strategjia për zhvillim rajonal për rajonin ekonomik veri 2010-2013

REGIONAL PROFILE introduction

2 2.2

Strategjia për zhvillim rajonal

PËR RAJONIN EKONOMIK VERI2010 - 2013

Implementuar nga Projekt i fi nancuar nga BE dhe i menaxhuar nga Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian

RAJONIVERI

STRATEGJIA PËR ZHVILLIM RAJONAL PËR RAJONIN EKONOMIK VERI

2

STRATEGJIA PËR ZHVILLIM RAJONALPËR RAJONIN EKONOMIK VERI2010-2013Mitrovicë, 2010.

Implementuar nga Projekt i fi nancuar nga BE dhe i menaxhuar nga Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian

Versioni në gjuhën angleze i këtij dokumenti është versioni të cilit i duhet referuar. Ky dokument është prodhuar me asistencën e Zyrës Ndërlidhëse të Komisionit Evropian në Kosovë. Përmbajtja e tij refl ekton pikëpamjet e Partner-itetit Rajonal – Grupit Kyç të Partneritetit, Grupeve Punuese Tematike dhe partnerëve të tjerë, dhe nuk përfaqëson pikëpamjet zyrtare të Zyrës Ndërlidhëse të Komisionit Evropian në Kosovë.

Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal: Mehdi Retkoceri; Agjencia e Promovimit të Investimeve e Kosoves: Mustafë Hasani; Agjencia për Mbështetjen e NMV-ve: Avdi Krasniqi; Ministria e Bujqësisë: Ilir Popaj; Oda Ekonomike Rajonale: Rrustem Abiti; Fakulteti i Metalurgjisë dhe i Minierave në Mitrovicë: Izet Zeqiri; TrepÇa: Ferat Shala; Qendra Gjermane e Trajnimeve: Blerim Qela; Drejtoria për Ekonomi, Bujqësi, Planifi kim Projektesh dhe Zhvillim e Komunës se Vushtrrise: Nasuf Aliu; Zyra për Bujqesi e Komunës së Vushtrrise: Tefi k Maloku; Drejtoria për Shërbime Publike e Komunës së Vushtrrise: Dibran Perquku; Pestova: Bedri Kosumi; Berto ShpK: Bashkim Krasniqi; Redoni ntsh: Fadil Maxhuni; GPGI: Fatime Haziri; OJQ “hareJa”: Bajrush Kosumi; ShoQata e afariStëve: Nexhmi Caka; Gazeta “Zëri”: Blerim Zhabari; Gazeta “infopreSS”: Bahri Bivolaku; Radio “KoSova”: Avni Deliu; Drejtoria për Shërbime Publike dhe Infrastrkturë e Komunës së Mitrovicës: Rasim Veseli; Drejtoria për Ekonomi dhe Financa e Komunës se Mitrovicës: Gani Shala; Zyra e Kreyarit të Mitrovicës: Fatos Raifi ; Viprint: Visar Idrizi; Graniti: Astrit Haxhiu; QUmeShtorJa “Aldi”: Gani Durmishi; Iniciativa për Zhvillim të Bujqësisë së Kosovës: Zenel Bunjaku; Shtëpia e Shokëve: Hajrullah Mustafa; Edukimi mjedisor: Afete Shala Musliu; ShrB “api center”: Zymer Bajraktari; Caritas Kosova: Merita Mripa; Radio “Ylberi”: Ylber Durmishi; Gazeta “LAJM”: Ahmet Jashari; Gazeta “Epoka e re”: Hysni Syla; Këshilltar i Kryetarit të Komu-nës së Skenderajit: Mehmet Berisha; Drejtoria për Ekonomi, Financa dhe Zhvillim e Komunës së Skenderajit: Ismet Aliu; Drejtoria për Bujqesi, Pylltari dhe Zhvillim Rural e Komunës së Skenderajit: Musa Lushtaku; N.n. ”R&rruKolli” shpk: Rrustem Rrukolli; N.n. “Kalaja” shpk: Fejzullah Lushtaku; Alfa trade: Hajdar Hajdari; OJQ “Blegtoria”: Naser Bajraktari; OJQ “DromiqarJa” – Bletari: Avdyl Gucati; OJQ “PrehJa”: Ajnishahe Halimi; Radio “Drenica”: Murat Musliu; Gazeta “EpoKa e re”: Jeton Rushiti; Gazeta “Koha Ditore”: Adem Meta; Drejtoria për Ekonomi, Komuna e Zubin Potokut: Rado-jko Vlaskovic; Perfaqësues i Sektorit të arsimit: Ljubisa Krstovic; Perfaqësues Biznesi: Oliver Vezmar; OJQ-Kosovo relief committee: Ljubisa Mijacic; Zyra për Bujqesi e Komunës së Mitrovicës: Bedri Bajrami; Ministria e Bujqësisë/ Zyra Rajonale në Mitrovicë: Kasim Ahmeti; OJQ “Shoqata e perimkultures”: Sulejman Bunjaku; Komuna e Mitrovicës: Xhelal Shabani; Trepça: Milaim Sadiku; Fakulteti i Metalurgjisë dhe Minierave: Asllan Vitaku; OJQ: Arta Shala; Komuna e Vushtrrisë: Rasim Mlinaku; Kompania Rajonale e Ujësjellësit “Mitrovica” JSC: Faruk Hajrizi; Komuna e Skenderajit: Beqir Beqiri; Ministria e Ambientit dhe Planifi kimit Hapësinor: Enver Tahiri; Agjencia për Mbeshtetjen e NMV-ve: Xhemajl Syla; Komune e Skenderajit: Halit Xhema; TeB Bank: Shukri Gashi; Komuna e Mitrovicës: Tahir Islami; Procredit Bank: Katja Kejsper; Këshilltar i Kryetarit të Komunës së Vushtrrisë: Ismet Osmani; Rea prishtina: Ahmet Jetullahu; Departamenti i Arsimit/ Komuna e Mitrovicës: Ali Bejta; Departamenti i Arsimit/ Komuna e Skenderajt: Jashar Lushtaku; Departamenti i Arsimit/ Komuna e Vushtrrisë: Qerim Selimi; Kolegji Ndërkombëtar i Biznesit në Mitrovicë: Paul Sudnik; Fakulteti i Shkencave të Aplikuara në Mitrovicë: Avdi Salihu ; Shkolla Daneze e Prodhimit: Ferdane Haxhimehmeti; Zyra Rajonale e Punësimit: Ramadan Kelmendi; OJQ “yjet e galaktikës”: Migjen Abrashi; OJQ “mundesia”: Hasime Tahiri; RDA North: Arbnora Kastrati, Kumrije Kelmendi, Ivan Prodanovic, Almir Muhovic, Shemsi Aliu, Fatos Raifi , Mehmet Berisha, Mrika Maliqi, Zarko Kovacevic, Shkëndiza Kllokoqi-Doroci

Kontribuesit:


3

PËRMBAJTJA

Përmbajtja1. HYRJE 4

2. KARAKTERISITKAT THEMELORE TË RAJONIT 5 2.1 Lokacioni dhe Komunat Përbërëse 6 2.2 Karakteristikat Kryesore 5 2.3 Gjeografi a dhe Topografi a 6 2.4 Karakteri Fizik dhe Burimet 7 2.5 Popullsia dhe Demografi a 7

3. BURIMET NJERËZORE DHE TREGU I PUNËS 8 3.1 Fuqia punëtore dhe Struktura e të ardhurave 9 3.2 Shkollimi dhe Trajnimi 10

4. INFRASTRUKTURA 11 4.1 Infrastruktura e Transportit 11 4.2 Infrastruktura Ambientale 12 4.3 Infrastruktura Energjetike dhe Furnizimi 12 4.4 Infrastruktura Industriale 13 4.5 Infrastruktura e Komunikimit 13 4.6 Infrastruktura Sociale dhe Shëndetësore 13 4.7 Infrastruktura Sportive dhe Rekreative 14 4.8 Objektet e Trashëgimisë Historiko-Kulturore 14

5. EKONOMIA DHE BIZNESI 15

6. BUJQËSIA DHE PYLLTARIA 17

7. SWOT ANALIZA 18

8. VIZIONI DHE PRIORITETET E ZHVILLIMIT 22 8.1 PRIORITETI 1 Zhvillimi i një Rajoni ekologjikisht të pranueshëm 23 me Shfrytëzim Racional të Burimeve Natyrore 8.2 PRIORITETI 2 Përmirësimi i Mjedisit të Biznesit Konkurrues 24 8.3 PRIORITETI 3 Zhvillimi i Prodhimit dhe Shërbimeve Bujqësore 25 dhe Industrisë së Përpunimit të Ushqimit 8.4 PRIORITETI 4 Forcimi i Burimeve Njerëzore dhe Rritja e Punësimit 26


4

HYRJE 1

Nëpërmjet analizës tonë të rajonit verior të Kosovës dhe kontekstit më të gjerë ekonomik dhe politik ne kemi identifi kuar prioritetet e mëposhtme për të arritur këtë vizion Prioriteti 1: : Zhvillimi i një rajoni ekologjikisht i

pranueshëm që e bën përdorimin racional të burimeve të saj natyrore;

Prioriteti2: Përmirësimi i mjedisit konkurrues të biznesit;

Prioriteti3: Zhvillimi i prodhimit bujqësor dhe të shërbimeve, si dhe industria e përpunimit të ushqimit;

Prioriteti 4: Forcimi burimeve njerëzore dhe rritjen e punësimit.

Kjo strategji mbulon periudhën 2010-2013, por ajo është menduar si një dokument dinamik e jo statik dhe do të shqyrtohet brenda kësaj pe-riudhe per tu siguruar se ajo mbetet në për-puthje me nevojat dhe sfi dat tona. Fokusi Krye-sorë i kësaj strategjie është zhvillimi ekonomik; sidoqoft ë, ne sugjerojmë se duke përdorur njo-huritë tona për të zhvilluar produktet dhe shër-bimet e rajonit tonë do të na mundësojnë të për-ballojmë më mirë aspektet më të gjera sociale të zhvillimit.

Bazuar në metodologjinë e BE-së dhe qasjes nga poshtë lart, Agjencia për Zhvillim rajonal Veri (AZHR Veri) ka drejtuar dhe udhëhequr procesin e formulimit të strategjisë së parë për

zhvillim rajonal me pjesëmarrjen aktive të Grupit Kyç të Partneritetit dhe pesë Grupeve Punuese Tematike sektoriale. Ky proces ka fi llu-ar në Tetor të vitit 2009 kur tre komunat pjesë-marrëse fi llestare ishin dakorduar për theme-limin e AZHR Veri.

Vizioni ynë për rajonin e veriut të Kosovës është:

1. Hyrje

“Një rajon që ka arritur standarde të larta të zhvillimit ekonomik dhe social duke e përmirësuar konkurrencën, mjedisin dhe trashëgiminë kulturore.”


5

2.1 Lokacioni dhe Komunat Përbërëse

Rajoni Ekonomik i Veriut gjendet në Kosovën veriore. Komuna e Mitrovicës përfaqëson qen-drën e Rajonit të përbërë nga Komunat e Vush-trrisë, Skenderajt, Zveçanit, Leposaviqit dhe Zu-bin Potokut. Tri komunat e pjesës veriore të Rajonit të Veriut janë komuna e Zveçanit, Zubin Potokut dhe e Leposaviqit të cilat janë të banu-ara me popullsi shumicë Serbe të Kosovës. Në anën tjetër, tri komunat në pjesën jugore të Ra-jonit të Veriut janë Mitrovica, Vushtrria dhe Skenderaj të cilat janë të banuara me popullsi shumicë Shqiptare të Kosovës.

Rajoni kufi zohet me Republikën e Serbisë në Veri dhe në Veri-Perëndim; me luginën e Duk-agjinit në Jug-Perëndim; me Podujevën përmes maleve-kodrave të Shalës në Lindje dhe me Pjesën Qendrore të Kosovës në Jug.

KARAKTERISTIKAT THEMELORE TË RAJONIT Lokacioni dhe Komunat Përbërëse

2

2.Karakteristikat themelore të rajonit

Karakteristikat Natyrore

Numri i komunave 6

Numri i fshatrave 338

Sipërfaqja 2,221 km²

Përqindja e territorit në nivel të Kosovës 20,36 %

RelieviKodrinoro-malor

(me 400-1500 metra lartësi)

Malet Kopaoniku, Mokra Gora dhe Rogozna

Pika më e lartë Maja e zezë (1479 m/lartësi)

Resurset ujoreIbri, Sitnica dhe Liqeni artifi cial i

Gazivodës

Thermo-mineral springs 3

Mineral resourcesPlumb, Zink, Argjend, Gur gëlqeror,

argjilë, Kristale

Pyjet 48.15%,

Tokë bujqësore 34.3%

KlimaMes-kontinentale dhe

sub-kontinentale

Popullata

Popullata 358,450

Popullata rurale 2 / 3

Përqindja e totalit në nivel të Kosovës 14.86%

Përbërja etnikeShqiptarë 92 %, Serbë 5.3 %,

groupe tjera etnike 2.7 %

Shpërndarja sipas moshave0-14 vite 33%; 15-64 vite 61%;

65 dhe më të vjetër 6%;

Ekonomia

Numri i bizneseve 7020

Përfaqësimi i bizneseveTregti dhe punëtori veturash 48%

Bujqësi përafërsisht 30%Të tjëra 22%

Rrugët M-22, M-2

Hekurudha Beograd-Shkup

Fuqia punëtore 140,570 ose (54,4%);

Të papunët e regjistruar 64100 (45.6 %)

Të pakualifi kuar 30.862 (48.1 %)

Energjia

Hidro-elektrana 34 MWh

TABELA 1: Profi let Komunale të OSBE-së

2.2 Karakteristikat kryesore

Rajoni EkonomikVeri

Rajoni Ekonomik Lindje

Rajoni Ekonomik Qendër

Rajoni Ekonomik Perëndim

Rajoni Ekonomik Jug

P

P

S

E

N

P

R

H

F

T

T

E

H

mikmik

Leposaviq

Zubin Potoku

MitrovicëMitrovicë

VushtrriVushtrriSkenderajSkenderaj

ZveçanZveçan

Harta e rajonit ekonomik veri

Harta e Kosovës me pesë rajonet e ndara ekonomike


6

KARAKTERISTIKAT THEMELORE TË RAJONIT Gjeografia dhe Topografia/ Karakteri Fizik dhe Burimet

2

2.3 Gjeografi a dhe Topografi a

Kosova gjendet në qendër të Evropës Juglindore në pjesën qendrore në Gadishullin Ballkanik, Sipërfaqja e saj është 10,908.1 km2 dhe ka rreth 2.180.686 banorë dhe densiteti i popullsisë është 200 banues për km2 dhe ka 38 Komuna.

Rajoni Ekonomik i Veriut shtrihet në veri të luginës së Kosovës në 500- 1500 m mbi nivelin e detit. Përfshinë një sipërfaqe prej 2.221 km2 me një popullsi të përafërt prej 358,4501. Pothuajse dy të tretat e popullsisë jetojnë në zonat rurale. Komuna e Mitrovicës përfaqëson qendrën e ra-jonit të përbërë nga komunat Vushtrri, Skend-eraj, Zveqan, Leposaviq and Zubin Potok2.

Linja hekurudhore veri-jug midis Beogradit dhe Prishtinës që kalon nëpër Mitrovicë për në Shkup dhe më tej nëpërmjet Selanikut poshtë në Detin Mesdhe. Magjistralja kalon në perëndim të qytetit, përgjatë lumit Ibër dhe liqenit të Gazivodës për në Malin e Zi.

2.4 Karakteri Fizik dhe Burimet

Rajoni Veriut ka burimet më të pasura minerale në Kosovë. Për shembull, rezervat më të mëdha të plumbit janë në minierën e Stan Tërgut (rez-ervat llogariten të jenë rreth 31.469.200 ton me përmbajtje të plumbit 3,50%, 2,87% zink dhe 67 (gram / ton) argjend)3. Malet e larta të pandotura dhe fushat pjellore në ultësirë ofrojnë potenciale

të larta për aktivitete të ndryshme të zhvillimit të Agrobiznesit dhe Turizmit në rajon.

Ky rajon ka më shumë burime me ujë të freskët se çdo rajon tjetër i Kosovës. Lumenjtë, Ibër dhe Sitnicë dhe liqeni më i madh artifi cial i Gazivodës (në Zubin Potok është një nga rezervuarët më të mëdha të ujit të këtij lloji në Evropë4) të gjithë sh-trihen brenda rajonit. Eshtë ndërtuar hidrocen-trali në lumin Ibër (me kapacitet prej 34MWh) dhe ka një potencial për hidro-zhvillime të mëte-jshme. Malet Rogozna, Kopaoniku dhe Mokra Gora, që shtrihen në drejtim të luginës së lumit Ibër në Mitrovicë, janë tiparet kryesore të pei-zazhit. Klima e Rajonit Ekonomik të Veriut në përgjithësi është e butë kontinentale, por është e kushtëzuar nga faktorë të shumtë makro-klima-tike si dhe kushtet lokale të terrenit.

HARTA 1: Linjat kryesore të transportit të Kosovës me Evropën Qendrore dhe Jugore

HARTA 2: Lidhjet ndër-rajonale për ne rajonin e Veriut

Fshati i Bajgorës

Ujëvarat e Trepçës/ Shala e Bajgores

1) Burimi: OSBE–Profi let komunale, shtator, 20092) Kosova shtëpia ime. Planifi kimi hapësinor i Kosovës/ Ministria e Ambientit dhe Planifi kimit hapësinor, Prishtinë, 20053) Burimi; ITT konsorciumi i Kosovës LTD (2001): Vlerësimi i Mineraleve të Trepçës, Mitrovicë, Strategjia Lokale për Zhvillim Ekonomik 2009-2011;4) Raporti i OSBE-së mbi furnizimin me ujë, Korrik 2008.

FOTO: ARBEN LLAPASHTICA

BULGARIA

GREECE

Athens

TiranaPodgorica

Rome

Skopje

Sofi a

BukarestBelgrad

Ljubljana Zagreb

ALBANIA

SLOVENIA

CROATIA

BOSNIA &HERZEGOVINA

ITALY

ROMANIA

HUNGARY

SERBIA

FYROM

MONTE-NEGRO

Sarajevo


7

KARAKTERISTIKAT THEMELORE TË RAJONIT 2 Popullsia dhe Demografia

2

0

37500

75000

112500

2.5 Popullsia dhe Demografi a

Kosova gjendet në mes të Evropës Juglindore në pjesën qendrore të Gadishullit Ballkanik. Sipër-faqja e saj është 10,908.1 km2 dhe ka rreth 2.180.686 banorë dhe dendësia e popullsisë është 200 banorë për km2; ajo ka 38 Komuna. Përbërja etnike e Kosovës është: Shiqptarë 92%, Serb 5.3%, grupe tjera etnike 2.7%5.

Rajoni Ekonomik i Veriut përmban gjashtë qytete dhe 338 fshatra. Siç shihet në tabelën nr. 2 shumica e popullsisë është e koncentruar në ko-munat e Mitrovicës, Vushtrrisë dhe Skenderajt.

Të dhënat për numrin e popullsisë në Kosovë në përgjithësi dhe në Rajonin Ekonomik të Ver-iut në veçanti shumë vështirë mund të dëshmo-hen, dhe janë subjekt i shumë polemikave. Reg-jistrimi i fundit i popullsisë në Kosovë ishte në

Municipality Madhësia (km2) Fshatrat/Vendbanimet

Shqiptarë të Kosovës Serb të Kosovës Popullata totale

MitrovicëJugVeri

350 49110,000

3,000 17,000

130,000

Vushtrri 344 66 102,000 4,000 106,000

Skënderaj 378 52 72,300 310 72,610

Zubin Potok 335 64 800 14,100 14,900

Leposaviq 750 72 200 18,400 18,600

Zveçan 104 35 350 16,000 16,350

Total 2,221 338 288,650 69,810 358,450

TABELA 3:Totali I popullsisë dhe grupeve etnike në çdo Komunë të Rajonit Ekonomik të Veriut

Burimi: Profi let Komunale, OSBE, Shtator, 2009

● Popullata totale● Shqiptarë të Kosovës● Serb të Kosovës

TABELA 4: Nmri I popullsisë, madhësia, numri I fshatrave në Rajonin Ekonomik të Veriut

Mit

rovi

cë

Vu

shtr

ri

Skën

dera

j

Zveç

an

Lepo

savi

q

Zubi

n P

otok

5) Popullsisa e Kosovës, tabela e shkurtër përmbledhëse 1 / Burimi: Zyra Statistikore e Kosovës


8

KARAKTERISTIKAT THEMELORE TË RAJONIT Popullsia dhe Demografia

2

vitin 1991 por për shkak të mospjesëmarrjes së popullsisë shqiptare të dhënat e paraqitura nuk janë të sakta. Të dhënat e sakta për numrin e popullsisë janë të paraqitura nga regjistrimi i popullsisë me 1981 dhe 1971. Rezultatet nga regjistrimi i kryer në kohët e fundit nuk ka të ngjarë të jenë në dispozicion për disa kohë. Të dhënat e paraqitura në tabelën e mëposhtme konsiderohen si më të saktat për momentin6.

Lidhur me zhvillimin e popullsisë, në mungesë të të dhënave në nivel rajonal janë përdorur të dhënat në nivel kombëtar për të siguruar një pamje të përafërt për zhvillimin e popullatës në rajon. Në Kosovë, migrimi i detyruar nga luft a ka ndikuar në piramidën e popullsisë që tregon një zbritje të moshave të mesme të popullsisë dhe zbritje të shkallës së lindjeve7. (Zvogëlimi i shkallës së rritjes mund të shihet në piramidën e popullsisë së Kosovës8 nga grup-moshat prej njëzet vjet e më shumë.

Të dhënat për periudhën 1988 deri 2003 tre-gojnë që shkalla e lindjeve ka ndryshuar në mënyrë të konsiderueshme9.

TABELA 5: Normat e migrimit në Kosovë

Komuna e prekur Migrimi deri në vitin 2003

Migrimit gjatë viteve të jetës, periudha pesë-vjeçare 1998 - 2003

Mitrovica -6,400 -6,200

Prishtina 22,500 7,000

Ferizaji 600 -2,800

Gjilani -9,400 300

Peja 7,800 3,300

Gjakova -9,400 -2,100

Prizren -5,400 500

Burimi: Studimet Demografi ke dhe Medicinale në Kosovë

6) Tab. Nr.2 të dhënat mbi numrin e popullsisë, vlerësime nga OSBE / profi let komunale 20097) Raporti nga Ministria e Shëndetit të Kosovës 20088) Piramida e popullsisë së Kosovës/ Anketa Demografi ke dhe socio-ekonomike, 19999) Studimet Demografi ke dhe Medicinale në Kosovë/ Enti Statistikor i Kosovës 2004

Të dhënat për migrimin popullsisë në Kosovë janë shume te vështira te sigurohen sidomos për shkak te lëvizjeve te mëdha te popullsisë qe nga viti 1989 e deri tani, të cilat jane ndikuar jo vetëm nga faktorët ekonomik dhe ndikimi i teknologjisë moderne, por edhe nga trazirat civile dhe luft a në dekadën para vitit 2000.


9

BURIMET NJERËZORE DHE TREGU I PUNËS Fuqia punëtore dhe Struktura e të ardhurave

3

10) Raport nga Zyra regjionale për punësim në Mitrovicë, Shtator 200911) Agjenda për zhvillim Lokal Ekonomik e Mitrovicës, e koordinuar nga UNMIK-u në Mitrovicë në vitin 2004. Në vitin 2006, norma e varfërisë në Mitrovicë ishtë ngritur për gati 70%, përderis anë nivelin nacional ishte ngritur vetëm me 45%. Mitrovica është më e varfër se të gjitha rajonet tjera, duke përfshirë këtu edhe Prishtinën. Të gjitha të dhënat nga Vlerësimi I Varfërisë në Kosovë të bëra nga Banka Botërore. 12) Iniciativa për Stabilitet Europian, “E ardhmja post industriale”, Prishtinë, 2004.13) Puna dhe Punësimi , Ministria e Punës dhe e Mirëqenies Siciale, Raporti Vjetor 2008

3.1 Fuqia punëtore dhe Struktura e të ardhurave

Nuk ka në dispozicion të dhëna të hollësishme dhe të sakta mbi tregun e punës në Kosovë. Në fund të vitit 2008, ka pasur 335.942 persona të papunë të regjistruar në shërbimet e punësimit publik të Kosovës (një rritje prej 0.4% krahasuar me vitin 2007). Llogaritet se rreth 39-41% e pop-ullsisë ekonomikisht aktive janë të papunë, krye-sisht i takojnë grup moshës nga 29-35. Përafër-sisht 47% të të papunëve janë femra dhe vetëm 2% e të papunëve kanë mbaruar universitetin / shkollën e mesme. Në krahasim, shkalla mesa-tare e papunësisë në BE është më pak se 10%.

Rajoni Ekonomik Veri ballafaqohet me një shkallë të lartë të papunësisë dhe sipas Zyrës Ra-jonale të Punësimit në Mitrovicë numri i pu-nëkërkuesve të regjistruar në këtë zyrë deri në fund të Tetorit 2009 ka qenë 64,100 persona10. Shkalla e papunësisë në Mitrovicë vlerësohet të jetë rreth 70 përqind11. Iniciativa Evropiane për Stabilitet (ESI) ka theksuar se nuk ka vend tjetër në Evropën Jug-Lindore i cili vuan në mënyrë të njëkohshme nga tensionet e pazgjidhura etnike dhe pasojat e deindustrializmit, dhe askund tjetër kombinimi i të dyjave nuk ka prodhuar një krizë të vrazhdë sociale dhe ekonomike sikurse në komunën e Mitrovicës12.

Sektori privat në Kosovë punëson rreth 63% nga numri total i punonjësëve, ndërsa sektori publik punëson rreth 37%. Në BE, sektori publik punëson më shumë se 15%. Në vitin 2008, rroga mesatare në Kosovë ishte €248 (2.5% më e lartë se në 2006). Sektori privat ofron rrogë më të lartë se ai publik në një shkallë prej €258 deri në €237. Rroga në sektorin e fi nancave/sigurimeve ishte më e larta me €325, ndërsa më e ulëta ishte në bujqësi me €21913.

3. Burimet Njerëzore dhe Tregu i Punës


10

BURIMET NJERËZORE DHE TREGU I PUNËS Shkollimi dhe Trajnimi

3

14) OSBE, Komunitetet Jo shumicë të Kosovës në kuadër të Sistemit të Edukimit Fillor dhe të Mesëm, prill 2009.15) Komuna e Mitrovicës, Departamenti i Arsimit/ katër shkolla në qytetin e Mitrovicës.16) Raport i mbi studentët e regjsitruar në Fakultetin e Xehtarisë dhe Metalurgjisë në Mitrovicë, të dhëna të siguruara nga Z. Alush Musaj –Prodekan, janar 201017) Takimi me Drejtorin e Kolegjit Ndërkombëtar të Biznesit, Mitrovicë, 1 Prill, 2010.18) IKS me mbështetje nga UNICEF-i, të arriturit në Lisbonë: Vlerësimi i nevojave të trajnimit dhe Mundësitë e krijimit të vendeve të punës për Femrat nga Fshati, Prishtinë, Janar 2010.19) Banka Botërore, Rinia e Kosovës në Rrezik, të qenurit i ri, i papunë dhe i varfër në Kosovë, Raporti Nr. 43596, Shtator 2008.

3.2 Shkollimi dhe Trajnimi

Sistemi arsimor në këtë rajon është i organizuar në bazë të linjave etnike. Shkollat në Mitrovicë, Vushtrri, Skenderaj janë nën autoritetin e Minis-trisë së Arsimit dhe Shkencës të Kosovës dhe shkollat në komunat e Zubin Potokut, Zveçanit, Leposaviqit dhe në Mitrovicën e Veriut i përg-jigjen Ministrisë së Arsimit në Beograd14. Siste-mi arsimor në komunat e Mitrovicës, Skend-erajit dhe Vushtrrisë përballen me shumë probleme përsa i përket mungesës së hapësirës për shkollim, pavarësisht investimeve të mëdha në periudhën e pasluft ës. Kjo ndodh sidomos në qendrat urbane, ku në disa shkolla arsimi bëhet në tri ndërrime15. Shumë shkolla nuk kanë hapë-sirë për laboratorë, salla të edukatës fi zike ose biblioteka.

Institucionet e arsimit terciar paraqesin një faktor të rëndësishëm për zhvillimin e sistemit arsimor në Rajonin e Veriut të Kosovës. Megjithatë, shpërndarja e tyre dhe mungesa e bashkëpunimit mes fakulteteve të dy anët e ra-jonit paraqesin një problem të përbashkët në koordinimin dhe zhvillimin e këtyre institu-cioneve. Th emelimi i Kolegjit Ndërkombëtar të Biznesit (KNB) në Mitrovicë ka për objektiv tejkalimin e këtyre barrierave dhe themelimi i një institucioni arsimor i përbërë nga stafi i sh-quar ndërkombëtarisht. Trajnimi profesional dyvjeçar i KNB-së në Administrimin e Biznesit dhe Publik do t’i pajiste studentët me aft ësi rel-evante.16 Megjithatë, janë shprehur shqetësie (p.sh. bazuar në rezultatet e një sondazhi të Rrjetit Ballkanik për Hulumtim -BIRN) se një numër i madh i profesorëve nuk i zbaton meto-dat bashkëkohore të ligjëratave dhe vlerësimit të nxënësve.

Përveç kësaj, ekzistojnë tri Qendra Aft ësimi Profesional në Mitrovicë: Qendra Gjermane e Trajnimeve dhe Shkolla Daneze e Prodhimit në jug sikurse dhe Qendra për Kualifi kim Profe-sional në Dolan (Mitrovica Veriore). Për më tepër, Zyra Rajonale e Punësimit në Mitrovicë ofron një shumëllojshmëri të trajnimit për pu-nëkërkuesit e regjistruar me mbështetje nga or-ganizatat ndërkombëtare.

Megjithatë, në përgjithësi burimet e shkollimit dhe trajnimit në rajon mbeten të pamjaft ueshme për të adresuar sfi dat e punësimit me të cilat për-ballen popullata në moshë pune18. Sipas Bankës Botërore, të rinjtë në Mitrovicë kanë rrezik më të lartë për të qenë jashtëzakonisht të varfër dhe të papunë sesa të rinjtë që jetojnë në çdo rajon tjetër në Kosovë19.

Universiteti i Mitrovicës Veriore

Fakulteti Filozofi k, Shkenca teknike, Xehetari, Metalurgji, Shkencat matematiko-natyrore, Mjekësi, Juridik me rreth 8000 student

Fakultetet në jug të Mitrovicës

Fakulteti i Xehetarisë, Gjeologjisë, Metalurgjisë, Teknologjisë me rreth 900 student.Studime postdiplomike organizohen ne degën e Xehetarisë. Gjeologjisë, Gjeologji me Hidrologji, Gjeologji inxhinierike, Teknologji, Kimiko-Inxhinierike Inxhinieri të ushqimit si dhe fakulte-tet e Shkencave të aplikuara teknologjike me katedrat e informa-tikës dhe makinerisë së industrisë me rreth 761 students .17

Fakulteti i shkencës së aplikuar i përbërë nga departamentet e Teknologjisë së Informatikës dhe Makinerisë të regjistruar rreth 800 studentë.

Kolegji Ndërkombëtar i Biznesit në Mitrovicë ka fi lluar punën që nga marsi i 2010 me Departamentet e Administrimit të Biznesit dhe Administrimit Publik; Institucion privat joprifi tprurës me staf të huaj akademik me rreth 100 studentë të regjistruar.

TABELA 6:Sistemi i arsimit të lartë në Rajonin Ekonomik të Veriut



11

INFRASTRUKTURA Infrastruktura e Transportit/ Ambientale

4

20) Raporti i OSBE-së mbi furnizimin me ujë, Korrik 2008.

4. Infrastruktura

4.1 Infrastruktura e Transportit

Pozita gjeografi ke e qytetit të Mitrovicës e bën atë një udhëkryq rajonal të lidhjeve tregtare midis veriut dhe jugut. Linja hekurudhore veri-jug midis Beogradit dhe Prishtinës kalon nëpër Mitrovicë për në Shkup dhe nëpërmjet Selani-kut deri në Detin Mesdhe.Magjistralja kalon në perëndim të qytetit, përgjatë lumit Ibër dhe Liq-enit të Gazivodës deri në Malin e Zi dhe në De-tin Adriatik. Autostrada Prishtinë- Mitrovicë është në ndërtim e sipër.

Sidoqoft ë, për shkak të topografi së, rrugët për në rajonin e veriut nuk lejojnë lidhje të shpejtë. Kohëzgjatja e udhëtimit për në Beograd (290 km) merr rreth pesë orë dhe për në Podgoricë (260 km) gjithashtu merr rreth pesë orë. Për të arritur qytetet si Vjenë, Budapest, Stamboll, Athinë, Tiranë, dhe Shkup brenda një kohe të arsyeshme, atëherë fl uturimi është mënyra e re-komandueshme. Aeroporti më i afërt është në Fushë Kosovë, deri te i cili mund të arrihet për një orë. BE synon të promovoj integrimin e Ev-ropës lindore përmes zgjerimit të korridoreve pan-evropiane të trafi kut. Nga perspektiva e zh-villimit të Kosovës dhe Mitrovicës në veçanti, korridoret VIII dhe X janë tejet të rëndësishme.

Që nga viti 1999, infrastruktura rrugore në Rajon është përmirësuar dukshëm përmes in-vestimeve kapitale të Qeverisë dhe Donatorëve, mirëpo rajoni vazhdon të ballafaqohet me sfi dat e një infrastrukture të pamjaft ueshme rrugore (transport publik joefi kas) dhe shume investime tjera nevojiten për të pasur një infrastrukturë të mirëfi lltë rrugore në rajon. Autostrada Prishtinë - Mitrovicë që mundëson lidhjen më të mirë të këtij rajoni me pjesë të tjera të vendit është në ndërtim e sipër.

Linja hekurudhore veri-jug e transportit të udhëtarëve mes Beogradit dhe Prishtinës kalon nëpër Mitrovicë për në Shkup dhe nëpërmjet

Selanikut deri në Detin Mesdhe. Krahas stacion-it kryesor hekurudhor, në Rajonin Verior ka edhe disa stacione të mallrave që janë të special-izuara për ngarkimin më të madh të ngarkesave dhe mallërave. Ndërsa kjo infrastrukturë është një vlerë potenciale për rajonin, ajo praktikisht nuk është përdorur në vitet e fundit për shkak të rrethanave politike.

4.2 Infrastruktura mjedisore

Rajoni Ekonomik i Veriut është shumë i pasur më burime ujore duke përfshirë këtu lumenjtë, Ibër dhe Sitnicë dhe liqeni më i madh artifi cial i Gazivodës në Zubin Potok (një nga rezervuarët më të mëdha të ujit të këtij lloji në Evropë20. Sa-sia vjetore mesatare e ujit në digën e lumit Ibër është 1.143,33 milion m3 që paraqet një poten-cial të lartë repër zhvillimin e aktiviteteve të ndryshme. Në vitet e fundit furnizimi me ujë në rajon është përmirësuar dukshëm (falë investi-meve të bëra nga Qeveria e Kosovës dhe organi-zatat ndërkombëtare); megjithatë ndërprerjet e

Autostrada Prishtinë- Mitrovicë



12

INFRASTRUKTURA Infrastruktura Ambientale /Energjetike dhe Furnizimi

4

21) Të dhënat e siguruara nga Ujësjellësi Rajonal “Mitrovica”, Maj 2010. 22) Të dhënat e siguruara nga Ujësjellësi Rajonal “Mitrovica”, Maj 2010.

furnizimeve me ujë vazhdojnë të përbëjnë një problem të rëndësishëm për banorët.

Problemet tjera me të cilat ballafaqohet rrjeti i furnizimit janë: sistemi i vjetruar, humbjet e mëdha teknike, kyçjet ilegale, pagesa e ulët e faturave, mospagesa nga banorët e Mitrovicës së Veriut dhe Zveçanit. Zonat që nuk janë të lid-hura me rrjetin publik të furnizimit me ujë, furnizohen nga burimet vetanake që janë në rrezik të përhershëm të ndotjes nga ndotësit e ujit dhe mbeturinat tjera. Furnizimi me ujë të pijshëm pritet të përmirësohet me ndërtimin e fabrikës së ujit ne fshatin Balinc.

Trajtimi i ujërave të zeza në këtë rajon është në një pozitë shumë të vështirë, të gjitha ujërat e zeza nga zonat urbane dhe rurale hedhen direkt në lumenjtë e Ibrit dhe Sitnicës, apo në lumenjtë më të vegjël ose ne përroska pa ndonjë trajtim. Ndërtimi i kanalit për kolektimin e ujërave të zeza në Mitrovicë llogaritet të kushtojë rreth 38,4 milion euro, duke përfshirë edhe 6,5 milion euro për ndërtimin e Impiantit të ri për trajtimit e ujërave të zeza (Burimi: Agjenda e Zhvillimit Komunal të Mitrovicës 2004 Insar Consulting).

Nuk ka kurrfarë monitorimi të derdhjes së ujrave të ndotura, siç ndodh në tërë Kosovën. Menaxhimi i sistemit të ujrave të ndotura është përgjegjësi e kompanisë rajonale të ujit dhe ujrave të zeza21. Nëpër fshatra dhe vendbanimet tjera të vogla, uji i ndotur derdhet në kanale të hapura të cilët e kontaminojnë sipërfaqen dhe ujin nëntokësor, duke rezultuar me kualitetin e dobët të ujit të pijshëm nga puset. Një problem shtesë është infi ltrimi i lartë i ujit të ndotur. Si rjedhojë e kësaj, ka një shkallë të lartë sëmurjeve të bartura përmes ujit. Poashtu për shkak të

kanalave të hapura të drenazhit të bllokuar me dhe e hedhurina tjera që paraqesin një rrezik të përmbytjes dhe mjedisor. Nuk trajtohen as ujërat e zeza industriale dhe rrjedha shkarkohet drejt në lumenj. Fabrika e vetme për trajtimin e ujërave të zeza (e cila nuk funsionon ende) gjen-det në Skenderaj që është fi nancuar nga BE-ja, e cila ishte e planifi kuar për të trajtuar të gjitha ujërat e zeza që vijnë nga qyteti i Skenderajit22.

Menaxhimi i mbeturinave të ngurta menax-hohet nga pesë kompanitë e shërbimeve publike që ofrojnë shërbimet e tyre shumicës së popull-sisë urbane në këtë rajon. Ekzistojnë dy deponi rajonale, një në Gërmovë dhe tjetra në Banjskë të menaxhuara nga kompanitë lokale. Procesi i selektimit dhe riciklimit të mbeturinave është në fazën fi llestare dhe ka edhe shumë gjëra për tu bërë me qëllim për të arritur standardet e BE-së. Aktualisht, menaxhmenti i mbeturinave urbane në rajon (përkundër shumë investimeve në dhjetë vitet e fundit) ballafaqohet me vështirësi të mëdha për shkak koncentrimit të madh të popullsisë në zonat urbane.

Përveç problemeve të shkaktuara nga munge-sa (apo cilësia e dobët) e infrastrukturës së mje-disit, siç përshkruhet më sipër, rajoni ka qenë vendi i aktiviteteve të gjera minierore dhe indus-triale dhe ka pësuar ndotje nga plumbi, zinku, kadmiumi, argjendi, dhe materiale të tjera. Ri-marrja e disa deponive industriale në rajon do të jetë një veprim shumë i kushtueshëm.

4.3 Infrastruktura Energjetike dhe Furnizimi

Burimi kryesor i energjisë që përdoret në rajon si gjithkund tjetër në Kosovë është energjia elek-trike. Furnizimi me energji elektrike vjen nga termocentralet në Obiliq. Një pjesë e Rajonit të Veriut furnizohet me energji elektrike nga Novi Pazari i Serbisë.

Pavarësisht potencialit të lartë për prodhimin e energjisë alternative dhe të ripërtëritshme në rajonin, kjo është përdorur shumë pak deri më tani.Hidrocentrali në Liqenin e Gazivodës ka kapacitet të vogël, i cili furnizon konsumatorët në kohë kritike të konsumit. Ka pasur disa ek-splorime të përdorimit të energjisë së erës, por pa rezultate konkrete. Rajoni vazhdon ende të përballet me nivelin më të lartë të ndërprerjeve të energjisë në Kosovë veçanërisht gjatë periud-have të dimrit.

Liqeni i Gazivodës



13

INFRASTRUKTURA Infrastruktura Industriale/ e Komunikimit/ Sociale dhe Shëndetësore/

4

4.4 Infrastruktura Industriale

Rajoni Ekonomik i Veriut ka mjaft hapësirë për ndërtimin e objekteve industriale dhe parqeve të biznesit, por shumica e tyre janë në pronësi të Trepçës dhe janë subjekt i procesit të privatizi-mit të kësaj kompanie.

Parqet operative të biznesit në Rajon janë si vi-jon:• Parku i biznesit në Mitrovicë prej 3,5 hektarë të fi -

nancuar nga BE-ja në bashkëpunim me MTI-në, në të cilin janë përzgjedhur 22 kompani lokale prodhuese me hapësirë në dispozicion prej 600m2

deri në 900 m2.• Parku i biznesit në Dolane komuna e Zveqanit e

cila ofron mjaft hapësirë për aktivitete të ndry-shme të zhvillimit ekonomik;

• Parku i biznesit në Skenderaj ndërtimi i të cilit pritet të fi llojë së shpejti. Marrëveshja për konce-sion është nënshkruar në mes të komunës të Sken-derajt dhe Tehnopolis Celje-Sllovenisë për ndër-timin e parkut teknologjik në sipërfaqe prej 19,63 hektar për rreth 33 biznese.

• Parku i biznesit ne Vushtrri me një sipërfaqe prej 15 hektarësh, ende është ne përpunim hapësira dhe projekti detal me një kosto te përafërt prej 1,600,000 Euro ne fshatin Lumi i Madh afër Mag-jistrales Prishtine Vushtrri Mitrovice.

4.5 Infrastruktura e Komunikimit

Rajoni i Veriut nuk ka një gjendje te kënaqshme me rrjetin e telekomunikacionit (dhe ekziston një shërbim rajonal i ndarë postar, sipas ndarjes etnike te rajonit). Ekzistojnë dy ofrues te shërbi-meve të telefonisë fi kse: PTK-ja dhe Telekom Sr-bia që mbulon komunat e populluara nga komu-niteti etnik Serb. Mbulimi i rrjetit të telefonisë mobile është i mire por jo edhe ai i telefonisë fi kse dhe internetit. Komunat e Mitrovicës, Vushtrrisë dhe Skenderaj zonat kane një mbu-lueshmëri të mire te dy operatoreve legal Vala dhe IPKO mirëpo ekziston dhe telefonisë fi kse, mirëpo kjo nuk mund thuhet edhe për zonat ru-rale te cilat përballen me mungese te madhe sidomos telefonisë fi kse dhe shërbimeve të in-ternetit.

Ekzistojnë edhe një numër i madh i medieve të shkruara dhe elektronike nacionale dhe lokale në rajon si dhe një numër i shpërndarësve të tel-evizioneve kabllore. Mediet e shkruara në përgjithësi janë ato që vijnë nga Prishtina dhe kryesisht i mbulojnë qytetet në rajon, ndërkaq

gazetat lokale kryesisht informojnë për ngjarjet lokale. Stacioni i vetëm televiziv lokal ofron pro-grame të ndryshme dhe informon për ngjarjet në rajon.

4.6 Infrastruktura Sociale dhe Shëndetësore

Kujdesi shëndetësor në rajon nuk është në një nivel të kënaqshëm dhe poashtu është ndarë në bazë të ndarjes etnike të rajonit. Për shkak të mungesës së çasjes në spitalin rajonal në pjesën veriore të Mitrovicës, pacientët nga jugu dërgo-hen në spitalin e Prishtinës. Qendra shënde-tësore është në mesin e tetë qendrave tjera shën-detësore në qytet dhe përmban edhe 13 njësi të kujdesit shëndetësor, përfshirë edhe tri njësi në fshatra të komunave të Zveçanit, Zubin Potokut dhe Leposaviqit të banuara me shqiptarë të Kos-ovës. Në Mitrovicën Veriore ekziston një spital rajonal dhe një shtëpi e shëndetit që vepron si pjesë e sistemit shëndetësor të Serbisë. Spitali shërben si institucion shëndetësor kryesor për komunitetin serb të Kosovës.

Kujdesi shëndetësor ne Mitrovicë, Vushtrri dhe Skenderaj përballet me probleme te theksu-ara sidomos shërbimeve terciare dhe mungesës se kuadrit profesional, infrastrukturës përcjellëse dhe zhvillimit te sektorit privat te shëndetësisë. Ne ketë rajon funksionojnë edhe një numër i konsiderueshëm i ambulantave te sektorit privat te cilat me shume ofrojnë shërbime te sistemit ambulator. Probleme tjera janë edhe mungesa e vazhdueshme e medikamenteve ne institucionet publike dhe mungesa e infrastrukturës ligjore për sigurimin shëndetësor ne Kosovë.

Për problemet e shumta sociale në rajon krye-sisht përkujdesen Qendrat për Punë Sociale që veprojnë në kuadër të Ministrisë së Punës dhe

Kompleksi I Trepçës në Zveçan



14

INFRASTRUKTURA Sportive dhe Rekreative/ Objektet e Trashëgimisë Historiko-Kulturore

4

Mirëqeniës Sociale. Institucione tjera të shërbi-meve sociale përfshijnë edhe Departamentet Komunale për Shëndetësi dhe Mirëqene Sociale; Qendrat për Pune Sociale merret me: Mbrojtjen Sociale të Fëmijëve dhe Rinisë; Përkujdesjen dhe mbrojtjen e fëmijëve pa kujdes prindëror; Mbro-jtjen e fëmijëve dhe të rinjve me nevoja të veçan-ta dhe atyre me sjellje të çrregulluara; Mbrojtjen sociale të të rriturve me gjendje të nevojës so-ciale; Mbrojtjen e të rriturve me nevoja të veçan-ta; Mbrojtjen e të moshuarve pa kujdes familjar dhe pa mjete për jetesë; Punën e kujdestarisë dhe mbrojtjen e familjeve në realizimin e të drejtave juridike.

Nevojitet një program për ngritjen e kapac-iteteve tjera infrastrukturore dhe programe te veçanta për uljen e varfërisë si dhe strategjia për ofrimin e shërbimeve sa me te mira sociale për te gjitha grup moshat në rajon.

4.7 Infrastruktura Sportive dhe Rekreative

Mitrovica është jashtëzakonisht e pajisur mirë me objekte kulturore dhe sportive. Kjo është një nga qendrat më e mëdha kulturore në Kosovë, posedon dy stadiume sportive, si edhe një sallë të madhe sportive ku mund të organizohen ngjarje ndërkombëtare. Ekzistojnë edhe objekte tjera sportive dhe kulturore në zonat e tjera ur-bane në rajon, e të cilat luajnë një rol të rëndë-sishëm në jetën kulturore.

Vushtrria ka: Palestrën sportive, sallën e sporteve luft arake, Qendrën e sporteve, fushën e futbollit me objektet ndihmëse, pishinën olimpike private si dhe tri fusha private të mbuluara për futboll.

Zubin Potoku ka ka një stadium futbolli me një shirit atletik, një sallë sportive dhe një fushë tenisi. Komuna ka investuar shumë në objektet sportet e ujit.

4.8 Objektet e Trashëgimisë Historiko-Kulturore

Rajoni i veriut ka shumë objekte kulturore-his-torike të cilat paraqesin një faktor te rëndë-sishëm ne zhvillimin e potencialeve te turizmit ne rajon si dhe e shtojnë cilësinë e jetesës.

Në Vushtrri objektet kulturore-historike janë të shumta dhe të lloj-llojshme dhe janë tregues i lashtësisë së këtij qyteti. Disa nga monumentet kul-turore-historike janë: Muret e Kalasë Dardane,

Kalaja e Vushtrrisë, Ura e Gurit (Ura me 9 harqe), Përmendorja mbi varreza tek Kisha në Lumëkuq, Xhamia e Gazi Ali Beut, Shpata mesjetare, Ndërte-sa e Hamamit të vjetër, Teqja në parkun e Vush-trrisë dhe Përmendorja e Azem Bejtës në Galicë. Ekzistojnë edhe shume vende arkeologjike dhe ki-sha si dhe monumente të kulturës islamike.

Ka një numër të konsiderueshëm të monu-menteve kulturore dhe historike që ekzistojnë në territorin e komunës së Zubin Potokut, të gjithë kanë vend shumë të veçantë në trashëgiminë kultu-rore dhe historike serbe. Mes tjerash, janë mbetjet e e gjykatës së vjetër të Mbretëreshës serbe Helena e Anjou, nëna e Mbretërve Milutin dhe Dragutin, e cila gjindet në fshatin Bërnjak. Ajo kishte themelu-ar edhe kolegjin e parë të vajzave në shekullin e 14 në të njëjtin fshat. Shenjëtori dhe njeri i shquar më i rëndësishëm kulturorë në Stari Kolashin është Manastirii Crna Rijekës. Edhe pse është ndërtuar në shekullin e 14, trajta e sotme e kishës, e cila është dedikuar për Michael Archangel St, vjen nga shek-ulli 16, kur afresket në brendësi të kishës janë të pik-turuara.

Monumentet me te rëndësishme kulturo-his-torike ne komunën e Mitrovicës janë:Xhamia me varre (Mazhiq) Shekulli i XVI; Muranat e Qytetit mesjetar të Trepçës (Vidishiq) - Shekulli i XIII XVI; Qyteti i Trepçës (Gjytet) Rashan Shekulli i XIII XIV; Mbeturinat e kompleksit mesjetar në sipër-faqen e Trepçës së Vjetër (Mazhiq) - Shekulli XIV XVI); Shtëpia në rrugën (Ilia Birqanin nr. 17, Mitrovicë) — Shekulli i XI; Shtëpia e Bllagoje Gjorgjeviqit në rrugën Ivo Llolla Ribar Nr. 7 (L NÇ Mitrovicë); Shtëpia në rrugën Zelengora Nr. 10, Ndërtesa e ish Konsullatës Ruse (Mitrovicë)-Shek-ulli i XX.; Shtëpia e Xhafer Devës në Mitrovicë.


Hamami i Qytetit të Mitrovicës (nën mbrojtje që nga viti 1957)


15

EKONOMIA DHE BIZNESI

5

23) Sondazh mbi NVM-të, AZHR Veri, Shtator 2010.

Mitrovica ishte e njohur për mini-erat e saj dhe industrinë meta-lurgjike duke qenë punëdhënësi kryesor në Rajon. Në vitin 1988, pothuaj 23.000 punëtorë nga i

tërë rajoni punonin në kompleksin e Trepçës 9që përfshinte minierat, fabrikën e baterive dhe punët metalurgjike të zinkut). Aktualisht Trepça ka 2.525 të punësuar, duke përfshirë këtu 1.355 shqiptarë (54 përqind) dhe 1.170 serbë (46 për-qind).Riaktivizimi i mëtejshëm i Trepçës është subjekt i privatizimit të kësaj kompanie.

Siç tregohet në tabelën nr. 8 më poshtë janë 7,020 kompani të regjistruara në Mitrovicë, Vushtrri dhe Skenderaj, por këto dominohen kryesisht nga tregtia e jo nga prodhimi, me dyqane të vogla, të cilat kryesisht shesin mallra të importuara. Sektori i prodhimit është i pazh-villuar për shkak të faktorëve të tillë si ekonomia informale, norma shumë të larta interesi të kre-dive nga bankat komerciale, nuk ka sistem të kredive për aktivitetet e bizneseve fi llestare, etj

Ekzistojnë disa OJQ-ve lokale dhe shoqata të Biznesit të cilat ofrojnë mbështetje për rritjen e kapaciteteve të NVM-ve në Rajon. Oda e Tregtisë Zyra Regjionale në Mitrovicë luan një rol të rëndësishëm në organizimin e aktiviteteve të ndryshme me qëllim të forcimit të aft ësitë e NVM-ve në komunat Mitrovicës, Skenderaj dhe Vushtrri. Përveç kësaj ekziston Zona e UNDP-së e bazuar në Programin Zhvillimor që mbështet me trajnime dhe ndërtimin e kapaciteteve dhe ofron grante të vogla NVM-ve në komunat e Mitrovicës dhe Zveçanit.

Në rajon operojnë shumë banka komercialesiç janë: Banka Ekonomike, banka për Biznes; Pro-credit Bank; Raiff eisen Bank; NLB dhe institu-cionet mikrofi nanciare Kosovo Enterprise Pro-gramme (KEP); Beselidhja/Zavet mirëpo bizneset ankohen per shkallë shume te larta te interesit dhe kredi jo te favorshme per zhvillim-in e biznesit23. Norma mesatare e interesit në vi-tin 2009 ishte rreth 14%. Dhjetë kompani të sig-

5.Ekonomia dhe Biznesi

GRAFIKU 7: Numri total i bizne-seve të regjistruara në Mitrovicë, Skenderaj dhe Vushtrri

Burimi: Drejtoritë e Ekonomisë dhe Financave te Mitrovicës, Vushtrrisë dhe Skenderajit

Kompleksi i Trepçës


● Tregëtia● Transporti dhe

Telekomunikacioni ● Hotele dhe

Restorante ● Miniera● Ndërtimtari● Aktivitete tjera so-

ciale● Bujqësi dhe Pylltari● Prona dhe Qirad-

hënie-marrje● Arsimi● Mbrojtja Publike

RAJONAL PËR RA

ni

tjera so-

dhe Pylltarihe Qirad-

rje

1%2%

2%2%

3%7%7%

10%

18%

48%


16

EKONOMIA DHE BIZNESI 5

urimeve janë aktive në Kosovë, me selitë e tyre në Prishtinë që ofrojnë kryesisht sigurimin e au-tomjeteve përmes politikave të përgjegjësisë ndaj palës së tretë. Sistemi i pensioneve në Kos-ovë përfshin një sistem të detyrueshëm shtetëror dhe sistemet vullnetare private.

Ashtu si në vendet tjera, edhe në Rajonin e Ve-riut është e pranishme ekonomia joformale. Sipas llogaritjeve zyrtare në Komunën e Mitro-vicës numri i personave që zhvillojnë veprim-taritë e biznesit të paregjistruara arrin 200-300 persona/familje.

Sipas disa hulumtimeve, ekonomia joformale në Kosovë është shumë më e lartë sidomos në Rajonin e Veriut dhe ky territor shfrytëzohet si rajon tranzit për kontrabandimin e mallrave në pjesët e tjera të vendit.

KIPRED-i (një institut lokal i kërkimit) ka propozuar krijimin e një “zone speciale të inves-timit” që mbulon territoret e Mitrovicës së jugut, Mitrovicës së veriut, dhe Zvecanit ku kompanitë do të ishin të liruara nga taksat komunale (p.sh. për licencim, pronë, etj.) dhe të tatimit në fi tim në nivel nacional. Ato akoma do të paguanin të gjitha taksat tjera, siç janë tatimi në të ardhura, kontributet e punës, tatimi i të ardhurave të pu-nës dhe tatimin mbi vlerën e shtuar (TVSH) mbi mallërat dhe shërbimet. Një “Zonë e lirë dog-

anore”, plotësuese përkrahë “zonës speciale të investimit ”, do të mund të themelohej në zonën mes Mitrovicës së jugut dhe asja të veriut dhe Zveçanit ku kompanitë do të jenë të liruara nga taksat e korporatave dhe të profi tit dhe tarifave doganore në mallërat e importuara siç janë pa-jisjet etj.24

Rajoni i Veriut ka potenciale të larta për zhvil-limin e turizmit. Malet e larta si Mokra Gora, Shala e Bajgores, Çyçavica me natyrën e tyre të bukur paraqesin potencial të madh për zhvillimin e ekoturizmit dhe turizmit dimëror. Lugina e Ibrit mund të përdoret për rekreacione të ndryshme dhe aktivitete sportive. Liqeni i Gazivodës është tërheqëse për vizitorët gjatë periudhës së verës.

Vendpushimet turistike në Rajon janë vetëm në fazën fi llestare të zhvillimit. Në Mitrovicë, Vushtrri dhe Skenderaj ka 636 hotele dhe restorante që paraqesin 9% e të gjitha bizneseve të regjistruara, por në të ardhmen duhet bërë edhe shumë investime në mënyrë këto biznese të jenë konkurruese. Banja e Banjskës posedon tri burime termo-minerale që ndihmon shërimin e lëkurës dhe sëmundjeve reumatike. Të gjitha burimet janë afër dhe kanë një temperature të ujit prej 46-56°C. Kompleksi ka vend për vizitorë me restorant, por ai është në një gjendje shumë të keqe për shkak të një mirëmbajtje jo të mirë. Hoteli ka një kapacitet prej 60 shtretërve.

Pavarësisht nga ekzistenca formale e institu-cioneve të mbështetjes së biznesit, nuk ka kapac-itet të mjaft ueshëm profesional në administratën komunale publike për të mbështetur në mënyrë adekuate zhvillimin ekonomik lokal dhe rajonal. Mungesa e një strategjie kombëtare për zhvil-limin ecsonomik, mungesa e mekanizmave fi -nanciare për mbështetjen e projekteve zhvilli-more, çasja e kufi zuar në teknologjitë e reja dhe shërbimet e pamjaft ueshme të tregut janë disa nga pengesat kryesore për zhvillimin ekonomik.

24) “Shikimi Përtetj Urës së Mitrovicës”: Një Pako Propozimi e quajtur “Ahtisari Plus” Prishtinë, Tetor 2008

Shala e Bajgorës

dhe liqeni i Gazivodës

PHOTOS: ARBEN LLAPASHTICA

Kristali i Trpçës


17

BUJQËSIA DHE PYLLTARIA 6

25) (Plani I Zhvillimit Bujqësor dhe Rural 2009- 13)

Kosova ka një popullsi shumë rurale dhe sektori i bujqësisë është një sektor i rëndësishëm. Popullsia rurale në vitin 2004 ishte 60%. Bujqësia siguron 25% deri në 35% të të gjitha kontributeve të

punësimit (kryesisht në sektroin joformal) dhe të atyre të prodhimit bujqësor prej 19 % për GDP.

Vizioni i përgjithshëm për bujqësi dhe zhvil-lim rural në Kosovë është që ’’të jap kontribut të balancuar në mirëqenien ekonomike, ambien-tale, sociale dhe kulturore në zonat rurale dhe në Kosovë në përgjithësi, nëpërmjet partneriteteve profi tabile në mes të sektorit privat, qeverisjës qendrore/lokale dhe komuniteteve lokale në kontekst Evropian25.

53% e tokës në Kosovë përbëhet nga toka bu-jqësore, 41.8% pyje dhe rreth 5.2% është ujë ose tokë urbane. 88.6% të tokës ujqësore është pronë private (88.60%). Toka bujqësore përbëhet nga toka e lërueshme, kopshte, pemëtishte, vreshta, kullosa, dhe tokë e papunuar- shënimet e kësaj ndarjeje janë dhënë më poshtë.

Potencialet për zhvillimin e prodhimit bu-jqësor të të gjitha llojeve në këtë rajon janë të larta. Disa shoqata joprofi tprurëse japin asist-encë profesionale për fermerët lokal në pro-dhimin bujqësor. Sidoqoft ë, problemet me të cilat ballafaqohet zhvillimi ujqësor në tërë Kos-ovën janë:1. Nivel i ulët i edukimit të fermerëve2. Tokë bujqësore e fragmentuar3. Sistemi i ujitjes4. Kapaciteti për procesim dhe promovim të

prodhimeve bujqësore5. Nivel i ulët i përdorimit të potencialeve dhe

resurseve natyrore6. Infrastruktura rurale është e zhvilluar dobët7. Fermat e paregjistruara

6.Bujqësia dhe Pylltaria

Tokë punuese dhe kopshte 38 %

Pemishtet dhe Vreshtat 1 %

Pyjet 22 %

Livadhet e kullosat 28 %

Tokë djerrë (e papunuar) 6 %

Të tjera 5 %

TABELA 8: Përdorimi i tokës bujqësore në Rajonin Ekonomik të Veriut

Burimi: Anketa e Ekonomive Shtëpiake Bujqësore 2007


18

SWOT ANALIZA7

Analiza SWOT është një mjet që ndi-hmon për të identifi kuar, zbuluar dhe përcaktuar potencialet dhe mundësisht edhe kufi zimet e zhvil-limit. Si e tillë ajo është një hap i

rëndësishëm në analizën tonë të kushteve aktu-ale në rajonin e Veriut (të cilat janë përmbledhur në seksionet e mëparshme të këtij dokumenti) dhe siguron një bazë për përcaktimin e një vizio-ni të zhvillimit, prioritetet dhe masat e lidhura me to.

Detyrat e analizës SWOT janë si në vijim:1) Me qëllim të drejtimit të zhvillimit në të

ardhmën, të zgjedhë veçoritë kryesore të rajonit që përfaqësojnë pëparësite dhe/ose dobësitë e zhvillimit;

1) Pas analizimit të statusit dhe trendeve në ambient më të gjerë, të themelojë përparësitë bazike të zhvillimit, mundësitë dhe rreziqet.

Më specifi kisht, SWOT analiza përfaqëson:• Përparësitë të cilat ne do të përpiqemi ti

shfrytëzojmë në avantazhin tonë

• Dobësitë të cilat duhet të merren parasysh dhe të cilat duhet t’i tejkalojmë sa më shpejt dhe kudo që është e mundur;

• Mundësitë, të cilat duhet të përdoren për të rritur përfi timet dhe për të minimizuar dobësitë dhe

• Rreziqet, nga të cilat ne duhet të kujdesemi, ose të provojmë t’i zvogëlojmë në minimum.

Sikurse të gjitha pjesët e strategjisë, SWOT anal-izat janë pregatitur nga Grupi Kyç i Partneritetit, dhe brenda secilit grup tematik punues individ-ualisht. Të katër elementet e SWOT analizës – përparësitë, dobësitë, mundësitë dhe rreziqet janë përgatitur në ldihje me sektorët e rëndë-sishëm të përshkruara në sektorët e mëhershëm të këtij dokumenti, respektivisht: Environment• Ambienti• Infrastruktura• Ekonomia• Bujqësia• Burimet natyrore dhe njerëzore

Analiza është prezantuar në një format stand-ard tabelar në dy faqet e ardhëshme.

7. SWOT Analiza

SWOT Analiza

Përparësitë

Mundësitë Rreziqet

Dobësitë


19

SWOT ANALIZA 7

Përparësitë• Pozitë e favorshme gjeografi ke për zhvillim

ekonomik dhe rrjetëzim ndërkombëtar• Pasuritë natyrore (resurset minerare nëntokësore,

rezervat pyjore, tokat pjellore, burime te pasura me uje) dhe potenciali turistik i tyre

• Rrugë lidhëse me infrastrukturën hekurudhore me vendet tjera

• Kultivim ekologjik dhe prodhime të shëndetshme bujqësore

• Fuqi e lire punetore dhe taksa relativisht të ulëta.• Ekzistencë e hapësirave për biznese.• Ekzistencë e hapësirave në zonat ekonomike• Popullatë shumë-etnike• Bashkëpunimi në mes të bizneseve në rajon

(pavarësisht karakterit etnik) • Zonat e gjera të tokë spjellore dhe tokë punuese e

kualitetit të lartë• Monumente historike dhe kulturë atrktive• Terren i përshtatshëm për zhvillim rekreativ dhe

eko-turiaëm • Potencial për prodhimin e energjisë alternative/

erës • Klime dhe potencial për zhvillimin e bujqësisë dhe

blegtorisë• Funksionimi i drejtimeve të reja studimore në

Fakultet e Rajonit bazuar ne kërkesat e tregut te punës

• Plane të miratuara urbane

• Mungese e mjeteve fi nanciare për projekte te qëndrueshme zhvillimore

• Shfrytëzim jo i plotë linjave hekurudhore. • Sistem jo i kompletuar i menaxhimit të

mbeturinave • Institucione të dobëta në ofrimin e e shërbimeve

publike• Nivel i lartë i mungesës së infrastrukturës

percjellese ndërtimore dhe presion ekstrem i zhvillimit në qytet

• Infrastrukturë e papërshtatshme rrugore për zhvillim ekonomik

• Zhvillim i pamjaftueshëm i ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme

• Mungesë e investimeve direkte të jashtme• Mungesë e nxitjeve për zhvillim rajonal

të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme dhe të bujqësisë

• Mbështetje e pamjaftueshme për zhvillim të përgjithshëm ekonomik

• Prezencë disproporcionale e aktiviteteve ekonomike në rajon (tregëti-prodhim)

• Mungesë e njohurive në teknologjinë e re dhe inovacionet

• Mungesa e organizimit te kllastereve• Kapacitete jot ë zhvilluara për planifi kim

dhe implementim të peojekteve • Disbalancë në mese ofertes dhe kerkeses në

tregun e punës• Furnizim i pa mjaftueshëm me energji elektrike • Furnizim pa mjaftueshëm me ujë dhe sistem jo

i zhvilluar i ujitijes• Mungesë e koordinimit ne mes te institucioneve

te edukimit dhe kërkesave te tregut• Mungesë e hapsirës, pajisjeve dhe stafi t

profesional në arsimin e ulët• Mungesë e programeve dhe institucioneve të

të mësuarit gjate gjithë jetës (mësim i vazhdueshëm)

• Mungesë e dijenisë dhe përvojës në programet e BE-së dhe programet e tjera ndërkombëtare

• Mungesë e kapaciteteve për menaxhimin e zhvillimit lokal në përputhje me politikat e BE-së

• Zhvillimi i pamjaftueshëm i produkteve bujqësore me cilësi të lartë dhe markimi i tyre

• Ndotja e mjedisit me metale të rënda dhe shpyllëzimi

• Prania e ekonomisë joformale • Mungesa e shenjave për monumentet kulturore-

historike për të informuar vizitorët e mundshëm • Mungesa e investimeve në turizëm • Mungesa e kapaciteteve për mbrojtjen e mjedisit • Buxheti i kufi zuar i komunave dhe rajonit për

mbrojtjen e mjedisit dhe revitalizimin e zonave te ndotura

• Fuqi jo e kualifi kuar e punës

Dobësitë


20

SWOT ANALIZA7

Mundësitë• Rritja e mundësive për pjesëmarrje në programe

të BE-së

• Zbatimi i parimeve të BAT (Best Available Technology – Teknologjisë më të mirë ekzistuese) në ekonomi

• Zhvillimin e infrastrukturës teknologjike dhe ndërlidhja zhvillimore (kllasterët)

• Privatizimi i ndërmarrjeve shoqërore

• Prezenca ndërkombëtare dhe interesimi i donatoreve

• Investime të jashtme direkte

• Zgjerimi i sistemit të ujitjes për prodhimtarinë bujqësore

• Krijimi i infrastrukturës lehtësuese për Biznese prodhuese

• Ndihma në prodhimin kualitativ të qumështit

• Privatizimi i tokave bujqësore dhe kooperativave

• Shfrytëzimi i potencialeve për prodhimin e energjisë se ripërtëritshëme

• Pjesëmarrja e institucioneve arsimore në programet ndërkombëtare

• Rrjetëzimin e institucioneve arsimore dhe rritjen e konkurrencës të stafi t profesional

• Rehabilitimi dhe zhvillimi i deponive te mbetjeve industriale

• Legjislacioni për mjedisin

• Mundësia për zhvillimin e ndërmarrësisë së gjelbër

Rreziqet• Mbështetje e pamjaftueshme e projekteve

fi llestare (start-up)

• Pasojat e krizës ekonomike globale

• Vazhdim i ndotjes nga metalet e rënda

• Kufi zim i fondeve te BE për zhvillim të bujqësisë

• Rënia e kualitetit të tokës

• Monopolizimi nga ndërrmarjet e mëdha

• Pakësimi i prodhuesve bujqësor me pakësimin e banorëve në fshat

• Çmime të ulëta të prodhimit dhe varësia nga importi

• Shfrytëzimi i tokës bujqësore për qëllime tjera

• Ndotja e Tokave Bujqësore dhe mos përcaktimi i zonave të ndotura të tokës bujqësore

• Organizimi dhe koordinim i dobët në mes të qeverive lokale dhe qëndrore

• Rritja e ndotjes dhe mungesa e kontrollit ne transportimin e mbeturinave si dhe mungesa e sistemit te pastrimit te kanalizimit dhe mbeturinave

• Zvogëlimi i biodiversitetit

• Konfl ikt interesi në kontekstin publik – privat në respektimin e standardeve mjedisore, të ndërtimit dhe të zhvillimit

• Shkallë te larta te interesit nga bankat komerciale

• GDP e ulët për kokë banori


21

SWOT ANALIZA

7

Duke rishikuar tabelën e mësipërme SWOT (dhe duke shikuar në sektor-in paraprak), ne mund të shohim se rajoni i Veriut ndanë shumë nga sfi -dat e zhvillimit të përgjithshëm të

Kosovës, si një e tërë: • Krijimi i strukturës së gjërë, por jo adekuate

(dhe jo të mirëmbajtur siç duhet) • Burime të pasura natyrore të cilat nuk janë

menaxhuar në një mënyrë të qëndrueshme dhe, në disa raste, kanë vuajtur nga shfrytëzi-mi intensiv që ka rezultuar me dëme të kon-siderueshme mjedisore;

• Një popullatë e re me mundësinë e përfi timit të arsimimit, por që i mungon qasja në trajn-ime moderne profesionale;

• Shërbime të dobëta për mbështetje të biznesit, Infrastruktures dhe mekanozmave fi nanciare;

• Një çekuilibër mes tregëtisë (e cila dominon aktivitetin e tillë ekzistues ekonomik) dhe pro-dhimit (i cili nuk është as aq i rëndësishëm e as dinamik sa mund të jetë).

Megjithatë, rajoni i veriut gjithashtu ka disa karakteristika specifi ke që e dallojnë atë nga pje-sa tjetër e Kosovës. Dy nga këto dallohen në mënyrë të veçantë.

Së pari, rajoni veri përfi ton nga burime të jashtëzakonshme natyrore jo vetëm në mjedisin e përgjithshëm (p.sh. pyjet, lumenjtë dhe liq-enet), por në mënyrë edhe më domethënëse në depozita minerale të rajonit. Këto të fundit kanë çuar në një histori të industrive të rënda nxjer-rëse dhe përpunuese në rajon që po ashtu kanë shkaktuar dëmtime të rëndë të mjedisit. Një sfi dë e veçantë në veri të Kosovës do të jetë shfytëzimi i burimeve të mbetura të rëndë-sishme natyrore (potencialisht shumë të vlef-

shme) -në një mënyrë të qëndrueshme, jo vetëm menaxhimin e përdorimit të këtyre burimeve në një mënyrë miqësore për mjedisin, por në të vërtetë duke zbutur dëmin që është bërë në të kaluarën. Kjo përbën fokusin e prioritetit të parë të zhvillimit rajonal për rajonin siç është për-shkruar me hollësi më poshtë.

Së dyti, ndarjet etnike që janë ushqyer dhe janë mbushur nga shpërbërja e Jugosllavisë janë ndoshta më të dukshme në Veri se në çdo rajon tjetër të Kosovës. Ndërsa është e papërshtatshme për të adresuar këtë çështje drejtpërdrejt përmes të gjitha prioriteteve të kësaj strategjie, ajo do të trajtohet vazhdimisht dhe në mënyrë të kon-siderueshme nëpërmjet prioritetit të fundit të zhvillimit që ka për qëllim të forcojë Burimet njerëzore të rajonit verior dhe të ngrisë pu-nësimin. Në kuadër të këtij prioriteti është men-duar që të bëhet promovimi i aktiviteti i cili mbështet rritjen e punësimin jo vetëm në përgjithësi por mbështet edhe përmirësimin e kujdesit social, një shoqëri të fortë dhe të qën-drueshme civile dhe shumëllojshëmrine kultu-rore. (Përsëri, për më shumë detaje shihni më poshtë.)

Të mbërthyera nga dy prioritetet e zhvillimit të përmendura më lart janë edhe dy të tjera që pasqyrojnë sfi dat me të cilat edhe pse janë më pak të veçanta për rajonin e veriut të Kosovës, gjith-sesi kërkojnë vëmendje. Këto janë: nevoja për të përmirësuar dhe mbështetur ndërmarrjet private, sidomos ndërmarrjeve prodhuese dhe mbi të gji-tha NVM-ve; dhe nevojën për modernizimin e prodhimit bujqësor, të përpunimit të ushqimit dhe marketingut. Partneriteti që ka përcaktuar strategjinë e zhvillimit rajonal për Veriun janë të bindur që ky kombinim i prioriteteve jep një përgjigje për sfi dat e zhvillimit të rajonit.

Ura në Mitrovicë


22

VIZIONI DHE PRIORITETET E ZHVILLIMIT8

Vizioni i zhvillimit është projektuar dhe propo-zuar nga Grupi Kyç i Partneritetit (GKP) dhe nga grupet punuese tematike të cilët arritën marrëveshjen si vijon:

“Një rajon që ka arritur standarde të larta të zhvillimit ekonomik dhe social duke e përmirësuar konkurrencën, mjedisin dhe

trashëgiminë kulturore”

8.Vizioni dhe Prioritetet e Zhvillimit

Konkurrenca është qëllimi kryesor ekonomik i çdo ekonomije rajonale. Rajoni Ekonomik i Ver-iut, duke pas parasysh përparësitë dhe mundësitë e tij, ka zgjedhur zhvillimin e infrastrukturës për zhvillimin mulitsektorial të ekonomisë me theks të veçantë në industri të pastër, bujqësi lokale dhe mjedis të ruajtur e të shëndetshëm.

Arritja e konkurrencës me zhvillimin e rajonit të Veriut kërkon në radhë të parë krijimin e par-

akushteve për investime ekonomike, dhe së dyti mbështetje të mëtutjeshme për ndërrmarrjet (në veçanti të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme). Për të përcaktuar llojet e masave që do të nevo-jiten për të arritur prioritetet e zhvillimit të specifi kuara më lartë, grupet tematike i kanë bërë SWOT analizën sektoriale të detajuar. Re-zultatet e këtij aktiviteti janë përshkruar në faqet në vijim.

PRIORITETI 1: PRIORITETI 2: PRIORITETI 3: PRIORITETI 4:

Zhvillimi i një Rajoni

ekologjikisht të pranueshëm

Me Shfrytëzim Racional të Burimeve Natyrore

Përmirësimi i Mjedisit të

Bisnesit Konkurrues

Zhvillimi i Prodhimit dhe

Sjërbimeve Bujqësore

Dhe Industrisë së Përpunimit të

Ushqimit

Forcimi I Burimeve

Njerëzore dhe Rritja e Punësisë


23

VIZIONI DHE PRIORITETET E ZHVILLIMIT Prioriteti 1

8

PRIORITETI 1: Zhvillimi i një rajoni ekologjikisht të pranueshëm me shfrytëzim racional të burimeve natyrore

Zhvillimi i një rajoni të pranueshëm ekologjikisht me përdorim racional të burimeve natyrore “fokusohet në ku-jdesjen dhe krijimin e parakushteve për përmirësim social dhe ekonomik

në rajon. Duke përmirësuar ambientin e ndotur dhe ndërtimin e infrastrukturës ne defi nojmë parakushtet për krijimin dhe gjenerimin e pu-nësimit, tërheqjen e investimeve dhe përmirësimin e cilësisë së jetës tek qytetarët e ra-jonit. Ky është veçanarisht rasti me Rajonin Ekonomik të Veriut i cili aktualisht është njëri nga më të ndoturit në Evropë.

Për të siguruar arritjen e Prioritetit 1, Grupi Tematik Punues për Mjedisin ka kryer një SWOT analizë të detajuar sektoriale dhe ka identifi kuar katër masa për përkrahje:

1.1 Th emelimi i një sistemi të integruar të me-naxhimit të ambientit.

1.2 Përmirësimi i sistemeve të infrastrukturës1.3 Ruajtja e diversitetit biologjik dhe peisazhit

gjatë zhvillimit1.4 Ruajtja e trashëgimisë kulturore gjatë zhvil-

limit

MASA 1.1: Themelimi i një sistemi të integruar të menaxhimit të ambientit.Shembuj të aktiviteteve që mund të përkrahen nga kjo masë do të ishin: themelimi i një sistemi për menaxhimin e mbeturinave; dizajnimi dhe ndërtimi i hapësirave të duhura për trajtimin e ujërave të zeza; themelimi i një sistemi ambien-tal gjithpërfshirës për monitorim dhe informim; trajnim dhe edukim për çështjet e ambientit dhe teknologjisë së gjelber; trajnim mbi programet e BE-së që janë të lidhura me ambientin.

MASA 1.2: Përmirësimi i sistemeve të infrastrukturësInfrastruktura e përmirësuar në Rajonin Ekono-mik Veri nevojitet për mbështetjen e zhvillimit të një ekonomie konkurruese. Kjo masë do duhej të mbështestë në edhe zgjidhjet e infras-

trukturës së transportit së energjisë efi çiente në veçanti, por gjithashtu edhe përdorimin e energ-jisë së ripërtëritshme dhe teknologjisë së pro-dhimit të gjelbër.

MASA 1.3:Ruajtja e diversitetit biologjik dhe peisazhit gjatë zhvillimitTh is measure could support both appropriate environmental protection activities and also economic activities that, by their very nature, are reliant on biological and landscape diversity (e.g. eco-tourism and organic agricultural pro-duction).

MASA 1.4: Ruajtja e trashëgimisë kulturore gjatë zhvillimitTrashëgimia e pasur historike dhe kulturore e ra-jonit të Veriut duhet të mbrohet më tej dhe të për-caktohet si një element i veçantë tërheqës për turne të organizuara dhe turizmëm mjedisor. Aktivitetet e mbështetura nga kjo masë mund të mbështesin jo vetëm ruajtjen fi zike dhe rinovimin, por edhe ngjarjet, rrjetëzimin dhe përpjekjet promovuese si në Kosovë ashtu edhe jashtë vendit.


24


8

Zhvillimi ekonomik i rajonin te Veriut të Kosovës do të varet jo vetëm në ri-gjenerimin selektiv të aktiviteteve të përzgjedhura industriale si industria e metaleve dhe prodhimin e materialeve

të ndërtimit, por edhe në prodhimin speciali-zuar bujqësorë dhe ndërmarrje të ndryshme të vogla dhe të mesme të cilat do të kërkojnë shër-bime efi kase mbështetëse të biznesit.

Mbështetja e mirë institucionale dhe organi-zimi, duke përfshirë ofrimin e trajnimeve rele-vante të përmirësuara dhe burimet e përshtat-shme për fi nancimin e biznesit do të jetë me rëndësi kryesore për arritjen e këtij prioriteti.

Për të siguruar arritjen e Prioritetit 2, Grupi Tematik mbi Ekonominë dhe Biznesin ka kryer një SWOT analizë të detajuar sektoriale dhe ka identifi kuar katër masa për mbështetje:2.1 Inkurajimi i zhvillimit të ndërmarrjeve

të vogla dhe të mesme dhe krijimi i para-kushteve për investime në ekonomi

2.2 Inkurajimi i përdorimit dhe zhvillimit të teknologjisë bashkëkohore, inovacionit dhe njourive

2.3 Zhvillimi i një shoqërie informative 2.4 Ristrukturimi dhe ripozicionimi i

ekonomisëy

MASA 2.1: Inkurajimi i zhvillimit të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme dhe krijimi i parakushteve për investime në ekonomi

Aktivitetet e mbështetura nga kjo masë mund të përfshijnë inkurajimin e instrumenteve të përshtat-shme fi nanciare, sigurimin e zyrës, hapësirën për prodhim dhe furnizim, si dhe mbështetjen për kri-jimin e rrjeteve të biznesit lokale dhe ndihmuese (kllasterë).

MASA 2.2:Inkurajimi i përdorimit dhe zhvillimit të teknologjisë bashkëkohore, inovacionit dhe njouriveNë përputhje jo vetëm me mbështetjen e vep-rimtarisë konkurruese të biznesit, por edhe me Prioritetin 1, është shumë e rëndësishme që të shfrytëzohen në mënyrë të plotë teknologjia e re, risitë dhe aktivitetet e bazuara në dijeni. Prandaj, kjo masë do të mbështeste veprimtaritë që nxi-sin ose punësojnë teknologjitëë me avantazhe drejtuese dhe inovacionet duke përfshirë trajn-imin dhe ri-trajnimit në teknikat e prodhimit përkatës, bashkëpunimin me institucionet shkencore dhe arsimore, si dhe mbështetjen për hapësira dhe objekte të përshtatshme.

MASA 2.3: Zhvillimi i një shoqërie informativeKjo masë do të synonte të mbështeste aktivitetet të cilat nuk lidhen vetëm me përdorimin komer-cial të teknologjisë së informacionit, por edhe për përdorimin privat dhe publik (p.sh. qeveria lokale) të TI-së për të siguruar mbështetje të përgjithshme për zhvillimin social dhe ekono-mik të rajonit të Veriut.

MASA 2.4: Ristrukturimi dhe ripozicionimi i ekonomisëHistoria e veçantë e veriut të Kosovës e ka lënë atë me një grup të veçantë të sfi dave ekonomike (lidhur me rënien e aktivitetet vjetra industriale të dëmshme për mjedisin) dhe sfi dat sociale (veçanërisht të lidhura me ndarjet e fuqishme etnike). Kjo masë do të synonte mbështetjen e aktiviteteve të cilat adresojnë këto sfi da unike nëpërmjet ndërhyrjeve specifi ke dhe iniciati-vave dhe politikave më të gjera që kanë në shënjestër aktivitetin ekonomik në veçanti.

PRIORITETI 2: Përmirësimi i Mjedisit të Bisnesit Konkurrues

Hapja e Fabrikës


25


8

Bujqësia – përfshirë kultivimin e peri-meve dhe frutave, mbajtja e bagëtisë dhe shpezëve, është një traditë e këtij rajoni. Burimet natyrore janë të tilla që, edhe në një treg konkurrues, rajoni

është një vend potencialisht i rëndësushëm për pridhimin e produkteve bujqësore që koncen-trohen në kualitet dhe në një imazh të qartë të markës lokale. Përvoja nga vendet e BE-së tre-gon se për të zhvilluar produkte të shëndetëshme komerciale të këtij lloji, shërbimet mbështetëse efi kase janë të paçmueshme.

Për të siguruar arritjen e Prioritetit 3, Grupi Tematik mbi Bujqësinë dhe Turizmin ka kryer një SWOT analizë të detajuar sektoriale dhe ka identifi kuar dy masa për mbështetje:

3.1 Zhvillimi i bujqësisë së qëndrueshme të ba-zuar në bujqësinë tradicionale

3.2 Zhvillimi i industrisë përpunuese në bujqësi

MASA 3.1: Zhvillimi i bujqësisë së qëndrueshme të bazuar në bujqësinë tradicionale Prodhimi i produkteve të kualitetit të lartë lokal që mund të kualifi kohet si një produkt origjinal për eksportin është mirëmbajtja dhe promovimi i bujqësisë. Është e nevojshme që të inkurajohet përqendrimi dhe konsolidimi i bizneseve dhe i tokës bujqësore dhe që të inkurajohet bujqësia në zhvillimin rural i bazuar në kualitetin e produkteve shtëpiake. Një mundësi për bujqësi konkurruese dhe zgjerimin e praktikave ekzis-tuese mjedisore është prodhimi i ushqimit or-ganik. Organizimi i një shitjeje me shumicë dhe mundësia për të siguruar infrastrukturën e nevojshme janë parakushte për zhvillim. Bashki-mi me kooperativën është njëra ndër masat më të rëndësishme organizative në sektorin e bujqë-sisë.

PRIORITETI 3: Zhvillimi i Prodhimit dhe Shërbimeve Bujqësore Dhe Industrisë së Përpunimit të Ushqimit

MASA 3.2 Zhvillimi i industrisë përpunuese në bujqësiMbështetja e zhvillimit të gjithëmbarshëm të bujqësisë duke kuptuar të gjitha ndërlidhjet në rritjen ekonomike ka një potencial për ndry-shimin e trendeve aktuale dhe për ri-themelim-in e bujqësisë si një potencial për zhvillim ekonomik në rajon. Edukimi i fermerëve për llo-je specifi ke të prodhimtarisë duke krijuar kushte për stimulimin e prodhimit të shëndetshëm me përdorimin e resurseve natyrore dhe ekspor-timin e ushqimit duhet të jetë fokusi kryesor i zhvillimit të potencialit rajonal në procesin e zh-villimit ekonomik.


26


8

PRIORITETI 4: Forcimi i Burimeve Njerëzore dhe Rritja e Punësisë

Në një kohë kur konkurrenca bazuar në dije, teknologjia e lartë dhe ino-vacioni janë bërë të zakonshme në strategjitë zhvillimore, zhvillimi i burimeve njerëzore kryesisht përf-

shin rritjen e investimeve në arsim - në të gjitha fazat e saj: nga shkolla fi llore, përmes shkollave profesionale në arsimin e lartë, ngritjen e vazh-dueshme të vetëdijes për rëndësinë e të mësuarit gjatë gjithë jetës dhe përshtatjen e arsimit ndaj nevojave të veprimtarisë ekonomike ekzistuese dhe të planifi kuar.

Për të siguruar arritjen e Prioritetit 4, Grupi Tematik mbi Arsimin ka kryer një SWOT ana-lizë të detajuar sektoriale dhe ka identifi kuar gjashtë masa për mbështetje:4.1 Sigurimi i punësimit të plotë4.2 Nivel i lartë i kujdesit shëndetësor dhe social4.3 Zhvillimi i Burimeve Njerëzore4.4 Përmirësimi i menaxhimit të zhvillimit ra-

jonal

4.5 Zhvillimi i shoqërisë civile4.6 Zhvillimi i multikulturalizmit

MASA 4.1: Sigurimi i punësimit të plotëËshtë me rëndësi të identifi kohen dhe të elimi-nohen shkaqet e papunësisë mbi bazën e hulum-timit sistematik të trendeve të tregut të punës. Mosbalancimi në mes të kërkesës së tregut lokal të punës dhe profi leve të edukimit duhet të reduktohen dukshëm duke i gjurmuar nevojat e ekonomisë dhe duke përmirësuar sistemin arsi-mor përfshirë Shkollat Profesionale dhe Trajn-imet dhe mësimin gjatë gjithe jetës në aspektin e zhvillimit të aft ësive të tyre.

Kjo masë do të mbështesë aktivitete për të zmadhuar zyrat rajonale të punësimit dhe in-stitucionet e arsimit dhe të trajnimit për të kup-tuar dhe dhe për t’u përgjigjur më më mirë nevojave të tregut lokal të punës.Dita e

Dredhëzës në Skenderaj


27


8

MASA 4.2: Nivel i lartë i kujdesit shëndetësor dhe socialNgritja e disponueshmërisë dhe kualitetit të shërbimeve shëndetësore është një prioritet i rëndësishëm zhvillimor nëse ky rajon do të don-te të siguronte standardet Evropiane.

MASA 4.4: Zhvillimi i Burimeve NjerëzorePërvetësimi i njohurive dhe aft ësive kryesore të ndërmarrësisë ka fi lluar në kohërat e hershme dhe siguron themelin për arsimin e mëvonshme që synon shkollat dhe trajnimet profesionale. Në rajonin e Veriut, si edhe në tërë Kosovën, arsimi parashkollor, fi llor dhe i mesëm kërkon reforma dhe përmirësim për të përmbushur standardet themelore Evropiane.

MASA 4.4: Përmirësimi i menaxhimit të zhvillimit rajonalKjo masë duhet të mbështesë aktivitetet që kanë për qëllim ngritjen e aft ësive dhe kapaciteteve të të gjitha palëve të interesuara në zhvillimin e ra-jonit Verior, duke përfshirë: zyrtarët komunal, stafi n i AZHR-së, përfaqësuesit e sektorit privat, OJQ-të dhe përfaqësuesit e shoqërisë civile që në mënyrë efektive të marrë pjesë në formulimin dhe krijimin e Strategjisë për zhvillim të rajonit të tyre dhe pjesëmarrjen në programet ndërkom-bëtare për zhvillim. Është e nevojshme që të përmirësohet bashkëpunimi me komunitetet fqinje dhe të zhvillohet më tej bashkëpunimi ndër-kufi tar

MASA 4.5: Zhvillimi i shoqërisë civileZhvillimi i sektorit të shoqërisë civile është veça-nërisht i rëndësishëm për procesin e zhvillimit ekonomik në rajonin ekonomit të Veriut, e posaqërisht sa i përket marrëdhënieve etnike por poashtu edhe lidhur me mbrojtjen e ambi-entit dhe të trashëgimisë kulturore.

MASA 4.6: Zhvillimi i multikulturalizmitBaza për zhvillimin e multikulturalizmit janë minoritetet nacionale, afërsia kulturore dhe so-ciologjike në rajonet kufi tare të vendeve fqinje. Është e domosdoshme të përmirësohet më tej sistemi i arsimit në kontekst të njohjes së gjuhëve dhe kulturave të vendeve Evropiane, sikurse dhe historinë rajonale. Me përmirësimin e institu-cioneve dhe shoqatave të minoriteteve nacionale dhe organizimin e ngjarjeve të ndryshme kultu-rore, ne duhet të krijojmë një sistem të shoqërisë dinamike e cila pranon ndryshimin, por e cila gjithashtu ruan traditat tradicionale. Është e mundur të realizohet, në mes tjerash, nëpërmjet informimit sistematik mbi mundësitë, pregatitja dhe pjesëmarrja në programe të BE dhe organi-zimin e evenimenteve që synojnë ruajtjen e mul-tikulturalizmit.


28

REGIONAL PROFILE Population, human resources and the labor market

22.2

Projekt i fi nancuar nga BE dhe i menaxhuar nga Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian

strategjia për zhvillim rajonal për rajonin ekonomik veri 2010-2013

Documents