skÚtustaÐahreppurºtust.gígar deilisk... · skÚtustaÐahreppur skÚtustaÐagÍgar deiliskipulag...

SKÚTUSTAÐAHREPPUR SKÚTUSTAÐAGÍGAR DEILISKIPULAG ‐ TILLAGA GREINARGERÐ OG SKIPULAGS‐ OG BYGGINGARSKILMÁLAR

ÚTGÁFA 0.0

30.10.2013

UNNIÐ FYRIR UMHVERFISSTOFNUN

1

Samþykktir ............................................................................................................................................ 2

1 Forsendur ...................................................................................................................................... 3

1.1 Almennar upplýsingar ............................................................................................................ 3

1.2 Skútustaðagígar, náttúruvætti .............................................................................................. 3

1.2.1 Markmið, mörk og reglur ............................................................................................... 4

1.2.2 Svæði í hættu ................................................................................................................. 6

1.3 Verndar‐ og stjórnunaráætlun ............................................................................................... 7

1.4 Afmörkun skipulagssvæðis og stærð ..................................................................................... 8

1.5 Skipulagsleg staða .................................................................................................................. 9

1.6 Minjar .................................................................................................................................. 12

1.7 Eignarhald á landi ................................................................................................................ 14

1.8 Samráð ................................................................................................................................. 14

1.9 Gögn deiliskipulags .............................................................................................................. 14

2 Deiliskipulag ................................................................................................................................ 15

2.1 Markmið .............................................................................................................................. 15

2.2 Akandi umferð og bílastæði ................................................................................................ 15

2.3 Göngu‐ og hjólastígar .......................................................................................................... 16

2.3.1 Göngustígar um Skútustaðagíga .................................................................................. 17

2.3.2 Hjóla‐ og göngustígur norðan þjóðvegar ..................................................................... 19

2.4 Áningar‐ og útsýnisstaðir ..................................................................................................... 20

2.5 Nytjar á landi og undirgöng ................................................................................................. 23

2.6 Skilti ..................................................................................................................................... 24

2.7 Varðveisla minja .................................................................................................................. 24

2.8 Umhverfisáhrif ..................................................................................................................... 24

2

Samþykktir

Deiliskipulag þetta var samþykkt af skipulags‐ og umhverfisnefnd Skútustaðahrepps þann

_________________________

Deiliskipulag þetta, sem auglýst hefur verið skv. 41 gr. skipulagslaga nr. 123 / 2010, var samþykkt í

sveitarstjórn Skútustaðahrepps þann

_________________________

______________________________________________

Sveitarstjóri Skútustaðahrepps

Deiliskipulag þetta öðlaðist gildi með auglýsingu í B‐deild Stjórnartíðinda þann

_____________________

3

1 Forsendur

1.1 Almennar upplýsingar Viðfangsefnið er að gera deiliskipulag fyrir Skútustaðagíga og næsta nágrenni í Skútustaðahreppi (sjá nánar í kafla 1.2).

Skútustaðagígar eru sífellt vinsælli viðkomustaður ferðamanna sem um Mývatnssveit fara og hefur fjöldi ferðamanna sem fer um svæðið aukist stöðugt undanfarin ár. Aðstaða til að taka á móti ferðamönnum í og við Skútustaðagíga er ekki nógu góð og vegna aukinnar umgengi og átroðnings um svæðið er nauðsynlegt að bæta aðgengi þeirra sem um svæðið fara. Við gerð deiliskipulags verður horft til þess hvernig styrkja megi svæðið sem viðkomustað ferðamanna án þess að slíkt komi niður á þeim landbúnaðarnotum sem fyrir eru á svæðinu.

Í deiliskipulaginu verða lagðar línur hvað varðar aðkomu og aðgengi að og um svæðið, m.a. skilgreiningu stígakerfis og staðsetningu áningarstaða.

Hér er lýst almennum upplýsingum um deiliskipulagssvæðið og nágrenni þess.

Verði breytingar á skilmálum þessum, verður þeirra getið í þessari grein, í þeirri röð sem þær verða afgreiddar. Breytingar verða dagsettar og skilmálarnir fá nýtt útgáfunúmer. Fyrsta útgáfa er ónúmeruð, næsta útgáfa er merkt 0.1 ásamt dagsetningu breytinga og svo framvegis.

1.2 Skútustaðagígar, náttúruvætti Skútustaðagígar eru í landi Skútustaða og Álfagerðis við suðurströnd Mývatns, norðan þjóðvegar nr. 848. Skútustaðagígar voru friðlýstir sem náttúruvætti 12. desember 1973.

Skútustaðagígar eru gervigígar sem eru fágætar jarðmyndanir á landsvísu sem og á heimsvísu. Gervigígar myndast við það að glóandi hraun streymir yfir vatn eða votlendi. Við þessa snöggu kælingu þrýstist gufa úr kvikunni með miklu afli og myndar hina formfögru gíga. Gígarnir nefnast gervigígar þar sem hraunkvikan kemur ekki beint úr iðrum jarðar við myndun þeirra.

Gervigígarnir á Íslandi tengjast flestir stórum flæðigosum (Laxárhraun yngra, Þjórsárhraun, Eldgjárhraun, Leitahraun). Gígarnir eru meðal merkustu náttúruminja Íslands og við Mývatn eru þeir sérlega formfagrir og mynda umgjörð vatnsins. Gervigígar eru viðkvæmir fyrir ágangi og þarf hvarvetna að gera sérstakar ráðstafanir til að varðveita þá þar sem einhver umferð er.

Náttúruvættið hentar ágætlega til fuglaskoðunar. Algengt er að sjá eftirfarandi fugla á svæðinu: Himbrima, flórgoða, skúfönd, duggönd, stokkönd, rauðhöfðaönd, gargönd, stelk, óðinshana og kríu. Einnig er algengt að sjá hornsíli í Skipalæknum.

Mikill tegundafjöldi plantna er á svæðinu meðal annars vegna fjölbreyttra búsvæða innan náttúruvættisins.

4

Tvær merktar gönguleiðir eru í Skútustaðagígum. Önnur er lítill hringur sem nær frá bílaplaninu við Hótel Gíg að bílaplaninu við Sel Hótel og er um 1,2 km að lengd. Önnur gönguleið nær frá bílaplaninu við Sel Hótel hringinn í kringum Stakhólstjörn og er hún um 2,8 kílómetrar.

1.2.1 Markmið, mörk og reglur

Markmið með friðlýsingu Skútustaðagíga sem náttúruvættis er að vernda útlit gíganna og gera þá aðgengilega sem og að standa vörð um nýtingarrétt landeigenda.

Mörk náttúruvættisins eru þessi skv. fylgiskjali auglýsingar um náttúruvætti frá árinu 1973:

Vestan Stakhólstjarnar lína hugsuð um 3 m frá rótum Hræðuhvers að mörkum skólalóðar og með þeim að vegi, en síðan vegurinn til móts við suðvesturhorn tjarnarinnar og þaðan stystu leið í tjörn. Að austan hugsuð lína, skemmst 20 metra utan róta syðstu gíga, beina leið milli tjarnar og Mývatns.

Myndir 1‐2. Gönguleiðir um Skútustaðagíga.

5

Þessar reglur gilda um svæðið skv. fylgiskjali auglýsingar um náttúruvætti frá árinu 1973:

1. Gjalltaka og mannvirkjagerð öll er bönnuð og hvers konar jarðrask, er breytir eða veldur skemmdum á útliti gíganna.

2. Nytjar graslendis milli gíga eru leyfðar, sem hingað til, en þó þannig, að búvélar valdi ekki spjöllum á gígum.

3. Frekari ræktun og gerð nýrra ökuslóða er háð leyfi [Umhverfisstofnunar].

4. Bannað er að tjalda á eða í gígunum.

Gangandi fólki er heimil för um svæðið utan ræktaðs lands eftir merktum stígum, en öllum er skylt að ganga vel um og snyrtilega.

Um viðurlög vegna brota á reglum þessum fer að náttúruverndarlögum.

Mynd 3. Kort af friðlýsta svæðinu Skútustaðagígum frá því svæðið var friðlýst 1973.

6

1.2.2 Svæði í hættu12

Friðlýst svæði á Íslandi eru í lok árs 2012 eru 109 talsins, en umfang þeirra, eðli og ástand er eins misjafnt og svæðin eru mörg. Svæði kunna að hafa verið friðlýst vegna náttúrufars, landslags, jarðminja, útivistar eða sambland framangreindra þátta. Margir þættir geta haft neikvæð áhrif á verndargildi friðlýstra svæða. Þó má segja að áhrif mannlegra umsvifa séu hvað mest en friðlýst svæði eru oft vinsælir áfangastaðir ferðamanna. Samkvæmt heimildum Ferðamálastofu þá jókst ferðamannastraumur til landsins um hundrað þúsund manns á milli ára 2011 og 2012 og voru tæplega 620.000 í lok árs 2012. Ef spár um komur ferðamanna til landsins ganga eftir þá munu Íslendingar innan fárra ára taka á móti einni milljón ferðamanna. Samtímis tvöföldun í komum erlendra ferðamanna síðastliðinn áratug og fjölgun innlendra ferðamanna er ljóst að stuðla þarf að umbótum á friðlýstum svæðum, auka landvörslu og efla fræðslu.

Í skýrslu umhverfisráðuneytisins Velferð til framtíðar kom fram að bregðast þurfi við niðurstöðum rannsókna á þolmörkum ferðamannastaða með aðgerðum til að sporna við skemmdum vegna álags. Einnig er lagt til að leggja og merkja göngustíga á ákveðnum friðlýstum svæðum með það að markmiði að bæta aðgengi almennings að náttúru landsins og búa svæðin jafnframt undir aukið álag af vaxandi ferðamannastraumi. Samhliða tvöföldun á fjölda erlendra ferðamanna síðastliðinn áratug auk fjölgunar innlendra ferðamanna þarf að stuðla að umbótum á friðlýstum svæðum, auka landvörslu og efla fræðslu.

Umhverfisstofnun tók saman í fyrsta sinn lista árið 2010 yfir þau svæði sem að veita þarf sérstaka athygli og að hlúa sérstaklega að, síðan þá hefur listinn verið uppfærður.

Aðferðarfræðin sem notuð er við að byggja listann upp er svokölluð SVÓT aðferðarfræði þar sem greindir eru styrkleikar, veikleikar, ógnir og tækifæri viðkomandi svæðis. Með styrkleika er átt við verndargildi/ verndarandlag viðkomandi svæðis, með veikleika er átt við hvaða þættir eða svæði innan svæðisins er mest hætta á að verndargildi skerðist, með ógnum er átt við þær ógnir sem steðja að viðkomandi svæði og að síðustu er tækifærin eða hvernig bregðast megi við viðkomandi ógnum. Svæðin flokkast á rauðan lista annars vegar en þar eru þau svæði sem Umhverfisstofnun telur að séu undir miklu álagi sem bregðast þurfi við strax og á appelsínugulan lista hins vegar sem eru þau svæði sem stofnunin telur að séu undir töluverðu álagi sem einnig þurfi að fylgjast vel með og bregðast við á ýmsan hátt.

Skútustaðagígar eru á appelsínugula listanum og er eftirfarandi umfjöllun um Skútustaðagíga í skýrslunni:

1 Umhverfisstofnun. Ástand friðlýstra svæða. Yfirlit til umhverfisráðuneytisins. Umhverfisstofnun UST‐2013:05. Reykjavík 2013.

2 http://ust.is/einstaklingar/nattura/svaedi‐i‐haettu/

7

Styrkleikar

Auglýsing nr. 399/1973 í Stjórnartíðindum B.

Markmið friðlýsingarinnar er að vernda útlit gíganna og gera þá aðgengilega sem og að standa vörð um nýtingarrétt landeigenda. Um er að ræða einstaklega formfagra og gróna gíga sem að mestu eru ósnortnir. Svæðið er nytjað af landeigendum.

Veikleikar

Gígarnir, þó grónir séu, eru viðkvæmar jarðmyndanir sem eru undir miklum ágangi ferðamanna allt árið um kring. Samkvæmt könnun Ferðamálastofu heimsóttu 42% erlendra ferðamanna Mývatn árið 2011 eða um 238.000 manns. Gígarnir og umhverfi þeirra eru í hættu á að traðkast niður vegna mikils ágangs.

Ógnir

Mikill og sívaxandi umferð ferðamanna. Ferðamenn sækja svæðið allt árið um kring. Heildarskipulag innviða skortir.

Tækifæri

Gerð verndaráætlunar. Verndun gegn rofi og skipulag gönguleiða. Auka þyrfti upplýsingagjöf til ferðamanna. Samræma þyrfti innviði og skipuleggja ferðamannaleiðir í samráði við landeigendur.

Unnið verður að skipulagi og úrbótum á svæðinu sumarið 2013.

1.3 Verndar‐ og stjórnunaráætlun3

Verndaráætlun Mývatns og Laxár 2011‐2016 nær m.a. yfir það svæði deiliskipulagið nær til, þ.e. friðaða náttúruvættið Skútustaðagíga.

Umhverfisstofnun skal sjá um áætlunina í samráði við landeigendur, Skútustaðahrepp og ráðgjafanefnd um náttúruverndarsvæði í Mývatnssveit.

Í verndar‐ og stjórnunaráætlun skal fjallað um nauðsynlegar verndaraðgerðir, landvörslu og landnýtingu, s.s. aðgengi ferðamanna að svæðinu, stígagerð og uppbyggingu þjónustumannvirkja.

3 Umhverfisstofnun. Mývatn og Laxá. Verndaráætlun 2011‐2016. Umhverfisstofnun UST‐2011:04. Reykjavík 2011.

8

Í verndaráætluninni er m.a. eftirfarandi umfjöllun sem tekið er tillit til við gerð deiliskipulags:

Gönguleiðir

Mikil umferð gangandi fólks er á þjóðveginum í kringum vatnið [Mývatn] á sumrin. Skapar þetta talsverða hættu. Bæta þarf aðstöðu göngufólks kringum vatnið, annaðhvort meðfram veginum eða á sér stígum þar sem það er mögulegt án þess að valda truflun á lífríkinu og í sátt við landeigendur.

Hjólreiðastígar

Nokkuð algengt er að ferðalangar hjóli um í Mývatnssveit. Bæði er þetta fólk sem ferðast um Ísland á hjólum og fólk sem leigir sér hjól sérstaklega í Mývatnssveit. Umferð hjólandi fólks fer að mestu eftir þjóðveginum enda engir sérstakir hjólreiðastígar á svæðinu. Nauðsynlegt er að aðskilja þessa umferð eins og kostur er.

Umhverfi Mývatns er viðkvæmt og við alla vega‐ og stígagerð þarf að hafa hliðsjón af því. Óraunhæft er að reikna með því að lagðir verði sérstakir hjólreiðastígar um Mývatnssveit nema samhliða öðrum vegum. Þar sem umhverfi Mývatns er sérstakt og aðstæður mjög misjafnar verður þó að gera ráð fyrir að ekki sé hægt að leggja hjólreiðastíg alls staðar meðfram vegum. Tilvalið væri að nota gamla og aflagða vegi fyrir hjólreiðastíga. Göngustígar í Mývatnssveit eru ekki hannaðir með umferð hjóla í huga. Ef þeir henta hjólreiðafólki er oftast það mikil umferð gangandi fólks um stígana að hjólaumferð skapar hættu.

Deiliskipulag er unnið í samræmi við Verndaráætlun Mývatns og Laxár 2011‐2016.

1.4 Afmörkun skipulagssvæðis og stærð Svæðið sem deiliskipulagið nær til afmarkast af friðlýstu svæði Skútustaðagíga við suðurströnd Mývatns ásamt svæði sem nær frá firðlýsta svæðinu og að gamla þjóðveginum til austurs og sjálfri Stakhólstjörninni. Til suðurs liggja mörk skipulagssvæðisins við þjóðveg nr. 848, eins og hann mun liggja skv. gildandi aðalskipulagi (sjá mynd 3).

Friðlýsta svæðið er um 34,1 ha að flatarmáli, en skipulagssvæðið er um 68,7 ha að flatarmáli.

9

1.5 Skipulagsleg staða Í gildi er aðalskipulag Skútustaðahrepps 2011‐2023.

Skipulagssvæðið er allt er skilgreint í aðalskipulagi sem landbúnaðarsvæði og friðlýst svæði. Þá er skilgreind göngu og hjólaleið meðfram þjóðvegi nr. 848 norðanverðum.

Meðal stefnu sveitarstjórnar í aðalskipulagi er eftirfarandi:

Leiðarljós:

Náttúrufegurð, landslag, lífríki og jarðhiti eru mikilvægar forsendur búsetu, atvinnulífs og aðdráttarafls Skútustaðahrepps.

Landnotkun:

Lögð skal rík áhersla á náttúruvernd og söguminjar við nýtingu lands og landgæða.

Byggðaþróun og byggðamynstur:

Mynd 4. Afmörkun skipulagssvæðisins (svört lína) og afmörkun friðlýsta svæðisins (gul lína).

10

Ákvæði verði sett í deiliskipulagi sem stuðli að vandaðri umhverfismótun, s.s. um umfang, form, efni, útlit og litaval nýbygginga.

Vatnsmegin vegarins umhverfis Mývatn skal spornað við frekari nýbyggingum öðrum en þeim sem tengjast bæjar‐ og húsaþyrpingum sem þar eru fyrir.

Samgöngu‐ og þjónustukerfi:

Skilgreindar verði göngu‐ og reiðleiðir í sátt við viðkvæma náttúru og umhverfi. Hugað skal sérstaklega að ferlimálum fatlaðra við skipulag og framkvæmdir... Fráveitumálum verði hagað í samræmi við ákvæði reglugerða þannig að ekki verði hætta á

umhverfismengun.

Umhverfismál:

Tekið skal mið af sjónarmiðum um sjálfbæra þróun samfélags og byggðar við skipulag og uppbyggingu sveitarfélagsins.

Lögð er áhersla á að varðveita sem best landslag og ásýnd svæðisins.

Landbúnaðarsvæði eru að mestu leyti óbyggt land. Þar er fyrst og fremst gert ráð fyrir starfsemi og byggingum sem tengist landbúnaði (búrekstri). Aðrar atvinnugreinar svo sem skógrækt og ferðaþjónusta innan vissra marka eru taldar til landbúnaðar.

Skilgreina skal í deiliskipulagi nýjar lóðir fyrir frístundahús, íbúðarhús og nýbyggingar fyrir ferðaþjónustu og aðra atvinnustarfsemi en landbúnað.

Hjólreiðastígar

Unnin hefur verið áætlun um gerð hjólastígs umhverfis Mývatn. Tilgangur hennar var að skilgreina legu hjólastígs og opna möguleika hjólreiðafólks til að upplifa og ferðast um landslag og náttúru Mývatnssveitar út frá forsendum vistvænna samgangna og um leið að stuðla að öruggari umferð á þjóðveginum innan sveitarinnar.

Áningarstaðir

Talin er þörf á því að bæta aðgengi almennings að Mývatni m.a. með áningarstöðum við þjóðveginn svo og við hjólaleiðina. Slíkir áningarstaðir verða ekki ákvarðaðir í aðalskipulagi. Staðsetning og útfærsla skal unnin á lægra skipulagsstigi, annað hvort með deiliskipulagi viðkomandi svæðis eða með grenndarkynningu eftir því sem við á.

Gert er ráð fyrir að deiliskipulag Skútustaðagíga verði í samræmi við gildandi aðalskipulag.

11

Mynd 5. Hluti aðalskipulags Skútustaðahrepps 2011‐2023, sveitaruppdráttur.

Mynd 6. Hluti aðalskipulags Skútustaðahrepps 2011‐2023, þéttbýlisuppdráttur – Skútustaðir. Rauður hringur sýnir staðsetningu deiliskipulagssvæðis.

12

1.6 Minjar Átta skráðir minjastaður er á svæðinu, sem deiliskipulagið nær til. Eftirfarandi lýsing er í Fornleifaskráningu í Skútustaðahreppi III, sem unnin var af Fornleifastofnun Íslands árið 1999.4

SÞ‐200:008 heimild um útihús

Um 30 m austur af Hrútakofanum (SÞ‐200:009) er annað útihús merkt á túnakort. Þar er enn steypt útihús á sama stað. Það er gróið í kaf að utan og er þakið af. Er upp við þjóðveginn en þar er allt á kafi í hvönn og öðrum gróðri. Steypta húsið er 2x3 m að stærð og 2,5 m á hæð.

Hættumat: Hætta vegna ábúðar.

Heimildir: Túnakort 1919.

SÞ‐200:009 heimild um útihús

„Hrútakofi stóð á suðurbakka tjarnarinnar, þar sem hann er hæstur“ segir í örnefnalýsingu. Þetta útihús hefur verið til móts við aðkeyrsluna að nýja prestshúsinu. Var norðan við veginn en sunnan Mývatns. Var á svæði sem nú er á kafi í hvönn. Ekki sést til fornleifar á þessum stað lengur.


Heimildir: Túnakort 1919.

SÞ‐200:014 Kirkjubær/Rófugerði, heimild um býli

„Kirkjubær, kallast almennilega Rofugerde, eyðihjáleiga. Bygt fyrir manna minni skamt norður frá staðnum, og varaði byggðin til næstu 16 ára.“ segir í jarðabók Árna og Páls. „Nokkru norðar en Geitagjá er Rófugerðishóll, og vestur af honum syðst stóð Rófugerði (eða Kirkjugerði )hið forna býli. Markar fyrir hnútu í túni (Rófugerðistúni), sem tilheyrir Prestsetrinu og sprettur sú hnúta best“. segir í örnefnalýsingu. Nú er að slétta yfir rústirnar sem voru um 20 m vestan við austari Rófugerðishól þar sem nú eru slétt tún. „1839 [um eyðibýli] Rófugerði í Skútustaðalandi vita menn ekki hvaðnær [lagðist í eyðu]“ SSP, 124.


Heimildir: JÁM, XI, 230, SSÞ, 124 og Ö‐Skútustaðir, 6.

SÞ‐200:018 garðlag

4 Elín Ósk Hreiðarsdóttir og Orri Vésteinsson. Fornleifaskráning í Skútustaðahreppi III: Fornleifar við sunnanvert Mývatn, milli Haganess og Garðs. Fornleifastofnun Íslands FS086‐96013. Reykjavík 1999.

13

Við suðurenda Músarhóls og 5 m vestan við Stakhólstjörn er garður. Hann liggur úr Stakhólstjörn í Mývatn í gegnum Akurhól [Akurdalshól] fram hjá Akurhólsborgum, Garðurinn er samfelldur og nálægt 150 m að lengd. Liggur yfir sléttlendi milli tveggja vatna.

Hættumat: Engin hætta.

Heimildir: Ö‐Skútustaðir, 2.

SÞ‐200:028 frásögn um brunn

Á móti heimreiðinni heim að Skútustöðum, norðan þjóðvegar, var áður hestabrunnur sem var aðaluppsprettulind bæjarins fyrr á tímum. Síðar var hætt að taka vatn þar og það þess í stað tekið úr brunninum sem var sunnan við gamla bæinn. Þegar heimildarmaður fór fyrst að muna eftir sér hafði brunnurinn verið aflagður og síðar var þjóðvegurinn lagður yfir staðinn.



SÞ‐200:035 stekkjartóft

„Norðan Akurhóls [Akurdalshól] er hraunborg, sem heitir Hellraborg. Svæðið austur og norður frá henni heitir Hellrar. Norðan undir Hellraborg var Stekkur, og sjást ummerki hans.“ segir í örnefnalýsingu. Hellraborg er alveg norðaustast í Rófunum, á nesi. Þar sjást þar enn leifar stekksins. Mývatn er um 40 m vestan við tóftirnar og einnig 50 m norðan við hana. Tóftin er 5x8 m að stærð en hellir gengur inn í vesturátt út úr norðvestur hlið hennar.



SÞ‐200:036 Huldufólksklettur, huldufólksbústaður

Um 10 m vestan við Básaveg og 100‐150 m norðan við þjóðveginn er klettur sem sker sig úr fremur sléttu landslaginu. Kletturinn er einskonar stapi eða stöplaberg sem nefnt hefur verið Huldufólksklettar. Á berginu eru holur sem menn ímynduðu sér að væru gluggar á huldufólksbústaðnum.



SÞ‐200:064 Karl, örnefni

„Kerlingarhöfðar eru sunnan á Mikley. Vestan í þeim er klettur, nefndur Kerling, gegnt Karli í Stakhólstjörn. Þau eru bæði sögð nátttröll.“ segir í örnefnalýsingu. Karl er norðaustast í

14

Rófum, Hann er beint á móti Kerlingu sem er í Mikley en Mikleyjarsund er á milli. Karl er klettadrangi sem frá vatninu séð líkist luralegum karli í laginu.



Minnt er á 24. gr. laga um menningarminjar nr. 80/2012, áður ókunnar fornminjar, en þar segir:

”Finnist fornminjar sem áður voru ókunnar, t.d. undir yfirborði jarðar, sjávar, vatns eða í jökli, skal skýra Minjastofnun Íslands frá fundinum svo fljótt sem unnt er. Sama skylda hvílir á landeiganda og ábúanda er þeir fá vitneskju um fundinn. Ef fornminjar sem áður voru ókunnar finnast við framkvæmd verks skal sá sem fyrir því stendur stöðva framkvæmd án tafar. Skal Minjastofnun Íslands láta framkvæma vettvangskönnun umsvifalaust svo skera megi úr um eðli og umfang fundarins. Stofnuninni er skylt að ákveða svo fljótt sem auðið er hvort verki megi fram halda og með hvaða skilmálum. Óheimilt er að halda framkvæmdum áfram nema með skriflegu leyfi Minjastofnunar Íslands.”

1.7 Eignarhald á landi Skútustaðagígar og land innan skipulagssvæðisins eru að mestu í landi Skútustaða en lítill hluti þess til vesturs, við Álftavog, er í landi Álftagerðis

1.8 Samráð Samráð var haft við sveitarfélagið, landeigendur Skútustaðabæja og Álftagerðis, Vegagerðina, rekstraraðila Sel Hótels og Hótel Gígs vegna vinnu við deiliskipulag.

1.9 Gögn deiliskipulags Deiliskipulag Skútustaðagíga samanstendur af eftirtöldum gögnum:

Greinargerð með forsendum, skipulags‐ og byggingarskilmálum. Deiliskipulagsuppdráttur af öllu skipulagssvæðinu í mælikvarða 1:2000 í A1. Deiliskipulagsuppdráttur af hluta skipulagssvæðisins í mælikvarða 1:1000 í A1. Tveir skýringaruppdrættir af hluta skipulagssvæðisins í mælikvarða 1:500 í A1.

15

2 Deiliskipulag Ekkert deiliskipulag er til fyrir Skútustaðagíga en talin er þörf á deiliskipulagi fyrir svæðið, m.a. vegna síaukins fjölda ferðamanna sem um svæðið fara.

2.1 Markmið Markmið með deiliskipulaginu er að bæta aðstöðu fyrir ferðamenn og aðgengi þeirra sem um Skútustaðagíga fara án þess að slíkt komi niður á þeim landbúnaðarnotum sem fyrir eru á svæðinu. Stuðlað verður að verndun umhverfisins með vel skilgreindu stígakerfi og staðsetningu áningar‐ og útsýnisstaða ásamt marvissri upplýsingamiðlun og fræðslu, m.a. á upplýsingaskiltum.

2.2 Akandi umferð og bílastæði Þjóðvegur nr. 848 liggur utan og meðfram skipulagssvæðinu sunnanverðu. Margar tengingar eru við þjóðveginn meðfram skipulagssvæðinu, m.a. við Hótel Gíg, Sel Hótel og Skútustaðabæina en hámarkshraði á veginum á þessum kafla er 50 km/klst.

Skútustaðagígar eru mjög fjölsóttur staður ferðamanna en vegna staðsetningar sinnar koma flestir að gígunum akandi, á eign vegum eða í langferðabíl. Bílastæði fyrir gesti eru á þremur stöðum; við Sel Hótel sunnan þjóðvegar, norðan þjóðvegar við Sel Hótel og við Hótel Gíg. Það sem aðstaða ferðamanna (veitingasala, eldsneytissala og salerni) er staðsett sunnan vegar við Sel Hótel er mikil umferð gangandi yfir þjóðveginn sem skapar hættu. Þá er þjóðvegurinn mjög nálægt hlaðinu við Sel Hótel ásamt eldsneytisdælum sem þar eru staðsettar. M.a. vegna þessa hefur sveitarfélagið ásamt Vegagerðinni uppi áform að hliðra veginum um allt að 30 m til norðurs á um 350 m kafla við Sel Hótel og hefur Vegagerðin þegar hannað breytinguna. Gert er ráð fyrir þessari breytingu í gildandi aðalskipulagi og á deiliskipulagsuppdrætti hefur hún verið færð inn.

Við þessa breytingu fellur burt það bílastæði sem nú er norðan þjóðvegar gengt Sel Hóteli og því er gert ráð fyrir að bílastæði/aðkomusvæði fyrir ferðamenn við Skútustaðagíga verði aðeins á tveimur stöðum; við Sel Hótel og Hótel Gíg, en bæði þessi svæði eru utan marka deiliskipulags Skútustaðagíga.

Skv. tillögu að deiliskipulagi fyrir Sel Hótel er gert ráð fyrir fjölgun bílastæða við hótelið ásamt bættri aðstöðu fyrir ferðamenn. Samráð var haft við skipulagshöfund deiliskipulags Skútustaðagíga til að samræma það sem við á milli skipulagssvæðanna, s.s. tengingar gangandi yfir þjóðveg og staðsetningu undirganga.

16

Áfram er gert ráð fyrir að bílastæði við Hótel Gíg verði bæði fyrir gesti hótelsins ásamt því að vera bílastæði/aðkomusvæði fyrir Skútustaðagíga.

Á báðum bílastæðum/aðkomusvæðum er gert ráð fyrir upplýsingaskiltum fyrir Skútustaðagíga þar sem sýndar eru gönguleiðir, áningarstaðir, helstu útsýnisstaðir og aðrir áhugaverðir staðir ásamt fróðleik um náttúrufar svæðisins.

Þrátt fyrir að þjóðvegur nr. 848 sé utan skipulagssvæðisins er lagt til að 30 km/klst. hámarkshraði verði á veginum á um 200 m kafla, á milli þeirra gönguþverana sem gert er ráð fyrir að verði frá göngustígakerfi norðan vegar að bílastæðum við Sel Hótel.

Tenging fyrir landbúnaðartæki er á tveimur stöðum frá núverandi þjóðvegi norðan og austan Sel Hótels að túnum sem nýtt eru á skipulagssvæðinu. Gert er ráð fyrir að tengingar verði áfram frá þjóveginum eftir hliðrun hans til norðurs í nánd við þá staði þar sem núverandi tengingar eru.

2.3 Göngu‐ og hjólastígar Göngustígar eru frá þeim bílastæðum sem fyrir eru við Skútustaðagíga og um gígasvæðið. Hringleið er frá bílaplaninu við Hótel Gíg að bílaplaninu við Sel Hótel og er hún um 1,2 km að lengd. Annar göngustígur nær frá bílaplaninu við Sel Hótel og hringinn í kringum Stakhólstjörn og er sú leið um

Mynd 7. Útfærsla bílastæða og byggingarreita skv. tillögu að deiliskipulagi sunnan þjóðvegar.

17

2,8 km. Þegar farið er þessa hringleið er komið inn á þjóðveginn um 700 m austan við Sel Hótel en þar sem stígur er ekki meðfram þjóðveginum er gengið meðfram veginum sem skapar hættu fyrir gangandi vegfarendur.

2.3.1 Göngustígar um Skútustaðagíga

Gert er ráð fyrir að hringleiðirnar tvær verði áfram megingönguleiðir þeirra sem fara um Skútustaðagíga. Leiðirnar eiga upphaf og endi í bílastæðum/aðkomusvæðum við Sel Hótel og Hótel Gíg. Gert er ráð fyrir að hægt verði að þvera þjóðvegin á tveimur stöðum með gangbrautum til að komast að bílastæðum við Sel Hótel og eru gangbrautirnar staðsettar þannig að þær tengist inn á stígakerfi Skútustaðagíga.

Gert er ráð fyrir óverulegum breytingum á núverandi hringleiðum um gígasvæðið. Á styttri hringleið (1,2 km) er sú breyting gerð að tenging á milli Rófugerðishólana hliðrast um 10‐15 m til suðurs þar sem núverandi leið liggur lágt í landi og er á svæði sem er mjög blautt á vorin. Með því að hliðra leiðinni 10‐15 m til suðurs verður hún hærra í landi og á svæði sem er orðið þurrt mun fyrr á vorin. Vega færslu á stíg er gert ráð fyrir að þrep sem liggja upp á Rófugerðishólana báða hliðrist um 10‐15 m til suðurs þannig að þrepin verði staðsett á móts við stíginn eftir færslu hans.

Þá er gert ráð fyrir þeim möguleika að hliðra stígnum frá bílastæðunum við hótel Gíg og að Hræðuhver lítillega í gígkantinum til að minnka halla stígsins upp á gígbarminn.

Myndir 8‐9. Gönguleið meðfram þjóðveginum.

18

Utan þessarar breytingar er gert ráð fyrir að lega styttri hringleiðar verði óbreytt fyrir utan þá breytingu sem verður vegna færslu þjóðvegar. Norðan þjóðvegar er gert ráð fyrir göngu‐ og hjólastíg og mun styttri hringleiðin tengjast inn á þann stíg (sjá kafla 2.4.2).

Gert er ráð fyrir að lengri hringleiðin (2,8 km) liggi einnig að mestu í núverandi legu fyrir utan 300‐400 m kafla austan Stakhóltjarnar. Á þeim slóðum liggur núverandi leið frá Kleifarhólsvík, um Syðri‐Kleifarhól og áfram til suðurs um Bása og inn á gamla þjóðveginn. Þessi leið er torfær og liggur um viðkvæmt svæði sem ekki æskilegt að beina mikilli umferð ferðamanna um. Vegna þessa er gert ráð fyrir að hringleiðin muni frekar liggja áfram meðfram Kleifarhólsvík og síðan til suðurs inn á gamla þjóðveginn. Leggja þarf nýjan göngustíg á um 200 m kafla frá Kleifahólsvík að gamla þjóðveginum en gert er ráð fyrir að gamli þjóðvegurinn verði göngu‐ og hjólastígur (sjá kafla 2.4.2). Þá er þörf á því að byggja stíginn upp frá Karlsmýri, meðfram Skipalæk og að fyrirhuguðum stíg við Kleifarhólsvík. Stígurinn á þessum stað er ekki undirbyggður og þar sem svæðið er blautt er stígurinn illfær á vorin.

Göngubrú er yfir Skipalæk en brúin er tekin upp á veturna og sett aftur niður á vorin. Gert er ráð fyrir að rör verði sett í Skipalækinn í stað göngubrúar sem mun auðvelda aðgengi um svæðið.

Gert er ráð fyrir þeim möguleika að göngustígar verði byggðir upp á þeim stöðum þar sem þeir liggja lágt í landi þar sem snjósöfnum er mikið á þeim. Má sem dæmi nefna núverandi göngustíg sem liggur á milli Geitagjár og Rófugerðishóls syðri.

Breidd göngustíga verður 2,5 m og verður yfirborð þeirra malarborið eða malbikað. Göngustígar skulu þannig hannaðir að aðgengi um þá verði auðvelt fyrir alla t.d. með viðráðanlegum halla á stígum næst aðkomusvæðum og áningarstöðum við göngustíga (sjá kafla 2.4).

Skilmálar/sjónarmið við gerð göngustíga:

Göngustígar skulu fara vel í landi. Sem minnst spjöll verði á gróðri og jarðmyndunum við gerð göngustíga. Breidd göngustíga er að jafnaði 2,5 m og skal yfirborð þeirra vera malarborið eða malbikað.

Myndir 10‐11. Séð á milli Rófugerðishóla.

19

Göngustígar verði þannig gerðir að þeir krefjist sem minnst viðhalds. Öryggi göngufólks verði tryggt.

Við gönguleiðir verða áningarstaðir og tengingar að útsýnisstöðum (sjá kafla 2.5).

Á vetrum er gert ráð fyrir að umferð gangandi verði að mestu takmörkuð við gönguleiðir frá aðkomusvæðum og upp á Hræðuhver. Þó er gert ráð fyrir þeim möguleika að snjó verði rutt af hringleiðum á vetrum og með því skapast aðgengi um svæðið árið um kring.

2.3.2 Hjóla‐ og göngustígur norðan þjóðvegar

Skv. Aðalskipulagi Skútustaðahrepps 2011‐2023 er gert ráð fyrir að hjóla‐ og göngustígur verði meðfram þjóðvegi nr. 848 norðanverðum á því svæði sem deiliskipulagið nær til. Við austurmörk skipulagssvæðisins gerir aðalskipulagið ráð fyrir að hjóla‐ og göngustígurinn muni vera á gamla þjóðveginum sem liggur að Mývatni og meðfram því til austurs. Til samræmis við gildandi aðalskipulag er gert ráð fyrir að hjóla‐ og göngustígur verði á gamla þjóðveginum og norðan og meðfram núverandi þjóðvegi. Stígur þessi mun vera hluti af þeim tveimur hringleiðum sem liggja um Skútustaðagíga og tengist inn á stígakerfið á þremur stöðum. Breidd hjóla‐ og göngustígs skal ekki vera minni en 2,5 m.

Vegna þrengsla norðan þjóðvegarins við Stakhólstjörn er þörf á malarfyllingu á 100‐150 m kafla þar sem vatnið liggur hvað nærst. Nokkurra metra hæðarmunur er frá vegi niður í vatnið en gert er ráð fyrir að hjóla‐ og göngustígurinn liggi nokkru neðar í landi en þjóðvegurinn.

Skilmálar/sjónarmið við gerð hjóla‐ og göngustígs:

Göngu‐ og hjólastígur skal fara vel í landi og liggja nokkru neðar í landi en þjóðvegur. Sem minnst spjöll verði á gróðri og jarðmyndunum við gerð göngu‐ og hjólastígs. Breidd göngu‐ og hjólastígs skal að lágmarki vera 2,5 m og skal yfirborð stígs vera malarborið

eða malbikað.

Myndir 12‐13. Stígur við Skipalæk (vinstri) og leið sem lögð verður af upp á Syðri‐Kleifarhól (hægri).

20

Taka skal tillit til minja sem staðsettar eru í nánd við stíginn og samráð haft við Minjastofnun Íslands áður en farið verður í framkvæmdir.

Göngu‐ og hjólastígur verður þannig gerður að þeir krefjist sem minnst viðhalds. Öryggi hjóla‐ og göngufólks verði tryggt, m.a. með girðingu á milli stígs og þjóðvegar þar sem

stígurinn og vegurinn liggja nærri hvor örðum.

2.4 Áningar‐ og útsýnisstaðir Gert er ráð fyrir áningarstöðum með reglulegu millibili á báðum hringleiðunum um Skútustaðagíga. Fyrir utan bílastæði/aðkomusvæði við Sel Hótel og Hótel Gíg er gert ráð fyrir sex áningarstöðum meðfram styttri hringleiðinni, með 100‐200 m millibili. Við lengri hringleiðina er gert ráð fyrir áningarstöðum með 200‐600 m millibili, alls tíu stöðum en þar sem leiðirnar liggja saman á um 500 m kafla eru þrír áningarstaðirnir sem þjóna báðum hringleiðunum.

Áningarstaðirnir verða með malar‐ eða föstu yfirborði og á þeim er gert ráð fyrir að komið verði fyrir borðum og bekkjum ásamt upplýsingaskiltum og sorpílátum.

Útsýnisstaðir eru á fjórum stöðum við Skútustaðagíga og í öllum tilfellum eru þeir á gígbörmum. Sá útsýnisstaður sem mest er farið um er við Hræðuhver en aðgengi upp á gíginn og um hann er um malarstíg en auk þess eru timburþrep upp á gíginn. Aðgengi upp á útsýnisstaðina við Rófugerðishóla er um timburþrep en ofan á báðum gígum eru malarstígar. Aðeins er aðgengi að útsýnisstað ofan við Geitagjá um malarstíg en ekki er hægt að ganga um gjánna.

Myndir 14‐15. Þjóðvegur þar sem hann liggur meðfram Stakhólstjörn.

21

Í deiliskipulagi er gert ráð fyrir að timburpallar og timburþrep muni liggja að og um útsýnisstaðina fjóra. Við Hræðuhver, Rófugerðishólana og Geitagjá er gert ráð fyrir að timburpallar verði á sömu stöðum og núverandi malarstígar liggja á gígbörmunum. Við Hræðuhver er gert ráð fyrir veglegum timburpöllum þar sem sá útsýnisstaður er nærst aðkomusvæði og líklega sá staður sem mest umferð ferðamanna verður um.

Myndir 16‐17. Aðkoma að Hræðuhver og gígbarmurinn.

Mynd 18. Tillaga að forhönnun áningar‐ og útsýnisstaða við Hræðuhver og Geitagjá.

22

Við Geitagjá er aðkoma að útsýnisstað ofan við gjána en umhverfi Geitagjár er mjög fallegt og útsýni þaðan mikið og gott. Gert er ráð fyrir nýrri gönguleið að Geitagjá frá fyrirhuguðum áningarstað norðan gjárinnar. Við Geitagjá norðanverða er gert ráð fyrir nýjum útsýnisstað á timburpalli.

Myndir 19‐20. Geitagjá (vinstri) og útsýni frá gjánni til norðurs (hægri).

Mynd 21. Tillaga að forhönnun áningar‐ og útsýnisstaða við Rófugerðishóla.

23

Allir útsýnisstaðir tengjast inn á styttri hringleið um Skútustaðagíga og munu stígar með malar‐ eða malbikuðu yfirborði tengjast að timburpöllum og timburþrepum við útsýnisstaðina.

Skilmálar/sjónarmið við gerð áninga‐ og útsýnisstaða:

Áningar‐ og útsýnisstaðir skulu fara vel í landi. Sem minnst spjöll verði á gróðri og jarðmyndunum við gerð áningar‐ og útsýnisstaða. Yfirborð áningarstaða skal vera malarborið eða með föstu yfirborði. Yfirborð útsýnisstaða skal vera úr timbri. Áningar‐ og útsýnisstaðir verði þannig gerðir að þeir krefjist sem minnst viðhalds. Áningar‐ og útsýnisstaðir skulu þannig hannaðir að auðvelt er að fjarlægja þá þannig að engin

ummerki sjáist á og við gígana.

2.5 Nytjar á landi og undirgöng Hluti skipulagssvæðisins er nýttur vegna landbúnaðar og eru það alls um 5 ha svæði á milli gíga vestan Stakhólstjarnar. Þar eru tún sem eru bæði heyjuð og nýtt til beitar fyrir sauðfé og kýr af ábúendum á Skútustöðum (handan þjóðvegarins) og er nauðsynlegt að hafa gott aðgengi að þessum svæðum. Gert er ráð fyrir undirgöngum fyrir kýr og sauðfé þar sem þjóðvegur mun hliðrast norðan Sel Hótels. Staðsetning undirganga á þessum stað er heppileg þar sem landfyllingar er þörf við hliðrun þjóðvegar. Frá undirgöngum er aðgengi inn á tún norðan þjóðvegar og frá því túni er aðgengi að örðum túnum á milli gíga þannig að ekki er þörf á að fara eftir stígum, en þó þarf að þvera göngustíg á milli Rófugerðishóla.

Vegna nytja á landi er nauðsynlegt að koma traktorum og öðrum tækum að og frá túnum. Gert er ráð fyrir að akfært verði fyrir traktora og önnur tæki á núverandi stíg sem tengist þjóðvegi vestan Stakhólstjarnar og meðfram stígnum sem liggur meðfram tjörninni vestanverðri. Frá þeim stíg er og verður áfram aðgengi að þeim svæðum sem nýtt eru til landbúnaðar. Þá er gert ráð fyrir aðgengi fyrir landbúnaðartæki inn á tún um hlið frá þjóðvegi (eftir hliðrun hans) norðan við Sel Hótel, í nánd við þann stað sem núverandi hlið er norðan þjóðvegar.

Myndir 22‐23. Svæði sem nýtt eru til landbúnaðar.

24

2.6 Skilti Innan skipulagssvæðisins er heimilt að setja upp fræðsluskilti og skulu þau vera skv. handbók um merkingar á ferðamannastöðum og friðlöndum.

2.7 Varðveisla minja

Eins og tekið er fram í kafla 1.6 eru 8 skráðar fornminjar á skipulagssvæðinu.

Minjar þessar hafa verið staðsettar í fornleifaskráningu og má sjá staðsetningu þeirra á skipulagsuppdráttum. Þess ber þó að geta að staðsetning þessi getur verið ónákvæm.

Minnt er á 23. gr. laga um menningarminjar nr. 80/2012, Fornleifar í hættu, en þar segir:

„Hver sá sem verður var við að fornleifar liggi undir skemmdum skal gera Minjastofnun Íslands viðvart án tafar. Ef fyrirsjáanlegt er að minjastaður spillist vegna breyttrar landnotkunar eða framkvæmda skal framkvæmdaraðili eða viðkomandi sveitarfélag gera Minjastofnun Íslands viðvart með sannanlegum hætti með minnst fjögurra vikna fyrirvara áður en áætlaðar framkvæmdir hefjast og lýsa þeim breytingum er af framkvæmd mun leiða. Minjastofnun Íslands ákveður að undangenginni vettvangskönnun hvort frekari rannsóknar er þörf, hvort gera skuli tillögu um friðlýsingu eða hvort fornleifarnar megi víkja og þá með hvaða skilmálum. Óheimilt er að veita leyfi til framkvæmda fyrr en ákvörðun Minjastofnunar Íslands liggur fyrir. Stofnunin skal hafa samráð við Umhverfisstofnun þegar fjallað er um blandaðar minjar, þ.e. menningarminjar sem einnig teljast til náttúruminja.“

Nokkrar þeirra minja sem eru innan skipulagssvæðisins eru í nánd við svæði þar sem framkvæmdir eru fyrirhugaðar. Vegna þessa er með öllu óheimilt að ráðast í framkvæmdir í nánd við þessar minjar nema að undangengnu samráði við Minjastofnun Íslands, sbr. 23. gr. laga um menningarminjar nr. 80/2012 sem sjá má hér að ofan.

2.8 Umhverfisáhrif

Deiliskipulag Skútustaðagíga fellur ekki undir lög um umhverfismat áætlana nr. 105/2006. Aftur á móti er gerð grein fyrir áhrifum deiliskipulagsins á umhverfið í samræmi við 12. grein skipulagslaga nr. 123/2010.

Helstu framkvæmdir skv. deiliskipulagi eru endurbætur á stígakerfi og útsýnisstöðum innan svæðisins ásamt uppbyggingu áningarstaða við göngustíga. Þá er gert ráð fyrir nýjum göngu‐ og hjólastíg norðan þjóðvegar.

Gera má ráð fyrir að helstu möguleg áhrif vegna framkvæmda skv. deiliskipulagi séu vegna framkvæmdar við göngu‐ og hjólastígs meðfram þjóðvegi og vegna útsýnisstaða sem gert er ráð fyrir að verði úr timbri.

25

Ekki er talið að framkvæmdir þessar hafi veruleg neikvæð umhverfisáhrif. Uppbygging göngu‐ og hjólastígs meðfram þjóðvegi verður utan við núverandi vegöxl en þó þarf að gera malarfyllingu á 100‐150 m kafla þar sem vatnið liggur hvað nærst þjóðvegi. Það sem gert er ráð fyrir breyttri legu á þjóðveginum er gert ráð fyrir að stígurinn verði hluti af þeirri framkvæmd og á sömu fyllingu og vegurinn. Gert er ráð fyrir að göngu‐ og hjólastígurinn liggi nokkru neðar í landi en þjóðvegurinn og því er fylling vegna hans óveruleg og áhrif vegna framkvæmdarinnar eru talin óveruleg.

Í deiliskipulagi er gert ráð fyrir að timburpallar og timburþrep muni liggja að og um alla fjóra núverandi útsýnisstaðina og er staðsetning palla á sömu stöðum og núverandi malarstígar á gígbörmunum. Þá er gert er ráð fyrir nýrri gönguleið að Geitagjá og norðan gjárinnar er gert ráð fyrir nýjum útsýnisstað á timburpalli. Ekki er talið að uppbygging timburpalla við útsýnisstaðina hafi veruleg neikvæð umhverfisáhrif m.a. vegna þess að um er að ræða náttúrulegt efni sem notað verður í pallana. Áhrifin geta talist jákvæð þar sem aukinn átroðningur um gígana hefur valdið skemmdum á gígbörmunum en með uppbyggingu palla er hægt að komast fyrir frekari skemmdir á gígunum.

Ekki er talið að framfylgd deiliskipulags hafi veruleg neikvæð umhverfisáhrif, og að áhrifin verði frekar jákvæð á náttúrufar.

skÚtustaÐahreppurºtust.gígar deilisk... · skÚtustaÐahreppur skÚtustaÐagÍgar deiliskipulag...

Documents