AUTOBUSY 1

Joanna RYMARZ, Artur DMOWSKI, Andrzej NIEWCZAS

SYSTEMY ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM TRANSPORTU ŻYWNOŚCI

W ŚWIETLE STANDARDÓW KRAJOWYCH I MIĘDZYNARODOWYCH

Streszczenie Ważnym aspektem związanym z transportem żywności jest zachowanie jego bezpieczeństwa

w sensie utrzymania przydatności do spożycia. Artykuł przedstawia wymogi, jakie powinien spełniać transport podczas przewozu wyrobów czekoladowych w świetle obowiązujących przepisów prawa polskiego oraz dwóch najważniejszych standardów światowych. Omówione zostały szczegółowe pro-cedury dotyczące utrzymania bezpieczeństwa i jakości wyrobów czekoladowych podczas transportu, jak też sposób postępowania na wypadek awarii czy zagrożenia. Przedstawiono praktyczny przykład systemu zarządzania bezpieczeństwem transportu żywności stosowanego w wybranym przedsiębior-stwie produkcyjno – handlowym.

WSTĘP W branży spożywczej produkcja bezpiecznej żywności o odpowiedniej jakości jest za-

sadniczym elementem zdobycia zaufania konsumentów. Zachowanie bezpieczeństwa zdro-wotnego wytwarzanych produktów jest również podstawowym obowiązkiem prawnym dla wszystkich organizacji skupionych w obrębie tzw. łańcucha żywnościowego.

Wobec tego, produkcja wolna od zagrożeń zależy zarówno od rolników, przedsiębiorstw przetwórczych, jak i samych handlowców. Zaspokojenie tych obowiązków wymusza określe-nie jednolitego sposobu postępowania i podejmowania w tym kierunku wielu działań. Naj-bardziej skuteczne jest to wtedy, gdy działania te tworzą spójną i logiczną całość ujętą w for-mie systemu. System ten powinien opierać się na metodach związanych z zarządzaniem, określeniem właściwych zasad higieny i produkcji, jak również zapewnieniem stosownych procedur kontroli, co wprost przyczynia się do wytworzenia produktu o gwarantowanej jako-ści.

Aby żywność była bezpieczna dla konsumenta nie wystarczy wyprodukować ją zgodnie z wymaganiami higieniczno-sanitarnymi. Ważnym czynnikiem jest również sam transport. Bezpieczeństwo w transporcie żywności można zdefiniować jako pewność, że żywność bądź jej składniki po ich przetransportowaniu do miejsc docelowych, będą zdatne do spożycia czy-li, że nie będzie występowało niemożliwe do przyjęcia ryzyko degradacji spożywczej produk-tów.

Transport produktów w przemyśle spożywczym jest bardzo zróżnicowany. Inne wyma-gania stawiane są środkom transportu przeznaczonym do przewozu wyrobów piekarniczych,

2 AUTOBUSY

a inne przeznaczonym do przewozu wędlin, czy świeżego drobiu. Również zakłady produku-jące wyroby czekoladowe posiadają swój „indywidualny” tabor dostosowany specjalnie do tych wymagań. Artykuły spożywcze mogą być przewożone środkami transportu przeznaczo-nymi wyłącznie do tego celu i w taki sposób, aby nie została naruszona jakość zdrowotna tych artykułów. W związku z tym zostało wydane rozporządzenie wykonawcze z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań sanitarnych dotyczących środków transportu żywności, substan-cji pomagających w przetwarzaniu, dozwolonych substancji dodatkowych i innych składni-ków żywności (DzU z 2003 r., nr 21, poz. 179), które w sposób szczegółowy określa warunki przewozu artykułów spożywczych.

Przewóz artykułów żywnościowych jest szczególnie wrażliwy na warunki transportowe. Żywność poddana działaniu zbyt niskiej lub wysokiej temperaturze, zbyt dużej lub małej wil-gotności powietrza, traci znacznie na swojej jakości i nie nadaje się do spożycia. Dlatego tak bardzo ważnym jest, aby osoby odpowiedzialne za łańcuch przewozowy tych artykułów umiały dopasować: temperaturę, wilgotność, czas transportu, odpowiednich kierowców i środki transportowe do wymagań stawianych przewozowi poszczególnych towarów żywno-ściowych1.

Celem niniejszego artykułu jest opis najważniejszych aspektów związanych z bezpie-czeństwem przewozów wyrobów czekoladowych w świetle obowiązujących przepisów prawa polskiego oraz dwóch najważniejszych światowych standardów, International Food Standard (IFS) i British Retail Consortium (BRC) na przykładzie polskiej firmy cukierniczej.

1. KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE STANDARDY TRANSPORTU WYROBÓW SPOŻYWCZYCH Dobrowolna z punktu widzenia prawa, certyfikacja według różnych standardów jako-

ściowych bywa konieczna, jeśli chcemy współpracować z różnymi sieciami handlowymi w Polsce i za granicą. W Polsce uznano za ważne kilka podobnych standardów, lecz sieci handlowe przeważnie uznają tylko jeden wybrany przez siebie standard.

Część systemów handlowych zrzeszonych w Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji (POHiD) wydała deklarację wzajemnej uznawalności dwóch największych systemów audy-towo-certyfikujących: International Food Standard (IFS) i British Retail Consortium (BRC).

Wśród licznych systemów audytowo-certyfikujących, IFS i BRC można określić jako jedne z najpowszechniejszych. Od dłuższego czasu producentów żywności obowiązują rozpo-rządzenia i standardy mówiące o wymogach jakie powinni oni spełniać w zakresie produkcji, przechowywania, jak i samego transportu wyrobów. Wymogi te, oprócz wymienionych wcze-śniej standardów opisane są również w Rozporządzeniu nr 852/2004 Parlamentu Europejskie-go i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych, oraz ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności.

Wszystkie te dokumenty, zawierają wymagania stawiane środkom transportu, procedury postępowania, instrukcje i formularze, do których wprowadzane są wymagane zapisy oraz stwierdzone odstępstwa od założeń.

1.1. Standard IFS (International Food Standard) Standard IFS został opracowany przez organizacje niemieckich i francuskich detalistów przy współpracy z detalistami z innych krajów. IFS stawia wymogi w zakresie systemu zarządza-nia bezpieczeństwem żywności dla producentów i dostawców oraz wzmocnienia zaufania konsumentów w tym zakresie.

1 D. Starkowski, K. Bieńczak, W. Zwierzycki: Samochodowy transport krajowy i międzynarodowy, tom II i III, Systherm D. Gazińska, Poznań 2007.

AUTOBUSY 3

Celem IFS-u jest zagwarantowanie bezpieczeństwa produktów, a więc zapewnienie, że producent jest w stanie dostarczyć bezpieczny produkt, który odpowiada zarówno specyfika-cji, jak również przepisom prawnym. Istotnym aspektem jest również obniżenie kosztów związanych z koniecznością zachowania przejrzystości całego łańcucha dostawców. Standard IFS definiuje wymagania w obszarach:2 – odpowiedzialność najwyższego kierownictwa – odpowiedzialność najwyższej kadry, jak

również nadzorowanie i doskonalenie wdrożonych systemów, – system zarządzania jakością – zawiera wymagania dotyczące wdrożenia systemu HACCP

wg Codex Alimentarius, system monitorowania i analizowania procesów oraz systemu za-rządzania jakością w tym dokumentacji obu systemów,

– zarządzanie zasobami – określa wymagania dotyczące zasobów ludzkich, wymagań hi-gienicznych, badań medycznych i warunków dla części socjalnej przedsiębiorstwa pro-dukcyjnego,

– proces produkcji – najobszerniejszy rozdział zawiera odniesienia do projektowania i wprowadzania wyrobów, nadzorowanie potencjału organizacji, wymagań sanitarno – hi-gienicznych dla pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych, gospodarki odpadami, wa-runki identyfikacji produktów i nadzorowanie alergenów,

– pomiary, analiza i doskonalenie – zawiera wymagania dotyczące nadzorowania tempera-tury, czy czasu w procesach produkcyjnych, kontroli jakości pakowanego towaru, rozpa-trywania reklamacji, wycofywania wyrobu z rynku i nadzorowania wyrobów niezgodnych ze standardami. Główne korzyści z posiadania certyfikatu IFS to wzrost wydajności i efektywności w za-

kładach produkcyjnych, wzmocnienie zaufania co do bezpieczeństwa produktu, oraz przejrzy-stość postępowania i lepsza akceptacja przez klienta.

1.2. Standard BRC (British Retail Consortium) W 1998 roku brytyjscy handlowcy działający w ramach BRC, na podstawie własnych do-

świadczeń opracowali i opublikowali standard „BRC Food Technical Standard”. Obecna jego nazwa to BRC Global Standard - Food. Standard BRC obejmuje swoim zakresem obszary bezpieczeństwa żywności i legalności produktu. Podobnie jak IFS, BRC stawia wymogi w zakresie systemu zarządzania bezpieczeństwem żywności dla producentów i dostawców oraz określa zasady audytowania. Standard BRC jest stosowany przez dostawców na całym świecie.

Podstawową korzyścią z certyfikacji Standardu BRC, oprócz poprawy jakości i bezpie-czeństwa produktu, jest uniknięcie wielokrotnych audytów ze strony różnych odbiorców. Cer-tyfikat BRC wydany przez uprawnioną akredytowaną jednostkę certyfikującą zaakceptowaną przez BRC powinien być honorowany przez wszystkich odbiorców produktów żywnościo-wych.

Standard BRC definiuje wymagania w obszarach3: – zaangażowanie najwyższego kierownictwa i stałe doskonalenie – stawia wymogi dotyczą-

ce zapewnienia zasobów, celów jakości i prowadzenia przeglądu systemu (oceny syste-mu),

– system HACCP – wdrożony zgodnie z zasadami Codex Alimentarius, – system Zarządzania Jakością i Bezpieczeństwem Żywności – nakładający na firmę obo-

wiązek m.in.: określenia polityki jakości, zakresu odpowiedzialności i uprawnień, prze-prowadzania audytów wewnętrznych, specyfikacji surowców i wyrobów gotowych, zasad

2 International Food Standard (IFS). 3 British Retail Consortium (BRC).

4 AUTOBUSY

identyfikacji wyrobów oraz sposób nadzoru nad dokumentacją i danymi, prowadzenia działań korygujących, określenie sposóbu wycofywania produktów z rynku,

– zakład i środowisko produkcji tzn. wdrożenie Zasad Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) i Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP) – definiuje wymagania dotyczące obiegu surow-ców, produktów oraz ludzi, przygotowania budynków i hal produkcyjnych oraz ich wypo-sażenia, przeglądów technicznych, kryteriów transportu surowców i wyrobów gotowych,

– kontrola produktu – stawia wymagania dotyczące określenia m. in. zasad wprowadzania nowych wyrobów, kontroli i badań wyrobów, zasad opakowania produktu, zasad wpisu terminu przydatności do spożycia, jak również sposoby postępowania z wyrobami wadli-wymi,

– kontrola procesu – obejmuje monitoring procesu produkcji, temperatury, ilości oraz nad-zór nad wyposażeniem kontrolno – pomiarowym,

– wymagania związane z personelem – obejmuje wymagania dotyczące zasad higieny, stan-dardów higieny pomieszczeń socjalnych, odzieży ochronnej i szkolenia personelu. Opracowanie tego standardu miało na celu określenie jednolitych zasad postępowania,

uniknięcie powielania wymagań, których spełnienia oczekiwali poszczególni handlowcy oraz wyeliminowanie wielu nieporozumień pojawiających się wokół tych wymagań. Dodatkowe korzyści związane z wdrożeniem standardu BRC to zapewnienie nadzoru nad jakością, higie-ną i bezpieczeństwem wyrobów, możliwość przedstawiania handlowcom, producentom żyw-ności i innym stronom, jednolitego raportu z oceny systemu oraz doskonalenie systemu po-przez regularne wizyty kontrolne.

1.3. Porównanie warunków wdrożenia standardów IFS i BRC Systemy oparte na standardach IFS oraz BRC są bardzo podobne, gdyż celem obu stan-

dardów jest zapewnienie bezpieczeństwa spożywczego produktów. Główne różnice polegają na końcowej ocenie producenta. Korzyścią z posiadania któregoś z certyfikatów jest uzyska-nie dowodu o produkcji bezpiecznych wyrobów, zwiększenie zaufania konsumentów i han-dlowców, możliwość współpracy z sieciami handlowymi, a przede wszystkim ograniczenie ilości audytów ze strony różnych odbiorców. Sieci handlowe traktują certyfikaty BRC oraz IFS jako własną weryfikację dostawców. Są one sprawdzane i ocenianie na podstawie regu-larnych audytów.

Wdrożenie systemu BRC, w przypadku gdy posiada się wdrożony system IFS i odwrot-nie, nie stanowi dużego problemu, gdyż pomimo innej struktury norm, wymagania są podob-ne i wdrożenie kolejnego systemu nie stanowi dużej trudności. Z kolei gdy firma posiada wdrożony system HACCP oraz system wg ISO 9001, wdrożenie systemu wg IFS lub BRC również nie powinno stanowić dużej trudności, gdyż dużo elementów zawartych w IFS i BRC jest zaczerpniętych z ISO 9001. Firma w tej sytuacji powinna dokonać przeglądu spełnienia wymagań dotychczasowego systemu HACCP i systemu wg ISO 9001 na zgodności ze stan-dardem IFS lub BRC i uzupełnić brakujące elementy.

2. WYMOGI JAKIE POWINNY SPEŁNIAĆ ŚRODKI TRANSPORTU DO PRZEWOZU WYROBÓW CZEKOLADOWYCH Przewóz artykułów spożywczych, wykonywany jest zazwyczaj samochodem izotermicz-

nym. Pojazdy te muszą posiadać urządzenia (agregaty) pozwalające na przewiezienie środ-ków spożywczych w odpowiednich warunkach sanitarnych określonych w ustawach4.

Procedury dotyczące bezpieczeństwa i jakości wyrobów w sensie utrzymania pełnej przydatności do spożycia podczas transportu, muszą być opracowane przez przewoźnika bądź

4 D. Starkowski, K. Bieńczak, W. Zwierzycki: Samochodowy transport krajowy ... op.cit.

AUTOBUSY 5

producenta. Zanim wyroby opuszczą rampę załadunkową należy ocenić środek transportu, którym mają opuścić zakład produkcyjny. Kryteria oceny zdatności eksploatacyjnej środków transportu żywności można opisać następująco 5,6: – środki transportu powinny być utrzymywane w dobrym stanie technicznym, zabezpiecza-

jącym przed zanieczyszczeniem i umożliwiającym zachowanie właściwej jakości zdro-wotnej artykułów (np. obecność obcych zapachów, duża ilość pyłu i kurzu, niekorzystna wilgotność, szkodniki, pleśń), a w razie potrzeby podjąć odpowiednie działania,

– powierzchnia ładunkowa samochodu musi być dostosowana do przewożonych ładunków i powinna posiadać konstrukcję umożliwiającą łatwe utrzymanie czystości i porządku, a w ra-zie potrzeby także dezynfekcję, powinna posiadać podłogę wykonaną z materiału wodood-pornego, antypoślizgowego, odpornego na uszkodzenia mechaniczne oraz korozję (rys. 1),

– środki transportu powinny być odpowiednio oznakowane na swojej zewnętrznej po-wierzchni trwałym napisem, jasno określającym przeznaczenie pojazdu, np. transport żywności, lub oznaczenie literowe np. na izotermicznym środku transportu z normalną izolacją – IN, gdzie współczynnik przenikania ciepła K jest nie większy niż 0,7 W/(m2K),

– pojemniki stanowiące wyposażenie środków transportu, nie mogą być używane do prze-wozu towarów innych niż żywność, warunkiem odstępstwa od tej zasady może być gwa-rancja że nie nastąpi jakiekolwiek zanieczyszczenie przewożonych artykułów,

– aparatura, sprzęt, materiały i inne przedmioty używane podczas wykonywania czynności związanych z załadunkiem, przeładunkiem i wyładunkiem artykułów nie mogą powodo-wać pogorszenia ich jakości zdrowotnej, a także zanieczyszczenia,

– urządzenia służące do utrzymania odpowiedniej temperatury przewożonych ładunków, stanowiące wyposażenie środka transportu, muszą być sprawne i spełniać wymagania przewidziane dla tego rodzaju urządzeń. Skutkiem ich wadliwego działania jest np. „si-wienie” czekolady, wyciekanie kremu, a w skrajnych przypadkach nawet deformacja cze-koladek. Podczas przewozu artykułów wymagających obniżonej temperatury należy pro-wadzić stały monitoring temperatury (rys. 2),

– temperatura przewożenia powinna wynosić 12-18˚C jednak firma sama może ustalić za-kres temperaturowy w zależności od specyfiki wyrobów. W przypadku firmy cukierniczej temperatura w transporcie i całym łańcuchu dostaw nie powinna przekraczać 23˚C. Wa-runki te powinny być stale monitorowane i zapisywane w postaci dokumentacji (zeszyty, księgi) lub w postaci elektronicznej (dane z czujników na nośniku).

Rys. 1. Wygląd wnętrza skrzyni ładunkowej pojazdu do przewozu żywności [8]

5 Materiały firmy SOLIDARNOŚĆ sp. z o.o. 6 D. Starkowski, K. Bieńczak, W. Zwierzycki: Samochodowy transport krajowy ... op.cit.

6 AUTOBUSY

Rys. 2. Widok pojazdu do przewozu żywności, wnętrze chłodni [7]

Technologiczne metody zapobiegania degradacji artykułów spożywczych podczas prze-chowywania i transportu można przedstawić następująco7: – zachowanie jakości poprzez utrzymanie stałej temperatury, – utrzymanie wilgotności specyficznej dla danego produktu, – utrzymanie higieny pod względem biologicznej kontaminacji, – ochrona produktu przed mechanicznymi uszkodzeniami, – stosowanie odpowiednich opakowań, – stosowanie należytych zabezpieczeń w czasie transportu, – czuwanie nad jakością chłodni.

O czasie i terminie dostaw decyduje klient. Bardzo ważną kwestią jest również czas pracy kierowców, który decyduje o możliwościach wyjazdu i dostawy poszczególnych towarów. Transport wyrobów podlega jednocześnie szczegółowemu planowaniu terminów. Ze wzglę-dów ekonomicznych tutaj również bierze się pod uwagę dostępność pojazdów, stawkę za ki-lometr, czas dostawy, czy też sposób rozładunku. Harmonogram wysyłek jest też dopasowany do harmonogramu dostaw na produkcję opakowań.

3. PROCEDURY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU AWARII ŚROD-KA TRANSPORTU PODCZAS PRZEWOZU WYROBÓW CZEKO-LADOWYCH W WYBRANEJ POLSKIEJ FIRMIE CUKIERNICZEJ Profilaktycznie zapobiegając awariom transportu z ładunkiem opracowano specjalne pro-

cedury postępowania w sytuacjach kryzysowych. Przez sytuację kryzysową w trakcie trans-portu wyrobów cukierniczych rozumie się: – awarię techniczną pojazdu, – wypadek drogowy pojazdu, – uszkodzenie wyrobów powstałe w trakcie przewozu.

W przypadku praktycznej realizacji zadania transportowego procedury te opisują sposób re-agowania na wypadek awarii czy zagrożenia np. sposób zabezpieczenia ładunku, sposób kontak-towania się z klientem oraz z własnym zarządem, sposób likwidowania szkody oraz inne proce-dury postępowania. Procedury te zostały szczegółowo opisane na schemacie (rys. 3).

7 S. Kwaśniowski (red.): Pojazdy izotermiczne i chłodnicze, Oficyna wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1997.

AUTOBUSY 7

START

Informacja o wypadku, awarii od kierowcy lub policji do działu

transportu

Algorytm procesu

Rodzaje zapisów

Osoby odpowiedzialne

PRZEKAZYWANIE INFORMACJI DO: KDT/KO, KDOK, KJ/PdJ, KOORDYNATORA DS. ADR (w przypadku

wypadku z towarem typu ADR), DZIAŁ MARKETINGU (w przypadku karambolu, wybuchu, zanieczyszczenia

środowiska, pożaru, ofiar w ludziach)

DOK Powiadamia

klienta

DJ Powiadamia

ubezpieczyciela

DYSPOZYTOR Powiadamia magazyn do

którego ściągany jest towar

DZIAŁ MARKETINGUInformuje media lub

reaguje na informacje w mediach

PRZEPROWADZENIE OGLĘDZIN TOWARU

PRZEKAZANIE RAPORTU Z OGLĘDZIN DO DOK I DJ

PODJĘCIE DECYZJI W SPRAWIE TOWARU W

UZGODNIENIU Z KLIENTEM I UBEZPIECZYCIELEM

TELEFON KIEROWCA POLICJI

TELEFON, MAIL DYSPOZYTOR

TELEFON, MAIL, FAX DM, DT, DOK, DJ

Raport, protokół z oględzin, MAIL, FAX KO/KJ

Rejestr MAIL

MAIL, FAX

KO/KJ

DJ

STOP

Rys. 3. Procedury w przypadku awarii środka transportu [6]

Postępowanie w razie wypadku drogowego lub awarii technicznej pojazdu stosowane w wybranej firmie produkcyjno – handlowej wyrobów czekoladowych8: 1. Kierowca powiadamia o zaistniałym wypadku dział transportu (DT) oraz policję. 2. Kierownik działu transportu (KDT) na podstawie relacji kierowcy podejmuje decyzje

o holowaniu pojazdu lub wezwaniu pomocy drogowej, bądź skierowaniu uszkodzonego pojazdu do najbliższego serwisu. Kierownik działu transportu zbiera informacje o uszko-dzeniach przewożonego ładunku i konieczności wysłania innego samochodu i przeniesie-nia ładunku do nowego pojazdu.

3. Dział transportu (DT) ratunkowego informuje o zaistniałym wydarzeniu dział obsługi klienta (DOK), w celu powiadomienia odbiorcy o ewentualnym opóźnieniu dostawy lub o nowym terminie dostawy.

4. Kierowca, podczas przestoju spowodowanego awarią, jest odpowiedzialny za zabezpie-czenie ładunku przed ewentualnym uszkodzeniem. W przypadku wezwania na miejsce po-licji, jest odpowiedzialny za skompletowanie odpowiedniej dokumentacji dotyczącej zda-rzenia.

5. Dział transportu, w przypadku przyjęcia środka transportu na czas trwania procesów wy-jaśniających okoliczności wypadku, nadzoruje jego prawidłowe zabezpieczenie i sporzą-dzenie potrzebnej dokumentacji.

8 Materiały firmy SOLIDARNOŚĆ sp. z o. o.

8 AUTOBUSY

Procedury postępowania w przypadku uszkodzenia wyrobów cukierniczych powstałych w trakcie transportowania:9 1. Kierowca informuje dział obsługi klienta i dział transportu o uszkodzeniu przewożonych

wyrobów określając stopień ich zniszczenia. 2. Na podstawie relacji oraz po rozmowach z odbiorcą, kierownik działu obsługi klienta po-

dejmuje decyzje o ewentualnym przekazaniu wyrobów lub też ich cofnięciu do magazynu. 3. Kierowca, w przypadku częściowego uszkodzenia wyrobów i zwrotu przez odbiorcę jest

odpowiedzialny za dostarczenie do firmy niezbędnej dokumentacji potwierdzającej zaist-niały fakt, w celu skorygowania dokumentów sprzedażowych. W sytuacji, gdy firma korzysta z usług transportowych strony trzeciej wszystkie zasady

powinny być zapisane w kontrakcie lub dostawca usługi powinien podlegać zasadom Stan-dardu IFS Logistyk. Odpowiedzialnym za realizację jest dyrektor ds. logistyki i zakupu.

WNIOSKI Procedury utrzymania bezpieczeństwa produktu podczas magazynowania, załadunku

i transportu powinny być zgodne z teorią analizy ryzyka i odpowiednio wdrażane. Wprowa-dzenie opisanych powyżej zaleceń jest gwarancją dostarczania do klienta przydatnej do spo-życia pełnowartościowej żywności.

Przewoźnicy muszą znać wiele różnych standardów transportu artykułów spożywczych i elastycznie dostosować się do właściwego standardu stosowanego przez odbiorcę. Systemy IFS i BRC ograniczają ilość audytów i zwiększają możliwość współpracy firm produkcyjno – handlowych z odbiorcami zagranicznymi.

Ważnym elementem systemu bezpieczeństwa przewozów żywności są procedury postę-powania w przypadku awarii środka transportu oraz w przypadku nagłych uszkodzeń żywno-ści powstałych w trakcie przewozu. Procedury awaryjne winien opracować i utrzymywać w gotowości zarówno producent, jak i przewoźnik.

BIBLIOGRAFIA 1. Berdowski J. B., Rutkowska H. (red.): Poradnik producenta i dystrybutora artykułów spo-

żywczych. Verlag Dashofer sp. z o.o., Warszawa 2004. 2. British Retail Consortium (BRC). 3. Dmowski A.: Praktyczne aspekty zarządzania flotą w przedsiębiorstwie branży spożyw-

czej. Eksploatacja i Niezawodność 2008, nr 3. 4. International Food Standard (IFS). 5. Kwaśniowski S. (red.): Pojazdy izotermiczne i chłodnicze. Oficyna wydawnicza Politech-

niki Wrocławskiej, Wrocław 1997. 6. Materiały firmy SOLIDARNOŚĆ sp. z o.o. 7. Materiały firmy GERMAZ sp. z o.o. 8. Materiały firmy Trucks Romuald Pytel. 9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002r. w sprawie wymagań sanitar-

nych dotyczących środków transportu żywności, substancji pomagających w przetwarza-niu, dozwolonych substancji dodatkowych i innych składników żywności (DzU z 2003 r., nr 21, poz. 179).

10. Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych.

11. Starkowski D., Bieńczak K., Zwierzycki W.: Samochodowy transport krajowy i międzyna-rodowy, tom II i III, Systherm D. Gazińska, Poznań 2007.

9 Tamże.

AUTOBUSY 9

12. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności (DzU z 2006 r., nr 171, poz. 1225).

MANAGEMENT SYSTEMS FOR THE SAFE TRANSPORTATION

OF FOOD IN THE LIGHT OF NATIONAL AND INTERNATIONAL STANDARDS

Abstract One of the most important aspects of food transportation is to maintain food in a condition fit for

human consumption. The article presents the requirements to be fulfilled by those transporting choco-late products in the light of the valid provisions of Polish law as well as two most important world standards. It discusses the procedures for the safety, maintenance and quality of chocolate products during transportation as well as procedures to be used in the case of an emergency. The article gives a practical example of a management system for safe transportation of food by a chosen manufactur-ing and trading company. Recenzent: prof. dr hab. inż. Henryk Komsta Autorzy: mgr inż. Joanna RYMARZ - Politechnika Lubelska mgr inż. Artur DMOWSKI - Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie prof. dr hab. inż. Andrzej NIEWCZAS - Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie