Teatr średniowieczny

Dramat liturgiczny

• Termin ten został wprowadzony dopiero w XIX w. – określał on przedstawienia łacińskie związane z liturgią. W średniowieczu nazywano je: ordo, officium, processio, historia, miraculum, misterium, ludus, representatio, visitatio sepulchri.

• Przedstawienia te rozwinęły się z dialogowanego śpiewu wielkanocnego wykonywanego przez dwa chóry Quem quaeritis poprzedzającego hymn zmartwychwstania. Za twórcę śpiewu dialogowanego uznaje się mnicha Tuotila z klasztoru Sankt Gallen.

Wydarzenia sceniczne według tekstu ewangelicznego

scena visitatio sepulchri

Quem quaeritis in sepulchro, a christicolae?

(Kogo szukacie w grobie, córy chrześcijańskie?)

Jesum Nasarenum crucifixum, o Caelicolae. (Jezusa Nazareńskiego ukrzyżowanego, Synowie Nieba).

Uczniowie biegną do grobu – Piotr i Jan, powiadomieni przez powracające niewiasty, śpieszą do grobu. Scena ta zwiastuje

pierwsze momenty teatralnej groteski.

W XIII w. pojawia się Chrystus jako uczestnik wydarzeń. Przed Visitatio sepulchri umieszcza się sceny z Piłatem i ze strażnikami.

Pojawia się także akt zmartwychwstania, początkowo tylko zamarkowany poruszeniem strażników.

Na wzór takiego przedstawienia wielkanocnego powstawały również widowiska dramatyczne z okazji świąt Bożego

Narodzenia.

Widowisko na Boże Narodzenie oglądane

przez widzów ubranych w stroje z epoki, w której żył artysta; obraz Hansa

Multschera z 1473 r

Formy chorału gregoriańskiego

• Tropy – (łac. Tropus; z gr. tropos = zwrot, melodia) średniowieczne krótkie wstawki tekstowe pod melizmatami Kyrie, a później innych wyrazów śpiewów liturgicznych. Za twórcę tropu uważa się mnicha z klasztoru S. Gallen Tuotila.

Hildegarda z Bingen – mniszka, autorka zbioru poetycko muzycznego pt. „Symphonia armonie celestium revelationem” (Symfonia harmonii objawień niebieskich), w skład którego wchodzi 77 pieśni i dramat muzyczny Ordo virtutum (moralitet na temat walki pomiędzy siedmioma cnotami i diabłem o los kobiecej duszy).

Formy chorału gregoriańskiego

• Sekwencje – (łac. sequentia = następstwo) specjalny rodzaj tropu, dodanego do wersu Alleluia, którego melodia odznaczała się długimi melizmatami. Dzięki takiemu umiejscowieniu zyskała większą samodzielność niż właściwy trop i mogła się bez przeszkód rozwijać. Trop był zawsze związany z jakimś śpiewem liturgicznym, natomiast sekwencje po pewnym czasie stały się samodzielnymi utworami.

Formy chorału gregoriańskiego

• Hymny – (gr. hymnos – pieśń) pieśń sławiąca Boga. Ośrodkami tej formy były Konstantynopol (Bizancjum) i Antiochia (w Syrii). Z czasem hymny zostały przeniesione na teren kościoła zachodniego a za ojców hymnodii łacińskiej uważa się min. św. Ambrożego oraz św. Augustyna, których hymny mają budowę zwrotkową, wierszowaną, melodykę zaś niemal całkowicie sylabiczną.

Przestrzeń sceniczna teatru średniowiecznego.

• Teatr średniowieczny wypracował sobie własną, niepowtarzalną formułę przedstawień – scenę symultaniczną. Widzowie oglądali jednocześnie wszystkie miejsca akcji wraz z dekoracjami przygotowanymi dla całej sztuki. Były to mansjony, czyli odrębne konstrukcje wyobrażające różne budynki i miejsca ustawiane obok siebie na placu lub na podium. Akcja przenosiła się od jednego mansjonu do drugiego.

Hans Memling Pasja Chrystusa - nic nie wskazuje na bezpośredni wpływ przedstawień teatralnych na ten obraz niderlandzkiego mistrza, znajdujemy na

nim analogiczny podział przestrzeni na mansjony, jak w średniowiecznych dramatach.

• Rozwój dramatu liturgicznego zaznacza się też w jego warstwie muzycznej. Do śpiewów łacińskich jednogłosowych wykonywanych głównie przez mnichów włączał się lud z pieśniami religijnymi w języku ojczystym. W miarę rozwoju muzyki pieśni te stały się wielogłosowe. Pojawiła się zatem w muzyce nowa forma, którą nazwano motetem.

• Motet – forma wielogłosowej pieśni religijnej

• Mirakle – ich rozwój przypada na XIV w. Są to dramaty o Matce Boskiej i o świętych oraz o ich cudownych interwencjach. Zachowało się sporo mirakli, typowy jest utwór Ruteboefa o Teofilu, kleryku, który sprzedał duszę diabłu. W miraklu istotna jest interwencja nadprzyrodzona.

• Dramat liturgiczny przetrwał do naszych czasów. Wystawiany jest w różnych miejscach Polski zwłaszcza w okresie Wielkiego Tygodnia, czy też w okresie świat Bożego Narodzenia pod nazwą Jasełka.