stefan gandler: "günümüzde materyalizm. alfred schmidt ve adolfo sánchez vázquez"-

8192019 Stefan Gandler Guumlnuumlmuumlzde materyalizm Alfred Schmidt ve Adolfo Saacutenchez Vaacutezquez-

httpslidepdfcomreaderfullstefan-gandler-guenuemuezde-materyalizm-alfred-schmidt-ve-adolfo-sanchez 117



felsefelogos

Yıl 19 Sayı 58fesatoder yayınları

İstanbul

e-mail felsefelogosgmailcomwwwfelsefelogoscom amp wwwfesatodercomGenel Yayın Youmlnetmeni Sinan Oumlzbek

Fesatoder Adına İmtiyaz Sahibi Sema Uumllper OktarSorumlu Yazı İşleri Muumlduumlruuml E Aras Erguumlneş

Yayın Kurulu Muharrem Accedilıkgoumlz Engin Delice E Aras Erguumlneş Tomas GeisenFerda Keskin Uluğ Nutku Sinan Oumlzbek Kaan Oumlzkan Peter Tomas

Sema Uumllper Oktar Fehmi Uumlnsalan anzer Yakar

Danışma Kurulu(alfabetik sırayla)

Prof Dr Saffet BabuumlrProf Dr Betuumll CcedilotuksoumlkenProf Dr Alex Demirovic

Prof Dr Frigga Haug Prof Dr Wolfgang Fritz Haug

Prof Dr Onur Bilge Kula Prof Dr Beno Kuryel

Prof Dr Domenico LosurdoProf Dr Hakan PoyrazProf Dr Metin oprak

Kapak Resmi Alexandr Deineka Demonstration 1928 Baskı Oumlncesi Hazırlık Fehmi UumlnsalanBaskı

Akademi MatbaacılıkDavutpaşa Cad Guumlven San Sit C Blok No 230

opkapıİstanbul el 0212 4932467

Serti1047297ka No 14352

Genel Dağıtım

el 0262 359 10 60 Fax 0262 323 18 58wwwumuttepeyayinlaricom bilgiumuttepeyayinlaricom

felsefelogos hakemli bir dergidirEBSCOhost ve Te Philosopherrsquos Index tarafından listelenmektedir

felsefelogos rsquota yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittirGoumlnderilen yazıların yayımlanma kararı hakem raporlarına bağlıdır

Goumlnderilen yazılar iade edilmez felsefelogos ile yazarlar arasındaki iletişiminternet uumlzerinden e-mail yoluyla gerccedilekleşir





Guumlnuumlmuumlzde materyalizm Alfred Schmidt ve Adolfo Saacutenchez Vaacutezquez

Stefan Gandler

Geccediltiğimiz 3 yıl iccedilerisinde kaybettiğimiz iki buumlyuumlk emekli felsefe profesoumlruuml Alfred Schmidt(1931-2012 Frankfurt Goethe Uumlniversitesi) ve Adolfo Sanchez Vazquez (1915-2011Meksika Ulusal Otonomi Uumlniversitesi) birkaccedil azımsanmayacak farklılıkla birlikteyaklaşık1980rsquoli yıllara kadar egemen olan dogmatizmin dışında bir Marx ve marksizm yorumundabirleşirler Bu ccedilalışmada biz bir taraftan marksist yapıtların buumlyuumlk ustaları olan Adorno veHorkheimer merkezli marksist ekoluumln uumlyelerinden Alfred Schmidtrsquoe diğer taraftan Latin Amerikarsquonın ve İspanyolca konuşulan duumlnyanın ilk ve en oumlnemli Marx yorumcularından Adolfo Sanchez Vazquezrsquoe daha yakından bir bakış atacak boumlylece marksist materyalizm

anlayışını konu etmiş olacağız Adolfo Sanchez Vazquez gibi Alfred Schmidtrsquoe goumlre de temel felse1047297sorunsallaştırmalar idealizm ile (Marx oumlncesi) materyalizm ve Marxrsquoın praksis temelinedayanan materyalizmi arasındaki ilişkilerdir1 Bu teorik problematikleri ele almak eleştirelmarksist bir felsefe ve teorinin devamlı bir biccedilimde cesaret etmesi gerektiği şekilde sarp vekayalık bir dağ yamacında yuumlruumlmeye benzer ve oumlnemli sonuccedillara yol accedilmıştır ve halen dahaaccedilmaktadır Bu politik anlayışın cazibesinin ve oumlneminin buumlyuumlk kısmını borccedillu olduğu bumetaforik anlamıylaldquoyamaccedil-yuumlruumlyuumlşuumlrdquo aynı zamanda politik bağlamda yetersiz bir tevec-cuumlh goumlrmesinin de felsefe-iccedili gerekccedilesini oluşturur



gandler

236

Bu teorik anlayış burjuva duumlşuumlnuumlr ve politik aktoumlrler arasında Sovyetler Birliğirsquoninkaranlık guumlccedilleriyle aynı cephede yer alındığı şeklinde reel sosyalizm deneyiminin sona er-mesinden sonra bile hala taraftar bulan duymakta aslında tatlı bir huzur da buldukları birşuumlphe uyandırdı Marksist teorisyenler ya da aktivistler arasında ise batı marksizmi olarak

uumlnlenen bu anlayış bir burjuvaca yumuşatma ccedilabası kapitalist uumlretim biccedilimiyle birlikte-burjuva toplumsal ilişkileri de iccedileren bir ccedilark etme olarak goumlruumllduuml Sovyetler Birliğirsquoninsona ermesiyle birlikte ccediloğu dogmatik marksist ortadan kayboldu Şimdilerde eski dog-matik marksistler fırtına koparıyorlar birdenbire zaten hep iyi birer burjuva demokratolduklarını hatırladılar uumlm mevcut marksist kuramların yılmaz antikomuumlnist karşıtlarıhaline geldiler Ama bir şey en azından algı duumlzeyinde var olmaya devam ediyor Dogmatikolmayan bir Marx yorumunun reddi Ama bununla ilgili olarak yapılan ldquohain felse1047297 birakımrdquo adlandırması eski vurgusunu kaybetti Oumlnceleri onaldquoreddedilmesi gereken dogma-tik olmayan bir Marx yorumurdquo diyorlardı (ya da Markist-Leninist jargondaki gibi ldquoburjuvamarx yorumurdquo) artık yalnızca ldquodogmatik olmayan Marx yorumurdquo deniyor

Marx yorumlamasındaoumlzeleştiriden kaccedilınmanın hep ikna edicilikten uzak bueski kendi teorik zayı1047298ıklarını başkalarına yansıtma şeklindeki biccedilimi şimdi ikinci bir yollatolere edilmeye ccedilalışılıyor Birkaccedil eski dogmatik marksist kendilerini zaten hep eleştirel vedogmatik olmayan marksistler olduğuna inandırmış goumlruumlnuumlyor Bu kendi tarihsel teorikanlayışlarını yeniden yapılandırma onları henuumlz hesabını vermedikleri oumlzeleştiri suumlrecin-den uzak tutuyor Frankfurtlu 1047297lozof Alfred Schmidt Sovyetler Birliğirsquonin yıkılışının ccedilok oumlncesin-den beri Sovyetlerrsquoin devlet1047297lozo1047298arına karşı bağımsız ve dogmatik olmayan bir Marxyorumunun uumlzerinde ccedilalışan ve reel sosyalizm deneyiminin sonlanmasından sonra da

felse1047297 ccedilalışmalarını unutturmak istemeyenteorisyenlerden biriydi

2

Schmidt tıpkı SanchezVazquez gibi dogmatik olmayan bir marksizm felsefesi tartışmalarına oumlzellikle bilgi teorisialanında olmak uumlzere kendi karşı-arguumlmanlarını ortaya koyduğuccedilok oumlnemli katkılar yaptıSanchez Vazquez Philosophie der Praxis (Praksis Felsefesi) kitabında praksis ve bilgi teo-risinin ilişkisine dair şoumlyle yazıyordu ldquoBilgi teorisini pratikle birleştirmek materyalizm veidealizm karşıtlığının aşılmasını muumlmkuumln kılarrdquo Bu karşıtlık ldquobilinccedil yoluyla şeylerin uumlret-imi ya da yaratımının bilgisi olarak bilgi tasarımı ile nesnelerin yalın idelerin temsillerinikendi iccedilinde taşıdığını duumlşuumlnen anlayış arasındadırrdquo3 Ya idealist bilgi teorisinde diretmekya da ldquonaif realizmin bakış accedilısının yinelenmesinden başka anlama gelmeyen gelenekselmateryalizm gibi bir realist teorininrdquo4 savunusu anlamına gelen bu iki anlayış da aşılmak

durumundadır Sanchez Vazquez bu noktada bilgi probleminde praksisin oynadığı rol ko-nusunda farklı Marx yorumlamalarının farklı sonuccedillara vardığına işaret ediyor ve bu bakışaccedilılarını uumlccedil gruba ayırıyor

1Konum ldquo() Praksisin bizim bilme edimimizin bir faktoumlruuml olduğunusoumlylemek kendinde şeylerin ne olduğunu zaten bilmediğimiz anlamına gel-mezrdquo



felsefelogos 20153

237

2Konum ldquo() ldquoPraksisin bu belirleyici roluumlnuumln kabulurdquo ldquoinsanın şeylerleilişki kurmadığı muumlddetccedile onların kendinde ne olduğunu bilemeyeceğimiziama onları praksis iccedilerisinde insanın kendinin kılmasıve insansal duumlnyaylabirleştirmesi sayesinde bilebildiğimizrdquo sonucuna goumltuumlruumlr (Gramscinin

goumlruumlşuuml)raquo3Konum ldquo() İnsansal-Sosyal gerccedilekliğin inşası anlamındaki praksisolmaksızın gerccedilekliğin bilgisine ulaşmak imkansızdır (KKosikrsquoin goumlruumlşuuml)raquo5

İkinci ve uumlccediluumlncuuml konum arasındaki farklılık bizim formuumlle ettiğimiz şekilde doğrudananlaşılabilir olmayabilir Bu uumlccedil perspekti1047297n arasındaki farklar kitabın konteksi iccedilerisindeve Sanchez Vazquezrsquoin ilave yorumlarıyla kabaca şu şekilde ele alınıyor 1 Konumda in-sansal pratiğin bilgi-bilimsel oumlnemi kabul ediliyor ama ha1047297fseniyor 2 Konum tam tersibir youmlnde ve insansal pratiğe sanki onun etkisi olmasa gerccedilekliğin var olmadığı şeklindebir anlam yuumlkleniyor6 3Konum 2si gibi pratiğin tela1047297 edilemez bilgi-bilimsel oumlnemini

kabul etse de ona 2deki gibi ontolojik bir anlam yuumlklemiyor ve boumlylelikle 1 Konumda daolduğu gibi nesnelerin oumlnceliği kabul ediliyor Alfred Schmidt İspanyol-Meksikalı ccedilağdaşı gibi 3Konumun temsilcisidirSanchez Vazquez maddenin oumlnceliğini kabul ederken dışsal gerccedilekliğin insan iccedilin an-cak onunla pratik bir ilişki iccedilerisinde olduğu zaman tanınabilir olduğunda da ısrar ederSchmidt de uumlccedil farklı varyantta ifade ettiği anlayışında Vazquez ile benzeşirBirincisi in-sansal oumlznellikten şuumlphesiz olarak bağımsız var olan madddi varlık oumlncedir ama ontolojikstatuuml vermenin bir anlamı olması iccedilin bu maddi varlığın insani pratikle karşılaşması gerekirldquoGerccedili hem genel hem oumlzel manada maddi varlık tarihsel praksisin tuumlm biccedilimlerinioumlnceler Ama insan iccedilin bunun bir anlamı olması teorik tartışmada soyut maddi varlığınmateryalist biccedilimde temele koyulmasıyla değil tarihsel emek yoluyla doumlnuumlştuumlruumllmesiylemuumlmkuumln hale gelirrdquo7

İkinci olarak Frankfurtlu yazar insani pratiği oumlnceleyen doğal maddi nesnelliğinvarlığının ancak kısmen ya da tamamen insani pratikle doumlnuumlştuumlruumllmuumlş olduğunda ifadeedilebilir hale geldiğinden bahseder

ldquoFiltresinden tuumlm nesnelliği geccediliren toplumsal oumlzne nesnelliğin birparccedilasıdır ve oumlyle kalmaya devam eder Her ne kadar lsquobilinccedilli bir doğalnesnersquo olan insan geleceğe youmlnelik olarak oluşturduğu tinsel duumlşuumlncelerini

hayata geccedilirerek suumlrekli oluş-yokoluş iccedilindeki maddi-doğanın dolaysızlığınıaşıyorsa da doğa ile bağını korumuş oluyor Ama aksine (Marx buradada Hegelci mantığı takip ediyor) amaca-doumlnuumlk eylemler ortaya koymanınyanlış bir ccedilıkarımla maddi yasaların işleyişinin belirleniminde olduğu iddiaedilir Elbette bu tuumlr buumltuumln pratikten (ve onun teorik implikasyonlarından)bağımsız bir ldquokendinde olmardquo (an sich) durumu mevcuttur ama yine de-maddi duumlnya ne kadar ldquokendimizin kıldığımızrdquo oumllccediluumlsuumlndeifade edilebil-irdirrdquo8



gandler

238

Bu ikinci formuumllasyon problemi dil felsefesi alanına taşır İlkinde olduğu gibi buradada diğer olgularda da olduğu gibi insansal pratiğin dolaysız etki alanının dışında bu-lunan maddilik ancak pratik yoluyla biccedilimlendirilmiş maddenin karşıtlığı uumlzerindentanımlanabilirdir Buradan hareketle dış duumlnyanın ldquobekaretirdquo teriminin kendisi de doğayazaten yoğun bir biccedilimde tahakkuumlm eden doğayı ldquoel değmedenrdquo bırakmamanın onu zoryoluyla değiştirmenin ne demek olduğunu bilen insan tarafından kurulabilirldquoİnsanla henuumlztemasa gelmemiş nesnelerin bekaretleri de onlara goumlre değişen her bir insana goumlrelidirrdquo9

Schmidt burada Sanchez Vazquezrsquoin ifade etmeye ccedilalıştığı oumlzne ve nesne arasındaki bilişsel-ilişkiyi neden dikkate almadığına işaret ediyor ldquoOumlznenin ve nesnenin birliğine ve farkınadair sorunun tarih-uumlstuuml ve sınırlı lsaquobilişselrsaquo bir karakteri yoktur her birinin diğeri tarafındanbelirlendiği tarihin ve doğanın birliğine ve farkına goumlre ortaya konabilirrdquo10

Frankurt okulunun eleştirel teorisinin temsilcisi olan 1047297lozof başka bir yerde bellibir ulusta ya da boumllgede enduumlstriyel gelişme ile kendini goumlsteren doğaya tahakkuumlm olgusuylave makinalaşma ile doğaya verilen zararın belli bir seviyeye ulaşmasıyla romantikleştirilmiş

ldquotanrının guumlzel doğasırdquona ilişkin oumlzlemin tam olarak tarihsel olarak biccedilimlendiğine işareteder İngilterersquonin erken kapitalist doumlnem enduumlstri kentlerinde kareli goumlmlek giymişboumlyle burjuva beyler vardı Alplerin zirvesine ccedilıkıp karşı koyulmaz arzularını accedilıklamayıduumlşuumlnmuumlşlerdi11 Yerli halk bu tarz bir işi ancak şaşkınlıkla anlamlandırabilmişti Onlarıninsana-dışsal doğaya olan mesafesi onu bir arzu nesnesi olarak tasarlamak iccedilin ya da sadecealgılamak iccedilin bile yeterli değildi Uumlccediluumlncuuml olarak bilinccedil-felsefesine dair bir formuumllasyon kendi yasallığı iccedilerisindehareket eden kendisi iccedilin bir oumlzneye ihtiyaccedil duymayan maddi duumlnya ancak insani pratiğinbir nesnesi olduğunda tanınabilirya da duumlşuumlnuumllebilir hale getirilebilir şeklinde tesis edile-bilir Bu uumlccediluumlncuuml formuumllasyon accedilıkccedila başlangıccediltaki Adolfo Sanchez Vazquezrsquoin yaklaşımıylaoumlrtuumlşuumlr

ldquoMarksist materyalizmin diyalektik anlayışının maddenin kendi yasallığı vekendi hareketi olduğunu reddettiği doğru değildir O maddenin ve onunhareket tarzının yalnızca pratik aracılığıyla insan tarafından tanınabilir veamaca doumlnuumlk olarak doumlnuumlştuumlruumllebilir olduğu goumlruumlşuumlndedirrdquo12

Ve başka bir yerde Alfred Schmidt ldquogenel anlamda materyalizmrdquo ile ldquodiyalektik materyal-izmrdquo arasındaki ilişkiyi tanımlarken benzer bir duumlşuumlnce dile getirir

ldquoGenel anlamda materyalizmin tanımı doğanın yasalarının insanın bil-incinden ve iradesinden bağımsız ve ona dışsal olduğu youmlnuumlndedir Diyale-ktik materyalizmde ise insan bu yasallıkların ancak kendi emek suumlrecininşekillendirmeleriyle sağlamasını yapabilirrdquo13

Yaratıcı etkinlik anında insan maddenin değiştirilebilirliğinin farkına vardığı sınırlara



felsefelogos 20153

239

ulaşır ve bu yolla onun yasallığını tanımış olur Yalnızca bu yasallığı tanıma anında onanesnel iccedileriğinin bilgisini sunan doğanın sınırlarını yeni baştan ccedilizebilir Bu Adolfo San-chez Vazquezrsquoin izlediği pratikten teoriye ve teoriden pratiğe karşılıklı hareket AlfredSchmidtrsquoin duumlşuumlncelerinde de goumlruumllebilir Marx ve Hegelrsquoinyaratıcı pratiği muumlmkuumln kılanldquoccedilalışma sırasında ortaya ccedilıkan amaccedil-iccedileriğirdquo hakkındaki duumlşuumlncelerine yaptığı atı1047298arda şu1047297kirleri oumlne suumlrer ldquoOumlnceden-bilme aynı şekilde onun sonucu olduğu gerccedilekleştirilebilirbir pratik eylemi şart koşar tıpkı tersinden her bir eylemin bu şartları oluşturması gibirdquo 14

Burada 1047297kirleri serimlenen iki yazar da pratiğin ve bilginin bu karşılıklı belirleme ilişkisininonları basitccedile aynı seviyeye oturtmak anlamına gelmediğini ısrarla belirtirler Karşılıklıbağımlılık ilişkisi iccedilerisinde olmak oumlzneye ve onun bilme ve karar verme yeteneğine karşımaddenin oumlnceliğini inkar etmek demek değildir Ama bu ldquodış doğanın oumlnceliğirdquo marksistmateryalizmde durağan değildir aksine ldquouzlaşımsalrdquo (vermittelte) olarak ifade edilir15ldquoMarxiccedilin doğa insansal pratiğin hem zemini hem de onun toplamıdırrdquo16

Bu duumlşuumlnceler bir tuumlr felse1047297 titizlenmeden ccedilok daha fazlasını ifade eder Alfred Schmidt

bu yazının başında bahsi geccedilen ve ldquosarp yamaccedillarda dolaşmayardquo benzeyen bir şey olarakpraksis felsefesi kurma girişimini şu şekilde accedilımlıyor

ldquoBu değerlendirmeler goumlruumlnduumlğuuml kadar tekduumlze anlaşılmamalıdır aksipraksis kavramını 1047297chteci biccedilimde silikleştirmeye goumltuumlruumlr (genccedil Lukacsrsquodaolduğu gibi tarihsel materyalizmin adeta sosyoloji ile kaplanmış bir ideal-izm uumlreticisine doumlnuumlşmesi gibi) O kavramı daha yalın hale getirmek iccedilinyumuşatmış sonra da mutlak aslında etkinlik olmaktan ccedilıkmış olan lsquosafetkinliğirsquo sonuccedilta lsquosaf duumlşuumlnceyersquo ccedilevirmiştirdquo 17

Bu değerlendirme sonuccedilta şuna yol accedilar Bu lsquosaf duumlşuumlncersquo illuumlzyonu ve lsquosaf etkinlikrsquo poli-tik pratikte idelerin maddeyi belirlediğine goumltuumlruumlr Belli bir politikaya karar verme onungerccedilek gerekccedilelerinin soruşturulması yerine politik temsilcilerin ve onların destekccedilile-rinin kendi iccedilsel duumlşuumlnce kalıplarına (oumlrneğin onların ahlaki tutumlarına) uygun olupolmamasına goumlre değerlendirilecektir Sonuccedilta bu politikanın etkileri ve sonuccedilları da buşekilde ele alınıp iradi bir istenmiş olup olmama noktasından değerlendirilecektir

Bir yandan da praksis kavramı marksist kuram iccedilerisindeki tarafsız eğilimleriteori alanında hem reformist hem de stalinist solla hesaplaştırmak iccedilin son derece muumlh-imdir Oumlnemli teorik farklılıklara rağmen revizyonist ve dogmatik sol ciddi benzerlikler

goumlsterir Her ikisi de sosyalizme geccedilişi oumlnlenemez bir suumlreccedil olarak kabul etme eğilimindedirReformist tutum kapitalizmden olabildiğince guumlruumlltuumlsuumlz bir biccedilimde tedrici yalnızcareformlar yoluyla hızlandırılacak bir doumlnuumlşuumlmle kendiliğinden sosyalizme geccedilileceğindenhareket eder Buna karşın ortodokslar radikal bir anda ortaya ccedilıkan bir ayaklanma anınınzorunluluğu anlayışına dayanırlar Bu farka rağmen iki anlayışta da kendi parti ve organi-zasyon yapılarının dışında soumlmuumlruumllen ve ezilenlerin kendiliğinden ayaklanmasına karşı birccedilekince vardır Ancak praksisi 1047297lozo1047298ar Adolfo Sanchez Vazquez ve Alfred Schmidtrsquoin yaptığı



gandler

240

gibi teoride boumlylesi merkezi bir yere oturmak boumlylesi objektif bir politika ve tarih anlayışıolan marksizmi radikal bir şuumlpheye duumlşuumlruumlyor Marksist teori iccedilin merkezi bir yerdeduran praksis kavramı parti merkezinden oradaki masasından ya da proleteryanınanavatanından buumltuumln uumllkelerin ezilenlerinin politik aktivitelerini youmlnlendirmek isteyen

herkese karşı bir başkaldırı iccedilerir Praksis kavramı teori ve hareketin ya da genel anlamdaoumlzne ve nesnenin birlikteliğini varsaydığından teorinin yanlış bir sapma kabul edilebil-ecek biccedilimde yorumlanması yuumlzuumlnden bu teori-hareket ya da oumlzne-nesne birliktelikleri-ni tek yanlı birbirinden koparmanın sonucu olan kitlelerin idaresinin bir parti yoluylagerccedilekleştirilmesine ortodokslar gibi reformistlerde de goumlruumllen bu otoriter tutuma karşıdırİki anlayış da kitlelerin kendiliğinden ayaklanmasına karşı onları tekrar peşlerine takmakiccedilin yetersiz teorik bilgilerini ve eğitimlerini soumlz konusu ederler Kendisini pratik yararınayuumlksek teori sahasında ispata girişen praksis felsefesi geri ccedilekmesi ccedilok da kolay olmayan birccediluvaldızdır adetaPraksis felsefesi kendisini kitlelerden uumlstuumln goumlren soumlzde teorik kadrolarlaonların talep ettikleri teori sahasında karşılaşır

Ama bu kesinlikle kendiliğinden sonuccedilları duumlşuumlnuumllmemiş bir eylemlilik lehineteoriye karşı pratikccedililik partizanlığı değildir Hem Adolfo Sanchez Vazquezrsquoin hem de Al-fred Schmidtrsquoin Marx yorumlamalarında ccedilok defa kanıtlamaya ccedilalıştığı gibi teorisizmingerekmediği halde teorik bilgiyle her anlamdaki praksisten daha ilintili olduğu kabul ed-ilir18 Bu bakımdan Schmidtrsquoin tıpkı Sanchez Vazquez gibi ldquotarihsel pratiğin aslında teor-iden daha teorikrdquo olduğunda ısrar etmesi anlaşılabilirdir19

Reformist ve ortodoks sola yapılan bu isnatlar bazı okuyuculara tamamen ana-kronik goumlruumlnuumlyor olabilir Gerccedilekten de ilk bakışta ortodoks solun 1989 yılından bu yanagoumlruumlnuumlşe goumlre ccediloumlzuumllduumlğuuml reformist solun ise tarihsel olarak ilk projesinden geriye yalnızcaismi kalacak şekilde Avruparsquoda giderek daha fazla huumlkuumlmeti etkileyen ya da kontrol altınaalan bir politik yapı olarak kendini yeniden kurduğu ortada Yuumlzyılın başında ve kısmende ikinci duumlnya savaşından sonraki ilk yıllarda Avruparsquonın sosyal demokrat partileri zo-runlu ve muumlmkuumln bir sosyalizme geccediliş 1047297krinde ısrar ediyorlardı ve reformizm onlar iccedilinamaccedil değil yalnızca klasik Marksist anlayışı sorgulamaya goumltuumlren bir yoldu Ama buguumlnanlayışları tamamen değişmiştir Eğer reformlar genel anlamda hızlandırılmaya devam ed-erse sosyalist devrime alternatif bir yol olarak değil keskin ccedilelişkileri belki de muhafaza-karlar tarafından bile uygulamaya konabilecek oumlnlemler yoluyla ortadan kaldırılacak kapi-talizmin devamlılığını garanti altına alacak ve yumuşatacak guumlvenli bir yol bile olabilir20

Her şeye rağmen bu tartışmalar teori ve pratik ilişkilerine ilişkin problemler oumlznellik-

nesnellik ilişkileri kadrolar ve parti tabanı ilişkileri buumltuumln yakıcılığıyla suumlrerken hala buumlyuumlkoumlnem taşımaktadır Buguumln de hala geccedilerlidir ki pratiğin oumlnemine vurgu yapmak nesnelilişkileri oumlnemsemeksizin goumlsterilen basit bir oumlznellik taraftarlığı değildir Daha ccedilok eleştirelfelsefede praksis kavramıyla amaccedillanan terminolojik olarak basitccedile karşı karşıya konulu-veren bu iki kavramın diyalektik ilişkisini kavramak ve oumlnemini anlayabilmektir Bu an-lamda Alfred Schmidtrsquoin naif oumlznellik ve saf nesnelliğin basitccedile karşı karşıya konulmasınınimkansız olduğunu tam aksine belli bazı ideoloji ve politik eylem tarzlarında iccedil iccedile geccedil-meye meyilli olduğunu goumlstermek istemesi anlaşılabilir Sanchez Vazquez iccedilin de merkezi



felsefelogos 20153

241

olan pratik ve bilgi arasındaki bu felse1047297 problemi Schmidt şoumlyle ifade ediyor

ldquoSanki oumlylece kendiliğinden varmış gibi anlaşılan lsquokavramsal praksisrsquolsquoduumlnyasızrsquo saf soyut tinsel oumlznenin koumltuuml bir soyutlamasıdır ıpkı oumlznesizkendinde var olan duumlnya gibi Gerccedilek yapıp-etme olarak pratik episte-molojik bakış accedilılarına goumlre duumlzenlenmiş alternati1047298erinin ko1047298uğunu bizegoumlsterirrdquo 21

Sanchez Vazquez ve Alfred Schmidt ile birlikte soumlylenebilir ki dogmatik solun ve reformistsolun eleştiriden geccedilirilmemiş anlayışlarında mekanik materyalizmin ve idealizmin oumlzguumlnkombinasyonlarına rastlanabilir Ama bunun bu anlayışların temsilcilerinin bilinccedilli bir ter-cihi olduğu soumlylenemez Bu iki felse1047297 geleneğin bu tamamen bilinccedilsiz kombinasyonlarındakiteorik problem oumlrtuumlktuumlr22 Marx da eleştirel yani duumlşuumlnuumlmsel biccedilimde ve tarzda sonuccediltaonu olgun bir praksis kavramına ulaştıran mekanik materyalizm ile idealizmin kıyaslandığı

epistemolojik yazılar kaleme almıştı (Bu noktada Sanchez Vazquezrsquoin Feuerbach Uumlzerineezler iccedilin yazdığı yorumlara bakılabilir)

ldquoİnsanlığın kaccedilınılmaz-doumlnuumlştuumlruumlcuuml tarihsel etkinliği goumlz oumlnuumlndebulundurulduğunda en yuumlksek ontolojik ve epistemolojik prensiplere (kionların tinsel ya da maddi şekilde kavranıp kavranmaması da fazla yarayışlıdeğildir) değil en başından beri pratik yani etkinlik yoluyla kurulan insaniyaşam ilişkilerinin -ontolojik olmayan anlamda- lsquomaddiliğirsquo ne bakmak ger-ekir Uumlretim ilişkilerine ve sınıf ilişkilerinerdquo23

Burada bahsettiğimiz Sanchez Vazquez ve A Schmidtrsquoin marksizmi yorumlarında prak-sis kavramını ele aldıklarında accedilıkccedila ortaya ccedilıkan bir farklılık mevcuttur İkincisi insansalpraksisi oumlncelikli olarak ekonomik biccedilimiyle kavrarken buna karşın birincisi daha ccedilokpolitik ve sanatsal olarak ele alıyor Bu farklılık iki yazarın Marx okumaları sırasında farklıodak noktalarından hareket etmelerinin bir sonucudur Sanchez Vazquez ccediloğunluklaMarxrsquoın erken yazılarına dayanıp Kapitalrsquoi dışta bırakırken Alfred Schmidt ldquoMarxrsquoın enoumlnemli felse1047297 yazılarıgeleneksel felsefe okulunun dilinden konuştuğu yazıları değildirrdquoanlayışından hareket eder Bu nedenle Marxrsquoın doğa kavramını ele aldığı ccedilalışmasındaşunları soumlyler

ldquo başka birccedilok felse1047297 Marx yorumlamalarında da goumlruumllduumlğuuml gibi genel-likle Hegel ve Marx arasındaki ilişkiyi anlamada buguumlne kadar fa-zla değerlendirilmeden bırakılmış son derece oumlnemli lsquoKapital taslaklarırsquoyerineccedilok buumlyuumlk oumllccediluumlde Marxrsquoın orta ve geccedil doumlnem ekonomi-politikccedilalışmalarına youmlnelindirdquo 24



gandler

242

Gerccedili Sanchez Vazquezrsquode estetik teorisi ccedilalışmalarında yer yer Marxrsquoın orta ve geccedil doumlnemekonomi-politik yazılarından bilhassa da oumlnemi Schmidt tarafından da belirtilenKapitalrsquointaslağından25 yararlansa da ccedilalışmalarında oumlzellikle Marxrsquoın erken doumlnem yazılarındakipraksis felsefesine yoğunlaşmıştır Ama bu youmlnelim doğrudan 1960rsquolı yıllar boyunca

ldquoyanlış bir şekilde anlaşılmış ve oumlylece yayılmış olan Marxrsquoın gerccedilek felse1047297 duumlşuumlncesininoumlzellikle Paris elyazmalarındaki antropolojiye indirgenmesirdquo26 anlayışını paylaştığı şeklindealgılanmamalıdır Sancez Vazquez daha ccedilok Alfred Sanchezrsquoin doğa kavramını ele aldığıccedilalışmasının ortaya ccedilıkışı ile ilgili ele aldığı bir değerlendirme yazısında ortaya koyduğuduumlşuumlnceleri paylaşır

ldquo40rsquolı ve 50rsquoli yıllarda marksistlerin şaşkın bakışları karşısında genccedil Marxneredeyse oumlzel muumllkiyet yanlısı bir burjuva duumlşuumlnuumlre doumlnuumlştuuml(hellip) OlgunMarx genccedil Marx adına itibardan duumlşuumlruumllmeye ccedilalışıldı ve bu şekilde farklıideolojik ve politik yorum ve değerlendirmelerin silahı haline getirildi Genccedil

Marxrsquoın otantik bir Marxrsquoa doumlnuumlşmesi yalnızca onun elyazmalarının değilgeccedil doumlnem eserleri ile marksist duumlşuumlncenin oluşum ve kuruluş suumlrecindeki1047297kirler arasındaki ilişkilerin doumlnuumlştuumlruumllmesiyle de ortaya ccedilıktırdquo 27

Sanchez Vazquez althusserci marksizm anlayışıyla arasına sınır ccedilekerek Marxrsquoın eserl-erinin boumlluumlnemezliğinde şiddetli bir şekilde ısrar eder Onun politik analizlerini başındanitibaren genccedil Marxrsquoa dayanarak yapması genccedil Marxrsquoı daha felse1047297 bulması ile değil buradapolitik ve yaratıcı praksisin ekonomi-politik eleştirilerindeki uumlretim ve yeniden uumlretimeekonomik doumlnguumlyuuml suumlrduumlruumllebilir kılan emeğe dayalı praksise kıyasla ccedilok daha fazla oumln

planda olması ile ilişkilidir Sanchez Vazquezrsquoin Praksis Felsefesirsquonde bu yaratıcı oumlzel-likle de politik-devrimci praksisin diğer praksis biccedilimlerine tercih edilmesi onun teori-iccedili tartışmalarından ziyade kendi kişisel geccedilmişine bakılarak daha iyi anlaşılabilir OnunMarxrsquoa olan ilgisi her şeyden oumlnce genccedillik ccedilağlarındaki politik aktivitesine dayanır Sanchez Vazquezrsquoin politik nedenlere dayalı zorunlu suumlrguumlnuuml kaccedilınılmaz vedaimi bir politikleşmiş guumlndelik yaşamı zorunlu kılar Belki istisnasız değil ama suumlrguumlnuumlnilk yıllarında goumlccedilmenlerin hukuki statuumlsuumlnden dolayı ortaya ccedilıkan sayısız guumlndelikproblem politik anlamını ve iccedileriğini de hissettirir Suumlrguumln hayatında politik pratiğinsonuccedilları istense de istenmese de baskın bir rol oynar Buna karşın politik nedenlerle uumll-kesini değiştirmek zorunda kalmamış bireylerin hayatında guumlndelik yaşamın nesnelliği

kendi politik pratiklerinden ve sonuccedillarından daha belirleyicidir Bu nedenle SanchezVazquezrsquoin politik analizlerinde uumlretken praksis yerine politik praksise youmlnelmesi teorikmotivasyonlarla değil politik pratikten kaynaklanan motivasyonlarla ortaya ccedilıkar28

Sanchez Vazquezrsquoin Marxrsquoın eserlerinin buumltuumlnluumlğuuml konusundaki Althusser karşıtıtutumuna rağmen kendi politik analizlerinde geccedil doumlnem Marx ccedilalışmalarını neredeysedevamlı olarak dışta bırakması kitabının praksis ve bilginin karşılıklı ilişkilerini temel alanboumlluumlmuuml ile sanki uyumluymuş gibi goumlruumlnuumlyor Ama bunun metodik olması bir şuumlpheyiyine de ortadan kaldırmıyor Bu pratikten teoriye doğru ccedilok aceleci bir sonuccedil ccedilıkarma değil



felsefelogos 20153

243

midir Sanchez Vazquezrsquoin en oumlnemli yorumlarından olan Marxrsquoın en uumlnluuml cuumlmlesi ka-bul edilebilecek Feuerbach uumlzerine 11tez yorumunun bu kadar kestirme olması bu tezinoumlnemini kaybetmesine yol accedilmaz mı Bulunan cevap felsefeyi guumlndelik hayata fazlasıylabağımlı basit bir duumlşuumlnce sistemine indirgemek olmuyor mu Kolay ve zahmetsiz goumlruumlnse

bile haklılığını kendi kendisine tayin ediyor goumlruumlntuumlsuuml vermenin bir duumlşuumlncenin gerccedilekdeğerini duumlşuumlrmeye yol accedilabileceği sakıncasını goumlz oumlnuumlnde bulundurmak zorunludurBoumlyle durumlarda teori gerccedilekliği araccedilsallaştıran politik bir propaganda haline gelir ldquo(hellip)ağıza alındığı anda zaten ccediloktan yanlışlanmış olurrdquo29

Sanchez Vazquez ilk eseri olan Marxrsquoın Estetik Uumlzerine Duumlşuumlncelerikitabında ol-gun Marxrsquola yakından ilgilenir Ama tuha1047298ık şu ki daha sonraki doumlnem eserlerinde Kapitalve Grundrisse den hiccedil soumlz etmez Bu değişikliğin sebebi nedir Aslında Vazquezrsquoin kişiselgeccedilmişiyle ilişkilendirilen gerekccedile Schmidt ve Sanchez Vazquezrsquoin neden farklı praksisbiccedilimlerini odak noktası olarak aldıklarıyla ilgili bir aydınlatma sunuyor Ama yine de busuumlrguumlnden 25 yıldan fazla zaman sonra ortaya ccedilıkan teorik değişikliği accedilıklayıcı değildir Bu

nedenle bu sorunun teorik nedenlerine biraz daha girmemiz gerekiyor Sanchez VazquezLas Ideas Esteticas de Marxkitabını dogmatik marksizmden ilk buumlyuumlk kopuşu olarakdeğerlendiriyor Bu kitapta sanatsal gelişmelerin toplumsal gelişmelerle olan doğrudanbağlılık ilişkileri ele alınıyor

ldquoSanat ve edebiyat tarihi estetik duygulanımların ve anlayışlarınkendiliğinden değişmediğini goumlsterir Yaşamının belli bir alanında ccediloktanortaya ccedilıkmış derin değişikliklerin ccedilelişkilerinden tuumlreyen sanatsal kriter vedeğerlerin değişmezliği ya da direnci bundan ileri gelirrdquo 30

Sanatın bağımsız ve devrimci gelişimi zorunlu olarak devrim sonrası bir toplumda da de-vam ettirilir oumlrneğin Kuumlbarsquoda da ldquoYeni bir duyarlılık yeni toplum yeni bir estetik tutumyaratılmak zorundadır bunlar kendiliğinden ortaya ccedilıkan bir suumlrecin meyvesi değildirlerrdquo31

Bu incelememizi Alfred Schmidt ve Adolfo Sanchez Vazquezrsquoin ele aldığımızkonu iccedilin ne kadar oumlnemli iki 1047297lozof olduğunu belirterek bitirelim İkisi de farklı tarzlardacoğra1047297 ve dilsel farklılıklarla 1968 yılının şafağında guumlnuumlmuumlze damga vuran felse1047297suskunluğa karşı artık goumlkyuumlzuumlne doğru genişleyen kapitalist uumlretim biccediliminin oumlluumlm-cuumll etkilerine karşı marksist materyalizmi dogmatik bir saptama duumlzeyine indirgemeve kuumlccediluumlmsemeye karşı ve tarihte soumlzde doğrusal youmlnde nesnelleşmeye doğru bir ilerleme

anlayışının daha iyi bir tasvirinden başka bir şey olmayan oumlzneden arındırılmaya meyillitoplumsal tahayyuumlle karşı bir teorik cephe accediltılar Oumlluumlmleri buumlyuumlk bir doumlnemeccedil zorunlu ve muumlmkuumln bir kapitalist-olmayan toplumiccedilin eleştirel felse1047297-materyalist duumlşuumlnceyi quand meme (zaten nasıl olsa) suumlrduumlrme ve 20ve 21 yuumlzyıl koşulları iccedilerisinde muzaffer kılma ccedilabasında buumlyuumlk bir kayıptır

Ccedileviri Sezer Karagoumlz



gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





felsefelogos

Yıl 19 Sayı 58fesatoder yayınları

İstanbul

e-mail felsefelogosgmailcomwwwfelsefelogoscom amp wwwfesatodercomGenel Yayın Youmlnetmeni Sinan Oumlzbek

Fesatoder Adına İmtiyaz Sahibi Sema Uumllper OktarSorumlu Yazı İşleri Muumlduumlruuml E Aras Erguumlneş

Yayın Kurulu Muharrem Accedilıkgoumlz Engin Delice E Aras Erguumlneş Tomas GeisenFerda Keskin Uluğ Nutku Sinan Oumlzbek Kaan Oumlzkan Peter Tomas

Sema Uumllper Oktar Fehmi Uumlnsalan anzer Yakar

Danışma Kurulu(alfabetik sırayla)

Prof Dr Saffet BabuumlrProf Dr Betuumll CcedilotuksoumlkenProf Dr Alex Demirovic

Prof Dr Frigga Haug Prof Dr Wolfgang Fritz Haug

Prof Dr Onur Bilge Kula Prof Dr Beno Kuryel

Prof Dr Domenico LosurdoProf Dr Hakan PoyrazProf Dr Metin oprak

Kapak Resmi Alexandr Deineka Demonstration 1928 Baskı Oumlncesi Hazırlık Fehmi UumlnsalanBaskı

Akademi MatbaacılıkDavutpaşa Cad Guumlven San Sit C Blok No 230

opkapıİstanbul el 0212 4932467

Serti1047297ka No 14352

Genel Dağıtım

el 0262 359 10 60 Fax 0262 323 18 58wwwumuttepeyayinlaricom bilgiumuttepeyayinlaricom

felsefelogos hakemli bir dergidirEBSCOhost ve Te Philosopherrsquos Index tarafından listelenmektedir

felsefelogos rsquota yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittirGoumlnderilen yazıların yayımlanma kararı hakem raporlarına bağlıdır

Goumlnderilen yazılar iade edilmez felsefelogos ile yazarlar arasındaki iletişiminternet uumlzerinden e-mail yoluyla gerccedilekleşir






Stefan Gandler





gandler

236





2






felsefelogos 20153

237










gandler

238











felsefelogos 20153

239











gandler

240









felsefelogos 20153

241










gandler

242











felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31








Stefan Gandler





gandler

236





2






felsefelogos 20153

237










gandler

238











felsefelogos 20153

239











gandler

240









felsefelogos 20153

241










gandler

242











felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





gandler

236





2






felsefelogos 20153

237










gandler

238











felsefelogos 20153

239











gandler

240









felsefelogos 20153

241










gandler

242











felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





felsefelogos 20153

237










gandler

238











felsefelogos 20153

239











gandler

240









felsefelogos 20153

241










gandler

242











felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





gandler

238











felsefelogos 20153

239











gandler

240









felsefelogos 20153

241










gandler

242











felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





felsefelogos 20153

239











gandler

240









felsefelogos 20153

241










gandler

242











felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





gandler

240









felsefelogos 20153

241










gandler

242











felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





felsefelogos 20153

241










gandler

242











felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





gandler

242











felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





felsefelogos 20153

243












gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





gandler

244

Kaynaklar

Stefan



felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





felsefelogos 20153

245

Dipnotlar

1 - 2 3 4 5 6 -

7 - -

8



gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





gandler

246

9

10 - - 11

- -

12 13 14 15 16 17 -

18 -



felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31





felsefelogos 20153

247

19 20 -

21 22 - 23

24 25 -

26 27 28 -

- 29 - - 30 31



stefan gandler: "günümüzde materyalizm. alfred schmidt ve adolfo sánchez vázquez"-

Documents