Dr Kazimierz Szaata UKSW

Spr o filozofi chrzecijaskWprowadzenie do debaty w Laboratorium wiary 26 wrzenia 2014 r

w Pockim Domu Darmstadt

Sprofilozofichrzecijasktrwaodponaddwudziestuwiekw.Pojawisi

wtedy, gdywyksztaceni Grecyzetknli si z religi judeochrzecijask,

albo te chrzecijanie zaczli poznawa greck myl filozoficzn. Jak

zauwaajfrancuscybadaczetematuClaudeTresmontantiEtinneGilson,

wGrecjinigdyniedoszoidojniemogodokonfrontacjifilozofiizreligia

pogask.Filozofiaireligianiemiayzesobwsplnegoprzedmiotu.Inna

byasytuacjawprzypadkuobjawionejreligii judeochrzecijaskiej, ktrej

przedmiotembya leca wcentrumzainteresowa filozoficznychGrekw

Prawdaitopisanaduliter.Sirzeczyodczaswojcwkocioapojawi

sisproprymatwiarywobecrozumuinaodwrt.Bardzowanywkaddo

sporumidzydialektykafideizmemwnisw.Anzelm,ktryzauway,e

nie ma sprzecznoci midzy dowiadczeniem rozumu a dowiadczeniem

wiaryobjawionej,wszakstodwiedrogiczowiekaposzukujcegoprawdy.

Jelitak,todowiadczeniatenietylkoniewykluczajsi,alemogsiebie

nawzajemwspiera.Wartootympamitapodejmujczagadnieniefilozofii

chrzecijaskiej.

Zca jednakostroci sprofilozofi chrzecijask pojawisi na

pocztkudwudziestegowiekuajegopunktemkulminacyjnymstaysidwie

wielkie debaty wywoane pojawieniem si Historii filozofii1 belgijskiego

racjonalisty Emila Brhiera. Opisujc dzieje myli filozoficznej na

przestrzeni wiekw Brhier nie zauway takiego dowiadczenia

intelektualnego, ktre mona by byo nazwa pojciem Filozofia

1 Emile Brhier, Histoire de la philosophie, Paris 1926.

chrzecijaska.Wprostprzeciwnie,zdaniembelgijskiegohistorykawtedy,

gdy w okresie redniowiecza w kulturze pojawia si inspirowana

chrzecijastwem scholastyka, krlowa nauk przestaa si rozwija,

odzyskujcdopierosweznaczeniewczasachnowoytnych,gdykocistraci

swjwpywnayciespoeczne.

Kilka lat wczeniej francuski badacz dziejw redniowiecznej myli

filozoficznejopublikowaswojhistorifilozofiiredniowiecznej2wktrejnie

tylko opisa bogactwo pozostajcej pod silnym wpywem wiary

chrzecijaskiejredniowiecznejmylifilozoficznej,aletestwierdziwprost,

e pojcie filozofia chrzecijaska pojawia si w sposb spontaniczny w

umylebadaczaredniowiecza.(KolejnewydaniaksikiGilsona,wtymto,

na ktrym oparty jest polski jej przekad nosi wprost tytu: Filozofia

chrzecijaskawiekwrednich)

Wielka debata, ktra zmobilizowaa najwaniejsze orodki myli

filozoficznej pocztkw dwudziestego wieku3 nie rozwizaa problemu

filozofii chrzecijaskiej, ale niewtpliwie przyczynia si do pogbienia

refleksji nad tym niesychanie delikatnym zwizkiem, jaki zachodzi w

czowieku midzy wiar religijna a racjonalnym dowiadczeniem

rzeczywistoci.Jesttowanenietylkodlalepszegozrozumieniateologii i

filozofii, ale caej naszej kultury europejskiej, ktrej korzenie tkwi w

dowiadczeniu wiary religijnej chrzecijan i mdroci greckiej. Wgruncie

rzeczytrwajcydodzidniasprofilozofichrzecijaskjestsporemorol

chrzecijastwawnaszejkulturzeiwnaszymyciu.Dlategostakwane

powroty do podstawowych pyta, ktre pojawiy si w czasie dyskusji w

SocitFranaisedePhilosophiew1931iwSocitThomistewJuivisiw

1933roku.

2 Etienne Gilson, La philosophie au moyen age, paris 1922.3 Andr Henry twierdzi, e bya to nie tylko najwiksza debata filozoficzna XX wieku, ale jedna z

nawaniejszych w dzuiejach filozofii i gdyby kto zebra cae bogactwo literatury, jaka si przy tej okazji pojawila, byby autorem wielkkiej sensacji intelektualnej naszych czasw. Zobacz: A. Henry, La querelle de la philosophie chrtienne, Recherches et Dbats 1955 nr 10 s 35.

Spr o pojcie filozofii chrzecijaskiej sta si doskona okazj do

postawienia na nowo fundamentalnego pytania o filozofi, ktra po

dziewitnastowiecznej,pozytywistycznejrewolucji,ktrawyrzuciafilozofiz

rejestrunaukitymsamymprzestaabyjednoznacznierozumiana.Sprsta

si take okazj do postawienia pytania o istot chrzecijastwa i jego

wpywunanaszkultur.

Niezamierzamytutajprzedstawicaejdebatyaninawetgwnychjej

wtkw,alezachcemywymienipojawiajcesizarwnowdebacie,jakte

towarzyszcych jej publikacjach rne sposoby posugiwania si owymco

prawda spornym, ale, jak si okazuje niezastpionym pojciem filozofii

chrzecijaskiej.4

1.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofia,ktrarozwijasi wobszarze

kulturyeuropejskiejnaznaczonejobecnocichrzecijastwa

2.Filozofiachrzecijaskajakofilozofiauprawianaprzezochrzczonych

chrzecijan.

3. Filozofia chrzecijaska jako filozofia uprawiana przez chrzecijan

autentycznieyjcychswwiar

4.Filozofiachrzecijaskajakofilozofiapoprostuprawdziwa

5.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofiazweryfikowanaprzezwiar

6.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofia,ktrawwyborzeproblemwi

ichuporzdkowaniuposugujesiporzdkiemteologicznym

7.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofiauznanaprzezautoryteturzdu

nauczycielskiegokocioa

8. Filozofia chrzecijaska, jako filozofia wykadana w szkoach i

uczelniachkatolickich

9.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofiascholastyczna

10.Filozofia chrzecijaska, jako filozofia respektujca odrbno

porzdkupoznaniateologicznego

4 Wicej na ten temat w ksice K. Szaata, Filozofia chrzecijaska. Na marginesie wielkiej debaty, Warszawa 2004.

11.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofia,ktramoeby przydatnaw

rozwojuycia religijnego czowieka, czy jak mwiGilsonwdziele

zbawienialudzkoci

12.Filozofiachrzecijaska, jakofilozofia klasycznaprzyswojonaprzez

chrzecijan

13.Filozofiachrzecijaska,jakofilozofiateistyczna

Nie wchodzc w ocen krytyczn tych rnych rozumie filozofii

chrzecijaskiej chcemy przede wszystkim wskaza na czym polegaa

trudno w znalezieniu wsplnego jzyka dla znalezienia odpowiedzi na

pytanie,czyfilozofiachrzecijaskajestfaktycznymdowiadczeniemnaszej

kultury,czytetylkopustyminadodatek,jakmwiliniektrzysprzecznym

wsamymsobiepojciem.

Jaknietrudnozauway,omawianysprdotyczyzarwnosamegopojcia

filozofia chrzecijaska, jak i filozofii chrzecijaskiej, jako faktu. Std

przywoanyjututajwielkifilozofmediewistaEtinneGilsonw1933roku

starasi podsumowa pierwsz cz debatymwic,enieulegaadnej

wtpliwoci, i whistorii spotykamytakie dowiadczenie, ktre wsposb

oczywistymoemynazwapojciemfilozofiichrzecijaskiej,choanaliza

samegopojciarodziwielepyta.Wartozatemzastanowisi,czymjestw

swejistociefilozofia?Czyjesttylkopojciem,czyterzeczywistymfaktem,z

ktrym mamy do czynienia wtedy, gdy czowiek poznaje rzeczywisto i

stawiajcwobecniejfundamentalnepytania,starasijzrozumie.Aten

czowiek,tozawszejakakonkretnajednostka,ktrapoznaje,aletewierzy

lubwtpi,boisiczegoiwczympokadanadziej.Zatemidczasugesti

Jacquesa Maritaina Gilson wskazuje rozwizanie problemu filozofii

chrzecijaskiejwoparciuokonkretosobyludzkiej. Filozofiajest bowiem

zawszeywymmyleniem,jestsposobemprzytomnejobecnociczowiekaw

realnej rzeczywistoci. Mwic jeszcze inaczej, filozofii nie ma w

bibliotekach,aletam,gdzieczowiekpoznajerzeczywistoirozpoznajcjej

podstawowe pryncypia racjonalizuje j, czyli czyni z niej przejrzyst,

racjonalnprzestrze.Takafilozofiainspirowanaautentycznwiar,ktra

usprawnia rozum ludzki do uczciwego poznawania prawdy moe by

pomocnawyciureligijnymczowieka.