Heywood, Andrew Siyas deolojiler: Bir GiriPolitical Ideologies: An Introduction (3rd ed.)evirenler: Ahmet Kemal Bayram, zgr Tfeki, Hsamettin na, eyma Akn, Bura KalkanAdres Yaynlar / 185. Bask: Eyll 2013;4. Bask: Mart 2011; 3. Bask: Mart 2010; 2. Bask: Ekim 2009; 1. Bask: ubat 2007ISBN13: 978-975-6201-20-6 Adres Yaynlar, 2010, 2007 Palgrave Macmillian, 2003 3rd ed.Bu kitap ilk olarak ngilizcede, Macmillan Publishers Limitedin bir markas olan Palgrave Macmillan tarafndan, PoliticalIdeologiesismiylebaslmtr.TrkeevirivebasksPalgraveMacmillannizniyleyaplmtr.Bu Eserin mellif olarak yazarn haklar mahfuzdur.Yayna Hazrlayan: Bura KalkanTashih: Seluk DurgutSayfa Dzeni: Liberte YaynlarKapak Tasarm: Muhsin Doan Montaj: Merkez ReproBask:Tarcan Matbaas Adres: Zbeyde Hanm Mah. Samyeli Sok. No: 15, skitler, AnkaraTelefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 | Sertifka No: 25744Adres: GMK Bulvar No: 108/16, 06570 Maltepe, AnkaraTelefon: (312) 230 87 03|Faks: (312) 230 80 03 E-mail: info@liberte.com.tr|Web: www.liberte.com.trSertika No: 16438Adres Yaynlar Liberte Yayn Grubunun tescilli bir markasdr. liberteyayngrubuHeywood,ndegelenbirsiyasetbilimiderskitabyazardr.Britanyal olanHeywood,CroydonCollegenyardmcmdrlveOrpington Collegeda yneticilik grevlerinde bulunmutur. 20 yl akn bir sre eitli niversitelerinSiyasetBilimiblmlerindederslerveripblmyneticilii grevlerinde bulunmutur. u anda yaynevlerine danmanlk yapmaktadr. Heywoodun dnyada ve Trkiyede ok satan dier ders kitaplar unlardr:Key Concepts in Politics (2000)Siyasetin Temel Kavramlar, 2012, Adres YaynlarPolitical Theory: An Introduction (3rd ed., 2004)Siyaset Teorisine Giri, 2011, Kre YaynlarPolitics (3rd ed., 2007)Siyaset, 7. bask, 2012, Adres YaynlarEssentials of UK Politics (2nd ed., 2011)Global Politics (2011)Kresel Siyaset, 2013, Adres YaynlarPolitical Ideologies: An Introduction (5th ed., 2012)Siyas deolojiler: Bir Giri, 5. Bask, 2013, Adres YaynlarAndrew HeywoodNDEKLER1.GR: DEOLOJY ANLAMA18A.21. Yzylda Siyas deolojiler . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..35B.Deien Dnya Dzeni .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..361.Kreselleme . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..382.Post-Modernite.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..37C.Fikirlerin Rol . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..19D.deoloji Nedir?.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..221.deoloji, Hakikat ve ktidar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..282.deoloji Kavramlar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..23E.Sol, Sa ve Merkez. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..322.LBERALZM40A.21. Yzylda Liberalizm . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..77B.Klasik Liberalizm . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..601.Doal Haklar Teorisi .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..612.Faydaclk .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..633.ktisad Liberalizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..644.Neo-Liberalizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..675.Sosyal Darwinizm . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..66C.Bireyin ncelii - Ana Temalar.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..431.Adlet .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..492.Akl .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..473.Birey. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..444.Hogr ve Farkllk. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..505.zgrlk. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..45D.Kkleri ve Geliimi .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..41E.Liberalizm, Ynetim ve Demokrasi.. . .. . .. . .. . .. . .. . ..531.Anayasal Ynetim . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..552.Demokrasi. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..563.Liberal Devlet .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..53F.Modern Liberalizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..691.Bireysellik .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..702.ktisad Ynetim . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..743.Pozitif zgrlk.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..714.Sosyal Liberalizm.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..733.MUHAFAZAKRLIK82A.21. Yzylda Muhafazakrlk. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .112B.Liberteryen Muhafazakrlk . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .101C.Kkleri ve Geliimi. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..83D.Muhafaza Etme Arzusu - Ana Temalar. . .. . .. . .. . ..851.Beer Eksiklik. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..882.Gelenek.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..863.Hiyerari ve Otorite . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..924.Mlkiyet . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..945.Organik Toplum . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..90E.Otoriter Muhafazakrlk . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..95F.Paternalist Muhafazakrlk.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..971.Hristiyan Demokrasi . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1002.Tek-Millet Muhafazakrl.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..97G.Yeni Sa .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1031.Liberal Yeni Sa.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1042.Muhafazakr Yeni Sa . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1083.Yeni Sa indeki Gerilimler .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1104.SOSYALZM116A.21. Yzylda Sosyalizm .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .158B.Kimse Tek Bana Bir Ada Deil -Ana Temalar.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1181.Eitlik.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1222.birlii. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1213.Ortak Mlkiyet . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1254.Sosyal Snf .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1245.Toplum. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .119C.Kkleri ve Geliimi. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .117D.Marksizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1331.Marksizm ld m?.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1442.Modern Marksizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1423.Klasik Marksizm .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .134a.Ekonomi . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .136b.Felsefe.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .134c.Siyaset . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1374.Ortodoks Komnizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .138a.Leninizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .139b.Stalinizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .141E.Sosyal Demokrasi.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1461.Dzeltimci (Revisionist) Sosyalizm.. . .. . .. . .. . .. . .. .1492.Etik Sosyalizm .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1473.Sosyal Demokrasinin Krizi .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1524.Yeni-Dzeltimcilik ve nc Yol. .. . .. . .. . .. . .. .154F.Sosyalizme Giden Yollar . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1271.Devrimci Sosyalizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1272.Evrimci Sosyalizm . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1293.Kertecilik (Gradualism) Kanlmaz m?.. . .. . .. .1315.MLLYETLK160A.21. Yzylda Milliyetilik .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1881.leri Okumalar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .189B.Milliyetiliin tesi. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1841.Liberal Milletlerarasclk . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1842.Sosyalist Milletlerarasclk(Enternasyonalizm) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .186C.Milliyetilik ve Siyaset.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1731.Anti-Smrgecilik veSmrgecilik Sonras Milliyetilik . .. . .. . .. . .. . .. .1812.Liberal Milliyetilik .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1743.Muhafazakr Milliyetilik.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1774.Yaylmac Milliyetilik. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .179D.Kkleri ve Geliimi .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .161E.lke Ak Uruna - Ana Temalar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1641.Kendi Kaderini Tayin(Self-Determinasyon). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1692.Kimlik Politikalar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1713.Millet . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1644.Organik Toplum. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1686.ANARZM190A.21. Yzylda Anarizm . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .209B.Anariye Giden Yollar. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2061.Devrimci iddet. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2072.Dorudan Eylem.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2083.iddet ermeme (Non-Violence) . . .. . .. . .. . .. . .. . .. .208C.Bireyci Anarizm . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2021.Anarko-Kapitalizm.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2052.Egoizm . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2033.Liberteryanizm (zgrlklk) .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .204D.Devlete Kar - Ana Temalar . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1921.Anti-Devletilik .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1932.Anti-Klerikalizm (Kilisenin SiyasetteEtkisinin Olmasna Kar kmak). . .. . .. . .. . .. . .. .1963.Doal Dzen . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1954.Ekonomik zgrlk .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .197E.Kkleri ve Geliimi . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .191F.Kolektivist Anarizm .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1991.Anarko-Komnizm . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2012.Anarko-Sendikaclk .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2003.Mtekabiliyet (Karlkllk) .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .1997. FAZM212A.21. Yzylda Faizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .230B.Birlikten Doan G - Ana Temalar.. . .. . .. . .. . .. . .. .2151.Anti-Rasyonalizm . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2152.Ar Milliyetilik.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2213.Liderlik ve Elitizm.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2194.Mcadele.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2175.Sosyalizm.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .220C.Faizm ve Devlet. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2221.Korporatizm .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2242.Modernleme.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2253.Totaliteryanizm deali.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .223D.Faizm ve Irksalclk . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2261.Irk Siyaseti.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2262.Kyl deolojisi. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2293.Nazi Irk Teorileri.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .227E.Kkleri ve Geliimi . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2138.FEMNZM234A.21. Yzylda Feminizm .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .254B.Cinsiyet ve Siyaset. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2441.Liberal Feminizm.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2452.Radikal Feminizm .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2493.Sosyalist Feminizm. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2474.Yeni Feminist Gelenekler . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .253C.Kiisel Olann Siyaseti - Ana Temalar . . .. . .. . .. . .. .2371.Ataerkillik (Patriarchy) .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2392.Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet(Sex and Gender) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2403.Eitlik ve Farkllk . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2434.Kamusal/zel Ayrm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .238D.Kkleri ve Geliimi .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2359.EKOLOJK DNCE258A.21. Yzylda Ekolojik Dnce. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .278B.Doa ve Siyaset .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2731.Eko-Anarizm. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2762.Eko-Feminizm.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2773.Eko-Sosyalizm.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2744.Sa Kanat Ekolojik Dnce . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .273C.Doaya Dn - Ana Temalar . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2601.evre Ahlk .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2702.Ekoloji .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2613.Holizm.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2634.Kendini Gerekletirme.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2715.Srdrlebilirlik.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .266D.Kkleri ve Geliimi .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .25910.DN FUNDAMENTALZM280A.21. Yzylda Din Fundamentalizm . . .. . .. . .. . .. . .. .300B.Fundamentalizm Ailesi .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2901.Dier Fundamentalist Akmlar . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2982.Hristiyan Fundamentalizmi.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .295a.Yeni Hristiyan Sa . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2963.slm Fundamentalizm.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .291a.i Fundamentalizmi.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .294C.Kkleri ve Geliimi. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .281D.Temellere Dn - Ana Temalar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2831.Din ve Siyaset .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2842.Fundamentalist Drt . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2853.Militanlk . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .2894.Modernizm Kartl . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .28711.SONU: SONU OLMAYAN DEOLOJLER M?302A.deolojinin Sonu mu?.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .303B.deoloji Olarak Kreselleme .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .307C.deoloji Olarak Post-Modernizm . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .306D.Tarihin Sonu mu?.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .304DZN.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .332KAYNAKA . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .310TERMLER SZL . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .320Bakunin, Michael (18141876) . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..198Beauvoir, Simone de (1906-1986) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..250Bell, Daniel (1919-2011) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..304Bentham, Jeremy (1748-1832) . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 64Bernstein, Eduard (1850-1932) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..150Bookchin, Murray (1921-2006) . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..276Burke, Edmund (1729-1797). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 87Chomsky, Noam (1928-....) . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..210Friedan, Betty (1921-2006) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..237Giddens, Anthony (1938-....) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..156Godwin, William (17561836). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..196Gramsci, Antonio (1891-1937).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 26Hayek, Friedrich August von (1899-1992) .. . .. . .. . ..105Hitler, Adolf (18891945).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..218Hobbes, Thomas (1588-1679). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 88Humeyni, Ayetullah Ruhullah (1900-1989) .. . .. . ..292Jeerson, Thomas (1743-1826). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 62Klein, Naomi (1970-....) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..307Kropotkin, Peter (18421921). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..203Lenin, Vladimir lyi (1870-1924) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..140Locke, John (1632-1704).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 54Lovelock, James (1919-....).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..266Madison, James (1751-1836).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 58Marcuse, Herbert (1898-1979).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..143Marx, Karl (1818-1883). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..135Mazzini, Giuseppe (1805-1872) .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..175Mill, John Stuart (1806-1873) . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 46Mussolini, Benito (18831945) . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..224Nietzsche, Friedrich (18441900). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..216Nozick, Robert (1938-2002).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..107Proudhon, Pierre-Joseph (18091865) .. . .. . .. . .. . .. . ..200Rawls, John (1921-2002) .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 74Rousseau, Jean-Jacques (1712-1778). . .. . .. . .. . .. . .. . ..170Schumacher, Fritz(Ernst Friedrich) (1911-1977) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..268Smith, Adam (1723-1790) .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 65Stalin, Josef (1879-1953).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..141Tawney, Richard Henry (1880-1962).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..148Troki, Leon (1879-1940). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..187Wollstonecraft, Mary (1759-1597). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..246Anayasalclk[Constitutionalism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 56Anti-Semitizm[Anti-Semitism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..228Bireycilik[Individualism] . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 45oulculuk[Pluralism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 51ok-Kltrllk / ok-Kltrclk[Multiculturalism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 78Faydaclk[Utilitarianism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 63Fundamentalizm /Kktencilik[Fundamentalism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..287Irksalclk[Racialism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..226Keynescilik[Keynesianism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 76Kolektivizm / Ortaklaaclk[Collectivism] . . .. . .. . ..120Komniteryanizm / Toplulukuluk / Cemaatilik[Communitarianism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..155Korporatizm[Corporatism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..225Kozmopolitlik[Cosmopolitanism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..185Liberteryanizm[Libertarianism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..101Otoriteryanizm[Authoritarianism] . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 96Paternalizm / Pederhlik[Paternalism] . .. . .. . .. . .. . .. 98Poplizm / Halklk[Populism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..288Post-Modernizm[Postmodernism] . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..306Pragmatizm[Pragmatizm] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 27Rasyonalizm / Aklclk[Rationalism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 48Sanayicilik[Industrialism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..267Siyonizm[Zionism] . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..300KAVRAMLAR (...ZMLER)DNRLERTerrizm[Terrorism] . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..290Toryizm[Toryism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 99Totaliteryanizm[Totalitarianism]. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..223topyaclk[Utopianism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..197Vatanseverlik[Patriotism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..172Demokrasi zerine Bak Alar . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 59Devlet zerine Bak Alar.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..194Din zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..285Doa zerine Bak Alar . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..262Ekonomi zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..126Eitlik zerine Bak Alar . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..123deoloji zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 31nsan Doas zerine Bak Alar. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 89Millet zerine Bak Alar . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..166Otorite zerine Bak Alar . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..220zgrlk zerine Bak Alar.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 47Tarih zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..305Toplumsal Cinsiyet (Gender)zerine Bak Alar . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..242Toplum zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 92ZERNE BAKI AILARI... NDEK GERLMLERSchumacher, Fritz(Ernst Friedrich) (1911-1977) . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..268Smith, Adam (1723-1790) .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 65Stalin, Josef (1879-1953).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..141Tawney, Richard Henry (1880-1962).. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..148Troki, Leon (1879-1940). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..187Wollstonecraft, Mary (1759-1597). .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..246Anayasalclk[Constitutionalism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 56Anti-Semitizm[Anti-Semitism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..228Bireycilik[Individualism] . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 45oulculuk[Pluralism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 51ok-Kltrllk / ok-Kltrclk[Multiculturalism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 78Faydaclk[Utilitarianism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 63Fundamentalizm /Kktencilik[Fundamentalism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..287Irksalclk[Racialism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..226Keynescilik[Keynesianism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 76Kolektivizm / Ortaklaaclk[Collectivism] . . .. . .. . ..120Komniteryanizm / Toplulukuluk / Cemaatilik[Communitarianism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..155Korporatizm[Corporatism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..225Kozmopolitlik[Cosmopolitanism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..185Liberteryanizm[Libertarianism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..101Otoriteryanizm[Authoritarianism] . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 96Paternalizm / Pederhlik[Paternalism] . .. . .. . .. . .. . .. 98Poplizm / Halklk[Populism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..288Post-Modernizm[Postmodernism] . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..306Pragmatizm[Pragmatizm] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 27Rasyonalizm / Aklclk[Rationalism] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 48Sanayicilik[Industrialism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..267Siyonizm[Zionism] . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..300KAVRAMLAR (...ZMLER)Terrizm[Terrorism] . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..290Toryizm[Toryism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 99Totaliteryanizm[Totalitarianism]. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..223topyaclk[Utopianism]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..197Vatanseverlik[Patriotism].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..172Demokrasi zerine Bak Alar . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 59Devlet zerine Bak Alar.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..194Din zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..285Doa zerine Bak Alar . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..262Ekonomi zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..126Eitlik zerine Bak Alar . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..123deoloji zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 31nsan Doas zerine Bak Alar. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 89Millet zerine Bak Alar . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..166Otorite zerine Bak Alar . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..220zgrlk zerine Bak Alar.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 47Tarih zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..305Toplumsal Cinsiyet (Gender)zerine Bak Alar . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..242Toplum zerine Bak Alar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 92ZERNE BAKI AILARI... NDEK GERLMLERAnarizm indeki Gerilimler [Bireyci - Kolektivist]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..206Gerilimler, Ekolojik Dnce indeki (1) [Derin - S] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..263Faizm indeki Gerilimler [Faizm - Nazizm].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..230Gerilimler, Feminizm indeki (1) [Eitleyici - Farkllk] . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..244Gerilimler, Feminizm indeki (2) [Radikal - Liberal] .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..252Gerilimler, Liberalizm indeki (1) [Evrenselci - oulcu]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 52Gerilimler, Liberalizm indeki (2) [Klasik - Modern] . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 77Gerilimler, Milliyetilik indeki (1) [Yurttala Dayal - Etno-Kltrel]. .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..173Gerilimler, Milliyetilik indeki (2) [Liberal - Yaylmac] . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..176Gerilimler, Muhafazakrlk indeki (1) [Pragmatik - Liberteryen] . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..102Gerilimler, Muhafazakrlk indeki (2) [Liberal Yeni Sa - Muhafazakr Yeni Sa]. .. . ..111Gerilimler, Sosyalizm indeki (1) [Sosyal Demokrasi - Komnizm].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..151Gerilimler, Sosyalizm indeki (2) [nc Yol - Sosyal Demokrasi].. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..15715nszdeolojinin hep tuhaf bir tarihi olmutur deoloji, modern dnyann siyasal tecrbesinin ayrlmaz birparasdrAncak,siyasetenemliyeriolanteorisyenlerdensadecebirkaideolojiyeilikin olumlutu tumsergilerBirbirlerindennekadarfarklkiiliklerolsalardaKarlMarx,MichaelOa-keshot ve Talcot Parsons; hepsi, farkl nedenlerden dolay ideolojiyi lnetlemilerdir Kartlarna greideoloji;hakikat,bi lim,rasyonalite,nesnellikvefelsefegibiolumluetkisiolaneylereztr deoloji,yaeletirininulaamadnoktadakinaslaryadabireyselvegrupkarlarnnklfolan inan ve retilere iaret ederBu olumsuz kavramlatrma dikkate alndnda, zaman zaman ide olojinin gz ard edilmesinin ve sonunun geldiinin ilan edilmesinin bir modaya dnmesi hi de artc deildir Ancak, tarih ve siyaseti gz ard etmek iin gsterilen benzer abalar gibi, ideolojinin de hep anmsanma al-kanl vardr Modern dnyadaki siyaset, kilit konumdaki ideolojik gelenekler tarafndan ekillen-dirilmektedir deolojiler, siyasal gereklii dzenleme, tanmlama, deerlendirmede ve de siyasal kimliklerin tespit edilmesinde hayat neme sahip kaynaklardrAndrewHeywoodunkitabnnbykl;sondnemdekiideolo jikdnceninyenitemave ynelimlerininyansraideolojiyiciddbirbiimdeelealmasvetakdireayanbiraklklaklsik Bat ideolojilerinin farkl zelliklerini sabrla izah etmesidirHeywood, bu konuda baslm en iyi giri kitaplarndan birini yazmtr18 yzyl Amerikan ve Fransz devrimlerinden doan Bat ideoloji gelenei, ne siyaseti anlama tarz-larn tketmekte, ne de Bat d pek ok siyasal dnce geleneini glgede brakmaktadr Ancak bu, yine de vazgeilmez bir gelenektir; ve onun anahtar terimleri ile isel geli imini anlamaya ynelik bir yetenek, modern dnyadaki yurtalk iin temel bir ihtiyatr Bu adan Andrew Heywood, ideal reh-berdir.Shefield niversitesi Andrew Gamble16ngilizce nc Baskya nszSiyasal deolojilerin ilk basks, 1989-1991deki Dou Avrupa devrimle rinin arka planyla ilgili ola-rak kaleme alnmt Geriye dnp bakld nda komnizmin k, hem bir dizi ok nemli, ou zaman da i ie girmi siyasal-tarihsel geliimin tezahryd hem de bu geli meleri hzland-ran bir eydi Bu gelimeler arasnda en gze arpan lar, kresel kapitalist ekonominin bymesi, etnikmilliyetiliklebera berdinikktenciliinykselii,postmodernyadabilgitoplumlarnn ortaya k, ABDnin hkimiyetindeki tek kutuplu dnya dzeninin ve de kresel terrizmin do-uuolmuturBadndrcekildetarih,hzlandrlmgibigzkmektedirEskiyeaitkesin-likler ve mu teber iddialar artk pheyle karlanmakta ve baz durumlarda da ta mamen skartaya karlmaktadr Tm bu srelerin, siyasal ideolojiler zerinde ok nemli yansmalar vardr Sk-lklasosyalizminldbelirtilmektedir;bazlar,Batliberalizmininnihazaferiniilnetmekte, bunakarnbazlardaliberalizminbunalmnaiaretetmektedir;mil liyetilikulus-stveok kltrllk kaynakl meydan okumalara inti bak etmeye almaktadr, vs.Baz yorumcular bu deiiklikleri, daha derin bir srecin belirtileri olarak deerlendirirler: Biz-zat ideolojinin (ve, bununla beraber, programl siyasal partinin) lm Tek kelimeyle, tipik zellii sosyal par alanma olan ve kiisel tketimin hkim olduu postmodern, kresel lemi bir dnyada siyasalideolojininyeriyokturAncak,ahitoldu umuzey,(bunusylemek,daimatehlikelide olsa) tam da ideolojinin sonu deildir nk tarihle beraber ana ideolojik gelenekler, aslnda hzla her eye ayak uydurabilmektedirler Yeni ideolojik dnce, dnyay olduu gibi anlama mcadele-si vermektedir ve akas dn yann nereye gitiine dair ok fazla fikri de yoktur Ancak, siyaseteki idealizmin ve anlamn ana kayna olarak ideolojinin -ald ekil ne olursa olsun- ideoloji hayat-nidameetirmeyeyazgldrNihaolarak,ideolojidensyrlmsiyasetyadatketimcisiyaset, mahkm edilir nk bu siyaset insanlara, madd kiisel kardan daha byk bir eye inanmalar iin herhangi bir neden sunmamaktadr ve yine nk in sanlarn kiisel anlatlar (hikyeleri) an-cak, daha geni tarihsel anlatlar iinde yer aldnda anlam kazanrlar te bu nc bask, yukarda ana hatlaryla yer verdiimiz meydan okumalara kar ana ideolojik geleneklerin ve bizzat ideolojinin nasl uyarlanm olduklarn dikkate almaya teebbs etmektedir Ki-tap, yeni gelimeleri ve bu konudaki yeni yazlar bnyesine almak zere gncelletirilmitir zellikle Birinci ve On Birinci Blmler deien dnya dzeni, kreselleme, postmodernite, postmodernizm 17ve kresel terrizm gibi konular dikkate almak iin yeniden gzden geirilmitir Bu meseleler, yeri geldike, post-liberalizm, post-Marksizm, post-feminizm gibi post-izmlerin ortaya kna da dei-nen, birer birer ideolojilerin yer ald blmlerde de tartlmtr deolojilerin iinde yer alan nemli gerilimleriverekabetedenaltgeleneklereblnmmeselelerektutmakvebunlarzetlemek zere yeni kutucuklar eklenmitir Ayrca ek dnr ve izmler kutucuklarna da yer verilmitirBukitabnncekibasklarzerindeyorumyapanvegeriiletimdebulunanherkeseteekkr ederim Ayrca bu nc basknn, onlarn nerileri ve gndeme getirdikleri meselelerde belli bir mesafe kat et mesini umarm.Andrew Heywood1GR: DEOLOJY ANLAMA19Tminsanlarsiyasaldnrdr.Anlamnbilsinleryadabilmesinlerin-sanlar,dncelerinden,fikirlerindenherbahsetiklerinde,siyasalgrlerevekavramla-ra bavururlar. zgrlk, hakkaniyet, eitlik, adlet ve haklar gibi terimler gnlk dilin her yanna salmtr. Benzer bir ekilde muhafazakr, liberal, sosyalist, komnist ve faist gibi kelimeler, herkes tarafndan ya kendi grleri ya da bakalarnn grlerini betimle-mek iin dzenli olarak kullanlan kelimelerdir. Ancak bu terimler, bildik hata sradan olsalar da, nadiren ak seik bir anlamda kullanlrlar. rnein, eitlik nedir? Tm insanlarn eit olduunu sylemek, ne demektir? nsanlar eit olarak m doar, toplumun insanlara eitlermi gibi muamele etmesimigerekir?Tminsanlarneithaklara,eitfrsatlara,eitsiyasaletkiye/nfuza,eitc-retleremisahipolmaldr?Aynekildekomnistveyafaistgibikelimelergenellikleyanl kullanlrlar. Birini faist olarak adlandrmak ne demektir? Faistlerin benimsedikleri deerler ve inanlar nelerdir, faistler neden bu inanlar benimserler? Komnist fikirler, liberal, muhafazakr ya da sosyalist fikirlerden nasl ayrlr? Bu kitap, ana siyasal ideolojilerin temel fikir ve inanlarn incelemektedir.Giriniteliindekibublm,siyasetefikirlerinrol,siyasalideolojinindoas, ideolojileri snfandrmada sa/sol tayfnn ilerlii ve 21. Yzylda ideolojilerin karsndaki belli bal meydan okumalar ele almaktadr.FKRLERN ROLBirok siyasal dnre gre, fikirler ve ideolojiler ok da nemli deildir. Siyaset bazen, salt iktidar mcadelesinden azck daha fazla bir ey olarak grlr. Eer bu doruysa, o zaman siyasal fikirler, saltoykazanmakveyahalkndesteinicezbetmekiintasarlanmsloganlarveszcklerbtn olan propagandadan baka bir ey deildirler. Bu yzden de fikirler ve ideolojiler basite, siyasal ha-yatn derinlerindeki gerekleri gizlemek iin kullanlan gz boyamadr. Bu anlay, John B. Watson (1878-1958)veB.F.Skinnern(1904-1990)grleriylebeslenendavranpsikolojiekolnn destekledii bir anlaytr. Davran yaklama gre insanlar, dsal bir etkiye kar davranmaya (daha dorusu tepki vermeye) koullanm, biyolojik makinelerden azck daha fazla bir eydir. Fikir, deer, his ve niyetleri erevesinde dnen zne, bahis konusu deildir. Buna olduka benzeyen bir dier gr de diyalektik materyalizme dayanr. Bu anlay, Sovyetler Birlii ve dier ortodoks komnist devletlerdekientelektelabayahkimolmuhambir Marksizmeklidir.Diyalektikmateryalizme gre, siyasal fikirler sadece ve sadece onlar dillendirenlerin iktisad ya da snfsal karlar erevesin-de anlalabilir. Fikirlerin madd temelleri vardr; kendi balarna anlamlar ya da nemleri yoktur. Bundan dolay ortodoks Marksistler siyaseti, kesinlikle, sosyal snf asndan zmlerler ve siyasal ideolojileri, belli snfarn karlarnn ifadesinden baka bir ey deilmi gibi grrler.Bunakartbirtakmiddialardavardr.rnein,JohnMaynardKeynes(bkz.s.76),dn-yanntemeldeiktisatlarilesiyasetfilozofarnngrlerierevesindeynetildiininesrer. Keynes General Teory (Genel Teori, 1936) adl eserinin son sayfalarnda u grlere yer verir:20 1. BLMKendilerini herhangi bir entelektel etkiden muaf olarak gren tecrbeli insanlar, ounlukla l biriktisatnnklelerikonumundadrlar.Havadanbirtakmseslerduyanotoritekonumundaki ldrminsanlardalgnlklarnnzn,birkaylncesindekiakademikyazarizerdenufak ufak damtmaktadr. (Keynes [1936] 1963, s. 383).Fikirleri,pratikdurumlaraynelmikoullutepkilerolarakreddedenanlaynaksinebu gr,inanlarveteorilerinnedereceyekadarinsaneyleminetkenmezbirkaynaksaladna dikkateker.Budnyanihaolarak,akademikyazar-izertarafndanynetilmektedir.Bylesi birgr,rneinmodernkapitalizminAdamSmith(bkz.s.65)veDavidRicardonun(1772-1823) klasik iktisat anlaylar erevesinde gelitiini; Sovyet komnizminin byk oranda Karl Marx(bkz.s.135)veV..Leninin(bkz.s.140)yazlarylaekillendiinivedeNaziAlmanya-snn, Hitlerin (bkz. s. 218) Mein Kampf (Kavgam [1925-1926]) adl eserinde gelitirdii re-tilere yaplacak gndermelerle anlalabileceini ne srer.Gerekte, siyasal hayata ilikin her iki aklama da tek ynl ve de yetersizdir. Siyasal fikirler, saltkiiselhrsveyakarlarnedilgenbireryansmalardeildir.Aksinebufikirler,siyasaleyle-mi harekete geirip, bu eyleme rehberlik edebilir, dolaysyla da, madd hayat ekillendirebilirler. Bununla beraber siyasal fikirler bir bolukta ortaya kmazlar. Bu fikirler, birer yamur tanesi gibi gkten yere dmez. Tm siyasal fikirler, hizmet etikleri siyasal arzular tarafndan ve ortaya k-tklar sosyal ve tarihsel koullar tarafndan ekillendirilirler. Basite ifade etmek gerekirse, siyasal teori ve siyasal uygulama birbirlerinden ayrlmaz biimde balantldr. Tm bunlardan dolay, her dengeli, inandrc siyasal hayat zmlemesi, bir tarafa yer alan fikir ile ideolojilerin, dier taraf-taki tarihsel ve madd glerle girdikleri sreklilik arz eden karlkl etkileiminin nemini dikkate almaldr.Fikir ve ideolojiler siyasal hayat eitli yollardan etkiler. Her eyden nce, fikir ve ideolojiler, dnyann anlalmas ve aklanmas iin kullanlan bir bak as salar. nsanlar dnyay olduu gibi grmezler, yalnzca olmasn istedikleri gibi grrler. Yani insanlar dnyay, yerleik inan, fi-kir ve varsaymlarn yer ald bir rtnn ardndan grrler. Bilinli ya da bilinsiz olarak herkes, davranlarnayolgsterenvetutumlarnetkileyenbirsiyasalinanvedeerkmesinibenim-ser. Sonuta siyasal fikir ve ideolojiler, siyasal faaliyeti harekete geirecek amalar tespit eder. Bu adan siyasetiler, birbirlerinden olduka farkl nitelikteki iki etkiye mruz kalrlar. phesiz tm siyasetiler iktidar arzular. Bu durum siyasetileri, pragmatik olmaya ve semenin gnln ho tu-tacak ya da i dnyas veya ordu gibi gl gruplarn desteini kazanacak siyasalar (policy) benim-semeyezorlar.Ancaksiyasetilerinsadeceiktidarnhatrnaiktidararaynagirmelerinadirbir durumdur. Siyasetilerin ayn zamanda iktidara eritiklerinde, bu iktidarla ne yapacaklarna ilikin inanlar, deerleri ve kanaatleri de vardr.Pragmatik ve ideolojik kayglar arasndaki denge, siyasetiden siyasetiye, hata herhangi bir siyasetinin kariyerindeki farkl aamalarda deiebilir. Adolf Hitler (bkz. s. 218) gibi baz siyaset-iler kendilerini, dnsz hata fanatik bir tutumla aka tanmlanm ideolojik hedefer grubuna 21 GRadayabilirler. Hitlerin yazlarnda iddetli bir anti-Semitizm (bkz. s. 228) yer alr ve Hitler aka, DouAvrupadaAlmanhkimiyetinderkbirimparatorlukkurmaarzusunudilegetirir.Lenin gibi Marksist devrimciler kendilerini, komnist, snfsz bir toplum ina etmeye adamlardr. An-cak hibir siyaseti, ideolojik kanaat erevesinde oluan krlkten doan kayplardan kurtulamaz: ktidarn kazanlmas ve muhafazas gerekiyorsa, en azndan, baz stratejik uzlalar salanmaldr. phesiz Hitlerin 1933te anslye olarak atanmasndan sonra anti-Semitik saldrlarda art oldu. Bazlarna gre, Hitlerin asl amac hep bu olsa da o, rk temelli soykrmlara sava yllarna kadar girimedi.Leninrneinebaktmzdaise;kapitalizmleilgilihonutsuzluunaramen1921de Rusyada snrl zel teebbsn yeniden douunu mmkn klan Yeni ktisad Siyasay uygula-maya koydu. Galiba sadece Amerikadakiler deil, dier siyasetiler de, siyasal metadan azck daha fazlabireyolarakalglanagelmilerdir.nkbusiyasetiler,fikirlerevesiyasalarafazladikkat etmeden, kendilerini imaj ve kiilik temelinde pazarlarlar. ABDli siyasetiler, salt iktidar arayn-daki pragmatistler deildirler. ABD siyasetindeki fikir ve deerlerin nemi, ayn kapsaml ideolojik hedeferipaylaanikianapartinin(CumhuriyetilerveDemokratlar)varlndandolayaka grlmez. ABDli siyasetilerin ou, Amerikan ideolojisi olarak adlandrlan gr paylar. Bu ideolojinin kapsamnda, serbest piyasa ekonomisinin meziyetlerine ilikin liberal-kapitalist deer-ler kmesi ve ABD Anayasasnda yer alan ilkelere sayg vardr.Siyasal fikirler ayn zamanda, siyasal sistemlerin doasnn ekillenmesinde katkda bulunur. Ynetim sistemleri, tm dnyada birbirlerinden nemli lde farkldr. Ayrca, sistemler her za-manbellibaldeerveilkelererevesindeekillenir.Mutlakmonariler,batakrallarnilh haklar olmak zere, derinlere kk salm dinsel birtakm fikirlere dayanr. ada Bat lkelerinin oundaki siyasal sistemler ise birtakm liberal-demokratik ilkeler zerine ina edilmitir. Batdaki devletler tipik olarak snrl ve anayasal ynetimlere saygldrlar; ayrca ynetimin, dzenli ve reka-bete ak seimlere dayal olarak temsil olmas gerektiine inanrlar. Benzer ekilde, geleneksel ko-mnistsiyasalsistemler,Marksizm-Leninizminilkeleriyleuyumludur.Komnistdevletlerdetek partinin, Komnist Partinin hkmranl vardr. Bu partinin otoritesi; Leninin, Komnist Parti tek bana ii snfnn karlarn temsil etmektedir, eklindeki inancna dayanr. Hata dnyann ulus-devletlereklindeblnmesiveynetseliktidarngenellikleulusaldzeydeyeralmasger-ei, milliyetilik, daha da zelde, ulusal lekte kendi kaderini tayin etme ilkesi etrafnda oluan siyasal fikirlerin derin etkisinin yansmasdr. Son olarak belirtmek gerekirse, siyasal fikirler ve ideolojiler, sosyal bir imento ilevi yklene-bilirler. Bu ilev, sosyal gruplara, daha dorusu tm toplumlara, onlar bir arada tutacak birletirici inanvedeerlerkmesitemineder.Siyasalideolojilergenelliklebellibalsnfarlailikilendi-rilirler.rnein,liberalizmortasnfa,muhafazakrlkarazisahibiaristokrasiyle,sosyalizmii snfylailikilendirilir.Szkonusufikirler,hayattecrbelerini,sosyalsnfnarzularnve-karlarn yanstr. Bu yzden de aidiyet ve dayanma duygusunun beslenmesine katkda bulunur. Ayrca fikir ve ideolojiler, toplum iindeki farkl grup ve snfar birbirine balamakta da baarl olabilirler. rnein, Mslman lkelerde slm, ortak ahlk ilke ve inanlar kmesi olutururken, 22 1. BLMBatl lkelerin ounun temelinde de birletirici liberal-demokratik deerler vardr. Siyasal fikir-ler, topluma birlemi bir siyasal kltr temin etmekle dzeni ve sosyal istikrar da beslemi olur.Birletiricibirsiyasalfikirvedeerlerkmesi,toplumiindedoalolarakgeliebilir.Ancak bukmeyukardanaayadoru,itaatretmeteebbsyledayatlabilirvebirsosyaldenetim biimi olarak iletilebilir. Siyasal ve asker liderler, hkmet yetkilileri, toprak sahipleri veya sana-yiciler gibi sekin gruplarn sahip olduu deerler, kitlelerin benimsedikleri deerlerden olduka farkl olabilir. Ynetici sekinler siyasal fikirleri, muhalefeti denetim altnda tutmak ve bir ideolojik ynlendirme (maniplasyon) sreci marifetiyle tartmay kstlamak iin kullanabilirler. Bu, Nazi AlmanyasveSovyetlerBirliigibiresmideolojiyesahiplkelerdeakayeralmtr.Heriki lkedederesmyadasiyasalolarakgvenilirinanlar,hemnasyonalsosyalizmhemdeMark-sizm-Leninizmdesiyasalhayata,aslndatmsosyalkurumlara,sanata,kltre,eitime,medya-ya hkmetmiti. Kart gr ve inanlar ya sansrlenmi ya da bastrlmt. Bazlarnn iddia-sna gre, gze batmayacak bir ideolojik ynlendirme biimi tm toplumlarda yer almaktadr. Bu iddia, bir sonraki blmde ele alacamz Marksist gr tarafndan ileri srlr. Marksist anlay, kapitalist toplumlarn, iktisad olarak hkim olan snfarn karlarna hizmet eden fikirlerin tahak-kmnde olduunu ileri srer.DEOLOJ NEDR?Bu kitap ncelikle, ideolojinin doasn zmlemekten ziyade, siyas ideolojilerin incelenmesiyle ilgilenmektedir. Karkln asl nedeni, birbirleriyle sk ilikileri olsa da, inceleme asndan ideo-loji ve ideolojilerin birbirinden olduka farkl olmalar gereidir. deolojiyi incelemek demek, siyaset bilimi veya siyaset felsefesinden ayr, zel trden bir siyasal dnceyi ele almak demektir. Siyas ideolojiyi incelemek, bu dnce kategorisinin nemini, roln ve doasn zmlemek ay-rca,hangisiyasfikirveiddialarnideolojiolaraksnfandrlmasgerektiigibisorularzerinde dikkatlicednmektir.rnein,ideolojizgrletiricimibaskcm,dorumuyanlm?Ayn ekilde, muhafazakrlk ve milliyetilik, liberalizm ve sosyalizmle ayn anlamdaki ideolojiler midir?Yine,ideolojileriincelemekdemek,siyasaldnceninieriininzmlenmesiyleeitli ideolojik geleneklerin iinde yer alan retiler, teoriler ve fikirlerle ilgilenmek demektir. rnein, liberalizm bize zgrlk hakknda ne syleyebilir? Sosyalistler geleneksel olarak neden eitlii des-teklerler? Anaristler devletsiz toplum fikrini nasl savunurlar? Faistler neden mcadele ve sava yararl bir ey olarak grmlerdir? Tm bunlarn hricinde, bu trden ierie ilikin meseleleri ele almak zere, ilgilendiimiz siyasal dnce tipini gz nnde tutmak bir zorunluluktur. Sz-deideolojilerinzgnfikirveretilerinitartmayaamadannce,bufikirkmelerininneden ideolojiolaraksnfandrldzerindeuzunuzundnmemizgerekir.Dahadanemlisi,bu snfandrmabizeneyiifadeeder?rneinliberalizm,sosyalizm,feminizmvefaizminideoloji olarak snfandrlmalar olgusu bize ne retebilir?23 GRdeoloji Kavramlardeolojinindoasnkuatanhertartmaileilgilibirincisorun,buterimleilgiliyerleikveze-rinde hemfikir olunmu bir tanmnn olmamas gereidir. Elimizdeki tek ey, birbirine rakip ta-nmlarntoplamndanbakabireydeildir.DavidMcLellann(1995)belirtiigibi,deoloji, tm sosyal bilimlerde tarifi en zor olan kavramdr. Sadece birka siyasal terim, bu kadar derin ve ateli bir tartma konusudur. Bunun iki nedeni vardr. lk olarak, tm ideoloji kavramlar teori ile uygulama arasnda bir ban varln kabul etiinden, bu terim bir tarafan, siyasete fikirlerin rol veinanlarlateorilerarasndakiiliki,diertarafandamaddhayatveyasiyastutumhakknda bir nceki blmde ele alnan hayli sert tutumlar gndeme getirmektedir. kinci olarak, ideoloji kavram kendini, siyas ideolojiler arasnda sre giden mcadelenin dnda tutamamtr. Tarihsel macerasnn ounda ideoloji terimi, rakip fikir ya da inan sistemlerine saldr silh veya arac ola-rak kullanlmtr. 20. Yzyln ta ikinci yarsna kadar, tarafsz ve nesnellii ak olarak ifade edil-mi bir ideoloji kavram, yaygn bir ekilde kullanlmamtr. Bu dnemde bile, ideolojinin siyasal nemi ve sosyal rol zerindeki fikir ayrlklar srp gitmitir. deolojiyle ilikilendirilen anlamlar arasnda, en gze arpanlar aadakilerdir: Siyas bir inan sistemi. Eylem ynelimli siyas fikirler kmesi. Ynetici snfn fikirleri. Belli bir sosyal snf veya sosyal grubun dnya gr. Snfsal veya sosyal karlar da vuran siyas fikirler. Smrlenler veya bask altndakiler arasnda yanl bilinci yayan fikirler. Bireyi sosyal bir balamda konumlandran ve mterek aidiyet hissi yaratan fikirler. Birsiyassistemiveyarejimimerulatrmakzere,resmolarakayrcalkverilmifikirler kmesi. Hakikat tekeli iddiasndaki her eyi kapsayan siyas reti. Soyut ve olduka sistematik nitelikteki siyas idealler kmesideolojiterimininkkenleriaslaakseikortayakonmamtr.deolojikelimesi,Fransz DevrimidnemindeAntonieDestutdeTracy(1754-1836)tarafndantretilmivealenenilk kez,1796ylndakullanlmtr.DeTracyyegreideoloji,yenibirfikirlerbilimi,harfiharfine idealoji anlamna geliyordu. De Tracy, tipik rasyonalist Aydnlanma cokusuyla, fikirlerin kken-lerininnesnelolarakortayakarlabileceininmmknolduunainanyordu.Ayrca,buyeni bilimin,aynenbiyolojivezoolojigibiyerleikbilimlerinedindiigibibirkonumeldeedeceini iln eti. Daha da cretkr olan, tm aratrma-soruturma faaliyetleri fikirlere dayandndan, de Tracy,ideolojininnihaolarakbilimlerinkraliesiolarakkabuledileceininesrd.Ancakbu yksek beklentilere ramen, terimin ilk kullanmnn sonrakiler zerindeki etkisi olduka azdr.24 1. BLMdeolojinin siyasete anahtar bir kavram olma maceras, Karl Marxn (bkz. s. 135) yazlarn-daki kullanm ile balamtr. Marxn bu kavram kullanmasnn yannda, daha sonraki Marksist dnr kuaklarnn terime gsterdii ilgi, ideolojinin modern siyasal ve sosyal dncede edin-diihretinakbirgstergesidir.AncakMarxnbukavramayklediianlam,anaakmsiyas zmleme yaklamlarnda yer alan anlamdan olduka farkldr. Marx bu terimi, mr boyu or-taklaa almalar yapt Friedrich Engels (1820-1895) ile beraber yazd Die Deutsche Ideologie (Almandeolojisi[1846]1970)adlerkendnemalmasnnbalndakullanmtr.Buayn zamanda Marxn ideoloji grnn en ak betimlemesidir:Herdnemdeyneticisnfnfikirleri,hkimfikirlerdir. Yani,toplumunmaddgcnehkme-den snf, ayn zamanda hkim entelektel gtr. Madd retim aralarn elinde tutan snf, ayn zamanda zihinsel retim aralar zerinde de denetimi elinde tutar. Bylece, genel olarak ifade etmek gerekirse, zihinsel retim aralarndan yoksun olanlarn fikirleri, bu aralara sahip olanlarn-kine tbidir. (Marx ve Engels, 1970, s. 64)Marxn ideoloji kavram ok sayda can alc zellii bnyesinde barndrr. lk olarak, ideo-loji yanltma ve gizemletirme ile ilgilidir; ideoloji, daha sonralar Engelsin yanl bilin olarak adlandrd,yanlbirdnyagrniler.Marx,ideolojikavramn,sistematikgizemletirme srecininmaskesinidrmekamacyla,eletirelbirkavramolarakkullanmtr.Marxkendifi-kirlerini,tarihvetoplumunrnlerinignnakarmakzeretitizlikletasarlanmolduklar gerekesiyle, bilimsel diye snfandrr. Sonuta, ideoloji ile bilim, yanllk ile hakikat arasndaki kartlk,Marxnideolojiteriminikullanmasndahayatnemtar.kinciolarak,ideoloji,snf sistemiileilikilendirilir.Marx,ideolojideikinolanarpkln,bukavramntopluma,ynetici snfn karlar ve bak asn yanstmas gereinden doduuna inanr. Ynetici snf her zaman kendisini baskc olarak grme konusunda isteksizdir ve bask altnda tutuklarn tahakkmlerine razetmeendiesinitar.Yanisnfsistemi,baaa,tepetaklakbirbiimdevarolur.Marx,bu ifadeyi camera obscura, yani insan gz ya da fotoraf makinesinin lensleri tarafndan oluturulan ters resim fikriyle dile getirir. Bundan dolay, haklar, ancak mlk sahibi ve imtiyazllar tarafndan kullanlabilecek evrensel haklar olarak tanmlayan liberalizm, klasik bir ideoloji rneidir.ncsde,ideoloji,biriktidartezahrdr.Kapitalizmin,geneldedetmsnftoplumla-rn dayand elikileri rtmekle ideoloji, smrlen proleterden smrld gereini gizlemeye, bylece de, eitsiz snf iktidar sisteminin onaylanmasna hizmet eder. deoloji, tam anlamyla an hkim dncelerini oluturur. Sonuta Marx, ideolojiyi geici bir ey olarak grr. deolojinin s-reklilii, ancak onu douran snf sistemi ayakta kald srece sz konusudur. Marxn anlayndaki kapitalizmin mezar kazclar olan proleter snfnn kaderi, baka bir snf toplum biimi olutur-mak deil, daha ziyade, serveti mterek mlkiyete aarak, tm snf eitsizliklerini ortadan kaldrmak-tr. Bylece, proleterlerin karlar ile bir btn olarak toplumun karlar akacaktr. Ksaca proleter snfnn ideolojiye ihtiyalar yoktur. nk bu snf, yanlsamalara muhta olmayan yegne snfr.25 GRlle de bir fark aranacaksa, sonraki Marksist kuaklar ideolojiyle Marxtan ok daha fazla ilgi-lenmilerdir. Bu aslnda, Marxn kapitalizm iin korkun bir son eklindeki kendinden emin n-grsnnarderecedeiyimserbirngrolduunungstergesidir.Budurumaynzamanda, sonraki kuak Marksistleri, kapitalist retim tarznn beklenmedik bir ekilde zorluklarn stesin-den gelme gcn aklamadaki etkenlerden biri olarak, ideoloji zerinde odaklanmaya sevk eti. Ancak kavramn anlamnda nemli deiiklikler de oldu. Bunlardan en nemlisi, artk tm snf-larn bir ideolojisinin olmas gerektiinin sz konusu edilmeye balanmasdr. ? (Shto delat?;NeYapmal?,[1902]1988)adleserindeLenin(bkz.s.140),proletersnfnfikirlerini, Marx iin samalk ifade edecek bir ekilde, sosyalist ideoloji veya Marksist ideoloji olarak be-timledi.Leninve20.YzylMarksistlerininounagreideoloji,bellibirsosyalsnfnkendine zgfikirleri,snfsalkonumunudikkatealmadan,busnfnkarlarnartranfikirleridemekti. Ancaktmsnfargibi,proletersnfnndaburjuvasnfnndabirideolojisivardrveideoloji terimi tm olumsuz ve aalayc armlarndan arndrld. deoloji artk ne zorunlu olarak yan-llk veya gizemletirmeyi ima etmekte ne de bilimin kart olarak durmaktayd; dahas, bilimsel sosyalizm (Marksizm) bir proleter ideolojisi biimi olarak kabul grd. Leninin ideoloji kavram aslnda yansz olsa da, Lenin, pekla, kapitalist sistemin ayakta tutulmasnda ideolojinin oynad nemlirolnfarkndayd.Lenininiddiasnagre,burjuvaideolojisitarafndankleletirilmi proleter snf, kendi bana asla kendi bilincine ulaamayacaktr. Bu yzden Lenin, kendilerine ait devrimci potansiyelleri gerekletirme yolunda ii kitlelerine rehberlik edecek nc (vanguard) bir partiye olan ihtiyac iaret eti.Marksistideolojiteorisiningeliiminienileriyegtrenkii,belkide, AntonioGramscidir. Gramsciye gre, kapitalist snf sistemini ayakta tutan ey, sadece bu snfn eitsiz siyas ve iktisa-d iktidar deil, kendisinin kavramlatrmasyla burjuva fikir ve ideolojilerinin hegemonyasdr. Hegemonya, nderlik ya da hkimiyet demektir. deolojik hegemonyann anlam ise burjuva fikir-lerinin kart grlerin yerini alp, an saduyusu olmas demektir. Gramsci, ideolojinin sanata, edebiyata, eitim sisteminde, kitle iletiiminde, gnlk dilde ve popler kltrde, ksaca tm top-lumsal dzeylerde ne derece gml olduuna dikkat ekti. Gramsci, srarl bir biimde burjuva hegemonyasnaancaksiyasveentelekteldzeydemeydanokunabileceinibelirti.Budasos-yalist ilke, deer ve teorilere dayal, kart bir proleter hegemonyasnn oluturulmas demektir.Kapitalizmin meruluk retme marifetiyle istikrar baarma kapasitesi, Frankfurt Okulunun da zel ilgi alanyd. Bu okul daha ok, Nazilerden kap ABDye yerleen neo-Marksist Almanlar-danoluuyordu.BuokulunennlyesiHerbertMarcuse(bkz.s.143)OneDimensionalMan (Tek Boyutlu nsan, 1964) adl eserinde, ileri sanayi toplumunun, dnceyi ynlendirmek ve kar-t grleri kendilerini ifade etmekten yoksun brakmak zere, kendi ideoloji kapasitesinde tota-liter bir nitelik gelitirdiini ne srmtr.Moderntoplumlar,sahteihtiyalarretmekleberaber,insanlargzdoymaztketicilere dntrmenin yannda, yaygn/kapsaml ve aptallatrc refahn yaylmasyla, eletiriyi felce u-ratmaybaarmtr.Marcuseyegre,liberalkapitalizmintartmaszhogrsbilebaskcbir 26 1. BLMamaca hizmet etmektedir. nk, liberalizm zgr tartma ve iddiada bulunma izlenimi vermek-te, bylece de alama ve ideolojik denetimin vard dzeyi gizlemektedir.Marksizm dnda bir ideoloji kavram ina etmeye ynelik ilk teebbslerden biri, Alman sos-yolog Karl Mannheima (1893-1947) aitir. Marx gibi Mannheim da, fikirlerin sosyal koullarca e-killendiini kabul etmitir ama Marxn aksine, ideolojiyi olumsuz imalarndan kurtarmaya gayret gstermitir. Ideology and Utopia (deoloji ve topya, [1929] 1960) adl eserinde Mannheim, ideo-lojileri, belli bir sosyal dzeni savunmaya hizmet eden dnce sistemleri ve bu dzendeki baskn yadayneticigrubunkarlarnnkabacaifadesiolaraktanmlamtr.teyandantopyalarise geleceinidealletirilmitemsilleridir;yani,herzamanbaskaltndakigruplarnkarnahizmet eden radikal bir sosyal deime ihtiyacn ima ederler. Mannheim ayrca, zel ve btncl (to-tal) ideoloji kavramlatrmalar ayrmn da yapmtr. zel ideolojiler, belli bal birey, grup veya partilerinfikirveinanlardr.Btnclideolojilerisebirsosyalsnfnyadatoplumun,hata birtarihseldneminbtnWeltanschauungunu(dnyagrn)kapsar.Buanlamda,Mark-sizm, liberal kapitalizm ve slmc kktencilik btncl ideolojiler olarak grlebilir. Mannhe-im, topyalar da dhil olmak zere tm ideolojik sistemlerin arptldn savunmaktadr. nk, her ideolojik sistem sosyal gerceklie ilikin ksm, zorunlu olarak da bencil kara dayal bir bak asn yanstr. Ancak Mannheim, nesnel hakikati ortaya karma teebbsnden de vazgeilme-mesigerektiinibelirtir.Onagre,nesnelliktamamensosyaladanmstakilentelijensiyann koruluudur. Bu entelijensiya, kendilerine ait iktisad kar kaygs tamadndan, soukkanl ve disiplinli bir ekilde aratrma faaliyeti ile megul olabilecek aydnlardan oluan yegne snfr.deoloji kavramnn bundan sonraki maceras, byk lde savalar (Birinci ve kinci Dnya Sava) aras dnemdeki totaliter diktatrlklerin ortaya k ve 1950-1960lardaki Souk Savan artanideolojikgerilimleriyleynlendirilmitir.zellikleliberalteorisyenler,Faisttalya,NaziAl-manyasveStalinistRusyadaortayakanrejimleri,tarihselolarakyenivezgnbaskcynetim sistemleriolarakbetimlemekleberaber,tartmaveeletiriyibastrp,kesinitaatinbeslenmesinde talyan Marksist ve soyal teorisyen. Bir memurun olu olan Gramsci, 1913te Sosyalist Partiye katlm ve 1921de yeni kurulmu talyan Komnist Partisinin genel sekreteri olmutur. 1924 ylnda talyan Parlmentosuna seilmi ama 1926da Mussolini tarafndan hapse atlm ve lene kadar hapiste kalmtr. Gramsci,1929ile1935yllararasndayazdQuadernidelCarcere(HapishaneDefterleri, 1971) adl eserinde, ortodoks Marksizmde youn olarak yer alan iktisad ya da madd etken-lereynelikvurguyudzeltmeyealmtr.Hegemonyateorisiaraclyla,siyasveentelektelmcadelenin nemini vurgulayarak, her trden bilimsel determinizmi reddetmitir. Gramsci tm hayat boyunca bir Leninist ve devrimci olarak kalmtr. Devrimci sadakt ve iradenin iyimserlii vurgusu onu Yeni Sola sevdirmitir.Antonio Gramsci (1891-1937)27 GRresmideolojilerinoynadklarrolektutmulardr.KarlPopper(1902-1994),HannahArendt (1906-1975),J.L.Talmon,BerdnardCrickveOnBirinciBlmdeincelenenideolojininsonu teorisyenlerikadarbirbirindenfarklbirokdnr,faizmvekomnizmiideolojininenbelirgin rnekleri olarak grmler ve ideoloji terimini olduka kstlayc bir tarzda kullanmlardr. Bu kul-lanmagreideolojiler,kapaldncesistemleridirvehakikattekeliiddiasyla,kartgrve inanlarahogryreddeder.Sonutaideolojiler,seklerdinlerdir;btnclletirenbirnitelii vardr ve itaat ile boyun edirmeyi teminat altna alan sosyal denetim aralar olarak hizmet grrler. Ancak bu standarda gre, her siyasal ament ideoloji deildir. rnein liberalizm; zgrlk, hogr ve farklla yapt vurgulardan dolay, ak dnce sisteminin en gzel rneidir (Popper, 1945).Kendine zg, muhafazakr bir ideoloji kavram da tanmlanabilir. Bu ideoloji anlay, uzun sre geerliliini korumu olan soyut ilkeler ve felsefeye ynelik muhafazakr gvensizlie dayanr. Bugvensizlikderasyonalizm(bkz.s.48)veilerlemeyeynelikphecitutumlardandomu-tur. Dnya son derece karmak grlr ve bu karmak dnyay kavramak, insann zihinsel kapa-sitesininoktesindebiryerlerdedir.Bugrnenndegelentarafar,ngilizsiyasetfilozofu MichaelOakeshottur(1901-1990).Oakeshot,RationalisminPolitics(SiyaseteRasyonalizm, 1962) adl eserinde, insanlarn siyasal faaliyetleri, snrsz ve dipsiz bir denizdeki seyahatir iddia-sn ortaya koyar. Bu adan ideolojiler, zorunlu olarak sosyal gereklii arptan veya basitletiren dnce sistemleri, fikir kmeleri olarak grlr. nk ideolojiler, aka anlalamaz olann ne olduunuaklamaiddiasndadrlar.Sonutaideoloji,gerekdnyannkarmaklklarndanayr olan dogmatizm ve sabit veya doktrin niteliindeki inanlara eitlenir. Tm bunlardan dolay mu-hafazakrlar,ncedenoluturulmuteorileryadasoyutilkelerkmesinegrednyayyeniden ekillendirme teebbslerine dayanan ideolojik siyaset tarzn reddederler. Muhafazakrlar, Yeni San ar derecede ideolojik siyasetine bulamadan nce, Oakeshotun geleneksel duru ola-rak ifade etii eyi tercih etmilerdi. Bu duru, pragmatizm (durumsallk) adna ideolojiyi redde-der ve insan davran iin en emin rehberler olarak tecrbe ve tarihe bel balar.Ancak 1960lardan beri ideoloji terimi, geleneksel sosyal ve siyas zmlemelerin ihtiyalar paralelinde ok daha revatadr. Bu yeni yaklam ideolojiyi, nesnel ve tarafsz bir kavram olarak tes-Pragmatizm genel olarak, teorik inanlardan ziyade uygulamadaki koullara ynelik olan bir ilgiyi ifade eder. Yani ideal dnyada baarlmas gerekene kar, gerek dnyada neyin baarlabileceinin ifadesidir. Felsef bir reti olarak(ounlukla WilliamJames[1842-1910]veJohnDewey[1859-1952]gibilozoarlailikilendirilir)prag-matizmegre,inanlarnanlamvehakllatrlmas,uygulamadakisonularagredeerlendirilmelidir. Tanm gerei, pragmatik bir siyaset tarz ideolojik deildi ama ilkesiz frsatlkla e anlaml tutulamaz. Pragmatizm, bilin-meyene doru bir d olduu gerekesiyle devrimlere ve kapsaml reformlara ihtiyatla yaklalmas gerektiini savunur ve daha ok srekli ayarlamalar, belki de evrimsel bir deiimi ngrr. Pragmatizm[Pragmatizm]32 1. BLMmizde yoktur. Aslnda ideolojilerin doru veya yanl olarak addedilebileceini ne srmek, ide-olojilerin,doalargereibilimselzmlemeyekardirenleriszkonusuolmayandeerleri, hayller ve ulv amalar bnyesinde tad hayat nemdeki gerei gzden karmak demektir. Hi kimse bir adlet teorisinin bir bakasna gre daha tercih edilebilir olduunu kantlayamaz. Tpk tm insanlarn birtakm haklara sahip olduu, herkesin zgrlk hakknn olduu, yine tm insanlarn doal olarak bencil olduu veya doal olarak sosyal ynlerinin ar bastn kantlamak zere insan doasna ili kin kart kavramlatrmalarn cerrah mdahale ile test edilmemesi gibi. deolojiler, dikkatli bir incelemeyi ve mantksal zmlemeleri reddetiklerinden dolay fazla be-nimsenmezler ama birey, grup ve toplumlara, iinde yaadklar dnyay anlamlandrma ynnde katkda bulunduklar iin de daha fazla benimsenirler. Andrew Vincentn (1995, s. 20) belirtii gibi: deolojileri, tarafsz gzlemciler olarak deil de yoldalar olarak ele alrz.Tmbunlarlabirlikteideolojilerin,hakikatiortayakarmaiddiasbarndrdklarphesiz-dir. Bu anlamda ideolojiler, hakikat rejimleri olarak da grlebilirler. deolojiler; bizlere, bir siya-sal sylem diliyle beraber, toplumun nasl ilediine ve nasl ilemesi gerektiine ilikin varsaymlar salad iin hem dncemizi hem de eylemimizin niteliini yaplandrr. Hakikat rejimi olarak ideoloji, her zaman iktidar ile ilikilendirilir. Hakikat, deer ve teorilerin rekabet etii bir dnyada ideolojiler, belli deerleri dierlerinden stn tutma ve meruluu, belli bal teoriler anlam kme-lerine ykleme arayndadrlar. deolojiler, ayrca sosyal dnyann zihinsel haritalarn temin etik-lerinden, bir yandan birey ve gruplar arasndaki ilikileri olutururken, te yandan da daha geni iktidar yaplarn kurarlar. Tm bunlardan dolay ideolojiler, mevcut iktidar yapsn hakkaniyetli, doal, hakl gibi resmederek bir tarafan hkim iktidar yapsn destekleyebilir ama bir tarafan da bu iktidar yapsnn ktlklerine ya da adletsizliklerine k tutarak ve alternatif iktidar yaplar-nn czibesine dikkat ekerek mevcut yapy zayfatabilir, hata mevcut yapya meydan okuyabilir. Her iki durumda da ideolojiler hayat bir rol oynarlar.SOL, SA VE MERKEZSiyasalfikirlerveideolojilerikategorizeetmevebirbirleriyleilikilendirmeynndebirokte-ebbs vardr. Bu teebbslerden en bilineni ve en kkls, sol-sa siyasal tayfdr (spectrum). Bu siyasal inanlar sol ve sa ular arasnda yerletiren dorusal bir yelpazedir. Sol kanat veya sa kanat gibi terimler yaygn biimde bir kiinin siyasal inanlarn ya da konumunu zetlemek iin kullanlr. Ayrca, insan gruplarndan mtereken sol, sa ve merkez olarak sz edilir. Ayrca, farkl fikir ve ideolojilerin bu tayfaki yerleriyle ilgili olarak insanlar ounlukla hemfikirdirler. n-sanlarn ou, ekil 1.1.deki tayf bilirler.Tayfoldukatandkolsada,butayfntamolarakneanlamageldiinivesiyasalgrleri tanmlayp,betimlerkennekadaryardmcolduunutespitetmekoldukagtr.Solvesa terimlerinin kkeni, 1789da Genel Meclisin (tats Gnraux) ilk toplantsnda benimsenen otur-33 GRma dzenine, Fransz Devrimine kadar gider. nc Meclisin yeleri olan radikaller solda otu-rurken, kral destekleyen aristokratlar kraln sanda oturuyorlard. Daha sonraki Fransz Meclis-lerinde benzer bir oturma tarz takip edilmitir. ok ksa bir sre sonra sa terimi, gericilik veya kraliyet yanll olarak, sol terimi de devrimci veya eitliki duygudal barndran terim olarak anlalmayabalanmtr.Ancakadasiyasetesa-solayrm,arderecedekarmaklamaya devam etmitir. Bu ayrm artk, devrim ile gericilik arasndaki basit bir tercihi yanstmamaktadr. rnein, sa kanat fikirler ounlukla gerici ve nceki dnemlerdeki daha iyi zamanlara geri dn-meyi vaaz ediyor olsa da, utaki sa olan faizm, devrimci ve talyan faizmi rneinde olduu gibi gelecee dnk de olmutur. Benzer biimde, sol kanat fikirler genellikle devrimci veya ilerlemeci olsalar da, sosyalistler ve komnistler zaman zaman deiime direnmilerdir. rnein sol grler, refah devletini savunma arayndadrlar ya da merkez planlama kapsamndaki ekonominin refor-ma tbi tutulmas veya ortadan kaldrlmasn engelleme eilimindedirler.Dorusaltayfnounlukla,ekonomisiyasasileilgilifarklsiyasdeerleri,kartgrle-ri yanst dnlr. Deerler asndan tayfn bazen, eitlie ynelik farkl tutumlar yanst sylenir. Sol kanata yer alanlar kendilerini eitlie adarlar ve bunun baarlabilme ihtimline ili-kin iyimserdirler. Sa kanat ise tipik olarak, ulalmas imknsz olduu iin veya arzu edilecek bir ey olmad iin eitlii reddederler. U solda yer alan komnistler, devlet tarafndan planlanm birekonomiyeinanrlar;sosyalistlervemodernliberallerkarmaekonomiveynetiminmda-halesinisavunurlar;sakanatmuhafazakrlarisekendileriniserbest piyasakapitalizminevezel mlkiyete adarlar. Maalesef bu yorumlarn hepsi birtakm tutarszlklar ierir. rnein, tayfn sa ucunda yer almalarna ramen faist rejimler, ekonomi ynetimi ve devlet denetimi uygulamalarn benimsemilerdir. Ayrca anarizmin, bu tayfa alaca yerin neresi olduu belirsizdir. Anaristler, eitlik fikrini gl bir biimde benimsedikleri iin normalde tayfn sol ucunda yer almalar gerekir ama her trden ekonomi ynetimine ve her tr ynetim biimine kar olmalar nedeniyle, sa uta yer almalar gerektii sylenebilir. Dorusal tayfn zayfnn nedeni, siyaseti tek boyuta indirgeme abasdr. Yalnzca bir l-te dayal olarak siyas grlerin snfandrlabileceini ne srer: nsanlarn deiim karsndaki tutumlar, eitlik gr veya iktisad felsefeleri. Oysa siyas ideolojiler gerekte, ileri derecede kar-makinan,deerveretilertoplamdr.Buyzdenhertayftr,arbasitletirmeyeynelik zorlamalardr. Buna ramen, iki veya daha fazla boyut kapsayan, daha derinlikli siyasal tayfar olu-turulmas ynnde birtakm abalar vardr. Dorusal tayf, u noktalarda yer verdii ideolojilerin, komnizm ve faizmin, benzerlikler sergiledikleri gerekesiyle bazen eletirilir. zellikle komnist Komnizm Sosyalizm Liberalizm Muhafazakrlk Faizmekil 1.1. Dorusal Tayf34 1. BLMve faist rejimler, bazlarnn totaliter olarak betimledii, baskc ve otoriter nitelii ar basan si-yasal ynetim biimleri oluturmulardr. Sonuta alternatif bir siyasal tayf, at nal eklinde olabilir. Butayf,savesoldakiunoktalarnliberalizmin,sosyalizminvemuhafazakrlndemokratik inanlarndan ayr olarak, birbirlerine yaknlama eiliminde olduklarn gsterir (ekil 1.2.).Bir baka tayf Hans Eysenckin Sense and Nonsense in Psychology (Psikolojide Anlam ve Anlam-szlk,1964)adleserindeyeralmtr.Eysenck,gelenekselsa-soltayfnkendisunduutayfn yatay ekseni olarak alm ama buna bir de dikey eksen eklemitir. Bu dikey eksen, bir uta dn-sz, otoriter bir zihniyet, dier uta da hogrl, demokratik zihniyet olarak gsterilen siyasal tutumlar lmektedir. Bu tayfa siyasal fikirler, hem sa-sol ekseninde hem de dnsz, hog-rl ekseninde yerletirilebilmektedirler. Bu durumda, rnein, Nazizm ile Stalinizm arasndaki farklar, sa-sol ekseninin kar iki ucuna konarak tespit edilebilirken, benzerlikleri de, dikey ekse-nin dnsz zihniyet ucuna yerletirilerek vurgulanabilmektedir (ekil 1.3.). Tmbuzellikleriileberaberhertayf,birtakmsorunlardourmaktadr.nkhertayf, olduka karmak nitelikteki siyasal fikir kmelerini basitletirme ve genelletirme eilimindedir. Bu tayfar olsa olsa siyas fikir ve inanlar tanmlamann kestirme yoludur ve her zaman ihtiyatla kullanlmaldr. Aslnda bu konuda gelien literatr, sa-sol ayrmn tamamen terk etmeyi savun-maktadr.Giddensn(1994)(bkz.s.156)belirtiigibi;feminizm,hayvanhaklarveevregibi yeni siyas meselelerin ortaya kmas geleneksel sa-sol fikirlerini byk lde gereksiz klmtr. Yeil hareketi, ne sa, ne de sol ama ileri gibi sloganlar benimsemekle bu anlay, cesurca ifade etmektedir.Ayrca,eskisnfsalkutuplardanuzaklama,busrecidahadahzlandrmveyeni birtakm durumlarn ortaya kmasna yol amtr. rnein muhafazakrlar, radikalizm ve ideolo-jik siyaseten tat almaya; sosyalistler de rekabet ve piyasaya evkle ilgi gstermeye balamlardr. Ancak bunun tam tersine, Norberto Bobbioya (1996) gre, sa ve sol aslnda eitlie ynelik farkl SosyalizmFaizmLiberalizmMuhafazakrlkKomnizmekil 1.2. At Nal Tayf35 GRtutumlar yanstndan, yeni toplumsal eitsizlik biimlerinin ve global eitsizliklerin genileme-sinin yaand bir dnyada bu terimler, ilgisizmi gibi grlemez.21. YZYILDA SYAS DEOLOJLER20. Yzyln sonlarndan beri, yaadmz dnyay yeniden ekillendiren ve tarihin hzland iz-lenimini veren bir dizi siyas, sosyal ve kltrel kargaa sz konusudur. Geriye bakarak deerlendi-rildiinde, 1789da Bastillein yklndan, 1989da Berlin Duvarnn yklna kadar geen iki yz yl, ya da daha ksas, 1914te Birinci Dnya Savann patlak vermesinden 11 Eyll 2001de New York ve Washingtona yaplan terrist saldrlara; tm olaylar, en azndan belirsizlik ve ekilsizlik-lemukayeseedildiinde,adadnyannsrekliliivegreceliistikrarnndamgasnvurduu grlmektedir.Marxn(bkz.s.135)1848deyapt,Katolanhereybuharlayoryorumu, rktc ama kuku gtrmez biimde de meseleyle ilgilidir. Bazlarna gre, bu gelimeler, ide-olojiler dneminin kapandn iaret etmektedir. Yani gnmzde ana ideolojilerin, bir zamanlar yorumlayp ekillenmesinde katkda bulunduklar siyas dnyadan balantsnn kesildii ima edil-mektedir. Bu trden iddialar, kitabmzn son blmnde ele alnmtr. En azndan ana ideolojik gelenekler kendilerini, bir dizi yeni, ounlukla da balantl meydan okumalara kar ayarlamakta, hata baz durumlarda da bunlara gre tanmlanmaktadrlar. Bu meydan okumalarn en nemlileri aadaki gibidir: Deien dnya dzeni Post-Modernlik ve post-izmler KresellemeSolOtoritezgrlkSaStalinizmNazizmAnarko-KapitalizmSosyal DemokrasiYeni Saekil 1.3. ki Boyutlu Tayf2LBERALZM41KKLER VE GELMLiberal terimi, 14. Yzyldan beri kullanlmaktadr ama ok eitli anlamlara gelmektedir. Ltin-celiber,zgrinsanlarsnf,yanineserfnedekleolaninsanlaranlamndadr.Ayrcaliberal, yiyecekveiecekyardmlarndaolduugibicmertanlamndadakullanlmtrveyasosyaltu-tumlar ifade etmek iin, aklk ya da ak grll ima etmek iin de kullanlr. ou zaman, srarla, zgrlk ve tercihle ilgili fikirler ile ilikilendirildi. Liberalizm teriminin siyasal bir bal-l artrmas ok daha sonralar oldu: 19. Yzyln ilk yarsna kadar kullanlmad. lk kez 1812 ylndaspanyadakullanld.1840laritibariylebuterim,Avrupadaayrbirsiyasalfikirkmesi olarak geni lde tannd; ancak, Birleik Krallkta ok daha yava bir ekilde yerleti: 1830lar boyuncaWhiglerkendileriniliberallerolarakadlandrmayabalasalardaGladstoneun1868de grev almasna kadar liberal bir hkmet oluturulmad.Siyas bir ament olarak liberalizm, muhtemelen 19. Yzyldan nce varolmamt ama libera-lizm, daha nceki yzylda gelien fikirler ve teorilere dayandrld. Liberal fikirler, Avrupada fe-odalizmin k ve onun yerine gelien bir piyasa toplumunun veya kapitalist toplumun bir sonu-cu olarak ortaya kt. Birok adan liberalizm, mutlak monarklarn ve arazi sahibi aristokrasinin yerleik iktidar ile atma hlindeki byyen orta snfn zlemlerini yanstyordu. Liberal fikirler radikaldi:Bufikirler,temelreformlarhatazamanzamandevrimseldeiimitalepediyordu.17. Yzyl ngiliz Devrimi ve 18. Yzyln sonlarndaki Amerikan ve Fransz Devrimleri, bu dnemde liberalkelimesisiyasanlamdakullanlmamasnaramenkolaycafarkedilebilenliberaleler barndryordu. Liberaller, krallarn ilh hak retisine dayand varsaylan monarinin mutlak iktidarna meydan okumulardr. Liberaller mutlakiyetiliin yerine anayasal, daha sonra da temsil demokrasiyi savunmulardr. Liberaller, toprak sahibi aristokrasinin iktisad ve siyas imtiyazlaryla beraber, sosyal konumun kazara doum ile belirlendii feodal sistemin hakkaniyetsizliini ele-tirmilerdir. Ayrca, dinde vicdan zgrl hareketini desteklemiler ve yerleik kilise otoritesini sorgulamlardr.19. Yzyl, birok adan liberal bir yzyldr. Sanayileme Bat lkelerinde yaygnlatka, li-beral fikirler zafer kazanmtr. Liberaller, ynetimin mdahalesinden bamsz, sanayilemi ve piyasa erevesinde ileyen bir iktisad dzeni savunmulardr. Bu dzende, i dnyasnn kr pe-inde komas ve lkelerin birbirleriyle serbest ticaret yapmalar mmkn olacakt. Bu trden bir sanayi kapitalizmi sistemi, 18. Yzyln ortalarndan itibaren Birleik Krallkta gelimeye balad ve 19. Yzyln ba itibariyle tam anlamyla oturdu. Daha sonra Kuzey Amerika ve tm Avrupaya, balangta Bat Avrupaya, daha sonra da tedricen Dou Avrupaya yayld. Sanayi kapitalizmi, 20. Yzyldan bu yana, zellikle de sosyal ve siyasal geliim znde Batl terimlerle tanmlanmaya ba-laynca, Asya, Afrika ve Ltin Amerikadaki gelimekte olan lkeleri gl bir biimde cezbetmeye balad. Ancak gelimekte olan lkelerdeki devletler, liberal kapitalizmin czibesine kar baz di-renlerle karlamaktadrlar. Bunun en nemli nedeni de, bu lkelerdeki siyasal kltrn bireyden ziyade topluluu (cemaati) vurgulamasdr. Byle durumlarda bu kltrlerin, Bat liberalizminden 42 2. BLMok, sosyalizm veya milliyetilik iin daha verimli bir ortam oluturduklar grlr. Japonyada ol-duu gibi, baaryla tesis edildii lkelerde de kapitalizm, bireyci olmaktan ok, kolektif bir nitelik kazanma eilimine girmitir. rnein Japon sanayisini gdleyen eyin, bireysel kar aray deil de grup sadakti ve devi gibi geleneksel fikirler olduu grlr.Batlsiyasalsistemlerdeliberalfikirvedeerlerleekillenmitir.yleki,busistemlero-unlukla liberal demokrasiler olarak snfandrlrlar. Bu sistemler, anayasal sistemlerdir. Yani, h-kmetiktidarnsnrlama,yurtahaklarnkorumaarayndadrlarvesiyasalyetkininrekabete ak seimlerle elde edilmesi anlamnda da temsilidirler. Liberal demokrasi ncelikle, Bat Avrupa veKuzeyAmerikadagelimi,gelimekteolanlkelerinbazlarnda,1989-1991devrimlerinden sonraDouAvrupadadakklenmitir.AfrikaveAsyadakibirtakmlkelerdeolduugibi,baz rneklerde Bat tarz liberal rejimler, bamszla kavumann miras olarak kalmtr ama baar derecesifarkllkgstermektedir.Hindistan,dnyannenbykliberaldemokrasisidir.Ancak baka yerlerde liberal demokratik sistemlerin, sanayi kapitalizminin yokluuna ya da yerleik siyas kltrn doasna bal olarak zaman zaman ktkleri grlr. Bunun aksine, ou Batl lkenin siyasal kltr, liberal-kapitalist deerler esas zerine ina edilmitir. badet zgrl, ifade z-grl, mlkiyet hakk gibi fikirlerin hepsi liberalizmden tretilmitir. Bu fikirler Bat toplumla-rnda ylesine kk salmtr ki, bunlara ynelik meydan okuma, hata sorgulama olduka ndirdir.Aslndaliberalizm,sanayilemiBatdakihkimideolojidurumundadr.Hatabazsiyaset dnrleri, liberalizm ile kapitalizm arasnda zorunlu ve kanlmaz bir ba bulunduunu da id-dia ederler. Bu iddia, liberalizmi eletirenler kadar liberalizm tarafarlarnca da dile getirilir. rne-in Marksistlere gre liberal fikirler, kapitalist toplumda mlkiyet sahibi ynetici snf n iktisad karlarnn yansmasndan baka bir ey deildir. Marksistler, liberalizmi burjuva ideolojisinin klasikrneiolarakgrrler.teyandanFriedrichHayek(bkz.s.105)gibidnrler,iktisad zgrln zel mlkiyete sahip olma, kullanma ve elden karma hakk siyas zgrln zo-runluteminatolduuiddiasndadrlar.BundanhareketleHayek,liberaldemokratiksisteminve sivil zgrlklere saygnn sadece kapitalist iktisad dzen balamnda geliebileceini ne srer. Bununla birlikte, 19. Yzyldan bu yana baz tarihsel gelimelerin, liberal ideolojinin doasn ve zn etkiledii aka ortadadr. Liberalizmin karakteri, iktisad ve siyas hkimiyet tesisinde baarl olan ykselen orta snfar eklinde deimitir. Liberalizmin radikal hata devrimci u-lar,liberalbaarlartakibenyavayavaortadankaybolmutur.Sonutaliberalizm,deiimve reformdan ziyade, geni lde liberal olan mevcut kurumlar korumay savunan muhafazakr bir nitelikedinmitir.Liberalfikirlerindedierlerigibideimedenkalmasmmkndeildir.19. Yzyldan gnmze sanayilemedeki ilerleme, liberalleri erken dnem liberal fikirleri sorgulama-ya, baz alardan da gzden geirmeye sevk etmitir.Yurtalarnn hayatlarna devletin mdahalesinin mmkn olduunca azaltlmas gerektiini savunanerkendnemliberallerininaksine;modernliberallerynetimin,salk,konut,denek, eitim gibi hizmetlerin verilmesinden; ayn ekilde ekonominin ynetimi veya en azndan regle edilmesinden sorumlu olmas gerektiine inanrlar. Bu durum, liberalizm iinde iki dnce gele-43 LBERALZMneinin ortaya kmasna yol amtr: Klasik liberalizm ve modern liberalizm. Bunun sonucu ola-rakbazyorumcularliberalizmin,devletinarzulananrolkonusundaelikiliinanlarbenimse-yen, tutarsz bir ideoloji olduunu ne srerler. 20. Yzyln sonundan itibaren de liberalizm, Bat dnyasnda artan kltrel ve ahlk farkllkla beraber, din fundamentalizm ve ana liberal ilkelere kar olan birtakm siyas inanlarn meydan okumasyla kar karya gelmitir. Sonuta liberaller, bazfikirvedeerleriniyenidenekillendirmek,bazurneklerdedeliberalizmintmhalkve toplumlarda uygulanabilir olup olmadn sorgulamak durumunda kalmlardr.BREYN NCEL - ANA TEMALARLiberalizm,biranlamda,sanayilemiBatnnideolojisidir.Liberalfikirlersiyas,iktisadvekl-trelhayataylesinederinnfuzetmitirki,bunlarnetkilerinisezmekoldukazorlamveli-beralizm genel olarak Bat uygarlnn ayrlmaz bir paras olmutur. 18. ve 19. Yzylda liberal dnrler Aydnlanmann evrensel akl inancndan etkilenmiler ve aka liberalizmin katksz (foundationist) biimini benimsemilerdir. Bu anlay, daha ok kiisel zerklikle balantl olarak gelimi ve stn, zel bir insan grn savunmular ve bu ynde temel deerleri tesis etme ei-limine girmilerdir. Liberalizmin bu yorumu, insanlk tarihinin, tedrici ama kanlmaz olarak libe-ral ilke ve kurumlarn zaferiyle yazlacan ima etmesi anlamnda cesurca, evrenselci bir yorumdu. Ksaca ilerleme, tamamen liberal terimlerle anlalyordu.Ancak 20. Yzyl boyunca liberalizmi, ahlk olarak tarafsz resmetmek moda oldu. Bu anla-y, liberalizmin iyi olana deil de haklara ncelik verdii inancnda yansmasn buldu. Baka birifadeyleliberalizm;insanlarnvegruplarnkenditanmladklariyihayatherneisepeinden gidebilecekleri koullarn tesis edilmesi mcadelesini verir ama bunu yaparken, iyinin ne olduuna ilikin zel bir nosyonu desteklemeye almaz veya bu ynde reeteler sunmaz. Bu adan libera-lizm, salt bir ideoloji deil, meta-ideolojidir. Yani, siyasal ve ideolojik tartmann yer alabilecei zeminlerioluturankurallarbtndr.Ancakbu,liberalizminsaltbirkendiiiniyapfelsefesi olduu anlamna gelmez. Liberalizm bir tarafan aklk, tartma ve kendi kaderini tayin hakkn nemserken, dier yandan, ayrt edici niteliklerinden biri de gl bir ahlk hamle olmasdr. Li-beralizminahlkveideolojiktutumu,kendinezgdeerveinankmesineteslimiyetleaa kar. Bu deerlerin en nemlileri unlardr: Birey zgrlk Akl Adlet Hogr ve farkllk44 2. BLMBireyModern dnyada birey kavram ylesine ina bir kavramdr ki, bu kavramn siyas nemi oun-lukla gzden karlr. Feodal dnemde kendine ait karlar olan ya da kiisel ve zgn kimliklere sahip bireyler anlay neredeyse yoktu. Daha ziyade insanlar, ait olduklar sosyal gruplarn yeleri olarakgrlrlerdi:Aile,ky,yerelcemaatveyasosyalsnf.Buinsanlarnhayatlarvekimlikleri bykorandabugruplarnnitelikleriylebelirlenirdivekuaktankuaaokkkbirdeiim gsterirdi. Ancak gitike byyen piyasa ynelimli toplumlar feodalizmin yerini aldka, bireyler, okdahagenitercihvesosyalimknlardizisiylekarkaryageldiler.Belkideilkkezkendileri iin, kiisel terimlerle kendileri zerinde dnme cesaretini elde etiler. rnein ailesi, her zaman ayn toprak paras zerinde hayat ve alm olan bir serf zgr insan oldu ve kim iin ala-can tercih etme becerisini; belki de topra tamamen terk edip, byyen kasaba veya kentlerde i arama frsatn elde eti.Feodal hayatn ana dayanaklar ktke, yeni bir entelektel iklim olutu. Rasyonel ve bilim-sel aklamalar tedricen geleneksel din teorilerin yerini ald ve toplum, her geen gn bireyin bak asndan anlalmaya baland. Bireylerin, kiisel ve ayrt edici zelliklere sahip olduu dnld: Her bireyin zel deeri vardr. Bu durum, 17. ve 18. Yzyllarda gelien doal haklar anlaynda aka ortadadr. Bu anlaya gre bireyler, Tanr vergisi doal haklar kmesiyle donatlmtr. Bu haklar,JohnLocke(bkz.s.54)tarafndanhayat,hrriyetvemlkiyetolaraktanmlanmtr. Alman filozof Immanuel Kantn (1724-1804) bireyleri; kendi bana ama olarak, ve salt ba-kalarnn amalarn gerekletirme aralar olmadklar eklindeki bir kavramlatrmasyla benzer bir dnceyi dile getirmitir. Ancak bireyin nemini vurgulamak, iki kart sakl anlam gndeme getirir.Birincisi,bututumherinsannzgnlnedikkateker:Bireylerinceliklekendilerine has zellikler ve sahip olduklar nitelikler asndan tanmlar. Ancak ikincisi, bu bireyler ayn sta-ty paylamazlar, nk onlarn hepsi en bata bireydirler. Aslnda liberal ideoloji iinde yer alan gerilimlerin ou, zgnlk ve eitlikle ilgili bu kart grlere dayandrlabilir. Bireyinnceliineinanma,liberalideolojinintipiktemasdr.Ancakbuinancnliberald-nceyeetkisifarklalardanolmutur.Buanlay,bazliberallerintoplumu,saltkendiihtiya ve karlarn tatmin etme arayndaki bireylerin toplam olarak grmelerine yol amtr. Bylesi birgr,bireyleritoplumiindeyaltlmatomlarolaraktasavvuretmeanlamnda,atomis-tik olarak adlandrlmtr. Aslnda bu gr, toplumun kendi bana varolmad ama salt kendi kendine yeten bireylerin toplam olduu inancn dourabilir. Bylesi u bireyci bir anlay, bireyin bencil,zorunluolarakkarcvekendiayaklarzerindedurabilenbirvarlkolduuvarsaymna dayanr. C. B. Macpherson (1973), erken dnem liberalizmini, sahiplenici bireycilik olarak nite-lendirmitir. nk Macphersona gre bu anlay, bireyi, kendi kiilik ve kapasitelerinin sahibi, bu adan topluma hibir borcu olmayan varlk olarak grr. Aksine daha sonraki liberaller, insan doasna ilikin daha iyimser bir gr benimsemiler ve bireylerin birbirlerine, zellikle de ken-dilerine bakamayanlara kar sosyal sorumluluklar olduunu dnme konusunda daha hazrlk-45 LBERALZMldrlar. nsan doas ister bencil olarak, isterse dierkm olarak tasavvur edilsin; liberaller, her bir kiininkendipotansiyelinitamolarakgelitirmeyeteneinesahipolduubirtoplumuyaratma arzusu etrafnda birleirler.zgrlkBireyin stn derecedeki nemine olan inan, doal olarak bireysel zgrle adanmay gndeme getirir. Liberaller iin bireysel zgrlk, (burada hem zgrlk [feedom] hem de serbesti [liberty] kelimesi birbiri yerine kullanlabilir) stn siyas deerdir ve liberal ideolojide birok adan bir-letirici unsurdur. lk dnem liberallere gre zgrlk, doal bir hakt; gerek bir insan varoluu srdrmek iin zorunlu bir gereksinimdi. Ayrca zgrlk bireylere, tercih marifetiyle kendi kar-larn gzetme frsat da tanr: Nerede yaayacann, kim iin alacann, neyi satn alacann vs. tercihi. Liberaller daha sonra zgrl, insanlarn beceri ve yeteneklerini gelitirip, potansiyel-lerini gerekletirebilecekleri yegne koul olarak grmlerdir.Ancak liberaller, bireyin mutlak anlamda zgrlk haklar olduunu kabul etmezler. zgr-lk snrsz olduunda, bir ruhsata, dierlerini taciz etme hakkna dnebilir. John Stuart Mill, (bkz.s.46)OnLiberty(Hrriyetstne,[1859]1972,s.73)adleserinde,medentopluluun herhangi bir yesinin iradesine ramen zerinde kullanlabilecek meru gcn yegne amac, di-erlerine zarar vermesini engellemek, olduunu ne srer. Mill, bireylerin mutlak zgrlk kulla-nacaklar kendileriyle ilgili eylemler ile dierlerinin zgrlklerini kstlayabilecek ya da onlara zarar verebilecek dierleriyle ilgili eylemler arasnda net bir ayrm yapar. Mill, birey zerinde, ki-inin kendisine fiziksel veya ahlk olarak zarar vermesini engellemek zere tasarlanm olsalar bile hibir kstlamay kabul etmez. Bu trden bir gre gre rnein, otomobil srclerinin emniyet kemeri takmalarn veya motosiklet kullanclarnn kask takmalarn zorunlu klan yasalar veya bir bireyinneokuyacanyadadinleyeceinisnrlayanhertrsansrkabuledilemezniteliktedir. Ayn anlay erevesinde radikal liberteryenler, insanlarn, eroin ve kokain gibi uyuturucu mad-Bireycilik, her tr sosyal grup veya mterek organ zerinde bireyin stn derecedeki nemine olan inanc ifade eder. Metodolojik bireycilik, her siyasal teori veya sosyal aklamada bireyin merkeziliini ne srer toplum hak-kndaki tm yarglar, toplumu oluturan bireyler asndan dile getirilmelidir. te yandan etik bireycilik ise top-lumun, bireysel hak, ihtiya veya karlara ahlk ncelik tanyarak, bireyin yararna olacak ekilde ina edilmesi gerektiini ima eder. Klasik liberaller ve Yeni Sa, bencil karlara ve kendi ayaklar zerinde durmaya vurgu yapan bencil (egoist) bireycilii savunurlar. Bunun aksine modern liberaller, kar tatmini arayndan ok, insan geliimi nceleyen gelimeci bireycilii nemsemektedirler.Bireycilik[Individualism]46 2. BLMdeleri kullanma haklar olduunu savunabilirler. Birey kendi beden ve ruhu zerinde egemen olsa da;herkes,tmdierbireylerineitzgrlkhakkndanyararlanmalargereinesaygduymak zorundadrlar.Buanlay,herkesiineitzgrlkletutarlolmakkaydyla,herkesin,mmkn olan en geni lde zgrlk hakk olduu ilkesi erevesinde, ada liberal John Rawls (bkz. s. 74) tarafndan dile getirilmitir.Liberaller,zgrlndeerihususundahemfikirolsalarda,bireyiinzgrolmannne demekolduukonusundaherzamanayngrpaylamazlar.ngilizdncetarihisiIsaiah Berlin, (1909-1997) Two Concepts of Liberty (ki zgrlk Kavram, [1958] 1969) adl eserinde, negatif zgrlk teorisiyle, pozitif zgrlk teorisini birbirinden ayrmtr. Erken dnem veya klasikliberallerzgrln,kiininkendibanabraklmasna,mdahaledenbamszvetercih etikleri ekilde hareket etme becerilerine dayal olduuna inanrlar. Bu zgrlk kavramlatrmas negatifir;yani,bireyzerindedsalbirkstlamaveyazorlamannolmadzamanszkonu-su olabilir. Modern liberaller ise daha pozitif bir zgrlk kavramlatrmasn benimserler. Bu, Berlin tarafndan kiinin kendisinin efendisi olma becerisi, zerk olma olarak tanmlanr. Kiinin kendisininefendisiolmas,bireyin,beceriveyeteneklerinigelitirebilmesini,anlayngenilet-mesinivepotansiyelinikullandiindememnuniyetduymasngerektirir.rneinJ.S.Mille grezgrlk,saltdbasklardanzadeolmaktanokdahafazlabireydir:zgrlk,gelime ve niha olarak da kendini gerekletirmeyi baarmak zere insan kapasiteyi gerektirir. Farkl z-grlk kavramlatrmalar, liberalizm iinde sadece akademik tartmalar tahrik etmekle kalmaz; liberallerin, bireyle devlet arasndaki ilikiye ait farkl grleri benimsemelerine de yol aar. ngiliz lozof, iktisat ve siyaseti. Mill, babas olan faydac teorisyen James Mill tarafndan youn ve kat bir eitime tbi tutuldu. Bu durum, onun 20 yanda zihinsel olarak kmesi-ne yol at. Mill, London Review