SVETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJEBANJA LUKA

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA

EKONOMIJA I FINANSIJE EU

SvJetska trgovinska organizacijaMENTOR: Student:

Doc.dr.Bojana Vasiljevi Poljaevi Tanja OBOT BROJ INDEKSA 19/11BANJA LUKA, 2015

Sadraj

3Uvod

I Nastanak Svjetske trgovinske organizacije...4

II Odnos STO i GATT - a5

III lanstvo i organizaciona struktura u STO..6

IV Principi i funkcije STO...7

4.1. Principi STO.7

4.2 Funkcije STO.8

V Sporazumi STO..9

5.1.Carine i trgovina.9

5.2.Poljoprivreda10

5.3.Tekstil i odjea..10

5.4. trgovina uslugama10

5.5.Prava intelektualne svojine...11

5.6.Strana ulaganja koja utiu na trgovinu..11

5.7.Ostali sporazumi......1213Zakljuak

14Literatura

Uvod

Poslije Drugog svjetskog rata, jedna od znaajnijih tendencija u svjetskoj privredi bila je institucionalizacija meunarodnih ekonomskih odnosa. Odmah nakon rata stvorene su dve meunarodne organizacije u oblasti meunarodne finansijske saradnje drava-Meunarodni monetarni fond (International Monetary Fund-IMF) i Meunarodna banka za obnovu i razvoj (International Bank for Reconstruction and Development IBRD).

Ali pokuaj da se stvori jedna meunarodna organizacija u oblasti meunarodne trgovinske saradnje drava je propao, jer na Konferenciji Ujedinjenih Nacija o trgovini i zaposlenosti, koja je odrana 1948. godine u Havani na kojoj je izraen nacrt o konvenciji o Meunarodnoj trgovinskoj organizaciji (ITO), nije dolo do usvajanja istog usled nespremnosti Kongresa SAD da ratifikuju ovu konvenciju. Neke od zemalja uesnica su nezavisno od konferencije poele da pregovaraju o snienju carina i trgovini robom i kao rezultat tih pregovora nastao je Opti sporazum o carinama i trgovini (GATT). Kasniji pregovori na istu temu ,u vie rundi ,uslovili su nastanak meunarodnog trgovinskog sistema. Takav sistem je funkcionisao skoro 50 godina sve do nastanka Svjetske trgovinske organizacije (Svetska trgovinska organizacija-STO) 1995.godine.

I Nastanak Svjetske trgovinske organizacijePrema optoj teoriji meunarodnih organizacija, neophodna su dva uslova za nastanak jedne meunarodne organizacije:

1.Pravni uslov - stupanje na snagu meunarodnog ugovora

2.Faktiki uslov - stvaranje statutom predvienih organa koji poinju da djeluju

na nastanak STO bitno su uticale odluke donijete na sastanku ministara 14. aprila 1994. godine. Najznaajnija je odluka kojom se osniva pripremni komitet za Svjetsku trgovinsku organizaciju. Osnovni zadatak ovog tjela je da obavi pripremne radnje kako bi se omoguila nesmetana tranzicija GATT-a u STO. lanica Pripremnog komiteta moe postati svaka strana ugovornica GATT-a, sa tim da prilikom odluivanja koje se obavlja po principu konsenzusa, mogu uestvovati samo one strane ugovornice koje ispunjavaju uslove da postanu lanovi osnivai. Rezultati Urugvajske runde pregovora izloeni su u Finalnom aktu ,koji je potpisan 15.aprila 1994.godine, u Marakeu. Finalni akt se sastoji od Sporazuma o osnivanju Svjetske trgovinske organizacije sa pripadajuim aneksima, Ministarske deklaracije i jo 25 razliitih odluka. Najvaniji rezultat ove runde pregovora je osnivanje Svjetske trgovinske organizacije, koja je poela sa radom 1.januara 1995. godine. Finalni akt je potpisalo 111 zemalja, dok je Sporazum o uspostavljanju STO potpisalo 104 zemlje. Ve poetkom 1995. godine, Sporazum je ratifikovalo preko 80 zemalja. Meu njima su bile: SAD, Evropska unija, Japan i Kanada. To su zemlje ije je uee u ukupnoj svjetskoj trgovini robe i usluga oko 90%.

Do jula 2008.godine, pravo lanstva u STO je steklo 157 drave, dok status posmatraa ima 28 zemalja. Za sjedite rada STO odreena je eneva.

Budet STO iznosi 196 miliona vajcarskih franaka, odnosno 209 miliona dolara u 2011. godini, i 629 zaposlenih unutar organizacije.Svjetska trgovinska organizacija je meunarodna organizacija koja posjeduje sve potrebne elemente da bi se mogla tako klasifikovati: dravu kao osnivaa i tipinu lanicu, meunarodni ugovor kao osnivaki akt, stalne organe koji sprovode odredbe statuta, odreenu oblast djelovanja, svojstvo pravnog lica i subjekt je meunarodnog prava.

II Odnos STO i GATT- aNa konferenciji u Breton Vudsu jula 1944. godine osim formiranja Meunarodne banke za obnovu i razvoj (IBRD) i Meunarodnog monetarnog fonda (IMF) bilo je planirano osnivanje i Meunarodne trgovinske organizacije (International Trade Organization-ITO). Meutim, sporazum o ovoj posljednjoj organizaciji nije ratifikovan u amerikom kongresu, za razliku od sporazuma o osnivanju IBRD i MMF. Umjesto stvaranja Svjetske trgovinske organizacije, nakon Bretonvudske konferencije, sklopljen je Opti sporazum o carinama i trgovini GATT (General Agreement on Tariffs and Trade). GATT su potpisale 1947. godine 23 zemlje. Sporazum je stupio na snagu 01.januara 1948. godine. Zemlje potpisnice GATT-a sloile su se oko tri osnovna principa :1) princip nediskriminacije,

2) princip zatite domae privrede carinama, 3) princip daljeg smanjivanja carina multilateralnim pregovorima. GATT (sporazum) je amandmanima dopunjen i inkorporiran u nove STO sporazume-legalne pravne osnove i pravila za trgovinu izmeu zemalja, kao i za voenje internacionalne trgovinske politike. Tako je GATT prestao formalno da postoji.Do STO sporazuma dolo se na osnovu pregovora, koji su potom potpisani od strane velikog broja svjetskih trgovinskih nacija, kao i ratifikovani od strane njihovih parlamenata. Za razliku od GATT-a ,koji se bavio samo trgovinom robama, STO sporazumi, pored trgovine robama obuhvataju usluge i intelektualnu svojinu. Dakle, STO je GATT plus mnogo vie od toga. Bez GATT-a i njegovih rundi pregovora, posebno Urugvajske runde, STO ne bi danas postojala. GATT nije bio meunarodna organizacija, ve ugovor sklopljen izmeu vlada zemalja .Kao rezultat toga nije imao zemlje lanice, ve zemlje ugovornice, odnosno zemlje potpisnice. Dok je GATT predstavljao multilateralni sporazum bez institucionalne osnove (sa malim pridruenim Sekretarijatom nastalim krajem 40-tih godina), STO ima svoj Sekretarijat.GATT je primenjivan na privremenoj osnovi,i to je sa uspehom trajalo 47 godina.

III lanstvo i organizaciona struktura u STO

Automatsko lanstvo, odnosno status zemlje osnivaa u STO, stekle su one zemlje koje su do 30.decembra 1994. godine, stekle status zemlje ugovornice GATT-a, odnosno do dana stupanja na snagu Svjetske trgovinske organizacije (1.januar 1995) i ratifikovale Sporazum o osnivanju STO i Multilateralne trgovinske sporazume sa listama ustupaka i obaveza koje su pridodate GATT-u tokom Urugvajske runde. Sve ove zemlje se smatraju zemljama osnivaima STO. lanstvo u Svetskoj trgovinskoj organizaciji otvoreno je za sve zemlje podobne za prijem u STO. Zemlje koje nisu lanice STO punopravno lanstvo mogu stei po normalnoj proceduri, tj. podnoenjem molbe za pokretanje postupka za prijem u STO. U proceduri razmatranja molbe ozbiljno se razmatra spoljnotrgovinska politika i spoljnotrgovinski sistem i reim zemlje, i nakon usaglaavanja i pozitivnog miljenja odgovarajueg organa STO, odluku o prijemu u lanstvo donosi Ministarska konferencija, odnosno Generalni savet sa najmanje 2/3 glasova zemalja lanica, po sistemu jedna zemlja jedan glas.

Najvii organ STO je Ministarska konferencija, koju ine sve zemlje lanice, a odrava se najmanje jedan put u dve godine, po pravilu svaki put u drugom geografskom podruju svjeta, u jednoj od zemalja lanica. Na ministarskoj konferenciji se donose najvanije odluke konsenzusom drava lanica. Predvieno je i odluivanje veinom glasova, ali ta mogunost do sada nije koriena u praksi STO. Prva ministarska konferencija odrana je u Marakeu 1994.godine i predstavljala je sveanu osnivaku konferenciju Svetske trgovinske organizacije.

Ministarska konferencija je za obavljanje redovnih poslova osnovala sledea tela:

(Generalni Savet

(Komitet za trgovinu i zatitu prirodne sredine(Komitet za trgovinu i razvoj(Komitet za platno-bilansna ogranienja(Komitet za budet,finansije i administracijuGeneralni Savet je najvaniji izvrni organ STO.On obavlja funkcije Ministarske konferencije izmeu dva zasjedanja.

Administrativno tjelo Svjetske trgovinske organizacije je Sekretarijat sa oko 629 slubenika na ijem je elu Generalni direktor, koga imenuje Ministarska konferencija.IV Principi i funkcije STO4.1. Principi STOPrincipi na kojima se zasniva multilateralni trgovinski sistem,utvreni STO sporazumima su:

1) Princip liberalizacije meunarodne trgovine - obaveza drava lanica da eliminiu trgovinske prepreke kroz meusobne pregovore, uz dozvoljene izuzetke, kao put unapreenja svjetskog ekonomskog razvoja i prosperiteta;

2) Princip najpovlaenije nacije - obaveza opteg tretmana proizvoda iz bilo koje drave lanice, odnosno zemlji sa kojom se sklapa trgovinski ugovor priznaju se sva prava, povlastice i ustupci koji su ve ranije dati bilo kojoj drugoj zemlji;

3) Princip nacionalnog tretmana, odnosno nediskriminacije - obaveza drava lanica da titi interese stranih lica i stranih preduzea, kao i da proizvode uvezene na domae trite ne tretira nepovoljnije od istih ili slinih domaih proizvoda;

4) Princip slobode tranzita - pravo tranzita preko teritorije drugih drava lanica, bez deskriminacije;

5) Princip univerzalnosti - uslov za prijem u lanstvo jednak je za sve drave, ali se van STO jo uvek nalazi 40 drava lanica UN;

6) Princip transparentnosti - ovaj princip odnosi se na javno publikovanje svih mjera STO. Isto tako i vlade drava lanica obavezale su se da svoje trgovinske politike uine transparentnim, odnosno da instrumenti reforme trgovine ne kriju nikakve protekcionistike mere;

7) Princip posebnog tretmana zemalja u razvoju - princip znai stimulisanje njihovog breg ekonomskog razvoja i ukljuivanja u internacionalnu trgovinu;

8) Princip nepristrasnosti u reavanju trgovinskih sporova - obaveza drava lanica da uspostave nepristrasna sredstva i mehanizme, kao i da se pridravaju utvrenih postupaka i procedura za reavanje eventualnih trgovinskih sporova koji nastaju u odnosima izmeu njih.

9) Privremeno krenje GATT - ovih obaveza je dozvoljeno u odmazdi za nefer mjere koje oteavaju trgovinu sa odreenom zemljom. Na primer, zemlja lanica moe uvesti kompenzacione carine ili druge mjere da neutralie konkurentske prednosti koje neka drava stie subvencionisanjem sopstvenog izvoza. Ove mjere su usmjerene na subvencionisanje dampinkog izvoza - prodavanja robe na inostranom tritu po niim cenama nego to su cene na domaem tritu.

4.2. Funkcije STOOsnovne funkcije Svetske trgovinske organizacije su:

( usaglaavanje nacionalnih spoljno-trgovinskih politika;

( sprovoenje sporazuma koji su postignuti u okviru STO;

( nadzor nad voenjem nacionalnih spoljno-trgovinskih politika;

( rjeavanje trgovinskih sporova nastalih izmeu zemalja lanica;

( pruanje tehnike pomoi i obuke zemljama u razvoju

( saradnja sa drugim meunarodnim organizacijama

V Sporazumi STO

Pravila - sporazumi STO rezultat su viegodinjih pregovora drava lanica GATT. Oni se odnose na promet roba,intelektualnih usluga i industrijske svojine. Do sada je potpisano oko 30 sporazuma i programa odnosno obaveza koje su individualne zemlje lanice preuzele u pogledu smanjenja carinskih tarifa i drugih trgovinskih barijera, kao i otvaranja trita usluga konkurenciji sa strane.

5.1. Carine i trgovinaPoev od 1.januara 1995. godine, izmenjeni i dopunjeni GATT, postao je faktiki, STO sporazum o carinama i trgovini robama, u skladu sa rezultatima postignutim Urugvajskom rundom pregovora. Najvaniji kvantitativni rezultati Urugvajske runde pregovora bili su, pored ostalog, sljedei: 1) carine su smanjene sa prosene stope od 6,3% na 3,8%,

2) vrednost industrijskih roba koje su potpale pod tzv. bezcarinski tretman poveana je sa 20% na 44%; 3) reduciran je broj proizvoda sa visokom carinskom stopom; 4) ukinute su carine i druge dabine na proizvode informativnih tehnologija od strane 40 zemalja koje u svetskoj trgovini tih proizvoda uestvuju sa 92%; 5) razvijene zemlje poveale su uvoz roba na koje postoje obavezujue carine sa 78% na 99%; i dr.

Posebno znaajan rezultat Urugvajske runde je institucionalizovanje konsolidacije carina u okviru uzajamnih koncesija od znaaja za ukupnu stabilnost svjetske trgovine. Zabranjeno je preduzimanje bilo kakvih jednostranih mera od strane individualnih drava lanica koje bi mogle da ugroze tu konsolidaciju carina bez obezbeenja kompenzacija odnosno obeteenja pogoene drave lanice.

5.2. PoljoprivredaSporazumom o poljoprivredi predviena je transformacija necarinskih mjera zatite (kao to su uvozne kvote i subvencije) u carine,konsolidovanje carinskih stopa i njihovo postepeno smanjivanje u roku od pet godina za razvijene zemlje, odnosno u roku od deset godina za zemlje u razvoju. Tim aktom, pored ostalog, predvieno je smanjivanje carinskih tarifa u trgovinskoj razmeni poljoprivrednih proizvoda u proseku 36% za razvijene i 24% za nerazvijene zemlje u narednih pet, odnosno 10 godina. Od implementacije Sporazuma o poljoprivredi, koja je u toku, oekuje se stvaranje svjetskog trita poljoprivrednih proizvoda koje bi bilo vie pravedno za farmere irom sveta,uz ravnomerniji razvoj poljoprivrede i stabilniju proizvodnju hrane.

5.3. Tekstil i odeaSporazumom o tekstilu i odei predviena je postepena liberalizacija trgovine proizvodima tekstilne industrije koja bi trebalo da bude apsolutna u 2005. godini. Tim sporazumom eliminisan je sistem uvoznih kvota koji je dominirao u trgovini tekstilom i odeom od ranih 1960-tih godina, to e podstai razvoj tekstilne industrije u svjetskim razmerama. Procenjuje se da ta industrijska grana zapoljava od 20% do 40% radnoaktivnog stanovnitva u svjetu.

5.4. Trgovina uslugamaOptim sporazumom o trgovini uslugama - pored optih principa i obaveza koje vae za internacionalnu trgovinu robama - utvrena su pravila internacionalne trgovine za specifine sektore usluga, prilagoena prirodi tih vrsta dobara, kao i utvrene specifine obaveze individualnih zemalja da omogue pristup njihovim tritima usluga.

Banke, osiguravajua drutva, telekomunikacione kompanije, turoperatori, hotelski lanci i transportne kompanije koje ele da se bave biznisom u inostranstvu, sada su u mogunosti da uivaju iste principe slobodnije i pravednije trgovine koji su ranije primenjivani samo u trgovini robama. Oekuje se da e nova pravila liberalizacije internacionalne trgovine uslugama stimulisati vea investiciona ulaganja u sektor usluga irom sveta i omoguiti njegov bri privredni rast i razvoj u svjetskim razmerama. Optim sporazumom o trgovini uslugama sadri posebne anekse o finansijskim uslugama, uslugama u vazdunom saobraaju i kretanju lica koja pruaju usluge na osnovu tog sporazuma.5.5. Prava intelektualne svojineSporazumom finalnog akta Uragvajske runde pregovora o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine, koji je stupio na snagu 1. januara 1995. godine, regulisan je pravni reim zatite prava intelektualne svojine u prometu, kao to su autorska i njima slina prava (kopirajt, zatita autora kompjuterskih programa, filmova i dr.), zatitni trgovaki znakovi roba i usluga, industrijski dizajn, patenti, geografske oznake, topografije integralnih kola, neobjavljene informacije, poslovne tajne i dr. Razvijenim zemljama dat je rok od jedne godine, zemljama u razvoju i tranziciji od 5 godina i nerazvijenim zemljama od 11 godina da svoja nacionalna zakonodavstva usklade sa odredbama tog STO sporazuma. Zatita patenata, predviena ovim sporazumom, zasniva se na odredbama Pariske konvencije o patentima iz 1967. godine. Pored zatite prava intelektualne svojine, sporazumom su predviene i mjere za ostvarivanje i jaanje te zatite, ime se posebno bave dve specijalizovane agencije Ujedinjenih nacija Svjetska organizacija za intelektualnu svojinu (WIPO) i UNESKO .5.6. Strana ulaganja koja utiu na trgovinuSporazumom finalnog akta Uragvajske runde koji se odnosi na strana ulaganja koja utiu na trgovinu predviene su obaveze drava lanica da neizostavno sarauju u pogledu stranih investicija koje mogu da utiu na tokove meunarodne robne razmene, odnosno da ni jedna od njih ne primenjuje mjere koje vre diskriminaciju stranaca ili stranih roba (dobara i usluga). Tim sporazumom, pored ostalog, osnovan je Komitet za uslove praenja stranih ulaganja.5.7. Ostali sporazumiOstali vaniji sporazumi finalnog akta Urugvajske runde su: Sporazum o tehnikim preprekama trgovini; Sporazum o inspekciji robe pre isporuke; Sporazum o pravilima o porijeklu robe; Sporazum o carinskoj vrijednosti; Sporazum o procedurama za izdavanje dozvola; Sporazum o antidempingu; Sporazum o zatitnom sistemu; Sporazum o subvencijama i kompenzacijama; i dr.Zakljuak

Multilateralni trgovinski sistem institucionalizovan osnivanjem STO nije ni savren i zavren sistem. Takorei od prvog dana stupanja na snagu STO postojala je i postoji potreba daljeg dograivanja institucionalizovanog multilateralnog trgovinskog sistema. U dosadanjoj praksi svog funkcionisanja STO nije pokazala dovoljnu efikasnost, odgovornost i legitimnost u upravljanju globalnom ekonomijom, jo uvek nije postala jedan operacionalizovan system (Operational System) . Zato je neophodno jo preciznije definisati funkcije STO, nain ostvarivanja preuzetih obaveza, mehanizam pregovaranja, postupak donoenja odluka, proceduru odluivanja, posebno u tjelu za reavanje sporova, i dr. Posebno je vano usavriti mehanizam za reavanje sporova (Dispute Settlement Mechanism) koji e automatski primoravati i najbogatije zemlje kao to su SAD i EU da se bez pogovora pridravaju zajedniki utvrenih pravila u internacionalnoj trgovini.

Reforma STO namee se kao neophodnost. Do sada je odrano osam ministarskih konferencija posveenih, pored ostalog, i pitanjima dalje institucionalne dogradnje multilateralnog trgovinskog sistema: 1) u Singapuru, 9. - 13. decembra 1966. godine, 2) u enevi, 18. - 20. maja 1998. godine; 3) u Sijetlu, 30. novembar - 3. decembar 1999. godine; 4) u Dohi, 9. - 3. novembra 2001. godine; 5) u Kankunu, 10. - 14. novembra 2003. godine; 6) Hong Kong, 13. 18. Decembra 2005. godine; 7) eneva, 30. novembar 2. decembar 2009. godine; 8) eneva, 15. 17. decembra 2011.

lanstvo u STO moe doneti i znaajne negativne posledice po pojedine zatiene sektore odreene nacionalne privrede, pa bilans koristi od ulanjenja u STO moe biti negativan. Kao zakljuak se namee ozbiljna analiza svake drave kandidata za lanstvo, koja mora dati odgovore i prouiti sve efekte od ulanjenja u ovu organizaciju i odluiti da li je to u njenom nacionalnom interesu.Literatura

1) Besla S. Milan,Petkovi Todor, Meunarodna ekonomija i finansije, 2008.

2) Dai . David, Principi internacionalne ekonomije, Univerzitet BK ,Beograd,2007.

3) Bjeli P. ,Svetska trgovinska organizacija, Beograd, 2002.

Internet:

www.wikipedia.org The text of The General Agreement on Tariffs and Trade-GATT; Izvor:www.sunsonline.org.

Izvor:www.STO.org. datum pristupa: 27.04.2012., 16:10h

Izvor:Besla S.Milan,Petkovi Todor,Meunarodna ekonomija i finansije, 2008, str.133-134.

Izvor: Dai .David,Principi internacionalne ekonomije,Univerzitet BK,Beograd,2007,str.96-98.