahlyadaChiaverinagibi“örnek”öğretmenlerol(a)mamasının

payıolabilir.Nevarkiteknedeninbuolmadığıdaortadadır.Bukonudaörneğin1976-

77öğretimyılındaABD’dedevletokullarındanbilimalanındaöğretmeveöğrenme

üzerineNSFtarafındandesteklenenbirsahaçalışmasıvearaştırmaraporundayeralan

“BilimEğitimininÇeşitliAmaçları”başlıklıyazıönemliipuçlarısağlar:

“Öğrencileriaraştırmayaözendirmekiçingeliştirilenmateryalinçoğu...hâlâokullardaydı,çoğuzamandepolardasaklanıyoryadakoridorlardayığılıyor,nadirenkullanılıyordu....Ortaöğretimdüzeyindekarşımızaçıkanöğretmenbir“örnekaraştırmacı”değildi...Öğrencilervevelileri,bizegöre,dersinyaratıcılılıkgerektirenbirproblemortayakoymayıyadaeleştireldüşünceyiteşviketmeyi...amaçlamadığıdüşüncesindenrahatlıkduyuyorlardı...Ulusalölçektebir“esasadönüş”(backtothebasics)hareketinin,birçokyoldan,öğrencininsorgulayıparaştırmasınadoğrudankarşıçıktığıgörülüyordu...”(Steffensen,1978,Ocak:.12:5)

Rapordasözüedilen“esasadönüş”hareketi,yenibirirrasyonalizmvebilimden

şüpheduymadalgasındanbaşkabirşeydeğildir.Zacharias,FriedmanveMorrison

yükselenirrasyonalizmlemücadeleetmekiçinfildişikulelerinindışınaçıkıphayatlarını

fiziköğretiminivegenelolarakeğitimiiyileştirmeyeadamışlardır.Sputnikkrizi

sonrasında,irrasyonalizminvemodernbilimkarşıtlığınınmüfredatdevriminin

yükselişiniönlemektepeketkiliolamadığıkısabirdönemyaşanmıştır.Ardından,

daha1960’larınsonunda,PSSCprojesiylebaşlayanmüfredatdevriminin,geçenyüzyılın

belkideenönemlimodernlikprojesininönünükesenbirhareketlenmebaşlamıştır.

Dahaöncedemüfredatkonusundahertürdenyeniliğinkarşısına“GERİYE,köklerimize,

esaslara,temrinlereveezberedönüş”üisteyenmuhafazakârgruplaryenidenseslerini

yükseltmişlerdir(bkz.Bybee,1997,4Ekim).Buyenidalgadankuşkusuzöğrenciler,

öğrencivelileri,öğretmenler,okulyöneticileri,eğitimcilerdeetkilenmiştir.

Geçmiştenkopupgelenbubüyükdalgaüzerindesörfyapanfilozoflarıvebilim

felsefecilerinideunutmamakgerekir(bkz.Aközer,2018,20Nisan).Post-önekiyle

birleştirilmişbirdizisözcükleanılan,aydınlanma,modernlik,hümanizm,modernbilim

veakılkarşıtıakımlarınöncüleri,engizisyoncuvesansürcüKardinalAzizRoberto

Bellarmino'nunKopernikkuramınakarşıgeliştirdiğisavlarısavunanfelsefimetinler

üretmişlerdir:Örneğin“BilimeKarşıToplumuNasılSavunmalı?”yada“Galileove

HakikatınTiranlığı”...BilimfelsefecisiPaulFeyerabend,1975’teRadicalPhilosophy

dergisindeyayımlananilkmakalede“bilimbirdindir”diyeilanetmiş(s.3)vemodern

bilimkarşıtıpropagandalaraşöylekatkıdabulunmuştur:

“EvrimkuramınındogmatikbirformülasyonununderskitaplarındançıkarılmasınıvebirTekvinanlatısınındahiledilmesinisağlayanCalifornia’dakiköktencilereüçkerebravo”(Feyerabend,1975:7).

“BilimeKarşıToplumuNasılSavunmalı?”yayımlandığında,ABDYüksek

Mahkemesi’ninokullardaevrimkuramınınokutulmasınailişkinyasaklarınABD

Anayasası’naaykırıolduğunailişkinkararınınüzerindendahaonyılgeçmemiştir.

ABD’ninbazıeyaletlerindeBSSCprogramınınkamuokullarındauygulanmasında

yaşanangüçlüklerancak1968’de,bukararsayesindeaşılabilmiştir.Feyerabend’in

alkışladığıbaşarı,1969’daEyaletEğitimKurulutarafındananaokulundan12.sınıfa

kadartümyükseköğretimöncesieğitimiilgilendirenyeni“bilimçerçevesi”nin

değiştirilmesidir.Budeğişiklikle,tavsiyeedilecekderskitaplarındaevrenin,maddenin,

hayatınveinsanınbaşlangıcıkonusundabirdenfazla“hipotez”sunuluyorolmasıkoşulu

getirilmiştir(ScientificAmerican,1972:43).Talimatlar,öteki“hipotez”in“yaratılış”

olmasıgerektiğineaçıklıkgetirmektedir.Kuşkusuz,böylebirhipotezinlaboratuvarda

yadasahadasınanmasısözkonusudeğildir.

CaliforniaEyaleti’ninbilimçerçevesindekibudeğişiklik,SantaBarbara’daTustin

InstituteofTechnologybaşkanyardımcısıVernonLGrosetarafındanformüleedilmiştir.

FizikalanındalisansderecesiolanGroseaynızamandaderskitaplarınıvediğer

materyalideğerlendirmeküzereEyaletEğitimKurulu’ncaatanankomisyonunüyesidir

(ScientificAmerican,1972:43).Grose,okullardaevriminokutulmasınaitirazı

olmamaklabirlikte,kutsalyaratılışanlatısının“ilksebeplerinbirbilimselmantığı”nı

sağladığınıhissetmektedir(s.43).

FizikvebilimtarihiprofesörüvemüfredatdevriminindeönemlibiryeriolanHarvard

ProjectPhysics(1971)projesininyöneticilerindenvederskitabınınyazarlarından

GeraldJ.Holton(1992[1991]),Mayıs1991’deMIT’dedüzenlenen,ABDveSovyetler

Birliği’ndendelegelerinkatıldığı“ABD’deveSovyetlerBirliği’ndeBilimKarşıtı

Hareketler”konferansındayaptığıkonuşmada,bilimkarşıtlığınınbüründüğüfarklı

biçimlerielealmıştır(s.104).Konuşmada,geçenyüzyılınsonunayaklaşırken,Glasnost

sonrasıdönemde,bildiğimizanlamıylabilimin,modernbiliminsonunu,“biliminiflası”nı

ilanedengruplaradadikkatçekilmektedir.Bilimkarşıtlığıolgusunuözetlerken

Holton(1992[1991])“gerçek”bilimleaynıdüzeydeymişgibibirizlenimyaratmadığı

sürece“alternatifbilim”teriminindahauygunolabileceğini,“para-bilim”

(parascience)teriminindetercihedilebileceğiniyazar(s.113).Belkiartıkbir“paralel

bilim”ve“paralelbilimkültürü”ndendesözedilebilir.

Sonundabilimeğitimindebirbüyükdevrimhenüztamamlanamadan,gerçekte

herzamanpekunutkanolanortakpopülerhafızadansilinivermiş,modernöncesi

bilimeğitimininilerlemeyekapalıreferansçerçeveleri“alternatifbilim”le

yenidentahkimedilmiştir.

“Özetlemekgerekirse,”derPopper(1994[1965]),

“...çerçeveler,dillergibi,bariyerleroluşturabilirler.Birerzindanabiledönüşebilirler.Nevarkialışılmamışbirçerçeve,tıpkıyabancıbirdilgibi,hiçdemutlakbirbariyerdeğildir:tıpkıkendiçerçevelerimizin,kendihapishanelerimizindışınaçıkabildiğimizgibi,onlarındaiçinegirebiliriz.Vetıpkıbirdilbariyerininaşılmasıgibibirçerçeveninaşılmasıdazorolmasınakarşılıkzahmetimizedeğervesadeceentelektüelufkumuzugenişleterekdeğil,aynızamandasevinçvererekçabalarımızınkarşılığınıöder...”(s.61)

Modernöncesibilimeğitimininyenitiptutukevlerindeyetişmişolanlarbile,dilerlerse

eğeroralardaezberletilenlerleyetinmeyebilirler...İşeörneğinmodernbilimin,PSSC

PhysicskitabınavePhilipMorrison’ın“Gulliver’ınSeyahatleri”başlıklı1968Noel

Konuşmaları’nadagirenilkdersinden,Lilliputfiziğinden13başlayabilirve“ilkbakışta

olanaksızgibigörünenolguların,nasıl,azıcıkbiraçıklamaylabile,altındagizlendikleri

örtüdensıyrıldıklarınaveçıplakveyalınbirgüzellikiçindeaçığaçıktıklarına”kendi

başlarınatanıkolabilirler.

13PhilipMorrison’ınPSSCPhysicsderskitabındaki“Ölçeklendirme–LilliputFiziği”konusunuaçtığıbukonuşmalariçinbkz.Morrison,P.(1968).Gulliver’sTravels.TheRoyalInstituteChristmasLectures.http://www.rigb.org/christmas-lectures/watch/1968/gullivers-travels

Şekil6.20.YıllıkNSTAToplantısı,7-11Nisan1972:BilimdeAlternatiflermi,BilimeAlternatiflermi?Kaynak:TheScienceTeacher,38(9)(Aralık1971),37.KaynaklarAközer,E.(2018,20Nisan).Re:ArchitectureYeniden.(YayımlanmamışKonuşma)Arons,A.B.(1960).Thenewhighschoolphysicscourse.PhysicsToday,13(6),20-25.doi:

10.1063/1.3056988Baez,A.V.(1967).Improvingtheteachingofsciencewithparticularreferenceto

developingcountries(WorkingpaperpreparedattherequestoftheSecretariatoftheAdvisoryComiteebyitsconsultant,Dr.AlbertV.Baez,memberofHarvardProjectPhysicsofHarvardUniversityandformerDirectoroftheDivisionofScienceTeachingofUNESCO).USDepartmentofHealt,Education&Welfare,OfficeofEducation.https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED033050.pdf

Baez,A.V.(1976).InnovationinScienceeducation—World-wide.Paris:TheUnescoPress.http://unesdoc.unesco.org/images/0002/000200/020089eo.pdf

Baez,J.,&Baez,A.V.(1988).AyearinBaghdad.SantaBarbara,CA:J.Daniel.Brainerd,C.J.(2003).JeanPiaget,learningresearch,andAmericaneducation.B.J.

Zimmerman&D.H.Schunk(Eds.),Educationalpsychology:Acenturyofcontributions(s.251-287).Mahwah,NewJersey,London:LawrenceErlbaumAssociates.

Bruner,J.S.(1972[1969,Ağustos]).Conditionsoflearning—BasicConditions:TheNatureofLearning.J.L.Lewis,(Ed.),Teachingschoolphysics—AUnescosourcebook(s.43-53).Penguin.http://unesdoc.unesco.org/images/0000/000017/001793eo.pdf

Bruner,J.S.(1977[1960]).Theprocessofeducation.Cambride...:HarvardUniversityPress.

(BSCS)BiologicalSciencesCurriculumStudy(1980[1963])BSCS.BlueVersion:BiogicalScience:Amolecularapproach(4thEdition).D.C.HeathandCompanyLexington,MassachusettsToronto

Burnett,R.W.,Rutherford,F.J.,Johnson,P.G.,Novak,J.D.,Sarner,D.,Smith,H.A.,Watson,F.G.,&Westmeyer,P.(1966).Guidelinesforthedoctorateinscienceeducation:AstatementbytheAssociationfortheEducationofTeachers.TheScienceTeacher,33(7),32-35.https://www.jstor.org/stable/24151788

Bybee,R.W.(1997,4Ekim),TheSputnikera:Whyisthiseducationalreformdifferentfromallotherreforms??[Sputnikdönemi:Bureformnedentümdiğerreformlardanfarklıydı?]ReflectingonSputnik:Linkingthepast,present,andfutureofeducationalreform.AsymposiumhostedbytheCenterforScience,Mathematics,andEngineeringEducation.Washington,DC:NationalAcademyofSciences.http://www.nas.edu/sputnik/bybee1.htm

Chiaverina,C.J.(2004[2001]).Takingthephysicsclassroomintotheworld.Y.Park(Ed.),Teachingandlearningofphysicsinculturalcontexts:ProceedingsoftheInternationalConferenceonPhysicsEducationinCulturalContexts(s.353-359).WorldScientificPublishing.

Cohen,I.B.(1985[1960]).Thebirthofanewphysics(RevisedandUpdated).NewYorkandLondon:W.W.Norton&Company[ESI,Doubleday].

Cohen-Cole,J.(2014).Theopenmind:Coldwarpoliticsandthesciencesofhumannature.ChicagoandLondeon:TheUniversityofChicagoPress.

CondliffeLagemann,E.(2002[2000])Anelusivescience:Thetroublinghistoryofeducationresearch.ChicagoandLondon:TheUniversityofChicagoPress.

Daston,L&andRichards,J.(2004).I.BernardCohen.PhysicsToday,57(7),75.doi:10.1063/1.1784313

DeHartHurd,P.(1962).Thenewcurriculummovementinscience:Aninterpretivesummary.TheScienceTeacher,29(1),6-9.https://www.jstor.org/stable/i24144541

Eisenberg,A.(1982).PhilipMorrison—aprofile.PhysicsToday.35(8),36-44.doi:10.1063/1.2915202

Feyerabend,P.(1975).Howtodefendsocietyagainstscience.RadicalPhilosophy,2(1):3-9.

Finlay,G.C.(1957).Whatarethequestions?TheScienceTeacher,24(7),327-329.http://www.jstor.org/stable/24143635

Finlay,G.C.(1962).ThePhysicalScienceStudyCommittee.TheSchoolReview,70(1),63-81.http://www.jstor.org/stable/1083427

French,A.P.(2008).InmemoriamPhilipMorrison.PhysicsinPerspective,10(1),,110–122.

Friedman,F.L.(1957).ABlueprint...TheScienceTeacher,24(7),320-323.http://www.jstor.org/stable/24143633

Friedman,F.L.(1960).Thedevelopmentofthisbook.PhysicalScienceStudyCommitte,Physics(Ek3,641-643).Boston:D.C.HeathandCompany.

Friskopp,K.G.(1972).PSSCanditsadaptationforuseinScandinavia.J.L.Lewis,(Ed.),TeachingSchoolPhysics—AUnescoSourceBook(s.309-315)Penguin.http://unesdoc.unesco.org/images/0000/000017/001793eo.pdf

GalileiGalileo,(2011[1638]).İkiyenibilimüzerinediyaloglar(Çev.Y.Çevik).Ankara:Elips.

GalileiGalileo,(1989[1974/1638]).Twonewsciences(2nded.).(S.Drake,Trans.).Toronto:Wall&Thompson.

Garcia,R.(1987).Sociologyofscienceandsociogenesisofknowledge.B.Inhelder,D.deCaprona,A.Cornu-Wells(Eds.),Piagettoday.HoveandLondon:LawrenceErlbaum.

Garwin,R.L.(2012,5Haziran).Physicistsandeducation(presentedatRooseveltHouseofHunterCollege).https://fas.org/rlg/06052012%20Physicists%20and%20Education-4.pdf

Glass,B.(1961).Perspectives:Anewhighschoolbiologyprogram.AmericanScientist,49(4),524-531.https://www.jstor.org/stable/27827911

Haber-Schaim,U.(2006).PSSCPhysics:Apersonalperspective.AmericanAssociationofPhysicsTeachers.https://www.compadre.org/portal/pssc/docs/Haber-Schaim.pdf

Holton,G.J.(1956).Scienceandthemodernworldview.PhysicsToday,9(8),54-55.doi:10.1063/1.3060085

Holton,G.J.(1992[1991])..Howtothinkaboutthe‘anti-science’phenomenon.PublicUnderstandingofScience,.1(1),103-128.https://doi.org/10.1088/0963-6625/1/1/012

Holton,G.J,(1993).Scienceandanti-science.Cambridge,Mass.:HarvardUniversityPress.http://nrs.harvard.edu/urn-3:FHCL:19365133

Kazmier,R.(2016,9Aralık).JerroldZachariasandthe“NewPhysics.”MITScopes.https://scopeweb.mit.edu/jerrold-zacharias-and-the-new-physics-1d65506b90e6

Kazmier,R.(2017,27Haziran).Full-contactphysics:TherevolutionJerroldZachariasstartedin1956changedthewayscienceistaught.https://www.technologyreview.com/s/607999/full-contact-physics/#comments

Killian,J.R.(1960).Foreword.PhysicalScienceStudyCommitte,Physics(s.v-vi).Boston:D.C.HeathandCompany.

Killian,J.R.(1977).Sputnik,scientists,andEisenhower:Amemoirofthefirstspecialassistanttothepresidentforscienceandtechnology.Cambridge,...:TheMITPress.

Lewis,J.L.(Ed.),(1972).TeachingSchoolPhysics—AUnescoSourceBook.Penguin.http://unesdoc.unesco.org/images/0000/000017/001793eo.pdf

Lin,H.(1993).Review:Adifferentsortoftime:ThelifeofJerroldR.Zacharias,Scientist,engineer,educator.AmericanJournalofPhysics,61(2),189-191.https://doi.org/10.1119/1.17285

Lindahl,G.(1966[1965]).SomeimpressionsofthePSSCPhysicscourse.W.Knecht(Ed.),Newtrendsinphysicsteaching:1965-1966(Vol.I,s.247-248).UNESCO.http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001367/136750mo.pdf

Lindahl,G.(1966[1965]).Letterstotheeditor:PSSCinSweden.ThePhysicsTeacher,4(6),279-280.https://doi.org/10.1119/1.2351002

Lockard,J.D.(1967).ReportoftheInternationalClearinghouseonScienceandMathematicsCurricularDevelopments.AmericanAsociationfortheAdvancementofScience&ScienceTeachingCenter,UniversityofMaryland.https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED014438.pdf

Lockard,J.D.(1970).Sciencecurriculumdevelopmentsinforeigncountries.TheScienceTeacher,37(7),22-25.http://www.jstor.org/stable/24119597

Lutkehaus,N.C.,&Greenfield,P.M.(2003).Fromtheprocessofeducationtothecultureofeducation:AnintellectualbiographyofJeromeBruner’scontributionstoeducation.B.J.Zimmerman&D.H.Schunk(Eds.),Educationalpsychology:Acenturyofcontributions(s.409-429).Mahwah,NewJersey,London:LawrenceErlbaumAssociates.

Matthews,M.R.(2004).ThomasKuhn’simpactonscienceeducation:Whatlessonscanbelearned?ScienceEducation,88(1),90–118,doi:10.1002/sce.10111

Matthews,M.R.(2015[1994]).Scienceteaching:Thecontributionsofhistoryandphilosophy.NewYorkandLondon:Routledge.

Mayer,W.V.(1986).BiologyeducationintheUnitedStatesduringthetwentiethcentury.TheQuarterlyReviewofBiology,61(4),481-507.http://www.jstor.org/stable/2827745

Marshall,J.S.(Ed.)(1963).Theimprovementofscienceeducation.andtheadministration.W.P.Viall,etal.(Eds.),Thenewschoolscience:Areporttoschooladministratorsonregionalorientationconferencesinscience(s.1-12).N.W.,Washington,D.C.:AmericanAssociationfortheAdvancementofScience.https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED012251.pdf

Nielsen,K.(2018).Ideas,politicsandpracticesofintegratedscienceteachingintheglobalColdWar.BJHSThemes,1-23.https://doi.org/10.1017/bjt.2018.1

Northrop,E.P.(1955).Effortstostrengtheneducationinthesciences.Science,NewSeries,122(3168),505-507.

(NAS)NationalAcademyofSciences&(NRC)NationalResearchCouncil.(1963).Guidelinesfordevelopmentofprogramsinscienceinstruction,Reportofastudy,makingspecificreferencetotheteachingfunctionofthelaboratoryinsecondaryschoolscienceprogram.Washington,D.C.http://www.eric.ed.gov/contentdelivery/servlet/ERICServlet?accno=ED011001

O'Reilly,C.(2016).Pedagogicalinterventions:ThephysicsphotographsofBereniceAbbott.RACAR:revued'artcanadienne/CanadianArtReview,41(2:TheNatureofNaturalism:ATrans-HistoricalExamination/Lanaturedunaturalisme:unquestionnementtranshistorique),77-90.http://www.jstor.org/stable/44011808

Peker,D.,&Taşkın,Ö.(2018).TheEnlightenmenttraditionandscienceeducationinTurkey.(s.67-97).M.R.Matthews(Ed.),History,philosophyandscienceteaching:Newperspectives.Springer.

Phillips,M.(1985).ThefirstfiftyyearsoftheAAPT.S.R.Weart&M.Phillips(Eds.),Historyofphysics.NewYork:AmericanInstituteofPhysics.

Piaget,J.(1972).Physicalworldofthechild.PhysicsToday25(6),23-27.doi:10.1063/1.3070889

Popper,K.R.(1994[1965]).Themythoftheframework.M.A.Notturno(Ed.),Themythoftheframework:Indefenceofscienceandrationality(33-64).LondonandNewYork:Routledge.

Popper,K.R.(1994[1967]).Apluralistapproachtothephilosophyofhistory.M.A.Notturno(Ed.),Themythoftheframework:Indefenceofscienceandrationality(130-153).LondonandNewYork:Routledge.

Popper,K.R.(1994[1970]).Reasonorrevolution?M.A.Notturno(Ed.),Themythoftheframework:Indefenceofscienceandrationality(65-81).LondonandNewYork:Routledge.

Posner,G.J.(1992).Analyzingthecurriculum.McGrawHill.(PSSC)PhysicalScienceStudyCommittee(1957,Mart[1956]).PhysicalScienceStudy

Committee:Aplanningconferencereport.PhysicsToday,10(3),28-29.doi:https://doi.org/10.1063/1.3060294

(PSSC)PhysicalScienceStudyCommittee(1960),Physics.D.C.Heath.Reimers,F.(2007).AlbertVinicioBaezandthepromotionofscienceeducationinthe

developingworld,1912–2007.Prospects,37,369–381.doi:10.1007/s11125-008-9041-6Rigden,J.S.(2006).WithPSSC,teachersandstudentshadtothink.AmericanAssociation

ofPhysicsTeachers.https://www.compadre.org/portal/pssc/docs/Rigden.pdfRudolph,J.L.(2002).Scientistsintheclassroom:ThecoldwarreconstructionofAmerican

scienceeducation.NewYork:Palgrave.Rudolph,J.L.(2006).PSSCinhistoricalcontext:Science,nationalsecurity,and

Americancultureduringthecoldwar.AmericanAssociationofPhysicsTeachers,http://www.compadre.org/portal/pssc/docs/Rudolph.pdf

Schaffer,D.A.(1988).PlauditsforPSSCPhysics.PhysicsToday,41(4),131.doi:10.1063/1.2811408

ScientificAmerican(1972).Scienceandthecitizen.ScientificAmerican,227(2),42-47.http://www.jstor.org/stable/24927405

Steffensen,M.S.(1978,Ocak).Thevariousaimsofscienceeducation.Casestudiesinscienceeducation(BookletXII:FindingsI,s.12:1-12:46).UniversityofIlinoisatUrbana-Champaign.

Steyn-Ross,A.&Ivey,D.G.(1992).“FramesofReference”revisited.AmericanJournalofPhysics,60(12),1069-1085.doi:10.1119/1.16953

Swartz,C.(1999).Bookreport:Surveyofhigh-schoolphysicstexts.ThePhysicsTeacher,37,283-308.

VanHaaften,J.(2018).BereniceAbbott:Alifeinphotography.W.W.Norton&Company.Welch,W.W.(1979).Twentyyearsofsciencecurriculumdevelopment:Alookback.

ReviewofResearchinEducation,7,282-306.http://www.jstor.org/stable/1167210Wiesner,J.B.(1963,TemmuzAğustos).Aface-liftforthesciencecurriculum.The

UNESCOCourier,7-8,32-36.Zacharias,J.R.(1961).Teamapproachtoeducation.AmericanJournalofPhysics,29(6),

347-349.doi:10.1119/1.1937784Zacharias,J.R.(1965[1964]).Researchscholarsandcurriculumdevelopment.PMLA,

80(2),13-15.