srpski stari vek

7/22/2019 Srpski Stari Vek

1/45

Srpski stari vekFeljton u Glasu javnosti po knjizi Miodraga Milanovia

(brojevi su delovi feljtona)

Sarmati - preci modernih Srba

ODJEK KOPITA SARMATSKE KONJICELaristana, srpske prapostojbine, gde se uoavaju nazivi: Sarabend,Serbendan, Serbenan, Serbistan i Serbas. Strabon u Likiji navodi gradSirbis,Saraptu, Saru... Saronas u Palestini, Sarus u Kilikiji, Surijum i Sarapanu naKolhidi.U Plinijevo vreme, oko 79. g, u zaleu i oko Azovskog mora, ive srpsko-sarmatska plemena:Vali, Serbi, Areci, Zingi, Psesi. Sva ova plemenapripadaju Sarmatima - Vali mogu biti pomorci, a Psesi ili Pljesi oni koji suiveli u movarnim predelima. O kavkaskoj, tzv. labo-srpskoj zemlji,

Plinije kae: Sav prostor, od ona stvar do Azovskog mora, zahvatajuLabanci, posle njih Iverci, koje deli reka Lazana, utiui u Kuru. Odmah nagranici Labije, na svim vrhovima planinskim, ivi svirepi narod Silvi (ljudiiz ume, Drvljani ili Divljani), a nie njih LJubeni. Po nazivima ovihplemena nije teko zakljuiti da su u pitanju Sloveni.(2)

Nepoznati od ostalog svetaApostrofirajui da su Sauromati grki, a Sarmati rimski naziv, Plinije lociradva sarmatska podruja -jedno u Aziji, a drugo u Evropi. On, sledei

uobiajenu predstavu svojih prethodnika, Agripe i Mele, o podeli zemlje natri kontinenta (Evropa, Afrika, Azija), oslanja se na njihovu procenu da seteritorija od Istra do Okeana prostire duinom od 2.100 i irinom od 4.400milja do reke Vistule(Visla), te da pripada pustoi Sarmatije.U Naturalis Historia, on kae: U Evropi, svi koje sreemo su Skiti, premdarazni narodi zauzimaju priobalje; na jednom mestu Geti, koje Rimljaninazivaju Daki, na drugom Sarmati, koje Grci zovu Sauromate i Hamaksiobiili Aorsi, njihova grana; potom, opet oni skitske loze i potomci robova, iliTrogloditi; a, posle njih, Alani i Roksolani.Via podruja, izmeu Dunava i Herinijskih uma, sve do zimovnih delovaPanonije i Karnutuma, pa do germanskih granica, zauzimaju sarmatskeJazige, koji naseljavaju ravnice i polja, dok Daani, koje su oni potisli svedoreke Patisus, naseljavaju planine i umske lance. Dalje od reke Marus,prematoku Durije, koja ih razdvaja od plemena Sueva i kraljevstva Vanius, nalazese Bastarani, a posle njih druga plemena Germana, koja zauzimaju


2/45

suprotnustranu. Po Pliniju, skitsko ime se svuda proirilo, ak i na Sarmate iGermane; no, ovaj stari naziv sada je dat samo onima koji ive iznad ovihnaroda, nepoznati od ostalog sveta.

PESNIKOVA OPINJENOSTOvidije, uveni rimski pesnik je bio prognan u Sarmatiju, gde je nauio dagovori getski i sarmatski jezik. Po njemu, Sarmati ive kraj Ponta iDunava, kao prvi susedi Rima, u zemlji koja se prostire od Karpata isevernood Crnog mora. Boravei u Tomi (Tomis), Ovidije opisuje Sarmate kaodivlje pleme iz planina koje za prevoz koristi kola, to je pesnika oitofasciniralo.Hipokrat (oko 400.g. pre n.e.) Sauromate smeta u Evropu: U Evropi

postoji skitski narod, zvan Sauromate, koji su naseljeni oko Meotskogjezera. Oni se razlikuju od svih drugih, po tome to se i njihove ene boreprotiv neprijatelja.Znatno ranije, pre Herodota ili Hipokrata, sreemo se sa imenom Sarmata,uSkilakovom vodiu za moreplovce, gde on opisuje obale, luke i reke.Skilak(Skylad) iz Karianda, je iveo u VI veku pre n.e, a od njegovihzapisa ostalisu samo fragmenti: Indica i Periplus, gde pominje Surmate kojiobitavaju uEvropi, istono od Skita, prema Tanaisu, koji je granica Evrope i

Azije. Onkae, da su na drugoj obali Tanaisa, gde poinje Azija, prvi narodna Pontusu Sauromati, kojima ene vladaju ( tzv. matrilinearni poredak ),

a iji suneposredni susedi Meoti, to se granie sa Sindima.Naziv Surmati (Surmatai), koristi i Eudoks iz Kinda koji, pod uticajemPlinija, spominje Sarmate oko Kaspijskog mora (Kaspija), u Aziji, gdenalazi i Aors(k)e, Dribike, Baktre i Sarpare. Aristotelov uenik Teofrast( 370- 287 pre n.e.), u delu O vodama, spominje zemlju Sarmatiju, a kodPosejdonija, koji je uticao na Marinusa i Ptolomeja, Sarmatija se prostireiznad Tanaisa i Boristena, ispod Hiperborejskog okeana, povezujuiEvropui Aziju. Sa zapada se granii Germanijom, a na istoku Skitijom ( Scythia

intra Imamum ). Strabon, u Geografiji, kao i Polibije u svojim rukopisima,spominju Sarmate juno od Skita; potom, Aorse i Sirake, sve do Kavkaza.Po Strabonu, Sarmatija je prvi deo severnog dela Azije i neka je vrstapoluostrva.

(3)

Nesueni mir u svojoj zemlji


3/45

Sauromatima nije bilo sueno da mirno ive u svojoj zemlji. Selili su se, svremena na vreme, sve dok Aleksandar Veliki nije sruio ahamenidskocarstvo u Persiji, 331. g. pre n. ePtolomej svedoi da su Serboi, odnosno Sirboi iveli na Volgi,Azovskom moru i na reci Don. Gvidon Ravenski (Anonim, + 880) dovodi uvezu Srbe, Slovene i Skite: Sedta ut hora noctis Scytharum est patriaSclavinorum edorta est prosapia: sed et Vites et Chymbes ed illis egressisunt. Vacerod eh, u Mater Verborum (920), naznaava da su se iteljistare Sarmatije nazivali Srbima, tj: Sarmathe, Sirbi tum dicti, a serendo idest ljuasi Sirbutiu i Sarmathe, populi Zirbi - Sarmati, narod srpski. Vrlo

je vano ovde istai da su se monasi, koji su ovim teritorijama irilihrianstvo, nazivali Sarabitima (Sarabaitae), Srbima ili, kako navodi eh uMater verborum: Sarabitae proprie currentes vel Sirbi, viventes Zirbi, tosvedoi o hristijanizaciji Srba u apostolska vremena.

Za zemlju Sauromata Herodot kae da se nalazila na tri dana hoda,istonood Dona i severno od Azovskog mora. Arheoloka istraivanja su pokazalada su oni iveli u prostranoj travnoj ravnici, na granici izmeu Evrope i

Azije, koja je obuhvatala teritoriju, istono od Dona, skoro do reke Ural, ana severu se pruala uz Volgu do Saratova. Bili su meovitog porekla i unjihovoj kulturi se zapaaju razni elementi naroda poznog bronzanog doba,naroito Meota i Skita, s kojima su Sauromati odravali bliske veze. Nisuimali stalnih naselja; iveli su na konju, a njihova boravita su bila kola ukoja su uprezali volove.OPANCI I AJKAAPo nonji, obiajima i kulturi, nisu se razlikovali od Skita. Nosili su opanke,akire i specifine kape (iljate), koje su se, vremenom, transformisale uajkae. Vizantijski hroniari, ukljuujui i Porfirogenita, o srpskoj nonjigovore sa prezirom. Ovaj prezir vue poreklo od politike netrpeljivostiVizantinaca spram Srba i njihove buntovne prirode. Srpske ene zadralesustari, amazonski nain ivota - pridruivale su se svojim muevima u lovui ratu, te nosile istu odeu kao mukarci. Ni jedna devojka nije mogla da se

uda, dok ne ubije bar jednog neprijatelja.

Kraljevstvo na Bosforu (4)300.g. pre n.e, oni su svoju vlast proirili na celu oblast izmeu Dona i

Dnjepra.

Jedini delovi, koji se mogu povezati sa kraljevskim Srbima, su ostacikonjske opreme i pribora za jelo (viljuke, kaike od zlata ili pozlaenog


4/45

srebra), felere (phaelerae), koje potiu iz II veka pre n.e. Svi, odreda, imajureljefne ornamente, s geometrijskim ili ivotinjskim motivima, kojipodseaju na stari asirski ili jonski stil, ali su tesno povezani sa grko-indijskom umetnou.

KRALJICA MAGAOvi, zapadni Srbi, bili su ujedinjeni pod jakom centralnom vlau. Upisanim spomenicima nazivaju se kraljevskim Sarmatima. Skiti, iz jednogogranka koji se povukao u krimsku oblast, postali su njihovi vazali, a Olbija,grki grad na uu junog Buga, plaala im je danak. Jedan od njihovihkraljeva, Galatije (Galat), pominje se u mirovnom ugovoru koji je kraljPonta (u Turskoj, juno od Crnog mora), zakljuio oko 180.g. pre n.e, a

jedna kraljica, po imenu Maga (uspeno se bavila vraanjem i magijom),javlja se u zapisima, nekoliko decenija kasnije.Viljuke za jelo, tog tipa, naene su na jedanaest lokaliteta, uglavnom na

teritoriji gde su iveli kraljevski Srbi. Dve su naene van te oblasti, jedna uTransilvaniji i druga u bugarskom Podunavlju. Ova druga moe da sepovee s jednim drugim ogrankom kraljevskih Srba, koji je morao da sepovue dalje na zapad, pod pritiskom drugih sarmatskih plemena. Od togvremena, mo Kraljevskih Srba bliila se kraju - najvei deo stanovnitvainili su doljaci, dok su neka plemena, nastojei da sauvaju svojusamostalnost, krenula dalje, na zapad.(5)

Dinastija srpsko-trakog porekla

Srbi, koji su, u IV veku pre n. e, uli u pontsku stepu (oblast izmeu Dona iDunava), prvi su stupili u kontakt sa jednim delom klasinog sveta-Bosforskim kraljevstvom. Poeci ovog kraljevstva padaju u VIvek pre n. e,kada su Grci osnovali nekoliko kolonija na severnoj obali Crnog mora. U V

veku pre n. e, u sastav Bosforskog kraljevstva ulazile su sve kolonije naobali Azovskog mora, (Palus Maeotis, blato Meotsko; Azovsko more se jo zvalo Palus Sarmatiae, sarmatsko blato; Cymmeria paludes, Kimerijskoblato; Scythica stagna, skitski sprudovi i Ponti Eudini mater - majka Crnogmora).

Prvo je ovaj kraj bio negostoljubiv, pa je u skladu s tim nosio i ime Pontus,divljina; kada su ga civilizovali Grci-Jonjani, prozvano je gostoprimljivim -Eudinus), kao i irok pojas zemlje, du istone obale, na kojem su ivelanajpre meotska, a kasnije srpska ili sarmatizovana (posrbljena) plemenastarosedelaca.Cilj drave na Bosforu je bio da grke gradove titi od stepskih nomada, aliSkiti i, posle njih Srbi, nisu napadali grke gradove - mudro su ih koristili


5/45

kao posrednike, trgovake centre. Tokom sarmatskog perioda, grkigradovi su ouvali svoj poloaj proizvodnih i izvoznih sredita. Poto jeapsorbovalo uzastopne talase srpskih plemena, Bosforsko kraljevstvo je,110. g. pre n. e, palo pod vlast pontskog vladara Mitridata, koji ga jeuvukaou rat sa Rimom.SRBIBOSFORCIBogata srednja klasa, koja se uglavnom bavila trgovinom i industrijom, bila

je veinom grkog porekla, ali, veliki deo stanovnitva inili su, samodelimino helenizovani, starosedeoci: Meoti, Traani, Trako-Skiti, Skiti iSrbi. Zvanini jezik bio je grki, a pogrebni obredi srednje klase pokazujudase ona trudila da ouva grku tradiciju. Ali, Bosforci, kakvi su prikazani uantikim opisima gradova u severnom Pontu, na nadgrobnim stelama sa

vajanim figurama (naroito na slikama u grobnicama), oigledno izgledajukao Ptolomejevi Serboi.U vreme vladavine Farnaka, Mitridatovog sina, koji je bio na elukraljevstva kad i Pompej u Rimu, dakle oko 70. g. pre n. e, Strabon opisujeSarmate iz ovih krajeva. Posle toga i jednog perioda nesreenih odnosa,navlasti se uvrstila nova dinastija srpsko-trakog porekla. Ona je vladala svedo dolaska Gota u III veku. Pripadnici ove dinastije imali su, uglavnom,traka ili sarmatska imena, a jedno od estih vladarskih imena bilo je

Auromaton. Vrhovnu vlast nad njihovom dravom imao je, nominalno, Rim.Evo ta pie Strabon: U zapadnoj Aziji do Kavkaskih planina ive Srbi iBrani (Aorsi), jer gde su god Srbi, tu su i Aorsi, kao pleme srpsko, ili ljudikoji ive po planinama i koji se odlikuju svojom rusom kosom, plavimoima itd. Jedni se skitaju, drugi ive pod salaima, a trei rade zemlju.Nosili su akire, obuu od meke koe (opanci), duge ogrtae (vuna), to jeu potpunosti skitsko-sarmatski tip nonje. I njihov oklop bio je sarmatski.Bosforski plemii su prikazani kao konjanici sa konjikim kalpakom,ljuspastim ili kariastim oklopom, dugim kopljem, bodeom (srpa), maem,

sa okruglom jabukom od kamena na drci, a nosili su i luk, tobolac (korito) imali tit. Srbi su prikazani na Trajanovom stubu (pleme Roksolani), i naGalerijevom slavoluku, u Solunu. Peaci obino nisu nosili oklop, bili sunaoruani kopljima, dilitima, velikim titovima i lukom sa otrovnimstrelama.Srbi u odbrani kineskih granica


6/45

Novi luk bio je ojaan umecima od kostiju, iz njega su se izbacivaletekestrele sa troperim iljkom. To je bio pronalazak koji je Srbimaomoguionadmo nadnjihovim protivnicimaIzmeu 174. i 160.g. pre n.e, dolazi do prekretnice u istoriji Serboa, koji suostali u svojoj prvobitnoj postojbini, istono od Volge. Do tog vremena suiveli pod vlau drugih naroda, uglavnom Masageta, koje su, sada,poraziliHuni i, Srbi su mogli da zbace tuinsku vlast. Ostaci Masageta su se stopilisa njima. Istokom su vladali Huni; koliko je njihova mo bila velika, govoripodatak da je 125.g. pre n.e. jedno kinesko poslanstvo dolo do Sarmatasanamerom da ih podstakne da zarate sa Hunima i tako smanje strahovitpritisak na kineske granice.Ove promene su dovele do preobraaja srpske kulture, koja ulazi u novu

fazu svog razvoja, nazvanu srednji sarmatski period. To je bilo vremesjedinjavanja i zanemarivanja oblasnih razlika. U grobnim prilozima, sa celesarmatske teritorije istono od Volge, zapaaju se male razlike. Dugimaeviree se sreu, zamenjuju ih kratki bodei, sa ocilom, umesto jabuke, navrhubalaka ( pretee kasnijih, manjih,peroreza ).Vojska od 100.000 strelaca

Najpoznatiji Sarmati, iz srednjeg perioda, su oni koji su preli prekoDnjeprai poeli da pritiskajugranice Rima. Aorsi, koji su iveli uglavnom istonood Volge, bili su najudaljeniji. Posle poraza Masageta, oni su ojaali ipostali mono pleme.NJih pominju kineski letopisci iz 130.g. pre n.e, gdekau da su imali vojsku od sto hiljada strelaca.Koplja i diliti javljaju se samo izuzetno. Do kraja ovog perioda ( I vek),istoni Srbi nisu vie bili teko naoruani konjanici; najee oruje biloje

jedan nov, bolji luk, namenjen borbi protiv konjice koja je, ranije, bilanepobediva. Novi luk bio je ojaan umecima od kostiju, iz njega su se

izbacivale teke strele sa troperim iljkom. To je bio pronalazak koji jeSrbima omoguio nadmo nad njihovimprotivnicima. Ovo oruje, tokomzajednikog pohoda, preko Dunava na Balkan, preuzee i usavriti Huni. Grki geograf Strabon ( I vek ), kae da je preko njihove teritorije iaovaantrgovaki put i da su bili dovoljno bogati da nose zlatan nakit. Jedanogranak


7/45

Aorsa (begunci iz glavne grupe), naselio se zapadno od Volge, oko donjegtoka Dona. Na tom podruju, kod Novoerkaska, otkopan je, 1864.g,najraskoniji od svih srpskih grobova iz srednjeg perioda. Bio je to grobneke ene, verovatno plemenske poglavarke ili kraljice. U njemu je naenooko sto trideset zlatnih predmeta, veinom dekorisanih ivotinjskimmotivima i ukraenih dragim kamenjem - tirkizom, ametistom i koralom.Meu njima, bilo je i bogato dekorisanih dijadema, grivni, boica za mirise,kutija i posuda. Jedna posuda imala je drku u obliku jelena, istog tipa kaokrazi iz obinih srpskih grobova. Osim toga, bilo je na stotine ukrasnih ploica priivenih na odeu.

Potomci kraljice RoksandeJazigama za petama ili su Roksolani. To je bilo sledee veliko pleme Srba

koje je dolo na zapad, preavi Dunav sredinom II veka p. n. e.

(8)Velika seoba Srba

RATNICI, A NE RAZBOJNICIstrele sa malim metalnim iljkom i tobolce od brezove kore, topredstavljaoruje lakih strelaca na konjima. Stari zapisi nam kau da su se,u borbama,ponekad, koristili i lasom.U svom polaznom poloaju (I vek pre n. e.), Roksolani su iveli istono odDona. NJihova kretanja slede kretanja Jaziga - preko Dnjepra (poetkom Iveka n. e.), sve do sukoba sa Rimom (62. g. n. e.). Posle tih velikih

preokreta, nastupio je predah, mesta Jaziga i Roksolana, u severnimstepama, popunili su Aorsi i kubanski Sirijaci, koji su bili na visokomcivilizacijskom stepenu i nisu odmah krenuli za svojim sunarodnicima nazapad. Strujanje, meutim, nije prestalo. U I veku nae ere, njih je pokorilo

jedno novo pleme iz oblasti istono od Dona - Alani.Ima ih svuda - od Volge do panijeAlane prvi put pominje Josif Flavije, oko 37-101. g, u Jevrejskim ratovima,kao skitsko pleme naseljeno oko Tanaisa (Don) i jezera Meotis. Ono je, oko73. g, opljakalo Jermeniju i Mediju. Alane, istono od Urala, pominjukineski izvori. Istorija mlae dinastije Han (Hon Han Shu, 25-220. g):Kraljevstvo Jentsai (iroka stepa), promenilo je naziv u kraljevstvo Alan-liao. Glavni grad im je Di. Zavisni su od Kangju. Nain ivota i odea su imisti kao u Kangju. Kineski izvori nativaju Alane Jentsai ili Antsai, tose poistoveuje sa kasnijim Anti.Amijan (330-395), pominje Alane u delu Rerum gestarum. On ih najprijenalazi oko Azovskog jezera gde zapaa:... mnotvo naroda razliitih po


8/45

jeziku i obiajima. Iza ovih su drugi narodi, koji su nam nepoznati, jer ivejo dalje, u dubini kontinenta. Alani su i na levoj obali Euksina, prematrakom Bosforu: tamo, gde se zavravaju Rifejske gore, ive miroljubiviAruimfeji. Tu zemlju zapljuskuju reke Hronij i Visla (Chronius et Vistula).NJihovi susedi su Alani i Sargeti, kao i mnogi nepoznati narodi, ija imena iobiaje ne poznajemo. Iza Dnjestra Amijan pominje tzv. evropske Alane,Kostoboke i mnogobrojna plemena Skita, ija se oblast prostire do zemaljaije granice on ne poznaje. Veinom, Alani su nomadi, a samo mali broj sebavi zemljoradnjom.Ovaj istoriar govori i o poreklu Alana. Po njemu, oni su drevni Masageti,ije ime potie od planina oko kojih su iveli; pokorili su okolna, raznaplemena i nametnuvi im svoje ime, asimirali su ih. Meu njima su: Nervi,Akviloni, Vidini, Geloni i Agatirsi. Alani obitavaju u dva dela sveta (Evropai Azija), ivot im je slian hunskom ali nisu toliko surovi. Amijan belei

ratove Huna i Alana, te potonje saveze.

Noviji istraivai razilaze se sa Amijanom, kad se govori o poreklu Alana.Tri teze su i dalje u igri: da su Alani istoni Skiti, da su nastali od Sauromata, tj. da je u pitanju sarmatsko pleme (kao to su to i Aorsi,Sirbijaci-Sirijaci ili Roksolani) i da su pristigli iz centralne Azije, pri emuse kao njihovi direktni preci uzimaju Masageti i Juni Tohari. Na stav jeovde jasan - u pitanju je sarmatsko pleme ija se kultura, to potvruju svidosadanji arheoloki nalazi, vezuje za srednjosarmatsku kulturu naprostoru

od Volge do Dnjepra.Dananji direktni potomci Alana su Srbi iz Srbije i Luiki Srbi iz Nemake.Do sredine I veka n. e. Alani (koji su sebe zvali Serboima), stekli su vodeipoloaj meu istonim sauromatskim plemenima. Godine 68, oni su senalazili, kako se iz jednog zapisa vidi, u blizini Azovskog mora a, dopoetka II veka, zagospodarili su celom teritorijom, koju su ranije draliAorsi i Sirijaci. Jedan deo Aorsa preselio se na zapad; ostali su prihvatilivlast Alana i, stopivi se sa njima, postali su Serboi.(10 )

Ukrajinske stepe pod vlau SrbaOsvajanje stepe i zauzimanje skoro potpuno srbizovanog (sarmatizovanog)Bosforskog kraljevstva imalo je dubokog uticaja na kulturu Ostrogota idovelo je do usvajanja mnogih sarmatskih elemenataPrvi pokuaji Alana - Serboa da se proire bili su usmereni na rimskuprednju Aziju. Oba napada bila su odbijena. Nakon Partije (123. g. n. e.),napadnuta je i Medija, deset godina kasnije. Napadi su izvreni posle


9/45

uspenog prolaska kroz Derbentski prolaz. Istoriar Josif ostavio nam opisAlana u borbi: Oni su doli u velikom broju, iznenada se sruili na Meanei opljakali njihovu zemlju bez otpora. Meanski kralj Pekor je pobegao isve im prepustio. Svoju enu i nalonice spasao je tako to im je za njihplatio otkup od sto talanata.

Alani su, zatim, uli u Jermeniju, gde im se suprotstavio kralj Tiridat. Uborbi je jedan Alan lasom uhvatio kralja, koji nije uspeo maem da preseeue, tako da ga je on privukaosebi i ubio. Serboi su posle toga opustoilizemlju, a veliki broj ljudi i mnogo drugog plena, iz oba kraljevstva, poteralisu sa sobom u svoju zemlju. Ukrajinske stepe, istono od Dnjepra, takoesupale pod vlast Srba. Ali, pre nego to su mogli doi do Dakije i pojaati vepostojei pritisak na rimske granice, oni su morali da se suoe sa jednim

novim neprijateljem sa severa - Gotima.PUT DNJEPRA DO BALTIKOG MORAPoetkom III veka n. e. pojavila se nova opasnost - sa Baltika, premaCrnommoru, probijali su se Goti. Godine 332, oni su zauzeli srbizovanoBosforsko kraljevstvo; kasnije su se i oni prikljuili pohodu na Rim. Strunjaci se ne slau potpuno u pogledu vremena kada su Goti stigli uoblast Crnog mora. Razdoblje oko 230. g. n. e. ini se najverovatnijim, a po

jednoj pretpostavci, koju potvruju arheoloki nalazi, oni su, iz svoje ranijepostojbine, na obali Baltikog mora, doli kreui se du Dnjepra.Oko 250. g. n. e gotska plemena su zauzela Olbiju, grad pod rimskomzatitom, na uu junog Buga. Bosforsko kraljevstvo, jo uvek podnominalnom zatitom Rima, bilo je pokoreno; 332. g. prestalo je kovanjebosforskog novca. Poslednji bosforski kralj bio je Reskupor IV, koji je umro362. g. Obino se smatra da se istoni ogranak Gota, ili Ostrogotskocarstvo,nalazilo na Donu. Arheoloki podaci pokazuju da se ono prualo samo doDnjepra, ili do stepa neto istonije od te reke, a da je, severno odAzovskog

mora, Gotima pripadao samo srazmerno uzak pojas.Osvajanje stepe i zauzimanje skoro potpuno srbizovanog (sarmatizovanog)Bosforskog kraljevstva imalo je dubokog uticaja na kulturu Ostrogota idovelo je do usvajanja mnogih sarmatskih elemenata. Bosforske radionicepoele su snabdevati mnoge kupce, prilagoavajui stare sarmatsko-bosforske oblike nakita ukusu svojih novih gospodara, dodajui neke noveelemente koje su doneli doljaci. Nova gotska umetnost, koja se tako


10/45

razvila,kasnije se proirila po celoj zapadnoj i srednjoj Evropi, gde su je doneli inegovali Goti i drugi narodi, ukljuujui i Srbe, koji su se povlaili predHunima.

Visoki i lepi, svetle koseZa Alane Marcelin veli da robove nisu imali, jer su svi plemenitog roda.Alani su morali initi vladajuu klasu, poto su pisci tog vremena ovuzemlju pominjali iskljuivo kao Alaniju iliBelosrbijuU vreme gotskih najezdi, najzapadniji ogranak Alana-Serboa iveo je usevernoj polovini Besarabije i u susednom delu Moldavije, na drugoj stranireke Prut (Alanska reka). U ovoj oblasti, stanovnitvo je uglavnom bilo slovensko, ali Alani su morali initi vladajuu klasu, poto su pisci tog

vremena ovu zemlju pominjali iskljuivo kao Alaniju ili Belosrbiju, a Prut,

kako rekosmo, nazivaju Alanskom rekom (Alanus fluvius).Ova grupa Alana moe se skoro sigurno poistovetiti sa Antima, narodomkojije, kako je zapisano, iveo u toj oblasti u IV veku n. e. AmijanMarcelin, pisac iz IV veka n. e, ostavio je jedan zanimljiv opis Alana, koji jeskoro istovetan sa Herodotovim prikazom Sauromata, napisanim osamstotina godina ranije. Nain ivota i navike stepskih nomada nisu se,izgleda,stoleima menjale.

Amijan Marcelin kae:Alani piju velike koliine mleka. Koliba nemaju, veborave u kolima, s krovovima od kore. Oni putuju preko velikih

prostranstava i na mestima bogatim travom postavljaju svoja kola u krug ituostaju dok ima hrane za stoku, a zatim se opet sele.BRONZANA OGLEDALA

Alanski grobovi u Besarabiji i Moldaviji sadre tipine sarmatske priloge:bronzane prstenove i drugi lini nakit, ogrlice sa perlama od stakla ilikarneola, poneki gvozdeni ma, a u jednom sluaju i jedan stakleni pehar,rimske izrade. Od naroitog su znaaja bronzana ogledala i jedna kamenaploa, sa ugraviranim znacimatamga, koja pokazuje da se ranija

postojbinatih Sarmata nalazila u susedstvu Bosforskog kraljevstva.Kola su njihova stalna boravita; u njima oni ive i u njima se njihova decaraaju i rastu. Gde dou, oni to mesto smatraju svojim domom. Mukarciseod najranijeg detinjstva navikavaju na jahanje, a peaenje smatrajunedostojnim.


11/45

Skoro svi Alani, nastavlja dalje Marcelin, visoki su i lepi, a kosa im jeobino svetla; od njihovog stranog pogleda oveka podilazi jeza. Oni su veti i okretni u rukovanju orujem. Po nainu ivota i obiajima, oni sumanje divlji od Huna. (Zanimljivo je da su Goti i Danciverovali da su Hunibili Srbi, kao to se kae u sagi Hervrar:Pod imenom Huna, nai su starismatrali Srbe i baltike Slovene, a tu su od iskona iveli samo kao Srbi,ponekad Saksonci, koje docnije nazivahu Vindima ili Vendima. Ili, nadrugom mestu:U leto je kralj Hajdrek (Heidrekr) otiao u rat i doao savojskom svojom u zemlju srpsku - hunsku, kojom vladae kralj Hlum (iliHum) i u kog bee ki Slava.) Uivaju u opasnostima i ratovanjima.oveka koji pogine u borbi smatraju srenim, dok one koji ostare i umruprirodnom smru napadaju i prekorevaju kao slabie i kukavice. Oni se

ponose ako ubiju bilo koga i kao slavni plen otkidaju glave protivnika, deru

kou s njih i veaju ih, kao ukras, na svoje konje.Kao svoje boanstvo rata, istie istoriar Marcelin, oni su oboavali golima (srpa) poboden u zemlju. Oni predskazuju budunost na zanimljivnain. U odreeno vreme, skupljaju potpuno prave vrbove granice irazmetaju ih, pevajui neke bajalice i, tako tano pogaaju ta e sedesiti.Ovaj tip proricanja zadrao se u Srbiji sve donedavno i iz njega je nastaopraznik vrbice, a ouvan je u elementima pevanja, igranja i kienjavrbovim pruem. Za Alane Marcelin veli da robove nisu imali, jer su sviplemenitog roda.

(12)Pustoenje rimske teritorije na BalkanuGodine 378, alanska konjica odigrala je odluujuu ulogu u uvenoj bicikodHadrijanopolja, u kojoj je rimska vojska bila naterana u bekstvo, a carValens ubijen. Dve godine kasnije, Alani su, zajedno sa Ostrogotima ihunskim odredima, krenuli na sever, uli u Panoniju i tu se naseliliSudbina Alana, koji su se pred Hunima povukli na zapad, sloena je i estopatetina, kako kae T. Sulimirski. Istorija jedne alanske grupe moe sepratiti u pojedinostima. Taj brojni odred preao je Dunav 337. g. Zajedno sa

jednom grupom Huna, on se pridruio Vizigotima i Ostrogotima, da biopustoio rimsku teritoriju na Balkanu.Godine 378, alanska konjica odigrala je odluujuu ulogu u uvenoj bicikodHadrijanopolja, u kojoj je rimska vojska bila naterana u bekstvo, a carValens ubijen. Dve godine kasnije, Alani su, zajedno sa Ostrogotima ihunskim odredima, krenuli na sever, uli u Panoniju i tu se naselili.


12/45

Dvadeset godina kasnije, oni su se prikljuili Vandalima i preli u Norik,provinciju s kojom su se graniili na severozapadu, gde su im sesuprotstavili Rimljani pod Stilihom. On im je dao neka podruja, poduslovom da slue u rimskoj vojsci. Tako su oni, od 402. do 405. g, uzeli uea u zajednikoj borbi protiv Vizigota.Sa saveznicima u panijuZavojevai su krenuli preko Majnca i Treva (Remsa, Turnea, Arasa,Amijena), prema Parizu, Orleanu, Turu, Bordou i Tuluzu. Ovde nije bilorimske vojske koja bi im se suprotstavila. Poto su dve godine ugnjetavaliGaliju, Alani su sa svojim saveznicima preli u paniju, opustoili celopoluostrvo i najzad se zaustavili u Luzitaniji, dananjoj Portugaliji.

Ali, 406. g, Alani su, zajedno sa Vandalima i Svebima, krenuli u pohod naGaliju. Pod svojim kraljem Respondijalom, oni su preli Rajnu blizu Majnca

i pobedili ratoborne Franke, koji su im se suprotstavili. Onda je jedan deoAlana, pod kraljem Gaoranom (Goranom, ne treba ga meati sa istoimenimkraljem Roksolana), preao u slubu Rima, a glavnina je, podRespondijalom, krenula sa dva teutonska naroda u pohod na Francusku,razarajui i pustoei sve to bi joj se nalo na putu.Godine 418, Alane su potukli Vizigoti koji su, u ime rimskih imperatora,proterivali varvare. Alanski kralj Adakije bio je ubijen, a ostatak grupepobegao je u Galiciju, gde se prikljuio Vandalima. Vandalski kraljGunderih usvojio je naziv Red Alanorum et Vandalorum (kralj Vandala i

Alana), koji su njegovi naslednici zadrali sve do propasti vandalskogkraljevstva u Africi, 533. g.Tako se zavrila istorija ovog ogranka Alana koji su, za etrdeset godina,odkada su napustili svoju stepsku postojbinu, preli preko celog jednogkontinenta. Ali, ak ni to nije bio kraj njihovih lutanja. Postepeno, stapajuise sa starosedeocima, ujedinjeni Vandali i Alani, napustili su Galiciju i preliu junu paniju 422. g, a odatle u Afriku 429. g. To nisu bili jedini Alani koji su stigli do Francuske.Grupa pod kraljem Goranom, bila je, u razna vremena, u savezu sa

Vizigotima i Rimljanima. To su najverovatnije bili Alani koji se, 416. g,pominju u Narboni, kasnije i u Orleanu. Oni, izgleda, nisu Hunima pruiliotpor 451. g, ali su ih, 475. g, pokorili Vizigoti. Drugi alanski kraljevi(Beog, osniva Beograda, red Alanorum 464. g. i Eohar, ferocissimus

Alanorum red - siloviti kralj Alana, 440. g.), pominju se kao uesnici uoptim borbama na poetku mranog doba.


13/45

Poreklo imena srpskog naroda

POMINJU SE U NAJDREVNIJIM VREMENIMASrbje, pa, neto docnije, Srblje.(14)

Ime Srbi neslovenskog poreklaTRANSPARENTNOST PLEMENSKIH NAZIVA

Sa brzim razvojem paleo i komparativne lingvistike, zapoela su, u DIDveku, temeljna istraivanja. Jedno je ve sada sigurno-poreklo srpskogetnonima nije slovensko. Potvrda ovoga moe da se nae u tome toslovenski plemenski nazivi, po pravilu, ukazuju na oblast u kojoj je plemeivelo, ili na pripadnost nekome ili neemu (totemizam).Nazivi slovenskih plemena (Budini, Neuri, Buani, Poljani, Visijani,Sagudati, Dulini, Severi...), po pravilu se grade uz pomo formanta: ni (i), ti,

ri. to se tie naziva Srbi, on se oigledno ne uklapa u ovaj etnonimiki tip;stari Sloveni nisu praktikovali plemenske nazive na: bi, arbi ili orbi.Recimo i ovo: iako se, odskora, prema staroslovenskom izgovoru, govoriloSerbin i Serbija, L. Niederle, eki istoriar i lingvista, ukazuje da, ba ustaroslovenskom jeziku, ovaj naziv moemo da naemo bez vokala e,odnosno, kao: Srbin, Srblji.http://www.glas-javnosti.co.yu/clanak/f ... og-porekla

(15)

Da li su Srbi dobili ime po Karpatima?

Karpatska hipoteza je, na prvi pogled, ubedljiva: Beli Srbi su iveli na Karpatima, a stari Sloveni su se, prema svedoenju Nestora i Lavrentija,nazivali po mestu svog geografskog poloaja, koji je oznaavao njihovoporekloVie naunika je zastupalo miljenje da etnonim Srbi dolazi od naziva Karpata, oznaavajui njegove itelje. Pri tome, naziv je razliito tumaen.V. Rudeljev je ponudio sledeu hipotezu - pre nego to su Sloveni nazvaniVenedima, zvali su se Karboni - od imena Karpata. Za pleme sa ovimnazivom zna Ptolomej, jo u II veku; Karboni su, kasnije, prozvani Karpima,Karpidima ili Krpjanima.

Ovaj ruski naunik smatra da je iz korena rei karb nastao naziv Sarb(Serb) koji se, kasnije, promenio u Sorb. Savremene Luike Srbe Nemci idanas zovu Sorben. Tezu o srodnosti naziva Karboni i Sarboni (Sarbi)podrava i O. Striak, koji dananje Srbe, preko Karpida (Karbona), dovodi u vezu sa skitskim Kalipidima, o kojima belei vesti jo istoriar Herodot uV veku pre n. e. Ovaj ruski istoriar misli da su Kalipidi, u stvari, Karpidi.Inae, Kalipidi su iveli u donjem toku reke Dnjestar, blizu Crnog mora, i


14/45

nisu imali veze sa Karpatima i Karbonima. Uostalom, samo ime Kalipidanije skitsko, ve grko.No, sreu kvari injenica da ime Srba nije slovensko, sa ime se slae i

Vatroslav Jagi (1838-1923), profesor univerziteta u Berlinu, Peterburgu i

Beu, najpoznatiji slavista koji je mnogo pisao o ruskom i srpskom jeziku,te, najposle, o knjievnosti Srba i Rusa. Pridruio mu se i poljski slavistaAleksandar Brikner (1856-1939), njegov naslednik na Berlinskomuniverzitetu, koji pie da, kada bi velika etnika grupa, kao to su to bili BeliSrbi, dobila naziv po Karpatima, onda bi i sam naziv ovog planinskog vencabio rairen u okolnoj, pre svega istonoslovenskoj sredini, pa bi takodospeoi u istorijske spise.Poreklo etnonima Karpata, vie istraivaa trai i zagovara u iranskim,

odnosno, skitsko-sarmatsko-alanskim (srpskim) jezikim okvirima. EpohaSarmata u Ukrajini, traje vie od 600 godina, od II veka pre n. e, do IV veka i u istoriji, ne samo ovoga kraja, ostavlja dubok trag. Kao to smo ve rekli,naziv Sarmatije se odnosio na prostor od Urala do Visle; od Sene, Labe iDunava, sve do Crnog i Baltikog mora. Ukrajinu su i u DVII veku jo uvek, tradicionalno, nazivali Sarmatijom, a velmoa J. Hmeljnicki je, sve do1685. g, nosio ponosno titulu sarmatskog kneza. Smatra se da su upravoSarmati dali nazive za reke Dnjepar i Dnjestar, (Danopris i Danastris). UPrikarpatju se Sarmati pojavljuju u I veku, a vea alanska grupa plemena jetada ivela na teritoriji dananje Rumunije, vrei pritisak na granice

Rimskog carstva.Snano kraljevstvo Srba sa KavkazaU VIII veku cela oblast, severno od Kavkaza, naziva se Alanijom.Ovokraljevstvo je bilo na vrhuncu svoje moi od XII do XIII veka, kadaseoduprlo mongolsko-tatarskoj najezdiPorfirogenit u svom letopisu pie, pripadala Belim Srbima. Od oko 300.000Sarmata koji su, naputajui ranije teritorije, oko Crnog mora, prednajezdom Gota, kretali na zapad, njih skoro treina je ostala unepristupanim karpatskim planinama. Dakle, prisustvo sarmatskog

elementa u oblasti Karpata je bilo izvesno i sva ta plemena, ma kako senazivala (Sarmati, Alani, Beli Srbi...), pripadala su istom etnikumu.to se tie Slovena na ovom prostoru, antiki i rimski izvori ih znaju kaosusede Sarmata. Tacit Publije Kornelije (55-117), uz Cezara, Livija i Plinija,najznaajniji rimski istoriar, pie da su Venedi (Sloveni) pozajmili mnogosauromatskih obiaja. Kae, na primer, da se zbog meovitih brakovaizgled


15/45

Slovena kvari, tako to postaju nalik Sarmatima (Srbima).Ovako tesni i izuzetno bliski kontakti Slovena i Sarmata najvie suverovatni

u oblastima oko gornje Visle i zapadnog Prikarpatja, odnosno na prostoru

gde su se kasnije pojavili Beli Srbi - meavina Sarmata i Slovena. Epitetbeli, kod Srba sa Karpata, nesumnjivo ima alansku tradiciju. Oni su, uovoj planinskoj oblasti, pokorili slovensko stanovnitvo, alisu ih, kasnije, tiisti Sloveni asimilirali. No, naziv Alana - Serboa (Srba) zadrao se kodpotomaka koji su, slovenizovani, naselili Balkan.Serboi sa Kavkaza osnovali su snano kraljevstvo, koje se, u nekom obliku,odralo punih osam vekova. Ono je, na tom prostoru, nadivelo najezdeHuna, Avara i Turaka, to svedoi o njihovoj vitalnosti. U VIII veku celaoblast, severno od Kavkaza, naziva se Alanijom. Ovo kraljevstvo je bilo na

vrhuncu svoje moi od DII do DIII veka, kada se oduprlo mongolsko-tatarskoj najezdi.Neke grupe Srba u Ukrajini su uspele da preive hunska razaranja. Ovdemislimo na one grupe koje su odbile savez sa Hunima. U donjem tokuDnjepra naeno je mnogo alanskih grobova iz V i VI veka. Za ovu grupu karakteristini su tzv. reni grobovi - ravni, bez humke i iskopani nanajniim renim terasama koje se, za vreme visokog prolenog vodostaja,nalaze pod vodom. U njih su sahranjivani ratnici, ponekad s konjima ibogatim grobnim prilozima, u koje je spadao i zlatan nakit, oruje i kitnjastakonjska oprema.

Druge, manje grupe Srba, ivele su sledeih vekova u raznim delovimaEvrope i Azije. Na Krimu se, u XVII veku, pominje jedna grupa koja je, jouvek, uvala svoju tradiciju i jezik. Jedna manja zajednica, ivela je 462. g.u Besarabiji, a alanski najamnici sluili su u vizantijskoj vojsci, u ratovimaprotiv seldukih Turaka. Najzanimljivija od svih je zajednica, sa otprilike30000 pravoslavnih Srba, koja je, kako je brat Pelegrini, biskup Zejtuna uKini, zapisao 1318. g, ivela sa svojim porodicama na kineskoj obali, prekoputa Formoze.(17)

Srbi - narod nazvan po orujuIstoriar Niko upani, nalazei kod kavkaskih naroda rei ser i sur, istie da se nazivom oruja imenovao onaj ko ga nosi. A Srbi su, oduvek,bili ratniki narod. Amijan Marcelin, rimski pisac i hroniar iz IV veka,pisao je o sarmatskom plemenu Kako nastaje i ta znai re Srbin? Vie oddva milenijuma, na vrlo irokomprostoru, ovaj pojam ima razliita znaenja. Najbitnije je, kada je re o


16/45

odnosu srpskog prema klasinim jezicima, grkom i latinskom,nepostojanjepoetne sr grupe u fondovima tih jezika. Stoga, kod beleenja imena,naroito toponima, kako primeuje istoriar R. Damjanovi, klasini jezici

jednostavno nisu pribeleili inicijalni sr tip, niti ostale standardne oblikesrpskih rei. Ptolomejev Atlas (II vek), i Pojtingerova Tabla (rimskiitinerer iz IV veka), belee inicijalnu grupu kao: sar, sur, sor, ser, sir, odnosno, zavisno od toponima, upotrebom svih samoglasnika.Sa drugom inicijalnom grupom (rg) je slina situacija - ona je u mnogimosnovama, ali je najkarakteristinija u reima rog i grb. Od roga dolazire oruje (oroje), kao i prvobitne vrste alata, izraene od ivotinjskih rogova. Iz ove grupe nastaju mnoge rei, vezane za postupke u lovu iliborbi.Na primer, tu je re ruglo - u prvobitnom obliku, odnosila se na gadne,

tekerane - i, ruganje, posprdan odnos prema neprijatelju, kome se Sarmatirugaju(rogaju - pokazuju mu rogove), odnosno, ismejavaju ga, u cilju vlastitoghrabrenja. Rukovanje orujem napravljenim od roga podrazumevalo jegrebanje, grabljenje ili, jednostavno, njime se neto rgalo (komadalo).Vrlo je mogue da je nosilac tog orua ili oruja od roga i dobio ime ponjemu, sa pridodatim inicijalom koji podrazumeva samo seenje (sek!), te

jekroz srg postalo Srb. Srb bi, dakle, bilo prvobitno seivo to see i rga(kida, grebe ili komada).Nakon lovake faze, u sledeoj, poljoprivrednoj, ovo orue postaje srpkojimse rbi - kosi ito (i danas se koriste izrazi: odrubiti ili porubiti); tokomvremena, od srpa e postati oruje, srpa ili srba. Ve smo istakli da i nekievropski jezici batine, u svom nazivu za sablju, rei srpa ili srba - spravukoja moe da odrubljuje, see.PRVA PRETPOSTAVKAPretpostavku da je etnonim Srbi u vezi sa pojmom oruja prvi je izneo

Aleksandar Potebnja (1835-1891), ruski lingvista i profesor univerziteta uHarkovu, poznat kao osniva psiholokog pravca u ruskoj lingvistici. Ovuhipotezu su prihvatili Gajtler, Hajmlers i Brikner.Istoriar Niko upani, nalazei kod kavkaskih naroda rei ser i sur, istie da se nazivom oruja imenovao onaj koji ga nosi. A, Srbi su, oduvek,bili ratniki narod. Amijan Marcelin, rimski pisac ihroniar iz IV veka,pisao je o sarmatskom plemenu Alana-Serboa kao o eminentno ratnikom.


17/45

On pie:Druga novina bilo je usvajanje nove taktike ratovanja i nove vrsteoklopa (odnosi se na sukobe Alana sa Rimljanima). Oklop se sastojao odkoe ili tkanine na koju su priivene male bakarne ili gvozdene ploice;konji su bili oklopljeni na isti nain. Glavno oruje su bili dugi, zakrivljenimaevi i duga, teka koplja, noena o gvozdenoj kuki, privrenoj konjuzavrat. Ovako opremljeni konjanici ili su u borbu u gusto zbijenim redovima inijedan neprijatelj im se nije mogao odupreti.Ova nova taktika dovela je do reorganizacije svih vojski na Istoku,ukljuujui hunsku i kinesku. Laki odredi strelaca na konjima bili su zamenjeni oklopljenim konjanicima, koji su kasnije inili glavninu alanskevojske. ak su i Rimljani bili, na kraju, primorani da neke svoje odredeopreme na isti nain.(18)

Da li su Srbi SloveniSrbi su se od ostalih Slovena razlikovali po mnogim osobinama, kako jeostalo zapisano u delu putopisca i istoriara Masudija. Naselja su im bilaratrkana, stanita su, po pravilu, nadzemna, sa ognjitimaRaspoloivi arheoloki podaci iz starog veka svedoe da se od Slovenamogu izdvojiti samo Srbi. Malo se koji nalaz ili artefakt moe povezati sadrugim Slovenima, na primer grnarija opteslovenskih osobina. Srbi nisubili krvno jedinstven narod, ve su upijali pripadnike drugih naroda, nesamo

Slovena, kako su to pokazala istraivanja ranih srpskih naselja na Dunavu, gde vrsta kue, ognjita ili pei, biva potpuno nepoznata u drugim,slovenskim naseljima. U Srbiji, Dalmaciji i Polablju su razdvojeni slojeviranije naseljenih srpsko - sarmatskih plemena od kasnije doseljenihSlovena.Srbi su se od ostalih Slovena razlikovali po mnogim osobinama, kako jeostalo zapisano u delu putopisca i istoriara Masudija. Naselja su im bilaratrkana, stanita su, po pravilu, nadzemna, sa ognjitima. Za spremanjehrane bila je osobena upotreba saa (vrnika), uzcrepulju i uobiajenelonce.

Grnarstvo se odlikovalo po ranoj zanatskoj proizvodnji, a ponekad i pospecifinom ukraavanju.Privreda Srba se u znatnoj meri oslanjala na stoarstvo, otuda su zbornamesta - igrita - bila na vrhovima brda i planina. Stoarenje je omoguavalolaku pokretljivost i este seobe. U pogrebnom obredu primenjivano jepodizanje pogrebnih mogila (gromile) i ostavljanje svedoanstva trizne.


18/45

Pokojnici su spaljivani, a pepeo je prosipan u reke, jezera, ponore ili more.Zahvaljujui ranom pokrtavanju, u nekim krajevima je primenjivanosahranjivanje uz prigodan hrianski obred. Takvi su monaki grobovi izTvrdoa, Kamenog, ipova ili u Pljevi. Trizna je zapaena uranohrianskim grobovima manastira u Tvrdou, Sv. Nikoli (Toplica) iPetro-Pavlovom manastiru kod Trebinja.TRAG SEOBE SRBAPosredno svedoanstvo prisustva Slovena (uopte) i Srba, odreenije, jesutriznita i iroka upotreba saeva na prostoru cele rimske severne Ilirije.Trizna ukazuje i na srpsko prisustvo u Vizantiji, koje se znaajno odrazilonapogrebne obrede i nain spremanja hrane, jo u IV veku, to potvrujegrnarija iz Tvrdoa i Kamenog. Moda je ime sela Bojke, izmeu Skadra iBara, kod Vladimira, trag seobe Srba iz Bojkovine, s kraja IV veka, na ta

ukazuju i arheoloki nalazi iz Ilovice i Svaa?Pratei trag grnarije, naina graenja utvrenja i vrste korienja stanita,Srbi su se, iz predela oko Bea, u rimskom Noriku i oko ua Morave, raseljavali prema Labi i delovima rimske Dalmacije, kako to pokazuje iraspored njihovih gromila. Gromile, na prostoru izmeu Drvara, Grmea iKonjica, te onih iznad Herceg Novog, oko Durmitora, Pljevalja, BijelogPolja i u dolini Zete, vezuju se za Srbe doseljene sa Karpata. Ostavenovca,naene u dolini Neretve, kod starog grada Narone i na Majsanu, ukazuju

natrasu naseljavanja iz Panonije.Na doseljavanje Srba i Slovena, sa Dunava u Pomorje, ukazuju brojniulomci grnarije: to su, najee, lonci ukraeni nizovima viestrukih talasa,uokvireni vodoravnim snopovima, izvedenim eljem. Raeni su na vitlu itakve ukrase, kako navodi arheolog . Jankovi, u jugoistonoj Evropi, u kontinuitetu, primenjuju samo Srbi.(19)

Srpski vladari sa Kavkaza

Pod imenom Slovena Srbi se pominju u pisanim izvorima iz VII veka, kao i

u kasnijim prepisima iz IX i X stolea. Za Franke, Sloveni su Srbi i njihovianali belee da dre veliki deo Dalmacije. Pored Srba, franaki izvorinavode i Guduane, Gaane iz Hercegovine, kao dominantno srpskopleme.

CRNI LATINIhttp://www.glas-javnosti.co.yu/clanak/f ... sa-kavkaza


19/45

(20)

Srbi - moni i ratoborni Tribali

SVETA MESTA--------------------------------------------------------------------------------------------

Srbi vekovima na Balkanu pre SlovenaGRADIKA, NASELJE IZ PRVOG VEKANajstarije jezgro Gradike nalazi se na prostoru dananjeg parka i bolnikog

(22)

Rimski krvavi pohod na SrbijuFuksa. Na njihovom elu bio je car Dikoval, kome je imperator Trajanplaao danak. Dikoval je trijumfovao nad Imperijom - Decabelus, TraianusCaesar victo - ali nakratko, jer je ponieni imperator, kako svedoi Plinije,spremao veliki pohod na Dakiju, preko Panonije. Plinije kae:Srbi su narodkoji nikada i ni od koga nije bio pobeen, do Trajana.Tiranska vlastPo Tacitu (Agricol.30),... rimska vlast je bila tiranska, to je znailo:pljakati, otimati, ubijati; robiti, paliti; a mir i tiina, u zavojevanimoblastima, samo se je tada povraala, kad su pokoreni bivali sasvimutamanjeni ili ostavljali svoju bivu zemlju. Tek, od druge polovine IIIveka, rimska mo e opasti, to e dovesti do utvrenja sarmatskihplemenana ovom prostoru.

Od 100 do 104. g, trajala je Trajanova borba protiv Sarmata (tzv. dakiratovi), u kojoj je uzelo uea 10 rimskih legija sa 73.880 vojnika, kojimatreba dodati i oko 150.000 saveznikih vojnika, meu kojima su bila isarmatska plemena Jaziga i Roksolana, ranije naseljena oko dananjegNovog Sada i Petrovaradina. Godine 106.Trajan je pokorio Dakiju, postaviSarmatikus. Ja sam unitio Sarmate, trijumfuje imperator, koji su bilinajhrabriji od sviju smrtnih, ne toliko po svojim ogromnim i prejakimtelesima, koliko zbog svoje moralnosti jer oni, po uenju Samovom, verujuubesmrtnost due.Stoga je u njih strana reenost pri jurianju i nesreamajer su uvereni dadua ne umire, no se samo preseljava u veni ivot, te ne ale ovajsadanji.Trajan je Dikovala pogubio, opljakavi njegovu impozantnu riznicu.Eutronije (Etronie, VII, 3), svedoi da je Trajan opustoenu Dakiju i Panoniju naselio mnogim Rimljanima, smetenim u kolonije, od kojih su


20/45

bile najpoznatije: Colonia Zernensis i Zernigevethusa (Carosedua, tj.Carigrad), gde je bilo i Dikovalovo sedite. Po njenom razaranju, ovde jeprvo bio rimski logor - Ulpia Traiana. Pored ovih, isto rimskih kolonija, abilo ih je desetak, nalazile su se i sarmatske.(23)

Prva balkanska sila u XI vekuPosle 548. g, pojaali su se napadi Slovena i, kako pie Prokopije:PobedieSlavini i Ante. Prilikom slovenske opsade Soluna, 568. g, Rimljani su nasvoju stranu pridobili Ante, koji napadoe na zemlju Slovena i opustoie

je.Jo jedno saveznitvo, Anta sa Rimljanima, protiv Slavina, belei se 601. g.

Vojsku Anta predvodio je vojskovoa Petar i podvojvoda Gudujin.

Prokopije govori o odredima Anta u plaenikoj rimskoj vojsci. Tako sepominje izvesni Velizar, koji je operisao u italijanskoj Lukaniji, sa odredomod 300 ljudi, vet u etnikom ratovanju. Agatije pominje taksijarha(podvojskovou) Dabrogezu, prilikom bojeva sa Persijancima, od 549. do556. g. NJegov sin Leontije se, sa vojskovoom Svarunom, borio protivkavkaskih Misimijana. Isti istoriar belei i nekog Tatomira, kaozapovednika jednog rimskog odreda na Dunavu. Jovan Efeski pie orimskim pobedama nad slovenskim kneevima Radogostom i Pirogostom.Od VI do VIII veka traje slovenska kolonizacija Balkanskog poluostrva, kadSarmati bivaju sve vie asimilovani, sve do trenutka kada u provinciji

Dalmaciji nisu osnovali svoje prve, srpske drave. Jedan jedini izvor govori o ovom mranom dobu Srbijei veliini (obimu) ove slovenskekolonizacije, svojevrsnom balkanskom prokljualom melting potu. To jeGeografija, sastavljena na jermenskom jeziku, oko 670. g, a pripisuje sehroniaru Mojseju Horenskom. On pie: Otidoe Sloveni preko Dunava,stekoe druge zemlje u Trakiji i Maedoniji i prodree ak u Ahaju iDalmaciju. Prodor je vren iz Rumunije i erdeljske oblasti, te susednihdelova Ugarske.NEPREKINUT LANAC

Moderno jeziko ispitivanje Vatroslava Jagia potvruje Mojseja, jersrpsko-slovenski dijalekti ine jedan neprekinuti lanac, od Crnog mora padoistonih Alpa. NJime se mogu konstatovati prastare veze sa nekadanjimsusedima severne sarmatske oblasti, od kojih ih sada dele veliki prostori.Sarmati, sada Srbi-Sklavini, prave srpske drave (ni u kakvom dokumentuse


21/45

ne pominju slovenske drave, to znai da su se pristigli Sloveni osealiSrbima), a car Konstantin pominje niz srpskih vladara sa Vieslavom (oko780. g.) i njegovim sinom Radoslavom. Car ne daje nikakve blie podatke ovladarskoj lozi Dukljana; meutim, naen je jedan olovni peat, knezaPetraod Duklje, iz VII veka, pa se moe pretpostaviti da srpske dravneformacijenastaju neto ranije, na prelazu iz starog u srednji vek i da su, po organizaciji, najslinije antikim polisima. Porfirogenit pominje i upanaKrajinu (Travunija) i njegove naslednike Hvalimira i Cucimira.Vremenom, kod Srba e se stvoriti dva sredita, sa dve dinastije. Jedna jekua Stefana Vojislava, koja je vladala u primorju pokrajinama Duklja,Travunija i Zahumlje. U imenima vladara ovde se javlja vie puta imeMihajlo, pa bi se moglo pomisliti da ono vodi poreklo od kneza Mihajla

Zahumskog (912 - 948), meutim, u pitanju je, najverovatnije, dinast istog

imena iz VII veka. Kako je ova oblast sreno odbila napade Vizantije,postala je u DI veku prva balkanska sila.

(24)

Pohod Sarmata na Rimsko carstvoJazige su, jo pre Konstancijevog dolaska, pod platom prijateljstva(Limiganat je uivao status rimskog federata), nameravale da, za vremeotrezime, upadnu i opljakaju Panoniju, dok se Dunav jo mogao prei brzim

amcima i skelama.Nekoliko hiljada Jaziga nalazilo se utaboreno narimskojobali Dunava, gde su, u blizini Slankamena, iekivali Limiganatovepregovore sa Konstancijem II. Rimski imperator je naredio da se u bliziniutvrda podigne zemljani tribunal, na kome je smestio carski presto, da bisedei na njemu, primio poslanike Jaziga. Traei od Limiganata razlogezanezadovoljstvo i naputanje dodeljenih mu teritorija, Konstancije II nije nislutio da Sarmat, u stvari, priprema direktan napad na njega. Pre sastanka,

carev planer, Inoentije (Inokentius), zahtevao je da lae rimske dunavskeflote plove rekom i spree svaki mogui pokuaj prelaska Dunava od straneSarmata, sa teritorije Bake i Banata. Iako dobro smiljen i razraen,Inoentijev plan nije pretpostavljao mogunost da e se Limiganat usuditidaizvri napad sa ljudstvom koje se ve nalazilo na rimskoj obali Dunava.


22/45

Pognutih glava, Limiganat i njegove poglavice mirno su sluali blagi carevgovor i prekore, dok nije kucnuo povoljan trenutak.Videvi da se Konstancije II, zajedno sa svojim vojskovoama, potpunoopustio na svom tribunalu, sluajui dosadan i monoton Limiganatovodgovor (koji se bee poprilino oduio, ukraen bezbrojnim frazamaupuenim slavnom rimskom oruju) jedan od Limiganatovih pratilaca jeskinuo opanak i bacio ga prema tribunalu. Ovaj gest je zbunio cara ipratnju,koja nije imala vremena da objasni ovu neuobiajenu i bezobraznu uvredu, kad su ih zagluili bojni poklii Jaziga:Marha! Marha! (u smislu: Smrt!Napred mar, juri). Iza Limiganata su se razvile ratne zastave, pre togaskrivene ispod odee i svi Sarmati jurnue u pravcu tribunala izaprepaenog Konstancija II. Gledajui sa visine, on je video bliskuopasnost od nadirue rulje varvara, koji su vitlali maevima i kopljima.

Sudar je bio strahovit. Skoivi sa tribunala, car se naao u kolopletu svojihineprijateljskih vojnika koji su hteli da ga zarobe. No, Konstancije II je uspeoda sa svojom pratnjom umakne poteri Jaziga.

NEMI SVEDOK NEUVENE DRSKOSTI

(25)

Vladavina porodice Konstantina Velikog

LEGENDA O ZLATNOM JASTUKU

Oko vrednog plena ispredeno je mnogo legendi - jedna govori da seinsignijadokopao drugi sarmatski kralj, Radogost, a druga pripoveda da je Beog,kralj

Alana, spavao na zlatnom carskom jastuku. Moda su pripovetke i legendeotom prestolu i bogatstvu ukrasa i izrade potpirivale matu sarmatskihplemena u nadi da ih iza rimskih granica oekuje nesluen plen. Sigurno je-

Limiganatovo hvalisanje nije izostalo, i moemo samo da pretpostavimokakve je efekte kod Sarmata izazvala nesmotrenost jednog, inae sasvimpristalog, rimskog imperatora.Zadraemo se na vladavini porodice Konstantina Velikog, ija su trojicasinova podelila carstvo, a da mira izmeu njih nije nikada ni bilo. Rimskocarstvo podeljeno je 317. g, u Viminacijumu, gradiu na Dunavu.Iz Sirmijuma je stigao najmlai sin poiveg cara Konstantina Velikog,


23/45

Avgust Konstans. Sa zapada, iz Trijera na Rajni, doao je najstariji preiveliKonstantinov naslednik, Konstantin II. Sa istoka, iz Konstantinopolja,prispeo je srednji sin, Konstancije II.Konstantin Veliki, uveren u svoju jedinstvenu veliinu, bliei se smrtnomasu, sve je manje smatrao da bi uopte neko mogao da ga dostojnonasledi.Tako je, za ivota, nakon pogubljenja najstarijeg sina Krispa, postepenopoveavao broj moguih naslednika, proirivi broj kandidata i na svoja dvasinovca koja su, takoe, nosila cezarske titule.Srpski stari vek (26)

Vandali - pleme Luikih SrbaKonstancije II je, na polju kod grada Mursa Maior (dananji Osijek), biouesnik jedne od najkrvavijih bitaka, voenih izmeu dve rimske vojske, uistoriji, u kojoj takvi sukobi nisu bili neka posebna retkost, ve pre pravilo.

Bitka izmeu Magnencijeve armije sa Rajne i Konstancijevih legija izSrbije trajala je ceo dan, sa promenljivim uspehom. Prevagu je odnelaKonstancijeva konjica, pod zapovednitvom Vetranija, koju su inili iskusnikonjanici - Jazige. Oni su uspeli da razbiju desno krilo suparnikih legija i,kao mnogo puta pre toga, odnesu odluujuu pobedu, a uzurpatorMagnencije je, nakon bekstva i tekog poraza, izvrio samoubistvo 535. g.Rauna se da je na krvavim poljima kod Murse ivot izgubilo preko 50.000legionara, to je dramatino pogoralo sposobnost rimskih armija da branegranicu od nadiruih plemena Sarmata, koja nisu bila saveznici Rima.

S druge strane, na svom putu ka Dunavu Huni su, sa svojim stadima ikrdima, enama i decom, vazalima i saveznicima, prvo preli reku Volgu nazapadu i smelo krenuli u osvajanje zemalja srpskih plemena: istonih i

zapadnih Alana. Alani su zauzimali prostranu oblast Sarmatije, izmeuVolge i Tanaisa, ali su se njihovi obiaji i ponaanje preneli irokimprostranstvima srpskih osvajanja. U vazalnom odnosu prema njima bila sudruga srpska plemena: Anta, Roksolana, Agatirsa i delovi slovenskihplemena Neura i Budina. U IV veku, deo istonih Alana naselie Panoniju idananju Srbiju, a zapadni Alani e, sa Hunima i Svevima, stii ak do

Hispanije i Afrike. I istoni i zapadni Alani su sebe nazivali, da ponovimo,Srbima-Serboima (Ptolomej, Mater verborum).Na severu, Alani su prodrli ak do Sibira, a njihovi juni pohodi zavravalisu se na granicama Persije i Indije. Alani su se rado meali sa plemenimaVandala, a njihov vrst savez ojaali su zajedniki kraljevi. Jo uvek uistoriji vlada spor jesu li Vandali germansko ili srpsko pleme. Po pravilu,Germani se sa Srbima nisu meali, a istorija, kako savremena, tako i ona


24/45

drevna, puna je primera meusobnih krvavih sukoba, esto do istrebljenja.Ako su se Vandali rado meali sa Alanima, ratujui i protiv Germana, ondasu izuzetak; no, pre e biti da su Vandali bili jedno od plemena LuikihSrba jer, Adam Bremenski u delu Gesta Hamenburgensis eclesiaepontificum Oddaru Pomeranos dividit a Vilzis (III,1,1,2.), tvrdi da suVandali bili srpsko pleme: Servia amplissima Germaniae provincia aVinilis incolitur, ljui olim dicti sun Vandali. S njim se slae i Vambecijus ikae: Srpski jezik u Hamburgu zove se vandalski.(27)

Srpska konjica gazi sve pred sobomVlast Gota Hermanariha protezala se od Baltikog do Crnog mora, kada suna njega udarili Huni i alanski Srbi. Gledajui kako njihova polja, sela igradove, guta plamen i satire pokolj svega ivog, zaprepaeni Goti suosetili na svojoj koi brojnost, snagu i hitrinu, te neumoljivu svirepost Huna.

Strah, iznenaenje i gnuanje doveli su do poreenja Huna sa ivotinjama,ido toga da im se pripie fantastino poreklo. Goti, u predanjima, tvrde dasuse srpske vetice, proterane iz alanske zajednice zbog neasnih ismrtonosnihposlova, sparile u pustinji sa paklenim duhovima; Huni su potomci, roeni uovoj gnusnoj vezi. Lakoverna mrnja Gota prihvatila je tu bajku, ali, dok jezadovoljavala mrnju, poveavala je njihov strah, jer se, zdravorazumski,

moglo oekivati da je potomstvo vetica i demona nepobedivo.Vetina alanske konjice nitila je vojnike gotskog zapovednika Atanarika idesetkovala trupe koje su branile obale Dnjestra, pod zapovednitvomvojskovoe neobinog imena - Sudija. Hrabrost i nepobedivost Alana izSarmatije naterala je Hermanariha da, u dogovoru sa Rimom, postavi

odbranu na Dunavu, pod zapovednitvom iskusnih vojskovoa Fritigerna i

Alaviva.

Srpska konjica dugovala je svoju nepobedivost dugakim kopljima ioklopima; uz konjicu je uvek ila peadija sa izvrsnim strelcima, ije su

strele, umoene u otrov, bile smrtonosne. Goti i Rimljani bili su lak plenodlino opremljenih Srba, ije su strele zasipale neprijateljske nezatieneglave i prsa. Gubitak vojski, unitenje gradova i sramoenje rimskog imenaod naslednika cara Gracijana iziskivali su da se peadiji vrate lemovi ioklopi. To je, sa izvesnim zakanjenjem, i uinjeno.JURI NA GRANICE GERMANIJE


25/45

Severnu Evropu je uskomeala najezda begunaca iz Sarmatije, zapadnihAlana i Vandala. Predvodio ih je Radogost (358-408), koji se diio sa dvetitule: bio je Red Sarmaticus (kralj Srba) i Red Alanorum etVandalorum (kralj Alana i Vandala). NJegove trupe svom silinom supritisle granice Germanije, stavivi njene stanovnike pred ne ba prijatanizbor: da se pred njim uklone, beei u neprohodne planine, ili da mu sepridrue. Svevi i Burgunani su izabrali ovo drugo. Prema svedoenjuneoplatonovca, pesnika i besednika, Sinezija iz Kirene (370-413),Radogost

je ipak doekan gostoljubivo, sa hlebom i solju na novoosvojenoj teritoriji.Alani i Huni su 392. g preli Dunav, u januaru, vozei svoja teka kolaprekozaleene reke. U narednim mesecima, Dunav e ostaviti iza sebe prekomilion ljudi - prethodnicu, konjicu i peadiju pratile su ene, deca, starci i

ogromna krda stoke. Razne vojske varvara, koje su se diile gotskimimenom, u neredu su se ratrkale od umovitih obala Dalmacije do bedemaCarigrada.(28)

Velika seoba Srba sa Baltika

ZAMKE

(29)

Srbi sruili Rimsko carstvoodvajale divlje i civilizovane narode sveta.

(30)irenje Sarmata do Atlantskog okeanaPrizori galskog mira i obilja iznenada su se pretvorili u scene pustoi,razaranja i ruevina. Babaj je redom pokorio sledee gradove: Majnc jeiznenada napadnut i uniten, dok je vie hiljada hriana neljudski pobijenou crkvi; Vorms je stradao posle dugotrajne opsade, a zatim su Strazbur,pajer, Aras, Rems, Turnej i Amijen iskusili ubitano surovu efikasnostalanske konjice. Galija, bogata i prostrana zemlja sve do okeana, Alpa iPirineja bila je ostavljena na milost i nemilost Babaja i njegovih trupa. Do449. Galija i panija su bile u rukama osvajaa iz daleke Sarmatije. Alarih,

videi ta se deava u susedstvu, okrenuo je urak naopako i, do juerimskisaveznik, napao je iznenaeno carstvo svom snagom. Uskoro se Italija i Veni grad naoe u njegovim rukama, a lukavi Got jo jednom jeumornomRimu pokazao svoju prevrtljivu ud, izjavivi da mu je davnanja eljaoduvek bila da ga svi smatraju prijateljem mira i Rimljana!


26/45

Babaja je na elu Alana ubrzo smenio Goaran (Goran), koji je munjevitoporobio paniju, koja, istini za volju, nije ni pruila neki znaajan, iolevredan pomena, otpor. Istoriar, zapadno-gotskog porekla Jordanis, biskupiz Italije, pisac Istorije Rimljana, kae o ovim dogaajima sledee: Posleupada tih naroda, sledile su najgroznije nedae, jer su varvari, ne birajui,ispoljavali okrutnost i prema Rimljanima i prema pancima, a sapodjednakim besom pustoili su i gradove i nezatiena sela. irenje gladinateralo je bedne stanovnike da se hrane mesom blinjih; ak su i zveri udivljini, koje se nekontrolisano behu namnoile, pobesnele od ukusa krvi i,razdraene od gladi, drsko su napadale i prodirale svoj ljudski plen.Uskorosu se pojavile i boletine, ti nerazdvojni pratioci gladi, odnosei veliki deonaroda, dok su jauci umiruih, u njihovim preivelim prijateljima, samobudili zavist. Konano, zasitivi se klanja i pljake, navukavi zaraznu

poast koju su sami doneli, varvari su zasnovali stalna stanita, u zemljikoja

je ostala bez stanovnika.PLJAKA VEITOG GRADApaniju je pod okrilje Rima vratio gotski vojskovoa Valij, koji je u bojuubio alanskog kralja, a onda savladao Sveve i Vandale. Goti, Burgunani iFranci stekli su prebivalite i vlast u galskim provincijama. Deo Alana iVandala preao je u Afriku, gde je osnovano kraljevstvo koje se prualo od

Tangera do Tripolija. Na elu ovih plemena bio je izuzetno sposobanVandalGenzerih, koji e 455. opljakati Rim i postati njegov regent. PljakaVeitog grada trajala je neprekidno 14 dana i noi. Od 447. vladar potpunoposrnule rimske imperije bie Got Ricimer.Drevnu Galiciju i Kastilju, podelili su Svevi i Vandali, a alanski Srbi su seratrkali po provincijama Kartahene i Lusitanije (dananji Portugal, kome suSrbi dali ime po svojoj pradomovini Lugistanu, zemlji lugova na iranskojvisoravni Sabros). Tako su se sarmatska naselja rairila od Sredozemnogmora do Atlantskog okeana.

Prvi hramovi i crkveni centriS obzirom na namenu, u starovekovnoj Srbiji podizane su sledee vrstehramova: bazilike, jednobrodne crkve, jednobrodne crkve sa bonimprostorijama, crkve sa tri i vie konhi i crkve sa krstoobraznom osnovom.Bazilike su (najee trobrodne graevine, kod kojih je sredinji brododvojen od bonih brodova stubovima) tipine za graditeljstvo od IV do VIveka. Grade se i kasnije, sve do DII veka. Jednobrodne crkve su


27/45

najraireniji vid hrianskog hrama, a razlikuju se po odnosima duinezidova, duini broda, te po vrsti priprate - ako je imaju. Spolja mogu bitiizvedene polukruno, poligonalno, trapezasto; upisane u nenaglaentrapez,ili duboki etvorougaonik. Najstarija meu njima je crkva na Banjikompolju kod Pei, sagraena krajem III veka.U grupu jednobrodnih crkava, sa bonim prostorijama, svrstavaju se onekoje izgledom podseaju na bazilike, ali to nisu, jer im sredinji brod nije odostalih prostorija odvojen stubovima, a same prostorije meusobno ne ine

jedinstvenu prostorno-ambijentalnu celinu. One imaju dugu tradicijugraditeljstva u Dalmaciji, gde se podiu jo od antikih vremena. Napodruju Prevale, najstarija je crkva Preiste Bogorodice Krajinske i jedna,nepoznatog imena, otkrivena u Baru. Obe su trajale do mletake i turskeokupacije, a podignute su poetkom IV veka. Vana je i crkva trolisne

osnove iz Doljana, osobena po trodelnoj priprati sa krstionicom, u odaji nasevernoj strani.Crkve krstoobrazne osnove od poetka su prisutne u starovekovnoj Srbiji.Urimskoj vili, u Paniku kraj Bilee, otkrivena je dozidana krstoobraznaprostorija, sa mozaikim podom na kome je prikazan Orfej, sa tri krsta narukavu, zbog ega se tumai kao personifikacija Hrista. Ova crkvicadatirana

je u III vek i jedna je od najstarijih. Orfej je traki prorok iz VI veka pre n. e.i predvodnik sledbenika - orfiara, koji su verovali u bestelesnu prirodu

ljudske due i prvobitni greh, zbog koga dua luta, ali se moe trudom

iskupiti.

Sveti Gamalail, uitelj apostola Pavla, takoe je imao odedu iaranuzlatastim krstovima, kako kau itija svetih. Gamail i Orfej su, po predanju,uitelji ljudi, pronalazai pisma i zemljoradnje. Orfej je mogao da budeshvaen kao Hristov prorok meu neznabocima. Posle Panika, najstarijakrstoobrazna crkva je ona iz Petro-Pavlovog manastira, kod Trebinja. Ovajhram je zapusteo poetkom VII veka, ali je njegov izgled uticao na graenje

svih potonjih hramova ranovizantijskog doba, kao i napoznosrednjevekovnehramove. Za slian hram u Tvrdou vezano je predanje o apostolu Pavlu.(32)

Hrianski hram iz doba apostolaNeispitana crkva Svetog Atanasija u manastiru Leku, koju su Albanci, podNATO okriljem, razorili, imala je apsidu upisanu u duboki trapez i


28/45

krstoobrazni plan, ali sa bonim pilastrima koji su nosili kupolu. Slinuapsidu imala je i crkva Samodrea i ona u Sjarini, obe sagraene naprelazuV i VI veka. Crkve, jo saetije krstolike osnove, svedene samo napotkupolni prostor, javljaju se u Dinogenciji, Perniku, Vranju, Zveanu iDubrovniku. NJihova izgradnja pada u vreme izmeu D i DII stolea.O poecima crkvenog graditeljstva iz prva tri veka nae ere, na tluDalmacije, u ijem sastavu se nalazila Zeta, sauvani su oskudni podaci. Uto vreme, apostoli su irili jedno isto uenje, ali kultura korienja graevinaipak se morala razlikovati od podneblja do podneblja. Izgled crkava seuskladio u doba crkvenih otaca, kada je Rim prihvatio hrianstvo. Ipak,neke razlike su ostale i, zahvaljujui njima, mi moemo pratiti razvojpomesnih crkava.Dostupni podaci otkrivaju da je jedan od najstarijih hramova uspostavljen

naPrevlaci, gde je u oltaru otkriven grob velikomuenika iz Dioklecijanovogdoba. Tu je obrazovana hrianska crkva jo u doba apostola. Za vremeimperatorovog progona hriana, sagraen je hram u Pavlovoj peini kodTrebinja. U III stoleu ozidana je crkva krstoobrazne osnove u Paniku kodBilee, kako smo ranije istakli. NJima treba pridruiti crkvu u Orahovcu(Boka), iji zidovi su preziivani u V i VI veku. Ona je podignuta na visokojsteni, gde je, u podnoju, pronaeno mnotvo grnarije iz III i IV veka.

DREVNE ISPOSNICE

Svi nalazi ukazuju na pustinoiteljsko mesto, jo od najstarijih vremena.Vrlo rane isposnice naene su kod Pei, Prizrena i Orahovca, gde senalazilacrkva Sv. ora. Ispod stena, naeno je mnotvo antike grnarije, kojaukazuje da je ova isposnica bila mesto podvizavanja.Peka patrijarija je utemeljena na crkvi iz ranog IV veka, kad i StudenicaHvostanska. U njihovoj blizini istraena je crkva na banjikom groblju,pored Peke banje, koja je stradala oko 380. g, za vreme velike seobenaroda. Sledee hramove moemo sa sigurnou datirati u III, IV vek:velikabazilika iz Duklje, crkva trikonhalne osnove iz Bara, hram PreisteBogorodice Krajinske i bazilike u Doljanima, kod Podgorice i Bara. Ovecrkve koriene su u kontinuitetu tokom srednjeg veka, kao i isposnice, obino smetene u planinskim peinama. Ispod vrha na Starevoj gorici


29/45

nalazi se neistraena manja peina, uz koju je ozidan hram PresveteBogorodice.LJetopis popa Dukljanina navodi neke crkve koje su podignute usrednjemveku, na temeljima onih nastalih 3 do 4 veka ranije. U njima su sesahranjivali srpski kraljevi. To su: crkva Presvete Bogorodice u Diokleji(Svetopelek), sa manjom bazilikom; crkva blaenog apostola Petra (krajKaldane), gde je bilo episkopsko sredite (Prelimir); crkva Svetog Mihajlakod Trebinja (Belo); crkva Svete Marije u Gazeni (Petrislav), crkva SveteMarije u Krajini (Jovan Vladislav i Kosara) i, crkva Svetog Gavrila uKotoru, gde su ubijeni Dragomir i naslednik kralja Vladislava.(33)

Srpska krstionica u SplituZnamenita crkva Preiste Bogorodice Krajinske, u kojoj je bio sahranjen sv.

Jovan Vladimir, mnogo puta je tokom svoje istorije opravljana, obnavljana iproirivana. Prvobitno, to je bila jednobrodna graevina, sa bonoprislonjenim apsidama, nalik trikonhosima u Baru, Tepljuhu i Klisuri.Podignuta poetkom IV veka, kupolu je dobila u D. U Svau su postojalenajmanje dve jednobrodne crkve, o kojima svedoe ostaci temelja i deopreromanikog stubia. Slina situacija je i sa Ulcinjem gde je, kao i uSvau, moralo biti vie crkava, ali se zna samo za jednu malu jednobrodnucrkvu, sauvanu u visini poda. U apsidi je bilo postolje za asnu trpezu, naetiri noge, to upuuje na korienje graevine izmeu IV i VI veka. U

ulcinjskom muzeju uvaju se delovi bogato ukraene parapetne ploe, nakojoj se razabire natpis sericordi.

Stari Bar su osnovali, kako rekosmo, Anti (Antibari), a svoj pun uspondoiveo je u ranovizantijsko doba, o emu svedoe ostaci mozaikanaenogu ruevinama bazilike, koja se povezuje sa crkvom Svetog Teodora.U MANASTIRU GROB SA TRI LOBANJE

Sasvim je osobena crkva Sv. Tome u Prnju, sada u ruevinama, saosnovom

u obliku etvorougla, iz kojeg se ire, na istok, bono upisane apside. U VIIIveku izgraena joj je kupola, a njeni venci i bifore podseaju na onetrikonhose u Petro-Pavlovom manastiru kod Trebinja, sa apsidamaupisanimu trapeze, to je datira u prvu polovinu V veka. U jugoistonom uglu,proskomidiji, ispod plonika, nalazio se grob okrenut od juga ka severu,


30/45

sainjen od kamenih ploa kojima je bio pokriven, u kome su naene trilobanje sa pomeanim kostima.Manastir Ilovica, na Prevlaci, imao je na prelazu iz starog u srednji veknajmanje dve crkve. U manjoj, hramu Sv. Trojice, ozidanoj opekom, naen

je natpis posveen svetom Petru i Pavlu. On, prilino oteen, glasi:Confamvlatvr... ecclesia sua ad honore... et reconstra... Petro cum Paulibeatiapostolis... ili, sasluenjem i obnovom crkvi Petra i Pavla. Ovaj hram jeobnovljen u doba kneza Vieslava. Od tada potie i izvanredan bazen sakrstionicom, koji se danas nalazi u Splitu. Krstionicu je podigao svetenikJovan, da se u njoj krteni oiste od grehova i spasu ispovedajui SvetuTrojicu. Na krstionici se, pored molitve, nalazi i zapisano imeVieslavljevo kao dvci Vvissasclavo, knez, duka, Vieslav. Na Otoku(kolj, krpjel), u sadanjem rimokatolikom manastiru posveenom

Bogorodici, Gospi od Milosra, pored mnogobrojnih preistorijskih nalaza,nalazi se i u kamenu urezan krst, koji potie sa neke crkvice sagraenekrajem II veka.(34)

Zadubinar - srpski kralj PetarPrisustvo episkopa Kotora prvi put je zabeleeno na Petom vaseljenskomsaboru, odranom 787. g. u Carigradu. Postoje pretpostavke da neke crkveuovom gradiu pripadaju epohi kasne antike. Na prvom mestu, to je saborna

kotorska crkva iz IV veka, koja proporcijama i veliinom podsea na osnovucrkve Svetih apostola iz Pei. U Kotoru su delimino otkopane i dvetrobrode bazilike, sa zidanim stupcima. U susednom Risnu, ispod podasadanjeg Sabornog hrama Svetih apostola Petra i Pavla, otkriveni sutemelji

crkve polukrune apside koja, najverovatnije, potie s kraja III veka.

to se tie Dubrovnika, povrna (i esto tendenciozna) istraivanja ukazujuda je u njemu moglo biti izgraenih hramova u drugoj polovini V veka.Crkva svetog Stefana sadri, u svojim temeljima, manju jednoobraznu

crkvu, sa spolja petospratnom apsidom. Da li je postojala i gde se nalazilagradska bazilika, moe samo da se nagaa. Koliko se moe rekonstruisatirazvoj grada, mogla bi biti ispod crkve, danas posveene Sv. Ignjaciju,ispodRupa, ili pravoslavne crkve.ANTIKA CRKVA POSVEENA SV. MAGDALENI


31/45

Hram, posveen Svetoj Magdaleni, velika je jednobrodna antika crkva,koja

je ugraivanjem stubova podeljena na tri broda i prepravljena u graevinuslinu bazilici. Pregradama je suena, kao i ugradnjom ispovedaonica,ime

je dobila izvesnu vladarsku namenu. Po sredinjem poloajupropovedaonice, moe se uporediti sa Okruglom crkvom u Preslavu isruenom crkvom u rnovu. Naroito je zanimljiva crkva Svetog Petra,sastavljena iz dve prostorije, od kojih juna ima srazmerno veliku apsidu uodnosu na brod, dok je severna, pravougaona prostorija, jednake duine sabrodom crkve.Na oblinjem otoku ipanu ustanovljena je antika crkva sagraenapoetkom IV veka. Ona je prepravljana ugraivanjem pilastra sa tri traveja;kad se to desilo teko je utvrditi, ali, crkva je bila u upotrebi tokom celog

srednjeg veka. U Stonu je bilo staro sredite episkopije, do sadaneistraeneprolosti. Tu je otkriveno nekoliko crkava, utemeljenih jo u antiko doba.Meu njima su crkve Svetog Stjepana, Magdalene i Petra, preziivane usrednjem veku.Crkva svetog Stjepana (Stefana), izgraena je nad oltarskim prostoromvelikog hrama, jednobrode graevine iz kasnog III veka, naknadno jeproirena dozidanom prostorijom na severnoj strani. Takvo ustrojstvohrama

je osobeno u Dalmaciji. Crkva je opustela u XI veku.Na breuljku Suura (Sv. ore), izmeu Janjine i Popove luke,postojalaje crkva gde su pronaeni mnogobrojni antiki nalazi, ukljuujuinatpise,opeke i amfore. Crkva se odrala do XI veka, a iz X se pominjenatpis da jezadubinar bio srpski kralj Petar (891-918). Oko crkve jenaeno mnotvoarheolokih nalaza otpadnike, bogumilske crkve. U seluBaina, kraj

(35)

Episkopsko sredite u starom veku

http://www.glas-javnosti.co.yu/clanak/f ... tarom-vekuCRKVA SA TRI OLTARAsu i veliko prisustvo grnarije iz dva perioda: IV, VI veka i XV i XVI.

Kultovi ranih hriana u SrbijiPokreta je bio ueni teolog Grigorije Ninski (335-395), koji je, na grobumuenika Stratilata, izgovorio pohvalu koja je bila osnov za irenje kulta. No, za irenje kulta zaslunija je legenda koja pripoveda da je Sv. Teodor


32/45

naredio da se skuva koljivo poto je rimski car, Julijan Otpadnik (361-363),hteo da rtvenom krvlju oskrnavi sve namirnice koje su bile predviene zapoetak posta. Ova legenda je ula u hrianski kalendar kao kuvanjenesamlevene penice, za prvu nedelju Velikog posta. Ovaj obiaj kuvanjapenice (koljiva) od tada se iri i uvruje u Srbiji, a Teodor-Todor,Teodora, postaju omiljena imena kod Srba.OBRED I RTVADanilo je praslika Isusa i obino se prikazuje izmeu dva lava - njegovospasenje, iz jame sa ovim zverima, simbol je vaskrsenja Hristovog, koji severnicima prikazuje na Vaskrs. Danilov boravak u rovu sa lavovima i nekedruge scene iz njegovog ivota, prikazane na ranohrianskim ikonama,oznaavaju euharistiju kao obred i rtvu. Danila je iz rova od sigurne smrtispasao Hristos, a vernicima se, u tajni priea, predaje istinsko telo i krvHristova, radi oprosta grehova i zadobijanja venog ivota, koji e im on

dati na dan svog drugog dolaska, kada e dostojne vaskrsnuti na ivotveni.Onaj koji je vaskrsao Lazara, govori se u apostolskim spisima, iz prvih vekova hrianstva i, misli se na Hrista koji je Jonu izvukao ivog inepovreenog iz utrobe morskog udovita posle tri dana, spasao trimladiaiz uarene pei i Danila iz rova sa lavovima, taj ima silu da nas povrati uivot. Prorok Danilo, izuzetno omiljen u ranoj hrianskoj umetnosti natluSrbije, seanje je na Hristov trodnevni odlazak u Ad, nakon raspea. Danilo

je vaskrsao u lavljoj peini, gde je peina metafora za podzemni svet, a lavima znaenje telesne smrti i Satane.(37)

Zastupanje Srba pred Stranim sudomSledei veliki kult ranohrianske Srbije se odnosi na Svetog Mihajla.Etimoloko poreklo rei Mihajlo (Mihael), sudei prema izvorima iz

jevrejskog jezika, znai: onaj koji je kao Bog, podoban Bogu, nalik Bogu; izove osnove proizilazi da je Mihajlo bio zatitnik celog izraelskog naroda. S

obzirom na to da su Srbi, iz Bosforskog kraljevstva, primili hrianstvo

uapostolskim vremenima, ne udi to je kod njih Mihajlo nalik sudiji itozastupa Srbe pred Bogom, na Stranom sudu.Jedan drugi izvor vezuje Mihajla za ivotvornu vodu i isceljenja bolesnika, adrugi prikazuje sveca kao Bojeg izaslanika i opunomoenika, dok, njegovoznaenje proizilazi iz veze sa podzemnim svetom, gde je stekao uloguvoditelja dua, psihopompa, u svet mrtvih. Epigrafska graa, iz Ii II veka, uMaloj Aziji, govori o izjednaavanju Mihajla - anela sa imenom Boga, to


33/45

znai da je on postao zajednika imenica za vei broj bogova izzoroastrikei vavilonske religijske tradicije, koja je bliska arijevskim, indoevropskimmitovima i legendama.Na teritoriji Srbije naeno je dvadesetak ikona sa predstavom SvetogMihajla iz ranohrianskog perioda. Kad tome dodamo nalaze sa ostalih,bliskih lokaliteta, suoeni smo sa izuzetno rairenim kultom. Ova, izuzetnovelika, proizvodnja ikona proistekla je iz dva izvora: klasine grke tradicijei monog uticaja Male Azije. Kult je prenesen na Balkan i tle Srbije, jer seupravo na ovom prostoru vekovima vodila bitka za opstanak i spas carstva,na prelazu iz starog u srednji vek. Skoro svi hrianski izvori, od III veka,govore da su bitku protiv inoveraca mogle da dobiju samo moti svetiteljakoji su, svojim hrianskim agonom, dosegli svetaku vrlinu i tako dospelido hrianskog ideala kome tee svi.

VENA BUDNOST I PRIPRAVNOSTMihajlo je na srpskim, ranohrianskim, ikonama prikazan sa odeom,krilima i odlijima lovorovim vencem i tapom, to odgovara predstavigrke boginje Nike, koja je bila glasnik bogova, a koja je, od njih, prenosilaglas o pobedi u ratu ili takmienju. Arhaneo Mihajlo, estona ikonamadobija slovno ifriran znak ...R, koji se odnosi na njegovu venu budnost ipripravnost.U oblikovanju Mihajlove ikonografije ilo se u dva pravca. Jedan je lokalni,ikonografsko - dogmatskog sklopa, vezan za tradicije ovog prostora, vreme

Aleksandra Makedonskog i njegovih ratova protiv srpskih Tribala (Skita,Trakokimbera i Trakoskita), i, drugi, vezan za istorijsku situaciju ranoghrianstva. Prilikom tumaenja ovih, kasnoantikih tradicija, uvek trebaimati na umu unoenje maloazijskog hrianskog (svetakog) elementa utopografsku nomenklaturu Srbije. Naime, jo je K. Jireek jasno utvrdio da

je frigijski, maloazijski grad Kolosa (Colossae) preseljena u Velbud(ustendil), nekadanju antiku Pautaliju. Kolosa je posle preimenovana uHonu (Chonea), pa se taj uveni podvig, vezan za preseljenje, deloarhanela

Mihajla, zove i udo iz Hone.(38)Najstarija ikona na svetuIkona, koja prikazuje jelena kako pije vodu iz kantara (Vinica), najstarija jeikona na svetu sa ovim hrianskim sadrajem (vezanim za psalm 42)Ranohrianska poruka jelena je, kako kae psalm 42:Kao to kouta trai svoje potoke, tako dua moja trai tebe, Gospode Boe.


34/45

Tokom vekova, kod Srba su se razvila tri kulta vezana za ivotinje - upitanju su bik (vo), jelen, lav i orao. Prva tri vuku svoje korene iz praistorije,dok je simbol orla vezan za srednji vek i uspostavljanje srpske dravnosti.Ikona, koja prikazuje jelena kako pije vodu iz kantara (Vinica), najstarija jeikona na svetu sa ovim hrianskim sadrajem (vezanim sa psalm 42)imajui pandan, sa mozaikom, u crkvi sv. Jovana Lateranskog u Rimu, ijise nastanak vezuje za vreme cara Konstantina I i prvu polovinu IV veka.Ranohrianska poruka jelena je, kako kae psalm 42:Kao to kouta trai svoje potoke, tako dua moja trai tebe, Gospode Boe.

KULT JELENA(38) - Pie: Miodrag Milanovi

Kult carice majke

RANOHRIANSKI CENTRI

(39)Srbija centar imperije

SKRENUTA PANJA NA GRADINUDrugi, ne manje vaan, ranohrianski centar Srbije zatiemo na jednomodvisova planine Jelice, sa koga se prua pogled na dolinu Zapadne Morave,aak, rudnike planine i dragaevski kraj gde je bilo, u starom i ranomsrednjem veku, smeteno jako crkveno, vojno i politiko uporitehrianskecivilizacije.(40)

Stradanje sirmijumskih muenikaPie: Miodrag Milanovi

Ranohrianska, starovekovna, putna trasa kroz Kosovo i Metohiju, doKaanika, gotovo da i nije prouavana, iako je bila najkraa marruta koja

jepovezivala i povezuje dva mora: Jadransko i Egejsko. Ona je spajala

jadranski grad LJe (Lissum), Skoplje (Scupi), i, potom na jugu, Solun(Thessaloniki). Tako je ova transverzala: LJe-Teranda (Theranda) -

Skoplje, povezivala tri rimske provincije: Epir, Dardaniju (Gornju Meziju) iMakedoniju. Ova saobraajnica je bila spojena sa mnogim lokalnimputevima, paralelnim sa trasom preko Egnacijuma, koji su postavljeni iizgraeni mnogo severnije od puta Dra-Solun-Carigrad.Prokopijev spisak, iz IV veka, o urbanizaciji Balkana: De aefendis, daje ak17 lokaliteta u kojima su se nalazile ranohrianske crkve ili manastiri,meu


35/45

kojima je i lokalitet Berevca. To su: Kesijana, Kelerijana, Eutihijana,Viktorijana, Durvulijana, Valensijana, Verinijana, Vesijana, Vesena,Markelijana, Primonijana, Manijana, Gensana, Tucijana, Usijana i AdLJuintum. Ovi lokaliteti potvruju Kosovo i Metohiju kao ranohrianskiteritorijalni centar Srbije.Jedan od najvanijih ranohrianskih centara Srbije bio je Sirmijum,dananja Sremska Mitrovica, neraskidivo povezan sa progonima hriana imuenikom svetim Dimitrijem. Zahvaljujui praktinosti rimske uprave, zaveinu dogaaja u Carstvu doznajemo iz zvaninih sudskih iadministrativnih spisa; o dogaajima vezanim za progone hriana, rimskiprokuratori i njihovi potinjeni vodili su zvanine zapisnike sa sudskihprocesa - takav je sluaj i sa stradanjem veine sirmijumskih muenika,ukljuujui i Dimitrija.FRUKOGORSKI KAMENORESCI

Najvei sirmijumski progon hriana dogodio se u prvoj deceniji III veka, a

jedan anonimni savremenik ih je opisao ovim reima:26. februara 305. g.pogubljena su 72 hriana, 28. i 30. marta 305. g. njih 50, u julu, istegodine30, a u avgustu 308. g. preko 200 hriana. Jedna od najpoznatijih pria ostradanju hrianskih muenika u Sirmijumu je ona o etvoricifrukogorskih kamenorezaca, u zapadnoj Evropi, poznata kao Pasiosanctorum ljuatuor coronatorum, sauvana u mnogobrojnim rukopisima,koji

se danas nalaze u Vatikanu, Veroni, Bernu i Minhenu; na ovu temu postojeidrugi spisi, meu kojima je i jedan grki, iz XII veka.Legenda kae da je imperator Dioklecijan imao velike kamenolome naFrukoj gori koji su, za palate, trgove, hramove i druge graevine, uSirmijumu i irom Srema, davali kvalitetan kamen: crveni porfir i jednuvrstu mermera, slinu mermeru sa Tasosa. U jednom obilaskukamenoloma,dopala mu se jedna vrsta crvenog porfira, pa je naredio da radnici i majstori

iskleu kip boga Sunca sa etiri konja i to samo od jednog jedinogmonolita.I nadzornici i radnici, njih 627 na broju, nali su se u prilinoj nevolji, jer jebilo teko pronai tako veliku i bogatu icu kamena. Ali, meu radnicima subila i etiri potajna hrianina (Klaudije, Kastorije, Simpronijan, Nikostrat),kojima se pridruio i mlai pomonik Simplicije; oni su, uzdajui se u svoju


36/45

veru, brzo pronali odgovarajui blok i savreno i precizno izradili poruenikip, visok 25 stopa (7,5 m).Srpski stari vek (41) - Pie: Miodrag Milanovi

Pogubljenje sirmijumskog episkopaZvanini zapisnik je registrovao i mueniku smrt akona Dimitrija, koji je

pogubljen 9. aprila 304. g, zajedno sa pet devojaka. Nakon tri dana,pogubljen je i najuveniji sirmijumski episkop, Irinej, naslednik episkopskestolice koju je osnovao sveti apostol PetarDioklecijan je bio zadovoljan obavljenim poslom i podelio je radnicimabogate darove. Usput, naredio je da se na mestu kamenoloma, tzv.Debelombregu, sagradi jedan hram i u njega smesti pozlaeni kip boga Sunca.Ista grupa dobila je zadatak da izradi kamene stubove i kapitele za hram,koljke za esmu i bazen, ukraen umetnikim statuama. Kad je car video

gotova dela, obradovao se i, oaran njihovom lepotom, rekao:Srean samto ste tako veti, ali zato niste izradili, kako sam zapovedio, bistuEskulapa, boga svakog zdravlja? Uz Eskulapov kip, imperator je naruio ilavove, orlove, jelene i mnoge druge ivotinje. Kamenoresci su se dali na

posao i za etiri meseca izradili sve osim Eskulapa. Pred dolazak cara, svikipovi su bili poreani na jednom polju. Okruen radnicima i nadzornicima,Dioklecijan je uzalud traio boga zdravlja, a tada su mu nadzornici, veljubomorni na uspehe hrianske grupe, otkrili njihovu tajnu. Isprva je carpokazao veliku blagost, oekujui da e se hriani pokoriti njegovim

zahtevima, ali je kasnije, iznenaen njihovom upornou, a podstican odnadzornika, naredio da moraju javno prineti rtvu bogu Sunca, premastaromobiaju, ili e biti umoreni tekim mukama.ZATITNICI SLOBODNIH ZIDARAU srednjem veku, kamenoresci iz Sirmijuma uivali su veliku slavu. NJimasu bile posveene mnoge crkve u Engleskoj, Belgiji, Francuskoj i Italiji.Udruenja kamenorezaca smatrala su ih svojim zatitnicima i to potovanjese u nekim zemljama odralo dodananjih dana. U Rimu, Firenci, Arecu i

drugim mestima nalaze se njihovi likovi na kamenim spomenicima, gde suprikazani kao patroni kamenorezake vetine. Potom su postali zatitnicislobodnih zidara, naroito u Engleskoj.Kad nisu pomogla nikakva nagovaranja, klesari su iibani i zatvoreni uolovne sanduke. Sanduci su baeni u reku Savu. Kasnije su sirmijumskivernici izvadili sanduke i poloili ih u martirijum, koji se nalazio na


37/45

tadanjoj adi Karbonariji; sada je to lokalitet iringrada, u MavanskojMitrovici.Zvanini zapisnik je registrovao i mueniku smrt akona Dimitrija, koji jepogubljen 9. aprila 304. g, zajedno sa pet devojaka. Nakon tri dana,pogubljen je i najuveniji sirmijumski episkop, Irinej, naslednik episkopskestolice koju je osnovao sveti apostol Petar, postavljajui svog uenikaEpeneta za prvog sirmijumskog episkopa. Sveti Dimitrije pogubljen je na

Artemidinom mostu (Artemida, srpska Luica-Lygodesma), posleuzaludnogubeivanja gradskog dekuriona Proba, koji nije mogao da gleda stradanjemladih ljudi, da Dimitrije prinese rtvu Jupiteru, odbaci hriansku doktrinui, kao da nita nije bilo, mirno ode kui. Dimitrije je hladno odbiodekurionovu ponudu i krenuo prema delatu na sredini mosta, gde mu jeovaj, jednim potezom, odrubio glavu. Ovo je, to je vrlo vano, jedinstven

spomen hrianskog muenika Dimitrija u svim rimskim i ranohrianskimspisima.

Srpski stari vek (42)

Sirmijum - prestonica na Savi

PREUTKIVANJE ISTORIJE(SAD), otkrila je ostatke hipodroma, prostora za gledaoce (tribine), trkakestaze i centralne spine ukraene egipatskim obeliskom, koji je otkriven1939.g. Datiranje hipodroma je vrlo precizno utvreno u vreme vladavine

imperatora Licinija, negde oko 313. g. Meutim, postoje i neka otkria kojaLiciniju samo pripisuju obnovu i dogradnju hipodroma, a sam poetakradova smetaju u vreme cara Galerija, tetrarhijskog vladara, kojem jeSirmijum bio prestonica. Ovo, relativno kasno datiranje, ne znai daSirmijum nije imao prostor za igre i ranije; na stubu cara Trajana u Rimuistraivai (S. Frer i F. Leper) su utvrdili da na jednom reljefu postoji kartaSirmijuma i njegove ratne luke, a na periferiji utvrenja je prikazan velikiamfiteatar. Tome u prilog govore i scene na rimskim opekama i kamenimspomenicima, pronaene u Sremskoj Mitrovici, koje prikazuju gladijatore i

njihove borbe.Srpski stari vek (43)Trajanova vrata - brana carstvaDrugi, izuzetno vaan podatak za rano hrianstvo u Srbiji, odnosno Srbiji -Makedoniji tzv. staroj Srbiji, kako se nekada ovaj prostor zvao, jeHijeroklova Tranupara. Tranupara je poznato arheoloko nalazite uSrpskoj


38/45

Kamenici (danas preimenovana u makedonsku), naselju- gradini, koja jebila kljuna za odbranu i sigurnost cele Koanske kotline, smetena naobroncima Osogovskih planina. Istraiva ovog prostora, B. Aleksova, ovoime, Tranupara, etimoloki tumai kao simbiozu latinske rei trans i grkepara to bi, udrueno, znailo prelaz preko neega. Naravno, ovo jebesmisleno, u pitanju je polatinjeno srpsko ime - etimoloko znaenje rei,Tranupara, lei u okolnostima geografskog reljefa i pre oznaava srpskotrapanje, odnosno oprezan hod preko neravnih, kamenitih povrina;odatlei naziv ovog lokaliteta - Srpska Kamenica.GRADINA NA UU ZLETOVSKE REKEHijerokle, u Aktima V ekumenskog sabora, iz 533.g, spominje grad Zaparu.Zapara je potpadala pod juridiksciju Justijane Prima, a teritorijalno,sredozemnoj Dakiji. Ova gradina se nalazila na uu Zletovske reke u

Bregalnicu, na lokalitetu Krupite, gde su naeni mnogobrojni ostaci izranohrianskogperioda.Srpska Kamenica nalazi se na uu Kamenike reke u reku Bregalnicu, na

brdu Kalata. Gradina je sa tri strane bila zatiena planinama, koje su se

usecale ak do renih korita. Na vrhu Kalate bio je zaravnjen plato kome je,jedino sa severne strane, bio mogu pristup. Kamenica je bila ograenaodbrambenim zidinama razmera 35 sa 80 metara, sa rovom izdubljenim usteni. S obe strane rova, drevni graditelji su postavili zidove. I, ovde semoeobjasniti, latinsko- grko, Tranupara kao srpskotrapanje jer prilikomizlaska ili ulaska u grad, uvek se moralo prei preko dva zida i izdubljenogodbrambenog rova, to je zahtevalo oprezan hod - trapanje.Na ovom lokalitetu, bile su iskopane dve znaajne crkvene graevine: 400mzapadno od ua reke Kamenice u Bregalnicu, u mestu Beogov Dub( kasnije, islamizacijom, preimenovan u Begov ( !? )), naena je jednobroda bazilika, a, na lokalitetu Keramidnica, naena je velika, trobroda, bazilikasa

ostacima septuma i sintronosa. Samo ime, Beogov Dub (hrast), ukazuje nasarmatsko poreklo naziva; mnogi alanski kraljevi nosili su ovo ime, a hrastje bio sveto drvo Srba.Hijerokle kae, da je izmeu Tranupare i Pautalije (palanke, u pitanju jeKriva Palanka), razdaljina 50 milja. Znaaj Kamenice- Tranupare zaKoansku kotlinu je i u tome to je odavde ila najkraa saobraajnica zaKrivu Palanku, a sa druge strane, ovaj dobro branjen prolaz preko


39/45

Osogovskih planina, titio je proboj u june provincije Rimskog carstva.Ovo su bila Trajanova vrata- brana carstva.Srpski stari vek (44) Pie: Miodrag Milanovi

Srbi - nosioci civilizacijeZa Srbe, kao narod ranohrianske civilizacije, crkvena zdanja su od

nemerljivog kulturnog znaaja jer, po ko zna koji put, ukazuju na Srbe kaona nosioce civilizacije, a ne, kao to godinama gusla beko-berlinskaistorijska kola, na varvare koji su ognjem i maem hristijanizovaniGrad Krupite, Zapara ili apar, imao je ostatke antikog naselja, nekolikoutvrenih objekata i tri crkve. Sudei prema istorijskim izvorima, apar jebio jako crkveno sredite, o emu svedoe ostaci dve bazilike i krunimartirijum. Trobrodna bazilika naena je ispod crkve sv. Nikole, a jednakrstoobrazna bazilika je otkopana na potezu Kale. Zapadno od Krupita, nalokalitetu Kletovnik, naena je jedna kruna graevina, najverovatnije

pomenuti martirijum. Krupite je bilo prirodni mostobran, na levoj obalireke Bregalnice, dok je Bargala bila sa njene leve strane. PostavljanjeKrupita preko puta Bargale bilo je vojna potreba, ali i mera opreza. Tricrkvene graevine bile su zatiene sa tri utvrene graevine. apar jetitio

mostobran preko reke Bregalnice, a, to je jo znaajnije, odavde je kretaoustarom veku put za Krivu Palanku, koji je kao transverzala presecao rekuBregalnicu.

PRVA EPISKOPIJAIzmeu lokaliteta Bargale i Viniko kale treba pomenuti lokalitetMorodviza, koji ima ostatke bazilike, podignute koncem starog veka. I uovom gradu su pronaeni ostaci kasnoantike odbrambene utvrde. ZnaajMorodviza ogleda se u tome to je, na prelazu ID u D vek, postao jednaodprvih srednjevekovnih srpskih episkopija.ilu kucavicu i uporinu taku ovog odbrambenog sistema ini grad Klju,esto ime za gradine sarmatskih Jaziga i Anta; takoe, mnogi etrurski

gradovi su nosili ovo ime. On se nalazio na dva brda, iznad Kozjake reke.Grki Kolenidin, latinski Kluzij i turski Kalauzlija (kako je, vremenom,gradina menjala ime) imaju isto znaenje rei - klju. Ideja onoga ko jezamislio uporino-odbrambeni sistem Bargale bila je smetanje gradaKljuanajug, u brda Plakovice, i on je za tvorca odbrane stvarno bio kljucelog


40/45

srpski stari vek

Documents