UNIVERZITET U SARAJEVUFAKULTET POLITIKIH NAUKAODSJEK ZA POLITOLOGIJU

VICARSKA I KANADA: DEMOGRAFSKI SASTAV STANOVNITVA I POLITIKO PREDSTAVNITVOSeminarski rad

Mentor: Studentica:prof. dr. Kapidi Damir Klapuh Vildana, 2616

Sarajevo, maj 2015.

1. UVOD

Komparativna politika je jedna od triju glavnih disciplina politike znanosti uz politiku teoriju i meunarodne odnose. Bavi se unutarnjim politikim strukturama, pojedinanim i kolektivnim akterima i procesima. Glavni joj je cilj opis, objanjenje i predvianje slinosti i razlika meu politikim sustavima. To se moe initi intenzivnom analizom malog broja sluajeva ili opsenom ekstenzivnom analizom velikog broja sluajeva.Predmet ovog rada je upravo analiza malog broja sluajeva, tanije dvije drave, vicarske i Kanade. Odabrala sam komparirati prema dizajnu najrazliitijih sustava, prema kojem se kompariraju dvije zemlje koje nemaju nikakvih zajednikih znaajki osim politikog ishoda koji se nastoji objasniti.Svrha rada je ukazati na slinosti koje postoje u ova dva relativno razliita politika sistema. Dakle, pokuau da prikaem jednake znaajke u politikom predstavnitvu vicarske i Kanade, kao i u demografskom sastavu njihovog stanovnitva, budui da su obje zemlje etniki heterogene.

2. VICARSKA

vicarski filozof Denis de Rougemant kae da federalizam poiva na sljubljenosti sa sloenou, za razliku od brutalnog simpliciteta koji karakterizira totalitarni duh. Kae se da je malo gdje ostvarena ta sljubljenost sa sloenou kao u vicarskoj. vicarska kompleksnost, nacionalna, jezina, kulturna i svaka druga isprepletenost i arolikost ine najuoljiviju odliku vicarskog federalizma (Durakovi, 2007).Politiki sistem vicarskeobino se uzima za primjer treeg tipa politikog ureenja u okviru kapitalistikih zemalja (pored parlamentarnog i predsjednikog), sistema jedinstva ili konfuzijevlasti, odnosno konventskog (skuptinskog) sistemaburoaske demokratije. vicarska se inae smatra konfederacijom, ali sutinski predstavlja federaciju (sainjena je od vie federalnih jedinica, a neod samostalnih drava) (Prvulovi, 2002)vicarska je mala zemlja koja granii sa Njemakom, Francuskom, Austrijom i Italijom te ima, prema podacima iz 2014. godine, neto vie od osam miliona stanovnika.Gotovo su jednako zastupljene dvije glavne religiozne grupe: protestantska i katolika, i etiri lingvistike grupe: njemakoj pripada tri etvrtine vicarskih graana, francuskoj jedna petina, talijanskoj 4.5 posto, te retoromanskoj oko jedan posto.Kao federalna drava postoji od 1848. godine, a sastoji se od 26 kantona od kojih je 20 pravih (punih), a 6 je u statusu polu-kantona (Durakovi, 2007).

3. KANADA

Kanada je u sastav britanskog carstva ula 1763. godine, a do tada je bila pod vodstvom Francuske. Godine 1767. Britanski parlament donosi tzv. Zakon o britanskoj Sjevernoj Americi koji je sa nizom dopuna dijelom i danas na snazi, i koji predstavlja Kanadski ustav. Englezi su zaposjeli najbolje dijelove Kanade, oko Vankuvera, primorski pojas koji i vai za najljepi dio zemlje. Istoni dio Kanade ostao je sa veinskim francuskim stanovnitvom u dravi Kvibek.Ona je druga zemlja po povrini na svijetu. Dosta njene povrine je pod ledom, ali uprkos tome u njoj ivi blizu 35 miliona stanovnika (www.cia.gov, 20.5.2015, 18:23).Brz razvoj Kanade u 20. stoljeu dovodi do njenog osamostaljivanja, koje se potvruje ve pomenutim Vestminsterskim statutom iz 1931. godine. Godine 1949. kanadski parlament je dobio mogunost da mijenja ustavni tekst Kanade, koji je zapravo prijanje pomenut zakon iz 1767.

4. DEMOGRAFSKI SASTAV STANOVNITVA

4.1. VICARSKA

Klasina misao o multietnikim demokratijama zagovara tezu o meusobnoj nepomirljivosti etniciteta i demokratije, te je bila univerzalno prihvaena sve do druge polovice dvadesetog stoljea. Od sredine dvadesetog stoljea se prihvata mogunost postojanja multietnikih demokratija. Multietnika demokratija je zapravo drava u kojoj je sloboda jedne etnike grupe ograniena kolektivnim pravima drugih etnikih grupa (Kapidi 2014).Njemaki jezik je sluben u 17 kantona, francuski u 4, a talijanski u samo jednom dok su etiri kantona viejezina. Tri kantona (Bern, Fribourg, Valais) kao slubeni jezik imaju francuski i njemaki, dok jedan kanton (Graubnden) ima tri slubena jezika: njemaki, talijanski i retoromanski (Durakovi, 2007). Najkritiniji period vicarskog jezinog jedinstva desio se tokom ranih godina dvadesetog vijeka. Poetkom Prvog svjetskog rata, i njemaki i francuski dio vicarske su osjetili nadiranje sukobljenih nacionalizama ka njihovoj kulturnoj bliskosti. Duboki rascjep, poznat kao rov (Graben ili foss), stvorio se izmeu francuskog i njemakog dijela vicarske i prijetio unitenjem moralnog jedinstva zemlje (Schmid, 2001).Religijska podjela ide upravo uz jezinu koju sam prethodno navela. Postoji jedanaest predominantno katolikih kantona (7 njemakih, dva dvojezina, jedan francuski i talijanski), a deset predominantno protestantskih (sedam ih je njemakih, dva su francuska a jedan je dvojezian) ( Durakovi, 2007). Katolici ine 38% ukupnog stanovnitva, a protestanti 27%. To su dvije najbrojnije religijske skupine u vicarskoj.to se tie etnike podjele, prema najnovijim statistikim podacima u vicarskoj ivi 65% nijemaca, 18% francuza, te 10% talijana. Samim tim, veina kantona u sastavu svog stanovitva ima njemaku etniku grupu (www.cia.gov, 21.5.2015, 14:54).

4.2. KANADA

Kanadu danas ini deset pokrajina i dva teritorija. Tokom19. stoljeau Kanadu doseljava stanovnitvo uglavnom iz Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije:koti,Englezi,IrciiVelani, zatimFrancuzi, a tijekom20. stoljeai ostali Europljani. Naseljavanjem razliitog stanovnitva stvoreno je izrazito multietino drutvo, s dvama slubenim jezicima, engleskim i francuskim. Jedini dio Kanade koji je vie etniki homogen od ostalih jest Qubec u kojem ivi oko 80% francuskog stanovnitva koje uva svoj jezik, tradiciju i kulturu.Prema popisu iz2001.Kanada ima 34 etnike zajednice to je ini vrlo raznolikom. Najvea etnika grupa deklarira se Kanaanima (32.2%), slijede Englezi (19.8%), Francuzi (15.5%), koti (14.4%), Irci (13.8%), Nijemci (9.8%),i dr.Prema novijim statistikim podacima 40.6% Kanaana izjanjava sekatolicima, te oniine najveu religijsku grupu. Protestantima se smatra 20.3% Kanaana, a najveaprotestantskadenominacija je Ujedinjena kanadska crkva sa 6.1%. Otprilike 24% Kanaana nema vjersko opredjeljenje.Slubeni jeziciu Kanadi suengleskiifrancuski. Oba su jezika zakonski ravnopravna, to u ivotnoj praksi znai da slubene informacije i dokumente od kanadske vlade moete dobiti na bilo kojem od ta dva jezika bilo gdje da ivite u Kanadi. Isto vrijedi i za kolovanje na tim jezicima. Veina stanovnitva razumije i pria samo jedan od dva jezika. U Kvebeku veina stanovnitva (ali ne i svi) pria francuski jezik, a u Novom Brunsviku oko polovine stanovnitva. U svim ostalim provincijama govori se gotovo iskljuivo engleskim jezikom iz ega se moe zakljuiti da je usprkos legalnoj jednakosti engleski zapravo puno vie zastupljen (www.nrcan.gc.ca, 21.5.2015, 14:32).

5. POLITIKO PREDSTAVNITVO

5.1. VICARSKA

Kao najvii organ federacije uvedena je Savezna skuptina, koja se sastoji iz dva doma: Nacionalnog vijea, koje ine predstavnici graana po izbornim okruzima srazmjerno broju stanovnika, i Vijea drava, u koje svaki kanton alje po dva, a polukanton jednog predstavnika. Izvrna funkcija povjerena je kolegionalnom i kolektivnom organu od sedam lanova - Saveznom vijeu. Po Ustavu vicarske Konfederacije Nacionalno vijee se sastoji od 200 poslanika koji predstavljaju vicarski narod i ono se bira na neposrednim i tajnim izborima po proporcionalnom principu - jedan poslanik na 24.000 stanovnika. Tako vei kanton kao, na primjer, Cirih i Bern imaju 35 poslanika, dok mali kanton ili polukantoni kao Apencel samo jednog. Poslanici Nacionalnog vijea biraju se na etiri godine, bez ogranienja reizbora. Vijee drava ima 46 lanova, budui da svaki kanton ima svoja dva predstavnika, a u podijeljenim kantonima svaki polukanton bira jednog poslanika. lanovi vijea drava biraju se na etiri godine, izuzev kantona Glaris iji je mandat tri godine, i to po veinskom principu (Mujai, 1991).Federalna skuptina je zakonodavni ali i kontrolni organ koji vri nadzornad funkcionisanjem dravne administracije. Svi ostali organi su njoj odgovorni i vre funkcije koje im skuptinapovjerava.Izvrnavlastse,dakle,povjeravatijelimakojaunekurukupredstavljajuorganeskuptine, odgovorna su njima i nemaju mogunost rasputanja skuptine (Prvulovi, 2002).Savezno vijee, pored toga to predstavlja izvrnu vlast, obavlja i funkciju kolektivnog efa drave. Naime, iz redova lanova Saveznog vijea, Savezna skuptina imenuje predsjednika konfederacije na godinu dana. On nije klasini ef drave ve ima protokolarne nadlenosti kao npr. predstavljanje zemlje u meunarodnim odnosima. Pored funkcije predsjednika, postoji i potpredsjednik ovog vijea koji nakon isteka svog jednogodinjeg mandata obino preuzima funkciju predsjednika konfederacije. Zakonom nije dozvoljeno ponovno biti izabran na ove funkcije to omoguava svim lanovima vijea da se smjenjuju na poloajima (Mujai 1991).

5.2. KANADA

Dva bitna svojstva kanadskog politikog sistema su: 1) njegov parlamentarizam, koji vodi porijeklo iz Velike Britanije; 2) njegov federalizam, na ije je uvoenje utjecao federalizam SAD-a.Parlamentarni sistem u Kanadi je ureen po ugledu na britanski, i kanadski parlament sainjavaju: Britanski guverner, Senat, i Dom komuna. Monarha predstavlja generalni guverner i imenuje se na prijedlog kanadskog prvog ministra. Senat se u Kanadi sastoji od predstavnika pojedinih pokrajina koje imenuje generalni guverner na doivotni mandat, dakle oni nisu birani.Druga specifinost kanadskog Senata je u tome to broj predstavnika pojedinih pokrajina nije isti. To ovisi o broju stanovnika pokrajine, a kree se od 4 do 24 senatora. Dom komuna bira se na optim izborima, po veinskom sistemu, koji su kao i u Velikoj Britaniji unidomni narodni izbori. Dva doma imaju ravnopravni status sa praktinom prevagom Donjeg doma Doma komuna (Senat je Gornji dom, a Dom komuna je Donji dom). Vlada odgovara iskljuivo pred Donjim domom. Na elu se nalazi prvi ministar ija su ovlaenja kao i u prvog ministra britanskog parlamenta (Durakovi, 2007).

6. ZAKLJUAK

vicarska je drava za ije stanovnitvo moemo rei da je poprilino aroliko. Razlog tome moe biti i injenica da se nalazi izmeu tri velike evropske drave iji su narodi upravo na prostoru vicarske isprepleteni i ujedinjeni u svojoj raznolikosti. Uprkos diferencijama izmeu naroda, vicarska kao drava savreno funkcionie. Mnogi autori navode i slau se da je upravo federalizam doprinio smirenju konflikata izmeu naroda. U Kanadi koja je kao i vicarska takoe federalna drava, ne postoje etniki homogene jedinice u toj mjeri kao to je sluaj sa vicarskom. Ipak, ove dvije drave nisu totalne suprotnosti. ak tavie, prvo to nam privlai pozornost kada traimo slinosti jeste injenica da je u objema zemljama zastupljeno vie etnikih skupina. One koegzistiraju bez naroitih konflikata iako, recimo u sluaju vicarske, te iste etnike skupine imaju prilino burnu prolost ako uzmemo u obzir brojne ratove koji su voeni izmeu Njemake, Francuske i Italije. Primjeujemo dakle da je i u vicarskoj i u Kanadi veliki broj stanovnika porijeklom iz drugih drava, bilo da su to one susjedne ili ak prekookeanske.S osvrtom na prethodna pojanjenja vicarskog i kanadskog parlamenta, moemo primijetiti da Nacionalno vijee (vicarska) i Dom komuna (Kanada), iako su oba sainjena od lanova izabranih od strane naroda, nisu slini po pitanju izbora istih. U vicarskoj se predstavnici biraju po proporcionalnom principu, a u Kanadi po veinskom sistemu. Primjeujemo takoe da je Nacionalno vijee prema izbornom sistemu vrlo slino Senatu u Kanadi. Broj predstavnika iz kantona/pokrajine ovisi o broju stanovnika koji u njima ive. Vijee drava i Dom komuna (Donji dom) se biraju po veinskom principu. Iako postoje neke slinosti, politika predstavnitva ovih dvaju drava se ipak bitno razlikuju. Dovoljan argument je injenica da je Parlament Kanade organizovan po uzoru na vestminsterski sistem, tj. Parlament Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije. Svaka zemlja je jedinstvena na svoj nain, a tome doprinose razliito historijsko iskustvo, kultura, tradicija, ekonomija, religija, itd. U mnogim knjigama, strunim lancima i radovima se navodi da postoji mnogo sluajeva gdje zemlje pokuavaju imitirati politiki sistem vicarske da bi rijeile svoje probleme. To nije mogue iz prostog razloga to na odreeni problem jedne drave ne utie samo politika ve mnogo drugih faktora koji su isprepleteni, te se jedan po jedan djeli mora rijeiti da bi drava savreno funkcionisala.

7. LITERATURA

1. Caramani, Daniele (2013) Komparativna politika. Zagreb: Fakultet politikih znanosti2. Durakovi, Nijaz (2007) Uporedni politiki sistemi, Sarajevo: Pravni fakultet3. Landman, Todd (2008) Teme i metode komparativne politike. Zagreb: FPZ4. Mujai, M., vajcarska konfederacija, Politika misao, vol. XXVVIII (1991), no. 2, str. 157-1655. Kapidi, Damir, Multietnika demokracija i mjerenje etniciteta, Sarajevski urnal za drutvena pitanja godite 1I1 broj 1-2 jesen/zima 2014., str 25-516. Prvulovi, Vladimir (2002) Komparativni politiki sistemi. Beograd: "Megatrend" univerzitet primjenjenih nauka7. Schmid, Carol (2001) The politics of language: Conflict, Identity, and Cultural Pluralism in Comparative Perspective, Oxford: Oxford University Press

Internet izvori:1. www.nrcan.gc.ca 2. www.cia.gov

SADRAJ

1. UVOD32. VICARSKA43. KANADA44. DEMOGRAFSKI SASTAV STANOVNITVA54.1. VICARSKA54.2. KANADA65. POLITIKO PREDSTAVNITVO75.1. VICARSKA75.2. KANADA86. ZAKLJUAK97. LITERATURA10

11