solidariteit en kapitalisme

21/11/14

www.itinerainstitute.org

p.2

Itinera Institute

•  Independent think tank •  Fact-based •  Long-term

www.itinerainstitute.org

“ To show, to defend and to build roads for policy reform towards sustained economic growth and social

protection, for Belgium and its regions.

”

Economische systemen beantwoorden de vragen:

Wat produceren? Hoe produceren? Hoe verdelen?

Economische discipline bestudeert hoe schaarse middelen gebruikt worden voor onbeperkte verlangens

Inleiding

4

Definitie kapitalisme

Kapitalisme is een economisch systeem waar

handel, industrie en productiemiddelen grotendeels privaat bezit zijn en aangewend worden voor winstdoeleinden. Centrale eigenschappen bevatten kapitaalaccumulatie, competitieve markten en arbeid in loondienst. In dergelijke economie zijn het de contracterende partijen die de prijzen bepalen waaraan goederen en diensten en bezittingen worden verhandeld.

p.5

A. Smith

“ Man is an animal that makes bargains: no other animal does this - no dog exchanges bones with

another.

To feel much for others (); to restrain our selfishness and exercise our benevolent affections, constitute the

perfection of human nature. ”

6

Vormen van kapitalisme

Laissez-faire capitalism

State capitalism

Crony capitalism

Welfare capitalism- social market economy- mixed economy

= ons model (bv Itinera: duurzame economische groei en sociale bescherming)

7

Verwezenlijkingen

Meer welvaart (luxe die vroeger een koning niet had)= factor 8 sinds 1800

Stiglitz: “it has helped hundreds of millions of people attaint higher standards of living beyond what was thought imaginabile”

Meer levenskwaliteit (bv levensverwachting)

Beter leefmilieu sinds laatste 50 jaar

Creatie van welvaart

Stewardship comes from ownership not collectivism

p.9

A. Smith

“ A small proprietor... who knows every part of his little

territory, who views it all with the affection which property, especially small naturally inspires, and who upon that account takes pleasure not only in cultivating it, but in

adorning it, is generally of all improvers the most industrious, the most intelligent and the most successful.

No society can surely be flourishing and happy, of which the far greater part of the members are poor and

miserable. ”

21/11/14

Innovatie is disruptief

1. Non-supervisory worker @ median wage in 1975 had to work 7 hours to buy this:

1 hour

154 hours

13 hours

p.15

A. Smith

“ With the greater part of rich people, the chief enjoyment of riches consists in the parade of

riches.

What can be added to the happiness of a man who is in health, out of debt, and has a clear

conscience? ”

21/11/14

Kritiek

17

Culturele kritiek op kapitalisme

OK meer productie en consumptie maar moreel inferieur, want= materialisme, oppervlakkig, vervreemd

Zijn we zeker dat er nu meer “vulgaire toewijding is aan louter consumptie?”

-denk bv. aan scholing versus ongeletterdheid, culturele ontplooiing

-wereld is een dorp geworden, plaats die wetenschap ingenomen heeft, meer democratieën, rechten van vrouwen en kinderen

-de stad: minder geweld, minder materialistisch, minder oppervlakkig dan armen vroeger

Uiteraard is er goed en kwaad= wortels in menselijk natuur versus “kapitalisme”?

18

De markt versus waarden

Markt kan enkel functioneren op basis van deugden

Markt geeft ook positieve impulsen aan deugden

Markt kan ook perverteren: Wall Street, TBTF

People of the same trade seldom meet together, even for merriment and diversion, but the conversation ends in a conspiracy against the public, or in some contrivance to raise prices.

Smith versus Mandeville: welbegrepen eigenbelang/altruïsme versus hebzucht

Max Weber: “The lust for gold has been common to all sorts and conditions of men at all times and in all countries of the earth”

19

Reports of my death have been greatly exaggerated (M. Twain)

Marx voorspelling ging uit van geen technologische vooruitgang

Maar steeds bewust van risico’s pervertering kapitalisme:

Monopolie

Oligarchie

Milieu

Assymetrie van informatie (bv. Financiële geletterdheid)

Smith leed niet onder reductionisme 20

Alles is ver van goed

Particratie, corruptie, zwakte democratie, “Slecht kapitalisme” (bv Griekenland)

Zoals Adam Smith stelde: met enkel de eigenbelang loopt elk economisch stelsel vast

=“The natural misrepresentations of self-love can be corrected only by the eye of (the) impartial spectator.”

Ayn Rand: “Greed is good” is een pervertering van Smiths kapitalisme

Iedereen weet dat een goed bedrijf minstens een stuk draait op liefde (vriendschap, collegialiteit…)

p.21

A. Smith

“ “People of the same trade seldom meet but the conversation ends in a conspiracy against the public, or

in some contrivance to raise prices.”

”

22

Maar ook kapitalistische economieën zijn gebaseerd op mensen en hun waarden

DUS: de markt wordt bevolkt door mensen= zij moeten waarden toevoegen

Reductionisme/economisme stelt dat mensen niet vrijwillig zouden bijdragen aan reddingsboten (UK)= Sugden toont dat het wel gebeurt

3 Comparative analysis 23

Life satisfaction (Source: Böhnke, 2004)

4,55,45,55,65,65,75,95,96,06,16,26,2

6,56,86,97,07,17,27,27,27,27,37,37,47,57,57,77,77,77,88,0

8,4

0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0

BGLTLVTRCC3SKEEHUPT

AC1PLROCZGRFRSI

EU25CYIT

EU15DEMTUKBEESNLIELUATSEFIDK

life satisfaction, mean

3 Comparative analysis 24

Alienation (Source: Böhnke, 2004)

2,84

2,75

2,57

2,44

2,43

2,34

2,32

2,22

2,17

2,07

2,02

1,96

1,95

1,94

1,81

1,8

1,78

1,71

1,71

1,66

1,62

1,59

1,56

1,54

1,48

1,45

1,4

1,39

1,32

1,29

1,19

0,83

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3

BG

S L

TK

L I

C C 3

GR

P L

AC 10

LV

HU

S I

R O

EE

C Y

MT

C Z

IT

B E

P T

EU25

UK

FR

EU15

DE

LU

S E

ES

NL

IE

F I

AT

DK

a l i e n a t i o n i n d e x , m e a n

België het land met bij de hoogste sociale uitgaven van de wereld

Wereldwijde top 10 sociale uitgaven %/bbp (OESO) 1. Frankrijk 33% 2. Denemarken 30,8% 3. België 30,7% 4. Finland 30,5% 5. Zweden 28,6% 6. Italië 28,4% 7. Oostenrijk 28,3% 8. Spanje 27,4% 9. Portugal 26,4% 10. Duitsland 26,2%

Sociale Uitgaven per capita

Maar volgens de Universiteit van Luik kennen sommige sociale uitgaven erg lage effectiviteit

Source: Eurostat-ESSPROS

27

POV INE UNE EDU EXP SPI1 Rank AT 0.80 0.87 0.93 0.99 0.57 0.83 2 BE 0.60 0.82 0.33 0.89 0.53 0.63 8 DE 0.50 0.72 0.04 0.88 0.58 0.54 10 DK 1.00 0.97 0.96 1.00 0.07 0.80 4 ES 0.10 0.54 0.48 0.25 0.91 0.46 13 FI 1.00 0.95 0.76 0.99 0.00 0.74 6 FR 0.70 0.77 0.37 0.82 0.87 0.70 7 GR 0.10 0.31 0.00 0.79 0.51 0.34 14 IE 0.00 0.56 0.87 0.86 0.35 0.53 11 IT 0.20 0.41 0.35 0.55 1.00 0.50 12 LU 1.00 0.90 0.98 0.86 0.35 0.82 3 NL 0.90 0.82 0.87 0.82 0.54 0.79 5 PT 0.00 0.00 0.57 0.00 0.00 0.11 15 SE 1.00 1.00 0.96 1.00 0.90 0.97 1 UK 0.30 0.49 1.00 0.79 0.47 0.61 9 Mean 0.55 0.68 0.63 0.77 0.51 0.63

Armoede, ongelijkheid, lange termijn werkloosheid, onderwijs en levensverwachting (Pestieau)

Kritische reflectie over ons model

DUS: bij hoogste input

-hoogste belastingen

-bij hoogste sociale uitgaven

MAAR: niet bij hoogste output

-pensioen als bescherming/vervanging inkomen

-onderwijsresultaten

-gezondheidsresultaten

….

p.29

A. Smith

“ Every tax ought to take out of the pockets of people as little as possible, over and above what it brings into

public treasury of the state

”

30

Rol van de staat in gemengde economie

Als overheid goed werkt (Scandinavië?) dan kan brede rol:

-onderwijs

-kinderopvang

-minimum loon

-

Maar pas op dat ruimte blijft voor ondernemerschap/innovatie

-er zijn domme, nefaste belastingen

-veel kritiek “vermarkting” is kritiek op productielogica in onderwijs, ziekenhuizen….onder druk van overheid

Belangrijke maatstaf= sociale mobiliteit en we hebben daar problemen: bv. Laag geschoolden, immigranten…

31

Kapitalisme en rechtvaardigheid

Economische rechtvaardigheid

-jobs naar talent

-medische zorg naar noden

Test1: “The evidence of history is clear on this point—the poor gain the most from capitalism.”

But do the poor benefit the most from capitalism, as compared to the rich?

Schending rechtvaardigheid als politieke macht of geld gebruikt wordt om primaire goederen toe te wijzen

Rawls

Dworkin: no envy

Fleurbay: R,S

32

Sociale rechtvaardigheid

Gelijke rechten en mogelijkheid om te genieten van socio-economische vooruitgang voor allen

Rawls 1e Principe: Ieder mens heeft een gelijke claim op een volwaardig basispakket

aan rechten en vrijheden. Deze rechten en vrijheden zijn verenigbaar met de rechten en vrijheden van anderen. De politieke overheid dient deze basisrechten en vrijheden te garanderen.

Rawls 2e Principe: Sociale en economische ongelijkheid is alleen gerechtvaardigd als

ze verbonden is aan posities die openstaan voor iedereen en/of als de minst bevoordeelden in de samenleving ervan profiteren.

https://www.youtube.com/watch?v=GPWpvpgZY9g

33

Kapitalisme en solidariteit

Vele theorieën over kapitalisme: theorie vs praktijk

Procedurele theorie van sociale rechtvaardigheid: Verdeling van goederen is rechtvaardig als het resultaat is van een specifieke procedure (John Lock: initiële verdeling + proces)

Substantieve theorie van sociale rechtvaardigheid: Verdeling van goederen is rechtvaardig als ze een bepaalde test/standaard haalt (merite, nood,…)

Vele varianten van kapitalisme

34

Kapitalisme en solidariteit

Vele theorieën over kapitalisme: theorie vs praktijk

Procedurele theorie van sociale rechtvaardigheid: Verdeling van goederen is rechtvaardig als het resultaat is van een specifieke procedure (John Lock: initiële verdeling + eerlijk proces)

Substantieve theorie van sociale rechtvaardigheid: Verdeling van goederen is rechtvaardig als ze een bepaalde test/standaard haalt (merite, nood,…)

Vele varianten van kapitalisme

Piketty doet beroep op Rawls 2e principe

35

Insider-outsiderprobleem

Loon wordt gezet door insiders (zij die een job hebben)

Slachtoffers zijn werklozen aangezien minder jobs worden gecreëerd

Deze slachtoffers proberen deze kost door te schuiven naar alle belastingbetalers

Let op: werkloosheidsuitkering kan ook erg nuttig zijn om weerstand tegen creatieve destructie te matigen

36

Denkers

Hayek (1944) betwistte idee van sociale rechtvaardigheid

Nozick (1974) beschouwde elke belasting als een vorm van dwangarbeid

Rawls (1972) zie Buchanan

=gelijkheid van kansen

=meritocratie waar ongelijkheden voorkomen maar

-beschermen van zwaksten

-ongelijkheden zijn problematisch als geen gelijke kansen & sociale mobiliteit

37

Kritiek op de welvaartstaat

Mattheuseffect

Zie mediane kiezer

Wordt onbetaalbaar?

Selectieve welvaartstaat?

•  Social security –  Pension –  Unemployment –  Health care –  Long-term / nursery care

•  Insurance-based •  Wage-related benefits •  Financed by

contributions •  Bismarck

•  Social assistance –  Alleviation of the poor

•  Means-tested •  Fixed levels of benefits •  Tax financed •  “Beveridge”

ó

39

Welvaartscreatie hoeft niet te botsen met solidariteit of sociale zekerheid

Bescherm mensen, geen jobs (van baanzekerheid naar werkzekerheid )

Sociale zekerheid kan positief zijn voor ondernemerschap doordat het risico beperkt

Sociale zekerheid kan werknemers toelaten een betere match te zoeken met hun vaardigheden

Inclusieve maatschappij en fairness essentieel voor symbiose in plaats van wij/zij cultuur

Literatuur over productieve rol vakbonden (Voice)

40

Solidariteit met ongeboren kinderen/toekomstige generaties

Hoe omgaan met natuurlijke voorzieningen?

-te weinig markt?

Hoe omgaan met schuldaccumulatie?

Besturen is risico’s beheren

41

Toepassing ontwikkelingshulp

Geschiedenis:

-lage effectiviteit

-corruptie

-afhankelijkheid

Trade not Aid?

Gradualisme met evengoed aandacht voor:

-gezondheidszorg

-onderwijs

-infrastructuur

-technologie overdracht

Nieuwe toetreders?

Transfers?

42

Toepassing Eurocrisis

Drie aanpassingsmechanismen muntunie

-arbeidsmigratie

-loonflexibiliteit

-transfers

Griekenland in de Euro

Nieuwe toetreders?

Transfers?

43

Waar we maatschappij tegen moeten beschermen= pyramidebouwers

Beschermingsmechanisme= realiteitszin

Tast de motor niet aan: Reasonably honest courts, reasonably secure property rights, reasonably non-extractive governments & reasonbly effective eductional systems

Korte economen versus lange economen (7/7)

44

Conclusies

Solidariteit volgens Rawls

1e principe= beperken tot politieke vrijheden

2e principe= ongelijkheden in primaire goederen enkel zover het voordelig is voor benadeelden/zwakken

(Dworkin: equality of resources)

Solidariteit volgens Smith

Natuurlijke vrijheid ook economisch

Smith= verschillen in inherente capaciteiten niet sterk verschillend

=minder nadruk op verdeling dan wel op maximale productie

Risico volgens Mokyr: gevaar dat afgunst innovatie doodt

45

Van Noord naar Zuid: evenveel vormen v kapitalisme als landen

Steffen Lehndorff .................................................................................................................................................................

12 A triumph of failed ideas – European models of capitalism in the crisis

EU towards disaster. The emphasis of the present publication, however, is different and may be regarded as a complementary contribution to current non-mainstream economic analyses. The analyses of individual countries highlight the importance of interaction between economic and institutional changes both within countries and between countries and the EU. In retrospective, it is this interaction that helped to prepare the ground for the expansion of the combined financial crisis and deep recession of 2008 into a chain reaction of interrelated crises in financial markets, public finances and – in some countries – ongoing recessions. Moreover, as demonstrated in the chapter on EU-level economic governance, the same happened – and the situation continues to deteriorate – with regard to the formation of a Eurozone fiscal policy authority without democratic legitimacy. Our earlier joint research project recommended ‘multi-level institution building’ in Europe and this need is being driven home every day as the European crisis deepens. In fact, both at the EU and the national level, the interaction between unsustainable growth models and the deficiencies of welfare, labour market and economic governance institutions makes it particularly difficult to find ways out of the crisis. This, in a nutshell, is the story told in the ten country chapters, summarised in Table 1. Table 1: From North to South: pen sketches of European models of capitalism

before and during the current crisis

Type of model*

Characteristic change in the 1990s and 2000s

Tensions/unresolved issues before crisis

New trends/emerging tensions since 2008

Sweden CME Social democratic welfare state

Revitalisation through reestablishment of model (macroeconomic controls, social contract) plus new pillars, such as innovation

Combining labour standards with product market deregulation but under threat from EU. High taxes still a political challenge

Core components of model only marginally modified, and rise in public deficit limited; but increasing duality of labour market, deteriorating employment prospects for young people/immigrants/low skilled, weakening of trade unions through unemployment insurance reform

United Kingdom

LME Residual welfare state

Reinforcement of market model. Revitalisation through new social pillars

Fragility of model based on financialisation, housing and consumer credit. Segmentation of labour market continues despite improved public services/higher minimum social guarantees

Massive turn towards austerity, weakening of public services and welfare, withdrawal of state in favour of private sector. Policies likely to cause rise in poverty and regional inequality

46

The triumph of failed ideas – Introduction .................................................................................................................................................................

A triumph of failed ideas – European models of capitalism in the crisis 13

Table 1 (cont.)

Type of model*




Ireland LME Residual welfare state

Hailed as role model for neoliberal development (low tax, flexible labour market), legitimated by substantial rises in cash wages and employment, eased by 'social partnership'

Model depends on continual inflow of FDI but this in turn involves zero sum competition with EU member states; low social investment means immigration instead of development of labour force; commitment to light-touch regulation ensured Eurozone entry but opened door to massive speculative lending and hence property bubble

Way out of the crisis seen as consolidation of ‘Boston not Berlin’; even deeper reliance on (US) FDI as saviour; further marginalisation of trade unions

Germany CME Conserva-tive welfare state

Upheaval and fragmentation; neoliberal reorientation of major actors in the wake of unification

Successful reform of production system but model challenged by rise of less regulated service sector, problems of unification, lack of universal labour standards and an outdated family/welfare model, deepening labour market segmentation and social inequalities

Strong pressure for ‘green growth’ but ever growing dependency on exports, deficient public investment and services aggravated by austerity approach, ongoing resistance to statutory minimum wages and modernisation of family/welfare model

France CME/state-led Continental welfare state

Conversion – from state-led to state-enhancing

Privatisation and decentralisation of the state but the state has expanded role in providing minimum income guarantees and other forms of support for the unemployed, particularly the young

Persistent unemployment and increasing dualisation of labour market; upcoming issues: public spending cuts, tax reforms, ever increasing social and regional inequalities

Austria CME Conserva-tive welfare state

Conversion – from demand-led to supply-led corporatism

Continuity of corporatism, with continuing regulation of labour standards associated with major changes in political context. Failure to modernise family and welfare policy

Revival of social partnership, ever increasing dependency on exports and on Germany, banks highly dependant on CEE

47

Steffen Lehndorff .................................................................................................................................................................

14 A triumph of failed ideas – European models of capitalism in the crisis

Table 1 (cont.)

Type of model*




Hungary Post-transition Legacy welfare state

In search of a model- oscillating between Anglo-Saxon and Rhenish models

Period of high FDI inflows has left country exposed to credit crisis; problem of reconciling demand for strong welfare state with poor value added base

Heavy public and private indebtedness, severe cuts in public services and welfare transfers, weakening of labour market regulation and industrial relations, taxation favouring upper-middle class, centralisation of government power/right-wing populism

Greece State-led Familialist welfare state

Tensions between increase in female employment rate and familialist model. From state-led to liberal, shrinking core and enlarging periphery

Liberal reforms not leading to new forms of comparative advantage. Limited de-familialisation, in part because of low tax base

Collapse of the socio-economic model, acceleration of transition to liberal capitalism with residual welfare state. The problem of comparative advantage remains unresolved

Italy CME (north – under-developed south) Familialist welfare state

Tensions between development and familialist model – shrinking core, enlarging periphery

Only ‘limping reformism’: problems of ‘frozen specialisation’ in consumer goods vulnerable to delocalisation, continuing problem of segmented/incomplete welfare coverage. Widening regional inequalities (North/South divide). Low tax base to support reforms

‘Delayed reforms and misguided policies’: further increase in income and regional inequalities and labour market dualisation, lack of industrial policy; bureaucracy, tax evasion and regressive taxation

Spain CME Familialist welfare state

From CME to liberal. Tensions between development and familialist model.

Liberalisation of model resisted at national level only by trade unions – limited influence in workplace. Strong dualisation of labour market. Some recent but limited changes to familialist welfare model. Reliance on housing market resulting in exposure to the credit crunch

After bursting of real estate bubble: very high (youth) unemployment, absence of industrial policy incl. vocational training, fragmentation of collective bargaining fostering low-wage strategies, significant public spending cuts, ‘prospects are dramatic’

Note: * According to typologies in literature on varieties of capitalism (LME = liberal market economy, CME = coordinated market economy) and varieties of welfare state. Sources: Bosch, Lehndorff and Rubery (2009); authors of present publication; own portrayal

48

Literatuur Lehndorff, S., A triumph of failed ideas, 2012

McCloskey, D, “The Bourgeois Virtues”, 2006

McCloskey, D, “Bourgeois Dignity”, 2010

Rawls, J, Theory of Justice, 1972

Skousen, M, The making of modern economics, 2009

Van Staveren I, The Values of Economics. An Aristotelian Perspective, 2001

Roekeloos

Ivan Van de Cloot Chief economist Itinera Institute

Executive professor UAMS

50

Piketty

Frankrijk VK VS Europa

Top 10% 1810 79,2% 82,9% 58,0% 82,2%

2010 62,4% 70,5% 71,5% 63,9%

Top 1% 1810 45,6% 54,9% 25,0% 52,1%

2010 24,4% 28,0% 33,8% 24,4%

solidariteit en kapitalisme

Education