skýrslur fornleifadeildar 1998 agnes stefánsdóttir, björn ... · móöskulag og í því fannst...
TRANSCRIPT
Skýrslur fornleifadeildar1998
RANNSÓKNASKÝRSLUR FORNLEIFADEILDAR 1998
ÞJÓÐMINJASAFN ÍSLANDS ÚTIMINJASVIÐ • NATIONAL MUSEUM OF ICELAND DIVISION OF MONUMENTS AND SITES
1 Starfsemi fornleifadeildar 1997.Guðmundur Ólafsson.
2 Hringvegur um Fossárvík.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
3 Suðurfjarðarvegur um Selá.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
4 Frumrannsókn á Seyðisfirði vegnasnjóflóðavarna.Guðmundur Ólafsson.
5 Bæjarrúst í landi Vagnsstaða, Suður-sveit. Guðmundur Ólafsson.
6 Verstöð við Arnarstapa í Tálknafirði.Guðmundur Ólafsson.
7 Tindastólsvegur um Hróarsgötur.Fornleifaskráning.Guðmundur Ólafsson.
ÞJÓÐMINJASAFN ÍSLANDS ÚTIMINJASVIÐ • NATIONAL MUSEUM OF ICELAND DIVISION OF MONUMENTS AND SITES
13
BessastaðirÞrjár smá rannsóknir
Agnes Stefánsdóttir, Björn Stefánssonog Sigurður Bergsteinsson
8 Skagastrandarvegur um Hafursstaðaá.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
9 Efribyggðarvegur í Skagafirði.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
10 Þverárfjallsvegur-Skagavegur.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
11 Eiríksstaðir í Haukadal.Fornleifarannsókn í skála.Guðmundur Ólafsson.
12 Reykholt í Borgarfirði Framvindu-skýrsla 1998. Guðrún Sveinbjarnar-dóttir og Guðmundur H. Jónsson.
13 Bessastaðir. Þrjár smá rannsóknir.Agnes Stefánsdóttir, Björn Stefánssonog Sigurður Bergsteinsson
13Bessastaðir
Þrjár smá rannsóknir
Agnes Stefánsdóttir, Björn Stefánssonog Sigurður Bergsteinsson
RANNSÓKNASKÝRSLUR FORNLEIFADEILDAR 1998
ÞJÓÐMINJASAFN ÍSLANDS ÚTIMINJASVIÐ • NATIONAL MUSEUM OF ICELAND DIVISION OF MONUMENTS AND SITES
F o r s í ð a : B e s s a s t a ð i r
© 2001 Þjóðminjasafn Íslands/Agnes Stefánsdóttir, Björn Stefánsson og Sigurður Bergsteinsson.Öll réttindi áskilinISSN 1560-8050Prentun/umbrot: Gutenberg – Hraðlestin
Efnisyfirlit
Inngangur ...................................................................................................................................... 5Rannsókn í apríl 1998 .................................................................................................................. 5Rannsókn í ágúst 1998................................................................................................................. 6Rannsókn í september 1998 ........................................................................................................ 7Teikningar ...................................................................................................................................... 8
5
BessastaðirÞrjár smá rannsóknir
InngangurÁ árinu 1998 voru fornleifafræðingar Þjóðminja-safnsins fengnir til að kanna fornleifar eða meintarfornleifar á Bessastöðum í þrjú skipti. Öll tilfellinvoru vegna verklegra framkvæmda á staðnum. Íapríl hafði Almenna verkfræðistofan sambandvegna skurðgraftar og í ágúst og september hafðiVegagerð ríkisins samband vegna mannvirkja semkomu í ljós við vegagerð á staðnum. Í öll skiptinvar um minniháttar rannsókn að ræða. Hér á eftireru stuttar skýrslur um þessar rannsóknir.Sigurður Bergsteinsson er ábyrgur fyrir rann-sókninni í apríl, Agnes Stefánsdóttir í ágúst ogBjörn Stefánsson í september.
Rannsókn í apríl 1998Þann 15. apríl 1998 hafði Almenna verkfræði-stofan samband við Þjóðminjasafnið vegna lagn-ingar ræsis á Bessastöðum. Grafin var skurðursem lá í austur-vestur í brekkunni norðan bíla-stæðaog aðkeyrslu við Bessastaði (sjá teikningu 1). Aukþess var fyrirhugað að grafa fyrir skólplögn norðurfrá kirkjunni, og fór Almenna verkfræði-stofan framá að Þjóðminjasafnið kannaði hve djúpt væri niðurá grafir við kirkjuna og þar með hvort mögulegtværi að leggja skólplögnina ofan við grafirnar ánþess að raska þeim. Engar merktar grafir voru ásvæði því sem fyrirhugað var kanna.Dagana 16. 17. 20. og 21 apríl vorum við AgnesStefánsdóttir á Bessastöðum og fylgdumst meðskurðgreftri og mældum inn, ljósmynduðum ogteiknuðum þær fornleifar sem komu í ljós viðgröftinn. Til hægðarauka eru skurðirnir tveirnefndir skurður A,-skurður norðan vegar ogbílaplans, og skurður B,- frá kirkju og norður aðskurði A (sjá Teikningu 1).
Skurður AÁ um 30 m kafla vestan við brunahana var aðfinna mikil móöskulög ásamt torflögum og fleirimannvistarlögum. Austan við þetta svæði varhins vegar enga forna mannvist að finna endamikil hluti jarðvegs á þessu svæði uppfylling frá20. öld. Skurðurinn var um 4 m djúpur. Efst varmikið rótaður jarðvegur, sem er uppfylling fránútíma (lag 11 á teikningu 2). Þar fyrir neðan ermóöskulag og í því fannst nokkuð af dýrabeinum,leirmunabrotum, glerbrotum og krítarpípum (lag7 á teikningu 2). Undir móöskunni er torflag.Undir torflaginu er fokmold, þar sem vottar fyrirmannvist og ofarlega í henni er svört fínkornuðgjóska (lög 2 og 4), sem er talin hafa fallið um árið1500. Í fokmoldinni er einnig að finna raskað torfog blandað móöskulag (lög 3 og 5).
TúlkunHugsanlega getur lag 3 verið leifar af vegghleðsluen lagið var of raskað til þess að hægt væri aðskera úr um það með vissu, enda sást það ekki ífleti þar eð búið var að grafa skurðinn á þessumstað er ég kom á staðinn þann 15. apríl. Lag 6 semvirðist vera rótað torf, hefur upphaflega verið ímannvirki, sem jafnað var við jörðu. Aðrarmannvistarleifar var ekki að finna á þessu svæði.Mööskulagið kemur ekki á óvart á þessum staðenda var mikið móöskulag þar skammt frá, efst áuppgraftarsvæði norðan Bessastaðastofu, semrannsakað var 1988. Lagið getur hafa safnast uppá löngum tíma, en af fundum að dæma hefurlíklega verið að bætast í það á 19. og jafnvel framá 20. öld. Miðað við afstöðu gjósku frá því um1500 má sjá að lagið hefur byrjað að myndast áþessum stað eftir 1500, en ég tel líklegt að það séenn yngra, af fundum að dæma. Lagið þynnist til
6
vesturs eða þegar fjær dregur Bessastaðastofu endahlýtur það að vera öskuhaugur frá henni.
Skurður B.Holræsaskurður frá kirkju var grafinn með lítillivélgröfu, s.k. Bobcat. Á tæplega eins meters dýpivar komið niður á stöku mannabein. Á 1,4 m dýpivoru leifar af 5 höfuðkúpum og tæplega 10 cmneðar sáust tvær grafir (sjá teikningu 1).Gert hafði verið ráð fyrir að skurðurinn værihafður enn dýpri en við nánari athugun og ísamráði við verkfræðinga var ákveðið að leggjalagnirnar ofan við beinin, þannig að komist værihjá frekara raski á gröfum. Bein voru ljósmynduðog staðsett. Að því loknu voru þakið yfir meðum10 cm moldarlagi. Þar ofan við var sandurhafður sem undirlag fyrir lagnirnar.Engar aðrar markverðar leifar voru í skurðinum.
Sigurður Bergsteinsson
Rannsókn í ágúst 1998
AðdragandiVegagerð ríkisins hringdi til Þjóðminjasafnsinsþann 8. ágúst vegna vegaframkvæmda sem þávoru hafnar við Bessastaði. Verið var að breikkaog dýpka gamla veginn frá kirkjunni og norðurfyrir Bessastaði að fjósinu. Vegagerðinni var kunn-ugt um að fornleifar kynnu að vera á fram-kvæmdasvæðinu, þar sem fornleifar komu í ljósþegar gamli vegurinn var gerður.
VettvangsrannsóknÞann 17. ágúst var fornleifafræðingur boðaður aðBessastöðum til að fylgjast með framkvæmdunum.Þar var fyrir Sigursteinn Hjartarson frá Vegagerð-inni og Gylfi verkstjóri. Að lokinn frumkönnun varákveðið að hittast aftur morguninn eftir þegarhaldið yrði áfram að grafa með vélgröfu. Áður hafðiverið grafið á þeim hluta sem engar heimildir vorufyrir fornleifum, þ.e. nær fjósinu.
Mannvirki 1.Þann 18. ágúst hófst gröfturinn og kom fljótlega íljós torf og þar hjá nokkrir steinar sem virtust veraleifar af mannvirki. Þetta var á það miklu dýpi aðákveðið var hreyfa ekki við þessu og leggja veginnyfir. Svæðið var teiknað og munir á yfirborði
týndir upp. Munirnir voru flöskubrot, keramik ogpostulín frá þessari öld.
Mannvirki 2.Næstu 20 metrana sáust engin merki um mann-vistarleifar en u.þ.b. 135 m eftir veginum (frá hliðivið kirkju) kom í ljós mikið magn af viðarkolumá litlum bletti, ca 1x0,5 m í þvermál. Þetta vareinnig teiknað og týnd upp gler- og postulínsbrotsem voru frá þessari öld, að mati GuðrúnarSveinbjarnardóttur sem leit á þau. Þétt uppviðþennan kolablett var töluvert af járni, allt nýlegt.
Mannvirki 3.Eftir u.þ.b. 25 metra án mannvistarleifa kom svo íljós mannvirki sem byrjar við 160 m (sjá teikningu)og nær u.þ.b. 10 metra áfram. Hér var tvöföldsteinhleðsla með torfi. Frá þessu mannvirki og um20 metra í austur liggur allþykkt móöskulag sem ívoru m.a. keramik og krítarpípubrot. Ákveðið varað láta þetta mannvirki einnig vera óhreyft og leggjaveginn yfir, þó varð að grafa eitthvað af móöskunnií burt og voru gripir týndir upp jafnóðum. Allsfundust 8 keramikbrot og tvö brot úr krítarpípu.
Krítarpípur:1. Leggur, óskreyttur.2. Leggur, með brot af fæti. Á fæti eru leifar af
stimpli sem á virðist standa HM meðperlurönd við brúnina. Í bókinni Merken vanGoudse pijpenmakers 1660-1940 eftir D.H.Duco eru myndir af hinum ýmsu stimplumsem notaðir voru við hollenska pípugerð.Á bls. 81 er mynd af stimpli sem, gæti veriðsá hinn sami og sá sem er á þessari pípu.Sá stimpill stendur fyrir Hendrick Muijsog var í notkun milli 1700/1715-1799.
Keramik:1. Steinleir, 1 brot. Líklega Düingen leir, gerður
eftir 1750.2. Rauðleir, 5 brot. 2 brot passa saman, þau
eru með rauðum glerung að innan, ensvört af sóti að utan. Þriðja brotið virðistvera botn á einhvers konar skál eða fati.Fjórða og fimmta brotið passa saman ,virðast vera brún og botn á fati meðgrænleitum glerung að innan og utan.
3. Fajans, 2 brot. Annað með hvítum glerunginnan og utan, hitt með einlitumbrúnleitum glerung að innan og hvítum
7
glerung með máluðu fjólubláu munstri aðutan. Seinna brotið virðist vera brún áeinhverju íláti.
NiðurstöðurAlls fundust mannvistarleifar á þremur stöðumá uppgraftarsvæðinu. Mannvirki 1 og 2 eru líklegabæði frá þessari öld ef marka má þá gripi semfundust í og við mannvirkin. Mannvirki 3 erlíklega frá seinni hluta 18. aldar eða byrjun 19.aldar.
Agnes Stefánsdóttir
Rannsókn í september 1998Í september 1998 stóð yfir vegagerð áBessastöðum frá Fjósi að bústað forseta ogBessastaðastofu. Þann 8. september tilkynntiverktakinn, sem var Loftorka Þjóðminjasafninuað „Garður” væri í vegarstæðinu, suð-austan fjóss.Þann 9. september fór ég á staðinn. Steinaröð súsem bennt var á reyndist vera hluti af girðingu.Nýlegir járn og tréstaurar fundust á milli steinaog var sama burðarlag og í vegi við austurhliðFjóss.Ástæðulaust er að fjölyrða meir um þessagirðingu. Steinaröðin var staðsett með mælingumfrá fjóshornum og lengd mæld (sjá teikningu 3).
Björn Stefánsson
8
9
11
1
6 m
.y.s
56
2
76
m.y
.s.
3
1
4
4
6 m
.y.s
.
9
10
Met
rar
20
1
11
8
6 m
.y.s
Bes
sast
aðir
199
8
Sni
ð í s
kurð
i A. H
orft
í suð
ur
Mæ
likva
rði 1
:100
For
nlei
fade
ild Þ
jóðm
inja
safn
sins
199
8S
igur
ður
Ber
gste
inss
on
1Ó
hrey
fð m
old
2Lí
tið h
reyf
ð fo
kmol
d. v
otta
rfy
rir m
óösk
u
3M
áð to
rf m
eð s
töku
grjó
ti.
4S
vört
fínk
ornu
ð gj
óska
.K
atla
150
0.
5M
óösk
u o g
sót
linsu
r bl
anda
ðar
mol
d.
6Le
irken
nt ja
fnað
torf
.
7M
óask
a. T
öluv
ert a
f lei
r-ke
ra-
og k
ríta
rpíp
ubro
tum
.M
ikið
af b
einu
m, s
érst
akle
gaí l
agin
u ne
ðanv
erðu
.
8G
rále
it m
eðal
gróf
gjó
ska.
Mið
alda
lagi
ð 12
26 ti
l 123
1.
9Le
irken
nd m
old,
blö
nduð
Móö
sku.
10M
óask
a, k
ol o
g be
in.
11R
ót o
g up
pfyl
ling
frá
þess
ari ö
ld.
Tei
knin
g 2:
Sni
ð í s
kurð
i A
10
FJÓS
50
0
100
150
200
250
300
0
50
100
Svæ
ðir
annsa
kað
íS
epte
mber
1998
Svæ
ðira
nnsa
kað
íágú
st19
98
Teik
nin
g3.Te
iknin
gin
sýnir
svæ
ðis
em
rannsö
kuð
voru
íágúst
og
septe
mber
1998
Skýrslur fornleifadeildar1998
RANNSÓKNASKÝRSLUR FORNLEIFADEILDAR 1998
ÞJÓÐMINJASAFN ÍSLANDS ÚTIMINJASVIÐ • NATIONAL MUSEUM OF ICELAND DIVISION OF MONUMENTS AND SITES
1 Starfsemi fornleifadeildar 1997.Guðmundur Ólafsson.
2 Hringvegur um Fossárvík.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
3 Suðurfjarðarvegur um Selá.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
4 Frumrannsókn á Seyðisfirði vegnasnjóflóðavarna.Guðmundur Ólafsson.
5 Bæjarrúst í landi Vagnsstaða, Suður-sveit. Guðmundur Ólafsson.
6 Verstöð við Arnarstapa í Tálknafirði.Guðmundur Ólafsson.
7 Tindastólsvegur um Hróarsgötur.Fornleifaskráning.Guðmundur Ólafsson.
ÞJÓÐMINJASAFN ÍSLANDS ÚTIMINJASVIÐ • NATIONAL MUSEUM OF ICELAND DIVISION OF MONUMENTS AND SITES
13
BessastaðirÞrjár smá rannsóknir
Agnes Stefánsdóttir, Björn Stefánssonog Sigurður Bergsteinsson
8 Skagastrandarvegur um Hafursstaðaá.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
9 Efribyggðarvegur í Skagafirði.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
10 Þverárfjallsvegur-Skagavegur.Mat á umhverfisáhrifum.Guðmundur Ólafsson.
11 Eiríksstaðir í Haukadal.Fornleifarannsókn í skála.Guðmundur Ólafsson.
12 Reykholt í Borgarfirði Framvindu-skýrsla 1998. Guðrún Sveinbjarnar-dóttir og Guðmundur H. Jónsson.
13 Bessastaðir. Þrjár smá rannsóknir.Agnes Stefánsdóttir, Björn Stefánssonog Sigurður Bergsteinsson