CcedilEumlSHTJET GJINORE DHE SALWNEuml EVROPEumlN JUGLINDORE

CcedilEumlSHTJET GJINORE DHE SALW

Problematikat kryesore dhe Peumlrgjigjja me Politika neuml evroPeumln juglindore

Zyra Qendrore e Evropeumls Lindore dhe Juglindore peumlr Kontrollin e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta (SEESAC) ka njeuml mandat nga Programi i Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim dhe Keumlshilli i Bashkeumlpunimit Rajonal peumlr teuml mbeumlshtetur teuml gjitheuml aktoreumlt ndeumlrkombeumltareuml dhe kombeumltareuml me qeumlllim forcimin e kapaciteteve kombeumltare dhe rajonale peumlr kontrollin dhe pakeumlsimin e peumlrhapjes dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta duke kontribuuar keumlshtu neuml rritjen e stabilitetit teuml siguriseuml dhe teuml zhvillimit neuml Evropeumln Juglindore dhe LindoreSEESAC po zbaton VENDIMIN E KEumlSHILLIT teuml BE-seuml 2013730CFSP neuml mbeumlshtetje teuml aktiviteteve teuml SEESAC-ut peumlr ccedilarmatimin dhe kontrollin e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore Peumlrgatitja e keumltij raporti u mbeumlshtet bujarisht nga Bashkimi Evropian peumlrmes Vendimit teuml lartpeumlrmendur teuml Keumlshillit Peumlr meuml shumeuml informacion kontaktoniKoordinatori i SEESACBulevar Zorana Đinđića 64 11070 Belgrade SERBIATelefon +381 (11) 4155 300Faks +381 (11) 4155 499Email seesacundporgwwwseesacorg copy SEESAC 2016 - Teuml gjitha teuml drejtat teuml rezervuara

Ky raport eumlshteuml peumlrpiluar nga Dragan Bozanic Pikeumlpamjet e shprehura neuml keumlteuml dokument janeuml teuml veteuml autorit dhe jo domosdoshmeumlrish pasqyrojneuml pikeumlpamjet e Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim teuml Keumlshillit teuml Bashkeumlpunimit Rajonal apo teuml Bashkimit Evropian Emeumlrtimet e peumlrdorura dhe prezantimi i materialit neuml keumlteuml botim nuk neumlnkuptojneuml shprehjen e Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim teuml Keumlshillit teuml Bashkeumlpunimit Rajonal apo teuml Bashkimit Evropian peumlr 1) statusin ligjor teuml njeuml shteti territori ose zone apo peumlr autoritetet ose grupet e armatosura teuml tij ose 2) peumlr vijeumlzimin e kufijve teuml tij

Faleumlnderime

U jemi mireumlnjoheumls personave teuml meumlposhteumlm peumlr kontributin dhe komentet e tyre teuml ccedilmuara gjateuml hartimit teuml keumltij raporti

Profesore Erica Bowen PhD Aneumltare e Asociuar e Shoqateumls Britanike teuml Psikologjiseuml (AFBPsS)Psikologe e miratuar dhe Psikologe Mjeko-Ligjore Profesore e leumlndeumls seuml parandalimit teuml dhuneumls dhe abuzimitQendra Kombeumltare peumlr Studimin dhe Parandalimin e Dhuneumls dhe Abuzimit Universiteti i Worcester-it

Vanja Macanovic AvokateQendra e Grave Autonome

Biljana NastovskaSpecialiste e ccedileumlshtjeve gjinore - PNUD neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Peumlr peumlrgatitjen e keumltij raporti dhaneuml kontributin dhe komentet e tyre aneumltareumlt e meumlposhteumlm teuml ekipit teuml SEESAC Dr Ivan Zveržhanovski Bojana Balon Danijela Đjurović Juliana Buzi Slobodan Bošković Alain E Lapon Violeta Gaši dhe Francesco Buscemi Raporti u peumlrkthye neuml gjuheumln shqipe nga AlbaGlobal Group shpk

Shkurtime

AI - Amnesty InternationalKKA - Koalicioni peumlr Kontrollin e ArmeumlveQDH - Qendra peumlr Dialog Humanitar DHF - Dhuneuml neuml familjeBE - Bashkimi EvropianDGJ - Deklarata e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvilliminDHMGJ - Dhuneuml me bazeuml gjinoreIANSA - Rrjeti Ndeumlrkombeumltar i Veprimit peumlr Armeumlt e VoglaPI - Partner intimDHPI - Dhuneuml nga partneri intimUNP - Unioni Ndeumlr-Parlamentar ISACS - Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml voglaMinistria e Puneumlve teuml Brendshme - MPBSALW - Armeuml teuml vogla dhe teuml lehta SAS - Studim peumlr armeumlt e voglaEJL - Evropa JuglindoreSEESAC - Zyra Qendrore e Evropeumls Lindore dhe Juglindore peumlr Kontrollin e Armeumlve teuml Vogla dhe

teuml Lehta OI ndash Oxfam InternationalOSAGI - Zyra e Keumlshilltarit teuml Posaccedileumlm teuml Sekretarit teuml Peumlrgjithsheumlm peumlr Ccedileumlshtjet Gjinore dhe

Zhvillimin e Grave OKB - Organizata e Kombeve teuml BashkuaraOKB CASA - Veprimi i Koordinuar i Organizateumls seuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Armeumlt e VoglaUNODA - Zyra e Kombeve teuml Bashkuara peumlr Ccedileumlshtjet e CcedilarmatimitUNODC - Zyra e Kombeve teuml Bashkuara peumlr Drogat dhe KriminPNUD ndash Programi i Kombeve teuml Bashkuara peumlr ZhvillimUN Women - Entiteti i Kombeve teuml Bashkuara peumlr Barazineuml Gjinore dhe Fuqizimin e Grave OBSH ndash Organizata Boteumlrore e Sheumlndeteumlsiseuml

4 Peumlrmbajtja

1 Hyrje 9

11 rreth keumltij studimi 9

111 Qeumlllimi 9

112 Objektivat 9

113 Objekti 10

114 Metodologjia 10

115 Sfidat dhe kufizimet 10

116 Struktura 11

12Peumlrkufizime 11

2 CcedileumlshtjetgjinoredhesALW-et-ProbLemAtikAtkryesoreteumlPoLitikAve 13

21PranimiilidhjevendeumlrmjetgjiniseumldhesALW-ve 13

22 Problematikat kryesore teuml politikave 14

221 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 14

222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat kryesore 15

223 Dhuna neuml familje 22

224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria dhe kultura 30

225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml tyre 35

226 Gjinia dhe proceset politike 36

3 PeumlrgjigjjAmePoLitikA-rishikimiidokumenteve 38

31strategjiteumlpeumlrkontrollinesALW-vedheproblematikatkryesoreteumlpolitikavegjinore 38

311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore 39

312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet gjinore 40

313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe objektiva 40

314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete 41

PEumlRmbAJTJA

5Peumlrmbajtja

315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtohen 42

316 Gjurmimi i ndryshimeve - monitorimi dhe vlereumlsimi 44

317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte 45

32kuadriligjorpeumlrsALW-etreumlndeumlsiaelufteumlskundeumlrdhuneumlsneumlfamilje 47

321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri 47

322 Dhuna neuml familje dhe heqja e armeumlve teuml zjarrit 48

323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW 49

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika 51

325 Praktikat e mira Australia dhe Kanadaja 53

33kuadriligjordhestrategjikpeumlrbarazineumlgjinoreneumlevropeumlnjuglindoredhekontrolliisALW-ve 54

4 PeumlrmbLedhjeegjetjevekryesore 56

411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln Julindore 56

412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore 56

5 rekomAndime 58

511 Mbledhja e teuml dheumlnave 58

512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 59

513 Hulumtimi dhe menaxhimi i njohurive 59

514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore 60

6 shtojcAt 61

61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml shqyrtim 61

62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve 62

63 Shtojca 3 Referencat 63

64 Shtojca 4 Pyeteumlsori 67

65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave dhe kutive 70

Paratheumlnie 7

Shkalla e larteuml dhe peumlrhapja e pakontrolluar e armeumlve teuml vogla e teuml lehta (SALW) eumlshteuml pranuar gjereumlsisht si keumlrceumlnim serioz peumlr sigurineuml e qytetareumlve si nxiteumls i krimit dhe i paqeumlndrueshmeumlriseuml si dhe si ndikues negativ i zhvillimit social dhe ekonomik Kjo vlen veccedilaneumlrisht peumlr Evropeumln Juglindore (EJL)

Prej vitit 2002 PNUD neumlpeumlrmjet SEESAC-ut ka mbeumlshtetur peumlrpjekjet peumlr tiu peumlrgjigjur keumltij keumlrceumlnimi peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe atyre teuml politikave dhe peumlrmes ngritjes dhe veumlnies neuml funksionim teuml mekanizmave institucionaleuml Puna joneuml peumlr mbeumlshtetjen e politikave eumlshteuml sofistikuar gjithnjeuml e meuml shumeuml neuml harmoni me nevojat e aktoreumlve neuml rajon

Ndeumlrkoheuml qeuml eumlshteuml arritur progres dometheumlneumls integrimi i perspektiveumls gjinore ka mbetur pas dhe ende nuk eumlshteuml kthyer neuml pjeseuml integrale teuml strategjive teuml veumlna neuml zbatim peumlr trajtimin e shkaqeve dhe pasojave teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Pavareumlsisht angazhimeve teuml shumta neuml nivel global dhe kombeumltar kjo sfideuml eumlshteuml trajtuar veteumlm pjeseumlrisht me peumlrpjekjet e vazhdueshme peumlr kontrollin e SALW-ve Nga pikeumlpamja gjinore eumlshteuml ende e veumlshtireuml teuml imagjinohet njeuml ccedileumlshtje meuml dometheumlneumlse peumlr ccedileumlshtjet gjinore sesa peumlrdorimi dhe keqpeumlrdorimi i SALW-ve

Neuml EJL ashtu sikurse kudo burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml mbajteumlsve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml atyre qeuml i peumlrdorin dhe shpesh i keqpeumlrdorin ato Burrat peumlrbeumljneuml edhe shumiceumln e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri Neuml rastin kur janeuml viktima vraseumlsit e tyre janeuml meuml seuml shumti meshkuj teuml tjereuml Por armeumlt e vogla dhe teuml lehta kaneuml gjithashtu efekte negative peumlr sigurineuml dhe mireumlqenien e grave Grateuml rralleuml zoteumlrojneuml armeuml veumlshtireuml

se i peumlrdorin ato dhe ndryshe nga burrat ato janeuml shumeuml hereuml meuml tepeumlr viktima sesa autore Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht e qarteuml neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Shumica e dhuneumls me armeuml kundeumlr grave kryet nga partnereuml aktualeuml ose teuml meumlparsheumlm dhe prania e njeuml arme zjarri rrit neuml meumlnyreuml dramatike mundeumlsineuml e njeuml pasoje fatale Rrjedhimisht ka meuml shumeuml mundeumlsi qeuml grateuml ta shohin pranineuml e njeuml arme zjarri si keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e tyre dhe teuml familjeve teuml tyre

Eumlshteuml e habitshme sesi politikat qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve qeumlndrojneuml ende neuml heshtje peumlr sa i peumlrket keumltyre lidhjeve dhe nuk arrijneuml teuml pranojneuml se disa ccedileumlshtje sigurie i prekin grateuml dhe burrat neuml meumlnyra teuml ndryshme Ky raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL duke i beumlreuml keumlto peumlrpjekje meuml pak efikase peumlr sa i peumlrket ofrimit teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt pavareumlsisht neumlse janeuml gra burra vajza apo djem - duke penguar arritjen e Objektivave teuml Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm nr 5 (Arritja e baraziseuml gjinore dhe fuqizimi i teuml gjitha grave dhe vajzave) dhe 16 (Nxitja e shoqeumlrive paqeumlsore ofrimi i mundeumlsiseuml peumlr drejteumlsi peumlr teuml gjitheuml dhe ngritja e institucioneve teuml efektshme llogaridheumlneumlse dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse neuml teuml gjitha nivelet)

Uneuml sinqerisht shpresoj se gjetjet e paraqitura neuml keumlteuml raport do teuml nxisin debat teuml meumltejsheumlm Politikat neuml keumlteuml fusheuml nuk duhet teuml shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore neumlse shoqeumlriteuml duan tu peumlrgjigjen me efektivitet ccedileumlshtjeve teuml ndeumlrlikuara teuml siguriseuml me teuml cilat peumlrballen Prandaj shpresoj qeuml ky raport dhe paketa qeuml e shoqeumlron ateuml teuml sjelleuml njeuml ndryshim neuml qasje dhe teuml ccedilojeuml neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve

PARATHEumlNIE

Cihan SultanoğluNdihmeumls Administratore dhe Drejtore e Zyreumls Rajonale peumlr Evropeumln dhe Bashkeumlsineuml e Shteteve teuml Pavarura teuml Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim

Hyrje 9

11 RReth keumltij studimi

111 Qeumlllimi

Qeumlllimi i keumltij studimi eumlshteuml qeuml teuml kontribuojeuml neuml rritjen e reagimit gjinor teuml politikave qeuml rregullojneuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore (EJL)

Studimi keumlrkon teuml rriseuml ndeumlrgjegjeumlsimin rreth lidhjeve qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe armeumlve teuml vogla neuml EJL Ai eumlshteuml menduar kryesisht peumlr aktoreumlt kryesoreuml dhe publikun e gjereuml ekspert dhe identifikon tendencat kryesore dhe boshlleumlqet neuml reagimin e politikave Duke u mbeumlshtetur neuml keumlto gjetje studimi propozon njeuml instrument praktik qeuml synon teuml mbeumlshteseuml zhvillimin e informuar dhe teuml bazuar neuml prova teuml politikave me ndjeshmeumlri gjinore e peumlr rrjedhojeuml teuml kontribuojeuml neuml zhvillimin e kapaciteteve teuml hartuesve teuml politikave peumlr SALW-et neuml rajonin e EJL si dhe neuml efektivitetin e peumlrgjithsheumlm teuml politikave peumlr SALW-et

Peumlrtej keumlsaj gjetjet e keumltij studimi duhet teuml sheumlrbejneuml si bazeuml peumlr nisjen e njeuml dialogu ndeumlrmjet politikeumlbeumlreumlsve mbi rolin e normave sociale dhe praktikave dominuese gjinore dhe mbi rreziqet specifike me teuml cilat peumlrballen grateuml burrat djemteuml dhe vajzat peumlr sa i peumlrket SALW-ve

112 Objektivat

Objektivat e studimit janeuml

1 Harteumlzimi i problematikave gjinore teuml lidhura me SALW-et neuml peumlrgjitheumlsi me fokus teuml veccedilanteuml Evropeumln Juglindore (Kapitulli 2)

2 Vlereumlsimi neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL (kuadrot ligjoreuml dhe strategjike) si dhe vlereumlsimi neumlse ccedileumlshtjet e SALW-ve trajtohen neuml politikat peumlr barazineuml gjinore dhe neuml politikat kundeumlr dhuneumls me bazeuml gjinore (Kapitulli 3)

SEESAC eumlshteuml nismeumltar i zhvillimit teuml keumltij studimi mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et si pjeseuml e qasjes seuml tij teumlreumlsore dhe teuml integruar ndaj kontrollit teuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta dhe neuml reformeumln neuml sektorin e siguriseuml me qeumlllimin afatgjateuml peumlr teuml rritur ndeumlrgjegjeumlsimin peumlr ccedileumlshtjet gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e armeumlve neuml EJL Raporti dhe instrumenti qeuml e shoqeumlron ateuml janeuml zhvilluar brenda kuadrit teuml Vendimit teuml Keumlshillit teuml BE-seuml 2013730CFSP Ato janeuml produkti i teuml kuptuarit teuml faktit se peumlrpjekjet praktike qeuml peumlrpiqen teuml ofrojneuml peumlrfitime peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt qofshin keumlta gra burra vajza ose djem beumlhen teuml pavlefshme neumlse perspektiva e baraziseuml gjinore nuk merret parasysh ploteumlsisht

Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL Keumlto politika meuml seuml shumti i shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore dhe peumlr rrjedhojeuml shumica e masave peumlr kontrollin e SALW-ve nuk marrin parasysh nevojat e ndryshme teuml siguriseuml dhe shqeteumlsimet e grave burrave vajzave dhe djemve Kjo pengon suksesin e masave teuml ndeumlrmarra peumlr teuml garantuar sigurineuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

Raporti hedh driteuml mbi lidhjet shumeumlplaneumlshe qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve duke theksuar meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat ccedileumlshtjet gjinore formeumlsojneuml rreziqet sjelljet dhe praktikat qeuml lidhen me armeumlt e vogla dhe teuml lehta dhe duke neumlnvizuar nevojeumln peumlr integrimin e perspektiveumls gjinoreuml neuml kuadrot ligjoreuml dhe ato teuml politikave peumlr SALW-et Instrumenti shoqeumlrues peumlrpiqet teuml peumlrkthejeuml rekomandimet e peumlrgatitura mbi bazeumln e provave neuml masa praktike dhe specifike peumlr kontekstin gjinor Kjo duhet teuml ndihmojeuml ndjesheumlm politikeumlbeumlreumlsit teuml garantojneuml qeuml teuml gjitha ndeumlrhyrjet e lidhura me SALW-et teuml integrojneuml ccedileumlshtjet gjinore

1 HyRJE

Hyrje10

3 Identifikimi i praktikave meuml teuml mira teuml politikeumlbeumlrjes teuml cilat peumlrfshijneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve si harteumlzimi i faktoreumlve qeuml kontribuojneuml neuml keumlto iniciativa (Kapitujt 3 dhe 4)

4 Ofrimi i rekomandimeve teuml bazuara neuml prova dhe i njeuml instrumenti praktik peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et (Kapitulli 5)

Theumlneuml kjo studimi nuk synon teuml analizojeuml zbatimin aktual teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL apo qeuml teuml vlereumlsojeuml ndikimin ose efektet qeuml mund tu atribuohen keumltyre politikave peumlr ndeumlrhyrjet neuml rajon Kur i referohet zbatimit kjo beumlhet kryesisht me synimin peumlr teuml harteumlzuar disa sfida konceptuale teuml lidhura me politikat

113 Objekti

Qeumlllimi analitik - Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport peumlrbeumlhet nga dy pjeseuml

a) Analiza e teuml dheumlnave statistikore teuml disponueshme mbi lidhjet e ndryshme ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve dhe

b) Rishikimi i ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit i strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve i ligjeve strategjive dhe i planeve teuml veprimit peumlr barazineuml gjinore i ligjeve strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave si dhe kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe asaj me bazeuml gjinore

shtrirjagjeografike peumlrcaktohet nga zona e veprimeve teuml SEESAC peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta neuml periudheumln 2013-2016 dhe peumlrfshin Shqipeumlrineuml Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln Moldavineuml Malin e Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml Neuml kapitullin e dyteuml peumlrmenden gjithashtu edhe vende jashteuml rajonit teuml EJL por kjo eumlshteuml beumlreuml kryesisht me qeumlllimin peumlr teuml zbuluar tendenca meuml teuml gjera dhe peumlr teuml beumlreuml teuml mundur krahasimet

114 metOdOlOgjia

Eumlshteuml peumlrdorur njeuml gameuml e gjereuml metodash ndeumlrkoheuml qeuml janeuml zgjedhur mjetet meuml teuml peumlrshtatshme peumlr komponenteumlt e ndrysheumlm teuml studimit Metodat peumlrfshijneuml

bull rishikimiiliteratureumls Njeuml rishikim i gjereuml i literatureumls aktuale dhe relevante dhe i raporteve ndeumlrkombeumltare rajonale dhe specifike peumlr kontekstin si dhe i keumlrkimeve mbi ccedileumlshtjet qeuml lidhen me gjinineuml dhe SALW-et (Shtojca 3)

bull rishikimiidokumentacionit Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit dhe strategjiteuml e planet e veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL u rishikuan peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr SALW-et Gjithashtu eumlshteuml kryer edhe rishikimi i legjislacionit dhe strategjive peumlr barazineuml gjinore dhe i dokumenteve teuml politikave qeuml trajtojneuml dhuneumln me bazeuml gjinore peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml trajtuar ccedileumlshtjet e SALW-ve (Shtojca 2)

bull Intervista gjysmeuml teuml strukturuara me aneumltareuml teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlrfaqeumlsuesit e institucioneve shteteumlrore dhe peumlrfaqeumlsuesit e organizatave teuml grave qeuml punojneuml neuml fusheumln e mbrojtjes seuml grave nga dhuna neuml familje dhe nga dhuna me baza gjinore (Shtojca 1)aneumltareumlt e komisioneve

bull Njeuml pyeteumlsor i hartuar neuml konsultim me peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve peumlrfituese teuml SALW-ve peumlr teuml zbuluar dhe dokumentuar modelet dhe tendencat gjinore qeuml lidhen me ccedileumlshtjet e SALW-ve Pyeteumlsori eumlshteuml peumlrpjekur teuml mbledheuml teuml dheumlna rajonale teuml krahasueshme peumlr aspektet meuml teuml reumlndeumlsishme gjinore teuml SALW-ve teuml tilla si teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml peumlr autoreumlt dhe viktimat e incidenteve me armeuml zjarri zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit viktimat e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri personat qeuml i doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave teuml mbledhjes peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave mes aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe kufizimet neuml procedurat e licencimit peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje U beumlneuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml veccediluar karakteristikat e mosheumls seuml viktimave dhe autoreumlve teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlr teuml pasur njeuml ide meuml teuml qarteuml se si ndeumlrthuret gjinia me mosheumln (Shtojca 4)

115 Sfidat dhe kufizimet

Sfida kryesore metodologjike buron nga mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml rajonin e EJL dhe nga mungesa e njeuml qasjeje teuml unifikuar peumlr mbledhjen e teuml dheumlnave Praktika e mbledhjes seuml teuml dheumlnave eumlshteuml peumlrgjitheumlsisht e pazhvilluar por ajo gjithashtu luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin ashtu sikurse disponueshmeumlria dhe cileumlsia e teuml dheumlnave Peumlr rrjedhojeuml kjo krijon veumlshtireumlsi neuml zbulimin dhe dokumentimin e modeleve dhe tendencave gjinore neuml rajon Peumlr disa probleme akute si psh vrasja e grave dhe dhuna neuml familje ka disa teuml dheumlna teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shpesh mungojneuml teuml dheumlnat meuml elementare peumlr struktureumln gjinore teuml autoreumlve dhe viktimave teuml dhuneumls seuml kryer me armeuml Neuml disa raste legjislacioni peumlr mbrojtjen e teuml dheumlnave personale e peumlrcakton gjinineuml si informacion veccedilaneumlrisht sensitiv dhe peumlr

Referencat peumlr Kosoveumln kuptohen neuml kontekstin e Rezoluteumls seuml Keumlshillit teuml Sigurimit 1244 (1999)

Hyrje 11

shkak teuml kufizimeve ligjore nuk disponohen informacione teuml tilla si numri i grave dhe burrave qeuml keumlrkojneuml teuml pajisen me leje peumlr teuml mbajtur armeuml

Peumlr teuml kapeumlrcyer pjeseumlrisht pengesat qeuml lidhen me statistikat e pamjaftueshme neuml dispozicion teuml ndara sipas gjiniseuml pyeteumlsori i peumlrmendur meuml sipeumlr u konceptua si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml lidhur mbledhjen e teuml dheumlnave me problematikat kryesore teuml politikave teuml peumlrmendura neuml seksionin meuml poshteuml Ai ofron gjithashtu njeuml tablo meuml teuml qarteuml teuml kufizimeve dhe hendeqeve neuml praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave dhe nxjerr neuml pah veumlshtireumlsiteuml qeuml mund teuml hasen neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml zhvilluar politikeumlbeumlrjen mbi bazeumln e provave Pavareumlsisht peumlrgjigjeve teuml mira nga komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve1 duhet teuml merret neuml konsiderateuml fakti se peumlr shumeuml prej tyre kjo ishte hera e pareuml qeuml teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml mblidheshin neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe gjateuml keumltij procesi u haseumln shumeuml sfida nga bazat e teuml dheumlnave josensitive ndaj gjiniseuml qeuml veumlshtireumlsonin mbledhjen e teuml dheumlnave deri te nevoja peumlr ti nxjerreuml teuml dheumlnat manualisht ccedilka peumlrbeumlnte ngarkeseuml shumeuml teuml madhe pune

Peumlrveccedil pyeteumlsorit u peumlrdoreumln njeuml seumlreuml burimesh teuml tjera teuml tilla si raportet dhe bazat e teuml dheumlnave teuml SEESAC-ut UNO-DC-seuml OBSH-seuml Small Arms Survey (SAS - Vrojtimi peumlr armeumlt e vogla) Deklarateumls e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvillimin (DGJ) teuml Rrjetit teuml Grave kundeumlr Dhuneumls etj Peumlr ana-lizimin e ligjeve lidhur me SALW-et dhe me armeumlt e zjarrit neuml EJL u peumlrdor korpusi i SEESAC-ut me legjislacionin rajonal peumlr armeumlt Ky korpus sheumlrben si njeuml udheumlzues peumlr legjislacionin e SALW-ve neuml rajon dhe eumlshteuml i disponuesheumlm neuml gjuheumlt shqip BCMS2 anglisht dhe rumanisht

Sidoqofteuml peumlr shkak teuml disponueshmeumlriseuml seuml kufizuar teuml teuml dheumlnave ky studim nuk peumlrpiqet teuml ofrojeuml njeuml pamje gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr ccedildo shtet dhe territor neuml EJL dhe ky as nuk eumlshteuml qeumlllimi i tij Peumlrkundrazi ai peumlrpiqet teuml niseuml diskutime teuml meumltejshme mbi nevojeumln peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe avancuar praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave si peumlr sa i peumlrket qeumlllimit ashtu edhe disponueshmeumlriseuml seuml teuml dheumlnave

Peumlr njeuml panorameuml meuml teuml ploteuml teuml situatave specifike sipas kontekstit do teuml duhet teuml ndeumlrmerren keumlrkime dhe analiza teuml tjera veccedilaneumlrisht kur beumlhet fjaleuml peumlr bashkeumlveprimin e ndeumlrlikuar teuml regjimeve gjinore dominuese ngjarjeve teuml fundit historike situateumls social-ekonomike dhe politike dhe praktikave aktuale peumlr SALW-et Prandaj raporti rithekson njeuml emergjenceuml teuml sinjalizuar qeuml meuml pareuml neuml keumlrkimin akademik dhe neuml ateuml teuml politikave (Cukier 2009 Schroeder Farr dhe

Schnabel 2005 Alvazzi del Frate 2011 Carapic 2014) sipas seuml cileumls nevojitet njeuml keumlrkim meuml i fokusuar te gjinia peumlr teuml hartuar politika efektive peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml (Doumlnges 2014 f 4)

116 Struktura

Ky raport eumlshteuml i strukturuar neuml kateumlr kapituj Kapitulli i pareuml ofron informacion bazeuml rreth studimit qeumlllimi objektivat audienca dhe objektivi i peumlrmbajtjes seuml tij Peumlrmenden shkurtimisht instrumentet metodologjike kyccedile teuml peumlrdorura dhe sinjalizohen sfidat e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Kapitulli i dyteuml peumlrqendrohet te problematikat kryesore teuml politikave peumlr sa i peumlrket gjiniseuml dhe SALW-ve Ky seksion rishikon njeuml numeumlr teuml madh hulumtimesh ekzistuese mbi aspektet gjinore teuml dhuneumls nga armeumlt e vogla e teuml lehta neuml EJL Seksioni i treteuml peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml analizeumls gjinore teuml kuadrit ligjor dhe strategjik peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL Janeuml marreuml neuml konsiderateuml edhe praktikat e mira teuml zhvilluara neuml vende dhe territore teuml tjera Si peumlrfundim seksioni i fundit peumlrmban rekomandime qeuml bazohen neuml gjetjet kryesore teuml raportit

12 PeumlRkufizime

Gjinia regjimet gjinore rolet gjinore

Neuml keumlteuml raport gjinia kuptohet si njeuml parim thelbeumlsor i cili strukturon rreumlnjeumlsisht jeteumlt e grave dhe burrave Ajo peumlrfshin njeuml paketeuml praktikash qeuml formojneuml njeuml model dominues shpeshhereuml referuar si regjim gjinor ldquoi cili i pozicionon grateuml dhe burrat neuml marreumldheumlnie teuml tilla qeuml karakteristikat e tyre teuml grupit por edhe jeteumlt individuale teuml kuptohen peumlrmes keumltij modeli (Blagojević 2013 f 33) Regjimet gjinore janeuml marreumldheumlnie relativisht teuml strukturuara ndeumlrmjet grave dhe burrave qeuml marrin formeuml neuml rolet dhe identitetet gjinore dhe janeuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social kulturor dhe historik (po aty f 33-37)

Gjinia i referohet roleve sociale - rolet gjinore - dhe sjelljeve teuml cilat neuml njeuml shoqeumlri shihen si teuml peumlrshtatshme peumlr grateuml burrat vajzat dhe djemteuml dhe me pritshmeumlrineuml qeuml teuml gjitheuml ata do teuml respektojneuml normat e lidhura me gjinineuml Prandaj gjinia ka teuml beumljeuml me diferencat sociale ndeumlrmjet grave dhe burrave (dhe jo me ndryshimet biologjike referuar neuml vijim si seksi) Duke qeneuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social ato janeuml teuml ndryshueshme

1 Sheumlnim Neuml momentin e finalizimit teuml keumltij raporti teuml dheumlnat ishin doreumlzuar nga Ministria e Puneumlve teuml Brendshme e Shqipeumlriseuml dhe nga komisionet e SALW-ve teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls Malit teuml Zi dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml Teuml dheumlnave peumlrkateumlse neuml vijim referohen si baza e teuml dheumlnave e SEESAC SEESAC nuk mban peumlrgjegjeumlsi peumlr sakteumlsineuml e informacionit

2 Shkurtimi BCMS i referohet gjuheumls boshnjake kroate malazeze dhe serbe

Hyrje12

me kalimin e koheumls Gjinia nuk i referohet veteumlm grave por i referohet grave dhe burrave vajzave dhe djemve dhe marreumldheumlnies ndeumlrmjet tyre Gjinia peumlrcakton ateuml ccedilfareuml pritet ccedilfareuml lejohet dhe vlereumlsohet peumlr grateuml dhe burrat neuml njeuml kontekst teuml caktuar Ajo peumlrcakton gjithashtu veprimtariteuml qeuml ndeumlrmerren ndeumlrmjet grave dhe burrave qasjen neuml burime dhe kontrollin mbi to si dhe mundeumlsiteuml neuml vendimmarrje (OSAGI 2001) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi eumlshteuml te roli qeuml luan gjinia neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave qeuml lidhen me SALW-et si dhe te rreziqet specifike gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve

Termat integrim gjinor dhe integrim i perspektiveumls gjinore peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tjetrit neuml keumlteuml raport dhe neumlnkuptojneuml procesin e vlereumlsimit teuml pasojave peumlr grateuml dhe burrat nga ccedildo veprim i planifikuar duke peumlrfshireuml legjislacionin politikat ose programet neuml teuml gjitha fushat dhe neuml teuml gjitha nivelet Eumlshteuml njeuml strategji peumlr ti kthyer shqeteumlsimet dhe peumlrvojat e grave dhe teuml burrave neuml njeuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve neuml teuml gjitha sferat politike ekonomike dhe shoqeumlrore neuml meumlnyreuml qeuml grateuml dhe burrat teuml peumlrfitojneuml neuml meumlnyreuml teuml barabarteuml dhe teuml mos keteuml pabarazi Qeumlllimi peumlrfundimtar eumlshteuml teuml arrihet barazia gjinore (ECOSOC 1997 f 2)

dhunakundeumlrgravedhedhunaneumlfamilje

Neuml keumlteuml raport dhuna kundeumlr grave dhe dhuna neuml familje peumlrdoren neuml peumlrputhje me Konventeumln e Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje (neuml vijim referuar si Konventa e Stambollit) Dhuneuml kundeumlr grave neumlnkupton shkeljen e teuml drejtave teuml njeriut dhe njeuml formeuml diskriminimi kundeumlr grave dhe peumlrfshin teuml gjitha aktet e dhuneumls me bazeuml gjinore qeuml rezultojneuml ose mund teuml rezultojneuml neuml leumlndim fizik seksual psikologjik ose ekonomik apo neuml vuajtje peumlr grateuml duke peumlrfshireuml keumlrceumlnimin e kryerjes seuml keumltyre akteve detyrimin ose heqjen arbitrare teuml liriseuml qofteuml neuml publik ose neuml jeteumln privatedhuneumlneumlfamilje janeuml teuml gjitha aktet e dhuneumls fizike seksuale psikologjike ose ekonomike qeuml ndodhin brenda familjes ose njeumlsiseuml familjare ose ndeumlrmjet bashkeumlshorteumlve ose partnereumlve teuml meumlparsheumlm apo teuml tanisheumlm pavareumlsisht neumlse autori ka jetuar ose jo neuml teuml njeumljteumln baneseuml me viktimeumln (2011 f 3)

vrasjaegraveneumlnkupton neuml peumlrgjitheumlsi vrasjen me paramendim teuml grave peumlr shkak se janeuml gra por peumlrkufizime meuml teuml gjera peumlrfshijneuml ccedildo lloj vrasjeje teuml grave ose vajzave (OBSH) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi peumlrqendrohet te vrasja e grave neuml kuptimin meuml teuml ngushteuml teuml vrasjes nga partneri intim si psh vrasja e njeuml gruaje nga partneri i tanisheumlm ose i meumlparsheumlm vrasjaegrave peumlrdoret peumlr tju referuar teuml gjitha rasteve teuml vrasjeve ku femrat janeuml viktima teuml keumltyre akteve (Peumlr meuml tepeumlr diskutim neuml lidhje me operacionalizimin dhe peumlrdorimin e keumltyre termave shih Alvazzi del Frate 2011 f 116 OBSH 2012Racovita 2015 f 89)

Armeuml teuml vogla e teuml lehta (SALW)3 neuml vijim neumlnkuptohen neuml peumlrputhje me Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla (UN CASA 2016 f 13 19) Armeuml teuml vogla janeuml teuml gjitha armeumlt vdekjeprureumlse teuml projektuara peumlr peumlrdorim individual e qeuml mund teuml transportohen nga njeriu teuml cilat nxjerrin ose leumlshojneuml janeuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohen lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlseacute (po aty f 13)

Peumlrqeumlllimeteumlkeumltijraportitermatarmeumlzjarridhe armeuml teuml vogla peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tje-trit

Armeuml e lehteuml4 eumlshteuml ccedildo armeuml vdekjeprureumlse e projektuar peumlr peumlrdorim nga dy ose tre persona qeuml veprojneuml si njeuml grup (edhe pse disa prej tyre mund teuml mbahen dhe peumlrdoren nga njeuml person i veteumlm) e cila nxjerr ose leumlshon eumlshteuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohet lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlse (po aty f 19)

komisionisALW-ve(neuml vareumlsi teuml rajonit dhe teuml procesit mund teuml quhet edhe Pikeuml Kombeumltare Kontakti KomitetKeumlshillAgjenci Kombeumltare peumlr Koordinimin e SALW-ve) eumlshteuml njeuml organ kombeumltar ndeumlrinstitucional peumlrgjegjeumls peumlr hartimin koordinimin zbatimin e politikave dhe peumlr monitorimin e peumlrpjekjeve peumlr trajtimin e teuml gjitha ccedileumlshtjeve qeuml lidhen me SALW-et brenda njeuml territori kombeumltar (PNUD 2008a f 2)

3 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash revolvereumlt dhe pistoletat me veteumlmbushje pushkeumlt dhe pushkeumlt karabineuml automatikeumlt pushkeumlt automatike dhe mi-tralozat e lehteuml si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e vogla antike dhe imitimet e tyre 4 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash mitraloza teuml reumlndeuml granatahedheumls dore neumln tyteuml ose teuml montuar armeumlt portative kundeumlrajrore armeumlt portative

kundeumlrtank pushkeumlt pa zmbrapsje raketahedheumlset kundeumlrtank teuml doreumls dhe sistemet e raketave predhahedheumlset kundeumlrajrore teuml doreumls dhe mortajat e kalibrit meuml teuml vogeumll se 100 milimetra si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e lehta antike dhe imitimet e tyre

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 13

21 PRanimi i lidhjeve ndeumlRmjet gjiniseuml dhe SALW-ve

Veumlllimi gjithnjeuml e neuml rritje i literatureumls dhe i teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml ka kontribuuar ndjesheumlm neuml rritjen e pranimit teuml lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve Siccedil shihet shkalla e madhe e mospeumlrputhjes seuml statistikave tregon se dallimet gjinore neuml mjediset social-kulturore nevojiten peumlr teuml shpjeguar dallimet gjinore neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2013 f 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave eumlshteuml argumentuar se ndikimi i diferencuar qeuml SALW ka te grateuml dhe burrat keumlrkon integrim teuml qeumlndruesheumlm teuml problematikave gjinore neuml legjislacionet dhe kuadrot e politikave peumlr SALW-et (SEESAC 2007a) kjo nevojitet peumlr eksplorimin e dallimeve gjinore neuml meumlnyreuml qeuml teuml zhvillohen strategji teuml peumlrshtatshme kundeumlr keqpeumlrdorimit dhe peumlrhapjes seuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta (Cukier 2009 f 19)

Peumlr teuml rritur kuptimin ose peumlr teuml informuar procesin e politikeumlbeumlrjes janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml vazhdueshme nga shumeuml aktoreuml teuml ndrysheumlm teuml tilleuml si akademikeumlt keumlrkuesit specialisteumlt e teuml drejtave gjinore OJQ-teuml e grave dhe organizatat ndeumlrkombeumltare peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat praktikat gjinore dhe SALW-et ndeumlrthuren me njeumlra-tjetreumln Neuml keumlteuml drejtim keumlrkuesit kaneuml eksploruar ndeumlrveprimin e ndeumlrlikuar ndeumlrmjet gjiniseuml dhe peumlrhapjes rregullimit dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla (Farr dhe Gebre-Wold 2002 Cukier Kooistra dhe Anto 2002 Cukier dhe Cairns 2009) Gjithashtu janeuml beumlreuml shumeuml peumlrpjekje peumlr teuml shpjeguar efektet neuml shumeuml rrafshe teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve me njeuml fokus teuml veccedilanteuml te dhuna ndaj grave e ushtruar neuml kushte konflikti ose jo e veccedilaneumlrisht te lidhjet ndeumlrmjet praniseuml seuml armeumlve dhe dhuneumls neuml familje (AI IANSA OI 2005 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013 Dziewanski LeBrun dhe Racovita 2014) Kaneuml nisur keumlrkime peumlr teuml peumlrcaktuar faktoreumlt qeuml i japin formeuml sjelljes dhe praktikave teuml burrave neuml lidhje me SALW-et ndeumlrkoheuml qeuml veumlmendje e veccedilanteuml i eumlshteuml kushtuar teuml rinjve meshkuj peumlr shkak teuml peumlrfaqeumlsimit teuml larteuml teuml tyre neuml pozicionin e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml dhuneumls me armeuml Duke vepruar keumlshtu janeuml ekzaminuar rreziqet specifike dhe kushteumlzimet shoqeumlrore kulturore dhe ideologjike teuml keumltyre ccedileumlshtjeve (Bevan dhe Florquin 2006 Page 2009 Mankowski 2013) Gjithashtu janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr

analizimin kritik teuml aspekteve gjinore teuml rezolutave traktateve dhe angazhimeve shumeumlpaleumlshe peumlr armeumlt konvencionale dhe peumlr teuml drejtat dhe pjeseumlmarrjen e grave (Farr 2002 Bastick dhe Valasek 2014 Acheson 2015) ose peumlr teuml eksploruar reagimin gjinor teuml legjislacionit peumlr dhuneumln neuml familje neuml njeuml kontekst gjeografik teuml veccedilanteuml (Krkeljić 2007 Dokmanović 2007) Neuml EJL janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml kapeumlrcyer teuml pakteumln pjeseumlrisht mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet ngritjes seuml njeuml baze teuml dheumlnash dhe neumlpeumlrmjet njeuml analize peumlr ndeumlrgjegjeumlsimin gjinor teuml mediave qeuml raportojneuml peumlr dhuneumln e lidhur me armeumlt e zjarrit (SEESAC 2015 SEESAC 2016 SEESAC 2016a) Peumlr sa i peumlrket rezultateve teuml politikave raportet e fundit mundeumlsojneuml ndjekjen e praktikave teuml reja neuml lidhje me rezultatet e programeve teuml veccedilanta neuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj (Abt dhe Winship 2016)

Keumlto fakte kaneuml teumlrhequr njeuml rritje teuml veumlmendjes kritike si neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr keumlrkime teuml tjera peumlr teuml lehteumlsuar meuml tej kuptimin e keumlsaj teme ashtu edhe neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr teuml artikuluar keumlrkeseumln peumlr peumlrpjekje praktike peumlr parandalimin ose ndreqjen e pasojave shkateumlrrimtare qeuml dhuna me armeuml mbi shoqeumlrineuml grateuml burrat djemteuml dhe vajzat Sidoqofteuml pavareumlsisht praktikave teuml reja dhe zhvillimeve meuml teuml fundit inovative teuml tilla si miratimi i Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili u keumlrkon vendeve teuml marrin neuml konsiderateuml rreziqet e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml teuml gjitha njohuriteuml e krijuara nuk kaneuml pasur ende njeuml ndikim teuml mjaftuesheumlm te politikat

Megjithateuml keumlto zhvillime kaneuml shkaktuar njeuml veumlmendje teuml re peumlr keumlteuml ccedileumlshtje dhe kaneuml nxjerreuml neuml pah keumlndveumlshtrime teuml shumta peumlr aspektet e ndryshme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml cilat peumlr pasojeuml keumlrkojneuml qeuml problematikat gjinore teuml merren neuml konsiderateuml me kujdesin e duhur neuml momentin e projektimit teuml zgjidhjeve teuml ndryshme Keumlto aspekte teuml ndryshme mund teuml grupohen neuml peseuml problematika kryesore ku aspektet gjinore luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe kuptimin e praktikave teuml SALW-ve (Cukier 2009)

1 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 2 Dhuna neuml familje (dhe rregullimi i mbajtjes seuml

armeumlve nga civileumlt) 3 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeumlt e vogla 4 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe

rregullimit teuml tyre 5 Gjinia dhe proceset politike

2 CcedilEumlSHTJET GJINORE dhe SALW-et - PRObLEmATIkAT kRyESORE TEuml POLITIkAvE

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve14

Neuml vijim teuml keumltij klasifikimi seksioni tjeteumlr peumlrshkruan shkurtimisht keumlto peseuml aspekte dhe teuml dheumlnat peumlrkateumlse kur disponohen paraqiten neuml meumlnyreuml teuml tilleuml qeuml teuml peumlrcaktohet njeuml lidhje meuml e afeumlrt dhe teuml skicohet konteksti dhe sfidat qeuml paraqesin politikat neuml EJL

22 PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave

221 gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vOgla

Teuml dheumlnat qeuml disponohen peumlr vrasjet neuml teuml gjitheuml boteumln tregojneuml njeuml polarizim teuml mprehteuml peumlr sa i peumlrket

modeleve gjinore teuml vrasjeve dhe diferencimit teuml problematikave teuml siguriseuml peumlr grateuml dhe burrat (UNODC 2013 Racovita 2015) Burrat mbizoteumlrojneuml si neuml rastin e autoreumlve ashtu edhe neuml rastin e viktimave por ata peumlrbeumljneuml njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml personave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim (95) sesa si viktima (79) Shkalla e vrasjeve teuml burrave (97 peumlr 100 000) eumlshteuml rreth 15 hereuml meuml e larteuml se mesatarja globale (62 peumlr 100 000) dhe 36 hereuml meuml e larteuml se shkalla e vrasjeve teuml grave (27 peumlr 100 000) (po aty 2013 f 13 21)

Burimi Studimi Global i UNODC-seuml peumlr Vrasjet 2013

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 15

Nga ana tjeteumlr grateuml kaneuml meuml shumeuml gjasa teuml jeneuml viktima teuml vrasjeve (21) sesa teuml deumlnuara peumlr vrasje (5) (po aty 2013 f 13) Teuml dheumlnat e paraqitura te Barra globale e dhuneumls me armeuml vlereumlsojneuml se grateuml peumlrbeumlnin 16 (rreth 60 000 e shprehur si numeumlr total) teuml viktimave teuml vrasjeve neuml vitin 2012 (Racovita 2015 f 90)

Edhe pse shkalla e vrasjeve ndryshon neuml meumlnyreuml drastike neuml rajone teuml ndryshme raporti burra-gra mbetet thuajse konstant pavareumlsisht vendit apo territorit Shifrat neuml Evropeuml janeuml shumeuml meuml teuml uleumlta krahasuar me mesataret globale por pjesa qeuml zeumlneuml grateuml neuml Evropeuml eumlshteuml meuml e larteuml si peumlr autoreumlt e deumlnuar ashtu edhe peumlr viktimat e vrasjeve - respektivisht 8 dhe 28 (UNODC 2013 f 13)

Peumlr sa i peumlrket armeumlve teuml zjarrit peumlrllogaritjet peumlr peumlrdorimin e tyre si mjet peumlr teuml kryer vrasje luhaten neuml nivel global nga 40 (po aty 2013 f 15) neuml 48 (OBSH UNODC PNUD 2014) ccedilka i beumln ato teuml jeneuml arma meuml e peumlrdorur neuml kryerjen e vrasjeve (UNODC 2013 f 15) Modelet gjinore teuml vrasjeve teuml kryera peumlrmes armeumlve teuml zjarrit ndjekin nga afeumlr modelet e vrasjeve neuml peumlrgjitheumlsi Burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml viktimave teuml aksidenteve qeuml peumlrfshijneuml armeuml zjarri me peumlrllogaritje qeuml arrijneuml deri neuml 90 neuml nivel global (UNP QDH 2007 f 81) dhe 76 neuml Evropeuml (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 27) Por megjithateuml duke pasur parasysh qeuml grateuml janeuml shumeuml meuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara mes blereumlsve zoteumlruesve ose peumlrdoruesve teuml keumltyre armeumlve ato ndikohen neuml meumlnyreuml joproporcionale nga pasojat e armeumlve teuml vogla (Farr 2006 f 17) ndeumlrkoheuml

qeuml eumlshteuml dokumentuar njeuml korrelacion meuml i forteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml femrave sesa midis disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml burrave (Hemenway dhe Miller 2000) Nga perspektiva e politikave qeuml neuml fillim teuml viteve 90 u vu neuml dukje se kjo mospeumlrputhje peumlrbeumlnte njeuml element teuml forteuml peumlr pozicionimin e keumltij debati neuml kuadrin e teuml drejtave teuml njeriut dhe teuml baraziseuml (Cukier)

Keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te rastet fatale duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren si mjet peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike leumlndim emocional frikeuml peumlrdhunim abuzim seksual detyrim dhe forma teuml tjera dhune (UNP QDH 2007 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) teuml cilat mund teuml keneuml pasoja teuml reumlnda te viktimat por qeuml shpesh nuk raportohen ose nuk beumlhen keumlrkimet e nevojshme Shumeuml shpesh keumlto forma dhune ndodhin kryesisht neuml sfereumln private dmth neuml sfereumln familjar (Shaw 2013) dhe tolerohen ose nuk njihen nga institucionet kompetente

222EfEktEtEdifErEncuarateumlSaLW-ve te grateuml dhe burrat neuml ejl tendencat kryeSOre

Peumlr sa i peumlrket metodave teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer vrasje neuml rajonin EJL5 neuml studim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin Siccedil tregohet neuml figureumln 2 neuml Mal teuml Zi (70) dhe neuml Shqipeumlri (66) armeumlt e zjarrit tejkalojneuml ndjesheumlm teuml gjitha metodat e tjera teuml kombinuara seuml bashku ndeumlrkoheuml qeuml neuml Serbi armeumlt e zjarrit janeuml arma meuml e zgjedhur (42) krahasuar

5 Nuk kishte teuml dheumlna teuml disponueshme peumlr Kosoveumln

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve16

Modelet gjinore teuml viktimave teuml vrasjeve me paramendim neuml EJL peumlrngjajneuml me modelet globale - burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln pavareumlsisht vendit apo territorit Sidoqofteuml pjesa qeuml ata zeumlneuml neuml

numrin total teuml viktimave luhatet ndjesheumlm duke variuar nga rreth 23 (Bosnjeuml-Hercegovineuml Serbi) neuml rreth 910 (Shqipeumlri Kosoveuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml)

me armeumlt e ftohta (29) dhe mjetet e tjera (30) Edhe pse armeumlt e zjarrit janeuml peumlrdorur gjereumlsisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (30) dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml (38) diferencat ndeumlrmjet peumlrdorimit

teuml armeumlve teuml zjarrit dhe mjeteve teuml tjera janeuml meuml pak teuml theksuara sesa neuml Mal teuml Zi Shqipeumlri dhe Serbi Veteumlm neuml Moldavi armeumlt e zjarrit peumlrdoren shumeuml rralleuml (8) krahasuar me mjetet e tjera

Burimi OBSH UNODC PNUD Raporti i statusit global peumlr parandalimin e dhuneumls 2014

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 17

Rrjedhimisht pjesa qeuml grateuml zeumlneuml neuml numrin total teuml viktimave teuml vrasjeve luhatet ndjesheumlm neuml rajon (nga 73 neuml Kosoveuml neuml 341 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

dhe 351 neuml Serbi) ccedilka thekson nevojeumln peumlr keumlrkime shteseuml specifike peumlr kontekstin peumlr keumlteuml lloj shpeumlrndarjeje

Burimi UNODC Studimi Global peumlr Vrasjet 2013 teuml dheumlnat peumlr Kosoveumln Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1viktimat e vRasjeve me PaRamendim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 14 54 13 104 20 104 26 131 18 124

kosova 1 14 1 23 1 28 4 28 2 20

mali i Zi 11 40 7 27 12 33 14 24 8 29

IRJ e maqedoniseuml 5 19 10 23 7 15 11 18 4 28

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve18

Siccedil veumlrehet niveli i vrasjeve me paramendim6 neuml vendet e EJL-seuml ka reumlneuml ndjesheumlm duke filluar nga viti 1995 me peumlrfundimin e konflikteve teuml dhunshme dhe nivelet e vrasjeve janeuml ndjesheumlm meuml teuml uleumlta sesa mesatarja globale por gjithsesi mbi nivelet e Evropeumls Pereumlndimore (Carapic 2014 f 1) Veteumlm Moldavia beumln peumlrjashtim e cila ka njeuml nivel vrasjesh pak meuml teuml larteuml se mesatarja globale por shumeuml teuml larteuml krahasuar me nivelin e vendeve teuml tjera neuml rajon

Kur merren neuml konsiderateuml nivelet e vrasjes seuml grave (peumlr 100 000 banoreuml) figura 4 tregon nivele krahasimisht teuml

uleumlta peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe Serbineuml teuml cilat renditen neuml fund teuml listeumls me njeuml shkalleuml shumeuml teuml uleumlt (lt1) ndeumlrkoheuml qeuml Shqipeumlria shfaq njeuml shkalleuml teuml uleumlt (1-3) Moldavia mbetet vendi i veteumlm neumln veumlzhgim me njeuml shkalleuml mesatare qeuml eumlshteuml afeumlrsisht sa kateumlrfishi i shkalleumls evropiane Sidoqofteuml nga perspektiva e politikave ekziston njeuml tendenceuml e dukshme qeuml neuml vendet dhe territoret me nivele teuml uleumlta teuml vrasjes seuml grave shumica e vrasjeve janeuml ndeumlrpersonale teuml kryera nga njeuml partner intim ccedilka keumlrkon reagimin e duhur institucional dhe veumlnien neuml zbatim teuml strategjive specifike qeuml trajtojneuml keumlteuml problem (Racovita 2015 f 88)

6 Vrasja me paramendim peumlrkufizohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdf

Burimi Barra globale e dhuneumls me armeuml - Teuml gjitheuml vlejneuml 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 19

Teuml dheumlnat e mbledhura nga komisionet e SALW-ve neuml EJL evidentojneuml qarteuml se shumica thuajse absolute e incidenteve me armeuml zjarri7 kryen nga meshkujt - 97 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Kosoveuml 98 neuml Shqipeumlri ndeumlrkoheuml qeuml teuml gjitha incidentet e dokumentuara neuml

Mal teuml Zi ishin kryer nga meshkujt Neuml kontrast me keumlteuml incidentet me armeuml zjarri shumeuml rralleuml kryen nga grateuml (2 neuml Shqipeumlri dhe Bosnjeuml-Hercegovineuml 3 neuml Kosoveuml) peumlr teuml mos theumlneuml kurreuml (asnjeuml rast i raportuar neuml Mal teuml Zi) (figura 5)

7 Neuml kontekstin e keumltij studimi incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml vrasjet vrasjet me dhuneuml tentativat peumlr vrasje veteumlvrasjet tentativat peumlr veteumlvrasje sh-kaktimin e rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlnat neuml publik proneumlsineuml kontrollin ose mbajtjen e paautorizuar teuml armeumlve peumlrdorimin e armeumlve ose teuml mjeteve teuml rrezikshme dhuneumln neuml familje

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln dhe Malin e Zi mbulojneuml periudheumln 2011-2015 ndeumlrsa peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml vitin 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve20

Keumlto tendenca janeuml shumeuml teuml qeumlndrueshme me kalimin e koheumls pavareumlsisht vendit ose territorit siccedil tregohet neuml tabeleumln 1

Peumlr sa i peumlrket diferencimit gjinor teuml viktimave tendencat tregojneuml teuml njeumljtin nivel qeumlndrueshmeumlrie (tabela 2) por ngjashmeumlri edhe me tendencat mbizoteumlruese teuml vendeve teuml tjera siccedil tregohet neuml figureumln 6 Sidoqofteuml ndryshimet brenda peumlr brenda rajonit janeuml teuml dukshme Edhe pse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln

deumlrrmuese teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri grateuml peumlrfaqeumlsohen neuml meumlnyreuml joproporcionale neuml mesin e viktimave krahasuar me pjeseumln qeuml zeumlneuml si autore teuml incidenteve me peumlrqindje veccedilaneumlrisht teuml larta neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1aautoReumlt e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

bosnjeuml-Hercegovina 18 817 7 716 19 730 66 956 11 875

kosova 21 749 21 1127 32 1263 28 1210 27 1078

mali i Zi 0 387 0 473 0 406 0 342 0 404

tabela 2viktimat e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 8 38 5 65 Nuk disponohen teuml dheumlna

bosnjeuml-Hercegovina 8 37 6 32 5 37 12 26 3 13

kosova 1 11 1 17 1 25 2

mali i Zi 1 11 2 10 0 6 0 10 2 16

IRJ e maqedoniseuml 2 15 8 13 3 10 4 12 2 19

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 21

Studimet e kryera neuml Serbi Shqipeumlri dhe Kosoveuml ofrojneuml prova shteseuml peumlr efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat Njeuml analizeuml mediatike e kryer neuml Serbi tregoi se burrat kryenin 97 teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlrbeumlnin 83 teuml viktimave Neuml aneumln tjeteumlr grateuml peumlrbeumlnin veteumlm 3 teuml autoreumlve teuml incidenteve por ato peumlrbeumlnin 17 teuml viktimave teuml keumltyre incidenteve (SEESAC 2015 f 13 17) gjeuml e cila konfirmon se i njeumljti model vlen peumlr teuml gjitheuml rajonin

Analiza hedh gjithashtu driteuml mbi ndryshimet qeuml lidhen me gjinineuml neuml pasojat e incidenteve neuml teuml cileumlt peumlrdoren armeuml zjarri Keumlto ndryshime janeuml veccedilaneumlrisht teuml theksuara neuml rastin e Serbiseuml ku vdekja ishte pasoja meuml e zakonshme peumlr grateuml e llogaritur neuml 44 teuml incidenteve me armeuml

zjarri ku peumlrfshiheshin gra ndeumlrsa neuml rastin e burrave pasoja meuml e zakonshme ishte plagosja me 54 e ndjekur nga vdekja e cila ishte pasojeuml neuml 34 teuml incidenteve ku peumlrfshiheshin meshkujt Neuml Shqipeumlri plagosja eumlshteuml pasoja meuml e shpeshteuml si peumlr grateuml (38) ashtu edhe peumlr burrat (399) peumlr teuml gjitha incidentet e konstatuara ndeumlrkoheuml qeuml vdekja eumlshteuml pasoja e dyteuml meuml e zakonshme e llogaritur neuml 261 peumlr meshkujt dhe 296 peumlr femrat Incidentet neuml teuml cilat viktimat janeuml keumlrceumlnuar me armeuml zjarri janeuml pasoja e treteuml meuml e peumlrhapur 197 e incidenteve peumlr meshkujt dhe 259 peumlr femrat (SEESAC 2016 f 24) Peumlr sa i peumlrket pasojave gjetjet e studimit tregojneuml se viktimat femra kaneuml qeneuml shpesh meuml teuml keumlrceumlnuara se meshkujt neuml 444 teuml rasteve krahasuar me 211 qeuml ka qeneuml niveli i keumlrceumlnimit teuml meshkujve (po aty p 25)

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml periudheumln 2014-2015 peumlr Kosoveumln periudheumln 2013-2015 ndeumlrkoheuml qeuml peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe IRJ teuml Maqedoniseuml mbulojneuml periudheumln 2011-2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve22

Vrasjet me armeuml zjarri janeuml meuml teuml shpeshta mes burrave por peumlrbeumljneuml gjithashtu pothuajse gjysmeumln e vrasjeve teuml grave siccedil tregohet neuml figureumln 7

Neuml kontrast me shkalleumln e uleumlt ose relativisht teuml moderuar teuml vrasjeve teuml grave neuml EJL neuml peumlrgjitheumlsi neuml disa pjeseuml teuml rajonit ekziston njeuml peumlrqindje mesatare e larteuml e vrasjeve teuml femrave me armeuml zjarri Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml Sekretariatit teuml Deklarateumls seuml Gjeneveumls nga 48 vendet peumlr teuml cileumlt disponoheshin teuml dheumlna teuml besueshme peumlr periudheumln 2007-2012 neuml Evropeumln Juglindore Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml eumlshteuml e para dhe renditet e dymbeumldhjeta ndeumlrmjet vendeve qeuml janeuml neuml bazeumln e teuml dheumlnave me meuml shumeuml se 40 teuml vrasjeve teuml grave teuml kryera me armeuml zjarri Meuml pas vjen Republika e Serbiseuml e pozicionuar neuml vendin e shtateumlmbeumldhjeteuml ndeumlrkoheuml qeuml Moldavia renditet neuml fund

teuml listeumls neuml vendin e dyzet e dyteuml (Racovita 2015 f 104) Teuml dheumlnat e fundit teuml mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml qeumlndrueshmeumlrineuml e tendenceumls seuml paraqitur neuml figureumln 7 Peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml teuml vogla pasqyron vdekshmeumlrineuml e larteuml qeuml shkaktojneuml armeumlt e zjarritdhepeumlrbeumlnnjeumlargumentteumlforteumlpeumlrkontrollinetyreveccedilaneumlrishtneumlkontekstinedhuneumlsneumlfamilje

223 dhuna neuml familje

Teuml dheumlnat gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml disponueshme nxjerrin neuml pah modele mjaft teuml spikatura gjinore dhe teuml diferencuara teuml dhuneumls ndaj seuml cileumls janeuml teuml ekspozuar grateuml dhe burrat Neuml vareumlsi teuml paramendimit teuml kontekstit teuml motivit instrumentalitetit dhe marreumldheumlnies autor-viktimeuml UNODC-ja i klasifikon teuml gjitha rastet e vrasjeve neuml 1

Figura 7Pjesa e vRasjeve me aRmeuml zjaRRi PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 23

vrasjeqeumllidhenmeaktiviteteteumltjerakriminale (ku qeumlllimi kryesor eumlshteuml teuml gjenerohen teuml ardhura teuml jashteumlligjshme ose peumlr arsye teuml tjera) 2vrasjendeumlrpersonale (teuml kryera nga partneri intimfamiljareuml pa ndonjeuml qeumlllim dyteumlsor por thjesht si meumlnyreuml peumlr zgjidhjen e njeuml konflikti dheose ndeumlshkimin e viktimeumls peumlrmes dhuneumls) dhe 3 vrasjesocial-politike (ku vrasja kryhet peumlr teuml arritur qeumlllime teuml caktuara sociale ose politike teuml lidhura me paragjykimin social axhendat politike ose axhenda teuml tjera social-politike) (UNODC 2013 f 39-49)

Duke marreuml shkas nga statistikat neuml dispozicion vrasjet qeuml lidhen me aktivitete kriminale ose ato qeuml lidhen me axhenda social-politike prekin shumeuml meuml tepeumlr burrat sesa grateuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml aneumln tjeteumlr vrasja ndeumlrpersonale prek grateuml neuml meumlnyreuml joproporcionale Brenda keumltyre modeleve teuml diferencuara grateuml janeuml sheumlnjestra teuml llojeve specifike teuml dhuneumls me bazeuml gjinore si dhuna neuml familje dhe dhuna seksuale (Cukier 2002 f 28) Vlereumlsohet se nga teuml gjitha grateuml qeuml kaneuml qeneuml viktima teuml vrasjeve neuml teuml gjitheuml boteumln neuml vitin 2012 thuajse gjysma e tyre (47) janeuml vrareuml nga partneri intim ose nga familjareuml krahasuar me meuml pak se 6 teuml burrave teuml vrareuml neuml po teuml njeumljtin vit (UNODC 2013 f 14) Peumlr rrjedhojeuml kjo do teuml thoteuml se ndeumlrkoheuml qeuml shumica e burrave keumlrceumlnohet meuml shpesh nga rreziku i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml njohurit e tyre jointim (ose edhe nga persona teuml panjohur) grateuml janeuml meuml teuml rrezikuara neuml kontekstin familjar nga partnereumlt e tyre intimeuml (po aty f 28-29) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml gjithashtu e reumlndeumlsishme teuml theksohet se prevalenca e dhuneumls me armeuml varet shumeuml jo veteumlm nga gjinia e autorit por gjithashtu edhe nga marreumldheumlnia qeuml autori ka me viktimeumln dhe nga vendi i ushtrimit teuml dhuneumls (Sorenson 2006)

Njeuml seumlreuml studimesh paraqesin prova sipas teuml cilave prania e njeuml arme rrit rrezikun e njeuml pasoje fatale peumlr grateuml neuml kontekstin familjar (SAS 2013 Cukier 2006 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) Neuml analizeumln e kryer neuml 26 vende me teuml ardhura teuml larta dhe neuml 10 vende me teuml ardhura mbi mesataren Hemenway dhe Miller dokumentojneuml njeuml korrelacion teuml qarteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve teuml zjarrit dhe shkalleumls seuml vrasjeve - ku ka meuml shumeuml armeuml ka meuml shumeuml vrasje (2000) Neuml SHBA njeuml shtet qeuml ka njeuml prej niveleve meuml teuml larta teuml zoteumlrimit teuml armeumlve 84 e teuml gjitha grave teuml vrara ishin vrareuml me armeuml zjarri (AI IANSA OI 2005 f 11) nivel i cili eumlshteuml mbi dyfishin e mesatares globale Njeuml studim i kryer neuml SHBA tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml prania e njeuml arme neuml shteumlpi rriste me 41 rrezikun e peumlrgjithsheumlm qeuml dikush neuml familje teuml vritej peumlr grateuml neuml veccedilanti ky rrezik thuajse trefishohej - (njeuml rritje prej 272) (po aty f 12) Sipas peumlrllogaritjeve teuml tjera prania e njeuml SALW-i rrit me 5 deri neuml 12 hereuml mundeumlsineuml e pasojave fatale peumlr grateuml

krahasuar me rastet ku nuk ka armeuml zjarri kjo do teuml thoteuml se grateuml e dhunuara kaneuml 5 hereuml meuml shumeuml gjasa qeuml teuml vriten nga dhunuesi i tyre neumlse ky i fundit zoteumlron njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml sulmet neuml dhuneumln neuml familje ku peumlrfshihen armeuml kaneuml 12 hereuml meuml shumeuml gjasa teuml rezultojneuml neuml vdekje krahasuar me rastet kur peumlrdoren armeuml teuml tjera ose forceuml fizike (Qendra Ligjore peumlr Parandalimin e Dhuneumls me Armeuml)

Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml argumentuar se brenda kontekstit meuml teuml gjereuml social teuml pabarazive gjinore ekzistuese SALW-teuml rrisin ccedilekuilibrat e pushtetit dhe peumlrforcojneuml hierarkiteuml sociale teuml cilat u mundeumlsojneuml burrave dominimin mbi grateuml (Farr 2006 f 111) ndash kjo shprehet neuml meumlnyreumln meuml radikale neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls seuml ushtruar nga partneri intim dhe neuml pasojeumln meuml fatale - ateuml teuml vrasjes seuml grave nga partneri intim

Ka disa faktoreuml teuml cileumlt rrisin mundeumlsineuml e pasojave fatale neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim kur peumlrfshihen edhe armeumlt e zjarrit (AI IANSA OI 2005 f 13)

madheumlsia e plageumlve teuml shkaktuara nga shteumlnia me armeuml

kapaciteti i reduktuar i grave peumlr teuml rezistuar shanset e reduktuara teuml grave peumlr tu arratisur ose

teuml personave teuml jashteumlm peumlr teuml ndeumlrhyreuml dhe peumlr ti ndihmuar ato si edhe

shanset meuml teuml larta qeuml njeuml dhunues teuml peumlrdoreuml armeuml neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Campbell 2003)

Armeumlt e zjarrit luajneuml gjithashtu rol neuml rastet e ushtrimit teuml dhuneumls seksuale ose teuml formave teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kushte konflikti ose jo Peumlrveccedil keumlsaj ashtu siccedil peumlrmendet meuml sipeumlr prania e armeumlve teuml zjarrit mund teuml rezultojeuml neuml plagosje dhe gjymtim dhe lidhet me dhuneumln psikologjike ndaj grave nga partnereumlt e tyre dhe qeuml mund teuml marreuml forma teuml ndryshme (keumlrceumlnim frikeumlsim peumlrndjekje etj)

Dhuna kundeumlr grave neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft e peumlrhapur neuml EJL Neuml Shqipeumlri shkalla e peumlrgjithshme e prevalenceumls seuml dhuneumls neuml familje kundeumlr grave (gjateuml gjitheuml jeteumls) eumlshteuml 594 dhuna psikologjike eumlshteuml meuml e shpeshta (582) e ndjekur nga dhuna fizike (237) (INSTAT 2013 f 34) Pothuajse njeuml neuml dy gra neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (472) ka peumlrjetuar teuml pakteumln njeuml formeuml dhune qeuml neuml mosheumln 15 vjeccedil meuml seuml shumti dhuneuml psikologjike (419) dhe fizike (243) (Babović Ginić Vuković Karadinovic 2013 f 13) Teuml dheumlnat e ofruara nga njeuml anketim i kryer neuml Serbi neuml vitin 2010 dokumentojneuml teuml njeumljteumln tendenceuml - prevalenca e peumlrgjithshme e dhuneumls kundeumlr grave llogaritet neuml 542 487 psikologjike dhe 216 fizike

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve24

Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj keumltij problemi veteumlm koheumlt e fundit autoritetet neuml rajon kaneuml filluar ta trajtojneuml sistematikisht keumlteuml ccedileumlshtje peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe strategjikeuml kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe akoma meuml seuml fundmi peumlrmes neumlnshkrimit dhe ratifikimit teuml Konventeumls seuml Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje Pavareumlsisht shenjave teuml rritjes seuml ndeumlrgjegjeumlsimit peumlr dhuneumln neuml familje aspekte teuml ndryshme teuml problemit nuk janeuml studiuar mjaftuesheumlm

ndeumlrkoheuml qeuml praktikat e pamjaftueshme teuml regjistrimit teuml rasteve peumlrbeumljneuml njeuml pengeseuml serioze peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht karakteristikat qeumlllimin dhe prevalenceumln si dhe reagimin institucional Teuml gjitheuml keumlta elementeuml veumlshtireumlsojneuml zhvillimin e meumltejsheumlm teuml zgjidhjeve teuml politikave Si rezultat i peumlrpjekjeve teuml fundit teuml komisioneve teuml SALW-ve neuml EJL po mblidhen disa teuml dheumlna bazeuml peumlr armeumlt e zjarrit dhe dhuneumln neuml familje teuml cilat nxjerrin neuml pah tendencat madhore dhe ravijeumlzojneuml rreziqet specifike gjinore

Siccedil shihet nga tabela 3 dhe figura 8 teuml cilat tregojneuml pjeseumln qeuml zeumlneuml vrasjet nga partneri intim neuml totalin e vrasjeve teuml grave dhe burrave neuml Shqipeumlri Kosoveuml Mal teuml Zi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

dhuna neuml familje me pasojeuml fatale prek neuml meumlnyreuml joproporcionale grateuml dhe ndodh shumeuml rralleuml mes meshkujve duke zeumlneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll neuml numrin total teuml meshkujve teuml vrareuml

tabela 3numRi i PeRsonave teuml vRaReuml nga PaRtneRi intim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 9 2 Nuk disponohen teuml dheumlna

kosova 1 0 0 0 1 1 0 0 2 0

mali i Zi 3 0 4 0 1 1 2 0 1 0

IRJ e maqedoniseuml 2 0 4 2 2 0 5 0 2 2

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 25

Siccedil shihet neuml rastet e niveleve relativisht teuml uleumlta teuml vrasjeve me paramendim dhe teuml vrasjeve teuml grave e cila eumlshteuml njeuml veccedilori e peumlrbashkeumlt e pjeseumls meuml teuml madhe teuml rajonit teuml EJL-seuml shumica e vrasjeve teuml grave neuml EJL lidhen me dhuneumln neuml familje dmth nga partneri intim Brenda periudheumls peseumlvjeccedilare (2011-2015) pjesa qeuml zinin grateuml e vrara nga partneri i tyre intim neuml totalin e grave teuml vrara ishte

41 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml 44 neuml Kosoveuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi teuml gjitha grateuml ishin vrareuml neuml mjedise familjare ccedilkakonfirmonsevrasjangapartneriintimeumlshteumlformameumlezakonshmeevrasjesseuml grave Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml disponoheshin veteumlm peumlr vitin 2015 duke e beumlreuml teuml pamundur gjurmimin e tendencave por qeuml sidoqofteuml llogaritet neuml 64

Figura 8RaPoRti i vRasjeve nga PaRtneReumlt intimeuml PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve26

Peumlr sa i peumlrket keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml gjitha grateuml e vrara neuml kontekstin familjar pjesa e grave teuml vrara me armeuml zjarri nga partneri intim eumlshteuml 33 neuml Shqipeumlri 45 neuml Mal teuml Zi 73 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe 75 neuml Kosoveuml ccedilka konfirmon efektet e forta vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Raportet e organizatave teuml grave teuml cilat shpesh peumlrbeumljneuml teuml vetmin burim informacioni peumlr vrasjet nga partnereumlt intimeuml ofrojneuml gjithashtu informacion i cili tregon lidhje teuml qarta ndeumlrmjet pasojave fatale teuml dhuneumls neuml familje dhe

praniseuml seuml armeumlve Teuml dheumlnat e mbledhura nga Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi qeuml prej vitit 2010 hedhin driteuml mbi keumlto lidhje Neuml vitin 2015 kjo shifeumlr arriti kulmin - 457 e totalit teuml numrit teuml grave teuml vrara neuml kontekstin e dhuneumls neuml familjenga partneri intim ishin vrareuml me armeuml zjarri Duke qeneuml se neuml shumiceumln e rasteve nuk eumlshteuml raportuar neumlse armeumlt e zjarrit teuml peumlrdorura kaneuml qeneuml me leje ose jo nuk mund teuml dilet neuml konkluzione teuml sakta peumlr sa i peumlrket lidhjeve midis vrasjeve dhe armeumlve Sidoqofteuml peumlr shkak teuml peumlrhapjes seuml gjereuml teuml armeumlve teuml jashteumlligjshme duhet teuml nisin keumlrkime teuml meumltejshme peumlr harteumlzimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje

Figura 9RaPoRti i vRasjeve teuml gRave me aRmeuml zjaRRi nga PaRtneReumlt intimeuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 27

Njeuml tjeteumlr studim i kryer neuml Serbi tregon se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje (12) ishte meuml i madh se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin kriminal (11) dhe ishte meuml i madh se ccedildo lloj tjeteumlr incidenti me armeuml zjarri (SEESAC 2015 f 22) Meuml tej probabiliteti i njeuml rezultati fatal neuml rastin e peumlrdorimit teuml njeuml arme zjarri neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

renditej i dyti menjeumlhereuml pas gjuetiseuml dhe ishte shtateuml hereuml meuml i larteuml sesa neuml rastin e incidenteve teuml shkaktuara neuml kontekstin kriminal teuml cilat raportohen meuml shpesh neuml media (po aty f 23) Keumlto teuml dheumlna mbeumlshtesin gjetjet peumlr vendet e tjera teuml peumlrmendura meuml sipeumlr sipas teuml cilave prania e armeumlve teuml zjarrit rrit neuml meumlnyreuml joproporcionale rreziqet qeuml u kanosen grave

Burimi Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls

tabela 4vRasjet e gRave nga PaRtneRi intim neuml seRbi

Numri i grave teuml vrara nga partneri intim

dhe neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Numri i grave teuml vrara me armeuml zjarri

Peumlrqindja e graveteuml vrara me armeuml zjarri

2010 26 10 386

2011 29 12 414

2012 32 11 344

2013 43 13 302

2014 27 8 296

2015 35 16 457

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve28

Gjithashtu grateuml ishin meuml shpesh viktima teuml dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente private sesa neuml ambiente pub-like (psh neuml rrugeuml park pyll fusheuml jashteuml qytetit) ose neuml bare dhe restorante ku meshkujt kaneuml meuml tepeumlr gjasa teuml jeneuml viktima (po aty f 24) Peumlr shembull neuml Kosoveuml dhuna me armeuml kundeumlr grave ndodhte meuml seuml shumti

neuml shteumlpi ose neuml oborr (63 e teuml gjitha mikro-vend-ngjarjeve teuml njohura) ndeumlrkoheuml qeuml kjo ndodhte rralleuml neuml rastin e burrave (236) Peumlrkundrazi burrat ishin meuml shpesh teuml ekspozuar ndaj dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente publike - rrugeuml ose trotuare (459 krahasuar me 148 peumlr grateuml) (SEESAC 2016a)

Figura 10ShpeShteumlSiA e pASojAve fAtALe SipAS LLojit teuml incidentit - Serbi

Burimi SEESAC 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 29

Siccedil u peumlrmend meuml pareuml keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te vrasja e grave ose te vrasja nga partneri intim duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike fizike seksuale ekonomike apo dhuneuml teuml formave teuml tjera si dhe peumlr teuml ushtruar kontroll teuml ploteuml mbi grateuml Teuml gjitheuml keumlta elementeuml kaneuml ndikim negativ neuml sigurineuml e grave Teuml dheumlnat qeuml disponohen konfirmojneuml se keqpeumlrdorimi i SALW-ve eumlshteuml gjereumlsisht i peumlrhapur neuml keumlteuml aspekt Sipas teuml dheumlnave peumlr Kosoveumln nga organizata Medica e cila ofron mbeumlshtetje psikologjike peumlr grateuml qeuml i kaneuml mbijetuar dhuneumls seuml meshkujve neuml 23 teuml keumltyre rasteve ishin peumlrdorur armeuml zjarri (SEESAC 2006 f 27) Njeuml neuml peseuml femra teuml pyetura gjateuml studimit mbi dhuneumln neuml familje neuml Mal teuml Zi tha se autori qeuml i kishte dhunuar zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml neuml 366 teuml incidenteve ato ishin keumlrceumlnuar me njeuml teuml tilleuml Neuml 284 teuml rasteve abuzuesi neuml fakt kishte peumlrdorur njeuml armeuml zjarri gjateuml sulmit (PNUD 2012 f 67) ccedilka mbeumlshtet gjetjet sipas teuml cilave shfaqja e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml shenjeuml peumlr peumlrdorimin e tyre (Alvazzi del Frate 2011 f 131)

Gjetjet e njeuml studimi teuml kryer neuml Serbi peumlr Provinceumln Autonome teuml Vojvodineumls tregojneuml korrelacionin relativisht teuml uleumlt ndeumlrmjet keumlrceumlnimeve teuml kryera me armeuml zjarri dhe veteuml sulmeve qeuml do teuml thoteuml se armeumlt e zjarrit shpesh peumlrfaqeumlsojneuml njeuml mjet keumlrceumlnues (Nikolić-Ristanović 2010) Armeumlt e zjarrit ishin peumlrdorur si mjet keumlrceumlnimi neuml 349 teuml incidenteve ndeumlrkoheuml qeuml neuml 63 teuml rasteve keumlrceumlnimi ka rezultuar neuml sulm Vlen teuml theksohet se studimi tregoi njeuml korrelacion ndeumlrmjet gatishmeumlriseuml peumlr teuml peumlrdorur armeuml zjarri dhe pjeseumlmarrjes seuml autoreumlve neuml lufteumlrakonflikte ushtarake duke qeneuml se 222 e autoreumlve qeuml kaneuml peumlrdorur armeuml zjarri gjateuml incidenteve teuml dhuneumls neuml familje kaneuml marreuml pjeseuml lufteumlrakonflikte ushtarake krahasuar me 88 teuml atyre qeuml nuk kishin marreuml pjeseuml neuml konflikte ushtarake (po aty 2010 f 76) Edhe pse ky aspekt nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm ka prova teuml pakonfirmuara nga Qendra kundeumlr Traumave nga Lufta qeuml tregojneuml se ka njeuml

lidhje ndeumlrmjet pjeseumlmarrjes neuml lufteuml traumeumls seuml shkaktuar nga kjo dhe rritjes seuml mundeumlsive peumlr ndodhi dhune (Beara dhe Miljanović 2007)

kutia 1 vRasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguRia e komunitetit neuml seRbi

Bazuar neuml raportimet neuml media peseuml nga gjashteuml vrasjet masive meuml teuml reumlnda qeuml kaneuml ndodhur neuml Serbi nga viti 2000 e neuml vazhdim janeuml rezultat i drejtpeumlrdrejteuml i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje ose kaneuml peumlrfshireuml vrasjen e njeuml aneumltari teuml familjes apo teuml partnerit teuml meumlparsheumlmaktual Neuml secileumln prej keumltyre peseuml vrasjeve neuml maseuml autori ka qeneuml burreuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml total janeuml vrareuml 40 persona dhe janeuml plagosur 28 teuml tjereuml Grateuml peumlrbeumljneuml shumiceumln (55) e viktimave teuml keumltyre vrasjeve neuml maseuml shifeumlr shumeuml meuml e madhe sesa numri i grave viktima teuml armeumlve teuml zjarrit neuml peumlrgjitheumlsi Neuml teuml pakteumln tre raste kishte prova se peumlrpara vrasjes neuml maseuml autori kishte kryer dhuneuml neuml familje (Taskovic 2016)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve30

224 gjinia dhe keumlrkeSat peumlr armeuml teuml vogLa-burreumlriadhEkuLtura

Peumlrpjekjet peumlr teuml kuptuar dhe trajtuar neuml praktikeuml mbizoteumlrimin e meshkujve neuml radheumlt e autoreumlve dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri meuml seuml shumti kaneuml format specifike teuml burreumlriseuml neuml shoqeumlri si pikeumlnisje teuml tyre Janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml tjera peumlr teuml identifikuar mekanizmat sesi konceptualizimet mbizoteumlruese sociale dhe kulturore teuml burreumlriseuml dhe regjimet gjinore dominuese duke peumlrfshireuml konceptin e burreumlriseuml hegjemonike (Connell) ndikojneuml dhe formeumlsojneuml peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve (Bevan dhe Florquin 2006 QDH UNP 2007 Page 2009 Blagojevic 2013 Mankowski 2013)

Koncepti i burreumlriseuml hegjemonike eumlshteuml peumlrdorur gjereumlsisht peumlr teuml shpjeguar praktikat gjinore teuml lidhura me gjinineuml mashkullore dhe hierarkineuml sociale (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 829) dhe peumlrfshin njeuml seri karakteristikash teuml cilat misheumlrojneuml meumlnyreumln

aktuale meuml teuml nderuar teuml teuml qenit burreuml u keumlrkojneuml teuml gjitheuml burrave teuml tjereuml qeuml ta pozicionojneuml veten neuml lidhje me to dhe ti aspirojneuml ato ndeumlrkoheuml qeuml legjitimojneuml ideologjikisht vareumlsineuml globale teuml grave nga burrat (po aty f 829) dhe teuml disa burrave ndaj disa teuml tjereumlve (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml kuptim ato janeuml si normative ashtu edhe meuml teuml pranuarat nga shoqeumlria edhe pse keumlto karakteristika nuk janeuml neuml fakt meuml mbizoteumlrueset e shoqeumlriseuml (po aty 2009 f 2) Sidoqofteuml ideali luan rolin meuml teuml reumlndeumlsisheumlm neuml kushteumlzimin e konceptit teuml burreumlriseuml dhe neuml atribuimin e disa roleve te meshkujt si psh ai i peumlrkraheumlsit mbrojteumlsit lufteumltarit teuml cilat mund teuml jeneuml dometheumlneumlse peumlr praktikat e SALW-ve Kjo formeuml e burreumlriseuml eumlshteuml historike dhe i neumlnshtrohet ndryshimit e peumlr pasojeuml forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml mund teuml zeumlneuml vend e teuml zeumlvendeumlsojneuml modelin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 833) Peumlr rrjedhojeuml kjo ofron hapeumlsireuml peumlr shndeumlrrimin e keumltyre koncepteve neuml ndeumlrhyrje me politika neuml reduktim teuml dhuneumls dhe peumlrfundimisht neuml transformimin e marreumldheumlnieve teuml pabarabarta gjinore

Sidoqofteuml kur beumlhet lidhja ndeumlrmjet konceptit teuml burreumlriseuml dhe peumlrdorimit apo keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve eumlshteuml thelbeumlsore teuml mos dilet neuml konkluzionin qeuml teuml gjitheuml meshkujt janeuml teuml dhunsheumlm (Connell 2000) dhe qeuml teuml eksplorohet peumlrse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln e zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml autoreumlve teuml incidenteve teuml shkaktuara me to si dhe pse shumica e burrave asnjeumlhereuml nuk peumlrfshihen neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 14)

Siccedil u peumlrmend meuml sipeumlr burreumlria mbizoteumlruese neuml praktikeuml eumlshteuml e ndeumlrtuar peumlrmes njeuml seumlreuml karakteristikash qeuml peumlrfshijneuml sjelljen agresive dhe teuml rrezikshme peumlrmbajtjen emocionale konkurrenceumln heteroseksualitetin (po aty f 15) por gjithashtu edhe kurajeumln fizike dhe emocionale afteumlsineuml peumlr teuml duruar vuajtjet dhe peumlr teuml mos u thyer emocionalisht peumlrballeuml tmerrit (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml merret gjithashtu parasysh edhe pozicioni qendror i kategoriseuml seuml pushtetit Siccedil shihet dhuna mund teuml shkaktohet nga reumlndeumlsia qeuml lidhet me pushtetin neuml marreumldheumlniet shoqeumlrore veprimet dhe eksperienceumln e burrave (Hearn) dhe me peumlrpjekjen peumlr ta ushtruar keumlteuml pushtet Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht dometheumlneumlse neuml situatat kur ka tension ndeumlrmjet perceptimit teuml seuml drejteumls peumlr pushtet zhveshjes nga pushteti dhe gjendja e teuml qenit i kushteumlzuar nga shoqeumlria peumlr teuml keumlrkuar pushtet (Bevan dhe Florquin 2006) Disa prej keumltyre tipareve lidhen drejtpeumlrdrejt me faktoreumlt e shumteuml teuml lidhur me dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 15) duke qeneuml se neuml mungeseuml teuml keumltyre tipareve burreumlria e njeuml mashkulli vihet neuml diskutim (po aty 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj dhuneumls me armeuml eumlshteuml e nevojshme teuml shqyrtohet ndeumlrlidhja mes keumlsaj forme burreumlrie dhe SALW-ve dhe teuml keumlqyren nocionet e burreumlriseuml dhe roli i armeumlve neuml kultureumln e meshkujve si dhe teuml zhvillohet strategji praktike peumlr ndarjen e tyre (Cukier 2009 f 29)

Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri faktoreumlt e ndrysheumlm qeuml ndikojneuml neuml vendimet e burrave peumlr teuml mbajtur dhe peumlr

kutia 2 zyRtaReumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtaRakeumlt dhe dhuna neuml familje

Siccedil eumlshteuml theksuar meuml lart burrat mbizoteumlrojneuml neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Edhe pse kjo ccedileumlshtje nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm neuml EJL dhe nuk ka prova teuml qeumlndrueshme qeuml tregojneuml se oficereumlt e agjencive ligjzbatues janeuml meuml teuml peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje sesa pjesa tjeteumlr e burrave (Djan 2014) ekzistojneuml disa shqeteumlsime qeuml rrisin ceumlnueshmeumlrineuml e grave dhe rrezikun e pasojave fatale ccedilka peumlrbeumln njeuml arsye teuml forteuml peumlr ngritjen e keumlsaj ccedileumlshtjeje Siccedil u tha meuml sipeumlr oficereumlt e policiseuml dhe teuml tjereumlt kaneuml akses teuml drejtpeumlrdrejteuml te armeumlt janeuml trajnuar peumlr ti peumlrdorur ato punojneuml neuml njeuml kultureuml teuml institucionalizuar shumeuml mashkullore dhe kaneuml akses neuml informacion njohin procedurat etj (po aty)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 31

teuml peumlrdorur armeuml variojneuml qeuml nga ndjesia e zhveshjes nga pushteti neuml aspektin social dhe ekonomik dhe nevoja peumlr teuml rivendosur pushtetin peumlrmes peumlrdorimit teuml armeumls nxitja peumlr teuml vepruar neuml peumlrputhje me konceptin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml mjetit peumlr teuml fituar pushtet respekt ose status material deri te mjetet peumlr teuml ruajtur njeuml poziteuml dominuese neuml rrethana qeuml ndryshojneuml (Page 2009 f 3)

Duke pasur parasysh provat statistikore si peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ashtu edhe politikave teuml mundshme peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri veumlmendje e veccedilanteuml duhet tu kushtohet teuml rinjve meshkuj sepse dhuna e burrave lidhet me mosheumln (Hearn dhe Pringle 2006 f 149) dhe mosha dhe gjinia janeuml paralajmeumlrues teuml forteuml teuml sjelljes seuml dhunshme Peumlr sa i peumlrket SALW-ve teuml rinjteuml meshkuj paraqiten neuml njeuml peumlrqindje teuml larteuml joproporcionale neuml cileumlsineuml e viktimave dhe autoreumlve teuml dhuneumls me armeuml zjarri (Bevan dhe Florquin 2006 f 296 UNP QDH 2007 f 82) Teuml rinjteuml meshkuj shpesh e perceptojneuml dhuneumln - veccedilaneumlrisht dhuneumln me armeuml teuml vogla - si meumlnyreuml peumlr teuml arritur njeuml status social dhe ekonomik qeuml meritojneuml ta keneuml Neuml keumlteuml proces armeumlt e vogla mund teuml jeneuml veccedilaneumlrisht josheumlse peumlr ta duke qeneuml se ofrojneuml pushtet peumlrballeuml peumlrjashtimit nga rolet burreumlrore teuml peumlrcaktuara nga shoqeumlria dhe mund teuml jeneuml simbol i forteuml pushteti peumlr teuml rinjeumlt meshkuj teuml margjinalizuar (Bevan dhe Florquin 2006 f 295 296) Sidoqofteuml eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se gjinia e njeuml teuml riu mashkull nuk eumlshteuml peumlrcaktuesi i veteumlm i asociimit teuml tij me dhuneumln me armeuml ose i vullnetit peumlr ta ushtruar ateuml neuml fakt meumlnyra e tij e teuml kuptuarit dhe peumlrdorimi i ideologjive shoqeumlrore dhe kulturore peumlr burreumlrineuml peumlrcakton ndjesheumlm neumlse ai do teuml bjereuml pre e dhuneumls me armeuml (po aty f 301) Theumlneuml kjo eumlshteuml njeumllloj e reumlndeumlsishme qeuml teuml mos neumlnvlereumlsohet roli i kontekstit meuml teuml gjereuml social dhe seria komplekse e faktoreumlve teuml tjereuml qeuml peumlrcaktojneuml neumlse njeuml i ri mashkull do ti drejtohet dhuneumls apo jo Mes keumltyre faktoreumlve studiuesit neumlnvizojneuml kontrollin e dhunsheumlm prindeumlror kontrollin e kufizuar prindeumlror shoqeumlrimin me shokeuml krimineleuml dhunimin qenien deumlshmitar ose peumlrjetimin e dhuneumls neuml shteumlpi ose komunitet etj (po aty f 300) Prandaj gjiniaeumlshteumlnjeumlfaktoriforteumlparalajmeumlruesporbeumlhetvendimtareveteumlmneumlseshoqeumlrohetnganjeumlseumlreumlfaktoreumlshteumltjereumlsocialeuml Zbatimi i keumlsaj qasjeje rrethanore ndihmon peumlr teuml shpjeguar faktin qeuml ndoneumlse teuml rinjteuml meshkuj dominojneuml neuml ushtrimin e dhuneumls me armeuml shumica e tyre nuk peumlrfshihen neuml dhuneuml me armeuml zjarri (po aty f 300) Pavareumlsisht se teuml rinjteuml meshkuj kryejneuml shumiceumln e dhuneumls me armeuml zjarri veteumlm njeuml pjeseuml e vogeumll e teuml rinjve meshkuj eumlshteuml peumlrgjegjeumlse peumlr pjeseumln meuml teuml madhe teuml dhuneumls seuml ushtruar me armeuml (po aty f 298) dhe ky eumlshteuml njeuml element i reumlndeumlsisheumlm peumlr peumlrgjigje me politika sepse peumlrbeumln njeuml argument teuml forteuml peumlr ndeumlrhyrje politikash teuml fokusuara

Rezultati peumlrfundimtar i theksuar nga ky studim eumlshteuml nevoja peumlr ta trajtuar sistemin mbizoteumlrues gjinor si pjeseuml integrale teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve duke ritheksuar se kundeumlrshtimi i lidhjes seuml krijuar nga shoqeumlria ndeumlrmjet armeumlve dhuneumls pushtetit dhe burreumlriseuml eumlshteuml njeuml komponent kyccedil i ccedildo

strategjie parandaluese efektive dhe afatgjateuml (po aty f 296) Gjithashtu roli i mediave dhe edukimit neuml peumlrkrahjen e formimit teuml identiteteve hegjemonike duhet teuml merret parasysh neuml keumlteuml drejtim si dhe i faktoreumlve teuml tjereuml qeuml ndihmojneuml neuml riprodhimin e regjimeve gjinore dominuese

Neuml EJL armeumlt lidhen gjithashtu me burreumlrineuml dhe siccedil theksohet shkalla neuml teuml cileumln armeumlt peumlrcaktojneuml konstruktin gjinor teuml burreumlriseuml ndikon neuml puneumln peumlr kontrollin e SALW-ve (SEESAC 2006a f 23-24) Janeuml beumlreuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml kuptuar dhuneumln e burrave nga brenda konceptit teuml burreumlriseuml hegjemonike dhe studimeve kritike teuml burreumlriseuml por brenda kontekstit specifik social-politik neuml EJL dmth neuml Ballkan (Blagojević 2015)

kutia 3 veteumlvRasja dhe aRmeumlt e zjaRRit

Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml detajuara peumlr vdekshmeumlrineuml neuml Evropeuml peumlr 33 vende evropiane (OBSH) Mali i Zi renditej i pari dhe Republika e Serbiseuml e treta peumlr sa i peumlrket shkalleumls seuml veteumlvrasjeve me armeuml peumlr 100 000 banoreuml Veteumlvrasja eumlshteuml njeuml fenomen i lidhur ngushteuml me gjinineuml dhe shumica deumlrrmuese e veteumlvrasjeve me armeuml kryhet nga meshkujt (96) Peumlr sa i peumlrket llojeve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer veteumlvrasje neuml Serbi vrasja me armeuml dore dominon me 60 teuml rasteve e ndjekur nga pushkeumlt shotguneumltarmeuml meuml teuml meumldha zjarri me 14 (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 24)

Neuml lidhje teuml ngushteuml me shkalleumln e veteumlvrasjeve te burrat eumlshteuml modeli vraseumls-veteumlvrasje ku autori vret njeuml ose meuml shumeuml persona dhe meuml pas kryen veteumlvrasje brenda njeuml periudhe teuml shkurteumlr kohe (Shaw 26 Shumeuml afeumlr shteumlpiseuml) Provat tregojneuml se kjo ndodh meuml shpesh brenda kontekstit teuml njeuml partneri intim ose teuml dhuneumls neuml familje ku burrat janeuml autoreuml dhe grateuml viktima ndeumlrkoheuml qeuml arma e zgjedhur eumlshteuml meuml seuml shumti njeuml armeuml zjarri (po aty f 26-27)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve32

Njeuml studim mbi kushteumlzimin kulturor teuml peumlrdorimit teuml SALW-ve neuml EJL thekson se neuml meumlnyreuml qeuml teuml kuptohet roli i armeumlve neuml peumlrcaktimin e roleve gjinore eumlshteuml e nevojshme teuml kuptohet meumlnyra sesi armeumlt peumlrcaktojneuml marreumldheumlnien mashkull-femeumlr dhe sesi peumlrcaktojneuml rolin e burrit neuml familje dhe neuml shoqeumlri neuml peumlrgjitheumlsi si mbrojteumls dhe gjuetar por edhe si dikush i cili eumlshteuml i afteuml teuml ushtrojeuml pushtet neuml shoqeumlri dhe kontroll mbi grateuml (SEESAC 2006a)

Lidhjet ndeumlrmjet normave kulturore dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve janeuml teuml dyfishta prandaj nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyreumln sesi disponueshmeumlria e mashe e armeumlve teuml vogla formeumlson keumlrkeseumln peumlr to Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml theksohet qeuml neuml vendet ose territoret me proneumlsi meuml teuml uleumlt teuml armeumlve ka njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml burrave qeuml

pohojneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt (Bullgari dhe Moldavi) dhe nuk pati mospeumlrputhje teuml konsiderueshme ndeumlrmjet qeumlndrimit teuml meshkujve dhe femrave ndaj zoteumlrimit teuml armeumlve Meuml tej studimi arrin neuml peumlrfundimin se zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml kryesisht njeuml fenomen mashkullor neuml territoret dhe vendet me nivel teuml larteuml teuml zoteumlrimit teuml armeumlve (teuml tilla si Mali i Zi dhe Serbia) (SEESAC 2006 f 25) Gjithashtu ka prova qeuml tregojneuml se sjellja dominuese e lidhur me armeumlt mund teuml ndikohet meuml tepeumlr nga politikat shteteumlrore ose nga rrethanat social-politike sesa ekskluzivisht nga faktoreumlt qeuml lidhet me traditeumln dhe kultureumln teuml cileumlt shpesh konsiderohen si veteuml-shpjegues ose si teuml veumlshtireuml peumlr tu orientuar (Shwandner-Sievers dhe Cattaneo 2005 f 213-214) Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls zoteumlrimi i armeumlve neuml EJL dominohet bindsheumlm nga meshkujt ashtu sikurse neuml vende teuml tjera

Figura 11PRoneumlsia e aRmeumlve siPas gjiniseuml

Burimi SAS 2014b peumlr Moldavineuml Malin e Zi dhe Serbineuml dhe Baza e teuml dheumlnave e SEESAC peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln dhe Shqipeumlrineuml Peumlr Kosoveumln nuk ka teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml

~

~

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 33

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Neuml Serbi burrat peumlrbeumljneuml 95 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve krahasuar me veteumlm 5 gra ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Moldavi kjo pabarazi gjinore eumlshteuml paksa meuml e larteuml ku burrat peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht 98 97 dhe 96 dhe grateuml peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht veteumlm 2 3 dhe 4 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve Neuml Shqipeumlri zoteumlrimi i njeuml armeuml eumlshteuml thuajse ekskluzivitet i meshkujve Raporti mesatar peumlr teteuml shtete evropiane bazuar neuml teuml dheumlnat qeuml disponohen eumlshteuml 96 burra dhe 4 gra (SAS 2014b)

Me sa duket keumlto diapazone janeuml jo veteumlm teuml qeumlndrueshme por edhe riprodhohen me kalimin e koheumls Siccedil duket nga tabela e meumlposhtme neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls mbizoteumlrimi i burrave neuml blerjen e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml i qeumlndruesheumlm dhe marreumldheumlniet nuk kaneuml ndryshuar shumeuml gjateuml periudheumls peseumlvjeccedilare Tendenca teuml ngjashme vihen re edhe neuml Shqipeumlri e Mal teuml Zi ku grateuml zeumlneuml njeuml pjeseuml edhe meuml teuml vogeumll

Teuml dheumlnat e pakta tregojneuml gjithashtu se neuml kontekste teuml caktuara armeumlt e zjarrit mund teuml luajneuml rol neuml kalimin neuml hapave teuml mosheumls Peumlr shembull hulumtimi i kryer neuml Beograd nga OJQ-ja Balkan Youth Union tregoi se ka njeuml pabarazi teuml theksuar ndeumlrmjet vajzave dhe djemve lidhur me peumlrvojat me armeuml zjarri 29 e djemve dhe 48 e vajzave pohuan se nuk kishin mbajtur kurreuml njeuml armeuml zjarri neuml doreuml (SACISCG 2005) Keumlto teuml dheumlna tregojneuml se teuml rinjteuml meshkuj janeuml disi meuml teuml ekspozuar ndaj SALW-ve gjeuml e cila duhet marreuml parasysh kur teuml hartohen politikat ose masat peumlr keumlteuml qeumlllim Neuml disa zona teuml caktuara gjeografike si neuml veri teuml Shqipeumlriseuml dhe neuml Mal teuml Zi armeumlt e zjarrit kaneuml qeneuml gjithashtu pjeseuml e riteve teuml kalimit neuml mosheumln e pjekuriseuml ndoneumlse teuml dheumlnat janeuml teuml pakta Studimi mbi kultureumln e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore i peumlrmendur meuml lart sjell gjithashtu edhe deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr rolin e armeumlve teuml vogla peumlr shkeleumlsit e rinj neuml mosheuml sidomos neuml drejtim teuml pushtetit pasi ata e shohin armeumln si mjet peumlr teuml mbrojtur statusin e tyre si njereumlz qeuml duhet tia keneuml frikeumln dhe qeuml nuk duhen kundeumlrshtuar (po aty f 23)

tabela 5boSnjeuml-hercegovineuml numri i Lejeve teuml LeumlShuArA peumlr teuml bleReuml aRmeuml zjaRRi

2015 2014 2013 2012 2011

Gra 3 2 1 26 18

burra 97 98 98 4 2

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve34

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 35

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC dhe komisionet e SALW-ve ose nga institucionet peumlrkateumlse teuml Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe teuml Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml konfirmojneuml tendenceumln e qeumlndrueshme teuml peumlrfaqeumlsimit joproporcional teuml teuml rinjve meshkuj ndeumlrmjet autoreumlve dhe viktimave Neuml ccedildo vend dhe territor me peumlrjashtim teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls shumica e incidenteve me armeuml zjarri janeuml kryer nga persona teuml mosheumls 15 deri neuml 29 vjeccedil duke variuar nga 36 neuml Kosoveuml deri neuml 56 neuml Shqipeumlri Peumlr sa i peumlrket viktimave burrat e mosheumls 30 deri neuml 44 vjeccedil dominojneuml keumlteuml grup Sipas provave statistikore eumlshteuml e qarteuml se teuml rinjteuml meshkuj dhe ekspozimi i tyre ndaj sjelljeve teuml rrezikshme keumlrkon politika urgjente Sidoqofteuml peumlr trajtimin efektiv teuml keumlsaj ccedileumlshtjeje nevojiten keumlrkime teuml tjera peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht neuml meumlnyra teuml ndryshme sesi normat kulturore dhe rolet sociale dominuese qeuml u vishen meshkujve ndikojneuml neuml sjelljen ndaj SALW-ve dhe sesi keumlto ndeumlrthuren me statusin social dhe ekonomik perspektivat e puneumlsimit precedenteumlt e meumlparsheumlm kriminaleuml dhe reagimin institucional

Gjithashtu duhet teuml theksohet se shumica e aktiviteteve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit teuml tilla si gjuetia ushtrohen nga burrat dhe se burrat mbizoteumlrojneuml ndjesheumlm neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Sidoqofteuml lidhjet e paqarta dhe teuml dheumlnat e disponueshme nxisin peumlr keumlrkime teuml meumltejshme mbi ndeumlrveprimin e komplikuar ndeumlrmjet burreumlriseuml dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve si peumlr teuml kuptuar meuml mireuml lidhjet ashtu edhe peumlr teuml lehteumlsuar hartimin e politikave reaguese Siccedil shihet nga provat raportet nga politikat qeuml kaneuml si objektiv teuml rinjteuml meshkuj neuml SHBA japin prova qeuml tregojneuml se programet specifike dhe proaktive teuml shoqeumlruara me programe teuml ndeumlrhyrjes neuml sjellje kaneuml qeneuml efikase neuml uljen e dhuneumls me armeuml ndeumlrmjet djemve teuml rinj (Abt dhe Winship 2016)

Si peumlrfundim siccedil u peumlrmend neuml fillim burreumlria nuk eumlshteuml homogjene dhe e pandryshueshme Paralelisht me keumlto tendenca ka alternativa dhe forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml teuml cilat gjithashtu kaneuml funksionuar aktivisht peumlr teuml ndikuar neuml ndryshimin e normave teuml lidhura me burreumlrineuml dominuese qeuml nxisin sjellje teuml rrezikshme Peumlr shembull duhen peumlrmendur grupet ose iniciativat e ndryshme teuml burrave neuml partneritet teuml ngushteuml me iniciativat e OJQ-ve teuml grave teuml tilla si White Ribbon MenEngage HeForShe Rrjeti i Burrave Lider i ngritur nga Sekretari i Peumlrgjithsheumlm i Kombeve teuml Bashkuara ose Centre E8 e cila vepron lokalisht

225 gjinia dhe Qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vOgla dhe rregullim-it teuml tyre

Dallimet gjinore ndeumlrmjet grave dhe burrave peumlr sa i peumlrket SALW-ve mund teuml gjurmohen gjithashtu neuml qeumlndrimet e tyre ndaj armeumlve teuml vogla Mospeumlrputhjet neuml qeumlndrimet e grave dhe burrave neuml keumlteuml aspekt lidhen ngushteumlsisht me eksperiencat e ndryshme teuml burrave dhe grave me armeumlt e vogla me peumlrhapjen gjinore teuml armeumlve neuml shoqeumlri si dhe me debatet peumlr kontrollin e tyre (Cukier dhe Cairns 2009 f 36) Anketimet e kryera neuml rajon tregojneuml se ndryshimet neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve mbeten thuajse teuml qeumlndrueshme pavareumlsisht vendndodhjes Grateuml peumlrgjitheumlsisht janeuml ato ka kaneuml opinion negativ peumlr SALW-et krahasuar me burrat dhe janeuml peumlrgjitheumlsisht meuml teuml prirura teuml peumlrkrahin rregullore meuml teuml forta (po aty f 36-38) Sidoqofteuml peumlrveccedil gjiniseuml nuk duhen anashkaluar teuml tjereuml elementeuml diferencimi ndeumlrmjet qeumlndrimeve teuml mbajtura teuml tilla si faktoreumlt kulturoreuml klasoreuml gjeografikeuml etikeuml dhe racoreuml neuml vareumlsi teuml kontekstit

Grateuml mund teuml luajneuml gjithashtu njeuml rol teuml ndrysheumlm dhe teuml mbeumlshtesin peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit siccedil eumlshteuml dokumentuar neuml disa komunitete por kjo veumlshtireuml se peumlrbeumln ndonjeuml sfideuml peumlr modelet mbizoteumlruese gjinore (Farr 2002 AI IANSA OI 2005 f 6) Neuml rajonin e EJL-seuml grateuml u peumlrgjigjeumln meuml shpesh se burrat duke theumlneuml se nuk do teuml zoteumlronin njeuml armeuml zjarri sepse nuk ju peumllqejneuml armeumlt Peumlr shembull 36 e grave dhe 16 e burrave neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml thaneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi ndryshimi ndeumlrmjet gjinive eumlshteuml edhe meuml i duksheumlm me 51 teuml grave dhe 15 teuml burrave (SEESAC 2006 f 24) Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml grateuml meuml shpesh se burrat thaneuml se zoteumlrimi i njeuml arme zjarri eumlshteuml njeuml keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e familjes meuml tepeumlr se sa njeuml mjet mbrojteumls Njeuml studim neuml Mal teuml Zi tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml edhe grateuml edhe burrat besonin se ka shumeuml armeuml zjarri neuml shoqeumlri grateuml meuml shumeuml se burrat i shihnin ato si rrezik ose si keumlrceumlnim meuml tepeumlr sesa si mjet peumlr teuml mbrojtur familjen - 328 e burrave dhe 43 e grave i konsideronin armeumlt si rrezik peumlr familjet e tyre ndeumlrkoheuml qeuml 328 e burrave dhe veteumlm 148 e grave mendonin se teuml kesh njeuml armeuml neuml shteumlpi rrit sigurineuml e familjes Gjithashtu shumeuml meuml pak gra (202) sesa burra (543) thaneuml se do teuml blinin ligjeumlrisht njeuml armeuml zjarri neuml rast se do tu jepej mundeumlsia

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve36

Figura 13cila eumlshteuml aRsyeja kRyesoRe se Pse familja juaj nuk do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml Armeuml zjArri ndash neuml peumlrgjitheumlSi nuk i kAm qejf Armeumlt

Burimi SEESAC 2007

Ndryshimet neuml qeumlndrime kaneuml njeuml potencial teuml larteuml qeuml teuml ndikojneuml politikeumlbeumlrjen dhe keumlto duhet teuml adresohen siccedil duhet neuml momentin e hartimit dhe zbatimit teuml politikave peumlr SALW-et Deumlshmiteuml tregojneuml reumlndeumlsineuml e kontributit teuml grave neuml programet e grumbullimit teuml armeumlve neuml mjedise dhe pjeseumlmarrje teuml ndryshme duke peumlrfshireuml sigurimin e nevojave specifike neuml ccedilarmatim ccedilmobilizim dhe riintegrim (Schroeder Farr dhe Schnabel 2005) Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml se grateuml neuml EJL luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlto procese Mes atyre qeuml doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave peumlr mbledhjen e armeumlve teuml zjarrit neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml periudheumln 2011-2015 9 ishin gra ndeumlrsa neuml vitin 2015 neuml Malin e Zi peumlrqindja e grave ishte 12 qeuml neuml teuml dy rastet eumlshteuml duksheumlm meuml e larteuml se peumlrfaqeumlsimi i grave mes zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit

226 gjinia dhe prOceSet pOlitike

E lidhur ngushteuml me diskutimin e meumlsipeumlrm eumlshteuml lidhja mes pjeseumlmarrjes peumlrfaqeumlsimit dhe rezultateve teuml politikave peumlr SALW-et Vendosja e problematikave gjinore neuml themel teuml hartimit teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve paraqet njeuml sfideuml peumlr meumlnyreumln e zakonshme sesi hartohen politikat ku aspektet gjinore kalojneuml kryesisht pa u veumlneuml re ose neuml qofteuml se peumlrmenden zakonisht kaneuml shumeuml pak ose aspak ndikim neuml zhvillimin e politikave Neuml keumlteuml meumlnyreuml kjo sfidon kuptimin e zakonsheumlm teuml sjelljeve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit qeuml meuml seuml shpeshti nuk prekin ccedileumlshtjet e modeleve gjinore neuml themel teuml peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve Rrjedhimisht

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 37

ky realitet beumln thirrje peumlr njeuml ndryshim neuml struktureumln e zakonshme teuml aktoreumlve teuml peumlrfshireuml neuml hartimin e politikave qeuml peumlrgjitheumlsisht dominohet nga meshkujt peumlr teuml vendosur njeuml peumlrfaqeumlsim teuml ekuilibruar teuml grave dhe burrave si dhe peumlr pjeseumlmarrjen e organizatave teuml grave dheose specialisteumlt e ccedileumlshtjeve gjinore neuml peumlrcaktimin e axhendeumls peumlr kontrollin e SALW-ve

Siccedil edhe eumlshteuml theksuar tashmeuml grateuml dhe organizatat e grave luajneuml rol jetik neuml vendosjen e opsioneve meuml teuml rrepta neuml lidhje me rregullat e SALW si dhe neuml proceset e ccedilarmatimit Ka fakte teuml bollshme nga vende dhe territore teuml ndryshme si dhe nga mjedise teuml ndryshme neuml situata konflikti ose jo se grateuml janeuml mobilizuar veteuml peumlr teuml frenuar problemin ose neuml mbrojtje teuml zgjidhjeve teuml tyre (Farr 2002 Cukier 2009 UA IANSA IAP 2005) Shembujt qeuml ccediluan neuml kontrolle meuml teuml rrepta teuml SALW-ve neuml Kanada Australi Afrikeumln e Jugut dhe Brazil demonstrojneuml reumlndeumlsineuml e praniseuml seuml grave neuml tryezeuml kur trajtohen problemet e SALW-ve Rasti meuml i njohur eumlshteuml lobimi i Rrjetit teuml Grave IANSA i Lidhjes Ndeumlrkombeumltare teuml Grave peumlr Paqe dhe Liri dhe i Amnesty International peumlr peumlrfshirjen e dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kuadeumlr teuml Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili eumlshteuml traktati i pareuml ndeumlrkombeumltar i armeumlve qeuml detyron vendet teuml vlereumlsojneuml rrezikun e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml

Neuml meumlnyreuml teuml ngjashme organizatat e grave neuml rajonin e EJL kaneuml qeneuml vazhdimisht neuml mbrojtje teuml kontrolleve teuml rrepta teuml SALW-ve neuml kontekstin e rindeumlrtimit dhe demilitarizimit pas konflikteve apo kaneuml lobuar peumlr zgjidhje politike qeuml lidhin peumlrhapjen e SALW-ve me shqeteumlsimet e dhuneumls neuml familje Kjo eumlshteuml arritur peumlrmes iniciativave teuml shumta teuml tilla si rritja e vizibilitetit teuml lidhjes ndeumlrmjet vrasjes seuml grave dhe rolit teuml armeumlve teuml zjarrit (Rrjeti i Grave kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi) krijimi i njeuml peumlrgjigjeje teuml koordinuar institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe pjeseumlmarrja neuml zhvillimin e politikave strategjike peumlr kontrollin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar (Qendra e Grave Autonome) lobimi peumlr dispozitat e ligjit kundeumlr dhuneumls neuml familje qeuml rregullojneuml konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit kur dhuna neuml familje ndodh (organizatat joqeveritare teuml grave neuml Maqedoni) ose aneumltareumlsimi neuml koalicionet ndeumlrkombeumltare kundeumlr dhuneumls me armeuml (Women in Black njeuml aneumltare e IANSA) Peumlrpjekjet e tjera peumlrfshijneuml pjeseumlmarrjen neuml fushata ndeumlrkombeumltare peumlr uljen e efekteve negative teuml armeumlve teuml zjarrit peumlrmes reformave ligjore (Shoqata e Viktimologjiseuml neuml Serbi dhe Gazetareumlt peumlr teuml Drejtat e Feumlmijeumlve dhe Grave dhe Mbrojtjen e Mjedisit neuml Maqedoni iu bashkuan fushateumls seuml IANSA peumlr teuml keumlrkuar kontrolle meuml teuml rrepta peumlr armeumlt e zjarrit) dhe organizimin e aktiviteteve peumlr rritjen e ndeumlrgjegjeumlsimit (Grateuml e Bashkuara teuml Banja Lukeumls)

Edhe pse roli i grave neuml proceset e kontrollit teuml SALW-ve dhe ccedilarmatimit eumlshteuml njohur neuml Rezoluteumln 1325 (2000) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml dhe eumlshteuml ritheksuar neuml disa rezoluta teuml Asambleseuml seuml Peumlrgjithshme teuml OKB-seuml duke peumlrfshireuml edhe Rezoluteumln 2020 (2015) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml ende ka njeuml tendenceuml qeuml organizatat e grave dhe grateuml teuml peumlrfshihen neuml meumlnyreuml teuml pamjaftueshme neuml vendimmarrje dhe hartimin e politikave Kjo eumlshteuml shpesh e lidhur me dominimin tradicional dhe teuml vazhduesheumlm teuml meshkujve neuml institucionet qeuml rregullojneuml dhe zbatojneuml politikat peumlrkateumlse peumlr kontrollin e SALW-ve Siccedil veumlrehet peumlrfshirja e grave organizatave teuml grave dhe artikulimi i perspektivave gjinore mund teuml pengohet edhe nga peumlrkufizimi kryesisht teknik i ekspertizeumls seuml lidhur me SALW qeuml eumlshteuml meuml i fokusuar neuml aspektet teknike teuml SALW ku burrat janeuml ende mbizoteumlrues sesa neuml njohuriteuml e dhuneumls ku grateuml kaneuml ekspertizeuml teuml kahershme e qeuml peumlr pasojeuml i jep formeuml meumlnyreumls neuml teuml cileumln trajtohet njeuml ccedileumlshtje (Cukier 2009 f 42)

Sa i peumlrket peumlrfaqeumlsimit teuml grave dhe burrave neuml komisionet e SALW-ve peumlrfaqeumlsimi i grave eumlshteuml e duksheumlm shumeuml i vogeumll Grateuml peumlrbeumljneuml nga 14 deri 29 teuml aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe burrat udheumlheqin teuml peseuml komisionet neuml EJL

Peumlrveccedil keumlsaj grateuml veccedilaneumlrisht neuml rastin e marreumlveshjeve ndeumlrkombeumltare janeuml pareuml zakonisht si njeuml grup vulnerabeumll (meuml shpesh neuml teuml njeumljtin grup me teuml moshuarit dhe feumlmijeumlt) dhe inkuadrimi automatik dhe fokusimi i grave si viktima vulnerabeumll e teuml pafajshme civile i ekspozon burrat ndaj njeuml dhune teuml meumltejshme dhe u heq grave forceumln dhe teuml drejtat (Acheson 2015 f 9) Sfidat peumlr njeuml pjeseumlmarrje dometheumlneumlse janeuml teuml lidhura edhe me karakteristikat e peumlrgjithshme teuml procesit teuml politikeumls ku ato janeuml teuml peumlrfshira dhe qeuml karakterizohet zakonisht nga njeuml kultureuml institucionale maskiliste (Connell) Edhe pse grateuml dhe burrat jo domosdoshmeumlrish kaneuml mendime teuml ndryshme pozicionet apo ideteuml e grave janeuml shpesh teuml detyruara teuml jeneuml neuml peumlrputhje me perspektiveumln dominuesemdashpeumlrforcuar edhe nga nocionet e dhunshme maskilistemdashneuml meumlnyreuml qeuml teuml merren seriozisht neuml konsiderateuml (po aty f 10)

Peumlr teuml siguruar qeuml parakushtet peumlr integrimin gjinor teuml peumlrmbushen eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml teuml ndiqet dhe teuml eksplorohet meuml tej sesi eumlshteuml institucionalizuar maskilizmi dhe sesi ai drejton hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml mos shpeumlrfillet fakti se ai mund teuml keteuml efekte teuml padukshme mbi meumlnyrat neuml teuml cilat ndeumlrtohen debatet e politikave dhe keumlrkimet (Cukier 2009) Njeuml meumlnyreuml peumlr teuml siguruar se perspektiva gjinore do teuml jeteuml pjeseuml e debatit eumlshteuml teuml garantohet pjeseumlmarrja e organizatave teuml grave institucioneve teuml baraziseuml gjinore dhe e eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 38

3 PEumlRGJIGJJA mE poLitikA - RiShikimi i DOkumENTEvE

31 stRategjiteuml PeumlR kon-troLLin e SALW-ve dhe PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave gjinoRe

Me qeumlllim adresimin e sfidave teuml ndryshme qeuml lidhen me SALW-et dhe peumlr teuml peumlrmbushur detyrimet e tyre ndeumlrkombeumltare

shumica e qeverive neuml EJL koheumlt e fundit kaneuml hartuar dhe miratuar strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml ato Seuml bashku me keumlteuml janeuml ngritur mekanizma institucionaleuml peumlr koordinimin dhe zbatimin e masave teuml planifikuara teuml tilla si komisionet e SALW-ve keumlshillat ose bordet dhe janeuml caktuar pikat e kontakti Neuml koheumln e publikimit strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit ishin miratuar neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (rishikuar neuml vitin 2016 peumlr teuml mbuluar periudheumln 2016-2020) neuml Malin e Zi (2013-2018) neuml Kosoveuml (2013-2016) dhe neuml Ish-

Njeuml kampion gjitheumlpeumlrfshireumls i dokumenteve normative dhe strategjike qeuml rregullojneuml SALW-et eumlshteuml rishikuar neuml meumlnyreuml qeuml teuml vlereumlsohet neumlse dhe neuml ccedilfareuml shkalle perspektiva gjinore eumlshteuml integruar neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL Qasja e ndeumlrmarreuml ishte peumlr teuml shqyrtuar

bull Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr SALW-et

Peumlrveccedil tyre kategoriteuml e dokumenteve neuml vijim janeuml analizuar peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml adresuar ccedileumlshtjet e SALW-ve

bull Ligjet peumlr barazineuml gjinorebull Ligjet peumlr dhuneumln neuml familjebull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr barazineuml gjinore bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave

Njeuml listeuml e detajuar e dokumenteve teuml shqyrtuara gjendet neuml shtojceumln 1

Peumlr lehteumlsi referimi ky kapitull eumlshteuml strukturuar si vijon

bull Analiza e strategjive qeuml rregullojneuml ccedileumlshtjet e kontrollit teuml SALW-ve me qeumlllim identifikimin neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase problematikat kryesore teuml politikave janeuml trajtuar neuml peumlrgjigjet strategjike

bull Analiza e kuadrit ligjor me fokus kryesor ligjet peumlr armeumlt e zjarrit rregullimin e zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga civileumlt dhe dhuneumln neuml familje Ndoneumlse nuk kaneuml qeneuml neuml fokus teuml analizeumls edhe ligjet dhe procedurat e tjera peumlrkateumlse janeuml marreuml neuml shqyrtim kur kjo eumlshteuml pareuml e nevojshme

bull Pikat e hyrjes neuml legjislacionin dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore teuml cilat mund teuml luajneuml rol neuml peumlrpjekjet e kontrollit teuml SALW-ve janeuml peumlrshkruar shkurtimisht

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 39

Republikeumln Jugosllave e Maqedoniseuml (miratuar neuml vitin 2005) Strategjia e Serbiseuml ishte e vlefshme peumlr periudheumln 2010-2015 dhe aktualisht eumlshteuml duke u vlereumlsuar ndeumlrsa neuml Shqipeumlri dhe Moldavi mungojneuml korniza teuml tilla strategjike dhe institucionale Peumlr shkak teuml sfidave teuml ngjashme strategjiteuml peumlr SALW-et dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml neuml rajonin EJL shfaqin disa tipare teuml peumlrbashkeumlta ndeumlrkoheuml qeuml edhe deumlshmojneuml specifika teuml dukshme neuml aspektin e fusheumlveprimit dhe aktiviteteve teuml parashikuara neuml planet e veprimit

Sa i peumlrket baraziseuml gjinore pavareumlsisht teuml dheumlnave teuml peumlrpjekjeve fillestare qeuml janeuml ndeumlrmarreuml peumlr teuml trajtuar lidhjet mes gjiniseuml dhe SALW-ve tendencat mbizoteumlruese teuml integrimit teuml perspektiveumls gjinore zbulojneuml njeuml meumlnyreuml teuml peumlrbashkeumlt neuml teuml cileumln peumlrqaset gjinia (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

Qasja metodologjike neuml analizeumln e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve u peumlrqendrua te

bull Identifikimi i praniseuml seuml angazhimit formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor

bull Identifikimi i peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe prania e veumlzhgimeve gjinore ose aplikimi i analizave gjinore neuml analizimin e situateumls

bull Shqyrtimi i qeumlllimeve dhe veccedilaneumlrisht i objektivave kundrejt reagimit teuml tyre ndaj peseuml problematikave kryesore teuml diskutuara teuml politikave Qeumlllimi dhe objektivi konsiderohen se u peumlrgjigjen problematikave gjinore neumlse ato trajtojneuml neuml meumlnyreuml teuml qarteuml teuml pakteumln njeuml nga problematikat kryesore teuml politikave

bull Shqyrtimi i planeve teuml veprimit peumlr teuml identifikuar neumlse angazhimet e identifikuara janeuml shndeumlrruar neuml masa dhe aktivitete dhe caktime fondesh buxhetore peumlr teuml adresuar problematikat e identifikuara qeuml lidhen me gjinineuml

bull Shqyrtimi i qasjeve teuml monitorimit dhe vlereumlsimit peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse ato ofrojneuml mundeumlsi peumlr ndjekjen e efekteve teuml kuadrit strategjik te grateuml dhe burrat

Neuml vareumlsi teuml maseumls qeuml politikat peumlr SALW-et neuml rajon u peumlrgjig-jen keumltyre problematike propozohet klasifikimi i meumlposhteumlm

bull kuadriipolitikaveteumlpeumlrgjegjshmegjinore peumlrmban njeuml angazhim zyrtar ndaj baraziseuml gjinore dhe integrimit gjinor peumlrdorimi i teuml dheumlnave gjinore dhe veumlzhgimet gjinore janeuml teuml pranishme neuml analizeumln e situateumls neuml lidhje me teuml pakteumln tre problematikat meuml kryesore teuml pakteumln 13 e objektivave dhe aktiviteteve identifikon perspektiveumln gjinore teuml problemit dhe neuml matriceumln e monitorimit dhe vlereumlsimit janeuml zhvilluar treguesit e ndareuml sipas gjiniseuml Neuml keumlteuml grup gjinia peumlrshkon teuml gjitheuml ciklin e politikave qeuml nga projektimi dhe planifikimi deri te vlereumlsimi

bull integrimigjinoringadalsheumlm peumlrmban disa nga elementeumlt e peumlrshkruar meuml lart por pa njeuml qasje koherente dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml integrimit gjinor dhe meuml pak

se 13 e objektivave dhe aktiviteteve peumlr teuml adresuar problematikat gjinore

bull Punapeumlrintegrimingjinornukkanisur asnjeuml nga elementeumlt nuk eumlshteuml i pranisheumlm dhe nuk ka asnjeuml peumlrpjekje sistematike peumlr teuml integruar aspektet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve Reumlndeumlsia e aspektit gjinor peumlr kontrollin e SALW-ve nuk njihet dhe peumlr pasojeuml as nuk janeuml vendosur objektiva dhe as nuk janeuml parashikuar aktivitete neuml planin e veprimit

Teuml gjitha referencat peumlr problematikat kryesore teuml politikave teuml diskutuara neuml Kapitullin 2 janeuml paraqitur neuml tabeleumln 5 me qeumlllimin peumlr teuml matur se sa aktivitetet e planifikuara peumlrputhen me shkalleumln e problemit Peumlr lehteumlsi referimi sheumlnimet neuml keumlteuml seksion janeuml teuml organizuar sa meuml shumeuml qeuml eumlshteuml e mundur neuml peumlrputhje me metodologjineuml e peumlrshkruar meuml lart

311 angazhimi peumlr barazineuml gjinOre

Peumlr sa i peumlrket angazhimit referencat peumlr grateuml dhe burrat dhe barazineuml gjinore janeuml artikuluar formalisht neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 dhe Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml) dhe neuml Strategjineuml peumlr SALW-et dhe Grumbullimin dhe Planin e Veprimit 2013-2016 neuml Kosoveuml (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Kosoveuml)

Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml seksionin Parimet e peumlrdorura peumlr hartimin e strategjiseuml thoteuml se ky dokument strategjik thekson reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml paanshme ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave peumlrkateumls teuml kontrollit seuml bashku me dheumlnien e prioritetit teuml duhur peumlr mbeumlshtetjen e viktimave teuml SALW-ve dhe mbrojtjen e mjedisit (f 9)

Neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml dy referenca peumlrkateumlse janeuml beumlreuml neuml seksionin Parimet e Peumlrgjithshme ku thuhet se objektivat e formuluara neuml strategji do teuml udheumlhiqen nga njeuml grup parimesh ndeumlr teuml tjera edhe nga parimi kushtetues i mbrojtjes seuml teuml drejtave teuml njeriut i cili garanton teuml drejtat e teuml gjitheuml qytetareumlve teuml Kosoveumls dhe neuml veccedilanti teuml grave dhe feumlmijeumlve pa marreuml parasysh peumlrkateumlsineuml etnike gjinineuml mosheumln dhe besimin fetar (f 10) Referenca e dyteuml eumlshteuml beumlreuml neuml seksionin Vizioni dhe Misioni ku promovohet pjeseumlmarrja e grupeve teuml shoqeumlriseuml civile (me fokus teuml veccedilanteuml neuml peumlrfshirjen e grave dhe grupeve vulnerabeumll) neuml hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml strategjive peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin (f 8)

Neuml dokumentet e tjera neuml shqyrtim strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Malin e Zi neuml Serbi dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka asnjeuml referim apo angazhime teuml qarta peumlr barazineuml gjinore ose integrimin e baraziseuml gjinore neuml aktivitetet peumlr kontrollin e SALW-ve Neuml teuml njeumljteumln koheuml nuk ka tregues teuml tjereuml teuml angazhimeve teuml tjera alternative

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 40

peumlr integrimin e vazhduesheumlm teuml aspekteve gjinore neuml peumlrgjigje teuml sfidave teuml SALW

312 teuml dheumlnat e ndara SipaS gjiniSeuml dhe veumlzhgimet gjinOre

Analizat e situatave teuml paraqitura neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve neuml fuqi neuml EJL nuk sigurojneuml prova teuml peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml kur merren neuml shqyrtim sfidat e lidhura me SALW-et Analizat e strategjive teuml SALW-ve tregojneuml se ato zakonisht veprojneuml me njeuml sasi relativisht teuml vogeumll teuml teuml dheumlnave kryesisht peumlr disponueshmeumlrineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml posedim nga civileumlt dhe shteti vlereumlsimet e SALW-ve neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm dhe numri i armeumlve teuml zjarrit teuml konfiskuara apo teuml shkateumlrruara Numri i incidenteve me armeuml zjarri peumlrmendet gjithmoneuml e meuml rralleuml

Neuml dokumentet neuml shqyrtim nuk jepen teuml dheumlna ose statistika peumlr teuml peumlrcaktuar efektet e peumlrhapjes seuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml dhuneumls me armeuml mbi individeumlt Neuml keumlteuml drejtim asnjeuml nga strategjiteuml peumlr SALW-et nuk japin teuml dheumlna peumlr viktimat e dhuneumls me armeuml autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri dhe as peumlr llojet rezultatet dhe karakteristikat e incidenteve me armeuml zjarri Pjeseumlrisht kjo mund teuml kuptohet brenda kufizimeve teuml meumlnyreumls aktuale mbizoteumlruese neuml teuml cileumln hartohen strategjiteuml peumlr SALW-et ku analiza e situateumls sheumlrben si hyrje e dokumentit e cila peumlrmban njeuml panorameuml teuml shkurteumlr teuml problemeve teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve brenda kontekstit teuml dheumlneuml dhe jo njeuml analizeuml reale teuml mbeumlshtetur neuml fakte Neuml keumlteuml drejtim nuk eumlshteuml e qarteuml se deri neuml ccedilfareuml mase analiza meuml gjitheumlpeumlrfshireumlse parapriu zhvillimin e politikave

Njeumlkoheumlsisht nuk ka hapeumlsireuml peumlr peumlrkufizim meuml teuml detajuar teuml problemeve qeuml priren teuml artikulohen meuml gjereumlsisht veccedilaneumlrisht sa i peumlrket lidhjes ndeumlrmjet peumlrhapjes seuml SALW-ve dhe siguriseuml seuml qytetareumlve Si pasojeuml kjo qasje nuk eumlshteuml e favorshme peumlr artikulimin e aspekteve gjinore teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml dokument qofteuml peumlr viktimat autoreumlt ose zoteumlruesit e armeumlve ose teuml dheumlnat peumlr mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime kundrejt SALW-ve ndeumlrmjet burrave dhe grave ose teuml dheumlnat peumlr dhuneumln neuml familje

Peumlr shkak teuml peumlrdorimit shumeuml teuml uleumlt teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka mundeumlsi teuml kufizuara neumlse ka peumlr teuml integruar analizeumln gjinore brenda analizeumls seuml situateumls dhe peumlr teuml identifikuar se si ccedileumlshtje teuml caktuara prekin neuml meumlnyreuml specifike grateuml dhe burrat dhe peumlr teuml beumlreuml lidhjen me peumlrkufizimin e problemit

Teuml vetmet konstatime teuml dokumentuara neuml analizeumln e situateumls janeuml referencat ndaj dhuneumls neuml familje neuml strategjiteuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls Neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e Armeumlve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 pjesa e peumlrgjithshme thekson se prania e armeumlve teuml jashteumlligjshme kontribuon neuml dhuneumln neuml familje (f 2) ndeumlrsa Strategjia e

Kosoveumls konstaton se arma neuml shteumlpi ka meuml tepeumlr gjasa teuml peumlrdoret peumlr teuml keumlrceumlnuar ose leumlnduar fizikisht njeuml aneumltar teuml familjes se sa kundeumlr njeuml shkeleumlsi qeuml vjen nga jashteuml (f 6) Peumlrveccedil keumltyre konstatimeve nuk janeuml parashtruar lidhje teuml tjera ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe keumlrkeseumls peumlr armeuml teuml vogla kultureumls seuml armeumlve dhe burreumlriseuml

Neuml kuadrot strategjikeuml teuml Malit teuml Zi Republikeumls seuml Serbiseuml dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml reumlndeumlsia e ccedileumlshtjeve gjinore eumlshteuml e papeumlrfillshme

313 PeumlrcaktimiiaxhEndeumlS-CcedileumlShtjet gjinOre neuml Qeumlllime dhe Objektiva

Dokumentet strategjike neuml shqyrtim mbulojneuml njeuml gameuml teuml gjereuml teuml aktiviteteve teuml ndryshme teuml ndeumlrlidhura dhe trajtojneuml sfida komplekse lidhur me peumlrhapjen e SALW-ve Ato kryesisht i referohen krijimit teuml kontrollit efikas teuml SALW-ve neumlpeumlrmjet peumlrmireumlsimit teuml kushteve ligjore dhe teknike qeuml parandalojneuml keqpeumlrdorimin e SALW-ve reduktimit teuml SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe peumlrpjekjeve ndeumlrgjegjeumlsuese qeuml priten teuml kontribuojneuml neuml rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml Peumlr shembull neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Serbi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml krijimi i njeuml sistemi kombeumltar unik peumlr kontrollin efikas teuml SALW-ve me qeumlllim reduktimin e armeumlve qeuml mbahen neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme dhe teuml numrit teuml abuzimeve me armeumlt e jashteumlligjshme si dhe rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml neuml teumlreumlsi Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml strategjia keumlrkon teuml garantojeuml njeuml mjedis teuml sigurt dhe teuml kontrollojeuml armeumlt e vogla dhe teuml lehta neuml shoqeumlri me qeumlllim promovimin e kushteve peumlr peumlrmireumlsimin e siguriseuml seuml peumlrgjithshme Neuml Strategjineuml e Kosoveumls vizioni eumlshteuml qeuml Kosova do teuml jeteuml njeuml mjedis i sigurt ku armeumlt e vogla dhe teuml lehta janeuml neuml kontroll Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls ka objektiva specifikeuml dhe asnjeuml qeumlllim teuml peumlrgjithsheumlm teuml artikuluar ndeumlrsa neuml Mal teuml Zi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml zhvillimi i peumlrgjithsheumlm i sistemit efikas teuml kontrollit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta dhe municioneve neuml teuml gjitha segmentet e tij

Neuml meumlnyreumln si janeuml paraqitur qeumlllimet e peumlrcaktuara neuml kuadrin strategjik peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore i japin peumlrpareumlsi detyreumls komplekse teuml krijimit teuml kushteve paraprake ligjore politike dhe teknike peumlr sistemin efikas teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe rritjes seuml siguriseuml seuml qytetareumlve Neuml keumlteuml drejtim ato i kushtojneuml reumlndeumlsi nevojave teuml burrave dhe grave pavareumlsisht se nuk ka njeuml angazhim teuml shprehur se dallimet do teuml merren neuml konsiderateuml E njeumljta gjeuml vlen dhe peumlr objektivat Pavareumlsisht se shumeuml nga objektivat kaneuml reumlndeumlsi direkte peumlr problematikat kryesore teuml politikave aspektet gjinore nuk peumlrmenden shprehimisht dhe neuml asnjeuml prej strategjive nuk ka njeuml objektiv qeuml i referohet drejtpeumlrseumldrejti ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 41

Megjithateuml edhe neuml ato strategji qeuml beumljneuml peumlrpjekje peumlr teuml integruar ccedileumlshtjet gjinore qasja mbizoteumlruese shpesh nuk eumlshteuml koherente pra peumlr shembull njeuml objektiv i caktuar nuk peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml ti peumlrgjigjet problematikave gjinore por neuml planin e veprimit zhvillohen aktivitete lidhur me ccedileumlshtjet gjinore ose anasjelltas (ccedileumlshtjet gjinore shfaqen ndeumlrmjet objektivave por jo brenda planit teuml veprimit) Peumlr teuml kuptuar pranineuml e ploteuml teuml problematikave gjinore teuml trajtuara neuml dokumentin strategjik eumlshteuml ndeumlrmarreuml njeuml proces strukturimi shteseuml siccedil paraqitet neuml tabeleumln 5 Peumlr shembull strukturimi tregon se disa problematika gjinore pavareumlsisht se nuk peumlrfshihen neuml peumlrmbajtjen e formulimit teuml njeuml objektivi janeuml artikuluar brenda shpjegimit teuml tyre ose informacioni lidhur me peumlrgjigjen ndaj ccedileumlshtjeve gjinore jepet neuml peumlrshkrimin e aktiviteteve

Siccedil mund teuml veumlrehet nga tabela 5 lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve artikulohen veteumlm neuml strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml teuml dyja referencat peumlrkateumlse gjinore dmth dhuna neuml familje dhe ndikimet e ndryshme teuml armeumlve mbi grateuml dhe burrat

janeuml peumlrcaktuar neuml dokumentin strategjik neumln objektivin 4 Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml Neuml rastin e Strategjiseuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml nuk ka njeuml angazhim teuml peumlrgjithsheumlm ndaj baraziseuml gjinore teuml peumlrkthyer neuml qeumlllime dhe objektiva dhe nuk ka as edhe aktivitete konkrete teuml hartuara

Neuml strategjiteuml e tjera peumlr SALW-et teuml rishikuara (Mal i Zi Serbi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) objektivat nuk peumlrmbajneuml asnjeuml konstatim lidhur me ccedileumlshtjet gjinore dhe nuk trajtojneuml problematikat kryesore teuml politikave gjinore

314 planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete

Si pjeseuml e procesit teuml rishikimit janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml hartuar aktivitete neuml planet e veprimit qeuml peumlrmbajneuml referenceuml teuml qarteuml ndaj ccedileumlshtjeve gjinore dhe qeuml janeuml teuml lidhura me problematikat kryesore teuml politikave Tabela e meumlposhtme jep informacion se ku qeumlndrojneuml aktivitetet lidhur me objektivat

tabela 6PRoblematikat gjinoRe neuml objektivat e stRategjive dhe Planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

objektivi Menaxhimi i SALW-ve qeuml janeuml neuml zoteumlrim teuml agjencive dhe institucioneve kompetente neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Aktiviteti Hartimi i njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlrfaqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln

Aspekti gjinor Procesi i vlereumlsimit do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Aspekti gjinor Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

objektivi Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml

Neuml keumlteuml objektiv thuhet se njeuml theks i veccedilanteuml do teuml vendoset mbi peumlrdorimin e armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimet e ndryshme qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Aspekti gjinor Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

bosnjeuml-Hercegovina

2016-2020

objektivi Reduktimi i SALW-ve teuml jashteumlligjshme

Aktiviteti Krijimi i mbledhjes seuml koordinuar teuml teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neumlfamilje me aneuml teuml armeumlve teuml zjarrit apo teuml keumlrceumlnimit me to (neuml teuml gjitha institucionet peumlrkateumlse organet gjyqeumlsore dhe institucionet e siguriseuml)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 42

Masat e parashikuara peumlr teuml shndeumlrruar angazhimet e peumlrgjithshme ndaj baraziseuml gjinore neuml aktivitete konkrete janeuml teuml pranishme veteumlm neuml planet e veprimit neuml Bosnjeuml-Her-cegovineuml Pavareumlsisht reumlndeumlsiseuml aktivitetet qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore peumlrbeumljneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml planeve teuml veprimit Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls 2013-2016 pjesa e veprimtarive qeuml u peumlrgjigjen problemati-kave gjinore neuml Planin e Veprimit eumlshteuml 9 peumlr qind ndeumlrsa neuml strategjineuml e rishikuar veteumlm njeuml aktivitet i tilleuml eumlshteuml parashi-kuar Neumlse vihet neuml zbatim kjo pjeseuml e vogeumll mund teuml kuptohet brenda kontekstit teuml pilotimit teuml njeuml qasjeje teuml re me peumlrvoja teuml meumlparshme teuml kufizuara dhe mungeseumls seuml shembujve teuml praktikeumls seuml mireuml neuml vende teuml tjera

Neuml planet e tjera teuml veprimit nuk ka teuml peumlrcaktuara aktivitete specifike teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore dhe as njeuml angazhim qeuml problematikat gjinore do teuml merren neuml konsiderateuml gjateuml realizimit teuml aktiviteteve Prandaj pa hulumtime teuml meumlte-

jshme neuml zbatim nuk mund teuml thuhet neumlse ato do teuml arrijneuml teuml adresojneuml ndonjeuml nga problematikat kryesore dhe neumlse po deri neuml ccedilfareuml mase

315 cilat janeuml prOblematikat gjinOre Qeuml pO trajtOhen

Tabela 7 peumlrpiqet teuml identifikojeuml peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml politikave efektet e diferencuara sipas gjiniseuml dhuna neuml familje gjinia dhe keumlrkesa peumlr armeuml zjarri mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime dhe pjeseumlmarrja e balanc-uar Siccedil veumlrehet pavareumlsisht nga reumlndeumlsia e keumltyre problema-tikave ka njeuml peumlrgjigje shumeuml teuml kufizuar ndaj sfidave neuml keumlteuml fusheuml dhe keumlto nisma trajtojneuml veteumlm njeuml numeumlr teuml kufizuar teuml problematikave teuml politikave duke leumlneuml shumiceumln e tyre teuml patrajtuara dhe duke mos arritur neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlrsh-kalleumlzimin e problemit

tabela 7peumlrgjigjet me poLitikA neuml StrAtegjiteuml peumlr SALW-et ndAj PRoblematikave kRyesoRe teuml Politikave

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2016-2020)

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

Veumlmendje e veccedilanteuml do ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje

AKTIVITETI Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 43

316 gjurmimiindryShimEvE-mOnitOrimi dhe vlereumlSimi

Duke qeneuml se gjinia nuk peumlrmendet neuml keumlto aktivitete ajo nuk eumlshteuml pjeseuml e monitorimit dhe vlereumlsimit Neuml teuml gjitha planet e veprimit indikatoreumlt caktohen veteumlm peumlr nivelin e aktiviteteve dhe peumlrcaktohen si indikatoreuml produktesh Neuml keumlteuml aspekt peumlrveccedil ofrimit teuml informacionit rreth zbatimit ose jo teuml njeuml aktiviteti nuk u gjurmuan efekte mbi nevojat peumlr siguri teuml grave dhe burrave Asnjeuml nga planet e

rishikuara teuml veprimit nuk peumlrmbante indikatoreuml gjinoreuml teuml projektuar peumlr teuml identifikuar ndikimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve te grateuml dhe burrat marreumldheumlniet ndeumlrmjet tyre neuml keumlteuml fusheuml teuml veccedilanteuml peumlrfitimet qeuml sjell peumlr grateuml dhe burrat zbatimi i strategjiseuml peumlr SALW-et ose indikatoreumlt e peumlrfshireuml peumlr teuml ndjekur ndryshimet e statusit teuml grave dhe burrave (Moser 2007) Veteumlm neuml Kosoveuml ka njeuml listeuml teuml indikatoreumlve monitorues dhe vlereumlsues teuml projektuar peumlr vlereumlsimin e arritjeve teuml strategjiseuml por asnjeumlri prej tyre nuk eumlshteuml i ndareuml sipas gjiniseuml

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

Prania e armeumlve teuml zjarrit kontribuon neuml dhuneumln neuml familje

kosova

(2013-2016)

mali i Zi

(2013-2018)

Serbia

(2010 -2015)

Ish-Republika Jugosllave e maqedoniseuml

(2005)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 44

kutia 4 iniciativat e Reja

Pavareumlsisht tendencave mbizoteumlruese neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve se ccedileumlshtjet gjinore janeuml kryesisht teuml papeumlrfillura duket se ndeumlrgjegjeumlsimi rreth nevojeumls peumlr teuml inkorporuar perspektiveumln gjinore neuml peumlrgjigjet strategjike ndaj sfidave me SALW-et po rritet vazhdimisht Janeuml ndeumlrmarreuml peumlrpjekje sporadike por novatore peumlr teuml peumlrfshireuml perspektiveumln gjinore neuml masa dhe aktivitete kryesisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe neuml Kosoveuml neuml njeuml shkalleuml meuml teuml uleumlt Edhe pse u paraqiteumln neuml diskutimet e meumlsipeumlrme po i peumlrmbledhim shkurtimisht

Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 veumlrteton peumlrpjekjet e beumlra peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore edhe pse teuml kufizuara dhe teuml pjesshme Peumlr sa i peumlrket angazhimit dokumenti strategjik thekson ccedileumlshtjen e mbeumlshtetjes dhe asistenceumls peumlr viktimat e SALW-ve reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit Gjithashtu objektivi qeuml ka teuml beumljeuml me bashkeumlpunimin me OJQ-teuml dhe me bashkeumlpunimin ndeumlrkombeumltar e rajonal thekson se veumlmendje e veccedilanteuml duhet ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimeve teuml ndryshme qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml (f 16) Janeuml planifikuar disa aktivitete peumlr tiu peumlrgjigjur problematikave gjinore

1 Kryerja e njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlr-faqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln i cili do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml

2 Metodologjia keumlrkimore peumlr harteumlzimin dhe identifikimin e viktimave teuml SALW-ve do teuml marreuml parasysh nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantojeuml njeuml qasje dhe trajtim teuml barabarteuml teuml femrave dhe meshkujve

3 Gjateuml trajnimit peumlr menaxhimin e municioneve dhe teuml armatimeve shpeumlrthyese do ti jepet peumlrpareumlsi peumlrfshirjes seuml balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj

Strategjia e rishikuar neuml vitin 2016 paraqet plane peumlr krijimin e mbledhjes seuml koordinuar ndeumlrsektoriale dhe peumlr regjistrimin e teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neuml familje teuml kryera me armeuml zjarri Kjo peumlrcaktohet neuml objektivin qeuml lidhet me reduktimin e SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe neuml neumlnobjektivin qeuml i referohet monitorimit teuml teuml dheumlnave statistikore peumlr SALW-et dhe municionet

Neuml misionin e saj Strategjia peumlr Kontrollin dhe Grumbullimin e SALW-ve neuml Kosoveuml pohon se njeuml nga objektivat e strategjiseuml eumlshteuml teuml nxiseuml pjeseumlmarrjen e grave (shoqeumlriseuml civile dhe grupeve teuml tjera) neuml zhvillimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve strategjiteuml peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin Sidoqofteuml kjo dispoziteuml e peumlrgjithshme ka teuml beumljeuml shumeuml pak me aktivitetet dhe masat konkrete teuml planifikuara nga dokumenti

haRteumlzimi i faktoReumlve mundeumlsues

Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml procedura e zhvillimit teuml politikave publike keumlrkon zhvillimin e konsultimeve me autoritete teuml tjera peumlrgjegjeumlse shteteumlrore Rrjedhimisht Agjencia peumlr Barazineuml Gjinore u peumlrfshi neuml seminaret parapeumlrgatitore peumlr zhvillimin dhe neuml fazat e meumlvonshme peumlr rishikimin e strategjiseuml peumlr SALW-et Gjateuml keumltij procesi agjencia sugjeroi disa pika dhe beumlri komente peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml draft dokumentin qeuml u miratua meuml voneumli Njeumlkoheumlsisht ndeumlrgjegjeumlsimi i presidentit teuml bordit koordinues peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr sa i peumlrket detyrimit peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore teuml peumlrcaktuar nga Plani i Veprimit peumlr Barazineuml Gjinore dhe detyrimit teuml autoriteteve shteteumlrore peumlr teuml kontribuuar neuml avancimin e baraziseuml gjinore lehteumlsoi peumlrfshirjen e propozimeve me ndjeshmeumlri gjinore Qasja proaktive e Agjenciseuml peumlr Barazineuml Gjinore gjithashtu luajti rol neuml lehteumlsimin e procesit E fundit por jo peumlr nga reumlndeumlsia dokumenti i strategjiseuml neuml vetvete thekson se reumlndeumlsia e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit eumlshteuml njeuml nga parimet e peumlrdorura neuml zhvillimin e strategjiseuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 45

317 Sfidat e pOlitikbeumlrjeS me ndjeShmeumlri gjinOre teuml mbeumlShtetur neuml fakte

Pavareumlsisht hapave fillestareuml teuml ndeumlrmarreuml peumlr integrimin e njeuml perspektive gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve tendencat mbizoteumlruese tregojneuml prioritizim teuml uleumlt teuml problematikave gjinore neuml peumlrgjitheumlsi neuml politikbeumlrjen peumlr SALW-et Klasifikimi i kryer neuml fillim teuml keumltij kapitulli tregon se njeuml integrim gjinor i reumlndeumlsisheumlm por gradual po ndodh veteumlm neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe eumlshteuml kufizuar meuml tej neuml dokumentin e rishikuar Kjo vlen meuml pak neuml rastin e Kosoveumls ku duken qarteuml disa dispozita teuml caktuara me reumlndeumlsi peumlr ccedileumlshtjet gjinore edhe pse ndikimi i tyre nga aktivitetet nuk eumlshteuml i duksheumlm Neuml kuadrot strategjikeuml peumlr SALW-et neuml Mal teuml Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka filluar ende puna me impakt gjinor

Prioritizimi i uleumlt i ccedileumlshtjeve gjinore merr forma teuml ndryshme 1 Rralleuml ndeumlrmerren angazhime teuml shprehura ndaj

integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore si njeuml strategji gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr avancimin e baraziseuml gjinore Edhe kur problematikat gjinore peumlrmenden si neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls integrimi i ccedileumlshtjeve gjinore nuk kuptohet si proces sistematik i shndeumlrrimit teuml shqeteumlsimeve dhe eksperiencave teuml grave dhe burrave neuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve (ECOSOC 1997) Gjinia nuk pozicionohet si njeuml parim gjitheumlpeumlrfshireumls qeuml prek ekspozimin e grave dhe burrave ndaj rreziqeve teuml lidhura me SALW-et dhe formeumlson sjelljen dhe praktikat ndaj SALW-ve por edhe politikat reaguese Edhe pse angazhimi zyrtar peumlr arritjen e integrimit gjinor nuk eumlshteuml parakushti i veteumlm peumlr reagimin gjinor teuml politikave peumlr SALW-et eumlshteuml e qarteuml se kur ka pasur angazhim ai ka formeumlsuar pjeseumlrisht objektivat dhe aktivitetet

2 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml prej dokumenteve strategjikeuml Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka disa ndikime teuml meumltejshme mbi mundeumlsineuml e integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore neuml reagimin me politika Kjo i beumln teuml padukshme efektet shumeuml teuml diferencuara teuml SALW-ve dhe problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kryesisht dhe shpeshhereuml kalojneuml pa u veumlneuml re

3 Nuk kateumldheumlnapeumlrpeumlrdorimineanalizavegjinore teuml sfidave teuml lidhura me SALW-et Peumlr shkak teuml keumlsaj roli qeuml luajneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave ndaj SALW-ve si edhe

rreziqet specifike me baza gjinore nuk shihen si teuml reumlndeumlsisheumlm peumlr sfidat e lidhura me SALW-et ccedilka si rrjedhim ngadaleumlson prioritizimin e tyre neuml politika Duke qeneuml se modelet gjinore nuk po diskutohen ose sfidohen neuml politikat reaguese rezultati peumlrfundimtar i mungeseumls seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe i analizave gjinore mund teuml ccedilojeuml neuml normalizim teuml meumltejsheumlm dhe neuml riprodhim teuml tendencave ekzistuese Meuml tej po riprodhohet ndeumlrgjegjeumlsimi i uleumlt mbi ndeumlrveprimin mes gjiniseuml dhe SALW-ve ndeumlrkoheuml qeuml nevoja peumlr teuml trajtuar problematikat gjinore nuk shihet si njeuml meumlnyreuml peumlr teuml rritur efikasitetin e peumlrgjithsheumlm teuml peumlrpjekjeve peumlr kontrollin e SALW-ve

4 Duke qeneuml se ccedileumlshtjet gjinore mungojneuml ose anashkalohen neuml analizat e situatave ato kaneuml pasur shumeuml pak ndikim peumlr teuml mos theumlneuml aspak mbi meumlnyreumln se si peumlrcaktohen qeumlllimet dhe objektivat Duke vepruar keumlshtu problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kalojneuml teumlreumlsisht pa u veumlneuml re dhe si rrjedhim nuk trajtohen neuml reagimet strategjike ndaj peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml rajonin e Evropeumls Juglindore Njeuml qasje e tilleuml nxit ideneuml se teuml gjitheuml qytetareumlt kaneuml teuml njeumljtat nevoja sigurie dhe nuk arrin teuml njoheuml dallimet qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet tyre Kjo theksohet edhe nga supozimi se teuml gjitha nevojat peumlr siguri mund teuml trajtohen dhe teuml peumlrmbushen peumlrmes teuml njeumljteumls seri masash neuml meumlnyreuml uniforme dhe neutrale ndaj gjiniseuml e cila rrjedhimisht justifikon mungeseumln e problematikave gjinore neuml mesin e qeumlllimeve dhe objektivave Meumlnyrat praktike neuml teuml cilat gjinia formeumlson keumlrkeseumln peumlr armeuml zjarri diferencon efektet mbi grateuml dhe burrat dhe i ekspozon ata ndaj formave specifike teuml dhuneumls me armeuml teuml cilat keumlrkojneuml ndeumlrhyrje specifike dhe rralleuml janeuml objekt politikash Neuml vend teuml njeuml qasjeje sistematike ndaj sfidave teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore ka veteumlm deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr gjurmimin e peumlrpjekjeve neuml zhvillim Rrjedhimisht neuml kushtet e mungeseumls seuml indikatoreumlve teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe teuml instrumenteve teuml peumlrshtatshme teuml monitorimit dhe vlereumlsimit neuml planet e veprimit parashikohen veteumlm peumlrpjekje sporadike peumlr trajtimin praktik teuml ccedileumlshtjeve gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve Neuml keumlteuml aspekt eksperienca ka treguar se kur angazhimet peumlr ccedileumlshtjet gjinorenuk beumlhen teuml matshme peumlrmes peumlrdorimit teuml indikatoreumlve nuk monitorohen dhe nuk janeuml peumlrgjegjeumlsi e veccedilanteuml e askujt ato rralleuml zbatohen Neuml kontekstin e PKV-seuml peumlr armeumlt e vogla meuml tej mund teuml peumlrbeumljeuml problem fakti qeuml pak prej zyrtareumlve peumlrgjegjeumls peumlr monitorimin dhe zbatimin e tij teuml jeneuml eksperteuml teuml ccedileumlshtjeve gjinore ose teuml afteuml peumlr teuml peumlrdorur indikatoreuml neuml meumlnyreuml teuml atilleuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 46

qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

5 Duke pasur parasysh qeuml buxhetet peumlr zbatimin e planeve teuml veprimit nuk peumlrcaktohen neuml dokumentet e disponueshme pa keumlrkime teuml meumltejshme eumlshteuml e pamundur teuml dilet neuml peumlrfundime teuml sakta neumlse keumlto peumlrpjekje fillestare teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore janeuml shoqeumlruar me financim teuml peumlrshtatsheumlm peumlr zbatimin e tyre Gjithashtu nuk ka prova peumlr forma teuml tjera teuml buxhetimit me ndjeshmeumlri gjinore

6 Si peumlrfundim ekziston njeuml tendenceuml sipas seuml cileumls punapeumlrbarazineumlgjinoreshihetveteumlmsipjeseumlebashkeumlpunimitosepjeseumlmarrjesseumlorganizataveteuml shoqeumlriseuml civile Ndeumlrkoheuml qeuml kjo peumlrbeumln njeuml njohje teuml puneumls katalizatore teuml shoqeumlriseuml civile veccedilaneumlrisht teuml OJQ-ve teuml grave aspekti gjinor i kontrollit teuml SALW-ve nuk duhet teuml kufizohet neuml fusha teuml caktuara por teuml jeteuml i hapur ndaj aktoreumlve teuml politikave dhe veccedilaneumlrisht

ndaj grupeve teuml interesit Po keumlshtu praktikat e mira teuml bashkeumlpunimit me organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe me institucionet e baraziseuml gjinore duhet teuml peumlrshkalleumlzohen

7 Praktikat neuml zhvillim edhe pse teuml reumlndeumlsishme peumlrbeumljneuml njeuml qasje teuml ngadalteuml qeuml mjaftohet me peumlrmendjen shkarazi teuml grave dhe ccedileumlshtjeve gjinore larg qasjes seuml artikuluar dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse qeuml nevojitet peumlr teuml trajtuar natyreumln e shumeumlfishteuml teuml marreumldheumlnies ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve Peumlr shkak teuml teuml gjitha sfidave teuml hasura gjateuml peumlrpjekjeve peumlr ti vendosur ccedileumlshtjet gjinore neuml axhendeumln e kontrollit teuml SALW-ve si edhe peumlr shkalleumlzimin e problemit eumlshteuml akoma meuml e reumlndeumlsishme teuml peumlrmireumlsohen dhe peumlrshkalleumlzohen praktikat meuml teuml mira neuml zhvillim dhe teuml konsiderohet si urgjente ccedileumlshtja e integrimit teuml baraziseuml gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve

kutia 5 teuml dheumlnat e ndaRa siPas gjiniseuml

Mospeumlrdorimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml analizimin e situateumls eumlshteuml njeuml ccedileumlshtje e shumanshme Praktikat dhe procedurat ekzistuese administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave nuk ofrojneuml gjithnjeuml teuml tilla teuml dheumlna Kur teuml dheumlnat ekzistojneuml ato nuk peumlrpunohen ose publikohen rregullisht neuml meumlnyreuml qeuml ta beumljneuml aspektin gjinor teuml duksheumlm Neuml aneumln tjeteumlr keumlto sfida teuml vazhdueshme neuml marrjen e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml tregojneuml prioritizimin ose ndeumlrgjegjeumlsimin e uleumlt mbi rolin e gjiniseuml si faktor neuml politikbeumlrje Edhe pse shkon peumlrtej qeumlllimit teuml keumltij raporti keumlto sfida gjithashtu mund teuml lidhen me njeuml sfideuml meuml teuml madhe teuml avancimit teuml njeuml qasjeje teuml bazuar neuml fakte neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve Njeuml tipar i peumlrbashkeumlt i strategjive peumlr SALW-et eumlshteuml fakti se aspektet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me sigurineuml e njereumlzve dhe sfidat e lidhura me peumlrhapjen e armeumlve peumlrshkruhen neuml peumlrgjitheumlsi neuml vend qeuml teuml artikulohen neuml detaje

Kjo krijon peumlrshtypjen se peumlrpjekjet strategjike peumlr teuml frenuar problemin e peumlrhapjes seuml armeumlve veccedilaneumlrisht peumlr sa i peumlrket dhuneumls me armeuml nuk bazohen neuml teuml dheumlna teuml mjaftueshme ccedilka peumlrbeumln njeuml tendenceuml peumlrseumlriteumlse dhe teuml peumlrhapur (OBSH UNODC 2014 f 25) Peumlr sa i peumlrket ccedileumlshtjeve gjinore nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml pareuml neumlse peumlrdorimi i uleumlt i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml lidhet neuml ndonjeuml meumlnyreuml ose neumlse reflekton llojin e procesit teuml politikave duke peumlrfshireuml peumlrbeumlrjen e grupit teuml puneumls dhe pjeseumlmarrjen e pamjaftueshme teuml specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore (Cukier 2009)

Sidoqofteuml eumlshteuml e qarteuml se komisionet e SALW-ve gjithashtu po hasin veumlshtireumlsi peumlr shkak teuml mungeseumls seuml teuml dheumlnave gjeuml qeuml pranohet edhe neuml planet e tyre teuml veprimit (peumlr shembull disa strategji parashikojneuml teuml ndeumlrmerren disa veprime peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ose mbledhjes seuml teuml dheumlnave) Ekziston njeuml nevojeuml urgjente peumlr teuml trajtuar problemin e teuml dheumlnave teuml pamjaftueshme

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 47

32 kuAdri Ligjor peumlr SALW-et reumlndeumlSiA e LufteumlS kundeumlR dhuneumls neuml familje

Sa i peumlrket problematikave teuml politikave gjinore teuml peumlrshkruara neuml kapitullin 2 kuadrot ligjoreuml teuml vendeve teuml Evropeumls Juglindore peumlr kontrollin e SALW-ve janeuml pareuml kryesisht neuml drejtim teuml peumlrgjigjes seuml tyre ndaj ndikimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje dhe neuml dhuneumln kundeumlr grave Ligjet aktuale peumlr armeumlt e zjarrit me peumlrjashtim teuml dhuneumls neuml familje thuajse nuk identifikojneuml fare faktoreumlt e tjereuml thelbeumlsoreuml gjinoreuml qeuml luajneuml rol neuml formeumlsimin e rreziqeve dhe sjelljeve teuml lidhura me SALW-et teuml tilla si ndeumlrthurja e gjiniseuml dhe mosheumls e cila do teuml diskutohet meuml voneuml

Lidhur me dhuneumln neuml familje akte teuml ndryshme ligjore janeuml miratuar peumlr teuml trajtuar dhe rregulluar rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim kryesisht peumlrmes rregullimitteumlzoteumlrimitteumlarmeumlvengapersonacivileuml Edhe pse misheumlrojneuml njeuml seumlreuml masash praktike siccedil edhe dokumentohet nga hulumtimet e meumlparshme (Cukier 2002 Dokmanović 2007 Shaw 2013 KKA 2015) qasjet mbizoteumlruese teuml ndeumlrhyrjeve ligjore neuml keumlteuml drejtim janeuml

1 Kufizimi i aksesit tek armeumlt e zjarrit peumlr personat e peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje peumlrmes kushteumlzimeve ligjore dhe kritereve teuml zoteumlsiseuml teuml nevojshme peumlr teuml marreuml njeuml leje peumlr armeuml zjarri

2 Heqja e armeumlve teuml zjarrit dhe revokimi i lejes peumlr armeuml zjarri kur dhuna neuml familje ndodh dhe armeumlt e zjarrit janeuml neuml zoteumlrim

321 dhuna neuml familje Si faktOr kufizueS i dheumlnieS Seuml lejeve peumlr armeuml zjarri

Sa i peumlrket rregullimit teuml armeumlmbajtjes ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore peumlrcaktojneuml njeuml seumlreuml kriteresh teuml detyrueshme zoteumlsie peumlr dheumlnien e autorizimeve peumlr blerjen mbajtjen dheose peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Kushtet e dheumlnies seuml lejes zakonisht peumlrfshijneuml shteteumlsineuml kufirin e mosheumls teuml mos keteuml precedenteuml penaleuml certifikateumln sheumlndeteumlsore nevojeuml teuml qeneumlsishmearsye teuml justifikueshme dhe njohuri teorike dhe praktike teuml peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit

Megjitheumlse tashmeuml janeuml teuml njohura lidhjet mes armeumlve teuml vogla dhe dhuneumls neuml familje dispozitat e parashikuara neuml ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml ndryshime teuml

dukshme neuml aspektin se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe peumlrkufizimit ligjor teuml njeuml incidenti teuml dhuneumls neuml familje qeuml eumlshteuml peumlrcaktuar si parakusht peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit Kjo pasqyron si meumlnyreumln e teuml kuptuarit teuml rrezikut teuml veccedilanteuml vdekjeprureumls ashtu edhe prioritetet e politikave teuml caktuara peumlr ccedileumlshtjen dhe gjithashtu ka njeuml ndikim teuml drejtpeumlrdrejteuml neuml nivelin e mbrojtjes seuml parashikuar

Neuml keumlteuml drejtim ndeumlrhyrjet me qeumlllim kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit pra kufizimin e dheumlnies seuml autorizimeve peumlr teuml blereuml dhe zoteumlruar armeuml zjarri ndryshojneuml kryesisht neuml meumlnyreumln se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe mund teuml klasifikohen neuml dy grupe

bull Arsyet peumlr kufizimet e aksesit tek armeumlt e zjarrit janeuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml teuml qarteuml me ngjarjet ose historikun penal teuml dhuneumls neuml familje ose duke iu referuar kontekstit familjar (dheose marreumldheumlnieve familjare problematike)

bull Kufizimet janeuml teuml bazuara neuml historikun penal teuml aplikantit dhe dhuna neuml familje peumlrfshihet veteumlm neuml meumlnyreuml indirekte pasi ajo peumlrbeumln vepeumlr penale e cila ndiqet ex officio dhe peumlr keumlteuml arsye ajo peumlrfaqeumlson njeuml shkak peumlr refuzimin e dheumlnies seuml autorizimit peumlr leje

Peumlr shkak teuml reformave teuml fundit ligjore shumica e vendeve dhe territoreve neuml keumlteuml rajon janeuml pjeseuml e grupit teuml pareuml legjislacioni neuml fuqi i teuml cilave merr neuml konsiderateuml dhuneumln neuml familje

bull Neuml Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt (2014) keumlrkon qeuml njeuml person neuml meumlnyreuml qeuml teuml jeteuml peumlrfitues i njeuml prej llojeve teuml autorizimeve duhet qeuml teuml mos keteuml qeneuml i evidentuar peumlr raste teuml vepreumls penale teuml dhuneumls neuml familje (neni 34)

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml pavareumlsisht nga sistemi i decentralizuar i rregullave masat ligjore tregojneuml ngjashmeumlri teuml konsiderueshme dhe kjo eumlshteuml neuml peumlrgjitheumlsi e nevojshme qeuml autorizimi teuml jepet neumlse nuk ka rrethana qeuml tregojneuml se njeuml armeuml mund teuml keqpeumlrdoret peumlr shkak teuml raporteve problematike neuml familje

bull Ligji Peumlr armeumlt i Kosoveumls (2015) peumlrcakton se peumllqimi peumlr teuml blereuml njeuml armeuml zjarri nuk mund ti leumlshohet njeuml personi neumlse aiajo paraqet rrezik peumlr veten e tijsaj rendin publik dhe sigurineuml publike (neni 7) Rrethanat qeuml tregojneuml se armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneuml neuml familje konsiderohen si rrezik peumlr rendin dhe sigurineuml publike (neni 10)

bull Neuml Malin e Zi ligji Peumlr armeumlt (2015) keumlrkon qeuml peumlr teuml marreuml njeuml armeuml zjarri personi nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr vepra penale kundeumlr marteseumls dhe kundeumlr familjes dhe nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr kundeumlrvajtje

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 48

qeuml lidhen me elemente teuml dhuneumls neuml familje Peumlr meuml tepeumlr eumlshteuml kusht qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje teuml cilat mund teuml ccedilojneuml neuml keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit

bull Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet (2015) neuml Serbi peumlrcakton se peumlr teuml marreuml njeuml armeuml personi nuk duhet teuml keteuml s deumlnime me vendim teuml formeumls seuml prereuml me burg peumlr krime kundeumlr marteseumls dhe familjes ose hetime teuml hapura peumlr akte teuml tilla kriminale dhe gjateuml kateumlr viteve teuml fundit as deumlnime peumlr kundeumlrvajtje peumlr teuml cilat eumlshteuml shpallur deumlnimi me burg dhe as hetime teuml hapura peumlr shkelje teuml rendit dhe qeteumlsiseuml publike dhe as peumlr vepra penale teuml parashikuara neuml keumlteuml ligj (neni 11) Njeumlkoheumlsisht eumlshteuml e nevojshme qeuml sjellja e personit teuml mos tregojeuml se aiajo peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten e tijsaj apo peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin dhe qeteumlsineuml publike e cila duhet teuml veumlrtetohet nga verifikimi i siguriseuml neuml vendbanimin ose vendin e tijsaj teuml puneumls (neni 11)

bull Ligji Peumlr armeumlt (2010) neuml fuqi neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk i referohet drejtpeumlrseumldrejti dhuneumls neuml familje por zoteumlrimi i njeuml arme keumlrkon qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana qeuml tregojneuml se arma mund teuml keqpeumlrdoret sidomos kur personi eumlshteuml regjistruar neuml regjistrin e organit kompetent peumlr marreumldheumlnie problematike neuml familje (neni 12)

Veteumlm ligji i Moldaviseuml Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil (2012) nuk peumlrmban referenca teuml qarta peumlr dhuneumln neuml familje

Dallimet mes masave ligjore peumlr dhuneumln neuml familje mund teuml veumlrehen edhe te fazat e njeuml procesi hetimor qeuml peumlrbeumljneuml arsye peumlr refuzimin e autorizimit peumlr zoteumlrim teuml armeumlve teuml zjarrit teuml cilat mund teuml sjellin pasoja teuml reumlnda peumlr sigurineuml veccedilaneumlrisht peumlr shkak teuml natyreumls komplekse teuml dhuneumls neuml familje Neuml keumlteuml aspekt ligjet e Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe Malit teuml Zi peumlrcaktojneuml se fakti qeuml armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneumlneumlfamilje duhet teuml konsiderohet si arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Neuml Moldavi Serbi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml fakti se njeuml person ka marreuml njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml ose se hetimet kaneuml filluar peumlrbeumln arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Mosdheumlnia e peumllqimit keumlrkohet edhe neuml rastin kur personi peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten ose peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin publik

322 dhuna neuml familje dhe heQja e armeumlve teuml zjarrit

Ndeumlrsa masat e peumlrshkruara meuml lart ndalojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit peumlr persona me precedenteuml penal njeuml tjeteumlr

drejtim i masave ligjore qeuml synon reduktimin e rrezikut teuml keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit brenda kontekstit familjar ka teuml beumljeuml me pezullimin e lejes ose konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit neumlse dhuna neuml familje ndodh

Neuml shumiceumln e ligjeve peumlr armeumlt arsyet peumlr heqjen e armeumlve teuml zjarrit ose peumlr heqjenpezullimin e lejes janeuml teuml peumlrkufizuara neuml peumlrgjitheumlsi si shkelje ose mosrespektim i kushteve peumlr marrjen e lejes qeuml e beumln njeuml person teuml papeumlrshtatsheumlm peumlr teuml Neuml keumlteuml aspekt kryerja e dhuneumls neuml familje paraqet arsye edhe pse meuml seuml shumti nuk eumlshteuml qarteumlsisht e peumlrmendur pasi konsiderohet si pjeseuml e veprave penale neuml peumlrgjitheumlsi

Veteumlm ligji Peumlr armeumlt neuml Malin e Zi neuml meumlnyreuml teuml qarteuml i referohet dhuneumls neuml familje dhe i jep teuml drejteuml Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme qeuml neumlse rrethanat tregojneuml se armeumlt mund teuml keqpeumlrdoren sidomos peumlr shkak teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje armeumlt municionet dhe dokumentet e armeumlve do teuml bllokohen menjeumlhereuml edhe peumlrpara se sa hetimet peumlr vepreumln penale kundeumlrvajtjen ose shkeljen administrative teuml jeneuml peumlrmbyllur dhe do mbahen teuml bllokuara deri sa hetimet teuml peumlrmbyllen neuml meumlnyreuml qeuml teuml ndeumlrmerren masa peumlr mbrojtjen kundeumlrdhuneumlsneumlfamilje ose peumlr mbrojtjen e rendit publik teuml cilat duhet teuml zbatohen pa voneseuml ndeumlrsa nevojitet qeuml faktet neuml bazeuml teuml teuml cilave merret vendimi peumlr bllokimin e armeumlve teuml jeneuml teuml pakteumln rrethanore (neni 50)

Peumlr sa i peumlrket dhuneumls neuml familje masat peumlr rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve rregullohen edhe me akte teuml tjera ligjore Ligjet peumlr policineuml neuml peumlrgjitheumlsi e autorizojneuml policineuml qeuml teuml kryejeuml kontrolle sigurie apo keumlrkime peumlr sende peumlr shembull armeuml dhe peumlrkoheumlsisht ti bllokojeuml ato kur kjo eumlshteuml e domosdoshme peumlr mbrojtjen e siguriseuml publike ose neumlse rrethanat sugjerojneuml se sendi mund teuml peumlrdoret peumlr teuml kryer njeuml vepeumlr penale ose kundeumlrvajtje Peumlr shembull ligji peumlr policineuml neuml Kosoveuml e autorizon policineuml teuml kryejeuml kontrolle parandaluese peumlr teuml bllokuar armeuml ose sende teuml tjera qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml apo peumlr teuml parandaluar aktivitetet qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml (neni 22) Dispozita me kompetenca teuml ngjashme policore janeuml teuml pranishme neuml teuml gjitha ligjet neuml rajon

Peumlrtej keumlsaj kodet e procedureumls penale autorizojneuml prokuroreumlt ose punonjeumlsit e policiseuml peumlr ndeumlrmarrjen e kontrolleve teuml objekteve ose personave me qeumlllim parandalimin e njeuml keumlrceumlnimi teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz ndaj personave apo pasuriseuml Peumlr shembull Kodi i Procedureumls Penale i Malit teuml Zi peumlrcakton se punonjeumlsit e autorizuar teuml policiseuml mund teuml kryejneuml kontrollin e personave kur janeuml neuml zbatim teuml njeuml urdhri peumlr arrestimin ose ndalimin e detyruesheumlm neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi zoteumlron armeuml ose mjete teuml rrezikshme ose neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi do teuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 49

hedheuml fsheheuml ose shkateumlrrojeuml sendet qeuml duhet teuml merren prej tijsaj si proveuml neuml njeuml hetim penal (neni 83)

323 ligjet kundeumlr dhuneumlS neuml familje dhe SalW

Neuml legjislacionin kundeumlr dhuneumls neuml familje i miratuar peumlrgjitheumlsisht koheumlt e fundit neuml teuml gjitheuml rajonin ka edhe peumlrpjekje teuml dukshme peumlr teuml trajtuar ndeumlrlidhjen mes dhuneumls neuml familje dhe armeumlve teuml zjarrit dhe peumlr teuml siguruar masa peumlr shmangien ose zbutjen e rreziqeve qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Tendenca dominuese eumlshteuml qeuml ti japeuml precedenceuml heqjes seuml armeumlve duke e inkuadruar keumlteuml si njeuml maseuml mbrojteumlse Megjithateuml keumlto peumlrpjekje nuk janeuml as teuml njeumljta dhe as teuml pranishme neuml teuml gjitheuml rajonin dhe miratimi i ligjeve peumlr dhuneumln neuml familje nuk eumlshteuml universal (peumlr shembull Republika e Serbiseuml)

bull Peumlr shembull neuml ligjin e Shqipeumlriseuml peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare neuml kapitullin qeuml i referohet masave mbrojteumlse thuhet se mbrojtja kundeumlr dhuneumls neuml familje mes teuml tjerave do teuml sigurohet duke urdheumlruar organet zbatuese teuml ligjit qeuml teuml bllokojneuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket autorit teuml zbuluara gjateuml kontrollit policor ose duke e urdheumlruar autorin qeuml teuml doreumlzojeuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket atij Njeumlkoheumlsisht peumlrcaktohet se neumlse armeumlt janeuml bllokuar ato mund teuml kthehen veteumlm pas mbarimit teuml urdhrit teuml mbrojtjes dhe marrjes seuml njeuml vendimi gjyqeumlsor Gjithashtu neuml qofteuml se arma eumlshteuml bllokuar dhe personi ka njeuml autorizim peumlr armeumln gjykata njofton autoritetin peumlrkateumls administrativ ose pezullon autorizimin e armeumls derisa teuml mbarojeuml urdhri i mbrojtjes (neni 10)

bull Neuml ligjin e Moldaviseuml peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje neuml fuqi qeuml nga viti 2008 armeumlt e zjarrit peumlrmenden neuml nenin referuar masave teuml mbrojtjes ku peumlrcaktohet se gjykata brenda 24 oreumlve nga marrja e keumlrkeseumls nxjerr urdhrin e mbrojtjes peumlr teuml ndihmuar viktimeumln duke ndaluar agresorin teuml mbajeuml ose peumlrdoreuml armeuml zjarri

bull Neuml ligjin peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Kosoveuml bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar si njeuml maseuml e veccedilanteuml konfiskuese peumlr arsye mbrojtjeje Neuml keumlteuml aspekt konfiskimi i sendeve me aneuml teuml teuml cilave eumlshteuml kryer akti i dhuneumls apo i sendeve me aneuml teuml teuml cilave dyshohet se akti i dhuneumls mund teuml peumlrseumlritet vendoset me qeumlllimin peumlr teuml mbrojtur personin kundeumlr teuml cilit eumlshteuml ushtruar dhuna neuml familje (neni 10) Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Ish-Republikeumln

Jugosllave teuml Maqedoniseuml punonjeumlsi i policiseuml eumlshteuml i autorizuar teuml bllokojeuml armeumln dhe lejen neuml meumlnyreuml qeuml teuml heqeuml njeuml keumlrceumlnim teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz peumlr jeteumln dhe integritetin fizik teuml viktimeumls Bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar edhe si njeuml maseuml mbrojteumlse

bull Ligji peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Malin e Zi nuk i referohet neuml meumlnyreuml teuml qarteuml armeumlve teuml vogla por bazuar tek ndeumlrhyrjet emergjente (neni 10) ligji thekson se pas marrjes seuml njeuml raporti mbi rastet e dhuneumls policia merr masa teuml menjeumlhershme peumlr teuml mbrojtur viktimeumln neuml peumlrputhje me keumlteuml ligj dhe ligjet e tjera qeuml rregullojneuml funksionet e policiseuml procedurat ndaj kundeumlrvajtjeve procedurat ndaj veprave penale dhe mbrojtjen e deumlshmitareumlve

bull Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml ligji peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje parashikon heqjen e armeumlve teuml zjarrit si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml minimizuar rrezikun neuml rastet e dhuneumls neuml familje (2015) Neuml nenin 29 peumlrcaktohet se punonjeumlsit e policiseuml konfiskojneuml peumlrkoheumlsisht armeumlt e autorit teuml vepreumls penale dhe iniciojneuml procedurat neuml peumlrputhje me ligjin peumlr heqjen e armeumlve teuml armeumlve teuml koleksionit apo lejes peumlr mbajtjen e armeumlve

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml armeumlt e zjarrit nuk peumlrmenden as neuml ligjin neuml fuqi neuml Federateumln e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe as neuml ligjin neuml fuqi neuml Republikeumln Seumlrbska

Peumlrveccedil keumlsaj instrumente teuml tilla si protokollet neuml rastet e dhuneumls neuml familje pranojneuml nevojeumln peumlr teuml shqyrtuar rreziqet neuml lidhje me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit Peumlr shembull Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi thekson se rastet e dhuneumls neuml familje paraqesin rrezikshmeumlri teuml larteuml si peumlr viktimat ashtu edhe peumlr punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml aspekt punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml beumljneuml njeuml vlereumlsimin teuml rreziqeve teuml mundshme peumlr sigurineuml e tyre si edhe ateuml teuml viktimeumls dhe teuml marrin teuml gjitha masat e nevojshme dhe hapat e duhur paraprakeuml peumlr garantimin e siguriseuml Prania e armeumlve renditet e para ndeumlr rreziqet meuml teuml zakonshme neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Protokolli 2011 f 11) Protokolli ofron gjithashtu udheumlzime teuml holleumlsishme peumlr punonjeumlsit e policiseuml se si duhet vepruar neuml momentin e mbeumlrritjes neuml vendin e ngjarjes Punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml verifikojneuml neumlse ndonjeuml prej aneumltareumlve teuml familjes zoteumlron armeuml apo ka mundeumlsineuml e aksesit tek armeumlt Neumlse njeuml gjeuml e tilleuml rezulton e veumlrteteuml ccedildo armeuml konfiskohet peumlrkoheumlsisht dhe fillohen procedurat peumlr propozimin e konfiskimit teuml peumlrhersheumlm Neuml rast se konstatohet armeumlmbajtja e jashteumlligjshme masa

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 50

teuml menjeumlhershme ndeumlrmerren peumlr ta gjetur armeumln dhe peumlr ta konfiskuar ateuml duke respektuar dispozitat e Kodit teuml Procedureumls Penale

Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje i Malit teuml Zi detyron punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml peumlrcaktojneuml neumlse armeumlt janeuml teuml pranishme dhe neumlse po teuml ndeumlrmarrin teuml gjitha veprimet ligjore peumlr ti bllokuar ato pavareumlsisht neumlse ato janeuml teuml ligjshme

apo teuml jashteumlligjshme Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml neuml bazeuml teuml procedurave peumlr zbatimin e masave mbrojteumlse peumlr viktimat e dhuneumls neuml familje dhe teuml aneumltareumlve teuml familjeve teuml tyre ndalimi i zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe konfiskimi i tyre neuml peumlrputhje me ligjin peumlr armeumlt e zjarrit peumlrcaktohen si masa mbrojteumlse Procedurat e vlereumlsimit teuml rrezikut detyrojneuml punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml japin informacion neumlse njeuml armeuml eumlshteuml duke u peumlrdorur apo mund teuml peumlrdoret nga njeuml dhunues

kutia 6 stRategjiteuml PeumlR mbRojtjen nga dhuna neuml familje dhe salW

Strategjiteuml peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls ndaj grave teuml miratuara neuml pjeseumln meuml teuml madhe teuml rajonit i prekin shumeuml pak ccedileumlshtjet e SALW-ve si neuml aspektin e efekteve mbi grateuml dhe burrat ashtu edhe mbi pabarazineuml gjinore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Ndoneumlse shumica e strategjive teuml baraziseuml gjinore dhe teuml dhuneumls neuml familje parashikojneuml njeuml grup teuml caktuar masash qeuml synojneuml ndryshimin e modeleve mbizoteumlruese gjinore ato nuk parashikojneuml sa duhet lidhjen e drejtpeumlrdrejteuml mes roleve gjinore dhe ccedileumlshtjeve teuml SALW-ve dhe dhuneumls me armeuml si dhe efektet e diferencuara teuml armeumlve teuml zjarrit mbi grateuml e burrat dhe mekanizmat neuml teuml cileumlt rolet gjinore ndikojneuml mbi ccedileumlshtjet mbizoteumlruese teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore nuk janeuml trajtuar neuml meumlnyreumln e duhur

Megjithateuml Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml Familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls neuml Serbi si edhe Strategjia peumlr Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Formave teuml Tjera teuml Dhuneumls me Bazeuml Gjinore 2008 (e cila i paraprinte Programit) peumlrmbajneuml rekomandime peumlr peumlrmireumlsimin e kuadrit ligjor qeuml rregullon SALW-et neuml lidhje me dhuneumln neuml familje Njeuml gameuml e gjereuml e rekomandimeve teuml parashikuara

janeuml shtimi i kritereve qeuml duhen ploteumlsuar peumlr dheumlnien e lejes peumlr teuml blereuml zoteumlruar dhe mbajtur armeuml zjarri peumlrfshirja e teuml gjitha veprave penale si edhe e kundeumlrvajtjeve me elementeuml dhune si kufizime peumlr marrjen e lejes pavareumlsisht nga lloji dhe masa e deumlnimit masa parandaluese kundeumlr njeuml aplikanti ose peumlrfshirja edhe e deumlnimit penal teuml shtyreuml ose teuml dheumlneuml me kusht neuml ligjin peumlr armeumlt e zjarrit dhe municionet si arsye penguese peumlr dheumlnien e lejes peumlrmireumlsimi i kuadrit peumlr bllokimin e armeumlve teuml zjarrit teuml njeuml aneumltari teuml forcave teuml siguriseuml kur vendosen masa mbrojtje kundeumlr tij apo kur ndaj tij aplikohet shtyrja e vendimit penal ose deumlnimi me kusht peumlrfshirja e njoftimit bashkeumlshortor dhe njoftimi i aneumltareumlve teuml tjereuml teuml familjes neuml lidhje me keumlrkesat e paraqitura peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit dhe krijimi i njeuml regjistri teuml aneumltareumlve teuml klubeve teuml qitjes dhe gjuetiseuml

Disa faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm janeuml evidentuarii Procesi me pjeseumlmarrje teuml gjereuml peumlr zhvillimin e politikave mundeumlsoi dialogun mes aktoreumlve teuml ndrysheumlm Autori i studimit krahasues teuml mbeumlshtetur nga SEESAC mbi lidhjet mes zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe dhuneumls neuml familje mori pjeseuml neuml grupin e puneumls dhe kontribuoi me ekspertizeumln e prodhuar nga ky studim Organizatat e grave ndihmuan neuml zgjidhjet me politika peumlrmes ekspertizeumls seuml tyre peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlrmes peumlrvojeumls praktike me keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje ndeumlrsa zyrtareumlt e zbatimit teuml ligjit paraqiteumln sugjerimet e tyre peumlr ndryshimet neuml legjislacionin peumlr armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 51

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me pOlitika

Pavareumlsisht njohjes seuml rreziqeve teuml pashmangshme qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar ndeumlrhyrjet ligjore janeuml ende teuml kufizuara sa i peumlrket qeumlllimit teuml tyre dhe ende nuk arrijneuml teuml adresojneuml neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme kompleksitetin e dhuneumls neuml familje Ka disa aspekte teuml dhuneumls

neuml familje qeuml kufizojneuml efikasitetin e ligjeve qeuml rregullojneuml armeumlt e zjarrit dhe qeuml keumlrkojneuml zgjidhje meuml specifike

Praktika e peumlrhapur e kontrollit teuml detyruesheumlm teuml seuml kaluareumls mund teuml parandalojeuml neuml meumlnyreuml efektive blerjen ose mbajtjen e armeumlve neumlse ka njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml peumlr dhuneuml neuml familje si vepeumlr penale ose si kundeumlrvajtje ose neumlse ka teuml dheumlna teuml tjera teuml sjelljes seuml dhunshme apo neumlse veumlmendje e veccedilanteuml i kushtohet dhuneumls neuml familje kur ndeumlrmerret verifikimi i siguriseuml Megjithateuml kjo nuk i identifikon ploteumlsisht teuml gjitha rastet e ndodhura teuml dhuneumls neuml familje Peumlr shembull pezullimi i teuml drejtave peumlr peumlrdorimin e armeumlve pas incidenteve teuml dhuneumls nga partneri intim dhe peumlrdorimi i vlereumlsimit teuml rrezikut peumlr vrasjen e partnerit intim mund teuml ndihmojneuml neuml parandalimin e dhuneumls seuml meumlvonshme por veteumlm neumlse rastet denoncohen ndeumlrkoheuml qeuml neuml teuml veumlrteteuml shumeuml pak prej tyre denoncohen (Shaw 2013 f 17)

Siccedil edhe u theksua meuml lart dhuna neuml familje neuml shumiceumln e rasteve nuk denoncohet gjeuml qeuml pengon efikasitetin e ndeumlrhyrjeve me politika dhe kufizon zbatimet e dispozitave ligjore Peumlr shembull dy studime teuml kryera neuml Serbi kaneuml treguar se dhuna neuml familje denoncohet neuml polici neuml meuml pak se 25 peumlr qind teuml rasteve (Nikolic - Ristanovic et al 2009 Babović Ginić Vuković 2010) Kjo eumlshteuml neumln mesataren e denoncimit teuml veprave teuml tjera penale gjeuml qeuml veumlrteton se institucionet kompetente meuml shpesh nuk kaneuml informacion mbi dhuneumln dhe rrjedhimisht nuk mund teuml veprojneuml duke e beumlreuml efikasitetin e masave ligjore peumlr kufizimin e aksesit teuml abuzuesve tek armeumlt teuml pavlefsheumlm

Peumlr meuml tepeumlr edhe kur dhuna denoncohet politikat e buta penale shpesh ccedilojneuml neuml refuzimin e shumiceumls seuml akuzave Peumlr shembull njeuml studim mbi reagimin e sistemit teuml drejteumlsiseuml penale ndaj dhuneumls neuml familje (Jovanović Simeunović Pantić Macanović 2012) tregon se denoncimet hidhen poshteuml nga prokuroreumlt neuml 667 peumlr qind teuml rasteve kryesisht peumlr shkak teuml provave teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shumica e rasteve teuml tilla teuml refuzuara janeuml ato qeuml peumlrfshijneuml dhuneumln nga partneri Siccedil veumlrehet nga studimi i vendimeve gjyqeumlsore pjesa deumlrrmuese janeuml deumlnime teuml pezulluara me kusht (743 peumlr qind) ndeumlrkoheuml qeuml veteumlm njeuml e pesta e shkeleumlsve deumlnohet Neuml 901 peumlr qind teuml rasteve ishin rrethanat lehteumlsuese ato qeuml ndikuan neuml vendim ndeumlr teuml cilat mbizoteumlruese janeuml mungesa e deumlnimeve teuml meumlparshme (237 peumlr qind) dhe teuml qenit prind (214 peumlr qind) (PSRZRP 2013 f 10) gjeuml qeuml tregon njeuml mungeseuml teuml teuml kuptuarit teuml dhuneumls neuml familje dhe marreumldheumlniet e forceumls brenda keumltij konteksti

Njeuml analizeuml e vendimeve gjyqeumlsore neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml peumlr deumlnimet e vendosura peumlr ushtrim teuml dhuneumls neuml familje tregon se peumlrdorimi i masave alternative eumlshteuml meuml i shpeshteuml peumlr personat e deumlnuar peumlr dhuneumln neuml familje gjeuml qeuml

kutia 7 inkuadRimi i dhuneumls

Peumlrkundeumlr peumlrpjekjeve teuml meumldha peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje ka njeuml tendenceuml neuml kuadrin ligjor peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore sa i peumlrket meumlnyrave se si dhuna neuml familje peumlrkufizohet teuml cilat ndryshojneuml shumeuml Ligjet neuml Shqipeumlri dhe Mal teuml Zi i referohen neuml meumlnyreuml teuml qarteuml dhuneumls neuml familje (Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt neni 34 2014 Mali i Zi ligji Peumlr armeumlt neni 13 2015) ndeumlrsa neuml Kosoveuml dhuna neuml familje peumlrmendet neuml kuadrin e rrezikut peumlr rendin publik dhe sigurineuml publike (ligji Peumlr armeumlt nenet 7 dhe 10 2015) Ligji serb i armeumlve e peumlrfshin dhuneumln neuml familje neuml grupin e krimeve kundeumlr marteseumls dhe familjes (ligji Peumlr armeumlt neni 11 2015) ndeumlrkoheuml qeuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml e peumlrcakton si njeuml marreumldheumlnie shumeuml problematike gjeuml qeuml eumlshteuml e njeumljteuml edhe neuml shumiceumln e ligjeve neuml fuqi neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Duke pasur parasysh se kjo formeuml e dhuneumls prek grateuml neuml meumlnyreuml disproporcionale eumlshteuml e domosdoshme teuml shihet neumlse inkuadrime teuml ndryshme sjellin rrjedhimisht edhe masa teuml ndryshme institucionale Disa peumlrkufizime teuml caktuara mund teuml zvogeumllojneuml reumlndeumlsineuml e veumlrteteuml teuml rreziqeve dhe teuml injorojneuml keumlteuml ccedilekuilibeumlr gjinor apo asimetri gjinore teuml forceumls dhe teuml peumlrgjegjeumlsiseuml mes viktimeumls dhe dhunuesit si edhe teuml injorojneuml shqeteumlsimet e siguriseuml peumlr viktimeumln (Ignjatović 2011 f 31-32)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 52

deumlshmon se qeumlllimi i deumlnimit peumlr keumlteuml kategori personash teuml deumlnuar meuml shpesh pritet teuml arrihet neumlpeumlrmjet paralajmeumlrimit me aneuml teuml keumlrceumlnimit me deumlnim Kjo tregon se deumlnimi sistematik i autoreumlve teuml keumltij krimi teuml veccedilanteuml eumlshteuml i njeumlansheumlm dhe jo i qeumlndruesheumlm (Mirceva Caceva Kenig 2014 f 47)

Njeumlkoheumlsisht duhet peumlrcaktuar edhe neumlse masat ligjore ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si shtyrja e ndjekjes penale ndikojneuml neuml aksesin tek armeumlt e zjarrit dhe rritjen e rrezikut teuml rezultatit vdekjeprureumls E njeumljta gjeuml duhet beumlreuml edhe peumlr disa tendenca teuml peumlrgjithshme teuml procedurave juridike ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si teumlrheqja e shpeshteuml e grave nga proceset gjyqeumlsore apo dheumlnia e paralajmeumlrimeve teuml thjeshta nga ana e policiseuml peumlr incidentet e dhuneumls neuml familje qeuml neuml fakt neuml disa raste eumlshteuml edhe forma mbizoteumlruese e veprimit policor Sipas teuml dheumlnave nga Avokati i Popullit i Krahineumls seuml Vojvodineumls neuml vitin 2015 nga 8133 keumlrkesa peumlr ndeumlrhyrjen e policiseuml peumlr mbrojtje nga dhuna neuml familje paralajmeumlrimet ishin masa meuml e shpeshteuml e marreuml nga punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml ishin zgjidhur 77 peumlr qind e incidenteve

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC neuml bashkeumlpunim edhe me komisionet e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml se dhuna neuml familje rralleuml peumlrdoret si arsye peumlr kufizimin e lejeve peumlr armeuml zjarri Peumlr shembull neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml gjateuml periudheumls 2011-2015 veteumlm 33 peumlr qind e numrit teuml peumlrgjithsheumlm teuml lejeve teuml refuzuara lidhej me arsyen e dhuneumls neuml familje Neuml Malin e Zi gjateuml seuml njeumljteumls periudheuml nuk ka pasur raste neuml teuml cilat autorizimi peumlr leje eumlshteuml refuzuar peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje Ndeumlrkoheuml teuml dheumlnat e paplota neuml vendet dhe territoret e tjera pengojneuml njohjen e ploteuml teuml praktikave mbizoteumlruese Fakti se dhuna neuml familje peumlrbeumln veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml arsyeve peumlr refuzimin e autorizimit peumlr armeuml zjarri mund teuml jeteuml tregues qeuml duhen patjeteumlr hulumtime teuml meumltejshme dhe rrjedhimisht edhe rishikimi i legjislacionit dhe praktikave ekzistuese Neuml teuml njeumljteumln koheuml eumlshteuml urgjente qeuml teuml sigurohet informacion meuml i ploteuml peumlr struktureumln e peumlrgjithshme teuml arsyeve meuml teuml shpeshta teuml refuzimit teuml lejeve peumlr armeumlt e zjarrit

Neuml keumlteuml drejtim siccedil edhe u peumlrmend tashmeuml hendeqet neuml zbatim janeuml teuml vazhdueshme (Dokmanović 2007) Peumlr shembull njeuml hetim i fundit i Avokatit teuml Popullit teuml Serbiseuml ofron deumlshmi se pavareumlsisht dispozitave ligjore parregullsi serioze ishin raportuar neuml hetimin e 16 rasteve teuml vrasjes seuml partnereve teuml cilat ishin ndeumlrmarreuml nga ky institucion Neuml rastet e hetuara teuml dhuneumls u konstatua se punonjeumlsit e policiseuml jo gjithmoneuml

kontrollonin neumlse personi i dyshuar peumlr dhuneuml neuml familje zoteumlronte armeuml zjarri dheose jo gjithmoneuml ia bllokonin armeumln e zjarrit personit teuml dyshuar Peumlr meuml tepeumlr neuml disa raste arma e zjarrit nuk ishte bllokuar sepse personi i dyshuar nuk ishte i regjistruar si autor i njeuml vepre ose kundeumlrvajtjeje penale ndeumlrkoheuml qeuml meuml pas si vazhdim i njeuml incidenti teuml tilleuml njeuml grua ishte vrareuml me ateuml armeuml zjarri Prandaj Avokati i Popullit i rekomandoi Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme se duhet teuml analizojeuml arsyet pse kaneuml ndodhur parregullsi teuml tilla dhe pse nuk janeuml kryer kontrollet peumlr armeuml zjarri dhe nuk janeuml zbatuar masat parandaluese (Zaštitnik Gradjana 2016)

Njeuml analizeuml krahasuese mbi zbatimin e Konventeumls seuml Stambollit neuml rajon dhe detyrimet e institucioneve peumlr teuml kryer vlereumlsimin e rrezikut vdekjeprureumls duke peumlrfshireuml zoteumlrimin apo aksesin tek armeumlt e zjarrit (neni 518) veuml neuml dukje se vlereumlsimi sistematik i rrezikut me qeumlllim menaxhimin e tij ende nuk eumlshteuml zhvilluar ploteumlsisht Standardet e vendosura nga Konventa ose nuk janeuml arritur (Serbia) ose dispozitat ligjore nuk janeuml zbatuar neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme (Bosnjeuml-Hercegovina Mali i Zi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) (Analiza e bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml pajtueshmeumlriseuml seuml standardeve kombeumltare legjislacionit dhe politikave publike me Konventeumln e Stambollit 2016)

Legjislacioni i reformuar koheumlt e fundit ofron mundeumlsi veteumlm peumlr masa teuml kufizuara peumlr problemet qeuml lidhen me armeumlt e zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm Neuml keumlteuml drejtim duhen hartuar njeuml seumlreuml masash teuml reja peumlr teuml trajtuar ekzistenceumln e mundeumlsive teuml shumta dhe aksesin e lehteuml tek armeumlt e zjarrit dhe gjithashtu peumlr teuml shndeumlrruar armeumlt e zjarrit teuml zoteumlruara neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme neuml zoteumlrim teuml ligjsheumlm Regjistrimi i armeumlve teuml zjarrit do teuml ishte njeuml mjet i reumlndeumlsisheumlm qeuml do teuml lejojeuml policineuml qeuml teuml bllokojeuml armeumlt e zjarrit neuml situata teuml dhuneumls neuml familje dhe teuml zbatojeuml urdhrat e ndalimit (Cukier 2009)

Peumlrveccedil keumlsaj me qeumlllimin peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje neuml meumlnyreuml meuml efikase peumlrveccedil masave teuml peumlrgjithshme teuml diskutuara meuml lart peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit duhen edhe njeuml seumlreuml masash meuml specifike sipas nevojave si parandaluese ashtu edhe reaguese qeuml do teuml luftojneuml meuml mireuml fenomenin e dhuneumls neuml familje dhe faktin qeuml ajo ndodh neuml sfereumln e familjes Kjo eumlshteuml e nevojshme pasi masat e peumlrgjithshme nuk ofrojneuml detyrimisht peumlrfitime si peumlr burrat ashtu edhe peumlr grateuml Rezultatet e njeuml studimi neuml Afrikeumln e Jugut tregojneuml se reformat ligjore (legjislacioni peumlr kontrollin e armeumlve) teuml miratuara neuml fund teuml viteve 1990 ccediluan neuml njeuml reumlnie

8 neni51-vlereumlsimiirrezikutdhemenaxhimiirrezikut 1 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml njeuml vlereumlsim i rrezikut vdekjeprureumls reumlndeumlsiseuml seuml situateumls dhe rrezikut teuml dhuneumls

seuml peumlrseumlritur teuml kryhet nga teuml gjitha autoritetet peumlrkateumlse peumlr teuml menaxhuar rrezikun dhe neumlse eumlshteuml e nevojshme peumlr teuml siguruar mbeumlshtetje dhe siguri teuml koordinuar

2 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml vlereumlsimi i peumlrmendur neuml paragrafin 1 merr parasysh siccedil duhet neuml teuml gjitha fazat e hetimit dhe zbatimit teuml masave mbrojteumlse faktin se autoreumlt e akteve teuml dhuneumls teuml mbuluara nga objekti i keumlsaj Konvente zoteumlrojneuml ose kaneuml akses tek armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 53

teuml ndjeshme teuml vrasjeve me armeuml dhe neuml reduktimin e vrasjeve teuml grave qeuml ishte neuml peumlrputhje me reumlnien e peumlrgjithshme teuml vrasjeve neuml Afrikeumln e Jugut ndeumlrkoheuml qeuml reumlnia e vrasjeve teuml grave nga partnereumlt intimeuml ishte meuml e vogeumll (Abrahams Mathews Jewkes Martin dhe Lombard 2012 f 4) Kjo thekson domosdoshmeumlrineuml se ccedildo forcim i peumlrgjithsheumlm i legjislacionit teuml armeumlve teuml zjarrit neumlse synohet qeuml ai teuml jeteuml efikas neuml trajtimin e dhuneumls neuml familje duhet teuml shoqeumlrohet edhe me masa teuml veccedilanta gjinore teuml artikuluara qarteuml

Pavareumlsisht progresit teuml koheumlve teuml fundit neuml miratimin e njeuml seumlreuml dispozitash ligjore qeuml rregullojneuml zoteumlrimin civil dhe qeuml gjereumlsisht e lidhin ateuml me dhuneumln neuml familje numri i madh i grave teuml vrara me armeuml zjarri brenda kontekstit familjar neuml Evropeumln Juglindore eumlshteuml i qeumlndruesheumlm Prandaj eumlshteuml i nevojsheumlm shqyrtimi i zbatimit aktual teuml kuadrit ligjor qeuml rregullon zoteumlrimin civil dhe identifikimi i hendeqeve teuml cilat ccedilojneuml neuml numrin e madh teuml grave teuml vrara Duke vepruar keumlshtu analiza teuml veccedilanta beumlhen teuml nevojshme peumlr teuml identifikuar barrierat e mundshme apo pengesat peumlr zbatimin efikas teuml ligjeve ekzistuese si edhe peumlr teuml parashikuar problemet lidhur me kapacitetet zbatuese (UNDP 2008 f 9) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e nevojshme teuml peumlrcaktohet neumlse njeuml ligj eumlshteuml neuml teuml veumlrteteuml duke peumlrmbushur qeumlllimin peumlr teuml cilin eumlshteuml projektuar dhe neuml keumlteuml proces teuml peumlrdoret njeuml gameuml e gjereuml kriteresh qeuml do teuml peumlrfshijneuml meuml mireuml kompleksitetin e dhuneumls neuml familje

Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit kaneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlteuml proces sepse ato rregullojneuml licencimin e armeumlve teuml zjarrit Megjithateuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml sigurohen masa meuml efikase peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje eumlshteumlinevojsheumlmkonkretizimii njeuml reagimi institucional teuml koordinuar dhe koherent dhendeumlrtimiilidhjeveteumlfortamesarmeumlveteumlzjarritdhelegjislacionitteumldhuneumlsneumlfamilje Neuml keumlteuml moment njeuml legjislacion i tilleuml nuk eumlshteuml gjithmoneuml koherent

Seuml bashku me keumlteuml duhet teuml merret parasysh edhe se si konteksti meuml i gjereuml i pabaraziseuml gjinore dhe i kushteumlzimeve social-kulturore teuml regjimeve mbizoteumlruese gjinore ndikojneuml neuml efikasitetin e kuadrit teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe neuml peumlrpjekjet ligjore peumlr teuml frenuar dhuneumln neuml familje Njeuml studim i fundit mbi efikasitetin e mekanizmave sistematikeuml peumlr parandalimin e dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje neumlnvizon se problemet neuml zbatimin e ligjeve mund teuml jeneuml krijuar nga peumlrkufizimet kontradiktore teuml asaj qeuml peumlrbeumln dhuneuml neuml familje e cila reumlndohet meuml tej nga faktoreumlt social-kulturoreuml dhe faktoreumlt qeuml lidhen me traditeumln (Ignjatović Pavlovic Babic Lukic 2015 f 198) Keumlta faktoreuml seuml bashku paraqesin njeuml kornizeuml themelore interpretuese neuml teuml cileumln dhuna neuml familje neumlnkuptohet si e natyrshme e pritshme dhe veumlshtireuml e ndryshueshme duke ndikuar keumlshtu edhe neuml meumlnyreumln se si njeuml sistem e interpreton problemin Prandaj eumlshteuml e nevojshme qeuml teuml keteuml referenca teuml qarta dhe teuml qeumlndrueshme ndaj dhuneumls (po aty f 198)

325 praktikat e mira auStralia dhe kanadaja

Shembujt nga njeuml numeumlr vendesh tregojneuml ndikimin e mundsheumlm pozitiv teuml ndeumlrhyrjeve me politika teuml synuara Peumlr shembull reformat ligjore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe licencimin teuml ndeumlrmarra neuml Kanada dhe Australi lidhen me reumlnien e nivelit teuml peumlrgjithsheumlm teuml vrasjeve (15 peumlr qind neuml Kanada dhe 45 peumlr qind neuml Australi) dhe veccedilaneumlrisht teuml nivelit teuml vrasjeve teuml femrave (45 peumlr qind neuml Kanada dhe 57 peumlr qind neuml Australi) (IPU QDH 2007 f 86) gjeuml qeuml deumlshmon se ka njeuml lidhje teuml forteuml mes zbatimit teuml masave teuml ashpra teuml kontrollit teuml armeumlve dhe reumlnies seuml numrit teuml vdekjeve neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim (UA IANSA OI f 14)

Njeuml nga masat meuml teuml njohura neuml keumlteuml drejtim eumlshteuml njoftimi bashkeumlshortor i aplikuar fillimisht neuml Kanada dhe qeuml tani promovohet gjereumlsisht Njoftimi bashkeumlshortor eumlshteuml peumlrfshireuml neuml procesin e aplikimit peumlr marrjen e lejes peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri (Leje peumlr blerje dhe zoteumlrim - LBZ) Me fjaleuml teuml tjera neumlse njeuml individ deumlshiron teuml marreuml lejen peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri bashkeumlshorti i saj ose bashkeumlshortja e tij peumlrfshireuml edhe ish-bashkeumlshortin ose ish-bashkeumlshorten (e 2 viteve teuml fundit) duhen njoftuar Peumlrkundeumlr faktit se peumllqimi i bashkeumlshortit ose bashkeumlshortes nuk eumlshteuml i nevojsheumlm neuml rast se bashkeumlshorti ose bashkeumlshortja shpreh dyshime iniciohet njeuml rishikim i dyteuml i aplikimit Peumlr meuml tepeumlr keumlrkesa peumlr leje peumlr blerje dhe zoteumlrim do teuml rishikohet edhe neuml rast teuml ndonjeuml denoncimi peumlr krim peumlrfshireuml keumltu edhe dhuneumln neuml familje (KKA f 2)

Kjo forcoi masat e marra meuml hereumlt si peumlrgjigje ndaj efekteve vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar dhe peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit ndaj autoreumlve teuml dhuneumls neuml familje si forcimi dhe peumlrmireumlsimi i procesit teuml verifikimit duke ndeumlrmarreuml kontrolle teuml gjera teuml seuml kaluareumls seuml ccedildo personi qeuml aplikon peumlr leje dhe monitorimi i vazhduesheumlm i personave teuml licencuar me qeumlllimin peumlr tu siguruar qeuml e drejta e marrjes seuml lejes teuml shqyrtohet menjeumlhereuml kur ka njeuml rast dhune neuml familje (Po aty 2)

Reformat ligjore neuml Australi ndeumlr teuml tjera kishin peumlr qeumlllim teuml adresonin edhe peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe dispozita teuml shumta u miratuan Ligji peumlr armeumlt e zjarrit (1996) peumlrfshin edhe pezullimin e detyruesheumlm teuml lejes seuml armeumls seuml zjarrit neumlse regjistruesi beson se ka dyshime teuml arsyeshme se i licencuari eumlshteuml akuzuar se ka kryer ka kryer ose keumlrceumlnon se do teuml kryejeuml njeuml vepeumlr teuml dhuneumls neuml familje Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) leja pezullohet automatikisht sapo njeuml gjykateuml e shkalleumls seuml pareuml leumlshon njeuml urdheumlr teuml peumlrkohsheumlm mbrojtjeje me peumlrjashtim teuml rasteve kur veteuml gjykata urdheumlron ndryshe Neuml bazeuml teuml teuml njeumljtit ligj gjykata e shkalleumls seuml pareuml mund teuml urdheumlrojeuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 54

edhe bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit teuml peumlrkohsheumlm Leja gjithashtu pezullohet automatikisht neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) (neni 80 - Armeumlt e zjarrit dhe urdhrat emergjenteuml) neuml qofteuml se njeuml gjyqtar i gatsheumlm leumlshon njeuml urdheumlr emergjence Gjyqtari i gatsheumlm mund edhe teuml urdheumlrojeuml bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit emergjent Neumlse regjistruesi e pezullon lejen sipas keumltij neni ai duhet teuml njoftojeuml me shkrim teuml licencuarin peumlr vendimin e marreuml (shih seksionin 260)

33 kuadRi ligjoR dhe stRategjik PeumlR baRazineuml gjinoRe neuml evRoPeumln juglindoRe dhe kontroLLi i SALW-ve

Kuadri ligjor dhe ai i politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohet direkt armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta por ka pikeumltakime teuml shumta teuml politikave teuml cilat luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml krijimin e kontekstit teuml duhur social peumlr zgjidhje efikase teuml qeumlndrueshme dhe afatgjata teuml kontrollit teuml SALW-ve Ligjet dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore sigurojeuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrjeje duke ofruar mundeumlsi peumlr teuml trajtuar disa aspekte teuml reumlndeumlsishme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml lidhura me gjinineuml qeuml nuk trajtohen neuml kuadrin e SALW-ve por qeuml neuml meumlnyreuml teuml konsiderueshme ndikojneuml neuml efikasitetin e politikave neuml keumlteuml fusheuml Keumltu peumlrfshihen ndikimi i diferencuar i SALW-ve te grateuml dhe burrat roli i maskilizmit dhe i kultureumls seuml armeumlve neuml formeumlsimin e keumlrkesave peumlr armeumlt e vogla dhe gjenerimin e sjelljeve specifike teuml marrjes parasysh teuml rrezikut si edhe trajtimi i sjelljes seuml grave dhe burrave ndaj SALW-ve Sinkronizimi i keumltyre dy kuadrove teuml gjera mund teuml ndihmojeuml peumlr teuml kapeumlrcyer sfidat e peumlrseumlritura teuml integrimit gjinor neuml kontrollin e SALW-ve qeuml lidhen me mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml mosshfryteumlzimin e analizave gjinore dhe teuml integrimit gjinor dhe teuml pjeseumlmarrjes seuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave si edhe peumlrfshirjen e organizatave teuml grave dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore neuml keumlteuml proces

Neuml keumlteuml drejtim dispozitat ligjore ose masat neuml vijim teuml cilat janeuml teuml zakonshme neuml politikat e baraziseuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore janeuml teuml njeuml reumlndeumlsie teuml veccedilanteuml dhe duhet teuml integrohen sa meuml shumeuml neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et

bull Detyrimi i peumlrgjithsheumlm i teuml gjitha institucioneve peumlr teuml siguruar zbatimin praktik dhe avancimin e baraziseuml gjinore neumlpeumlrmjet zhvillimit dhe zbatimit teuml akteve normative planeve programeve dhe politikave me qeumlllim promovimin e baraziseuml gjinore neuml fusheumln e tyre teuml kompetenceumls

bull Keumlrkesat peumlr teuml peumlrfshireuml analizeumln gjinore neuml ccedildo cikeumll teuml hartimit teuml politikave dhe zhvillimin e instrumenteve praktike peumlr keumlteuml qeumlllim

bull Krijimi i infrastruktureumls seuml baraziseuml gjinore neuml teuml gjitheuml departamentet qeveritare mundeumlsisht edhe me pika fokale gjinore

kutia 8 PRoblematikat e tjerA Ligjore - kufiri i mosheumls PeumlR maRRjen e autoRizimit PeumlR leje

Teuml rinjteuml meshkuj neuml teuml gjitheuml rajonin janeuml teuml peumlrfaqeumlsuar neuml meumlnyreuml disproporcionale edhe si autoreuml edhe si viktima teuml incidenteve me armeuml zjarri Prandaj gjinia dhe mosha peumlrfaqeumlsojneuml faktoreuml teuml forteuml parashikues teuml dhuneumls me armeuml Duke pasur parasysh keumlteuml dispozitat ligjore mund teuml luajneuml rol neuml uljen e keumltyre rreziqeve specifike teuml lidhura me gjinineuml duke u fokusuar tek teuml rinjteuml meshkuj

Sa i peumlrket kufirit teuml mosheumls i vendosur si kriter i zoteumlsiseuml gjendja neuml rajon eumlshteuml e ndryshme Neuml teuml shumteumln e rasteve legjislacioni peumlrcakton grupmosheumln minimale neuml teuml cileumln njeuml person mund teuml zoteumlrojeuml armeuml zjarri dhe qeuml zakonisht eumlshteuml nga 18 deri neuml 21 vjeccedil Veteumlm neuml Shqipeumlri kufiri i mosheumls eumlshteuml 25 vjeccedil neuml meumlnyreuml qeuml teuml kufizohet aksesi i teuml rinjve meshkuj tek armeumlt e zjarrit dhe rrjedhimisht teuml reduktohet rreziku qeuml ato gjenerojneuml si edhe rreziku ndaj teuml cilit ata janeuml teuml ekspozuar

Neuml keumlteuml drejtim hartuesit e politikave neuml pjeseumln tjeteumlr teuml rajonit teuml Evropeumls Juglindore duhet teuml marrin neuml konsiderateuml se si rritja e kriterit teuml zoteumlsiseuml shoqeumlruar edhe me masa teuml tjera teuml politikave mund teuml luajeuml rol neuml trajtimin e keumltij problemi shoqeumlror

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 55

bull Vendosja e standardeve peumlr peumlrfaqeumlsim teuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml teuml gjitha organet qeveritare dhe teuml hartimit teuml politikave

bull Peumlrmireumlsimi i praktikeumls seuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet dispozitave qeuml teuml gjitha teuml dheumlnat statistikore dhe teuml dheumlnat e tjera teuml mbledhura teuml regjistruara dhe teuml peumlrpunuara nga institucionet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml

bull Dheumlnia prioritet lufteumls kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje

bull Integrimi i perspektiveumls gjinore neuml teuml gjitha fushat e politikeumls qeuml krahas sektorit teuml siguriseuml janeuml me interes teuml veccedilanteuml peumlr SALW-et kufizimi i stereotipizimeve peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave neuml arsim apo neuml iniciativa teuml ngjashme neuml media

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 56

4 PEumlRmbLEDHJE E GJETJEvE kRyESORE

411 prOblematika kryeSOre gjinOre neumlLidhjEmESaLW-EtneumlEvroPeumlnjuglindOre

Analiza e teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqyrtimi i literatureumls ekzistuese konfirmon se modelet mbizoteumlruese gjinore dhe marreumldheumlniet e pabarabarta teuml forceumls mes grave dhe burrave luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe ndikojneuml te praktikat mbizoteumlruese peumlr SALW-et dhe tek efektet e peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve

Sa i peumlrket efekteve teuml diferencuara teuml SALW te grateuml dhe burrat eumlshteuml e qarteuml se neuml teuml gjitheuml Evropeumln Juglindore (ndoneumlse me dallime teuml reumlndeumlsishme neumlpeumlr rajon) meshkujt peumlrbeumljneuml shumiceumln absolute teuml autoreumlve (meuml shumeuml se 97 peumlr qind) dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri (mbi 80 peumlr qind) Grateuml janeuml shumeuml rralleuml autore teuml keumltyre incidenteve (1-3 peumlr qind teuml rasteve) ndeumlrkoheuml qeuml janeuml shumeuml meuml shpesh viktima teuml tyre (nga 9 deri 22 peumlr qind)

Neuml lidhje me dhuneumln neuml familje prania e armeumlve teuml zjarrit neuml incidentet e dhuneumls neuml familje prek shumeuml meuml shpesh grateuml se sa burrat Vrasja e partnereve intime njeuml nga shkaqet kryesore teuml vrasjes seuml grave eumlshteuml njeuml fenomen shumeuml pak i pranisheumlm te burrat gjeuml qeuml tregon qarteuml natyreumln me bazeuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje Keqpeumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft i peumlrhapur dhe rrit rrezikun e njeuml rezultati vdekjeprureumls Veteumlm Moldavia peumlrbeumln njeuml peumlrjashtim pasi ka shkalleumln meuml teuml larteuml teuml vrasjeve teuml grave neuml rajon por me njeuml peumlrdorim relativisht teuml uleumlt teuml armeumlve teuml zjarrit

Edhe pse ende teuml pa hulumtuara mireuml keumlto modele mbizoteumlruese shpesh janeuml teuml lidhura me njeuml formeuml teuml veccedilanteuml teuml maskilizmit neuml njeuml shoqeumlri dhe normat mbizoteumlruese teuml burreumlriseuml mund teuml nxisin sjellje teuml marrjes parasysh teuml

rrezikut Sa i peumlrket proneumlsiseuml burrat mbizoteumlrojneuml me mbi 95 peumlr qind dhe ky model gjinor i keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri duket se eumlshteuml mjaft i qeumlndruesheumlm me kalimin e koheumls Neuml teuml gjitha shoqeumlriteuml e Evropeumls Juglindore ka njeuml peumlrfaqeumlsim joproporcional teuml djemve autoreuml dhe viktima

Mospeumlrputhja neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve ndeumlrmjet grave dhe burrave eumlshteuml e qarteuml dhe bazohet neuml peumlrvojat e tyre teuml ndryshme neuml lidhje me armeumlt e zjarrit Ajo gjithashtu tregon dallimet neuml perceptimet e siguriseuml personale dhe familjare dhe ka njeuml potencial peumlr teuml ndikuar te politikat Neuml teuml gjitheuml rajonin e Evropeumls Juglindore grateuml kaneuml tendenceumln peumlr teuml pasur njeuml qeumlndrim meuml negativ ndaj SALW-ve dhe shumeuml prej organizatave teuml grave vazhdimisht kaneuml peumlrkrahur kontroll meuml teuml rrepteuml peumlr SALW-et Megjithateuml grateuml janeuml ende shumeuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara neuml procesin e hartimit teuml politikave dhe neuml institucionet peumlrgjegjeumlse peumlr kontrollin e SALW-ve

412 peumlrgjigja me maSa ligjOre dhe pOlitike neuml evrOpeumln juglindOre

bull Pavareumlsisht dimensioneve thelleumlsisht gjinore teuml SALW-ve politikat qeuml rregullojneuml SALW-et neuml Evropeumln Juglindore nuk i adresojneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml njeuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml teuml peumlrputhet me shkalleumln e problemit

bull Edhe neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml adresuar problematikat ekzistuese gjinore neuml legjislacion ato janeuml duke u trajtuar veteumlm neuml meumlnyreuml sporadike dhe teuml fragmentuar dheose neuml njeuml meumlnyreuml teuml verbeumlr ndaj gjiniseuml kryesisht neuml fusheumln e dhuneumls neuml familje neumlpeumlrmjet rregullimit teuml zoteumlrimit civil

bull Legjislacioni peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore ka sheumlnuar progres teuml reumlndeumlsisheumlm neuml drejtim teuml miratimit teuml njeuml seumlreuml dispozitave ligjore qeuml rregullojneuml armeumlmbajtjen nga personat civileuml duke e lidhur ateuml me dhuneumln neuml familje Dispozita teuml tilla qeuml kufizojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit ose heqin teuml drejteumln peumlr

Ky seksion peumlrmbledh konkluzionet e ccedildo kapitulli dhe nxjerr neuml pah gjetjet mbizoteumlruese i organizon ato neuml peumlrputhje me objektivat e studimit duke theksuar lidhjet mes modeleve mbizoteumlruese gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe sjelljes seuml lidhur me SALW-et si edhe peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml shqyrtimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave teuml SALW Njeumlkoheumlsisht identifikon tendencat e reja gjinore teuml reagimit praktikat dhe faktoreumlt mundeumlsues

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 57

mbajtjen e tyre neumlse ka raste teuml dhuneumls neuml familje janeuml miratuar thuajse neuml teuml gjitheuml rajonin dhe janeuml pjeseuml e ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit Njeuml grup tjeteumlr ligjesh teuml tilla si ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje ligjet peumlr kodin e procedureumls penale dhe ligjet peumlr policimin ndihmojneuml neuml rregullimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje edhe pse ata nuk janeuml domosdoshmeumlrish gjithnjeuml koherenteuml Pavareumlsisht nga ndryshimet e fundit ligjore peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml zjarri neuml kontekstin familjar neuml Evropeumln Juglindore mbetet e pandryshueshme Shifra teuml tilla beumljneuml thirrje peumlr njeuml vlereumlsimteumlploteumlteumlzbatimitteumlkuadrit ligjor aktual qeuml rregullon armeumlmbajtjen ngapersonatcivileumldhepeumlridentifikiminemangeumlsive qeuml do teuml sheumlrbejneuml si pikeumlnisje peumlr reformateardhshmeligjore

bull Studimet e fundit mbi efikasitetin e masave institucionale kundeumlr dhuneumls neuml familje theksojneuml fuqineumlenormavegjinoredhepabaraziteumlteumlcilatnxisinstereotipatdhendikojneumlneumlzbatimineligjitneuml praktikeuml

bull Sa i peumlrket masave ligjore ndaj keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm brenda kontekstit familjar peumlrveccedil masave ekzistuese (teuml tilla si legalizimi i armeumlve teuml zjarrit teuml jashteumlligjshme) zgjidhje teuml reja dhe inovative duhet teuml projektohen peumlr ta trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje neuml meumlnyreuml meuml efikase

bull Sa i peumlrket kuadrit teuml politikave (strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet shoqeumlruese teuml veprimit) tendenca mbizoteumlruese eumlshteuml se problematikat kryesore gjinore nuk po pranohen si ccedileumlshtje teuml reumlndeumlsishme teuml politikave qeuml kaneuml nevojeuml teuml trajtohen neuml meumlnyreuml adekuate Si rrjedhojeuml ccedileumlshtjet gjinore po lihen shumeuml meumlnjaneuml neuml axhendeumln e politikave teuml SALW-ve

bull Veteumlm neuml raste teuml veccedilanta ka njeuml angazhim formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor Megjithateuml edhe neuml keumlto raste kjo nuk beumlhet neuml meumlnyreuml sistematike

bull Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ose e keumlrkimeve gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve vazhdimisht peumlrbeumln njeuml faktor pengues peumlr hartimin e politikave peumlr SALW-et qeuml u peumlrgjigjen ccedileumlshtjeve gjinore dhe kontribuon neuml njohjen e pamjaftueshme teuml problemit

bull Mungesa e analizeumls gjinore neuml procesin e hartimit teuml politikave i beumln problematikat gjinore qeuml lidhen me SALW-et edhe meuml teuml padukshme dhe peumlr pasojeuml ato nuk janeuml aspak ose veteumlm pak pjeseuml e ndeumlrhyrjes me politika

bull Njohja e pakeumlt e dallimeve gjinore neuml lidhje me zoteumlriminpeumlrdorimindhekeqpeumlrdorimine

armeumlveteumlzjarritefektetediferencuarateumlarmeumlveteumlzjarritmbigrateumldheburratosemekanizmatsiccedileumlshtje teuml politikave teuml strategjive peumlr kontrollin esALW-veeumlshteumlneumlkontrastteumlthelleumlmeefektetshumeumlteumlfortagjinoreteumlsALW-ve

bull Rezultati peumlrfundimtar i keumlsaj qasjeje eumlshteuml qeuml kuadri ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et shpesh nuk merr neuml konsiderateuml nevojat peumlr siguri teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqeteumlsimet e grave dhe burrave duke sjelleuml neuml keumlteuml meumlnyreuml reduktimin e kompleksitetit teuml problematikeumls seuml politikave Duke vepruar keumlshtu supozohet se nevojat e siguriseuml janeuml njeumlsoj peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt dhe se ato mund teuml trajtohen neuml meumlnyreuml teuml njeumljteuml pavareumlsisht gjiniseuml mosheumls etj Si rezultat ai peumlrfaqeumlson edhe supozimin se zbatimi i masave dhe ndeumlrhyrjeve teuml planifikuara do teuml sjelleuml rritje teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

bull Neuml teuml njeumljteumln koheuml ka disa tendenca teuml reja neuml zhvillim neuml hartimin e politikave teuml cilat peumlrpiqen ti qasen problemit neuml meumlnyreuml teuml ndryshme dhe teuml njohin pikat hyreumlse peumlr integrimin kuptimploteuml teuml perspektiveumls gjinore Edhe pse keumlto praktika neuml zhvillim paraqesin ndeumlrhyrje graduale ato mund teuml ofrojneuml mundeumlsi teuml reumlndeumlsishme peumlr teuml meumlsuar dhe mund teuml sheumlrbejneuml si shtyseuml peumlr zhvillimin e meumltejsheumlm teuml politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr SALW-et qeuml do ti peumlrqasen problemit neuml njeuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse e qeuml peumlr keumlteuml arsye do teuml peumlrputhen meuml mireuml me thelleumlsineuml e ploteuml teuml problemit Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml financimi i aktiviteteve me ndjeshmeumlri gjinore teuml jeteuml transparent dhe angazhimi politik peumlr barazineuml gjinore teuml shoqeumlrohet me angazhime buxhetore neuml kuptimin e alokimit teuml burimeve teuml mjaftueshme financiare

bull Angazhimi formal pjeseumlmarrja e institucioneve teuml baraziseuml gjinore neuml zhvillimin e politikave dhe ndeumlrgjegjeumlsimi i vendimmarreumlsve teuml SALW njihen si faktoreuml qeuml lehteumlsojneuml integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e SALW-ve

bull Seuml fundi edhe pse kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohen direkt SALW-ve ato ofrojneuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrje peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr kontrollin e SALW-ve peumlrmes trajtimit teuml kushteumlzimeve social-kulturore teuml sjelljes me SALW-et dhe peumlr keumlteuml arsye mund teuml avancojneuml efikasitetin e aktiviteteve peumlr kontrollin e SALW-ve Peumlr teuml arritur keumlteuml duhet inkurajuar krijimi i lidhjeve meuml teuml ngushta mes kuadrit teuml politikave peumlr SALW-et dhe kuadrit teuml politikave peumlr barazineuml gjinore gjinore

Rekomandime58

511 mbledhja e teuml dheumlnave

Mungesa e vazhdueshme e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ndikon ndjesheumlm neuml dukshmeumlrineuml e problemit dhe rrjedhimisht pengon zhvillimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml rekomandohet

bull Kryerja e njeuml rishikimi teuml gjereuml teuml praktikave administrative aktuale teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave neuml meumlnyreuml qeuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e munguara teuml identifikohen hendeqet ligjore neuml mbledhjen e teuml dheumlnave dhe mungesat e politikave burimeve njereumlzore dhe buxhetit teuml alokuar dhe teuml ofrohen rekomandime peumlr avancimin e praktikave teuml tanishme

bull Identifikimi i praktikave teuml mira neuml mbledhjen e teuml dheumlnave administrative dhe i faktoreumlve nxiteumls peumlrfshireuml keumltu dispozitat ligjore dhe teuml politikave dhe parakushtet e lidhura me burimet njereumlzore

bull Integrimi i ploteuml i mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml praktikat e zakonshme administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave

bull Garantimi se teuml gjitha statistikat e lidhura me SALW-et peumlr individeumlt mblidhen sistemohen dhe paraqiten neuml meumlnyreuml teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe karakteristikave teuml tjera teuml tilla si mosha kur ajo eumlshteuml e reumlndeumlsishme Ndarja e teuml dheumlnave nuk duhet teuml kufizohet veteumlm te gjinia pasi ato duhet teuml peumlrfshijneuml edhe ndarje teuml tjera si viktimat dhe autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri viktimat dhe autoreumlt e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri marreumldheumlniet viktimeuml-dhunues viktimat dhe autoreumlt e llojeve teuml tjera teuml dhuneumls teuml kryera me armeuml zjarri (penale seksuale dhuneuml fizike dhuneuml

psikologjike peumlrndjekje krim i organizuar shkolleuml bandat e teuml rinjve) zoteumlruesit dhe personat qeuml i kaneuml doreumlzuar SALW-et gjateuml fushatave

bull Inkurajimi i shkeumlmbimit teuml peumlrvojave neuml mbledhjen e teuml dheumlnave me aneumltareumlt e tjereuml komisioneve teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore dhe homologeumlt e tyre nga vende dhe territore teuml tjera

bull Neuml keumlteuml meumlnyreuml mund teuml inkurajohet njeuml dialog meuml i gjereuml mes prodhuesve teuml teuml dheumlnave dhe peumlrdoruesve teuml ndrysheumlm teuml tyre (komisionet e SALW-ve dhe institucionet e tjera shteteumlrore institucionet e baraziseuml gjinore departamentet statistikore neuml MPB organizatat e shoqeumlriseuml civile institucionet universitare dhe keumlrkimore organizatat ndeumlrkombeumltare etj)

bull Zhvillimi neuml bashkeumlpunim me komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve i njeuml grupi uniform teuml treguesve teuml zbeumlrthyer sipas gjiniseuml qeuml do teuml mblidhen rregullisht duke siguruar teuml dheumlna teuml krahasueshme neuml nivel rajonal peumlr teuml monitoruar tendencat Bazuar neuml keumlteuml rezultatet e monitorimit rajonal teuml ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mund teuml publikohen ccedildo vit

bull Sigurimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml teuml cilat do teuml informojneuml treguesit e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve me qeumlllim avancimit e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna Bazuar neuml keumlteuml duhet teuml ndeumlrmerret njeuml studim bazeuml mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et

bull Mbeumlshtetje dhe peumlrmireumlsim e zgjerim i praktikave ekzistuese teuml grumbullimit teuml teuml dheumlnave peumlr teuml siguruar diversitet neuml qasje metodologji dhe burime (si platforma online Armeumlt neumln sheumlnjesteumlr qeuml mbledh teuml dheumlna peumlr incidente me armeuml zjarri neuml Serbi dhe qeuml eumlshteuml peumlrdorur nga Rrjeti i dhuneumls kundeumlr grave peumlr teuml

Gjetjet e keumltij raporti sjellin si rezultat njeuml numeumlr rekomandimesh peumlr hapat konkreteuml qeuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe mbeumlshtetur integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve Meqeuml tashmeuml eumlshteuml e ditur se udheumlzimet metodologjike do ta lehteumlsonin ndjesheumlm keumlteuml proces njeuml instrument praktik peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna u hartua si shoqeumlrues i keumltij raporti

Peumlr lehteumlsi referimi rekomandimet janeuml teuml grupuara sipas sfidave kryesore teuml identifikuara neuml raport

1 Mbledhja e teuml dheumlnave 2 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 3 Hulumtimi dhe gjenerimi i njohurive 4 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore

5 REkOmANDImE

Rekomandime 59

analizuar tendencat e peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit ose tendencat e vrasjes seuml grave)

bull Peumlrmireumlsimi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave peumlr dhuneumln ndaj grave ndaj partneres intime peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlr forma teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore peumlr vrasjet e grave teuml kryera me armeuml zjarri duke peumlrfshireuml edhe peumlrgjigjen institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe me bazeuml gjinore

bull Kur teuml dheumlnat janeuml mbledhur garantimi se ato me teuml veumlrteteuml pasqyrojneuml ploteumlsisht peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve teuml ligjshme dhe teuml jashteumlligjshme

512 ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjediSi teuml peumlrShtatSheumlm

Gjetjet e keumltij raporti tregojneuml qarteuml se hartuesit e politikave po peumlrballen me sfida neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore dhe se njohja e pamjaftueshme e lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve ccedilon neuml anashkalimin e saj gjateuml hartimit teuml politikave Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml neuml vijim rekomandohet

bull Kryerja e vlereumlsimit teuml nevojave teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna dhe bazuar neuml teuml planifikimi i aktiviteteve teuml peumlrshtatshme teuml kombinuara peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve peumlr hartuesit e politikave teuml baraziseuml gjinore i analizave gjinore me theks teuml veccedilanteuml neuml lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve i masave institucionale peumlr dhuneumln ndaj grave dhuneumln ndaj partneres dhe dhuneumln neuml familje integrimin gjinor dhe peumlr standardet ligjore dhe teuml politikave neuml keumlteuml fusheuml

bull Hartimi dhe zhvillimi i trajnimeve peumlr buxhetimin me ndjeshmeumlri gjinore dhe buxhetimin e bazuar te performanca peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve si njeuml instrument peumlr teuml lehteumlsuar zbatimin e angazhimeve gjinore dhe strategjive peumlr kontrollin e SALW-ve neuml peumlrgjitheumlsi

bull Sigurimi i njeuml pjeseumlmarrjeje teuml balancuar teuml grave dhe burrave sa hereuml qeuml organizohen aktivitete peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve teuml veccedilanta peumlr hartimin e politikave teuml bazuara neuml teuml dheumlna neuml fusheumln e kontrollit teuml SALW-ve peumlr peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve teuml SALW-ve me theks teuml veccedilanteuml neuml dimensionin e siguriseuml dhe aspektet e baraziseuml gjinore

bull Sigurimi i transferimit teuml njohurive mbi lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mundeumlsiteuml e teuml meumlsuarit duhet teuml peumlrfshijneuml shkeumlmbimin e

informacionit dhe peumlrvojeumls mes komisioneve teuml SALW-ve dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore OJQ-ve teuml grave eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

bull Organizimi i trajnimeve mbi statistikat e ndara sipas gjiniseuml peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe punonjeumlsit neuml departamentet e statistikave

bull Mundeumlsimi i ndihmeumls seuml specializuar peumlr komisionet e SALW-ve neuml zhvilliminrishikimin e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr teuml lehteumlsuar integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et dhe peumlr ata qeuml tashmeuml kaneuml filluar peumlrmireumlsimin dhe zgjerimin e aktiviteteve teuml tyre

bull Organizimi i vazhduesheumlm i seminareve trajnues mbi ccedileumlshtjet gjinore peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe veccedilaneumlrisht peumlr zyrtareumlt e larteuml

bull Organizimi i trajnimeve mbi aspektin gjinor teuml SALW-ve peumlr aktoreumlt e tjereuml institucionet e baraziseuml gjinore organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe organet rregullatore qeuml mbikeumlqyrin masat institucionale

bull Organizimi i seminareve informuese mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et peumlr deputeteumlt dhe veccedilaneumlrisht peumlr aneumltareumlt e komisionit peumlr sigurineuml dhe komisionit peumlr barazineuml gjinore si edhe peumlr vendimmarreumlsit e tjereuml teuml MPB-seuml duke peumlrfshireuml edhe pikat fokale gjinore neuml teuml gjitha ministriteuml peumlrkateumlse

513 hulumtimi dhe menaxhimi i njOhurive

bull Perspektiva gjinore duhet integruar neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme dhe teuml dukshme neuml teuml gjitha hulumtimet dhe rrjedhimisht edhe neuml njohuriteuml mbi SALW-et qeuml gjenerohen e veccedilaneumlrisht neuml studimet e ndikimit teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml shoqeumlri qeuml parashikohen neuml shumeuml strategji peumlr SALW-et

bull Zhvillimi dhe peumlrdorimi peumlr keumlteuml qeumlllim i njeuml udheumlzimi teuml peumlrshtatsheumlm metodologjik praktik

bull Paleumlt e interesuara me ekspertizeuml gjinore duhet teuml peumlrfshihen qeuml neuml fazat fillestare teuml keumlrkimeve dhe sondazheve teuml lidhura me SALW-et qeuml nga planifikimi e deri te zbatimi

bull Kur porositen sondazhe teuml lidhura me SALW-et ato duhet teuml jeneuml teuml hartuara peumlr teuml nxjerreuml neuml pah aspektet gjinore teuml ccedileumlshtjes seuml anketuar dhe teuml gjitha teuml dheumlnat duhet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml dhe teuml paraqitura peumlrkateumlsisht

bull Hulumtimi i gjeneruar duhet teuml jeteuml gjereumlsisht i disponuesheumlm dhe teuml peumlrdoret peumlr teuml informuar hartimin e politikave

Rekomandime60

514 peumlrgjigja me pOlitika ndaj prOblematikave kryeSOre

Gjetjet neuml keumlteuml raport tregojneuml se peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore neuml rajonin e Evropeumls Juglindore kaneuml qeneuml shumeuml teuml dobeumlta Meqeuml peumlr trajtimin e keumltyre modeleve neuml meumlnyreuml efikase dhe teuml qeumlndrueshme nevojiten qasje teuml veccedilanta teuml ndeumlrtuara sipas specifikave teuml rastit dhe teuml veteumldijshme peumlr kontekstin ky seksion nuk ka si synim teuml japeuml rekomandime specifike por do teuml peumlrshkruajeuml prioritetet e peumlrgjithshme Megjithateuml disa veumlrejtje teuml peumlrgjithshme kryesisht ato qeuml kaneuml teuml beumljneuml me mbledhjen e teuml dheumlnave dhe pjeseumlmarrjen e balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave janeuml teuml integruara edhe keumltu Peumlrveccedil keumlsaj hulumtimet e ndeumlrmarra neuml bazeuml teuml rekomandimeve teuml seksioneve teuml meumlparshme duhet vazhdimisht teuml peumlrdoren gjateuml hartimit teuml politikave

efektetediferencuarateumlsALW-vetegrateumldheburrat

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml evidentuar meuml gjereumlsisht dhe neuml meumlnyreuml meuml teuml detajuar se si gjinia sheumlrben si bazeuml peumlr diferencimin e rreziqeve dhe efekteve teuml SALW-ve mbi grateuml dhe burrat vajzat dhe djemteuml Hulumtimet duhet teuml trajtojneuml jo veteumlm ngjarjet fatale por edhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml forma teuml tjera teuml dhuneumls (psikologjike seksuale fizike ekonomike peumlrndjekjen etj)

bull Peumlrveccedil integrimit neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et gjetjet dhe rezultatet duhet teuml peumlrdoren edhe peumlr teuml informuar politika teuml tjera strategjiteuml peumlr sigurineuml kombeumltare strategjiteuml e policimit neuml komunitet strategjiteuml peumlr avancimin e baraziseuml gjinore strategjiteuml peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje strategjiteuml peumlr teuml rinjteuml dhe masat e nevojshme teuml propozuara

dhunaneumlfamilje

bull Neuml lidhje me masat ligjore peumlr SALW-et neuml peumlrgjigje teuml dhuneumls neuml familje sa i peumlrket rregullimit teuml zoteumlrimit civil njeuml vlereumlsim i gjereuml duhet ndeumlrmarreuml peumlr teuml rishikuar efikasitetin e reagimit ligjor dhe institucional peumlr teuml kufizuar aksesin tek armeumlt e zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim Neuml keumlteuml drejtim neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje edhe praktikat e magazinimit dhe ruajtjes duhet teuml shqyrtohen

bull Bazuar neuml keumlteuml njeuml propozim i informuar peumlr reformeuml ligjore duhet teuml shtrohet dhe masa teuml reja duhen

miratuar duke synuar natyreumln e veccedilanteuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje siccedil peumlrcaktohet edhe neuml standardet e Konventeumls seuml Stambollit

bull Neuml bazeuml teuml keumlsaj analize duhen nxjerreuml rekomandime se si teuml rritet koherenca e masave ligjore dhe e politikave ndaj rreziqeve teuml shkaktuara nga prania e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e familjes duke u fokusuar veccedilaneumlrisht te praktikat parandaluese

bull Lidhje meuml teuml forta duhen vendosur mes kuadrit ligjor peumlr SALW-et dhe ligjeve qeuml rregullojneuml masat ndaj dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls nga partneri intim

bull Praktikat tashmeuml neuml peumlrdorim neuml rajon siccedil eumlshteuml shqyrtimi i vdekshmeumlriseuml nga dhuna neuml familje duhen peumlrmireumlsuar dhe zgjeruar neuml meumlnyreuml qeuml teuml ploteumlsohen hendeqet neuml teumlreumlsineuml e masave ligjore dhe institucionale dhe teuml propozohen amendamente

bull Teksa politikat neuml keumlteuml fusheuml zhvillohen duhet inkurajuar qasja bashkeumlpunuese me organizatat e grave qeuml merren me dhuneumln neuml familje

gjiniadhekeumlrkesapeumlrarmeumlteumlvogla-maskilizmi

bull Realizimi i identifikimit teuml shpeumlrndarjes seuml programeve qeuml synojneuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj

bull Bazuar neuml keumlteuml duhen zhvilluar dhe pilotuar programe specifike sipas kontekstit konkret qeuml teuml adresojneuml teuml rinjteuml meshkuj

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml realizohen peumlr teuml sjelleuml njohuri meuml teuml thella rreth kushteumlzimeve social-kulturore teuml maskilizmit dhe sjelljeve teuml marrjes parasysh teuml rrezikut neuml lidhje me armeumlt e zjarrit si edhe kanaleve social-kulturore teuml kushteumlzimeve

bull Hulumtime teuml veccedilanta dhe politika teuml caktuara duhet ti kushtohen edhe ekspozimit teuml teuml rinjve ndaj dhuneumls me armeuml zjarri dhe faktoreumlve qeuml nxisin sjellje qeuml marrin parasysh rrezikun

Qeumlndrimet gjinore dhe procesi politik

bull Peumlrfshirja neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et i identifikimit teuml shpeumlrndarjes dhe i trajtimit teuml faktoreumlve socialeuml kulturoreuml dhe institucionaleuml qeuml pengojneuml pjeseumlmarrjen e grave neuml hartimin e politikave

bull Sigurimi qeuml grateuml dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe institucionet e baraziseuml gjinore teuml jeneuml teuml peumlrfshira neuml zhvillimin e kuadrit ligjor dhe teuml politikave teuml SALW-ve

Shtojcat 61

61 ShtojcA 1 LiStA e dokumenteve teuml mArrA neuml Shqyrtim

6 SHTOJcAT

Nr Dokumenti

1 Ligji Peumlr armeumlt

Shqipeumlria 2 Ligji Peumlr barazineuml gjinore neuml shoqeumlri

3 Ligji Peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare

4Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Reduktimin e Dhuneumls me Bazeuml Gjinore e Dhuneumls neuml Familje

5 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Hercegovina-Neretva

Bosnjeuml-Hercegovina

6 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Sarajeveumls

7 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Bosnjeuml-Podrinjes Gorazhda

8 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Posavinas

9 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Tuzllas

10 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Una-Sanas

11 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Zenica Doboj

12 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2013-2016

13 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2016-2020

14 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

15 Plani i Veprimit Gjinor 2013-2017

16 Strategjia peumlr Parandalimin dhe Lufteumln kundeumlr Dhuneumls neuml Familje 2013-2017 2011

17 Ligji Peumlr armeumlt

Kosova

18Strategjia peumlr Kontrollimin dhe Mbledhjen e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta dhe Plani i Veprimit 2013-2016

19 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

20 Programi peumlr Barazineuml Gjinore

21 Programi kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Plani i Veprimit 2011-2014

22 Ligji Peumlr policineuml

23 Ligji Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil

Moldavia24 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore

25 Ligji Peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje

26 Ligji Peumlr armeumlt

Mali i Zi

27Strategjia peumlr Kontrollin dhe Reduktimin e SALW-ve dhe Municioneve dhe Plani i Veprimit 2013-2018

28 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

29 Ligji Peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje

30 Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje

31 Plani i Veprimit peumlr Arritjen e Baraziseuml Gjinore 2013-2017

Shtojcat62

62 ShtojcA 2 LiStA e teuml interviStuArve

SipaS rendit alfabetik

Nr Dokumenti

32 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet

Republika e Serbiseuml

33 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve 2010-2015

34 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

35Strategjia Kombeumltare peumlr Parandalimin dhe Lufteumln ndaj Dhuneumls kundeumlr Grave neuml Familje dhe neuml Marreumldheumlnie Intime 2012-2015

36 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Plani i Veprimit 2016-2020

37Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi

38Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls

39 Ligji Peumlr armeumlt

Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml

40 Strategjia Kombeumltare peumlr Kontrollin e SALW-ve

41 Ligji Peumlr mundeumlsiteuml e barabarta teuml grave dhe burrave

42 Strategjia peumlr Barazineuml Gjinore 2013-2020

1Andrijana Čović Avokate e teuml drejtave teuml njeriut Mbrojteumlse e teuml drejtave teuml qytetareumlve - Avokate e Popullit neuml Krahineumln Autonome teuml Vojvodineumls

2Besnik Sallahu Shefi i Sektorit teuml Interpolit - ILECU - Prishtineuml Drejtoria peumlr Bashkeumlpunim Ndeumlrkombeumltar neuml Shtetin e seuml Drejteumls

3 Bobana Macanović Drejtore Ekzekutive Qendra e Grave Autonome

4 Duško Ivanov Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

5 Ermin Pešto Kryetar i Organit Koordinues peumlr SALW-et

6 Dr sc Basri Lenjani Mjek Specialist Urgjence dhe Drejtori i Klinikeumls seuml Urgjenceumls neuml Prishtineuml

7Marina Iles Zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml Gjinore

8 Mensur Hoti Kryetari i Komisionit Kombeumltar teuml SALW-ve neuml Kosoveuml dhe Drejtor i Departamentit teuml Siguriseuml Publike

9Mladen Marković Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Malin e Zi Ministria e Puneumlve teuml Brendshme Drejtoria e Policiseuml Kryeinspektor i Policiseuml

10Miljko Simović Kryetari i Keumlshillit teuml SALW-ve neuml Republikeumln e Serbiseuml Asistent i Shefit teuml Departamentit teuml Administrateumls Drejtoria e Policiseuml

11 Tanja Ignjatović Koordinatore e Programit Qendra e Grave Autonome

Shtojcat 63

63 ShtojcA 3 referencAt

Abt Thomas and Winship Christopher 2016 What Works in Reducing Community Violence A Meta-Review and Field Study for the Northern Triangle Washington DC United States Agency for International Development lt httpswwwusaidgovsitesdefaultfilesUSAID-2016-What-Works-in-Reducing-Community-Violence-Final-Reportpdfgt

Abrahams Naeemah Shanaaz Mathews Rachel Jewkes Lorna J Martin and Carl Lombard2012 Every Eight Hours Intimate Femicide in South Africa 10 Years Later` South African Medical Research Council Research Brief lt httpswwwafricacheckorgwp-contentup-loads201212MRCFemicideBrief2012-1pdfgt

Acheson Ray 2015 Women Weapons and War A Gendered Critique of Multilateral Instruments Reaching Critical Will of the Womenrsquos International League for Peace and Freedom lthttpwwwreachingcriticalwillorgimagesdocumentsPublicationswomen-weap-ons-warpdfgt

Albanian Institute of Statistics (INSTAT) 2013 Domestic Violence in Albania National Population-Based Survey lthttpwwwinundporgcontentdamalbaniadocsSecond20Domestic20Violence20Survey20201320englishpdfgt

Alvazzi del Frate Anna 2011 lsquoWhen the Victim Is a Womanrsquo In Geneva Declaration Secretariat Global Burden of Armed Violence Le-thal Encounters Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV2GBAV2011_CH4pdfgt

Amnesty International the International Action Network on Small Arms (IANSA) and Oxfam International 2005 The Impact of Guns on Womenrsquos Lives Oxford The Alden Press lt httpwwwseesacorgfimgFileImportedGenderGender-and-Small-ArmsThe-Impact-of-Guns-on-Womens-Lives-213pdfgt

Babović Marija Katarina Ginić Olivera Vuković 2010 Mapiranje nasilja nad ženama u centralnoj Srbiji Beograd SeCons lthttpwwwgendernetrsfilesPublikacijePublikacijeMapiranje_porodicnog_nasilja_prema_zenama_u_Centralnoj_Srbijipdfgt

Babović Marija Olivera Pavlović Katarina Ginić Nina Karađinović 2013 Prevalence and Characteristics of Violence against Women in Bosnia and Herzegovina Sarajevo Gender Equality Agency of Bosnia and Herzegovina lthttpwww2unwomenorg~mediafield20office20ecaattachmentspublicationscountrybosniaprevalency_study20vaw20in20bihpd-fv=1ampd=20151216T173418gt

Bastick Megan and Valasek Kristin 2014 Converging Agendas Women peace security and small arms In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-2-ENpdfgt

Beara Vladan i Predrag Miljanović 2007 lsquoVeterani u izgradnji mirarsquo In 20 poticaja za buđenje i promenu O izgradnji mira na prostoru bivše Jugoslavije edited by Helena Rill Tamara Smidling i Ana Bitoljanu Beograd Sarajevo CNA lthttpnenasiljeorgpublikacijepd-f20poticaja20poticaja-beara-Miljanovicpdfgt

Bevan James and Nicholas Florian 2006 Few options but the gun Angry young men In Small Arms Survey 2006 Unfinished Business Geneva Small Arms Survey lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2006enSmall-Arms-Survey-2006-Chap-ter-12-ENpdfgt

Blagojević Marina 2013 Muški ideniteti i nasilje na Balkanu Zeničke sveske Časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku Issue No 17

lthttpswwwscribdcomdocument147134017MuC5A1ki-identiteti-i-nasilje-na-Balkanu-Marina-BlagojeviC487gt

Blagojević Marina 2013 Rodni barometar u Srbiji Razvoj i svakodnevni život Beograd Program Ujedinjenih nacija za razvoj httpswwwacademiaedu28845654RODNI_BAROMETAR_U_SRBIJI_RAZVOJ_I_SVAKODNEVNI_C5BDIVOT

Bozo Aurela 2015 Domestic Violence Institutional Response and challenges in Addressing Domestic Violence in Albania In Mediter-ranean Journal of Social Sciences Vol 6 No 1 S1 January 2015 Rome MCSER Publishing

lt httpwwwmcserorgjournalindexphpmjssarticleview5560gt

Hughson Marina 2015 Prilog razumevanju nasilja maloletenika u Srbiji perspektiva kritičkih studija muškaraca i maskuliniteta u Ivana Stevanović (ur) Maloletnici kao učinioci i žrtve krivičnih dela prekršaja Beograd IKSI

lthttpswwwacademiaedu28845334PRILOG_RAZUMEVANJU_NASILJA_MALOLETNIKA_U_SRBIJI_PERSPEKTIVA_KRITIC48CK-IH_STUDIJA_MUC5A0KARACA_I_MASKULINITETAgt

Shtojcat64

Campbell Jacquelyn PhD RN Daniel Webster ScD MPH Jane Koziol-McLain PhD RN Carolyn Block PhD Doris Campbell PhD RN Mary Ann Curry PhD RN Faye Gary PhD RN Nancy Glass PhD MPH RN Judith McFarlane PhD RN Carolyn Sachs MD MPH Phyllis Sharps PhD RN Yvonne Ulrich PhD RN Susan A Wilt DrPH Jennifer Manganello PhD MPH Xiao Xu PhD RN Janet Schollenberger MHS Victoria Frye MPH and Kathryn Laughon MPH C 2003 Risk Factors for Femicide in Abusive Relationships Results from a Multisite Case Control Study In American Journal of Public Health Vol 93 No 7 lthttpwwwbayloreducontentservicesdocumentphp28840pdfgt

Carapic Jovana 2014 Handgun Ownership and Armed Violence in the Western Balkans Issue Brief No 4 Geneva Small Arms Survey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsG-Issue-briefsSAS-AV-IB4-Western-Balkanspdfgt

CGA (Coalition for Gun Control) `The Case for Gun Control Reducing Domestic Violence lthttpguncontrolcawp-contentup-loads201503domestic_hompdfgt

Connell Raewyn and James W Messerschmidt 2005 Hegemonic Masculinity Rethinking the Concept Gender and Society Vol 19 No 6 lt httpxyonlinenetsitesdefaultfilesConnell20Hegemonic20masculinity_0pdfgt

Connell W Robert 2000 Arms and the Man Using the New Research on Masculinity to Understand Violence and Promote Peace in the Contemporary World In Male Roles Masculinities and Violence A Culture of Peace Perspective edited by Ingeborg Brines Robert Connell and Ingrid Edie Paris UNESCO httpunesdocunescoorgimages0012001206120683Epdf

Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2011 Council of Europe Treaty Series - No 210 Istanbul 11 V2011

lt httpsrmcoeintCoERMPublicCommonSearchServicesDisplayDCTMContentdocumentId=090000168008482egt

Cukier Wendy and James Cairns 2009 Gender Attitudes and the Regulation of Small Arms Implications for Action In Sexed Pistols The Gendered Impacts of Small Arms and Light Weapon edited by Vanessa Farr Henri Myrttinen and Albrecht Schnabe Tokyo United Nations University Press

Cukier Wendy and Alison Kooistra and Mark Anto 2002 `Gendered Perspectives on Small Arms Proliferation and Misuse` In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A Farr and Kiflemariam Geb-re-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Database Analysis of Compliance of National Standards Legislation and Public Policies with the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2016 Project Coordinated efforts - Toward New European standards in protection of women from gender based violence lthttpwwwpotpisujemorggt

Djan Aurelija 2014 Partnersko nasilje sa službenom značkom Pripadnici policije kao učinioci partnerskog nasilja u Srbiji Beograd Beogradski centar za bezbednosnu politiku

lthttpwwwbezbednostorguploaddocumentpartnersko_nasilje_sa_sluzbenom_znackompdfgt

Doumlnges Hannah and Aaron Karp 2014 Women and Gun Ownership Research Notes Armed Actors No 45 Geneva Small Arms Sur-vey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva

lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdfgt

Dokmanović Mirjana 2007 Firearms Possession and Domestic Violence in the Western Balkans A Comparative Study of Legislation and Implementation Mechanisms Belgrade SEESAC

httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecurityFIREARMS-POSSESSION-AND-DOMESTIC-VIOLENCE-IN-THE-WESTERN-BAL-KANS-ENpdf

Duquet Nils and Maarten Van Alstein 2015 Firearms and Violent Deaths in Europe Brussels Flemish Peace Institute lthttpwwwvlaamsvredesinstituuteusitesvlaamsvredesinstituuteufilesfilesreportsfirearms_and_violent_deaths_in_europe_webpdf gt

Dziewanski Dariusz Emile LeBrun and Mihaela Racovita 2014 In War and Peace Violence against Women and Girls In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-1-ENpdfgt

Farr Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) 2002 Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and Interna-tional Concerns Bonn Bonn International Centre for Conversion

Farr Vanessa A 2002 A Gendered Analysis of International Agreements on Small Arms and Light Weapons In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Shtojcat 65

Farr Vanessa 2006 lsquoGender Analysis as a tool for multilateral negotiators in the small arms contextrsquo In Disarmament as Humanitarian Action From Perspective to Practice edited by John Borrie and Vanessa Martin Randin Geneva UNIDIR (United Nations Institute for Disarmament Research Geneva) lthttpwwwunidirorgfilespublicationspdfsdisarmament-as-humanitarian-action-from-per-spective-to-practice-288pdfgt

Geneva Declaration Secretariat 2015 Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University Press

Hearn Jeff and Keith Pringle 2006 European Perspectives on Men and Masculinities National and Transnational Approaches New York Palgrave Macmillan

Hemenway David and Matthew Miller 2000 Firearm Availability and Homicide Rates across 26 High-Income Countries In Journal of Trauma Injury Infection and Critical Care v 49 6 (2000) lthttpjonathanstraycompapersFirearmAvailabilityVsHomicideRatespdfgt

Ignjatović Tanja 2011 Nasilje prema ženama u intimnom partnerskom odnosu Model koordiniranog odgovora zajednice Beograd Rekonstrukcija ženski fond lthttpwwwrwfundorgwp-contentuploads201409Tanja-IgnjatoviC487-Nasilje-pre-ma-C5BEenama-u-intimnom-partnerskom-odnosu-model-koordiniranog-odgovora-zajednicepdfgt

Ignjatović Tanja Dragica Pavlović Babić i Marija Lukić 2015 Delotvornost sistemskih mehanizama za sprečavanje nasilja prema ženama i nasilja u porodici Beograd Autonomni ženski centar

lthttpwwwwomenngoorgrsimagespublikacijedp2015Delotvornost_sistemskih_mehanizama_za_sprecavanje_nasilja_prema_ze-nama_i_nasilja_u_porodicipdfgt

IPU CHD (Inter-Parliamentary Union and Centre for Humanitarian Dialogue) 2007 Missing Pieces A Guide for Reducing Gun Violence through Parliamentary Action Geneva Centre for Humanitarian Dialogue lt httpwwwipuorgPDFpublicationsmissing_enpdfgt

JaumlmStoumld 2007 Gender Mainstreaming Manual A Book of Practical Methods from the Swedish Gender Mainstreaming Support Committee Stockholm Swedish Government Official Reports

lt httpwwwincludegenderorgwp-ontentuploads201402gender_mainstreaming_manualpdfgt

Jovanović Sladjana Biljana Simeunović Pantić Vanja Macanović 2012 Krivičnopravni odgovor na nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za privredu zapošljavanje i ravnopravnost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentup-loads201408krivicno-pravni-odgovor-na-nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

Krkeljić Ljiljana 2007 Small Arms and Gender Based Violence in Montenegro Podgorica UNDP Montenegro httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecuritySMALL-ARMS-AND-GENDER-BASED-VIOLENCE-IN-MONTENEGRO-ENpdf

Law Centre to Prevent Gun Violence Domestic Violence and Firearms lthttpsmartgunlawsorggun-lawspolicy-areasback-ground-checksdomestic-violence-firearmsgt

Mankowski Eric 2013 Antecedents to Gun Violence Gender and Culture In Gun violence Prediction Prevention and Policy American Psychological Association httpwwwapaorgpubsinfo reportsgun-violence-preventionaspx

Mircheva Stojanka Violeta Chacheva and Nikolina Kenig 2014 Voice for Justice Research Report Assessment of court proceedings in Domestic Violence cases with specific focus on assessing the case management from gender perspective Skopje UKIM Institute for Social Political and Juridical Research

Moser Annalise 2007 Gender and Indicators Overview Report Institute of Development Studies

Mreža `Žene protiv nasiljaacute 2016 Femicid ndash Ubistva žena u Srbiji Kvantitativno - narativni izveštaj 2015 godina httpwwwzeneprotiv-nasiljanetimagespdfFEMICID-Kvantitativno-narativni_izvestaj_za_2015_godinupdf

Nikolić-Ristanović Vesna et al 2010 Nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za rad zapošljavanje i ravnoprav-nost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentuploads201408nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

OSAGI2001 Important Concept Underlying Gender Mainstreaming lthttpwwwunorgwomenwatchosagipdffactsheet2pdfgt

Page Ella 2009 Men Masculinity and Guns Can We Break the Link IANSA lt httpiansa-womenorgsitesdefaultfilesnews-viewsiansa_wn_masculinities_paper-2009pdfgt

Racovita Michaela 2015 Lethal Violence against Women and Girls In Geneva Declaration Secretariatt Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV3GBAV3_Ch3_pp87-120pdfgt

SAS (Small Arms Survey) 2014a Small Arms Survey Women and Guns Cambridge Cambridge University Press

Shtojcat66

SAS (Small Arms Survey) 2014b Women and Gun Ownership Geneva Small Arms Survey httpwwwsmallarmssurveyorgfilead-mindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdf

UNDP Small Arms Control in Serbia and Montenegro (SACISCG)2005 Living with the Legacy SALW Survey Republic of Serbia Belgrade UNDP Serbia and Montengro

Schroeder Emily Vanessa Farr and Albrecht Schnabel 2005 Gender Awareness in Research on Small Arms and Light Weapons A Prelimi-nary Report Bern Swisspeace lthttpwwwswisspeacechfileadminuser_uploadMediaPublicationsWP1_2005pdfgt

Schwandner-Sievers Stephanie and Silvia Cattaneo 2005 Gun Culture in Kosovo Questioning the Origins of Conflict In Small Arms Survey 2005 Weapons at War Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2005enSmall-Arms-Survey-2005-Chapter-08-summary-ENpdfgt

SEESAC 2006 SALW Survey of Kosovo Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication422pdfgt

SEESAC 2006a The Rifle has the Devil Inside ndash Gun Culture in South Eastern Europe Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication386pdfgt

SEESAC 2007a SEESAC Strategy for Gender Issues in SALW Control and AVPP Activities

lthttpwwwseesacorgfimgFileResGender-and-Small-ArmsSEESAC-Gender-Strategy-2007-216pdfgt

SEESAC2015 Oružje na meti Zloupotreba vatrenog oružja u Srbiji Belgrade SEESAC

SEESAC 2016 Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons - Albania(unpublished)

SEESAC 2016a Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons ndash Kosovo (unpublished)

Shaw Margaret 2013 Too Close to Home Guns and Intimate Partner Violence In Small Arms Survey 2013 Everyday Dangers Cam-bridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2013enSmall-Arms-Survey-2013-Chapter-2-ENpdfgt

Sorenson Susan 2006 Firearm Use in Intimate Partner Violence A Brief Overview Evaluation Review 30(3)229 httpswwwresearchgatenetpublication7102593_Firearm_Use_in_Intimate_Partner_Violence_A_Brief_Overview

Taskovic Marko 2016 Krvava Srbija - Sve žrtve 5 najvećih masakara u poslednjih 15 godina Blic July 7 2015 lthttpwwwblicrsvestihronikakrvava-srbija-sve-zrtve-5-najvecih-masakara-u-poslednjih-15-godinagxtgys7gt

UN CASA (United Nations Coordinated Action on Small Arms) 2015 International Small Arms Control Standards Glossary of Terms Definitions and Abbreviations

lt httpwwwsmallarmsstandardsorgisacs0120-enpdfgt

UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) 2013 Global Study on Homicide 2013 Trends Contexts Data Vienna UNODC lt httpswwwunodcorgdocumentsgshpdfs2014_GLOBAL_HOMICIDE_BOOK_webpdfgt

UNDP (United Nations Development Programme) 2008 How to Guide Small Arms and Light Weapons Legislation Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lthttpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9SALWGuide_Legislationpdfgt

UNDP 2008a How to Guide The Establishment and Functioning of National Small Arms and Light Weapons Commissions Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lt httpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9UNDP20SALW20Com-missionspdfgt

UNDP 2012Study on Family Violence and Violence Against Women in Montenegro Podgorica UNDP httpwwwmeundporgcontentmontenegroenhomelibrarysocial_inclusionDomesticViolenceStudyhtml

WHO 2012 Understanding and addressing violence against women - Femicide lthttpappswhointirisbitstream10665774211WHO_RHR_1238_engpdfgt

WHO UNDP UNODC 2014 Global Status Report on Violence Prevention 2014 Geneva WHO

lt httpwwwwhointviolence_injury_preventionviolencestatus_report2014engt

Zaštitnik gradjana 2016 Utvrđenje i sistemske preporuke lt httpwwwZaštitnikrsindexphp2012-02-07-14-03-334833-2016-07-28-08-59-32gt

Shtojcat 67

64 ShtojcA 4 pyeteumlSori

1 teuml dheumlna teuml peumlrgjithShme

2 teuml dheumlna teuml ndara SipaS gjiniSeuml

2015 2014 2013 2012 2011

Numri total i incidenteve me armeuml zjarri1

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml ligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml jashteumlligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml shoqeumlruara me vdekje

sup1 Incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml Vrasje vrasje neuml rrethana reumlnduese vrasje e mbetur neuml tentativeuml veteumlvrasje veteumlvrasje e mbetur neuml tentativeuml shkaktim i rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlna me armeuml zjarri neuml mjedise publike mbajtje e armeumlve teuml zjarrit pa autorizim zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumls ose mjeteve teuml rrezikshme dhuneuml neuml familje

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri

viktimat e vrasjeve me paramendimsup1

viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri

Zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Shtojcat68

sup1 Vrasja me paramendim peumlrcaktohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdfsup2 Partneri intim mund teuml jeteuml bashkeumlshortibashkeumlshortja ish-bashkeumlshortiish-bashkeumlshortja partneriish-partneri i dashurie dashura ish-i dashu-

riish-e dashura

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml mbajtur armeuml zjarri

Numri i personave teuml vrareuml nga partneri i tyre intimsup2

Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim

Numri i personave teuml cileumlt doreumlzuan SALW-e gjateuml fushatave teuml grumbullimit

2015 2014 2013 2012 2011

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri peumlr arsye teuml dhuneumls neuml familje

Gra burra

Aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve

Shtojcat 69

3 gjinia dhe mOSha

2015

Autoreumlt meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

Autoret femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

Shtojcat70

65 ShtojcA 5 LiStA e figurAve tAbeLAve dhe kutive

figurat

Figura 1 Peumlrqindja e viktimave teuml vrareuml meshkuj dhe femra dhe e meshkujve dhe femrave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim

Figura 2 Raporti i vrasjeve sipas mekanizmave i peumlrllogaritur nga OBSH (2012)

Figura 3 Peumlrqindja e viktimave burra dhe gra teuml vrasjeve me paramendim

Figura 4 Shkalla e vrasjeve Mesatarja 2007-2012

Figura 5 Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml 2015

Figura 6 Viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Figura 7 Pjesa e vrasjeve me armeuml zjarri peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 8 Raporti i vrasjeve nga partnereumlt intimeuml peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 9 Raporti i vrasjeve teuml grave me armeuml zjarri nga partnereumlt intimeuml

Figura 10 Shpeshteumlsia e pasojave fatale sipas llojit teuml incidentit - Serbi

Figura 11 Proneumlsia e armeumlve sipas gjiniseuml

Figura 12 Autoreumlt dhe viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls neuml Shqipeumlri Kosoveuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Figura 13 Cila eumlshteuml arsyeja kryesore se pse familja juaj NUK do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndash Neuml peumlrgjitheumlsi nuk i kam qejf armeumlt

tabelat

Tabela 1 Viktimat e vrasjeve me paramendim sipas gjiniseuml

Tabela 1a Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 2 Viktimat e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 3 Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim sipas gjiniseuml

Tabela 4 Vrasjet e grave nga partneri intim neuml Serbi

Tabela 5 Bosnjeuml-Hercegovineuml Numri i lejeve teuml dheumlna peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit

Tabela 6 Problematikat gjinore neuml objektivat e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

Tabela 7 Peumlrgjigjet me politika neuml strategjiteuml peumlr SALW-et ndaj problematikave kryesore teuml politikave

kutiteuml

Kutia 1 Vrasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguria e komunitetit neuml Serbi

Kutia 2 Zyrtareumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtarakeumlt dhe dhuna neuml familje

Kutia 3 Veteumlvrasja dhe armeumlt e zjarrit

Kutia 4 Iniciativat e reja

Kutia 5 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml

Kutia 6 Strategjiteuml peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje dhe SALW

Kutia 7 Inkuadrimi i dhuneumls

Kutia 8 Problematikat e tjera ligjore - Kufiri i mosheumls peumlr marrjen e autorizimit peumlr leje

i Autori intervisteuml telefonike me Ermin PestonZeumlvendeumlsministeumlr Ministria e Siguriseuml seuml Bosnjeuml-Hercegovineumls 5 tetor 2016ii Intervisteuml telefonike e autorit me Marina Iles zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml

Gjinore 22 shtator 2016

SHEumlNImE

• Blank Page
• 1 Hyrje
• 11 Rreth keumltij studimi
• 111 Qeumlllimi13
• 112 Objektivat
• 113 Objekti
• 114 Metodologjia
• 115 Sfidat dhe kufizimet13
• 116 Struktura
• 12 Peumlrkufizime
• 2 Ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et-Problemati katkryesore t13euml politikave
• 21 Pranimi i lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe 13SALW-ve
• 22 Problematikat kryesoreteuml13 politikave
• 221 Gjinia dhe efektet e armeuml ve teuml 13vogla
• 222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat krye13sore
• 223 Dhuna neuml13 familje
• 224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria 13dhe kultura
• 225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml t13yre
• 226 Gjinia dhe proceset 13politike
• 3 Peumlrgjigjja mepolitika - Rishikimi i 13dokumenteve
• 31 Strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe problematikat kryesore teuml politikave gjinore13
• 311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore13
• 312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet g13jinore
• 313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe 13objektiva
• 314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete13
• 315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtoh13en
• 317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte13
• 32 Kuadri ligjor peumlr SALW-et Reumlndeumlsia e lufteumls kundeumlr dhuneumls neuml 13familje
• 321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri13
• 322 Dhuna neuml familje dhe heqja earmeumlve t13euml zjarrit
• 323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW13
• 324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika13
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 33 Kuadri ligjor dhe strategjik peumlr barazineuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe kontrolli i SALW-ve13
• 4 Peumlrmbledhje e gjetjeve 13kryesore
• 411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln 13Juglindore
• 412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore13
• 5 Rekomandime13
• 511 Mbledhja e teuml 13dheumlnave
• 512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitjae njeuml mjedisi teuml 13peumlrshtatsheumlm
• 513 Hulumtimi dhe menaxhimi i 13njohurive
• 514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore13
• 6 Shtojcat13
• 61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml 13shqyrtim
• 62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve13
• 63 Shtojca 3 Referencat13
• 64 Shtojca 4 Pyeteumlsori13
• 65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave 13dhe kutive

CcedilEumlSHTJET GJINORE DHE SALW

Problematikat kryesore dhe Peumlrgjigjja me Politika neuml evroPeumln juglindore

Zyra Qendrore e Evropeumls Lindore dhe Juglindore peumlr Kontrollin e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta (SEESAC) ka njeuml mandat nga Programi i Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim dhe Keumlshilli i Bashkeumlpunimit Rajonal peumlr teuml mbeumlshtetur teuml gjitheuml aktoreumlt ndeumlrkombeumltareuml dhe kombeumltareuml me qeumlllim forcimin e kapaciteteve kombeumltare dhe rajonale peumlr kontrollin dhe pakeumlsimin e peumlrhapjes dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta duke kontribuuar keumlshtu neuml rritjen e stabilitetit teuml siguriseuml dhe teuml zhvillimit neuml Evropeumln Juglindore dhe LindoreSEESAC po zbaton VENDIMIN E KEumlSHILLIT teuml BE-seuml 2013730CFSP neuml mbeumlshtetje teuml aktiviteteve teuml SEESAC-ut peumlr ccedilarmatimin dhe kontrollin e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore Peumlrgatitja e keumltij raporti u mbeumlshtet bujarisht nga Bashkimi Evropian peumlrmes Vendimit teuml lartpeumlrmendur teuml Keumlshillit Peumlr meuml shumeuml informacion kontaktoniKoordinatori i SEESACBulevar Zorana Đinđića 64 11070 Belgrade SERBIATelefon +381 (11) 4155 300Faks +381 (11) 4155 499Email seesacundporgwwwseesacorg copy SEESAC 2016 - Teuml gjitha teuml drejtat teuml rezervuara

Ky raport eumlshteuml peumlrpiluar nga Dragan Bozanic Pikeumlpamjet e shprehura neuml keumlteuml dokument janeuml teuml veteuml autorit dhe jo domosdoshmeumlrish pasqyrojneuml pikeumlpamjet e Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim teuml Keumlshillit teuml Bashkeumlpunimit Rajonal apo teuml Bashkimit Evropian Emeumlrtimet e peumlrdorura dhe prezantimi i materialit neuml keumlteuml botim nuk neumlnkuptojneuml shprehjen e Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim teuml Keumlshillit teuml Bashkeumlpunimit Rajonal apo teuml Bashkimit Evropian peumlr 1) statusin ligjor teuml njeuml shteti territori ose zone apo peumlr autoritetet ose grupet e armatosura teuml tij ose 2) peumlr vijeumlzimin e kufijve teuml tij

Faleumlnderime

U jemi mireumlnjoheumls personave teuml meumlposhteumlm peumlr kontributin dhe komentet e tyre teuml ccedilmuara gjateuml hartimit teuml keumltij raporti

Profesore Erica Bowen PhD Aneumltare e Asociuar e Shoqateumls Britanike teuml Psikologjiseuml (AFBPsS)Psikologe e miratuar dhe Psikologe Mjeko-Ligjore Profesore e leumlndeumls seuml parandalimit teuml dhuneumls dhe abuzimitQendra Kombeumltare peumlr Studimin dhe Parandalimin e Dhuneumls dhe Abuzimit Universiteti i Worcester-it

Vanja Macanovic AvokateQendra e Grave Autonome

Biljana NastovskaSpecialiste e ccedileumlshtjeve gjinore - PNUD neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Peumlr peumlrgatitjen e keumltij raporti dhaneuml kontributin dhe komentet e tyre aneumltareumlt e meumlposhteumlm teuml ekipit teuml SEESAC Dr Ivan Zveržhanovski Bojana Balon Danijela Đjurović Juliana Buzi Slobodan Bošković Alain E Lapon Violeta Gaši dhe Francesco Buscemi Raporti u peumlrkthye neuml gjuheumln shqipe nga AlbaGlobal Group shpk

Shkurtime

AI - Amnesty InternationalKKA - Koalicioni peumlr Kontrollin e ArmeumlveQDH - Qendra peumlr Dialog Humanitar DHF - Dhuneuml neuml familjeBE - Bashkimi EvropianDGJ - Deklarata e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvilliminDHMGJ - Dhuneuml me bazeuml gjinoreIANSA - Rrjeti Ndeumlrkombeumltar i Veprimit peumlr Armeumlt e VoglaPI - Partner intimDHPI - Dhuneuml nga partneri intimUNP - Unioni Ndeumlr-Parlamentar ISACS - Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml voglaMinistria e Puneumlve teuml Brendshme - MPBSALW - Armeuml teuml vogla dhe teuml lehta SAS - Studim peumlr armeumlt e voglaEJL - Evropa JuglindoreSEESAC - Zyra Qendrore e Evropeumls Lindore dhe Juglindore peumlr Kontrollin e Armeumlve teuml Vogla dhe

teuml Lehta OI ndash Oxfam InternationalOSAGI - Zyra e Keumlshilltarit teuml Posaccedileumlm teuml Sekretarit teuml Peumlrgjithsheumlm peumlr Ccedileumlshtjet Gjinore dhe

Zhvillimin e Grave OKB - Organizata e Kombeve teuml BashkuaraOKB CASA - Veprimi i Koordinuar i Organizateumls seuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Armeumlt e VoglaUNODA - Zyra e Kombeve teuml Bashkuara peumlr Ccedileumlshtjet e CcedilarmatimitUNODC - Zyra e Kombeve teuml Bashkuara peumlr Drogat dhe KriminPNUD ndash Programi i Kombeve teuml Bashkuara peumlr ZhvillimUN Women - Entiteti i Kombeve teuml Bashkuara peumlr Barazineuml Gjinore dhe Fuqizimin e Grave OBSH ndash Organizata Boteumlrore e Sheumlndeteumlsiseuml

4 Peumlrmbajtja

1 Hyrje 9

11 rreth keumltij studimi 9

111 Qeumlllimi 9

112 Objektivat 9

113 Objekti 10

114 Metodologjia 10

115 Sfidat dhe kufizimet 10

116 Struktura 11

12Peumlrkufizime 11

2 CcedileumlshtjetgjinoredhesALW-et-ProbLemAtikAtkryesoreteumlPoLitikAve 13

21PranimiilidhjevendeumlrmjetgjiniseumldhesALW-ve 13

22 Problematikat kryesore teuml politikave 14

221 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 14

222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat kryesore 15

223 Dhuna neuml familje 22

224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria dhe kultura 30

225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml tyre 35

226 Gjinia dhe proceset politike 36

3 PeumlrgjigjjAmePoLitikA-rishikimiidokumenteve 38

31strategjiteumlpeumlrkontrollinesALW-vedheproblematikatkryesoreteumlpolitikavegjinore 38

311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore 39

312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet gjinore 40

313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe objektiva 40

314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete 41

PEumlRmbAJTJA

5Peumlrmbajtja

315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtohen 42

316 Gjurmimi i ndryshimeve - monitorimi dhe vlereumlsimi 44

317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte 45

32kuadriligjorpeumlrsALW-etreumlndeumlsiaelufteumlskundeumlrdhuneumlsneumlfamilje 47

321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri 47

322 Dhuna neuml familje dhe heqja e armeumlve teuml zjarrit 48

323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW 49

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika 51

325 Praktikat e mira Australia dhe Kanadaja 53

33kuadriligjordhestrategjikpeumlrbarazineumlgjinoreneumlevropeumlnjuglindoredhekontrolliisALW-ve 54

4 PeumlrmbLedhjeegjetjevekryesore 56

411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln Julindore 56

412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore 56

5 rekomAndime 58

511 Mbledhja e teuml dheumlnave 58

512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 59

513 Hulumtimi dhe menaxhimi i njohurive 59

514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore 60

6 shtojcAt 61

61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml shqyrtim 61

62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve 62

63 Shtojca 3 Referencat 63

64 Shtojca 4 Pyeteumlsori 67

65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave dhe kutive 70

Paratheumlnie 7

Shkalla e larteuml dhe peumlrhapja e pakontrolluar e armeumlve teuml vogla e teuml lehta (SALW) eumlshteuml pranuar gjereumlsisht si keumlrceumlnim serioz peumlr sigurineuml e qytetareumlve si nxiteumls i krimit dhe i paqeumlndrueshmeumlriseuml si dhe si ndikues negativ i zhvillimit social dhe ekonomik Kjo vlen veccedilaneumlrisht peumlr Evropeumln Juglindore (EJL)

Prej vitit 2002 PNUD neumlpeumlrmjet SEESAC-ut ka mbeumlshtetur peumlrpjekjet peumlr tiu peumlrgjigjur keumltij keumlrceumlnimi peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe atyre teuml politikave dhe peumlrmes ngritjes dhe veumlnies neuml funksionim teuml mekanizmave institucionaleuml Puna joneuml peumlr mbeumlshtetjen e politikave eumlshteuml sofistikuar gjithnjeuml e meuml shumeuml neuml harmoni me nevojat e aktoreumlve neuml rajon

Ndeumlrkoheuml qeuml eumlshteuml arritur progres dometheumlneumls integrimi i perspektiveumls gjinore ka mbetur pas dhe ende nuk eumlshteuml kthyer neuml pjeseuml integrale teuml strategjive teuml veumlna neuml zbatim peumlr trajtimin e shkaqeve dhe pasojave teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Pavareumlsisht angazhimeve teuml shumta neuml nivel global dhe kombeumltar kjo sfideuml eumlshteuml trajtuar veteumlm pjeseumlrisht me peumlrpjekjet e vazhdueshme peumlr kontrollin e SALW-ve Nga pikeumlpamja gjinore eumlshteuml ende e veumlshtireuml teuml imagjinohet njeuml ccedileumlshtje meuml dometheumlneumlse peumlr ccedileumlshtjet gjinore sesa peumlrdorimi dhe keqpeumlrdorimi i SALW-ve

Neuml EJL ashtu sikurse kudo burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml mbajteumlsve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml atyre qeuml i peumlrdorin dhe shpesh i keqpeumlrdorin ato Burrat peumlrbeumljneuml edhe shumiceumln e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri Neuml rastin kur janeuml viktima vraseumlsit e tyre janeuml meuml seuml shumti meshkuj teuml tjereuml Por armeumlt e vogla dhe teuml lehta kaneuml gjithashtu efekte negative peumlr sigurineuml dhe mireumlqenien e grave Grateuml rralleuml zoteumlrojneuml armeuml veumlshtireuml

se i peumlrdorin ato dhe ndryshe nga burrat ato janeuml shumeuml hereuml meuml tepeumlr viktima sesa autore Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht e qarteuml neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Shumica e dhuneumls me armeuml kundeumlr grave kryet nga partnereuml aktualeuml ose teuml meumlparsheumlm dhe prania e njeuml arme zjarri rrit neuml meumlnyreuml dramatike mundeumlsineuml e njeuml pasoje fatale Rrjedhimisht ka meuml shumeuml mundeumlsi qeuml grateuml ta shohin pranineuml e njeuml arme zjarri si keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e tyre dhe teuml familjeve teuml tyre

Eumlshteuml e habitshme sesi politikat qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve qeumlndrojneuml ende neuml heshtje peumlr sa i peumlrket keumltyre lidhjeve dhe nuk arrijneuml teuml pranojneuml se disa ccedileumlshtje sigurie i prekin grateuml dhe burrat neuml meumlnyra teuml ndryshme Ky raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL duke i beumlreuml keumlto peumlrpjekje meuml pak efikase peumlr sa i peumlrket ofrimit teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt pavareumlsisht neumlse janeuml gra burra vajza apo djem - duke penguar arritjen e Objektivave teuml Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm nr 5 (Arritja e baraziseuml gjinore dhe fuqizimi i teuml gjitha grave dhe vajzave) dhe 16 (Nxitja e shoqeumlrive paqeumlsore ofrimi i mundeumlsiseuml peumlr drejteumlsi peumlr teuml gjitheuml dhe ngritja e institucioneve teuml efektshme llogaridheumlneumlse dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse neuml teuml gjitha nivelet)

Uneuml sinqerisht shpresoj se gjetjet e paraqitura neuml keumlteuml raport do teuml nxisin debat teuml meumltejsheumlm Politikat neuml keumlteuml fusheuml nuk duhet teuml shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore neumlse shoqeumlriteuml duan tu peumlrgjigjen me efektivitet ccedileumlshtjeve teuml ndeumlrlikuara teuml siguriseuml me teuml cilat peumlrballen Prandaj shpresoj qeuml ky raport dhe paketa qeuml e shoqeumlron ateuml teuml sjelleuml njeuml ndryshim neuml qasje dhe teuml ccedilojeuml neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve

PARATHEumlNIE

Cihan SultanoğluNdihmeumls Administratore dhe Drejtore e Zyreumls Rajonale peumlr Evropeumln dhe Bashkeumlsineuml e Shteteve teuml Pavarura teuml Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim

Hyrje 9

11 RReth keumltij studimi

111 Qeumlllimi

Qeumlllimi i keumltij studimi eumlshteuml qeuml teuml kontribuojeuml neuml rritjen e reagimit gjinor teuml politikave qeuml rregullojneuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore (EJL)

Studimi keumlrkon teuml rriseuml ndeumlrgjegjeumlsimin rreth lidhjeve qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe armeumlve teuml vogla neuml EJL Ai eumlshteuml menduar kryesisht peumlr aktoreumlt kryesoreuml dhe publikun e gjereuml ekspert dhe identifikon tendencat kryesore dhe boshlleumlqet neuml reagimin e politikave Duke u mbeumlshtetur neuml keumlto gjetje studimi propozon njeuml instrument praktik qeuml synon teuml mbeumlshteseuml zhvillimin e informuar dhe teuml bazuar neuml prova teuml politikave me ndjeshmeumlri gjinore e peumlr rrjedhojeuml teuml kontribuojeuml neuml zhvillimin e kapaciteteve teuml hartuesve teuml politikave peumlr SALW-et neuml rajonin e EJL si dhe neuml efektivitetin e peumlrgjithsheumlm teuml politikave peumlr SALW-et

Peumlrtej keumlsaj gjetjet e keumltij studimi duhet teuml sheumlrbejneuml si bazeuml peumlr nisjen e njeuml dialogu ndeumlrmjet politikeumlbeumlreumlsve mbi rolin e normave sociale dhe praktikave dominuese gjinore dhe mbi rreziqet specifike me teuml cilat peumlrballen grateuml burrat djemteuml dhe vajzat peumlr sa i peumlrket SALW-ve

112 Objektivat

Objektivat e studimit janeuml

1 Harteumlzimi i problematikave gjinore teuml lidhura me SALW-et neuml peumlrgjitheumlsi me fokus teuml veccedilanteuml Evropeumln Juglindore (Kapitulli 2)

2 Vlereumlsimi neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL (kuadrot ligjoreuml dhe strategjike) si dhe vlereumlsimi neumlse ccedileumlshtjet e SALW-ve trajtohen neuml politikat peumlr barazineuml gjinore dhe neuml politikat kundeumlr dhuneumls me bazeuml gjinore (Kapitulli 3)

SEESAC eumlshteuml nismeumltar i zhvillimit teuml keumltij studimi mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et si pjeseuml e qasjes seuml tij teumlreumlsore dhe teuml integruar ndaj kontrollit teuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta dhe neuml reformeumln neuml sektorin e siguriseuml me qeumlllimin afatgjateuml peumlr teuml rritur ndeumlrgjegjeumlsimin peumlr ccedileumlshtjet gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e armeumlve neuml EJL Raporti dhe instrumenti qeuml e shoqeumlron ateuml janeuml zhvilluar brenda kuadrit teuml Vendimit teuml Keumlshillit teuml BE-seuml 2013730CFSP Ato janeuml produkti i teuml kuptuarit teuml faktit se peumlrpjekjet praktike qeuml peumlrpiqen teuml ofrojneuml peumlrfitime peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt qofshin keumlta gra burra vajza ose djem beumlhen teuml pavlefshme neumlse perspektiva e baraziseuml gjinore nuk merret parasysh ploteumlsisht

Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL Keumlto politika meuml seuml shumti i shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore dhe peumlr rrjedhojeuml shumica e masave peumlr kontrollin e SALW-ve nuk marrin parasysh nevojat e ndryshme teuml siguriseuml dhe shqeteumlsimet e grave burrave vajzave dhe djemve Kjo pengon suksesin e masave teuml ndeumlrmarra peumlr teuml garantuar sigurineuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

Raporti hedh driteuml mbi lidhjet shumeumlplaneumlshe qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve duke theksuar meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat ccedileumlshtjet gjinore formeumlsojneuml rreziqet sjelljet dhe praktikat qeuml lidhen me armeumlt e vogla dhe teuml lehta dhe duke neumlnvizuar nevojeumln peumlr integrimin e perspektiveumls gjinoreuml neuml kuadrot ligjoreuml dhe ato teuml politikave peumlr SALW-et Instrumenti shoqeumlrues peumlrpiqet teuml peumlrkthejeuml rekomandimet e peumlrgatitura mbi bazeumln e provave neuml masa praktike dhe specifike peumlr kontekstin gjinor Kjo duhet teuml ndihmojeuml ndjesheumlm politikeumlbeumlreumlsit teuml garantojneuml qeuml teuml gjitha ndeumlrhyrjet e lidhura me SALW-et teuml integrojneuml ccedileumlshtjet gjinore

1 HyRJE

Hyrje10

3 Identifikimi i praktikave meuml teuml mira teuml politikeumlbeumlrjes teuml cilat peumlrfshijneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve si harteumlzimi i faktoreumlve qeuml kontribuojneuml neuml keumlto iniciativa (Kapitujt 3 dhe 4)

4 Ofrimi i rekomandimeve teuml bazuara neuml prova dhe i njeuml instrumenti praktik peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et (Kapitulli 5)

Theumlneuml kjo studimi nuk synon teuml analizojeuml zbatimin aktual teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL apo qeuml teuml vlereumlsojeuml ndikimin ose efektet qeuml mund tu atribuohen keumltyre politikave peumlr ndeumlrhyrjet neuml rajon Kur i referohet zbatimit kjo beumlhet kryesisht me synimin peumlr teuml harteumlzuar disa sfida konceptuale teuml lidhura me politikat

113 Objekti

Qeumlllimi analitik - Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport peumlrbeumlhet nga dy pjeseuml

a) Analiza e teuml dheumlnave statistikore teuml disponueshme mbi lidhjet e ndryshme ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve dhe

b) Rishikimi i ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit i strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve i ligjeve strategjive dhe i planeve teuml veprimit peumlr barazineuml gjinore i ligjeve strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave si dhe kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe asaj me bazeuml gjinore

shtrirjagjeografike peumlrcaktohet nga zona e veprimeve teuml SEESAC peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta neuml periudheumln 2013-2016 dhe peumlrfshin Shqipeumlrineuml Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln Moldavineuml Malin e Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml Neuml kapitullin e dyteuml peumlrmenden gjithashtu edhe vende jashteuml rajonit teuml EJL por kjo eumlshteuml beumlreuml kryesisht me qeumlllimin peumlr teuml zbuluar tendenca meuml teuml gjera dhe peumlr teuml beumlreuml teuml mundur krahasimet

114 metOdOlOgjia

Eumlshteuml peumlrdorur njeuml gameuml e gjereuml metodash ndeumlrkoheuml qeuml janeuml zgjedhur mjetet meuml teuml peumlrshtatshme peumlr komponenteumlt e ndrysheumlm teuml studimit Metodat peumlrfshijneuml

bull rishikimiiliteratureumls Njeuml rishikim i gjereuml i literatureumls aktuale dhe relevante dhe i raporteve ndeumlrkombeumltare rajonale dhe specifike peumlr kontekstin si dhe i keumlrkimeve mbi ccedileumlshtjet qeuml lidhen me gjinineuml dhe SALW-et (Shtojca 3)

bull rishikimiidokumentacionit Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit dhe strategjiteuml e planet e veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL u rishikuan peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr SALW-et Gjithashtu eumlshteuml kryer edhe rishikimi i legjislacionit dhe strategjive peumlr barazineuml gjinore dhe i dokumenteve teuml politikave qeuml trajtojneuml dhuneumln me bazeuml gjinore peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml trajtuar ccedileumlshtjet e SALW-ve (Shtojca 2)

bull Intervista gjysmeuml teuml strukturuara me aneumltareuml teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlrfaqeumlsuesit e institucioneve shteteumlrore dhe peumlrfaqeumlsuesit e organizatave teuml grave qeuml punojneuml neuml fusheumln e mbrojtjes seuml grave nga dhuna neuml familje dhe nga dhuna me baza gjinore (Shtojca 1)aneumltareumlt e komisioneve

bull Njeuml pyeteumlsor i hartuar neuml konsultim me peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve peumlrfituese teuml SALW-ve peumlr teuml zbuluar dhe dokumentuar modelet dhe tendencat gjinore qeuml lidhen me ccedileumlshtjet e SALW-ve Pyeteumlsori eumlshteuml peumlrpjekur teuml mbledheuml teuml dheumlna rajonale teuml krahasueshme peumlr aspektet meuml teuml reumlndeumlsishme gjinore teuml SALW-ve teuml tilla si teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml peumlr autoreumlt dhe viktimat e incidenteve me armeuml zjarri zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit viktimat e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri personat qeuml i doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave teuml mbledhjes peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave mes aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe kufizimet neuml procedurat e licencimit peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje U beumlneuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml veccediluar karakteristikat e mosheumls seuml viktimave dhe autoreumlve teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlr teuml pasur njeuml ide meuml teuml qarteuml se si ndeumlrthuret gjinia me mosheumln (Shtojca 4)

115 Sfidat dhe kufizimet

Sfida kryesore metodologjike buron nga mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml rajonin e EJL dhe nga mungesa e njeuml qasjeje teuml unifikuar peumlr mbledhjen e teuml dheumlnave Praktika e mbledhjes seuml teuml dheumlnave eumlshteuml peumlrgjitheumlsisht e pazhvilluar por ajo gjithashtu luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin ashtu sikurse disponueshmeumlria dhe cileumlsia e teuml dheumlnave Peumlr rrjedhojeuml kjo krijon veumlshtireumlsi neuml zbulimin dhe dokumentimin e modeleve dhe tendencave gjinore neuml rajon Peumlr disa probleme akute si psh vrasja e grave dhe dhuna neuml familje ka disa teuml dheumlna teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shpesh mungojneuml teuml dheumlnat meuml elementare peumlr struktureumln gjinore teuml autoreumlve dhe viktimave teuml dhuneumls seuml kryer me armeuml Neuml disa raste legjislacioni peumlr mbrojtjen e teuml dheumlnave personale e peumlrcakton gjinineuml si informacion veccedilaneumlrisht sensitiv dhe peumlr

Referencat peumlr Kosoveumln kuptohen neuml kontekstin e Rezoluteumls seuml Keumlshillit teuml Sigurimit 1244 (1999)

Hyrje 11

shkak teuml kufizimeve ligjore nuk disponohen informacione teuml tilla si numri i grave dhe burrave qeuml keumlrkojneuml teuml pajisen me leje peumlr teuml mbajtur armeuml

Peumlr teuml kapeumlrcyer pjeseumlrisht pengesat qeuml lidhen me statistikat e pamjaftueshme neuml dispozicion teuml ndara sipas gjiniseuml pyeteumlsori i peumlrmendur meuml sipeumlr u konceptua si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml lidhur mbledhjen e teuml dheumlnave me problematikat kryesore teuml politikave teuml peumlrmendura neuml seksionin meuml poshteuml Ai ofron gjithashtu njeuml tablo meuml teuml qarteuml teuml kufizimeve dhe hendeqeve neuml praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave dhe nxjerr neuml pah veumlshtireumlsiteuml qeuml mund teuml hasen neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml zhvilluar politikeumlbeumlrjen mbi bazeumln e provave Pavareumlsisht peumlrgjigjeve teuml mira nga komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve1 duhet teuml merret neuml konsiderateuml fakti se peumlr shumeuml prej tyre kjo ishte hera e pareuml qeuml teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml mblidheshin neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe gjateuml keumltij procesi u haseumln shumeuml sfida nga bazat e teuml dheumlnave josensitive ndaj gjiniseuml qeuml veumlshtireumlsonin mbledhjen e teuml dheumlnave deri te nevoja peumlr ti nxjerreuml teuml dheumlnat manualisht ccedilka peumlrbeumlnte ngarkeseuml shumeuml teuml madhe pune

Peumlrveccedil pyeteumlsorit u peumlrdoreumln njeuml seumlreuml burimesh teuml tjera teuml tilla si raportet dhe bazat e teuml dheumlnave teuml SEESAC-ut UNO-DC-seuml OBSH-seuml Small Arms Survey (SAS - Vrojtimi peumlr armeumlt e vogla) Deklarateumls e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvillimin (DGJ) teuml Rrjetit teuml Grave kundeumlr Dhuneumls etj Peumlr ana-lizimin e ligjeve lidhur me SALW-et dhe me armeumlt e zjarrit neuml EJL u peumlrdor korpusi i SEESAC-ut me legjislacionin rajonal peumlr armeumlt Ky korpus sheumlrben si njeuml udheumlzues peumlr legjislacionin e SALW-ve neuml rajon dhe eumlshteuml i disponuesheumlm neuml gjuheumlt shqip BCMS2 anglisht dhe rumanisht

Sidoqofteuml peumlr shkak teuml disponueshmeumlriseuml seuml kufizuar teuml teuml dheumlnave ky studim nuk peumlrpiqet teuml ofrojeuml njeuml pamje gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr ccedildo shtet dhe territor neuml EJL dhe ky as nuk eumlshteuml qeumlllimi i tij Peumlrkundrazi ai peumlrpiqet teuml niseuml diskutime teuml meumltejshme mbi nevojeumln peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe avancuar praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave si peumlr sa i peumlrket qeumlllimit ashtu edhe disponueshmeumlriseuml seuml teuml dheumlnave

Peumlr njeuml panorameuml meuml teuml ploteuml teuml situatave specifike sipas kontekstit do teuml duhet teuml ndeumlrmerren keumlrkime dhe analiza teuml tjera veccedilaneumlrisht kur beumlhet fjaleuml peumlr bashkeumlveprimin e ndeumlrlikuar teuml regjimeve gjinore dominuese ngjarjeve teuml fundit historike situateumls social-ekonomike dhe politike dhe praktikave aktuale peumlr SALW-et Prandaj raporti rithekson njeuml emergjenceuml teuml sinjalizuar qeuml meuml pareuml neuml keumlrkimin akademik dhe neuml ateuml teuml politikave (Cukier 2009 Schroeder Farr dhe

Schnabel 2005 Alvazzi del Frate 2011 Carapic 2014) sipas seuml cileumls nevojitet njeuml keumlrkim meuml i fokusuar te gjinia peumlr teuml hartuar politika efektive peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml (Doumlnges 2014 f 4)

116 Struktura

Ky raport eumlshteuml i strukturuar neuml kateumlr kapituj Kapitulli i pareuml ofron informacion bazeuml rreth studimit qeumlllimi objektivat audienca dhe objektivi i peumlrmbajtjes seuml tij Peumlrmenden shkurtimisht instrumentet metodologjike kyccedile teuml peumlrdorura dhe sinjalizohen sfidat e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Kapitulli i dyteuml peumlrqendrohet te problematikat kryesore teuml politikave peumlr sa i peumlrket gjiniseuml dhe SALW-ve Ky seksion rishikon njeuml numeumlr teuml madh hulumtimesh ekzistuese mbi aspektet gjinore teuml dhuneumls nga armeumlt e vogla e teuml lehta neuml EJL Seksioni i treteuml peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml analizeumls gjinore teuml kuadrit ligjor dhe strategjik peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL Janeuml marreuml neuml konsiderateuml edhe praktikat e mira teuml zhvilluara neuml vende dhe territore teuml tjera Si peumlrfundim seksioni i fundit peumlrmban rekomandime qeuml bazohen neuml gjetjet kryesore teuml raportit

12 PeumlRkufizime

Gjinia regjimet gjinore rolet gjinore

Neuml keumlteuml raport gjinia kuptohet si njeuml parim thelbeumlsor i cili strukturon rreumlnjeumlsisht jeteumlt e grave dhe burrave Ajo peumlrfshin njeuml paketeuml praktikash qeuml formojneuml njeuml model dominues shpeshhereuml referuar si regjim gjinor ldquoi cili i pozicionon grateuml dhe burrat neuml marreumldheumlnie teuml tilla qeuml karakteristikat e tyre teuml grupit por edhe jeteumlt individuale teuml kuptohen peumlrmes keumltij modeli (Blagojević 2013 f 33) Regjimet gjinore janeuml marreumldheumlnie relativisht teuml strukturuara ndeumlrmjet grave dhe burrave qeuml marrin formeuml neuml rolet dhe identitetet gjinore dhe janeuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social kulturor dhe historik (po aty f 33-37)

Gjinia i referohet roleve sociale - rolet gjinore - dhe sjelljeve teuml cilat neuml njeuml shoqeumlri shihen si teuml peumlrshtatshme peumlr grateuml burrat vajzat dhe djemteuml dhe me pritshmeumlrineuml qeuml teuml gjitheuml ata do teuml respektojneuml normat e lidhura me gjinineuml Prandaj gjinia ka teuml beumljeuml me diferencat sociale ndeumlrmjet grave dhe burrave (dhe jo me ndryshimet biologjike referuar neuml vijim si seksi) Duke qeneuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social ato janeuml teuml ndryshueshme

1 Sheumlnim Neuml momentin e finalizimit teuml keumltij raporti teuml dheumlnat ishin doreumlzuar nga Ministria e Puneumlve teuml Brendshme e Shqipeumlriseuml dhe nga komisionet e SALW-ve teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls Malit teuml Zi dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml Teuml dheumlnave peumlrkateumlse neuml vijim referohen si baza e teuml dheumlnave e SEESAC SEESAC nuk mban peumlrgjegjeumlsi peumlr sakteumlsineuml e informacionit

2 Shkurtimi BCMS i referohet gjuheumls boshnjake kroate malazeze dhe serbe

Hyrje12

me kalimin e koheumls Gjinia nuk i referohet veteumlm grave por i referohet grave dhe burrave vajzave dhe djemve dhe marreumldheumlnies ndeumlrmjet tyre Gjinia peumlrcakton ateuml ccedilfareuml pritet ccedilfareuml lejohet dhe vlereumlsohet peumlr grateuml dhe burrat neuml njeuml kontekst teuml caktuar Ajo peumlrcakton gjithashtu veprimtariteuml qeuml ndeumlrmerren ndeumlrmjet grave dhe burrave qasjen neuml burime dhe kontrollin mbi to si dhe mundeumlsiteuml neuml vendimmarrje (OSAGI 2001) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi eumlshteuml te roli qeuml luan gjinia neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave qeuml lidhen me SALW-et si dhe te rreziqet specifike gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve

Termat integrim gjinor dhe integrim i perspektiveumls gjinore peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tjetrit neuml keumlteuml raport dhe neumlnkuptojneuml procesin e vlereumlsimit teuml pasojave peumlr grateuml dhe burrat nga ccedildo veprim i planifikuar duke peumlrfshireuml legjislacionin politikat ose programet neuml teuml gjitha fushat dhe neuml teuml gjitha nivelet Eumlshteuml njeuml strategji peumlr ti kthyer shqeteumlsimet dhe peumlrvojat e grave dhe teuml burrave neuml njeuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve neuml teuml gjitha sferat politike ekonomike dhe shoqeumlrore neuml meumlnyreuml qeuml grateuml dhe burrat teuml peumlrfitojneuml neuml meumlnyreuml teuml barabarteuml dhe teuml mos keteuml pabarazi Qeumlllimi peumlrfundimtar eumlshteuml teuml arrihet barazia gjinore (ECOSOC 1997 f 2)

dhunakundeumlrgravedhedhunaneumlfamilje

Neuml keumlteuml raport dhuna kundeumlr grave dhe dhuna neuml familje peumlrdoren neuml peumlrputhje me Konventeumln e Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje (neuml vijim referuar si Konventa e Stambollit) Dhuneuml kundeumlr grave neumlnkupton shkeljen e teuml drejtave teuml njeriut dhe njeuml formeuml diskriminimi kundeumlr grave dhe peumlrfshin teuml gjitha aktet e dhuneumls me bazeuml gjinore qeuml rezultojneuml ose mund teuml rezultojneuml neuml leumlndim fizik seksual psikologjik ose ekonomik apo neuml vuajtje peumlr grateuml duke peumlrfshireuml keumlrceumlnimin e kryerjes seuml keumltyre akteve detyrimin ose heqjen arbitrare teuml liriseuml qofteuml neuml publik ose neuml jeteumln privatedhuneumlneumlfamilje janeuml teuml gjitha aktet e dhuneumls fizike seksuale psikologjike ose ekonomike qeuml ndodhin brenda familjes ose njeumlsiseuml familjare ose ndeumlrmjet bashkeumlshorteumlve ose partnereumlve teuml meumlparsheumlm apo teuml tanisheumlm pavareumlsisht neumlse autori ka jetuar ose jo neuml teuml njeumljteumln baneseuml me viktimeumln (2011 f 3)

vrasjaegraveneumlnkupton neuml peumlrgjitheumlsi vrasjen me paramendim teuml grave peumlr shkak se janeuml gra por peumlrkufizime meuml teuml gjera peumlrfshijneuml ccedildo lloj vrasjeje teuml grave ose vajzave (OBSH) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi peumlrqendrohet te vrasja e grave neuml kuptimin meuml teuml ngushteuml teuml vrasjes nga partneri intim si psh vrasja e njeuml gruaje nga partneri i tanisheumlm ose i meumlparsheumlm vrasjaegrave peumlrdoret peumlr tju referuar teuml gjitha rasteve teuml vrasjeve ku femrat janeuml viktima teuml keumltyre akteve (Peumlr meuml tepeumlr diskutim neuml lidhje me operacionalizimin dhe peumlrdorimin e keumltyre termave shih Alvazzi del Frate 2011 f 116 OBSH 2012Racovita 2015 f 89)

Armeuml teuml vogla e teuml lehta (SALW)3 neuml vijim neumlnkuptohen neuml peumlrputhje me Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla (UN CASA 2016 f 13 19) Armeuml teuml vogla janeuml teuml gjitha armeumlt vdekjeprureumlse teuml projektuara peumlr peumlrdorim individual e qeuml mund teuml transportohen nga njeriu teuml cilat nxjerrin ose leumlshojneuml janeuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohen lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlseacute (po aty f 13)

Peumlrqeumlllimeteumlkeumltijraportitermatarmeumlzjarridhe armeuml teuml vogla peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tje-trit

Armeuml e lehteuml4 eumlshteuml ccedildo armeuml vdekjeprureumlse e projektuar peumlr peumlrdorim nga dy ose tre persona qeuml veprojneuml si njeuml grup (edhe pse disa prej tyre mund teuml mbahen dhe peumlrdoren nga njeuml person i veteumlm) e cila nxjerr ose leumlshon eumlshteuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohet lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlse (po aty f 19)

komisionisALW-ve(neuml vareumlsi teuml rajonit dhe teuml procesit mund teuml quhet edhe Pikeuml Kombeumltare Kontakti KomitetKeumlshillAgjenci Kombeumltare peumlr Koordinimin e SALW-ve) eumlshteuml njeuml organ kombeumltar ndeumlrinstitucional peumlrgjegjeumls peumlr hartimin koordinimin zbatimin e politikave dhe peumlr monitorimin e peumlrpjekjeve peumlr trajtimin e teuml gjitha ccedileumlshtjeve qeuml lidhen me SALW-et brenda njeuml territori kombeumltar (PNUD 2008a f 2)

3 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash revolvereumlt dhe pistoletat me veteumlmbushje pushkeumlt dhe pushkeumlt karabineuml automatikeumlt pushkeumlt automatike dhe mi-tralozat e lehteuml si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e vogla antike dhe imitimet e tyre 4 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash mitraloza teuml reumlndeuml granatahedheumls dore neumln tyteuml ose teuml montuar armeumlt portative kundeumlrajrore armeumlt portative

kundeumlrtank pushkeumlt pa zmbrapsje raketahedheumlset kundeumlrtank teuml doreumls dhe sistemet e raketave predhahedheumlset kundeumlrajrore teuml doreumls dhe mortajat e kalibrit meuml teuml vogeumll se 100 milimetra si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e lehta antike dhe imitimet e tyre

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 13

21 PRanimi i lidhjeve ndeumlRmjet gjiniseuml dhe SALW-ve

Veumlllimi gjithnjeuml e neuml rritje i literatureumls dhe i teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml ka kontribuuar ndjesheumlm neuml rritjen e pranimit teuml lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve Siccedil shihet shkalla e madhe e mospeumlrputhjes seuml statistikave tregon se dallimet gjinore neuml mjediset social-kulturore nevojiten peumlr teuml shpjeguar dallimet gjinore neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2013 f 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave eumlshteuml argumentuar se ndikimi i diferencuar qeuml SALW ka te grateuml dhe burrat keumlrkon integrim teuml qeumlndruesheumlm teuml problematikave gjinore neuml legjislacionet dhe kuadrot e politikave peumlr SALW-et (SEESAC 2007a) kjo nevojitet peumlr eksplorimin e dallimeve gjinore neuml meumlnyreuml qeuml teuml zhvillohen strategji teuml peumlrshtatshme kundeumlr keqpeumlrdorimit dhe peumlrhapjes seuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta (Cukier 2009 f 19)

Peumlr teuml rritur kuptimin ose peumlr teuml informuar procesin e politikeumlbeumlrjes janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml vazhdueshme nga shumeuml aktoreuml teuml ndrysheumlm teuml tilleuml si akademikeumlt keumlrkuesit specialisteumlt e teuml drejtave gjinore OJQ-teuml e grave dhe organizatat ndeumlrkombeumltare peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat praktikat gjinore dhe SALW-et ndeumlrthuren me njeumlra-tjetreumln Neuml keumlteuml drejtim keumlrkuesit kaneuml eksploruar ndeumlrveprimin e ndeumlrlikuar ndeumlrmjet gjiniseuml dhe peumlrhapjes rregullimit dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla (Farr dhe Gebre-Wold 2002 Cukier Kooistra dhe Anto 2002 Cukier dhe Cairns 2009) Gjithashtu janeuml beumlreuml shumeuml peumlrpjekje peumlr teuml shpjeguar efektet neuml shumeuml rrafshe teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve me njeuml fokus teuml veccedilanteuml te dhuna ndaj grave e ushtruar neuml kushte konflikti ose jo e veccedilaneumlrisht te lidhjet ndeumlrmjet praniseuml seuml armeumlve dhe dhuneumls neuml familje (AI IANSA OI 2005 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013 Dziewanski LeBrun dhe Racovita 2014) Kaneuml nisur keumlrkime peumlr teuml peumlrcaktuar faktoreumlt qeuml i japin formeuml sjelljes dhe praktikave teuml burrave neuml lidhje me SALW-et ndeumlrkoheuml qeuml veumlmendje e veccedilanteuml i eumlshteuml kushtuar teuml rinjve meshkuj peumlr shkak teuml peumlrfaqeumlsimit teuml larteuml teuml tyre neuml pozicionin e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml dhuneumls me armeuml Duke vepruar keumlshtu janeuml ekzaminuar rreziqet specifike dhe kushteumlzimet shoqeumlrore kulturore dhe ideologjike teuml keumltyre ccedileumlshtjeve (Bevan dhe Florquin 2006 Page 2009 Mankowski 2013) Gjithashtu janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr

analizimin kritik teuml aspekteve gjinore teuml rezolutave traktateve dhe angazhimeve shumeumlpaleumlshe peumlr armeumlt konvencionale dhe peumlr teuml drejtat dhe pjeseumlmarrjen e grave (Farr 2002 Bastick dhe Valasek 2014 Acheson 2015) ose peumlr teuml eksploruar reagimin gjinor teuml legjislacionit peumlr dhuneumln neuml familje neuml njeuml kontekst gjeografik teuml veccedilanteuml (Krkeljić 2007 Dokmanović 2007) Neuml EJL janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml kapeumlrcyer teuml pakteumln pjeseumlrisht mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet ngritjes seuml njeuml baze teuml dheumlnash dhe neumlpeumlrmjet njeuml analize peumlr ndeumlrgjegjeumlsimin gjinor teuml mediave qeuml raportojneuml peumlr dhuneumln e lidhur me armeumlt e zjarrit (SEESAC 2015 SEESAC 2016 SEESAC 2016a) Peumlr sa i peumlrket rezultateve teuml politikave raportet e fundit mundeumlsojneuml ndjekjen e praktikave teuml reja neuml lidhje me rezultatet e programeve teuml veccedilanta neuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj (Abt dhe Winship 2016)

Keumlto fakte kaneuml teumlrhequr njeuml rritje teuml veumlmendjes kritike si neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr keumlrkime teuml tjera peumlr teuml lehteumlsuar meuml tej kuptimin e keumlsaj teme ashtu edhe neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr teuml artikuluar keumlrkeseumln peumlr peumlrpjekje praktike peumlr parandalimin ose ndreqjen e pasojave shkateumlrrimtare qeuml dhuna me armeuml mbi shoqeumlrineuml grateuml burrat djemteuml dhe vajzat Sidoqofteuml pavareumlsisht praktikave teuml reja dhe zhvillimeve meuml teuml fundit inovative teuml tilla si miratimi i Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili u keumlrkon vendeve teuml marrin neuml konsiderateuml rreziqet e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml teuml gjitha njohuriteuml e krijuara nuk kaneuml pasur ende njeuml ndikim teuml mjaftuesheumlm te politikat

Megjithateuml keumlto zhvillime kaneuml shkaktuar njeuml veumlmendje teuml re peumlr keumlteuml ccedileumlshtje dhe kaneuml nxjerreuml neuml pah keumlndveumlshtrime teuml shumta peumlr aspektet e ndryshme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml cilat peumlr pasojeuml keumlrkojneuml qeuml problematikat gjinore teuml merren neuml konsiderateuml me kujdesin e duhur neuml momentin e projektimit teuml zgjidhjeve teuml ndryshme Keumlto aspekte teuml ndryshme mund teuml grupohen neuml peseuml problematika kryesore ku aspektet gjinore luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe kuptimin e praktikave teuml SALW-ve (Cukier 2009)

1 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 2 Dhuna neuml familje (dhe rregullimi i mbajtjes seuml

armeumlve nga civileumlt) 3 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeumlt e vogla 4 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe

rregullimit teuml tyre 5 Gjinia dhe proceset politike

2 CcedilEumlSHTJET GJINORE dhe SALW-et - PRObLEmATIkAT kRyESORE TEuml POLITIkAvE

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve14

Neuml vijim teuml keumltij klasifikimi seksioni tjeteumlr peumlrshkruan shkurtimisht keumlto peseuml aspekte dhe teuml dheumlnat peumlrkateumlse kur disponohen paraqiten neuml meumlnyreuml teuml tilleuml qeuml teuml peumlrcaktohet njeuml lidhje meuml e afeumlrt dhe teuml skicohet konteksti dhe sfidat qeuml paraqesin politikat neuml EJL

22 PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave

221 gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vOgla

Teuml dheumlnat qeuml disponohen peumlr vrasjet neuml teuml gjitheuml boteumln tregojneuml njeuml polarizim teuml mprehteuml peumlr sa i peumlrket

modeleve gjinore teuml vrasjeve dhe diferencimit teuml problematikave teuml siguriseuml peumlr grateuml dhe burrat (UNODC 2013 Racovita 2015) Burrat mbizoteumlrojneuml si neuml rastin e autoreumlve ashtu edhe neuml rastin e viktimave por ata peumlrbeumljneuml njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml personave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim (95) sesa si viktima (79) Shkalla e vrasjeve teuml burrave (97 peumlr 100 000) eumlshteuml rreth 15 hereuml meuml e larteuml se mesatarja globale (62 peumlr 100 000) dhe 36 hereuml meuml e larteuml se shkalla e vrasjeve teuml grave (27 peumlr 100 000) (po aty 2013 f 13 21)

Burimi Studimi Global i UNODC-seuml peumlr Vrasjet 2013

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 15

Nga ana tjeteumlr grateuml kaneuml meuml shumeuml gjasa teuml jeneuml viktima teuml vrasjeve (21) sesa teuml deumlnuara peumlr vrasje (5) (po aty 2013 f 13) Teuml dheumlnat e paraqitura te Barra globale e dhuneumls me armeuml vlereumlsojneuml se grateuml peumlrbeumlnin 16 (rreth 60 000 e shprehur si numeumlr total) teuml viktimave teuml vrasjeve neuml vitin 2012 (Racovita 2015 f 90)

Edhe pse shkalla e vrasjeve ndryshon neuml meumlnyreuml drastike neuml rajone teuml ndryshme raporti burra-gra mbetet thuajse konstant pavareumlsisht vendit apo territorit Shifrat neuml Evropeuml janeuml shumeuml meuml teuml uleumlta krahasuar me mesataret globale por pjesa qeuml zeumlneuml grateuml neuml Evropeuml eumlshteuml meuml e larteuml si peumlr autoreumlt e deumlnuar ashtu edhe peumlr viktimat e vrasjeve - respektivisht 8 dhe 28 (UNODC 2013 f 13)

Peumlr sa i peumlrket armeumlve teuml zjarrit peumlrllogaritjet peumlr peumlrdorimin e tyre si mjet peumlr teuml kryer vrasje luhaten neuml nivel global nga 40 (po aty 2013 f 15) neuml 48 (OBSH UNODC PNUD 2014) ccedilka i beumln ato teuml jeneuml arma meuml e peumlrdorur neuml kryerjen e vrasjeve (UNODC 2013 f 15) Modelet gjinore teuml vrasjeve teuml kryera peumlrmes armeumlve teuml zjarrit ndjekin nga afeumlr modelet e vrasjeve neuml peumlrgjitheumlsi Burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml viktimave teuml aksidenteve qeuml peumlrfshijneuml armeuml zjarri me peumlrllogaritje qeuml arrijneuml deri neuml 90 neuml nivel global (UNP QDH 2007 f 81) dhe 76 neuml Evropeuml (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 27) Por megjithateuml duke pasur parasysh qeuml grateuml janeuml shumeuml meuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara mes blereumlsve zoteumlruesve ose peumlrdoruesve teuml keumltyre armeumlve ato ndikohen neuml meumlnyreuml joproporcionale nga pasojat e armeumlve teuml vogla (Farr 2006 f 17) ndeumlrkoheuml

qeuml eumlshteuml dokumentuar njeuml korrelacion meuml i forteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml femrave sesa midis disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml burrave (Hemenway dhe Miller 2000) Nga perspektiva e politikave qeuml neuml fillim teuml viteve 90 u vu neuml dukje se kjo mospeumlrputhje peumlrbeumlnte njeuml element teuml forteuml peumlr pozicionimin e keumltij debati neuml kuadrin e teuml drejtave teuml njeriut dhe teuml baraziseuml (Cukier)

Keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te rastet fatale duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren si mjet peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike leumlndim emocional frikeuml peumlrdhunim abuzim seksual detyrim dhe forma teuml tjera dhune (UNP QDH 2007 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) teuml cilat mund teuml keneuml pasoja teuml reumlnda te viktimat por qeuml shpesh nuk raportohen ose nuk beumlhen keumlrkimet e nevojshme Shumeuml shpesh keumlto forma dhune ndodhin kryesisht neuml sfereumln private dmth neuml sfereumln familjar (Shaw 2013) dhe tolerohen ose nuk njihen nga institucionet kompetente

222EfEktEtEdifErEncuarateumlSaLW-ve te grateuml dhe burrat neuml ejl tendencat kryeSOre

Peumlr sa i peumlrket metodave teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer vrasje neuml rajonin EJL5 neuml studim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin Siccedil tregohet neuml figureumln 2 neuml Mal teuml Zi (70) dhe neuml Shqipeumlri (66) armeumlt e zjarrit tejkalojneuml ndjesheumlm teuml gjitha metodat e tjera teuml kombinuara seuml bashku ndeumlrkoheuml qeuml neuml Serbi armeumlt e zjarrit janeuml arma meuml e zgjedhur (42) krahasuar

5 Nuk kishte teuml dheumlna teuml disponueshme peumlr Kosoveumln

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve16

Modelet gjinore teuml viktimave teuml vrasjeve me paramendim neuml EJL peumlrngjajneuml me modelet globale - burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln pavareumlsisht vendit apo territorit Sidoqofteuml pjesa qeuml ata zeumlneuml neuml

numrin total teuml viktimave luhatet ndjesheumlm duke variuar nga rreth 23 (Bosnjeuml-Hercegovineuml Serbi) neuml rreth 910 (Shqipeumlri Kosoveuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml)

me armeumlt e ftohta (29) dhe mjetet e tjera (30) Edhe pse armeumlt e zjarrit janeuml peumlrdorur gjereumlsisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (30) dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml (38) diferencat ndeumlrmjet peumlrdorimit

teuml armeumlve teuml zjarrit dhe mjeteve teuml tjera janeuml meuml pak teuml theksuara sesa neuml Mal teuml Zi Shqipeumlri dhe Serbi Veteumlm neuml Moldavi armeumlt e zjarrit peumlrdoren shumeuml rralleuml (8) krahasuar me mjetet e tjera

Burimi OBSH UNODC PNUD Raporti i statusit global peumlr parandalimin e dhuneumls 2014

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 17

Rrjedhimisht pjesa qeuml grateuml zeumlneuml neuml numrin total teuml viktimave teuml vrasjeve luhatet ndjesheumlm neuml rajon (nga 73 neuml Kosoveuml neuml 341 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

dhe 351 neuml Serbi) ccedilka thekson nevojeumln peumlr keumlrkime shteseuml specifike peumlr kontekstin peumlr keumlteuml lloj shpeumlrndarjeje

Burimi UNODC Studimi Global peumlr Vrasjet 2013 teuml dheumlnat peumlr Kosoveumln Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1viktimat e vRasjeve me PaRamendim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 14 54 13 104 20 104 26 131 18 124

kosova 1 14 1 23 1 28 4 28 2 20

mali i Zi 11 40 7 27 12 33 14 24 8 29

IRJ e maqedoniseuml 5 19 10 23 7 15 11 18 4 28

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve18

Siccedil veumlrehet niveli i vrasjeve me paramendim6 neuml vendet e EJL-seuml ka reumlneuml ndjesheumlm duke filluar nga viti 1995 me peumlrfundimin e konflikteve teuml dhunshme dhe nivelet e vrasjeve janeuml ndjesheumlm meuml teuml uleumlta sesa mesatarja globale por gjithsesi mbi nivelet e Evropeumls Pereumlndimore (Carapic 2014 f 1) Veteumlm Moldavia beumln peumlrjashtim e cila ka njeuml nivel vrasjesh pak meuml teuml larteuml se mesatarja globale por shumeuml teuml larteuml krahasuar me nivelin e vendeve teuml tjera neuml rajon

Kur merren neuml konsiderateuml nivelet e vrasjes seuml grave (peumlr 100 000 banoreuml) figura 4 tregon nivele krahasimisht teuml

uleumlta peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe Serbineuml teuml cilat renditen neuml fund teuml listeumls me njeuml shkalleuml shumeuml teuml uleumlt (lt1) ndeumlrkoheuml qeuml Shqipeumlria shfaq njeuml shkalleuml teuml uleumlt (1-3) Moldavia mbetet vendi i veteumlm neumln veumlzhgim me njeuml shkalleuml mesatare qeuml eumlshteuml afeumlrsisht sa kateumlrfishi i shkalleumls evropiane Sidoqofteuml nga perspektiva e politikave ekziston njeuml tendenceuml e dukshme qeuml neuml vendet dhe territoret me nivele teuml uleumlta teuml vrasjes seuml grave shumica e vrasjeve janeuml ndeumlrpersonale teuml kryera nga njeuml partner intim ccedilka keumlrkon reagimin e duhur institucional dhe veumlnien neuml zbatim teuml strategjive specifike qeuml trajtojneuml keumlteuml problem (Racovita 2015 f 88)

6 Vrasja me paramendim peumlrkufizohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdf

Burimi Barra globale e dhuneumls me armeuml - Teuml gjitheuml vlejneuml 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 19

Teuml dheumlnat e mbledhura nga komisionet e SALW-ve neuml EJL evidentojneuml qarteuml se shumica thuajse absolute e incidenteve me armeuml zjarri7 kryen nga meshkujt - 97 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Kosoveuml 98 neuml Shqipeumlri ndeumlrkoheuml qeuml teuml gjitha incidentet e dokumentuara neuml

Mal teuml Zi ishin kryer nga meshkujt Neuml kontrast me keumlteuml incidentet me armeuml zjarri shumeuml rralleuml kryen nga grateuml (2 neuml Shqipeumlri dhe Bosnjeuml-Hercegovineuml 3 neuml Kosoveuml) peumlr teuml mos theumlneuml kurreuml (asnjeuml rast i raportuar neuml Mal teuml Zi) (figura 5)

7 Neuml kontekstin e keumltij studimi incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml vrasjet vrasjet me dhuneuml tentativat peumlr vrasje veteumlvrasjet tentativat peumlr veteumlvrasje sh-kaktimin e rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlnat neuml publik proneumlsineuml kontrollin ose mbajtjen e paautorizuar teuml armeumlve peumlrdorimin e armeumlve ose teuml mjeteve teuml rrezikshme dhuneumln neuml familje

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln dhe Malin e Zi mbulojneuml periudheumln 2011-2015 ndeumlrsa peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml vitin 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve20

Keumlto tendenca janeuml shumeuml teuml qeumlndrueshme me kalimin e koheumls pavareumlsisht vendit ose territorit siccedil tregohet neuml tabeleumln 1

Peumlr sa i peumlrket diferencimit gjinor teuml viktimave tendencat tregojneuml teuml njeumljtin nivel qeumlndrueshmeumlrie (tabela 2) por ngjashmeumlri edhe me tendencat mbizoteumlruese teuml vendeve teuml tjera siccedil tregohet neuml figureumln 6 Sidoqofteuml ndryshimet brenda peumlr brenda rajonit janeuml teuml dukshme Edhe pse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln

deumlrrmuese teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri grateuml peumlrfaqeumlsohen neuml meumlnyreuml joproporcionale neuml mesin e viktimave krahasuar me pjeseumln qeuml zeumlneuml si autore teuml incidenteve me peumlrqindje veccedilaneumlrisht teuml larta neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1aautoReumlt e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

bosnjeuml-Hercegovina 18 817 7 716 19 730 66 956 11 875

kosova 21 749 21 1127 32 1263 28 1210 27 1078

mali i Zi 0 387 0 473 0 406 0 342 0 404

tabela 2viktimat e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 8 38 5 65 Nuk disponohen teuml dheumlna

bosnjeuml-Hercegovina 8 37 6 32 5 37 12 26 3 13

kosova 1 11 1 17 1 25 2

mali i Zi 1 11 2 10 0 6 0 10 2 16

IRJ e maqedoniseuml 2 15 8 13 3 10 4 12 2 19

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 21

Studimet e kryera neuml Serbi Shqipeumlri dhe Kosoveuml ofrojneuml prova shteseuml peumlr efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat Njeuml analizeuml mediatike e kryer neuml Serbi tregoi se burrat kryenin 97 teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlrbeumlnin 83 teuml viktimave Neuml aneumln tjeteumlr grateuml peumlrbeumlnin veteumlm 3 teuml autoreumlve teuml incidenteve por ato peumlrbeumlnin 17 teuml viktimave teuml keumltyre incidenteve (SEESAC 2015 f 13 17) gjeuml e cila konfirmon se i njeumljti model vlen peumlr teuml gjitheuml rajonin

Analiza hedh gjithashtu driteuml mbi ndryshimet qeuml lidhen me gjinineuml neuml pasojat e incidenteve neuml teuml cileumlt peumlrdoren armeuml zjarri Keumlto ndryshime janeuml veccedilaneumlrisht teuml theksuara neuml rastin e Serbiseuml ku vdekja ishte pasoja meuml e zakonshme peumlr grateuml e llogaritur neuml 44 teuml incidenteve me armeuml

zjarri ku peumlrfshiheshin gra ndeumlrsa neuml rastin e burrave pasoja meuml e zakonshme ishte plagosja me 54 e ndjekur nga vdekja e cila ishte pasojeuml neuml 34 teuml incidenteve ku peumlrfshiheshin meshkujt Neuml Shqipeumlri plagosja eumlshteuml pasoja meuml e shpeshteuml si peumlr grateuml (38) ashtu edhe peumlr burrat (399) peumlr teuml gjitha incidentet e konstatuara ndeumlrkoheuml qeuml vdekja eumlshteuml pasoja e dyteuml meuml e zakonshme e llogaritur neuml 261 peumlr meshkujt dhe 296 peumlr femrat Incidentet neuml teuml cilat viktimat janeuml keumlrceumlnuar me armeuml zjarri janeuml pasoja e treteuml meuml e peumlrhapur 197 e incidenteve peumlr meshkujt dhe 259 peumlr femrat (SEESAC 2016 f 24) Peumlr sa i peumlrket pasojave gjetjet e studimit tregojneuml se viktimat femra kaneuml qeneuml shpesh meuml teuml keumlrceumlnuara se meshkujt neuml 444 teuml rasteve krahasuar me 211 qeuml ka qeneuml niveli i keumlrceumlnimit teuml meshkujve (po aty p 25)

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml periudheumln 2014-2015 peumlr Kosoveumln periudheumln 2013-2015 ndeumlrkoheuml qeuml peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe IRJ teuml Maqedoniseuml mbulojneuml periudheumln 2011-2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve22

Vrasjet me armeuml zjarri janeuml meuml teuml shpeshta mes burrave por peumlrbeumljneuml gjithashtu pothuajse gjysmeumln e vrasjeve teuml grave siccedil tregohet neuml figureumln 7

Neuml kontrast me shkalleumln e uleumlt ose relativisht teuml moderuar teuml vrasjeve teuml grave neuml EJL neuml peumlrgjitheumlsi neuml disa pjeseuml teuml rajonit ekziston njeuml peumlrqindje mesatare e larteuml e vrasjeve teuml femrave me armeuml zjarri Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml Sekretariatit teuml Deklarateumls seuml Gjeneveumls nga 48 vendet peumlr teuml cileumlt disponoheshin teuml dheumlna teuml besueshme peumlr periudheumln 2007-2012 neuml Evropeumln Juglindore Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml eumlshteuml e para dhe renditet e dymbeumldhjeta ndeumlrmjet vendeve qeuml janeuml neuml bazeumln e teuml dheumlnave me meuml shumeuml se 40 teuml vrasjeve teuml grave teuml kryera me armeuml zjarri Meuml pas vjen Republika e Serbiseuml e pozicionuar neuml vendin e shtateumlmbeumldhjeteuml ndeumlrkoheuml qeuml Moldavia renditet neuml fund

teuml listeumls neuml vendin e dyzet e dyteuml (Racovita 2015 f 104) Teuml dheumlnat e fundit teuml mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml qeumlndrueshmeumlrineuml e tendenceumls seuml paraqitur neuml figureumln 7 Peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml teuml vogla pasqyron vdekshmeumlrineuml e larteuml qeuml shkaktojneuml armeumlt e zjarritdhepeumlrbeumlnnjeumlargumentteumlforteumlpeumlrkontrollinetyreveccedilaneumlrishtneumlkontekstinedhuneumlsneumlfamilje

223 dhuna neuml familje

Teuml dheumlnat gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml disponueshme nxjerrin neuml pah modele mjaft teuml spikatura gjinore dhe teuml diferencuara teuml dhuneumls ndaj seuml cileumls janeuml teuml ekspozuar grateuml dhe burrat Neuml vareumlsi teuml paramendimit teuml kontekstit teuml motivit instrumentalitetit dhe marreumldheumlnies autor-viktimeuml UNODC-ja i klasifikon teuml gjitha rastet e vrasjeve neuml 1

Figura 7Pjesa e vRasjeve me aRmeuml zjaRRi PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 23

vrasjeqeumllidhenmeaktiviteteteumltjerakriminale (ku qeumlllimi kryesor eumlshteuml teuml gjenerohen teuml ardhura teuml jashteumlligjshme ose peumlr arsye teuml tjera) 2vrasjendeumlrpersonale (teuml kryera nga partneri intimfamiljareuml pa ndonjeuml qeumlllim dyteumlsor por thjesht si meumlnyreuml peumlr zgjidhjen e njeuml konflikti dheose ndeumlshkimin e viktimeumls peumlrmes dhuneumls) dhe 3 vrasjesocial-politike (ku vrasja kryhet peumlr teuml arritur qeumlllime teuml caktuara sociale ose politike teuml lidhura me paragjykimin social axhendat politike ose axhenda teuml tjera social-politike) (UNODC 2013 f 39-49)

Duke marreuml shkas nga statistikat neuml dispozicion vrasjet qeuml lidhen me aktivitete kriminale ose ato qeuml lidhen me axhenda social-politike prekin shumeuml meuml tepeumlr burrat sesa grateuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml aneumln tjeteumlr vrasja ndeumlrpersonale prek grateuml neuml meumlnyreuml joproporcionale Brenda keumltyre modeleve teuml diferencuara grateuml janeuml sheumlnjestra teuml llojeve specifike teuml dhuneumls me bazeuml gjinore si dhuna neuml familje dhe dhuna seksuale (Cukier 2002 f 28) Vlereumlsohet se nga teuml gjitha grateuml qeuml kaneuml qeneuml viktima teuml vrasjeve neuml teuml gjitheuml boteumln neuml vitin 2012 thuajse gjysma e tyre (47) janeuml vrareuml nga partneri intim ose nga familjareuml krahasuar me meuml pak se 6 teuml burrave teuml vrareuml neuml po teuml njeumljtin vit (UNODC 2013 f 14) Peumlr rrjedhojeuml kjo do teuml thoteuml se ndeumlrkoheuml qeuml shumica e burrave keumlrceumlnohet meuml shpesh nga rreziku i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml njohurit e tyre jointim (ose edhe nga persona teuml panjohur) grateuml janeuml meuml teuml rrezikuara neuml kontekstin familjar nga partnereumlt e tyre intimeuml (po aty f 28-29) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml gjithashtu e reumlndeumlsishme teuml theksohet se prevalenca e dhuneumls me armeuml varet shumeuml jo veteumlm nga gjinia e autorit por gjithashtu edhe nga marreumldheumlnia qeuml autori ka me viktimeumln dhe nga vendi i ushtrimit teuml dhuneumls (Sorenson 2006)

Njeuml seumlreuml studimesh paraqesin prova sipas teuml cilave prania e njeuml arme rrit rrezikun e njeuml pasoje fatale peumlr grateuml neuml kontekstin familjar (SAS 2013 Cukier 2006 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) Neuml analizeumln e kryer neuml 26 vende me teuml ardhura teuml larta dhe neuml 10 vende me teuml ardhura mbi mesataren Hemenway dhe Miller dokumentojneuml njeuml korrelacion teuml qarteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve teuml zjarrit dhe shkalleumls seuml vrasjeve - ku ka meuml shumeuml armeuml ka meuml shumeuml vrasje (2000) Neuml SHBA njeuml shtet qeuml ka njeuml prej niveleve meuml teuml larta teuml zoteumlrimit teuml armeumlve 84 e teuml gjitha grave teuml vrara ishin vrareuml me armeuml zjarri (AI IANSA OI 2005 f 11) nivel i cili eumlshteuml mbi dyfishin e mesatares globale Njeuml studim i kryer neuml SHBA tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml prania e njeuml arme neuml shteumlpi rriste me 41 rrezikun e peumlrgjithsheumlm qeuml dikush neuml familje teuml vritej peumlr grateuml neuml veccedilanti ky rrezik thuajse trefishohej - (njeuml rritje prej 272) (po aty f 12) Sipas peumlrllogaritjeve teuml tjera prania e njeuml SALW-i rrit me 5 deri neuml 12 hereuml mundeumlsineuml e pasojave fatale peumlr grateuml

krahasuar me rastet ku nuk ka armeuml zjarri kjo do teuml thoteuml se grateuml e dhunuara kaneuml 5 hereuml meuml shumeuml gjasa qeuml teuml vriten nga dhunuesi i tyre neumlse ky i fundit zoteumlron njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml sulmet neuml dhuneumln neuml familje ku peumlrfshihen armeuml kaneuml 12 hereuml meuml shumeuml gjasa teuml rezultojneuml neuml vdekje krahasuar me rastet kur peumlrdoren armeuml teuml tjera ose forceuml fizike (Qendra Ligjore peumlr Parandalimin e Dhuneumls me Armeuml)

Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml argumentuar se brenda kontekstit meuml teuml gjereuml social teuml pabarazive gjinore ekzistuese SALW-teuml rrisin ccedilekuilibrat e pushtetit dhe peumlrforcojneuml hierarkiteuml sociale teuml cilat u mundeumlsojneuml burrave dominimin mbi grateuml (Farr 2006 f 111) ndash kjo shprehet neuml meumlnyreumln meuml radikale neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls seuml ushtruar nga partneri intim dhe neuml pasojeumln meuml fatale - ateuml teuml vrasjes seuml grave nga partneri intim

Ka disa faktoreuml teuml cileumlt rrisin mundeumlsineuml e pasojave fatale neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim kur peumlrfshihen edhe armeumlt e zjarrit (AI IANSA OI 2005 f 13)

madheumlsia e plageumlve teuml shkaktuara nga shteumlnia me armeuml

kapaciteti i reduktuar i grave peumlr teuml rezistuar shanset e reduktuara teuml grave peumlr tu arratisur ose

teuml personave teuml jashteumlm peumlr teuml ndeumlrhyreuml dhe peumlr ti ndihmuar ato si edhe

shanset meuml teuml larta qeuml njeuml dhunues teuml peumlrdoreuml armeuml neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Campbell 2003)

Armeumlt e zjarrit luajneuml gjithashtu rol neuml rastet e ushtrimit teuml dhuneumls seksuale ose teuml formave teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kushte konflikti ose jo Peumlrveccedil keumlsaj ashtu siccedil peumlrmendet meuml sipeumlr prania e armeumlve teuml zjarrit mund teuml rezultojeuml neuml plagosje dhe gjymtim dhe lidhet me dhuneumln psikologjike ndaj grave nga partnereumlt e tyre dhe qeuml mund teuml marreuml forma teuml ndryshme (keumlrceumlnim frikeumlsim peumlrndjekje etj)

Dhuna kundeumlr grave neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft e peumlrhapur neuml EJL Neuml Shqipeumlri shkalla e peumlrgjithshme e prevalenceumls seuml dhuneumls neuml familje kundeumlr grave (gjateuml gjitheuml jeteumls) eumlshteuml 594 dhuna psikologjike eumlshteuml meuml e shpeshta (582) e ndjekur nga dhuna fizike (237) (INSTAT 2013 f 34) Pothuajse njeuml neuml dy gra neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (472) ka peumlrjetuar teuml pakteumln njeuml formeuml dhune qeuml neuml mosheumln 15 vjeccedil meuml seuml shumti dhuneuml psikologjike (419) dhe fizike (243) (Babović Ginić Vuković Karadinovic 2013 f 13) Teuml dheumlnat e ofruara nga njeuml anketim i kryer neuml Serbi neuml vitin 2010 dokumentojneuml teuml njeumljteumln tendenceuml - prevalenca e peumlrgjithshme e dhuneumls kundeumlr grave llogaritet neuml 542 487 psikologjike dhe 216 fizike

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve24

Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj keumltij problemi veteumlm koheumlt e fundit autoritetet neuml rajon kaneuml filluar ta trajtojneuml sistematikisht keumlteuml ccedileumlshtje peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe strategjikeuml kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe akoma meuml seuml fundmi peumlrmes neumlnshkrimit dhe ratifikimit teuml Konventeumls seuml Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje Pavareumlsisht shenjave teuml rritjes seuml ndeumlrgjegjeumlsimit peumlr dhuneumln neuml familje aspekte teuml ndryshme teuml problemit nuk janeuml studiuar mjaftuesheumlm

ndeumlrkoheuml qeuml praktikat e pamjaftueshme teuml regjistrimit teuml rasteve peumlrbeumljneuml njeuml pengeseuml serioze peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht karakteristikat qeumlllimin dhe prevalenceumln si dhe reagimin institucional Teuml gjitheuml keumlta elementeuml veumlshtireumlsojneuml zhvillimin e meumltejsheumlm teuml zgjidhjeve teuml politikave Si rezultat i peumlrpjekjeve teuml fundit teuml komisioneve teuml SALW-ve neuml EJL po mblidhen disa teuml dheumlna bazeuml peumlr armeumlt e zjarrit dhe dhuneumln neuml familje teuml cilat nxjerrin neuml pah tendencat madhore dhe ravijeumlzojneuml rreziqet specifike gjinore

Siccedil shihet nga tabela 3 dhe figura 8 teuml cilat tregojneuml pjeseumln qeuml zeumlneuml vrasjet nga partneri intim neuml totalin e vrasjeve teuml grave dhe burrave neuml Shqipeumlri Kosoveuml Mal teuml Zi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

dhuna neuml familje me pasojeuml fatale prek neuml meumlnyreuml joproporcionale grateuml dhe ndodh shumeuml rralleuml mes meshkujve duke zeumlneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll neuml numrin total teuml meshkujve teuml vrareuml

tabela 3numRi i PeRsonave teuml vRaReuml nga PaRtneRi intim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 9 2 Nuk disponohen teuml dheumlna

kosova 1 0 0 0 1 1 0 0 2 0

mali i Zi 3 0 4 0 1 1 2 0 1 0

IRJ e maqedoniseuml 2 0 4 2 2 0 5 0 2 2

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 25

Siccedil shihet neuml rastet e niveleve relativisht teuml uleumlta teuml vrasjeve me paramendim dhe teuml vrasjeve teuml grave e cila eumlshteuml njeuml veccedilori e peumlrbashkeumlt e pjeseumls meuml teuml madhe teuml rajonit teuml EJL-seuml shumica e vrasjeve teuml grave neuml EJL lidhen me dhuneumln neuml familje dmth nga partneri intim Brenda periudheumls peseumlvjeccedilare (2011-2015) pjesa qeuml zinin grateuml e vrara nga partneri i tyre intim neuml totalin e grave teuml vrara ishte

41 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml 44 neuml Kosoveuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi teuml gjitha grateuml ishin vrareuml neuml mjedise familjare ccedilkakonfirmonsevrasjangapartneriintimeumlshteumlformameumlezakonshmeevrasjesseuml grave Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml disponoheshin veteumlm peumlr vitin 2015 duke e beumlreuml teuml pamundur gjurmimin e tendencave por qeuml sidoqofteuml llogaritet neuml 64

Figura 8RaPoRti i vRasjeve nga PaRtneReumlt intimeuml PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve26

Peumlr sa i peumlrket keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml gjitha grateuml e vrara neuml kontekstin familjar pjesa e grave teuml vrara me armeuml zjarri nga partneri intim eumlshteuml 33 neuml Shqipeumlri 45 neuml Mal teuml Zi 73 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe 75 neuml Kosoveuml ccedilka konfirmon efektet e forta vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Raportet e organizatave teuml grave teuml cilat shpesh peumlrbeumljneuml teuml vetmin burim informacioni peumlr vrasjet nga partnereumlt intimeuml ofrojneuml gjithashtu informacion i cili tregon lidhje teuml qarta ndeumlrmjet pasojave fatale teuml dhuneumls neuml familje dhe

praniseuml seuml armeumlve Teuml dheumlnat e mbledhura nga Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi qeuml prej vitit 2010 hedhin driteuml mbi keumlto lidhje Neuml vitin 2015 kjo shifeumlr arriti kulmin - 457 e totalit teuml numrit teuml grave teuml vrara neuml kontekstin e dhuneumls neuml familjenga partneri intim ishin vrareuml me armeuml zjarri Duke qeneuml se neuml shumiceumln e rasteve nuk eumlshteuml raportuar neumlse armeumlt e zjarrit teuml peumlrdorura kaneuml qeneuml me leje ose jo nuk mund teuml dilet neuml konkluzione teuml sakta peumlr sa i peumlrket lidhjeve midis vrasjeve dhe armeumlve Sidoqofteuml peumlr shkak teuml peumlrhapjes seuml gjereuml teuml armeumlve teuml jashteumlligjshme duhet teuml nisin keumlrkime teuml meumltejshme peumlr harteumlzimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje

Figura 9RaPoRti i vRasjeve teuml gRave me aRmeuml zjaRRi nga PaRtneReumlt intimeuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 27

Njeuml tjeteumlr studim i kryer neuml Serbi tregon se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje (12) ishte meuml i madh se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin kriminal (11) dhe ishte meuml i madh se ccedildo lloj tjeteumlr incidenti me armeuml zjarri (SEESAC 2015 f 22) Meuml tej probabiliteti i njeuml rezultati fatal neuml rastin e peumlrdorimit teuml njeuml arme zjarri neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

renditej i dyti menjeumlhereuml pas gjuetiseuml dhe ishte shtateuml hereuml meuml i larteuml sesa neuml rastin e incidenteve teuml shkaktuara neuml kontekstin kriminal teuml cilat raportohen meuml shpesh neuml media (po aty f 23) Keumlto teuml dheumlna mbeumlshtesin gjetjet peumlr vendet e tjera teuml peumlrmendura meuml sipeumlr sipas teuml cilave prania e armeumlve teuml zjarrit rrit neuml meumlnyreuml joproporcionale rreziqet qeuml u kanosen grave

Burimi Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls

tabela 4vRasjet e gRave nga PaRtneRi intim neuml seRbi

Numri i grave teuml vrara nga partneri intim

dhe neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Numri i grave teuml vrara me armeuml zjarri

Peumlrqindja e graveteuml vrara me armeuml zjarri

2010 26 10 386

2011 29 12 414

2012 32 11 344

2013 43 13 302

2014 27 8 296

2015 35 16 457

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve28

Gjithashtu grateuml ishin meuml shpesh viktima teuml dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente private sesa neuml ambiente pub-like (psh neuml rrugeuml park pyll fusheuml jashteuml qytetit) ose neuml bare dhe restorante ku meshkujt kaneuml meuml tepeumlr gjasa teuml jeneuml viktima (po aty f 24) Peumlr shembull neuml Kosoveuml dhuna me armeuml kundeumlr grave ndodhte meuml seuml shumti

neuml shteumlpi ose neuml oborr (63 e teuml gjitha mikro-vend-ngjarjeve teuml njohura) ndeumlrkoheuml qeuml kjo ndodhte rralleuml neuml rastin e burrave (236) Peumlrkundrazi burrat ishin meuml shpesh teuml ekspozuar ndaj dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente publike - rrugeuml ose trotuare (459 krahasuar me 148 peumlr grateuml) (SEESAC 2016a)

Figura 10ShpeShteumlSiA e pASojAve fAtALe SipAS LLojit teuml incidentit - Serbi

Burimi SEESAC 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 29

Siccedil u peumlrmend meuml pareuml keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te vrasja e grave ose te vrasja nga partneri intim duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike fizike seksuale ekonomike apo dhuneuml teuml formave teuml tjera si dhe peumlr teuml ushtruar kontroll teuml ploteuml mbi grateuml Teuml gjitheuml keumlta elementeuml kaneuml ndikim negativ neuml sigurineuml e grave Teuml dheumlnat qeuml disponohen konfirmojneuml se keqpeumlrdorimi i SALW-ve eumlshteuml gjereumlsisht i peumlrhapur neuml keumlteuml aspekt Sipas teuml dheumlnave peumlr Kosoveumln nga organizata Medica e cila ofron mbeumlshtetje psikologjike peumlr grateuml qeuml i kaneuml mbijetuar dhuneumls seuml meshkujve neuml 23 teuml keumltyre rasteve ishin peumlrdorur armeuml zjarri (SEESAC 2006 f 27) Njeuml neuml peseuml femra teuml pyetura gjateuml studimit mbi dhuneumln neuml familje neuml Mal teuml Zi tha se autori qeuml i kishte dhunuar zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml neuml 366 teuml incidenteve ato ishin keumlrceumlnuar me njeuml teuml tilleuml Neuml 284 teuml rasteve abuzuesi neuml fakt kishte peumlrdorur njeuml armeuml zjarri gjateuml sulmit (PNUD 2012 f 67) ccedilka mbeumlshtet gjetjet sipas teuml cilave shfaqja e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml shenjeuml peumlr peumlrdorimin e tyre (Alvazzi del Frate 2011 f 131)

Gjetjet e njeuml studimi teuml kryer neuml Serbi peumlr Provinceumln Autonome teuml Vojvodineumls tregojneuml korrelacionin relativisht teuml uleumlt ndeumlrmjet keumlrceumlnimeve teuml kryera me armeuml zjarri dhe veteuml sulmeve qeuml do teuml thoteuml se armeumlt e zjarrit shpesh peumlrfaqeumlsojneuml njeuml mjet keumlrceumlnues (Nikolić-Ristanović 2010) Armeumlt e zjarrit ishin peumlrdorur si mjet keumlrceumlnimi neuml 349 teuml incidenteve ndeumlrkoheuml qeuml neuml 63 teuml rasteve keumlrceumlnimi ka rezultuar neuml sulm Vlen teuml theksohet se studimi tregoi njeuml korrelacion ndeumlrmjet gatishmeumlriseuml peumlr teuml peumlrdorur armeuml zjarri dhe pjeseumlmarrjes seuml autoreumlve neuml lufteumlrakonflikte ushtarake duke qeneuml se 222 e autoreumlve qeuml kaneuml peumlrdorur armeuml zjarri gjateuml incidenteve teuml dhuneumls neuml familje kaneuml marreuml pjeseuml lufteumlrakonflikte ushtarake krahasuar me 88 teuml atyre qeuml nuk kishin marreuml pjeseuml neuml konflikte ushtarake (po aty 2010 f 76) Edhe pse ky aspekt nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm ka prova teuml pakonfirmuara nga Qendra kundeumlr Traumave nga Lufta qeuml tregojneuml se ka njeuml

lidhje ndeumlrmjet pjeseumlmarrjes neuml lufteuml traumeumls seuml shkaktuar nga kjo dhe rritjes seuml mundeumlsive peumlr ndodhi dhune (Beara dhe Miljanović 2007)

kutia 1 vRasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguRia e komunitetit neuml seRbi

Bazuar neuml raportimet neuml media peseuml nga gjashteuml vrasjet masive meuml teuml reumlnda qeuml kaneuml ndodhur neuml Serbi nga viti 2000 e neuml vazhdim janeuml rezultat i drejtpeumlrdrejteuml i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje ose kaneuml peumlrfshireuml vrasjen e njeuml aneumltari teuml familjes apo teuml partnerit teuml meumlparsheumlmaktual Neuml secileumln prej keumltyre peseuml vrasjeve neuml maseuml autori ka qeneuml burreuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml total janeuml vrareuml 40 persona dhe janeuml plagosur 28 teuml tjereuml Grateuml peumlrbeumljneuml shumiceumln (55) e viktimave teuml keumltyre vrasjeve neuml maseuml shifeumlr shumeuml meuml e madhe sesa numri i grave viktima teuml armeumlve teuml zjarrit neuml peumlrgjitheumlsi Neuml teuml pakteumln tre raste kishte prova se peumlrpara vrasjes neuml maseuml autori kishte kryer dhuneuml neuml familje (Taskovic 2016)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve30

224 gjinia dhe keumlrkeSat peumlr armeuml teuml vogLa-burreumlriadhEkuLtura

Peumlrpjekjet peumlr teuml kuptuar dhe trajtuar neuml praktikeuml mbizoteumlrimin e meshkujve neuml radheumlt e autoreumlve dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri meuml seuml shumti kaneuml format specifike teuml burreumlriseuml neuml shoqeumlri si pikeumlnisje teuml tyre Janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml tjera peumlr teuml identifikuar mekanizmat sesi konceptualizimet mbizoteumlruese sociale dhe kulturore teuml burreumlriseuml dhe regjimet gjinore dominuese duke peumlrfshireuml konceptin e burreumlriseuml hegjemonike (Connell) ndikojneuml dhe formeumlsojneuml peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve (Bevan dhe Florquin 2006 QDH UNP 2007 Page 2009 Blagojevic 2013 Mankowski 2013)

Koncepti i burreumlriseuml hegjemonike eumlshteuml peumlrdorur gjereumlsisht peumlr teuml shpjeguar praktikat gjinore teuml lidhura me gjinineuml mashkullore dhe hierarkineuml sociale (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 829) dhe peumlrfshin njeuml seri karakteristikash teuml cilat misheumlrojneuml meumlnyreumln

aktuale meuml teuml nderuar teuml teuml qenit burreuml u keumlrkojneuml teuml gjitheuml burrave teuml tjereuml qeuml ta pozicionojneuml veten neuml lidhje me to dhe ti aspirojneuml ato ndeumlrkoheuml qeuml legjitimojneuml ideologjikisht vareumlsineuml globale teuml grave nga burrat (po aty f 829) dhe teuml disa burrave ndaj disa teuml tjereumlve (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml kuptim ato janeuml si normative ashtu edhe meuml teuml pranuarat nga shoqeumlria edhe pse keumlto karakteristika nuk janeuml neuml fakt meuml mbizoteumlrueset e shoqeumlriseuml (po aty 2009 f 2) Sidoqofteuml ideali luan rolin meuml teuml reumlndeumlsisheumlm neuml kushteumlzimin e konceptit teuml burreumlriseuml dhe neuml atribuimin e disa roleve te meshkujt si psh ai i peumlrkraheumlsit mbrojteumlsit lufteumltarit teuml cilat mund teuml jeneuml dometheumlneumlse peumlr praktikat e SALW-ve Kjo formeuml e burreumlriseuml eumlshteuml historike dhe i neumlnshtrohet ndryshimit e peumlr pasojeuml forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml mund teuml zeumlneuml vend e teuml zeumlvendeumlsojneuml modelin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 833) Peumlr rrjedhojeuml kjo ofron hapeumlsireuml peumlr shndeumlrrimin e keumltyre koncepteve neuml ndeumlrhyrje me politika neuml reduktim teuml dhuneumls dhe peumlrfundimisht neuml transformimin e marreumldheumlnieve teuml pabarabarta gjinore

Sidoqofteuml kur beumlhet lidhja ndeumlrmjet konceptit teuml burreumlriseuml dhe peumlrdorimit apo keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve eumlshteuml thelbeumlsore teuml mos dilet neuml konkluzionin qeuml teuml gjitheuml meshkujt janeuml teuml dhunsheumlm (Connell 2000) dhe qeuml teuml eksplorohet peumlrse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln e zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml autoreumlve teuml incidenteve teuml shkaktuara me to si dhe pse shumica e burrave asnjeumlhereuml nuk peumlrfshihen neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 14)

Siccedil u peumlrmend meuml sipeumlr burreumlria mbizoteumlruese neuml praktikeuml eumlshteuml e ndeumlrtuar peumlrmes njeuml seumlreuml karakteristikash qeuml peumlrfshijneuml sjelljen agresive dhe teuml rrezikshme peumlrmbajtjen emocionale konkurrenceumln heteroseksualitetin (po aty f 15) por gjithashtu edhe kurajeumln fizike dhe emocionale afteumlsineuml peumlr teuml duruar vuajtjet dhe peumlr teuml mos u thyer emocionalisht peumlrballeuml tmerrit (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml merret gjithashtu parasysh edhe pozicioni qendror i kategoriseuml seuml pushtetit Siccedil shihet dhuna mund teuml shkaktohet nga reumlndeumlsia qeuml lidhet me pushtetin neuml marreumldheumlniet shoqeumlrore veprimet dhe eksperienceumln e burrave (Hearn) dhe me peumlrpjekjen peumlr ta ushtruar keumlteuml pushtet Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht dometheumlneumlse neuml situatat kur ka tension ndeumlrmjet perceptimit teuml seuml drejteumls peumlr pushtet zhveshjes nga pushteti dhe gjendja e teuml qenit i kushteumlzuar nga shoqeumlria peumlr teuml keumlrkuar pushtet (Bevan dhe Florquin 2006) Disa prej keumltyre tipareve lidhen drejtpeumlrdrejt me faktoreumlt e shumteuml teuml lidhur me dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 15) duke qeneuml se neuml mungeseuml teuml keumltyre tipareve burreumlria e njeuml mashkulli vihet neuml diskutim (po aty 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj dhuneumls me armeuml eumlshteuml e nevojshme teuml shqyrtohet ndeumlrlidhja mes keumlsaj forme burreumlrie dhe SALW-ve dhe teuml keumlqyren nocionet e burreumlriseuml dhe roli i armeumlve neuml kultureumln e meshkujve si dhe teuml zhvillohet strategji praktike peumlr ndarjen e tyre (Cukier 2009 f 29)

Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri faktoreumlt e ndrysheumlm qeuml ndikojneuml neuml vendimet e burrave peumlr teuml mbajtur dhe peumlr

kutia 2 zyRtaReumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtaRakeumlt dhe dhuna neuml familje

Siccedil eumlshteuml theksuar meuml lart burrat mbizoteumlrojneuml neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Edhe pse kjo ccedileumlshtje nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm neuml EJL dhe nuk ka prova teuml qeumlndrueshme qeuml tregojneuml se oficereumlt e agjencive ligjzbatues janeuml meuml teuml peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje sesa pjesa tjeteumlr e burrave (Djan 2014) ekzistojneuml disa shqeteumlsime qeuml rrisin ceumlnueshmeumlrineuml e grave dhe rrezikun e pasojave fatale ccedilka peumlrbeumln njeuml arsye teuml forteuml peumlr ngritjen e keumlsaj ccedileumlshtjeje Siccedil u tha meuml sipeumlr oficereumlt e policiseuml dhe teuml tjereumlt kaneuml akses teuml drejtpeumlrdrejteuml te armeumlt janeuml trajnuar peumlr ti peumlrdorur ato punojneuml neuml njeuml kultureuml teuml institucionalizuar shumeuml mashkullore dhe kaneuml akses neuml informacion njohin procedurat etj (po aty)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 31

teuml peumlrdorur armeuml variojneuml qeuml nga ndjesia e zhveshjes nga pushteti neuml aspektin social dhe ekonomik dhe nevoja peumlr teuml rivendosur pushtetin peumlrmes peumlrdorimit teuml armeumls nxitja peumlr teuml vepruar neuml peumlrputhje me konceptin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml mjetit peumlr teuml fituar pushtet respekt ose status material deri te mjetet peumlr teuml ruajtur njeuml poziteuml dominuese neuml rrethana qeuml ndryshojneuml (Page 2009 f 3)

Duke pasur parasysh provat statistikore si peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ashtu edhe politikave teuml mundshme peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri veumlmendje e veccedilanteuml duhet tu kushtohet teuml rinjve meshkuj sepse dhuna e burrave lidhet me mosheumln (Hearn dhe Pringle 2006 f 149) dhe mosha dhe gjinia janeuml paralajmeumlrues teuml forteuml teuml sjelljes seuml dhunshme Peumlr sa i peumlrket SALW-ve teuml rinjteuml meshkuj paraqiten neuml njeuml peumlrqindje teuml larteuml joproporcionale neuml cileumlsineuml e viktimave dhe autoreumlve teuml dhuneumls me armeuml zjarri (Bevan dhe Florquin 2006 f 296 UNP QDH 2007 f 82) Teuml rinjteuml meshkuj shpesh e perceptojneuml dhuneumln - veccedilaneumlrisht dhuneumln me armeuml teuml vogla - si meumlnyreuml peumlr teuml arritur njeuml status social dhe ekonomik qeuml meritojneuml ta keneuml Neuml keumlteuml proces armeumlt e vogla mund teuml jeneuml veccedilaneumlrisht josheumlse peumlr ta duke qeneuml se ofrojneuml pushtet peumlrballeuml peumlrjashtimit nga rolet burreumlrore teuml peumlrcaktuara nga shoqeumlria dhe mund teuml jeneuml simbol i forteuml pushteti peumlr teuml rinjeumlt meshkuj teuml margjinalizuar (Bevan dhe Florquin 2006 f 295 296) Sidoqofteuml eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se gjinia e njeuml teuml riu mashkull nuk eumlshteuml peumlrcaktuesi i veteumlm i asociimit teuml tij me dhuneumln me armeuml ose i vullnetit peumlr ta ushtruar ateuml neuml fakt meumlnyra e tij e teuml kuptuarit dhe peumlrdorimi i ideologjive shoqeumlrore dhe kulturore peumlr burreumlrineuml peumlrcakton ndjesheumlm neumlse ai do teuml bjereuml pre e dhuneumls me armeuml (po aty f 301) Theumlneuml kjo eumlshteuml njeumllloj e reumlndeumlsishme qeuml teuml mos neumlnvlereumlsohet roli i kontekstit meuml teuml gjereuml social dhe seria komplekse e faktoreumlve teuml tjereuml qeuml peumlrcaktojneuml neumlse njeuml i ri mashkull do ti drejtohet dhuneumls apo jo Mes keumltyre faktoreumlve studiuesit neumlnvizojneuml kontrollin e dhunsheumlm prindeumlror kontrollin e kufizuar prindeumlror shoqeumlrimin me shokeuml krimineleuml dhunimin qenien deumlshmitar ose peumlrjetimin e dhuneumls neuml shteumlpi ose komunitet etj (po aty f 300) Prandaj gjiniaeumlshteumlnjeumlfaktoriforteumlparalajmeumlruesporbeumlhetvendimtareveteumlmneumlseshoqeumlrohetnganjeumlseumlreumlfaktoreumlshteumltjereumlsocialeuml Zbatimi i keumlsaj qasjeje rrethanore ndihmon peumlr teuml shpjeguar faktin qeuml ndoneumlse teuml rinjteuml meshkuj dominojneuml neuml ushtrimin e dhuneumls me armeuml shumica e tyre nuk peumlrfshihen neuml dhuneuml me armeuml zjarri (po aty f 300) Pavareumlsisht se teuml rinjteuml meshkuj kryejneuml shumiceumln e dhuneumls me armeuml zjarri veteumlm njeuml pjeseuml e vogeumll e teuml rinjve meshkuj eumlshteuml peumlrgjegjeumlse peumlr pjeseumln meuml teuml madhe teuml dhuneumls seuml ushtruar me armeuml (po aty f 298) dhe ky eumlshteuml njeuml element i reumlndeumlsisheumlm peumlr peumlrgjigje me politika sepse peumlrbeumln njeuml argument teuml forteuml peumlr ndeumlrhyrje politikash teuml fokusuara

Rezultati peumlrfundimtar i theksuar nga ky studim eumlshteuml nevoja peumlr ta trajtuar sistemin mbizoteumlrues gjinor si pjeseuml integrale teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve duke ritheksuar se kundeumlrshtimi i lidhjes seuml krijuar nga shoqeumlria ndeumlrmjet armeumlve dhuneumls pushtetit dhe burreumlriseuml eumlshteuml njeuml komponent kyccedil i ccedildo

strategjie parandaluese efektive dhe afatgjateuml (po aty f 296) Gjithashtu roli i mediave dhe edukimit neuml peumlrkrahjen e formimit teuml identiteteve hegjemonike duhet teuml merret parasysh neuml keumlteuml drejtim si dhe i faktoreumlve teuml tjereuml qeuml ndihmojneuml neuml riprodhimin e regjimeve gjinore dominuese

Neuml EJL armeumlt lidhen gjithashtu me burreumlrineuml dhe siccedil theksohet shkalla neuml teuml cileumln armeumlt peumlrcaktojneuml konstruktin gjinor teuml burreumlriseuml ndikon neuml puneumln peumlr kontrollin e SALW-ve (SEESAC 2006a f 23-24) Janeuml beumlreuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml kuptuar dhuneumln e burrave nga brenda konceptit teuml burreumlriseuml hegjemonike dhe studimeve kritike teuml burreumlriseuml por brenda kontekstit specifik social-politik neuml EJL dmth neuml Ballkan (Blagojević 2015)

kutia 3 veteumlvRasja dhe aRmeumlt e zjaRRit

Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml detajuara peumlr vdekshmeumlrineuml neuml Evropeuml peumlr 33 vende evropiane (OBSH) Mali i Zi renditej i pari dhe Republika e Serbiseuml e treta peumlr sa i peumlrket shkalleumls seuml veteumlvrasjeve me armeuml peumlr 100 000 banoreuml Veteumlvrasja eumlshteuml njeuml fenomen i lidhur ngushteuml me gjinineuml dhe shumica deumlrrmuese e veteumlvrasjeve me armeuml kryhet nga meshkujt (96) Peumlr sa i peumlrket llojeve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer veteumlvrasje neuml Serbi vrasja me armeuml dore dominon me 60 teuml rasteve e ndjekur nga pushkeumlt shotguneumltarmeuml meuml teuml meumldha zjarri me 14 (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 24)

Neuml lidhje teuml ngushteuml me shkalleumln e veteumlvrasjeve te burrat eumlshteuml modeli vraseumls-veteumlvrasje ku autori vret njeuml ose meuml shumeuml persona dhe meuml pas kryen veteumlvrasje brenda njeuml periudhe teuml shkurteumlr kohe (Shaw 26 Shumeuml afeumlr shteumlpiseuml) Provat tregojneuml se kjo ndodh meuml shpesh brenda kontekstit teuml njeuml partneri intim ose teuml dhuneumls neuml familje ku burrat janeuml autoreuml dhe grateuml viktima ndeumlrkoheuml qeuml arma e zgjedhur eumlshteuml meuml seuml shumti njeuml armeuml zjarri (po aty f 26-27)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve32

Njeuml studim mbi kushteumlzimin kulturor teuml peumlrdorimit teuml SALW-ve neuml EJL thekson se neuml meumlnyreuml qeuml teuml kuptohet roli i armeumlve neuml peumlrcaktimin e roleve gjinore eumlshteuml e nevojshme teuml kuptohet meumlnyra sesi armeumlt peumlrcaktojneuml marreumldheumlnien mashkull-femeumlr dhe sesi peumlrcaktojneuml rolin e burrit neuml familje dhe neuml shoqeumlri neuml peumlrgjitheumlsi si mbrojteumls dhe gjuetar por edhe si dikush i cili eumlshteuml i afteuml teuml ushtrojeuml pushtet neuml shoqeumlri dhe kontroll mbi grateuml (SEESAC 2006a)

Lidhjet ndeumlrmjet normave kulturore dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve janeuml teuml dyfishta prandaj nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyreumln sesi disponueshmeumlria e mashe e armeumlve teuml vogla formeumlson keumlrkeseumln peumlr to Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml theksohet qeuml neuml vendet ose territoret me proneumlsi meuml teuml uleumlt teuml armeumlve ka njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml burrave qeuml

pohojneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt (Bullgari dhe Moldavi) dhe nuk pati mospeumlrputhje teuml konsiderueshme ndeumlrmjet qeumlndrimit teuml meshkujve dhe femrave ndaj zoteumlrimit teuml armeumlve Meuml tej studimi arrin neuml peumlrfundimin se zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml kryesisht njeuml fenomen mashkullor neuml territoret dhe vendet me nivel teuml larteuml teuml zoteumlrimit teuml armeumlve (teuml tilla si Mali i Zi dhe Serbia) (SEESAC 2006 f 25) Gjithashtu ka prova qeuml tregojneuml se sjellja dominuese e lidhur me armeumlt mund teuml ndikohet meuml tepeumlr nga politikat shteteumlrore ose nga rrethanat social-politike sesa ekskluzivisht nga faktoreumlt qeuml lidhet me traditeumln dhe kultureumln teuml cileumlt shpesh konsiderohen si veteuml-shpjegues ose si teuml veumlshtireuml peumlr tu orientuar (Shwandner-Sievers dhe Cattaneo 2005 f 213-214) Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls zoteumlrimi i armeumlve neuml EJL dominohet bindsheumlm nga meshkujt ashtu sikurse neuml vende teuml tjera

Figura 11PRoneumlsia e aRmeumlve siPas gjiniseuml

Burimi SAS 2014b peumlr Moldavineuml Malin e Zi dhe Serbineuml dhe Baza e teuml dheumlnave e SEESAC peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln dhe Shqipeumlrineuml Peumlr Kosoveumln nuk ka teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml

~

~

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 33

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Neuml Serbi burrat peumlrbeumljneuml 95 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve krahasuar me veteumlm 5 gra ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Moldavi kjo pabarazi gjinore eumlshteuml paksa meuml e larteuml ku burrat peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht 98 97 dhe 96 dhe grateuml peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht veteumlm 2 3 dhe 4 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve Neuml Shqipeumlri zoteumlrimi i njeuml armeuml eumlshteuml thuajse ekskluzivitet i meshkujve Raporti mesatar peumlr teteuml shtete evropiane bazuar neuml teuml dheumlnat qeuml disponohen eumlshteuml 96 burra dhe 4 gra (SAS 2014b)

Me sa duket keumlto diapazone janeuml jo veteumlm teuml qeumlndrueshme por edhe riprodhohen me kalimin e koheumls Siccedil duket nga tabela e meumlposhtme neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls mbizoteumlrimi i burrave neuml blerjen e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml i qeumlndruesheumlm dhe marreumldheumlniet nuk kaneuml ndryshuar shumeuml gjateuml periudheumls peseumlvjeccedilare Tendenca teuml ngjashme vihen re edhe neuml Shqipeumlri e Mal teuml Zi ku grateuml zeumlneuml njeuml pjeseuml edhe meuml teuml vogeumll

Teuml dheumlnat e pakta tregojneuml gjithashtu se neuml kontekste teuml caktuara armeumlt e zjarrit mund teuml luajneuml rol neuml kalimin neuml hapave teuml mosheumls Peumlr shembull hulumtimi i kryer neuml Beograd nga OJQ-ja Balkan Youth Union tregoi se ka njeuml pabarazi teuml theksuar ndeumlrmjet vajzave dhe djemve lidhur me peumlrvojat me armeuml zjarri 29 e djemve dhe 48 e vajzave pohuan se nuk kishin mbajtur kurreuml njeuml armeuml zjarri neuml doreuml (SACISCG 2005) Keumlto teuml dheumlna tregojneuml se teuml rinjteuml meshkuj janeuml disi meuml teuml ekspozuar ndaj SALW-ve gjeuml e cila duhet marreuml parasysh kur teuml hartohen politikat ose masat peumlr keumlteuml qeumlllim Neuml disa zona teuml caktuara gjeografike si neuml veri teuml Shqipeumlriseuml dhe neuml Mal teuml Zi armeumlt e zjarrit kaneuml qeneuml gjithashtu pjeseuml e riteve teuml kalimit neuml mosheumln e pjekuriseuml ndoneumlse teuml dheumlnat janeuml teuml pakta Studimi mbi kultureumln e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore i peumlrmendur meuml lart sjell gjithashtu edhe deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr rolin e armeumlve teuml vogla peumlr shkeleumlsit e rinj neuml mosheuml sidomos neuml drejtim teuml pushtetit pasi ata e shohin armeumln si mjet peumlr teuml mbrojtur statusin e tyre si njereumlz qeuml duhet tia keneuml frikeumln dhe qeuml nuk duhen kundeumlrshtuar (po aty f 23)

tabela 5boSnjeuml-hercegovineuml numri i Lejeve teuml LeumlShuArA peumlr teuml bleReuml aRmeuml zjaRRi

2015 2014 2013 2012 2011

Gra 3 2 1 26 18

burra 97 98 98 4 2

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve34

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 35

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC dhe komisionet e SALW-ve ose nga institucionet peumlrkateumlse teuml Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe teuml Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml konfirmojneuml tendenceumln e qeumlndrueshme teuml peumlrfaqeumlsimit joproporcional teuml teuml rinjve meshkuj ndeumlrmjet autoreumlve dhe viktimave Neuml ccedildo vend dhe territor me peumlrjashtim teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls shumica e incidenteve me armeuml zjarri janeuml kryer nga persona teuml mosheumls 15 deri neuml 29 vjeccedil duke variuar nga 36 neuml Kosoveuml deri neuml 56 neuml Shqipeumlri Peumlr sa i peumlrket viktimave burrat e mosheumls 30 deri neuml 44 vjeccedil dominojneuml keumlteuml grup Sipas provave statistikore eumlshteuml e qarteuml se teuml rinjteuml meshkuj dhe ekspozimi i tyre ndaj sjelljeve teuml rrezikshme keumlrkon politika urgjente Sidoqofteuml peumlr trajtimin efektiv teuml keumlsaj ccedileumlshtjeje nevojiten keumlrkime teuml tjera peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht neuml meumlnyra teuml ndryshme sesi normat kulturore dhe rolet sociale dominuese qeuml u vishen meshkujve ndikojneuml neuml sjelljen ndaj SALW-ve dhe sesi keumlto ndeumlrthuren me statusin social dhe ekonomik perspektivat e puneumlsimit precedenteumlt e meumlparsheumlm kriminaleuml dhe reagimin institucional

Gjithashtu duhet teuml theksohet se shumica e aktiviteteve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit teuml tilla si gjuetia ushtrohen nga burrat dhe se burrat mbizoteumlrojneuml ndjesheumlm neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Sidoqofteuml lidhjet e paqarta dhe teuml dheumlnat e disponueshme nxisin peumlr keumlrkime teuml meumltejshme mbi ndeumlrveprimin e komplikuar ndeumlrmjet burreumlriseuml dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve si peumlr teuml kuptuar meuml mireuml lidhjet ashtu edhe peumlr teuml lehteumlsuar hartimin e politikave reaguese Siccedil shihet nga provat raportet nga politikat qeuml kaneuml si objektiv teuml rinjteuml meshkuj neuml SHBA japin prova qeuml tregojneuml se programet specifike dhe proaktive teuml shoqeumlruara me programe teuml ndeumlrhyrjes neuml sjellje kaneuml qeneuml efikase neuml uljen e dhuneumls me armeuml ndeumlrmjet djemve teuml rinj (Abt dhe Winship 2016)

Si peumlrfundim siccedil u peumlrmend neuml fillim burreumlria nuk eumlshteuml homogjene dhe e pandryshueshme Paralelisht me keumlto tendenca ka alternativa dhe forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml teuml cilat gjithashtu kaneuml funksionuar aktivisht peumlr teuml ndikuar neuml ndryshimin e normave teuml lidhura me burreumlrineuml dominuese qeuml nxisin sjellje teuml rrezikshme Peumlr shembull duhen peumlrmendur grupet ose iniciativat e ndryshme teuml burrave neuml partneritet teuml ngushteuml me iniciativat e OJQ-ve teuml grave teuml tilla si White Ribbon MenEngage HeForShe Rrjeti i Burrave Lider i ngritur nga Sekretari i Peumlrgjithsheumlm i Kombeve teuml Bashkuara ose Centre E8 e cila vepron lokalisht

225 gjinia dhe Qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vOgla dhe rregullim-it teuml tyre

Dallimet gjinore ndeumlrmjet grave dhe burrave peumlr sa i peumlrket SALW-ve mund teuml gjurmohen gjithashtu neuml qeumlndrimet e tyre ndaj armeumlve teuml vogla Mospeumlrputhjet neuml qeumlndrimet e grave dhe burrave neuml keumlteuml aspekt lidhen ngushteumlsisht me eksperiencat e ndryshme teuml burrave dhe grave me armeumlt e vogla me peumlrhapjen gjinore teuml armeumlve neuml shoqeumlri si dhe me debatet peumlr kontrollin e tyre (Cukier dhe Cairns 2009 f 36) Anketimet e kryera neuml rajon tregojneuml se ndryshimet neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve mbeten thuajse teuml qeumlndrueshme pavareumlsisht vendndodhjes Grateuml peumlrgjitheumlsisht janeuml ato ka kaneuml opinion negativ peumlr SALW-et krahasuar me burrat dhe janeuml peumlrgjitheumlsisht meuml teuml prirura teuml peumlrkrahin rregullore meuml teuml forta (po aty f 36-38) Sidoqofteuml peumlrveccedil gjiniseuml nuk duhen anashkaluar teuml tjereuml elementeuml diferencimi ndeumlrmjet qeumlndrimeve teuml mbajtura teuml tilla si faktoreumlt kulturoreuml klasoreuml gjeografikeuml etikeuml dhe racoreuml neuml vareumlsi teuml kontekstit

Grateuml mund teuml luajneuml gjithashtu njeuml rol teuml ndrysheumlm dhe teuml mbeumlshtesin peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit siccedil eumlshteuml dokumentuar neuml disa komunitete por kjo veumlshtireuml se peumlrbeumln ndonjeuml sfideuml peumlr modelet mbizoteumlruese gjinore (Farr 2002 AI IANSA OI 2005 f 6) Neuml rajonin e EJL-seuml grateuml u peumlrgjigjeumln meuml shpesh se burrat duke theumlneuml se nuk do teuml zoteumlronin njeuml armeuml zjarri sepse nuk ju peumllqejneuml armeumlt Peumlr shembull 36 e grave dhe 16 e burrave neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml thaneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi ndryshimi ndeumlrmjet gjinive eumlshteuml edhe meuml i duksheumlm me 51 teuml grave dhe 15 teuml burrave (SEESAC 2006 f 24) Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml grateuml meuml shpesh se burrat thaneuml se zoteumlrimi i njeuml arme zjarri eumlshteuml njeuml keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e familjes meuml tepeumlr se sa njeuml mjet mbrojteumls Njeuml studim neuml Mal teuml Zi tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml edhe grateuml edhe burrat besonin se ka shumeuml armeuml zjarri neuml shoqeumlri grateuml meuml shumeuml se burrat i shihnin ato si rrezik ose si keumlrceumlnim meuml tepeumlr sesa si mjet peumlr teuml mbrojtur familjen - 328 e burrave dhe 43 e grave i konsideronin armeumlt si rrezik peumlr familjet e tyre ndeumlrkoheuml qeuml 328 e burrave dhe veteumlm 148 e grave mendonin se teuml kesh njeuml armeuml neuml shteumlpi rrit sigurineuml e familjes Gjithashtu shumeuml meuml pak gra (202) sesa burra (543) thaneuml se do teuml blinin ligjeumlrisht njeuml armeuml zjarri neuml rast se do tu jepej mundeumlsia

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve36

Figura 13cila eumlshteuml aRsyeja kRyesoRe se Pse familja juaj nuk do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml Armeuml zjArri ndash neuml peumlrgjitheumlSi nuk i kAm qejf Armeumlt

Burimi SEESAC 2007

Ndryshimet neuml qeumlndrime kaneuml njeuml potencial teuml larteuml qeuml teuml ndikojneuml politikeumlbeumlrjen dhe keumlto duhet teuml adresohen siccedil duhet neuml momentin e hartimit dhe zbatimit teuml politikave peumlr SALW-et Deumlshmiteuml tregojneuml reumlndeumlsineuml e kontributit teuml grave neuml programet e grumbullimit teuml armeumlve neuml mjedise dhe pjeseumlmarrje teuml ndryshme duke peumlrfshireuml sigurimin e nevojave specifike neuml ccedilarmatim ccedilmobilizim dhe riintegrim (Schroeder Farr dhe Schnabel 2005) Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml se grateuml neuml EJL luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlto procese Mes atyre qeuml doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave peumlr mbledhjen e armeumlve teuml zjarrit neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml periudheumln 2011-2015 9 ishin gra ndeumlrsa neuml vitin 2015 neuml Malin e Zi peumlrqindja e grave ishte 12 qeuml neuml teuml dy rastet eumlshteuml duksheumlm meuml e larteuml se peumlrfaqeumlsimi i grave mes zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit

226 gjinia dhe prOceSet pOlitike

E lidhur ngushteuml me diskutimin e meumlsipeumlrm eumlshteuml lidhja mes pjeseumlmarrjes peumlrfaqeumlsimit dhe rezultateve teuml politikave peumlr SALW-et Vendosja e problematikave gjinore neuml themel teuml hartimit teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve paraqet njeuml sfideuml peumlr meumlnyreumln e zakonshme sesi hartohen politikat ku aspektet gjinore kalojneuml kryesisht pa u veumlneuml re ose neuml qofteuml se peumlrmenden zakonisht kaneuml shumeuml pak ose aspak ndikim neuml zhvillimin e politikave Neuml keumlteuml meumlnyreuml kjo sfidon kuptimin e zakonsheumlm teuml sjelljeve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit qeuml meuml seuml shpeshti nuk prekin ccedileumlshtjet e modeleve gjinore neuml themel teuml peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve Rrjedhimisht

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 37

ky realitet beumln thirrje peumlr njeuml ndryshim neuml struktureumln e zakonshme teuml aktoreumlve teuml peumlrfshireuml neuml hartimin e politikave qeuml peumlrgjitheumlsisht dominohet nga meshkujt peumlr teuml vendosur njeuml peumlrfaqeumlsim teuml ekuilibruar teuml grave dhe burrave si dhe peumlr pjeseumlmarrjen e organizatave teuml grave dheose specialisteumlt e ccedileumlshtjeve gjinore neuml peumlrcaktimin e axhendeumls peumlr kontrollin e SALW-ve

Siccedil edhe eumlshteuml theksuar tashmeuml grateuml dhe organizatat e grave luajneuml rol jetik neuml vendosjen e opsioneve meuml teuml rrepta neuml lidhje me rregullat e SALW si dhe neuml proceset e ccedilarmatimit Ka fakte teuml bollshme nga vende dhe territore teuml ndryshme si dhe nga mjedise teuml ndryshme neuml situata konflikti ose jo se grateuml janeuml mobilizuar veteuml peumlr teuml frenuar problemin ose neuml mbrojtje teuml zgjidhjeve teuml tyre (Farr 2002 Cukier 2009 UA IANSA IAP 2005) Shembujt qeuml ccediluan neuml kontrolle meuml teuml rrepta teuml SALW-ve neuml Kanada Australi Afrikeumln e Jugut dhe Brazil demonstrojneuml reumlndeumlsineuml e praniseuml seuml grave neuml tryezeuml kur trajtohen problemet e SALW-ve Rasti meuml i njohur eumlshteuml lobimi i Rrjetit teuml Grave IANSA i Lidhjes Ndeumlrkombeumltare teuml Grave peumlr Paqe dhe Liri dhe i Amnesty International peumlr peumlrfshirjen e dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kuadeumlr teuml Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili eumlshteuml traktati i pareuml ndeumlrkombeumltar i armeumlve qeuml detyron vendet teuml vlereumlsojneuml rrezikun e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml

Neuml meumlnyreuml teuml ngjashme organizatat e grave neuml rajonin e EJL kaneuml qeneuml vazhdimisht neuml mbrojtje teuml kontrolleve teuml rrepta teuml SALW-ve neuml kontekstin e rindeumlrtimit dhe demilitarizimit pas konflikteve apo kaneuml lobuar peumlr zgjidhje politike qeuml lidhin peumlrhapjen e SALW-ve me shqeteumlsimet e dhuneumls neuml familje Kjo eumlshteuml arritur peumlrmes iniciativave teuml shumta teuml tilla si rritja e vizibilitetit teuml lidhjes ndeumlrmjet vrasjes seuml grave dhe rolit teuml armeumlve teuml zjarrit (Rrjeti i Grave kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi) krijimi i njeuml peumlrgjigjeje teuml koordinuar institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe pjeseumlmarrja neuml zhvillimin e politikave strategjike peumlr kontrollin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar (Qendra e Grave Autonome) lobimi peumlr dispozitat e ligjit kundeumlr dhuneumls neuml familje qeuml rregullojneuml konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit kur dhuna neuml familje ndodh (organizatat joqeveritare teuml grave neuml Maqedoni) ose aneumltareumlsimi neuml koalicionet ndeumlrkombeumltare kundeumlr dhuneumls me armeuml (Women in Black njeuml aneumltare e IANSA) Peumlrpjekjet e tjera peumlrfshijneuml pjeseumlmarrjen neuml fushata ndeumlrkombeumltare peumlr uljen e efekteve negative teuml armeumlve teuml zjarrit peumlrmes reformave ligjore (Shoqata e Viktimologjiseuml neuml Serbi dhe Gazetareumlt peumlr teuml Drejtat e Feumlmijeumlve dhe Grave dhe Mbrojtjen e Mjedisit neuml Maqedoni iu bashkuan fushateumls seuml IANSA peumlr teuml keumlrkuar kontrolle meuml teuml rrepta peumlr armeumlt e zjarrit) dhe organizimin e aktiviteteve peumlr rritjen e ndeumlrgjegjeumlsimit (Grateuml e Bashkuara teuml Banja Lukeumls)

Edhe pse roli i grave neuml proceset e kontrollit teuml SALW-ve dhe ccedilarmatimit eumlshteuml njohur neuml Rezoluteumln 1325 (2000) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml dhe eumlshteuml ritheksuar neuml disa rezoluta teuml Asambleseuml seuml Peumlrgjithshme teuml OKB-seuml duke peumlrfshireuml edhe Rezoluteumln 2020 (2015) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml ende ka njeuml tendenceuml qeuml organizatat e grave dhe grateuml teuml peumlrfshihen neuml meumlnyreuml teuml pamjaftueshme neuml vendimmarrje dhe hartimin e politikave Kjo eumlshteuml shpesh e lidhur me dominimin tradicional dhe teuml vazhduesheumlm teuml meshkujve neuml institucionet qeuml rregullojneuml dhe zbatojneuml politikat peumlrkateumlse peumlr kontrollin e SALW-ve Siccedil veumlrehet peumlrfshirja e grave organizatave teuml grave dhe artikulimi i perspektivave gjinore mund teuml pengohet edhe nga peumlrkufizimi kryesisht teknik i ekspertizeumls seuml lidhur me SALW qeuml eumlshteuml meuml i fokusuar neuml aspektet teknike teuml SALW ku burrat janeuml ende mbizoteumlrues sesa neuml njohuriteuml e dhuneumls ku grateuml kaneuml ekspertizeuml teuml kahershme e qeuml peumlr pasojeuml i jep formeuml meumlnyreumls neuml teuml cileumln trajtohet njeuml ccedileumlshtje (Cukier 2009 f 42)

Sa i peumlrket peumlrfaqeumlsimit teuml grave dhe burrave neuml komisionet e SALW-ve peumlrfaqeumlsimi i grave eumlshteuml e duksheumlm shumeuml i vogeumll Grateuml peumlrbeumljneuml nga 14 deri 29 teuml aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe burrat udheumlheqin teuml peseuml komisionet neuml EJL

Peumlrveccedil keumlsaj grateuml veccedilaneumlrisht neuml rastin e marreumlveshjeve ndeumlrkombeumltare janeuml pareuml zakonisht si njeuml grup vulnerabeumll (meuml shpesh neuml teuml njeumljtin grup me teuml moshuarit dhe feumlmijeumlt) dhe inkuadrimi automatik dhe fokusimi i grave si viktima vulnerabeumll e teuml pafajshme civile i ekspozon burrat ndaj njeuml dhune teuml meumltejshme dhe u heq grave forceumln dhe teuml drejtat (Acheson 2015 f 9) Sfidat peumlr njeuml pjeseumlmarrje dometheumlneumlse janeuml teuml lidhura edhe me karakteristikat e peumlrgjithshme teuml procesit teuml politikeumls ku ato janeuml teuml peumlrfshira dhe qeuml karakterizohet zakonisht nga njeuml kultureuml institucionale maskiliste (Connell) Edhe pse grateuml dhe burrat jo domosdoshmeumlrish kaneuml mendime teuml ndryshme pozicionet apo ideteuml e grave janeuml shpesh teuml detyruara teuml jeneuml neuml peumlrputhje me perspektiveumln dominuesemdashpeumlrforcuar edhe nga nocionet e dhunshme maskilistemdashneuml meumlnyreuml qeuml teuml merren seriozisht neuml konsiderateuml (po aty f 10)

Peumlr teuml siguruar qeuml parakushtet peumlr integrimin gjinor teuml peumlrmbushen eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml teuml ndiqet dhe teuml eksplorohet meuml tej sesi eumlshteuml institucionalizuar maskilizmi dhe sesi ai drejton hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml mos shpeumlrfillet fakti se ai mund teuml keteuml efekte teuml padukshme mbi meumlnyrat neuml teuml cilat ndeumlrtohen debatet e politikave dhe keumlrkimet (Cukier 2009) Njeuml meumlnyreuml peumlr teuml siguruar se perspektiva gjinore do teuml jeteuml pjeseuml e debatit eumlshteuml teuml garantohet pjeseumlmarrja e organizatave teuml grave institucioneve teuml baraziseuml gjinore dhe e eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 38

3 PEumlRGJIGJJA mE poLitikA - RiShikimi i DOkumENTEvE

31 stRategjiteuml PeumlR kon-troLLin e SALW-ve dhe PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave gjinoRe

Me qeumlllim adresimin e sfidave teuml ndryshme qeuml lidhen me SALW-et dhe peumlr teuml peumlrmbushur detyrimet e tyre ndeumlrkombeumltare

shumica e qeverive neuml EJL koheumlt e fundit kaneuml hartuar dhe miratuar strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml ato Seuml bashku me keumlteuml janeuml ngritur mekanizma institucionaleuml peumlr koordinimin dhe zbatimin e masave teuml planifikuara teuml tilla si komisionet e SALW-ve keumlshillat ose bordet dhe janeuml caktuar pikat e kontakti Neuml koheumln e publikimit strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit ishin miratuar neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (rishikuar neuml vitin 2016 peumlr teuml mbuluar periudheumln 2016-2020) neuml Malin e Zi (2013-2018) neuml Kosoveuml (2013-2016) dhe neuml Ish-

Njeuml kampion gjitheumlpeumlrfshireumls i dokumenteve normative dhe strategjike qeuml rregullojneuml SALW-et eumlshteuml rishikuar neuml meumlnyreuml qeuml teuml vlereumlsohet neumlse dhe neuml ccedilfareuml shkalle perspektiva gjinore eumlshteuml integruar neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL Qasja e ndeumlrmarreuml ishte peumlr teuml shqyrtuar

bull Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr SALW-et

Peumlrveccedil tyre kategoriteuml e dokumenteve neuml vijim janeuml analizuar peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml adresuar ccedileumlshtjet e SALW-ve

bull Ligjet peumlr barazineuml gjinorebull Ligjet peumlr dhuneumln neuml familjebull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr barazineuml gjinore bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave

Njeuml listeuml e detajuar e dokumenteve teuml shqyrtuara gjendet neuml shtojceumln 1

Peumlr lehteumlsi referimi ky kapitull eumlshteuml strukturuar si vijon

bull Analiza e strategjive qeuml rregullojneuml ccedileumlshtjet e kontrollit teuml SALW-ve me qeumlllim identifikimin neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase problematikat kryesore teuml politikave janeuml trajtuar neuml peumlrgjigjet strategjike

bull Analiza e kuadrit ligjor me fokus kryesor ligjet peumlr armeumlt e zjarrit rregullimin e zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga civileumlt dhe dhuneumln neuml familje Ndoneumlse nuk kaneuml qeneuml neuml fokus teuml analizeumls edhe ligjet dhe procedurat e tjera peumlrkateumlse janeuml marreuml neuml shqyrtim kur kjo eumlshteuml pareuml e nevojshme

bull Pikat e hyrjes neuml legjislacionin dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore teuml cilat mund teuml luajneuml rol neuml peumlrpjekjet e kontrollit teuml SALW-ve janeuml peumlrshkruar shkurtimisht

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 39

Republikeumln Jugosllave e Maqedoniseuml (miratuar neuml vitin 2005) Strategjia e Serbiseuml ishte e vlefshme peumlr periudheumln 2010-2015 dhe aktualisht eumlshteuml duke u vlereumlsuar ndeumlrsa neuml Shqipeumlri dhe Moldavi mungojneuml korniza teuml tilla strategjike dhe institucionale Peumlr shkak teuml sfidave teuml ngjashme strategjiteuml peumlr SALW-et dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml neuml rajonin EJL shfaqin disa tipare teuml peumlrbashkeumlta ndeumlrkoheuml qeuml edhe deumlshmojneuml specifika teuml dukshme neuml aspektin e fusheumlveprimit dhe aktiviteteve teuml parashikuara neuml planet e veprimit

Sa i peumlrket baraziseuml gjinore pavareumlsisht teuml dheumlnave teuml peumlrpjekjeve fillestare qeuml janeuml ndeumlrmarreuml peumlr teuml trajtuar lidhjet mes gjiniseuml dhe SALW-ve tendencat mbizoteumlruese teuml integrimit teuml perspektiveumls gjinore zbulojneuml njeuml meumlnyreuml teuml peumlrbashkeumlt neuml teuml cileumln peumlrqaset gjinia (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

Qasja metodologjike neuml analizeumln e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve u peumlrqendrua te

bull Identifikimi i praniseuml seuml angazhimit formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor

bull Identifikimi i peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe prania e veumlzhgimeve gjinore ose aplikimi i analizave gjinore neuml analizimin e situateumls

bull Shqyrtimi i qeumlllimeve dhe veccedilaneumlrisht i objektivave kundrejt reagimit teuml tyre ndaj peseuml problematikave kryesore teuml diskutuara teuml politikave Qeumlllimi dhe objektivi konsiderohen se u peumlrgjigjen problematikave gjinore neumlse ato trajtojneuml neuml meumlnyreuml teuml qarteuml teuml pakteumln njeuml nga problematikat kryesore teuml politikave

bull Shqyrtimi i planeve teuml veprimit peumlr teuml identifikuar neumlse angazhimet e identifikuara janeuml shndeumlrruar neuml masa dhe aktivitete dhe caktime fondesh buxhetore peumlr teuml adresuar problematikat e identifikuara qeuml lidhen me gjinineuml

bull Shqyrtimi i qasjeve teuml monitorimit dhe vlereumlsimit peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse ato ofrojneuml mundeumlsi peumlr ndjekjen e efekteve teuml kuadrit strategjik te grateuml dhe burrat

Neuml vareumlsi teuml maseumls qeuml politikat peumlr SALW-et neuml rajon u peumlrgjig-jen keumltyre problematike propozohet klasifikimi i meumlposhteumlm

bull kuadriipolitikaveteumlpeumlrgjegjshmegjinore peumlrmban njeuml angazhim zyrtar ndaj baraziseuml gjinore dhe integrimit gjinor peumlrdorimi i teuml dheumlnave gjinore dhe veumlzhgimet gjinore janeuml teuml pranishme neuml analizeumln e situateumls neuml lidhje me teuml pakteumln tre problematikat meuml kryesore teuml pakteumln 13 e objektivave dhe aktiviteteve identifikon perspektiveumln gjinore teuml problemit dhe neuml matriceumln e monitorimit dhe vlereumlsimit janeuml zhvilluar treguesit e ndareuml sipas gjiniseuml Neuml keumlteuml grup gjinia peumlrshkon teuml gjitheuml ciklin e politikave qeuml nga projektimi dhe planifikimi deri te vlereumlsimi

bull integrimigjinoringadalsheumlm peumlrmban disa nga elementeumlt e peumlrshkruar meuml lart por pa njeuml qasje koherente dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml integrimit gjinor dhe meuml pak

se 13 e objektivave dhe aktiviteteve peumlr teuml adresuar problematikat gjinore

bull Punapeumlrintegrimingjinornukkanisur asnjeuml nga elementeumlt nuk eumlshteuml i pranisheumlm dhe nuk ka asnjeuml peumlrpjekje sistematike peumlr teuml integruar aspektet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve Reumlndeumlsia e aspektit gjinor peumlr kontrollin e SALW-ve nuk njihet dhe peumlr pasojeuml as nuk janeuml vendosur objektiva dhe as nuk janeuml parashikuar aktivitete neuml planin e veprimit

Teuml gjitha referencat peumlr problematikat kryesore teuml politikave teuml diskutuara neuml Kapitullin 2 janeuml paraqitur neuml tabeleumln 5 me qeumlllimin peumlr teuml matur se sa aktivitetet e planifikuara peumlrputhen me shkalleumln e problemit Peumlr lehteumlsi referimi sheumlnimet neuml keumlteuml seksion janeuml teuml organizuar sa meuml shumeuml qeuml eumlshteuml e mundur neuml peumlrputhje me metodologjineuml e peumlrshkruar meuml lart

311 angazhimi peumlr barazineuml gjinOre

Peumlr sa i peumlrket angazhimit referencat peumlr grateuml dhe burrat dhe barazineuml gjinore janeuml artikuluar formalisht neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 dhe Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml) dhe neuml Strategjineuml peumlr SALW-et dhe Grumbullimin dhe Planin e Veprimit 2013-2016 neuml Kosoveuml (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Kosoveuml)

Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml seksionin Parimet e peumlrdorura peumlr hartimin e strategjiseuml thoteuml se ky dokument strategjik thekson reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml paanshme ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave peumlrkateumls teuml kontrollit seuml bashku me dheumlnien e prioritetit teuml duhur peumlr mbeumlshtetjen e viktimave teuml SALW-ve dhe mbrojtjen e mjedisit (f 9)

Neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml dy referenca peumlrkateumlse janeuml beumlreuml neuml seksionin Parimet e Peumlrgjithshme ku thuhet se objektivat e formuluara neuml strategji do teuml udheumlhiqen nga njeuml grup parimesh ndeumlr teuml tjera edhe nga parimi kushtetues i mbrojtjes seuml teuml drejtave teuml njeriut i cili garanton teuml drejtat e teuml gjitheuml qytetareumlve teuml Kosoveumls dhe neuml veccedilanti teuml grave dhe feumlmijeumlve pa marreuml parasysh peumlrkateumlsineuml etnike gjinineuml mosheumln dhe besimin fetar (f 10) Referenca e dyteuml eumlshteuml beumlreuml neuml seksionin Vizioni dhe Misioni ku promovohet pjeseumlmarrja e grupeve teuml shoqeumlriseuml civile (me fokus teuml veccedilanteuml neuml peumlrfshirjen e grave dhe grupeve vulnerabeumll) neuml hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml strategjive peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin (f 8)

Neuml dokumentet e tjera neuml shqyrtim strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Malin e Zi neuml Serbi dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka asnjeuml referim apo angazhime teuml qarta peumlr barazineuml gjinore ose integrimin e baraziseuml gjinore neuml aktivitetet peumlr kontrollin e SALW-ve Neuml teuml njeumljteumln koheuml nuk ka tregues teuml tjereuml teuml angazhimeve teuml tjera alternative

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 40

peumlr integrimin e vazhduesheumlm teuml aspekteve gjinore neuml peumlrgjigje teuml sfidave teuml SALW

312 teuml dheumlnat e ndara SipaS gjiniSeuml dhe veumlzhgimet gjinOre

Analizat e situatave teuml paraqitura neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve neuml fuqi neuml EJL nuk sigurojneuml prova teuml peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml kur merren neuml shqyrtim sfidat e lidhura me SALW-et Analizat e strategjive teuml SALW-ve tregojneuml se ato zakonisht veprojneuml me njeuml sasi relativisht teuml vogeumll teuml teuml dheumlnave kryesisht peumlr disponueshmeumlrineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml posedim nga civileumlt dhe shteti vlereumlsimet e SALW-ve neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm dhe numri i armeumlve teuml zjarrit teuml konfiskuara apo teuml shkateumlrruara Numri i incidenteve me armeuml zjarri peumlrmendet gjithmoneuml e meuml rralleuml

Neuml dokumentet neuml shqyrtim nuk jepen teuml dheumlna ose statistika peumlr teuml peumlrcaktuar efektet e peumlrhapjes seuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml dhuneumls me armeuml mbi individeumlt Neuml keumlteuml drejtim asnjeuml nga strategjiteuml peumlr SALW-et nuk japin teuml dheumlna peumlr viktimat e dhuneumls me armeuml autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri dhe as peumlr llojet rezultatet dhe karakteristikat e incidenteve me armeuml zjarri Pjeseumlrisht kjo mund teuml kuptohet brenda kufizimeve teuml meumlnyreumls aktuale mbizoteumlruese neuml teuml cileumln hartohen strategjiteuml peumlr SALW-et ku analiza e situateumls sheumlrben si hyrje e dokumentit e cila peumlrmban njeuml panorameuml teuml shkurteumlr teuml problemeve teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve brenda kontekstit teuml dheumlneuml dhe jo njeuml analizeuml reale teuml mbeumlshtetur neuml fakte Neuml keumlteuml drejtim nuk eumlshteuml e qarteuml se deri neuml ccedilfareuml mase analiza meuml gjitheumlpeumlrfshireumlse parapriu zhvillimin e politikave

Njeumlkoheumlsisht nuk ka hapeumlsireuml peumlr peumlrkufizim meuml teuml detajuar teuml problemeve qeuml priren teuml artikulohen meuml gjereumlsisht veccedilaneumlrisht sa i peumlrket lidhjes ndeumlrmjet peumlrhapjes seuml SALW-ve dhe siguriseuml seuml qytetareumlve Si pasojeuml kjo qasje nuk eumlshteuml e favorshme peumlr artikulimin e aspekteve gjinore teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml dokument qofteuml peumlr viktimat autoreumlt ose zoteumlruesit e armeumlve ose teuml dheumlnat peumlr mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime kundrejt SALW-ve ndeumlrmjet burrave dhe grave ose teuml dheumlnat peumlr dhuneumln neuml familje

Peumlr shkak teuml peumlrdorimit shumeuml teuml uleumlt teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka mundeumlsi teuml kufizuara neumlse ka peumlr teuml integruar analizeumln gjinore brenda analizeumls seuml situateumls dhe peumlr teuml identifikuar se si ccedileumlshtje teuml caktuara prekin neuml meumlnyreuml specifike grateuml dhe burrat dhe peumlr teuml beumlreuml lidhjen me peumlrkufizimin e problemit

Teuml vetmet konstatime teuml dokumentuara neuml analizeumln e situateumls janeuml referencat ndaj dhuneumls neuml familje neuml strategjiteuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls Neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e Armeumlve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 pjesa e peumlrgjithshme thekson se prania e armeumlve teuml jashteumlligjshme kontribuon neuml dhuneumln neuml familje (f 2) ndeumlrsa Strategjia e

Kosoveumls konstaton se arma neuml shteumlpi ka meuml tepeumlr gjasa teuml peumlrdoret peumlr teuml keumlrceumlnuar ose leumlnduar fizikisht njeuml aneumltar teuml familjes se sa kundeumlr njeuml shkeleumlsi qeuml vjen nga jashteuml (f 6) Peumlrveccedil keumltyre konstatimeve nuk janeuml parashtruar lidhje teuml tjera ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe keumlrkeseumls peumlr armeuml teuml vogla kultureumls seuml armeumlve dhe burreumlriseuml

Neuml kuadrot strategjikeuml teuml Malit teuml Zi Republikeumls seuml Serbiseuml dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml reumlndeumlsia e ccedileumlshtjeve gjinore eumlshteuml e papeumlrfillshme

313 PeumlrcaktimiiaxhEndeumlS-CcedileumlShtjet gjinOre neuml Qeumlllime dhe Objektiva

Dokumentet strategjike neuml shqyrtim mbulojneuml njeuml gameuml teuml gjereuml teuml aktiviteteve teuml ndryshme teuml ndeumlrlidhura dhe trajtojneuml sfida komplekse lidhur me peumlrhapjen e SALW-ve Ato kryesisht i referohen krijimit teuml kontrollit efikas teuml SALW-ve neumlpeumlrmjet peumlrmireumlsimit teuml kushteve ligjore dhe teknike qeuml parandalojneuml keqpeumlrdorimin e SALW-ve reduktimit teuml SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe peumlrpjekjeve ndeumlrgjegjeumlsuese qeuml priten teuml kontribuojneuml neuml rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml Peumlr shembull neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Serbi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml krijimi i njeuml sistemi kombeumltar unik peumlr kontrollin efikas teuml SALW-ve me qeumlllim reduktimin e armeumlve qeuml mbahen neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme dhe teuml numrit teuml abuzimeve me armeumlt e jashteumlligjshme si dhe rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml neuml teumlreumlsi Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml strategjia keumlrkon teuml garantojeuml njeuml mjedis teuml sigurt dhe teuml kontrollojeuml armeumlt e vogla dhe teuml lehta neuml shoqeumlri me qeumlllim promovimin e kushteve peumlr peumlrmireumlsimin e siguriseuml seuml peumlrgjithshme Neuml Strategjineuml e Kosoveumls vizioni eumlshteuml qeuml Kosova do teuml jeteuml njeuml mjedis i sigurt ku armeumlt e vogla dhe teuml lehta janeuml neuml kontroll Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls ka objektiva specifikeuml dhe asnjeuml qeumlllim teuml peumlrgjithsheumlm teuml artikuluar ndeumlrsa neuml Mal teuml Zi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml zhvillimi i peumlrgjithsheumlm i sistemit efikas teuml kontrollit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta dhe municioneve neuml teuml gjitha segmentet e tij

Neuml meumlnyreumln si janeuml paraqitur qeumlllimet e peumlrcaktuara neuml kuadrin strategjik peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore i japin peumlrpareumlsi detyreumls komplekse teuml krijimit teuml kushteve paraprake ligjore politike dhe teknike peumlr sistemin efikas teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe rritjes seuml siguriseuml seuml qytetareumlve Neuml keumlteuml drejtim ato i kushtojneuml reumlndeumlsi nevojave teuml burrave dhe grave pavareumlsisht se nuk ka njeuml angazhim teuml shprehur se dallimet do teuml merren neuml konsiderateuml E njeumljta gjeuml vlen dhe peumlr objektivat Pavareumlsisht se shumeuml nga objektivat kaneuml reumlndeumlsi direkte peumlr problematikat kryesore teuml politikave aspektet gjinore nuk peumlrmenden shprehimisht dhe neuml asnjeuml prej strategjive nuk ka njeuml objektiv qeuml i referohet drejtpeumlrseumldrejti ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 41

Megjithateuml edhe neuml ato strategji qeuml beumljneuml peumlrpjekje peumlr teuml integruar ccedileumlshtjet gjinore qasja mbizoteumlruese shpesh nuk eumlshteuml koherente pra peumlr shembull njeuml objektiv i caktuar nuk peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml ti peumlrgjigjet problematikave gjinore por neuml planin e veprimit zhvillohen aktivitete lidhur me ccedileumlshtjet gjinore ose anasjelltas (ccedileumlshtjet gjinore shfaqen ndeumlrmjet objektivave por jo brenda planit teuml veprimit) Peumlr teuml kuptuar pranineuml e ploteuml teuml problematikave gjinore teuml trajtuara neuml dokumentin strategjik eumlshteuml ndeumlrmarreuml njeuml proces strukturimi shteseuml siccedil paraqitet neuml tabeleumln 5 Peumlr shembull strukturimi tregon se disa problematika gjinore pavareumlsisht se nuk peumlrfshihen neuml peumlrmbajtjen e formulimit teuml njeuml objektivi janeuml artikuluar brenda shpjegimit teuml tyre ose informacioni lidhur me peumlrgjigjen ndaj ccedileumlshtjeve gjinore jepet neuml peumlrshkrimin e aktiviteteve

Siccedil mund teuml veumlrehet nga tabela 5 lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve artikulohen veteumlm neuml strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml teuml dyja referencat peumlrkateumlse gjinore dmth dhuna neuml familje dhe ndikimet e ndryshme teuml armeumlve mbi grateuml dhe burrat

janeuml peumlrcaktuar neuml dokumentin strategjik neumln objektivin 4 Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml Neuml rastin e Strategjiseuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml nuk ka njeuml angazhim teuml peumlrgjithsheumlm ndaj baraziseuml gjinore teuml peumlrkthyer neuml qeumlllime dhe objektiva dhe nuk ka as edhe aktivitete konkrete teuml hartuara

Neuml strategjiteuml e tjera peumlr SALW-et teuml rishikuara (Mal i Zi Serbi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) objektivat nuk peumlrmbajneuml asnjeuml konstatim lidhur me ccedileumlshtjet gjinore dhe nuk trajtojneuml problematikat kryesore teuml politikave gjinore

314 planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete

Si pjeseuml e procesit teuml rishikimit janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml hartuar aktivitete neuml planet e veprimit qeuml peumlrmbajneuml referenceuml teuml qarteuml ndaj ccedileumlshtjeve gjinore dhe qeuml janeuml teuml lidhura me problematikat kryesore teuml politikave Tabela e meumlposhtme jep informacion se ku qeumlndrojneuml aktivitetet lidhur me objektivat

tabela 6PRoblematikat gjinoRe neuml objektivat e stRategjive dhe Planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

objektivi Menaxhimi i SALW-ve qeuml janeuml neuml zoteumlrim teuml agjencive dhe institucioneve kompetente neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Aktiviteti Hartimi i njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlrfaqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln

Aspekti gjinor Procesi i vlereumlsimit do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Aspekti gjinor Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

objektivi Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml

Neuml keumlteuml objektiv thuhet se njeuml theks i veccedilanteuml do teuml vendoset mbi peumlrdorimin e armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimet e ndryshme qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Aspekti gjinor Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

bosnjeuml-Hercegovina

2016-2020

objektivi Reduktimi i SALW-ve teuml jashteumlligjshme

Aktiviteti Krijimi i mbledhjes seuml koordinuar teuml teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neumlfamilje me aneuml teuml armeumlve teuml zjarrit apo teuml keumlrceumlnimit me to (neuml teuml gjitha institucionet peumlrkateumlse organet gjyqeumlsore dhe institucionet e siguriseuml)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 42

Masat e parashikuara peumlr teuml shndeumlrruar angazhimet e peumlrgjithshme ndaj baraziseuml gjinore neuml aktivitete konkrete janeuml teuml pranishme veteumlm neuml planet e veprimit neuml Bosnjeuml-Her-cegovineuml Pavareumlsisht reumlndeumlsiseuml aktivitetet qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore peumlrbeumljneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml planeve teuml veprimit Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls 2013-2016 pjesa e veprimtarive qeuml u peumlrgjigjen problemati-kave gjinore neuml Planin e Veprimit eumlshteuml 9 peumlr qind ndeumlrsa neuml strategjineuml e rishikuar veteumlm njeuml aktivitet i tilleuml eumlshteuml parashi-kuar Neumlse vihet neuml zbatim kjo pjeseuml e vogeumll mund teuml kuptohet brenda kontekstit teuml pilotimit teuml njeuml qasjeje teuml re me peumlrvoja teuml meumlparshme teuml kufizuara dhe mungeseumls seuml shembujve teuml praktikeumls seuml mireuml neuml vende teuml tjera

Neuml planet e tjera teuml veprimit nuk ka teuml peumlrcaktuara aktivitete specifike teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore dhe as njeuml angazhim qeuml problematikat gjinore do teuml merren neuml konsiderateuml gjateuml realizimit teuml aktiviteteve Prandaj pa hulumtime teuml meumlte-

jshme neuml zbatim nuk mund teuml thuhet neumlse ato do teuml arrijneuml teuml adresojneuml ndonjeuml nga problematikat kryesore dhe neumlse po deri neuml ccedilfareuml mase

315 cilat janeuml prOblematikat gjinOre Qeuml pO trajtOhen

Tabela 7 peumlrpiqet teuml identifikojeuml peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml politikave efektet e diferencuara sipas gjiniseuml dhuna neuml familje gjinia dhe keumlrkesa peumlr armeuml zjarri mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime dhe pjeseumlmarrja e balanc-uar Siccedil veumlrehet pavareumlsisht nga reumlndeumlsia e keumltyre problema-tikave ka njeuml peumlrgjigje shumeuml teuml kufizuar ndaj sfidave neuml keumlteuml fusheuml dhe keumlto nisma trajtojneuml veteumlm njeuml numeumlr teuml kufizuar teuml problematikave teuml politikave duke leumlneuml shumiceumln e tyre teuml patrajtuara dhe duke mos arritur neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlrsh-kalleumlzimin e problemit

tabela 7peumlrgjigjet me poLitikA neuml StrAtegjiteuml peumlr SALW-et ndAj PRoblematikave kRyesoRe teuml Politikave

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2016-2020)

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

Veumlmendje e veccedilanteuml do ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje

AKTIVITETI Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 43

316 gjurmimiindryShimEvE-mOnitOrimi dhe vlereumlSimi

Duke qeneuml se gjinia nuk peumlrmendet neuml keumlto aktivitete ajo nuk eumlshteuml pjeseuml e monitorimit dhe vlereumlsimit Neuml teuml gjitha planet e veprimit indikatoreumlt caktohen veteumlm peumlr nivelin e aktiviteteve dhe peumlrcaktohen si indikatoreuml produktesh Neuml keumlteuml aspekt peumlrveccedil ofrimit teuml informacionit rreth zbatimit ose jo teuml njeuml aktiviteti nuk u gjurmuan efekte mbi nevojat peumlr siguri teuml grave dhe burrave Asnjeuml nga planet e

rishikuara teuml veprimit nuk peumlrmbante indikatoreuml gjinoreuml teuml projektuar peumlr teuml identifikuar ndikimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve te grateuml dhe burrat marreumldheumlniet ndeumlrmjet tyre neuml keumlteuml fusheuml teuml veccedilanteuml peumlrfitimet qeuml sjell peumlr grateuml dhe burrat zbatimi i strategjiseuml peumlr SALW-et ose indikatoreumlt e peumlrfshireuml peumlr teuml ndjekur ndryshimet e statusit teuml grave dhe burrave (Moser 2007) Veteumlm neuml Kosoveuml ka njeuml listeuml teuml indikatoreumlve monitorues dhe vlereumlsues teuml projektuar peumlr vlereumlsimin e arritjeve teuml strategjiseuml por asnjeumlri prej tyre nuk eumlshteuml i ndareuml sipas gjiniseuml

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

Prania e armeumlve teuml zjarrit kontribuon neuml dhuneumln neuml familje

kosova

(2013-2016)

mali i Zi

(2013-2018)

Serbia

(2010 -2015)

Ish-Republika Jugosllave e maqedoniseuml

(2005)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 44

kutia 4 iniciativat e Reja

Pavareumlsisht tendencave mbizoteumlruese neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve se ccedileumlshtjet gjinore janeuml kryesisht teuml papeumlrfillura duket se ndeumlrgjegjeumlsimi rreth nevojeumls peumlr teuml inkorporuar perspektiveumln gjinore neuml peumlrgjigjet strategjike ndaj sfidave me SALW-et po rritet vazhdimisht Janeuml ndeumlrmarreuml peumlrpjekje sporadike por novatore peumlr teuml peumlrfshireuml perspektiveumln gjinore neuml masa dhe aktivitete kryesisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe neuml Kosoveuml neuml njeuml shkalleuml meuml teuml uleumlt Edhe pse u paraqiteumln neuml diskutimet e meumlsipeumlrme po i peumlrmbledhim shkurtimisht

Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 veumlrteton peumlrpjekjet e beumlra peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore edhe pse teuml kufizuara dhe teuml pjesshme Peumlr sa i peumlrket angazhimit dokumenti strategjik thekson ccedileumlshtjen e mbeumlshtetjes dhe asistenceumls peumlr viktimat e SALW-ve reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit Gjithashtu objektivi qeuml ka teuml beumljeuml me bashkeumlpunimin me OJQ-teuml dhe me bashkeumlpunimin ndeumlrkombeumltar e rajonal thekson se veumlmendje e veccedilanteuml duhet ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimeve teuml ndryshme qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml (f 16) Janeuml planifikuar disa aktivitete peumlr tiu peumlrgjigjur problematikave gjinore

1 Kryerja e njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlr-faqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln i cili do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml

2 Metodologjia keumlrkimore peumlr harteumlzimin dhe identifikimin e viktimave teuml SALW-ve do teuml marreuml parasysh nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantojeuml njeuml qasje dhe trajtim teuml barabarteuml teuml femrave dhe meshkujve

3 Gjateuml trajnimit peumlr menaxhimin e municioneve dhe teuml armatimeve shpeumlrthyese do ti jepet peumlrpareumlsi peumlrfshirjes seuml balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj

Strategjia e rishikuar neuml vitin 2016 paraqet plane peumlr krijimin e mbledhjes seuml koordinuar ndeumlrsektoriale dhe peumlr regjistrimin e teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neuml familje teuml kryera me armeuml zjarri Kjo peumlrcaktohet neuml objektivin qeuml lidhet me reduktimin e SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe neuml neumlnobjektivin qeuml i referohet monitorimit teuml teuml dheumlnave statistikore peumlr SALW-et dhe municionet

Neuml misionin e saj Strategjia peumlr Kontrollin dhe Grumbullimin e SALW-ve neuml Kosoveuml pohon se njeuml nga objektivat e strategjiseuml eumlshteuml teuml nxiseuml pjeseumlmarrjen e grave (shoqeumlriseuml civile dhe grupeve teuml tjera) neuml zhvillimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve strategjiteuml peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin Sidoqofteuml kjo dispoziteuml e peumlrgjithshme ka teuml beumljeuml shumeuml pak me aktivitetet dhe masat konkrete teuml planifikuara nga dokumenti

haRteumlzimi i faktoReumlve mundeumlsues

Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml procedura e zhvillimit teuml politikave publike keumlrkon zhvillimin e konsultimeve me autoritete teuml tjera peumlrgjegjeumlse shteteumlrore Rrjedhimisht Agjencia peumlr Barazineuml Gjinore u peumlrfshi neuml seminaret parapeumlrgatitore peumlr zhvillimin dhe neuml fazat e meumlvonshme peumlr rishikimin e strategjiseuml peumlr SALW-et Gjateuml keumltij procesi agjencia sugjeroi disa pika dhe beumlri komente peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml draft dokumentin qeuml u miratua meuml voneumli Njeumlkoheumlsisht ndeumlrgjegjeumlsimi i presidentit teuml bordit koordinues peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr sa i peumlrket detyrimit peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore teuml peumlrcaktuar nga Plani i Veprimit peumlr Barazineuml Gjinore dhe detyrimit teuml autoriteteve shteteumlrore peumlr teuml kontribuuar neuml avancimin e baraziseuml gjinore lehteumlsoi peumlrfshirjen e propozimeve me ndjeshmeumlri gjinore Qasja proaktive e Agjenciseuml peumlr Barazineuml Gjinore gjithashtu luajti rol neuml lehteumlsimin e procesit E fundit por jo peumlr nga reumlndeumlsia dokumenti i strategjiseuml neuml vetvete thekson se reumlndeumlsia e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit eumlshteuml njeuml nga parimet e peumlrdorura neuml zhvillimin e strategjiseuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 45

317 Sfidat e pOlitikbeumlrjeS me ndjeShmeumlri gjinOre teuml mbeumlShtetur neuml fakte

Pavareumlsisht hapave fillestareuml teuml ndeumlrmarreuml peumlr integrimin e njeuml perspektive gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve tendencat mbizoteumlruese tregojneuml prioritizim teuml uleumlt teuml problematikave gjinore neuml peumlrgjitheumlsi neuml politikbeumlrjen peumlr SALW-et Klasifikimi i kryer neuml fillim teuml keumltij kapitulli tregon se njeuml integrim gjinor i reumlndeumlsisheumlm por gradual po ndodh veteumlm neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe eumlshteuml kufizuar meuml tej neuml dokumentin e rishikuar Kjo vlen meuml pak neuml rastin e Kosoveumls ku duken qarteuml disa dispozita teuml caktuara me reumlndeumlsi peumlr ccedileumlshtjet gjinore edhe pse ndikimi i tyre nga aktivitetet nuk eumlshteuml i duksheumlm Neuml kuadrot strategjikeuml peumlr SALW-et neuml Mal teuml Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka filluar ende puna me impakt gjinor

Prioritizimi i uleumlt i ccedileumlshtjeve gjinore merr forma teuml ndryshme 1 Rralleuml ndeumlrmerren angazhime teuml shprehura ndaj

integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore si njeuml strategji gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr avancimin e baraziseuml gjinore Edhe kur problematikat gjinore peumlrmenden si neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls integrimi i ccedileumlshtjeve gjinore nuk kuptohet si proces sistematik i shndeumlrrimit teuml shqeteumlsimeve dhe eksperiencave teuml grave dhe burrave neuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve (ECOSOC 1997) Gjinia nuk pozicionohet si njeuml parim gjitheumlpeumlrfshireumls qeuml prek ekspozimin e grave dhe burrave ndaj rreziqeve teuml lidhura me SALW-et dhe formeumlson sjelljen dhe praktikat ndaj SALW-ve por edhe politikat reaguese Edhe pse angazhimi zyrtar peumlr arritjen e integrimit gjinor nuk eumlshteuml parakushti i veteumlm peumlr reagimin gjinor teuml politikave peumlr SALW-et eumlshteuml e qarteuml se kur ka pasur angazhim ai ka formeumlsuar pjeseumlrisht objektivat dhe aktivitetet

2 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml prej dokumenteve strategjikeuml Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka disa ndikime teuml meumltejshme mbi mundeumlsineuml e integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore neuml reagimin me politika Kjo i beumln teuml padukshme efektet shumeuml teuml diferencuara teuml SALW-ve dhe problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kryesisht dhe shpeshhereuml kalojneuml pa u veumlneuml re

3 Nuk kateumldheumlnapeumlrpeumlrdorimineanalizavegjinore teuml sfidave teuml lidhura me SALW-et Peumlr shkak teuml keumlsaj roli qeuml luajneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave ndaj SALW-ve si edhe

rreziqet specifike me baza gjinore nuk shihen si teuml reumlndeumlsisheumlm peumlr sfidat e lidhura me SALW-et ccedilka si rrjedhim ngadaleumlson prioritizimin e tyre neuml politika Duke qeneuml se modelet gjinore nuk po diskutohen ose sfidohen neuml politikat reaguese rezultati peumlrfundimtar i mungeseumls seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe i analizave gjinore mund teuml ccedilojeuml neuml normalizim teuml meumltejsheumlm dhe neuml riprodhim teuml tendencave ekzistuese Meuml tej po riprodhohet ndeumlrgjegjeumlsimi i uleumlt mbi ndeumlrveprimin mes gjiniseuml dhe SALW-ve ndeumlrkoheuml qeuml nevoja peumlr teuml trajtuar problematikat gjinore nuk shihet si njeuml meumlnyreuml peumlr teuml rritur efikasitetin e peumlrgjithsheumlm teuml peumlrpjekjeve peumlr kontrollin e SALW-ve

4 Duke qeneuml se ccedileumlshtjet gjinore mungojneuml ose anashkalohen neuml analizat e situatave ato kaneuml pasur shumeuml pak ndikim peumlr teuml mos theumlneuml aspak mbi meumlnyreumln se si peumlrcaktohen qeumlllimet dhe objektivat Duke vepruar keumlshtu problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kalojneuml teumlreumlsisht pa u veumlneuml re dhe si rrjedhim nuk trajtohen neuml reagimet strategjike ndaj peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml rajonin e Evropeumls Juglindore Njeuml qasje e tilleuml nxit ideneuml se teuml gjitheuml qytetareumlt kaneuml teuml njeumljtat nevoja sigurie dhe nuk arrin teuml njoheuml dallimet qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet tyre Kjo theksohet edhe nga supozimi se teuml gjitha nevojat peumlr siguri mund teuml trajtohen dhe teuml peumlrmbushen peumlrmes teuml njeumljteumls seri masash neuml meumlnyreuml uniforme dhe neutrale ndaj gjiniseuml e cila rrjedhimisht justifikon mungeseumln e problematikave gjinore neuml mesin e qeumlllimeve dhe objektivave Meumlnyrat praktike neuml teuml cilat gjinia formeumlson keumlrkeseumln peumlr armeuml zjarri diferencon efektet mbi grateuml dhe burrat dhe i ekspozon ata ndaj formave specifike teuml dhuneumls me armeuml teuml cilat keumlrkojneuml ndeumlrhyrje specifike dhe rralleuml janeuml objekt politikash Neuml vend teuml njeuml qasjeje sistematike ndaj sfidave teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore ka veteumlm deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr gjurmimin e peumlrpjekjeve neuml zhvillim Rrjedhimisht neuml kushtet e mungeseumls seuml indikatoreumlve teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe teuml instrumenteve teuml peumlrshtatshme teuml monitorimit dhe vlereumlsimit neuml planet e veprimit parashikohen veteumlm peumlrpjekje sporadike peumlr trajtimin praktik teuml ccedileumlshtjeve gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve Neuml keumlteuml aspekt eksperienca ka treguar se kur angazhimet peumlr ccedileumlshtjet gjinorenuk beumlhen teuml matshme peumlrmes peumlrdorimit teuml indikatoreumlve nuk monitorohen dhe nuk janeuml peumlrgjegjeumlsi e veccedilanteuml e askujt ato rralleuml zbatohen Neuml kontekstin e PKV-seuml peumlr armeumlt e vogla meuml tej mund teuml peumlrbeumljeuml problem fakti qeuml pak prej zyrtareumlve peumlrgjegjeumls peumlr monitorimin dhe zbatimin e tij teuml jeneuml eksperteuml teuml ccedileumlshtjeve gjinore ose teuml afteuml peumlr teuml peumlrdorur indikatoreuml neuml meumlnyreuml teuml atilleuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 46

qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

5 Duke pasur parasysh qeuml buxhetet peumlr zbatimin e planeve teuml veprimit nuk peumlrcaktohen neuml dokumentet e disponueshme pa keumlrkime teuml meumltejshme eumlshteuml e pamundur teuml dilet neuml peumlrfundime teuml sakta neumlse keumlto peumlrpjekje fillestare teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore janeuml shoqeumlruar me financim teuml peumlrshtatsheumlm peumlr zbatimin e tyre Gjithashtu nuk ka prova peumlr forma teuml tjera teuml buxhetimit me ndjeshmeumlri gjinore

6 Si peumlrfundim ekziston njeuml tendenceuml sipas seuml cileumls punapeumlrbarazineumlgjinoreshihetveteumlmsipjeseumlebashkeumlpunimitosepjeseumlmarrjesseumlorganizataveteuml shoqeumlriseuml civile Ndeumlrkoheuml qeuml kjo peumlrbeumln njeuml njohje teuml puneumls katalizatore teuml shoqeumlriseuml civile veccedilaneumlrisht teuml OJQ-ve teuml grave aspekti gjinor i kontrollit teuml SALW-ve nuk duhet teuml kufizohet neuml fusha teuml caktuara por teuml jeteuml i hapur ndaj aktoreumlve teuml politikave dhe veccedilaneumlrisht

ndaj grupeve teuml interesit Po keumlshtu praktikat e mira teuml bashkeumlpunimit me organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe me institucionet e baraziseuml gjinore duhet teuml peumlrshkalleumlzohen

7 Praktikat neuml zhvillim edhe pse teuml reumlndeumlsishme peumlrbeumljneuml njeuml qasje teuml ngadalteuml qeuml mjaftohet me peumlrmendjen shkarazi teuml grave dhe ccedileumlshtjeve gjinore larg qasjes seuml artikuluar dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse qeuml nevojitet peumlr teuml trajtuar natyreumln e shumeumlfishteuml teuml marreumldheumlnies ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve Peumlr shkak teuml teuml gjitha sfidave teuml hasura gjateuml peumlrpjekjeve peumlr ti vendosur ccedileumlshtjet gjinore neuml axhendeumln e kontrollit teuml SALW-ve si edhe peumlr shkalleumlzimin e problemit eumlshteuml akoma meuml e reumlndeumlsishme teuml peumlrmireumlsohen dhe peumlrshkalleumlzohen praktikat meuml teuml mira neuml zhvillim dhe teuml konsiderohet si urgjente ccedileumlshtja e integrimit teuml baraziseuml gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve

kutia 5 teuml dheumlnat e ndaRa siPas gjiniseuml

Mospeumlrdorimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml analizimin e situateumls eumlshteuml njeuml ccedileumlshtje e shumanshme Praktikat dhe procedurat ekzistuese administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave nuk ofrojneuml gjithnjeuml teuml tilla teuml dheumlna Kur teuml dheumlnat ekzistojneuml ato nuk peumlrpunohen ose publikohen rregullisht neuml meumlnyreuml qeuml ta beumljneuml aspektin gjinor teuml duksheumlm Neuml aneumln tjeteumlr keumlto sfida teuml vazhdueshme neuml marrjen e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml tregojneuml prioritizimin ose ndeumlrgjegjeumlsimin e uleumlt mbi rolin e gjiniseuml si faktor neuml politikbeumlrje Edhe pse shkon peumlrtej qeumlllimit teuml keumltij raporti keumlto sfida gjithashtu mund teuml lidhen me njeuml sfideuml meuml teuml madhe teuml avancimit teuml njeuml qasjeje teuml bazuar neuml fakte neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve Njeuml tipar i peumlrbashkeumlt i strategjive peumlr SALW-et eumlshteuml fakti se aspektet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me sigurineuml e njereumlzve dhe sfidat e lidhura me peumlrhapjen e armeumlve peumlrshkruhen neuml peumlrgjitheumlsi neuml vend qeuml teuml artikulohen neuml detaje

Kjo krijon peumlrshtypjen se peumlrpjekjet strategjike peumlr teuml frenuar problemin e peumlrhapjes seuml armeumlve veccedilaneumlrisht peumlr sa i peumlrket dhuneumls me armeuml nuk bazohen neuml teuml dheumlna teuml mjaftueshme ccedilka peumlrbeumln njeuml tendenceuml peumlrseumlriteumlse dhe teuml peumlrhapur (OBSH UNODC 2014 f 25) Peumlr sa i peumlrket ccedileumlshtjeve gjinore nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml pareuml neumlse peumlrdorimi i uleumlt i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml lidhet neuml ndonjeuml meumlnyreuml ose neumlse reflekton llojin e procesit teuml politikave duke peumlrfshireuml peumlrbeumlrjen e grupit teuml puneumls dhe pjeseumlmarrjen e pamjaftueshme teuml specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore (Cukier 2009)

Sidoqofteuml eumlshteuml e qarteuml se komisionet e SALW-ve gjithashtu po hasin veumlshtireumlsi peumlr shkak teuml mungeseumls seuml teuml dheumlnave gjeuml qeuml pranohet edhe neuml planet e tyre teuml veprimit (peumlr shembull disa strategji parashikojneuml teuml ndeumlrmerren disa veprime peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ose mbledhjes seuml teuml dheumlnave) Ekziston njeuml nevojeuml urgjente peumlr teuml trajtuar problemin e teuml dheumlnave teuml pamjaftueshme

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 47

32 kuAdri Ligjor peumlr SALW-et reumlndeumlSiA e LufteumlS kundeumlR dhuneumls neuml familje

Sa i peumlrket problematikave teuml politikave gjinore teuml peumlrshkruara neuml kapitullin 2 kuadrot ligjoreuml teuml vendeve teuml Evropeumls Juglindore peumlr kontrollin e SALW-ve janeuml pareuml kryesisht neuml drejtim teuml peumlrgjigjes seuml tyre ndaj ndikimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje dhe neuml dhuneumln kundeumlr grave Ligjet aktuale peumlr armeumlt e zjarrit me peumlrjashtim teuml dhuneumls neuml familje thuajse nuk identifikojneuml fare faktoreumlt e tjereuml thelbeumlsoreuml gjinoreuml qeuml luajneuml rol neuml formeumlsimin e rreziqeve dhe sjelljeve teuml lidhura me SALW-et teuml tilla si ndeumlrthurja e gjiniseuml dhe mosheumls e cila do teuml diskutohet meuml voneuml

Lidhur me dhuneumln neuml familje akte teuml ndryshme ligjore janeuml miratuar peumlr teuml trajtuar dhe rregulluar rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim kryesisht peumlrmes rregullimitteumlzoteumlrimitteumlarmeumlvengapersonacivileuml Edhe pse misheumlrojneuml njeuml seumlreuml masash praktike siccedil edhe dokumentohet nga hulumtimet e meumlparshme (Cukier 2002 Dokmanović 2007 Shaw 2013 KKA 2015) qasjet mbizoteumlruese teuml ndeumlrhyrjeve ligjore neuml keumlteuml drejtim janeuml

1 Kufizimi i aksesit tek armeumlt e zjarrit peumlr personat e peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje peumlrmes kushteumlzimeve ligjore dhe kritereve teuml zoteumlsiseuml teuml nevojshme peumlr teuml marreuml njeuml leje peumlr armeuml zjarri

2 Heqja e armeumlve teuml zjarrit dhe revokimi i lejes peumlr armeuml zjarri kur dhuna neuml familje ndodh dhe armeumlt e zjarrit janeuml neuml zoteumlrim

321 dhuna neuml familje Si faktOr kufizueS i dheumlnieS Seuml lejeve peumlr armeuml zjarri

Sa i peumlrket rregullimit teuml armeumlmbajtjes ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore peumlrcaktojneuml njeuml seumlreuml kriteresh teuml detyrueshme zoteumlsie peumlr dheumlnien e autorizimeve peumlr blerjen mbajtjen dheose peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Kushtet e dheumlnies seuml lejes zakonisht peumlrfshijneuml shteteumlsineuml kufirin e mosheumls teuml mos keteuml precedenteuml penaleuml certifikateumln sheumlndeteumlsore nevojeuml teuml qeneumlsishmearsye teuml justifikueshme dhe njohuri teorike dhe praktike teuml peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit

Megjitheumlse tashmeuml janeuml teuml njohura lidhjet mes armeumlve teuml vogla dhe dhuneumls neuml familje dispozitat e parashikuara neuml ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml ndryshime teuml

dukshme neuml aspektin se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe peumlrkufizimit ligjor teuml njeuml incidenti teuml dhuneumls neuml familje qeuml eumlshteuml peumlrcaktuar si parakusht peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit Kjo pasqyron si meumlnyreumln e teuml kuptuarit teuml rrezikut teuml veccedilanteuml vdekjeprureumls ashtu edhe prioritetet e politikave teuml caktuara peumlr ccedileumlshtjen dhe gjithashtu ka njeuml ndikim teuml drejtpeumlrdrejteuml neuml nivelin e mbrojtjes seuml parashikuar

Neuml keumlteuml drejtim ndeumlrhyrjet me qeumlllim kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit pra kufizimin e dheumlnies seuml autorizimeve peumlr teuml blereuml dhe zoteumlruar armeuml zjarri ndryshojneuml kryesisht neuml meumlnyreumln se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe mund teuml klasifikohen neuml dy grupe

bull Arsyet peumlr kufizimet e aksesit tek armeumlt e zjarrit janeuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml teuml qarteuml me ngjarjet ose historikun penal teuml dhuneumls neuml familje ose duke iu referuar kontekstit familjar (dheose marreumldheumlnieve familjare problematike)

bull Kufizimet janeuml teuml bazuara neuml historikun penal teuml aplikantit dhe dhuna neuml familje peumlrfshihet veteumlm neuml meumlnyreuml indirekte pasi ajo peumlrbeumln vepeumlr penale e cila ndiqet ex officio dhe peumlr keumlteuml arsye ajo peumlrfaqeumlson njeuml shkak peumlr refuzimin e dheumlnies seuml autorizimit peumlr leje

Peumlr shkak teuml reformave teuml fundit ligjore shumica e vendeve dhe territoreve neuml keumlteuml rajon janeuml pjeseuml e grupit teuml pareuml legjislacioni neuml fuqi i teuml cilave merr neuml konsiderateuml dhuneumln neuml familje

bull Neuml Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt (2014) keumlrkon qeuml njeuml person neuml meumlnyreuml qeuml teuml jeteuml peumlrfitues i njeuml prej llojeve teuml autorizimeve duhet qeuml teuml mos keteuml qeneuml i evidentuar peumlr raste teuml vepreumls penale teuml dhuneumls neuml familje (neni 34)

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml pavareumlsisht nga sistemi i decentralizuar i rregullave masat ligjore tregojneuml ngjashmeumlri teuml konsiderueshme dhe kjo eumlshteuml neuml peumlrgjitheumlsi e nevojshme qeuml autorizimi teuml jepet neumlse nuk ka rrethana qeuml tregojneuml se njeuml armeuml mund teuml keqpeumlrdoret peumlr shkak teuml raporteve problematike neuml familje

bull Ligji Peumlr armeumlt i Kosoveumls (2015) peumlrcakton se peumllqimi peumlr teuml blereuml njeuml armeuml zjarri nuk mund ti leumlshohet njeuml personi neumlse aiajo paraqet rrezik peumlr veten e tijsaj rendin publik dhe sigurineuml publike (neni 7) Rrethanat qeuml tregojneuml se armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneuml neuml familje konsiderohen si rrezik peumlr rendin dhe sigurineuml publike (neni 10)

bull Neuml Malin e Zi ligji Peumlr armeumlt (2015) keumlrkon qeuml peumlr teuml marreuml njeuml armeuml zjarri personi nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr vepra penale kundeumlr marteseumls dhe kundeumlr familjes dhe nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr kundeumlrvajtje

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 48

qeuml lidhen me elemente teuml dhuneumls neuml familje Peumlr meuml tepeumlr eumlshteuml kusht qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje teuml cilat mund teuml ccedilojneuml neuml keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit

bull Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet (2015) neuml Serbi peumlrcakton se peumlr teuml marreuml njeuml armeuml personi nuk duhet teuml keteuml s deumlnime me vendim teuml formeumls seuml prereuml me burg peumlr krime kundeumlr marteseumls dhe familjes ose hetime teuml hapura peumlr akte teuml tilla kriminale dhe gjateuml kateumlr viteve teuml fundit as deumlnime peumlr kundeumlrvajtje peumlr teuml cilat eumlshteuml shpallur deumlnimi me burg dhe as hetime teuml hapura peumlr shkelje teuml rendit dhe qeteumlsiseuml publike dhe as peumlr vepra penale teuml parashikuara neuml keumlteuml ligj (neni 11) Njeumlkoheumlsisht eumlshteuml e nevojshme qeuml sjellja e personit teuml mos tregojeuml se aiajo peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten e tijsaj apo peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin dhe qeteumlsineuml publike e cila duhet teuml veumlrtetohet nga verifikimi i siguriseuml neuml vendbanimin ose vendin e tijsaj teuml puneumls (neni 11)

bull Ligji Peumlr armeumlt (2010) neuml fuqi neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk i referohet drejtpeumlrseumldrejti dhuneumls neuml familje por zoteumlrimi i njeuml arme keumlrkon qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana qeuml tregojneuml se arma mund teuml keqpeumlrdoret sidomos kur personi eumlshteuml regjistruar neuml regjistrin e organit kompetent peumlr marreumldheumlnie problematike neuml familje (neni 12)

Veteumlm ligji i Moldaviseuml Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil (2012) nuk peumlrmban referenca teuml qarta peumlr dhuneumln neuml familje

Dallimet mes masave ligjore peumlr dhuneumln neuml familje mund teuml veumlrehen edhe te fazat e njeuml procesi hetimor qeuml peumlrbeumljneuml arsye peumlr refuzimin e autorizimit peumlr zoteumlrim teuml armeumlve teuml zjarrit teuml cilat mund teuml sjellin pasoja teuml reumlnda peumlr sigurineuml veccedilaneumlrisht peumlr shkak teuml natyreumls komplekse teuml dhuneumls neuml familje Neuml keumlteuml aspekt ligjet e Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe Malit teuml Zi peumlrcaktojneuml se fakti qeuml armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneumlneumlfamilje duhet teuml konsiderohet si arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Neuml Moldavi Serbi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml fakti se njeuml person ka marreuml njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml ose se hetimet kaneuml filluar peumlrbeumln arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Mosdheumlnia e peumllqimit keumlrkohet edhe neuml rastin kur personi peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten ose peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin publik

322 dhuna neuml familje dhe heQja e armeumlve teuml zjarrit

Ndeumlrsa masat e peumlrshkruara meuml lart ndalojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit peumlr persona me precedenteuml penal njeuml tjeteumlr

drejtim i masave ligjore qeuml synon reduktimin e rrezikut teuml keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit brenda kontekstit familjar ka teuml beumljeuml me pezullimin e lejes ose konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit neumlse dhuna neuml familje ndodh

Neuml shumiceumln e ligjeve peumlr armeumlt arsyet peumlr heqjen e armeumlve teuml zjarrit ose peumlr heqjenpezullimin e lejes janeuml teuml peumlrkufizuara neuml peumlrgjitheumlsi si shkelje ose mosrespektim i kushteve peumlr marrjen e lejes qeuml e beumln njeuml person teuml papeumlrshtatsheumlm peumlr teuml Neuml keumlteuml aspekt kryerja e dhuneumls neuml familje paraqet arsye edhe pse meuml seuml shumti nuk eumlshteuml qarteumlsisht e peumlrmendur pasi konsiderohet si pjeseuml e veprave penale neuml peumlrgjitheumlsi

Veteumlm ligji Peumlr armeumlt neuml Malin e Zi neuml meumlnyreuml teuml qarteuml i referohet dhuneumls neuml familje dhe i jep teuml drejteuml Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme qeuml neumlse rrethanat tregojneuml se armeumlt mund teuml keqpeumlrdoren sidomos peumlr shkak teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje armeumlt municionet dhe dokumentet e armeumlve do teuml bllokohen menjeumlhereuml edhe peumlrpara se sa hetimet peumlr vepreumln penale kundeumlrvajtjen ose shkeljen administrative teuml jeneuml peumlrmbyllur dhe do mbahen teuml bllokuara deri sa hetimet teuml peumlrmbyllen neuml meumlnyreuml qeuml teuml ndeumlrmerren masa peumlr mbrojtjen kundeumlrdhuneumlsneumlfamilje ose peumlr mbrojtjen e rendit publik teuml cilat duhet teuml zbatohen pa voneseuml ndeumlrsa nevojitet qeuml faktet neuml bazeuml teuml teuml cilave merret vendimi peumlr bllokimin e armeumlve teuml jeneuml teuml pakteumln rrethanore (neni 50)

Peumlr sa i peumlrket dhuneumls neuml familje masat peumlr rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve rregullohen edhe me akte teuml tjera ligjore Ligjet peumlr policineuml neuml peumlrgjitheumlsi e autorizojneuml policineuml qeuml teuml kryejeuml kontrolle sigurie apo keumlrkime peumlr sende peumlr shembull armeuml dhe peumlrkoheumlsisht ti bllokojeuml ato kur kjo eumlshteuml e domosdoshme peumlr mbrojtjen e siguriseuml publike ose neumlse rrethanat sugjerojneuml se sendi mund teuml peumlrdoret peumlr teuml kryer njeuml vepeumlr penale ose kundeumlrvajtje Peumlr shembull ligji peumlr policineuml neuml Kosoveuml e autorizon policineuml teuml kryejeuml kontrolle parandaluese peumlr teuml bllokuar armeuml ose sende teuml tjera qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml apo peumlr teuml parandaluar aktivitetet qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml (neni 22) Dispozita me kompetenca teuml ngjashme policore janeuml teuml pranishme neuml teuml gjitha ligjet neuml rajon

Peumlrtej keumlsaj kodet e procedureumls penale autorizojneuml prokuroreumlt ose punonjeumlsit e policiseuml peumlr ndeumlrmarrjen e kontrolleve teuml objekteve ose personave me qeumlllim parandalimin e njeuml keumlrceumlnimi teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz ndaj personave apo pasuriseuml Peumlr shembull Kodi i Procedureumls Penale i Malit teuml Zi peumlrcakton se punonjeumlsit e autorizuar teuml policiseuml mund teuml kryejneuml kontrollin e personave kur janeuml neuml zbatim teuml njeuml urdhri peumlr arrestimin ose ndalimin e detyruesheumlm neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi zoteumlron armeuml ose mjete teuml rrezikshme ose neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi do teuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 49

hedheuml fsheheuml ose shkateumlrrojeuml sendet qeuml duhet teuml merren prej tijsaj si proveuml neuml njeuml hetim penal (neni 83)

323 ligjet kundeumlr dhuneumlS neuml familje dhe SalW

Neuml legjislacionin kundeumlr dhuneumls neuml familje i miratuar peumlrgjitheumlsisht koheumlt e fundit neuml teuml gjitheuml rajonin ka edhe peumlrpjekje teuml dukshme peumlr teuml trajtuar ndeumlrlidhjen mes dhuneumls neuml familje dhe armeumlve teuml zjarrit dhe peumlr teuml siguruar masa peumlr shmangien ose zbutjen e rreziqeve qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Tendenca dominuese eumlshteuml qeuml ti japeuml precedenceuml heqjes seuml armeumlve duke e inkuadruar keumlteuml si njeuml maseuml mbrojteumlse Megjithateuml keumlto peumlrpjekje nuk janeuml as teuml njeumljta dhe as teuml pranishme neuml teuml gjitheuml rajonin dhe miratimi i ligjeve peumlr dhuneumln neuml familje nuk eumlshteuml universal (peumlr shembull Republika e Serbiseuml)

bull Peumlr shembull neuml ligjin e Shqipeumlriseuml peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare neuml kapitullin qeuml i referohet masave mbrojteumlse thuhet se mbrojtja kundeumlr dhuneumls neuml familje mes teuml tjerave do teuml sigurohet duke urdheumlruar organet zbatuese teuml ligjit qeuml teuml bllokojneuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket autorit teuml zbuluara gjateuml kontrollit policor ose duke e urdheumlruar autorin qeuml teuml doreumlzojeuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket atij Njeumlkoheumlsisht peumlrcaktohet se neumlse armeumlt janeuml bllokuar ato mund teuml kthehen veteumlm pas mbarimit teuml urdhrit teuml mbrojtjes dhe marrjes seuml njeuml vendimi gjyqeumlsor Gjithashtu neuml qofteuml se arma eumlshteuml bllokuar dhe personi ka njeuml autorizim peumlr armeumln gjykata njofton autoritetin peumlrkateumls administrativ ose pezullon autorizimin e armeumls derisa teuml mbarojeuml urdhri i mbrojtjes (neni 10)

bull Neuml ligjin e Moldaviseuml peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje neuml fuqi qeuml nga viti 2008 armeumlt e zjarrit peumlrmenden neuml nenin referuar masave teuml mbrojtjes ku peumlrcaktohet se gjykata brenda 24 oreumlve nga marrja e keumlrkeseumls nxjerr urdhrin e mbrojtjes peumlr teuml ndihmuar viktimeumln duke ndaluar agresorin teuml mbajeuml ose peumlrdoreuml armeuml zjarri

bull Neuml ligjin peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Kosoveuml bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar si njeuml maseuml e veccedilanteuml konfiskuese peumlr arsye mbrojtjeje Neuml keumlteuml aspekt konfiskimi i sendeve me aneuml teuml teuml cilave eumlshteuml kryer akti i dhuneumls apo i sendeve me aneuml teuml teuml cilave dyshohet se akti i dhuneumls mund teuml peumlrseumlritet vendoset me qeumlllimin peumlr teuml mbrojtur personin kundeumlr teuml cilit eumlshteuml ushtruar dhuna neuml familje (neni 10) Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Ish-Republikeumln

Jugosllave teuml Maqedoniseuml punonjeumlsi i policiseuml eumlshteuml i autorizuar teuml bllokojeuml armeumln dhe lejen neuml meumlnyreuml qeuml teuml heqeuml njeuml keumlrceumlnim teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz peumlr jeteumln dhe integritetin fizik teuml viktimeumls Bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar edhe si njeuml maseuml mbrojteumlse

bull Ligji peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Malin e Zi nuk i referohet neuml meumlnyreuml teuml qarteuml armeumlve teuml vogla por bazuar tek ndeumlrhyrjet emergjente (neni 10) ligji thekson se pas marrjes seuml njeuml raporti mbi rastet e dhuneumls policia merr masa teuml menjeumlhershme peumlr teuml mbrojtur viktimeumln neuml peumlrputhje me keumlteuml ligj dhe ligjet e tjera qeuml rregullojneuml funksionet e policiseuml procedurat ndaj kundeumlrvajtjeve procedurat ndaj veprave penale dhe mbrojtjen e deumlshmitareumlve

bull Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml ligji peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje parashikon heqjen e armeumlve teuml zjarrit si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml minimizuar rrezikun neuml rastet e dhuneumls neuml familje (2015) Neuml nenin 29 peumlrcaktohet se punonjeumlsit e policiseuml konfiskojneuml peumlrkoheumlsisht armeumlt e autorit teuml vepreumls penale dhe iniciojneuml procedurat neuml peumlrputhje me ligjin peumlr heqjen e armeumlve teuml armeumlve teuml koleksionit apo lejes peumlr mbajtjen e armeumlve

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml armeumlt e zjarrit nuk peumlrmenden as neuml ligjin neuml fuqi neuml Federateumln e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe as neuml ligjin neuml fuqi neuml Republikeumln Seumlrbska

Peumlrveccedil keumlsaj instrumente teuml tilla si protokollet neuml rastet e dhuneumls neuml familje pranojneuml nevojeumln peumlr teuml shqyrtuar rreziqet neuml lidhje me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit Peumlr shembull Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi thekson se rastet e dhuneumls neuml familje paraqesin rrezikshmeumlri teuml larteuml si peumlr viktimat ashtu edhe peumlr punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml aspekt punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml beumljneuml njeuml vlereumlsimin teuml rreziqeve teuml mundshme peumlr sigurineuml e tyre si edhe ateuml teuml viktimeumls dhe teuml marrin teuml gjitha masat e nevojshme dhe hapat e duhur paraprakeuml peumlr garantimin e siguriseuml Prania e armeumlve renditet e para ndeumlr rreziqet meuml teuml zakonshme neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Protokolli 2011 f 11) Protokolli ofron gjithashtu udheumlzime teuml holleumlsishme peumlr punonjeumlsit e policiseuml se si duhet vepruar neuml momentin e mbeumlrritjes neuml vendin e ngjarjes Punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml verifikojneuml neumlse ndonjeuml prej aneumltareumlve teuml familjes zoteumlron armeuml apo ka mundeumlsineuml e aksesit tek armeumlt Neumlse njeuml gjeuml e tilleuml rezulton e veumlrteteuml ccedildo armeuml konfiskohet peumlrkoheumlsisht dhe fillohen procedurat peumlr propozimin e konfiskimit teuml peumlrhersheumlm Neuml rast se konstatohet armeumlmbajtja e jashteumlligjshme masa

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 50

teuml menjeumlhershme ndeumlrmerren peumlr ta gjetur armeumln dhe peumlr ta konfiskuar ateuml duke respektuar dispozitat e Kodit teuml Procedureumls Penale

Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje i Malit teuml Zi detyron punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml peumlrcaktojneuml neumlse armeumlt janeuml teuml pranishme dhe neumlse po teuml ndeumlrmarrin teuml gjitha veprimet ligjore peumlr ti bllokuar ato pavareumlsisht neumlse ato janeuml teuml ligjshme

apo teuml jashteumlligjshme Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml neuml bazeuml teuml procedurave peumlr zbatimin e masave mbrojteumlse peumlr viktimat e dhuneumls neuml familje dhe teuml aneumltareumlve teuml familjeve teuml tyre ndalimi i zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe konfiskimi i tyre neuml peumlrputhje me ligjin peumlr armeumlt e zjarrit peumlrcaktohen si masa mbrojteumlse Procedurat e vlereumlsimit teuml rrezikut detyrojneuml punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml japin informacion neumlse njeuml armeuml eumlshteuml duke u peumlrdorur apo mund teuml peumlrdoret nga njeuml dhunues

kutia 6 stRategjiteuml PeumlR mbRojtjen nga dhuna neuml familje dhe salW

Strategjiteuml peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls ndaj grave teuml miratuara neuml pjeseumln meuml teuml madhe teuml rajonit i prekin shumeuml pak ccedileumlshtjet e SALW-ve si neuml aspektin e efekteve mbi grateuml dhe burrat ashtu edhe mbi pabarazineuml gjinore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Ndoneumlse shumica e strategjive teuml baraziseuml gjinore dhe teuml dhuneumls neuml familje parashikojneuml njeuml grup teuml caktuar masash qeuml synojneuml ndryshimin e modeleve mbizoteumlruese gjinore ato nuk parashikojneuml sa duhet lidhjen e drejtpeumlrdrejteuml mes roleve gjinore dhe ccedileumlshtjeve teuml SALW-ve dhe dhuneumls me armeuml si dhe efektet e diferencuara teuml armeumlve teuml zjarrit mbi grateuml e burrat dhe mekanizmat neuml teuml cileumlt rolet gjinore ndikojneuml mbi ccedileumlshtjet mbizoteumlruese teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore nuk janeuml trajtuar neuml meumlnyreumln e duhur

Megjithateuml Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml Familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls neuml Serbi si edhe Strategjia peumlr Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Formave teuml Tjera teuml Dhuneumls me Bazeuml Gjinore 2008 (e cila i paraprinte Programit) peumlrmbajneuml rekomandime peumlr peumlrmireumlsimin e kuadrit ligjor qeuml rregullon SALW-et neuml lidhje me dhuneumln neuml familje Njeuml gameuml e gjereuml e rekomandimeve teuml parashikuara

janeuml shtimi i kritereve qeuml duhen ploteumlsuar peumlr dheumlnien e lejes peumlr teuml blereuml zoteumlruar dhe mbajtur armeuml zjarri peumlrfshirja e teuml gjitha veprave penale si edhe e kundeumlrvajtjeve me elementeuml dhune si kufizime peumlr marrjen e lejes pavareumlsisht nga lloji dhe masa e deumlnimit masa parandaluese kundeumlr njeuml aplikanti ose peumlrfshirja edhe e deumlnimit penal teuml shtyreuml ose teuml dheumlneuml me kusht neuml ligjin peumlr armeumlt e zjarrit dhe municionet si arsye penguese peumlr dheumlnien e lejes peumlrmireumlsimi i kuadrit peumlr bllokimin e armeumlve teuml zjarrit teuml njeuml aneumltari teuml forcave teuml siguriseuml kur vendosen masa mbrojtje kundeumlr tij apo kur ndaj tij aplikohet shtyrja e vendimit penal ose deumlnimi me kusht peumlrfshirja e njoftimit bashkeumlshortor dhe njoftimi i aneumltareumlve teuml tjereuml teuml familjes neuml lidhje me keumlrkesat e paraqitura peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit dhe krijimi i njeuml regjistri teuml aneumltareumlve teuml klubeve teuml qitjes dhe gjuetiseuml

Disa faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm janeuml evidentuarii Procesi me pjeseumlmarrje teuml gjereuml peumlr zhvillimin e politikave mundeumlsoi dialogun mes aktoreumlve teuml ndrysheumlm Autori i studimit krahasues teuml mbeumlshtetur nga SEESAC mbi lidhjet mes zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe dhuneumls neuml familje mori pjeseuml neuml grupin e puneumls dhe kontribuoi me ekspertizeumln e prodhuar nga ky studim Organizatat e grave ndihmuan neuml zgjidhjet me politika peumlrmes ekspertizeumls seuml tyre peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlrmes peumlrvojeumls praktike me keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje ndeumlrsa zyrtareumlt e zbatimit teuml ligjit paraqiteumln sugjerimet e tyre peumlr ndryshimet neuml legjislacionin peumlr armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 51

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me pOlitika

Pavareumlsisht njohjes seuml rreziqeve teuml pashmangshme qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar ndeumlrhyrjet ligjore janeuml ende teuml kufizuara sa i peumlrket qeumlllimit teuml tyre dhe ende nuk arrijneuml teuml adresojneuml neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme kompleksitetin e dhuneumls neuml familje Ka disa aspekte teuml dhuneumls

neuml familje qeuml kufizojneuml efikasitetin e ligjeve qeuml rregullojneuml armeumlt e zjarrit dhe qeuml keumlrkojneuml zgjidhje meuml specifike

Praktika e peumlrhapur e kontrollit teuml detyruesheumlm teuml seuml kaluareumls mund teuml parandalojeuml neuml meumlnyreuml efektive blerjen ose mbajtjen e armeumlve neumlse ka njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml peumlr dhuneuml neuml familje si vepeumlr penale ose si kundeumlrvajtje ose neumlse ka teuml dheumlna teuml tjera teuml sjelljes seuml dhunshme apo neumlse veumlmendje e veccedilanteuml i kushtohet dhuneumls neuml familje kur ndeumlrmerret verifikimi i siguriseuml Megjithateuml kjo nuk i identifikon ploteumlsisht teuml gjitha rastet e ndodhura teuml dhuneumls neuml familje Peumlr shembull pezullimi i teuml drejtave peumlr peumlrdorimin e armeumlve pas incidenteve teuml dhuneumls nga partneri intim dhe peumlrdorimi i vlereumlsimit teuml rrezikut peumlr vrasjen e partnerit intim mund teuml ndihmojneuml neuml parandalimin e dhuneumls seuml meumlvonshme por veteumlm neumlse rastet denoncohen ndeumlrkoheuml qeuml neuml teuml veumlrteteuml shumeuml pak prej tyre denoncohen (Shaw 2013 f 17)

Siccedil edhe u theksua meuml lart dhuna neuml familje neuml shumiceumln e rasteve nuk denoncohet gjeuml qeuml pengon efikasitetin e ndeumlrhyrjeve me politika dhe kufizon zbatimet e dispozitave ligjore Peumlr shembull dy studime teuml kryera neuml Serbi kaneuml treguar se dhuna neuml familje denoncohet neuml polici neuml meuml pak se 25 peumlr qind teuml rasteve (Nikolic - Ristanovic et al 2009 Babović Ginić Vuković 2010) Kjo eumlshteuml neumln mesataren e denoncimit teuml veprave teuml tjera penale gjeuml qeuml veumlrteton se institucionet kompetente meuml shpesh nuk kaneuml informacion mbi dhuneumln dhe rrjedhimisht nuk mund teuml veprojneuml duke e beumlreuml efikasitetin e masave ligjore peumlr kufizimin e aksesit teuml abuzuesve tek armeumlt teuml pavlefsheumlm

Peumlr meuml tepeumlr edhe kur dhuna denoncohet politikat e buta penale shpesh ccedilojneuml neuml refuzimin e shumiceumls seuml akuzave Peumlr shembull njeuml studim mbi reagimin e sistemit teuml drejteumlsiseuml penale ndaj dhuneumls neuml familje (Jovanović Simeunović Pantić Macanović 2012) tregon se denoncimet hidhen poshteuml nga prokuroreumlt neuml 667 peumlr qind teuml rasteve kryesisht peumlr shkak teuml provave teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shumica e rasteve teuml tilla teuml refuzuara janeuml ato qeuml peumlrfshijneuml dhuneumln nga partneri Siccedil veumlrehet nga studimi i vendimeve gjyqeumlsore pjesa deumlrrmuese janeuml deumlnime teuml pezulluara me kusht (743 peumlr qind) ndeumlrkoheuml qeuml veteumlm njeuml e pesta e shkeleumlsve deumlnohet Neuml 901 peumlr qind teuml rasteve ishin rrethanat lehteumlsuese ato qeuml ndikuan neuml vendim ndeumlr teuml cilat mbizoteumlruese janeuml mungesa e deumlnimeve teuml meumlparshme (237 peumlr qind) dhe teuml qenit prind (214 peumlr qind) (PSRZRP 2013 f 10) gjeuml qeuml tregon njeuml mungeseuml teuml teuml kuptuarit teuml dhuneumls neuml familje dhe marreumldheumlniet e forceumls brenda keumltij konteksti

Njeuml analizeuml e vendimeve gjyqeumlsore neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml peumlr deumlnimet e vendosura peumlr ushtrim teuml dhuneumls neuml familje tregon se peumlrdorimi i masave alternative eumlshteuml meuml i shpeshteuml peumlr personat e deumlnuar peumlr dhuneumln neuml familje gjeuml qeuml

kutia 7 inkuadRimi i dhuneumls

Peumlrkundeumlr peumlrpjekjeve teuml meumldha peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje ka njeuml tendenceuml neuml kuadrin ligjor peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore sa i peumlrket meumlnyrave se si dhuna neuml familje peumlrkufizohet teuml cilat ndryshojneuml shumeuml Ligjet neuml Shqipeumlri dhe Mal teuml Zi i referohen neuml meumlnyreuml teuml qarteuml dhuneumls neuml familje (Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt neni 34 2014 Mali i Zi ligji Peumlr armeumlt neni 13 2015) ndeumlrsa neuml Kosoveuml dhuna neuml familje peumlrmendet neuml kuadrin e rrezikut peumlr rendin publik dhe sigurineuml publike (ligji Peumlr armeumlt nenet 7 dhe 10 2015) Ligji serb i armeumlve e peumlrfshin dhuneumln neuml familje neuml grupin e krimeve kundeumlr marteseumls dhe familjes (ligji Peumlr armeumlt neni 11 2015) ndeumlrkoheuml qeuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml e peumlrcakton si njeuml marreumldheumlnie shumeuml problematike gjeuml qeuml eumlshteuml e njeumljteuml edhe neuml shumiceumln e ligjeve neuml fuqi neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Duke pasur parasysh se kjo formeuml e dhuneumls prek grateuml neuml meumlnyreuml disproporcionale eumlshteuml e domosdoshme teuml shihet neumlse inkuadrime teuml ndryshme sjellin rrjedhimisht edhe masa teuml ndryshme institucionale Disa peumlrkufizime teuml caktuara mund teuml zvogeumllojneuml reumlndeumlsineuml e veumlrteteuml teuml rreziqeve dhe teuml injorojneuml keumlteuml ccedilekuilibeumlr gjinor apo asimetri gjinore teuml forceumls dhe teuml peumlrgjegjeumlsiseuml mes viktimeumls dhe dhunuesit si edhe teuml injorojneuml shqeteumlsimet e siguriseuml peumlr viktimeumln (Ignjatović 2011 f 31-32)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 52

deumlshmon se qeumlllimi i deumlnimit peumlr keumlteuml kategori personash teuml deumlnuar meuml shpesh pritet teuml arrihet neumlpeumlrmjet paralajmeumlrimit me aneuml teuml keumlrceumlnimit me deumlnim Kjo tregon se deumlnimi sistematik i autoreumlve teuml keumltij krimi teuml veccedilanteuml eumlshteuml i njeumlansheumlm dhe jo i qeumlndruesheumlm (Mirceva Caceva Kenig 2014 f 47)

Njeumlkoheumlsisht duhet peumlrcaktuar edhe neumlse masat ligjore ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si shtyrja e ndjekjes penale ndikojneuml neuml aksesin tek armeumlt e zjarrit dhe rritjen e rrezikut teuml rezultatit vdekjeprureumls E njeumljta gjeuml duhet beumlreuml edhe peumlr disa tendenca teuml peumlrgjithshme teuml procedurave juridike ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si teumlrheqja e shpeshteuml e grave nga proceset gjyqeumlsore apo dheumlnia e paralajmeumlrimeve teuml thjeshta nga ana e policiseuml peumlr incidentet e dhuneumls neuml familje qeuml neuml fakt neuml disa raste eumlshteuml edhe forma mbizoteumlruese e veprimit policor Sipas teuml dheumlnave nga Avokati i Popullit i Krahineumls seuml Vojvodineumls neuml vitin 2015 nga 8133 keumlrkesa peumlr ndeumlrhyrjen e policiseuml peumlr mbrojtje nga dhuna neuml familje paralajmeumlrimet ishin masa meuml e shpeshteuml e marreuml nga punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml ishin zgjidhur 77 peumlr qind e incidenteve

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC neuml bashkeumlpunim edhe me komisionet e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml se dhuna neuml familje rralleuml peumlrdoret si arsye peumlr kufizimin e lejeve peumlr armeuml zjarri Peumlr shembull neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml gjateuml periudheumls 2011-2015 veteumlm 33 peumlr qind e numrit teuml peumlrgjithsheumlm teuml lejeve teuml refuzuara lidhej me arsyen e dhuneumls neuml familje Neuml Malin e Zi gjateuml seuml njeumljteumls periudheuml nuk ka pasur raste neuml teuml cilat autorizimi peumlr leje eumlshteuml refuzuar peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje Ndeumlrkoheuml teuml dheumlnat e paplota neuml vendet dhe territoret e tjera pengojneuml njohjen e ploteuml teuml praktikave mbizoteumlruese Fakti se dhuna neuml familje peumlrbeumln veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml arsyeve peumlr refuzimin e autorizimit peumlr armeuml zjarri mund teuml jeteuml tregues qeuml duhen patjeteumlr hulumtime teuml meumltejshme dhe rrjedhimisht edhe rishikimi i legjislacionit dhe praktikave ekzistuese Neuml teuml njeumljteumln koheuml eumlshteuml urgjente qeuml teuml sigurohet informacion meuml i ploteuml peumlr struktureumln e peumlrgjithshme teuml arsyeve meuml teuml shpeshta teuml refuzimit teuml lejeve peumlr armeumlt e zjarrit

Neuml keumlteuml drejtim siccedil edhe u peumlrmend tashmeuml hendeqet neuml zbatim janeuml teuml vazhdueshme (Dokmanović 2007) Peumlr shembull njeuml hetim i fundit i Avokatit teuml Popullit teuml Serbiseuml ofron deumlshmi se pavareumlsisht dispozitave ligjore parregullsi serioze ishin raportuar neuml hetimin e 16 rasteve teuml vrasjes seuml partnereve teuml cilat ishin ndeumlrmarreuml nga ky institucion Neuml rastet e hetuara teuml dhuneumls u konstatua se punonjeumlsit e policiseuml jo gjithmoneuml

kontrollonin neumlse personi i dyshuar peumlr dhuneuml neuml familje zoteumlronte armeuml zjarri dheose jo gjithmoneuml ia bllokonin armeumln e zjarrit personit teuml dyshuar Peumlr meuml tepeumlr neuml disa raste arma e zjarrit nuk ishte bllokuar sepse personi i dyshuar nuk ishte i regjistruar si autor i njeuml vepre ose kundeumlrvajtjeje penale ndeumlrkoheuml qeuml meuml pas si vazhdim i njeuml incidenti teuml tilleuml njeuml grua ishte vrareuml me ateuml armeuml zjarri Prandaj Avokati i Popullit i rekomandoi Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme se duhet teuml analizojeuml arsyet pse kaneuml ndodhur parregullsi teuml tilla dhe pse nuk janeuml kryer kontrollet peumlr armeuml zjarri dhe nuk janeuml zbatuar masat parandaluese (Zaštitnik Gradjana 2016)

Njeuml analizeuml krahasuese mbi zbatimin e Konventeumls seuml Stambollit neuml rajon dhe detyrimet e institucioneve peumlr teuml kryer vlereumlsimin e rrezikut vdekjeprureumls duke peumlrfshireuml zoteumlrimin apo aksesin tek armeumlt e zjarrit (neni 518) veuml neuml dukje se vlereumlsimi sistematik i rrezikut me qeumlllim menaxhimin e tij ende nuk eumlshteuml zhvilluar ploteumlsisht Standardet e vendosura nga Konventa ose nuk janeuml arritur (Serbia) ose dispozitat ligjore nuk janeuml zbatuar neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme (Bosnjeuml-Hercegovina Mali i Zi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) (Analiza e bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml pajtueshmeumlriseuml seuml standardeve kombeumltare legjislacionit dhe politikave publike me Konventeumln e Stambollit 2016)

Legjislacioni i reformuar koheumlt e fundit ofron mundeumlsi veteumlm peumlr masa teuml kufizuara peumlr problemet qeuml lidhen me armeumlt e zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm Neuml keumlteuml drejtim duhen hartuar njeuml seumlreuml masash teuml reja peumlr teuml trajtuar ekzistenceumln e mundeumlsive teuml shumta dhe aksesin e lehteuml tek armeumlt e zjarrit dhe gjithashtu peumlr teuml shndeumlrruar armeumlt e zjarrit teuml zoteumlruara neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme neuml zoteumlrim teuml ligjsheumlm Regjistrimi i armeumlve teuml zjarrit do teuml ishte njeuml mjet i reumlndeumlsisheumlm qeuml do teuml lejojeuml policineuml qeuml teuml bllokojeuml armeumlt e zjarrit neuml situata teuml dhuneumls neuml familje dhe teuml zbatojeuml urdhrat e ndalimit (Cukier 2009)

Peumlrveccedil keumlsaj me qeumlllimin peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje neuml meumlnyreuml meuml efikase peumlrveccedil masave teuml peumlrgjithshme teuml diskutuara meuml lart peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit duhen edhe njeuml seumlreuml masash meuml specifike sipas nevojave si parandaluese ashtu edhe reaguese qeuml do teuml luftojneuml meuml mireuml fenomenin e dhuneumls neuml familje dhe faktin qeuml ajo ndodh neuml sfereumln e familjes Kjo eumlshteuml e nevojshme pasi masat e peumlrgjithshme nuk ofrojneuml detyrimisht peumlrfitime si peumlr burrat ashtu edhe peumlr grateuml Rezultatet e njeuml studimi neuml Afrikeumln e Jugut tregojneuml se reformat ligjore (legjislacioni peumlr kontrollin e armeumlve) teuml miratuara neuml fund teuml viteve 1990 ccediluan neuml njeuml reumlnie

8 neni51-vlereumlsimiirrezikutdhemenaxhimiirrezikut 1 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml njeuml vlereumlsim i rrezikut vdekjeprureumls reumlndeumlsiseuml seuml situateumls dhe rrezikut teuml dhuneumls

seuml peumlrseumlritur teuml kryhet nga teuml gjitha autoritetet peumlrkateumlse peumlr teuml menaxhuar rrezikun dhe neumlse eumlshteuml e nevojshme peumlr teuml siguruar mbeumlshtetje dhe siguri teuml koordinuar

2 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml vlereumlsimi i peumlrmendur neuml paragrafin 1 merr parasysh siccedil duhet neuml teuml gjitha fazat e hetimit dhe zbatimit teuml masave mbrojteumlse faktin se autoreumlt e akteve teuml dhuneumls teuml mbuluara nga objekti i keumlsaj Konvente zoteumlrojneuml ose kaneuml akses tek armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 53

teuml ndjeshme teuml vrasjeve me armeuml dhe neuml reduktimin e vrasjeve teuml grave qeuml ishte neuml peumlrputhje me reumlnien e peumlrgjithshme teuml vrasjeve neuml Afrikeumln e Jugut ndeumlrkoheuml qeuml reumlnia e vrasjeve teuml grave nga partnereumlt intimeuml ishte meuml e vogeumll (Abrahams Mathews Jewkes Martin dhe Lombard 2012 f 4) Kjo thekson domosdoshmeumlrineuml se ccedildo forcim i peumlrgjithsheumlm i legjislacionit teuml armeumlve teuml zjarrit neumlse synohet qeuml ai teuml jeteuml efikas neuml trajtimin e dhuneumls neuml familje duhet teuml shoqeumlrohet edhe me masa teuml veccedilanta gjinore teuml artikuluara qarteuml

Pavareumlsisht progresit teuml koheumlve teuml fundit neuml miratimin e njeuml seumlreuml dispozitash ligjore qeuml rregullojneuml zoteumlrimin civil dhe qeuml gjereumlsisht e lidhin ateuml me dhuneumln neuml familje numri i madh i grave teuml vrara me armeuml zjarri brenda kontekstit familjar neuml Evropeumln Juglindore eumlshteuml i qeumlndruesheumlm Prandaj eumlshteuml i nevojsheumlm shqyrtimi i zbatimit aktual teuml kuadrit ligjor qeuml rregullon zoteumlrimin civil dhe identifikimi i hendeqeve teuml cilat ccedilojneuml neuml numrin e madh teuml grave teuml vrara Duke vepruar keumlshtu analiza teuml veccedilanta beumlhen teuml nevojshme peumlr teuml identifikuar barrierat e mundshme apo pengesat peumlr zbatimin efikas teuml ligjeve ekzistuese si edhe peumlr teuml parashikuar problemet lidhur me kapacitetet zbatuese (UNDP 2008 f 9) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e nevojshme teuml peumlrcaktohet neumlse njeuml ligj eumlshteuml neuml teuml veumlrteteuml duke peumlrmbushur qeumlllimin peumlr teuml cilin eumlshteuml projektuar dhe neuml keumlteuml proces teuml peumlrdoret njeuml gameuml e gjereuml kriteresh qeuml do teuml peumlrfshijneuml meuml mireuml kompleksitetin e dhuneumls neuml familje

Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit kaneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlteuml proces sepse ato rregullojneuml licencimin e armeumlve teuml zjarrit Megjithateuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml sigurohen masa meuml efikase peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje eumlshteumlinevojsheumlmkonkretizimii njeuml reagimi institucional teuml koordinuar dhe koherent dhendeumlrtimiilidhjeveteumlfortamesarmeumlveteumlzjarritdhelegjislacionitteumldhuneumlsneumlfamilje Neuml keumlteuml moment njeuml legjislacion i tilleuml nuk eumlshteuml gjithmoneuml koherent

Seuml bashku me keumlteuml duhet teuml merret parasysh edhe se si konteksti meuml i gjereuml i pabaraziseuml gjinore dhe i kushteumlzimeve social-kulturore teuml regjimeve mbizoteumlruese gjinore ndikojneuml neuml efikasitetin e kuadrit teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe neuml peumlrpjekjet ligjore peumlr teuml frenuar dhuneumln neuml familje Njeuml studim i fundit mbi efikasitetin e mekanizmave sistematikeuml peumlr parandalimin e dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje neumlnvizon se problemet neuml zbatimin e ligjeve mund teuml jeneuml krijuar nga peumlrkufizimet kontradiktore teuml asaj qeuml peumlrbeumln dhuneuml neuml familje e cila reumlndohet meuml tej nga faktoreumlt social-kulturoreuml dhe faktoreumlt qeuml lidhen me traditeumln (Ignjatović Pavlovic Babic Lukic 2015 f 198) Keumlta faktoreuml seuml bashku paraqesin njeuml kornizeuml themelore interpretuese neuml teuml cileumln dhuna neuml familje neumlnkuptohet si e natyrshme e pritshme dhe veumlshtireuml e ndryshueshme duke ndikuar keumlshtu edhe neuml meumlnyreumln se si njeuml sistem e interpreton problemin Prandaj eumlshteuml e nevojshme qeuml teuml keteuml referenca teuml qarta dhe teuml qeumlndrueshme ndaj dhuneumls (po aty f 198)

325 praktikat e mira auStralia dhe kanadaja

Shembujt nga njeuml numeumlr vendesh tregojneuml ndikimin e mundsheumlm pozitiv teuml ndeumlrhyrjeve me politika teuml synuara Peumlr shembull reformat ligjore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe licencimin teuml ndeumlrmarra neuml Kanada dhe Australi lidhen me reumlnien e nivelit teuml peumlrgjithsheumlm teuml vrasjeve (15 peumlr qind neuml Kanada dhe 45 peumlr qind neuml Australi) dhe veccedilaneumlrisht teuml nivelit teuml vrasjeve teuml femrave (45 peumlr qind neuml Kanada dhe 57 peumlr qind neuml Australi) (IPU QDH 2007 f 86) gjeuml qeuml deumlshmon se ka njeuml lidhje teuml forteuml mes zbatimit teuml masave teuml ashpra teuml kontrollit teuml armeumlve dhe reumlnies seuml numrit teuml vdekjeve neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim (UA IANSA OI f 14)

Njeuml nga masat meuml teuml njohura neuml keumlteuml drejtim eumlshteuml njoftimi bashkeumlshortor i aplikuar fillimisht neuml Kanada dhe qeuml tani promovohet gjereumlsisht Njoftimi bashkeumlshortor eumlshteuml peumlrfshireuml neuml procesin e aplikimit peumlr marrjen e lejes peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri (Leje peumlr blerje dhe zoteumlrim - LBZ) Me fjaleuml teuml tjera neumlse njeuml individ deumlshiron teuml marreuml lejen peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri bashkeumlshorti i saj ose bashkeumlshortja e tij peumlrfshireuml edhe ish-bashkeumlshortin ose ish-bashkeumlshorten (e 2 viteve teuml fundit) duhen njoftuar Peumlrkundeumlr faktit se peumllqimi i bashkeumlshortit ose bashkeumlshortes nuk eumlshteuml i nevojsheumlm neuml rast se bashkeumlshorti ose bashkeumlshortja shpreh dyshime iniciohet njeuml rishikim i dyteuml i aplikimit Peumlr meuml tepeumlr keumlrkesa peumlr leje peumlr blerje dhe zoteumlrim do teuml rishikohet edhe neuml rast teuml ndonjeuml denoncimi peumlr krim peumlrfshireuml keumltu edhe dhuneumln neuml familje (KKA f 2)

Kjo forcoi masat e marra meuml hereumlt si peumlrgjigje ndaj efekteve vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar dhe peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit ndaj autoreumlve teuml dhuneumls neuml familje si forcimi dhe peumlrmireumlsimi i procesit teuml verifikimit duke ndeumlrmarreuml kontrolle teuml gjera teuml seuml kaluareumls seuml ccedildo personi qeuml aplikon peumlr leje dhe monitorimi i vazhduesheumlm i personave teuml licencuar me qeumlllimin peumlr tu siguruar qeuml e drejta e marrjes seuml lejes teuml shqyrtohet menjeumlhereuml kur ka njeuml rast dhune neuml familje (Po aty 2)

Reformat ligjore neuml Australi ndeumlr teuml tjera kishin peumlr qeumlllim teuml adresonin edhe peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe dispozita teuml shumta u miratuan Ligji peumlr armeumlt e zjarrit (1996) peumlrfshin edhe pezullimin e detyruesheumlm teuml lejes seuml armeumls seuml zjarrit neumlse regjistruesi beson se ka dyshime teuml arsyeshme se i licencuari eumlshteuml akuzuar se ka kryer ka kryer ose keumlrceumlnon se do teuml kryejeuml njeuml vepeumlr teuml dhuneumls neuml familje Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) leja pezullohet automatikisht sapo njeuml gjykateuml e shkalleumls seuml pareuml leumlshon njeuml urdheumlr teuml peumlrkohsheumlm mbrojtjeje me peumlrjashtim teuml rasteve kur veteuml gjykata urdheumlron ndryshe Neuml bazeuml teuml teuml njeumljtit ligj gjykata e shkalleumls seuml pareuml mund teuml urdheumlrojeuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 54

edhe bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit teuml peumlrkohsheumlm Leja gjithashtu pezullohet automatikisht neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) (neni 80 - Armeumlt e zjarrit dhe urdhrat emergjenteuml) neuml qofteuml se njeuml gjyqtar i gatsheumlm leumlshon njeuml urdheumlr emergjence Gjyqtari i gatsheumlm mund edhe teuml urdheumlrojeuml bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit emergjent Neumlse regjistruesi e pezullon lejen sipas keumltij neni ai duhet teuml njoftojeuml me shkrim teuml licencuarin peumlr vendimin e marreuml (shih seksionin 260)

33 kuadRi ligjoR dhe stRategjik PeumlR baRazineuml gjinoRe neuml evRoPeumln juglindoRe dhe kontroLLi i SALW-ve

Kuadri ligjor dhe ai i politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohet direkt armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta por ka pikeumltakime teuml shumta teuml politikave teuml cilat luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml krijimin e kontekstit teuml duhur social peumlr zgjidhje efikase teuml qeumlndrueshme dhe afatgjata teuml kontrollit teuml SALW-ve Ligjet dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore sigurojeuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrjeje duke ofruar mundeumlsi peumlr teuml trajtuar disa aspekte teuml reumlndeumlsishme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml lidhura me gjinineuml qeuml nuk trajtohen neuml kuadrin e SALW-ve por qeuml neuml meumlnyreuml teuml konsiderueshme ndikojneuml neuml efikasitetin e politikave neuml keumlteuml fusheuml Keumltu peumlrfshihen ndikimi i diferencuar i SALW-ve te grateuml dhe burrat roli i maskilizmit dhe i kultureumls seuml armeumlve neuml formeumlsimin e keumlrkesave peumlr armeumlt e vogla dhe gjenerimin e sjelljeve specifike teuml marrjes parasysh teuml rrezikut si edhe trajtimi i sjelljes seuml grave dhe burrave ndaj SALW-ve Sinkronizimi i keumltyre dy kuadrove teuml gjera mund teuml ndihmojeuml peumlr teuml kapeumlrcyer sfidat e peumlrseumlritura teuml integrimit gjinor neuml kontrollin e SALW-ve qeuml lidhen me mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml mosshfryteumlzimin e analizave gjinore dhe teuml integrimit gjinor dhe teuml pjeseumlmarrjes seuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave si edhe peumlrfshirjen e organizatave teuml grave dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore neuml keumlteuml proces

Neuml keumlteuml drejtim dispozitat ligjore ose masat neuml vijim teuml cilat janeuml teuml zakonshme neuml politikat e baraziseuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore janeuml teuml njeuml reumlndeumlsie teuml veccedilanteuml dhe duhet teuml integrohen sa meuml shumeuml neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et

bull Detyrimi i peumlrgjithsheumlm i teuml gjitha institucioneve peumlr teuml siguruar zbatimin praktik dhe avancimin e baraziseuml gjinore neumlpeumlrmjet zhvillimit dhe zbatimit teuml akteve normative planeve programeve dhe politikave me qeumlllim promovimin e baraziseuml gjinore neuml fusheumln e tyre teuml kompetenceumls

bull Keumlrkesat peumlr teuml peumlrfshireuml analizeumln gjinore neuml ccedildo cikeumll teuml hartimit teuml politikave dhe zhvillimin e instrumenteve praktike peumlr keumlteuml qeumlllim

bull Krijimi i infrastruktureumls seuml baraziseuml gjinore neuml teuml gjitheuml departamentet qeveritare mundeumlsisht edhe me pika fokale gjinore

kutia 8 PRoblematikat e tjerA Ligjore - kufiri i mosheumls PeumlR maRRjen e autoRizimit PeumlR leje

Teuml rinjteuml meshkuj neuml teuml gjitheuml rajonin janeuml teuml peumlrfaqeumlsuar neuml meumlnyreuml disproporcionale edhe si autoreuml edhe si viktima teuml incidenteve me armeuml zjarri Prandaj gjinia dhe mosha peumlrfaqeumlsojneuml faktoreuml teuml forteuml parashikues teuml dhuneumls me armeuml Duke pasur parasysh keumlteuml dispozitat ligjore mund teuml luajneuml rol neuml uljen e keumltyre rreziqeve specifike teuml lidhura me gjinineuml duke u fokusuar tek teuml rinjteuml meshkuj

Sa i peumlrket kufirit teuml mosheumls i vendosur si kriter i zoteumlsiseuml gjendja neuml rajon eumlshteuml e ndryshme Neuml teuml shumteumln e rasteve legjislacioni peumlrcakton grupmosheumln minimale neuml teuml cileumln njeuml person mund teuml zoteumlrojeuml armeuml zjarri dhe qeuml zakonisht eumlshteuml nga 18 deri neuml 21 vjeccedil Veteumlm neuml Shqipeumlri kufiri i mosheumls eumlshteuml 25 vjeccedil neuml meumlnyreuml qeuml teuml kufizohet aksesi i teuml rinjve meshkuj tek armeumlt e zjarrit dhe rrjedhimisht teuml reduktohet rreziku qeuml ato gjenerojneuml si edhe rreziku ndaj teuml cilit ata janeuml teuml ekspozuar

Neuml keumlteuml drejtim hartuesit e politikave neuml pjeseumln tjeteumlr teuml rajonit teuml Evropeumls Juglindore duhet teuml marrin neuml konsiderateuml se si rritja e kriterit teuml zoteumlsiseuml shoqeumlruar edhe me masa teuml tjera teuml politikave mund teuml luajeuml rol neuml trajtimin e keumltij problemi shoqeumlror

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 55

bull Vendosja e standardeve peumlr peumlrfaqeumlsim teuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml teuml gjitha organet qeveritare dhe teuml hartimit teuml politikave

bull Peumlrmireumlsimi i praktikeumls seuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet dispozitave qeuml teuml gjitha teuml dheumlnat statistikore dhe teuml dheumlnat e tjera teuml mbledhura teuml regjistruara dhe teuml peumlrpunuara nga institucionet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml

bull Dheumlnia prioritet lufteumls kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje

bull Integrimi i perspektiveumls gjinore neuml teuml gjitha fushat e politikeumls qeuml krahas sektorit teuml siguriseuml janeuml me interes teuml veccedilanteuml peumlr SALW-et kufizimi i stereotipizimeve peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave neuml arsim apo neuml iniciativa teuml ngjashme neuml media

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 56

4 PEumlRmbLEDHJE E GJETJEvE kRyESORE

411 prOblematika kryeSOre gjinOre neumlLidhjEmESaLW-EtneumlEvroPeumlnjuglindOre

Analiza e teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqyrtimi i literatureumls ekzistuese konfirmon se modelet mbizoteumlruese gjinore dhe marreumldheumlniet e pabarabarta teuml forceumls mes grave dhe burrave luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe ndikojneuml te praktikat mbizoteumlruese peumlr SALW-et dhe tek efektet e peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve

Sa i peumlrket efekteve teuml diferencuara teuml SALW te grateuml dhe burrat eumlshteuml e qarteuml se neuml teuml gjitheuml Evropeumln Juglindore (ndoneumlse me dallime teuml reumlndeumlsishme neumlpeumlr rajon) meshkujt peumlrbeumljneuml shumiceumln absolute teuml autoreumlve (meuml shumeuml se 97 peumlr qind) dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri (mbi 80 peumlr qind) Grateuml janeuml shumeuml rralleuml autore teuml keumltyre incidenteve (1-3 peumlr qind teuml rasteve) ndeumlrkoheuml qeuml janeuml shumeuml meuml shpesh viktima teuml tyre (nga 9 deri 22 peumlr qind)

Neuml lidhje me dhuneumln neuml familje prania e armeumlve teuml zjarrit neuml incidentet e dhuneumls neuml familje prek shumeuml meuml shpesh grateuml se sa burrat Vrasja e partnereve intime njeuml nga shkaqet kryesore teuml vrasjes seuml grave eumlshteuml njeuml fenomen shumeuml pak i pranisheumlm te burrat gjeuml qeuml tregon qarteuml natyreumln me bazeuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje Keqpeumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft i peumlrhapur dhe rrit rrezikun e njeuml rezultati vdekjeprureumls Veteumlm Moldavia peumlrbeumln njeuml peumlrjashtim pasi ka shkalleumln meuml teuml larteuml teuml vrasjeve teuml grave neuml rajon por me njeuml peumlrdorim relativisht teuml uleumlt teuml armeumlve teuml zjarrit

Edhe pse ende teuml pa hulumtuara mireuml keumlto modele mbizoteumlruese shpesh janeuml teuml lidhura me njeuml formeuml teuml veccedilanteuml teuml maskilizmit neuml njeuml shoqeumlri dhe normat mbizoteumlruese teuml burreumlriseuml mund teuml nxisin sjellje teuml marrjes parasysh teuml

rrezikut Sa i peumlrket proneumlsiseuml burrat mbizoteumlrojneuml me mbi 95 peumlr qind dhe ky model gjinor i keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri duket se eumlshteuml mjaft i qeumlndruesheumlm me kalimin e koheumls Neuml teuml gjitha shoqeumlriteuml e Evropeumls Juglindore ka njeuml peumlrfaqeumlsim joproporcional teuml djemve autoreuml dhe viktima

Mospeumlrputhja neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve ndeumlrmjet grave dhe burrave eumlshteuml e qarteuml dhe bazohet neuml peumlrvojat e tyre teuml ndryshme neuml lidhje me armeumlt e zjarrit Ajo gjithashtu tregon dallimet neuml perceptimet e siguriseuml personale dhe familjare dhe ka njeuml potencial peumlr teuml ndikuar te politikat Neuml teuml gjitheuml rajonin e Evropeumls Juglindore grateuml kaneuml tendenceumln peumlr teuml pasur njeuml qeumlndrim meuml negativ ndaj SALW-ve dhe shumeuml prej organizatave teuml grave vazhdimisht kaneuml peumlrkrahur kontroll meuml teuml rrepteuml peumlr SALW-et Megjithateuml grateuml janeuml ende shumeuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara neuml procesin e hartimit teuml politikave dhe neuml institucionet peumlrgjegjeumlse peumlr kontrollin e SALW-ve

412 peumlrgjigja me maSa ligjOre dhe pOlitike neuml evrOpeumln juglindOre

bull Pavareumlsisht dimensioneve thelleumlsisht gjinore teuml SALW-ve politikat qeuml rregullojneuml SALW-et neuml Evropeumln Juglindore nuk i adresojneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml njeuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml teuml peumlrputhet me shkalleumln e problemit

bull Edhe neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml adresuar problematikat ekzistuese gjinore neuml legjislacion ato janeuml duke u trajtuar veteumlm neuml meumlnyreuml sporadike dhe teuml fragmentuar dheose neuml njeuml meumlnyreuml teuml verbeumlr ndaj gjiniseuml kryesisht neuml fusheumln e dhuneumls neuml familje neumlpeumlrmjet rregullimit teuml zoteumlrimit civil

bull Legjislacioni peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore ka sheumlnuar progres teuml reumlndeumlsisheumlm neuml drejtim teuml miratimit teuml njeuml seumlreuml dispozitave ligjore qeuml rregullojneuml armeumlmbajtjen nga personat civileuml duke e lidhur ateuml me dhuneumln neuml familje Dispozita teuml tilla qeuml kufizojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit ose heqin teuml drejteumln peumlr

Ky seksion peumlrmbledh konkluzionet e ccedildo kapitulli dhe nxjerr neuml pah gjetjet mbizoteumlruese i organizon ato neuml peumlrputhje me objektivat e studimit duke theksuar lidhjet mes modeleve mbizoteumlruese gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe sjelljes seuml lidhur me SALW-et si edhe peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml shqyrtimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave teuml SALW Njeumlkoheumlsisht identifikon tendencat e reja gjinore teuml reagimit praktikat dhe faktoreumlt mundeumlsues

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 57

mbajtjen e tyre neumlse ka raste teuml dhuneumls neuml familje janeuml miratuar thuajse neuml teuml gjitheuml rajonin dhe janeuml pjeseuml e ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit Njeuml grup tjeteumlr ligjesh teuml tilla si ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje ligjet peumlr kodin e procedureumls penale dhe ligjet peumlr policimin ndihmojneuml neuml rregullimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje edhe pse ata nuk janeuml domosdoshmeumlrish gjithnjeuml koherenteuml Pavareumlsisht nga ndryshimet e fundit ligjore peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml zjarri neuml kontekstin familjar neuml Evropeumln Juglindore mbetet e pandryshueshme Shifra teuml tilla beumljneuml thirrje peumlr njeuml vlereumlsimteumlploteumlteumlzbatimitteumlkuadrit ligjor aktual qeuml rregullon armeumlmbajtjen ngapersonatcivileumldhepeumlridentifikiminemangeumlsive qeuml do teuml sheumlrbejneuml si pikeumlnisje peumlr reformateardhshmeligjore

bull Studimet e fundit mbi efikasitetin e masave institucionale kundeumlr dhuneumls neuml familje theksojneuml fuqineumlenormavegjinoredhepabaraziteumlteumlcilatnxisinstereotipatdhendikojneumlneumlzbatimineligjitneuml praktikeuml

bull Sa i peumlrket masave ligjore ndaj keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm brenda kontekstit familjar peumlrveccedil masave ekzistuese (teuml tilla si legalizimi i armeumlve teuml zjarrit teuml jashteumlligjshme) zgjidhje teuml reja dhe inovative duhet teuml projektohen peumlr ta trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje neuml meumlnyreuml meuml efikase

bull Sa i peumlrket kuadrit teuml politikave (strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet shoqeumlruese teuml veprimit) tendenca mbizoteumlruese eumlshteuml se problematikat kryesore gjinore nuk po pranohen si ccedileumlshtje teuml reumlndeumlsishme teuml politikave qeuml kaneuml nevojeuml teuml trajtohen neuml meumlnyreuml adekuate Si rrjedhojeuml ccedileumlshtjet gjinore po lihen shumeuml meumlnjaneuml neuml axhendeumln e politikave teuml SALW-ve

bull Veteumlm neuml raste teuml veccedilanta ka njeuml angazhim formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor Megjithateuml edhe neuml keumlto raste kjo nuk beumlhet neuml meumlnyreuml sistematike

bull Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ose e keumlrkimeve gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve vazhdimisht peumlrbeumln njeuml faktor pengues peumlr hartimin e politikave peumlr SALW-et qeuml u peumlrgjigjen ccedileumlshtjeve gjinore dhe kontribuon neuml njohjen e pamjaftueshme teuml problemit

bull Mungesa e analizeumls gjinore neuml procesin e hartimit teuml politikave i beumln problematikat gjinore qeuml lidhen me SALW-et edhe meuml teuml padukshme dhe peumlr pasojeuml ato nuk janeuml aspak ose veteumlm pak pjeseuml e ndeumlrhyrjes me politika

bull Njohja e pakeumlt e dallimeve gjinore neuml lidhje me zoteumlriminpeumlrdorimindhekeqpeumlrdorimine

armeumlveteumlzjarritefektetediferencuarateumlarmeumlveteumlzjarritmbigrateumldheburratosemekanizmatsiccedileumlshtje teuml politikave teuml strategjive peumlr kontrollin esALW-veeumlshteumlneumlkontrastteumlthelleumlmeefektetshumeumlteumlfortagjinoreteumlsALW-ve

bull Rezultati peumlrfundimtar i keumlsaj qasjeje eumlshteuml qeuml kuadri ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et shpesh nuk merr neuml konsiderateuml nevojat peumlr siguri teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqeteumlsimet e grave dhe burrave duke sjelleuml neuml keumlteuml meumlnyreuml reduktimin e kompleksitetit teuml problematikeumls seuml politikave Duke vepruar keumlshtu supozohet se nevojat e siguriseuml janeuml njeumlsoj peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt dhe se ato mund teuml trajtohen neuml meumlnyreuml teuml njeumljteuml pavareumlsisht gjiniseuml mosheumls etj Si rezultat ai peumlrfaqeumlson edhe supozimin se zbatimi i masave dhe ndeumlrhyrjeve teuml planifikuara do teuml sjelleuml rritje teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

bull Neuml teuml njeumljteumln koheuml ka disa tendenca teuml reja neuml zhvillim neuml hartimin e politikave teuml cilat peumlrpiqen ti qasen problemit neuml meumlnyreuml teuml ndryshme dhe teuml njohin pikat hyreumlse peumlr integrimin kuptimploteuml teuml perspektiveumls gjinore Edhe pse keumlto praktika neuml zhvillim paraqesin ndeumlrhyrje graduale ato mund teuml ofrojneuml mundeumlsi teuml reumlndeumlsishme peumlr teuml meumlsuar dhe mund teuml sheumlrbejneuml si shtyseuml peumlr zhvillimin e meumltejsheumlm teuml politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr SALW-et qeuml do ti peumlrqasen problemit neuml njeuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse e qeuml peumlr keumlteuml arsye do teuml peumlrputhen meuml mireuml me thelleumlsineuml e ploteuml teuml problemit Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml financimi i aktiviteteve me ndjeshmeumlri gjinore teuml jeteuml transparent dhe angazhimi politik peumlr barazineuml gjinore teuml shoqeumlrohet me angazhime buxhetore neuml kuptimin e alokimit teuml burimeve teuml mjaftueshme financiare

bull Angazhimi formal pjeseumlmarrja e institucioneve teuml baraziseuml gjinore neuml zhvillimin e politikave dhe ndeumlrgjegjeumlsimi i vendimmarreumlsve teuml SALW njihen si faktoreuml qeuml lehteumlsojneuml integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e SALW-ve

bull Seuml fundi edhe pse kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohen direkt SALW-ve ato ofrojneuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrje peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr kontrollin e SALW-ve peumlrmes trajtimit teuml kushteumlzimeve social-kulturore teuml sjelljes me SALW-et dhe peumlr keumlteuml arsye mund teuml avancojneuml efikasitetin e aktiviteteve peumlr kontrollin e SALW-ve Peumlr teuml arritur keumlteuml duhet inkurajuar krijimi i lidhjeve meuml teuml ngushta mes kuadrit teuml politikave peumlr SALW-et dhe kuadrit teuml politikave peumlr barazineuml gjinore gjinore

Rekomandime58

511 mbledhja e teuml dheumlnave

Mungesa e vazhdueshme e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ndikon ndjesheumlm neuml dukshmeumlrineuml e problemit dhe rrjedhimisht pengon zhvillimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml rekomandohet

bull Kryerja e njeuml rishikimi teuml gjereuml teuml praktikave administrative aktuale teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave neuml meumlnyreuml qeuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e munguara teuml identifikohen hendeqet ligjore neuml mbledhjen e teuml dheumlnave dhe mungesat e politikave burimeve njereumlzore dhe buxhetit teuml alokuar dhe teuml ofrohen rekomandime peumlr avancimin e praktikave teuml tanishme

bull Identifikimi i praktikave teuml mira neuml mbledhjen e teuml dheumlnave administrative dhe i faktoreumlve nxiteumls peumlrfshireuml keumltu dispozitat ligjore dhe teuml politikave dhe parakushtet e lidhura me burimet njereumlzore

bull Integrimi i ploteuml i mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml praktikat e zakonshme administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave

bull Garantimi se teuml gjitha statistikat e lidhura me SALW-et peumlr individeumlt mblidhen sistemohen dhe paraqiten neuml meumlnyreuml teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe karakteristikave teuml tjera teuml tilla si mosha kur ajo eumlshteuml e reumlndeumlsishme Ndarja e teuml dheumlnave nuk duhet teuml kufizohet veteumlm te gjinia pasi ato duhet teuml peumlrfshijneuml edhe ndarje teuml tjera si viktimat dhe autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri viktimat dhe autoreumlt e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri marreumldheumlniet viktimeuml-dhunues viktimat dhe autoreumlt e llojeve teuml tjera teuml dhuneumls teuml kryera me armeuml zjarri (penale seksuale dhuneuml fizike dhuneuml

psikologjike peumlrndjekje krim i organizuar shkolleuml bandat e teuml rinjve) zoteumlruesit dhe personat qeuml i kaneuml doreumlzuar SALW-et gjateuml fushatave

bull Inkurajimi i shkeumlmbimit teuml peumlrvojave neuml mbledhjen e teuml dheumlnave me aneumltareumlt e tjereuml komisioneve teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore dhe homologeumlt e tyre nga vende dhe territore teuml tjera

bull Neuml keumlteuml meumlnyreuml mund teuml inkurajohet njeuml dialog meuml i gjereuml mes prodhuesve teuml teuml dheumlnave dhe peumlrdoruesve teuml ndrysheumlm teuml tyre (komisionet e SALW-ve dhe institucionet e tjera shteteumlrore institucionet e baraziseuml gjinore departamentet statistikore neuml MPB organizatat e shoqeumlriseuml civile institucionet universitare dhe keumlrkimore organizatat ndeumlrkombeumltare etj)

bull Zhvillimi neuml bashkeumlpunim me komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve i njeuml grupi uniform teuml treguesve teuml zbeumlrthyer sipas gjiniseuml qeuml do teuml mblidhen rregullisht duke siguruar teuml dheumlna teuml krahasueshme neuml nivel rajonal peumlr teuml monitoruar tendencat Bazuar neuml keumlteuml rezultatet e monitorimit rajonal teuml ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mund teuml publikohen ccedildo vit

bull Sigurimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml teuml cilat do teuml informojneuml treguesit e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve me qeumlllim avancimit e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna Bazuar neuml keumlteuml duhet teuml ndeumlrmerret njeuml studim bazeuml mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et

bull Mbeumlshtetje dhe peumlrmireumlsim e zgjerim i praktikave ekzistuese teuml grumbullimit teuml teuml dheumlnave peumlr teuml siguruar diversitet neuml qasje metodologji dhe burime (si platforma online Armeumlt neumln sheumlnjesteumlr qeuml mbledh teuml dheumlna peumlr incidente me armeuml zjarri neuml Serbi dhe qeuml eumlshteuml peumlrdorur nga Rrjeti i dhuneumls kundeumlr grave peumlr teuml

Gjetjet e keumltij raporti sjellin si rezultat njeuml numeumlr rekomandimesh peumlr hapat konkreteuml qeuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe mbeumlshtetur integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve Meqeuml tashmeuml eumlshteuml e ditur se udheumlzimet metodologjike do ta lehteumlsonin ndjesheumlm keumlteuml proces njeuml instrument praktik peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna u hartua si shoqeumlrues i keumltij raporti

Peumlr lehteumlsi referimi rekomandimet janeuml teuml grupuara sipas sfidave kryesore teuml identifikuara neuml raport

1 Mbledhja e teuml dheumlnave 2 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 3 Hulumtimi dhe gjenerimi i njohurive 4 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore

5 REkOmANDImE

Rekomandime 59

analizuar tendencat e peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit ose tendencat e vrasjes seuml grave)

bull Peumlrmireumlsimi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave peumlr dhuneumln ndaj grave ndaj partneres intime peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlr forma teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore peumlr vrasjet e grave teuml kryera me armeuml zjarri duke peumlrfshireuml edhe peumlrgjigjen institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe me bazeuml gjinore

bull Kur teuml dheumlnat janeuml mbledhur garantimi se ato me teuml veumlrteteuml pasqyrojneuml ploteumlsisht peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve teuml ligjshme dhe teuml jashteumlligjshme

512 ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjediSi teuml peumlrShtatSheumlm

Gjetjet e keumltij raporti tregojneuml qarteuml se hartuesit e politikave po peumlrballen me sfida neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore dhe se njohja e pamjaftueshme e lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve ccedilon neuml anashkalimin e saj gjateuml hartimit teuml politikave Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml neuml vijim rekomandohet

bull Kryerja e vlereumlsimit teuml nevojave teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna dhe bazuar neuml teuml planifikimi i aktiviteteve teuml peumlrshtatshme teuml kombinuara peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve peumlr hartuesit e politikave teuml baraziseuml gjinore i analizave gjinore me theks teuml veccedilanteuml neuml lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve i masave institucionale peumlr dhuneumln ndaj grave dhuneumln ndaj partneres dhe dhuneumln neuml familje integrimin gjinor dhe peumlr standardet ligjore dhe teuml politikave neuml keumlteuml fusheuml

bull Hartimi dhe zhvillimi i trajnimeve peumlr buxhetimin me ndjeshmeumlri gjinore dhe buxhetimin e bazuar te performanca peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve si njeuml instrument peumlr teuml lehteumlsuar zbatimin e angazhimeve gjinore dhe strategjive peumlr kontrollin e SALW-ve neuml peumlrgjitheumlsi

bull Sigurimi i njeuml pjeseumlmarrjeje teuml balancuar teuml grave dhe burrave sa hereuml qeuml organizohen aktivitete peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve teuml veccedilanta peumlr hartimin e politikave teuml bazuara neuml teuml dheumlna neuml fusheumln e kontrollit teuml SALW-ve peumlr peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve teuml SALW-ve me theks teuml veccedilanteuml neuml dimensionin e siguriseuml dhe aspektet e baraziseuml gjinore

bull Sigurimi i transferimit teuml njohurive mbi lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mundeumlsiteuml e teuml meumlsuarit duhet teuml peumlrfshijneuml shkeumlmbimin e

informacionit dhe peumlrvojeumls mes komisioneve teuml SALW-ve dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore OJQ-ve teuml grave eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

bull Organizimi i trajnimeve mbi statistikat e ndara sipas gjiniseuml peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe punonjeumlsit neuml departamentet e statistikave

bull Mundeumlsimi i ndihmeumls seuml specializuar peumlr komisionet e SALW-ve neuml zhvilliminrishikimin e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr teuml lehteumlsuar integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et dhe peumlr ata qeuml tashmeuml kaneuml filluar peumlrmireumlsimin dhe zgjerimin e aktiviteteve teuml tyre

bull Organizimi i vazhduesheumlm i seminareve trajnues mbi ccedileumlshtjet gjinore peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe veccedilaneumlrisht peumlr zyrtareumlt e larteuml

bull Organizimi i trajnimeve mbi aspektin gjinor teuml SALW-ve peumlr aktoreumlt e tjereuml institucionet e baraziseuml gjinore organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe organet rregullatore qeuml mbikeumlqyrin masat institucionale

bull Organizimi i seminareve informuese mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et peumlr deputeteumlt dhe veccedilaneumlrisht peumlr aneumltareumlt e komisionit peumlr sigurineuml dhe komisionit peumlr barazineuml gjinore si edhe peumlr vendimmarreumlsit e tjereuml teuml MPB-seuml duke peumlrfshireuml edhe pikat fokale gjinore neuml teuml gjitha ministriteuml peumlrkateumlse

513 hulumtimi dhe menaxhimi i njOhurive

bull Perspektiva gjinore duhet integruar neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme dhe teuml dukshme neuml teuml gjitha hulumtimet dhe rrjedhimisht edhe neuml njohuriteuml mbi SALW-et qeuml gjenerohen e veccedilaneumlrisht neuml studimet e ndikimit teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml shoqeumlri qeuml parashikohen neuml shumeuml strategji peumlr SALW-et

bull Zhvillimi dhe peumlrdorimi peumlr keumlteuml qeumlllim i njeuml udheumlzimi teuml peumlrshtatsheumlm metodologjik praktik

bull Paleumlt e interesuara me ekspertizeuml gjinore duhet teuml peumlrfshihen qeuml neuml fazat fillestare teuml keumlrkimeve dhe sondazheve teuml lidhura me SALW-et qeuml nga planifikimi e deri te zbatimi

bull Kur porositen sondazhe teuml lidhura me SALW-et ato duhet teuml jeneuml teuml hartuara peumlr teuml nxjerreuml neuml pah aspektet gjinore teuml ccedileumlshtjes seuml anketuar dhe teuml gjitha teuml dheumlnat duhet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml dhe teuml paraqitura peumlrkateumlsisht

bull Hulumtimi i gjeneruar duhet teuml jeteuml gjereumlsisht i disponuesheumlm dhe teuml peumlrdoret peumlr teuml informuar hartimin e politikave

Rekomandime60

514 peumlrgjigja me pOlitika ndaj prOblematikave kryeSOre

Gjetjet neuml keumlteuml raport tregojneuml se peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore neuml rajonin e Evropeumls Juglindore kaneuml qeneuml shumeuml teuml dobeumlta Meqeuml peumlr trajtimin e keumltyre modeleve neuml meumlnyreuml efikase dhe teuml qeumlndrueshme nevojiten qasje teuml veccedilanta teuml ndeumlrtuara sipas specifikave teuml rastit dhe teuml veteumldijshme peumlr kontekstin ky seksion nuk ka si synim teuml japeuml rekomandime specifike por do teuml peumlrshkruajeuml prioritetet e peumlrgjithshme Megjithateuml disa veumlrejtje teuml peumlrgjithshme kryesisht ato qeuml kaneuml teuml beumljneuml me mbledhjen e teuml dheumlnave dhe pjeseumlmarrjen e balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave janeuml teuml integruara edhe keumltu Peumlrveccedil keumlsaj hulumtimet e ndeumlrmarra neuml bazeuml teuml rekomandimeve teuml seksioneve teuml meumlparshme duhet vazhdimisht teuml peumlrdoren gjateuml hartimit teuml politikave

efektetediferencuarateumlsALW-vetegrateumldheburrat

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml evidentuar meuml gjereumlsisht dhe neuml meumlnyreuml meuml teuml detajuar se si gjinia sheumlrben si bazeuml peumlr diferencimin e rreziqeve dhe efekteve teuml SALW-ve mbi grateuml dhe burrat vajzat dhe djemteuml Hulumtimet duhet teuml trajtojneuml jo veteumlm ngjarjet fatale por edhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml forma teuml tjera teuml dhuneumls (psikologjike seksuale fizike ekonomike peumlrndjekjen etj)

bull Peumlrveccedil integrimit neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et gjetjet dhe rezultatet duhet teuml peumlrdoren edhe peumlr teuml informuar politika teuml tjera strategjiteuml peumlr sigurineuml kombeumltare strategjiteuml e policimit neuml komunitet strategjiteuml peumlr avancimin e baraziseuml gjinore strategjiteuml peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje strategjiteuml peumlr teuml rinjteuml dhe masat e nevojshme teuml propozuara

dhunaneumlfamilje

bull Neuml lidhje me masat ligjore peumlr SALW-et neuml peumlrgjigje teuml dhuneumls neuml familje sa i peumlrket rregullimit teuml zoteumlrimit civil njeuml vlereumlsim i gjereuml duhet ndeumlrmarreuml peumlr teuml rishikuar efikasitetin e reagimit ligjor dhe institucional peumlr teuml kufizuar aksesin tek armeumlt e zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim Neuml keumlteuml drejtim neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje edhe praktikat e magazinimit dhe ruajtjes duhet teuml shqyrtohen

bull Bazuar neuml keumlteuml njeuml propozim i informuar peumlr reformeuml ligjore duhet teuml shtrohet dhe masa teuml reja duhen

miratuar duke synuar natyreumln e veccedilanteuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje siccedil peumlrcaktohet edhe neuml standardet e Konventeumls seuml Stambollit

bull Neuml bazeuml teuml keumlsaj analize duhen nxjerreuml rekomandime se si teuml rritet koherenca e masave ligjore dhe e politikave ndaj rreziqeve teuml shkaktuara nga prania e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e familjes duke u fokusuar veccedilaneumlrisht te praktikat parandaluese

bull Lidhje meuml teuml forta duhen vendosur mes kuadrit ligjor peumlr SALW-et dhe ligjeve qeuml rregullojneuml masat ndaj dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls nga partneri intim

bull Praktikat tashmeuml neuml peumlrdorim neuml rajon siccedil eumlshteuml shqyrtimi i vdekshmeumlriseuml nga dhuna neuml familje duhen peumlrmireumlsuar dhe zgjeruar neuml meumlnyreuml qeuml teuml ploteumlsohen hendeqet neuml teumlreumlsineuml e masave ligjore dhe institucionale dhe teuml propozohen amendamente

bull Teksa politikat neuml keumlteuml fusheuml zhvillohen duhet inkurajuar qasja bashkeumlpunuese me organizatat e grave qeuml merren me dhuneumln neuml familje

gjiniadhekeumlrkesapeumlrarmeumlteumlvogla-maskilizmi

bull Realizimi i identifikimit teuml shpeumlrndarjes seuml programeve qeuml synojneuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj

bull Bazuar neuml keumlteuml duhen zhvilluar dhe pilotuar programe specifike sipas kontekstit konkret qeuml teuml adresojneuml teuml rinjteuml meshkuj

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml realizohen peumlr teuml sjelleuml njohuri meuml teuml thella rreth kushteumlzimeve social-kulturore teuml maskilizmit dhe sjelljeve teuml marrjes parasysh teuml rrezikut neuml lidhje me armeumlt e zjarrit si edhe kanaleve social-kulturore teuml kushteumlzimeve

bull Hulumtime teuml veccedilanta dhe politika teuml caktuara duhet ti kushtohen edhe ekspozimit teuml teuml rinjve ndaj dhuneumls me armeuml zjarri dhe faktoreumlve qeuml nxisin sjellje qeuml marrin parasysh rrezikun

Qeumlndrimet gjinore dhe procesi politik

bull Peumlrfshirja neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et i identifikimit teuml shpeumlrndarjes dhe i trajtimit teuml faktoreumlve socialeuml kulturoreuml dhe institucionaleuml qeuml pengojneuml pjeseumlmarrjen e grave neuml hartimin e politikave

bull Sigurimi qeuml grateuml dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe institucionet e baraziseuml gjinore teuml jeneuml teuml peumlrfshira neuml zhvillimin e kuadrit ligjor dhe teuml politikave teuml SALW-ve

Shtojcat 61

61 ShtojcA 1 LiStA e dokumenteve teuml mArrA neuml Shqyrtim

6 SHTOJcAT

Nr Dokumenti

1 Ligji Peumlr armeumlt

Shqipeumlria 2 Ligji Peumlr barazineuml gjinore neuml shoqeumlri

3 Ligji Peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare

4Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Reduktimin e Dhuneumls me Bazeuml Gjinore e Dhuneumls neuml Familje

5 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Hercegovina-Neretva

Bosnjeuml-Hercegovina

6 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Sarajeveumls

7 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Bosnjeuml-Podrinjes Gorazhda

8 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Posavinas

9 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Tuzllas

10 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Una-Sanas

11 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Zenica Doboj

12 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2013-2016

13 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2016-2020

14 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

15 Plani i Veprimit Gjinor 2013-2017

16 Strategjia peumlr Parandalimin dhe Lufteumln kundeumlr Dhuneumls neuml Familje 2013-2017 2011

17 Ligji Peumlr armeumlt

Kosova

18Strategjia peumlr Kontrollimin dhe Mbledhjen e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta dhe Plani i Veprimit 2013-2016

19 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

20 Programi peumlr Barazineuml Gjinore

21 Programi kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Plani i Veprimit 2011-2014

22 Ligji Peumlr policineuml

23 Ligji Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil

Moldavia24 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore

25 Ligji Peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje

26 Ligji Peumlr armeumlt

Mali i Zi

27Strategjia peumlr Kontrollin dhe Reduktimin e SALW-ve dhe Municioneve dhe Plani i Veprimit 2013-2018

28 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

29 Ligji Peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje

30 Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje

31 Plani i Veprimit peumlr Arritjen e Baraziseuml Gjinore 2013-2017

Shtojcat62

62 ShtojcA 2 LiStA e teuml interviStuArve

SipaS rendit alfabetik

Nr Dokumenti

32 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet

Republika e Serbiseuml

33 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve 2010-2015

34 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

35Strategjia Kombeumltare peumlr Parandalimin dhe Lufteumln ndaj Dhuneumls kundeumlr Grave neuml Familje dhe neuml Marreumldheumlnie Intime 2012-2015

36 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Plani i Veprimit 2016-2020

37Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi

38Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls

39 Ligji Peumlr armeumlt

Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml

40 Strategjia Kombeumltare peumlr Kontrollin e SALW-ve

41 Ligji Peumlr mundeumlsiteuml e barabarta teuml grave dhe burrave

42 Strategjia peumlr Barazineuml Gjinore 2013-2020

1Andrijana Čović Avokate e teuml drejtave teuml njeriut Mbrojteumlse e teuml drejtave teuml qytetareumlve - Avokate e Popullit neuml Krahineumln Autonome teuml Vojvodineumls

2Besnik Sallahu Shefi i Sektorit teuml Interpolit - ILECU - Prishtineuml Drejtoria peumlr Bashkeumlpunim Ndeumlrkombeumltar neuml Shtetin e seuml Drejteumls

3 Bobana Macanović Drejtore Ekzekutive Qendra e Grave Autonome

4 Duško Ivanov Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

5 Ermin Pešto Kryetar i Organit Koordinues peumlr SALW-et

6 Dr sc Basri Lenjani Mjek Specialist Urgjence dhe Drejtori i Klinikeumls seuml Urgjenceumls neuml Prishtineuml

7Marina Iles Zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml Gjinore

8 Mensur Hoti Kryetari i Komisionit Kombeumltar teuml SALW-ve neuml Kosoveuml dhe Drejtor i Departamentit teuml Siguriseuml Publike

9Mladen Marković Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Malin e Zi Ministria e Puneumlve teuml Brendshme Drejtoria e Policiseuml Kryeinspektor i Policiseuml

10Miljko Simović Kryetari i Keumlshillit teuml SALW-ve neuml Republikeumln e Serbiseuml Asistent i Shefit teuml Departamentit teuml Administrateumls Drejtoria e Policiseuml

11 Tanja Ignjatović Koordinatore e Programit Qendra e Grave Autonome

Shtojcat 63

63 ShtojcA 3 referencAt

Abt Thomas and Winship Christopher 2016 What Works in Reducing Community Violence A Meta-Review and Field Study for the Northern Triangle Washington DC United States Agency for International Development lt httpswwwusaidgovsitesdefaultfilesUSAID-2016-What-Works-in-Reducing-Community-Violence-Final-Reportpdfgt

Abrahams Naeemah Shanaaz Mathews Rachel Jewkes Lorna J Martin and Carl Lombard2012 Every Eight Hours Intimate Femicide in South Africa 10 Years Later` South African Medical Research Council Research Brief lt httpswwwafricacheckorgwp-contentup-loads201212MRCFemicideBrief2012-1pdfgt

Acheson Ray 2015 Women Weapons and War A Gendered Critique of Multilateral Instruments Reaching Critical Will of the Womenrsquos International League for Peace and Freedom lthttpwwwreachingcriticalwillorgimagesdocumentsPublicationswomen-weap-ons-warpdfgt

Albanian Institute of Statistics (INSTAT) 2013 Domestic Violence in Albania National Population-Based Survey lthttpwwwinundporgcontentdamalbaniadocsSecond20Domestic20Violence20Survey20201320englishpdfgt

Alvazzi del Frate Anna 2011 lsquoWhen the Victim Is a Womanrsquo In Geneva Declaration Secretariat Global Burden of Armed Violence Le-thal Encounters Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV2GBAV2011_CH4pdfgt

Amnesty International the International Action Network on Small Arms (IANSA) and Oxfam International 2005 The Impact of Guns on Womenrsquos Lives Oxford The Alden Press lt httpwwwseesacorgfimgFileImportedGenderGender-and-Small-ArmsThe-Impact-of-Guns-on-Womens-Lives-213pdfgt

Babović Marija Katarina Ginić Olivera Vuković 2010 Mapiranje nasilja nad ženama u centralnoj Srbiji Beograd SeCons lthttpwwwgendernetrsfilesPublikacijePublikacijeMapiranje_porodicnog_nasilja_prema_zenama_u_Centralnoj_Srbijipdfgt

Babović Marija Olivera Pavlović Katarina Ginić Nina Karađinović 2013 Prevalence and Characteristics of Violence against Women in Bosnia and Herzegovina Sarajevo Gender Equality Agency of Bosnia and Herzegovina lthttpwww2unwomenorg~mediafield20office20ecaattachmentspublicationscountrybosniaprevalency_study20vaw20in20bihpd-fv=1ampd=20151216T173418gt

Bastick Megan and Valasek Kristin 2014 Converging Agendas Women peace security and small arms In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-2-ENpdfgt

Beara Vladan i Predrag Miljanović 2007 lsquoVeterani u izgradnji mirarsquo In 20 poticaja za buđenje i promenu O izgradnji mira na prostoru bivše Jugoslavije edited by Helena Rill Tamara Smidling i Ana Bitoljanu Beograd Sarajevo CNA lthttpnenasiljeorgpublikacijepd-f20poticaja20poticaja-beara-Miljanovicpdfgt

Bevan James and Nicholas Florian 2006 Few options but the gun Angry young men In Small Arms Survey 2006 Unfinished Business Geneva Small Arms Survey lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2006enSmall-Arms-Survey-2006-Chap-ter-12-ENpdfgt

Blagojević Marina 2013 Muški ideniteti i nasilje na Balkanu Zeničke sveske Časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku Issue No 17

lthttpswwwscribdcomdocument147134017MuC5A1ki-identiteti-i-nasilje-na-Balkanu-Marina-BlagojeviC487gt

Blagojević Marina 2013 Rodni barometar u Srbiji Razvoj i svakodnevni život Beograd Program Ujedinjenih nacija za razvoj httpswwwacademiaedu28845654RODNI_BAROMETAR_U_SRBIJI_RAZVOJ_I_SVAKODNEVNI_C5BDIVOT

Bozo Aurela 2015 Domestic Violence Institutional Response and challenges in Addressing Domestic Violence in Albania In Mediter-ranean Journal of Social Sciences Vol 6 No 1 S1 January 2015 Rome MCSER Publishing

lt httpwwwmcserorgjournalindexphpmjssarticleview5560gt

Hughson Marina 2015 Prilog razumevanju nasilja maloletenika u Srbiji perspektiva kritičkih studija muškaraca i maskuliniteta u Ivana Stevanović (ur) Maloletnici kao učinioci i žrtve krivičnih dela prekršaja Beograd IKSI

lthttpswwwacademiaedu28845334PRILOG_RAZUMEVANJU_NASILJA_MALOLETNIKA_U_SRBIJI_PERSPEKTIVA_KRITIC48CK-IH_STUDIJA_MUC5A0KARACA_I_MASKULINITETAgt

Shtojcat64

Campbell Jacquelyn PhD RN Daniel Webster ScD MPH Jane Koziol-McLain PhD RN Carolyn Block PhD Doris Campbell PhD RN Mary Ann Curry PhD RN Faye Gary PhD RN Nancy Glass PhD MPH RN Judith McFarlane PhD RN Carolyn Sachs MD MPH Phyllis Sharps PhD RN Yvonne Ulrich PhD RN Susan A Wilt DrPH Jennifer Manganello PhD MPH Xiao Xu PhD RN Janet Schollenberger MHS Victoria Frye MPH and Kathryn Laughon MPH C 2003 Risk Factors for Femicide in Abusive Relationships Results from a Multisite Case Control Study In American Journal of Public Health Vol 93 No 7 lthttpwwwbayloreducontentservicesdocumentphp28840pdfgt

Carapic Jovana 2014 Handgun Ownership and Armed Violence in the Western Balkans Issue Brief No 4 Geneva Small Arms Survey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsG-Issue-briefsSAS-AV-IB4-Western-Balkanspdfgt

CGA (Coalition for Gun Control) `The Case for Gun Control Reducing Domestic Violence lthttpguncontrolcawp-contentup-loads201503domestic_hompdfgt

Connell Raewyn and James W Messerschmidt 2005 Hegemonic Masculinity Rethinking the Concept Gender and Society Vol 19 No 6 lt httpxyonlinenetsitesdefaultfilesConnell20Hegemonic20masculinity_0pdfgt

Connell W Robert 2000 Arms and the Man Using the New Research on Masculinity to Understand Violence and Promote Peace in the Contemporary World In Male Roles Masculinities and Violence A Culture of Peace Perspective edited by Ingeborg Brines Robert Connell and Ingrid Edie Paris UNESCO httpunesdocunescoorgimages0012001206120683Epdf

Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2011 Council of Europe Treaty Series - No 210 Istanbul 11 V2011

lt httpsrmcoeintCoERMPublicCommonSearchServicesDisplayDCTMContentdocumentId=090000168008482egt

Cukier Wendy and James Cairns 2009 Gender Attitudes and the Regulation of Small Arms Implications for Action In Sexed Pistols The Gendered Impacts of Small Arms and Light Weapon edited by Vanessa Farr Henri Myrttinen and Albrecht Schnabe Tokyo United Nations University Press

Cukier Wendy and Alison Kooistra and Mark Anto 2002 `Gendered Perspectives on Small Arms Proliferation and Misuse` In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A Farr and Kiflemariam Geb-re-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Database Analysis of Compliance of National Standards Legislation and Public Policies with the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2016 Project Coordinated efforts - Toward New European standards in protection of women from gender based violence lthttpwwwpotpisujemorggt

Djan Aurelija 2014 Partnersko nasilje sa službenom značkom Pripadnici policije kao učinioci partnerskog nasilja u Srbiji Beograd Beogradski centar za bezbednosnu politiku

lthttpwwwbezbednostorguploaddocumentpartnersko_nasilje_sa_sluzbenom_znackompdfgt

Doumlnges Hannah and Aaron Karp 2014 Women and Gun Ownership Research Notes Armed Actors No 45 Geneva Small Arms Sur-vey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva

lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdfgt

Dokmanović Mirjana 2007 Firearms Possession and Domestic Violence in the Western Balkans A Comparative Study of Legislation and Implementation Mechanisms Belgrade SEESAC

httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecurityFIREARMS-POSSESSION-AND-DOMESTIC-VIOLENCE-IN-THE-WESTERN-BAL-KANS-ENpdf

Duquet Nils and Maarten Van Alstein 2015 Firearms and Violent Deaths in Europe Brussels Flemish Peace Institute lthttpwwwvlaamsvredesinstituuteusitesvlaamsvredesinstituuteufilesfilesreportsfirearms_and_violent_deaths_in_europe_webpdf gt

Dziewanski Dariusz Emile LeBrun and Mihaela Racovita 2014 In War and Peace Violence against Women and Girls In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-1-ENpdfgt

Farr Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) 2002 Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and Interna-tional Concerns Bonn Bonn International Centre for Conversion

Farr Vanessa A 2002 A Gendered Analysis of International Agreements on Small Arms and Light Weapons In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Shtojcat 65

Farr Vanessa 2006 lsquoGender Analysis as a tool for multilateral negotiators in the small arms contextrsquo In Disarmament as Humanitarian Action From Perspective to Practice edited by John Borrie and Vanessa Martin Randin Geneva UNIDIR (United Nations Institute for Disarmament Research Geneva) lthttpwwwunidirorgfilespublicationspdfsdisarmament-as-humanitarian-action-from-per-spective-to-practice-288pdfgt

Geneva Declaration Secretariat 2015 Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University Press

Hearn Jeff and Keith Pringle 2006 European Perspectives on Men and Masculinities National and Transnational Approaches New York Palgrave Macmillan

Hemenway David and Matthew Miller 2000 Firearm Availability and Homicide Rates across 26 High-Income Countries In Journal of Trauma Injury Infection and Critical Care v 49 6 (2000) lthttpjonathanstraycompapersFirearmAvailabilityVsHomicideRatespdfgt

Ignjatović Tanja 2011 Nasilje prema ženama u intimnom partnerskom odnosu Model koordiniranog odgovora zajednice Beograd Rekonstrukcija ženski fond lthttpwwwrwfundorgwp-contentuploads201409Tanja-IgnjatoviC487-Nasilje-pre-ma-C5BEenama-u-intimnom-partnerskom-odnosu-model-koordiniranog-odgovora-zajednicepdfgt

Ignjatović Tanja Dragica Pavlović Babić i Marija Lukić 2015 Delotvornost sistemskih mehanizama za sprečavanje nasilja prema ženama i nasilja u porodici Beograd Autonomni ženski centar

lthttpwwwwomenngoorgrsimagespublikacijedp2015Delotvornost_sistemskih_mehanizama_za_sprecavanje_nasilja_prema_ze-nama_i_nasilja_u_porodicipdfgt

IPU CHD (Inter-Parliamentary Union and Centre for Humanitarian Dialogue) 2007 Missing Pieces A Guide for Reducing Gun Violence through Parliamentary Action Geneva Centre for Humanitarian Dialogue lt httpwwwipuorgPDFpublicationsmissing_enpdfgt

JaumlmStoumld 2007 Gender Mainstreaming Manual A Book of Practical Methods from the Swedish Gender Mainstreaming Support Committee Stockholm Swedish Government Official Reports

lt httpwwwincludegenderorgwp-ontentuploads201402gender_mainstreaming_manualpdfgt

Jovanović Sladjana Biljana Simeunović Pantić Vanja Macanović 2012 Krivičnopravni odgovor na nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za privredu zapošljavanje i ravnopravnost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentup-loads201408krivicno-pravni-odgovor-na-nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

Krkeljić Ljiljana 2007 Small Arms and Gender Based Violence in Montenegro Podgorica UNDP Montenegro httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecuritySMALL-ARMS-AND-GENDER-BASED-VIOLENCE-IN-MONTENEGRO-ENpdf

Law Centre to Prevent Gun Violence Domestic Violence and Firearms lthttpsmartgunlawsorggun-lawspolicy-areasback-ground-checksdomestic-violence-firearmsgt

Mankowski Eric 2013 Antecedents to Gun Violence Gender and Culture In Gun violence Prediction Prevention and Policy American Psychological Association httpwwwapaorgpubsinfo reportsgun-violence-preventionaspx

Mircheva Stojanka Violeta Chacheva and Nikolina Kenig 2014 Voice for Justice Research Report Assessment of court proceedings in Domestic Violence cases with specific focus on assessing the case management from gender perspective Skopje UKIM Institute for Social Political and Juridical Research

Moser Annalise 2007 Gender and Indicators Overview Report Institute of Development Studies

Mreža `Žene protiv nasiljaacute 2016 Femicid ndash Ubistva žena u Srbiji Kvantitativno - narativni izveštaj 2015 godina httpwwwzeneprotiv-nasiljanetimagespdfFEMICID-Kvantitativno-narativni_izvestaj_za_2015_godinupdf

Nikolić-Ristanović Vesna et al 2010 Nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za rad zapošljavanje i ravnoprav-nost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentuploads201408nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

OSAGI2001 Important Concept Underlying Gender Mainstreaming lthttpwwwunorgwomenwatchosagipdffactsheet2pdfgt

Page Ella 2009 Men Masculinity and Guns Can We Break the Link IANSA lt httpiansa-womenorgsitesdefaultfilesnews-viewsiansa_wn_masculinities_paper-2009pdfgt

Racovita Michaela 2015 Lethal Violence against Women and Girls In Geneva Declaration Secretariatt Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV3GBAV3_Ch3_pp87-120pdfgt

SAS (Small Arms Survey) 2014a Small Arms Survey Women and Guns Cambridge Cambridge University Press

Shtojcat66

SAS (Small Arms Survey) 2014b Women and Gun Ownership Geneva Small Arms Survey httpwwwsmallarmssurveyorgfilead-mindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdf

UNDP Small Arms Control in Serbia and Montenegro (SACISCG)2005 Living with the Legacy SALW Survey Republic of Serbia Belgrade UNDP Serbia and Montengro

Schroeder Emily Vanessa Farr and Albrecht Schnabel 2005 Gender Awareness in Research on Small Arms and Light Weapons A Prelimi-nary Report Bern Swisspeace lthttpwwwswisspeacechfileadminuser_uploadMediaPublicationsWP1_2005pdfgt

Schwandner-Sievers Stephanie and Silvia Cattaneo 2005 Gun Culture in Kosovo Questioning the Origins of Conflict In Small Arms Survey 2005 Weapons at War Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2005enSmall-Arms-Survey-2005-Chapter-08-summary-ENpdfgt

SEESAC 2006 SALW Survey of Kosovo Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication422pdfgt

SEESAC 2006a The Rifle has the Devil Inside ndash Gun Culture in South Eastern Europe Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication386pdfgt

SEESAC 2007a SEESAC Strategy for Gender Issues in SALW Control and AVPP Activities

lthttpwwwseesacorgfimgFileResGender-and-Small-ArmsSEESAC-Gender-Strategy-2007-216pdfgt

SEESAC2015 Oružje na meti Zloupotreba vatrenog oružja u Srbiji Belgrade SEESAC

SEESAC 2016 Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons - Albania(unpublished)

SEESAC 2016a Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons ndash Kosovo (unpublished)

Shaw Margaret 2013 Too Close to Home Guns and Intimate Partner Violence In Small Arms Survey 2013 Everyday Dangers Cam-bridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2013enSmall-Arms-Survey-2013-Chapter-2-ENpdfgt

Sorenson Susan 2006 Firearm Use in Intimate Partner Violence A Brief Overview Evaluation Review 30(3)229 httpswwwresearchgatenetpublication7102593_Firearm_Use_in_Intimate_Partner_Violence_A_Brief_Overview

Taskovic Marko 2016 Krvava Srbija - Sve žrtve 5 najvećih masakara u poslednjih 15 godina Blic July 7 2015 lthttpwwwblicrsvestihronikakrvava-srbija-sve-zrtve-5-najvecih-masakara-u-poslednjih-15-godinagxtgys7gt

UN CASA (United Nations Coordinated Action on Small Arms) 2015 International Small Arms Control Standards Glossary of Terms Definitions and Abbreviations

lt httpwwwsmallarmsstandardsorgisacs0120-enpdfgt

UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) 2013 Global Study on Homicide 2013 Trends Contexts Data Vienna UNODC lt httpswwwunodcorgdocumentsgshpdfs2014_GLOBAL_HOMICIDE_BOOK_webpdfgt

UNDP (United Nations Development Programme) 2008 How to Guide Small Arms and Light Weapons Legislation Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lthttpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9SALWGuide_Legislationpdfgt

UNDP 2008a How to Guide The Establishment and Functioning of National Small Arms and Light Weapons Commissions Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lt httpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9UNDP20SALW20Com-missionspdfgt

UNDP 2012Study on Family Violence and Violence Against Women in Montenegro Podgorica UNDP httpwwwmeundporgcontentmontenegroenhomelibrarysocial_inclusionDomesticViolenceStudyhtml

WHO 2012 Understanding and addressing violence against women - Femicide lthttpappswhointirisbitstream10665774211WHO_RHR_1238_engpdfgt

WHO UNDP UNODC 2014 Global Status Report on Violence Prevention 2014 Geneva WHO

lt httpwwwwhointviolence_injury_preventionviolencestatus_report2014engt

Zaštitnik gradjana 2016 Utvrđenje i sistemske preporuke lt httpwwwZaštitnikrsindexphp2012-02-07-14-03-334833-2016-07-28-08-59-32gt

Shtojcat 67

64 ShtojcA 4 pyeteumlSori

1 teuml dheumlna teuml peumlrgjithShme

2 teuml dheumlna teuml ndara SipaS gjiniSeuml

2015 2014 2013 2012 2011

Numri total i incidenteve me armeuml zjarri1

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml ligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml jashteumlligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml shoqeumlruara me vdekje

sup1 Incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml Vrasje vrasje neuml rrethana reumlnduese vrasje e mbetur neuml tentativeuml veteumlvrasje veteumlvrasje e mbetur neuml tentativeuml shkaktim i rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlna me armeuml zjarri neuml mjedise publike mbajtje e armeumlve teuml zjarrit pa autorizim zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumls ose mjeteve teuml rrezikshme dhuneuml neuml familje

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri

viktimat e vrasjeve me paramendimsup1

viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri

Zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Shtojcat68

sup1 Vrasja me paramendim peumlrcaktohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdfsup2 Partneri intim mund teuml jeteuml bashkeumlshortibashkeumlshortja ish-bashkeumlshortiish-bashkeumlshortja partneriish-partneri i dashurie dashura ish-i dashu-

riish-e dashura

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml mbajtur armeuml zjarri

Numri i personave teuml vrareuml nga partneri i tyre intimsup2

Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim

Numri i personave teuml cileumlt doreumlzuan SALW-e gjateuml fushatave teuml grumbullimit

2015 2014 2013 2012 2011

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri peumlr arsye teuml dhuneumls neuml familje

Gra burra

Aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve

Shtojcat 69

3 gjinia dhe mOSha

2015

Autoreumlt meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

Autoret femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

Shtojcat70

65 ShtojcA 5 LiStA e figurAve tAbeLAve dhe kutive

figurat

Figura 1 Peumlrqindja e viktimave teuml vrareuml meshkuj dhe femra dhe e meshkujve dhe femrave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim

Figura 2 Raporti i vrasjeve sipas mekanizmave i peumlrllogaritur nga OBSH (2012)

Figura 3 Peumlrqindja e viktimave burra dhe gra teuml vrasjeve me paramendim

Figura 4 Shkalla e vrasjeve Mesatarja 2007-2012

Figura 5 Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml 2015

Figura 6 Viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Figura 7 Pjesa e vrasjeve me armeuml zjarri peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 8 Raporti i vrasjeve nga partnereumlt intimeuml peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 9 Raporti i vrasjeve teuml grave me armeuml zjarri nga partnereumlt intimeuml

Figura 10 Shpeshteumlsia e pasojave fatale sipas llojit teuml incidentit - Serbi

Figura 11 Proneumlsia e armeumlve sipas gjiniseuml

Figura 12 Autoreumlt dhe viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls neuml Shqipeumlri Kosoveuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Figura 13 Cila eumlshteuml arsyeja kryesore se pse familja juaj NUK do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndash Neuml peumlrgjitheumlsi nuk i kam qejf armeumlt

tabelat

Tabela 1 Viktimat e vrasjeve me paramendim sipas gjiniseuml

Tabela 1a Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 2 Viktimat e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 3 Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim sipas gjiniseuml

Tabela 4 Vrasjet e grave nga partneri intim neuml Serbi

Tabela 5 Bosnjeuml-Hercegovineuml Numri i lejeve teuml dheumlna peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit

Tabela 6 Problematikat gjinore neuml objektivat e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

Tabela 7 Peumlrgjigjet me politika neuml strategjiteuml peumlr SALW-et ndaj problematikave kryesore teuml politikave

kutiteuml

Kutia 1 Vrasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguria e komunitetit neuml Serbi

Kutia 2 Zyrtareumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtarakeumlt dhe dhuna neuml familje

Kutia 3 Veteumlvrasja dhe armeumlt e zjarrit

Kutia 4 Iniciativat e reja

Kutia 5 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml

Kutia 6 Strategjiteuml peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje dhe SALW

Kutia 7 Inkuadrimi i dhuneumls

Kutia 8 Problematikat e tjera ligjore - Kufiri i mosheumls peumlr marrjen e autorizimit peumlr leje

i Autori intervisteuml telefonike me Ermin PestonZeumlvendeumlsministeumlr Ministria e Siguriseuml seuml Bosnjeuml-Hercegovineumls 5 tetor 2016ii Intervisteuml telefonike e autorit me Marina Iles zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml

Gjinore 22 shtator 2016

SHEumlNImE

• Blank Page
• 1 Hyrje
• 11 Rreth keumltij studimi
• 111 Qeumlllimi13
• 112 Objektivat
• 113 Objekti
• 114 Metodologjia
• 115 Sfidat dhe kufizimet13
• 116 Struktura
• 12 Peumlrkufizime
• 2 Ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et-Problemati katkryesore t13euml politikave
• 21 Pranimi i lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe 13SALW-ve
• 22 Problematikat kryesoreteuml13 politikave
• 221 Gjinia dhe efektet e armeuml ve teuml 13vogla
• 222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat krye13sore
• 223 Dhuna neuml13 familje
• 224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria 13dhe kultura
• 225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml t13yre
• 226 Gjinia dhe proceset 13politike
• 3 Peumlrgjigjja mepolitika - Rishikimi i 13dokumenteve
• 31 Strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe problematikat kryesore teuml politikave gjinore13
• 311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore13
• 312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet g13jinore
• 313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe 13objektiva
• 314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete13
• 315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtoh13en
• 317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte13
• 32 Kuadri ligjor peumlr SALW-et Reumlndeumlsia e lufteumls kundeumlr dhuneumls neuml 13familje
• 321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri13
• 322 Dhuna neuml familje dhe heqja earmeumlve t13euml zjarrit
• 323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW13
• 324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika13
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 33 Kuadri ligjor dhe strategjik peumlr barazineuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe kontrolli i SALW-ve13
• 4 Peumlrmbledhje e gjetjeve 13kryesore
• 411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln 13Juglindore
• 412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore13
• 5 Rekomandime13
• 511 Mbledhja e teuml 13dheumlnave
• 512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitjae njeuml mjedisi teuml 13peumlrshtatsheumlm
• 513 Hulumtimi dhe menaxhimi i 13njohurive
• 514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore13
• 6 Shtojcat13
• 61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml 13shqyrtim
• 62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve13
• 63 Shtojca 3 Referencat13
• 64 Shtojca 4 Pyeteumlsori13
• 65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave 13dhe kutive

Zyra Qendrore e Evropeumls Lindore dhe Juglindore peumlr Kontrollin e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta (SEESAC) ka njeuml mandat nga Programi i Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim dhe Keumlshilli i Bashkeumlpunimit Rajonal peumlr teuml mbeumlshtetur teuml gjitheuml aktoreumlt ndeumlrkombeumltareuml dhe kombeumltareuml me qeumlllim forcimin e kapaciteteve kombeumltare dhe rajonale peumlr kontrollin dhe pakeumlsimin e peumlrhapjes dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta duke kontribuuar keumlshtu neuml rritjen e stabilitetit teuml siguriseuml dhe teuml zhvillimit neuml Evropeumln Juglindore dhe LindoreSEESAC po zbaton VENDIMIN E KEumlSHILLIT teuml BE-seuml 2013730CFSP neuml mbeumlshtetje teuml aktiviteteve teuml SEESAC-ut peumlr ccedilarmatimin dhe kontrollin e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore Peumlrgatitja e keumltij raporti u mbeumlshtet bujarisht nga Bashkimi Evropian peumlrmes Vendimit teuml lartpeumlrmendur teuml Keumlshillit Peumlr meuml shumeuml informacion kontaktoniKoordinatori i SEESACBulevar Zorana Đinđića 64 11070 Belgrade SERBIATelefon +381 (11) 4155 300Faks +381 (11) 4155 499Email seesacundporgwwwseesacorg copy SEESAC 2016 - Teuml gjitha teuml drejtat teuml rezervuara

Ky raport eumlshteuml peumlrpiluar nga Dragan Bozanic Pikeumlpamjet e shprehura neuml keumlteuml dokument janeuml teuml veteuml autorit dhe jo domosdoshmeumlrish pasqyrojneuml pikeumlpamjet e Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim teuml Keumlshillit teuml Bashkeumlpunimit Rajonal apo teuml Bashkimit Evropian Emeumlrtimet e peumlrdorura dhe prezantimi i materialit neuml keumlteuml botim nuk neumlnkuptojneuml shprehjen e Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim teuml Keumlshillit teuml Bashkeumlpunimit Rajonal apo teuml Bashkimit Evropian peumlr 1) statusin ligjor teuml njeuml shteti territori ose zone apo peumlr autoritetet ose grupet e armatosura teuml tij ose 2) peumlr vijeumlzimin e kufijve teuml tij

Faleumlnderime

U jemi mireumlnjoheumls personave teuml meumlposhteumlm peumlr kontributin dhe komentet e tyre teuml ccedilmuara gjateuml hartimit teuml keumltij raporti

Profesore Erica Bowen PhD Aneumltare e Asociuar e Shoqateumls Britanike teuml Psikologjiseuml (AFBPsS)Psikologe e miratuar dhe Psikologe Mjeko-Ligjore Profesore e leumlndeumls seuml parandalimit teuml dhuneumls dhe abuzimitQendra Kombeumltare peumlr Studimin dhe Parandalimin e Dhuneumls dhe Abuzimit Universiteti i Worcester-it

Vanja Macanovic AvokateQendra e Grave Autonome

Biljana NastovskaSpecialiste e ccedileumlshtjeve gjinore - PNUD neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Peumlr peumlrgatitjen e keumltij raporti dhaneuml kontributin dhe komentet e tyre aneumltareumlt e meumlposhteumlm teuml ekipit teuml SEESAC Dr Ivan Zveržhanovski Bojana Balon Danijela Đjurović Juliana Buzi Slobodan Bošković Alain E Lapon Violeta Gaši dhe Francesco Buscemi Raporti u peumlrkthye neuml gjuheumln shqipe nga AlbaGlobal Group shpk

Shkurtime

AI - Amnesty InternationalKKA - Koalicioni peumlr Kontrollin e ArmeumlveQDH - Qendra peumlr Dialog Humanitar DHF - Dhuneuml neuml familjeBE - Bashkimi EvropianDGJ - Deklarata e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvilliminDHMGJ - Dhuneuml me bazeuml gjinoreIANSA - Rrjeti Ndeumlrkombeumltar i Veprimit peumlr Armeumlt e VoglaPI - Partner intimDHPI - Dhuneuml nga partneri intimUNP - Unioni Ndeumlr-Parlamentar ISACS - Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml voglaMinistria e Puneumlve teuml Brendshme - MPBSALW - Armeuml teuml vogla dhe teuml lehta SAS - Studim peumlr armeumlt e voglaEJL - Evropa JuglindoreSEESAC - Zyra Qendrore e Evropeumls Lindore dhe Juglindore peumlr Kontrollin e Armeumlve teuml Vogla dhe

teuml Lehta OI ndash Oxfam InternationalOSAGI - Zyra e Keumlshilltarit teuml Posaccedileumlm teuml Sekretarit teuml Peumlrgjithsheumlm peumlr Ccedileumlshtjet Gjinore dhe

Zhvillimin e Grave OKB - Organizata e Kombeve teuml BashkuaraOKB CASA - Veprimi i Koordinuar i Organizateumls seuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Armeumlt e VoglaUNODA - Zyra e Kombeve teuml Bashkuara peumlr Ccedileumlshtjet e CcedilarmatimitUNODC - Zyra e Kombeve teuml Bashkuara peumlr Drogat dhe KriminPNUD ndash Programi i Kombeve teuml Bashkuara peumlr ZhvillimUN Women - Entiteti i Kombeve teuml Bashkuara peumlr Barazineuml Gjinore dhe Fuqizimin e Grave OBSH ndash Organizata Boteumlrore e Sheumlndeteumlsiseuml

4 Peumlrmbajtja

1 Hyrje 9

11 rreth keumltij studimi 9

111 Qeumlllimi 9

112 Objektivat 9

113 Objekti 10

114 Metodologjia 10

115 Sfidat dhe kufizimet 10

116 Struktura 11

12Peumlrkufizime 11

2 CcedileumlshtjetgjinoredhesALW-et-ProbLemAtikAtkryesoreteumlPoLitikAve 13

21PranimiilidhjevendeumlrmjetgjiniseumldhesALW-ve 13

22 Problematikat kryesore teuml politikave 14

221 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 14

222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat kryesore 15

223 Dhuna neuml familje 22

224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria dhe kultura 30

225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml tyre 35

226 Gjinia dhe proceset politike 36

3 PeumlrgjigjjAmePoLitikA-rishikimiidokumenteve 38

31strategjiteumlpeumlrkontrollinesALW-vedheproblematikatkryesoreteumlpolitikavegjinore 38

311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore 39

312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet gjinore 40

313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe objektiva 40

314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete 41

PEumlRmbAJTJA

5Peumlrmbajtja

315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtohen 42

316 Gjurmimi i ndryshimeve - monitorimi dhe vlereumlsimi 44

317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte 45

32kuadriligjorpeumlrsALW-etreumlndeumlsiaelufteumlskundeumlrdhuneumlsneumlfamilje 47

321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri 47

322 Dhuna neuml familje dhe heqja e armeumlve teuml zjarrit 48

323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW 49

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika 51

325 Praktikat e mira Australia dhe Kanadaja 53

33kuadriligjordhestrategjikpeumlrbarazineumlgjinoreneumlevropeumlnjuglindoredhekontrolliisALW-ve 54

4 PeumlrmbLedhjeegjetjevekryesore 56

411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln Julindore 56

412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore 56

5 rekomAndime 58

511 Mbledhja e teuml dheumlnave 58

512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 59

513 Hulumtimi dhe menaxhimi i njohurive 59

514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore 60

6 shtojcAt 61

61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml shqyrtim 61

62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve 62

63 Shtojca 3 Referencat 63

64 Shtojca 4 Pyeteumlsori 67

65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave dhe kutive 70

Paratheumlnie 7

Shkalla e larteuml dhe peumlrhapja e pakontrolluar e armeumlve teuml vogla e teuml lehta (SALW) eumlshteuml pranuar gjereumlsisht si keumlrceumlnim serioz peumlr sigurineuml e qytetareumlve si nxiteumls i krimit dhe i paqeumlndrueshmeumlriseuml si dhe si ndikues negativ i zhvillimit social dhe ekonomik Kjo vlen veccedilaneumlrisht peumlr Evropeumln Juglindore (EJL)

Prej vitit 2002 PNUD neumlpeumlrmjet SEESAC-ut ka mbeumlshtetur peumlrpjekjet peumlr tiu peumlrgjigjur keumltij keumlrceumlnimi peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe atyre teuml politikave dhe peumlrmes ngritjes dhe veumlnies neuml funksionim teuml mekanizmave institucionaleuml Puna joneuml peumlr mbeumlshtetjen e politikave eumlshteuml sofistikuar gjithnjeuml e meuml shumeuml neuml harmoni me nevojat e aktoreumlve neuml rajon

Ndeumlrkoheuml qeuml eumlshteuml arritur progres dometheumlneumls integrimi i perspektiveumls gjinore ka mbetur pas dhe ende nuk eumlshteuml kthyer neuml pjeseuml integrale teuml strategjive teuml veumlna neuml zbatim peumlr trajtimin e shkaqeve dhe pasojave teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Pavareumlsisht angazhimeve teuml shumta neuml nivel global dhe kombeumltar kjo sfideuml eumlshteuml trajtuar veteumlm pjeseumlrisht me peumlrpjekjet e vazhdueshme peumlr kontrollin e SALW-ve Nga pikeumlpamja gjinore eumlshteuml ende e veumlshtireuml teuml imagjinohet njeuml ccedileumlshtje meuml dometheumlneumlse peumlr ccedileumlshtjet gjinore sesa peumlrdorimi dhe keqpeumlrdorimi i SALW-ve

Neuml EJL ashtu sikurse kudo burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml mbajteumlsve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml atyre qeuml i peumlrdorin dhe shpesh i keqpeumlrdorin ato Burrat peumlrbeumljneuml edhe shumiceumln e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri Neuml rastin kur janeuml viktima vraseumlsit e tyre janeuml meuml seuml shumti meshkuj teuml tjereuml Por armeumlt e vogla dhe teuml lehta kaneuml gjithashtu efekte negative peumlr sigurineuml dhe mireumlqenien e grave Grateuml rralleuml zoteumlrojneuml armeuml veumlshtireuml

se i peumlrdorin ato dhe ndryshe nga burrat ato janeuml shumeuml hereuml meuml tepeumlr viktima sesa autore Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht e qarteuml neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Shumica e dhuneumls me armeuml kundeumlr grave kryet nga partnereuml aktualeuml ose teuml meumlparsheumlm dhe prania e njeuml arme zjarri rrit neuml meumlnyreuml dramatike mundeumlsineuml e njeuml pasoje fatale Rrjedhimisht ka meuml shumeuml mundeumlsi qeuml grateuml ta shohin pranineuml e njeuml arme zjarri si keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e tyre dhe teuml familjeve teuml tyre

Eumlshteuml e habitshme sesi politikat qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve qeumlndrojneuml ende neuml heshtje peumlr sa i peumlrket keumltyre lidhjeve dhe nuk arrijneuml teuml pranojneuml se disa ccedileumlshtje sigurie i prekin grateuml dhe burrat neuml meumlnyra teuml ndryshme Ky raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL duke i beumlreuml keumlto peumlrpjekje meuml pak efikase peumlr sa i peumlrket ofrimit teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt pavareumlsisht neumlse janeuml gra burra vajza apo djem - duke penguar arritjen e Objektivave teuml Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm nr 5 (Arritja e baraziseuml gjinore dhe fuqizimi i teuml gjitha grave dhe vajzave) dhe 16 (Nxitja e shoqeumlrive paqeumlsore ofrimi i mundeumlsiseuml peumlr drejteumlsi peumlr teuml gjitheuml dhe ngritja e institucioneve teuml efektshme llogaridheumlneumlse dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse neuml teuml gjitha nivelet)

Uneuml sinqerisht shpresoj se gjetjet e paraqitura neuml keumlteuml raport do teuml nxisin debat teuml meumltejsheumlm Politikat neuml keumlteuml fusheuml nuk duhet teuml shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore neumlse shoqeumlriteuml duan tu peumlrgjigjen me efektivitet ccedileumlshtjeve teuml ndeumlrlikuara teuml siguriseuml me teuml cilat peumlrballen Prandaj shpresoj qeuml ky raport dhe paketa qeuml e shoqeumlron ateuml teuml sjelleuml njeuml ndryshim neuml qasje dhe teuml ccedilojeuml neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve

PARATHEumlNIE

Cihan SultanoğluNdihmeumls Administratore dhe Drejtore e Zyreumls Rajonale peumlr Evropeumln dhe Bashkeumlsineuml e Shteteve teuml Pavarura teuml Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim

Hyrje 9

11 RReth keumltij studimi

111 Qeumlllimi

Qeumlllimi i keumltij studimi eumlshteuml qeuml teuml kontribuojeuml neuml rritjen e reagimit gjinor teuml politikave qeuml rregullojneuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore (EJL)

Studimi keumlrkon teuml rriseuml ndeumlrgjegjeumlsimin rreth lidhjeve qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe armeumlve teuml vogla neuml EJL Ai eumlshteuml menduar kryesisht peumlr aktoreumlt kryesoreuml dhe publikun e gjereuml ekspert dhe identifikon tendencat kryesore dhe boshlleumlqet neuml reagimin e politikave Duke u mbeumlshtetur neuml keumlto gjetje studimi propozon njeuml instrument praktik qeuml synon teuml mbeumlshteseuml zhvillimin e informuar dhe teuml bazuar neuml prova teuml politikave me ndjeshmeumlri gjinore e peumlr rrjedhojeuml teuml kontribuojeuml neuml zhvillimin e kapaciteteve teuml hartuesve teuml politikave peumlr SALW-et neuml rajonin e EJL si dhe neuml efektivitetin e peumlrgjithsheumlm teuml politikave peumlr SALW-et

Peumlrtej keumlsaj gjetjet e keumltij studimi duhet teuml sheumlrbejneuml si bazeuml peumlr nisjen e njeuml dialogu ndeumlrmjet politikeumlbeumlreumlsve mbi rolin e normave sociale dhe praktikave dominuese gjinore dhe mbi rreziqet specifike me teuml cilat peumlrballen grateuml burrat djemteuml dhe vajzat peumlr sa i peumlrket SALW-ve

112 Objektivat

Objektivat e studimit janeuml

1 Harteumlzimi i problematikave gjinore teuml lidhura me SALW-et neuml peumlrgjitheumlsi me fokus teuml veccedilanteuml Evropeumln Juglindore (Kapitulli 2)

2 Vlereumlsimi neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL (kuadrot ligjoreuml dhe strategjike) si dhe vlereumlsimi neumlse ccedileumlshtjet e SALW-ve trajtohen neuml politikat peumlr barazineuml gjinore dhe neuml politikat kundeumlr dhuneumls me bazeuml gjinore (Kapitulli 3)

SEESAC eumlshteuml nismeumltar i zhvillimit teuml keumltij studimi mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et si pjeseuml e qasjes seuml tij teumlreumlsore dhe teuml integruar ndaj kontrollit teuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta dhe neuml reformeumln neuml sektorin e siguriseuml me qeumlllimin afatgjateuml peumlr teuml rritur ndeumlrgjegjeumlsimin peumlr ccedileumlshtjet gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e armeumlve neuml EJL Raporti dhe instrumenti qeuml e shoqeumlron ateuml janeuml zhvilluar brenda kuadrit teuml Vendimit teuml Keumlshillit teuml BE-seuml 2013730CFSP Ato janeuml produkti i teuml kuptuarit teuml faktit se peumlrpjekjet praktike qeuml peumlrpiqen teuml ofrojneuml peumlrfitime peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt qofshin keumlta gra burra vajza ose djem beumlhen teuml pavlefshme neumlse perspektiva e baraziseuml gjinore nuk merret parasysh ploteumlsisht

Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL Keumlto politika meuml seuml shumti i shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore dhe peumlr rrjedhojeuml shumica e masave peumlr kontrollin e SALW-ve nuk marrin parasysh nevojat e ndryshme teuml siguriseuml dhe shqeteumlsimet e grave burrave vajzave dhe djemve Kjo pengon suksesin e masave teuml ndeumlrmarra peumlr teuml garantuar sigurineuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

Raporti hedh driteuml mbi lidhjet shumeumlplaneumlshe qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve duke theksuar meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat ccedileumlshtjet gjinore formeumlsojneuml rreziqet sjelljet dhe praktikat qeuml lidhen me armeumlt e vogla dhe teuml lehta dhe duke neumlnvizuar nevojeumln peumlr integrimin e perspektiveumls gjinoreuml neuml kuadrot ligjoreuml dhe ato teuml politikave peumlr SALW-et Instrumenti shoqeumlrues peumlrpiqet teuml peumlrkthejeuml rekomandimet e peumlrgatitura mbi bazeumln e provave neuml masa praktike dhe specifike peumlr kontekstin gjinor Kjo duhet teuml ndihmojeuml ndjesheumlm politikeumlbeumlreumlsit teuml garantojneuml qeuml teuml gjitha ndeumlrhyrjet e lidhura me SALW-et teuml integrojneuml ccedileumlshtjet gjinore

1 HyRJE

Hyrje10

3 Identifikimi i praktikave meuml teuml mira teuml politikeumlbeumlrjes teuml cilat peumlrfshijneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve si harteumlzimi i faktoreumlve qeuml kontribuojneuml neuml keumlto iniciativa (Kapitujt 3 dhe 4)

4 Ofrimi i rekomandimeve teuml bazuara neuml prova dhe i njeuml instrumenti praktik peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et (Kapitulli 5)

Theumlneuml kjo studimi nuk synon teuml analizojeuml zbatimin aktual teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL apo qeuml teuml vlereumlsojeuml ndikimin ose efektet qeuml mund tu atribuohen keumltyre politikave peumlr ndeumlrhyrjet neuml rajon Kur i referohet zbatimit kjo beumlhet kryesisht me synimin peumlr teuml harteumlzuar disa sfida konceptuale teuml lidhura me politikat

113 Objekti

Qeumlllimi analitik - Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport peumlrbeumlhet nga dy pjeseuml

a) Analiza e teuml dheumlnave statistikore teuml disponueshme mbi lidhjet e ndryshme ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve dhe

b) Rishikimi i ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit i strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve i ligjeve strategjive dhe i planeve teuml veprimit peumlr barazineuml gjinore i ligjeve strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave si dhe kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe asaj me bazeuml gjinore

shtrirjagjeografike peumlrcaktohet nga zona e veprimeve teuml SEESAC peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta neuml periudheumln 2013-2016 dhe peumlrfshin Shqipeumlrineuml Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln Moldavineuml Malin e Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml Neuml kapitullin e dyteuml peumlrmenden gjithashtu edhe vende jashteuml rajonit teuml EJL por kjo eumlshteuml beumlreuml kryesisht me qeumlllimin peumlr teuml zbuluar tendenca meuml teuml gjera dhe peumlr teuml beumlreuml teuml mundur krahasimet

114 metOdOlOgjia

Eumlshteuml peumlrdorur njeuml gameuml e gjereuml metodash ndeumlrkoheuml qeuml janeuml zgjedhur mjetet meuml teuml peumlrshtatshme peumlr komponenteumlt e ndrysheumlm teuml studimit Metodat peumlrfshijneuml

bull rishikimiiliteratureumls Njeuml rishikim i gjereuml i literatureumls aktuale dhe relevante dhe i raporteve ndeumlrkombeumltare rajonale dhe specifike peumlr kontekstin si dhe i keumlrkimeve mbi ccedileumlshtjet qeuml lidhen me gjinineuml dhe SALW-et (Shtojca 3)

bull rishikimiidokumentacionit Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit dhe strategjiteuml e planet e veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL u rishikuan peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr SALW-et Gjithashtu eumlshteuml kryer edhe rishikimi i legjislacionit dhe strategjive peumlr barazineuml gjinore dhe i dokumenteve teuml politikave qeuml trajtojneuml dhuneumln me bazeuml gjinore peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml trajtuar ccedileumlshtjet e SALW-ve (Shtojca 2)

bull Intervista gjysmeuml teuml strukturuara me aneumltareuml teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlrfaqeumlsuesit e institucioneve shteteumlrore dhe peumlrfaqeumlsuesit e organizatave teuml grave qeuml punojneuml neuml fusheumln e mbrojtjes seuml grave nga dhuna neuml familje dhe nga dhuna me baza gjinore (Shtojca 1)aneumltareumlt e komisioneve

bull Njeuml pyeteumlsor i hartuar neuml konsultim me peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve peumlrfituese teuml SALW-ve peumlr teuml zbuluar dhe dokumentuar modelet dhe tendencat gjinore qeuml lidhen me ccedileumlshtjet e SALW-ve Pyeteumlsori eumlshteuml peumlrpjekur teuml mbledheuml teuml dheumlna rajonale teuml krahasueshme peumlr aspektet meuml teuml reumlndeumlsishme gjinore teuml SALW-ve teuml tilla si teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml peumlr autoreumlt dhe viktimat e incidenteve me armeuml zjarri zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit viktimat e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri personat qeuml i doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave teuml mbledhjes peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave mes aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe kufizimet neuml procedurat e licencimit peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje U beumlneuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml veccediluar karakteristikat e mosheumls seuml viktimave dhe autoreumlve teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlr teuml pasur njeuml ide meuml teuml qarteuml se si ndeumlrthuret gjinia me mosheumln (Shtojca 4)

115 Sfidat dhe kufizimet

Sfida kryesore metodologjike buron nga mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml rajonin e EJL dhe nga mungesa e njeuml qasjeje teuml unifikuar peumlr mbledhjen e teuml dheumlnave Praktika e mbledhjes seuml teuml dheumlnave eumlshteuml peumlrgjitheumlsisht e pazhvilluar por ajo gjithashtu luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin ashtu sikurse disponueshmeumlria dhe cileumlsia e teuml dheumlnave Peumlr rrjedhojeuml kjo krijon veumlshtireumlsi neuml zbulimin dhe dokumentimin e modeleve dhe tendencave gjinore neuml rajon Peumlr disa probleme akute si psh vrasja e grave dhe dhuna neuml familje ka disa teuml dheumlna teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shpesh mungojneuml teuml dheumlnat meuml elementare peumlr struktureumln gjinore teuml autoreumlve dhe viktimave teuml dhuneumls seuml kryer me armeuml Neuml disa raste legjislacioni peumlr mbrojtjen e teuml dheumlnave personale e peumlrcakton gjinineuml si informacion veccedilaneumlrisht sensitiv dhe peumlr

Referencat peumlr Kosoveumln kuptohen neuml kontekstin e Rezoluteumls seuml Keumlshillit teuml Sigurimit 1244 (1999)

Hyrje 11

shkak teuml kufizimeve ligjore nuk disponohen informacione teuml tilla si numri i grave dhe burrave qeuml keumlrkojneuml teuml pajisen me leje peumlr teuml mbajtur armeuml

Peumlr teuml kapeumlrcyer pjeseumlrisht pengesat qeuml lidhen me statistikat e pamjaftueshme neuml dispozicion teuml ndara sipas gjiniseuml pyeteumlsori i peumlrmendur meuml sipeumlr u konceptua si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml lidhur mbledhjen e teuml dheumlnave me problematikat kryesore teuml politikave teuml peumlrmendura neuml seksionin meuml poshteuml Ai ofron gjithashtu njeuml tablo meuml teuml qarteuml teuml kufizimeve dhe hendeqeve neuml praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave dhe nxjerr neuml pah veumlshtireumlsiteuml qeuml mund teuml hasen neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml zhvilluar politikeumlbeumlrjen mbi bazeumln e provave Pavareumlsisht peumlrgjigjeve teuml mira nga komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve1 duhet teuml merret neuml konsiderateuml fakti se peumlr shumeuml prej tyre kjo ishte hera e pareuml qeuml teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml mblidheshin neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe gjateuml keumltij procesi u haseumln shumeuml sfida nga bazat e teuml dheumlnave josensitive ndaj gjiniseuml qeuml veumlshtireumlsonin mbledhjen e teuml dheumlnave deri te nevoja peumlr ti nxjerreuml teuml dheumlnat manualisht ccedilka peumlrbeumlnte ngarkeseuml shumeuml teuml madhe pune

Peumlrveccedil pyeteumlsorit u peumlrdoreumln njeuml seumlreuml burimesh teuml tjera teuml tilla si raportet dhe bazat e teuml dheumlnave teuml SEESAC-ut UNO-DC-seuml OBSH-seuml Small Arms Survey (SAS - Vrojtimi peumlr armeumlt e vogla) Deklarateumls e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvillimin (DGJ) teuml Rrjetit teuml Grave kundeumlr Dhuneumls etj Peumlr ana-lizimin e ligjeve lidhur me SALW-et dhe me armeumlt e zjarrit neuml EJL u peumlrdor korpusi i SEESAC-ut me legjislacionin rajonal peumlr armeumlt Ky korpus sheumlrben si njeuml udheumlzues peumlr legjislacionin e SALW-ve neuml rajon dhe eumlshteuml i disponuesheumlm neuml gjuheumlt shqip BCMS2 anglisht dhe rumanisht

Sidoqofteuml peumlr shkak teuml disponueshmeumlriseuml seuml kufizuar teuml teuml dheumlnave ky studim nuk peumlrpiqet teuml ofrojeuml njeuml pamje gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr ccedildo shtet dhe territor neuml EJL dhe ky as nuk eumlshteuml qeumlllimi i tij Peumlrkundrazi ai peumlrpiqet teuml niseuml diskutime teuml meumltejshme mbi nevojeumln peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe avancuar praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave si peumlr sa i peumlrket qeumlllimit ashtu edhe disponueshmeumlriseuml seuml teuml dheumlnave

Peumlr njeuml panorameuml meuml teuml ploteuml teuml situatave specifike sipas kontekstit do teuml duhet teuml ndeumlrmerren keumlrkime dhe analiza teuml tjera veccedilaneumlrisht kur beumlhet fjaleuml peumlr bashkeumlveprimin e ndeumlrlikuar teuml regjimeve gjinore dominuese ngjarjeve teuml fundit historike situateumls social-ekonomike dhe politike dhe praktikave aktuale peumlr SALW-et Prandaj raporti rithekson njeuml emergjenceuml teuml sinjalizuar qeuml meuml pareuml neuml keumlrkimin akademik dhe neuml ateuml teuml politikave (Cukier 2009 Schroeder Farr dhe

Schnabel 2005 Alvazzi del Frate 2011 Carapic 2014) sipas seuml cileumls nevojitet njeuml keumlrkim meuml i fokusuar te gjinia peumlr teuml hartuar politika efektive peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml (Doumlnges 2014 f 4)

116 Struktura

Ky raport eumlshteuml i strukturuar neuml kateumlr kapituj Kapitulli i pareuml ofron informacion bazeuml rreth studimit qeumlllimi objektivat audienca dhe objektivi i peumlrmbajtjes seuml tij Peumlrmenden shkurtimisht instrumentet metodologjike kyccedile teuml peumlrdorura dhe sinjalizohen sfidat e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Kapitulli i dyteuml peumlrqendrohet te problematikat kryesore teuml politikave peumlr sa i peumlrket gjiniseuml dhe SALW-ve Ky seksion rishikon njeuml numeumlr teuml madh hulumtimesh ekzistuese mbi aspektet gjinore teuml dhuneumls nga armeumlt e vogla e teuml lehta neuml EJL Seksioni i treteuml peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml analizeumls gjinore teuml kuadrit ligjor dhe strategjik peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL Janeuml marreuml neuml konsiderateuml edhe praktikat e mira teuml zhvilluara neuml vende dhe territore teuml tjera Si peumlrfundim seksioni i fundit peumlrmban rekomandime qeuml bazohen neuml gjetjet kryesore teuml raportit

12 PeumlRkufizime

Gjinia regjimet gjinore rolet gjinore

Neuml keumlteuml raport gjinia kuptohet si njeuml parim thelbeumlsor i cili strukturon rreumlnjeumlsisht jeteumlt e grave dhe burrave Ajo peumlrfshin njeuml paketeuml praktikash qeuml formojneuml njeuml model dominues shpeshhereuml referuar si regjim gjinor ldquoi cili i pozicionon grateuml dhe burrat neuml marreumldheumlnie teuml tilla qeuml karakteristikat e tyre teuml grupit por edhe jeteumlt individuale teuml kuptohen peumlrmes keumltij modeli (Blagojević 2013 f 33) Regjimet gjinore janeuml marreumldheumlnie relativisht teuml strukturuara ndeumlrmjet grave dhe burrave qeuml marrin formeuml neuml rolet dhe identitetet gjinore dhe janeuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social kulturor dhe historik (po aty f 33-37)

Gjinia i referohet roleve sociale - rolet gjinore - dhe sjelljeve teuml cilat neuml njeuml shoqeumlri shihen si teuml peumlrshtatshme peumlr grateuml burrat vajzat dhe djemteuml dhe me pritshmeumlrineuml qeuml teuml gjitheuml ata do teuml respektojneuml normat e lidhura me gjinineuml Prandaj gjinia ka teuml beumljeuml me diferencat sociale ndeumlrmjet grave dhe burrave (dhe jo me ndryshimet biologjike referuar neuml vijim si seksi) Duke qeneuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social ato janeuml teuml ndryshueshme

1 Sheumlnim Neuml momentin e finalizimit teuml keumltij raporti teuml dheumlnat ishin doreumlzuar nga Ministria e Puneumlve teuml Brendshme e Shqipeumlriseuml dhe nga komisionet e SALW-ve teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls Malit teuml Zi dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml Teuml dheumlnave peumlrkateumlse neuml vijim referohen si baza e teuml dheumlnave e SEESAC SEESAC nuk mban peumlrgjegjeumlsi peumlr sakteumlsineuml e informacionit

2 Shkurtimi BCMS i referohet gjuheumls boshnjake kroate malazeze dhe serbe

Hyrje12

me kalimin e koheumls Gjinia nuk i referohet veteumlm grave por i referohet grave dhe burrave vajzave dhe djemve dhe marreumldheumlnies ndeumlrmjet tyre Gjinia peumlrcakton ateuml ccedilfareuml pritet ccedilfareuml lejohet dhe vlereumlsohet peumlr grateuml dhe burrat neuml njeuml kontekst teuml caktuar Ajo peumlrcakton gjithashtu veprimtariteuml qeuml ndeumlrmerren ndeumlrmjet grave dhe burrave qasjen neuml burime dhe kontrollin mbi to si dhe mundeumlsiteuml neuml vendimmarrje (OSAGI 2001) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi eumlshteuml te roli qeuml luan gjinia neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave qeuml lidhen me SALW-et si dhe te rreziqet specifike gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve

Termat integrim gjinor dhe integrim i perspektiveumls gjinore peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tjetrit neuml keumlteuml raport dhe neumlnkuptojneuml procesin e vlereumlsimit teuml pasojave peumlr grateuml dhe burrat nga ccedildo veprim i planifikuar duke peumlrfshireuml legjislacionin politikat ose programet neuml teuml gjitha fushat dhe neuml teuml gjitha nivelet Eumlshteuml njeuml strategji peumlr ti kthyer shqeteumlsimet dhe peumlrvojat e grave dhe teuml burrave neuml njeuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve neuml teuml gjitha sferat politike ekonomike dhe shoqeumlrore neuml meumlnyreuml qeuml grateuml dhe burrat teuml peumlrfitojneuml neuml meumlnyreuml teuml barabarteuml dhe teuml mos keteuml pabarazi Qeumlllimi peumlrfundimtar eumlshteuml teuml arrihet barazia gjinore (ECOSOC 1997 f 2)

dhunakundeumlrgravedhedhunaneumlfamilje

Neuml keumlteuml raport dhuna kundeumlr grave dhe dhuna neuml familje peumlrdoren neuml peumlrputhje me Konventeumln e Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje (neuml vijim referuar si Konventa e Stambollit) Dhuneuml kundeumlr grave neumlnkupton shkeljen e teuml drejtave teuml njeriut dhe njeuml formeuml diskriminimi kundeumlr grave dhe peumlrfshin teuml gjitha aktet e dhuneumls me bazeuml gjinore qeuml rezultojneuml ose mund teuml rezultojneuml neuml leumlndim fizik seksual psikologjik ose ekonomik apo neuml vuajtje peumlr grateuml duke peumlrfshireuml keumlrceumlnimin e kryerjes seuml keumltyre akteve detyrimin ose heqjen arbitrare teuml liriseuml qofteuml neuml publik ose neuml jeteumln privatedhuneumlneumlfamilje janeuml teuml gjitha aktet e dhuneumls fizike seksuale psikologjike ose ekonomike qeuml ndodhin brenda familjes ose njeumlsiseuml familjare ose ndeumlrmjet bashkeumlshorteumlve ose partnereumlve teuml meumlparsheumlm apo teuml tanisheumlm pavareumlsisht neumlse autori ka jetuar ose jo neuml teuml njeumljteumln baneseuml me viktimeumln (2011 f 3)

vrasjaegraveneumlnkupton neuml peumlrgjitheumlsi vrasjen me paramendim teuml grave peumlr shkak se janeuml gra por peumlrkufizime meuml teuml gjera peumlrfshijneuml ccedildo lloj vrasjeje teuml grave ose vajzave (OBSH) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi peumlrqendrohet te vrasja e grave neuml kuptimin meuml teuml ngushteuml teuml vrasjes nga partneri intim si psh vrasja e njeuml gruaje nga partneri i tanisheumlm ose i meumlparsheumlm vrasjaegrave peumlrdoret peumlr tju referuar teuml gjitha rasteve teuml vrasjeve ku femrat janeuml viktima teuml keumltyre akteve (Peumlr meuml tepeumlr diskutim neuml lidhje me operacionalizimin dhe peumlrdorimin e keumltyre termave shih Alvazzi del Frate 2011 f 116 OBSH 2012Racovita 2015 f 89)

Armeuml teuml vogla e teuml lehta (SALW)3 neuml vijim neumlnkuptohen neuml peumlrputhje me Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla (UN CASA 2016 f 13 19) Armeuml teuml vogla janeuml teuml gjitha armeumlt vdekjeprureumlse teuml projektuara peumlr peumlrdorim individual e qeuml mund teuml transportohen nga njeriu teuml cilat nxjerrin ose leumlshojneuml janeuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohen lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlseacute (po aty f 13)

Peumlrqeumlllimeteumlkeumltijraportitermatarmeumlzjarridhe armeuml teuml vogla peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tje-trit

Armeuml e lehteuml4 eumlshteuml ccedildo armeuml vdekjeprureumlse e projektuar peumlr peumlrdorim nga dy ose tre persona qeuml veprojneuml si njeuml grup (edhe pse disa prej tyre mund teuml mbahen dhe peumlrdoren nga njeuml person i veteumlm) e cila nxjerr ose leumlshon eumlshteuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohet lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlse (po aty f 19)

komisionisALW-ve(neuml vareumlsi teuml rajonit dhe teuml procesit mund teuml quhet edhe Pikeuml Kombeumltare Kontakti KomitetKeumlshillAgjenci Kombeumltare peumlr Koordinimin e SALW-ve) eumlshteuml njeuml organ kombeumltar ndeumlrinstitucional peumlrgjegjeumls peumlr hartimin koordinimin zbatimin e politikave dhe peumlr monitorimin e peumlrpjekjeve peumlr trajtimin e teuml gjitha ccedileumlshtjeve qeuml lidhen me SALW-et brenda njeuml territori kombeumltar (PNUD 2008a f 2)

3 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash revolvereumlt dhe pistoletat me veteumlmbushje pushkeumlt dhe pushkeumlt karabineuml automatikeumlt pushkeumlt automatike dhe mi-tralozat e lehteuml si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e vogla antike dhe imitimet e tyre 4 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash mitraloza teuml reumlndeuml granatahedheumls dore neumln tyteuml ose teuml montuar armeumlt portative kundeumlrajrore armeumlt portative

kundeumlrtank pushkeumlt pa zmbrapsje raketahedheumlset kundeumlrtank teuml doreumls dhe sistemet e raketave predhahedheumlset kundeumlrajrore teuml doreumls dhe mortajat e kalibrit meuml teuml vogeumll se 100 milimetra si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e lehta antike dhe imitimet e tyre

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 13

21 PRanimi i lidhjeve ndeumlRmjet gjiniseuml dhe SALW-ve

Veumlllimi gjithnjeuml e neuml rritje i literatureumls dhe i teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml ka kontribuuar ndjesheumlm neuml rritjen e pranimit teuml lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve Siccedil shihet shkalla e madhe e mospeumlrputhjes seuml statistikave tregon se dallimet gjinore neuml mjediset social-kulturore nevojiten peumlr teuml shpjeguar dallimet gjinore neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2013 f 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave eumlshteuml argumentuar se ndikimi i diferencuar qeuml SALW ka te grateuml dhe burrat keumlrkon integrim teuml qeumlndruesheumlm teuml problematikave gjinore neuml legjislacionet dhe kuadrot e politikave peumlr SALW-et (SEESAC 2007a) kjo nevojitet peumlr eksplorimin e dallimeve gjinore neuml meumlnyreuml qeuml teuml zhvillohen strategji teuml peumlrshtatshme kundeumlr keqpeumlrdorimit dhe peumlrhapjes seuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta (Cukier 2009 f 19)

Peumlr teuml rritur kuptimin ose peumlr teuml informuar procesin e politikeumlbeumlrjes janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml vazhdueshme nga shumeuml aktoreuml teuml ndrysheumlm teuml tilleuml si akademikeumlt keumlrkuesit specialisteumlt e teuml drejtave gjinore OJQ-teuml e grave dhe organizatat ndeumlrkombeumltare peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat praktikat gjinore dhe SALW-et ndeumlrthuren me njeumlra-tjetreumln Neuml keumlteuml drejtim keumlrkuesit kaneuml eksploruar ndeumlrveprimin e ndeumlrlikuar ndeumlrmjet gjiniseuml dhe peumlrhapjes rregullimit dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla (Farr dhe Gebre-Wold 2002 Cukier Kooistra dhe Anto 2002 Cukier dhe Cairns 2009) Gjithashtu janeuml beumlreuml shumeuml peumlrpjekje peumlr teuml shpjeguar efektet neuml shumeuml rrafshe teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve me njeuml fokus teuml veccedilanteuml te dhuna ndaj grave e ushtruar neuml kushte konflikti ose jo e veccedilaneumlrisht te lidhjet ndeumlrmjet praniseuml seuml armeumlve dhe dhuneumls neuml familje (AI IANSA OI 2005 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013 Dziewanski LeBrun dhe Racovita 2014) Kaneuml nisur keumlrkime peumlr teuml peumlrcaktuar faktoreumlt qeuml i japin formeuml sjelljes dhe praktikave teuml burrave neuml lidhje me SALW-et ndeumlrkoheuml qeuml veumlmendje e veccedilanteuml i eumlshteuml kushtuar teuml rinjve meshkuj peumlr shkak teuml peumlrfaqeumlsimit teuml larteuml teuml tyre neuml pozicionin e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml dhuneumls me armeuml Duke vepruar keumlshtu janeuml ekzaminuar rreziqet specifike dhe kushteumlzimet shoqeumlrore kulturore dhe ideologjike teuml keumltyre ccedileumlshtjeve (Bevan dhe Florquin 2006 Page 2009 Mankowski 2013) Gjithashtu janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr

analizimin kritik teuml aspekteve gjinore teuml rezolutave traktateve dhe angazhimeve shumeumlpaleumlshe peumlr armeumlt konvencionale dhe peumlr teuml drejtat dhe pjeseumlmarrjen e grave (Farr 2002 Bastick dhe Valasek 2014 Acheson 2015) ose peumlr teuml eksploruar reagimin gjinor teuml legjislacionit peumlr dhuneumln neuml familje neuml njeuml kontekst gjeografik teuml veccedilanteuml (Krkeljić 2007 Dokmanović 2007) Neuml EJL janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml kapeumlrcyer teuml pakteumln pjeseumlrisht mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet ngritjes seuml njeuml baze teuml dheumlnash dhe neumlpeumlrmjet njeuml analize peumlr ndeumlrgjegjeumlsimin gjinor teuml mediave qeuml raportojneuml peumlr dhuneumln e lidhur me armeumlt e zjarrit (SEESAC 2015 SEESAC 2016 SEESAC 2016a) Peumlr sa i peumlrket rezultateve teuml politikave raportet e fundit mundeumlsojneuml ndjekjen e praktikave teuml reja neuml lidhje me rezultatet e programeve teuml veccedilanta neuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj (Abt dhe Winship 2016)

Keumlto fakte kaneuml teumlrhequr njeuml rritje teuml veumlmendjes kritike si neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr keumlrkime teuml tjera peumlr teuml lehteumlsuar meuml tej kuptimin e keumlsaj teme ashtu edhe neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr teuml artikuluar keumlrkeseumln peumlr peumlrpjekje praktike peumlr parandalimin ose ndreqjen e pasojave shkateumlrrimtare qeuml dhuna me armeuml mbi shoqeumlrineuml grateuml burrat djemteuml dhe vajzat Sidoqofteuml pavareumlsisht praktikave teuml reja dhe zhvillimeve meuml teuml fundit inovative teuml tilla si miratimi i Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili u keumlrkon vendeve teuml marrin neuml konsiderateuml rreziqet e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml teuml gjitha njohuriteuml e krijuara nuk kaneuml pasur ende njeuml ndikim teuml mjaftuesheumlm te politikat

Megjithateuml keumlto zhvillime kaneuml shkaktuar njeuml veumlmendje teuml re peumlr keumlteuml ccedileumlshtje dhe kaneuml nxjerreuml neuml pah keumlndveumlshtrime teuml shumta peumlr aspektet e ndryshme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml cilat peumlr pasojeuml keumlrkojneuml qeuml problematikat gjinore teuml merren neuml konsiderateuml me kujdesin e duhur neuml momentin e projektimit teuml zgjidhjeve teuml ndryshme Keumlto aspekte teuml ndryshme mund teuml grupohen neuml peseuml problematika kryesore ku aspektet gjinore luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe kuptimin e praktikave teuml SALW-ve (Cukier 2009)

1 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 2 Dhuna neuml familje (dhe rregullimi i mbajtjes seuml

armeumlve nga civileumlt) 3 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeumlt e vogla 4 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe

rregullimit teuml tyre 5 Gjinia dhe proceset politike

2 CcedilEumlSHTJET GJINORE dhe SALW-et - PRObLEmATIkAT kRyESORE TEuml POLITIkAvE

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve14

Neuml vijim teuml keumltij klasifikimi seksioni tjeteumlr peumlrshkruan shkurtimisht keumlto peseuml aspekte dhe teuml dheumlnat peumlrkateumlse kur disponohen paraqiten neuml meumlnyreuml teuml tilleuml qeuml teuml peumlrcaktohet njeuml lidhje meuml e afeumlrt dhe teuml skicohet konteksti dhe sfidat qeuml paraqesin politikat neuml EJL

22 PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave

221 gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vOgla

Teuml dheumlnat qeuml disponohen peumlr vrasjet neuml teuml gjitheuml boteumln tregojneuml njeuml polarizim teuml mprehteuml peumlr sa i peumlrket

modeleve gjinore teuml vrasjeve dhe diferencimit teuml problematikave teuml siguriseuml peumlr grateuml dhe burrat (UNODC 2013 Racovita 2015) Burrat mbizoteumlrojneuml si neuml rastin e autoreumlve ashtu edhe neuml rastin e viktimave por ata peumlrbeumljneuml njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml personave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim (95) sesa si viktima (79) Shkalla e vrasjeve teuml burrave (97 peumlr 100 000) eumlshteuml rreth 15 hereuml meuml e larteuml se mesatarja globale (62 peumlr 100 000) dhe 36 hereuml meuml e larteuml se shkalla e vrasjeve teuml grave (27 peumlr 100 000) (po aty 2013 f 13 21)

Burimi Studimi Global i UNODC-seuml peumlr Vrasjet 2013

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 15

Nga ana tjeteumlr grateuml kaneuml meuml shumeuml gjasa teuml jeneuml viktima teuml vrasjeve (21) sesa teuml deumlnuara peumlr vrasje (5) (po aty 2013 f 13) Teuml dheumlnat e paraqitura te Barra globale e dhuneumls me armeuml vlereumlsojneuml se grateuml peumlrbeumlnin 16 (rreth 60 000 e shprehur si numeumlr total) teuml viktimave teuml vrasjeve neuml vitin 2012 (Racovita 2015 f 90)

Edhe pse shkalla e vrasjeve ndryshon neuml meumlnyreuml drastike neuml rajone teuml ndryshme raporti burra-gra mbetet thuajse konstant pavareumlsisht vendit apo territorit Shifrat neuml Evropeuml janeuml shumeuml meuml teuml uleumlta krahasuar me mesataret globale por pjesa qeuml zeumlneuml grateuml neuml Evropeuml eumlshteuml meuml e larteuml si peumlr autoreumlt e deumlnuar ashtu edhe peumlr viktimat e vrasjeve - respektivisht 8 dhe 28 (UNODC 2013 f 13)

Peumlr sa i peumlrket armeumlve teuml zjarrit peumlrllogaritjet peumlr peumlrdorimin e tyre si mjet peumlr teuml kryer vrasje luhaten neuml nivel global nga 40 (po aty 2013 f 15) neuml 48 (OBSH UNODC PNUD 2014) ccedilka i beumln ato teuml jeneuml arma meuml e peumlrdorur neuml kryerjen e vrasjeve (UNODC 2013 f 15) Modelet gjinore teuml vrasjeve teuml kryera peumlrmes armeumlve teuml zjarrit ndjekin nga afeumlr modelet e vrasjeve neuml peumlrgjitheumlsi Burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml viktimave teuml aksidenteve qeuml peumlrfshijneuml armeuml zjarri me peumlrllogaritje qeuml arrijneuml deri neuml 90 neuml nivel global (UNP QDH 2007 f 81) dhe 76 neuml Evropeuml (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 27) Por megjithateuml duke pasur parasysh qeuml grateuml janeuml shumeuml meuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara mes blereumlsve zoteumlruesve ose peumlrdoruesve teuml keumltyre armeumlve ato ndikohen neuml meumlnyreuml joproporcionale nga pasojat e armeumlve teuml vogla (Farr 2006 f 17) ndeumlrkoheuml

qeuml eumlshteuml dokumentuar njeuml korrelacion meuml i forteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml femrave sesa midis disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml burrave (Hemenway dhe Miller 2000) Nga perspektiva e politikave qeuml neuml fillim teuml viteve 90 u vu neuml dukje se kjo mospeumlrputhje peumlrbeumlnte njeuml element teuml forteuml peumlr pozicionimin e keumltij debati neuml kuadrin e teuml drejtave teuml njeriut dhe teuml baraziseuml (Cukier)

Keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te rastet fatale duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren si mjet peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike leumlndim emocional frikeuml peumlrdhunim abuzim seksual detyrim dhe forma teuml tjera dhune (UNP QDH 2007 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) teuml cilat mund teuml keneuml pasoja teuml reumlnda te viktimat por qeuml shpesh nuk raportohen ose nuk beumlhen keumlrkimet e nevojshme Shumeuml shpesh keumlto forma dhune ndodhin kryesisht neuml sfereumln private dmth neuml sfereumln familjar (Shaw 2013) dhe tolerohen ose nuk njihen nga institucionet kompetente

222EfEktEtEdifErEncuarateumlSaLW-ve te grateuml dhe burrat neuml ejl tendencat kryeSOre

Peumlr sa i peumlrket metodave teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer vrasje neuml rajonin EJL5 neuml studim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin Siccedil tregohet neuml figureumln 2 neuml Mal teuml Zi (70) dhe neuml Shqipeumlri (66) armeumlt e zjarrit tejkalojneuml ndjesheumlm teuml gjitha metodat e tjera teuml kombinuara seuml bashku ndeumlrkoheuml qeuml neuml Serbi armeumlt e zjarrit janeuml arma meuml e zgjedhur (42) krahasuar

5 Nuk kishte teuml dheumlna teuml disponueshme peumlr Kosoveumln

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve16

Modelet gjinore teuml viktimave teuml vrasjeve me paramendim neuml EJL peumlrngjajneuml me modelet globale - burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln pavareumlsisht vendit apo territorit Sidoqofteuml pjesa qeuml ata zeumlneuml neuml

numrin total teuml viktimave luhatet ndjesheumlm duke variuar nga rreth 23 (Bosnjeuml-Hercegovineuml Serbi) neuml rreth 910 (Shqipeumlri Kosoveuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml)

me armeumlt e ftohta (29) dhe mjetet e tjera (30) Edhe pse armeumlt e zjarrit janeuml peumlrdorur gjereumlsisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (30) dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml (38) diferencat ndeumlrmjet peumlrdorimit

teuml armeumlve teuml zjarrit dhe mjeteve teuml tjera janeuml meuml pak teuml theksuara sesa neuml Mal teuml Zi Shqipeumlri dhe Serbi Veteumlm neuml Moldavi armeumlt e zjarrit peumlrdoren shumeuml rralleuml (8) krahasuar me mjetet e tjera

Burimi OBSH UNODC PNUD Raporti i statusit global peumlr parandalimin e dhuneumls 2014

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 17

Rrjedhimisht pjesa qeuml grateuml zeumlneuml neuml numrin total teuml viktimave teuml vrasjeve luhatet ndjesheumlm neuml rajon (nga 73 neuml Kosoveuml neuml 341 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

dhe 351 neuml Serbi) ccedilka thekson nevojeumln peumlr keumlrkime shteseuml specifike peumlr kontekstin peumlr keumlteuml lloj shpeumlrndarjeje

Burimi UNODC Studimi Global peumlr Vrasjet 2013 teuml dheumlnat peumlr Kosoveumln Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1viktimat e vRasjeve me PaRamendim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 14 54 13 104 20 104 26 131 18 124

kosova 1 14 1 23 1 28 4 28 2 20

mali i Zi 11 40 7 27 12 33 14 24 8 29

IRJ e maqedoniseuml 5 19 10 23 7 15 11 18 4 28

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve18

Siccedil veumlrehet niveli i vrasjeve me paramendim6 neuml vendet e EJL-seuml ka reumlneuml ndjesheumlm duke filluar nga viti 1995 me peumlrfundimin e konflikteve teuml dhunshme dhe nivelet e vrasjeve janeuml ndjesheumlm meuml teuml uleumlta sesa mesatarja globale por gjithsesi mbi nivelet e Evropeumls Pereumlndimore (Carapic 2014 f 1) Veteumlm Moldavia beumln peumlrjashtim e cila ka njeuml nivel vrasjesh pak meuml teuml larteuml se mesatarja globale por shumeuml teuml larteuml krahasuar me nivelin e vendeve teuml tjera neuml rajon

Kur merren neuml konsiderateuml nivelet e vrasjes seuml grave (peumlr 100 000 banoreuml) figura 4 tregon nivele krahasimisht teuml

uleumlta peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe Serbineuml teuml cilat renditen neuml fund teuml listeumls me njeuml shkalleuml shumeuml teuml uleumlt (lt1) ndeumlrkoheuml qeuml Shqipeumlria shfaq njeuml shkalleuml teuml uleumlt (1-3) Moldavia mbetet vendi i veteumlm neumln veumlzhgim me njeuml shkalleuml mesatare qeuml eumlshteuml afeumlrsisht sa kateumlrfishi i shkalleumls evropiane Sidoqofteuml nga perspektiva e politikave ekziston njeuml tendenceuml e dukshme qeuml neuml vendet dhe territoret me nivele teuml uleumlta teuml vrasjes seuml grave shumica e vrasjeve janeuml ndeumlrpersonale teuml kryera nga njeuml partner intim ccedilka keumlrkon reagimin e duhur institucional dhe veumlnien neuml zbatim teuml strategjive specifike qeuml trajtojneuml keumlteuml problem (Racovita 2015 f 88)

6 Vrasja me paramendim peumlrkufizohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdf

Burimi Barra globale e dhuneumls me armeuml - Teuml gjitheuml vlejneuml 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 19

Teuml dheumlnat e mbledhura nga komisionet e SALW-ve neuml EJL evidentojneuml qarteuml se shumica thuajse absolute e incidenteve me armeuml zjarri7 kryen nga meshkujt - 97 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Kosoveuml 98 neuml Shqipeumlri ndeumlrkoheuml qeuml teuml gjitha incidentet e dokumentuara neuml

Mal teuml Zi ishin kryer nga meshkujt Neuml kontrast me keumlteuml incidentet me armeuml zjarri shumeuml rralleuml kryen nga grateuml (2 neuml Shqipeumlri dhe Bosnjeuml-Hercegovineuml 3 neuml Kosoveuml) peumlr teuml mos theumlneuml kurreuml (asnjeuml rast i raportuar neuml Mal teuml Zi) (figura 5)

7 Neuml kontekstin e keumltij studimi incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml vrasjet vrasjet me dhuneuml tentativat peumlr vrasje veteumlvrasjet tentativat peumlr veteumlvrasje sh-kaktimin e rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlnat neuml publik proneumlsineuml kontrollin ose mbajtjen e paautorizuar teuml armeumlve peumlrdorimin e armeumlve ose teuml mjeteve teuml rrezikshme dhuneumln neuml familje

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln dhe Malin e Zi mbulojneuml periudheumln 2011-2015 ndeumlrsa peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml vitin 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve20

Keumlto tendenca janeuml shumeuml teuml qeumlndrueshme me kalimin e koheumls pavareumlsisht vendit ose territorit siccedil tregohet neuml tabeleumln 1

Peumlr sa i peumlrket diferencimit gjinor teuml viktimave tendencat tregojneuml teuml njeumljtin nivel qeumlndrueshmeumlrie (tabela 2) por ngjashmeumlri edhe me tendencat mbizoteumlruese teuml vendeve teuml tjera siccedil tregohet neuml figureumln 6 Sidoqofteuml ndryshimet brenda peumlr brenda rajonit janeuml teuml dukshme Edhe pse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln

deumlrrmuese teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri grateuml peumlrfaqeumlsohen neuml meumlnyreuml joproporcionale neuml mesin e viktimave krahasuar me pjeseumln qeuml zeumlneuml si autore teuml incidenteve me peumlrqindje veccedilaneumlrisht teuml larta neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1aautoReumlt e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

bosnjeuml-Hercegovina 18 817 7 716 19 730 66 956 11 875

kosova 21 749 21 1127 32 1263 28 1210 27 1078

mali i Zi 0 387 0 473 0 406 0 342 0 404

tabela 2viktimat e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 8 38 5 65 Nuk disponohen teuml dheumlna

bosnjeuml-Hercegovina 8 37 6 32 5 37 12 26 3 13

kosova 1 11 1 17 1 25 2

mali i Zi 1 11 2 10 0 6 0 10 2 16

IRJ e maqedoniseuml 2 15 8 13 3 10 4 12 2 19

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 21

Studimet e kryera neuml Serbi Shqipeumlri dhe Kosoveuml ofrojneuml prova shteseuml peumlr efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat Njeuml analizeuml mediatike e kryer neuml Serbi tregoi se burrat kryenin 97 teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlrbeumlnin 83 teuml viktimave Neuml aneumln tjeteumlr grateuml peumlrbeumlnin veteumlm 3 teuml autoreumlve teuml incidenteve por ato peumlrbeumlnin 17 teuml viktimave teuml keumltyre incidenteve (SEESAC 2015 f 13 17) gjeuml e cila konfirmon se i njeumljti model vlen peumlr teuml gjitheuml rajonin

Analiza hedh gjithashtu driteuml mbi ndryshimet qeuml lidhen me gjinineuml neuml pasojat e incidenteve neuml teuml cileumlt peumlrdoren armeuml zjarri Keumlto ndryshime janeuml veccedilaneumlrisht teuml theksuara neuml rastin e Serbiseuml ku vdekja ishte pasoja meuml e zakonshme peumlr grateuml e llogaritur neuml 44 teuml incidenteve me armeuml

zjarri ku peumlrfshiheshin gra ndeumlrsa neuml rastin e burrave pasoja meuml e zakonshme ishte plagosja me 54 e ndjekur nga vdekja e cila ishte pasojeuml neuml 34 teuml incidenteve ku peumlrfshiheshin meshkujt Neuml Shqipeumlri plagosja eumlshteuml pasoja meuml e shpeshteuml si peumlr grateuml (38) ashtu edhe peumlr burrat (399) peumlr teuml gjitha incidentet e konstatuara ndeumlrkoheuml qeuml vdekja eumlshteuml pasoja e dyteuml meuml e zakonshme e llogaritur neuml 261 peumlr meshkujt dhe 296 peumlr femrat Incidentet neuml teuml cilat viktimat janeuml keumlrceumlnuar me armeuml zjarri janeuml pasoja e treteuml meuml e peumlrhapur 197 e incidenteve peumlr meshkujt dhe 259 peumlr femrat (SEESAC 2016 f 24) Peumlr sa i peumlrket pasojave gjetjet e studimit tregojneuml se viktimat femra kaneuml qeneuml shpesh meuml teuml keumlrceumlnuara se meshkujt neuml 444 teuml rasteve krahasuar me 211 qeuml ka qeneuml niveli i keumlrceumlnimit teuml meshkujve (po aty p 25)

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml periudheumln 2014-2015 peumlr Kosoveumln periudheumln 2013-2015 ndeumlrkoheuml qeuml peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe IRJ teuml Maqedoniseuml mbulojneuml periudheumln 2011-2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve22

Vrasjet me armeuml zjarri janeuml meuml teuml shpeshta mes burrave por peumlrbeumljneuml gjithashtu pothuajse gjysmeumln e vrasjeve teuml grave siccedil tregohet neuml figureumln 7

Neuml kontrast me shkalleumln e uleumlt ose relativisht teuml moderuar teuml vrasjeve teuml grave neuml EJL neuml peumlrgjitheumlsi neuml disa pjeseuml teuml rajonit ekziston njeuml peumlrqindje mesatare e larteuml e vrasjeve teuml femrave me armeuml zjarri Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml Sekretariatit teuml Deklarateumls seuml Gjeneveumls nga 48 vendet peumlr teuml cileumlt disponoheshin teuml dheumlna teuml besueshme peumlr periudheumln 2007-2012 neuml Evropeumln Juglindore Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml eumlshteuml e para dhe renditet e dymbeumldhjeta ndeumlrmjet vendeve qeuml janeuml neuml bazeumln e teuml dheumlnave me meuml shumeuml se 40 teuml vrasjeve teuml grave teuml kryera me armeuml zjarri Meuml pas vjen Republika e Serbiseuml e pozicionuar neuml vendin e shtateumlmbeumldhjeteuml ndeumlrkoheuml qeuml Moldavia renditet neuml fund

teuml listeumls neuml vendin e dyzet e dyteuml (Racovita 2015 f 104) Teuml dheumlnat e fundit teuml mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml qeumlndrueshmeumlrineuml e tendenceumls seuml paraqitur neuml figureumln 7 Peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml teuml vogla pasqyron vdekshmeumlrineuml e larteuml qeuml shkaktojneuml armeumlt e zjarritdhepeumlrbeumlnnjeumlargumentteumlforteumlpeumlrkontrollinetyreveccedilaneumlrishtneumlkontekstinedhuneumlsneumlfamilje

223 dhuna neuml familje

Teuml dheumlnat gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml disponueshme nxjerrin neuml pah modele mjaft teuml spikatura gjinore dhe teuml diferencuara teuml dhuneumls ndaj seuml cileumls janeuml teuml ekspozuar grateuml dhe burrat Neuml vareumlsi teuml paramendimit teuml kontekstit teuml motivit instrumentalitetit dhe marreumldheumlnies autor-viktimeuml UNODC-ja i klasifikon teuml gjitha rastet e vrasjeve neuml 1

Figura 7Pjesa e vRasjeve me aRmeuml zjaRRi PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 23

vrasjeqeumllidhenmeaktiviteteteumltjerakriminale (ku qeumlllimi kryesor eumlshteuml teuml gjenerohen teuml ardhura teuml jashteumlligjshme ose peumlr arsye teuml tjera) 2vrasjendeumlrpersonale (teuml kryera nga partneri intimfamiljareuml pa ndonjeuml qeumlllim dyteumlsor por thjesht si meumlnyreuml peumlr zgjidhjen e njeuml konflikti dheose ndeumlshkimin e viktimeumls peumlrmes dhuneumls) dhe 3 vrasjesocial-politike (ku vrasja kryhet peumlr teuml arritur qeumlllime teuml caktuara sociale ose politike teuml lidhura me paragjykimin social axhendat politike ose axhenda teuml tjera social-politike) (UNODC 2013 f 39-49)

Duke marreuml shkas nga statistikat neuml dispozicion vrasjet qeuml lidhen me aktivitete kriminale ose ato qeuml lidhen me axhenda social-politike prekin shumeuml meuml tepeumlr burrat sesa grateuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml aneumln tjeteumlr vrasja ndeumlrpersonale prek grateuml neuml meumlnyreuml joproporcionale Brenda keumltyre modeleve teuml diferencuara grateuml janeuml sheumlnjestra teuml llojeve specifike teuml dhuneumls me bazeuml gjinore si dhuna neuml familje dhe dhuna seksuale (Cukier 2002 f 28) Vlereumlsohet se nga teuml gjitha grateuml qeuml kaneuml qeneuml viktima teuml vrasjeve neuml teuml gjitheuml boteumln neuml vitin 2012 thuajse gjysma e tyre (47) janeuml vrareuml nga partneri intim ose nga familjareuml krahasuar me meuml pak se 6 teuml burrave teuml vrareuml neuml po teuml njeumljtin vit (UNODC 2013 f 14) Peumlr rrjedhojeuml kjo do teuml thoteuml se ndeumlrkoheuml qeuml shumica e burrave keumlrceumlnohet meuml shpesh nga rreziku i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml njohurit e tyre jointim (ose edhe nga persona teuml panjohur) grateuml janeuml meuml teuml rrezikuara neuml kontekstin familjar nga partnereumlt e tyre intimeuml (po aty f 28-29) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml gjithashtu e reumlndeumlsishme teuml theksohet se prevalenca e dhuneumls me armeuml varet shumeuml jo veteumlm nga gjinia e autorit por gjithashtu edhe nga marreumldheumlnia qeuml autori ka me viktimeumln dhe nga vendi i ushtrimit teuml dhuneumls (Sorenson 2006)

Njeuml seumlreuml studimesh paraqesin prova sipas teuml cilave prania e njeuml arme rrit rrezikun e njeuml pasoje fatale peumlr grateuml neuml kontekstin familjar (SAS 2013 Cukier 2006 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) Neuml analizeumln e kryer neuml 26 vende me teuml ardhura teuml larta dhe neuml 10 vende me teuml ardhura mbi mesataren Hemenway dhe Miller dokumentojneuml njeuml korrelacion teuml qarteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve teuml zjarrit dhe shkalleumls seuml vrasjeve - ku ka meuml shumeuml armeuml ka meuml shumeuml vrasje (2000) Neuml SHBA njeuml shtet qeuml ka njeuml prej niveleve meuml teuml larta teuml zoteumlrimit teuml armeumlve 84 e teuml gjitha grave teuml vrara ishin vrareuml me armeuml zjarri (AI IANSA OI 2005 f 11) nivel i cili eumlshteuml mbi dyfishin e mesatares globale Njeuml studim i kryer neuml SHBA tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml prania e njeuml arme neuml shteumlpi rriste me 41 rrezikun e peumlrgjithsheumlm qeuml dikush neuml familje teuml vritej peumlr grateuml neuml veccedilanti ky rrezik thuajse trefishohej - (njeuml rritje prej 272) (po aty f 12) Sipas peumlrllogaritjeve teuml tjera prania e njeuml SALW-i rrit me 5 deri neuml 12 hereuml mundeumlsineuml e pasojave fatale peumlr grateuml

krahasuar me rastet ku nuk ka armeuml zjarri kjo do teuml thoteuml se grateuml e dhunuara kaneuml 5 hereuml meuml shumeuml gjasa qeuml teuml vriten nga dhunuesi i tyre neumlse ky i fundit zoteumlron njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml sulmet neuml dhuneumln neuml familje ku peumlrfshihen armeuml kaneuml 12 hereuml meuml shumeuml gjasa teuml rezultojneuml neuml vdekje krahasuar me rastet kur peumlrdoren armeuml teuml tjera ose forceuml fizike (Qendra Ligjore peumlr Parandalimin e Dhuneumls me Armeuml)

Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml argumentuar se brenda kontekstit meuml teuml gjereuml social teuml pabarazive gjinore ekzistuese SALW-teuml rrisin ccedilekuilibrat e pushtetit dhe peumlrforcojneuml hierarkiteuml sociale teuml cilat u mundeumlsojneuml burrave dominimin mbi grateuml (Farr 2006 f 111) ndash kjo shprehet neuml meumlnyreumln meuml radikale neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls seuml ushtruar nga partneri intim dhe neuml pasojeumln meuml fatale - ateuml teuml vrasjes seuml grave nga partneri intim

Ka disa faktoreuml teuml cileumlt rrisin mundeumlsineuml e pasojave fatale neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim kur peumlrfshihen edhe armeumlt e zjarrit (AI IANSA OI 2005 f 13)

madheumlsia e plageumlve teuml shkaktuara nga shteumlnia me armeuml

kapaciteti i reduktuar i grave peumlr teuml rezistuar shanset e reduktuara teuml grave peumlr tu arratisur ose

teuml personave teuml jashteumlm peumlr teuml ndeumlrhyreuml dhe peumlr ti ndihmuar ato si edhe

shanset meuml teuml larta qeuml njeuml dhunues teuml peumlrdoreuml armeuml neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Campbell 2003)

Armeumlt e zjarrit luajneuml gjithashtu rol neuml rastet e ushtrimit teuml dhuneumls seksuale ose teuml formave teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kushte konflikti ose jo Peumlrveccedil keumlsaj ashtu siccedil peumlrmendet meuml sipeumlr prania e armeumlve teuml zjarrit mund teuml rezultojeuml neuml plagosje dhe gjymtim dhe lidhet me dhuneumln psikologjike ndaj grave nga partnereumlt e tyre dhe qeuml mund teuml marreuml forma teuml ndryshme (keumlrceumlnim frikeumlsim peumlrndjekje etj)

Dhuna kundeumlr grave neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft e peumlrhapur neuml EJL Neuml Shqipeumlri shkalla e peumlrgjithshme e prevalenceumls seuml dhuneumls neuml familje kundeumlr grave (gjateuml gjitheuml jeteumls) eumlshteuml 594 dhuna psikologjike eumlshteuml meuml e shpeshta (582) e ndjekur nga dhuna fizike (237) (INSTAT 2013 f 34) Pothuajse njeuml neuml dy gra neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (472) ka peumlrjetuar teuml pakteumln njeuml formeuml dhune qeuml neuml mosheumln 15 vjeccedil meuml seuml shumti dhuneuml psikologjike (419) dhe fizike (243) (Babović Ginić Vuković Karadinovic 2013 f 13) Teuml dheumlnat e ofruara nga njeuml anketim i kryer neuml Serbi neuml vitin 2010 dokumentojneuml teuml njeumljteumln tendenceuml - prevalenca e peumlrgjithshme e dhuneumls kundeumlr grave llogaritet neuml 542 487 psikologjike dhe 216 fizike

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve24

Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj keumltij problemi veteumlm koheumlt e fundit autoritetet neuml rajon kaneuml filluar ta trajtojneuml sistematikisht keumlteuml ccedileumlshtje peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe strategjikeuml kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe akoma meuml seuml fundmi peumlrmes neumlnshkrimit dhe ratifikimit teuml Konventeumls seuml Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje Pavareumlsisht shenjave teuml rritjes seuml ndeumlrgjegjeumlsimit peumlr dhuneumln neuml familje aspekte teuml ndryshme teuml problemit nuk janeuml studiuar mjaftuesheumlm

ndeumlrkoheuml qeuml praktikat e pamjaftueshme teuml regjistrimit teuml rasteve peumlrbeumljneuml njeuml pengeseuml serioze peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht karakteristikat qeumlllimin dhe prevalenceumln si dhe reagimin institucional Teuml gjitheuml keumlta elementeuml veumlshtireumlsojneuml zhvillimin e meumltejsheumlm teuml zgjidhjeve teuml politikave Si rezultat i peumlrpjekjeve teuml fundit teuml komisioneve teuml SALW-ve neuml EJL po mblidhen disa teuml dheumlna bazeuml peumlr armeumlt e zjarrit dhe dhuneumln neuml familje teuml cilat nxjerrin neuml pah tendencat madhore dhe ravijeumlzojneuml rreziqet specifike gjinore

Siccedil shihet nga tabela 3 dhe figura 8 teuml cilat tregojneuml pjeseumln qeuml zeumlneuml vrasjet nga partneri intim neuml totalin e vrasjeve teuml grave dhe burrave neuml Shqipeumlri Kosoveuml Mal teuml Zi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

dhuna neuml familje me pasojeuml fatale prek neuml meumlnyreuml joproporcionale grateuml dhe ndodh shumeuml rralleuml mes meshkujve duke zeumlneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll neuml numrin total teuml meshkujve teuml vrareuml

tabela 3numRi i PeRsonave teuml vRaReuml nga PaRtneRi intim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 9 2 Nuk disponohen teuml dheumlna

kosova 1 0 0 0 1 1 0 0 2 0

mali i Zi 3 0 4 0 1 1 2 0 1 0

IRJ e maqedoniseuml 2 0 4 2 2 0 5 0 2 2

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 25

Siccedil shihet neuml rastet e niveleve relativisht teuml uleumlta teuml vrasjeve me paramendim dhe teuml vrasjeve teuml grave e cila eumlshteuml njeuml veccedilori e peumlrbashkeumlt e pjeseumls meuml teuml madhe teuml rajonit teuml EJL-seuml shumica e vrasjeve teuml grave neuml EJL lidhen me dhuneumln neuml familje dmth nga partneri intim Brenda periudheumls peseumlvjeccedilare (2011-2015) pjesa qeuml zinin grateuml e vrara nga partneri i tyre intim neuml totalin e grave teuml vrara ishte

41 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml 44 neuml Kosoveuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi teuml gjitha grateuml ishin vrareuml neuml mjedise familjare ccedilkakonfirmonsevrasjangapartneriintimeumlshteumlformameumlezakonshmeevrasjesseuml grave Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml disponoheshin veteumlm peumlr vitin 2015 duke e beumlreuml teuml pamundur gjurmimin e tendencave por qeuml sidoqofteuml llogaritet neuml 64

Figura 8RaPoRti i vRasjeve nga PaRtneReumlt intimeuml PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve26

Peumlr sa i peumlrket keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml gjitha grateuml e vrara neuml kontekstin familjar pjesa e grave teuml vrara me armeuml zjarri nga partneri intim eumlshteuml 33 neuml Shqipeumlri 45 neuml Mal teuml Zi 73 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe 75 neuml Kosoveuml ccedilka konfirmon efektet e forta vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Raportet e organizatave teuml grave teuml cilat shpesh peumlrbeumljneuml teuml vetmin burim informacioni peumlr vrasjet nga partnereumlt intimeuml ofrojneuml gjithashtu informacion i cili tregon lidhje teuml qarta ndeumlrmjet pasojave fatale teuml dhuneumls neuml familje dhe

praniseuml seuml armeumlve Teuml dheumlnat e mbledhura nga Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi qeuml prej vitit 2010 hedhin driteuml mbi keumlto lidhje Neuml vitin 2015 kjo shifeumlr arriti kulmin - 457 e totalit teuml numrit teuml grave teuml vrara neuml kontekstin e dhuneumls neuml familjenga partneri intim ishin vrareuml me armeuml zjarri Duke qeneuml se neuml shumiceumln e rasteve nuk eumlshteuml raportuar neumlse armeumlt e zjarrit teuml peumlrdorura kaneuml qeneuml me leje ose jo nuk mund teuml dilet neuml konkluzione teuml sakta peumlr sa i peumlrket lidhjeve midis vrasjeve dhe armeumlve Sidoqofteuml peumlr shkak teuml peumlrhapjes seuml gjereuml teuml armeumlve teuml jashteumlligjshme duhet teuml nisin keumlrkime teuml meumltejshme peumlr harteumlzimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje

Figura 9RaPoRti i vRasjeve teuml gRave me aRmeuml zjaRRi nga PaRtneReumlt intimeuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 27

Njeuml tjeteumlr studim i kryer neuml Serbi tregon se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje (12) ishte meuml i madh se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin kriminal (11) dhe ishte meuml i madh se ccedildo lloj tjeteumlr incidenti me armeuml zjarri (SEESAC 2015 f 22) Meuml tej probabiliteti i njeuml rezultati fatal neuml rastin e peumlrdorimit teuml njeuml arme zjarri neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

renditej i dyti menjeumlhereuml pas gjuetiseuml dhe ishte shtateuml hereuml meuml i larteuml sesa neuml rastin e incidenteve teuml shkaktuara neuml kontekstin kriminal teuml cilat raportohen meuml shpesh neuml media (po aty f 23) Keumlto teuml dheumlna mbeumlshtesin gjetjet peumlr vendet e tjera teuml peumlrmendura meuml sipeumlr sipas teuml cilave prania e armeumlve teuml zjarrit rrit neuml meumlnyreuml joproporcionale rreziqet qeuml u kanosen grave

Burimi Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls

tabela 4vRasjet e gRave nga PaRtneRi intim neuml seRbi

Numri i grave teuml vrara nga partneri intim

dhe neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Numri i grave teuml vrara me armeuml zjarri

Peumlrqindja e graveteuml vrara me armeuml zjarri

2010 26 10 386

2011 29 12 414

2012 32 11 344

2013 43 13 302

2014 27 8 296

2015 35 16 457

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve28

Gjithashtu grateuml ishin meuml shpesh viktima teuml dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente private sesa neuml ambiente pub-like (psh neuml rrugeuml park pyll fusheuml jashteuml qytetit) ose neuml bare dhe restorante ku meshkujt kaneuml meuml tepeumlr gjasa teuml jeneuml viktima (po aty f 24) Peumlr shembull neuml Kosoveuml dhuna me armeuml kundeumlr grave ndodhte meuml seuml shumti

neuml shteumlpi ose neuml oborr (63 e teuml gjitha mikro-vend-ngjarjeve teuml njohura) ndeumlrkoheuml qeuml kjo ndodhte rralleuml neuml rastin e burrave (236) Peumlrkundrazi burrat ishin meuml shpesh teuml ekspozuar ndaj dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente publike - rrugeuml ose trotuare (459 krahasuar me 148 peumlr grateuml) (SEESAC 2016a)

Figura 10ShpeShteumlSiA e pASojAve fAtALe SipAS LLojit teuml incidentit - Serbi

Burimi SEESAC 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 29

Siccedil u peumlrmend meuml pareuml keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te vrasja e grave ose te vrasja nga partneri intim duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike fizike seksuale ekonomike apo dhuneuml teuml formave teuml tjera si dhe peumlr teuml ushtruar kontroll teuml ploteuml mbi grateuml Teuml gjitheuml keumlta elementeuml kaneuml ndikim negativ neuml sigurineuml e grave Teuml dheumlnat qeuml disponohen konfirmojneuml se keqpeumlrdorimi i SALW-ve eumlshteuml gjereumlsisht i peumlrhapur neuml keumlteuml aspekt Sipas teuml dheumlnave peumlr Kosoveumln nga organizata Medica e cila ofron mbeumlshtetje psikologjike peumlr grateuml qeuml i kaneuml mbijetuar dhuneumls seuml meshkujve neuml 23 teuml keumltyre rasteve ishin peumlrdorur armeuml zjarri (SEESAC 2006 f 27) Njeuml neuml peseuml femra teuml pyetura gjateuml studimit mbi dhuneumln neuml familje neuml Mal teuml Zi tha se autori qeuml i kishte dhunuar zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml neuml 366 teuml incidenteve ato ishin keumlrceumlnuar me njeuml teuml tilleuml Neuml 284 teuml rasteve abuzuesi neuml fakt kishte peumlrdorur njeuml armeuml zjarri gjateuml sulmit (PNUD 2012 f 67) ccedilka mbeumlshtet gjetjet sipas teuml cilave shfaqja e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml shenjeuml peumlr peumlrdorimin e tyre (Alvazzi del Frate 2011 f 131)

Gjetjet e njeuml studimi teuml kryer neuml Serbi peumlr Provinceumln Autonome teuml Vojvodineumls tregojneuml korrelacionin relativisht teuml uleumlt ndeumlrmjet keumlrceumlnimeve teuml kryera me armeuml zjarri dhe veteuml sulmeve qeuml do teuml thoteuml se armeumlt e zjarrit shpesh peumlrfaqeumlsojneuml njeuml mjet keumlrceumlnues (Nikolić-Ristanović 2010) Armeumlt e zjarrit ishin peumlrdorur si mjet keumlrceumlnimi neuml 349 teuml incidenteve ndeumlrkoheuml qeuml neuml 63 teuml rasteve keumlrceumlnimi ka rezultuar neuml sulm Vlen teuml theksohet se studimi tregoi njeuml korrelacion ndeumlrmjet gatishmeumlriseuml peumlr teuml peumlrdorur armeuml zjarri dhe pjeseumlmarrjes seuml autoreumlve neuml lufteumlrakonflikte ushtarake duke qeneuml se 222 e autoreumlve qeuml kaneuml peumlrdorur armeuml zjarri gjateuml incidenteve teuml dhuneumls neuml familje kaneuml marreuml pjeseuml lufteumlrakonflikte ushtarake krahasuar me 88 teuml atyre qeuml nuk kishin marreuml pjeseuml neuml konflikte ushtarake (po aty 2010 f 76) Edhe pse ky aspekt nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm ka prova teuml pakonfirmuara nga Qendra kundeumlr Traumave nga Lufta qeuml tregojneuml se ka njeuml

lidhje ndeumlrmjet pjeseumlmarrjes neuml lufteuml traumeumls seuml shkaktuar nga kjo dhe rritjes seuml mundeumlsive peumlr ndodhi dhune (Beara dhe Miljanović 2007)

kutia 1 vRasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguRia e komunitetit neuml seRbi

Bazuar neuml raportimet neuml media peseuml nga gjashteuml vrasjet masive meuml teuml reumlnda qeuml kaneuml ndodhur neuml Serbi nga viti 2000 e neuml vazhdim janeuml rezultat i drejtpeumlrdrejteuml i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje ose kaneuml peumlrfshireuml vrasjen e njeuml aneumltari teuml familjes apo teuml partnerit teuml meumlparsheumlmaktual Neuml secileumln prej keumltyre peseuml vrasjeve neuml maseuml autori ka qeneuml burreuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml total janeuml vrareuml 40 persona dhe janeuml plagosur 28 teuml tjereuml Grateuml peumlrbeumljneuml shumiceumln (55) e viktimave teuml keumltyre vrasjeve neuml maseuml shifeumlr shumeuml meuml e madhe sesa numri i grave viktima teuml armeumlve teuml zjarrit neuml peumlrgjitheumlsi Neuml teuml pakteumln tre raste kishte prova se peumlrpara vrasjes neuml maseuml autori kishte kryer dhuneuml neuml familje (Taskovic 2016)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve30

224 gjinia dhe keumlrkeSat peumlr armeuml teuml vogLa-burreumlriadhEkuLtura

Peumlrpjekjet peumlr teuml kuptuar dhe trajtuar neuml praktikeuml mbizoteumlrimin e meshkujve neuml radheumlt e autoreumlve dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri meuml seuml shumti kaneuml format specifike teuml burreumlriseuml neuml shoqeumlri si pikeumlnisje teuml tyre Janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml tjera peumlr teuml identifikuar mekanizmat sesi konceptualizimet mbizoteumlruese sociale dhe kulturore teuml burreumlriseuml dhe regjimet gjinore dominuese duke peumlrfshireuml konceptin e burreumlriseuml hegjemonike (Connell) ndikojneuml dhe formeumlsojneuml peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve (Bevan dhe Florquin 2006 QDH UNP 2007 Page 2009 Blagojevic 2013 Mankowski 2013)

Koncepti i burreumlriseuml hegjemonike eumlshteuml peumlrdorur gjereumlsisht peumlr teuml shpjeguar praktikat gjinore teuml lidhura me gjinineuml mashkullore dhe hierarkineuml sociale (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 829) dhe peumlrfshin njeuml seri karakteristikash teuml cilat misheumlrojneuml meumlnyreumln

aktuale meuml teuml nderuar teuml teuml qenit burreuml u keumlrkojneuml teuml gjitheuml burrave teuml tjereuml qeuml ta pozicionojneuml veten neuml lidhje me to dhe ti aspirojneuml ato ndeumlrkoheuml qeuml legjitimojneuml ideologjikisht vareumlsineuml globale teuml grave nga burrat (po aty f 829) dhe teuml disa burrave ndaj disa teuml tjereumlve (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml kuptim ato janeuml si normative ashtu edhe meuml teuml pranuarat nga shoqeumlria edhe pse keumlto karakteristika nuk janeuml neuml fakt meuml mbizoteumlrueset e shoqeumlriseuml (po aty 2009 f 2) Sidoqofteuml ideali luan rolin meuml teuml reumlndeumlsisheumlm neuml kushteumlzimin e konceptit teuml burreumlriseuml dhe neuml atribuimin e disa roleve te meshkujt si psh ai i peumlrkraheumlsit mbrojteumlsit lufteumltarit teuml cilat mund teuml jeneuml dometheumlneumlse peumlr praktikat e SALW-ve Kjo formeuml e burreumlriseuml eumlshteuml historike dhe i neumlnshtrohet ndryshimit e peumlr pasojeuml forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml mund teuml zeumlneuml vend e teuml zeumlvendeumlsojneuml modelin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 833) Peumlr rrjedhojeuml kjo ofron hapeumlsireuml peumlr shndeumlrrimin e keumltyre koncepteve neuml ndeumlrhyrje me politika neuml reduktim teuml dhuneumls dhe peumlrfundimisht neuml transformimin e marreumldheumlnieve teuml pabarabarta gjinore

Sidoqofteuml kur beumlhet lidhja ndeumlrmjet konceptit teuml burreumlriseuml dhe peumlrdorimit apo keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve eumlshteuml thelbeumlsore teuml mos dilet neuml konkluzionin qeuml teuml gjitheuml meshkujt janeuml teuml dhunsheumlm (Connell 2000) dhe qeuml teuml eksplorohet peumlrse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln e zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml autoreumlve teuml incidenteve teuml shkaktuara me to si dhe pse shumica e burrave asnjeumlhereuml nuk peumlrfshihen neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 14)

Siccedil u peumlrmend meuml sipeumlr burreumlria mbizoteumlruese neuml praktikeuml eumlshteuml e ndeumlrtuar peumlrmes njeuml seumlreuml karakteristikash qeuml peumlrfshijneuml sjelljen agresive dhe teuml rrezikshme peumlrmbajtjen emocionale konkurrenceumln heteroseksualitetin (po aty f 15) por gjithashtu edhe kurajeumln fizike dhe emocionale afteumlsineuml peumlr teuml duruar vuajtjet dhe peumlr teuml mos u thyer emocionalisht peumlrballeuml tmerrit (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml merret gjithashtu parasysh edhe pozicioni qendror i kategoriseuml seuml pushtetit Siccedil shihet dhuna mund teuml shkaktohet nga reumlndeumlsia qeuml lidhet me pushtetin neuml marreumldheumlniet shoqeumlrore veprimet dhe eksperienceumln e burrave (Hearn) dhe me peumlrpjekjen peumlr ta ushtruar keumlteuml pushtet Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht dometheumlneumlse neuml situatat kur ka tension ndeumlrmjet perceptimit teuml seuml drejteumls peumlr pushtet zhveshjes nga pushteti dhe gjendja e teuml qenit i kushteumlzuar nga shoqeumlria peumlr teuml keumlrkuar pushtet (Bevan dhe Florquin 2006) Disa prej keumltyre tipareve lidhen drejtpeumlrdrejt me faktoreumlt e shumteuml teuml lidhur me dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 15) duke qeneuml se neuml mungeseuml teuml keumltyre tipareve burreumlria e njeuml mashkulli vihet neuml diskutim (po aty 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj dhuneumls me armeuml eumlshteuml e nevojshme teuml shqyrtohet ndeumlrlidhja mes keumlsaj forme burreumlrie dhe SALW-ve dhe teuml keumlqyren nocionet e burreumlriseuml dhe roli i armeumlve neuml kultureumln e meshkujve si dhe teuml zhvillohet strategji praktike peumlr ndarjen e tyre (Cukier 2009 f 29)

Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri faktoreumlt e ndrysheumlm qeuml ndikojneuml neuml vendimet e burrave peumlr teuml mbajtur dhe peumlr

kutia 2 zyRtaReumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtaRakeumlt dhe dhuna neuml familje

Siccedil eumlshteuml theksuar meuml lart burrat mbizoteumlrojneuml neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Edhe pse kjo ccedileumlshtje nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm neuml EJL dhe nuk ka prova teuml qeumlndrueshme qeuml tregojneuml se oficereumlt e agjencive ligjzbatues janeuml meuml teuml peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje sesa pjesa tjeteumlr e burrave (Djan 2014) ekzistojneuml disa shqeteumlsime qeuml rrisin ceumlnueshmeumlrineuml e grave dhe rrezikun e pasojave fatale ccedilka peumlrbeumln njeuml arsye teuml forteuml peumlr ngritjen e keumlsaj ccedileumlshtjeje Siccedil u tha meuml sipeumlr oficereumlt e policiseuml dhe teuml tjereumlt kaneuml akses teuml drejtpeumlrdrejteuml te armeumlt janeuml trajnuar peumlr ti peumlrdorur ato punojneuml neuml njeuml kultureuml teuml institucionalizuar shumeuml mashkullore dhe kaneuml akses neuml informacion njohin procedurat etj (po aty)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 31

teuml peumlrdorur armeuml variojneuml qeuml nga ndjesia e zhveshjes nga pushteti neuml aspektin social dhe ekonomik dhe nevoja peumlr teuml rivendosur pushtetin peumlrmes peumlrdorimit teuml armeumls nxitja peumlr teuml vepruar neuml peumlrputhje me konceptin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml mjetit peumlr teuml fituar pushtet respekt ose status material deri te mjetet peumlr teuml ruajtur njeuml poziteuml dominuese neuml rrethana qeuml ndryshojneuml (Page 2009 f 3)

Duke pasur parasysh provat statistikore si peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ashtu edhe politikave teuml mundshme peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri veumlmendje e veccedilanteuml duhet tu kushtohet teuml rinjve meshkuj sepse dhuna e burrave lidhet me mosheumln (Hearn dhe Pringle 2006 f 149) dhe mosha dhe gjinia janeuml paralajmeumlrues teuml forteuml teuml sjelljes seuml dhunshme Peumlr sa i peumlrket SALW-ve teuml rinjteuml meshkuj paraqiten neuml njeuml peumlrqindje teuml larteuml joproporcionale neuml cileumlsineuml e viktimave dhe autoreumlve teuml dhuneumls me armeuml zjarri (Bevan dhe Florquin 2006 f 296 UNP QDH 2007 f 82) Teuml rinjteuml meshkuj shpesh e perceptojneuml dhuneumln - veccedilaneumlrisht dhuneumln me armeuml teuml vogla - si meumlnyreuml peumlr teuml arritur njeuml status social dhe ekonomik qeuml meritojneuml ta keneuml Neuml keumlteuml proces armeumlt e vogla mund teuml jeneuml veccedilaneumlrisht josheumlse peumlr ta duke qeneuml se ofrojneuml pushtet peumlrballeuml peumlrjashtimit nga rolet burreumlrore teuml peumlrcaktuara nga shoqeumlria dhe mund teuml jeneuml simbol i forteuml pushteti peumlr teuml rinjeumlt meshkuj teuml margjinalizuar (Bevan dhe Florquin 2006 f 295 296) Sidoqofteuml eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se gjinia e njeuml teuml riu mashkull nuk eumlshteuml peumlrcaktuesi i veteumlm i asociimit teuml tij me dhuneumln me armeuml ose i vullnetit peumlr ta ushtruar ateuml neuml fakt meumlnyra e tij e teuml kuptuarit dhe peumlrdorimi i ideologjive shoqeumlrore dhe kulturore peumlr burreumlrineuml peumlrcakton ndjesheumlm neumlse ai do teuml bjereuml pre e dhuneumls me armeuml (po aty f 301) Theumlneuml kjo eumlshteuml njeumllloj e reumlndeumlsishme qeuml teuml mos neumlnvlereumlsohet roli i kontekstit meuml teuml gjereuml social dhe seria komplekse e faktoreumlve teuml tjereuml qeuml peumlrcaktojneuml neumlse njeuml i ri mashkull do ti drejtohet dhuneumls apo jo Mes keumltyre faktoreumlve studiuesit neumlnvizojneuml kontrollin e dhunsheumlm prindeumlror kontrollin e kufizuar prindeumlror shoqeumlrimin me shokeuml krimineleuml dhunimin qenien deumlshmitar ose peumlrjetimin e dhuneumls neuml shteumlpi ose komunitet etj (po aty f 300) Prandaj gjiniaeumlshteumlnjeumlfaktoriforteumlparalajmeumlruesporbeumlhetvendimtareveteumlmneumlseshoqeumlrohetnganjeumlseumlreumlfaktoreumlshteumltjereumlsocialeuml Zbatimi i keumlsaj qasjeje rrethanore ndihmon peumlr teuml shpjeguar faktin qeuml ndoneumlse teuml rinjteuml meshkuj dominojneuml neuml ushtrimin e dhuneumls me armeuml shumica e tyre nuk peumlrfshihen neuml dhuneuml me armeuml zjarri (po aty f 300) Pavareumlsisht se teuml rinjteuml meshkuj kryejneuml shumiceumln e dhuneumls me armeuml zjarri veteumlm njeuml pjeseuml e vogeumll e teuml rinjve meshkuj eumlshteuml peumlrgjegjeumlse peumlr pjeseumln meuml teuml madhe teuml dhuneumls seuml ushtruar me armeuml (po aty f 298) dhe ky eumlshteuml njeuml element i reumlndeumlsisheumlm peumlr peumlrgjigje me politika sepse peumlrbeumln njeuml argument teuml forteuml peumlr ndeumlrhyrje politikash teuml fokusuara

Rezultati peumlrfundimtar i theksuar nga ky studim eumlshteuml nevoja peumlr ta trajtuar sistemin mbizoteumlrues gjinor si pjeseuml integrale teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve duke ritheksuar se kundeumlrshtimi i lidhjes seuml krijuar nga shoqeumlria ndeumlrmjet armeumlve dhuneumls pushtetit dhe burreumlriseuml eumlshteuml njeuml komponent kyccedil i ccedildo

strategjie parandaluese efektive dhe afatgjateuml (po aty f 296) Gjithashtu roli i mediave dhe edukimit neuml peumlrkrahjen e formimit teuml identiteteve hegjemonike duhet teuml merret parasysh neuml keumlteuml drejtim si dhe i faktoreumlve teuml tjereuml qeuml ndihmojneuml neuml riprodhimin e regjimeve gjinore dominuese

Neuml EJL armeumlt lidhen gjithashtu me burreumlrineuml dhe siccedil theksohet shkalla neuml teuml cileumln armeumlt peumlrcaktojneuml konstruktin gjinor teuml burreumlriseuml ndikon neuml puneumln peumlr kontrollin e SALW-ve (SEESAC 2006a f 23-24) Janeuml beumlreuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml kuptuar dhuneumln e burrave nga brenda konceptit teuml burreumlriseuml hegjemonike dhe studimeve kritike teuml burreumlriseuml por brenda kontekstit specifik social-politik neuml EJL dmth neuml Ballkan (Blagojević 2015)

kutia 3 veteumlvRasja dhe aRmeumlt e zjaRRit

Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml detajuara peumlr vdekshmeumlrineuml neuml Evropeuml peumlr 33 vende evropiane (OBSH) Mali i Zi renditej i pari dhe Republika e Serbiseuml e treta peumlr sa i peumlrket shkalleumls seuml veteumlvrasjeve me armeuml peumlr 100 000 banoreuml Veteumlvrasja eumlshteuml njeuml fenomen i lidhur ngushteuml me gjinineuml dhe shumica deumlrrmuese e veteumlvrasjeve me armeuml kryhet nga meshkujt (96) Peumlr sa i peumlrket llojeve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer veteumlvrasje neuml Serbi vrasja me armeuml dore dominon me 60 teuml rasteve e ndjekur nga pushkeumlt shotguneumltarmeuml meuml teuml meumldha zjarri me 14 (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 24)

Neuml lidhje teuml ngushteuml me shkalleumln e veteumlvrasjeve te burrat eumlshteuml modeli vraseumls-veteumlvrasje ku autori vret njeuml ose meuml shumeuml persona dhe meuml pas kryen veteumlvrasje brenda njeuml periudhe teuml shkurteumlr kohe (Shaw 26 Shumeuml afeumlr shteumlpiseuml) Provat tregojneuml se kjo ndodh meuml shpesh brenda kontekstit teuml njeuml partneri intim ose teuml dhuneumls neuml familje ku burrat janeuml autoreuml dhe grateuml viktima ndeumlrkoheuml qeuml arma e zgjedhur eumlshteuml meuml seuml shumti njeuml armeuml zjarri (po aty f 26-27)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve32

Njeuml studim mbi kushteumlzimin kulturor teuml peumlrdorimit teuml SALW-ve neuml EJL thekson se neuml meumlnyreuml qeuml teuml kuptohet roli i armeumlve neuml peumlrcaktimin e roleve gjinore eumlshteuml e nevojshme teuml kuptohet meumlnyra sesi armeumlt peumlrcaktojneuml marreumldheumlnien mashkull-femeumlr dhe sesi peumlrcaktojneuml rolin e burrit neuml familje dhe neuml shoqeumlri neuml peumlrgjitheumlsi si mbrojteumls dhe gjuetar por edhe si dikush i cili eumlshteuml i afteuml teuml ushtrojeuml pushtet neuml shoqeumlri dhe kontroll mbi grateuml (SEESAC 2006a)

Lidhjet ndeumlrmjet normave kulturore dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve janeuml teuml dyfishta prandaj nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyreumln sesi disponueshmeumlria e mashe e armeumlve teuml vogla formeumlson keumlrkeseumln peumlr to Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml theksohet qeuml neuml vendet ose territoret me proneumlsi meuml teuml uleumlt teuml armeumlve ka njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml burrave qeuml

pohojneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt (Bullgari dhe Moldavi) dhe nuk pati mospeumlrputhje teuml konsiderueshme ndeumlrmjet qeumlndrimit teuml meshkujve dhe femrave ndaj zoteumlrimit teuml armeumlve Meuml tej studimi arrin neuml peumlrfundimin se zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml kryesisht njeuml fenomen mashkullor neuml territoret dhe vendet me nivel teuml larteuml teuml zoteumlrimit teuml armeumlve (teuml tilla si Mali i Zi dhe Serbia) (SEESAC 2006 f 25) Gjithashtu ka prova qeuml tregojneuml se sjellja dominuese e lidhur me armeumlt mund teuml ndikohet meuml tepeumlr nga politikat shteteumlrore ose nga rrethanat social-politike sesa ekskluzivisht nga faktoreumlt qeuml lidhet me traditeumln dhe kultureumln teuml cileumlt shpesh konsiderohen si veteuml-shpjegues ose si teuml veumlshtireuml peumlr tu orientuar (Shwandner-Sievers dhe Cattaneo 2005 f 213-214) Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls zoteumlrimi i armeumlve neuml EJL dominohet bindsheumlm nga meshkujt ashtu sikurse neuml vende teuml tjera

Figura 11PRoneumlsia e aRmeumlve siPas gjiniseuml

Burimi SAS 2014b peumlr Moldavineuml Malin e Zi dhe Serbineuml dhe Baza e teuml dheumlnave e SEESAC peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln dhe Shqipeumlrineuml Peumlr Kosoveumln nuk ka teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml

~

~

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 33

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Neuml Serbi burrat peumlrbeumljneuml 95 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve krahasuar me veteumlm 5 gra ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Moldavi kjo pabarazi gjinore eumlshteuml paksa meuml e larteuml ku burrat peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht 98 97 dhe 96 dhe grateuml peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht veteumlm 2 3 dhe 4 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve Neuml Shqipeumlri zoteumlrimi i njeuml armeuml eumlshteuml thuajse ekskluzivitet i meshkujve Raporti mesatar peumlr teteuml shtete evropiane bazuar neuml teuml dheumlnat qeuml disponohen eumlshteuml 96 burra dhe 4 gra (SAS 2014b)

Me sa duket keumlto diapazone janeuml jo veteumlm teuml qeumlndrueshme por edhe riprodhohen me kalimin e koheumls Siccedil duket nga tabela e meumlposhtme neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls mbizoteumlrimi i burrave neuml blerjen e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml i qeumlndruesheumlm dhe marreumldheumlniet nuk kaneuml ndryshuar shumeuml gjateuml periudheumls peseumlvjeccedilare Tendenca teuml ngjashme vihen re edhe neuml Shqipeumlri e Mal teuml Zi ku grateuml zeumlneuml njeuml pjeseuml edhe meuml teuml vogeumll

Teuml dheumlnat e pakta tregojneuml gjithashtu se neuml kontekste teuml caktuara armeumlt e zjarrit mund teuml luajneuml rol neuml kalimin neuml hapave teuml mosheumls Peumlr shembull hulumtimi i kryer neuml Beograd nga OJQ-ja Balkan Youth Union tregoi se ka njeuml pabarazi teuml theksuar ndeumlrmjet vajzave dhe djemve lidhur me peumlrvojat me armeuml zjarri 29 e djemve dhe 48 e vajzave pohuan se nuk kishin mbajtur kurreuml njeuml armeuml zjarri neuml doreuml (SACISCG 2005) Keumlto teuml dheumlna tregojneuml se teuml rinjteuml meshkuj janeuml disi meuml teuml ekspozuar ndaj SALW-ve gjeuml e cila duhet marreuml parasysh kur teuml hartohen politikat ose masat peumlr keumlteuml qeumlllim Neuml disa zona teuml caktuara gjeografike si neuml veri teuml Shqipeumlriseuml dhe neuml Mal teuml Zi armeumlt e zjarrit kaneuml qeneuml gjithashtu pjeseuml e riteve teuml kalimit neuml mosheumln e pjekuriseuml ndoneumlse teuml dheumlnat janeuml teuml pakta Studimi mbi kultureumln e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore i peumlrmendur meuml lart sjell gjithashtu edhe deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr rolin e armeumlve teuml vogla peumlr shkeleumlsit e rinj neuml mosheuml sidomos neuml drejtim teuml pushtetit pasi ata e shohin armeumln si mjet peumlr teuml mbrojtur statusin e tyre si njereumlz qeuml duhet tia keneuml frikeumln dhe qeuml nuk duhen kundeumlrshtuar (po aty f 23)

tabela 5boSnjeuml-hercegovineuml numri i Lejeve teuml LeumlShuArA peumlr teuml bleReuml aRmeuml zjaRRi

2015 2014 2013 2012 2011

Gra 3 2 1 26 18

burra 97 98 98 4 2

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve34

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 35

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC dhe komisionet e SALW-ve ose nga institucionet peumlrkateumlse teuml Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe teuml Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml konfirmojneuml tendenceumln e qeumlndrueshme teuml peumlrfaqeumlsimit joproporcional teuml teuml rinjve meshkuj ndeumlrmjet autoreumlve dhe viktimave Neuml ccedildo vend dhe territor me peumlrjashtim teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls shumica e incidenteve me armeuml zjarri janeuml kryer nga persona teuml mosheumls 15 deri neuml 29 vjeccedil duke variuar nga 36 neuml Kosoveuml deri neuml 56 neuml Shqipeumlri Peumlr sa i peumlrket viktimave burrat e mosheumls 30 deri neuml 44 vjeccedil dominojneuml keumlteuml grup Sipas provave statistikore eumlshteuml e qarteuml se teuml rinjteuml meshkuj dhe ekspozimi i tyre ndaj sjelljeve teuml rrezikshme keumlrkon politika urgjente Sidoqofteuml peumlr trajtimin efektiv teuml keumlsaj ccedileumlshtjeje nevojiten keumlrkime teuml tjera peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht neuml meumlnyra teuml ndryshme sesi normat kulturore dhe rolet sociale dominuese qeuml u vishen meshkujve ndikojneuml neuml sjelljen ndaj SALW-ve dhe sesi keumlto ndeumlrthuren me statusin social dhe ekonomik perspektivat e puneumlsimit precedenteumlt e meumlparsheumlm kriminaleuml dhe reagimin institucional

Gjithashtu duhet teuml theksohet se shumica e aktiviteteve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit teuml tilla si gjuetia ushtrohen nga burrat dhe se burrat mbizoteumlrojneuml ndjesheumlm neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Sidoqofteuml lidhjet e paqarta dhe teuml dheumlnat e disponueshme nxisin peumlr keumlrkime teuml meumltejshme mbi ndeumlrveprimin e komplikuar ndeumlrmjet burreumlriseuml dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve si peumlr teuml kuptuar meuml mireuml lidhjet ashtu edhe peumlr teuml lehteumlsuar hartimin e politikave reaguese Siccedil shihet nga provat raportet nga politikat qeuml kaneuml si objektiv teuml rinjteuml meshkuj neuml SHBA japin prova qeuml tregojneuml se programet specifike dhe proaktive teuml shoqeumlruara me programe teuml ndeumlrhyrjes neuml sjellje kaneuml qeneuml efikase neuml uljen e dhuneumls me armeuml ndeumlrmjet djemve teuml rinj (Abt dhe Winship 2016)

Si peumlrfundim siccedil u peumlrmend neuml fillim burreumlria nuk eumlshteuml homogjene dhe e pandryshueshme Paralelisht me keumlto tendenca ka alternativa dhe forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml teuml cilat gjithashtu kaneuml funksionuar aktivisht peumlr teuml ndikuar neuml ndryshimin e normave teuml lidhura me burreumlrineuml dominuese qeuml nxisin sjellje teuml rrezikshme Peumlr shembull duhen peumlrmendur grupet ose iniciativat e ndryshme teuml burrave neuml partneritet teuml ngushteuml me iniciativat e OJQ-ve teuml grave teuml tilla si White Ribbon MenEngage HeForShe Rrjeti i Burrave Lider i ngritur nga Sekretari i Peumlrgjithsheumlm i Kombeve teuml Bashkuara ose Centre E8 e cila vepron lokalisht

225 gjinia dhe Qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vOgla dhe rregullim-it teuml tyre

Dallimet gjinore ndeumlrmjet grave dhe burrave peumlr sa i peumlrket SALW-ve mund teuml gjurmohen gjithashtu neuml qeumlndrimet e tyre ndaj armeumlve teuml vogla Mospeumlrputhjet neuml qeumlndrimet e grave dhe burrave neuml keumlteuml aspekt lidhen ngushteumlsisht me eksperiencat e ndryshme teuml burrave dhe grave me armeumlt e vogla me peumlrhapjen gjinore teuml armeumlve neuml shoqeumlri si dhe me debatet peumlr kontrollin e tyre (Cukier dhe Cairns 2009 f 36) Anketimet e kryera neuml rajon tregojneuml se ndryshimet neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve mbeten thuajse teuml qeumlndrueshme pavareumlsisht vendndodhjes Grateuml peumlrgjitheumlsisht janeuml ato ka kaneuml opinion negativ peumlr SALW-et krahasuar me burrat dhe janeuml peumlrgjitheumlsisht meuml teuml prirura teuml peumlrkrahin rregullore meuml teuml forta (po aty f 36-38) Sidoqofteuml peumlrveccedil gjiniseuml nuk duhen anashkaluar teuml tjereuml elementeuml diferencimi ndeumlrmjet qeumlndrimeve teuml mbajtura teuml tilla si faktoreumlt kulturoreuml klasoreuml gjeografikeuml etikeuml dhe racoreuml neuml vareumlsi teuml kontekstit

Grateuml mund teuml luajneuml gjithashtu njeuml rol teuml ndrysheumlm dhe teuml mbeumlshtesin peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit siccedil eumlshteuml dokumentuar neuml disa komunitete por kjo veumlshtireuml se peumlrbeumln ndonjeuml sfideuml peumlr modelet mbizoteumlruese gjinore (Farr 2002 AI IANSA OI 2005 f 6) Neuml rajonin e EJL-seuml grateuml u peumlrgjigjeumln meuml shpesh se burrat duke theumlneuml se nuk do teuml zoteumlronin njeuml armeuml zjarri sepse nuk ju peumllqejneuml armeumlt Peumlr shembull 36 e grave dhe 16 e burrave neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml thaneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi ndryshimi ndeumlrmjet gjinive eumlshteuml edhe meuml i duksheumlm me 51 teuml grave dhe 15 teuml burrave (SEESAC 2006 f 24) Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml grateuml meuml shpesh se burrat thaneuml se zoteumlrimi i njeuml arme zjarri eumlshteuml njeuml keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e familjes meuml tepeumlr se sa njeuml mjet mbrojteumls Njeuml studim neuml Mal teuml Zi tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml edhe grateuml edhe burrat besonin se ka shumeuml armeuml zjarri neuml shoqeumlri grateuml meuml shumeuml se burrat i shihnin ato si rrezik ose si keumlrceumlnim meuml tepeumlr sesa si mjet peumlr teuml mbrojtur familjen - 328 e burrave dhe 43 e grave i konsideronin armeumlt si rrezik peumlr familjet e tyre ndeumlrkoheuml qeuml 328 e burrave dhe veteumlm 148 e grave mendonin se teuml kesh njeuml armeuml neuml shteumlpi rrit sigurineuml e familjes Gjithashtu shumeuml meuml pak gra (202) sesa burra (543) thaneuml se do teuml blinin ligjeumlrisht njeuml armeuml zjarri neuml rast se do tu jepej mundeumlsia

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve36

Figura 13cila eumlshteuml aRsyeja kRyesoRe se Pse familja juaj nuk do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml Armeuml zjArri ndash neuml peumlrgjitheumlSi nuk i kAm qejf Armeumlt

Burimi SEESAC 2007

Ndryshimet neuml qeumlndrime kaneuml njeuml potencial teuml larteuml qeuml teuml ndikojneuml politikeumlbeumlrjen dhe keumlto duhet teuml adresohen siccedil duhet neuml momentin e hartimit dhe zbatimit teuml politikave peumlr SALW-et Deumlshmiteuml tregojneuml reumlndeumlsineuml e kontributit teuml grave neuml programet e grumbullimit teuml armeumlve neuml mjedise dhe pjeseumlmarrje teuml ndryshme duke peumlrfshireuml sigurimin e nevojave specifike neuml ccedilarmatim ccedilmobilizim dhe riintegrim (Schroeder Farr dhe Schnabel 2005) Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml se grateuml neuml EJL luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlto procese Mes atyre qeuml doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave peumlr mbledhjen e armeumlve teuml zjarrit neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml periudheumln 2011-2015 9 ishin gra ndeumlrsa neuml vitin 2015 neuml Malin e Zi peumlrqindja e grave ishte 12 qeuml neuml teuml dy rastet eumlshteuml duksheumlm meuml e larteuml se peumlrfaqeumlsimi i grave mes zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit

226 gjinia dhe prOceSet pOlitike

E lidhur ngushteuml me diskutimin e meumlsipeumlrm eumlshteuml lidhja mes pjeseumlmarrjes peumlrfaqeumlsimit dhe rezultateve teuml politikave peumlr SALW-et Vendosja e problematikave gjinore neuml themel teuml hartimit teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve paraqet njeuml sfideuml peumlr meumlnyreumln e zakonshme sesi hartohen politikat ku aspektet gjinore kalojneuml kryesisht pa u veumlneuml re ose neuml qofteuml se peumlrmenden zakonisht kaneuml shumeuml pak ose aspak ndikim neuml zhvillimin e politikave Neuml keumlteuml meumlnyreuml kjo sfidon kuptimin e zakonsheumlm teuml sjelljeve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit qeuml meuml seuml shpeshti nuk prekin ccedileumlshtjet e modeleve gjinore neuml themel teuml peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve Rrjedhimisht

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 37

ky realitet beumln thirrje peumlr njeuml ndryshim neuml struktureumln e zakonshme teuml aktoreumlve teuml peumlrfshireuml neuml hartimin e politikave qeuml peumlrgjitheumlsisht dominohet nga meshkujt peumlr teuml vendosur njeuml peumlrfaqeumlsim teuml ekuilibruar teuml grave dhe burrave si dhe peumlr pjeseumlmarrjen e organizatave teuml grave dheose specialisteumlt e ccedileumlshtjeve gjinore neuml peumlrcaktimin e axhendeumls peumlr kontrollin e SALW-ve

Siccedil edhe eumlshteuml theksuar tashmeuml grateuml dhe organizatat e grave luajneuml rol jetik neuml vendosjen e opsioneve meuml teuml rrepta neuml lidhje me rregullat e SALW si dhe neuml proceset e ccedilarmatimit Ka fakte teuml bollshme nga vende dhe territore teuml ndryshme si dhe nga mjedise teuml ndryshme neuml situata konflikti ose jo se grateuml janeuml mobilizuar veteuml peumlr teuml frenuar problemin ose neuml mbrojtje teuml zgjidhjeve teuml tyre (Farr 2002 Cukier 2009 UA IANSA IAP 2005) Shembujt qeuml ccediluan neuml kontrolle meuml teuml rrepta teuml SALW-ve neuml Kanada Australi Afrikeumln e Jugut dhe Brazil demonstrojneuml reumlndeumlsineuml e praniseuml seuml grave neuml tryezeuml kur trajtohen problemet e SALW-ve Rasti meuml i njohur eumlshteuml lobimi i Rrjetit teuml Grave IANSA i Lidhjes Ndeumlrkombeumltare teuml Grave peumlr Paqe dhe Liri dhe i Amnesty International peumlr peumlrfshirjen e dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kuadeumlr teuml Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili eumlshteuml traktati i pareuml ndeumlrkombeumltar i armeumlve qeuml detyron vendet teuml vlereumlsojneuml rrezikun e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml

Neuml meumlnyreuml teuml ngjashme organizatat e grave neuml rajonin e EJL kaneuml qeneuml vazhdimisht neuml mbrojtje teuml kontrolleve teuml rrepta teuml SALW-ve neuml kontekstin e rindeumlrtimit dhe demilitarizimit pas konflikteve apo kaneuml lobuar peumlr zgjidhje politike qeuml lidhin peumlrhapjen e SALW-ve me shqeteumlsimet e dhuneumls neuml familje Kjo eumlshteuml arritur peumlrmes iniciativave teuml shumta teuml tilla si rritja e vizibilitetit teuml lidhjes ndeumlrmjet vrasjes seuml grave dhe rolit teuml armeumlve teuml zjarrit (Rrjeti i Grave kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi) krijimi i njeuml peumlrgjigjeje teuml koordinuar institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe pjeseumlmarrja neuml zhvillimin e politikave strategjike peumlr kontrollin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar (Qendra e Grave Autonome) lobimi peumlr dispozitat e ligjit kundeumlr dhuneumls neuml familje qeuml rregullojneuml konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit kur dhuna neuml familje ndodh (organizatat joqeveritare teuml grave neuml Maqedoni) ose aneumltareumlsimi neuml koalicionet ndeumlrkombeumltare kundeumlr dhuneumls me armeuml (Women in Black njeuml aneumltare e IANSA) Peumlrpjekjet e tjera peumlrfshijneuml pjeseumlmarrjen neuml fushata ndeumlrkombeumltare peumlr uljen e efekteve negative teuml armeumlve teuml zjarrit peumlrmes reformave ligjore (Shoqata e Viktimologjiseuml neuml Serbi dhe Gazetareumlt peumlr teuml Drejtat e Feumlmijeumlve dhe Grave dhe Mbrojtjen e Mjedisit neuml Maqedoni iu bashkuan fushateumls seuml IANSA peumlr teuml keumlrkuar kontrolle meuml teuml rrepta peumlr armeumlt e zjarrit) dhe organizimin e aktiviteteve peumlr rritjen e ndeumlrgjegjeumlsimit (Grateuml e Bashkuara teuml Banja Lukeumls)

Edhe pse roli i grave neuml proceset e kontrollit teuml SALW-ve dhe ccedilarmatimit eumlshteuml njohur neuml Rezoluteumln 1325 (2000) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml dhe eumlshteuml ritheksuar neuml disa rezoluta teuml Asambleseuml seuml Peumlrgjithshme teuml OKB-seuml duke peumlrfshireuml edhe Rezoluteumln 2020 (2015) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml ende ka njeuml tendenceuml qeuml organizatat e grave dhe grateuml teuml peumlrfshihen neuml meumlnyreuml teuml pamjaftueshme neuml vendimmarrje dhe hartimin e politikave Kjo eumlshteuml shpesh e lidhur me dominimin tradicional dhe teuml vazhduesheumlm teuml meshkujve neuml institucionet qeuml rregullojneuml dhe zbatojneuml politikat peumlrkateumlse peumlr kontrollin e SALW-ve Siccedil veumlrehet peumlrfshirja e grave organizatave teuml grave dhe artikulimi i perspektivave gjinore mund teuml pengohet edhe nga peumlrkufizimi kryesisht teknik i ekspertizeumls seuml lidhur me SALW qeuml eumlshteuml meuml i fokusuar neuml aspektet teknike teuml SALW ku burrat janeuml ende mbizoteumlrues sesa neuml njohuriteuml e dhuneumls ku grateuml kaneuml ekspertizeuml teuml kahershme e qeuml peumlr pasojeuml i jep formeuml meumlnyreumls neuml teuml cileumln trajtohet njeuml ccedileumlshtje (Cukier 2009 f 42)

Sa i peumlrket peumlrfaqeumlsimit teuml grave dhe burrave neuml komisionet e SALW-ve peumlrfaqeumlsimi i grave eumlshteuml e duksheumlm shumeuml i vogeumll Grateuml peumlrbeumljneuml nga 14 deri 29 teuml aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe burrat udheumlheqin teuml peseuml komisionet neuml EJL

Peumlrveccedil keumlsaj grateuml veccedilaneumlrisht neuml rastin e marreumlveshjeve ndeumlrkombeumltare janeuml pareuml zakonisht si njeuml grup vulnerabeumll (meuml shpesh neuml teuml njeumljtin grup me teuml moshuarit dhe feumlmijeumlt) dhe inkuadrimi automatik dhe fokusimi i grave si viktima vulnerabeumll e teuml pafajshme civile i ekspozon burrat ndaj njeuml dhune teuml meumltejshme dhe u heq grave forceumln dhe teuml drejtat (Acheson 2015 f 9) Sfidat peumlr njeuml pjeseumlmarrje dometheumlneumlse janeuml teuml lidhura edhe me karakteristikat e peumlrgjithshme teuml procesit teuml politikeumls ku ato janeuml teuml peumlrfshira dhe qeuml karakterizohet zakonisht nga njeuml kultureuml institucionale maskiliste (Connell) Edhe pse grateuml dhe burrat jo domosdoshmeumlrish kaneuml mendime teuml ndryshme pozicionet apo ideteuml e grave janeuml shpesh teuml detyruara teuml jeneuml neuml peumlrputhje me perspektiveumln dominuesemdashpeumlrforcuar edhe nga nocionet e dhunshme maskilistemdashneuml meumlnyreuml qeuml teuml merren seriozisht neuml konsiderateuml (po aty f 10)

Peumlr teuml siguruar qeuml parakushtet peumlr integrimin gjinor teuml peumlrmbushen eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml teuml ndiqet dhe teuml eksplorohet meuml tej sesi eumlshteuml institucionalizuar maskilizmi dhe sesi ai drejton hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml mos shpeumlrfillet fakti se ai mund teuml keteuml efekte teuml padukshme mbi meumlnyrat neuml teuml cilat ndeumlrtohen debatet e politikave dhe keumlrkimet (Cukier 2009) Njeuml meumlnyreuml peumlr teuml siguruar se perspektiva gjinore do teuml jeteuml pjeseuml e debatit eumlshteuml teuml garantohet pjeseumlmarrja e organizatave teuml grave institucioneve teuml baraziseuml gjinore dhe e eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 38

3 PEumlRGJIGJJA mE poLitikA - RiShikimi i DOkumENTEvE

31 stRategjiteuml PeumlR kon-troLLin e SALW-ve dhe PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave gjinoRe

Me qeumlllim adresimin e sfidave teuml ndryshme qeuml lidhen me SALW-et dhe peumlr teuml peumlrmbushur detyrimet e tyre ndeumlrkombeumltare

shumica e qeverive neuml EJL koheumlt e fundit kaneuml hartuar dhe miratuar strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml ato Seuml bashku me keumlteuml janeuml ngritur mekanizma institucionaleuml peumlr koordinimin dhe zbatimin e masave teuml planifikuara teuml tilla si komisionet e SALW-ve keumlshillat ose bordet dhe janeuml caktuar pikat e kontakti Neuml koheumln e publikimit strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit ishin miratuar neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (rishikuar neuml vitin 2016 peumlr teuml mbuluar periudheumln 2016-2020) neuml Malin e Zi (2013-2018) neuml Kosoveuml (2013-2016) dhe neuml Ish-

Njeuml kampion gjitheumlpeumlrfshireumls i dokumenteve normative dhe strategjike qeuml rregullojneuml SALW-et eumlshteuml rishikuar neuml meumlnyreuml qeuml teuml vlereumlsohet neumlse dhe neuml ccedilfareuml shkalle perspektiva gjinore eumlshteuml integruar neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL Qasja e ndeumlrmarreuml ishte peumlr teuml shqyrtuar

bull Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr SALW-et

Peumlrveccedil tyre kategoriteuml e dokumenteve neuml vijim janeuml analizuar peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml adresuar ccedileumlshtjet e SALW-ve

bull Ligjet peumlr barazineuml gjinorebull Ligjet peumlr dhuneumln neuml familjebull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr barazineuml gjinore bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave

Njeuml listeuml e detajuar e dokumenteve teuml shqyrtuara gjendet neuml shtojceumln 1

Peumlr lehteumlsi referimi ky kapitull eumlshteuml strukturuar si vijon

bull Analiza e strategjive qeuml rregullojneuml ccedileumlshtjet e kontrollit teuml SALW-ve me qeumlllim identifikimin neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase problematikat kryesore teuml politikave janeuml trajtuar neuml peumlrgjigjet strategjike

bull Analiza e kuadrit ligjor me fokus kryesor ligjet peumlr armeumlt e zjarrit rregullimin e zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga civileumlt dhe dhuneumln neuml familje Ndoneumlse nuk kaneuml qeneuml neuml fokus teuml analizeumls edhe ligjet dhe procedurat e tjera peumlrkateumlse janeuml marreuml neuml shqyrtim kur kjo eumlshteuml pareuml e nevojshme

bull Pikat e hyrjes neuml legjislacionin dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore teuml cilat mund teuml luajneuml rol neuml peumlrpjekjet e kontrollit teuml SALW-ve janeuml peumlrshkruar shkurtimisht

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 39

Republikeumln Jugosllave e Maqedoniseuml (miratuar neuml vitin 2005) Strategjia e Serbiseuml ishte e vlefshme peumlr periudheumln 2010-2015 dhe aktualisht eumlshteuml duke u vlereumlsuar ndeumlrsa neuml Shqipeumlri dhe Moldavi mungojneuml korniza teuml tilla strategjike dhe institucionale Peumlr shkak teuml sfidave teuml ngjashme strategjiteuml peumlr SALW-et dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml neuml rajonin EJL shfaqin disa tipare teuml peumlrbashkeumlta ndeumlrkoheuml qeuml edhe deumlshmojneuml specifika teuml dukshme neuml aspektin e fusheumlveprimit dhe aktiviteteve teuml parashikuara neuml planet e veprimit

Sa i peumlrket baraziseuml gjinore pavareumlsisht teuml dheumlnave teuml peumlrpjekjeve fillestare qeuml janeuml ndeumlrmarreuml peumlr teuml trajtuar lidhjet mes gjiniseuml dhe SALW-ve tendencat mbizoteumlruese teuml integrimit teuml perspektiveumls gjinore zbulojneuml njeuml meumlnyreuml teuml peumlrbashkeumlt neuml teuml cileumln peumlrqaset gjinia (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

Qasja metodologjike neuml analizeumln e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve u peumlrqendrua te

bull Identifikimi i praniseuml seuml angazhimit formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor

bull Identifikimi i peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe prania e veumlzhgimeve gjinore ose aplikimi i analizave gjinore neuml analizimin e situateumls

bull Shqyrtimi i qeumlllimeve dhe veccedilaneumlrisht i objektivave kundrejt reagimit teuml tyre ndaj peseuml problematikave kryesore teuml diskutuara teuml politikave Qeumlllimi dhe objektivi konsiderohen se u peumlrgjigjen problematikave gjinore neumlse ato trajtojneuml neuml meumlnyreuml teuml qarteuml teuml pakteumln njeuml nga problematikat kryesore teuml politikave

bull Shqyrtimi i planeve teuml veprimit peumlr teuml identifikuar neumlse angazhimet e identifikuara janeuml shndeumlrruar neuml masa dhe aktivitete dhe caktime fondesh buxhetore peumlr teuml adresuar problematikat e identifikuara qeuml lidhen me gjinineuml

bull Shqyrtimi i qasjeve teuml monitorimit dhe vlereumlsimit peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse ato ofrojneuml mundeumlsi peumlr ndjekjen e efekteve teuml kuadrit strategjik te grateuml dhe burrat

Neuml vareumlsi teuml maseumls qeuml politikat peumlr SALW-et neuml rajon u peumlrgjig-jen keumltyre problematike propozohet klasifikimi i meumlposhteumlm

bull kuadriipolitikaveteumlpeumlrgjegjshmegjinore peumlrmban njeuml angazhim zyrtar ndaj baraziseuml gjinore dhe integrimit gjinor peumlrdorimi i teuml dheumlnave gjinore dhe veumlzhgimet gjinore janeuml teuml pranishme neuml analizeumln e situateumls neuml lidhje me teuml pakteumln tre problematikat meuml kryesore teuml pakteumln 13 e objektivave dhe aktiviteteve identifikon perspektiveumln gjinore teuml problemit dhe neuml matriceumln e monitorimit dhe vlereumlsimit janeuml zhvilluar treguesit e ndareuml sipas gjiniseuml Neuml keumlteuml grup gjinia peumlrshkon teuml gjitheuml ciklin e politikave qeuml nga projektimi dhe planifikimi deri te vlereumlsimi

bull integrimigjinoringadalsheumlm peumlrmban disa nga elementeumlt e peumlrshkruar meuml lart por pa njeuml qasje koherente dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml integrimit gjinor dhe meuml pak

se 13 e objektivave dhe aktiviteteve peumlr teuml adresuar problematikat gjinore

bull Punapeumlrintegrimingjinornukkanisur asnjeuml nga elementeumlt nuk eumlshteuml i pranisheumlm dhe nuk ka asnjeuml peumlrpjekje sistematike peumlr teuml integruar aspektet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve Reumlndeumlsia e aspektit gjinor peumlr kontrollin e SALW-ve nuk njihet dhe peumlr pasojeuml as nuk janeuml vendosur objektiva dhe as nuk janeuml parashikuar aktivitete neuml planin e veprimit

Teuml gjitha referencat peumlr problematikat kryesore teuml politikave teuml diskutuara neuml Kapitullin 2 janeuml paraqitur neuml tabeleumln 5 me qeumlllimin peumlr teuml matur se sa aktivitetet e planifikuara peumlrputhen me shkalleumln e problemit Peumlr lehteumlsi referimi sheumlnimet neuml keumlteuml seksion janeuml teuml organizuar sa meuml shumeuml qeuml eumlshteuml e mundur neuml peumlrputhje me metodologjineuml e peumlrshkruar meuml lart

311 angazhimi peumlr barazineuml gjinOre

Peumlr sa i peumlrket angazhimit referencat peumlr grateuml dhe burrat dhe barazineuml gjinore janeuml artikuluar formalisht neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 dhe Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml) dhe neuml Strategjineuml peumlr SALW-et dhe Grumbullimin dhe Planin e Veprimit 2013-2016 neuml Kosoveuml (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Kosoveuml)

Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml seksionin Parimet e peumlrdorura peumlr hartimin e strategjiseuml thoteuml se ky dokument strategjik thekson reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml paanshme ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave peumlrkateumls teuml kontrollit seuml bashku me dheumlnien e prioritetit teuml duhur peumlr mbeumlshtetjen e viktimave teuml SALW-ve dhe mbrojtjen e mjedisit (f 9)

Neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml dy referenca peumlrkateumlse janeuml beumlreuml neuml seksionin Parimet e Peumlrgjithshme ku thuhet se objektivat e formuluara neuml strategji do teuml udheumlhiqen nga njeuml grup parimesh ndeumlr teuml tjera edhe nga parimi kushtetues i mbrojtjes seuml teuml drejtave teuml njeriut i cili garanton teuml drejtat e teuml gjitheuml qytetareumlve teuml Kosoveumls dhe neuml veccedilanti teuml grave dhe feumlmijeumlve pa marreuml parasysh peumlrkateumlsineuml etnike gjinineuml mosheumln dhe besimin fetar (f 10) Referenca e dyteuml eumlshteuml beumlreuml neuml seksionin Vizioni dhe Misioni ku promovohet pjeseumlmarrja e grupeve teuml shoqeumlriseuml civile (me fokus teuml veccedilanteuml neuml peumlrfshirjen e grave dhe grupeve vulnerabeumll) neuml hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml strategjive peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin (f 8)

Neuml dokumentet e tjera neuml shqyrtim strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Malin e Zi neuml Serbi dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka asnjeuml referim apo angazhime teuml qarta peumlr barazineuml gjinore ose integrimin e baraziseuml gjinore neuml aktivitetet peumlr kontrollin e SALW-ve Neuml teuml njeumljteumln koheuml nuk ka tregues teuml tjereuml teuml angazhimeve teuml tjera alternative

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 40

peumlr integrimin e vazhduesheumlm teuml aspekteve gjinore neuml peumlrgjigje teuml sfidave teuml SALW

312 teuml dheumlnat e ndara SipaS gjiniSeuml dhe veumlzhgimet gjinOre

Analizat e situatave teuml paraqitura neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve neuml fuqi neuml EJL nuk sigurojneuml prova teuml peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml kur merren neuml shqyrtim sfidat e lidhura me SALW-et Analizat e strategjive teuml SALW-ve tregojneuml se ato zakonisht veprojneuml me njeuml sasi relativisht teuml vogeumll teuml teuml dheumlnave kryesisht peumlr disponueshmeumlrineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml posedim nga civileumlt dhe shteti vlereumlsimet e SALW-ve neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm dhe numri i armeumlve teuml zjarrit teuml konfiskuara apo teuml shkateumlrruara Numri i incidenteve me armeuml zjarri peumlrmendet gjithmoneuml e meuml rralleuml

Neuml dokumentet neuml shqyrtim nuk jepen teuml dheumlna ose statistika peumlr teuml peumlrcaktuar efektet e peumlrhapjes seuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml dhuneumls me armeuml mbi individeumlt Neuml keumlteuml drejtim asnjeuml nga strategjiteuml peumlr SALW-et nuk japin teuml dheumlna peumlr viktimat e dhuneumls me armeuml autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri dhe as peumlr llojet rezultatet dhe karakteristikat e incidenteve me armeuml zjarri Pjeseumlrisht kjo mund teuml kuptohet brenda kufizimeve teuml meumlnyreumls aktuale mbizoteumlruese neuml teuml cileumln hartohen strategjiteuml peumlr SALW-et ku analiza e situateumls sheumlrben si hyrje e dokumentit e cila peumlrmban njeuml panorameuml teuml shkurteumlr teuml problemeve teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve brenda kontekstit teuml dheumlneuml dhe jo njeuml analizeuml reale teuml mbeumlshtetur neuml fakte Neuml keumlteuml drejtim nuk eumlshteuml e qarteuml se deri neuml ccedilfareuml mase analiza meuml gjitheumlpeumlrfshireumlse parapriu zhvillimin e politikave

Njeumlkoheumlsisht nuk ka hapeumlsireuml peumlr peumlrkufizim meuml teuml detajuar teuml problemeve qeuml priren teuml artikulohen meuml gjereumlsisht veccedilaneumlrisht sa i peumlrket lidhjes ndeumlrmjet peumlrhapjes seuml SALW-ve dhe siguriseuml seuml qytetareumlve Si pasojeuml kjo qasje nuk eumlshteuml e favorshme peumlr artikulimin e aspekteve gjinore teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml dokument qofteuml peumlr viktimat autoreumlt ose zoteumlruesit e armeumlve ose teuml dheumlnat peumlr mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime kundrejt SALW-ve ndeumlrmjet burrave dhe grave ose teuml dheumlnat peumlr dhuneumln neuml familje

Peumlr shkak teuml peumlrdorimit shumeuml teuml uleumlt teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka mundeumlsi teuml kufizuara neumlse ka peumlr teuml integruar analizeumln gjinore brenda analizeumls seuml situateumls dhe peumlr teuml identifikuar se si ccedileumlshtje teuml caktuara prekin neuml meumlnyreuml specifike grateuml dhe burrat dhe peumlr teuml beumlreuml lidhjen me peumlrkufizimin e problemit

Teuml vetmet konstatime teuml dokumentuara neuml analizeumln e situateumls janeuml referencat ndaj dhuneumls neuml familje neuml strategjiteuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls Neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e Armeumlve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 pjesa e peumlrgjithshme thekson se prania e armeumlve teuml jashteumlligjshme kontribuon neuml dhuneumln neuml familje (f 2) ndeumlrsa Strategjia e

Kosoveumls konstaton se arma neuml shteumlpi ka meuml tepeumlr gjasa teuml peumlrdoret peumlr teuml keumlrceumlnuar ose leumlnduar fizikisht njeuml aneumltar teuml familjes se sa kundeumlr njeuml shkeleumlsi qeuml vjen nga jashteuml (f 6) Peumlrveccedil keumltyre konstatimeve nuk janeuml parashtruar lidhje teuml tjera ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe keumlrkeseumls peumlr armeuml teuml vogla kultureumls seuml armeumlve dhe burreumlriseuml

Neuml kuadrot strategjikeuml teuml Malit teuml Zi Republikeumls seuml Serbiseuml dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml reumlndeumlsia e ccedileumlshtjeve gjinore eumlshteuml e papeumlrfillshme

313 PeumlrcaktimiiaxhEndeumlS-CcedileumlShtjet gjinOre neuml Qeumlllime dhe Objektiva

Dokumentet strategjike neuml shqyrtim mbulojneuml njeuml gameuml teuml gjereuml teuml aktiviteteve teuml ndryshme teuml ndeumlrlidhura dhe trajtojneuml sfida komplekse lidhur me peumlrhapjen e SALW-ve Ato kryesisht i referohen krijimit teuml kontrollit efikas teuml SALW-ve neumlpeumlrmjet peumlrmireumlsimit teuml kushteve ligjore dhe teknike qeuml parandalojneuml keqpeumlrdorimin e SALW-ve reduktimit teuml SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe peumlrpjekjeve ndeumlrgjegjeumlsuese qeuml priten teuml kontribuojneuml neuml rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml Peumlr shembull neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Serbi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml krijimi i njeuml sistemi kombeumltar unik peumlr kontrollin efikas teuml SALW-ve me qeumlllim reduktimin e armeumlve qeuml mbahen neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme dhe teuml numrit teuml abuzimeve me armeumlt e jashteumlligjshme si dhe rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml neuml teumlreumlsi Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml strategjia keumlrkon teuml garantojeuml njeuml mjedis teuml sigurt dhe teuml kontrollojeuml armeumlt e vogla dhe teuml lehta neuml shoqeumlri me qeumlllim promovimin e kushteve peumlr peumlrmireumlsimin e siguriseuml seuml peumlrgjithshme Neuml Strategjineuml e Kosoveumls vizioni eumlshteuml qeuml Kosova do teuml jeteuml njeuml mjedis i sigurt ku armeumlt e vogla dhe teuml lehta janeuml neuml kontroll Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls ka objektiva specifikeuml dhe asnjeuml qeumlllim teuml peumlrgjithsheumlm teuml artikuluar ndeumlrsa neuml Mal teuml Zi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml zhvillimi i peumlrgjithsheumlm i sistemit efikas teuml kontrollit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta dhe municioneve neuml teuml gjitha segmentet e tij

Neuml meumlnyreumln si janeuml paraqitur qeumlllimet e peumlrcaktuara neuml kuadrin strategjik peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore i japin peumlrpareumlsi detyreumls komplekse teuml krijimit teuml kushteve paraprake ligjore politike dhe teknike peumlr sistemin efikas teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe rritjes seuml siguriseuml seuml qytetareumlve Neuml keumlteuml drejtim ato i kushtojneuml reumlndeumlsi nevojave teuml burrave dhe grave pavareumlsisht se nuk ka njeuml angazhim teuml shprehur se dallimet do teuml merren neuml konsiderateuml E njeumljta gjeuml vlen dhe peumlr objektivat Pavareumlsisht se shumeuml nga objektivat kaneuml reumlndeumlsi direkte peumlr problematikat kryesore teuml politikave aspektet gjinore nuk peumlrmenden shprehimisht dhe neuml asnjeuml prej strategjive nuk ka njeuml objektiv qeuml i referohet drejtpeumlrseumldrejti ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 41

Megjithateuml edhe neuml ato strategji qeuml beumljneuml peumlrpjekje peumlr teuml integruar ccedileumlshtjet gjinore qasja mbizoteumlruese shpesh nuk eumlshteuml koherente pra peumlr shembull njeuml objektiv i caktuar nuk peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml ti peumlrgjigjet problematikave gjinore por neuml planin e veprimit zhvillohen aktivitete lidhur me ccedileumlshtjet gjinore ose anasjelltas (ccedileumlshtjet gjinore shfaqen ndeumlrmjet objektivave por jo brenda planit teuml veprimit) Peumlr teuml kuptuar pranineuml e ploteuml teuml problematikave gjinore teuml trajtuara neuml dokumentin strategjik eumlshteuml ndeumlrmarreuml njeuml proces strukturimi shteseuml siccedil paraqitet neuml tabeleumln 5 Peumlr shembull strukturimi tregon se disa problematika gjinore pavareumlsisht se nuk peumlrfshihen neuml peumlrmbajtjen e formulimit teuml njeuml objektivi janeuml artikuluar brenda shpjegimit teuml tyre ose informacioni lidhur me peumlrgjigjen ndaj ccedileumlshtjeve gjinore jepet neuml peumlrshkrimin e aktiviteteve

Siccedil mund teuml veumlrehet nga tabela 5 lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve artikulohen veteumlm neuml strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml teuml dyja referencat peumlrkateumlse gjinore dmth dhuna neuml familje dhe ndikimet e ndryshme teuml armeumlve mbi grateuml dhe burrat

janeuml peumlrcaktuar neuml dokumentin strategjik neumln objektivin 4 Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml Neuml rastin e Strategjiseuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml nuk ka njeuml angazhim teuml peumlrgjithsheumlm ndaj baraziseuml gjinore teuml peumlrkthyer neuml qeumlllime dhe objektiva dhe nuk ka as edhe aktivitete konkrete teuml hartuara

Neuml strategjiteuml e tjera peumlr SALW-et teuml rishikuara (Mal i Zi Serbi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) objektivat nuk peumlrmbajneuml asnjeuml konstatim lidhur me ccedileumlshtjet gjinore dhe nuk trajtojneuml problematikat kryesore teuml politikave gjinore

314 planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete

Si pjeseuml e procesit teuml rishikimit janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml hartuar aktivitete neuml planet e veprimit qeuml peumlrmbajneuml referenceuml teuml qarteuml ndaj ccedileumlshtjeve gjinore dhe qeuml janeuml teuml lidhura me problematikat kryesore teuml politikave Tabela e meumlposhtme jep informacion se ku qeumlndrojneuml aktivitetet lidhur me objektivat

tabela 6PRoblematikat gjinoRe neuml objektivat e stRategjive dhe Planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

objektivi Menaxhimi i SALW-ve qeuml janeuml neuml zoteumlrim teuml agjencive dhe institucioneve kompetente neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Aktiviteti Hartimi i njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlrfaqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln

Aspekti gjinor Procesi i vlereumlsimit do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Aspekti gjinor Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

objektivi Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml

Neuml keumlteuml objektiv thuhet se njeuml theks i veccedilanteuml do teuml vendoset mbi peumlrdorimin e armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimet e ndryshme qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Aspekti gjinor Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

bosnjeuml-Hercegovina

2016-2020

objektivi Reduktimi i SALW-ve teuml jashteumlligjshme

Aktiviteti Krijimi i mbledhjes seuml koordinuar teuml teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neumlfamilje me aneuml teuml armeumlve teuml zjarrit apo teuml keumlrceumlnimit me to (neuml teuml gjitha institucionet peumlrkateumlse organet gjyqeumlsore dhe institucionet e siguriseuml)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 42

Masat e parashikuara peumlr teuml shndeumlrruar angazhimet e peumlrgjithshme ndaj baraziseuml gjinore neuml aktivitete konkrete janeuml teuml pranishme veteumlm neuml planet e veprimit neuml Bosnjeuml-Her-cegovineuml Pavareumlsisht reumlndeumlsiseuml aktivitetet qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore peumlrbeumljneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml planeve teuml veprimit Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls 2013-2016 pjesa e veprimtarive qeuml u peumlrgjigjen problemati-kave gjinore neuml Planin e Veprimit eumlshteuml 9 peumlr qind ndeumlrsa neuml strategjineuml e rishikuar veteumlm njeuml aktivitet i tilleuml eumlshteuml parashi-kuar Neumlse vihet neuml zbatim kjo pjeseuml e vogeumll mund teuml kuptohet brenda kontekstit teuml pilotimit teuml njeuml qasjeje teuml re me peumlrvoja teuml meumlparshme teuml kufizuara dhe mungeseumls seuml shembujve teuml praktikeumls seuml mireuml neuml vende teuml tjera

Neuml planet e tjera teuml veprimit nuk ka teuml peumlrcaktuara aktivitete specifike teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore dhe as njeuml angazhim qeuml problematikat gjinore do teuml merren neuml konsiderateuml gjateuml realizimit teuml aktiviteteve Prandaj pa hulumtime teuml meumlte-

jshme neuml zbatim nuk mund teuml thuhet neumlse ato do teuml arrijneuml teuml adresojneuml ndonjeuml nga problematikat kryesore dhe neumlse po deri neuml ccedilfareuml mase

315 cilat janeuml prOblematikat gjinOre Qeuml pO trajtOhen

Tabela 7 peumlrpiqet teuml identifikojeuml peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml politikave efektet e diferencuara sipas gjiniseuml dhuna neuml familje gjinia dhe keumlrkesa peumlr armeuml zjarri mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime dhe pjeseumlmarrja e balanc-uar Siccedil veumlrehet pavareumlsisht nga reumlndeumlsia e keumltyre problema-tikave ka njeuml peumlrgjigje shumeuml teuml kufizuar ndaj sfidave neuml keumlteuml fusheuml dhe keumlto nisma trajtojneuml veteumlm njeuml numeumlr teuml kufizuar teuml problematikave teuml politikave duke leumlneuml shumiceumln e tyre teuml patrajtuara dhe duke mos arritur neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlrsh-kalleumlzimin e problemit

tabela 7peumlrgjigjet me poLitikA neuml StrAtegjiteuml peumlr SALW-et ndAj PRoblematikave kRyesoRe teuml Politikave

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2016-2020)

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

Veumlmendje e veccedilanteuml do ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje

AKTIVITETI Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 43

316 gjurmimiindryShimEvE-mOnitOrimi dhe vlereumlSimi

Duke qeneuml se gjinia nuk peumlrmendet neuml keumlto aktivitete ajo nuk eumlshteuml pjeseuml e monitorimit dhe vlereumlsimit Neuml teuml gjitha planet e veprimit indikatoreumlt caktohen veteumlm peumlr nivelin e aktiviteteve dhe peumlrcaktohen si indikatoreuml produktesh Neuml keumlteuml aspekt peumlrveccedil ofrimit teuml informacionit rreth zbatimit ose jo teuml njeuml aktiviteti nuk u gjurmuan efekte mbi nevojat peumlr siguri teuml grave dhe burrave Asnjeuml nga planet e

rishikuara teuml veprimit nuk peumlrmbante indikatoreuml gjinoreuml teuml projektuar peumlr teuml identifikuar ndikimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve te grateuml dhe burrat marreumldheumlniet ndeumlrmjet tyre neuml keumlteuml fusheuml teuml veccedilanteuml peumlrfitimet qeuml sjell peumlr grateuml dhe burrat zbatimi i strategjiseuml peumlr SALW-et ose indikatoreumlt e peumlrfshireuml peumlr teuml ndjekur ndryshimet e statusit teuml grave dhe burrave (Moser 2007) Veteumlm neuml Kosoveuml ka njeuml listeuml teuml indikatoreumlve monitorues dhe vlereumlsues teuml projektuar peumlr vlereumlsimin e arritjeve teuml strategjiseuml por asnjeumlri prej tyre nuk eumlshteuml i ndareuml sipas gjiniseuml

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

Prania e armeumlve teuml zjarrit kontribuon neuml dhuneumln neuml familje

kosova

(2013-2016)

mali i Zi

(2013-2018)

Serbia

(2010 -2015)

Ish-Republika Jugosllave e maqedoniseuml

(2005)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 44

kutia 4 iniciativat e Reja

Pavareumlsisht tendencave mbizoteumlruese neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve se ccedileumlshtjet gjinore janeuml kryesisht teuml papeumlrfillura duket se ndeumlrgjegjeumlsimi rreth nevojeumls peumlr teuml inkorporuar perspektiveumln gjinore neuml peumlrgjigjet strategjike ndaj sfidave me SALW-et po rritet vazhdimisht Janeuml ndeumlrmarreuml peumlrpjekje sporadike por novatore peumlr teuml peumlrfshireuml perspektiveumln gjinore neuml masa dhe aktivitete kryesisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe neuml Kosoveuml neuml njeuml shkalleuml meuml teuml uleumlt Edhe pse u paraqiteumln neuml diskutimet e meumlsipeumlrme po i peumlrmbledhim shkurtimisht

Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 veumlrteton peumlrpjekjet e beumlra peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore edhe pse teuml kufizuara dhe teuml pjesshme Peumlr sa i peumlrket angazhimit dokumenti strategjik thekson ccedileumlshtjen e mbeumlshtetjes dhe asistenceumls peumlr viktimat e SALW-ve reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit Gjithashtu objektivi qeuml ka teuml beumljeuml me bashkeumlpunimin me OJQ-teuml dhe me bashkeumlpunimin ndeumlrkombeumltar e rajonal thekson se veumlmendje e veccedilanteuml duhet ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimeve teuml ndryshme qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml (f 16) Janeuml planifikuar disa aktivitete peumlr tiu peumlrgjigjur problematikave gjinore

1 Kryerja e njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlr-faqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln i cili do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml

2 Metodologjia keumlrkimore peumlr harteumlzimin dhe identifikimin e viktimave teuml SALW-ve do teuml marreuml parasysh nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantojeuml njeuml qasje dhe trajtim teuml barabarteuml teuml femrave dhe meshkujve

3 Gjateuml trajnimit peumlr menaxhimin e municioneve dhe teuml armatimeve shpeumlrthyese do ti jepet peumlrpareumlsi peumlrfshirjes seuml balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj

Strategjia e rishikuar neuml vitin 2016 paraqet plane peumlr krijimin e mbledhjes seuml koordinuar ndeumlrsektoriale dhe peumlr regjistrimin e teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neuml familje teuml kryera me armeuml zjarri Kjo peumlrcaktohet neuml objektivin qeuml lidhet me reduktimin e SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe neuml neumlnobjektivin qeuml i referohet monitorimit teuml teuml dheumlnave statistikore peumlr SALW-et dhe municionet

Neuml misionin e saj Strategjia peumlr Kontrollin dhe Grumbullimin e SALW-ve neuml Kosoveuml pohon se njeuml nga objektivat e strategjiseuml eumlshteuml teuml nxiseuml pjeseumlmarrjen e grave (shoqeumlriseuml civile dhe grupeve teuml tjera) neuml zhvillimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve strategjiteuml peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin Sidoqofteuml kjo dispoziteuml e peumlrgjithshme ka teuml beumljeuml shumeuml pak me aktivitetet dhe masat konkrete teuml planifikuara nga dokumenti

haRteumlzimi i faktoReumlve mundeumlsues

Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml procedura e zhvillimit teuml politikave publike keumlrkon zhvillimin e konsultimeve me autoritete teuml tjera peumlrgjegjeumlse shteteumlrore Rrjedhimisht Agjencia peumlr Barazineuml Gjinore u peumlrfshi neuml seminaret parapeumlrgatitore peumlr zhvillimin dhe neuml fazat e meumlvonshme peumlr rishikimin e strategjiseuml peumlr SALW-et Gjateuml keumltij procesi agjencia sugjeroi disa pika dhe beumlri komente peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml draft dokumentin qeuml u miratua meuml voneumli Njeumlkoheumlsisht ndeumlrgjegjeumlsimi i presidentit teuml bordit koordinues peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr sa i peumlrket detyrimit peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore teuml peumlrcaktuar nga Plani i Veprimit peumlr Barazineuml Gjinore dhe detyrimit teuml autoriteteve shteteumlrore peumlr teuml kontribuuar neuml avancimin e baraziseuml gjinore lehteumlsoi peumlrfshirjen e propozimeve me ndjeshmeumlri gjinore Qasja proaktive e Agjenciseuml peumlr Barazineuml Gjinore gjithashtu luajti rol neuml lehteumlsimin e procesit E fundit por jo peumlr nga reumlndeumlsia dokumenti i strategjiseuml neuml vetvete thekson se reumlndeumlsia e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit eumlshteuml njeuml nga parimet e peumlrdorura neuml zhvillimin e strategjiseuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 45

317 Sfidat e pOlitikbeumlrjeS me ndjeShmeumlri gjinOre teuml mbeumlShtetur neuml fakte

Pavareumlsisht hapave fillestareuml teuml ndeumlrmarreuml peumlr integrimin e njeuml perspektive gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve tendencat mbizoteumlruese tregojneuml prioritizim teuml uleumlt teuml problematikave gjinore neuml peumlrgjitheumlsi neuml politikbeumlrjen peumlr SALW-et Klasifikimi i kryer neuml fillim teuml keumltij kapitulli tregon se njeuml integrim gjinor i reumlndeumlsisheumlm por gradual po ndodh veteumlm neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe eumlshteuml kufizuar meuml tej neuml dokumentin e rishikuar Kjo vlen meuml pak neuml rastin e Kosoveumls ku duken qarteuml disa dispozita teuml caktuara me reumlndeumlsi peumlr ccedileumlshtjet gjinore edhe pse ndikimi i tyre nga aktivitetet nuk eumlshteuml i duksheumlm Neuml kuadrot strategjikeuml peumlr SALW-et neuml Mal teuml Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka filluar ende puna me impakt gjinor

Prioritizimi i uleumlt i ccedileumlshtjeve gjinore merr forma teuml ndryshme 1 Rralleuml ndeumlrmerren angazhime teuml shprehura ndaj

integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore si njeuml strategji gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr avancimin e baraziseuml gjinore Edhe kur problematikat gjinore peumlrmenden si neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls integrimi i ccedileumlshtjeve gjinore nuk kuptohet si proces sistematik i shndeumlrrimit teuml shqeteumlsimeve dhe eksperiencave teuml grave dhe burrave neuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve (ECOSOC 1997) Gjinia nuk pozicionohet si njeuml parim gjitheumlpeumlrfshireumls qeuml prek ekspozimin e grave dhe burrave ndaj rreziqeve teuml lidhura me SALW-et dhe formeumlson sjelljen dhe praktikat ndaj SALW-ve por edhe politikat reaguese Edhe pse angazhimi zyrtar peumlr arritjen e integrimit gjinor nuk eumlshteuml parakushti i veteumlm peumlr reagimin gjinor teuml politikave peumlr SALW-et eumlshteuml e qarteuml se kur ka pasur angazhim ai ka formeumlsuar pjeseumlrisht objektivat dhe aktivitetet

2 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml prej dokumenteve strategjikeuml Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka disa ndikime teuml meumltejshme mbi mundeumlsineuml e integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore neuml reagimin me politika Kjo i beumln teuml padukshme efektet shumeuml teuml diferencuara teuml SALW-ve dhe problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kryesisht dhe shpeshhereuml kalojneuml pa u veumlneuml re

3 Nuk kateumldheumlnapeumlrpeumlrdorimineanalizavegjinore teuml sfidave teuml lidhura me SALW-et Peumlr shkak teuml keumlsaj roli qeuml luajneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave ndaj SALW-ve si edhe

rreziqet specifike me baza gjinore nuk shihen si teuml reumlndeumlsisheumlm peumlr sfidat e lidhura me SALW-et ccedilka si rrjedhim ngadaleumlson prioritizimin e tyre neuml politika Duke qeneuml se modelet gjinore nuk po diskutohen ose sfidohen neuml politikat reaguese rezultati peumlrfundimtar i mungeseumls seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe i analizave gjinore mund teuml ccedilojeuml neuml normalizim teuml meumltejsheumlm dhe neuml riprodhim teuml tendencave ekzistuese Meuml tej po riprodhohet ndeumlrgjegjeumlsimi i uleumlt mbi ndeumlrveprimin mes gjiniseuml dhe SALW-ve ndeumlrkoheuml qeuml nevoja peumlr teuml trajtuar problematikat gjinore nuk shihet si njeuml meumlnyreuml peumlr teuml rritur efikasitetin e peumlrgjithsheumlm teuml peumlrpjekjeve peumlr kontrollin e SALW-ve

4 Duke qeneuml se ccedileumlshtjet gjinore mungojneuml ose anashkalohen neuml analizat e situatave ato kaneuml pasur shumeuml pak ndikim peumlr teuml mos theumlneuml aspak mbi meumlnyreumln se si peumlrcaktohen qeumlllimet dhe objektivat Duke vepruar keumlshtu problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kalojneuml teumlreumlsisht pa u veumlneuml re dhe si rrjedhim nuk trajtohen neuml reagimet strategjike ndaj peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml rajonin e Evropeumls Juglindore Njeuml qasje e tilleuml nxit ideneuml se teuml gjitheuml qytetareumlt kaneuml teuml njeumljtat nevoja sigurie dhe nuk arrin teuml njoheuml dallimet qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet tyre Kjo theksohet edhe nga supozimi se teuml gjitha nevojat peumlr siguri mund teuml trajtohen dhe teuml peumlrmbushen peumlrmes teuml njeumljteumls seri masash neuml meumlnyreuml uniforme dhe neutrale ndaj gjiniseuml e cila rrjedhimisht justifikon mungeseumln e problematikave gjinore neuml mesin e qeumlllimeve dhe objektivave Meumlnyrat praktike neuml teuml cilat gjinia formeumlson keumlrkeseumln peumlr armeuml zjarri diferencon efektet mbi grateuml dhe burrat dhe i ekspozon ata ndaj formave specifike teuml dhuneumls me armeuml teuml cilat keumlrkojneuml ndeumlrhyrje specifike dhe rralleuml janeuml objekt politikash Neuml vend teuml njeuml qasjeje sistematike ndaj sfidave teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore ka veteumlm deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr gjurmimin e peumlrpjekjeve neuml zhvillim Rrjedhimisht neuml kushtet e mungeseumls seuml indikatoreumlve teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe teuml instrumenteve teuml peumlrshtatshme teuml monitorimit dhe vlereumlsimit neuml planet e veprimit parashikohen veteumlm peumlrpjekje sporadike peumlr trajtimin praktik teuml ccedileumlshtjeve gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve Neuml keumlteuml aspekt eksperienca ka treguar se kur angazhimet peumlr ccedileumlshtjet gjinorenuk beumlhen teuml matshme peumlrmes peumlrdorimit teuml indikatoreumlve nuk monitorohen dhe nuk janeuml peumlrgjegjeumlsi e veccedilanteuml e askujt ato rralleuml zbatohen Neuml kontekstin e PKV-seuml peumlr armeumlt e vogla meuml tej mund teuml peumlrbeumljeuml problem fakti qeuml pak prej zyrtareumlve peumlrgjegjeumls peumlr monitorimin dhe zbatimin e tij teuml jeneuml eksperteuml teuml ccedileumlshtjeve gjinore ose teuml afteuml peumlr teuml peumlrdorur indikatoreuml neuml meumlnyreuml teuml atilleuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 46

qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

5 Duke pasur parasysh qeuml buxhetet peumlr zbatimin e planeve teuml veprimit nuk peumlrcaktohen neuml dokumentet e disponueshme pa keumlrkime teuml meumltejshme eumlshteuml e pamundur teuml dilet neuml peumlrfundime teuml sakta neumlse keumlto peumlrpjekje fillestare teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore janeuml shoqeumlruar me financim teuml peumlrshtatsheumlm peumlr zbatimin e tyre Gjithashtu nuk ka prova peumlr forma teuml tjera teuml buxhetimit me ndjeshmeumlri gjinore

6 Si peumlrfundim ekziston njeuml tendenceuml sipas seuml cileumls punapeumlrbarazineumlgjinoreshihetveteumlmsipjeseumlebashkeumlpunimitosepjeseumlmarrjesseumlorganizataveteuml shoqeumlriseuml civile Ndeumlrkoheuml qeuml kjo peumlrbeumln njeuml njohje teuml puneumls katalizatore teuml shoqeumlriseuml civile veccedilaneumlrisht teuml OJQ-ve teuml grave aspekti gjinor i kontrollit teuml SALW-ve nuk duhet teuml kufizohet neuml fusha teuml caktuara por teuml jeteuml i hapur ndaj aktoreumlve teuml politikave dhe veccedilaneumlrisht

ndaj grupeve teuml interesit Po keumlshtu praktikat e mira teuml bashkeumlpunimit me organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe me institucionet e baraziseuml gjinore duhet teuml peumlrshkalleumlzohen

7 Praktikat neuml zhvillim edhe pse teuml reumlndeumlsishme peumlrbeumljneuml njeuml qasje teuml ngadalteuml qeuml mjaftohet me peumlrmendjen shkarazi teuml grave dhe ccedileumlshtjeve gjinore larg qasjes seuml artikuluar dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse qeuml nevojitet peumlr teuml trajtuar natyreumln e shumeumlfishteuml teuml marreumldheumlnies ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve Peumlr shkak teuml teuml gjitha sfidave teuml hasura gjateuml peumlrpjekjeve peumlr ti vendosur ccedileumlshtjet gjinore neuml axhendeumln e kontrollit teuml SALW-ve si edhe peumlr shkalleumlzimin e problemit eumlshteuml akoma meuml e reumlndeumlsishme teuml peumlrmireumlsohen dhe peumlrshkalleumlzohen praktikat meuml teuml mira neuml zhvillim dhe teuml konsiderohet si urgjente ccedileumlshtja e integrimit teuml baraziseuml gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve

kutia 5 teuml dheumlnat e ndaRa siPas gjiniseuml

Mospeumlrdorimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml analizimin e situateumls eumlshteuml njeuml ccedileumlshtje e shumanshme Praktikat dhe procedurat ekzistuese administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave nuk ofrojneuml gjithnjeuml teuml tilla teuml dheumlna Kur teuml dheumlnat ekzistojneuml ato nuk peumlrpunohen ose publikohen rregullisht neuml meumlnyreuml qeuml ta beumljneuml aspektin gjinor teuml duksheumlm Neuml aneumln tjeteumlr keumlto sfida teuml vazhdueshme neuml marrjen e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml tregojneuml prioritizimin ose ndeumlrgjegjeumlsimin e uleumlt mbi rolin e gjiniseuml si faktor neuml politikbeumlrje Edhe pse shkon peumlrtej qeumlllimit teuml keumltij raporti keumlto sfida gjithashtu mund teuml lidhen me njeuml sfideuml meuml teuml madhe teuml avancimit teuml njeuml qasjeje teuml bazuar neuml fakte neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve Njeuml tipar i peumlrbashkeumlt i strategjive peumlr SALW-et eumlshteuml fakti se aspektet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me sigurineuml e njereumlzve dhe sfidat e lidhura me peumlrhapjen e armeumlve peumlrshkruhen neuml peumlrgjitheumlsi neuml vend qeuml teuml artikulohen neuml detaje

Kjo krijon peumlrshtypjen se peumlrpjekjet strategjike peumlr teuml frenuar problemin e peumlrhapjes seuml armeumlve veccedilaneumlrisht peumlr sa i peumlrket dhuneumls me armeuml nuk bazohen neuml teuml dheumlna teuml mjaftueshme ccedilka peumlrbeumln njeuml tendenceuml peumlrseumlriteumlse dhe teuml peumlrhapur (OBSH UNODC 2014 f 25) Peumlr sa i peumlrket ccedileumlshtjeve gjinore nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml pareuml neumlse peumlrdorimi i uleumlt i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml lidhet neuml ndonjeuml meumlnyreuml ose neumlse reflekton llojin e procesit teuml politikave duke peumlrfshireuml peumlrbeumlrjen e grupit teuml puneumls dhe pjeseumlmarrjen e pamjaftueshme teuml specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore (Cukier 2009)

Sidoqofteuml eumlshteuml e qarteuml se komisionet e SALW-ve gjithashtu po hasin veumlshtireumlsi peumlr shkak teuml mungeseumls seuml teuml dheumlnave gjeuml qeuml pranohet edhe neuml planet e tyre teuml veprimit (peumlr shembull disa strategji parashikojneuml teuml ndeumlrmerren disa veprime peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ose mbledhjes seuml teuml dheumlnave) Ekziston njeuml nevojeuml urgjente peumlr teuml trajtuar problemin e teuml dheumlnave teuml pamjaftueshme

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 47

32 kuAdri Ligjor peumlr SALW-et reumlndeumlSiA e LufteumlS kundeumlR dhuneumls neuml familje

Sa i peumlrket problematikave teuml politikave gjinore teuml peumlrshkruara neuml kapitullin 2 kuadrot ligjoreuml teuml vendeve teuml Evropeumls Juglindore peumlr kontrollin e SALW-ve janeuml pareuml kryesisht neuml drejtim teuml peumlrgjigjes seuml tyre ndaj ndikimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje dhe neuml dhuneumln kundeumlr grave Ligjet aktuale peumlr armeumlt e zjarrit me peumlrjashtim teuml dhuneumls neuml familje thuajse nuk identifikojneuml fare faktoreumlt e tjereuml thelbeumlsoreuml gjinoreuml qeuml luajneuml rol neuml formeumlsimin e rreziqeve dhe sjelljeve teuml lidhura me SALW-et teuml tilla si ndeumlrthurja e gjiniseuml dhe mosheumls e cila do teuml diskutohet meuml voneuml

Lidhur me dhuneumln neuml familje akte teuml ndryshme ligjore janeuml miratuar peumlr teuml trajtuar dhe rregulluar rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim kryesisht peumlrmes rregullimitteumlzoteumlrimitteumlarmeumlvengapersonacivileuml Edhe pse misheumlrojneuml njeuml seumlreuml masash praktike siccedil edhe dokumentohet nga hulumtimet e meumlparshme (Cukier 2002 Dokmanović 2007 Shaw 2013 KKA 2015) qasjet mbizoteumlruese teuml ndeumlrhyrjeve ligjore neuml keumlteuml drejtim janeuml

1 Kufizimi i aksesit tek armeumlt e zjarrit peumlr personat e peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje peumlrmes kushteumlzimeve ligjore dhe kritereve teuml zoteumlsiseuml teuml nevojshme peumlr teuml marreuml njeuml leje peumlr armeuml zjarri

2 Heqja e armeumlve teuml zjarrit dhe revokimi i lejes peumlr armeuml zjarri kur dhuna neuml familje ndodh dhe armeumlt e zjarrit janeuml neuml zoteumlrim

321 dhuna neuml familje Si faktOr kufizueS i dheumlnieS Seuml lejeve peumlr armeuml zjarri

Sa i peumlrket rregullimit teuml armeumlmbajtjes ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore peumlrcaktojneuml njeuml seumlreuml kriteresh teuml detyrueshme zoteumlsie peumlr dheumlnien e autorizimeve peumlr blerjen mbajtjen dheose peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Kushtet e dheumlnies seuml lejes zakonisht peumlrfshijneuml shteteumlsineuml kufirin e mosheumls teuml mos keteuml precedenteuml penaleuml certifikateumln sheumlndeteumlsore nevojeuml teuml qeneumlsishmearsye teuml justifikueshme dhe njohuri teorike dhe praktike teuml peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit

Megjitheumlse tashmeuml janeuml teuml njohura lidhjet mes armeumlve teuml vogla dhe dhuneumls neuml familje dispozitat e parashikuara neuml ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml ndryshime teuml

dukshme neuml aspektin se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe peumlrkufizimit ligjor teuml njeuml incidenti teuml dhuneumls neuml familje qeuml eumlshteuml peumlrcaktuar si parakusht peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit Kjo pasqyron si meumlnyreumln e teuml kuptuarit teuml rrezikut teuml veccedilanteuml vdekjeprureumls ashtu edhe prioritetet e politikave teuml caktuara peumlr ccedileumlshtjen dhe gjithashtu ka njeuml ndikim teuml drejtpeumlrdrejteuml neuml nivelin e mbrojtjes seuml parashikuar

Neuml keumlteuml drejtim ndeumlrhyrjet me qeumlllim kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit pra kufizimin e dheumlnies seuml autorizimeve peumlr teuml blereuml dhe zoteumlruar armeuml zjarri ndryshojneuml kryesisht neuml meumlnyreumln se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe mund teuml klasifikohen neuml dy grupe

bull Arsyet peumlr kufizimet e aksesit tek armeumlt e zjarrit janeuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml teuml qarteuml me ngjarjet ose historikun penal teuml dhuneumls neuml familje ose duke iu referuar kontekstit familjar (dheose marreumldheumlnieve familjare problematike)

bull Kufizimet janeuml teuml bazuara neuml historikun penal teuml aplikantit dhe dhuna neuml familje peumlrfshihet veteumlm neuml meumlnyreuml indirekte pasi ajo peumlrbeumln vepeumlr penale e cila ndiqet ex officio dhe peumlr keumlteuml arsye ajo peumlrfaqeumlson njeuml shkak peumlr refuzimin e dheumlnies seuml autorizimit peumlr leje

Peumlr shkak teuml reformave teuml fundit ligjore shumica e vendeve dhe territoreve neuml keumlteuml rajon janeuml pjeseuml e grupit teuml pareuml legjislacioni neuml fuqi i teuml cilave merr neuml konsiderateuml dhuneumln neuml familje

bull Neuml Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt (2014) keumlrkon qeuml njeuml person neuml meumlnyreuml qeuml teuml jeteuml peumlrfitues i njeuml prej llojeve teuml autorizimeve duhet qeuml teuml mos keteuml qeneuml i evidentuar peumlr raste teuml vepreumls penale teuml dhuneumls neuml familje (neni 34)

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml pavareumlsisht nga sistemi i decentralizuar i rregullave masat ligjore tregojneuml ngjashmeumlri teuml konsiderueshme dhe kjo eumlshteuml neuml peumlrgjitheumlsi e nevojshme qeuml autorizimi teuml jepet neumlse nuk ka rrethana qeuml tregojneuml se njeuml armeuml mund teuml keqpeumlrdoret peumlr shkak teuml raporteve problematike neuml familje

bull Ligji Peumlr armeumlt i Kosoveumls (2015) peumlrcakton se peumllqimi peumlr teuml blereuml njeuml armeuml zjarri nuk mund ti leumlshohet njeuml personi neumlse aiajo paraqet rrezik peumlr veten e tijsaj rendin publik dhe sigurineuml publike (neni 7) Rrethanat qeuml tregojneuml se armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneuml neuml familje konsiderohen si rrezik peumlr rendin dhe sigurineuml publike (neni 10)

bull Neuml Malin e Zi ligji Peumlr armeumlt (2015) keumlrkon qeuml peumlr teuml marreuml njeuml armeuml zjarri personi nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr vepra penale kundeumlr marteseumls dhe kundeumlr familjes dhe nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr kundeumlrvajtje

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 48

qeuml lidhen me elemente teuml dhuneumls neuml familje Peumlr meuml tepeumlr eumlshteuml kusht qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje teuml cilat mund teuml ccedilojneuml neuml keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit

bull Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet (2015) neuml Serbi peumlrcakton se peumlr teuml marreuml njeuml armeuml personi nuk duhet teuml keteuml s deumlnime me vendim teuml formeumls seuml prereuml me burg peumlr krime kundeumlr marteseumls dhe familjes ose hetime teuml hapura peumlr akte teuml tilla kriminale dhe gjateuml kateumlr viteve teuml fundit as deumlnime peumlr kundeumlrvajtje peumlr teuml cilat eumlshteuml shpallur deumlnimi me burg dhe as hetime teuml hapura peumlr shkelje teuml rendit dhe qeteumlsiseuml publike dhe as peumlr vepra penale teuml parashikuara neuml keumlteuml ligj (neni 11) Njeumlkoheumlsisht eumlshteuml e nevojshme qeuml sjellja e personit teuml mos tregojeuml se aiajo peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten e tijsaj apo peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin dhe qeteumlsineuml publike e cila duhet teuml veumlrtetohet nga verifikimi i siguriseuml neuml vendbanimin ose vendin e tijsaj teuml puneumls (neni 11)

bull Ligji Peumlr armeumlt (2010) neuml fuqi neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk i referohet drejtpeumlrseumldrejti dhuneumls neuml familje por zoteumlrimi i njeuml arme keumlrkon qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana qeuml tregojneuml se arma mund teuml keqpeumlrdoret sidomos kur personi eumlshteuml regjistruar neuml regjistrin e organit kompetent peumlr marreumldheumlnie problematike neuml familje (neni 12)

Veteumlm ligji i Moldaviseuml Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil (2012) nuk peumlrmban referenca teuml qarta peumlr dhuneumln neuml familje

Dallimet mes masave ligjore peumlr dhuneumln neuml familje mund teuml veumlrehen edhe te fazat e njeuml procesi hetimor qeuml peumlrbeumljneuml arsye peumlr refuzimin e autorizimit peumlr zoteumlrim teuml armeumlve teuml zjarrit teuml cilat mund teuml sjellin pasoja teuml reumlnda peumlr sigurineuml veccedilaneumlrisht peumlr shkak teuml natyreumls komplekse teuml dhuneumls neuml familje Neuml keumlteuml aspekt ligjet e Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe Malit teuml Zi peumlrcaktojneuml se fakti qeuml armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneumlneumlfamilje duhet teuml konsiderohet si arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Neuml Moldavi Serbi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml fakti se njeuml person ka marreuml njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml ose se hetimet kaneuml filluar peumlrbeumln arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Mosdheumlnia e peumllqimit keumlrkohet edhe neuml rastin kur personi peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten ose peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin publik

322 dhuna neuml familje dhe heQja e armeumlve teuml zjarrit

Ndeumlrsa masat e peumlrshkruara meuml lart ndalojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit peumlr persona me precedenteuml penal njeuml tjeteumlr

drejtim i masave ligjore qeuml synon reduktimin e rrezikut teuml keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit brenda kontekstit familjar ka teuml beumljeuml me pezullimin e lejes ose konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit neumlse dhuna neuml familje ndodh

Neuml shumiceumln e ligjeve peumlr armeumlt arsyet peumlr heqjen e armeumlve teuml zjarrit ose peumlr heqjenpezullimin e lejes janeuml teuml peumlrkufizuara neuml peumlrgjitheumlsi si shkelje ose mosrespektim i kushteve peumlr marrjen e lejes qeuml e beumln njeuml person teuml papeumlrshtatsheumlm peumlr teuml Neuml keumlteuml aspekt kryerja e dhuneumls neuml familje paraqet arsye edhe pse meuml seuml shumti nuk eumlshteuml qarteumlsisht e peumlrmendur pasi konsiderohet si pjeseuml e veprave penale neuml peumlrgjitheumlsi

Veteumlm ligji Peumlr armeumlt neuml Malin e Zi neuml meumlnyreuml teuml qarteuml i referohet dhuneumls neuml familje dhe i jep teuml drejteuml Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme qeuml neumlse rrethanat tregojneuml se armeumlt mund teuml keqpeumlrdoren sidomos peumlr shkak teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje armeumlt municionet dhe dokumentet e armeumlve do teuml bllokohen menjeumlhereuml edhe peumlrpara se sa hetimet peumlr vepreumln penale kundeumlrvajtjen ose shkeljen administrative teuml jeneuml peumlrmbyllur dhe do mbahen teuml bllokuara deri sa hetimet teuml peumlrmbyllen neuml meumlnyreuml qeuml teuml ndeumlrmerren masa peumlr mbrojtjen kundeumlrdhuneumlsneumlfamilje ose peumlr mbrojtjen e rendit publik teuml cilat duhet teuml zbatohen pa voneseuml ndeumlrsa nevojitet qeuml faktet neuml bazeuml teuml teuml cilave merret vendimi peumlr bllokimin e armeumlve teuml jeneuml teuml pakteumln rrethanore (neni 50)

Peumlr sa i peumlrket dhuneumls neuml familje masat peumlr rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve rregullohen edhe me akte teuml tjera ligjore Ligjet peumlr policineuml neuml peumlrgjitheumlsi e autorizojneuml policineuml qeuml teuml kryejeuml kontrolle sigurie apo keumlrkime peumlr sende peumlr shembull armeuml dhe peumlrkoheumlsisht ti bllokojeuml ato kur kjo eumlshteuml e domosdoshme peumlr mbrojtjen e siguriseuml publike ose neumlse rrethanat sugjerojneuml se sendi mund teuml peumlrdoret peumlr teuml kryer njeuml vepeumlr penale ose kundeumlrvajtje Peumlr shembull ligji peumlr policineuml neuml Kosoveuml e autorizon policineuml teuml kryejeuml kontrolle parandaluese peumlr teuml bllokuar armeuml ose sende teuml tjera qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml apo peumlr teuml parandaluar aktivitetet qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml (neni 22) Dispozita me kompetenca teuml ngjashme policore janeuml teuml pranishme neuml teuml gjitha ligjet neuml rajon

Peumlrtej keumlsaj kodet e procedureumls penale autorizojneuml prokuroreumlt ose punonjeumlsit e policiseuml peumlr ndeumlrmarrjen e kontrolleve teuml objekteve ose personave me qeumlllim parandalimin e njeuml keumlrceumlnimi teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz ndaj personave apo pasuriseuml Peumlr shembull Kodi i Procedureumls Penale i Malit teuml Zi peumlrcakton se punonjeumlsit e autorizuar teuml policiseuml mund teuml kryejneuml kontrollin e personave kur janeuml neuml zbatim teuml njeuml urdhri peumlr arrestimin ose ndalimin e detyruesheumlm neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi zoteumlron armeuml ose mjete teuml rrezikshme ose neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi do teuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 49

hedheuml fsheheuml ose shkateumlrrojeuml sendet qeuml duhet teuml merren prej tijsaj si proveuml neuml njeuml hetim penal (neni 83)

323 ligjet kundeumlr dhuneumlS neuml familje dhe SalW

Neuml legjislacionin kundeumlr dhuneumls neuml familje i miratuar peumlrgjitheumlsisht koheumlt e fundit neuml teuml gjitheuml rajonin ka edhe peumlrpjekje teuml dukshme peumlr teuml trajtuar ndeumlrlidhjen mes dhuneumls neuml familje dhe armeumlve teuml zjarrit dhe peumlr teuml siguruar masa peumlr shmangien ose zbutjen e rreziqeve qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Tendenca dominuese eumlshteuml qeuml ti japeuml precedenceuml heqjes seuml armeumlve duke e inkuadruar keumlteuml si njeuml maseuml mbrojteumlse Megjithateuml keumlto peumlrpjekje nuk janeuml as teuml njeumljta dhe as teuml pranishme neuml teuml gjitheuml rajonin dhe miratimi i ligjeve peumlr dhuneumln neuml familje nuk eumlshteuml universal (peumlr shembull Republika e Serbiseuml)

bull Peumlr shembull neuml ligjin e Shqipeumlriseuml peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare neuml kapitullin qeuml i referohet masave mbrojteumlse thuhet se mbrojtja kundeumlr dhuneumls neuml familje mes teuml tjerave do teuml sigurohet duke urdheumlruar organet zbatuese teuml ligjit qeuml teuml bllokojneuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket autorit teuml zbuluara gjateuml kontrollit policor ose duke e urdheumlruar autorin qeuml teuml doreumlzojeuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket atij Njeumlkoheumlsisht peumlrcaktohet se neumlse armeumlt janeuml bllokuar ato mund teuml kthehen veteumlm pas mbarimit teuml urdhrit teuml mbrojtjes dhe marrjes seuml njeuml vendimi gjyqeumlsor Gjithashtu neuml qofteuml se arma eumlshteuml bllokuar dhe personi ka njeuml autorizim peumlr armeumln gjykata njofton autoritetin peumlrkateumls administrativ ose pezullon autorizimin e armeumls derisa teuml mbarojeuml urdhri i mbrojtjes (neni 10)

bull Neuml ligjin e Moldaviseuml peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje neuml fuqi qeuml nga viti 2008 armeumlt e zjarrit peumlrmenden neuml nenin referuar masave teuml mbrojtjes ku peumlrcaktohet se gjykata brenda 24 oreumlve nga marrja e keumlrkeseumls nxjerr urdhrin e mbrojtjes peumlr teuml ndihmuar viktimeumln duke ndaluar agresorin teuml mbajeuml ose peumlrdoreuml armeuml zjarri

bull Neuml ligjin peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Kosoveuml bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar si njeuml maseuml e veccedilanteuml konfiskuese peumlr arsye mbrojtjeje Neuml keumlteuml aspekt konfiskimi i sendeve me aneuml teuml teuml cilave eumlshteuml kryer akti i dhuneumls apo i sendeve me aneuml teuml teuml cilave dyshohet se akti i dhuneumls mund teuml peumlrseumlritet vendoset me qeumlllimin peumlr teuml mbrojtur personin kundeumlr teuml cilit eumlshteuml ushtruar dhuna neuml familje (neni 10) Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Ish-Republikeumln

Jugosllave teuml Maqedoniseuml punonjeumlsi i policiseuml eumlshteuml i autorizuar teuml bllokojeuml armeumln dhe lejen neuml meumlnyreuml qeuml teuml heqeuml njeuml keumlrceumlnim teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz peumlr jeteumln dhe integritetin fizik teuml viktimeumls Bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar edhe si njeuml maseuml mbrojteumlse

bull Ligji peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Malin e Zi nuk i referohet neuml meumlnyreuml teuml qarteuml armeumlve teuml vogla por bazuar tek ndeumlrhyrjet emergjente (neni 10) ligji thekson se pas marrjes seuml njeuml raporti mbi rastet e dhuneumls policia merr masa teuml menjeumlhershme peumlr teuml mbrojtur viktimeumln neuml peumlrputhje me keumlteuml ligj dhe ligjet e tjera qeuml rregullojneuml funksionet e policiseuml procedurat ndaj kundeumlrvajtjeve procedurat ndaj veprave penale dhe mbrojtjen e deumlshmitareumlve

bull Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml ligji peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje parashikon heqjen e armeumlve teuml zjarrit si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml minimizuar rrezikun neuml rastet e dhuneumls neuml familje (2015) Neuml nenin 29 peumlrcaktohet se punonjeumlsit e policiseuml konfiskojneuml peumlrkoheumlsisht armeumlt e autorit teuml vepreumls penale dhe iniciojneuml procedurat neuml peumlrputhje me ligjin peumlr heqjen e armeumlve teuml armeumlve teuml koleksionit apo lejes peumlr mbajtjen e armeumlve

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml armeumlt e zjarrit nuk peumlrmenden as neuml ligjin neuml fuqi neuml Federateumln e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe as neuml ligjin neuml fuqi neuml Republikeumln Seumlrbska

Peumlrveccedil keumlsaj instrumente teuml tilla si protokollet neuml rastet e dhuneumls neuml familje pranojneuml nevojeumln peumlr teuml shqyrtuar rreziqet neuml lidhje me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit Peumlr shembull Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi thekson se rastet e dhuneumls neuml familje paraqesin rrezikshmeumlri teuml larteuml si peumlr viktimat ashtu edhe peumlr punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml aspekt punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml beumljneuml njeuml vlereumlsimin teuml rreziqeve teuml mundshme peumlr sigurineuml e tyre si edhe ateuml teuml viktimeumls dhe teuml marrin teuml gjitha masat e nevojshme dhe hapat e duhur paraprakeuml peumlr garantimin e siguriseuml Prania e armeumlve renditet e para ndeumlr rreziqet meuml teuml zakonshme neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Protokolli 2011 f 11) Protokolli ofron gjithashtu udheumlzime teuml holleumlsishme peumlr punonjeumlsit e policiseuml se si duhet vepruar neuml momentin e mbeumlrritjes neuml vendin e ngjarjes Punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml verifikojneuml neumlse ndonjeuml prej aneumltareumlve teuml familjes zoteumlron armeuml apo ka mundeumlsineuml e aksesit tek armeumlt Neumlse njeuml gjeuml e tilleuml rezulton e veumlrteteuml ccedildo armeuml konfiskohet peumlrkoheumlsisht dhe fillohen procedurat peumlr propozimin e konfiskimit teuml peumlrhersheumlm Neuml rast se konstatohet armeumlmbajtja e jashteumlligjshme masa

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 50

teuml menjeumlhershme ndeumlrmerren peumlr ta gjetur armeumln dhe peumlr ta konfiskuar ateuml duke respektuar dispozitat e Kodit teuml Procedureumls Penale

Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje i Malit teuml Zi detyron punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml peumlrcaktojneuml neumlse armeumlt janeuml teuml pranishme dhe neumlse po teuml ndeumlrmarrin teuml gjitha veprimet ligjore peumlr ti bllokuar ato pavareumlsisht neumlse ato janeuml teuml ligjshme

apo teuml jashteumlligjshme Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml neuml bazeuml teuml procedurave peumlr zbatimin e masave mbrojteumlse peumlr viktimat e dhuneumls neuml familje dhe teuml aneumltareumlve teuml familjeve teuml tyre ndalimi i zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe konfiskimi i tyre neuml peumlrputhje me ligjin peumlr armeumlt e zjarrit peumlrcaktohen si masa mbrojteumlse Procedurat e vlereumlsimit teuml rrezikut detyrojneuml punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml japin informacion neumlse njeuml armeuml eumlshteuml duke u peumlrdorur apo mund teuml peumlrdoret nga njeuml dhunues

kutia 6 stRategjiteuml PeumlR mbRojtjen nga dhuna neuml familje dhe salW

Strategjiteuml peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls ndaj grave teuml miratuara neuml pjeseumln meuml teuml madhe teuml rajonit i prekin shumeuml pak ccedileumlshtjet e SALW-ve si neuml aspektin e efekteve mbi grateuml dhe burrat ashtu edhe mbi pabarazineuml gjinore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Ndoneumlse shumica e strategjive teuml baraziseuml gjinore dhe teuml dhuneumls neuml familje parashikojneuml njeuml grup teuml caktuar masash qeuml synojneuml ndryshimin e modeleve mbizoteumlruese gjinore ato nuk parashikojneuml sa duhet lidhjen e drejtpeumlrdrejteuml mes roleve gjinore dhe ccedileumlshtjeve teuml SALW-ve dhe dhuneumls me armeuml si dhe efektet e diferencuara teuml armeumlve teuml zjarrit mbi grateuml e burrat dhe mekanizmat neuml teuml cileumlt rolet gjinore ndikojneuml mbi ccedileumlshtjet mbizoteumlruese teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore nuk janeuml trajtuar neuml meumlnyreumln e duhur

Megjithateuml Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml Familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls neuml Serbi si edhe Strategjia peumlr Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Formave teuml Tjera teuml Dhuneumls me Bazeuml Gjinore 2008 (e cila i paraprinte Programit) peumlrmbajneuml rekomandime peumlr peumlrmireumlsimin e kuadrit ligjor qeuml rregullon SALW-et neuml lidhje me dhuneumln neuml familje Njeuml gameuml e gjereuml e rekomandimeve teuml parashikuara

janeuml shtimi i kritereve qeuml duhen ploteumlsuar peumlr dheumlnien e lejes peumlr teuml blereuml zoteumlruar dhe mbajtur armeuml zjarri peumlrfshirja e teuml gjitha veprave penale si edhe e kundeumlrvajtjeve me elementeuml dhune si kufizime peumlr marrjen e lejes pavareumlsisht nga lloji dhe masa e deumlnimit masa parandaluese kundeumlr njeuml aplikanti ose peumlrfshirja edhe e deumlnimit penal teuml shtyreuml ose teuml dheumlneuml me kusht neuml ligjin peumlr armeumlt e zjarrit dhe municionet si arsye penguese peumlr dheumlnien e lejes peumlrmireumlsimi i kuadrit peumlr bllokimin e armeumlve teuml zjarrit teuml njeuml aneumltari teuml forcave teuml siguriseuml kur vendosen masa mbrojtje kundeumlr tij apo kur ndaj tij aplikohet shtyrja e vendimit penal ose deumlnimi me kusht peumlrfshirja e njoftimit bashkeumlshortor dhe njoftimi i aneumltareumlve teuml tjereuml teuml familjes neuml lidhje me keumlrkesat e paraqitura peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit dhe krijimi i njeuml regjistri teuml aneumltareumlve teuml klubeve teuml qitjes dhe gjuetiseuml

Disa faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm janeuml evidentuarii Procesi me pjeseumlmarrje teuml gjereuml peumlr zhvillimin e politikave mundeumlsoi dialogun mes aktoreumlve teuml ndrysheumlm Autori i studimit krahasues teuml mbeumlshtetur nga SEESAC mbi lidhjet mes zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe dhuneumls neuml familje mori pjeseuml neuml grupin e puneumls dhe kontribuoi me ekspertizeumln e prodhuar nga ky studim Organizatat e grave ndihmuan neuml zgjidhjet me politika peumlrmes ekspertizeumls seuml tyre peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlrmes peumlrvojeumls praktike me keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje ndeumlrsa zyrtareumlt e zbatimit teuml ligjit paraqiteumln sugjerimet e tyre peumlr ndryshimet neuml legjislacionin peumlr armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 51

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me pOlitika

Pavareumlsisht njohjes seuml rreziqeve teuml pashmangshme qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar ndeumlrhyrjet ligjore janeuml ende teuml kufizuara sa i peumlrket qeumlllimit teuml tyre dhe ende nuk arrijneuml teuml adresojneuml neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme kompleksitetin e dhuneumls neuml familje Ka disa aspekte teuml dhuneumls

neuml familje qeuml kufizojneuml efikasitetin e ligjeve qeuml rregullojneuml armeumlt e zjarrit dhe qeuml keumlrkojneuml zgjidhje meuml specifike

Praktika e peumlrhapur e kontrollit teuml detyruesheumlm teuml seuml kaluareumls mund teuml parandalojeuml neuml meumlnyreuml efektive blerjen ose mbajtjen e armeumlve neumlse ka njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml peumlr dhuneuml neuml familje si vepeumlr penale ose si kundeumlrvajtje ose neumlse ka teuml dheumlna teuml tjera teuml sjelljes seuml dhunshme apo neumlse veumlmendje e veccedilanteuml i kushtohet dhuneumls neuml familje kur ndeumlrmerret verifikimi i siguriseuml Megjithateuml kjo nuk i identifikon ploteumlsisht teuml gjitha rastet e ndodhura teuml dhuneumls neuml familje Peumlr shembull pezullimi i teuml drejtave peumlr peumlrdorimin e armeumlve pas incidenteve teuml dhuneumls nga partneri intim dhe peumlrdorimi i vlereumlsimit teuml rrezikut peumlr vrasjen e partnerit intim mund teuml ndihmojneuml neuml parandalimin e dhuneumls seuml meumlvonshme por veteumlm neumlse rastet denoncohen ndeumlrkoheuml qeuml neuml teuml veumlrteteuml shumeuml pak prej tyre denoncohen (Shaw 2013 f 17)

Siccedil edhe u theksua meuml lart dhuna neuml familje neuml shumiceumln e rasteve nuk denoncohet gjeuml qeuml pengon efikasitetin e ndeumlrhyrjeve me politika dhe kufizon zbatimet e dispozitave ligjore Peumlr shembull dy studime teuml kryera neuml Serbi kaneuml treguar se dhuna neuml familje denoncohet neuml polici neuml meuml pak se 25 peumlr qind teuml rasteve (Nikolic - Ristanovic et al 2009 Babović Ginić Vuković 2010) Kjo eumlshteuml neumln mesataren e denoncimit teuml veprave teuml tjera penale gjeuml qeuml veumlrteton se institucionet kompetente meuml shpesh nuk kaneuml informacion mbi dhuneumln dhe rrjedhimisht nuk mund teuml veprojneuml duke e beumlreuml efikasitetin e masave ligjore peumlr kufizimin e aksesit teuml abuzuesve tek armeumlt teuml pavlefsheumlm

Peumlr meuml tepeumlr edhe kur dhuna denoncohet politikat e buta penale shpesh ccedilojneuml neuml refuzimin e shumiceumls seuml akuzave Peumlr shembull njeuml studim mbi reagimin e sistemit teuml drejteumlsiseuml penale ndaj dhuneumls neuml familje (Jovanović Simeunović Pantić Macanović 2012) tregon se denoncimet hidhen poshteuml nga prokuroreumlt neuml 667 peumlr qind teuml rasteve kryesisht peumlr shkak teuml provave teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shumica e rasteve teuml tilla teuml refuzuara janeuml ato qeuml peumlrfshijneuml dhuneumln nga partneri Siccedil veumlrehet nga studimi i vendimeve gjyqeumlsore pjesa deumlrrmuese janeuml deumlnime teuml pezulluara me kusht (743 peumlr qind) ndeumlrkoheuml qeuml veteumlm njeuml e pesta e shkeleumlsve deumlnohet Neuml 901 peumlr qind teuml rasteve ishin rrethanat lehteumlsuese ato qeuml ndikuan neuml vendim ndeumlr teuml cilat mbizoteumlruese janeuml mungesa e deumlnimeve teuml meumlparshme (237 peumlr qind) dhe teuml qenit prind (214 peumlr qind) (PSRZRP 2013 f 10) gjeuml qeuml tregon njeuml mungeseuml teuml teuml kuptuarit teuml dhuneumls neuml familje dhe marreumldheumlniet e forceumls brenda keumltij konteksti

Njeuml analizeuml e vendimeve gjyqeumlsore neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml peumlr deumlnimet e vendosura peumlr ushtrim teuml dhuneumls neuml familje tregon se peumlrdorimi i masave alternative eumlshteuml meuml i shpeshteuml peumlr personat e deumlnuar peumlr dhuneumln neuml familje gjeuml qeuml

kutia 7 inkuadRimi i dhuneumls

Peumlrkundeumlr peumlrpjekjeve teuml meumldha peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje ka njeuml tendenceuml neuml kuadrin ligjor peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore sa i peumlrket meumlnyrave se si dhuna neuml familje peumlrkufizohet teuml cilat ndryshojneuml shumeuml Ligjet neuml Shqipeumlri dhe Mal teuml Zi i referohen neuml meumlnyreuml teuml qarteuml dhuneumls neuml familje (Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt neni 34 2014 Mali i Zi ligji Peumlr armeumlt neni 13 2015) ndeumlrsa neuml Kosoveuml dhuna neuml familje peumlrmendet neuml kuadrin e rrezikut peumlr rendin publik dhe sigurineuml publike (ligji Peumlr armeumlt nenet 7 dhe 10 2015) Ligji serb i armeumlve e peumlrfshin dhuneumln neuml familje neuml grupin e krimeve kundeumlr marteseumls dhe familjes (ligji Peumlr armeumlt neni 11 2015) ndeumlrkoheuml qeuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml e peumlrcakton si njeuml marreumldheumlnie shumeuml problematike gjeuml qeuml eumlshteuml e njeumljteuml edhe neuml shumiceumln e ligjeve neuml fuqi neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Duke pasur parasysh se kjo formeuml e dhuneumls prek grateuml neuml meumlnyreuml disproporcionale eumlshteuml e domosdoshme teuml shihet neumlse inkuadrime teuml ndryshme sjellin rrjedhimisht edhe masa teuml ndryshme institucionale Disa peumlrkufizime teuml caktuara mund teuml zvogeumllojneuml reumlndeumlsineuml e veumlrteteuml teuml rreziqeve dhe teuml injorojneuml keumlteuml ccedilekuilibeumlr gjinor apo asimetri gjinore teuml forceumls dhe teuml peumlrgjegjeumlsiseuml mes viktimeumls dhe dhunuesit si edhe teuml injorojneuml shqeteumlsimet e siguriseuml peumlr viktimeumln (Ignjatović 2011 f 31-32)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 52

deumlshmon se qeumlllimi i deumlnimit peumlr keumlteuml kategori personash teuml deumlnuar meuml shpesh pritet teuml arrihet neumlpeumlrmjet paralajmeumlrimit me aneuml teuml keumlrceumlnimit me deumlnim Kjo tregon se deumlnimi sistematik i autoreumlve teuml keumltij krimi teuml veccedilanteuml eumlshteuml i njeumlansheumlm dhe jo i qeumlndruesheumlm (Mirceva Caceva Kenig 2014 f 47)

Njeumlkoheumlsisht duhet peumlrcaktuar edhe neumlse masat ligjore ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si shtyrja e ndjekjes penale ndikojneuml neuml aksesin tek armeumlt e zjarrit dhe rritjen e rrezikut teuml rezultatit vdekjeprureumls E njeumljta gjeuml duhet beumlreuml edhe peumlr disa tendenca teuml peumlrgjithshme teuml procedurave juridike ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si teumlrheqja e shpeshteuml e grave nga proceset gjyqeumlsore apo dheumlnia e paralajmeumlrimeve teuml thjeshta nga ana e policiseuml peumlr incidentet e dhuneumls neuml familje qeuml neuml fakt neuml disa raste eumlshteuml edhe forma mbizoteumlruese e veprimit policor Sipas teuml dheumlnave nga Avokati i Popullit i Krahineumls seuml Vojvodineumls neuml vitin 2015 nga 8133 keumlrkesa peumlr ndeumlrhyrjen e policiseuml peumlr mbrojtje nga dhuna neuml familje paralajmeumlrimet ishin masa meuml e shpeshteuml e marreuml nga punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml ishin zgjidhur 77 peumlr qind e incidenteve

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC neuml bashkeumlpunim edhe me komisionet e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml se dhuna neuml familje rralleuml peumlrdoret si arsye peumlr kufizimin e lejeve peumlr armeuml zjarri Peumlr shembull neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml gjateuml periudheumls 2011-2015 veteumlm 33 peumlr qind e numrit teuml peumlrgjithsheumlm teuml lejeve teuml refuzuara lidhej me arsyen e dhuneumls neuml familje Neuml Malin e Zi gjateuml seuml njeumljteumls periudheuml nuk ka pasur raste neuml teuml cilat autorizimi peumlr leje eumlshteuml refuzuar peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje Ndeumlrkoheuml teuml dheumlnat e paplota neuml vendet dhe territoret e tjera pengojneuml njohjen e ploteuml teuml praktikave mbizoteumlruese Fakti se dhuna neuml familje peumlrbeumln veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml arsyeve peumlr refuzimin e autorizimit peumlr armeuml zjarri mund teuml jeteuml tregues qeuml duhen patjeteumlr hulumtime teuml meumltejshme dhe rrjedhimisht edhe rishikimi i legjislacionit dhe praktikave ekzistuese Neuml teuml njeumljteumln koheuml eumlshteuml urgjente qeuml teuml sigurohet informacion meuml i ploteuml peumlr struktureumln e peumlrgjithshme teuml arsyeve meuml teuml shpeshta teuml refuzimit teuml lejeve peumlr armeumlt e zjarrit

Neuml keumlteuml drejtim siccedil edhe u peumlrmend tashmeuml hendeqet neuml zbatim janeuml teuml vazhdueshme (Dokmanović 2007) Peumlr shembull njeuml hetim i fundit i Avokatit teuml Popullit teuml Serbiseuml ofron deumlshmi se pavareumlsisht dispozitave ligjore parregullsi serioze ishin raportuar neuml hetimin e 16 rasteve teuml vrasjes seuml partnereve teuml cilat ishin ndeumlrmarreuml nga ky institucion Neuml rastet e hetuara teuml dhuneumls u konstatua se punonjeumlsit e policiseuml jo gjithmoneuml

kontrollonin neumlse personi i dyshuar peumlr dhuneuml neuml familje zoteumlronte armeuml zjarri dheose jo gjithmoneuml ia bllokonin armeumln e zjarrit personit teuml dyshuar Peumlr meuml tepeumlr neuml disa raste arma e zjarrit nuk ishte bllokuar sepse personi i dyshuar nuk ishte i regjistruar si autor i njeuml vepre ose kundeumlrvajtjeje penale ndeumlrkoheuml qeuml meuml pas si vazhdim i njeuml incidenti teuml tilleuml njeuml grua ishte vrareuml me ateuml armeuml zjarri Prandaj Avokati i Popullit i rekomandoi Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme se duhet teuml analizojeuml arsyet pse kaneuml ndodhur parregullsi teuml tilla dhe pse nuk janeuml kryer kontrollet peumlr armeuml zjarri dhe nuk janeuml zbatuar masat parandaluese (Zaštitnik Gradjana 2016)

Njeuml analizeuml krahasuese mbi zbatimin e Konventeumls seuml Stambollit neuml rajon dhe detyrimet e institucioneve peumlr teuml kryer vlereumlsimin e rrezikut vdekjeprureumls duke peumlrfshireuml zoteumlrimin apo aksesin tek armeumlt e zjarrit (neni 518) veuml neuml dukje se vlereumlsimi sistematik i rrezikut me qeumlllim menaxhimin e tij ende nuk eumlshteuml zhvilluar ploteumlsisht Standardet e vendosura nga Konventa ose nuk janeuml arritur (Serbia) ose dispozitat ligjore nuk janeuml zbatuar neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme (Bosnjeuml-Hercegovina Mali i Zi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) (Analiza e bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml pajtueshmeumlriseuml seuml standardeve kombeumltare legjislacionit dhe politikave publike me Konventeumln e Stambollit 2016)

Legjislacioni i reformuar koheumlt e fundit ofron mundeumlsi veteumlm peumlr masa teuml kufizuara peumlr problemet qeuml lidhen me armeumlt e zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm Neuml keumlteuml drejtim duhen hartuar njeuml seumlreuml masash teuml reja peumlr teuml trajtuar ekzistenceumln e mundeumlsive teuml shumta dhe aksesin e lehteuml tek armeumlt e zjarrit dhe gjithashtu peumlr teuml shndeumlrruar armeumlt e zjarrit teuml zoteumlruara neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme neuml zoteumlrim teuml ligjsheumlm Regjistrimi i armeumlve teuml zjarrit do teuml ishte njeuml mjet i reumlndeumlsisheumlm qeuml do teuml lejojeuml policineuml qeuml teuml bllokojeuml armeumlt e zjarrit neuml situata teuml dhuneumls neuml familje dhe teuml zbatojeuml urdhrat e ndalimit (Cukier 2009)

Peumlrveccedil keumlsaj me qeumlllimin peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje neuml meumlnyreuml meuml efikase peumlrveccedil masave teuml peumlrgjithshme teuml diskutuara meuml lart peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit duhen edhe njeuml seumlreuml masash meuml specifike sipas nevojave si parandaluese ashtu edhe reaguese qeuml do teuml luftojneuml meuml mireuml fenomenin e dhuneumls neuml familje dhe faktin qeuml ajo ndodh neuml sfereumln e familjes Kjo eumlshteuml e nevojshme pasi masat e peumlrgjithshme nuk ofrojneuml detyrimisht peumlrfitime si peumlr burrat ashtu edhe peumlr grateuml Rezultatet e njeuml studimi neuml Afrikeumln e Jugut tregojneuml se reformat ligjore (legjislacioni peumlr kontrollin e armeumlve) teuml miratuara neuml fund teuml viteve 1990 ccediluan neuml njeuml reumlnie

8 neni51-vlereumlsimiirrezikutdhemenaxhimiirrezikut 1 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml njeuml vlereumlsim i rrezikut vdekjeprureumls reumlndeumlsiseuml seuml situateumls dhe rrezikut teuml dhuneumls

seuml peumlrseumlritur teuml kryhet nga teuml gjitha autoritetet peumlrkateumlse peumlr teuml menaxhuar rrezikun dhe neumlse eumlshteuml e nevojshme peumlr teuml siguruar mbeumlshtetje dhe siguri teuml koordinuar

2 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml vlereumlsimi i peumlrmendur neuml paragrafin 1 merr parasysh siccedil duhet neuml teuml gjitha fazat e hetimit dhe zbatimit teuml masave mbrojteumlse faktin se autoreumlt e akteve teuml dhuneumls teuml mbuluara nga objekti i keumlsaj Konvente zoteumlrojneuml ose kaneuml akses tek armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 53

teuml ndjeshme teuml vrasjeve me armeuml dhe neuml reduktimin e vrasjeve teuml grave qeuml ishte neuml peumlrputhje me reumlnien e peumlrgjithshme teuml vrasjeve neuml Afrikeumln e Jugut ndeumlrkoheuml qeuml reumlnia e vrasjeve teuml grave nga partnereumlt intimeuml ishte meuml e vogeumll (Abrahams Mathews Jewkes Martin dhe Lombard 2012 f 4) Kjo thekson domosdoshmeumlrineuml se ccedildo forcim i peumlrgjithsheumlm i legjislacionit teuml armeumlve teuml zjarrit neumlse synohet qeuml ai teuml jeteuml efikas neuml trajtimin e dhuneumls neuml familje duhet teuml shoqeumlrohet edhe me masa teuml veccedilanta gjinore teuml artikuluara qarteuml

Pavareumlsisht progresit teuml koheumlve teuml fundit neuml miratimin e njeuml seumlreuml dispozitash ligjore qeuml rregullojneuml zoteumlrimin civil dhe qeuml gjereumlsisht e lidhin ateuml me dhuneumln neuml familje numri i madh i grave teuml vrara me armeuml zjarri brenda kontekstit familjar neuml Evropeumln Juglindore eumlshteuml i qeumlndruesheumlm Prandaj eumlshteuml i nevojsheumlm shqyrtimi i zbatimit aktual teuml kuadrit ligjor qeuml rregullon zoteumlrimin civil dhe identifikimi i hendeqeve teuml cilat ccedilojneuml neuml numrin e madh teuml grave teuml vrara Duke vepruar keumlshtu analiza teuml veccedilanta beumlhen teuml nevojshme peumlr teuml identifikuar barrierat e mundshme apo pengesat peumlr zbatimin efikas teuml ligjeve ekzistuese si edhe peumlr teuml parashikuar problemet lidhur me kapacitetet zbatuese (UNDP 2008 f 9) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e nevojshme teuml peumlrcaktohet neumlse njeuml ligj eumlshteuml neuml teuml veumlrteteuml duke peumlrmbushur qeumlllimin peumlr teuml cilin eumlshteuml projektuar dhe neuml keumlteuml proces teuml peumlrdoret njeuml gameuml e gjereuml kriteresh qeuml do teuml peumlrfshijneuml meuml mireuml kompleksitetin e dhuneumls neuml familje

Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit kaneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlteuml proces sepse ato rregullojneuml licencimin e armeumlve teuml zjarrit Megjithateuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml sigurohen masa meuml efikase peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje eumlshteumlinevojsheumlmkonkretizimii njeuml reagimi institucional teuml koordinuar dhe koherent dhendeumlrtimiilidhjeveteumlfortamesarmeumlveteumlzjarritdhelegjislacionitteumldhuneumlsneumlfamilje Neuml keumlteuml moment njeuml legjislacion i tilleuml nuk eumlshteuml gjithmoneuml koherent

Seuml bashku me keumlteuml duhet teuml merret parasysh edhe se si konteksti meuml i gjereuml i pabaraziseuml gjinore dhe i kushteumlzimeve social-kulturore teuml regjimeve mbizoteumlruese gjinore ndikojneuml neuml efikasitetin e kuadrit teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe neuml peumlrpjekjet ligjore peumlr teuml frenuar dhuneumln neuml familje Njeuml studim i fundit mbi efikasitetin e mekanizmave sistematikeuml peumlr parandalimin e dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje neumlnvizon se problemet neuml zbatimin e ligjeve mund teuml jeneuml krijuar nga peumlrkufizimet kontradiktore teuml asaj qeuml peumlrbeumln dhuneuml neuml familje e cila reumlndohet meuml tej nga faktoreumlt social-kulturoreuml dhe faktoreumlt qeuml lidhen me traditeumln (Ignjatović Pavlovic Babic Lukic 2015 f 198) Keumlta faktoreuml seuml bashku paraqesin njeuml kornizeuml themelore interpretuese neuml teuml cileumln dhuna neuml familje neumlnkuptohet si e natyrshme e pritshme dhe veumlshtireuml e ndryshueshme duke ndikuar keumlshtu edhe neuml meumlnyreumln se si njeuml sistem e interpreton problemin Prandaj eumlshteuml e nevojshme qeuml teuml keteuml referenca teuml qarta dhe teuml qeumlndrueshme ndaj dhuneumls (po aty f 198)

325 praktikat e mira auStralia dhe kanadaja

Shembujt nga njeuml numeumlr vendesh tregojneuml ndikimin e mundsheumlm pozitiv teuml ndeumlrhyrjeve me politika teuml synuara Peumlr shembull reformat ligjore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe licencimin teuml ndeumlrmarra neuml Kanada dhe Australi lidhen me reumlnien e nivelit teuml peumlrgjithsheumlm teuml vrasjeve (15 peumlr qind neuml Kanada dhe 45 peumlr qind neuml Australi) dhe veccedilaneumlrisht teuml nivelit teuml vrasjeve teuml femrave (45 peumlr qind neuml Kanada dhe 57 peumlr qind neuml Australi) (IPU QDH 2007 f 86) gjeuml qeuml deumlshmon se ka njeuml lidhje teuml forteuml mes zbatimit teuml masave teuml ashpra teuml kontrollit teuml armeumlve dhe reumlnies seuml numrit teuml vdekjeve neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim (UA IANSA OI f 14)

Njeuml nga masat meuml teuml njohura neuml keumlteuml drejtim eumlshteuml njoftimi bashkeumlshortor i aplikuar fillimisht neuml Kanada dhe qeuml tani promovohet gjereumlsisht Njoftimi bashkeumlshortor eumlshteuml peumlrfshireuml neuml procesin e aplikimit peumlr marrjen e lejes peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri (Leje peumlr blerje dhe zoteumlrim - LBZ) Me fjaleuml teuml tjera neumlse njeuml individ deumlshiron teuml marreuml lejen peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri bashkeumlshorti i saj ose bashkeumlshortja e tij peumlrfshireuml edhe ish-bashkeumlshortin ose ish-bashkeumlshorten (e 2 viteve teuml fundit) duhen njoftuar Peumlrkundeumlr faktit se peumllqimi i bashkeumlshortit ose bashkeumlshortes nuk eumlshteuml i nevojsheumlm neuml rast se bashkeumlshorti ose bashkeumlshortja shpreh dyshime iniciohet njeuml rishikim i dyteuml i aplikimit Peumlr meuml tepeumlr keumlrkesa peumlr leje peumlr blerje dhe zoteumlrim do teuml rishikohet edhe neuml rast teuml ndonjeuml denoncimi peumlr krim peumlrfshireuml keumltu edhe dhuneumln neuml familje (KKA f 2)

Kjo forcoi masat e marra meuml hereumlt si peumlrgjigje ndaj efekteve vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar dhe peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit ndaj autoreumlve teuml dhuneumls neuml familje si forcimi dhe peumlrmireumlsimi i procesit teuml verifikimit duke ndeumlrmarreuml kontrolle teuml gjera teuml seuml kaluareumls seuml ccedildo personi qeuml aplikon peumlr leje dhe monitorimi i vazhduesheumlm i personave teuml licencuar me qeumlllimin peumlr tu siguruar qeuml e drejta e marrjes seuml lejes teuml shqyrtohet menjeumlhereuml kur ka njeuml rast dhune neuml familje (Po aty 2)

Reformat ligjore neuml Australi ndeumlr teuml tjera kishin peumlr qeumlllim teuml adresonin edhe peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe dispozita teuml shumta u miratuan Ligji peumlr armeumlt e zjarrit (1996) peumlrfshin edhe pezullimin e detyruesheumlm teuml lejes seuml armeumls seuml zjarrit neumlse regjistruesi beson se ka dyshime teuml arsyeshme se i licencuari eumlshteuml akuzuar se ka kryer ka kryer ose keumlrceumlnon se do teuml kryejeuml njeuml vepeumlr teuml dhuneumls neuml familje Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) leja pezullohet automatikisht sapo njeuml gjykateuml e shkalleumls seuml pareuml leumlshon njeuml urdheumlr teuml peumlrkohsheumlm mbrojtjeje me peumlrjashtim teuml rasteve kur veteuml gjykata urdheumlron ndryshe Neuml bazeuml teuml teuml njeumljtit ligj gjykata e shkalleumls seuml pareuml mund teuml urdheumlrojeuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 54

edhe bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit teuml peumlrkohsheumlm Leja gjithashtu pezullohet automatikisht neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) (neni 80 - Armeumlt e zjarrit dhe urdhrat emergjenteuml) neuml qofteuml se njeuml gjyqtar i gatsheumlm leumlshon njeuml urdheumlr emergjence Gjyqtari i gatsheumlm mund edhe teuml urdheumlrojeuml bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit emergjent Neumlse regjistruesi e pezullon lejen sipas keumltij neni ai duhet teuml njoftojeuml me shkrim teuml licencuarin peumlr vendimin e marreuml (shih seksionin 260)

33 kuadRi ligjoR dhe stRategjik PeumlR baRazineuml gjinoRe neuml evRoPeumln juglindoRe dhe kontroLLi i SALW-ve

Kuadri ligjor dhe ai i politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohet direkt armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta por ka pikeumltakime teuml shumta teuml politikave teuml cilat luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml krijimin e kontekstit teuml duhur social peumlr zgjidhje efikase teuml qeumlndrueshme dhe afatgjata teuml kontrollit teuml SALW-ve Ligjet dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore sigurojeuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrjeje duke ofruar mundeumlsi peumlr teuml trajtuar disa aspekte teuml reumlndeumlsishme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml lidhura me gjinineuml qeuml nuk trajtohen neuml kuadrin e SALW-ve por qeuml neuml meumlnyreuml teuml konsiderueshme ndikojneuml neuml efikasitetin e politikave neuml keumlteuml fusheuml Keumltu peumlrfshihen ndikimi i diferencuar i SALW-ve te grateuml dhe burrat roli i maskilizmit dhe i kultureumls seuml armeumlve neuml formeumlsimin e keumlrkesave peumlr armeumlt e vogla dhe gjenerimin e sjelljeve specifike teuml marrjes parasysh teuml rrezikut si edhe trajtimi i sjelljes seuml grave dhe burrave ndaj SALW-ve Sinkronizimi i keumltyre dy kuadrove teuml gjera mund teuml ndihmojeuml peumlr teuml kapeumlrcyer sfidat e peumlrseumlritura teuml integrimit gjinor neuml kontrollin e SALW-ve qeuml lidhen me mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml mosshfryteumlzimin e analizave gjinore dhe teuml integrimit gjinor dhe teuml pjeseumlmarrjes seuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave si edhe peumlrfshirjen e organizatave teuml grave dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore neuml keumlteuml proces

Neuml keumlteuml drejtim dispozitat ligjore ose masat neuml vijim teuml cilat janeuml teuml zakonshme neuml politikat e baraziseuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore janeuml teuml njeuml reumlndeumlsie teuml veccedilanteuml dhe duhet teuml integrohen sa meuml shumeuml neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et

bull Detyrimi i peumlrgjithsheumlm i teuml gjitha institucioneve peumlr teuml siguruar zbatimin praktik dhe avancimin e baraziseuml gjinore neumlpeumlrmjet zhvillimit dhe zbatimit teuml akteve normative planeve programeve dhe politikave me qeumlllim promovimin e baraziseuml gjinore neuml fusheumln e tyre teuml kompetenceumls

bull Keumlrkesat peumlr teuml peumlrfshireuml analizeumln gjinore neuml ccedildo cikeumll teuml hartimit teuml politikave dhe zhvillimin e instrumenteve praktike peumlr keumlteuml qeumlllim

bull Krijimi i infrastruktureumls seuml baraziseuml gjinore neuml teuml gjitheuml departamentet qeveritare mundeumlsisht edhe me pika fokale gjinore

kutia 8 PRoblematikat e tjerA Ligjore - kufiri i mosheumls PeumlR maRRjen e autoRizimit PeumlR leje

Teuml rinjteuml meshkuj neuml teuml gjitheuml rajonin janeuml teuml peumlrfaqeumlsuar neuml meumlnyreuml disproporcionale edhe si autoreuml edhe si viktima teuml incidenteve me armeuml zjarri Prandaj gjinia dhe mosha peumlrfaqeumlsojneuml faktoreuml teuml forteuml parashikues teuml dhuneumls me armeuml Duke pasur parasysh keumlteuml dispozitat ligjore mund teuml luajneuml rol neuml uljen e keumltyre rreziqeve specifike teuml lidhura me gjinineuml duke u fokusuar tek teuml rinjteuml meshkuj

Sa i peumlrket kufirit teuml mosheumls i vendosur si kriter i zoteumlsiseuml gjendja neuml rajon eumlshteuml e ndryshme Neuml teuml shumteumln e rasteve legjislacioni peumlrcakton grupmosheumln minimale neuml teuml cileumln njeuml person mund teuml zoteumlrojeuml armeuml zjarri dhe qeuml zakonisht eumlshteuml nga 18 deri neuml 21 vjeccedil Veteumlm neuml Shqipeumlri kufiri i mosheumls eumlshteuml 25 vjeccedil neuml meumlnyreuml qeuml teuml kufizohet aksesi i teuml rinjve meshkuj tek armeumlt e zjarrit dhe rrjedhimisht teuml reduktohet rreziku qeuml ato gjenerojneuml si edhe rreziku ndaj teuml cilit ata janeuml teuml ekspozuar

Neuml keumlteuml drejtim hartuesit e politikave neuml pjeseumln tjeteumlr teuml rajonit teuml Evropeumls Juglindore duhet teuml marrin neuml konsiderateuml se si rritja e kriterit teuml zoteumlsiseuml shoqeumlruar edhe me masa teuml tjera teuml politikave mund teuml luajeuml rol neuml trajtimin e keumltij problemi shoqeumlror

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 55

bull Vendosja e standardeve peumlr peumlrfaqeumlsim teuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml teuml gjitha organet qeveritare dhe teuml hartimit teuml politikave

bull Peumlrmireumlsimi i praktikeumls seuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet dispozitave qeuml teuml gjitha teuml dheumlnat statistikore dhe teuml dheumlnat e tjera teuml mbledhura teuml regjistruara dhe teuml peumlrpunuara nga institucionet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml

bull Dheumlnia prioritet lufteumls kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje

bull Integrimi i perspektiveumls gjinore neuml teuml gjitha fushat e politikeumls qeuml krahas sektorit teuml siguriseuml janeuml me interes teuml veccedilanteuml peumlr SALW-et kufizimi i stereotipizimeve peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave neuml arsim apo neuml iniciativa teuml ngjashme neuml media

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 56

4 PEumlRmbLEDHJE E GJETJEvE kRyESORE

411 prOblematika kryeSOre gjinOre neumlLidhjEmESaLW-EtneumlEvroPeumlnjuglindOre

Analiza e teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqyrtimi i literatureumls ekzistuese konfirmon se modelet mbizoteumlruese gjinore dhe marreumldheumlniet e pabarabarta teuml forceumls mes grave dhe burrave luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe ndikojneuml te praktikat mbizoteumlruese peumlr SALW-et dhe tek efektet e peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve

Sa i peumlrket efekteve teuml diferencuara teuml SALW te grateuml dhe burrat eumlshteuml e qarteuml se neuml teuml gjitheuml Evropeumln Juglindore (ndoneumlse me dallime teuml reumlndeumlsishme neumlpeumlr rajon) meshkujt peumlrbeumljneuml shumiceumln absolute teuml autoreumlve (meuml shumeuml se 97 peumlr qind) dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri (mbi 80 peumlr qind) Grateuml janeuml shumeuml rralleuml autore teuml keumltyre incidenteve (1-3 peumlr qind teuml rasteve) ndeumlrkoheuml qeuml janeuml shumeuml meuml shpesh viktima teuml tyre (nga 9 deri 22 peumlr qind)

Neuml lidhje me dhuneumln neuml familje prania e armeumlve teuml zjarrit neuml incidentet e dhuneumls neuml familje prek shumeuml meuml shpesh grateuml se sa burrat Vrasja e partnereve intime njeuml nga shkaqet kryesore teuml vrasjes seuml grave eumlshteuml njeuml fenomen shumeuml pak i pranisheumlm te burrat gjeuml qeuml tregon qarteuml natyreumln me bazeuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje Keqpeumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft i peumlrhapur dhe rrit rrezikun e njeuml rezultati vdekjeprureumls Veteumlm Moldavia peumlrbeumln njeuml peumlrjashtim pasi ka shkalleumln meuml teuml larteuml teuml vrasjeve teuml grave neuml rajon por me njeuml peumlrdorim relativisht teuml uleumlt teuml armeumlve teuml zjarrit

Edhe pse ende teuml pa hulumtuara mireuml keumlto modele mbizoteumlruese shpesh janeuml teuml lidhura me njeuml formeuml teuml veccedilanteuml teuml maskilizmit neuml njeuml shoqeumlri dhe normat mbizoteumlruese teuml burreumlriseuml mund teuml nxisin sjellje teuml marrjes parasysh teuml

rrezikut Sa i peumlrket proneumlsiseuml burrat mbizoteumlrojneuml me mbi 95 peumlr qind dhe ky model gjinor i keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri duket se eumlshteuml mjaft i qeumlndruesheumlm me kalimin e koheumls Neuml teuml gjitha shoqeumlriteuml e Evropeumls Juglindore ka njeuml peumlrfaqeumlsim joproporcional teuml djemve autoreuml dhe viktima

Mospeumlrputhja neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve ndeumlrmjet grave dhe burrave eumlshteuml e qarteuml dhe bazohet neuml peumlrvojat e tyre teuml ndryshme neuml lidhje me armeumlt e zjarrit Ajo gjithashtu tregon dallimet neuml perceptimet e siguriseuml personale dhe familjare dhe ka njeuml potencial peumlr teuml ndikuar te politikat Neuml teuml gjitheuml rajonin e Evropeumls Juglindore grateuml kaneuml tendenceumln peumlr teuml pasur njeuml qeumlndrim meuml negativ ndaj SALW-ve dhe shumeuml prej organizatave teuml grave vazhdimisht kaneuml peumlrkrahur kontroll meuml teuml rrepteuml peumlr SALW-et Megjithateuml grateuml janeuml ende shumeuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara neuml procesin e hartimit teuml politikave dhe neuml institucionet peumlrgjegjeumlse peumlr kontrollin e SALW-ve

412 peumlrgjigja me maSa ligjOre dhe pOlitike neuml evrOpeumln juglindOre

bull Pavareumlsisht dimensioneve thelleumlsisht gjinore teuml SALW-ve politikat qeuml rregullojneuml SALW-et neuml Evropeumln Juglindore nuk i adresojneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml njeuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml teuml peumlrputhet me shkalleumln e problemit

bull Edhe neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml adresuar problematikat ekzistuese gjinore neuml legjislacion ato janeuml duke u trajtuar veteumlm neuml meumlnyreuml sporadike dhe teuml fragmentuar dheose neuml njeuml meumlnyreuml teuml verbeumlr ndaj gjiniseuml kryesisht neuml fusheumln e dhuneumls neuml familje neumlpeumlrmjet rregullimit teuml zoteumlrimit civil

bull Legjislacioni peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore ka sheumlnuar progres teuml reumlndeumlsisheumlm neuml drejtim teuml miratimit teuml njeuml seumlreuml dispozitave ligjore qeuml rregullojneuml armeumlmbajtjen nga personat civileuml duke e lidhur ateuml me dhuneumln neuml familje Dispozita teuml tilla qeuml kufizojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit ose heqin teuml drejteumln peumlr

Ky seksion peumlrmbledh konkluzionet e ccedildo kapitulli dhe nxjerr neuml pah gjetjet mbizoteumlruese i organizon ato neuml peumlrputhje me objektivat e studimit duke theksuar lidhjet mes modeleve mbizoteumlruese gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe sjelljes seuml lidhur me SALW-et si edhe peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml shqyrtimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave teuml SALW Njeumlkoheumlsisht identifikon tendencat e reja gjinore teuml reagimit praktikat dhe faktoreumlt mundeumlsues

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 57

mbajtjen e tyre neumlse ka raste teuml dhuneumls neuml familje janeuml miratuar thuajse neuml teuml gjitheuml rajonin dhe janeuml pjeseuml e ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit Njeuml grup tjeteumlr ligjesh teuml tilla si ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje ligjet peumlr kodin e procedureumls penale dhe ligjet peumlr policimin ndihmojneuml neuml rregullimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje edhe pse ata nuk janeuml domosdoshmeumlrish gjithnjeuml koherenteuml Pavareumlsisht nga ndryshimet e fundit ligjore peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml zjarri neuml kontekstin familjar neuml Evropeumln Juglindore mbetet e pandryshueshme Shifra teuml tilla beumljneuml thirrje peumlr njeuml vlereumlsimteumlploteumlteumlzbatimitteumlkuadrit ligjor aktual qeuml rregullon armeumlmbajtjen ngapersonatcivileumldhepeumlridentifikiminemangeumlsive qeuml do teuml sheumlrbejneuml si pikeumlnisje peumlr reformateardhshmeligjore

bull Studimet e fundit mbi efikasitetin e masave institucionale kundeumlr dhuneumls neuml familje theksojneuml fuqineumlenormavegjinoredhepabaraziteumlteumlcilatnxisinstereotipatdhendikojneumlneumlzbatimineligjitneuml praktikeuml

bull Sa i peumlrket masave ligjore ndaj keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm brenda kontekstit familjar peumlrveccedil masave ekzistuese (teuml tilla si legalizimi i armeumlve teuml zjarrit teuml jashteumlligjshme) zgjidhje teuml reja dhe inovative duhet teuml projektohen peumlr ta trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje neuml meumlnyreuml meuml efikase

bull Sa i peumlrket kuadrit teuml politikave (strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet shoqeumlruese teuml veprimit) tendenca mbizoteumlruese eumlshteuml se problematikat kryesore gjinore nuk po pranohen si ccedileumlshtje teuml reumlndeumlsishme teuml politikave qeuml kaneuml nevojeuml teuml trajtohen neuml meumlnyreuml adekuate Si rrjedhojeuml ccedileumlshtjet gjinore po lihen shumeuml meumlnjaneuml neuml axhendeumln e politikave teuml SALW-ve

bull Veteumlm neuml raste teuml veccedilanta ka njeuml angazhim formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor Megjithateuml edhe neuml keumlto raste kjo nuk beumlhet neuml meumlnyreuml sistematike

bull Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ose e keumlrkimeve gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve vazhdimisht peumlrbeumln njeuml faktor pengues peumlr hartimin e politikave peumlr SALW-et qeuml u peumlrgjigjen ccedileumlshtjeve gjinore dhe kontribuon neuml njohjen e pamjaftueshme teuml problemit

bull Mungesa e analizeumls gjinore neuml procesin e hartimit teuml politikave i beumln problematikat gjinore qeuml lidhen me SALW-et edhe meuml teuml padukshme dhe peumlr pasojeuml ato nuk janeuml aspak ose veteumlm pak pjeseuml e ndeumlrhyrjes me politika

bull Njohja e pakeumlt e dallimeve gjinore neuml lidhje me zoteumlriminpeumlrdorimindhekeqpeumlrdorimine

armeumlveteumlzjarritefektetediferencuarateumlarmeumlveteumlzjarritmbigrateumldheburratosemekanizmatsiccedileumlshtje teuml politikave teuml strategjive peumlr kontrollin esALW-veeumlshteumlneumlkontrastteumlthelleumlmeefektetshumeumlteumlfortagjinoreteumlsALW-ve

bull Rezultati peumlrfundimtar i keumlsaj qasjeje eumlshteuml qeuml kuadri ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et shpesh nuk merr neuml konsiderateuml nevojat peumlr siguri teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqeteumlsimet e grave dhe burrave duke sjelleuml neuml keumlteuml meumlnyreuml reduktimin e kompleksitetit teuml problematikeumls seuml politikave Duke vepruar keumlshtu supozohet se nevojat e siguriseuml janeuml njeumlsoj peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt dhe se ato mund teuml trajtohen neuml meumlnyreuml teuml njeumljteuml pavareumlsisht gjiniseuml mosheumls etj Si rezultat ai peumlrfaqeumlson edhe supozimin se zbatimi i masave dhe ndeumlrhyrjeve teuml planifikuara do teuml sjelleuml rritje teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

bull Neuml teuml njeumljteumln koheuml ka disa tendenca teuml reja neuml zhvillim neuml hartimin e politikave teuml cilat peumlrpiqen ti qasen problemit neuml meumlnyreuml teuml ndryshme dhe teuml njohin pikat hyreumlse peumlr integrimin kuptimploteuml teuml perspektiveumls gjinore Edhe pse keumlto praktika neuml zhvillim paraqesin ndeumlrhyrje graduale ato mund teuml ofrojneuml mundeumlsi teuml reumlndeumlsishme peumlr teuml meumlsuar dhe mund teuml sheumlrbejneuml si shtyseuml peumlr zhvillimin e meumltejsheumlm teuml politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr SALW-et qeuml do ti peumlrqasen problemit neuml njeuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse e qeuml peumlr keumlteuml arsye do teuml peumlrputhen meuml mireuml me thelleumlsineuml e ploteuml teuml problemit Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml financimi i aktiviteteve me ndjeshmeumlri gjinore teuml jeteuml transparent dhe angazhimi politik peumlr barazineuml gjinore teuml shoqeumlrohet me angazhime buxhetore neuml kuptimin e alokimit teuml burimeve teuml mjaftueshme financiare

bull Angazhimi formal pjeseumlmarrja e institucioneve teuml baraziseuml gjinore neuml zhvillimin e politikave dhe ndeumlrgjegjeumlsimi i vendimmarreumlsve teuml SALW njihen si faktoreuml qeuml lehteumlsojneuml integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e SALW-ve

bull Seuml fundi edhe pse kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohen direkt SALW-ve ato ofrojneuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrje peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr kontrollin e SALW-ve peumlrmes trajtimit teuml kushteumlzimeve social-kulturore teuml sjelljes me SALW-et dhe peumlr keumlteuml arsye mund teuml avancojneuml efikasitetin e aktiviteteve peumlr kontrollin e SALW-ve Peumlr teuml arritur keumlteuml duhet inkurajuar krijimi i lidhjeve meuml teuml ngushta mes kuadrit teuml politikave peumlr SALW-et dhe kuadrit teuml politikave peumlr barazineuml gjinore gjinore

Rekomandime58

511 mbledhja e teuml dheumlnave

Mungesa e vazhdueshme e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ndikon ndjesheumlm neuml dukshmeumlrineuml e problemit dhe rrjedhimisht pengon zhvillimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml rekomandohet

bull Kryerja e njeuml rishikimi teuml gjereuml teuml praktikave administrative aktuale teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave neuml meumlnyreuml qeuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e munguara teuml identifikohen hendeqet ligjore neuml mbledhjen e teuml dheumlnave dhe mungesat e politikave burimeve njereumlzore dhe buxhetit teuml alokuar dhe teuml ofrohen rekomandime peumlr avancimin e praktikave teuml tanishme

bull Identifikimi i praktikave teuml mira neuml mbledhjen e teuml dheumlnave administrative dhe i faktoreumlve nxiteumls peumlrfshireuml keumltu dispozitat ligjore dhe teuml politikave dhe parakushtet e lidhura me burimet njereumlzore

bull Integrimi i ploteuml i mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml praktikat e zakonshme administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave

bull Garantimi se teuml gjitha statistikat e lidhura me SALW-et peumlr individeumlt mblidhen sistemohen dhe paraqiten neuml meumlnyreuml teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe karakteristikave teuml tjera teuml tilla si mosha kur ajo eumlshteuml e reumlndeumlsishme Ndarja e teuml dheumlnave nuk duhet teuml kufizohet veteumlm te gjinia pasi ato duhet teuml peumlrfshijneuml edhe ndarje teuml tjera si viktimat dhe autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri viktimat dhe autoreumlt e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri marreumldheumlniet viktimeuml-dhunues viktimat dhe autoreumlt e llojeve teuml tjera teuml dhuneumls teuml kryera me armeuml zjarri (penale seksuale dhuneuml fizike dhuneuml

psikologjike peumlrndjekje krim i organizuar shkolleuml bandat e teuml rinjve) zoteumlruesit dhe personat qeuml i kaneuml doreumlzuar SALW-et gjateuml fushatave

bull Inkurajimi i shkeumlmbimit teuml peumlrvojave neuml mbledhjen e teuml dheumlnave me aneumltareumlt e tjereuml komisioneve teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore dhe homologeumlt e tyre nga vende dhe territore teuml tjera

bull Neuml keumlteuml meumlnyreuml mund teuml inkurajohet njeuml dialog meuml i gjereuml mes prodhuesve teuml teuml dheumlnave dhe peumlrdoruesve teuml ndrysheumlm teuml tyre (komisionet e SALW-ve dhe institucionet e tjera shteteumlrore institucionet e baraziseuml gjinore departamentet statistikore neuml MPB organizatat e shoqeumlriseuml civile institucionet universitare dhe keumlrkimore organizatat ndeumlrkombeumltare etj)

bull Zhvillimi neuml bashkeumlpunim me komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve i njeuml grupi uniform teuml treguesve teuml zbeumlrthyer sipas gjiniseuml qeuml do teuml mblidhen rregullisht duke siguruar teuml dheumlna teuml krahasueshme neuml nivel rajonal peumlr teuml monitoruar tendencat Bazuar neuml keumlteuml rezultatet e monitorimit rajonal teuml ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mund teuml publikohen ccedildo vit

bull Sigurimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml teuml cilat do teuml informojneuml treguesit e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve me qeumlllim avancimit e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna Bazuar neuml keumlteuml duhet teuml ndeumlrmerret njeuml studim bazeuml mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et

bull Mbeumlshtetje dhe peumlrmireumlsim e zgjerim i praktikave ekzistuese teuml grumbullimit teuml teuml dheumlnave peumlr teuml siguruar diversitet neuml qasje metodologji dhe burime (si platforma online Armeumlt neumln sheumlnjesteumlr qeuml mbledh teuml dheumlna peumlr incidente me armeuml zjarri neuml Serbi dhe qeuml eumlshteuml peumlrdorur nga Rrjeti i dhuneumls kundeumlr grave peumlr teuml

Gjetjet e keumltij raporti sjellin si rezultat njeuml numeumlr rekomandimesh peumlr hapat konkreteuml qeuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe mbeumlshtetur integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve Meqeuml tashmeuml eumlshteuml e ditur se udheumlzimet metodologjike do ta lehteumlsonin ndjesheumlm keumlteuml proces njeuml instrument praktik peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna u hartua si shoqeumlrues i keumltij raporti

Peumlr lehteumlsi referimi rekomandimet janeuml teuml grupuara sipas sfidave kryesore teuml identifikuara neuml raport

1 Mbledhja e teuml dheumlnave 2 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 3 Hulumtimi dhe gjenerimi i njohurive 4 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore

5 REkOmANDImE

Rekomandime 59

analizuar tendencat e peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit ose tendencat e vrasjes seuml grave)

bull Peumlrmireumlsimi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave peumlr dhuneumln ndaj grave ndaj partneres intime peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlr forma teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore peumlr vrasjet e grave teuml kryera me armeuml zjarri duke peumlrfshireuml edhe peumlrgjigjen institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe me bazeuml gjinore

bull Kur teuml dheumlnat janeuml mbledhur garantimi se ato me teuml veumlrteteuml pasqyrojneuml ploteumlsisht peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve teuml ligjshme dhe teuml jashteumlligjshme

512 ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjediSi teuml peumlrShtatSheumlm

Gjetjet e keumltij raporti tregojneuml qarteuml se hartuesit e politikave po peumlrballen me sfida neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore dhe se njohja e pamjaftueshme e lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve ccedilon neuml anashkalimin e saj gjateuml hartimit teuml politikave Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml neuml vijim rekomandohet

bull Kryerja e vlereumlsimit teuml nevojave teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna dhe bazuar neuml teuml planifikimi i aktiviteteve teuml peumlrshtatshme teuml kombinuara peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve peumlr hartuesit e politikave teuml baraziseuml gjinore i analizave gjinore me theks teuml veccedilanteuml neuml lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve i masave institucionale peumlr dhuneumln ndaj grave dhuneumln ndaj partneres dhe dhuneumln neuml familje integrimin gjinor dhe peumlr standardet ligjore dhe teuml politikave neuml keumlteuml fusheuml

bull Hartimi dhe zhvillimi i trajnimeve peumlr buxhetimin me ndjeshmeumlri gjinore dhe buxhetimin e bazuar te performanca peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve si njeuml instrument peumlr teuml lehteumlsuar zbatimin e angazhimeve gjinore dhe strategjive peumlr kontrollin e SALW-ve neuml peumlrgjitheumlsi

bull Sigurimi i njeuml pjeseumlmarrjeje teuml balancuar teuml grave dhe burrave sa hereuml qeuml organizohen aktivitete peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve teuml veccedilanta peumlr hartimin e politikave teuml bazuara neuml teuml dheumlna neuml fusheumln e kontrollit teuml SALW-ve peumlr peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve teuml SALW-ve me theks teuml veccedilanteuml neuml dimensionin e siguriseuml dhe aspektet e baraziseuml gjinore

bull Sigurimi i transferimit teuml njohurive mbi lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mundeumlsiteuml e teuml meumlsuarit duhet teuml peumlrfshijneuml shkeumlmbimin e

informacionit dhe peumlrvojeumls mes komisioneve teuml SALW-ve dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore OJQ-ve teuml grave eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

bull Organizimi i trajnimeve mbi statistikat e ndara sipas gjiniseuml peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe punonjeumlsit neuml departamentet e statistikave

bull Mundeumlsimi i ndihmeumls seuml specializuar peumlr komisionet e SALW-ve neuml zhvilliminrishikimin e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr teuml lehteumlsuar integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et dhe peumlr ata qeuml tashmeuml kaneuml filluar peumlrmireumlsimin dhe zgjerimin e aktiviteteve teuml tyre

bull Organizimi i vazhduesheumlm i seminareve trajnues mbi ccedileumlshtjet gjinore peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe veccedilaneumlrisht peumlr zyrtareumlt e larteuml

bull Organizimi i trajnimeve mbi aspektin gjinor teuml SALW-ve peumlr aktoreumlt e tjereuml institucionet e baraziseuml gjinore organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe organet rregullatore qeuml mbikeumlqyrin masat institucionale

bull Organizimi i seminareve informuese mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et peumlr deputeteumlt dhe veccedilaneumlrisht peumlr aneumltareumlt e komisionit peumlr sigurineuml dhe komisionit peumlr barazineuml gjinore si edhe peumlr vendimmarreumlsit e tjereuml teuml MPB-seuml duke peumlrfshireuml edhe pikat fokale gjinore neuml teuml gjitha ministriteuml peumlrkateumlse

513 hulumtimi dhe menaxhimi i njOhurive

bull Perspektiva gjinore duhet integruar neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme dhe teuml dukshme neuml teuml gjitha hulumtimet dhe rrjedhimisht edhe neuml njohuriteuml mbi SALW-et qeuml gjenerohen e veccedilaneumlrisht neuml studimet e ndikimit teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml shoqeumlri qeuml parashikohen neuml shumeuml strategji peumlr SALW-et

bull Zhvillimi dhe peumlrdorimi peumlr keumlteuml qeumlllim i njeuml udheumlzimi teuml peumlrshtatsheumlm metodologjik praktik

bull Paleumlt e interesuara me ekspertizeuml gjinore duhet teuml peumlrfshihen qeuml neuml fazat fillestare teuml keumlrkimeve dhe sondazheve teuml lidhura me SALW-et qeuml nga planifikimi e deri te zbatimi

bull Kur porositen sondazhe teuml lidhura me SALW-et ato duhet teuml jeneuml teuml hartuara peumlr teuml nxjerreuml neuml pah aspektet gjinore teuml ccedileumlshtjes seuml anketuar dhe teuml gjitha teuml dheumlnat duhet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml dhe teuml paraqitura peumlrkateumlsisht

bull Hulumtimi i gjeneruar duhet teuml jeteuml gjereumlsisht i disponuesheumlm dhe teuml peumlrdoret peumlr teuml informuar hartimin e politikave

Rekomandime60

514 peumlrgjigja me pOlitika ndaj prOblematikave kryeSOre

Gjetjet neuml keumlteuml raport tregojneuml se peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore neuml rajonin e Evropeumls Juglindore kaneuml qeneuml shumeuml teuml dobeumlta Meqeuml peumlr trajtimin e keumltyre modeleve neuml meumlnyreuml efikase dhe teuml qeumlndrueshme nevojiten qasje teuml veccedilanta teuml ndeumlrtuara sipas specifikave teuml rastit dhe teuml veteumldijshme peumlr kontekstin ky seksion nuk ka si synim teuml japeuml rekomandime specifike por do teuml peumlrshkruajeuml prioritetet e peumlrgjithshme Megjithateuml disa veumlrejtje teuml peumlrgjithshme kryesisht ato qeuml kaneuml teuml beumljneuml me mbledhjen e teuml dheumlnave dhe pjeseumlmarrjen e balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave janeuml teuml integruara edhe keumltu Peumlrveccedil keumlsaj hulumtimet e ndeumlrmarra neuml bazeuml teuml rekomandimeve teuml seksioneve teuml meumlparshme duhet vazhdimisht teuml peumlrdoren gjateuml hartimit teuml politikave

efektetediferencuarateumlsALW-vetegrateumldheburrat

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml evidentuar meuml gjereumlsisht dhe neuml meumlnyreuml meuml teuml detajuar se si gjinia sheumlrben si bazeuml peumlr diferencimin e rreziqeve dhe efekteve teuml SALW-ve mbi grateuml dhe burrat vajzat dhe djemteuml Hulumtimet duhet teuml trajtojneuml jo veteumlm ngjarjet fatale por edhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml forma teuml tjera teuml dhuneumls (psikologjike seksuale fizike ekonomike peumlrndjekjen etj)

bull Peumlrveccedil integrimit neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et gjetjet dhe rezultatet duhet teuml peumlrdoren edhe peumlr teuml informuar politika teuml tjera strategjiteuml peumlr sigurineuml kombeumltare strategjiteuml e policimit neuml komunitet strategjiteuml peumlr avancimin e baraziseuml gjinore strategjiteuml peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje strategjiteuml peumlr teuml rinjteuml dhe masat e nevojshme teuml propozuara

dhunaneumlfamilje

bull Neuml lidhje me masat ligjore peumlr SALW-et neuml peumlrgjigje teuml dhuneumls neuml familje sa i peumlrket rregullimit teuml zoteumlrimit civil njeuml vlereumlsim i gjereuml duhet ndeumlrmarreuml peumlr teuml rishikuar efikasitetin e reagimit ligjor dhe institucional peumlr teuml kufizuar aksesin tek armeumlt e zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim Neuml keumlteuml drejtim neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje edhe praktikat e magazinimit dhe ruajtjes duhet teuml shqyrtohen

bull Bazuar neuml keumlteuml njeuml propozim i informuar peumlr reformeuml ligjore duhet teuml shtrohet dhe masa teuml reja duhen

miratuar duke synuar natyreumln e veccedilanteuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje siccedil peumlrcaktohet edhe neuml standardet e Konventeumls seuml Stambollit

bull Neuml bazeuml teuml keumlsaj analize duhen nxjerreuml rekomandime se si teuml rritet koherenca e masave ligjore dhe e politikave ndaj rreziqeve teuml shkaktuara nga prania e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e familjes duke u fokusuar veccedilaneumlrisht te praktikat parandaluese

bull Lidhje meuml teuml forta duhen vendosur mes kuadrit ligjor peumlr SALW-et dhe ligjeve qeuml rregullojneuml masat ndaj dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls nga partneri intim

bull Praktikat tashmeuml neuml peumlrdorim neuml rajon siccedil eumlshteuml shqyrtimi i vdekshmeumlriseuml nga dhuna neuml familje duhen peumlrmireumlsuar dhe zgjeruar neuml meumlnyreuml qeuml teuml ploteumlsohen hendeqet neuml teumlreumlsineuml e masave ligjore dhe institucionale dhe teuml propozohen amendamente

bull Teksa politikat neuml keumlteuml fusheuml zhvillohen duhet inkurajuar qasja bashkeumlpunuese me organizatat e grave qeuml merren me dhuneumln neuml familje

gjiniadhekeumlrkesapeumlrarmeumlteumlvogla-maskilizmi

bull Realizimi i identifikimit teuml shpeumlrndarjes seuml programeve qeuml synojneuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj

bull Bazuar neuml keumlteuml duhen zhvilluar dhe pilotuar programe specifike sipas kontekstit konkret qeuml teuml adresojneuml teuml rinjteuml meshkuj

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml realizohen peumlr teuml sjelleuml njohuri meuml teuml thella rreth kushteumlzimeve social-kulturore teuml maskilizmit dhe sjelljeve teuml marrjes parasysh teuml rrezikut neuml lidhje me armeumlt e zjarrit si edhe kanaleve social-kulturore teuml kushteumlzimeve

bull Hulumtime teuml veccedilanta dhe politika teuml caktuara duhet ti kushtohen edhe ekspozimit teuml teuml rinjve ndaj dhuneumls me armeuml zjarri dhe faktoreumlve qeuml nxisin sjellje qeuml marrin parasysh rrezikun

Qeumlndrimet gjinore dhe procesi politik

bull Peumlrfshirja neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et i identifikimit teuml shpeumlrndarjes dhe i trajtimit teuml faktoreumlve socialeuml kulturoreuml dhe institucionaleuml qeuml pengojneuml pjeseumlmarrjen e grave neuml hartimin e politikave

bull Sigurimi qeuml grateuml dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe institucionet e baraziseuml gjinore teuml jeneuml teuml peumlrfshira neuml zhvillimin e kuadrit ligjor dhe teuml politikave teuml SALW-ve

Shtojcat 61

61 ShtojcA 1 LiStA e dokumenteve teuml mArrA neuml Shqyrtim

6 SHTOJcAT

Nr Dokumenti

1 Ligji Peumlr armeumlt

Shqipeumlria 2 Ligji Peumlr barazineuml gjinore neuml shoqeumlri

3 Ligji Peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare

4Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Reduktimin e Dhuneumls me Bazeuml Gjinore e Dhuneumls neuml Familje

5 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Hercegovina-Neretva

Bosnjeuml-Hercegovina

6 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Sarajeveumls

7 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Bosnjeuml-Podrinjes Gorazhda

8 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Posavinas

9 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Tuzllas

10 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Una-Sanas

11 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Zenica Doboj

12 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2013-2016

13 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2016-2020

14 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

15 Plani i Veprimit Gjinor 2013-2017

16 Strategjia peumlr Parandalimin dhe Lufteumln kundeumlr Dhuneumls neuml Familje 2013-2017 2011

17 Ligji Peumlr armeumlt

Kosova

18Strategjia peumlr Kontrollimin dhe Mbledhjen e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta dhe Plani i Veprimit 2013-2016

19 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

20 Programi peumlr Barazineuml Gjinore

21 Programi kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Plani i Veprimit 2011-2014

22 Ligji Peumlr policineuml

23 Ligji Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil

Moldavia24 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore

25 Ligji Peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje

26 Ligji Peumlr armeumlt

Mali i Zi

27Strategjia peumlr Kontrollin dhe Reduktimin e SALW-ve dhe Municioneve dhe Plani i Veprimit 2013-2018

28 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

29 Ligji Peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje

30 Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje

31 Plani i Veprimit peumlr Arritjen e Baraziseuml Gjinore 2013-2017

Shtojcat62

62 ShtojcA 2 LiStA e teuml interviStuArve

SipaS rendit alfabetik

Nr Dokumenti

32 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet

Republika e Serbiseuml

33 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve 2010-2015

34 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

35Strategjia Kombeumltare peumlr Parandalimin dhe Lufteumln ndaj Dhuneumls kundeumlr Grave neuml Familje dhe neuml Marreumldheumlnie Intime 2012-2015

36 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Plani i Veprimit 2016-2020

37Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi

38Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls

39 Ligji Peumlr armeumlt

Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml

40 Strategjia Kombeumltare peumlr Kontrollin e SALW-ve

41 Ligji Peumlr mundeumlsiteuml e barabarta teuml grave dhe burrave

42 Strategjia peumlr Barazineuml Gjinore 2013-2020

1Andrijana Čović Avokate e teuml drejtave teuml njeriut Mbrojteumlse e teuml drejtave teuml qytetareumlve - Avokate e Popullit neuml Krahineumln Autonome teuml Vojvodineumls

2Besnik Sallahu Shefi i Sektorit teuml Interpolit - ILECU - Prishtineuml Drejtoria peumlr Bashkeumlpunim Ndeumlrkombeumltar neuml Shtetin e seuml Drejteumls

3 Bobana Macanović Drejtore Ekzekutive Qendra e Grave Autonome

4 Duško Ivanov Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

5 Ermin Pešto Kryetar i Organit Koordinues peumlr SALW-et

6 Dr sc Basri Lenjani Mjek Specialist Urgjence dhe Drejtori i Klinikeumls seuml Urgjenceumls neuml Prishtineuml

7Marina Iles Zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml Gjinore

8 Mensur Hoti Kryetari i Komisionit Kombeumltar teuml SALW-ve neuml Kosoveuml dhe Drejtor i Departamentit teuml Siguriseuml Publike

9Mladen Marković Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Malin e Zi Ministria e Puneumlve teuml Brendshme Drejtoria e Policiseuml Kryeinspektor i Policiseuml

10Miljko Simović Kryetari i Keumlshillit teuml SALW-ve neuml Republikeumln e Serbiseuml Asistent i Shefit teuml Departamentit teuml Administrateumls Drejtoria e Policiseuml

11 Tanja Ignjatović Koordinatore e Programit Qendra e Grave Autonome

Shtojcat 63

63 ShtojcA 3 referencAt

Abt Thomas and Winship Christopher 2016 What Works in Reducing Community Violence A Meta-Review and Field Study for the Northern Triangle Washington DC United States Agency for International Development lt httpswwwusaidgovsitesdefaultfilesUSAID-2016-What-Works-in-Reducing-Community-Violence-Final-Reportpdfgt

Abrahams Naeemah Shanaaz Mathews Rachel Jewkes Lorna J Martin and Carl Lombard2012 Every Eight Hours Intimate Femicide in South Africa 10 Years Later` South African Medical Research Council Research Brief lt httpswwwafricacheckorgwp-contentup-loads201212MRCFemicideBrief2012-1pdfgt

Acheson Ray 2015 Women Weapons and War A Gendered Critique of Multilateral Instruments Reaching Critical Will of the Womenrsquos International League for Peace and Freedom lthttpwwwreachingcriticalwillorgimagesdocumentsPublicationswomen-weap-ons-warpdfgt

Albanian Institute of Statistics (INSTAT) 2013 Domestic Violence in Albania National Population-Based Survey lthttpwwwinundporgcontentdamalbaniadocsSecond20Domestic20Violence20Survey20201320englishpdfgt

Alvazzi del Frate Anna 2011 lsquoWhen the Victim Is a Womanrsquo In Geneva Declaration Secretariat Global Burden of Armed Violence Le-thal Encounters Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV2GBAV2011_CH4pdfgt

Amnesty International the International Action Network on Small Arms (IANSA) and Oxfam International 2005 The Impact of Guns on Womenrsquos Lives Oxford The Alden Press lt httpwwwseesacorgfimgFileImportedGenderGender-and-Small-ArmsThe-Impact-of-Guns-on-Womens-Lives-213pdfgt

Babović Marija Katarina Ginić Olivera Vuković 2010 Mapiranje nasilja nad ženama u centralnoj Srbiji Beograd SeCons lthttpwwwgendernetrsfilesPublikacijePublikacijeMapiranje_porodicnog_nasilja_prema_zenama_u_Centralnoj_Srbijipdfgt

Babović Marija Olivera Pavlović Katarina Ginić Nina Karađinović 2013 Prevalence and Characteristics of Violence against Women in Bosnia and Herzegovina Sarajevo Gender Equality Agency of Bosnia and Herzegovina lthttpwww2unwomenorg~mediafield20office20ecaattachmentspublicationscountrybosniaprevalency_study20vaw20in20bihpd-fv=1ampd=20151216T173418gt

Bastick Megan and Valasek Kristin 2014 Converging Agendas Women peace security and small arms In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-2-ENpdfgt

Beara Vladan i Predrag Miljanović 2007 lsquoVeterani u izgradnji mirarsquo In 20 poticaja za buđenje i promenu O izgradnji mira na prostoru bivše Jugoslavije edited by Helena Rill Tamara Smidling i Ana Bitoljanu Beograd Sarajevo CNA lthttpnenasiljeorgpublikacijepd-f20poticaja20poticaja-beara-Miljanovicpdfgt

Bevan James and Nicholas Florian 2006 Few options but the gun Angry young men In Small Arms Survey 2006 Unfinished Business Geneva Small Arms Survey lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2006enSmall-Arms-Survey-2006-Chap-ter-12-ENpdfgt

Blagojević Marina 2013 Muški ideniteti i nasilje na Balkanu Zeničke sveske Časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku Issue No 17

lthttpswwwscribdcomdocument147134017MuC5A1ki-identiteti-i-nasilje-na-Balkanu-Marina-BlagojeviC487gt

Blagojević Marina 2013 Rodni barometar u Srbiji Razvoj i svakodnevni život Beograd Program Ujedinjenih nacija za razvoj httpswwwacademiaedu28845654RODNI_BAROMETAR_U_SRBIJI_RAZVOJ_I_SVAKODNEVNI_C5BDIVOT

Bozo Aurela 2015 Domestic Violence Institutional Response and challenges in Addressing Domestic Violence in Albania In Mediter-ranean Journal of Social Sciences Vol 6 No 1 S1 January 2015 Rome MCSER Publishing

lt httpwwwmcserorgjournalindexphpmjssarticleview5560gt

Hughson Marina 2015 Prilog razumevanju nasilja maloletenika u Srbiji perspektiva kritičkih studija muškaraca i maskuliniteta u Ivana Stevanović (ur) Maloletnici kao učinioci i žrtve krivičnih dela prekršaja Beograd IKSI

lthttpswwwacademiaedu28845334PRILOG_RAZUMEVANJU_NASILJA_MALOLETNIKA_U_SRBIJI_PERSPEKTIVA_KRITIC48CK-IH_STUDIJA_MUC5A0KARACA_I_MASKULINITETAgt

Shtojcat64

Campbell Jacquelyn PhD RN Daniel Webster ScD MPH Jane Koziol-McLain PhD RN Carolyn Block PhD Doris Campbell PhD RN Mary Ann Curry PhD RN Faye Gary PhD RN Nancy Glass PhD MPH RN Judith McFarlane PhD RN Carolyn Sachs MD MPH Phyllis Sharps PhD RN Yvonne Ulrich PhD RN Susan A Wilt DrPH Jennifer Manganello PhD MPH Xiao Xu PhD RN Janet Schollenberger MHS Victoria Frye MPH and Kathryn Laughon MPH C 2003 Risk Factors for Femicide in Abusive Relationships Results from a Multisite Case Control Study In American Journal of Public Health Vol 93 No 7 lthttpwwwbayloreducontentservicesdocumentphp28840pdfgt

Carapic Jovana 2014 Handgun Ownership and Armed Violence in the Western Balkans Issue Brief No 4 Geneva Small Arms Survey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsG-Issue-briefsSAS-AV-IB4-Western-Balkanspdfgt

CGA (Coalition for Gun Control) `The Case for Gun Control Reducing Domestic Violence lthttpguncontrolcawp-contentup-loads201503domestic_hompdfgt

Connell Raewyn and James W Messerschmidt 2005 Hegemonic Masculinity Rethinking the Concept Gender and Society Vol 19 No 6 lt httpxyonlinenetsitesdefaultfilesConnell20Hegemonic20masculinity_0pdfgt

Connell W Robert 2000 Arms and the Man Using the New Research on Masculinity to Understand Violence and Promote Peace in the Contemporary World In Male Roles Masculinities and Violence A Culture of Peace Perspective edited by Ingeborg Brines Robert Connell and Ingrid Edie Paris UNESCO httpunesdocunescoorgimages0012001206120683Epdf

Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2011 Council of Europe Treaty Series - No 210 Istanbul 11 V2011

lt httpsrmcoeintCoERMPublicCommonSearchServicesDisplayDCTMContentdocumentId=090000168008482egt

Cukier Wendy and James Cairns 2009 Gender Attitudes and the Regulation of Small Arms Implications for Action In Sexed Pistols The Gendered Impacts of Small Arms and Light Weapon edited by Vanessa Farr Henri Myrttinen and Albrecht Schnabe Tokyo United Nations University Press

Cukier Wendy and Alison Kooistra and Mark Anto 2002 `Gendered Perspectives on Small Arms Proliferation and Misuse` In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A Farr and Kiflemariam Geb-re-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Database Analysis of Compliance of National Standards Legislation and Public Policies with the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2016 Project Coordinated efforts - Toward New European standards in protection of women from gender based violence lthttpwwwpotpisujemorggt

Djan Aurelija 2014 Partnersko nasilje sa službenom značkom Pripadnici policije kao učinioci partnerskog nasilja u Srbiji Beograd Beogradski centar za bezbednosnu politiku

lthttpwwwbezbednostorguploaddocumentpartnersko_nasilje_sa_sluzbenom_znackompdfgt

Doumlnges Hannah and Aaron Karp 2014 Women and Gun Ownership Research Notes Armed Actors No 45 Geneva Small Arms Sur-vey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva

lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdfgt

Dokmanović Mirjana 2007 Firearms Possession and Domestic Violence in the Western Balkans A Comparative Study of Legislation and Implementation Mechanisms Belgrade SEESAC

httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecurityFIREARMS-POSSESSION-AND-DOMESTIC-VIOLENCE-IN-THE-WESTERN-BAL-KANS-ENpdf

Duquet Nils and Maarten Van Alstein 2015 Firearms and Violent Deaths in Europe Brussels Flemish Peace Institute lthttpwwwvlaamsvredesinstituuteusitesvlaamsvredesinstituuteufilesfilesreportsfirearms_and_violent_deaths_in_europe_webpdf gt

Dziewanski Dariusz Emile LeBrun and Mihaela Racovita 2014 In War and Peace Violence against Women and Girls In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-1-ENpdfgt

Farr Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) 2002 Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and Interna-tional Concerns Bonn Bonn International Centre for Conversion

Farr Vanessa A 2002 A Gendered Analysis of International Agreements on Small Arms and Light Weapons In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Shtojcat 65

Farr Vanessa 2006 lsquoGender Analysis as a tool for multilateral negotiators in the small arms contextrsquo In Disarmament as Humanitarian Action From Perspective to Practice edited by John Borrie and Vanessa Martin Randin Geneva UNIDIR (United Nations Institute for Disarmament Research Geneva) lthttpwwwunidirorgfilespublicationspdfsdisarmament-as-humanitarian-action-from-per-spective-to-practice-288pdfgt

Geneva Declaration Secretariat 2015 Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University Press

Hearn Jeff and Keith Pringle 2006 European Perspectives on Men and Masculinities National and Transnational Approaches New York Palgrave Macmillan

Hemenway David and Matthew Miller 2000 Firearm Availability and Homicide Rates across 26 High-Income Countries In Journal of Trauma Injury Infection and Critical Care v 49 6 (2000) lthttpjonathanstraycompapersFirearmAvailabilityVsHomicideRatespdfgt

Ignjatović Tanja 2011 Nasilje prema ženama u intimnom partnerskom odnosu Model koordiniranog odgovora zajednice Beograd Rekonstrukcija ženski fond lthttpwwwrwfundorgwp-contentuploads201409Tanja-IgnjatoviC487-Nasilje-pre-ma-C5BEenama-u-intimnom-partnerskom-odnosu-model-koordiniranog-odgovora-zajednicepdfgt

Ignjatović Tanja Dragica Pavlović Babić i Marija Lukić 2015 Delotvornost sistemskih mehanizama za sprečavanje nasilja prema ženama i nasilja u porodici Beograd Autonomni ženski centar

lthttpwwwwomenngoorgrsimagespublikacijedp2015Delotvornost_sistemskih_mehanizama_za_sprecavanje_nasilja_prema_ze-nama_i_nasilja_u_porodicipdfgt

IPU CHD (Inter-Parliamentary Union and Centre for Humanitarian Dialogue) 2007 Missing Pieces A Guide for Reducing Gun Violence through Parliamentary Action Geneva Centre for Humanitarian Dialogue lt httpwwwipuorgPDFpublicationsmissing_enpdfgt

JaumlmStoumld 2007 Gender Mainstreaming Manual A Book of Practical Methods from the Swedish Gender Mainstreaming Support Committee Stockholm Swedish Government Official Reports

lt httpwwwincludegenderorgwp-ontentuploads201402gender_mainstreaming_manualpdfgt

Jovanović Sladjana Biljana Simeunović Pantić Vanja Macanović 2012 Krivičnopravni odgovor na nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za privredu zapošljavanje i ravnopravnost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentup-loads201408krivicno-pravni-odgovor-na-nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

Krkeljić Ljiljana 2007 Small Arms and Gender Based Violence in Montenegro Podgorica UNDP Montenegro httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecuritySMALL-ARMS-AND-GENDER-BASED-VIOLENCE-IN-MONTENEGRO-ENpdf

Law Centre to Prevent Gun Violence Domestic Violence and Firearms lthttpsmartgunlawsorggun-lawspolicy-areasback-ground-checksdomestic-violence-firearmsgt

Mankowski Eric 2013 Antecedents to Gun Violence Gender and Culture In Gun violence Prediction Prevention and Policy American Psychological Association httpwwwapaorgpubsinfo reportsgun-violence-preventionaspx

Mircheva Stojanka Violeta Chacheva and Nikolina Kenig 2014 Voice for Justice Research Report Assessment of court proceedings in Domestic Violence cases with specific focus on assessing the case management from gender perspective Skopje UKIM Institute for Social Political and Juridical Research

Moser Annalise 2007 Gender and Indicators Overview Report Institute of Development Studies

Mreža `Žene protiv nasiljaacute 2016 Femicid ndash Ubistva žena u Srbiji Kvantitativno - narativni izveštaj 2015 godina httpwwwzeneprotiv-nasiljanetimagespdfFEMICID-Kvantitativno-narativni_izvestaj_za_2015_godinupdf

Nikolić-Ristanović Vesna et al 2010 Nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za rad zapošljavanje i ravnoprav-nost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentuploads201408nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

OSAGI2001 Important Concept Underlying Gender Mainstreaming lthttpwwwunorgwomenwatchosagipdffactsheet2pdfgt

Page Ella 2009 Men Masculinity and Guns Can We Break the Link IANSA lt httpiansa-womenorgsitesdefaultfilesnews-viewsiansa_wn_masculinities_paper-2009pdfgt

Racovita Michaela 2015 Lethal Violence against Women and Girls In Geneva Declaration Secretariatt Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV3GBAV3_Ch3_pp87-120pdfgt

SAS (Small Arms Survey) 2014a Small Arms Survey Women and Guns Cambridge Cambridge University Press

Shtojcat66

SAS (Small Arms Survey) 2014b Women and Gun Ownership Geneva Small Arms Survey httpwwwsmallarmssurveyorgfilead-mindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdf

UNDP Small Arms Control in Serbia and Montenegro (SACISCG)2005 Living with the Legacy SALW Survey Republic of Serbia Belgrade UNDP Serbia and Montengro

Schroeder Emily Vanessa Farr and Albrecht Schnabel 2005 Gender Awareness in Research on Small Arms and Light Weapons A Prelimi-nary Report Bern Swisspeace lthttpwwwswisspeacechfileadminuser_uploadMediaPublicationsWP1_2005pdfgt

Schwandner-Sievers Stephanie and Silvia Cattaneo 2005 Gun Culture in Kosovo Questioning the Origins of Conflict In Small Arms Survey 2005 Weapons at War Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2005enSmall-Arms-Survey-2005-Chapter-08-summary-ENpdfgt

SEESAC 2006 SALW Survey of Kosovo Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication422pdfgt

SEESAC 2006a The Rifle has the Devil Inside ndash Gun Culture in South Eastern Europe Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication386pdfgt

SEESAC 2007a SEESAC Strategy for Gender Issues in SALW Control and AVPP Activities

lthttpwwwseesacorgfimgFileResGender-and-Small-ArmsSEESAC-Gender-Strategy-2007-216pdfgt

SEESAC2015 Oružje na meti Zloupotreba vatrenog oružja u Srbiji Belgrade SEESAC

SEESAC 2016 Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons - Albania(unpublished)

SEESAC 2016a Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons ndash Kosovo (unpublished)

Shaw Margaret 2013 Too Close to Home Guns and Intimate Partner Violence In Small Arms Survey 2013 Everyday Dangers Cam-bridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2013enSmall-Arms-Survey-2013-Chapter-2-ENpdfgt

Sorenson Susan 2006 Firearm Use in Intimate Partner Violence A Brief Overview Evaluation Review 30(3)229 httpswwwresearchgatenetpublication7102593_Firearm_Use_in_Intimate_Partner_Violence_A_Brief_Overview

Taskovic Marko 2016 Krvava Srbija - Sve žrtve 5 najvećih masakara u poslednjih 15 godina Blic July 7 2015 lthttpwwwblicrsvestihronikakrvava-srbija-sve-zrtve-5-najvecih-masakara-u-poslednjih-15-godinagxtgys7gt

UN CASA (United Nations Coordinated Action on Small Arms) 2015 International Small Arms Control Standards Glossary of Terms Definitions and Abbreviations

lt httpwwwsmallarmsstandardsorgisacs0120-enpdfgt

UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) 2013 Global Study on Homicide 2013 Trends Contexts Data Vienna UNODC lt httpswwwunodcorgdocumentsgshpdfs2014_GLOBAL_HOMICIDE_BOOK_webpdfgt

UNDP (United Nations Development Programme) 2008 How to Guide Small Arms and Light Weapons Legislation Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lthttpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9SALWGuide_Legislationpdfgt

UNDP 2008a How to Guide The Establishment and Functioning of National Small Arms and Light Weapons Commissions Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lt httpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9UNDP20SALW20Com-missionspdfgt

UNDP 2012Study on Family Violence and Violence Against Women in Montenegro Podgorica UNDP httpwwwmeundporgcontentmontenegroenhomelibrarysocial_inclusionDomesticViolenceStudyhtml

WHO 2012 Understanding and addressing violence against women - Femicide lthttpappswhointirisbitstream10665774211WHO_RHR_1238_engpdfgt

WHO UNDP UNODC 2014 Global Status Report on Violence Prevention 2014 Geneva WHO

lt httpwwwwhointviolence_injury_preventionviolencestatus_report2014engt

Zaštitnik gradjana 2016 Utvrđenje i sistemske preporuke lt httpwwwZaštitnikrsindexphp2012-02-07-14-03-334833-2016-07-28-08-59-32gt

Shtojcat 67

64 ShtojcA 4 pyeteumlSori

1 teuml dheumlna teuml peumlrgjithShme

2 teuml dheumlna teuml ndara SipaS gjiniSeuml

2015 2014 2013 2012 2011

Numri total i incidenteve me armeuml zjarri1

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml ligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml jashteumlligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml shoqeumlruara me vdekje

sup1 Incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml Vrasje vrasje neuml rrethana reumlnduese vrasje e mbetur neuml tentativeuml veteumlvrasje veteumlvrasje e mbetur neuml tentativeuml shkaktim i rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlna me armeuml zjarri neuml mjedise publike mbajtje e armeumlve teuml zjarrit pa autorizim zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumls ose mjeteve teuml rrezikshme dhuneuml neuml familje

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri

viktimat e vrasjeve me paramendimsup1

viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri

Zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Shtojcat68

sup1 Vrasja me paramendim peumlrcaktohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdfsup2 Partneri intim mund teuml jeteuml bashkeumlshortibashkeumlshortja ish-bashkeumlshortiish-bashkeumlshortja partneriish-partneri i dashurie dashura ish-i dashu-

riish-e dashura

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml mbajtur armeuml zjarri

Numri i personave teuml vrareuml nga partneri i tyre intimsup2

Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim

Numri i personave teuml cileumlt doreumlzuan SALW-e gjateuml fushatave teuml grumbullimit

2015 2014 2013 2012 2011

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri peumlr arsye teuml dhuneumls neuml familje

Gra burra

Aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve

Shtojcat 69

3 gjinia dhe mOSha

2015

Autoreumlt meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

Autoret femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

Shtojcat70

65 ShtojcA 5 LiStA e figurAve tAbeLAve dhe kutive

figurat

Figura 1 Peumlrqindja e viktimave teuml vrareuml meshkuj dhe femra dhe e meshkujve dhe femrave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim

Figura 2 Raporti i vrasjeve sipas mekanizmave i peumlrllogaritur nga OBSH (2012)

Figura 3 Peumlrqindja e viktimave burra dhe gra teuml vrasjeve me paramendim

Figura 4 Shkalla e vrasjeve Mesatarja 2007-2012

Figura 5 Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml 2015

Figura 6 Viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Figura 7 Pjesa e vrasjeve me armeuml zjarri peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 8 Raporti i vrasjeve nga partnereumlt intimeuml peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 9 Raporti i vrasjeve teuml grave me armeuml zjarri nga partnereumlt intimeuml

Figura 10 Shpeshteumlsia e pasojave fatale sipas llojit teuml incidentit - Serbi

Figura 11 Proneumlsia e armeumlve sipas gjiniseuml

Figura 12 Autoreumlt dhe viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls neuml Shqipeumlri Kosoveuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Figura 13 Cila eumlshteuml arsyeja kryesore se pse familja juaj NUK do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndash Neuml peumlrgjitheumlsi nuk i kam qejf armeumlt

tabelat

Tabela 1 Viktimat e vrasjeve me paramendim sipas gjiniseuml

Tabela 1a Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 2 Viktimat e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 3 Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim sipas gjiniseuml

Tabela 4 Vrasjet e grave nga partneri intim neuml Serbi

Tabela 5 Bosnjeuml-Hercegovineuml Numri i lejeve teuml dheumlna peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit

Tabela 6 Problematikat gjinore neuml objektivat e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

Tabela 7 Peumlrgjigjet me politika neuml strategjiteuml peumlr SALW-et ndaj problematikave kryesore teuml politikave

kutiteuml

Kutia 1 Vrasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguria e komunitetit neuml Serbi

Kutia 2 Zyrtareumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtarakeumlt dhe dhuna neuml familje

Kutia 3 Veteumlvrasja dhe armeumlt e zjarrit

Kutia 4 Iniciativat e reja

Kutia 5 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml

Kutia 6 Strategjiteuml peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje dhe SALW

Kutia 7 Inkuadrimi i dhuneumls

Kutia 8 Problematikat e tjera ligjore - Kufiri i mosheumls peumlr marrjen e autorizimit peumlr leje

i Autori intervisteuml telefonike me Ermin PestonZeumlvendeumlsministeumlr Ministria e Siguriseuml seuml Bosnjeuml-Hercegovineumls 5 tetor 2016ii Intervisteuml telefonike e autorit me Marina Iles zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml

Gjinore 22 shtator 2016

SHEumlNImE

• Blank Page
• 1 Hyrje
• 11 Rreth keumltij studimi
• 111 Qeumlllimi13
• 112 Objektivat
• 113 Objekti
• 114 Metodologjia
• 115 Sfidat dhe kufizimet13
• 116 Struktura
• 12 Peumlrkufizime
• 2 Ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et-Problemati katkryesore t13euml politikave
• 21 Pranimi i lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe 13SALW-ve
• 22 Problematikat kryesoreteuml13 politikave
• 221 Gjinia dhe efektet e armeuml ve teuml 13vogla
• 222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat krye13sore
• 223 Dhuna neuml13 familje
• 224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria 13dhe kultura
• 225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml t13yre
• 226 Gjinia dhe proceset 13politike
• 3 Peumlrgjigjja mepolitika - Rishikimi i 13dokumenteve
• 31 Strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe problematikat kryesore teuml politikave gjinore13
• 311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore13
• 312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet g13jinore
• 313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe 13objektiva
• 314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete13
• 315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtoh13en
• 317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte13
• 32 Kuadri ligjor peumlr SALW-et Reumlndeumlsia e lufteumls kundeumlr dhuneumls neuml 13familje
• 321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri13
• 322 Dhuna neuml familje dhe heqja earmeumlve t13euml zjarrit
• 323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW13
• 324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika13
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 33 Kuadri ligjor dhe strategjik peumlr barazineuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe kontrolli i SALW-ve13
• 4 Peumlrmbledhje e gjetjeve 13kryesore
• 411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln 13Juglindore
• 412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore13
• 5 Rekomandime13
• 511 Mbledhja e teuml 13dheumlnave
• 512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitjae njeuml mjedisi teuml 13peumlrshtatsheumlm
• 513 Hulumtimi dhe menaxhimi i 13njohurive
• 514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore13
• 6 Shtojcat13
• 61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml 13shqyrtim
• 62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve13
• 63 Shtojca 3 Referencat13
• 64 Shtojca 4 Pyeteumlsori13
• 65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave 13dhe kutive

Shkurtime

AI - Amnesty InternationalKKA - Koalicioni peumlr Kontrollin e ArmeumlveQDH - Qendra peumlr Dialog Humanitar DHF - Dhuneuml neuml familjeBE - Bashkimi EvropianDGJ - Deklarata e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvilliminDHMGJ - Dhuneuml me bazeuml gjinoreIANSA - Rrjeti Ndeumlrkombeumltar i Veprimit peumlr Armeumlt e VoglaPI - Partner intimDHPI - Dhuneuml nga partneri intimUNP - Unioni Ndeumlr-Parlamentar ISACS - Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml voglaMinistria e Puneumlve teuml Brendshme - MPBSALW - Armeuml teuml vogla dhe teuml lehta SAS - Studim peumlr armeumlt e voglaEJL - Evropa JuglindoreSEESAC - Zyra Qendrore e Evropeumls Lindore dhe Juglindore peumlr Kontrollin e Armeumlve teuml Vogla dhe

teuml Lehta OI ndash Oxfam InternationalOSAGI - Zyra e Keumlshilltarit teuml Posaccedileumlm teuml Sekretarit teuml Peumlrgjithsheumlm peumlr Ccedileumlshtjet Gjinore dhe

Zhvillimin e Grave OKB - Organizata e Kombeve teuml BashkuaraOKB CASA - Veprimi i Koordinuar i Organizateumls seuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Armeumlt e VoglaUNODA - Zyra e Kombeve teuml Bashkuara peumlr Ccedileumlshtjet e CcedilarmatimitUNODC - Zyra e Kombeve teuml Bashkuara peumlr Drogat dhe KriminPNUD ndash Programi i Kombeve teuml Bashkuara peumlr ZhvillimUN Women - Entiteti i Kombeve teuml Bashkuara peumlr Barazineuml Gjinore dhe Fuqizimin e Grave OBSH ndash Organizata Boteumlrore e Sheumlndeteumlsiseuml

4 Peumlrmbajtja

1 Hyrje 9

11 rreth keumltij studimi 9

111 Qeumlllimi 9

112 Objektivat 9

113 Objekti 10

114 Metodologjia 10

115 Sfidat dhe kufizimet 10

116 Struktura 11

12Peumlrkufizime 11

2 CcedileumlshtjetgjinoredhesALW-et-ProbLemAtikAtkryesoreteumlPoLitikAve 13

21PranimiilidhjevendeumlrmjetgjiniseumldhesALW-ve 13

22 Problematikat kryesore teuml politikave 14

221 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 14

222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat kryesore 15

223 Dhuna neuml familje 22

224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria dhe kultura 30

225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml tyre 35

226 Gjinia dhe proceset politike 36

3 PeumlrgjigjjAmePoLitikA-rishikimiidokumenteve 38

31strategjiteumlpeumlrkontrollinesALW-vedheproblematikatkryesoreteumlpolitikavegjinore 38

311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore 39

312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet gjinore 40

313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe objektiva 40

314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete 41

PEumlRmbAJTJA

5Peumlrmbajtja

315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtohen 42

316 Gjurmimi i ndryshimeve - monitorimi dhe vlereumlsimi 44

317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte 45

32kuadriligjorpeumlrsALW-etreumlndeumlsiaelufteumlskundeumlrdhuneumlsneumlfamilje 47

321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri 47

322 Dhuna neuml familje dhe heqja e armeumlve teuml zjarrit 48

323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW 49

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika 51

325 Praktikat e mira Australia dhe Kanadaja 53

33kuadriligjordhestrategjikpeumlrbarazineumlgjinoreneumlevropeumlnjuglindoredhekontrolliisALW-ve 54

4 PeumlrmbLedhjeegjetjevekryesore 56

411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln Julindore 56

412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore 56

5 rekomAndime 58

511 Mbledhja e teuml dheumlnave 58

512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 59

513 Hulumtimi dhe menaxhimi i njohurive 59

514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore 60

6 shtojcAt 61

61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml shqyrtim 61

62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve 62

63 Shtojca 3 Referencat 63

64 Shtojca 4 Pyeteumlsori 67

65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave dhe kutive 70

Paratheumlnie 7

Shkalla e larteuml dhe peumlrhapja e pakontrolluar e armeumlve teuml vogla e teuml lehta (SALW) eumlshteuml pranuar gjereumlsisht si keumlrceumlnim serioz peumlr sigurineuml e qytetareumlve si nxiteumls i krimit dhe i paqeumlndrueshmeumlriseuml si dhe si ndikues negativ i zhvillimit social dhe ekonomik Kjo vlen veccedilaneumlrisht peumlr Evropeumln Juglindore (EJL)

Prej vitit 2002 PNUD neumlpeumlrmjet SEESAC-ut ka mbeumlshtetur peumlrpjekjet peumlr tiu peumlrgjigjur keumltij keumlrceumlnimi peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe atyre teuml politikave dhe peumlrmes ngritjes dhe veumlnies neuml funksionim teuml mekanizmave institucionaleuml Puna joneuml peumlr mbeumlshtetjen e politikave eumlshteuml sofistikuar gjithnjeuml e meuml shumeuml neuml harmoni me nevojat e aktoreumlve neuml rajon

Ndeumlrkoheuml qeuml eumlshteuml arritur progres dometheumlneumls integrimi i perspektiveumls gjinore ka mbetur pas dhe ende nuk eumlshteuml kthyer neuml pjeseuml integrale teuml strategjive teuml veumlna neuml zbatim peumlr trajtimin e shkaqeve dhe pasojave teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Pavareumlsisht angazhimeve teuml shumta neuml nivel global dhe kombeumltar kjo sfideuml eumlshteuml trajtuar veteumlm pjeseumlrisht me peumlrpjekjet e vazhdueshme peumlr kontrollin e SALW-ve Nga pikeumlpamja gjinore eumlshteuml ende e veumlshtireuml teuml imagjinohet njeuml ccedileumlshtje meuml dometheumlneumlse peumlr ccedileumlshtjet gjinore sesa peumlrdorimi dhe keqpeumlrdorimi i SALW-ve

Neuml EJL ashtu sikurse kudo burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml mbajteumlsve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml atyre qeuml i peumlrdorin dhe shpesh i keqpeumlrdorin ato Burrat peumlrbeumljneuml edhe shumiceumln e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri Neuml rastin kur janeuml viktima vraseumlsit e tyre janeuml meuml seuml shumti meshkuj teuml tjereuml Por armeumlt e vogla dhe teuml lehta kaneuml gjithashtu efekte negative peumlr sigurineuml dhe mireumlqenien e grave Grateuml rralleuml zoteumlrojneuml armeuml veumlshtireuml

se i peumlrdorin ato dhe ndryshe nga burrat ato janeuml shumeuml hereuml meuml tepeumlr viktima sesa autore Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht e qarteuml neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Shumica e dhuneumls me armeuml kundeumlr grave kryet nga partnereuml aktualeuml ose teuml meumlparsheumlm dhe prania e njeuml arme zjarri rrit neuml meumlnyreuml dramatike mundeumlsineuml e njeuml pasoje fatale Rrjedhimisht ka meuml shumeuml mundeumlsi qeuml grateuml ta shohin pranineuml e njeuml arme zjarri si keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e tyre dhe teuml familjeve teuml tyre

Eumlshteuml e habitshme sesi politikat qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve qeumlndrojneuml ende neuml heshtje peumlr sa i peumlrket keumltyre lidhjeve dhe nuk arrijneuml teuml pranojneuml se disa ccedileumlshtje sigurie i prekin grateuml dhe burrat neuml meumlnyra teuml ndryshme Ky raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL duke i beumlreuml keumlto peumlrpjekje meuml pak efikase peumlr sa i peumlrket ofrimit teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt pavareumlsisht neumlse janeuml gra burra vajza apo djem - duke penguar arritjen e Objektivave teuml Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm nr 5 (Arritja e baraziseuml gjinore dhe fuqizimi i teuml gjitha grave dhe vajzave) dhe 16 (Nxitja e shoqeumlrive paqeumlsore ofrimi i mundeumlsiseuml peumlr drejteumlsi peumlr teuml gjitheuml dhe ngritja e institucioneve teuml efektshme llogaridheumlneumlse dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse neuml teuml gjitha nivelet)

Uneuml sinqerisht shpresoj se gjetjet e paraqitura neuml keumlteuml raport do teuml nxisin debat teuml meumltejsheumlm Politikat neuml keumlteuml fusheuml nuk duhet teuml shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore neumlse shoqeumlriteuml duan tu peumlrgjigjen me efektivitet ccedileumlshtjeve teuml ndeumlrlikuara teuml siguriseuml me teuml cilat peumlrballen Prandaj shpresoj qeuml ky raport dhe paketa qeuml e shoqeumlron ateuml teuml sjelleuml njeuml ndryshim neuml qasje dhe teuml ccedilojeuml neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve

PARATHEumlNIE

Cihan SultanoğluNdihmeumls Administratore dhe Drejtore e Zyreumls Rajonale peumlr Evropeumln dhe Bashkeumlsineuml e Shteteve teuml Pavarura teuml Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim

Hyrje 9

11 RReth keumltij studimi

111 Qeumlllimi

Qeumlllimi i keumltij studimi eumlshteuml qeuml teuml kontribuojeuml neuml rritjen e reagimit gjinor teuml politikave qeuml rregullojneuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore (EJL)

Studimi keumlrkon teuml rriseuml ndeumlrgjegjeumlsimin rreth lidhjeve qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe armeumlve teuml vogla neuml EJL Ai eumlshteuml menduar kryesisht peumlr aktoreumlt kryesoreuml dhe publikun e gjereuml ekspert dhe identifikon tendencat kryesore dhe boshlleumlqet neuml reagimin e politikave Duke u mbeumlshtetur neuml keumlto gjetje studimi propozon njeuml instrument praktik qeuml synon teuml mbeumlshteseuml zhvillimin e informuar dhe teuml bazuar neuml prova teuml politikave me ndjeshmeumlri gjinore e peumlr rrjedhojeuml teuml kontribuojeuml neuml zhvillimin e kapaciteteve teuml hartuesve teuml politikave peumlr SALW-et neuml rajonin e EJL si dhe neuml efektivitetin e peumlrgjithsheumlm teuml politikave peumlr SALW-et

Peumlrtej keumlsaj gjetjet e keumltij studimi duhet teuml sheumlrbejneuml si bazeuml peumlr nisjen e njeuml dialogu ndeumlrmjet politikeumlbeumlreumlsve mbi rolin e normave sociale dhe praktikave dominuese gjinore dhe mbi rreziqet specifike me teuml cilat peumlrballen grateuml burrat djemteuml dhe vajzat peumlr sa i peumlrket SALW-ve

112 Objektivat

Objektivat e studimit janeuml

1 Harteumlzimi i problematikave gjinore teuml lidhura me SALW-et neuml peumlrgjitheumlsi me fokus teuml veccedilanteuml Evropeumln Juglindore (Kapitulli 2)

2 Vlereumlsimi neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL (kuadrot ligjoreuml dhe strategjike) si dhe vlereumlsimi neumlse ccedileumlshtjet e SALW-ve trajtohen neuml politikat peumlr barazineuml gjinore dhe neuml politikat kundeumlr dhuneumls me bazeuml gjinore (Kapitulli 3)

SEESAC eumlshteuml nismeumltar i zhvillimit teuml keumltij studimi mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et si pjeseuml e qasjes seuml tij teumlreumlsore dhe teuml integruar ndaj kontrollit teuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta dhe neuml reformeumln neuml sektorin e siguriseuml me qeumlllimin afatgjateuml peumlr teuml rritur ndeumlrgjegjeumlsimin peumlr ccedileumlshtjet gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e armeumlve neuml EJL Raporti dhe instrumenti qeuml e shoqeumlron ateuml janeuml zhvilluar brenda kuadrit teuml Vendimit teuml Keumlshillit teuml BE-seuml 2013730CFSP Ato janeuml produkti i teuml kuptuarit teuml faktit se peumlrpjekjet praktike qeuml peumlrpiqen teuml ofrojneuml peumlrfitime peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt qofshin keumlta gra burra vajza ose djem beumlhen teuml pavlefshme neumlse perspektiva e baraziseuml gjinore nuk merret parasysh ploteumlsisht

Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL Keumlto politika meuml seuml shumti i shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore dhe peumlr rrjedhojeuml shumica e masave peumlr kontrollin e SALW-ve nuk marrin parasysh nevojat e ndryshme teuml siguriseuml dhe shqeteumlsimet e grave burrave vajzave dhe djemve Kjo pengon suksesin e masave teuml ndeumlrmarra peumlr teuml garantuar sigurineuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

Raporti hedh driteuml mbi lidhjet shumeumlplaneumlshe qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve duke theksuar meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat ccedileumlshtjet gjinore formeumlsojneuml rreziqet sjelljet dhe praktikat qeuml lidhen me armeumlt e vogla dhe teuml lehta dhe duke neumlnvizuar nevojeumln peumlr integrimin e perspektiveumls gjinoreuml neuml kuadrot ligjoreuml dhe ato teuml politikave peumlr SALW-et Instrumenti shoqeumlrues peumlrpiqet teuml peumlrkthejeuml rekomandimet e peumlrgatitura mbi bazeumln e provave neuml masa praktike dhe specifike peumlr kontekstin gjinor Kjo duhet teuml ndihmojeuml ndjesheumlm politikeumlbeumlreumlsit teuml garantojneuml qeuml teuml gjitha ndeumlrhyrjet e lidhura me SALW-et teuml integrojneuml ccedileumlshtjet gjinore

1 HyRJE

Hyrje10

3 Identifikimi i praktikave meuml teuml mira teuml politikeumlbeumlrjes teuml cilat peumlrfshijneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve si harteumlzimi i faktoreumlve qeuml kontribuojneuml neuml keumlto iniciativa (Kapitujt 3 dhe 4)

4 Ofrimi i rekomandimeve teuml bazuara neuml prova dhe i njeuml instrumenti praktik peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et (Kapitulli 5)

Theumlneuml kjo studimi nuk synon teuml analizojeuml zbatimin aktual teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL apo qeuml teuml vlereumlsojeuml ndikimin ose efektet qeuml mund tu atribuohen keumltyre politikave peumlr ndeumlrhyrjet neuml rajon Kur i referohet zbatimit kjo beumlhet kryesisht me synimin peumlr teuml harteumlzuar disa sfida konceptuale teuml lidhura me politikat

113 Objekti

Qeumlllimi analitik - Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport peumlrbeumlhet nga dy pjeseuml

a) Analiza e teuml dheumlnave statistikore teuml disponueshme mbi lidhjet e ndryshme ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve dhe

b) Rishikimi i ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit i strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve i ligjeve strategjive dhe i planeve teuml veprimit peumlr barazineuml gjinore i ligjeve strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave si dhe kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe asaj me bazeuml gjinore

shtrirjagjeografike peumlrcaktohet nga zona e veprimeve teuml SEESAC peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta neuml periudheumln 2013-2016 dhe peumlrfshin Shqipeumlrineuml Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln Moldavineuml Malin e Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml Neuml kapitullin e dyteuml peumlrmenden gjithashtu edhe vende jashteuml rajonit teuml EJL por kjo eumlshteuml beumlreuml kryesisht me qeumlllimin peumlr teuml zbuluar tendenca meuml teuml gjera dhe peumlr teuml beumlreuml teuml mundur krahasimet

114 metOdOlOgjia

Eumlshteuml peumlrdorur njeuml gameuml e gjereuml metodash ndeumlrkoheuml qeuml janeuml zgjedhur mjetet meuml teuml peumlrshtatshme peumlr komponenteumlt e ndrysheumlm teuml studimit Metodat peumlrfshijneuml

bull rishikimiiliteratureumls Njeuml rishikim i gjereuml i literatureumls aktuale dhe relevante dhe i raporteve ndeumlrkombeumltare rajonale dhe specifike peumlr kontekstin si dhe i keumlrkimeve mbi ccedileumlshtjet qeuml lidhen me gjinineuml dhe SALW-et (Shtojca 3)

bull rishikimiidokumentacionit Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit dhe strategjiteuml e planet e veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL u rishikuan peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr SALW-et Gjithashtu eumlshteuml kryer edhe rishikimi i legjislacionit dhe strategjive peumlr barazineuml gjinore dhe i dokumenteve teuml politikave qeuml trajtojneuml dhuneumln me bazeuml gjinore peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml trajtuar ccedileumlshtjet e SALW-ve (Shtojca 2)

bull Intervista gjysmeuml teuml strukturuara me aneumltareuml teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlrfaqeumlsuesit e institucioneve shteteumlrore dhe peumlrfaqeumlsuesit e organizatave teuml grave qeuml punojneuml neuml fusheumln e mbrojtjes seuml grave nga dhuna neuml familje dhe nga dhuna me baza gjinore (Shtojca 1)aneumltareumlt e komisioneve

bull Njeuml pyeteumlsor i hartuar neuml konsultim me peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve peumlrfituese teuml SALW-ve peumlr teuml zbuluar dhe dokumentuar modelet dhe tendencat gjinore qeuml lidhen me ccedileumlshtjet e SALW-ve Pyeteumlsori eumlshteuml peumlrpjekur teuml mbledheuml teuml dheumlna rajonale teuml krahasueshme peumlr aspektet meuml teuml reumlndeumlsishme gjinore teuml SALW-ve teuml tilla si teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml peumlr autoreumlt dhe viktimat e incidenteve me armeuml zjarri zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit viktimat e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri personat qeuml i doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave teuml mbledhjes peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave mes aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe kufizimet neuml procedurat e licencimit peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje U beumlneuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml veccediluar karakteristikat e mosheumls seuml viktimave dhe autoreumlve teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlr teuml pasur njeuml ide meuml teuml qarteuml se si ndeumlrthuret gjinia me mosheumln (Shtojca 4)

115 Sfidat dhe kufizimet

Sfida kryesore metodologjike buron nga mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml rajonin e EJL dhe nga mungesa e njeuml qasjeje teuml unifikuar peumlr mbledhjen e teuml dheumlnave Praktika e mbledhjes seuml teuml dheumlnave eumlshteuml peumlrgjitheumlsisht e pazhvilluar por ajo gjithashtu luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin ashtu sikurse disponueshmeumlria dhe cileumlsia e teuml dheumlnave Peumlr rrjedhojeuml kjo krijon veumlshtireumlsi neuml zbulimin dhe dokumentimin e modeleve dhe tendencave gjinore neuml rajon Peumlr disa probleme akute si psh vrasja e grave dhe dhuna neuml familje ka disa teuml dheumlna teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shpesh mungojneuml teuml dheumlnat meuml elementare peumlr struktureumln gjinore teuml autoreumlve dhe viktimave teuml dhuneumls seuml kryer me armeuml Neuml disa raste legjislacioni peumlr mbrojtjen e teuml dheumlnave personale e peumlrcakton gjinineuml si informacion veccedilaneumlrisht sensitiv dhe peumlr

Referencat peumlr Kosoveumln kuptohen neuml kontekstin e Rezoluteumls seuml Keumlshillit teuml Sigurimit 1244 (1999)

Hyrje 11

shkak teuml kufizimeve ligjore nuk disponohen informacione teuml tilla si numri i grave dhe burrave qeuml keumlrkojneuml teuml pajisen me leje peumlr teuml mbajtur armeuml

Peumlr teuml kapeumlrcyer pjeseumlrisht pengesat qeuml lidhen me statistikat e pamjaftueshme neuml dispozicion teuml ndara sipas gjiniseuml pyeteumlsori i peumlrmendur meuml sipeumlr u konceptua si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml lidhur mbledhjen e teuml dheumlnave me problematikat kryesore teuml politikave teuml peumlrmendura neuml seksionin meuml poshteuml Ai ofron gjithashtu njeuml tablo meuml teuml qarteuml teuml kufizimeve dhe hendeqeve neuml praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave dhe nxjerr neuml pah veumlshtireumlsiteuml qeuml mund teuml hasen neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml zhvilluar politikeumlbeumlrjen mbi bazeumln e provave Pavareumlsisht peumlrgjigjeve teuml mira nga komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve1 duhet teuml merret neuml konsiderateuml fakti se peumlr shumeuml prej tyre kjo ishte hera e pareuml qeuml teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml mblidheshin neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe gjateuml keumltij procesi u haseumln shumeuml sfida nga bazat e teuml dheumlnave josensitive ndaj gjiniseuml qeuml veumlshtireumlsonin mbledhjen e teuml dheumlnave deri te nevoja peumlr ti nxjerreuml teuml dheumlnat manualisht ccedilka peumlrbeumlnte ngarkeseuml shumeuml teuml madhe pune

Peumlrveccedil pyeteumlsorit u peumlrdoreumln njeuml seumlreuml burimesh teuml tjera teuml tilla si raportet dhe bazat e teuml dheumlnave teuml SEESAC-ut UNO-DC-seuml OBSH-seuml Small Arms Survey (SAS - Vrojtimi peumlr armeumlt e vogla) Deklarateumls e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvillimin (DGJ) teuml Rrjetit teuml Grave kundeumlr Dhuneumls etj Peumlr ana-lizimin e ligjeve lidhur me SALW-et dhe me armeumlt e zjarrit neuml EJL u peumlrdor korpusi i SEESAC-ut me legjislacionin rajonal peumlr armeumlt Ky korpus sheumlrben si njeuml udheumlzues peumlr legjislacionin e SALW-ve neuml rajon dhe eumlshteuml i disponuesheumlm neuml gjuheumlt shqip BCMS2 anglisht dhe rumanisht

Sidoqofteuml peumlr shkak teuml disponueshmeumlriseuml seuml kufizuar teuml teuml dheumlnave ky studim nuk peumlrpiqet teuml ofrojeuml njeuml pamje gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr ccedildo shtet dhe territor neuml EJL dhe ky as nuk eumlshteuml qeumlllimi i tij Peumlrkundrazi ai peumlrpiqet teuml niseuml diskutime teuml meumltejshme mbi nevojeumln peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe avancuar praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave si peumlr sa i peumlrket qeumlllimit ashtu edhe disponueshmeumlriseuml seuml teuml dheumlnave

Peumlr njeuml panorameuml meuml teuml ploteuml teuml situatave specifike sipas kontekstit do teuml duhet teuml ndeumlrmerren keumlrkime dhe analiza teuml tjera veccedilaneumlrisht kur beumlhet fjaleuml peumlr bashkeumlveprimin e ndeumlrlikuar teuml regjimeve gjinore dominuese ngjarjeve teuml fundit historike situateumls social-ekonomike dhe politike dhe praktikave aktuale peumlr SALW-et Prandaj raporti rithekson njeuml emergjenceuml teuml sinjalizuar qeuml meuml pareuml neuml keumlrkimin akademik dhe neuml ateuml teuml politikave (Cukier 2009 Schroeder Farr dhe

Schnabel 2005 Alvazzi del Frate 2011 Carapic 2014) sipas seuml cileumls nevojitet njeuml keumlrkim meuml i fokusuar te gjinia peumlr teuml hartuar politika efektive peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml (Doumlnges 2014 f 4)

116 Struktura

Ky raport eumlshteuml i strukturuar neuml kateumlr kapituj Kapitulli i pareuml ofron informacion bazeuml rreth studimit qeumlllimi objektivat audienca dhe objektivi i peumlrmbajtjes seuml tij Peumlrmenden shkurtimisht instrumentet metodologjike kyccedile teuml peumlrdorura dhe sinjalizohen sfidat e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Kapitulli i dyteuml peumlrqendrohet te problematikat kryesore teuml politikave peumlr sa i peumlrket gjiniseuml dhe SALW-ve Ky seksion rishikon njeuml numeumlr teuml madh hulumtimesh ekzistuese mbi aspektet gjinore teuml dhuneumls nga armeumlt e vogla e teuml lehta neuml EJL Seksioni i treteuml peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml analizeumls gjinore teuml kuadrit ligjor dhe strategjik peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL Janeuml marreuml neuml konsiderateuml edhe praktikat e mira teuml zhvilluara neuml vende dhe territore teuml tjera Si peumlrfundim seksioni i fundit peumlrmban rekomandime qeuml bazohen neuml gjetjet kryesore teuml raportit

12 PeumlRkufizime

Gjinia regjimet gjinore rolet gjinore

Neuml keumlteuml raport gjinia kuptohet si njeuml parim thelbeumlsor i cili strukturon rreumlnjeumlsisht jeteumlt e grave dhe burrave Ajo peumlrfshin njeuml paketeuml praktikash qeuml formojneuml njeuml model dominues shpeshhereuml referuar si regjim gjinor ldquoi cili i pozicionon grateuml dhe burrat neuml marreumldheumlnie teuml tilla qeuml karakteristikat e tyre teuml grupit por edhe jeteumlt individuale teuml kuptohen peumlrmes keumltij modeli (Blagojević 2013 f 33) Regjimet gjinore janeuml marreumldheumlnie relativisht teuml strukturuara ndeumlrmjet grave dhe burrave qeuml marrin formeuml neuml rolet dhe identitetet gjinore dhe janeuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social kulturor dhe historik (po aty f 33-37)

Gjinia i referohet roleve sociale - rolet gjinore - dhe sjelljeve teuml cilat neuml njeuml shoqeumlri shihen si teuml peumlrshtatshme peumlr grateuml burrat vajzat dhe djemteuml dhe me pritshmeumlrineuml qeuml teuml gjitheuml ata do teuml respektojneuml normat e lidhura me gjinineuml Prandaj gjinia ka teuml beumljeuml me diferencat sociale ndeumlrmjet grave dhe burrave (dhe jo me ndryshimet biologjike referuar neuml vijim si seksi) Duke qeneuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social ato janeuml teuml ndryshueshme

1 Sheumlnim Neuml momentin e finalizimit teuml keumltij raporti teuml dheumlnat ishin doreumlzuar nga Ministria e Puneumlve teuml Brendshme e Shqipeumlriseuml dhe nga komisionet e SALW-ve teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls Malit teuml Zi dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml Teuml dheumlnave peumlrkateumlse neuml vijim referohen si baza e teuml dheumlnave e SEESAC SEESAC nuk mban peumlrgjegjeumlsi peumlr sakteumlsineuml e informacionit

2 Shkurtimi BCMS i referohet gjuheumls boshnjake kroate malazeze dhe serbe

Hyrje12

me kalimin e koheumls Gjinia nuk i referohet veteumlm grave por i referohet grave dhe burrave vajzave dhe djemve dhe marreumldheumlnies ndeumlrmjet tyre Gjinia peumlrcakton ateuml ccedilfareuml pritet ccedilfareuml lejohet dhe vlereumlsohet peumlr grateuml dhe burrat neuml njeuml kontekst teuml caktuar Ajo peumlrcakton gjithashtu veprimtariteuml qeuml ndeumlrmerren ndeumlrmjet grave dhe burrave qasjen neuml burime dhe kontrollin mbi to si dhe mundeumlsiteuml neuml vendimmarrje (OSAGI 2001) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi eumlshteuml te roli qeuml luan gjinia neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave qeuml lidhen me SALW-et si dhe te rreziqet specifike gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve

Termat integrim gjinor dhe integrim i perspektiveumls gjinore peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tjetrit neuml keumlteuml raport dhe neumlnkuptojneuml procesin e vlereumlsimit teuml pasojave peumlr grateuml dhe burrat nga ccedildo veprim i planifikuar duke peumlrfshireuml legjislacionin politikat ose programet neuml teuml gjitha fushat dhe neuml teuml gjitha nivelet Eumlshteuml njeuml strategji peumlr ti kthyer shqeteumlsimet dhe peumlrvojat e grave dhe teuml burrave neuml njeuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve neuml teuml gjitha sferat politike ekonomike dhe shoqeumlrore neuml meumlnyreuml qeuml grateuml dhe burrat teuml peumlrfitojneuml neuml meumlnyreuml teuml barabarteuml dhe teuml mos keteuml pabarazi Qeumlllimi peumlrfundimtar eumlshteuml teuml arrihet barazia gjinore (ECOSOC 1997 f 2)

dhunakundeumlrgravedhedhunaneumlfamilje

Neuml keumlteuml raport dhuna kundeumlr grave dhe dhuna neuml familje peumlrdoren neuml peumlrputhje me Konventeumln e Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje (neuml vijim referuar si Konventa e Stambollit) Dhuneuml kundeumlr grave neumlnkupton shkeljen e teuml drejtave teuml njeriut dhe njeuml formeuml diskriminimi kundeumlr grave dhe peumlrfshin teuml gjitha aktet e dhuneumls me bazeuml gjinore qeuml rezultojneuml ose mund teuml rezultojneuml neuml leumlndim fizik seksual psikologjik ose ekonomik apo neuml vuajtje peumlr grateuml duke peumlrfshireuml keumlrceumlnimin e kryerjes seuml keumltyre akteve detyrimin ose heqjen arbitrare teuml liriseuml qofteuml neuml publik ose neuml jeteumln privatedhuneumlneumlfamilje janeuml teuml gjitha aktet e dhuneumls fizike seksuale psikologjike ose ekonomike qeuml ndodhin brenda familjes ose njeumlsiseuml familjare ose ndeumlrmjet bashkeumlshorteumlve ose partnereumlve teuml meumlparsheumlm apo teuml tanisheumlm pavareumlsisht neumlse autori ka jetuar ose jo neuml teuml njeumljteumln baneseuml me viktimeumln (2011 f 3)

vrasjaegraveneumlnkupton neuml peumlrgjitheumlsi vrasjen me paramendim teuml grave peumlr shkak se janeuml gra por peumlrkufizime meuml teuml gjera peumlrfshijneuml ccedildo lloj vrasjeje teuml grave ose vajzave (OBSH) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi peumlrqendrohet te vrasja e grave neuml kuptimin meuml teuml ngushteuml teuml vrasjes nga partneri intim si psh vrasja e njeuml gruaje nga partneri i tanisheumlm ose i meumlparsheumlm vrasjaegrave peumlrdoret peumlr tju referuar teuml gjitha rasteve teuml vrasjeve ku femrat janeuml viktima teuml keumltyre akteve (Peumlr meuml tepeumlr diskutim neuml lidhje me operacionalizimin dhe peumlrdorimin e keumltyre termave shih Alvazzi del Frate 2011 f 116 OBSH 2012Racovita 2015 f 89)

Armeuml teuml vogla e teuml lehta (SALW)3 neuml vijim neumlnkuptohen neuml peumlrputhje me Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla (UN CASA 2016 f 13 19) Armeuml teuml vogla janeuml teuml gjitha armeumlt vdekjeprureumlse teuml projektuara peumlr peumlrdorim individual e qeuml mund teuml transportohen nga njeriu teuml cilat nxjerrin ose leumlshojneuml janeuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohen lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlseacute (po aty f 13)

Peumlrqeumlllimeteumlkeumltijraportitermatarmeumlzjarridhe armeuml teuml vogla peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tje-trit

Armeuml e lehteuml4 eumlshteuml ccedildo armeuml vdekjeprureumlse e projektuar peumlr peumlrdorim nga dy ose tre persona qeuml veprojneuml si njeuml grup (edhe pse disa prej tyre mund teuml mbahen dhe peumlrdoren nga njeuml person i veteumlm) e cila nxjerr ose leumlshon eumlshteuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohet lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlse (po aty f 19)

komisionisALW-ve(neuml vareumlsi teuml rajonit dhe teuml procesit mund teuml quhet edhe Pikeuml Kombeumltare Kontakti KomitetKeumlshillAgjenci Kombeumltare peumlr Koordinimin e SALW-ve) eumlshteuml njeuml organ kombeumltar ndeumlrinstitucional peumlrgjegjeumls peumlr hartimin koordinimin zbatimin e politikave dhe peumlr monitorimin e peumlrpjekjeve peumlr trajtimin e teuml gjitha ccedileumlshtjeve qeuml lidhen me SALW-et brenda njeuml territori kombeumltar (PNUD 2008a f 2)

3 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash revolvereumlt dhe pistoletat me veteumlmbushje pushkeumlt dhe pushkeumlt karabineuml automatikeumlt pushkeumlt automatike dhe mi-tralozat e lehteuml si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e vogla antike dhe imitimet e tyre 4 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash mitraloza teuml reumlndeuml granatahedheumls dore neumln tyteuml ose teuml montuar armeumlt portative kundeumlrajrore armeumlt portative

kundeumlrtank pushkeumlt pa zmbrapsje raketahedheumlset kundeumlrtank teuml doreumls dhe sistemet e raketave predhahedheumlset kundeumlrajrore teuml doreumls dhe mortajat e kalibrit meuml teuml vogeumll se 100 milimetra si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e lehta antike dhe imitimet e tyre

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 13

21 PRanimi i lidhjeve ndeumlRmjet gjiniseuml dhe SALW-ve

Veumlllimi gjithnjeuml e neuml rritje i literatureumls dhe i teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml ka kontribuuar ndjesheumlm neuml rritjen e pranimit teuml lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve Siccedil shihet shkalla e madhe e mospeumlrputhjes seuml statistikave tregon se dallimet gjinore neuml mjediset social-kulturore nevojiten peumlr teuml shpjeguar dallimet gjinore neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2013 f 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave eumlshteuml argumentuar se ndikimi i diferencuar qeuml SALW ka te grateuml dhe burrat keumlrkon integrim teuml qeumlndruesheumlm teuml problematikave gjinore neuml legjislacionet dhe kuadrot e politikave peumlr SALW-et (SEESAC 2007a) kjo nevojitet peumlr eksplorimin e dallimeve gjinore neuml meumlnyreuml qeuml teuml zhvillohen strategji teuml peumlrshtatshme kundeumlr keqpeumlrdorimit dhe peumlrhapjes seuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta (Cukier 2009 f 19)

Peumlr teuml rritur kuptimin ose peumlr teuml informuar procesin e politikeumlbeumlrjes janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml vazhdueshme nga shumeuml aktoreuml teuml ndrysheumlm teuml tilleuml si akademikeumlt keumlrkuesit specialisteumlt e teuml drejtave gjinore OJQ-teuml e grave dhe organizatat ndeumlrkombeumltare peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat praktikat gjinore dhe SALW-et ndeumlrthuren me njeumlra-tjetreumln Neuml keumlteuml drejtim keumlrkuesit kaneuml eksploruar ndeumlrveprimin e ndeumlrlikuar ndeumlrmjet gjiniseuml dhe peumlrhapjes rregullimit dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla (Farr dhe Gebre-Wold 2002 Cukier Kooistra dhe Anto 2002 Cukier dhe Cairns 2009) Gjithashtu janeuml beumlreuml shumeuml peumlrpjekje peumlr teuml shpjeguar efektet neuml shumeuml rrafshe teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve me njeuml fokus teuml veccedilanteuml te dhuna ndaj grave e ushtruar neuml kushte konflikti ose jo e veccedilaneumlrisht te lidhjet ndeumlrmjet praniseuml seuml armeumlve dhe dhuneumls neuml familje (AI IANSA OI 2005 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013 Dziewanski LeBrun dhe Racovita 2014) Kaneuml nisur keumlrkime peumlr teuml peumlrcaktuar faktoreumlt qeuml i japin formeuml sjelljes dhe praktikave teuml burrave neuml lidhje me SALW-et ndeumlrkoheuml qeuml veumlmendje e veccedilanteuml i eumlshteuml kushtuar teuml rinjve meshkuj peumlr shkak teuml peumlrfaqeumlsimit teuml larteuml teuml tyre neuml pozicionin e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml dhuneumls me armeuml Duke vepruar keumlshtu janeuml ekzaminuar rreziqet specifike dhe kushteumlzimet shoqeumlrore kulturore dhe ideologjike teuml keumltyre ccedileumlshtjeve (Bevan dhe Florquin 2006 Page 2009 Mankowski 2013) Gjithashtu janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr

analizimin kritik teuml aspekteve gjinore teuml rezolutave traktateve dhe angazhimeve shumeumlpaleumlshe peumlr armeumlt konvencionale dhe peumlr teuml drejtat dhe pjeseumlmarrjen e grave (Farr 2002 Bastick dhe Valasek 2014 Acheson 2015) ose peumlr teuml eksploruar reagimin gjinor teuml legjislacionit peumlr dhuneumln neuml familje neuml njeuml kontekst gjeografik teuml veccedilanteuml (Krkeljić 2007 Dokmanović 2007) Neuml EJL janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml kapeumlrcyer teuml pakteumln pjeseumlrisht mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet ngritjes seuml njeuml baze teuml dheumlnash dhe neumlpeumlrmjet njeuml analize peumlr ndeumlrgjegjeumlsimin gjinor teuml mediave qeuml raportojneuml peumlr dhuneumln e lidhur me armeumlt e zjarrit (SEESAC 2015 SEESAC 2016 SEESAC 2016a) Peumlr sa i peumlrket rezultateve teuml politikave raportet e fundit mundeumlsojneuml ndjekjen e praktikave teuml reja neuml lidhje me rezultatet e programeve teuml veccedilanta neuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj (Abt dhe Winship 2016)

Keumlto fakte kaneuml teumlrhequr njeuml rritje teuml veumlmendjes kritike si neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr keumlrkime teuml tjera peumlr teuml lehteumlsuar meuml tej kuptimin e keumlsaj teme ashtu edhe neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr teuml artikuluar keumlrkeseumln peumlr peumlrpjekje praktike peumlr parandalimin ose ndreqjen e pasojave shkateumlrrimtare qeuml dhuna me armeuml mbi shoqeumlrineuml grateuml burrat djemteuml dhe vajzat Sidoqofteuml pavareumlsisht praktikave teuml reja dhe zhvillimeve meuml teuml fundit inovative teuml tilla si miratimi i Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili u keumlrkon vendeve teuml marrin neuml konsiderateuml rreziqet e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml teuml gjitha njohuriteuml e krijuara nuk kaneuml pasur ende njeuml ndikim teuml mjaftuesheumlm te politikat

Megjithateuml keumlto zhvillime kaneuml shkaktuar njeuml veumlmendje teuml re peumlr keumlteuml ccedileumlshtje dhe kaneuml nxjerreuml neuml pah keumlndveumlshtrime teuml shumta peumlr aspektet e ndryshme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml cilat peumlr pasojeuml keumlrkojneuml qeuml problematikat gjinore teuml merren neuml konsiderateuml me kujdesin e duhur neuml momentin e projektimit teuml zgjidhjeve teuml ndryshme Keumlto aspekte teuml ndryshme mund teuml grupohen neuml peseuml problematika kryesore ku aspektet gjinore luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe kuptimin e praktikave teuml SALW-ve (Cukier 2009)

1 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 2 Dhuna neuml familje (dhe rregullimi i mbajtjes seuml

armeumlve nga civileumlt) 3 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeumlt e vogla 4 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe

rregullimit teuml tyre 5 Gjinia dhe proceset politike

2 CcedilEumlSHTJET GJINORE dhe SALW-et - PRObLEmATIkAT kRyESORE TEuml POLITIkAvE

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve14

Neuml vijim teuml keumltij klasifikimi seksioni tjeteumlr peumlrshkruan shkurtimisht keumlto peseuml aspekte dhe teuml dheumlnat peumlrkateumlse kur disponohen paraqiten neuml meumlnyreuml teuml tilleuml qeuml teuml peumlrcaktohet njeuml lidhje meuml e afeumlrt dhe teuml skicohet konteksti dhe sfidat qeuml paraqesin politikat neuml EJL

22 PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave

221 gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vOgla

Teuml dheumlnat qeuml disponohen peumlr vrasjet neuml teuml gjitheuml boteumln tregojneuml njeuml polarizim teuml mprehteuml peumlr sa i peumlrket

modeleve gjinore teuml vrasjeve dhe diferencimit teuml problematikave teuml siguriseuml peumlr grateuml dhe burrat (UNODC 2013 Racovita 2015) Burrat mbizoteumlrojneuml si neuml rastin e autoreumlve ashtu edhe neuml rastin e viktimave por ata peumlrbeumljneuml njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml personave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim (95) sesa si viktima (79) Shkalla e vrasjeve teuml burrave (97 peumlr 100 000) eumlshteuml rreth 15 hereuml meuml e larteuml se mesatarja globale (62 peumlr 100 000) dhe 36 hereuml meuml e larteuml se shkalla e vrasjeve teuml grave (27 peumlr 100 000) (po aty 2013 f 13 21)

Burimi Studimi Global i UNODC-seuml peumlr Vrasjet 2013

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 15

Nga ana tjeteumlr grateuml kaneuml meuml shumeuml gjasa teuml jeneuml viktima teuml vrasjeve (21) sesa teuml deumlnuara peumlr vrasje (5) (po aty 2013 f 13) Teuml dheumlnat e paraqitura te Barra globale e dhuneumls me armeuml vlereumlsojneuml se grateuml peumlrbeumlnin 16 (rreth 60 000 e shprehur si numeumlr total) teuml viktimave teuml vrasjeve neuml vitin 2012 (Racovita 2015 f 90)

Edhe pse shkalla e vrasjeve ndryshon neuml meumlnyreuml drastike neuml rajone teuml ndryshme raporti burra-gra mbetet thuajse konstant pavareumlsisht vendit apo territorit Shifrat neuml Evropeuml janeuml shumeuml meuml teuml uleumlta krahasuar me mesataret globale por pjesa qeuml zeumlneuml grateuml neuml Evropeuml eumlshteuml meuml e larteuml si peumlr autoreumlt e deumlnuar ashtu edhe peumlr viktimat e vrasjeve - respektivisht 8 dhe 28 (UNODC 2013 f 13)

Peumlr sa i peumlrket armeumlve teuml zjarrit peumlrllogaritjet peumlr peumlrdorimin e tyre si mjet peumlr teuml kryer vrasje luhaten neuml nivel global nga 40 (po aty 2013 f 15) neuml 48 (OBSH UNODC PNUD 2014) ccedilka i beumln ato teuml jeneuml arma meuml e peumlrdorur neuml kryerjen e vrasjeve (UNODC 2013 f 15) Modelet gjinore teuml vrasjeve teuml kryera peumlrmes armeumlve teuml zjarrit ndjekin nga afeumlr modelet e vrasjeve neuml peumlrgjitheumlsi Burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml viktimave teuml aksidenteve qeuml peumlrfshijneuml armeuml zjarri me peumlrllogaritje qeuml arrijneuml deri neuml 90 neuml nivel global (UNP QDH 2007 f 81) dhe 76 neuml Evropeuml (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 27) Por megjithateuml duke pasur parasysh qeuml grateuml janeuml shumeuml meuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara mes blereumlsve zoteumlruesve ose peumlrdoruesve teuml keumltyre armeumlve ato ndikohen neuml meumlnyreuml joproporcionale nga pasojat e armeumlve teuml vogla (Farr 2006 f 17) ndeumlrkoheuml

qeuml eumlshteuml dokumentuar njeuml korrelacion meuml i forteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml femrave sesa midis disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml burrave (Hemenway dhe Miller 2000) Nga perspektiva e politikave qeuml neuml fillim teuml viteve 90 u vu neuml dukje se kjo mospeumlrputhje peumlrbeumlnte njeuml element teuml forteuml peumlr pozicionimin e keumltij debati neuml kuadrin e teuml drejtave teuml njeriut dhe teuml baraziseuml (Cukier)

Keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te rastet fatale duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren si mjet peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike leumlndim emocional frikeuml peumlrdhunim abuzim seksual detyrim dhe forma teuml tjera dhune (UNP QDH 2007 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) teuml cilat mund teuml keneuml pasoja teuml reumlnda te viktimat por qeuml shpesh nuk raportohen ose nuk beumlhen keumlrkimet e nevojshme Shumeuml shpesh keumlto forma dhune ndodhin kryesisht neuml sfereumln private dmth neuml sfereumln familjar (Shaw 2013) dhe tolerohen ose nuk njihen nga institucionet kompetente

222EfEktEtEdifErEncuarateumlSaLW-ve te grateuml dhe burrat neuml ejl tendencat kryeSOre

Peumlr sa i peumlrket metodave teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer vrasje neuml rajonin EJL5 neuml studim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin Siccedil tregohet neuml figureumln 2 neuml Mal teuml Zi (70) dhe neuml Shqipeumlri (66) armeumlt e zjarrit tejkalojneuml ndjesheumlm teuml gjitha metodat e tjera teuml kombinuara seuml bashku ndeumlrkoheuml qeuml neuml Serbi armeumlt e zjarrit janeuml arma meuml e zgjedhur (42) krahasuar

5 Nuk kishte teuml dheumlna teuml disponueshme peumlr Kosoveumln

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve16

Modelet gjinore teuml viktimave teuml vrasjeve me paramendim neuml EJL peumlrngjajneuml me modelet globale - burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln pavareumlsisht vendit apo territorit Sidoqofteuml pjesa qeuml ata zeumlneuml neuml

numrin total teuml viktimave luhatet ndjesheumlm duke variuar nga rreth 23 (Bosnjeuml-Hercegovineuml Serbi) neuml rreth 910 (Shqipeumlri Kosoveuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml)

me armeumlt e ftohta (29) dhe mjetet e tjera (30) Edhe pse armeumlt e zjarrit janeuml peumlrdorur gjereumlsisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (30) dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml (38) diferencat ndeumlrmjet peumlrdorimit

teuml armeumlve teuml zjarrit dhe mjeteve teuml tjera janeuml meuml pak teuml theksuara sesa neuml Mal teuml Zi Shqipeumlri dhe Serbi Veteumlm neuml Moldavi armeumlt e zjarrit peumlrdoren shumeuml rralleuml (8) krahasuar me mjetet e tjera

Burimi OBSH UNODC PNUD Raporti i statusit global peumlr parandalimin e dhuneumls 2014

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 17

Rrjedhimisht pjesa qeuml grateuml zeumlneuml neuml numrin total teuml viktimave teuml vrasjeve luhatet ndjesheumlm neuml rajon (nga 73 neuml Kosoveuml neuml 341 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

dhe 351 neuml Serbi) ccedilka thekson nevojeumln peumlr keumlrkime shteseuml specifike peumlr kontekstin peumlr keumlteuml lloj shpeumlrndarjeje

Burimi UNODC Studimi Global peumlr Vrasjet 2013 teuml dheumlnat peumlr Kosoveumln Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1viktimat e vRasjeve me PaRamendim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 14 54 13 104 20 104 26 131 18 124

kosova 1 14 1 23 1 28 4 28 2 20

mali i Zi 11 40 7 27 12 33 14 24 8 29

IRJ e maqedoniseuml 5 19 10 23 7 15 11 18 4 28

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve18

Siccedil veumlrehet niveli i vrasjeve me paramendim6 neuml vendet e EJL-seuml ka reumlneuml ndjesheumlm duke filluar nga viti 1995 me peumlrfundimin e konflikteve teuml dhunshme dhe nivelet e vrasjeve janeuml ndjesheumlm meuml teuml uleumlta sesa mesatarja globale por gjithsesi mbi nivelet e Evropeumls Pereumlndimore (Carapic 2014 f 1) Veteumlm Moldavia beumln peumlrjashtim e cila ka njeuml nivel vrasjesh pak meuml teuml larteuml se mesatarja globale por shumeuml teuml larteuml krahasuar me nivelin e vendeve teuml tjera neuml rajon

Kur merren neuml konsiderateuml nivelet e vrasjes seuml grave (peumlr 100 000 banoreuml) figura 4 tregon nivele krahasimisht teuml

uleumlta peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe Serbineuml teuml cilat renditen neuml fund teuml listeumls me njeuml shkalleuml shumeuml teuml uleumlt (lt1) ndeumlrkoheuml qeuml Shqipeumlria shfaq njeuml shkalleuml teuml uleumlt (1-3) Moldavia mbetet vendi i veteumlm neumln veumlzhgim me njeuml shkalleuml mesatare qeuml eumlshteuml afeumlrsisht sa kateumlrfishi i shkalleumls evropiane Sidoqofteuml nga perspektiva e politikave ekziston njeuml tendenceuml e dukshme qeuml neuml vendet dhe territoret me nivele teuml uleumlta teuml vrasjes seuml grave shumica e vrasjeve janeuml ndeumlrpersonale teuml kryera nga njeuml partner intim ccedilka keumlrkon reagimin e duhur institucional dhe veumlnien neuml zbatim teuml strategjive specifike qeuml trajtojneuml keumlteuml problem (Racovita 2015 f 88)

6 Vrasja me paramendim peumlrkufizohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdf

Burimi Barra globale e dhuneumls me armeuml - Teuml gjitheuml vlejneuml 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 19

Teuml dheumlnat e mbledhura nga komisionet e SALW-ve neuml EJL evidentojneuml qarteuml se shumica thuajse absolute e incidenteve me armeuml zjarri7 kryen nga meshkujt - 97 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Kosoveuml 98 neuml Shqipeumlri ndeumlrkoheuml qeuml teuml gjitha incidentet e dokumentuara neuml

Mal teuml Zi ishin kryer nga meshkujt Neuml kontrast me keumlteuml incidentet me armeuml zjarri shumeuml rralleuml kryen nga grateuml (2 neuml Shqipeumlri dhe Bosnjeuml-Hercegovineuml 3 neuml Kosoveuml) peumlr teuml mos theumlneuml kurreuml (asnjeuml rast i raportuar neuml Mal teuml Zi) (figura 5)

7 Neuml kontekstin e keumltij studimi incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml vrasjet vrasjet me dhuneuml tentativat peumlr vrasje veteumlvrasjet tentativat peumlr veteumlvrasje sh-kaktimin e rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlnat neuml publik proneumlsineuml kontrollin ose mbajtjen e paautorizuar teuml armeumlve peumlrdorimin e armeumlve ose teuml mjeteve teuml rrezikshme dhuneumln neuml familje

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln dhe Malin e Zi mbulojneuml periudheumln 2011-2015 ndeumlrsa peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml vitin 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve20

Keumlto tendenca janeuml shumeuml teuml qeumlndrueshme me kalimin e koheumls pavareumlsisht vendit ose territorit siccedil tregohet neuml tabeleumln 1

Peumlr sa i peumlrket diferencimit gjinor teuml viktimave tendencat tregojneuml teuml njeumljtin nivel qeumlndrueshmeumlrie (tabela 2) por ngjashmeumlri edhe me tendencat mbizoteumlruese teuml vendeve teuml tjera siccedil tregohet neuml figureumln 6 Sidoqofteuml ndryshimet brenda peumlr brenda rajonit janeuml teuml dukshme Edhe pse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln

deumlrrmuese teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri grateuml peumlrfaqeumlsohen neuml meumlnyreuml joproporcionale neuml mesin e viktimave krahasuar me pjeseumln qeuml zeumlneuml si autore teuml incidenteve me peumlrqindje veccedilaneumlrisht teuml larta neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1aautoReumlt e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

bosnjeuml-Hercegovina 18 817 7 716 19 730 66 956 11 875

kosova 21 749 21 1127 32 1263 28 1210 27 1078

mali i Zi 0 387 0 473 0 406 0 342 0 404

tabela 2viktimat e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 8 38 5 65 Nuk disponohen teuml dheumlna

bosnjeuml-Hercegovina 8 37 6 32 5 37 12 26 3 13

kosova 1 11 1 17 1 25 2

mali i Zi 1 11 2 10 0 6 0 10 2 16

IRJ e maqedoniseuml 2 15 8 13 3 10 4 12 2 19

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 21

Studimet e kryera neuml Serbi Shqipeumlri dhe Kosoveuml ofrojneuml prova shteseuml peumlr efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat Njeuml analizeuml mediatike e kryer neuml Serbi tregoi se burrat kryenin 97 teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlrbeumlnin 83 teuml viktimave Neuml aneumln tjeteumlr grateuml peumlrbeumlnin veteumlm 3 teuml autoreumlve teuml incidenteve por ato peumlrbeumlnin 17 teuml viktimave teuml keumltyre incidenteve (SEESAC 2015 f 13 17) gjeuml e cila konfirmon se i njeumljti model vlen peumlr teuml gjitheuml rajonin

Analiza hedh gjithashtu driteuml mbi ndryshimet qeuml lidhen me gjinineuml neuml pasojat e incidenteve neuml teuml cileumlt peumlrdoren armeuml zjarri Keumlto ndryshime janeuml veccedilaneumlrisht teuml theksuara neuml rastin e Serbiseuml ku vdekja ishte pasoja meuml e zakonshme peumlr grateuml e llogaritur neuml 44 teuml incidenteve me armeuml

zjarri ku peumlrfshiheshin gra ndeumlrsa neuml rastin e burrave pasoja meuml e zakonshme ishte plagosja me 54 e ndjekur nga vdekja e cila ishte pasojeuml neuml 34 teuml incidenteve ku peumlrfshiheshin meshkujt Neuml Shqipeumlri plagosja eumlshteuml pasoja meuml e shpeshteuml si peumlr grateuml (38) ashtu edhe peumlr burrat (399) peumlr teuml gjitha incidentet e konstatuara ndeumlrkoheuml qeuml vdekja eumlshteuml pasoja e dyteuml meuml e zakonshme e llogaritur neuml 261 peumlr meshkujt dhe 296 peumlr femrat Incidentet neuml teuml cilat viktimat janeuml keumlrceumlnuar me armeuml zjarri janeuml pasoja e treteuml meuml e peumlrhapur 197 e incidenteve peumlr meshkujt dhe 259 peumlr femrat (SEESAC 2016 f 24) Peumlr sa i peumlrket pasojave gjetjet e studimit tregojneuml se viktimat femra kaneuml qeneuml shpesh meuml teuml keumlrceumlnuara se meshkujt neuml 444 teuml rasteve krahasuar me 211 qeuml ka qeneuml niveli i keumlrceumlnimit teuml meshkujve (po aty p 25)

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml periudheumln 2014-2015 peumlr Kosoveumln periudheumln 2013-2015 ndeumlrkoheuml qeuml peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe IRJ teuml Maqedoniseuml mbulojneuml periudheumln 2011-2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve22

Vrasjet me armeuml zjarri janeuml meuml teuml shpeshta mes burrave por peumlrbeumljneuml gjithashtu pothuajse gjysmeumln e vrasjeve teuml grave siccedil tregohet neuml figureumln 7

Neuml kontrast me shkalleumln e uleumlt ose relativisht teuml moderuar teuml vrasjeve teuml grave neuml EJL neuml peumlrgjitheumlsi neuml disa pjeseuml teuml rajonit ekziston njeuml peumlrqindje mesatare e larteuml e vrasjeve teuml femrave me armeuml zjarri Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml Sekretariatit teuml Deklarateumls seuml Gjeneveumls nga 48 vendet peumlr teuml cileumlt disponoheshin teuml dheumlna teuml besueshme peumlr periudheumln 2007-2012 neuml Evropeumln Juglindore Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml eumlshteuml e para dhe renditet e dymbeumldhjeta ndeumlrmjet vendeve qeuml janeuml neuml bazeumln e teuml dheumlnave me meuml shumeuml se 40 teuml vrasjeve teuml grave teuml kryera me armeuml zjarri Meuml pas vjen Republika e Serbiseuml e pozicionuar neuml vendin e shtateumlmbeumldhjeteuml ndeumlrkoheuml qeuml Moldavia renditet neuml fund

teuml listeumls neuml vendin e dyzet e dyteuml (Racovita 2015 f 104) Teuml dheumlnat e fundit teuml mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml qeumlndrueshmeumlrineuml e tendenceumls seuml paraqitur neuml figureumln 7 Peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml teuml vogla pasqyron vdekshmeumlrineuml e larteuml qeuml shkaktojneuml armeumlt e zjarritdhepeumlrbeumlnnjeumlargumentteumlforteumlpeumlrkontrollinetyreveccedilaneumlrishtneumlkontekstinedhuneumlsneumlfamilje

223 dhuna neuml familje

Teuml dheumlnat gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml disponueshme nxjerrin neuml pah modele mjaft teuml spikatura gjinore dhe teuml diferencuara teuml dhuneumls ndaj seuml cileumls janeuml teuml ekspozuar grateuml dhe burrat Neuml vareumlsi teuml paramendimit teuml kontekstit teuml motivit instrumentalitetit dhe marreumldheumlnies autor-viktimeuml UNODC-ja i klasifikon teuml gjitha rastet e vrasjeve neuml 1

Figura 7Pjesa e vRasjeve me aRmeuml zjaRRi PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 23

vrasjeqeumllidhenmeaktiviteteteumltjerakriminale (ku qeumlllimi kryesor eumlshteuml teuml gjenerohen teuml ardhura teuml jashteumlligjshme ose peumlr arsye teuml tjera) 2vrasjendeumlrpersonale (teuml kryera nga partneri intimfamiljareuml pa ndonjeuml qeumlllim dyteumlsor por thjesht si meumlnyreuml peumlr zgjidhjen e njeuml konflikti dheose ndeumlshkimin e viktimeumls peumlrmes dhuneumls) dhe 3 vrasjesocial-politike (ku vrasja kryhet peumlr teuml arritur qeumlllime teuml caktuara sociale ose politike teuml lidhura me paragjykimin social axhendat politike ose axhenda teuml tjera social-politike) (UNODC 2013 f 39-49)

Duke marreuml shkas nga statistikat neuml dispozicion vrasjet qeuml lidhen me aktivitete kriminale ose ato qeuml lidhen me axhenda social-politike prekin shumeuml meuml tepeumlr burrat sesa grateuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml aneumln tjeteumlr vrasja ndeumlrpersonale prek grateuml neuml meumlnyreuml joproporcionale Brenda keumltyre modeleve teuml diferencuara grateuml janeuml sheumlnjestra teuml llojeve specifike teuml dhuneumls me bazeuml gjinore si dhuna neuml familje dhe dhuna seksuale (Cukier 2002 f 28) Vlereumlsohet se nga teuml gjitha grateuml qeuml kaneuml qeneuml viktima teuml vrasjeve neuml teuml gjitheuml boteumln neuml vitin 2012 thuajse gjysma e tyre (47) janeuml vrareuml nga partneri intim ose nga familjareuml krahasuar me meuml pak se 6 teuml burrave teuml vrareuml neuml po teuml njeumljtin vit (UNODC 2013 f 14) Peumlr rrjedhojeuml kjo do teuml thoteuml se ndeumlrkoheuml qeuml shumica e burrave keumlrceumlnohet meuml shpesh nga rreziku i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml njohurit e tyre jointim (ose edhe nga persona teuml panjohur) grateuml janeuml meuml teuml rrezikuara neuml kontekstin familjar nga partnereumlt e tyre intimeuml (po aty f 28-29) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml gjithashtu e reumlndeumlsishme teuml theksohet se prevalenca e dhuneumls me armeuml varet shumeuml jo veteumlm nga gjinia e autorit por gjithashtu edhe nga marreumldheumlnia qeuml autori ka me viktimeumln dhe nga vendi i ushtrimit teuml dhuneumls (Sorenson 2006)

Njeuml seumlreuml studimesh paraqesin prova sipas teuml cilave prania e njeuml arme rrit rrezikun e njeuml pasoje fatale peumlr grateuml neuml kontekstin familjar (SAS 2013 Cukier 2006 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) Neuml analizeumln e kryer neuml 26 vende me teuml ardhura teuml larta dhe neuml 10 vende me teuml ardhura mbi mesataren Hemenway dhe Miller dokumentojneuml njeuml korrelacion teuml qarteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve teuml zjarrit dhe shkalleumls seuml vrasjeve - ku ka meuml shumeuml armeuml ka meuml shumeuml vrasje (2000) Neuml SHBA njeuml shtet qeuml ka njeuml prej niveleve meuml teuml larta teuml zoteumlrimit teuml armeumlve 84 e teuml gjitha grave teuml vrara ishin vrareuml me armeuml zjarri (AI IANSA OI 2005 f 11) nivel i cili eumlshteuml mbi dyfishin e mesatares globale Njeuml studim i kryer neuml SHBA tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml prania e njeuml arme neuml shteumlpi rriste me 41 rrezikun e peumlrgjithsheumlm qeuml dikush neuml familje teuml vritej peumlr grateuml neuml veccedilanti ky rrezik thuajse trefishohej - (njeuml rritje prej 272) (po aty f 12) Sipas peumlrllogaritjeve teuml tjera prania e njeuml SALW-i rrit me 5 deri neuml 12 hereuml mundeumlsineuml e pasojave fatale peumlr grateuml

krahasuar me rastet ku nuk ka armeuml zjarri kjo do teuml thoteuml se grateuml e dhunuara kaneuml 5 hereuml meuml shumeuml gjasa qeuml teuml vriten nga dhunuesi i tyre neumlse ky i fundit zoteumlron njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml sulmet neuml dhuneumln neuml familje ku peumlrfshihen armeuml kaneuml 12 hereuml meuml shumeuml gjasa teuml rezultojneuml neuml vdekje krahasuar me rastet kur peumlrdoren armeuml teuml tjera ose forceuml fizike (Qendra Ligjore peumlr Parandalimin e Dhuneumls me Armeuml)

Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml argumentuar se brenda kontekstit meuml teuml gjereuml social teuml pabarazive gjinore ekzistuese SALW-teuml rrisin ccedilekuilibrat e pushtetit dhe peumlrforcojneuml hierarkiteuml sociale teuml cilat u mundeumlsojneuml burrave dominimin mbi grateuml (Farr 2006 f 111) ndash kjo shprehet neuml meumlnyreumln meuml radikale neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls seuml ushtruar nga partneri intim dhe neuml pasojeumln meuml fatale - ateuml teuml vrasjes seuml grave nga partneri intim

Ka disa faktoreuml teuml cileumlt rrisin mundeumlsineuml e pasojave fatale neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim kur peumlrfshihen edhe armeumlt e zjarrit (AI IANSA OI 2005 f 13)

madheumlsia e plageumlve teuml shkaktuara nga shteumlnia me armeuml

kapaciteti i reduktuar i grave peumlr teuml rezistuar shanset e reduktuara teuml grave peumlr tu arratisur ose

teuml personave teuml jashteumlm peumlr teuml ndeumlrhyreuml dhe peumlr ti ndihmuar ato si edhe

shanset meuml teuml larta qeuml njeuml dhunues teuml peumlrdoreuml armeuml neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Campbell 2003)

Armeumlt e zjarrit luajneuml gjithashtu rol neuml rastet e ushtrimit teuml dhuneumls seksuale ose teuml formave teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kushte konflikti ose jo Peumlrveccedil keumlsaj ashtu siccedil peumlrmendet meuml sipeumlr prania e armeumlve teuml zjarrit mund teuml rezultojeuml neuml plagosje dhe gjymtim dhe lidhet me dhuneumln psikologjike ndaj grave nga partnereumlt e tyre dhe qeuml mund teuml marreuml forma teuml ndryshme (keumlrceumlnim frikeumlsim peumlrndjekje etj)

Dhuna kundeumlr grave neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft e peumlrhapur neuml EJL Neuml Shqipeumlri shkalla e peumlrgjithshme e prevalenceumls seuml dhuneumls neuml familje kundeumlr grave (gjateuml gjitheuml jeteumls) eumlshteuml 594 dhuna psikologjike eumlshteuml meuml e shpeshta (582) e ndjekur nga dhuna fizike (237) (INSTAT 2013 f 34) Pothuajse njeuml neuml dy gra neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (472) ka peumlrjetuar teuml pakteumln njeuml formeuml dhune qeuml neuml mosheumln 15 vjeccedil meuml seuml shumti dhuneuml psikologjike (419) dhe fizike (243) (Babović Ginić Vuković Karadinovic 2013 f 13) Teuml dheumlnat e ofruara nga njeuml anketim i kryer neuml Serbi neuml vitin 2010 dokumentojneuml teuml njeumljteumln tendenceuml - prevalenca e peumlrgjithshme e dhuneumls kundeumlr grave llogaritet neuml 542 487 psikologjike dhe 216 fizike

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve24

Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj keumltij problemi veteumlm koheumlt e fundit autoritetet neuml rajon kaneuml filluar ta trajtojneuml sistematikisht keumlteuml ccedileumlshtje peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe strategjikeuml kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe akoma meuml seuml fundmi peumlrmes neumlnshkrimit dhe ratifikimit teuml Konventeumls seuml Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje Pavareumlsisht shenjave teuml rritjes seuml ndeumlrgjegjeumlsimit peumlr dhuneumln neuml familje aspekte teuml ndryshme teuml problemit nuk janeuml studiuar mjaftuesheumlm

ndeumlrkoheuml qeuml praktikat e pamjaftueshme teuml regjistrimit teuml rasteve peumlrbeumljneuml njeuml pengeseuml serioze peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht karakteristikat qeumlllimin dhe prevalenceumln si dhe reagimin institucional Teuml gjitheuml keumlta elementeuml veumlshtireumlsojneuml zhvillimin e meumltejsheumlm teuml zgjidhjeve teuml politikave Si rezultat i peumlrpjekjeve teuml fundit teuml komisioneve teuml SALW-ve neuml EJL po mblidhen disa teuml dheumlna bazeuml peumlr armeumlt e zjarrit dhe dhuneumln neuml familje teuml cilat nxjerrin neuml pah tendencat madhore dhe ravijeumlzojneuml rreziqet specifike gjinore

Siccedil shihet nga tabela 3 dhe figura 8 teuml cilat tregojneuml pjeseumln qeuml zeumlneuml vrasjet nga partneri intim neuml totalin e vrasjeve teuml grave dhe burrave neuml Shqipeumlri Kosoveuml Mal teuml Zi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

dhuna neuml familje me pasojeuml fatale prek neuml meumlnyreuml joproporcionale grateuml dhe ndodh shumeuml rralleuml mes meshkujve duke zeumlneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll neuml numrin total teuml meshkujve teuml vrareuml

tabela 3numRi i PeRsonave teuml vRaReuml nga PaRtneRi intim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 9 2 Nuk disponohen teuml dheumlna

kosova 1 0 0 0 1 1 0 0 2 0

mali i Zi 3 0 4 0 1 1 2 0 1 0

IRJ e maqedoniseuml 2 0 4 2 2 0 5 0 2 2

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 25

Siccedil shihet neuml rastet e niveleve relativisht teuml uleumlta teuml vrasjeve me paramendim dhe teuml vrasjeve teuml grave e cila eumlshteuml njeuml veccedilori e peumlrbashkeumlt e pjeseumls meuml teuml madhe teuml rajonit teuml EJL-seuml shumica e vrasjeve teuml grave neuml EJL lidhen me dhuneumln neuml familje dmth nga partneri intim Brenda periudheumls peseumlvjeccedilare (2011-2015) pjesa qeuml zinin grateuml e vrara nga partneri i tyre intim neuml totalin e grave teuml vrara ishte

41 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml 44 neuml Kosoveuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi teuml gjitha grateuml ishin vrareuml neuml mjedise familjare ccedilkakonfirmonsevrasjangapartneriintimeumlshteumlformameumlezakonshmeevrasjesseuml grave Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml disponoheshin veteumlm peumlr vitin 2015 duke e beumlreuml teuml pamundur gjurmimin e tendencave por qeuml sidoqofteuml llogaritet neuml 64

Figura 8RaPoRti i vRasjeve nga PaRtneReumlt intimeuml PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve26

Peumlr sa i peumlrket keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml gjitha grateuml e vrara neuml kontekstin familjar pjesa e grave teuml vrara me armeuml zjarri nga partneri intim eumlshteuml 33 neuml Shqipeumlri 45 neuml Mal teuml Zi 73 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe 75 neuml Kosoveuml ccedilka konfirmon efektet e forta vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Raportet e organizatave teuml grave teuml cilat shpesh peumlrbeumljneuml teuml vetmin burim informacioni peumlr vrasjet nga partnereumlt intimeuml ofrojneuml gjithashtu informacion i cili tregon lidhje teuml qarta ndeumlrmjet pasojave fatale teuml dhuneumls neuml familje dhe

praniseuml seuml armeumlve Teuml dheumlnat e mbledhura nga Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi qeuml prej vitit 2010 hedhin driteuml mbi keumlto lidhje Neuml vitin 2015 kjo shifeumlr arriti kulmin - 457 e totalit teuml numrit teuml grave teuml vrara neuml kontekstin e dhuneumls neuml familjenga partneri intim ishin vrareuml me armeuml zjarri Duke qeneuml se neuml shumiceumln e rasteve nuk eumlshteuml raportuar neumlse armeumlt e zjarrit teuml peumlrdorura kaneuml qeneuml me leje ose jo nuk mund teuml dilet neuml konkluzione teuml sakta peumlr sa i peumlrket lidhjeve midis vrasjeve dhe armeumlve Sidoqofteuml peumlr shkak teuml peumlrhapjes seuml gjereuml teuml armeumlve teuml jashteumlligjshme duhet teuml nisin keumlrkime teuml meumltejshme peumlr harteumlzimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje

Figura 9RaPoRti i vRasjeve teuml gRave me aRmeuml zjaRRi nga PaRtneReumlt intimeuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 27

Njeuml tjeteumlr studim i kryer neuml Serbi tregon se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje (12) ishte meuml i madh se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin kriminal (11) dhe ishte meuml i madh se ccedildo lloj tjeteumlr incidenti me armeuml zjarri (SEESAC 2015 f 22) Meuml tej probabiliteti i njeuml rezultati fatal neuml rastin e peumlrdorimit teuml njeuml arme zjarri neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

renditej i dyti menjeumlhereuml pas gjuetiseuml dhe ishte shtateuml hereuml meuml i larteuml sesa neuml rastin e incidenteve teuml shkaktuara neuml kontekstin kriminal teuml cilat raportohen meuml shpesh neuml media (po aty f 23) Keumlto teuml dheumlna mbeumlshtesin gjetjet peumlr vendet e tjera teuml peumlrmendura meuml sipeumlr sipas teuml cilave prania e armeumlve teuml zjarrit rrit neuml meumlnyreuml joproporcionale rreziqet qeuml u kanosen grave

Burimi Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls

tabela 4vRasjet e gRave nga PaRtneRi intim neuml seRbi

Numri i grave teuml vrara nga partneri intim

dhe neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Numri i grave teuml vrara me armeuml zjarri

Peumlrqindja e graveteuml vrara me armeuml zjarri

2010 26 10 386

2011 29 12 414

2012 32 11 344

2013 43 13 302

2014 27 8 296

2015 35 16 457

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve28

Gjithashtu grateuml ishin meuml shpesh viktima teuml dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente private sesa neuml ambiente pub-like (psh neuml rrugeuml park pyll fusheuml jashteuml qytetit) ose neuml bare dhe restorante ku meshkujt kaneuml meuml tepeumlr gjasa teuml jeneuml viktima (po aty f 24) Peumlr shembull neuml Kosoveuml dhuna me armeuml kundeumlr grave ndodhte meuml seuml shumti

neuml shteumlpi ose neuml oborr (63 e teuml gjitha mikro-vend-ngjarjeve teuml njohura) ndeumlrkoheuml qeuml kjo ndodhte rralleuml neuml rastin e burrave (236) Peumlrkundrazi burrat ishin meuml shpesh teuml ekspozuar ndaj dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente publike - rrugeuml ose trotuare (459 krahasuar me 148 peumlr grateuml) (SEESAC 2016a)

Figura 10ShpeShteumlSiA e pASojAve fAtALe SipAS LLojit teuml incidentit - Serbi

Burimi SEESAC 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 29

Siccedil u peumlrmend meuml pareuml keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te vrasja e grave ose te vrasja nga partneri intim duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike fizike seksuale ekonomike apo dhuneuml teuml formave teuml tjera si dhe peumlr teuml ushtruar kontroll teuml ploteuml mbi grateuml Teuml gjitheuml keumlta elementeuml kaneuml ndikim negativ neuml sigurineuml e grave Teuml dheumlnat qeuml disponohen konfirmojneuml se keqpeumlrdorimi i SALW-ve eumlshteuml gjereumlsisht i peumlrhapur neuml keumlteuml aspekt Sipas teuml dheumlnave peumlr Kosoveumln nga organizata Medica e cila ofron mbeumlshtetje psikologjike peumlr grateuml qeuml i kaneuml mbijetuar dhuneumls seuml meshkujve neuml 23 teuml keumltyre rasteve ishin peumlrdorur armeuml zjarri (SEESAC 2006 f 27) Njeuml neuml peseuml femra teuml pyetura gjateuml studimit mbi dhuneumln neuml familje neuml Mal teuml Zi tha se autori qeuml i kishte dhunuar zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml neuml 366 teuml incidenteve ato ishin keumlrceumlnuar me njeuml teuml tilleuml Neuml 284 teuml rasteve abuzuesi neuml fakt kishte peumlrdorur njeuml armeuml zjarri gjateuml sulmit (PNUD 2012 f 67) ccedilka mbeumlshtet gjetjet sipas teuml cilave shfaqja e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml shenjeuml peumlr peumlrdorimin e tyre (Alvazzi del Frate 2011 f 131)

Gjetjet e njeuml studimi teuml kryer neuml Serbi peumlr Provinceumln Autonome teuml Vojvodineumls tregojneuml korrelacionin relativisht teuml uleumlt ndeumlrmjet keumlrceumlnimeve teuml kryera me armeuml zjarri dhe veteuml sulmeve qeuml do teuml thoteuml se armeumlt e zjarrit shpesh peumlrfaqeumlsojneuml njeuml mjet keumlrceumlnues (Nikolić-Ristanović 2010) Armeumlt e zjarrit ishin peumlrdorur si mjet keumlrceumlnimi neuml 349 teuml incidenteve ndeumlrkoheuml qeuml neuml 63 teuml rasteve keumlrceumlnimi ka rezultuar neuml sulm Vlen teuml theksohet se studimi tregoi njeuml korrelacion ndeumlrmjet gatishmeumlriseuml peumlr teuml peumlrdorur armeuml zjarri dhe pjeseumlmarrjes seuml autoreumlve neuml lufteumlrakonflikte ushtarake duke qeneuml se 222 e autoreumlve qeuml kaneuml peumlrdorur armeuml zjarri gjateuml incidenteve teuml dhuneumls neuml familje kaneuml marreuml pjeseuml lufteumlrakonflikte ushtarake krahasuar me 88 teuml atyre qeuml nuk kishin marreuml pjeseuml neuml konflikte ushtarake (po aty 2010 f 76) Edhe pse ky aspekt nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm ka prova teuml pakonfirmuara nga Qendra kundeumlr Traumave nga Lufta qeuml tregojneuml se ka njeuml

lidhje ndeumlrmjet pjeseumlmarrjes neuml lufteuml traumeumls seuml shkaktuar nga kjo dhe rritjes seuml mundeumlsive peumlr ndodhi dhune (Beara dhe Miljanović 2007)

kutia 1 vRasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguRia e komunitetit neuml seRbi

Bazuar neuml raportimet neuml media peseuml nga gjashteuml vrasjet masive meuml teuml reumlnda qeuml kaneuml ndodhur neuml Serbi nga viti 2000 e neuml vazhdim janeuml rezultat i drejtpeumlrdrejteuml i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje ose kaneuml peumlrfshireuml vrasjen e njeuml aneumltari teuml familjes apo teuml partnerit teuml meumlparsheumlmaktual Neuml secileumln prej keumltyre peseuml vrasjeve neuml maseuml autori ka qeneuml burreuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml total janeuml vrareuml 40 persona dhe janeuml plagosur 28 teuml tjereuml Grateuml peumlrbeumljneuml shumiceumln (55) e viktimave teuml keumltyre vrasjeve neuml maseuml shifeumlr shumeuml meuml e madhe sesa numri i grave viktima teuml armeumlve teuml zjarrit neuml peumlrgjitheumlsi Neuml teuml pakteumln tre raste kishte prova se peumlrpara vrasjes neuml maseuml autori kishte kryer dhuneuml neuml familje (Taskovic 2016)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve30

224 gjinia dhe keumlrkeSat peumlr armeuml teuml vogLa-burreumlriadhEkuLtura

Peumlrpjekjet peumlr teuml kuptuar dhe trajtuar neuml praktikeuml mbizoteumlrimin e meshkujve neuml radheumlt e autoreumlve dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri meuml seuml shumti kaneuml format specifike teuml burreumlriseuml neuml shoqeumlri si pikeumlnisje teuml tyre Janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml tjera peumlr teuml identifikuar mekanizmat sesi konceptualizimet mbizoteumlruese sociale dhe kulturore teuml burreumlriseuml dhe regjimet gjinore dominuese duke peumlrfshireuml konceptin e burreumlriseuml hegjemonike (Connell) ndikojneuml dhe formeumlsojneuml peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve (Bevan dhe Florquin 2006 QDH UNP 2007 Page 2009 Blagojevic 2013 Mankowski 2013)

Koncepti i burreumlriseuml hegjemonike eumlshteuml peumlrdorur gjereumlsisht peumlr teuml shpjeguar praktikat gjinore teuml lidhura me gjinineuml mashkullore dhe hierarkineuml sociale (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 829) dhe peumlrfshin njeuml seri karakteristikash teuml cilat misheumlrojneuml meumlnyreumln

aktuale meuml teuml nderuar teuml teuml qenit burreuml u keumlrkojneuml teuml gjitheuml burrave teuml tjereuml qeuml ta pozicionojneuml veten neuml lidhje me to dhe ti aspirojneuml ato ndeumlrkoheuml qeuml legjitimojneuml ideologjikisht vareumlsineuml globale teuml grave nga burrat (po aty f 829) dhe teuml disa burrave ndaj disa teuml tjereumlve (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml kuptim ato janeuml si normative ashtu edhe meuml teuml pranuarat nga shoqeumlria edhe pse keumlto karakteristika nuk janeuml neuml fakt meuml mbizoteumlrueset e shoqeumlriseuml (po aty 2009 f 2) Sidoqofteuml ideali luan rolin meuml teuml reumlndeumlsisheumlm neuml kushteumlzimin e konceptit teuml burreumlriseuml dhe neuml atribuimin e disa roleve te meshkujt si psh ai i peumlrkraheumlsit mbrojteumlsit lufteumltarit teuml cilat mund teuml jeneuml dometheumlneumlse peumlr praktikat e SALW-ve Kjo formeuml e burreumlriseuml eumlshteuml historike dhe i neumlnshtrohet ndryshimit e peumlr pasojeuml forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml mund teuml zeumlneuml vend e teuml zeumlvendeumlsojneuml modelin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 833) Peumlr rrjedhojeuml kjo ofron hapeumlsireuml peumlr shndeumlrrimin e keumltyre koncepteve neuml ndeumlrhyrje me politika neuml reduktim teuml dhuneumls dhe peumlrfundimisht neuml transformimin e marreumldheumlnieve teuml pabarabarta gjinore

Sidoqofteuml kur beumlhet lidhja ndeumlrmjet konceptit teuml burreumlriseuml dhe peumlrdorimit apo keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve eumlshteuml thelbeumlsore teuml mos dilet neuml konkluzionin qeuml teuml gjitheuml meshkujt janeuml teuml dhunsheumlm (Connell 2000) dhe qeuml teuml eksplorohet peumlrse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln e zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml autoreumlve teuml incidenteve teuml shkaktuara me to si dhe pse shumica e burrave asnjeumlhereuml nuk peumlrfshihen neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 14)

Siccedil u peumlrmend meuml sipeumlr burreumlria mbizoteumlruese neuml praktikeuml eumlshteuml e ndeumlrtuar peumlrmes njeuml seumlreuml karakteristikash qeuml peumlrfshijneuml sjelljen agresive dhe teuml rrezikshme peumlrmbajtjen emocionale konkurrenceumln heteroseksualitetin (po aty f 15) por gjithashtu edhe kurajeumln fizike dhe emocionale afteumlsineuml peumlr teuml duruar vuajtjet dhe peumlr teuml mos u thyer emocionalisht peumlrballeuml tmerrit (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml merret gjithashtu parasysh edhe pozicioni qendror i kategoriseuml seuml pushtetit Siccedil shihet dhuna mund teuml shkaktohet nga reumlndeumlsia qeuml lidhet me pushtetin neuml marreumldheumlniet shoqeumlrore veprimet dhe eksperienceumln e burrave (Hearn) dhe me peumlrpjekjen peumlr ta ushtruar keumlteuml pushtet Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht dometheumlneumlse neuml situatat kur ka tension ndeumlrmjet perceptimit teuml seuml drejteumls peumlr pushtet zhveshjes nga pushteti dhe gjendja e teuml qenit i kushteumlzuar nga shoqeumlria peumlr teuml keumlrkuar pushtet (Bevan dhe Florquin 2006) Disa prej keumltyre tipareve lidhen drejtpeumlrdrejt me faktoreumlt e shumteuml teuml lidhur me dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 15) duke qeneuml se neuml mungeseuml teuml keumltyre tipareve burreumlria e njeuml mashkulli vihet neuml diskutim (po aty 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj dhuneumls me armeuml eumlshteuml e nevojshme teuml shqyrtohet ndeumlrlidhja mes keumlsaj forme burreumlrie dhe SALW-ve dhe teuml keumlqyren nocionet e burreumlriseuml dhe roli i armeumlve neuml kultureumln e meshkujve si dhe teuml zhvillohet strategji praktike peumlr ndarjen e tyre (Cukier 2009 f 29)

Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri faktoreumlt e ndrysheumlm qeuml ndikojneuml neuml vendimet e burrave peumlr teuml mbajtur dhe peumlr

kutia 2 zyRtaReumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtaRakeumlt dhe dhuna neuml familje

Siccedil eumlshteuml theksuar meuml lart burrat mbizoteumlrojneuml neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Edhe pse kjo ccedileumlshtje nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm neuml EJL dhe nuk ka prova teuml qeumlndrueshme qeuml tregojneuml se oficereumlt e agjencive ligjzbatues janeuml meuml teuml peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje sesa pjesa tjeteumlr e burrave (Djan 2014) ekzistojneuml disa shqeteumlsime qeuml rrisin ceumlnueshmeumlrineuml e grave dhe rrezikun e pasojave fatale ccedilka peumlrbeumln njeuml arsye teuml forteuml peumlr ngritjen e keumlsaj ccedileumlshtjeje Siccedil u tha meuml sipeumlr oficereumlt e policiseuml dhe teuml tjereumlt kaneuml akses teuml drejtpeumlrdrejteuml te armeumlt janeuml trajnuar peumlr ti peumlrdorur ato punojneuml neuml njeuml kultureuml teuml institucionalizuar shumeuml mashkullore dhe kaneuml akses neuml informacion njohin procedurat etj (po aty)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 31

teuml peumlrdorur armeuml variojneuml qeuml nga ndjesia e zhveshjes nga pushteti neuml aspektin social dhe ekonomik dhe nevoja peumlr teuml rivendosur pushtetin peumlrmes peumlrdorimit teuml armeumls nxitja peumlr teuml vepruar neuml peumlrputhje me konceptin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml mjetit peumlr teuml fituar pushtet respekt ose status material deri te mjetet peumlr teuml ruajtur njeuml poziteuml dominuese neuml rrethana qeuml ndryshojneuml (Page 2009 f 3)

Duke pasur parasysh provat statistikore si peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ashtu edhe politikave teuml mundshme peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri veumlmendje e veccedilanteuml duhet tu kushtohet teuml rinjve meshkuj sepse dhuna e burrave lidhet me mosheumln (Hearn dhe Pringle 2006 f 149) dhe mosha dhe gjinia janeuml paralajmeumlrues teuml forteuml teuml sjelljes seuml dhunshme Peumlr sa i peumlrket SALW-ve teuml rinjteuml meshkuj paraqiten neuml njeuml peumlrqindje teuml larteuml joproporcionale neuml cileumlsineuml e viktimave dhe autoreumlve teuml dhuneumls me armeuml zjarri (Bevan dhe Florquin 2006 f 296 UNP QDH 2007 f 82) Teuml rinjteuml meshkuj shpesh e perceptojneuml dhuneumln - veccedilaneumlrisht dhuneumln me armeuml teuml vogla - si meumlnyreuml peumlr teuml arritur njeuml status social dhe ekonomik qeuml meritojneuml ta keneuml Neuml keumlteuml proces armeumlt e vogla mund teuml jeneuml veccedilaneumlrisht josheumlse peumlr ta duke qeneuml se ofrojneuml pushtet peumlrballeuml peumlrjashtimit nga rolet burreumlrore teuml peumlrcaktuara nga shoqeumlria dhe mund teuml jeneuml simbol i forteuml pushteti peumlr teuml rinjeumlt meshkuj teuml margjinalizuar (Bevan dhe Florquin 2006 f 295 296) Sidoqofteuml eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se gjinia e njeuml teuml riu mashkull nuk eumlshteuml peumlrcaktuesi i veteumlm i asociimit teuml tij me dhuneumln me armeuml ose i vullnetit peumlr ta ushtruar ateuml neuml fakt meumlnyra e tij e teuml kuptuarit dhe peumlrdorimi i ideologjive shoqeumlrore dhe kulturore peumlr burreumlrineuml peumlrcakton ndjesheumlm neumlse ai do teuml bjereuml pre e dhuneumls me armeuml (po aty f 301) Theumlneuml kjo eumlshteuml njeumllloj e reumlndeumlsishme qeuml teuml mos neumlnvlereumlsohet roli i kontekstit meuml teuml gjereuml social dhe seria komplekse e faktoreumlve teuml tjereuml qeuml peumlrcaktojneuml neumlse njeuml i ri mashkull do ti drejtohet dhuneumls apo jo Mes keumltyre faktoreumlve studiuesit neumlnvizojneuml kontrollin e dhunsheumlm prindeumlror kontrollin e kufizuar prindeumlror shoqeumlrimin me shokeuml krimineleuml dhunimin qenien deumlshmitar ose peumlrjetimin e dhuneumls neuml shteumlpi ose komunitet etj (po aty f 300) Prandaj gjiniaeumlshteumlnjeumlfaktoriforteumlparalajmeumlruesporbeumlhetvendimtareveteumlmneumlseshoqeumlrohetnganjeumlseumlreumlfaktoreumlshteumltjereumlsocialeuml Zbatimi i keumlsaj qasjeje rrethanore ndihmon peumlr teuml shpjeguar faktin qeuml ndoneumlse teuml rinjteuml meshkuj dominojneuml neuml ushtrimin e dhuneumls me armeuml shumica e tyre nuk peumlrfshihen neuml dhuneuml me armeuml zjarri (po aty f 300) Pavareumlsisht se teuml rinjteuml meshkuj kryejneuml shumiceumln e dhuneumls me armeuml zjarri veteumlm njeuml pjeseuml e vogeumll e teuml rinjve meshkuj eumlshteuml peumlrgjegjeumlse peumlr pjeseumln meuml teuml madhe teuml dhuneumls seuml ushtruar me armeuml (po aty f 298) dhe ky eumlshteuml njeuml element i reumlndeumlsisheumlm peumlr peumlrgjigje me politika sepse peumlrbeumln njeuml argument teuml forteuml peumlr ndeumlrhyrje politikash teuml fokusuara

Rezultati peumlrfundimtar i theksuar nga ky studim eumlshteuml nevoja peumlr ta trajtuar sistemin mbizoteumlrues gjinor si pjeseuml integrale teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve duke ritheksuar se kundeumlrshtimi i lidhjes seuml krijuar nga shoqeumlria ndeumlrmjet armeumlve dhuneumls pushtetit dhe burreumlriseuml eumlshteuml njeuml komponent kyccedil i ccedildo

strategjie parandaluese efektive dhe afatgjateuml (po aty f 296) Gjithashtu roli i mediave dhe edukimit neuml peumlrkrahjen e formimit teuml identiteteve hegjemonike duhet teuml merret parasysh neuml keumlteuml drejtim si dhe i faktoreumlve teuml tjereuml qeuml ndihmojneuml neuml riprodhimin e regjimeve gjinore dominuese

Neuml EJL armeumlt lidhen gjithashtu me burreumlrineuml dhe siccedil theksohet shkalla neuml teuml cileumln armeumlt peumlrcaktojneuml konstruktin gjinor teuml burreumlriseuml ndikon neuml puneumln peumlr kontrollin e SALW-ve (SEESAC 2006a f 23-24) Janeuml beumlreuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml kuptuar dhuneumln e burrave nga brenda konceptit teuml burreumlriseuml hegjemonike dhe studimeve kritike teuml burreumlriseuml por brenda kontekstit specifik social-politik neuml EJL dmth neuml Ballkan (Blagojević 2015)

kutia 3 veteumlvRasja dhe aRmeumlt e zjaRRit

Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml detajuara peumlr vdekshmeumlrineuml neuml Evropeuml peumlr 33 vende evropiane (OBSH) Mali i Zi renditej i pari dhe Republika e Serbiseuml e treta peumlr sa i peumlrket shkalleumls seuml veteumlvrasjeve me armeuml peumlr 100 000 banoreuml Veteumlvrasja eumlshteuml njeuml fenomen i lidhur ngushteuml me gjinineuml dhe shumica deumlrrmuese e veteumlvrasjeve me armeuml kryhet nga meshkujt (96) Peumlr sa i peumlrket llojeve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer veteumlvrasje neuml Serbi vrasja me armeuml dore dominon me 60 teuml rasteve e ndjekur nga pushkeumlt shotguneumltarmeuml meuml teuml meumldha zjarri me 14 (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 24)

Neuml lidhje teuml ngushteuml me shkalleumln e veteumlvrasjeve te burrat eumlshteuml modeli vraseumls-veteumlvrasje ku autori vret njeuml ose meuml shumeuml persona dhe meuml pas kryen veteumlvrasje brenda njeuml periudhe teuml shkurteumlr kohe (Shaw 26 Shumeuml afeumlr shteumlpiseuml) Provat tregojneuml se kjo ndodh meuml shpesh brenda kontekstit teuml njeuml partneri intim ose teuml dhuneumls neuml familje ku burrat janeuml autoreuml dhe grateuml viktima ndeumlrkoheuml qeuml arma e zgjedhur eumlshteuml meuml seuml shumti njeuml armeuml zjarri (po aty f 26-27)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve32

Njeuml studim mbi kushteumlzimin kulturor teuml peumlrdorimit teuml SALW-ve neuml EJL thekson se neuml meumlnyreuml qeuml teuml kuptohet roli i armeumlve neuml peumlrcaktimin e roleve gjinore eumlshteuml e nevojshme teuml kuptohet meumlnyra sesi armeumlt peumlrcaktojneuml marreumldheumlnien mashkull-femeumlr dhe sesi peumlrcaktojneuml rolin e burrit neuml familje dhe neuml shoqeumlri neuml peumlrgjitheumlsi si mbrojteumls dhe gjuetar por edhe si dikush i cili eumlshteuml i afteuml teuml ushtrojeuml pushtet neuml shoqeumlri dhe kontroll mbi grateuml (SEESAC 2006a)

Lidhjet ndeumlrmjet normave kulturore dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve janeuml teuml dyfishta prandaj nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyreumln sesi disponueshmeumlria e mashe e armeumlve teuml vogla formeumlson keumlrkeseumln peumlr to Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml theksohet qeuml neuml vendet ose territoret me proneumlsi meuml teuml uleumlt teuml armeumlve ka njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml burrave qeuml

pohojneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt (Bullgari dhe Moldavi) dhe nuk pati mospeumlrputhje teuml konsiderueshme ndeumlrmjet qeumlndrimit teuml meshkujve dhe femrave ndaj zoteumlrimit teuml armeumlve Meuml tej studimi arrin neuml peumlrfundimin se zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml kryesisht njeuml fenomen mashkullor neuml territoret dhe vendet me nivel teuml larteuml teuml zoteumlrimit teuml armeumlve (teuml tilla si Mali i Zi dhe Serbia) (SEESAC 2006 f 25) Gjithashtu ka prova qeuml tregojneuml se sjellja dominuese e lidhur me armeumlt mund teuml ndikohet meuml tepeumlr nga politikat shteteumlrore ose nga rrethanat social-politike sesa ekskluzivisht nga faktoreumlt qeuml lidhet me traditeumln dhe kultureumln teuml cileumlt shpesh konsiderohen si veteuml-shpjegues ose si teuml veumlshtireuml peumlr tu orientuar (Shwandner-Sievers dhe Cattaneo 2005 f 213-214) Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls zoteumlrimi i armeumlve neuml EJL dominohet bindsheumlm nga meshkujt ashtu sikurse neuml vende teuml tjera

Figura 11PRoneumlsia e aRmeumlve siPas gjiniseuml

Burimi SAS 2014b peumlr Moldavineuml Malin e Zi dhe Serbineuml dhe Baza e teuml dheumlnave e SEESAC peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln dhe Shqipeumlrineuml Peumlr Kosoveumln nuk ka teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml

~

~

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 33

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Neuml Serbi burrat peumlrbeumljneuml 95 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve krahasuar me veteumlm 5 gra ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Moldavi kjo pabarazi gjinore eumlshteuml paksa meuml e larteuml ku burrat peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht 98 97 dhe 96 dhe grateuml peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht veteumlm 2 3 dhe 4 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve Neuml Shqipeumlri zoteumlrimi i njeuml armeuml eumlshteuml thuajse ekskluzivitet i meshkujve Raporti mesatar peumlr teteuml shtete evropiane bazuar neuml teuml dheumlnat qeuml disponohen eumlshteuml 96 burra dhe 4 gra (SAS 2014b)

Me sa duket keumlto diapazone janeuml jo veteumlm teuml qeumlndrueshme por edhe riprodhohen me kalimin e koheumls Siccedil duket nga tabela e meumlposhtme neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls mbizoteumlrimi i burrave neuml blerjen e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml i qeumlndruesheumlm dhe marreumldheumlniet nuk kaneuml ndryshuar shumeuml gjateuml periudheumls peseumlvjeccedilare Tendenca teuml ngjashme vihen re edhe neuml Shqipeumlri e Mal teuml Zi ku grateuml zeumlneuml njeuml pjeseuml edhe meuml teuml vogeumll

Teuml dheumlnat e pakta tregojneuml gjithashtu se neuml kontekste teuml caktuara armeumlt e zjarrit mund teuml luajneuml rol neuml kalimin neuml hapave teuml mosheumls Peumlr shembull hulumtimi i kryer neuml Beograd nga OJQ-ja Balkan Youth Union tregoi se ka njeuml pabarazi teuml theksuar ndeumlrmjet vajzave dhe djemve lidhur me peumlrvojat me armeuml zjarri 29 e djemve dhe 48 e vajzave pohuan se nuk kishin mbajtur kurreuml njeuml armeuml zjarri neuml doreuml (SACISCG 2005) Keumlto teuml dheumlna tregojneuml se teuml rinjteuml meshkuj janeuml disi meuml teuml ekspozuar ndaj SALW-ve gjeuml e cila duhet marreuml parasysh kur teuml hartohen politikat ose masat peumlr keumlteuml qeumlllim Neuml disa zona teuml caktuara gjeografike si neuml veri teuml Shqipeumlriseuml dhe neuml Mal teuml Zi armeumlt e zjarrit kaneuml qeneuml gjithashtu pjeseuml e riteve teuml kalimit neuml mosheumln e pjekuriseuml ndoneumlse teuml dheumlnat janeuml teuml pakta Studimi mbi kultureumln e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore i peumlrmendur meuml lart sjell gjithashtu edhe deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr rolin e armeumlve teuml vogla peumlr shkeleumlsit e rinj neuml mosheuml sidomos neuml drejtim teuml pushtetit pasi ata e shohin armeumln si mjet peumlr teuml mbrojtur statusin e tyre si njereumlz qeuml duhet tia keneuml frikeumln dhe qeuml nuk duhen kundeumlrshtuar (po aty f 23)

tabela 5boSnjeuml-hercegovineuml numri i Lejeve teuml LeumlShuArA peumlr teuml bleReuml aRmeuml zjaRRi

2015 2014 2013 2012 2011

Gra 3 2 1 26 18

burra 97 98 98 4 2

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve34

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 35

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC dhe komisionet e SALW-ve ose nga institucionet peumlrkateumlse teuml Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe teuml Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml konfirmojneuml tendenceumln e qeumlndrueshme teuml peumlrfaqeumlsimit joproporcional teuml teuml rinjve meshkuj ndeumlrmjet autoreumlve dhe viktimave Neuml ccedildo vend dhe territor me peumlrjashtim teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls shumica e incidenteve me armeuml zjarri janeuml kryer nga persona teuml mosheumls 15 deri neuml 29 vjeccedil duke variuar nga 36 neuml Kosoveuml deri neuml 56 neuml Shqipeumlri Peumlr sa i peumlrket viktimave burrat e mosheumls 30 deri neuml 44 vjeccedil dominojneuml keumlteuml grup Sipas provave statistikore eumlshteuml e qarteuml se teuml rinjteuml meshkuj dhe ekspozimi i tyre ndaj sjelljeve teuml rrezikshme keumlrkon politika urgjente Sidoqofteuml peumlr trajtimin efektiv teuml keumlsaj ccedileumlshtjeje nevojiten keumlrkime teuml tjera peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht neuml meumlnyra teuml ndryshme sesi normat kulturore dhe rolet sociale dominuese qeuml u vishen meshkujve ndikojneuml neuml sjelljen ndaj SALW-ve dhe sesi keumlto ndeumlrthuren me statusin social dhe ekonomik perspektivat e puneumlsimit precedenteumlt e meumlparsheumlm kriminaleuml dhe reagimin institucional

Gjithashtu duhet teuml theksohet se shumica e aktiviteteve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit teuml tilla si gjuetia ushtrohen nga burrat dhe se burrat mbizoteumlrojneuml ndjesheumlm neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Sidoqofteuml lidhjet e paqarta dhe teuml dheumlnat e disponueshme nxisin peumlr keumlrkime teuml meumltejshme mbi ndeumlrveprimin e komplikuar ndeumlrmjet burreumlriseuml dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve si peumlr teuml kuptuar meuml mireuml lidhjet ashtu edhe peumlr teuml lehteumlsuar hartimin e politikave reaguese Siccedil shihet nga provat raportet nga politikat qeuml kaneuml si objektiv teuml rinjteuml meshkuj neuml SHBA japin prova qeuml tregojneuml se programet specifike dhe proaktive teuml shoqeumlruara me programe teuml ndeumlrhyrjes neuml sjellje kaneuml qeneuml efikase neuml uljen e dhuneumls me armeuml ndeumlrmjet djemve teuml rinj (Abt dhe Winship 2016)

Si peumlrfundim siccedil u peumlrmend neuml fillim burreumlria nuk eumlshteuml homogjene dhe e pandryshueshme Paralelisht me keumlto tendenca ka alternativa dhe forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml teuml cilat gjithashtu kaneuml funksionuar aktivisht peumlr teuml ndikuar neuml ndryshimin e normave teuml lidhura me burreumlrineuml dominuese qeuml nxisin sjellje teuml rrezikshme Peumlr shembull duhen peumlrmendur grupet ose iniciativat e ndryshme teuml burrave neuml partneritet teuml ngushteuml me iniciativat e OJQ-ve teuml grave teuml tilla si White Ribbon MenEngage HeForShe Rrjeti i Burrave Lider i ngritur nga Sekretari i Peumlrgjithsheumlm i Kombeve teuml Bashkuara ose Centre E8 e cila vepron lokalisht

225 gjinia dhe Qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vOgla dhe rregullim-it teuml tyre

Dallimet gjinore ndeumlrmjet grave dhe burrave peumlr sa i peumlrket SALW-ve mund teuml gjurmohen gjithashtu neuml qeumlndrimet e tyre ndaj armeumlve teuml vogla Mospeumlrputhjet neuml qeumlndrimet e grave dhe burrave neuml keumlteuml aspekt lidhen ngushteumlsisht me eksperiencat e ndryshme teuml burrave dhe grave me armeumlt e vogla me peumlrhapjen gjinore teuml armeumlve neuml shoqeumlri si dhe me debatet peumlr kontrollin e tyre (Cukier dhe Cairns 2009 f 36) Anketimet e kryera neuml rajon tregojneuml se ndryshimet neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve mbeten thuajse teuml qeumlndrueshme pavareumlsisht vendndodhjes Grateuml peumlrgjitheumlsisht janeuml ato ka kaneuml opinion negativ peumlr SALW-et krahasuar me burrat dhe janeuml peumlrgjitheumlsisht meuml teuml prirura teuml peumlrkrahin rregullore meuml teuml forta (po aty f 36-38) Sidoqofteuml peumlrveccedil gjiniseuml nuk duhen anashkaluar teuml tjereuml elementeuml diferencimi ndeumlrmjet qeumlndrimeve teuml mbajtura teuml tilla si faktoreumlt kulturoreuml klasoreuml gjeografikeuml etikeuml dhe racoreuml neuml vareumlsi teuml kontekstit

Grateuml mund teuml luajneuml gjithashtu njeuml rol teuml ndrysheumlm dhe teuml mbeumlshtesin peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit siccedil eumlshteuml dokumentuar neuml disa komunitete por kjo veumlshtireuml se peumlrbeumln ndonjeuml sfideuml peumlr modelet mbizoteumlruese gjinore (Farr 2002 AI IANSA OI 2005 f 6) Neuml rajonin e EJL-seuml grateuml u peumlrgjigjeumln meuml shpesh se burrat duke theumlneuml se nuk do teuml zoteumlronin njeuml armeuml zjarri sepse nuk ju peumllqejneuml armeumlt Peumlr shembull 36 e grave dhe 16 e burrave neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml thaneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi ndryshimi ndeumlrmjet gjinive eumlshteuml edhe meuml i duksheumlm me 51 teuml grave dhe 15 teuml burrave (SEESAC 2006 f 24) Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml grateuml meuml shpesh se burrat thaneuml se zoteumlrimi i njeuml arme zjarri eumlshteuml njeuml keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e familjes meuml tepeumlr se sa njeuml mjet mbrojteumls Njeuml studim neuml Mal teuml Zi tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml edhe grateuml edhe burrat besonin se ka shumeuml armeuml zjarri neuml shoqeumlri grateuml meuml shumeuml se burrat i shihnin ato si rrezik ose si keumlrceumlnim meuml tepeumlr sesa si mjet peumlr teuml mbrojtur familjen - 328 e burrave dhe 43 e grave i konsideronin armeumlt si rrezik peumlr familjet e tyre ndeumlrkoheuml qeuml 328 e burrave dhe veteumlm 148 e grave mendonin se teuml kesh njeuml armeuml neuml shteumlpi rrit sigurineuml e familjes Gjithashtu shumeuml meuml pak gra (202) sesa burra (543) thaneuml se do teuml blinin ligjeumlrisht njeuml armeuml zjarri neuml rast se do tu jepej mundeumlsia

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve36

Figura 13cila eumlshteuml aRsyeja kRyesoRe se Pse familja juaj nuk do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml Armeuml zjArri ndash neuml peumlrgjitheumlSi nuk i kAm qejf Armeumlt

Burimi SEESAC 2007

Ndryshimet neuml qeumlndrime kaneuml njeuml potencial teuml larteuml qeuml teuml ndikojneuml politikeumlbeumlrjen dhe keumlto duhet teuml adresohen siccedil duhet neuml momentin e hartimit dhe zbatimit teuml politikave peumlr SALW-et Deumlshmiteuml tregojneuml reumlndeumlsineuml e kontributit teuml grave neuml programet e grumbullimit teuml armeumlve neuml mjedise dhe pjeseumlmarrje teuml ndryshme duke peumlrfshireuml sigurimin e nevojave specifike neuml ccedilarmatim ccedilmobilizim dhe riintegrim (Schroeder Farr dhe Schnabel 2005) Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml se grateuml neuml EJL luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlto procese Mes atyre qeuml doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave peumlr mbledhjen e armeumlve teuml zjarrit neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml periudheumln 2011-2015 9 ishin gra ndeumlrsa neuml vitin 2015 neuml Malin e Zi peumlrqindja e grave ishte 12 qeuml neuml teuml dy rastet eumlshteuml duksheumlm meuml e larteuml se peumlrfaqeumlsimi i grave mes zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit

226 gjinia dhe prOceSet pOlitike

E lidhur ngushteuml me diskutimin e meumlsipeumlrm eumlshteuml lidhja mes pjeseumlmarrjes peumlrfaqeumlsimit dhe rezultateve teuml politikave peumlr SALW-et Vendosja e problematikave gjinore neuml themel teuml hartimit teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve paraqet njeuml sfideuml peumlr meumlnyreumln e zakonshme sesi hartohen politikat ku aspektet gjinore kalojneuml kryesisht pa u veumlneuml re ose neuml qofteuml se peumlrmenden zakonisht kaneuml shumeuml pak ose aspak ndikim neuml zhvillimin e politikave Neuml keumlteuml meumlnyreuml kjo sfidon kuptimin e zakonsheumlm teuml sjelljeve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit qeuml meuml seuml shpeshti nuk prekin ccedileumlshtjet e modeleve gjinore neuml themel teuml peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve Rrjedhimisht

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 37

ky realitet beumln thirrje peumlr njeuml ndryshim neuml struktureumln e zakonshme teuml aktoreumlve teuml peumlrfshireuml neuml hartimin e politikave qeuml peumlrgjitheumlsisht dominohet nga meshkujt peumlr teuml vendosur njeuml peumlrfaqeumlsim teuml ekuilibruar teuml grave dhe burrave si dhe peumlr pjeseumlmarrjen e organizatave teuml grave dheose specialisteumlt e ccedileumlshtjeve gjinore neuml peumlrcaktimin e axhendeumls peumlr kontrollin e SALW-ve

Siccedil edhe eumlshteuml theksuar tashmeuml grateuml dhe organizatat e grave luajneuml rol jetik neuml vendosjen e opsioneve meuml teuml rrepta neuml lidhje me rregullat e SALW si dhe neuml proceset e ccedilarmatimit Ka fakte teuml bollshme nga vende dhe territore teuml ndryshme si dhe nga mjedise teuml ndryshme neuml situata konflikti ose jo se grateuml janeuml mobilizuar veteuml peumlr teuml frenuar problemin ose neuml mbrojtje teuml zgjidhjeve teuml tyre (Farr 2002 Cukier 2009 UA IANSA IAP 2005) Shembujt qeuml ccediluan neuml kontrolle meuml teuml rrepta teuml SALW-ve neuml Kanada Australi Afrikeumln e Jugut dhe Brazil demonstrojneuml reumlndeumlsineuml e praniseuml seuml grave neuml tryezeuml kur trajtohen problemet e SALW-ve Rasti meuml i njohur eumlshteuml lobimi i Rrjetit teuml Grave IANSA i Lidhjes Ndeumlrkombeumltare teuml Grave peumlr Paqe dhe Liri dhe i Amnesty International peumlr peumlrfshirjen e dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kuadeumlr teuml Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili eumlshteuml traktati i pareuml ndeumlrkombeumltar i armeumlve qeuml detyron vendet teuml vlereumlsojneuml rrezikun e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml

Neuml meumlnyreuml teuml ngjashme organizatat e grave neuml rajonin e EJL kaneuml qeneuml vazhdimisht neuml mbrojtje teuml kontrolleve teuml rrepta teuml SALW-ve neuml kontekstin e rindeumlrtimit dhe demilitarizimit pas konflikteve apo kaneuml lobuar peumlr zgjidhje politike qeuml lidhin peumlrhapjen e SALW-ve me shqeteumlsimet e dhuneumls neuml familje Kjo eumlshteuml arritur peumlrmes iniciativave teuml shumta teuml tilla si rritja e vizibilitetit teuml lidhjes ndeumlrmjet vrasjes seuml grave dhe rolit teuml armeumlve teuml zjarrit (Rrjeti i Grave kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi) krijimi i njeuml peumlrgjigjeje teuml koordinuar institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe pjeseumlmarrja neuml zhvillimin e politikave strategjike peumlr kontrollin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar (Qendra e Grave Autonome) lobimi peumlr dispozitat e ligjit kundeumlr dhuneumls neuml familje qeuml rregullojneuml konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit kur dhuna neuml familje ndodh (organizatat joqeveritare teuml grave neuml Maqedoni) ose aneumltareumlsimi neuml koalicionet ndeumlrkombeumltare kundeumlr dhuneumls me armeuml (Women in Black njeuml aneumltare e IANSA) Peumlrpjekjet e tjera peumlrfshijneuml pjeseumlmarrjen neuml fushata ndeumlrkombeumltare peumlr uljen e efekteve negative teuml armeumlve teuml zjarrit peumlrmes reformave ligjore (Shoqata e Viktimologjiseuml neuml Serbi dhe Gazetareumlt peumlr teuml Drejtat e Feumlmijeumlve dhe Grave dhe Mbrojtjen e Mjedisit neuml Maqedoni iu bashkuan fushateumls seuml IANSA peumlr teuml keumlrkuar kontrolle meuml teuml rrepta peumlr armeumlt e zjarrit) dhe organizimin e aktiviteteve peumlr rritjen e ndeumlrgjegjeumlsimit (Grateuml e Bashkuara teuml Banja Lukeumls)

Edhe pse roli i grave neuml proceset e kontrollit teuml SALW-ve dhe ccedilarmatimit eumlshteuml njohur neuml Rezoluteumln 1325 (2000) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml dhe eumlshteuml ritheksuar neuml disa rezoluta teuml Asambleseuml seuml Peumlrgjithshme teuml OKB-seuml duke peumlrfshireuml edhe Rezoluteumln 2020 (2015) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml ende ka njeuml tendenceuml qeuml organizatat e grave dhe grateuml teuml peumlrfshihen neuml meumlnyreuml teuml pamjaftueshme neuml vendimmarrje dhe hartimin e politikave Kjo eumlshteuml shpesh e lidhur me dominimin tradicional dhe teuml vazhduesheumlm teuml meshkujve neuml institucionet qeuml rregullojneuml dhe zbatojneuml politikat peumlrkateumlse peumlr kontrollin e SALW-ve Siccedil veumlrehet peumlrfshirja e grave organizatave teuml grave dhe artikulimi i perspektivave gjinore mund teuml pengohet edhe nga peumlrkufizimi kryesisht teknik i ekspertizeumls seuml lidhur me SALW qeuml eumlshteuml meuml i fokusuar neuml aspektet teknike teuml SALW ku burrat janeuml ende mbizoteumlrues sesa neuml njohuriteuml e dhuneumls ku grateuml kaneuml ekspertizeuml teuml kahershme e qeuml peumlr pasojeuml i jep formeuml meumlnyreumls neuml teuml cileumln trajtohet njeuml ccedileumlshtje (Cukier 2009 f 42)

Sa i peumlrket peumlrfaqeumlsimit teuml grave dhe burrave neuml komisionet e SALW-ve peumlrfaqeumlsimi i grave eumlshteuml e duksheumlm shumeuml i vogeumll Grateuml peumlrbeumljneuml nga 14 deri 29 teuml aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe burrat udheumlheqin teuml peseuml komisionet neuml EJL

Peumlrveccedil keumlsaj grateuml veccedilaneumlrisht neuml rastin e marreumlveshjeve ndeumlrkombeumltare janeuml pareuml zakonisht si njeuml grup vulnerabeumll (meuml shpesh neuml teuml njeumljtin grup me teuml moshuarit dhe feumlmijeumlt) dhe inkuadrimi automatik dhe fokusimi i grave si viktima vulnerabeumll e teuml pafajshme civile i ekspozon burrat ndaj njeuml dhune teuml meumltejshme dhe u heq grave forceumln dhe teuml drejtat (Acheson 2015 f 9) Sfidat peumlr njeuml pjeseumlmarrje dometheumlneumlse janeuml teuml lidhura edhe me karakteristikat e peumlrgjithshme teuml procesit teuml politikeumls ku ato janeuml teuml peumlrfshira dhe qeuml karakterizohet zakonisht nga njeuml kultureuml institucionale maskiliste (Connell) Edhe pse grateuml dhe burrat jo domosdoshmeumlrish kaneuml mendime teuml ndryshme pozicionet apo ideteuml e grave janeuml shpesh teuml detyruara teuml jeneuml neuml peumlrputhje me perspektiveumln dominuesemdashpeumlrforcuar edhe nga nocionet e dhunshme maskilistemdashneuml meumlnyreuml qeuml teuml merren seriozisht neuml konsiderateuml (po aty f 10)

Peumlr teuml siguruar qeuml parakushtet peumlr integrimin gjinor teuml peumlrmbushen eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml teuml ndiqet dhe teuml eksplorohet meuml tej sesi eumlshteuml institucionalizuar maskilizmi dhe sesi ai drejton hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml mos shpeumlrfillet fakti se ai mund teuml keteuml efekte teuml padukshme mbi meumlnyrat neuml teuml cilat ndeumlrtohen debatet e politikave dhe keumlrkimet (Cukier 2009) Njeuml meumlnyreuml peumlr teuml siguruar se perspektiva gjinore do teuml jeteuml pjeseuml e debatit eumlshteuml teuml garantohet pjeseumlmarrja e organizatave teuml grave institucioneve teuml baraziseuml gjinore dhe e eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 38

3 PEumlRGJIGJJA mE poLitikA - RiShikimi i DOkumENTEvE

31 stRategjiteuml PeumlR kon-troLLin e SALW-ve dhe PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave gjinoRe

Me qeumlllim adresimin e sfidave teuml ndryshme qeuml lidhen me SALW-et dhe peumlr teuml peumlrmbushur detyrimet e tyre ndeumlrkombeumltare

shumica e qeverive neuml EJL koheumlt e fundit kaneuml hartuar dhe miratuar strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml ato Seuml bashku me keumlteuml janeuml ngritur mekanizma institucionaleuml peumlr koordinimin dhe zbatimin e masave teuml planifikuara teuml tilla si komisionet e SALW-ve keumlshillat ose bordet dhe janeuml caktuar pikat e kontakti Neuml koheumln e publikimit strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit ishin miratuar neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (rishikuar neuml vitin 2016 peumlr teuml mbuluar periudheumln 2016-2020) neuml Malin e Zi (2013-2018) neuml Kosoveuml (2013-2016) dhe neuml Ish-

Njeuml kampion gjitheumlpeumlrfshireumls i dokumenteve normative dhe strategjike qeuml rregullojneuml SALW-et eumlshteuml rishikuar neuml meumlnyreuml qeuml teuml vlereumlsohet neumlse dhe neuml ccedilfareuml shkalle perspektiva gjinore eumlshteuml integruar neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL Qasja e ndeumlrmarreuml ishte peumlr teuml shqyrtuar

bull Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr SALW-et

Peumlrveccedil tyre kategoriteuml e dokumenteve neuml vijim janeuml analizuar peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml adresuar ccedileumlshtjet e SALW-ve

bull Ligjet peumlr barazineuml gjinorebull Ligjet peumlr dhuneumln neuml familjebull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr barazineuml gjinore bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave

Njeuml listeuml e detajuar e dokumenteve teuml shqyrtuara gjendet neuml shtojceumln 1

Peumlr lehteumlsi referimi ky kapitull eumlshteuml strukturuar si vijon

bull Analiza e strategjive qeuml rregullojneuml ccedileumlshtjet e kontrollit teuml SALW-ve me qeumlllim identifikimin neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase problematikat kryesore teuml politikave janeuml trajtuar neuml peumlrgjigjet strategjike

bull Analiza e kuadrit ligjor me fokus kryesor ligjet peumlr armeumlt e zjarrit rregullimin e zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga civileumlt dhe dhuneumln neuml familje Ndoneumlse nuk kaneuml qeneuml neuml fokus teuml analizeumls edhe ligjet dhe procedurat e tjera peumlrkateumlse janeuml marreuml neuml shqyrtim kur kjo eumlshteuml pareuml e nevojshme

bull Pikat e hyrjes neuml legjislacionin dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore teuml cilat mund teuml luajneuml rol neuml peumlrpjekjet e kontrollit teuml SALW-ve janeuml peumlrshkruar shkurtimisht

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 39

Republikeumln Jugosllave e Maqedoniseuml (miratuar neuml vitin 2005) Strategjia e Serbiseuml ishte e vlefshme peumlr periudheumln 2010-2015 dhe aktualisht eumlshteuml duke u vlereumlsuar ndeumlrsa neuml Shqipeumlri dhe Moldavi mungojneuml korniza teuml tilla strategjike dhe institucionale Peumlr shkak teuml sfidave teuml ngjashme strategjiteuml peumlr SALW-et dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml neuml rajonin EJL shfaqin disa tipare teuml peumlrbashkeumlta ndeumlrkoheuml qeuml edhe deumlshmojneuml specifika teuml dukshme neuml aspektin e fusheumlveprimit dhe aktiviteteve teuml parashikuara neuml planet e veprimit

Sa i peumlrket baraziseuml gjinore pavareumlsisht teuml dheumlnave teuml peumlrpjekjeve fillestare qeuml janeuml ndeumlrmarreuml peumlr teuml trajtuar lidhjet mes gjiniseuml dhe SALW-ve tendencat mbizoteumlruese teuml integrimit teuml perspektiveumls gjinore zbulojneuml njeuml meumlnyreuml teuml peumlrbashkeumlt neuml teuml cileumln peumlrqaset gjinia (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

Qasja metodologjike neuml analizeumln e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve u peumlrqendrua te

bull Identifikimi i praniseuml seuml angazhimit formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor

bull Identifikimi i peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe prania e veumlzhgimeve gjinore ose aplikimi i analizave gjinore neuml analizimin e situateumls

bull Shqyrtimi i qeumlllimeve dhe veccedilaneumlrisht i objektivave kundrejt reagimit teuml tyre ndaj peseuml problematikave kryesore teuml diskutuara teuml politikave Qeumlllimi dhe objektivi konsiderohen se u peumlrgjigjen problematikave gjinore neumlse ato trajtojneuml neuml meumlnyreuml teuml qarteuml teuml pakteumln njeuml nga problematikat kryesore teuml politikave

bull Shqyrtimi i planeve teuml veprimit peumlr teuml identifikuar neumlse angazhimet e identifikuara janeuml shndeumlrruar neuml masa dhe aktivitete dhe caktime fondesh buxhetore peumlr teuml adresuar problematikat e identifikuara qeuml lidhen me gjinineuml

bull Shqyrtimi i qasjeve teuml monitorimit dhe vlereumlsimit peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse ato ofrojneuml mundeumlsi peumlr ndjekjen e efekteve teuml kuadrit strategjik te grateuml dhe burrat

Neuml vareumlsi teuml maseumls qeuml politikat peumlr SALW-et neuml rajon u peumlrgjig-jen keumltyre problematike propozohet klasifikimi i meumlposhteumlm

bull kuadriipolitikaveteumlpeumlrgjegjshmegjinore peumlrmban njeuml angazhim zyrtar ndaj baraziseuml gjinore dhe integrimit gjinor peumlrdorimi i teuml dheumlnave gjinore dhe veumlzhgimet gjinore janeuml teuml pranishme neuml analizeumln e situateumls neuml lidhje me teuml pakteumln tre problematikat meuml kryesore teuml pakteumln 13 e objektivave dhe aktiviteteve identifikon perspektiveumln gjinore teuml problemit dhe neuml matriceumln e monitorimit dhe vlereumlsimit janeuml zhvilluar treguesit e ndareuml sipas gjiniseuml Neuml keumlteuml grup gjinia peumlrshkon teuml gjitheuml ciklin e politikave qeuml nga projektimi dhe planifikimi deri te vlereumlsimi

bull integrimigjinoringadalsheumlm peumlrmban disa nga elementeumlt e peumlrshkruar meuml lart por pa njeuml qasje koherente dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml integrimit gjinor dhe meuml pak

se 13 e objektivave dhe aktiviteteve peumlr teuml adresuar problematikat gjinore

bull Punapeumlrintegrimingjinornukkanisur asnjeuml nga elementeumlt nuk eumlshteuml i pranisheumlm dhe nuk ka asnjeuml peumlrpjekje sistematike peumlr teuml integruar aspektet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve Reumlndeumlsia e aspektit gjinor peumlr kontrollin e SALW-ve nuk njihet dhe peumlr pasojeuml as nuk janeuml vendosur objektiva dhe as nuk janeuml parashikuar aktivitete neuml planin e veprimit

Teuml gjitha referencat peumlr problematikat kryesore teuml politikave teuml diskutuara neuml Kapitullin 2 janeuml paraqitur neuml tabeleumln 5 me qeumlllimin peumlr teuml matur se sa aktivitetet e planifikuara peumlrputhen me shkalleumln e problemit Peumlr lehteumlsi referimi sheumlnimet neuml keumlteuml seksion janeuml teuml organizuar sa meuml shumeuml qeuml eumlshteuml e mundur neuml peumlrputhje me metodologjineuml e peumlrshkruar meuml lart

311 angazhimi peumlr barazineuml gjinOre

Peumlr sa i peumlrket angazhimit referencat peumlr grateuml dhe burrat dhe barazineuml gjinore janeuml artikuluar formalisht neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 dhe Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml) dhe neuml Strategjineuml peumlr SALW-et dhe Grumbullimin dhe Planin e Veprimit 2013-2016 neuml Kosoveuml (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Kosoveuml)

Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml seksionin Parimet e peumlrdorura peumlr hartimin e strategjiseuml thoteuml se ky dokument strategjik thekson reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml paanshme ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave peumlrkateumls teuml kontrollit seuml bashku me dheumlnien e prioritetit teuml duhur peumlr mbeumlshtetjen e viktimave teuml SALW-ve dhe mbrojtjen e mjedisit (f 9)

Neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml dy referenca peumlrkateumlse janeuml beumlreuml neuml seksionin Parimet e Peumlrgjithshme ku thuhet se objektivat e formuluara neuml strategji do teuml udheumlhiqen nga njeuml grup parimesh ndeumlr teuml tjera edhe nga parimi kushtetues i mbrojtjes seuml teuml drejtave teuml njeriut i cili garanton teuml drejtat e teuml gjitheuml qytetareumlve teuml Kosoveumls dhe neuml veccedilanti teuml grave dhe feumlmijeumlve pa marreuml parasysh peumlrkateumlsineuml etnike gjinineuml mosheumln dhe besimin fetar (f 10) Referenca e dyteuml eumlshteuml beumlreuml neuml seksionin Vizioni dhe Misioni ku promovohet pjeseumlmarrja e grupeve teuml shoqeumlriseuml civile (me fokus teuml veccedilanteuml neuml peumlrfshirjen e grave dhe grupeve vulnerabeumll) neuml hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml strategjive peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin (f 8)

Neuml dokumentet e tjera neuml shqyrtim strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Malin e Zi neuml Serbi dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka asnjeuml referim apo angazhime teuml qarta peumlr barazineuml gjinore ose integrimin e baraziseuml gjinore neuml aktivitetet peumlr kontrollin e SALW-ve Neuml teuml njeumljteumln koheuml nuk ka tregues teuml tjereuml teuml angazhimeve teuml tjera alternative

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 40

peumlr integrimin e vazhduesheumlm teuml aspekteve gjinore neuml peumlrgjigje teuml sfidave teuml SALW

312 teuml dheumlnat e ndara SipaS gjiniSeuml dhe veumlzhgimet gjinOre

Analizat e situatave teuml paraqitura neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve neuml fuqi neuml EJL nuk sigurojneuml prova teuml peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml kur merren neuml shqyrtim sfidat e lidhura me SALW-et Analizat e strategjive teuml SALW-ve tregojneuml se ato zakonisht veprojneuml me njeuml sasi relativisht teuml vogeumll teuml teuml dheumlnave kryesisht peumlr disponueshmeumlrineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml posedim nga civileumlt dhe shteti vlereumlsimet e SALW-ve neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm dhe numri i armeumlve teuml zjarrit teuml konfiskuara apo teuml shkateumlrruara Numri i incidenteve me armeuml zjarri peumlrmendet gjithmoneuml e meuml rralleuml

Neuml dokumentet neuml shqyrtim nuk jepen teuml dheumlna ose statistika peumlr teuml peumlrcaktuar efektet e peumlrhapjes seuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml dhuneumls me armeuml mbi individeumlt Neuml keumlteuml drejtim asnjeuml nga strategjiteuml peumlr SALW-et nuk japin teuml dheumlna peumlr viktimat e dhuneumls me armeuml autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri dhe as peumlr llojet rezultatet dhe karakteristikat e incidenteve me armeuml zjarri Pjeseumlrisht kjo mund teuml kuptohet brenda kufizimeve teuml meumlnyreumls aktuale mbizoteumlruese neuml teuml cileumln hartohen strategjiteuml peumlr SALW-et ku analiza e situateumls sheumlrben si hyrje e dokumentit e cila peumlrmban njeuml panorameuml teuml shkurteumlr teuml problemeve teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve brenda kontekstit teuml dheumlneuml dhe jo njeuml analizeuml reale teuml mbeumlshtetur neuml fakte Neuml keumlteuml drejtim nuk eumlshteuml e qarteuml se deri neuml ccedilfareuml mase analiza meuml gjitheumlpeumlrfshireumlse parapriu zhvillimin e politikave

Njeumlkoheumlsisht nuk ka hapeumlsireuml peumlr peumlrkufizim meuml teuml detajuar teuml problemeve qeuml priren teuml artikulohen meuml gjereumlsisht veccedilaneumlrisht sa i peumlrket lidhjes ndeumlrmjet peumlrhapjes seuml SALW-ve dhe siguriseuml seuml qytetareumlve Si pasojeuml kjo qasje nuk eumlshteuml e favorshme peumlr artikulimin e aspekteve gjinore teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml dokument qofteuml peumlr viktimat autoreumlt ose zoteumlruesit e armeumlve ose teuml dheumlnat peumlr mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime kundrejt SALW-ve ndeumlrmjet burrave dhe grave ose teuml dheumlnat peumlr dhuneumln neuml familje

Peumlr shkak teuml peumlrdorimit shumeuml teuml uleumlt teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka mundeumlsi teuml kufizuara neumlse ka peumlr teuml integruar analizeumln gjinore brenda analizeumls seuml situateumls dhe peumlr teuml identifikuar se si ccedileumlshtje teuml caktuara prekin neuml meumlnyreuml specifike grateuml dhe burrat dhe peumlr teuml beumlreuml lidhjen me peumlrkufizimin e problemit

Teuml vetmet konstatime teuml dokumentuara neuml analizeumln e situateumls janeuml referencat ndaj dhuneumls neuml familje neuml strategjiteuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls Neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e Armeumlve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 pjesa e peumlrgjithshme thekson se prania e armeumlve teuml jashteumlligjshme kontribuon neuml dhuneumln neuml familje (f 2) ndeumlrsa Strategjia e

Kosoveumls konstaton se arma neuml shteumlpi ka meuml tepeumlr gjasa teuml peumlrdoret peumlr teuml keumlrceumlnuar ose leumlnduar fizikisht njeuml aneumltar teuml familjes se sa kundeumlr njeuml shkeleumlsi qeuml vjen nga jashteuml (f 6) Peumlrveccedil keumltyre konstatimeve nuk janeuml parashtruar lidhje teuml tjera ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe keumlrkeseumls peumlr armeuml teuml vogla kultureumls seuml armeumlve dhe burreumlriseuml

Neuml kuadrot strategjikeuml teuml Malit teuml Zi Republikeumls seuml Serbiseuml dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml reumlndeumlsia e ccedileumlshtjeve gjinore eumlshteuml e papeumlrfillshme

313 PeumlrcaktimiiaxhEndeumlS-CcedileumlShtjet gjinOre neuml Qeumlllime dhe Objektiva

Dokumentet strategjike neuml shqyrtim mbulojneuml njeuml gameuml teuml gjereuml teuml aktiviteteve teuml ndryshme teuml ndeumlrlidhura dhe trajtojneuml sfida komplekse lidhur me peumlrhapjen e SALW-ve Ato kryesisht i referohen krijimit teuml kontrollit efikas teuml SALW-ve neumlpeumlrmjet peumlrmireumlsimit teuml kushteve ligjore dhe teknike qeuml parandalojneuml keqpeumlrdorimin e SALW-ve reduktimit teuml SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe peumlrpjekjeve ndeumlrgjegjeumlsuese qeuml priten teuml kontribuojneuml neuml rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml Peumlr shembull neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Serbi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml krijimi i njeuml sistemi kombeumltar unik peumlr kontrollin efikas teuml SALW-ve me qeumlllim reduktimin e armeumlve qeuml mbahen neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme dhe teuml numrit teuml abuzimeve me armeumlt e jashteumlligjshme si dhe rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml neuml teumlreumlsi Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml strategjia keumlrkon teuml garantojeuml njeuml mjedis teuml sigurt dhe teuml kontrollojeuml armeumlt e vogla dhe teuml lehta neuml shoqeumlri me qeumlllim promovimin e kushteve peumlr peumlrmireumlsimin e siguriseuml seuml peumlrgjithshme Neuml Strategjineuml e Kosoveumls vizioni eumlshteuml qeuml Kosova do teuml jeteuml njeuml mjedis i sigurt ku armeumlt e vogla dhe teuml lehta janeuml neuml kontroll Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls ka objektiva specifikeuml dhe asnjeuml qeumlllim teuml peumlrgjithsheumlm teuml artikuluar ndeumlrsa neuml Mal teuml Zi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml zhvillimi i peumlrgjithsheumlm i sistemit efikas teuml kontrollit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta dhe municioneve neuml teuml gjitha segmentet e tij

Neuml meumlnyreumln si janeuml paraqitur qeumlllimet e peumlrcaktuara neuml kuadrin strategjik peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore i japin peumlrpareumlsi detyreumls komplekse teuml krijimit teuml kushteve paraprake ligjore politike dhe teknike peumlr sistemin efikas teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe rritjes seuml siguriseuml seuml qytetareumlve Neuml keumlteuml drejtim ato i kushtojneuml reumlndeumlsi nevojave teuml burrave dhe grave pavareumlsisht se nuk ka njeuml angazhim teuml shprehur se dallimet do teuml merren neuml konsiderateuml E njeumljta gjeuml vlen dhe peumlr objektivat Pavareumlsisht se shumeuml nga objektivat kaneuml reumlndeumlsi direkte peumlr problematikat kryesore teuml politikave aspektet gjinore nuk peumlrmenden shprehimisht dhe neuml asnjeuml prej strategjive nuk ka njeuml objektiv qeuml i referohet drejtpeumlrseumldrejti ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 41

Megjithateuml edhe neuml ato strategji qeuml beumljneuml peumlrpjekje peumlr teuml integruar ccedileumlshtjet gjinore qasja mbizoteumlruese shpesh nuk eumlshteuml koherente pra peumlr shembull njeuml objektiv i caktuar nuk peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml ti peumlrgjigjet problematikave gjinore por neuml planin e veprimit zhvillohen aktivitete lidhur me ccedileumlshtjet gjinore ose anasjelltas (ccedileumlshtjet gjinore shfaqen ndeumlrmjet objektivave por jo brenda planit teuml veprimit) Peumlr teuml kuptuar pranineuml e ploteuml teuml problematikave gjinore teuml trajtuara neuml dokumentin strategjik eumlshteuml ndeumlrmarreuml njeuml proces strukturimi shteseuml siccedil paraqitet neuml tabeleumln 5 Peumlr shembull strukturimi tregon se disa problematika gjinore pavareumlsisht se nuk peumlrfshihen neuml peumlrmbajtjen e formulimit teuml njeuml objektivi janeuml artikuluar brenda shpjegimit teuml tyre ose informacioni lidhur me peumlrgjigjen ndaj ccedileumlshtjeve gjinore jepet neuml peumlrshkrimin e aktiviteteve

Siccedil mund teuml veumlrehet nga tabela 5 lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve artikulohen veteumlm neuml strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml teuml dyja referencat peumlrkateumlse gjinore dmth dhuna neuml familje dhe ndikimet e ndryshme teuml armeumlve mbi grateuml dhe burrat

janeuml peumlrcaktuar neuml dokumentin strategjik neumln objektivin 4 Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml Neuml rastin e Strategjiseuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml nuk ka njeuml angazhim teuml peumlrgjithsheumlm ndaj baraziseuml gjinore teuml peumlrkthyer neuml qeumlllime dhe objektiva dhe nuk ka as edhe aktivitete konkrete teuml hartuara

Neuml strategjiteuml e tjera peumlr SALW-et teuml rishikuara (Mal i Zi Serbi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) objektivat nuk peumlrmbajneuml asnjeuml konstatim lidhur me ccedileumlshtjet gjinore dhe nuk trajtojneuml problematikat kryesore teuml politikave gjinore

314 planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete

Si pjeseuml e procesit teuml rishikimit janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml hartuar aktivitete neuml planet e veprimit qeuml peumlrmbajneuml referenceuml teuml qarteuml ndaj ccedileumlshtjeve gjinore dhe qeuml janeuml teuml lidhura me problematikat kryesore teuml politikave Tabela e meumlposhtme jep informacion se ku qeumlndrojneuml aktivitetet lidhur me objektivat

tabela 6PRoblematikat gjinoRe neuml objektivat e stRategjive dhe Planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

objektivi Menaxhimi i SALW-ve qeuml janeuml neuml zoteumlrim teuml agjencive dhe institucioneve kompetente neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Aktiviteti Hartimi i njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlrfaqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln

Aspekti gjinor Procesi i vlereumlsimit do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Aspekti gjinor Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

objektivi Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml

Neuml keumlteuml objektiv thuhet se njeuml theks i veccedilanteuml do teuml vendoset mbi peumlrdorimin e armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimet e ndryshme qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Aspekti gjinor Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

bosnjeuml-Hercegovina

2016-2020

objektivi Reduktimi i SALW-ve teuml jashteumlligjshme

Aktiviteti Krijimi i mbledhjes seuml koordinuar teuml teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neumlfamilje me aneuml teuml armeumlve teuml zjarrit apo teuml keumlrceumlnimit me to (neuml teuml gjitha institucionet peumlrkateumlse organet gjyqeumlsore dhe institucionet e siguriseuml)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 42

Masat e parashikuara peumlr teuml shndeumlrruar angazhimet e peumlrgjithshme ndaj baraziseuml gjinore neuml aktivitete konkrete janeuml teuml pranishme veteumlm neuml planet e veprimit neuml Bosnjeuml-Her-cegovineuml Pavareumlsisht reumlndeumlsiseuml aktivitetet qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore peumlrbeumljneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml planeve teuml veprimit Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls 2013-2016 pjesa e veprimtarive qeuml u peumlrgjigjen problemati-kave gjinore neuml Planin e Veprimit eumlshteuml 9 peumlr qind ndeumlrsa neuml strategjineuml e rishikuar veteumlm njeuml aktivitet i tilleuml eumlshteuml parashi-kuar Neumlse vihet neuml zbatim kjo pjeseuml e vogeumll mund teuml kuptohet brenda kontekstit teuml pilotimit teuml njeuml qasjeje teuml re me peumlrvoja teuml meumlparshme teuml kufizuara dhe mungeseumls seuml shembujve teuml praktikeumls seuml mireuml neuml vende teuml tjera

Neuml planet e tjera teuml veprimit nuk ka teuml peumlrcaktuara aktivitete specifike teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore dhe as njeuml angazhim qeuml problematikat gjinore do teuml merren neuml konsiderateuml gjateuml realizimit teuml aktiviteteve Prandaj pa hulumtime teuml meumlte-

jshme neuml zbatim nuk mund teuml thuhet neumlse ato do teuml arrijneuml teuml adresojneuml ndonjeuml nga problematikat kryesore dhe neumlse po deri neuml ccedilfareuml mase

315 cilat janeuml prOblematikat gjinOre Qeuml pO trajtOhen

Tabela 7 peumlrpiqet teuml identifikojeuml peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml politikave efektet e diferencuara sipas gjiniseuml dhuna neuml familje gjinia dhe keumlrkesa peumlr armeuml zjarri mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime dhe pjeseumlmarrja e balanc-uar Siccedil veumlrehet pavareumlsisht nga reumlndeumlsia e keumltyre problema-tikave ka njeuml peumlrgjigje shumeuml teuml kufizuar ndaj sfidave neuml keumlteuml fusheuml dhe keumlto nisma trajtojneuml veteumlm njeuml numeumlr teuml kufizuar teuml problematikave teuml politikave duke leumlneuml shumiceumln e tyre teuml patrajtuara dhe duke mos arritur neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlrsh-kalleumlzimin e problemit

tabela 7peumlrgjigjet me poLitikA neuml StrAtegjiteuml peumlr SALW-et ndAj PRoblematikave kRyesoRe teuml Politikave

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2016-2020)

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

Veumlmendje e veccedilanteuml do ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje

AKTIVITETI Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 43

316 gjurmimiindryShimEvE-mOnitOrimi dhe vlereumlSimi

Duke qeneuml se gjinia nuk peumlrmendet neuml keumlto aktivitete ajo nuk eumlshteuml pjeseuml e monitorimit dhe vlereumlsimit Neuml teuml gjitha planet e veprimit indikatoreumlt caktohen veteumlm peumlr nivelin e aktiviteteve dhe peumlrcaktohen si indikatoreuml produktesh Neuml keumlteuml aspekt peumlrveccedil ofrimit teuml informacionit rreth zbatimit ose jo teuml njeuml aktiviteti nuk u gjurmuan efekte mbi nevojat peumlr siguri teuml grave dhe burrave Asnjeuml nga planet e

rishikuara teuml veprimit nuk peumlrmbante indikatoreuml gjinoreuml teuml projektuar peumlr teuml identifikuar ndikimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve te grateuml dhe burrat marreumldheumlniet ndeumlrmjet tyre neuml keumlteuml fusheuml teuml veccedilanteuml peumlrfitimet qeuml sjell peumlr grateuml dhe burrat zbatimi i strategjiseuml peumlr SALW-et ose indikatoreumlt e peumlrfshireuml peumlr teuml ndjekur ndryshimet e statusit teuml grave dhe burrave (Moser 2007) Veteumlm neuml Kosoveuml ka njeuml listeuml teuml indikatoreumlve monitorues dhe vlereumlsues teuml projektuar peumlr vlereumlsimin e arritjeve teuml strategjiseuml por asnjeumlri prej tyre nuk eumlshteuml i ndareuml sipas gjiniseuml

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

Prania e armeumlve teuml zjarrit kontribuon neuml dhuneumln neuml familje

kosova

(2013-2016)

mali i Zi

(2013-2018)

Serbia

(2010 -2015)

Ish-Republika Jugosllave e maqedoniseuml

(2005)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 44

kutia 4 iniciativat e Reja

Pavareumlsisht tendencave mbizoteumlruese neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve se ccedileumlshtjet gjinore janeuml kryesisht teuml papeumlrfillura duket se ndeumlrgjegjeumlsimi rreth nevojeumls peumlr teuml inkorporuar perspektiveumln gjinore neuml peumlrgjigjet strategjike ndaj sfidave me SALW-et po rritet vazhdimisht Janeuml ndeumlrmarreuml peumlrpjekje sporadike por novatore peumlr teuml peumlrfshireuml perspektiveumln gjinore neuml masa dhe aktivitete kryesisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe neuml Kosoveuml neuml njeuml shkalleuml meuml teuml uleumlt Edhe pse u paraqiteumln neuml diskutimet e meumlsipeumlrme po i peumlrmbledhim shkurtimisht

Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 veumlrteton peumlrpjekjet e beumlra peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore edhe pse teuml kufizuara dhe teuml pjesshme Peumlr sa i peumlrket angazhimit dokumenti strategjik thekson ccedileumlshtjen e mbeumlshtetjes dhe asistenceumls peumlr viktimat e SALW-ve reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit Gjithashtu objektivi qeuml ka teuml beumljeuml me bashkeumlpunimin me OJQ-teuml dhe me bashkeumlpunimin ndeumlrkombeumltar e rajonal thekson se veumlmendje e veccedilanteuml duhet ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimeve teuml ndryshme qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml (f 16) Janeuml planifikuar disa aktivitete peumlr tiu peumlrgjigjur problematikave gjinore

1 Kryerja e njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlr-faqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln i cili do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml

2 Metodologjia keumlrkimore peumlr harteumlzimin dhe identifikimin e viktimave teuml SALW-ve do teuml marreuml parasysh nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantojeuml njeuml qasje dhe trajtim teuml barabarteuml teuml femrave dhe meshkujve

3 Gjateuml trajnimit peumlr menaxhimin e municioneve dhe teuml armatimeve shpeumlrthyese do ti jepet peumlrpareumlsi peumlrfshirjes seuml balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj

Strategjia e rishikuar neuml vitin 2016 paraqet plane peumlr krijimin e mbledhjes seuml koordinuar ndeumlrsektoriale dhe peumlr regjistrimin e teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neuml familje teuml kryera me armeuml zjarri Kjo peumlrcaktohet neuml objektivin qeuml lidhet me reduktimin e SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe neuml neumlnobjektivin qeuml i referohet monitorimit teuml teuml dheumlnave statistikore peumlr SALW-et dhe municionet

Neuml misionin e saj Strategjia peumlr Kontrollin dhe Grumbullimin e SALW-ve neuml Kosoveuml pohon se njeuml nga objektivat e strategjiseuml eumlshteuml teuml nxiseuml pjeseumlmarrjen e grave (shoqeumlriseuml civile dhe grupeve teuml tjera) neuml zhvillimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve strategjiteuml peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin Sidoqofteuml kjo dispoziteuml e peumlrgjithshme ka teuml beumljeuml shumeuml pak me aktivitetet dhe masat konkrete teuml planifikuara nga dokumenti

haRteumlzimi i faktoReumlve mundeumlsues

Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml procedura e zhvillimit teuml politikave publike keumlrkon zhvillimin e konsultimeve me autoritete teuml tjera peumlrgjegjeumlse shteteumlrore Rrjedhimisht Agjencia peumlr Barazineuml Gjinore u peumlrfshi neuml seminaret parapeumlrgatitore peumlr zhvillimin dhe neuml fazat e meumlvonshme peumlr rishikimin e strategjiseuml peumlr SALW-et Gjateuml keumltij procesi agjencia sugjeroi disa pika dhe beumlri komente peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml draft dokumentin qeuml u miratua meuml voneumli Njeumlkoheumlsisht ndeumlrgjegjeumlsimi i presidentit teuml bordit koordinues peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr sa i peumlrket detyrimit peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore teuml peumlrcaktuar nga Plani i Veprimit peumlr Barazineuml Gjinore dhe detyrimit teuml autoriteteve shteteumlrore peumlr teuml kontribuuar neuml avancimin e baraziseuml gjinore lehteumlsoi peumlrfshirjen e propozimeve me ndjeshmeumlri gjinore Qasja proaktive e Agjenciseuml peumlr Barazineuml Gjinore gjithashtu luajti rol neuml lehteumlsimin e procesit E fundit por jo peumlr nga reumlndeumlsia dokumenti i strategjiseuml neuml vetvete thekson se reumlndeumlsia e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit eumlshteuml njeuml nga parimet e peumlrdorura neuml zhvillimin e strategjiseuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 45

317 Sfidat e pOlitikbeumlrjeS me ndjeShmeumlri gjinOre teuml mbeumlShtetur neuml fakte

Pavareumlsisht hapave fillestareuml teuml ndeumlrmarreuml peumlr integrimin e njeuml perspektive gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve tendencat mbizoteumlruese tregojneuml prioritizim teuml uleumlt teuml problematikave gjinore neuml peumlrgjitheumlsi neuml politikbeumlrjen peumlr SALW-et Klasifikimi i kryer neuml fillim teuml keumltij kapitulli tregon se njeuml integrim gjinor i reumlndeumlsisheumlm por gradual po ndodh veteumlm neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe eumlshteuml kufizuar meuml tej neuml dokumentin e rishikuar Kjo vlen meuml pak neuml rastin e Kosoveumls ku duken qarteuml disa dispozita teuml caktuara me reumlndeumlsi peumlr ccedileumlshtjet gjinore edhe pse ndikimi i tyre nga aktivitetet nuk eumlshteuml i duksheumlm Neuml kuadrot strategjikeuml peumlr SALW-et neuml Mal teuml Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka filluar ende puna me impakt gjinor

Prioritizimi i uleumlt i ccedileumlshtjeve gjinore merr forma teuml ndryshme 1 Rralleuml ndeumlrmerren angazhime teuml shprehura ndaj

integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore si njeuml strategji gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr avancimin e baraziseuml gjinore Edhe kur problematikat gjinore peumlrmenden si neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls integrimi i ccedileumlshtjeve gjinore nuk kuptohet si proces sistematik i shndeumlrrimit teuml shqeteumlsimeve dhe eksperiencave teuml grave dhe burrave neuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve (ECOSOC 1997) Gjinia nuk pozicionohet si njeuml parim gjitheumlpeumlrfshireumls qeuml prek ekspozimin e grave dhe burrave ndaj rreziqeve teuml lidhura me SALW-et dhe formeumlson sjelljen dhe praktikat ndaj SALW-ve por edhe politikat reaguese Edhe pse angazhimi zyrtar peumlr arritjen e integrimit gjinor nuk eumlshteuml parakushti i veteumlm peumlr reagimin gjinor teuml politikave peumlr SALW-et eumlshteuml e qarteuml se kur ka pasur angazhim ai ka formeumlsuar pjeseumlrisht objektivat dhe aktivitetet

2 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml prej dokumenteve strategjikeuml Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka disa ndikime teuml meumltejshme mbi mundeumlsineuml e integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore neuml reagimin me politika Kjo i beumln teuml padukshme efektet shumeuml teuml diferencuara teuml SALW-ve dhe problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kryesisht dhe shpeshhereuml kalojneuml pa u veumlneuml re

3 Nuk kateumldheumlnapeumlrpeumlrdorimineanalizavegjinore teuml sfidave teuml lidhura me SALW-et Peumlr shkak teuml keumlsaj roli qeuml luajneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave ndaj SALW-ve si edhe

rreziqet specifike me baza gjinore nuk shihen si teuml reumlndeumlsisheumlm peumlr sfidat e lidhura me SALW-et ccedilka si rrjedhim ngadaleumlson prioritizimin e tyre neuml politika Duke qeneuml se modelet gjinore nuk po diskutohen ose sfidohen neuml politikat reaguese rezultati peumlrfundimtar i mungeseumls seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe i analizave gjinore mund teuml ccedilojeuml neuml normalizim teuml meumltejsheumlm dhe neuml riprodhim teuml tendencave ekzistuese Meuml tej po riprodhohet ndeumlrgjegjeumlsimi i uleumlt mbi ndeumlrveprimin mes gjiniseuml dhe SALW-ve ndeumlrkoheuml qeuml nevoja peumlr teuml trajtuar problematikat gjinore nuk shihet si njeuml meumlnyreuml peumlr teuml rritur efikasitetin e peumlrgjithsheumlm teuml peumlrpjekjeve peumlr kontrollin e SALW-ve

4 Duke qeneuml se ccedileumlshtjet gjinore mungojneuml ose anashkalohen neuml analizat e situatave ato kaneuml pasur shumeuml pak ndikim peumlr teuml mos theumlneuml aspak mbi meumlnyreumln se si peumlrcaktohen qeumlllimet dhe objektivat Duke vepruar keumlshtu problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kalojneuml teumlreumlsisht pa u veumlneuml re dhe si rrjedhim nuk trajtohen neuml reagimet strategjike ndaj peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml rajonin e Evropeumls Juglindore Njeuml qasje e tilleuml nxit ideneuml se teuml gjitheuml qytetareumlt kaneuml teuml njeumljtat nevoja sigurie dhe nuk arrin teuml njoheuml dallimet qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet tyre Kjo theksohet edhe nga supozimi se teuml gjitha nevojat peumlr siguri mund teuml trajtohen dhe teuml peumlrmbushen peumlrmes teuml njeumljteumls seri masash neuml meumlnyreuml uniforme dhe neutrale ndaj gjiniseuml e cila rrjedhimisht justifikon mungeseumln e problematikave gjinore neuml mesin e qeumlllimeve dhe objektivave Meumlnyrat praktike neuml teuml cilat gjinia formeumlson keumlrkeseumln peumlr armeuml zjarri diferencon efektet mbi grateuml dhe burrat dhe i ekspozon ata ndaj formave specifike teuml dhuneumls me armeuml teuml cilat keumlrkojneuml ndeumlrhyrje specifike dhe rralleuml janeuml objekt politikash Neuml vend teuml njeuml qasjeje sistematike ndaj sfidave teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore ka veteumlm deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr gjurmimin e peumlrpjekjeve neuml zhvillim Rrjedhimisht neuml kushtet e mungeseumls seuml indikatoreumlve teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe teuml instrumenteve teuml peumlrshtatshme teuml monitorimit dhe vlereumlsimit neuml planet e veprimit parashikohen veteumlm peumlrpjekje sporadike peumlr trajtimin praktik teuml ccedileumlshtjeve gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve Neuml keumlteuml aspekt eksperienca ka treguar se kur angazhimet peumlr ccedileumlshtjet gjinorenuk beumlhen teuml matshme peumlrmes peumlrdorimit teuml indikatoreumlve nuk monitorohen dhe nuk janeuml peumlrgjegjeumlsi e veccedilanteuml e askujt ato rralleuml zbatohen Neuml kontekstin e PKV-seuml peumlr armeumlt e vogla meuml tej mund teuml peumlrbeumljeuml problem fakti qeuml pak prej zyrtareumlve peumlrgjegjeumls peumlr monitorimin dhe zbatimin e tij teuml jeneuml eksperteuml teuml ccedileumlshtjeve gjinore ose teuml afteuml peumlr teuml peumlrdorur indikatoreuml neuml meumlnyreuml teuml atilleuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 46

qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

5 Duke pasur parasysh qeuml buxhetet peumlr zbatimin e planeve teuml veprimit nuk peumlrcaktohen neuml dokumentet e disponueshme pa keumlrkime teuml meumltejshme eumlshteuml e pamundur teuml dilet neuml peumlrfundime teuml sakta neumlse keumlto peumlrpjekje fillestare teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore janeuml shoqeumlruar me financim teuml peumlrshtatsheumlm peumlr zbatimin e tyre Gjithashtu nuk ka prova peumlr forma teuml tjera teuml buxhetimit me ndjeshmeumlri gjinore

6 Si peumlrfundim ekziston njeuml tendenceuml sipas seuml cileumls punapeumlrbarazineumlgjinoreshihetveteumlmsipjeseumlebashkeumlpunimitosepjeseumlmarrjesseumlorganizataveteuml shoqeumlriseuml civile Ndeumlrkoheuml qeuml kjo peumlrbeumln njeuml njohje teuml puneumls katalizatore teuml shoqeumlriseuml civile veccedilaneumlrisht teuml OJQ-ve teuml grave aspekti gjinor i kontrollit teuml SALW-ve nuk duhet teuml kufizohet neuml fusha teuml caktuara por teuml jeteuml i hapur ndaj aktoreumlve teuml politikave dhe veccedilaneumlrisht

ndaj grupeve teuml interesit Po keumlshtu praktikat e mira teuml bashkeumlpunimit me organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe me institucionet e baraziseuml gjinore duhet teuml peumlrshkalleumlzohen

7 Praktikat neuml zhvillim edhe pse teuml reumlndeumlsishme peumlrbeumljneuml njeuml qasje teuml ngadalteuml qeuml mjaftohet me peumlrmendjen shkarazi teuml grave dhe ccedileumlshtjeve gjinore larg qasjes seuml artikuluar dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse qeuml nevojitet peumlr teuml trajtuar natyreumln e shumeumlfishteuml teuml marreumldheumlnies ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve Peumlr shkak teuml teuml gjitha sfidave teuml hasura gjateuml peumlrpjekjeve peumlr ti vendosur ccedileumlshtjet gjinore neuml axhendeumln e kontrollit teuml SALW-ve si edhe peumlr shkalleumlzimin e problemit eumlshteuml akoma meuml e reumlndeumlsishme teuml peumlrmireumlsohen dhe peumlrshkalleumlzohen praktikat meuml teuml mira neuml zhvillim dhe teuml konsiderohet si urgjente ccedileumlshtja e integrimit teuml baraziseuml gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve

kutia 5 teuml dheumlnat e ndaRa siPas gjiniseuml

Mospeumlrdorimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml analizimin e situateumls eumlshteuml njeuml ccedileumlshtje e shumanshme Praktikat dhe procedurat ekzistuese administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave nuk ofrojneuml gjithnjeuml teuml tilla teuml dheumlna Kur teuml dheumlnat ekzistojneuml ato nuk peumlrpunohen ose publikohen rregullisht neuml meumlnyreuml qeuml ta beumljneuml aspektin gjinor teuml duksheumlm Neuml aneumln tjeteumlr keumlto sfida teuml vazhdueshme neuml marrjen e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml tregojneuml prioritizimin ose ndeumlrgjegjeumlsimin e uleumlt mbi rolin e gjiniseuml si faktor neuml politikbeumlrje Edhe pse shkon peumlrtej qeumlllimit teuml keumltij raporti keumlto sfida gjithashtu mund teuml lidhen me njeuml sfideuml meuml teuml madhe teuml avancimit teuml njeuml qasjeje teuml bazuar neuml fakte neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve Njeuml tipar i peumlrbashkeumlt i strategjive peumlr SALW-et eumlshteuml fakti se aspektet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me sigurineuml e njereumlzve dhe sfidat e lidhura me peumlrhapjen e armeumlve peumlrshkruhen neuml peumlrgjitheumlsi neuml vend qeuml teuml artikulohen neuml detaje

Kjo krijon peumlrshtypjen se peumlrpjekjet strategjike peumlr teuml frenuar problemin e peumlrhapjes seuml armeumlve veccedilaneumlrisht peumlr sa i peumlrket dhuneumls me armeuml nuk bazohen neuml teuml dheumlna teuml mjaftueshme ccedilka peumlrbeumln njeuml tendenceuml peumlrseumlriteumlse dhe teuml peumlrhapur (OBSH UNODC 2014 f 25) Peumlr sa i peumlrket ccedileumlshtjeve gjinore nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml pareuml neumlse peumlrdorimi i uleumlt i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml lidhet neuml ndonjeuml meumlnyreuml ose neumlse reflekton llojin e procesit teuml politikave duke peumlrfshireuml peumlrbeumlrjen e grupit teuml puneumls dhe pjeseumlmarrjen e pamjaftueshme teuml specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore (Cukier 2009)

Sidoqofteuml eumlshteuml e qarteuml se komisionet e SALW-ve gjithashtu po hasin veumlshtireumlsi peumlr shkak teuml mungeseumls seuml teuml dheumlnave gjeuml qeuml pranohet edhe neuml planet e tyre teuml veprimit (peumlr shembull disa strategji parashikojneuml teuml ndeumlrmerren disa veprime peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ose mbledhjes seuml teuml dheumlnave) Ekziston njeuml nevojeuml urgjente peumlr teuml trajtuar problemin e teuml dheumlnave teuml pamjaftueshme

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 47

32 kuAdri Ligjor peumlr SALW-et reumlndeumlSiA e LufteumlS kundeumlR dhuneumls neuml familje

Sa i peumlrket problematikave teuml politikave gjinore teuml peumlrshkruara neuml kapitullin 2 kuadrot ligjoreuml teuml vendeve teuml Evropeumls Juglindore peumlr kontrollin e SALW-ve janeuml pareuml kryesisht neuml drejtim teuml peumlrgjigjes seuml tyre ndaj ndikimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje dhe neuml dhuneumln kundeumlr grave Ligjet aktuale peumlr armeumlt e zjarrit me peumlrjashtim teuml dhuneumls neuml familje thuajse nuk identifikojneuml fare faktoreumlt e tjereuml thelbeumlsoreuml gjinoreuml qeuml luajneuml rol neuml formeumlsimin e rreziqeve dhe sjelljeve teuml lidhura me SALW-et teuml tilla si ndeumlrthurja e gjiniseuml dhe mosheumls e cila do teuml diskutohet meuml voneuml

Lidhur me dhuneumln neuml familje akte teuml ndryshme ligjore janeuml miratuar peumlr teuml trajtuar dhe rregulluar rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim kryesisht peumlrmes rregullimitteumlzoteumlrimitteumlarmeumlvengapersonacivileuml Edhe pse misheumlrojneuml njeuml seumlreuml masash praktike siccedil edhe dokumentohet nga hulumtimet e meumlparshme (Cukier 2002 Dokmanović 2007 Shaw 2013 KKA 2015) qasjet mbizoteumlruese teuml ndeumlrhyrjeve ligjore neuml keumlteuml drejtim janeuml

1 Kufizimi i aksesit tek armeumlt e zjarrit peumlr personat e peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje peumlrmes kushteumlzimeve ligjore dhe kritereve teuml zoteumlsiseuml teuml nevojshme peumlr teuml marreuml njeuml leje peumlr armeuml zjarri

2 Heqja e armeumlve teuml zjarrit dhe revokimi i lejes peumlr armeuml zjarri kur dhuna neuml familje ndodh dhe armeumlt e zjarrit janeuml neuml zoteumlrim

321 dhuna neuml familje Si faktOr kufizueS i dheumlnieS Seuml lejeve peumlr armeuml zjarri

Sa i peumlrket rregullimit teuml armeumlmbajtjes ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore peumlrcaktojneuml njeuml seumlreuml kriteresh teuml detyrueshme zoteumlsie peumlr dheumlnien e autorizimeve peumlr blerjen mbajtjen dheose peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Kushtet e dheumlnies seuml lejes zakonisht peumlrfshijneuml shteteumlsineuml kufirin e mosheumls teuml mos keteuml precedenteuml penaleuml certifikateumln sheumlndeteumlsore nevojeuml teuml qeneumlsishmearsye teuml justifikueshme dhe njohuri teorike dhe praktike teuml peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit

Megjitheumlse tashmeuml janeuml teuml njohura lidhjet mes armeumlve teuml vogla dhe dhuneumls neuml familje dispozitat e parashikuara neuml ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml ndryshime teuml

dukshme neuml aspektin se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe peumlrkufizimit ligjor teuml njeuml incidenti teuml dhuneumls neuml familje qeuml eumlshteuml peumlrcaktuar si parakusht peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit Kjo pasqyron si meumlnyreumln e teuml kuptuarit teuml rrezikut teuml veccedilanteuml vdekjeprureumls ashtu edhe prioritetet e politikave teuml caktuara peumlr ccedileumlshtjen dhe gjithashtu ka njeuml ndikim teuml drejtpeumlrdrejteuml neuml nivelin e mbrojtjes seuml parashikuar

Neuml keumlteuml drejtim ndeumlrhyrjet me qeumlllim kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit pra kufizimin e dheumlnies seuml autorizimeve peumlr teuml blereuml dhe zoteumlruar armeuml zjarri ndryshojneuml kryesisht neuml meumlnyreumln se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe mund teuml klasifikohen neuml dy grupe

bull Arsyet peumlr kufizimet e aksesit tek armeumlt e zjarrit janeuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml teuml qarteuml me ngjarjet ose historikun penal teuml dhuneumls neuml familje ose duke iu referuar kontekstit familjar (dheose marreumldheumlnieve familjare problematike)

bull Kufizimet janeuml teuml bazuara neuml historikun penal teuml aplikantit dhe dhuna neuml familje peumlrfshihet veteumlm neuml meumlnyreuml indirekte pasi ajo peumlrbeumln vepeumlr penale e cila ndiqet ex officio dhe peumlr keumlteuml arsye ajo peumlrfaqeumlson njeuml shkak peumlr refuzimin e dheumlnies seuml autorizimit peumlr leje

Peumlr shkak teuml reformave teuml fundit ligjore shumica e vendeve dhe territoreve neuml keumlteuml rajon janeuml pjeseuml e grupit teuml pareuml legjislacioni neuml fuqi i teuml cilave merr neuml konsiderateuml dhuneumln neuml familje

bull Neuml Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt (2014) keumlrkon qeuml njeuml person neuml meumlnyreuml qeuml teuml jeteuml peumlrfitues i njeuml prej llojeve teuml autorizimeve duhet qeuml teuml mos keteuml qeneuml i evidentuar peumlr raste teuml vepreumls penale teuml dhuneumls neuml familje (neni 34)

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml pavareumlsisht nga sistemi i decentralizuar i rregullave masat ligjore tregojneuml ngjashmeumlri teuml konsiderueshme dhe kjo eumlshteuml neuml peumlrgjitheumlsi e nevojshme qeuml autorizimi teuml jepet neumlse nuk ka rrethana qeuml tregojneuml se njeuml armeuml mund teuml keqpeumlrdoret peumlr shkak teuml raporteve problematike neuml familje

bull Ligji Peumlr armeumlt i Kosoveumls (2015) peumlrcakton se peumllqimi peumlr teuml blereuml njeuml armeuml zjarri nuk mund ti leumlshohet njeuml personi neumlse aiajo paraqet rrezik peumlr veten e tijsaj rendin publik dhe sigurineuml publike (neni 7) Rrethanat qeuml tregojneuml se armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneuml neuml familje konsiderohen si rrezik peumlr rendin dhe sigurineuml publike (neni 10)

bull Neuml Malin e Zi ligji Peumlr armeumlt (2015) keumlrkon qeuml peumlr teuml marreuml njeuml armeuml zjarri personi nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr vepra penale kundeumlr marteseumls dhe kundeumlr familjes dhe nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr kundeumlrvajtje

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 48

qeuml lidhen me elemente teuml dhuneumls neuml familje Peumlr meuml tepeumlr eumlshteuml kusht qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje teuml cilat mund teuml ccedilojneuml neuml keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit

bull Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet (2015) neuml Serbi peumlrcakton se peumlr teuml marreuml njeuml armeuml personi nuk duhet teuml keteuml s deumlnime me vendim teuml formeumls seuml prereuml me burg peumlr krime kundeumlr marteseumls dhe familjes ose hetime teuml hapura peumlr akte teuml tilla kriminale dhe gjateuml kateumlr viteve teuml fundit as deumlnime peumlr kundeumlrvajtje peumlr teuml cilat eumlshteuml shpallur deumlnimi me burg dhe as hetime teuml hapura peumlr shkelje teuml rendit dhe qeteumlsiseuml publike dhe as peumlr vepra penale teuml parashikuara neuml keumlteuml ligj (neni 11) Njeumlkoheumlsisht eumlshteuml e nevojshme qeuml sjellja e personit teuml mos tregojeuml se aiajo peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten e tijsaj apo peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin dhe qeteumlsineuml publike e cila duhet teuml veumlrtetohet nga verifikimi i siguriseuml neuml vendbanimin ose vendin e tijsaj teuml puneumls (neni 11)

bull Ligji Peumlr armeumlt (2010) neuml fuqi neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk i referohet drejtpeumlrseumldrejti dhuneumls neuml familje por zoteumlrimi i njeuml arme keumlrkon qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana qeuml tregojneuml se arma mund teuml keqpeumlrdoret sidomos kur personi eumlshteuml regjistruar neuml regjistrin e organit kompetent peumlr marreumldheumlnie problematike neuml familje (neni 12)

Veteumlm ligji i Moldaviseuml Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil (2012) nuk peumlrmban referenca teuml qarta peumlr dhuneumln neuml familje

Dallimet mes masave ligjore peumlr dhuneumln neuml familje mund teuml veumlrehen edhe te fazat e njeuml procesi hetimor qeuml peumlrbeumljneuml arsye peumlr refuzimin e autorizimit peumlr zoteumlrim teuml armeumlve teuml zjarrit teuml cilat mund teuml sjellin pasoja teuml reumlnda peumlr sigurineuml veccedilaneumlrisht peumlr shkak teuml natyreumls komplekse teuml dhuneumls neuml familje Neuml keumlteuml aspekt ligjet e Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe Malit teuml Zi peumlrcaktojneuml se fakti qeuml armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneumlneumlfamilje duhet teuml konsiderohet si arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Neuml Moldavi Serbi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml fakti se njeuml person ka marreuml njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml ose se hetimet kaneuml filluar peumlrbeumln arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Mosdheumlnia e peumllqimit keumlrkohet edhe neuml rastin kur personi peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten ose peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin publik

322 dhuna neuml familje dhe heQja e armeumlve teuml zjarrit

Ndeumlrsa masat e peumlrshkruara meuml lart ndalojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit peumlr persona me precedenteuml penal njeuml tjeteumlr

drejtim i masave ligjore qeuml synon reduktimin e rrezikut teuml keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit brenda kontekstit familjar ka teuml beumljeuml me pezullimin e lejes ose konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit neumlse dhuna neuml familje ndodh

Neuml shumiceumln e ligjeve peumlr armeumlt arsyet peumlr heqjen e armeumlve teuml zjarrit ose peumlr heqjenpezullimin e lejes janeuml teuml peumlrkufizuara neuml peumlrgjitheumlsi si shkelje ose mosrespektim i kushteve peumlr marrjen e lejes qeuml e beumln njeuml person teuml papeumlrshtatsheumlm peumlr teuml Neuml keumlteuml aspekt kryerja e dhuneumls neuml familje paraqet arsye edhe pse meuml seuml shumti nuk eumlshteuml qarteumlsisht e peumlrmendur pasi konsiderohet si pjeseuml e veprave penale neuml peumlrgjitheumlsi

Veteumlm ligji Peumlr armeumlt neuml Malin e Zi neuml meumlnyreuml teuml qarteuml i referohet dhuneumls neuml familje dhe i jep teuml drejteuml Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme qeuml neumlse rrethanat tregojneuml se armeumlt mund teuml keqpeumlrdoren sidomos peumlr shkak teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje armeumlt municionet dhe dokumentet e armeumlve do teuml bllokohen menjeumlhereuml edhe peumlrpara se sa hetimet peumlr vepreumln penale kundeumlrvajtjen ose shkeljen administrative teuml jeneuml peumlrmbyllur dhe do mbahen teuml bllokuara deri sa hetimet teuml peumlrmbyllen neuml meumlnyreuml qeuml teuml ndeumlrmerren masa peumlr mbrojtjen kundeumlrdhuneumlsneumlfamilje ose peumlr mbrojtjen e rendit publik teuml cilat duhet teuml zbatohen pa voneseuml ndeumlrsa nevojitet qeuml faktet neuml bazeuml teuml teuml cilave merret vendimi peumlr bllokimin e armeumlve teuml jeneuml teuml pakteumln rrethanore (neni 50)

Peumlr sa i peumlrket dhuneumls neuml familje masat peumlr rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve rregullohen edhe me akte teuml tjera ligjore Ligjet peumlr policineuml neuml peumlrgjitheumlsi e autorizojneuml policineuml qeuml teuml kryejeuml kontrolle sigurie apo keumlrkime peumlr sende peumlr shembull armeuml dhe peumlrkoheumlsisht ti bllokojeuml ato kur kjo eumlshteuml e domosdoshme peumlr mbrojtjen e siguriseuml publike ose neumlse rrethanat sugjerojneuml se sendi mund teuml peumlrdoret peumlr teuml kryer njeuml vepeumlr penale ose kundeumlrvajtje Peumlr shembull ligji peumlr policineuml neuml Kosoveuml e autorizon policineuml teuml kryejeuml kontrolle parandaluese peumlr teuml bllokuar armeuml ose sende teuml tjera qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml apo peumlr teuml parandaluar aktivitetet qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml (neni 22) Dispozita me kompetenca teuml ngjashme policore janeuml teuml pranishme neuml teuml gjitha ligjet neuml rajon

Peumlrtej keumlsaj kodet e procedureumls penale autorizojneuml prokuroreumlt ose punonjeumlsit e policiseuml peumlr ndeumlrmarrjen e kontrolleve teuml objekteve ose personave me qeumlllim parandalimin e njeuml keumlrceumlnimi teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz ndaj personave apo pasuriseuml Peumlr shembull Kodi i Procedureumls Penale i Malit teuml Zi peumlrcakton se punonjeumlsit e autorizuar teuml policiseuml mund teuml kryejneuml kontrollin e personave kur janeuml neuml zbatim teuml njeuml urdhri peumlr arrestimin ose ndalimin e detyruesheumlm neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi zoteumlron armeuml ose mjete teuml rrezikshme ose neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi do teuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 49

hedheuml fsheheuml ose shkateumlrrojeuml sendet qeuml duhet teuml merren prej tijsaj si proveuml neuml njeuml hetim penal (neni 83)

323 ligjet kundeumlr dhuneumlS neuml familje dhe SalW

Neuml legjislacionin kundeumlr dhuneumls neuml familje i miratuar peumlrgjitheumlsisht koheumlt e fundit neuml teuml gjitheuml rajonin ka edhe peumlrpjekje teuml dukshme peumlr teuml trajtuar ndeumlrlidhjen mes dhuneumls neuml familje dhe armeumlve teuml zjarrit dhe peumlr teuml siguruar masa peumlr shmangien ose zbutjen e rreziqeve qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Tendenca dominuese eumlshteuml qeuml ti japeuml precedenceuml heqjes seuml armeumlve duke e inkuadruar keumlteuml si njeuml maseuml mbrojteumlse Megjithateuml keumlto peumlrpjekje nuk janeuml as teuml njeumljta dhe as teuml pranishme neuml teuml gjitheuml rajonin dhe miratimi i ligjeve peumlr dhuneumln neuml familje nuk eumlshteuml universal (peumlr shembull Republika e Serbiseuml)

bull Peumlr shembull neuml ligjin e Shqipeumlriseuml peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare neuml kapitullin qeuml i referohet masave mbrojteumlse thuhet se mbrojtja kundeumlr dhuneumls neuml familje mes teuml tjerave do teuml sigurohet duke urdheumlruar organet zbatuese teuml ligjit qeuml teuml bllokojneuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket autorit teuml zbuluara gjateuml kontrollit policor ose duke e urdheumlruar autorin qeuml teuml doreumlzojeuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket atij Njeumlkoheumlsisht peumlrcaktohet se neumlse armeumlt janeuml bllokuar ato mund teuml kthehen veteumlm pas mbarimit teuml urdhrit teuml mbrojtjes dhe marrjes seuml njeuml vendimi gjyqeumlsor Gjithashtu neuml qofteuml se arma eumlshteuml bllokuar dhe personi ka njeuml autorizim peumlr armeumln gjykata njofton autoritetin peumlrkateumls administrativ ose pezullon autorizimin e armeumls derisa teuml mbarojeuml urdhri i mbrojtjes (neni 10)

bull Neuml ligjin e Moldaviseuml peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje neuml fuqi qeuml nga viti 2008 armeumlt e zjarrit peumlrmenden neuml nenin referuar masave teuml mbrojtjes ku peumlrcaktohet se gjykata brenda 24 oreumlve nga marrja e keumlrkeseumls nxjerr urdhrin e mbrojtjes peumlr teuml ndihmuar viktimeumln duke ndaluar agresorin teuml mbajeuml ose peumlrdoreuml armeuml zjarri

bull Neuml ligjin peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Kosoveuml bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar si njeuml maseuml e veccedilanteuml konfiskuese peumlr arsye mbrojtjeje Neuml keumlteuml aspekt konfiskimi i sendeve me aneuml teuml teuml cilave eumlshteuml kryer akti i dhuneumls apo i sendeve me aneuml teuml teuml cilave dyshohet se akti i dhuneumls mund teuml peumlrseumlritet vendoset me qeumlllimin peumlr teuml mbrojtur personin kundeumlr teuml cilit eumlshteuml ushtruar dhuna neuml familje (neni 10) Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Ish-Republikeumln

Jugosllave teuml Maqedoniseuml punonjeumlsi i policiseuml eumlshteuml i autorizuar teuml bllokojeuml armeumln dhe lejen neuml meumlnyreuml qeuml teuml heqeuml njeuml keumlrceumlnim teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz peumlr jeteumln dhe integritetin fizik teuml viktimeumls Bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar edhe si njeuml maseuml mbrojteumlse

bull Ligji peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Malin e Zi nuk i referohet neuml meumlnyreuml teuml qarteuml armeumlve teuml vogla por bazuar tek ndeumlrhyrjet emergjente (neni 10) ligji thekson se pas marrjes seuml njeuml raporti mbi rastet e dhuneumls policia merr masa teuml menjeumlhershme peumlr teuml mbrojtur viktimeumln neuml peumlrputhje me keumlteuml ligj dhe ligjet e tjera qeuml rregullojneuml funksionet e policiseuml procedurat ndaj kundeumlrvajtjeve procedurat ndaj veprave penale dhe mbrojtjen e deumlshmitareumlve

bull Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml ligji peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje parashikon heqjen e armeumlve teuml zjarrit si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml minimizuar rrezikun neuml rastet e dhuneumls neuml familje (2015) Neuml nenin 29 peumlrcaktohet se punonjeumlsit e policiseuml konfiskojneuml peumlrkoheumlsisht armeumlt e autorit teuml vepreumls penale dhe iniciojneuml procedurat neuml peumlrputhje me ligjin peumlr heqjen e armeumlve teuml armeumlve teuml koleksionit apo lejes peumlr mbajtjen e armeumlve

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml armeumlt e zjarrit nuk peumlrmenden as neuml ligjin neuml fuqi neuml Federateumln e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe as neuml ligjin neuml fuqi neuml Republikeumln Seumlrbska

Peumlrveccedil keumlsaj instrumente teuml tilla si protokollet neuml rastet e dhuneumls neuml familje pranojneuml nevojeumln peumlr teuml shqyrtuar rreziqet neuml lidhje me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit Peumlr shembull Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi thekson se rastet e dhuneumls neuml familje paraqesin rrezikshmeumlri teuml larteuml si peumlr viktimat ashtu edhe peumlr punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml aspekt punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml beumljneuml njeuml vlereumlsimin teuml rreziqeve teuml mundshme peumlr sigurineuml e tyre si edhe ateuml teuml viktimeumls dhe teuml marrin teuml gjitha masat e nevojshme dhe hapat e duhur paraprakeuml peumlr garantimin e siguriseuml Prania e armeumlve renditet e para ndeumlr rreziqet meuml teuml zakonshme neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Protokolli 2011 f 11) Protokolli ofron gjithashtu udheumlzime teuml holleumlsishme peumlr punonjeumlsit e policiseuml se si duhet vepruar neuml momentin e mbeumlrritjes neuml vendin e ngjarjes Punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml verifikojneuml neumlse ndonjeuml prej aneumltareumlve teuml familjes zoteumlron armeuml apo ka mundeumlsineuml e aksesit tek armeumlt Neumlse njeuml gjeuml e tilleuml rezulton e veumlrteteuml ccedildo armeuml konfiskohet peumlrkoheumlsisht dhe fillohen procedurat peumlr propozimin e konfiskimit teuml peumlrhersheumlm Neuml rast se konstatohet armeumlmbajtja e jashteumlligjshme masa

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 50

teuml menjeumlhershme ndeumlrmerren peumlr ta gjetur armeumln dhe peumlr ta konfiskuar ateuml duke respektuar dispozitat e Kodit teuml Procedureumls Penale

Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje i Malit teuml Zi detyron punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml peumlrcaktojneuml neumlse armeumlt janeuml teuml pranishme dhe neumlse po teuml ndeumlrmarrin teuml gjitha veprimet ligjore peumlr ti bllokuar ato pavareumlsisht neumlse ato janeuml teuml ligjshme

apo teuml jashteumlligjshme Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml neuml bazeuml teuml procedurave peumlr zbatimin e masave mbrojteumlse peumlr viktimat e dhuneumls neuml familje dhe teuml aneumltareumlve teuml familjeve teuml tyre ndalimi i zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe konfiskimi i tyre neuml peumlrputhje me ligjin peumlr armeumlt e zjarrit peumlrcaktohen si masa mbrojteumlse Procedurat e vlereumlsimit teuml rrezikut detyrojneuml punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml japin informacion neumlse njeuml armeuml eumlshteuml duke u peumlrdorur apo mund teuml peumlrdoret nga njeuml dhunues

kutia 6 stRategjiteuml PeumlR mbRojtjen nga dhuna neuml familje dhe salW

Strategjiteuml peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls ndaj grave teuml miratuara neuml pjeseumln meuml teuml madhe teuml rajonit i prekin shumeuml pak ccedileumlshtjet e SALW-ve si neuml aspektin e efekteve mbi grateuml dhe burrat ashtu edhe mbi pabarazineuml gjinore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Ndoneumlse shumica e strategjive teuml baraziseuml gjinore dhe teuml dhuneumls neuml familje parashikojneuml njeuml grup teuml caktuar masash qeuml synojneuml ndryshimin e modeleve mbizoteumlruese gjinore ato nuk parashikojneuml sa duhet lidhjen e drejtpeumlrdrejteuml mes roleve gjinore dhe ccedileumlshtjeve teuml SALW-ve dhe dhuneumls me armeuml si dhe efektet e diferencuara teuml armeumlve teuml zjarrit mbi grateuml e burrat dhe mekanizmat neuml teuml cileumlt rolet gjinore ndikojneuml mbi ccedileumlshtjet mbizoteumlruese teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore nuk janeuml trajtuar neuml meumlnyreumln e duhur

Megjithateuml Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml Familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls neuml Serbi si edhe Strategjia peumlr Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Formave teuml Tjera teuml Dhuneumls me Bazeuml Gjinore 2008 (e cila i paraprinte Programit) peumlrmbajneuml rekomandime peumlr peumlrmireumlsimin e kuadrit ligjor qeuml rregullon SALW-et neuml lidhje me dhuneumln neuml familje Njeuml gameuml e gjereuml e rekomandimeve teuml parashikuara

janeuml shtimi i kritereve qeuml duhen ploteumlsuar peumlr dheumlnien e lejes peumlr teuml blereuml zoteumlruar dhe mbajtur armeuml zjarri peumlrfshirja e teuml gjitha veprave penale si edhe e kundeumlrvajtjeve me elementeuml dhune si kufizime peumlr marrjen e lejes pavareumlsisht nga lloji dhe masa e deumlnimit masa parandaluese kundeumlr njeuml aplikanti ose peumlrfshirja edhe e deumlnimit penal teuml shtyreuml ose teuml dheumlneuml me kusht neuml ligjin peumlr armeumlt e zjarrit dhe municionet si arsye penguese peumlr dheumlnien e lejes peumlrmireumlsimi i kuadrit peumlr bllokimin e armeumlve teuml zjarrit teuml njeuml aneumltari teuml forcave teuml siguriseuml kur vendosen masa mbrojtje kundeumlr tij apo kur ndaj tij aplikohet shtyrja e vendimit penal ose deumlnimi me kusht peumlrfshirja e njoftimit bashkeumlshortor dhe njoftimi i aneumltareumlve teuml tjereuml teuml familjes neuml lidhje me keumlrkesat e paraqitura peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit dhe krijimi i njeuml regjistri teuml aneumltareumlve teuml klubeve teuml qitjes dhe gjuetiseuml

Disa faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm janeuml evidentuarii Procesi me pjeseumlmarrje teuml gjereuml peumlr zhvillimin e politikave mundeumlsoi dialogun mes aktoreumlve teuml ndrysheumlm Autori i studimit krahasues teuml mbeumlshtetur nga SEESAC mbi lidhjet mes zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe dhuneumls neuml familje mori pjeseuml neuml grupin e puneumls dhe kontribuoi me ekspertizeumln e prodhuar nga ky studim Organizatat e grave ndihmuan neuml zgjidhjet me politika peumlrmes ekspertizeumls seuml tyre peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlrmes peumlrvojeumls praktike me keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje ndeumlrsa zyrtareumlt e zbatimit teuml ligjit paraqiteumln sugjerimet e tyre peumlr ndryshimet neuml legjislacionin peumlr armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 51

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me pOlitika

Pavareumlsisht njohjes seuml rreziqeve teuml pashmangshme qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar ndeumlrhyrjet ligjore janeuml ende teuml kufizuara sa i peumlrket qeumlllimit teuml tyre dhe ende nuk arrijneuml teuml adresojneuml neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme kompleksitetin e dhuneumls neuml familje Ka disa aspekte teuml dhuneumls

neuml familje qeuml kufizojneuml efikasitetin e ligjeve qeuml rregullojneuml armeumlt e zjarrit dhe qeuml keumlrkojneuml zgjidhje meuml specifike

Praktika e peumlrhapur e kontrollit teuml detyruesheumlm teuml seuml kaluareumls mund teuml parandalojeuml neuml meumlnyreuml efektive blerjen ose mbajtjen e armeumlve neumlse ka njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml peumlr dhuneuml neuml familje si vepeumlr penale ose si kundeumlrvajtje ose neumlse ka teuml dheumlna teuml tjera teuml sjelljes seuml dhunshme apo neumlse veumlmendje e veccedilanteuml i kushtohet dhuneumls neuml familje kur ndeumlrmerret verifikimi i siguriseuml Megjithateuml kjo nuk i identifikon ploteumlsisht teuml gjitha rastet e ndodhura teuml dhuneumls neuml familje Peumlr shembull pezullimi i teuml drejtave peumlr peumlrdorimin e armeumlve pas incidenteve teuml dhuneumls nga partneri intim dhe peumlrdorimi i vlereumlsimit teuml rrezikut peumlr vrasjen e partnerit intim mund teuml ndihmojneuml neuml parandalimin e dhuneumls seuml meumlvonshme por veteumlm neumlse rastet denoncohen ndeumlrkoheuml qeuml neuml teuml veumlrteteuml shumeuml pak prej tyre denoncohen (Shaw 2013 f 17)

Siccedil edhe u theksua meuml lart dhuna neuml familje neuml shumiceumln e rasteve nuk denoncohet gjeuml qeuml pengon efikasitetin e ndeumlrhyrjeve me politika dhe kufizon zbatimet e dispozitave ligjore Peumlr shembull dy studime teuml kryera neuml Serbi kaneuml treguar se dhuna neuml familje denoncohet neuml polici neuml meuml pak se 25 peumlr qind teuml rasteve (Nikolic - Ristanovic et al 2009 Babović Ginić Vuković 2010) Kjo eumlshteuml neumln mesataren e denoncimit teuml veprave teuml tjera penale gjeuml qeuml veumlrteton se institucionet kompetente meuml shpesh nuk kaneuml informacion mbi dhuneumln dhe rrjedhimisht nuk mund teuml veprojneuml duke e beumlreuml efikasitetin e masave ligjore peumlr kufizimin e aksesit teuml abuzuesve tek armeumlt teuml pavlefsheumlm

Peumlr meuml tepeumlr edhe kur dhuna denoncohet politikat e buta penale shpesh ccedilojneuml neuml refuzimin e shumiceumls seuml akuzave Peumlr shembull njeuml studim mbi reagimin e sistemit teuml drejteumlsiseuml penale ndaj dhuneumls neuml familje (Jovanović Simeunović Pantić Macanović 2012) tregon se denoncimet hidhen poshteuml nga prokuroreumlt neuml 667 peumlr qind teuml rasteve kryesisht peumlr shkak teuml provave teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shumica e rasteve teuml tilla teuml refuzuara janeuml ato qeuml peumlrfshijneuml dhuneumln nga partneri Siccedil veumlrehet nga studimi i vendimeve gjyqeumlsore pjesa deumlrrmuese janeuml deumlnime teuml pezulluara me kusht (743 peumlr qind) ndeumlrkoheuml qeuml veteumlm njeuml e pesta e shkeleumlsve deumlnohet Neuml 901 peumlr qind teuml rasteve ishin rrethanat lehteumlsuese ato qeuml ndikuan neuml vendim ndeumlr teuml cilat mbizoteumlruese janeuml mungesa e deumlnimeve teuml meumlparshme (237 peumlr qind) dhe teuml qenit prind (214 peumlr qind) (PSRZRP 2013 f 10) gjeuml qeuml tregon njeuml mungeseuml teuml teuml kuptuarit teuml dhuneumls neuml familje dhe marreumldheumlniet e forceumls brenda keumltij konteksti

Njeuml analizeuml e vendimeve gjyqeumlsore neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml peumlr deumlnimet e vendosura peumlr ushtrim teuml dhuneumls neuml familje tregon se peumlrdorimi i masave alternative eumlshteuml meuml i shpeshteuml peumlr personat e deumlnuar peumlr dhuneumln neuml familje gjeuml qeuml

kutia 7 inkuadRimi i dhuneumls

Peumlrkundeumlr peumlrpjekjeve teuml meumldha peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje ka njeuml tendenceuml neuml kuadrin ligjor peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore sa i peumlrket meumlnyrave se si dhuna neuml familje peumlrkufizohet teuml cilat ndryshojneuml shumeuml Ligjet neuml Shqipeumlri dhe Mal teuml Zi i referohen neuml meumlnyreuml teuml qarteuml dhuneumls neuml familje (Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt neni 34 2014 Mali i Zi ligji Peumlr armeumlt neni 13 2015) ndeumlrsa neuml Kosoveuml dhuna neuml familje peumlrmendet neuml kuadrin e rrezikut peumlr rendin publik dhe sigurineuml publike (ligji Peumlr armeumlt nenet 7 dhe 10 2015) Ligji serb i armeumlve e peumlrfshin dhuneumln neuml familje neuml grupin e krimeve kundeumlr marteseumls dhe familjes (ligji Peumlr armeumlt neni 11 2015) ndeumlrkoheuml qeuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml e peumlrcakton si njeuml marreumldheumlnie shumeuml problematike gjeuml qeuml eumlshteuml e njeumljteuml edhe neuml shumiceumln e ligjeve neuml fuqi neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Duke pasur parasysh se kjo formeuml e dhuneumls prek grateuml neuml meumlnyreuml disproporcionale eumlshteuml e domosdoshme teuml shihet neumlse inkuadrime teuml ndryshme sjellin rrjedhimisht edhe masa teuml ndryshme institucionale Disa peumlrkufizime teuml caktuara mund teuml zvogeumllojneuml reumlndeumlsineuml e veumlrteteuml teuml rreziqeve dhe teuml injorojneuml keumlteuml ccedilekuilibeumlr gjinor apo asimetri gjinore teuml forceumls dhe teuml peumlrgjegjeumlsiseuml mes viktimeumls dhe dhunuesit si edhe teuml injorojneuml shqeteumlsimet e siguriseuml peumlr viktimeumln (Ignjatović 2011 f 31-32)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 52

deumlshmon se qeumlllimi i deumlnimit peumlr keumlteuml kategori personash teuml deumlnuar meuml shpesh pritet teuml arrihet neumlpeumlrmjet paralajmeumlrimit me aneuml teuml keumlrceumlnimit me deumlnim Kjo tregon se deumlnimi sistematik i autoreumlve teuml keumltij krimi teuml veccedilanteuml eumlshteuml i njeumlansheumlm dhe jo i qeumlndruesheumlm (Mirceva Caceva Kenig 2014 f 47)

Njeumlkoheumlsisht duhet peumlrcaktuar edhe neumlse masat ligjore ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si shtyrja e ndjekjes penale ndikojneuml neuml aksesin tek armeumlt e zjarrit dhe rritjen e rrezikut teuml rezultatit vdekjeprureumls E njeumljta gjeuml duhet beumlreuml edhe peumlr disa tendenca teuml peumlrgjithshme teuml procedurave juridike ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si teumlrheqja e shpeshteuml e grave nga proceset gjyqeumlsore apo dheumlnia e paralajmeumlrimeve teuml thjeshta nga ana e policiseuml peumlr incidentet e dhuneumls neuml familje qeuml neuml fakt neuml disa raste eumlshteuml edhe forma mbizoteumlruese e veprimit policor Sipas teuml dheumlnave nga Avokati i Popullit i Krahineumls seuml Vojvodineumls neuml vitin 2015 nga 8133 keumlrkesa peumlr ndeumlrhyrjen e policiseuml peumlr mbrojtje nga dhuna neuml familje paralajmeumlrimet ishin masa meuml e shpeshteuml e marreuml nga punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml ishin zgjidhur 77 peumlr qind e incidenteve

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC neuml bashkeumlpunim edhe me komisionet e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml se dhuna neuml familje rralleuml peumlrdoret si arsye peumlr kufizimin e lejeve peumlr armeuml zjarri Peumlr shembull neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml gjateuml periudheumls 2011-2015 veteumlm 33 peumlr qind e numrit teuml peumlrgjithsheumlm teuml lejeve teuml refuzuara lidhej me arsyen e dhuneumls neuml familje Neuml Malin e Zi gjateuml seuml njeumljteumls periudheuml nuk ka pasur raste neuml teuml cilat autorizimi peumlr leje eumlshteuml refuzuar peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje Ndeumlrkoheuml teuml dheumlnat e paplota neuml vendet dhe territoret e tjera pengojneuml njohjen e ploteuml teuml praktikave mbizoteumlruese Fakti se dhuna neuml familje peumlrbeumln veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml arsyeve peumlr refuzimin e autorizimit peumlr armeuml zjarri mund teuml jeteuml tregues qeuml duhen patjeteumlr hulumtime teuml meumltejshme dhe rrjedhimisht edhe rishikimi i legjislacionit dhe praktikave ekzistuese Neuml teuml njeumljteumln koheuml eumlshteuml urgjente qeuml teuml sigurohet informacion meuml i ploteuml peumlr struktureumln e peumlrgjithshme teuml arsyeve meuml teuml shpeshta teuml refuzimit teuml lejeve peumlr armeumlt e zjarrit

Neuml keumlteuml drejtim siccedil edhe u peumlrmend tashmeuml hendeqet neuml zbatim janeuml teuml vazhdueshme (Dokmanović 2007) Peumlr shembull njeuml hetim i fundit i Avokatit teuml Popullit teuml Serbiseuml ofron deumlshmi se pavareumlsisht dispozitave ligjore parregullsi serioze ishin raportuar neuml hetimin e 16 rasteve teuml vrasjes seuml partnereve teuml cilat ishin ndeumlrmarreuml nga ky institucion Neuml rastet e hetuara teuml dhuneumls u konstatua se punonjeumlsit e policiseuml jo gjithmoneuml

kontrollonin neumlse personi i dyshuar peumlr dhuneuml neuml familje zoteumlronte armeuml zjarri dheose jo gjithmoneuml ia bllokonin armeumln e zjarrit personit teuml dyshuar Peumlr meuml tepeumlr neuml disa raste arma e zjarrit nuk ishte bllokuar sepse personi i dyshuar nuk ishte i regjistruar si autor i njeuml vepre ose kundeumlrvajtjeje penale ndeumlrkoheuml qeuml meuml pas si vazhdim i njeuml incidenti teuml tilleuml njeuml grua ishte vrareuml me ateuml armeuml zjarri Prandaj Avokati i Popullit i rekomandoi Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme se duhet teuml analizojeuml arsyet pse kaneuml ndodhur parregullsi teuml tilla dhe pse nuk janeuml kryer kontrollet peumlr armeuml zjarri dhe nuk janeuml zbatuar masat parandaluese (Zaštitnik Gradjana 2016)

Njeuml analizeuml krahasuese mbi zbatimin e Konventeumls seuml Stambollit neuml rajon dhe detyrimet e institucioneve peumlr teuml kryer vlereumlsimin e rrezikut vdekjeprureumls duke peumlrfshireuml zoteumlrimin apo aksesin tek armeumlt e zjarrit (neni 518) veuml neuml dukje se vlereumlsimi sistematik i rrezikut me qeumlllim menaxhimin e tij ende nuk eumlshteuml zhvilluar ploteumlsisht Standardet e vendosura nga Konventa ose nuk janeuml arritur (Serbia) ose dispozitat ligjore nuk janeuml zbatuar neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme (Bosnjeuml-Hercegovina Mali i Zi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) (Analiza e bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml pajtueshmeumlriseuml seuml standardeve kombeumltare legjislacionit dhe politikave publike me Konventeumln e Stambollit 2016)

Legjislacioni i reformuar koheumlt e fundit ofron mundeumlsi veteumlm peumlr masa teuml kufizuara peumlr problemet qeuml lidhen me armeumlt e zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm Neuml keumlteuml drejtim duhen hartuar njeuml seumlreuml masash teuml reja peumlr teuml trajtuar ekzistenceumln e mundeumlsive teuml shumta dhe aksesin e lehteuml tek armeumlt e zjarrit dhe gjithashtu peumlr teuml shndeumlrruar armeumlt e zjarrit teuml zoteumlruara neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme neuml zoteumlrim teuml ligjsheumlm Regjistrimi i armeumlve teuml zjarrit do teuml ishte njeuml mjet i reumlndeumlsisheumlm qeuml do teuml lejojeuml policineuml qeuml teuml bllokojeuml armeumlt e zjarrit neuml situata teuml dhuneumls neuml familje dhe teuml zbatojeuml urdhrat e ndalimit (Cukier 2009)

Peumlrveccedil keumlsaj me qeumlllimin peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje neuml meumlnyreuml meuml efikase peumlrveccedil masave teuml peumlrgjithshme teuml diskutuara meuml lart peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit duhen edhe njeuml seumlreuml masash meuml specifike sipas nevojave si parandaluese ashtu edhe reaguese qeuml do teuml luftojneuml meuml mireuml fenomenin e dhuneumls neuml familje dhe faktin qeuml ajo ndodh neuml sfereumln e familjes Kjo eumlshteuml e nevojshme pasi masat e peumlrgjithshme nuk ofrojneuml detyrimisht peumlrfitime si peumlr burrat ashtu edhe peumlr grateuml Rezultatet e njeuml studimi neuml Afrikeumln e Jugut tregojneuml se reformat ligjore (legjislacioni peumlr kontrollin e armeumlve) teuml miratuara neuml fund teuml viteve 1990 ccediluan neuml njeuml reumlnie

8 neni51-vlereumlsimiirrezikutdhemenaxhimiirrezikut 1 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml njeuml vlereumlsim i rrezikut vdekjeprureumls reumlndeumlsiseuml seuml situateumls dhe rrezikut teuml dhuneumls

seuml peumlrseumlritur teuml kryhet nga teuml gjitha autoritetet peumlrkateumlse peumlr teuml menaxhuar rrezikun dhe neumlse eumlshteuml e nevojshme peumlr teuml siguruar mbeumlshtetje dhe siguri teuml koordinuar

2 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml vlereumlsimi i peumlrmendur neuml paragrafin 1 merr parasysh siccedil duhet neuml teuml gjitha fazat e hetimit dhe zbatimit teuml masave mbrojteumlse faktin se autoreumlt e akteve teuml dhuneumls teuml mbuluara nga objekti i keumlsaj Konvente zoteumlrojneuml ose kaneuml akses tek armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 53

teuml ndjeshme teuml vrasjeve me armeuml dhe neuml reduktimin e vrasjeve teuml grave qeuml ishte neuml peumlrputhje me reumlnien e peumlrgjithshme teuml vrasjeve neuml Afrikeumln e Jugut ndeumlrkoheuml qeuml reumlnia e vrasjeve teuml grave nga partnereumlt intimeuml ishte meuml e vogeumll (Abrahams Mathews Jewkes Martin dhe Lombard 2012 f 4) Kjo thekson domosdoshmeumlrineuml se ccedildo forcim i peumlrgjithsheumlm i legjislacionit teuml armeumlve teuml zjarrit neumlse synohet qeuml ai teuml jeteuml efikas neuml trajtimin e dhuneumls neuml familje duhet teuml shoqeumlrohet edhe me masa teuml veccedilanta gjinore teuml artikuluara qarteuml

Pavareumlsisht progresit teuml koheumlve teuml fundit neuml miratimin e njeuml seumlreuml dispozitash ligjore qeuml rregullojneuml zoteumlrimin civil dhe qeuml gjereumlsisht e lidhin ateuml me dhuneumln neuml familje numri i madh i grave teuml vrara me armeuml zjarri brenda kontekstit familjar neuml Evropeumln Juglindore eumlshteuml i qeumlndruesheumlm Prandaj eumlshteuml i nevojsheumlm shqyrtimi i zbatimit aktual teuml kuadrit ligjor qeuml rregullon zoteumlrimin civil dhe identifikimi i hendeqeve teuml cilat ccedilojneuml neuml numrin e madh teuml grave teuml vrara Duke vepruar keumlshtu analiza teuml veccedilanta beumlhen teuml nevojshme peumlr teuml identifikuar barrierat e mundshme apo pengesat peumlr zbatimin efikas teuml ligjeve ekzistuese si edhe peumlr teuml parashikuar problemet lidhur me kapacitetet zbatuese (UNDP 2008 f 9) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e nevojshme teuml peumlrcaktohet neumlse njeuml ligj eumlshteuml neuml teuml veumlrteteuml duke peumlrmbushur qeumlllimin peumlr teuml cilin eumlshteuml projektuar dhe neuml keumlteuml proces teuml peumlrdoret njeuml gameuml e gjereuml kriteresh qeuml do teuml peumlrfshijneuml meuml mireuml kompleksitetin e dhuneumls neuml familje

Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit kaneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlteuml proces sepse ato rregullojneuml licencimin e armeumlve teuml zjarrit Megjithateuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml sigurohen masa meuml efikase peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje eumlshteumlinevojsheumlmkonkretizimii njeuml reagimi institucional teuml koordinuar dhe koherent dhendeumlrtimiilidhjeveteumlfortamesarmeumlveteumlzjarritdhelegjislacionitteumldhuneumlsneumlfamilje Neuml keumlteuml moment njeuml legjislacion i tilleuml nuk eumlshteuml gjithmoneuml koherent

Seuml bashku me keumlteuml duhet teuml merret parasysh edhe se si konteksti meuml i gjereuml i pabaraziseuml gjinore dhe i kushteumlzimeve social-kulturore teuml regjimeve mbizoteumlruese gjinore ndikojneuml neuml efikasitetin e kuadrit teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe neuml peumlrpjekjet ligjore peumlr teuml frenuar dhuneumln neuml familje Njeuml studim i fundit mbi efikasitetin e mekanizmave sistematikeuml peumlr parandalimin e dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje neumlnvizon se problemet neuml zbatimin e ligjeve mund teuml jeneuml krijuar nga peumlrkufizimet kontradiktore teuml asaj qeuml peumlrbeumln dhuneuml neuml familje e cila reumlndohet meuml tej nga faktoreumlt social-kulturoreuml dhe faktoreumlt qeuml lidhen me traditeumln (Ignjatović Pavlovic Babic Lukic 2015 f 198) Keumlta faktoreuml seuml bashku paraqesin njeuml kornizeuml themelore interpretuese neuml teuml cileumln dhuna neuml familje neumlnkuptohet si e natyrshme e pritshme dhe veumlshtireuml e ndryshueshme duke ndikuar keumlshtu edhe neuml meumlnyreumln se si njeuml sistem e interpreton problemin Prandaj eumlshteuml e nevojshme qeuml teuml keteuml referenca teuml qarta dhe teuml qeumlndrueshme ndaj dhuneumls (po aty f 198)

325 praktikat e mira auStralia dhe kanadaja

Shembujt nga njeuml numeumlr vendesh tregojneuml ndikimin e mundsheumlm pozitiv teuml ndeumlrhyrjeve me politika teuml synuara Peumlr shembull reformat ligjore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe licencimin teuml ndeumlrmarra neuml Kanada dhe Australi lidhen me reumlnien e nivelit teuml peumlrgjithsheumlm teuml vrasjeve (15 peumlr qind neuml Kanada dhe 45 peumlr qind neuml Australi) dhe veccedilaneumlrisht teuml nivelit teuml vrasjeve teuml femrave (45 peumlr qind neuml Kanada dhe 57 peumlr qind neuml Australi) (IPU QDH 2007 f 86) gjeuml qeuml deumlshmon se ka njeuml lidhje teuml forteuml mes zbatimit teuml masave teuml ashpra teuml kontrollit teuml armeumlve dhe reumlnies seuml numrit teuml vdekjeve neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim (UA IANSA OI f 14)

Njeuml nga masat meuml teuml njohura neuml keumlteuml drejtim eumlshteuml njoftimi bashkeumlshortor i aplikuar fillimisht neuml Kanada dhe qeuml tani promovohet gjereumlsisht Njoftimi bashkeumlshortor eumlshteuml peumlrfshireuml neuml procesin e aplikimit peumlr marrjen e lejes peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri (Leje peumlr blerje dhe zoteumlrim - LBZ) Me fjaleuml teuml tjera neumlse njeuml individ deumlshiron teuml marreuml lejen peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri bashkeumlshorti i saj ose bashkeumlshortja e tij peumlrfshireuml edhe ish-bashkeumlshortin ose ish-bashkeumlshorten (e 2 viteve teuml fundit) duhen njoftuar Peumlrkundeumlr faktit se peumllqimi i bashkeumlshortit ose bashkeumlshortes nuk eumlshteuml i nevojsheumlm neuml rast se bashkeumlshorti ose bashkeumlshortja shpreh dyshime iniciohet njeuml rishikim i dyteuml i aplikimit Peumlr meuml tepeumlr keumlrkesa peumlr leje peumlr blerje dhe zoteumlrim do teuml rishikohet edhe neuml rast teuml ndonjeuml denoncimi peumlr krim peumlrfshireuml keumltu edhe dhuneumln neuml familje (KKA f 2)

Kjo forcoi masat e marra meuml hereumlt si peumlrgjigje ndaj efekteve vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar dhe peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit ndaj autoreumlve teuml dhuneumls neuml familje si forcimi dhe peumlrmireumlsimi i procesit teuml verifikimit duke ndeumlrmarreuml kontrolle teuml gjera teuml seuml kaluareumls seuml ccedildo personi qeuml aplikon peumlr leje dhe monitorimi i vazhduesheumlm i personave teuml licencuar me qeumlllimin peumlr tu siguruar qeuml e drejta e marrjes seuml lejes teuml shqyrtohet menjeumlhereuml kur ka njeuml rast dhune neuml familje (Po aty 2)

Reformat ligjore neuml Australi ndeumlr teuml tjera kishin peumlr qeumlllim teuml adresonin edhe peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe dispozita teuml shumta u miratuan Ligji peumlr armeumlt e zjarrit (1996) peumlrfshin edhe pezullimin e detyruesheumlm teuml lejes seuml armeumls seuml zjarrit neumlse regjistruesi beson se ka dyshime teuml arsyeshme se i licencuari eumlshteuml akuzuar se ka kryer ka kryer ose keumlrceumlnon se do teuml kryejeuml njeuml vepeumlr teuml dhuneumls neuml familje Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) leja pezullohet automatikisht sapo njeuml gjykateuml e shkalleumls seuml pareuml leumlshon njeuml urdheumlr teuml peumlrkohsheumlm mbrojtjeje me peumlrjashtim teuml rasteve kur veteuml gjykata urdheumlron ndryshe Neuml bazeuml teuml teuml njeumljtit ligj gjykata e shkalleumls seuml pareuml mund teuml urdheumlrojeuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 54

edhe bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit teuml peumlrkohsheumlm Leja gjithashtu pezullohet automatikisht neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) (neni 80 - Armeumlt e zjarrit dhe urdhrat emergjenteuml) neuml qofteuml se njeuml gjyqtar i gatsheumlm leumlshon njeuml urdheumlr emergjence Gjyqtari i gatsheumlm mund edhe teuml urdheumlrojeuml bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit emergjent Neumlse regjistruesi e pezullon lejen sipas keumltij neni ai duhet teuml njoftojeuml me shkrim teuml licencuarin peumlr vendimin e marreuml (shih seksionin 260)

33 kuadRi ligjoR dhe stRategjik PeumlR baRazineuml gjinoRe neuml evRoPeumln juglindoRe dhe kontroLLi i SALW-ve

Kuadri ligjor dhe ai i politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohet direkt armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta por ka pikeumltakime teuml shumta teuml politikave teuml cilat luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml krijimin e kontekstit teuml duhur social peumlr zgjidhje efikase teuml qeumlndrueshme dhe afatgjata teuml kontrollit teuml SALW-ve Ligjet dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore sigurojeuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrjeje duke ofruar mundeumlsi peumlr teuml trajtuar disa aspekte teuml reumlndeumlsishme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml lidhura me gjinineuml qeuml nuk trajtohen neuml kuadrin e SALW-ve por qeuml neuml meumlnyreuml teuml konsiderueshme ndikojneuml neuml efikasitetin e politikave neuml keumlteuml fusheuml Keumltu peumlrfshihen ndikimi i diferencuar i SALW-ve te grateuml dhe burrat roli i maskilizmit dhe i kultureumls seuml armeumlve neuml formeumlsimin e keumlrkesave peumlr armeumlt e vogla dhe gjenerimin e sjelljeve specifike teuml marrjes parasysh teuml rrezikut si edhe trajtimi i sjelljes seuml grave dhe burrave ndaj SALW-ve Sinkronizimi i keumltyre dy kuadrove teuml gjera mund teuml ndihmojeuml peumlr teuml kapeumlrcyer sfidat e peumlrseumlritura teuml integrimit gjinor neuml kontrollin e SALW-ve qeuml lidhen me mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml mosshfryteumlzimin e analizave gjinore dhe teuml integrimit gjinor dhe teuml pjeseumlmarrjes seuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave si edhe peumlrfshirjen e organizatave teuml grave dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore neuml keumlteuml proces

Neuml keumlteuml drejtim dispozitat ligjore ose masat neuml vijim teuml cilat janeuml teuml zakonshme neuml politikat e baraziseuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore janeuml teuml njeuml reumlndeumlsie teuml veccedilanteuml dhe duhet teuml integrohen sa meuml shumeuml neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et

bull Detyrimi i peumlrgjithsheumlm i teuml gjitha institucioneve peumlr teuml siguruar zbatimin praktik dhe avancimin e baraziseuml gjinore neumlpeumlrmjet zhvillimit dhe zbatimit teuml akteve normative planeve programeve dhe politikave me qeumlllim promovimin e baraziseuml gjinore neuml fusheumln e tyre teuml kompetenceumls

bull Keumlrkesat peumlr teuml peumlrfshireuml analizeumln gjinore neuml ccedildo cikeumll teuml hartimit teuml politikave dhe zhvillimin e instrumenteve praktike peumlr keumlteuml qeumlllim

bull Krijimi i infrastruktureumls seuml baraziseuml gjinore neuml teuml gjitheuml departamentet qeveritare mundeumlsisht edhe me pika fokale gjinore

kutia 8 PRoblematikat e tjerA Ligjore - kufiri i mosheumls PeumlR maRRjen e autoRizimit PeumlR leje

Teuml rinjteuml meshkuj neuml teuml gjitheuml rajonin janeuml teuml peumlrfaqeumlsuar neuml meumlnyreuml disproporcionale edhe si autoreuml edhe si viktima teuml incidenteve me armeuml zjarri Prandaj gjinia dhe mosha peumlrfaqeumlsojneuml faktoreuml teuml forteuml parashikues teuml dhuneumls me armeuml Duke pasur parasysh keumlteuml dispozitat ligjore mund teuml luajneuml rol neuml uljen e keumltyre rreziqeve specifike teuml lidhura me gjinineuml duke u fokusuar tek teuml rinjteuml meshkuj

Sa i peumlrket kufirit teuml mosheumls i vendosur si kriter i zoteumlsiseuml gjendja neuml rajon eumlshteuml e ndryshme Neuml teuml shumteumln e rasteve legjislacioni peumlrcakton grupmosheumln minimale neuml teuml cileumln njeuml person mund teuml zoteumlrojeuml armeuml zjarri dhe qeuml zakonisht eumlshteuml nga 18 deri neuml 21 vjeccedil Veteumlm neuml Shqipeumlri kufiri i mosheumls eumlshteuml 25 vjeccedil neuml meumlnyreuml qeuml teuml kufizohet aksesi i teuml rinjve meshkuj tek armeumlt e zjarrit dhe rrjedhimisht teuml reduktohet rreziku qeuml ato gjenerojneuml si edhe rreziku ndaj teuml cilit ata janeuml teuml ekspozuar

Neuml keumlteuml drejtim hartuesit e politikave neuml pjeseumln tjeteumlr teuml rajonit teuml Evropeumls Juglindore duhet teuml marrin neuml konsiderateuml se si rritja e kriterit teuml zoteumlsiseuml shoqeumlruar edhe me masa teuml tjera teuml politikave mund teuml luajeuml rol neuml trajtimin e keumltij problemi shoqeumlror

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 55

bull Vendosja e standardeve peumlr peumlrfaqeumlsim teuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml teuml gjitha organet qeveritare dhe teuml hartimit teuml politikave

bull Peumlrmireumlsimi i praktikeumls seuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet dispozitave qeuml teuml gjitha teuml dheumlnat statistikore dhe teuml dheumlnat e tjera teuml mbledhura teuml regjistruara dhe teuml peumlrpunuara nga institucionet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml

bull Dheumlnia prioritet lufteumls kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje

bull Integrimi i perspektiveumls gjinore neuml teuml gjitha fushat e politikeumls qeuml krahas sektorit teuml siguriseuml janeuml me interes teuml veccedilanteuml peumlr SALW-et kufizimi i stereotipizimeve peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave neuml arsim apo neuml iniciativa teuml ngjashme neuml media

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 56

4 PEumlRmbLEDHJE E GJETJEvE kRyESORE

411 prOblematika kryeSOre gjinOre neumlLidhjEmESaLW-EtneumlEvroPeumlnjuglindOre

Analiza e teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqyrtimi i literatureumls ekzistuese konfirmon se modelet mbizoteumlruese gjinore dhe marreumldheumlniet e pabarabarta teuml forceumls mes grave dhe burrave luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe ndikojneuml te praktikat mbizoteumlruese peumlr SALW-et dhe tek efektet e peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve

Sa i peumlrket efekteve teuml diferencuara teuml SALW te grateuml dhe burrat eumlshteuml e qarteuml se neuml teuml gjitheuml Evropeumln Juglindore (ndoneumlse me dallime teuml reumlndeumlsishme neumlpeumlr rajon) meshkujt peumlrbeumljneuml shumiceumln absolute teuml autoreumlve (meuml shumeuml se 97 peumlr qind) dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri (mbi 80 peumlr qind) Grateuml janeuml shumeuml rralleuml autore teuml keumltyre incidenteve (1-3 peumlr qind teuml rasteve) ndeumlrkoheuml qeuml janeuml shumeuml meuml shpesh viktima teuml tyre (nga 9 deri 22 peumlr qind)

Neuml lidhje me dhuneumln neuml familje prania e armeumlve teuml zjarrit neuml incidentet e dhuneumls neuml familje prek shumeuml meuml shpesh grateuml se sa burrat Vrasja e partnereve intime njeuml nga shkaqet kryesore teuml vrasjes seuml grave eumlshteuml njeuml fenomen shumeuml pak i pranisheumlm te burrat gjeuml qeuml tregon qarteuml natyreumln me bazeuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje Keqpeumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft i peumlrhapur dhe rrit rrezikun e njeuml rezultati vdekjeprureumls Veteumlm Moldavia peumlrbeumln njeuml peumlrjashtim pasi ka shkalleumln meuml teuml larteuml teuml vrasjeve teuml grave neuml rajon por me njeuml peumlrdorim relativisht teuml uleumlt teuml armeumlve teuml zjarrit

Edhe pse ende teuml pa hulumtuara mireuml keumlto modele mbizoteumlruese shpesh janeuml teuml lidhura me njeuml formeuml teuml veccedilanteuml teuml maskilizmit neuml njeuml shoqeumlri dhe normat mbizoteumlruese teuml burreumlriseuml mund teuml nxisin sjellje teuml marrjes parasysh teuml

rrezikut Sa i peumlrket proneumlsiseuml burrat mbizoteumlrojneuml me mbi 95 peumlr qind dhe ky model gjinor i keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri duket se eumlshteuml mjaft i qeumlndruesheumlm me kalimin e koheumls Neuml teuml gjitha shoqeumlriteuml e Evropeumls Juglindore ka njeuml peumlrfaqeumlsim joproporcional teuml djemve autoreuml dhe viktima

Mospeumlrputhja neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve ndeumlrmjet grave dhe burrave eumlshteuml e qarteuml dhe bazohet neuml peumlrvojat e tyre teuml ndryshme neuml lidhje me armeumlt e zjarrit Ajo gjithashtu tregon dallimet neuml perceptimet e siguriseuml personale dhe familjare dhe ka njeuml potencial peumlr teuml ndikuar te politikat Neuml teuml gjitheuml rajonin e Evropeumls Juglindore grateuml kaneuml tendenceumln peumlr teuml pasur njeuml qeumlndrim meuml negativ ndaj SALW-ve dhe shumeuml prej organizatave teuml grave vazhdimisht kaneuml peumlrkrahur kontroll meuml teuml rrepteuml peumlr SALW-et Megjithateuml grateuml janeuml ende shumeuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara neuml procesin e hartimit teuml politikave dhe neuml institucionet peumlrgjegjeumlse peumlr kontrollin e SALW-ve

412 peumlrgjigja me maSa ligjOre dhe pOlitike neuml evrOpeumln juglindOre

bull Pavareumlsisht dimensioneve thelleumlsisht gjinore teuml SALW-ve politikat qeuml rregullojneuml SALW-et neuml Evropeumln Juglindore nuk i adresojneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml njeuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml teuml peumlrputhet me shkalleumln e problemit

bull Edhe neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml adresuar problematikat ekzistuese gjinore neuml legjislacion ato janeuml duke u trajtuar veteumlm neuml meumlnyreuml sporadike dhe teuml fragmentuar dheose neuml njeuml meumlnyreuml teuml verbeumlr ndaj gjiniseuml kryesisht neuml fusheumln e dhuneumls neuml familje neumlpeumlrmjet rregullimit teuml zoteumlrimit civil

bull Legjislacioni peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore ka sheumlnuar progres teuml reumlndeumlsisheumlm neuml drejtim teuml miratimit teuml njeuml seumlreuml dispozitave ligjore qeuml rregullojneuml armeumlmbajtjen nga personat civileuml duke e lidhur ateuml me dhuneumln neuml familje Dispozita teuml tilla qeuml kufizojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit ose heqin teuml drejteumln peumlr

Ky seksion peumlrmbledh konkluzionet e ccedildo kapitulli dhe nxjerr neuml pah gjetjet mbizoteumlruese i organizon ato neuml peumlrputhje me objektivat e studimit duke theksuar lidhjet mes modeleve mbizoteumlruese gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe sjelljes seuml lidhur me SALW-et si edhe peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml shqyrtimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave teuml SALW Njeumlkoheumlsisht identifikon tendencat e reja gjinore teuml reagimit praktikat dhe faktoreumlt mundeumlsues

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 57

mbajtjen e tyre neumlse ka raste teuml dhuneumls neuml familje janeuml miratuar thuajse neuml teuml gjitheuml rajonin dhe janeuml pjeseuml e ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit Njeuml grup tjeteumlr ligjesh teuml tilla si ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje ligjet peumlr kodin e procedureumls penale dhe ligjet peumlr policimin ndihmojneuml neuml rregullimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje edhe pse ata nuk janeuml domosdoshmeumlrish gjithnjeuml koherenteuml Pavareumlsisht nga ndryshimet e fundit ligjore peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml zjarri neuml kontekstin familjar neuml Evropeumln Juglindore mbetet e pandryshueshme Shifra teuml tilla beumljneuml thirrje peumlr njeuml vlereumlsimteumlploteumlteumlzbatimitteumlkuadrit ligjor aktual qeuml rregullon armeumlmbajtjen ngapersonatcivileumldhepeumlridentifikiminemangeumlsive qeuml do teuml sheumlrbejneuml si pikeumlnisje peumlr reformateardhshmeligjore

bull Studimet e fundit mbi efikasitetin e masave institucionale kundeumlr dhuneumls neuml familje theksojneuml fuqineumlenormavegjinoredhepabaraziteumlteumlcilatnxisinstereotipatdhendikojneumlneumlzbatimineligjitneuml praktikeuml

bull Sa i peumlrket masave ligjore ndaj keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm brenda kontekstit familjar peumlrveccedil masave ekzistuese (teuml tilla si legalizimi i armeumlve teuml zjarrit teuml jashteumlligjshme) zgjidhje teuml reja dhe inovative duhet teuml projektohen peumlr ta trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje neuml meumlnyreuml meuml efikase

bull Sa i peumlrket kuadrit teuml politikave (strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet shoqeumlruese teuml veprimit) tendenca mbizoteumlruese eumlshteuml se problematikat kryesore gjinore nuk po pranohen si ccedileumlshtje teuml reumlndeumlsishme teuml politikave qeuml kaneuml nevojeuml teuml trajtohen neuml meumlnyreuml adekuate Si rrjedhojeuml ccedileumlshtjet gjinore po lihen shumeuml meumlnjaneuml neuml axhendeumln e politikave teuml SALW-ve

bull Veteumlm neuml raste teuml veccedilanta ka njeuml angazhim formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor Megjithateuml edhe neuml keumlto raste kjo nuk beumlhet neuml meumlnyreuml sistematike

bull Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ose e keumlrkimeve gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve vazhdimisht peumlrbeumln njeuml faktor pengues peumlr hartimin e politikave peumlr SALW-et qeuml u peumlrgjigjen ccedileumlshtjeve gjinore dhe kontribuon neuml njohjen e pamjaftueshme teuml problemit

bull Mungesa e analizeumls gjinore neuml procesin e hartimit teuml politikave i beumln problematikat gjinore qeuml lidhen me SALW-et edhe meuml teuml padukshme dhe peumlr pasojeuml ato nuk janeuml aspak ose veteumlm pak pjeseuml e ndeumlrhyrjes me politika

bull Njohja e pakeumlt e dallimeve gjinore neuml lidhje me zoteumlriminpeumlrdorimindhekeqpeumlrdorimine

armeumlveteumlzjarritefektetediferencuarateumlarmeumlveteumlzjarritmbigrateumldheburratosemekanizmatsiccedileumlshtje teuml politikave teuml strategjive peumlr kontrollin esALW-veeumlshteumlneumlkontrastteumlthelleumlmeefektetshumeumlteumlfortagjinoreteumlsALW-ve

bull Rezultati peumlrfundimtar i keumlsaj qasjeje eumlshteuml qeuml kuadri ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et shpesh nuk merr neuml konsiderateuml nevojat peumlr siguri teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqeteumlsimet e grave dhe burrave duke sjelleuml neuml keumlteuml meumlnyreuml reduktimin e kompleksitetit teuml problematikeumls seuml politikave Duke vepruar keumlshtu supozohet se nevojat e siguriseuml janeuml njeumlsoj peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt dhe se ato mund teuml trajtohen neuml meumlnyreuml teuml njeumljteuml pavareumlsisht gjiniseuml mosheumls etj Si rezultat ai peumlrfaqeumlson edhe supozimin se zbatimi i masave dhe ndeumlrhyrjeve teuml planifikuara do teuml sjelleuml rritje teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

bull Neuml teuml njeumljteumln koheuml ka disa tendenca teuml reja neuml zhvillim neuml hartimin e politikave teuml cilat peumlrpiqen ti qasen problemit neuml meumlnyreuml teuml ndryshme dhe teuml njohin pikat hyreumlse peumlr integrimin kuptimploteuml teuml perspektiveumls gjinore Edhe pse keumlto praktika neuml zhvillim paraqesin ndeumlrhyrje graduale ato mund teuml ofrojneuml mundeumlsi teuml reumlndeumlsishme peumlr teuml meumlsuar dhe mund teuml sheumlrbejneuml si shtyseuml peumlr zhvillimin e meumltejsheumlm teuml politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr SALW-et qeuml do ti peumlrqasen problemit neuml njeuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse e qeuml peumlr keumlteuml arsye do teuml peumlrputhen meuml mireuml me thelleumlsineuml e ploteuml teuml problemit Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml financimi i aktiviteteve me ndjeshmeumlri gjinore teuml jeteuml transparent dhe angazhimi politik peumlr barazineuml gjinore teuml shoqeumlrohet me angazhime buxhetore neuml kuptimin e alokimit teuml burimeve teuml mjaftueshme financiare

bull Angazhimi formal pjeseumlmarrja e institucioneve teuml baraziseuml gjinore neuml zhvillimin e politikave dhe ndeumlrgjegjeumlsimi i vendimmarreumlsve teuml SALW njihen si faktoreuml qeuml lehteumlsojneuml integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e SALW-ve

bull Seuml fundi edhe pse kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohen direkt SALW-ve ato ofrojneuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrje peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr kontrollin e SALW-ve peumlrmes trajtimit teuml kushteumlzimeve social-kulturore teuml sjelljes me SALW-et dhe peumlr keumlteuml arsye mund teuml avancojneuml efikasitetin e aktiviteteve peumlr kontrollin e SALW-ve Peumlr teuml arritur keumlteuml duhet inkurajuar krijimi i lidhjeve meuml teuml ngushta mes kuadrit teuml politikave peumlr SALW-et dhe kuadrit teuml politikave peumlr barazineuml gjinore gjinore

Rekomandime58

511 mbledhja e teuml dheumlnave

Mungesa e vazhdueshme e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ndikon ndjesheumlm neuml dukshmeumlrineuml e problemit dhe rrjedhimisht pengon zhvillimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml rekomandohet

bull Kryerja e njeuml rishikimi teuml gjereuml teuml praktikave administrative aktuale teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave neuml meumlnyreuml qeuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e munguara teuml identifikohen hendeqet ligjore neuml mbledhjen e teuml dheumlnave dhe mungesat e politikave burimeve njereumlzore dhe buxhetit teuml alokuar dhe teuml ofrohen rekomandime peumlr avancimin e praktikave teuml tanishme

bull Identifikimi i praktikave teuml mira neuml mbledhjen e teuml dheumlnave administrative dhe i faktoreumlve nxiteumls peumlrfshireuml keumltu dispozitat ligjore dhe teuml politikave dhe parakushtet e lidhura me burimet njereumlzore

bull Integrimi i ploteuml i mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml praktikat e zakonshme administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave

bull Garantimi se teuml gjitha statistikat e lidhura me SALW-et peumlr individeumlt mblidhen sistemohen dhe paraqiten neuml meumlnyreuml teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe karakteristikave teuml tjera teuml tilla si mosha kur ajo eumlshteuml e reumlndeumlsishme Ndarja e teuml dheumlnave nuk duhet teuml kufizohet veteumlm te gjinia pasi ato duhet teuml peumlrfshijneuml edhe ndarje teuml tjera si viktimat dhe autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri viktimat dhe autoreumlt e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri marreumldheumlniet viktimeuml-dhunues viktimat dhe autoreumlt e llojeve teuml tjera teuml dhuneumls teuml kryera me armeuml zjarri (penale seksuale dhuneuml fizike dhuneuml

psikologjike peumlrndjekje krim i organizuar shkolleuml bandat e teuml rinjve) zoteumlruesit dhe personat qeuml i kaneuml doreumlzuar SALW-et gjateuml fushatave

bull Inkurajimi i shkeumlmbimit teuml peumlrvojave neuml mbledhjen e teuml dheumlnave me aneumltareumlt e tjereuml komisioneve teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore dhe homologeumlt e tyre nga vende dhe territore teuml tjera

bull Neuml keumlteuml meumlnyreuml mund teuml inkurajohet njeuml dialog meuml i gjereuml mes prodhuesve teuml teuml dheumlnave dhe peumlrdoruesve teuml ndrysheumlm teuml tyre (komisionet e SALW-ve dhe institucionet e tjera shteteumlrore institucionet e baraziseuml gjinore departamentet statistikore neuml MPB organizatat e shoqeumlriseuml civile institucionet universitare dhe keumlrkimore organizatat ndeumlrkombeumltare etj)

bull Zhvillimi neuml bashkeumlpunim me komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve i njeuml grupi uniform teuml treguesve teuml zbeumlrthyer sipas gjiniseuml qeuml do teuml mblidhen rregullisht duke siguruar teuml dheumlna teuml krahasueshme neuml nivel rajonal peumlr teuml monitoruar tendencat Bazuar neuml keumlteuml rezultatet e monitorimit rajonal teuml ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mund teuml publikohen ccedildo vit

bull Sigurimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml teuml cilat do teuml informojneuml treguesit e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve me qeumlllim avancimit e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna Bazuar neuml keumlteuml duhet teuml ndeumlrmerret njeuml studim bazeuml mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et

bull Mbeumlshtetje dhe peumlrmireumlsim e zgjerim i praktikave ekzistuese teuml grumbullimit teuml teuml dheumlnave peumlr teuml siguruar diversitet neuml qasje metodologji dhe burime (si platforma online Armeumlt neumln sheumlnjesteumlr qeuml mbledh teuml dheumlna peumlr incidente me armeuml zjarri neuml Serbi dhe qeuml eumlshteuml peumlrdorur nga Rrjeti i dhuneumls kundeumlr grave peumlr teuml

Gjetjet e keumltij raporti sjellin si rezultat njeuml numeumlr rekomandimesh peumlr hapat konkreteuml qeuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe mbeumlshtetur integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve Meqeuml tashmeuml eumlshteuml e ditur se udheumlzimet metodologjike do ta lehteumlsonin ndjesheumlm keumlteuml proces njeuml instrument praktik peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna u hartua si shoqeumlrues i keumltij raporti

Peumlr lehteumlsi referimi rekomandimet janeuml teuml grupuara sipas sfidave kryesore teuml identifikuara neuml raport

1 Mbledhja e teuml dheumlnave 2 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 3 Hulumtimi dhe gjenerimi i njohurive 4 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore

5 REkOmANDImE

Rekomandime 59

analizuar tendencat e peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit ose tendencat e vrasjes seuml grave)

bull Peumlrmireumlsimi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave peumlr dhuneumln ndaj grave ndaj partneres intime peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlr forma teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore peumlr vrasjet e grave teuml kryera me armeuml zjarri duke peumlrfshireuml edhe peumlrgjigjen institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe me bazeuml gjinore

bull Kur teuml dheumlnat janeuml mbledhur garantimi se ato me teuml veumlrteteuml pasqyrojneuml ploteumlsisht peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve teuml ligjshme dhe teuml jashteumlligjshme

512 ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjediSi teuml peumlrShtatSheumlm

Gjetjet e keumltij raporti tregojneuml qarteuml se hartuesit e politikave po peumlrballen me sfida neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore dhe se njohja e pamjaftueshme e lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve ccedilon neuml anashkalimin e saj gjateuml hartimit teuml politikave Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml neuml vijim rekomandohet

bull Kryerja e vlereumlsimit teuml nevojave teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna dhe bazuar neuml teuml planifikimi i aktiviteteve teuml peumlrshtatshme teuml kombinuara peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve peumlr hartuesit e politikave teuml baraziseuml gjinore i analizave gjinore me theks teuml veccedilanteuml neuml lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve i masave institucionale peumlr dhuneumln ndaj grave dhuneumln ndaj partneres dhe dhuneumln neuml familje integrimin gjinor dhe peumlr standardet ligjore dhe teuml politikave neuml keumlteuml fusheuml

bull Hartimi dhe zhvillimi i trajnimeve peumlr buxhetimin me ndjeshmeumlri gjinore dhe buxhetimin e bazuar te performanca peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve si njeuml instrument peumlr teuml lehteumlsuar zbatimin e angazhimeve gjinore dhe strategjive peumlr kontrollin e SALW-ve neuml peumlrgjitheumlsi

bull Sigurimi i njeuml pjeseumlmarrjeje teuml balancuar teuml grave dhe burrave sa hereuml qeuml organizohen aktivitete peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve teuml veccedilanta peumlr hartimin e politikave teuml bazuara neuml teuml dheumlna neuml fusheumln e kontrollit teuml SALW-ve peumlr peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve teuml SALW-ve me theks teuml veccedilanteuml neuml dimensionin e siguriseuml dhe aspektet e baraziseuml gjinore

bull Sigurimi i transferimit teuml njohurive mbi lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mundeumlsiteuml e teuml meumlsuarit duhet teuml peumlrfshijneuml shkeumlmbimin e

informacionit dhe peumlrvojeumls mes komisioneve teuml SALW-ve dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore OJQ-ve teuml grave eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

bull Organizimi i trajnimeve mbi statistikat e ndara sipas gjiniseuml peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe punonjeumlsit neuml departamentet e statistikave

bull Mundeumlsimi i ndihmeumls seuml specializuar peumlr komisionet e SALW-ve neuml zhvilliminrishikimin e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr teuml lehteumlsuar integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et dhe peumlr ata qeuml tashmeuml kaneuml filluar peumlrmireumlsimin dhe zgjerimin e aktiviteteve teuml tyre

bull Organizimi i vazhduesheumlm i seminareve trajnues mbi ccedileumlshtjet gjinore peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe veccedilaneumlrisht peumlr zyrtareumlt e larteuml

bull Organizimi i trajnimeve mbi aspektin gjinor teuml SALW-ve peumlr aktoreumlt e tjereuml institucionet e baraziseuml gjinore organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe organet rregullatore qeuml mbikeumlqyrin masat institucionale

bull Organizimi i seminareve informuese mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et peumlr deputeteumlt dhe veccedilaneumlrisht peumlr aneumltareumlt e komisionit peumlr sigurineuml dhe komisionit peumlr barazineuml gjinore si edhe peumlr vendimmarreumlsit e tjereuml teuml MPB-seuml duke peumlrfshireuml edhe pikat fokale gjinore neuml teuml gjitha ministriteuml peumlrkateumlse

513 hulumtimi dhe menaxhimi i njOhurive

bull Perspektiva gjinore duhet integruar neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme dhe teuml dukshme neuml teuml gjitha hulumtimet dhe rrjedhimisht edhe neuml njohuriteuml mbi SALW-et qeuml gjenerohen e veccedilaneumlrisht neuml studimet e ndikimit teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml shoqeumlri qeuml parashikohen neuml shumeuml strategji peumlr SALW-et

bull Zhvillimi dhe peumlrdorimi peumlr keumlteuml qeumlllim i njeuml udheumlzimi teuml peumlrshtatsheumlm metodologjik praktik

bull Paleumlt e interesuara me ekspertizeuml gjinore duhet teuml peumlrfshihen qeuml neuml fazat fillestare teuml keumlrkimeve dhe sondazheve teuml lidhura me SALW-et qeuml nga planifikimi e deri te zbatimi

bull Kur porositen sondazhe teuml lidhura me SALW-et ato duhet teuml jeneuml teuml hartuara peumlr teuml nxjerreuml neuml pah aspektet gjinore teuml ccedileumlshtjes seuml anketuar dhe teuml gjitha teuml dheumlnat duhet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml dhe teuml paraqitura peumlrkateumlsisht

bull Hulumtimi i gjeneruar duhet teuml jeteuml gjereumlsisht i disponuesheumlm dhe teuml peumlrdoret peumlr teuml informuar hartimin e politikave

Rekomandime60

514 peumlrgjigja me pOlitika ndaj prOblematikave kryeSOre

Gjetjet neuml keumlteuml raport tregojneuml se peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore neuml rajonin e Evropeumls Juglindore kaneuml qeneuml shumeuml teuml dobeumlta Meqeuml peumlr trajtimin e keumltyre modeleve neuml meumlnyreuml efikase dhe teuml qeumlndrueshme nevojiten qasje teuml veccedilanta teuml ndeumlrtuara sipas specifikave teuml rastit dhe teuml veteumldijshme peumlr kontekstin ky seksion nuk ka si synim teuml japeuml rekomandime specifike por do teuml peumlrshkruajeuml prioritetet e peumlrgjithshme Megjithateuml disa veumlrejtje teuml peumlrgjithshme kryesisht ato qeuml kaneuml teuml beumljneuml me mbledhjen e teuml dheumlnave dhe pjeseumlmarrjen e balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave janeuml teuml integruara edhe keumltu Peumlrveccedil keumlsaj hulumtimet e ndeumlrmarra neuml bazeuml teuml rekomandimeve teuml seksioneve teuml meumlparshme duhet vazhdimisht teuml peumlrdoren gjateuml hartimit teuml politikave

efektetediferencuarateumlsALW-vetegrateumldheburrat

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml evidentuar meuml gjereumlsisht dhe neuml meumlnyreuml meuml teuml detajuar se si gjinia sheumlrben si bazeuml peumlr diferencimin e rreziqeve dhe efekteve teuml SALW-ve mbi grateuml dhe burrat vajzat dhe djemteuml Hulumtimet duhet teuml trajtojneuml jo veteumlm ngjarjet fatale por edhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml forma teuml tjera teuml dhuneumls (psikologjike seksuale fizike ekonomike peumlrndjekjen etj)

bull Peumlrveccedil integrimit neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et gjetjet dhe rezultatet duhet teuml peumlrdoren edhe peumlr teuml informuar politika teuml tjera strategjiteuml peumlr sigurineuml kombeumltare strategjiteuml e policimit neuml komunitet strategjiteuml peumlr avancimin e baraziseuml gjinore strategjiteuml peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje strategjiteuml peumlr teuml rinjteuml dhe masat e nevojshme teuml propozuara

dhunaneumlfamilje

bull Neuml lidhje me masat ligjore peumlr SALW-et neuml peumlrgjigje teuml dhuneumls neuml familje sa i peumlrket rregullimit teuml zoteumlrimit civil njeuml vlereumlsim i gjereuml duhet ndeumlrmarreuml peumlr teuml rishikuar efikasitetin e reagimit ligjor dhe institucional peumlr teuml kufizuar aksesin tek armeumlt e zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim Neuml keumlteuml drejtim neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje edhe praktikat e magazinimit dhe ruajtjes duhet teuml shqyrtohen

bull Bazuar neuml keumlteuml njeuml propozim i informuar peumlr reformeuml ligjore duhet teuml shtrohet dhe masa teuml reja duhen

miratuar duke synuar natyreumln e veccedilanteuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje siccedil peumlrcaktohet edhe neuml standardet e Konventeumls seuml Stambollit

bull Neuml bazeuml teuml keumlsaj analize duhen nxjerreuml rekomandime se si teuml rritet koherenca e masave ligjore dhe e politikave ndaj rreziqeve teuml shkaktuara nga prania e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e familjes duke u fokusuar veccedilaneumlrisht te praktikat parandaluese

bull Lidhje meuml teuml forta duhen vendosur mes kuadrit ligjor peumlr SALW-et dhe ligjeve qeuml rregullojneuml masat ndaj dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls nga partneri intim

bull Praktikat tashmeuml neuml peumlrdorim neuml rajon siccedil eumlshteuml shqyrtimi i vdekshmeumlriseuml nga dhuna neuml familje duhen peumlrmireumlsuar dhe zgjeruar neuml meumlnyreuml qeuml teuml ploteumlsohen hendeqet neuml teumlreumlsineuml e masave ligjore dhe institucionale dhe teuml propozohen amendamente

bull Teksa politikat neuml keumlteuml fusheuml zhvillohen duhet inkurajuar qasja bashkeumlpunuese me organizatat e grave qeuml merren me dhuneumln neuml familje

gjiniadhekeumlrkesapeumlrarmeumlteumlvogla-maskilizmi

bull Realizimi i identifikimit teuml shpeumlrndarjes seuml programeve qeuml synojneuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj

bull Bazuar neuml keumlteuml duhen zhvilluar dhe pilotuar programe specifike sipas kontekstit konkret qeuml teuml adresojneuml teuml rinjteuml meshkuj

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml realizohen peumlr teuml sjelleuml njohuri meuml teuml thella rreth kushteumlzimeve social-kulturore teuml maskilizmit dhe sjelljeve teuml marrjes parasysh teuml rrezikut neuml lidhje me armeumlt e zjarrit si edhe kanaleve social-kulturore teuml kushteumlzimeve

bull Hulumtime teuml veccedilanta dhe politika teuml caktuara duhet ti kushtohen edhe ekspozimit teuml teuml rinjve ndaj dhuneumls me armeuml zjarri dhe faktoreumlve qeuml nxisin sjellje qeuml marrin parasysh rrezikun

Qeumlndrimet gjinore dhe procesi politik

bull Peumlrfshirja neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et i identifikimit teuml shpeumlrndarjes dhe i trajtimit teuml faktoreumlve socialeuml kulturoreuml dhe institucionaleuml qeuml pengojneuml pjeseumlmarrjen e grave neuml hartimin e politikave

bull Sigurimi qeuml grateuml dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe institucionet e baraziseuml gjinore teuml jeneuml teuml peumlrfshira neuml zhvillimin e kuadrit ligjor dhe teuml politikave teuml SALW-ve

Shtojcat 61

61 ShtojcA 1 LiStA e dokumenteve teuml mArrA neuml Shqyrtim

6 SHTOJcAT

Nr Dokumenti

1 Ligji Peumlr armeumlt

Shqipeumlria 2 Ligji Peumlr barazineuml gjinore neuml shoqeumlri

3 Ligji Peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare

4Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Reduktimin e Dhuneumls me Bazeuml Gjinore e Dhuneumls neuml Familje

5 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Hercegovina-Neretva

Bosnjeuml-Hercegovina

6 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Sarajeveumls

7 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Bosnjeuml-Podrinjes Gorazhda

8 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Posavinas

9 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Tuzllas

10 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Una-Sanas

11 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Zenica Doboj

12 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2013-2016

13 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2016-2020

14 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

15 Plani i Veprimit Gjinor 2013-2017

16 Strategjia peumlr Parandalimin dhe Lufteumln kundeumlr Dhuneumls neuml Familje 2013-2017 2011

17 Ligji Peumlr armeumlt

Kosova

18Strategjia peumlr Kontrollimin dhe Mbledhjen e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta dhe Plani i Veprimit 2013-2016

19 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

20 Programi peumlr Barazineuml Gjinore

21 Programi kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Plani i Veprimit 2011-2014

22 Ligji Peumlr policineuml

23 Ligji Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil

Moldavia24 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore

25 Ligji Peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje

26 Ligji Peumlr armeumlt

Mali i Zi

27Strategjia peumlr Kontrollin dhe Reduktimin e SALW-ve dhe Municioneve dhe Plani i Veprimit 2013-2018

28 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

29 Ligji Peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje

30 Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje

31 Plani i Veprimit peumlr Arritjen e Baraziseuml Gjinore 2013-2017

Shtojcat62

62 ShtojcA 2 LiStA e teuml interviStuArve

SipaS rendit alfabetik

Nr Dokumenti

32 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet

Republika e Serbiseuml

33 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve 2010-2015

34 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

35Strategjia Kombeumltare peumlr Parandalimin dhe Lufteumln ndaj Dhuneumls kundeumlr Grave neuml Familje dhe neuml Marreumldheumlnie Intime 2012-2015

36 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Plani i Veprimit 2016-2020

37Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi

38Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls

39 Ligji Peumlr armeumlt

Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml

40 Strategjia Kombeumltare peumlr Kontrollin e SALW-ve

41 Ligji Peumlr mundeumlsiteuml e barabarta teuml grave dhe burrave

42 Strategjia peumlr Barazineuml Gjinore 2013-2020

1Andrijana Čović Avokate e teuml drejtave teuml njeriut Mbrojteumlse e teuml drejtave teuml qytetareumlve - Avokate e Popullit neuml Krahineumln Autonome teuml Vojvodineumls

2Besnik Sallahu Shefi i Sektorit teuml Interpolit - ILECU - Prishtineuml Drejtoria peumlr Bashkeumlpunim Ndeumlrkombeumltar neuml Shtetin e seuml Drejteumls

3 Bobana Macanović Drejtore Ekzekutive Qendra e Grave Autonome

4 Duško Ivanov Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

5 Ermin Pešto Kryetar i Organit Koordinues peumlr SALW-et

6 Dr sc Basri Lenjani Mjek Specialist Urgjence dhe Drejtori i Klinikeumls seuml Urgjenceumls neuml Prishtineuml

7Marina Iles Zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml Gjinore

8 Mensur Hoti Kryetari i Komisionit Kombeumltar teuml SALW-ve neuml Kosoveuml dhe Drejtor i Departamentit teuml Siguriseuml Publike

9Mladen Marković Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Malin e Zi Ministria e Puneumlve teuml Brendshme Drejtoria e Policiseuml Kryeinspektor i Policiseuml

10Miljko Simović Kryetari i Keumlshillit teuml SALW-ve neuml Republikeumln e Serbiseuml Asistent i Shefit teuml Departamentit teuml Administrateumls Drejtoria e Policiseuml

11 Tanja Ignjatović Koordinatore e Programit Qendra e Grave Autonome

Shtojcat 63

63 ShtojcA 3 referencAt

Abt Thomas and Winship Christopher 2016 What Works in Reducing Community Violence A Meta-Review and Field Study for the Northern Triangle Washington DC United States Agency for International Development lt httpswwwusaidgovsitesdefaultfilesUSAID-2016-What-Works-in-Reducing-Community-Violence-Final-Reportpdfgt

Abrahams Naeemah Shanaaz Mathews Rachel Jewkes Lorna J Martin and Carl Lombard2012 Every Eight Hours Intimate Femicide in South Africa 10 Years Later` South African Medical Research Council Research Brief lt httpswwwafricacheckorgwp-contentup-loads201212MRCFemicideBrief2012-1pdfgt

Acheson Ray 2015 Women Weapons and War A Gendered Critique of Multilateral Instruments Reaching Critical Will of the Womenrsquos International League for Peace and Freedom lthttpwwwreachingcriticalwillorgimagesdocumentsPublicationswomen-weap-ons-warpdfgt

Albanian Institute of Statistics (INSTAT) 2013 Domestic Violence in Albania National Population-Based Survey lthttpwwwinundporgcontentdamalbaniadocsSecond20Domestic20Violence20Survey20201320englishpdfgt

Alvazzi del Frate Anna 2011 lsquoWhen the Victim Is a Womanrsquo In Geneva Declaration Secretariat Global Burden of Armed Violence Le-thal Encounters Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV2GBAV2011_CH4pdfgt

Amnesty International the International Action Network on Small Arms (IANSA) and Oxfam International 2005 The Impact of Guns on Womenrsquos Lives Oxford The Alden Press lt httpwwwseesacorgfimgFileImportedGenderGender-and-Small-ArmsThe-Impact-of-Guns-on-Womens-Lives-213pdfgt

Babović Marija Katarina Ginić Olivera Vuković 2010 Mapiranje nasilja nad ženama u centralnoj Srbiji Beograd SeCons lthttpwwwgendernetrsfilesPublikacijePublikacijeMapiranje_porodicnog_nasilja_prema_zenama_u_Centralnoj_Srbijipdfgt

Babović Marija Olivera Pavlović Katarina Ginić Nina Karađinović 2013 Prevalence and Characteristics of Violence against Women in Bosnia and Herzegovina Sarajevo Gender Equality Agency of Bosnia and Herzegovina lthttpwww2unwomenorg~mediafield20office20ecaattachmentspublicationscountrybosniaprevalency_study20vaw20in20bihpd-fv=1ampd=20151216T173418gt

Bastick Megan and Valasek Kristin 2014 Converging Agendas Women peace security and small arms In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-2-ENpdfgt

Beara Vladan i Predrag Miljanović 2007 lsquoVeterani u izgradnji mirarsquo In 20 poticaja za buđenje i promenu O izgradnji mira na prostoru bivše Jugoslavije edited by Helena Rill Tamara Smidling i Ana Bitoljanu Beograd Sarajevo CNA lthttpnenasiljeorgpublikacijepd-f20poticaja20poticaja-beara-Miljanovicpdfgt

Bevan James and Nicholas Florian 2006 Few options but the gun Angry young men In Small Arms Survey 2006 Unfinished Business Geneva Small Arms Survey lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2006enSmall-Arms-Survey-2006-Chap-ter-12-ENpdfgt

Blagojević Marina 2013 Muški ideniteti i nasilje na Balkanu Zeničke sveske Časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku Issue No 17

lthttpswwwscribdcomdocument147134017MuC5A1ki-identiteti-i-nasilje-na-Balkanu-Marina-BlagojeviC487gt

Blagojević Marina 2013 Rodni barometar u Srbiji Razvoj i svakodnevni život Beograd Program Ujedinjenih nacija za razvoj httpswwwacademiaedu28845654RODNI_BAROMETAR_U_SRBIJI_RAZVOJ_I_SVAKODNEVNI_C5BDIVOT

Bozo Aurela 2015 Domestic Violence Institutional Response and challenges in Addressing Domestic Violence in Albania In Mediter-ranean Journal of Social Sciences Vol 6 No 1 S1 January 2015 Rome MCSER Publishing

lt httpwwwmcserorgjournalindexphpmjssarticleview5560gt

Hughson Marina 2015 Prilog razumevanju nasilja maloletenika u Srbiji perspektiva kritičkih studija muškaraca i maskuliniteta u Ivana Stevanović (ur) Maloletnici kao učinioci i žrtve krivičnih dela prekršaja Beograd IKSI

lthttpswwwacademiaedu28845334PRILOG_RAZUMEVANJU_NASILJA_MALOLETNIKA_U_SRBIJI_PERSPEKTIVA_KRITIC48CK-IH_STUDIJA_MUC5A0KARACA_I_MASKULINITETAgt

Shtojcat64

Campbell Jacquelyn PhD RN Daniel Webster ScD MPH Jane Koziol-McLain PhD RN Carolyn Block PhD Doris Campbell PhD RN Mary Ann Curry PhD RN Faye Gary PhD RN Nancy Glass PhD MPH RN Judith McFarlane PhD RN Carolyn Sachs MD MPH Phyllis Sharps PhD RN Yvonne Ulrich PhD RN Susan A Wilt DrPH Jennifer Manganello PhD MPH Xiao Xu PhD RN Janet Schollenberger MHS Victoria Frye MPH and Kathryn Laughon MPH C 2003 Risk Factors for Femicide in Abusive Relationships Results from a Multisite Case Control Study In American Journal of Public Health Vol 93 No 7 lthttpwwwbayloreducontentservicesdocumentphp28840pdfgt

Carapic Jovana 2014 Handgun Ownership and Armed Violence in the Western Balkans Issue Brief No 4 Geneva Small Arms Survey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsG-Issue-briefsSAS-AV-IB4-Western-Balkanspdfgt

CGA (Coalition for Gun Control) `The Case for Gun Control Reducing Domestic Violence lthttpguncontrolcawp-contentup-loads201503domestic_hompdfgt

Connell Raewyn and James W Messerschmidt 2005 Hegemonic Masculinity Rethinking the Concept Gender and Society Vol 19 No 6 lt httpxyonlinenetsitesdefaultfilesConnell20Hegemonic20masculinity_0pdfgt

Connell W Robert 2000 Arms and the Man Using the New Research on Masculinity to Understand Violence and Promote Peace in the Contemporary World In Male Roles Masculinities and Violence A Culture of Peace Perspective edited by Ingeborg Brines Robert Connell and Ingrid Edie Paris UNESCO httpunesdocunescoorgimages0012001206120683Epdf

Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2011 Council of Europe Treaty Series - No 210 Istanbul 11 V2011

lt httpsrmcoeintCoERMPublicCommonSearchServicesDisplayDCTMContentdocumentId=090000168008482egt

Cukier Wendy and James Cairns 2009 Gender Attitudes and the Regulation of Small Arms Implications for Action In Sexed Pistols The Gendered Impacts of Small Arms and Light Weapon edited by Vanessa Farr Henri Myrttinen and Albrecht Schnabe Tokyo United Nations University Press

Cukier Wendy and Alison Kooistra and Mark Anto 2002 `Gendered Perspectives on Small Arms Proliferation and Misuse` In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A Farr and Kiflemariam Geb-re-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Database Analysis of Compliance of National Standards Legislation and Public Policies with the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2016 Project Coordinated efforts - Toward New European standards in protection of women from gender based violence lthttpwwwpotpisujemorggt

Djan Aurelija 2014 Partnersko nasilje sa službenom značkom Pripadnici policije kao učinioci partnerskog nasilja u Srbiji Beograd Beogradski centar za bezbednosnu politiku

lthttpwwwbezbednostorguploaddocumentpartnersko_nasilje_sa_sluzbenom_znackompdfgt

Doumlnges Hannah and Aaron Karp 2014 Women and Gun Ownership Research Notes Armed Actors No 45 Geneva Small Arms Sur-vey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva

lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdfgt

Dokmanović Mirjana 2007 Firearms Possession and Domestic Violence in the Western Balkans A Comparative Study of Legislation and Implementation Mechanisms Belgrade SEESAC

httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecurityFIREARMS-POSSESSION-AND-DOMESTIC-VIOLENCE-IN-THE-WESTERN-BAL-KANS-ENpdf

Duquet Nils and Maarten Van Alstein 2015 Firearms and Violent Deaths in Europe Brussels Flemish Peace Institute lthttpwwwvlaamsvredesinstituuteusitesvlaamsvredesinstituuteufilesfilesreportsfirearms_and_violent_deaths_in_europe_webpdf gt

Dziewanski Dariusz Emile LeBrun and Mihaela Racovita 2014 In War and Peace Violence against Women and Girls In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-1-ENpdfgt

Farr Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) 2002 Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and Interna-tional Concerns Bonn Bonn International Centre for Conversion

Farr Vanessa A 2002 A Gendered Analysis of International Agreements on Small Arms and Light Weapons In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Shtojcat 65

Farr Vanessa 2006 lsquoGender Analysis as a tool for multilateral negotiators in the small arms contextrsquo In Disarmament as Humanitarian Action From Perspective to Practice edited by John Borrie and Vanessa Martin Randin Geneva UNIDIR (United Nations Institute for Disarmament Research Geneva) lthttpwwwunidirorgfilespublicationspdfsdisarmament-as-humanitarian-action-from-per-spective-to-practice-288pdfgt

Geneva Declaration Secretariat 2015 Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University Press

Hearn Jeff and Keith Pringle 2006 European Perspectives on Men and Masculinities National and Transnational Approaches New York Palgrave Macmillan

Hemenway David and Matthew Miller 2000 Firearm Availability and Homicide Rates across 26 High-Income Countries In Journal of Trauma Injury Infection and Critical Care v 49 6 (2000) lthttpjonathanstraycompapersFirearmAvailabilityVsHomicideRatespdfgt

Ignjatović Tanja 2011 Nasilje prema ženama u intimnom partnerskom odnosu Model koordiniranog odgovora zajednice Beograd Rekonstrukcija ženski fond lthttpwwwrwfundorgwp-contentuploads201409Tanja-IgnjatoviC487-Nasilje-pre-ma-C5BEenama-u-intimnom-partnerskom-odnosu-model-koordiniranog-odgovora-zajednicepdfgt

Ignjatović Tanja Dragica Pavlović Babić i Marija Lukić 2015 Delotvornost sistemskih mehanizama za sprečavanje nasilja prema ženama i nasilja u porodici Beograd Autonomni ženski centar

lthttpwwwwomenngoorgrsimagespublikacijedp2015Delotvornost_sistemskih_mehanizama_za_sprecavanje_nasilja_prema_ze-nama_i_nasilja_u_porodicipdfgt

IPU CHD (Inter-Parliamentary Union and Centre for Humanitarian Dialogue) 2007 Missing Pieces A Guide for Reducing Gun Violence through Parliamentary Action Geneva Centre for Humanitarian Dialogue lt httpwwwipuorgPDFpublicationsmissing_enpdfgt

JaumlmStoumld 2007 Gender Mainstreaming Manual A Book of Practical Methods from the Swedish Gender Mainstreaming Support Committee Stockholm Swedish Government Official Reports

lt httpwwwincludegenderorgwp-ontentuploads201402gender_mainstreaming_manualpdfgt

Jovanović Sladjana Biljana Simeunović Pantić Vanja Macanović 2012 Krivičnopravni odgovor na nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za privredu zapošljavanje i ravnopravnost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentup-loads201408krivicno-pravni-odgovor-na-nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

Krkeljić Ljiljana 2007 Small Arms and Gender Based Violence in Montenegro Podgorica UNDP Montenegro httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecuritySMALL-ARMS-AND-GENDER-BASED-VIOLENCE-IN-MONTENEGRO-ENpdf

Law Centre to Prevent Gun Violence Domestic Violence and Firearms lthttpsmartgunlawsorggun-lawspolicy-areasback-ground-checksdomestic-violence-firearmsgt

Mankowski Eric 2013 Antecedents to Gun Violence Gender and Culture In Gun violence Prediction Prevention and Policy American Psychological Association httpwwwapaorgpubsinfo reportsgun-violence-preventionaspx

Mircheva Stojanka Violeta Chacheva and Nikolina Kenig 2014 Voice for Justice Research Report Assessment of court proceedings in Domestic Violence cases with specific focus on assessing the case management from gender perspective Skopje UKIM Institute for Social Political and Juridical Research

Moser Annalise 2007 Gender and Indicators Overview Report Institute of Development Studies

Mreža `Žene protiv nasiljaacute 2016 Femicid ndash Ubistva žena u Srbiji Kvantitativno - narativni izveštaj 2015 godina httpwwwzeneprotiv-nasiljanetimagespdfFEMICID-Kvantitativno-narativni_izvestaj_za_2015_godinupdf

Nikolić-Ristanović Vesna et al 2010 Nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za rad zapošljavanje i ravnoprav-nost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentuploads201408nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

OSAGI2001 Important Concept Underlying Gender Mainstreaming lthttpwwwunorgwomenwatchosagipdffactsheet2pdfgt

Page Ella 2009 Men Masculinity and Guns Can We Break the Link IANSA lt httpiansa-womenorgsitesdefaultfilesnews-viewsiansa_wn_masculinities_paper-2009pdfgt

Racovita Michaela 2015 Lethal Violence against Women and Girls In Geneva Declaration Secretariatt Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV3GBAV3_Ch3_pp87-120pdfgt

SAS (Small Arms Survey) 2014a Small Arms Survey Women and Guns Cambridge Cambridge University Press

Shtojcat66

SAS (Small Arms Survey) 2014b Women and Gun Ownership Geneva Small Arms Survey httpwwwsmallarmssurveyorgfilead-mindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdf

UNDP Small Arms Control in Serbia and Montenegro (SACISCG)2005 Living with the Legacy SALW Survey Republic of Serbia Belgrade UNDP Serbia and Montengro

Schroeder Emily Vanessa Farr and Albrecht Schnabel 2005 Gender Awareness in Research on Small Arms and Light Weapons A Prelimi-nary Report Bern Swisspeace lthttpwwwswisspeacechfileadminuser_uploadMediaPublicationsWP1_2005pdfgt

Schwandner-Sievers Stephanie and Silvia Cattaneo 2005 Gun Culture in Kosovo Questioning the Origins of Conflict In Small Arms Survey 2005 Weapons at War Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2005enSmall-Arms-Survey-2005-Chapter-08-summary-ENpdfgt

SEESAC 2006 SALW Survey of Kosovo Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication422pdfgt

SEESAC 2006a The Rifle has the Devil Inside ndash Gun Culture in South Eastern Europe Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication386pdfgt

SEESAC 2007a SEESAC Strategy for Gender Issues in SALW Control and AVPP Activities

lthttpwwwseesacorgfimgFileResGender-and-Small-ArmsSEESAC-Gender-Strategy-2007-216pdfgt

SEESAC2015 Oružje na meti Zloupotreba vatrenog oružja u Srbiji Belgrade SEESAC

SEESAC 2016 Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons - Albania(unpublished)

SEESAC 2016a Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons ndash Kosovo (unpublished)

Shaw Margaret 2013 Too Close to Home Guns and Intimate Partner Violence In Small Arms Survey 2013 Everyday Dangers Cam-bridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2013enSmall-Arms-Survey-2013-Chapter-2-ENpdfgt

Sorenson Susan 2006 Firearm Use in Intimate Partner Violence A Brief Overview Evaluation Review 30(3)229 httpswwwresearchgatenetpublication7102593_Firearm_Use_in_Intimate_Partner_Violence_A_Brief_Overview

Taskovic Marko 2016 Krvava Srbija - Sve žrtve 5 najvećih masakara u poslednjih 15 godina Blic July 7 2015 lthttpwwwblicrsvestihronikakrvava-srbija-sve-zrtve-5-najvecih-masakara-u-poslednjih-15-godinagxtgys7gt

UN CASA (United Nations Coordinated Action on Small Arms) 2015 International Small Arms Control Standards Glossary of Terms Definitions and Abbreviations

lt httpwwwsmallarmsstandardsorgisacs0120-enpdfgt

UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) 2013 Global Study on Homicide 2013 Trends Contexts Data Vienna UNODC lt httpswwwunodcorgdocumentsgshpdfs2014_GLOBAL_HOMICIDE_BOOK_webpdfgt

UNDP (United Nations Development Programme) 2008 How to Guide Small Arms and Light Weapons Legislation Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lthttpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9SALWGuide_Legislationpdfgt

UNDP 2008a How to Guide The Establishment and Functioning of National Small Arms and Light Weapons Commissions Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lt httpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9UNDP20SALW20Com-missionspdfgt

UNDP 2012Study on Family Violence and Violence Against Women in Montenegro Podgorica UNDP httpwwwmeundporgcontentmontenegroenhomelibrarysocial_inclusionDomesticViolenceStudyhtml

WHO 2012 Understanding and addressing violence against women - Femicide lthttpappswhointirisbitstream10665774211WHO_RHR_1238_engpdfgt

WHO UNDP UNODC 2014 Global Status Report on Violence Prevention 2014 Geneva WHO

lt httpwwwwhointviolence_injury_preventionviolencestatus_report2014engt

Zaštitnik gradjana 2016 Utvrđenje i sistemske preporuke lt httpwwwZaštitnikrsindexphp2012-02-07-14-03-334833-2016-07-28-08-59-32gt

Shtojcat 67

64 ShtojcA 4 pyeteumlSori

1 teuml dheumlna teuml peumlrgjithShme

2 teuml dheumlna teuml ndara SipaS gjiniSeuml

2015 2014 2013 2012 2011

Numri total i incidenteve me armeuml zjarri1

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml ligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml jashteumlligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml shoqeumlruara me vdekje

sup1 Incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml Vrasje vrasje neuml rrethana reumlnduese vrasje e mbetur neuml tentativeuml veteumlvrasje veteumlvrasje e mbetur neuml tentativeuml shkaktim i rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlna me armeuml zjarri neuml mjedise publike mbajtje e armeumlve teuml zjarrit pa autorizim zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumls ose mjeteve teuml rrezikshme dhuneuml neuml familje

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri

viktimat e vrasjeve me paramendimsup1

viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri

Zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Shtojcat68

sup1 Vrasja me paramendim peumlrcaktohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdfsup2 Partneri intim mund teuml jeteuml bashkeumlshortibashkeumlshortja ish-bashkeumlshortiish-bashkeumlshortja partneriish-partneri i dashurie dashura ish-i dashu-

riish-e dashura

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml mbajtur armeuml zjarri

Numri i personave teuml vrareuml nga partneri i tyre intimsup2

Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim

Numri i personave teuml cileumlt doreumlzuan SALW-e gjateuml fushatave teuml grumbullimit

2015 2014 2013 2012 2011

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri peumlr arsye teuml dhuneumls neuml familje

Gra burra

Aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve

Shtojcat 69

3 gjinia dhe mOSha

2015

Autoreumlt meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

Autoret femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

Shtojcat70

65 ShtojcA 5 LiStA e figurAve tAbeLAve dhe kutive

figurat

Figura 1 Peumlrqindja e viktimave teuml vrareuml meshkuj dhe femra dhe e meshkujve dhe femrave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim

Figura 2 Raporti i vrasjeve sipas mekanizmave i peumlrllogaritur nga OBSH (2012)

Figura 3 Peumlrqindja e viktimave burra dhe gra teuml vrasjeve me paramendim

Figura 4 Shkalla e vrasjeve Mesatarja 2007-2012

Figura 5 Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml 2015

Figura 6 Viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Figura 7 Pjesa e vrasjeve me armeuml zjarri peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 8 Raporti i vrasjeve nga partnereumlt intimeuml peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 9 Raporti i vrasjeve teuml grave me armeuml zjarri nga partnereumlt intimeuml

Figura 10 Shpeshteumlsia e pasojave fatale sipas llojit teuml incidentit - Serbi

Figura 11 Proneumlsia e armeumlve sipas gjiniseuml

Figura 12 Autoreumlt dhe viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls neuml Shqipeumlri Kosoveuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Figura 13 Cila eumlshteuml arsyeja kryesore se pse familja juaj NUK do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndash Neuml peumlrgjitheumlsi nuk i kam qejf armeumlt

tabelat

Tabela 1 Viktimat e vrasjeve me paramendim sipas gjiniseuml

Tabela 1a Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 2 Viktimat e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 3 Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim sipas gjiniseuml

Tabela 4 Vrasjet e grave nga partneri intim neuml Serbi

Tabela 5 Bosnjeuml-Hercegovineuml Numri i lejeve teuml dheumlna peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit

Tabela 6 Problematikat gjinore neuml objektivat e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

Tabela 7 Peumlrgjigjet me politika neuml strategjiteuml peumlr SALW-et ndaj problematikave kryesore teuml politikave

kutiteuml

Kutia 1 Vrasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguria e komunitetit neuml Serbi

Kutia 2 Zyrtareumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtarakeumlt dhe dhuna neuml familje

Kutia 3 Veteumlvrasja dhe armeumlt e zjarrit

Kutia 4 Iniciativat e reja

Kutia 5 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml

Kutia 6 Strategjiteuml peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje dhe SALW

Kutia 7 Inkuadrimi i dhuneumls

Kutia 8 Problematikat e tjera ligjore - Kufiri i mosheumls peumlr marrjen e autorizimit peumlr leje

i Autori intervisteuml telefonike me Ermin PestonZeumlvendeumlsministeumlr Ministria e Siguriseuml seuml Bosnjeuml-Hercegovineumls 5 tetor 2016ii Intervisteuml telefonike e autorit me Marina Iles zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml

Gjinore 22 shtator 2016

SHEumlNImE

• Blank Page
• 1 Hyrje
• 11 Rreth keumltij studimi
• 111 Qeumlllimi13
• 112 Objektivat
• 113 Objekti
• 114 Metodologjia
• 115 Sfidat dhe kufizimet13
• 116 Struktura
• 12 Peumlrkufizime
• 2 Ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et-Problemati katkryesore t13euml politikave
• 21 Pranimi i lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe 13SALW-ve
• 22 Problematikat kryesoreteuml13 politikave
• 221 Gjinia dhe efektet e armeuml ve teuml 13vogla
• 222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat krye13sore
• 223 Dhuna neuml13 familje
• 224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria 13dhe kultura
• 225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml t13yre
• 226 Gjinia dhe proceset 13politike
• 3 Peumlrgjigjja mepolitika - Rishikimi i 13dokumenteve
• 31 Strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe problematikat kryesore teuml politikave gjinore13
• 311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore13
• 312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet g13jinore
• 313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe 13objektiva
• 314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete13
• 315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtoh13en
• 317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte13
• 32 Kuadri ligjor peumlr SALW-et Reumlndeumlsia e lufteumls kundeumlr dhuneumls neuml 13familje
• 321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri13
• 322 Dhuna neuml familje dhe heqja earmeumlve t13euml zjarrit
• 323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW13
• 324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika13
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 33 Kuadri ligjor dhe strategjik peumlr barazineuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe kontrolli i SALW-ve13
• 4 Peumlrmbledhje e gjetjeve 13kryesore
• 411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln 13Juglindore
• 412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore13
• 5 Rekomandime13
• 511 Mbledhja e teuml 13dheumlnave
• 512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitjae njeuml mjedisi teuml 13peumlrshtatsheumlm
• 513 Hulumtimi dhe menaxhimi i 13njohurive
• 514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore13
• 6 Shtojcat13
• 61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml 13shqyrtim
• 62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve13
• 63 Shtojca 3 Referencat13
• 64 Shtojca 4 Pyeteumlsori13
• 65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave 13dhe kutive

4 Peumlrmbajtja

1 Hyrje 9

11 rreth keumltij studimi 9

111 Qeumlllimi 9

112 Objektivat 9

113 Objekti 10

114 Metodologjia 10

115 Sfidat dhe kufizimet 10

116 Struktura 11

12Peumlrkufizime 11

2 CcedileumlshtjetgjinoredhesALW-et-ProbLemAtikAtkryesoreteumlPoLitikAve 13

21PranimiilidhjevendeumlrmjetgjiniseumldhesALW-ve 13

22 Problematikat kryesore teuml politikave 14

221 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 14

222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat kryesore 15

223 Dhuna neuml familje 22

224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria dhe kultura 30

225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml tyre 35

226 Gjinia dhe proceset politike 36

3 PeumlrgjigjjAmePoLitikA-rishikimiidokumenteve 38

31strategjiteumlpeumlrkontrollinesALW-vedheproblematikatkryesoreteumlpolitikavegjinore 38

311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore 39

312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet gjinore 40

313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe objektiva 40

314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete 41

PEumlRmbAJTJA

5Peumlrmbajtja

315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtohen 42

316 Gjurmimi i ndryshimeve - monitorimi dhe vlereumlsimi 44

317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte 45

32kuadriligjorpeumlrsALW-etreumlndeumlsiaelufteumlskundeumlrdhuneumlsneumlfamilje 47

321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri 47

322 Dhuna neuml familje dhe heqja e armeumlve teuml zjarrit 48

323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW 49

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika 51

325 Praktikat e mira Australia dhe Kanadaja 53

33kuadriligjordhestrategjikpeumlrbarazineumlgjinoreneumlevropeumlnjuglindoredhekontrolliisALW-ve 54

4 PeumlrmbLedhjeegjetjevekryesore 56

411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln Julindore 56

412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore 56

5 rekomAndime 58

511 Mbledhja e teuml dheumlnave 58

512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 59

513 Hulumtimi dhe menaxhimi i njohurive 59

514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore 60

6 shtojcAt 61

61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml shqyrtim 61

62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve 62

63 Shtojca 3 Referencat 63

64 Shtojca 4 Pyeteumlsori 67

65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave dhe kutive 70

Paratheumlnie 7

Shkalla e larteuml dhe peumlrhapja e pakontrolluar e armeumlve teuml vogla e teuml lehta (SALW) eumlshteuml pranuar gjereumlsisht si keumlrceumlnim serioz peumlr sigurineuml e qytetareumlve si nxiteumls i krimit dhe i paqeumlndrueshmeumlriseuml si dhe si ndikues negativ i zhvillimit social dhe ekonomik Kjo vlen veccedilaneumlrisht peumlr Evropeumln Juglindore (EJL)

Prej vitit 2002 PNUD neumlpeumlrmjet SEESAC-ut ka mbeumlshtetur peumlrpjekjet peumlr tiu peumlrgjigjur keumltij keumlrceumlnimi peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe atyre teuml politikave dhe peumlrmes ngritjes dhe veumlnies neuml funksionim teuml mekanizmave institucionaleuml Puna joneuml peumlr mbeumlshtetjen e politikave eumlshteuml sofistikuar gjithnjeuml e meuml shumeuml neuml harmoni me nevojat e aktoreumlve neuml rajon

Ndeumlrkoheuml qeuml eumlshteuml arritur progres dometheumlneumls integrimi i perspektiveumls gjinore ka mbetur pas dhe ende nuk eumlshteuml kthyer neuml pjeseuml integrale teuml strategjive teuml veumlna neuml zbatim peumlr trajtimin e shkaqeve dhe pasojave teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Pavareumlsisht angazhimeve teuml shumta neuml nivel global dhe kombeumltar kjo sfideuml eumlshteuml trajtuar veteumlm pjeseumlrisht me peumlrpjekjet e vazhdueshme peumlr kontrollin e SALW-ve Nga pikeumlpamja gjinore eumlshteuml ende e veumlshtireuml teuml imagjinohet njeuml ccedileumlshtje meuml dometheumlneumlse peumlr ccedileumlshtjet gjinore sesa peumlrdorimi dhe keqpeumlrdorimi i SALW-ve

Neuml EJL ashtu sikurse kudo burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml mbajteumlsve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml atyre qeuml i peumlrdorin dhe shpesh i keqpeumlrdorin ato Burrat peumlrbeumljneuml edhe shumiceumln e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri Neuml rastin kur janeuml viktima vraseumlsit e tyre janeuml meuml seuml shumti meshkuj teuml tjereuml Por armeumlt e vogla dhe teuml lehta kaneuml gjithashtu efekte negative peumlr sigurineuml dhe mireumlqenien e grave Grateuml rralleuml zoteumlrojneuml armeuml veumlshtireuml

se i peumlrdorin ato dhe ndryshe nga burrat ato janeuml shumeuml hereuml meuml tepeumlr viktima sesa autore Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht e qarteuml neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Shumica e dhuneumls me armeuml kundeumlr grave kryet nga partnereuml aktualeuml ose teuml meumlparsheumlm dhe prania e njeuml arme zjarri rrit neuml meumlnyreuml dramatike mundeumlsineuml e njeuml pasoje fatale Rrjedhimisht ka meuml shumeuml mundeumlsi qeuml grateuml ta shohin pranineuml e njeuml arme zjarri si keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e tyre dhe teuml familjeve teuml tyre

Eumlshteuml e habitshme sesi politikat qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve qeumlndrojneuml ende neuml heshtje peumlr sa i peumlrket keumltyre lidhjeve dhe nuk arrijneuml teuml pranojneuml se disa ccedileumlshtje sigurie i prekin grateuml dhe burrat neuml meumlnyra teuml ndryshme Ky raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL duke i beumlreuml keumlto peumlrpjekje meuml pak efikase peumlr sa i peumlrket ofrimit teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt pavareumlsisht neumlse janeuml gra burra vajza apo djem - duke penguar arritjen e Objektivave teuml Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm nr 5 (Arritja e baraziseuml gjinore dhe fuqizimi i teuml gjitha grave dhe vajzave) dhe 16 (Nxitja e shoqeumlrive paqeumlsore ofrimi i mundeumlsiseuml peumlr drejteumlsi peumlr teuml gjitheuml dhe ngritja e institucioneve teuml efektshme llogaridheumlneumlse dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse neuml teuml gjitha nivelet)

Uneuml sinqerisht shpresoj se gjetjet e paraqitura neuml keumlteuml raport do teuml nxisin debat teuml meumltejsheumlm Politikat neuml keumlteuml fusheuml nuk duhet teuml shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore neumlse shoqeumlriteuml duan tu peumlrgjigjen me efektivitet ccedileumlshtjeve teuml ndeumlrlikuara teuml siguriseuml me teuml cilat peumlrballen Prandaj shpresoj qeuml ky raport dhe paketa qeuml e shoqeumlron ateuml teuml sjelleuml njeuml ndryshim neuml qasje dhe teuml ccedilojeuml neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve

PARATHEumlNIE

Cihan SultanoğluNdihmeumls Administratore dhe Drejtore e Zyreumls Rajonale peumlr Evropeumln dhe Bashkeumlsineuml e Shteteve teuml Pavarura teuml Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim

Hyrje 9

11 RReth keumltij studimi

111 Qeumlllimi

Qeumlllimi i keumltij studimi eumlshteuml qeuml teuml kontribuojeuml neuml rritjen e reagimit gjinor teuml politikave qeuml rregullojneuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore (EJL)

Studimi keumlrkon teuml rriseuml ndeumlrgjegjeumlsimin rreth lidhjeve qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe armeumlve teuml vogla neuml EJL Ai eumlshteuml menduar kryesisht peumlr aktoreumlt kryesoreuml dhe publikun e gjereuml ekspert dhe identifikon tendencat kryesore dhe boshlleumlqet neuml reagimin e politikave Duke u mbeumlshtetur neuml keumlto gjetje studimi propozon njeuml instrument praktik qeuml synon teuml mbeumlshteseuml zhvillimin e informuar dhe teuml bazuar neuml prova teuml politikave me ndjeshmeumlri gjinore e peumlr rrjedhojeuml teuml kontribuojeuml neuml zhvillimin e kapaciteteve teuml hartuesve teuml politikave peumlr SALW-et neuml rajonin e EJL si dhe neuml efektivitetin e peumlrgjithsheumlm teuml politikave peumlr SALW-et

Peumlrtej keumlsaj gjetjet e keumltij studimi duhet teuml sheumlrbejneuml si bazeuml peumlr nisjen e njeuml dialogu ndeumlrmjet politikeumlbeumlreumlsve mbi rolin e normave sociale dhe praktikave dominuese gjinore dhe mbi rreziqet specifike me teuml cilat peumlrballen grateuml burrat djemteuml dhe vajzat peumlr sa i peumlrket SALW-ve

112 Objektivat

Objektivat e studimit janeuml

1 Harteumlzimi i problematikave gjinore teuml lidhura me SALW-et neuml peumlrgjitheumlsi me fokus teuml veccedilanteuml Evropeumln Juglindore (Kapitulli 2)

2 Vlereumlsimi neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL (kuadrot ligjoreuml dhe strategjike) si dhe vlereumlsimi neumlse ccedileumlshtjet e SALW-ve trajtohen neuml politikat peumlr barazineuml gjinore dhe neuml politikat kundeumlr dhuneumls me bazeuml gjinore (Kapitulli 3)

SEESAC eumlshteuml nismeumltar i zhvillimit teuml keumltij studimi mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et si pjeseuml e qasjes seuml tij teumlreumlsore dhe teuml integruar ndaj kontrollit teuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta dhe neuml reformeumln neuml sektorin e siguriseuml me qeumlllimin afatgjateuml peumlr teuml rritur ndeumlrgjegjeumlsimin peumlr ccedileumlshtjet gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e armeumlve neuml EJL Raporti dhe instrumenti qeuml e shoqeumlron ateuml janeuml zhvilluar brenda kuadrit teuml Vendimit teuml Keumlshillit teuml BE-seuml 2013730CFSP Ato janeuml produkti i teuml kuptuarit teuml faktit se peumlrpjekjet praktike qeuml peumlrpiqen teuml ofrojneuml peumlrfitime peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt qofshin keumlta gra burra vajza ose djem beumlhen teuml pavlefshme neumlse perspektiva e baraziseuml gjinore nuk merret parasysh ploteumlsisht

Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL Keumlto politika meuml seuml shumti i shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore dhe peumlr rrjedhojeuml shumica e masave peumlr kontrollin e SALW-ve nuk marrin parasysh nevojat e ndryshme teuml siguriseuml dhe shqeteumlsimet e grave burrave vajzave dhe djemve Kjo pengon suksesin e masave teuml ndeumlrmarra peumlr teuml garantuar sigurineuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

Raporti hedh driteuml mbi lidhjet shumeumlplaneumlshe qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve duke theksuar meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat ccedileumlshtjet gjinore formeumlsojneuml rreziqet sjelljet dhe praktikat qeuml lidhen me armeumlt e vogla dhe teuml lehta dhe duke neumlnvizuar nevojeumln peumlr integrimin e perspektiveumls gjinoreuml neuml kuadrot ligjoreuml dhe ato teuml politikave peumlr SALW-et Instrumenti shoqeumlrues peumlrpiqet teuml peumlrkthejeuml rekomandimet e peumlrgatitura mbi bazeumln e provave neuml masa praktike dhe specifike peumlr kontekstin gjinor Kjo duhet teuml ndihmojeuml ndjesheumlm politikeumlbeumlreumlsit teuml garantojneuml qeuml teuml gjitha ndeumlrhyrjet e lidhura me SALW-et teuml integrojneuml ccedileumlshtjet gjinore

1 HyRJE

Hyrje10

3 Identifikimi i praktikave meuml teuml mira teuml politikeumlbeumlrjes teuml cilat peumlrfshijneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve si harteumlzimi i faktoreumlve qeuml kontribuojneuml neuml keumlto iniciativa (Kapitujt 3 dhe 4)

4 Ofrimi i rekomandimeve teuml bazuara neuml prova dhe i njeuml instrumenti praktik peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et (Kapitulli 5)

Theumlneuml kjo studimi nuk synon teuml analizojeuml zbatimin aktual teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL apo qeuml teuml vlereumlsojeuml ndikimin ose efektet qeuml mund tu atribuohen keumltyre politikave peumlr ndeumlrhyrjet neuml rajon Kur i referohet zbatimit kjo beumlhet kryesisht me synimin peumlr teuml harteumlzuar disa sfida konceptuale teuml lidhura me politikat

113 Objekti

Qeumlllimi analitik - Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport peumlrbeumlhet nga dy pjeseuml

a) Analiza e teuml dheumlnave statistikore teuml disponueshme mbi lidhjet e ndryshme ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve dhe

b) Rishikimi i ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit i strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve i ligjeve strategjive dhe i planeve teuml veprimit peumlr barazineuml gjinore i ligjeve strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave si dhe kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe asaj me bazeuml gjinore

shtrirjagjeografike peumlrcaktohet nga zona e veprimeve teuml SEESAC peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta neuml periudheumln 2013-2016 dhe peumlrfshin Shqipeumlrineuml Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln Moldavineuml Malin e Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml Neuml kapitullin e dyteuml peumlrmenden gjithashtu edhe vende jashteuml rajonit teuml EJL por kjo eumlshteuml beumlreuml kryesisht me qeumlllimin peumlr teuml zbuluar tendenca meuml teuml gjera dhe peumlr teuml beumlreuml teuml mundur krahasimet

114 metOdOlOgjia

Eumlshteuml peumlrdorur njeuml gameuml e gjereuml metodash ndeumlrkoheuml qeuml janeuml zgjedhur mjetet meuml teuml peumlrshtatshme peumlr komponenteumlt e ndrysheumlm teuml studimit Metodat peumlrfshijneuml

bull rishikimiiliteratureumls Njeuml rishikim i gjereuml i literatureumls aktuale dhe relevante dhe i raporteve ndeumlrkombeumltare rajonale dhe specifike peumlr kontekstin si dhe i keumlrkimeve mbi ccedileumlshtjet qeuml lidhen me gjinineuml dhe SALW-et (Shtojca 3)

bull rishikimiidokumentacionit Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit dhe strategjiteuml e planet e veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL u rishikuan peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr SALW-et Gjithashtu eumlshteuml kryer edhe rishikimi i legjislacionit dhe strategjive peumlr barazineuml gjinore dhe i dokumenteve teuml politikave qeuml trajtojneuml dhuneumln me bazeuml gjinore peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml trajtuar ccedileumlshtjet e SALW-ve (Shtojca 2)

bull Intervista gjysmeuml teuml strukturuara me aneumltareuml teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlrfaqeumlsuesit e institucioneve shteteumlrore dhe peumlrfaqeumlsuesit e organizatave teuml grave qeuml punojneuml neuml fusheumln e mbrojtjes seuml grave nga dhuna neuml familje dhe nga dhuna me baza gjinore (Shtojca 1)aneumltareumlt e komisioneve

bull Njeuml pyeteumlsor i hartuar neuml konsultim me peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve peumlrfituese teuml SALW-ve peumlr teuml zbuluar dhe dokumentuar modelet dhe tendencat gjinore qeuml lidhen me ccedileumlshtjet e SALW-ve Pyeteumlsori eumlshteuml peumlrpjekur teuml mbledheuml teuml dheumlna rajonale teuml krahasueshme peumlr aspektet meuml teuml reumlndeumlsishme gjinore teuml SALW-ve teuml tilla si teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml peumlr autoreumlt dhe viktimat e incidenteve me armeuml zjarri zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit viktimat e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri personat qeuml i doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave teuml mbledhjes peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave mes aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe kufizimet neuml procedurat e licencimit peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje U beumlneuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml veccediluar karakteristikat e mosheumls seuml viktimave dhe autoreumlve teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlr teuml pasur njeuml ide meuml teuml qarteuml se si ndeumlrthuret gjinia me mosheumln (Shtojca 4)

115 Sfidat dhe kufizimet

Sfida kryesore metodologjike buron nga mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml rajonin e EJL dhe nga mungesa e njeuml qasjeje teuml unifikuar peumlr mbledhjen e teuml dheumlnave Praktika e mbledhjes seuml teuml dheumlnave eumlshteuml peumlrgjitheumlsisht e pazhvilluar por ajo gjithashtu luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin ashtu sikurse disponueshmeumlria dhe cileumlsia e teuml dheumlnave Peumlr rrjedhojeuml kjo krijon veumlshtireumlsi neuml zbulimin dhe dokumentimin e modeleve dhe tendencave gjinore neuml rajon Peumlr disa probleme akute si psh vrasja e grave dhe dhuna neuml familje ka disa teuml dheumlna teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shpesh mungojneuml teuml dheumlnat meuml elementare peumlr struktureumln gjinore teuml autoreumlve dhe viktimave teuml dhuneumls seuml kryer me armeuml Neuml disa raste legjislacioni peumlr mbrojtjen e teuml dheumlnave personale e peumlrcakton gjinineuml si informacion veccedilaneumlrisht sensitiv dhe peumlr

Referencat peumlr Kosoveumln kuptohen neuml kontekstin e Rezoluteumls seuml Keumlshillit teuml Sigurimit 1244 (1999)

Hyrje 11

shkak teuml kufizimeve ligjore nuk disponohen informacione teuml tilla si numri i grave dhe burrave qeuml keumlrkojneuml teuml pajisen me leje peumlr teuml mbajtur armeuml

Peumlr teuml kapeumlrcyer pjeseumlrisht pengesat qeuml lidhen me statistikat e pamjaftueshme neuml dispozicion teuml ndara sipas gjiniseuml pyeteumlsori i peumlrmendur meuml sipeumlr u konceptua si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml lidhur mbledhjen e teuml dheumlnave me problematikat kryesore teuml politikave teuml peumlrmendura neuml seksionin meuml poshteuml Ai ofron gjithashtu njeuml tablo meuml teuml qarteuml teuml kufizimeve dhe hendeqeve neuml praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave dhe nxjerr neuml pah veumlshtireumlsiteuml qeuml mund teuml hasen neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml zhvilluar politikeumlbeumlrjen mbi bazeumln e provave Pavareumlsisht peumlrgjigjeve teuml mira nga komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve1 duhet teuml merret neuml konsiderateuml fakti se peumlr shumeuml prej tyre kjo ishte hera e pareuml qeuml teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml mblidheshin neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe gjateuml keumltij procesi u haseumln shumeuml sfida nga bazat e teuml dheumlnave josensitive ndaj gjiniseuml qeuml veumlshtireumlsonin mbledhjen e teuml dheumlnave deri te nevoja peumlr ti nxjerreuml teuml dheumlnat manualisht ccedilka peumlrbeumlnte ngarkeseuml shumeuml teuml madhe pune

Peumlrveccedil pyeteumlsorit u peumlrdoreumln njeuml seumlreuml burimesh teuml tjera teuml tilla si raportet dhe bazat e teuml dheumlnave teuml SEESAC-ut UNO-DC-seuml OBSH-seuml Small Arms Survey (SAS - Vrojtimi peumlr armeumlt e vogla) Deklarateumls e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvillimin (DGJ) teuml Rrjetit teuml Grave kundeumlr Dhuneumls etj Peumlr ana-lizimin e ligjeve lidhur me SALW-et dhe me armeumlt e zjarrit neuml EJL u peumlrdor korpusi i SEESAC-ut me legjislacionin rajonal peumlr armeumlt Ky korpus sheumlrben si njeuml udheumlzues peumlr legjislacionin e SALW-ve neuml rajon dhe eumlshteuml i disponuesheumlm neuml gjuheumlt shqip BCMS2 anglisht dhe rumanisht

Sidoqofteuml peumlr shkak teuml disponueshmeumlriseuml seuml kufizuar teuml teuml dheumlnave ky studim nuk peumlrpiqet teuml ofrojeuml njeuml pamje gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr ccedildo shtet dhe territor neuml EJL dhe ky as nuk eumlshteuml qeumlllimi i tij Peumlrkundrazi ai peumlrpiqet teuml niseuml diskutime teuml meumltejshme mbi nevojeumln peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe avancuar praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave si peumlr sa i peumlrket qeumlllimit ashtu edhe disponueshmeumlriseuml seuml teuml dheumlnave

Peumlr njeuml panorameuml meuml teuml ploteuml teuml situatave specifike sipas kontekstit do teuml duhet teuml ndeumlrmerren keumlrkime dhe analiza teuml tjera veccedilaneumlrisht kur beumlhet fjaleuml peumlr bashkeumlveprimin e ndeumlrlikuar teuml regjimeve gjinore dominuese ngjarjeve teuml fundit historike situateumls social-ekonomike dhe politike dhe praktikave aktuale peumlr SALW-et Prandaj raporti rithekson njeuml emergjenceuml teuml sinjalizuar qeuml meuml pareuml neuml keumlrkimin akademik dhe neuml ateuml teuml politikave (Cukier 2009 Schroeder Farr dhe

Schnabel 2005 Alvazzi del Frate 2011 Carapic 2014) sipas seuml cileumls nevojitet njeuml keumlrkim meuml i fokusuar te gjinia peumlr teuml hartuar politika efektive peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml (Doumlnges 2014 f 4)

116 Struktura

Ky raport eumlshteuml i strukturuar neuml kateumlr kapituj Kapitulli i pareuml ofron informacion bazeuml rreth studimit qeumlllimi objektivat audienca dhe objektivi i peumlrmbajtjes seuml tij Peumlrmenden shkurtimisht instrumentet metodologjike kyccedile teuml peumlrdorura dhe sinjalizohen sfidat e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Kapitulli i dyteuml peumlrqendrohet te problematikat kryesore teuml politikave peumlr sa i peumlrket gjiniseuml dhe SALW-ve Ky seksion rishikon njeuml numeumlr teuml madh hulumtimesh ekzistuese mbi aspektet gjinore teuml dhuneumls nga armeumlt e vogla e teuml lehta neuml EJL Seksioni i treteuml peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml analizeumls gjinore teuml kuadrit ligjor dhe strategjik peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL Janeuml marreuml neuml konsiderateuml edhe praktikat e mira teuml zhvilluara neuml vende dhe territore teuml tjera Si peumlrfundim seksioni i fundit peumlrmban rekomandime qeuml bazohen neuml gjetjet kryesore teuml raportit

12 PeumlRkufizime

Gjinia regjimet gjinore rolet gjinore

Neuml keumlteuml raport gjinia kuptohet si njeuml parim thelbeumlsor i cili strukturon rreumlnjeumlsisht jeteumlt e grave dhe burrave Ajo peumlrfshin njeuml paketeuml praktikash qeuml formojneuml njeuml model dominues shpeshhereuml referuar si regjim gjinor ldquoi cili i pozicionon grateuml dhe burrat neuml marreumldheumlnie teuml tilla qeuml karakteristikat e tyre teuml grupit por edhe jeteumlt individuale teuml kuptohen peumlrmes keumltij modeli (Blagojević 2013 f 33) Regjimet gjinore janeuml marreumldheumlnie relativisht teuml strukturuara ndeumlrmjet grave dhe burrave qeuml marrin formeuml neuml rolet dhe identitetet gjinore dhe janeuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social kulturor dhe historik (po aty f 33-37)

Gjinia i referohet roleve sociale - rolet gjinore - dhe sjelljeve teuml cilat neuml njeuml shoqeumlri shihen si teuml peumlrshtatshme peumlr grateuml burrat vajzat dhe djemteuml dhe me pritshmeumlrineuml qeuml teuml gjitheuml ata do teuml respektojneuml normat e lidhura me gjinineuml Prandaj gjinia ka teuml beumljeuml me diferencat sociale ndeumlrmjet grave dhe burrave (dhe jo me ndryshimet biologjike referuar neuml vijim si seksi) Duke qeneuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social ato janeuml teuml ndryshueshme

1 Sheumlnim Neuml momentin e finalizimit teuml keumltij raporti teuml dheumlnat ishin doreumlzuar nga Ministria e Puneumlve teuml Brendshme e Shqipeumlriseuml dhe nga komisionet e SALW-ve teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls Malit teuml Zi dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml Teuml dheumlnave peumlrkateumlse neuml vijim referohen si baza e teuml dheumlnave e SEESAC SEESAC nuk mban peumlrgjegjeumlsi peumlr sakteumlsineuml e informacionit

2 Shkurtimi BCMS i referohet gjuheumls boshnjake kroate malazeze dhe serbe

Hyrje12

me kalimin e koheumls Gjinia nuk i referohet veteumlm grave por i referohet grave dhe burrave vajzave dhe djemve dhe marreumldheumlnies ndeumlrmjet tyre Gjinia peumlrcakton ateuml ccedilfareuml pritet ccedilfareuml lejohet dhe vlereumlsohet peumlr grateuml dhe burrat neuml njeuml kontekst teuml caktuar Ajo peumlrcakton gjithashtu veprimtariteuml qeuml ndeumlrmerren ndeumlrmjet grave dhe burrave qasjen neuml burime dhe kontrollin mbi to si dhe mundeumlsiteuml neuml vendimmarrje (OSAGI 2001) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi eumlshteuml te roli qeuml luan gjinia neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave qeuml lidhen me SALW-et si dhe te rreziqet specifike gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve

Termat integrim gjinor dhe integrim i perspektiveumls gjinore peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tjetrit neuml keumlteuml raport dhe neumlnkuptojneuml procesin e vlereumlsimit teuml pasojave peumlr grateuml dhe burrat nga ccedildo veprim i planifikuar duke peumlrfshireuml legjislacionin politikat ose programet neuml teuml gjitha fushat dhe neuml teuml gjitha nivelet Eumlshteuml njeuml strategji peumlr ti kthyer shqeteumlsimet dhe peumlrvojat e grave dhe teuml burrave neuml njeuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve neuml teuml gjitha sferat politike ekonomike dhe shoqeumlrore neuml meumlnyreuml qeuml grateuml dhe burrat teuml peumlrfitojneuml neuml meumlnyreuml teuml barabarteuml dhe teuml mos keteuml pabarazi Qeumlllimi peumlrfundimtar eumlshteuml teuml arrihet barazia gjinore (ECOSOC 1997 f 2)

dhunakundeumlrgravedhedhunaneumlfamilje

Neuml keumlteuml raport dhuna kundeumlr grave dhe dhuna neuml familje peumlrdoren neuml peumlrputhje me Konventeumln e Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje (neuml vijim referuar si Konventa e Stambollit) Dhuneuml kundeumlr grave neumlnkupton shkeljen e teuml drejtave teuml njeriut dhe njeuml formeuml diskriminimi kundeumlr grave dhe peumlrfshin teuml gjitha aktet e dhuneumls me bazeuml gjinore qeuml rezultojneuml ose mund teuml rezultojneuml neuml leumlndim fizik seksual psikologjik ose ekonomik apo neuml vuajtje peumlr grateuml duke peumlrfshireuml keumlrceumlnimin e kryerjes seuml keumltyre akteve detyrimin ose heqjen arbitrare teuml liriseuml qofteuml neuml publik ose neuml jeteumln privatedhuneumlneumlfamilje janeuml teuml gjitha aktet e dhuneumls fizike seksuale psikologjike ose ekonomike qeuml ndodhin brenda familjes ose njeumlsiseuml familjare ose ndeumlrmjet bashkeumlshorteumlve ose partnereumlve teuml meumlparsheumlm apo teuml tanisheumlm pavareumlsisht neumlse autori ka jetuar ose jo neuml teuml njeumljteumln baneseuml me viktimeumln (2011 f 3)

vrasjaegraveneumlnkupton neuml peumlrgjitheumlsi vrasjen me paramendim teuml grave peumlr shkak se janeuml gra por peumlrkufizime meuml teuml gjera peumlrfshijneuml ccedildo lloj vrasjeje teuml grave ose vajzave (OBSH) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi peumlrqendrohet te vrasja e grave neuml kuptimin meuml teuml ngushteuml teuml vrasjes nga partneri intim si psh vrasja e njeuml gruaje nga partneri i tanisheumlm ose i meumlparsheumlm vrasjaegrave peumlrdoret peumlr tju referuar teuml gjitha rasteve teuml vrasjeve ku femrat janeuml viktima teuml keumltyre akteve (Peumlr meuml tepeumlr diskutim neuml lidhje me operacionalizimin dhe peumlrdorimin e keumltyre termave shih Alvazzi del Frate 2011 f 116 OBSH 2012Racovita 2015 f 89)

Armeuml teuml vogla e teuml lehta (SALW)3 neuml vijim neumlnkuptohen neuml peumlrputhje me Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla (UN CASA 2016 f 13 19) Armeuml teuml vogla janeuml teuml gjitha armeumlt vdekjeprureumlse teuml projektuara peumlr peumlrdorim individual e qeuml mund teuml transportohen nga njeriu teuml cilat nxjerrin ose leumlshojneuml janeuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohen lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlseacute (po aty f 13)

Peumlrqeumlllimeteumlkeumltijraportitermatarmeumlzjarridhe armeuml teuml vogla peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tje-trit

Armeuml e lehteuml4 eumlshteuml ccedildo armeuml vdekjeprureumlse e projektuar peumlr peumlrdorim nga dy ose tre persona qeuml veprojneuml si njeuml grup (edhe pse disa prej tyre mund teuml mbahen dhe peumlrdoren nga njeuml person i veteumlm) e cila nxjerr ose leumlshon eumlshteuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohet lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlse (po aty f 19)

komisionisALW-ve(neuml vareumlsi teuml rajonit dhe teuml procesit mund teuml quhet edhe Pikeuml Kombeumltare Kontakti KomitetKeumlshillAgjenci Kombeumltare peumlr Koordinimin e SALW-ve) eumlshteuml njeuml organ kombeumltar ndeumlrinstitucional peumlrgjegjeumls peumlr hartimin koordinimin zbatimin e politikave dhe peumlr monitorimin e peumlrpjekjeve peumlr trajtimin e teuml gjitha ccedileumlshtjeve qeuml lidhen me SALW-et brenda njeuml territori kombeumltar (PNUD 2008a f 2)

3 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash revolvereumlt dhe pistoletat me veteumlmbushje pushkeumlt dhe pushkeumlt karabineuml automatikeumlt pushkeumlt automatike dhe mi-tralozat e lehteuml si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e vogla antike dhe imitimet e tyre 4 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash mitraloza teuml reumlndeuml granatahedheumls dore neumln tyteuml ose teuml montuar armeumlt portative kundeumlrajrore armeumlt portative

kundeumlrtank pushkeumlt pa zmbrapsje raketahedheumlset kundeumlrtank teuml doreumls dhe sistemet e raketave predhahedheumlset kundeumlrajrore teuml doreumls dhe mortajat e kalibrit meuml teuml vogeumll se 100 milimetra si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e lehta antike dhe imitimet e tyre

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 13

21 PRanimi i lidhjeve ndeumlRmjet gjiniseuml dhe SALW-ve

Veumlllimi gjithnjeuml e neuml rritje i literatureumls dhe i teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml ka kontribuuar ndjesheumlm neuml rritjen e pranimit teuml lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve Siccedil shihet shkalla e madhe e mospeumlrputhjes seuml statistikave tregon se dallimet gjinore neuml mjediset social-kulturore nevojiten peumlr teuml shpjeguar dallimet gjinore neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2013 f 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave eumlshteuml argumentuar se ndikimi i diferencuar qeuml SALW ka te grateuml dhe burrat keumlrkon integrim teuml qeumlndruesheumlm teuml problematikave gjinore neuml legjislacionet dhe kuadrot e politikave peumlr SALW-et (SEESAC 2007a) kjo nevojitet peumlr eksplorimin e dallimeve gjinore neuml meumlnyreuml qeuml teuml zhvillohen strategji teuml peumlrshtatshme kundeumlr keqpeumlrdorimit dhe peumlrhapjes seuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta (Cukier 2009 f 19)

Peumlr teuml rritur kuptimin ose peumlr teuml informuar procesin e politikeumlbeumlrjes janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml vazhdueshme nga shumeuml aktoreuml teuml ndrysheumlm teuml tilleuml si akademikeumlt keumlrkuesit specialisteumlt e teuml drejtave gjinore OJQ-teuml e grave dhe organizatat ndeumlrkombeumltare peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat praktikat gjinore dhe SALW-et ndeumlrthuren me njeumlra-tjetreumln Neuml keumlteuml drejtim keumlrkuesit kaneuml eksploruar ndeumlrveprimin e ndeumlrlikuar ndeumlrmjet gjiniseuml dhe peumlrhapjes rregullimit dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla (Farr dhe Gebre-Wold 2002 Cukier Kooistra dhe Anto 2002 Cukier dhe Cairns 2009) Gjithashtu janeuml beumlreuml shumeuml peumlrpjekje peumlr teuml shpjeguar efektet neuml shumeuml rrafshe teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve me njeuml fokus teuml veccedilanteuml te dhuna ndaj grave e ushtruar neuml kushte konflikti ose jo e veccedilaneumlrisht te lidhjet ndeumlrmjet praniseuml seuml armeumlve dhe dhuneumls neuml familje (AI IANSA OI 2005 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013 Dziewanski LeBrun dhe Racovita 2014) Kaneuml nisur keumlrkime peumlr teuml peumlrcaktuar faktoreumlt qeuml i japin formeuml sjelljes dhe praktikave teuml burrave neuml lidhje me SALW-et ndeumlrkoheuml qeuml veumlmendje e veccedilanteuml i eumlshteuml kushtuar teuml rinjve meshkuj peumlr shkak teuml peumlrfaqeumlsimit teuml larteuml teuml tyre neuml pozicionin e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml dhuneumls me armeuml Duke vepruar keumlshtu janeuml ekzaminuar rreziqet specifike dhe kushteumlzimet shoqeumlrore kulturore dhe ideologjike teuml keumltyre ccedileumlshtjeve (Bevan dhe Florquin 2006 Page 2009 Mankowski 2013) Gjithashtu janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr

analizimin kritik teuml aspekteve gjinore teuml rezolutave traktateve dhe angazhimeve shumeumlpaleumlshe peumlr armeumlt konvencionale dhe peumlr teuml drejtat dhe pjeseumlmarrjen e grave (Farr 2002 Bastick dhe Valasek 2014 Acheson 2015) ose peumlr teuml eksploruar reagimin gjinor teuml legjislacionit peumlr dhuneumln neuml familje neuml njeuml kontekst gjeografik teuml veccedilanteuml (Krkeljić 2007 Dokmanović 2007) Neuml EJL janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml kapeumlrcyer teuml pakteumln pjeseumlrisht mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet ngritjes seuml njeuml baze teuml dheumlnash dhe neumlpeumlrmjet njeuml analize peumlr ndeumlrgjegjeumlsimin gjinor teuml mediave qeuml raportojneuml peumlr dhuneumln e lidhur me armeumlt e zjarrit (SEESAC 2015 SEESAC 2016 SEESAC 2016a) Peumlr sa i peumlrket rezultateve teuml politikave raportet e fundit mundeumlsojneuml ndjekjen e praktikave teuml reja neuml lidhje me rezultatet e programeve teuml veccedilanta neuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj (Abt dhe Winship 2016)

Keumlto fakte kaneuml teumlrhequr njeuml rritje teuml veumlmendjes kritike si neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr keumlrkime teuml tjera peumlr teuml lehteumlsuar meuml tej kuptimin e keumlsaj teme ashtu edhe neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr teuml artikuluar keumlrkeseumln peumlr peumlrpjekje praktike peumlr parandalimin ose ndreqjen e pasojave shkateumlrrimtare qeuml dhuna me armeuml mbi shoqeumlrineuml grateuml burrat djemteuml dhe vajzat Sidoqofteuml pavareumlsisht praktikave teuml reja dhe zhvillimeve meuml teuml fundit inovative teuml tilla si miratimi i Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili u keumlrkon vendeve teuml marrin neuml konsiderateuml rreziqet e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml teuml gjitha njohuriteuml e krijuara nuk kaneuml pasur ende njeuml ndikim teuml mjaftuesheumlm te politikat

Megjithateuml keumlto zhvillime kaneuml shkaktuar njeuml veumlmendje teuml re peumlr keumlteuml ccedileumlshtje dhe kaneuml nxjerreuml neuml pah keumlndveumlshtrime teuml shumta peumlr aspektet e ndryshme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml cilat peumlr pasojeuml keumlrkojneuml qeuml problematikat gjinore teuml merren neuml konsiderateuml me kujdesin e duhur neuml momentin e projektimit teuml zgjidhjeve teuml ndryshme Keumlto aspekte teuml ndryshme mund teuml grupohen neuml peseuml problematika kryesore ku aspektet gjinore luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe kuptimin e praktikave teuml SALW-ve (Cukier 2009)

1 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 2 Dhuna neuml familje (dhe rregullimi i mbajtjes seuml

armeumlve nga civileumlt) 3 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeumlt e vogla 4 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe

rregullimit teuml tyre 5 Gjinia dhe proceset politike

2 CcedilEumlSHTJET GJINORE dhe SALW-et - PRObLEmATIkAT kRyESORE TEuml POLITIkAvE

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve14

Neuml vijim teuml keumltij klasifikimi seksioni tjeteumlr peumlrshkruan shkurtimisht keumlto peseuml aspekte dhe teuml dheumlnat peumlrkateumlse kur disponohen paraqiten neuml meumlnyreuml teuml tilleuml qeuml teuml peumlrcaktohet njeuml lidhje meuml e afeumlrt dhe teuml skicohet konteksti dhe sfidat qeuml paraqesin politikat neuml EJL

22 PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave

221 gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vOgla

Teuml dheumlnat qeuml disponohen peumlr vrasjet neuml teuml gjitheuml boteumln tregojneuml njeuml polarizim teuml mprehteuml peumlr sa i peumlrket

modeleve gjinore teuml vrasjeve dhe diferencimit teuml problematikave teuml siguriseuml peumlr grateuml dhe burrat (UNODC 2013 Racovita 2015) Burrat mbizoteumlrojneuml si neuml rastin e autoreumlve ashtu edhe neuml rastin e viktimave por ata peumlrbeumljneuml njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml personave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim (95) sesa si viktima (79) Shkalla e vrasjeve teuml burrave (97 peumlr 100 000) eumlshteuml rreth 15 hereuml meuml e larteuml se mesatarja globale (62 peumlr 100 000) dhe 36 hereuml meuml e larteuml se shkalla e vrasjeve teuml grave (27 peumlr 100 000) (po aty 2013 f 13 21)

Burimi Studimi Global i UNODC-seuml peumlr Vrasjet 2013

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 15

Nga ana tjeteumlr grateuml kaneuml meuml shumeuml gjasa teuml jeneuml viktima teuml vrasjeve (21) sesa teuml deumlnuara peumlr vrasje (5) (po aty 2013 f 13) Teuml dheumlnat e paraqitura te Barra globale e dhuneumls me armeuml vlereumlsojneuml se grateuml peumlrbeumlnin 16 (rreth 60 000 e shprehur si numeumlr total) teuml viktimave teuml vrasjeve neuml vitin 2012 (Racovita 2015 f 90)

Edhe pse shkalla e vrasjeve ndryshon neuml meumlnyreuml drastike neuml rajone teuml ndryshme raporti burra-gra mbetet thuajse konstant pavareumlsisht vendit apo territorit Shifrat neuml Evropeuml janeuml shumeuml meuml teuml uleumlta krahasuar me mesataret globale por pjesa qeuml zeumlneuml grateuml neuml Evropeuml eumlshteuml meuml e larteuml si peumlr autoreumlt e deumlnuar ashtu edhe peumlr viktimat e vrasjeve - respektivisht 8 dhe 28 (UNODC 2013 f 13)

Peumlr sa i peumlrket armeumlve teuml zjarrit peumlrllogaritjet peumlr peumlrdorimin e tyre si mjet peumlr teuml kryer vrasje luhaten neuml nivel global nga 40 (po aty 2013 f 15) neuml 48 (OBSH UNODC PNUD 2014) ccedilka i beumln ato teuml jeneuml arma meuml e peumlrdorur neuml kryerjen e vrasjeve (UNODC 2013 f 15) Modelet gjinore teuml vrasjeve teuml kryera peumlrmes armeumlve teuml zjarrit ndjekin nga afeumlr modelet e vrasjeve neuml peumlrgjitheumlsi Burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml viktimave teuml aksidenteve qeuml peumlrfshijneuml armeuml zjarri me peumlrllogaritje qeuml arrijneuml deri neuml 90 neuml nivel global (UNP QDH 2007 f 81) dhe 76 neuml Evropeuml (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 27) Por megjithateuml duke pasur parasysh qeuml grateuml janeuml shumeuml meuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara mes blereumlsve zoteumlruesve ose peumlrdoruesve teuml keumltyre armeumlve ato ndikohen neuml meumlnyreuml joproporcionale nga pasojat e armeumlve teuml vogla (Farr 2006 f 17) ndeumlrkoheuml

qeuml eumlshteuml dokumentuar njeuml korrelacion meuml i forteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml femrave sesa midis disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml burrave (Hemenway dhe Miller 2000) Nga perspektiva e politikave qeuml neuml fillim teuml viteve 90 u vu neuml dukje se kjo mospeumlrputhje peumlrbeumlnte njeuml element teuml forteuml peumlr pozicionimin e keumltij debati neuml kuadrin e teuml drejtave teuml njeriut dhe teuml baraziseuml (Cukier)

Keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te rastet fatale duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren si mjet peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike leumlndim emocional frikeuml peumlrdhunim abuzim seksual detyrim dhe forma teuml tjera dhune (UNP QDH 2007 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) teuml cilat mund teuml keneuml pasoja teuml reumlnda te viktimat por qeuml shpesh nuk raportohen ose nuk beumlhen keumlrkimet e nevojshme Shumeuml shpesh keumlto forma dhune ndodhin kryesisht neuml sfereumln private dmth neuml sfereumln familjar (Shaw 2013) dhe tolerohen ose nuk njihen nga institucionet kompetente

222EfEktEtEdifErEncuarateumlSaLW-ve te grateuml dhe burrat neuml ejl tendencat kryeSOre

Peumlr sa i peumlrket metodave teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer vrasje neuml rajonin EJL5 neuml studim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin Siccedil tregohet neuml figureumln 2 neuml Mal teuml Zi (70) dhe neuml Shqipeumlri (66) armeumlt e zjarrit tejkalojneuml ndjesheumlm teuml gjitha metodat e tjera teuml kombinuara seuml bashku ndeumlrkoheuml qeuml neuml Serbi armeumlt e zjarrit janeuml arma meuml e zgjedhur (42) krahasuar

5 Nuk kishte teuml dheumlna teuml disponueshme peumlr Kosoveumln

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve16

Modelet gjinore teuml viktimave teuml vrasjeve me paramendim neuml EJL peumlrngjajneuml me modelet globale - burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln pavareumlsisht vendit apo territorit Sidoqofteuml pjesa qeuml ata zeumlneuml neuml

numrin total teuml viktimave luhatet ndjesheumlm duke variuar nga rreth 23 (Bosnjeuml-Hercegovineuml Serbi) neuml rreth 910 (Shqipeumlri Kosoveuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml)

me armeumlt e ftohta (29) dhe mjetet e tjera (30) Edhe pse armeumlt e zjarrit janeuml peumlrdorur gjereumlsisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (30) dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml (38) diferencat ndeumlrmjet peumlrdorimit

teuml armeumlve teuml zjarrit dhe mjeteve teuml tjera janeuml meuml pak teuml theksuara sesa neuml Mal teuml Zi Shqipeumlri dhe Serbi Veteumlm neuml Moldavi armeumlt e zjarrit peumlrdoren shumeuml rralleuml (8) krahasuar me mjetet e tjera

Burimi OBSH UNODC PNUD Raporti i statusit global peumlr parandalimin e dhuneumls 2014

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 17

Rrjedhimisht pjesa qeuml grateuml zeumlneuml neuml numrin total teuml viktimave teuml vrasjeve luhatet ndjesheumlm neuml rajon (nga 73 neuml Kosoveuml neuml 341 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

dhe 351 neuml Serbi) ccedilka thekson nevojeumln peumlr keumlrkime shteseuml specifike peumlr kontekstin peumlr keumlteuml lloj shpeumlrndarjeje

Burimi UNODC Studimi Global peumlr Vrasjet 2013 teuml dheumlnat peumlr Kosoveumln Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1viktimat e vRasjeve me PaRamendim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 14 54 13 104 20 104 26 131 18 124

kosova 1 14 1 23 1 28 4 28 2 20

mali i Zi 11 40 7 27 12 33 14 24 8 29

IRJ e maqedoniseuml 5 19 10 23 7 15 11 18 4 28

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve18

Siccedil veumlrehet niveli i vrasjeve me paramendim6 neuml vendet e EJL-seuml ka reumlneuml ndjesheumlm duke filluar nga viti 1995 me peumlrfundimin e konflikteve teuml dhunshme dhe nivelet e vrasjeve janeuml ndjesheumlm meuml teuml uleumlta sesa mesatarja globale por gjithsesi mbi nivelet e Evropeumls Pereumlndimore (Carapic 2014 f 1) Veteumlm Moldavia beumln peumlrjashtim e cila ka njeuml nivel vrasjesh pak meuml teuml larteuml se mesatarja globale por shumeuml teuml larteuml krahasuar me nivelin e vendeve teuml tjera neuml rajon

Kur merren neuml konsiderateuml nivelet e vrasjes seuml grave (peumlr 100 000 banoreuml) figura 4 tregon nivele krahasimisht teuml

uleumlta peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe Serbineuml teuml cilat renditen neuml fund teuml listeumls me njeuml shkalleuml shumeuml teuml uleumlt (lt1) ndeumlrkoheuml qeuml Shqipeumlria shfaq njeuml shkalleuml teuml uleumlt (1-3) Moldavia mbetet vendi i veteumlm neumln veumlzhgim me njeuml shkalleuml mesatare qeuml eumlshteuml afeumlrsisht sa kateumlrfishi i shkalleumls evropiane Sidoqofteuml nga perspektiva e politikave ekziston njeuml tendenceuml e dukshme qeuml neuml vendet dhe territoret me nivele teuml uleumlta teuml vrasjes seuml grave shumica e vrasjeve janeuml ndeumlrpersonale teuml kryera nga njeuml partner intim ccedilka keumlrkon reagimin e duhur institucional dhe veumlnien neuml zbatim teuml strategjive specifike qeuml trajtojneuml keumlteuml problem (Racovita 2015 f 88)

6 Vrasja me paramendim peumlrkufizohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdf

Burimi Barra globale e dhuneumls me armeuml - Teuml gjitheuml vlejneuml 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 19

Teuml dheumlnat e mbledhura nga komisionet e SALW-ve neuml EJL evidentojneuml qarteuml se shumica thuajse absolute e incidenteve me armeuml zjarri7 kryen nga meshkujt - 97 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Kosoveuml 98 neuml Shqipeumlri ndeumlrkoheuml qeuml teuml gjitha incidentet e dokumentuara neuml

Mal teuml Zi ishin kryer nga meshkujt Neuml kontrast me keumlteuml incidentet me armeuml zjarri shumeuml rralleuml kryen nga grateuml (2 neuml Shqipeumlri dhe Bosnjeuml-Hercegovineuml 3 neuml Kosoveuml) peumlr teuml mos theumlneuml kurreuml (asnjeuml rast i raportuar neuml Mal teuml Zi) (figura 5)

7 Neuml kontekstin e keumltij studimi incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml vrasjet vrasjet me dhuneuml tentativat peumlr vrasje veteumlvrasjet tentativat peumlr veteumlvrasje sh-kaktimin e rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlnat neuml publik proneumlsineuml kontrollin ose mbajtjen e paautorizuar teuml armeumlve peumlrdorimin e armeumlve ose teuml mjeteve teuml rrezikshme dhuneumln neuml familje

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln dhe Malin e Zi mbulojneuml periudheumln 2011-2015 ndeumlrsa peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml vitin 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve20

Keumlto tendenca janeuml shumeuml teuml qeumlndrueshme me kalimin e koheumls pavareumlsisht vendit ose territorit siccedil tregohet neuml tabeleumln 1

Peumlr sa i peumlrket diferencimit gjinor teuml viktimave tendencat tregojneuml teuml njeumljtin nivel qeumlndrueshmeumlrie (tabela 2) por ngjashmeumlri edhe me tendencat mbizoteumlruese teuml vendeve teuml tjera siccedil tregohet neuml figureumln 6 Sidoqofteuml ndryshimet brenda peumlr brenda rajonit janeuml teuml dukshme Edhe pse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln

deumlrrmuese teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri grateuml peumlrfaqeumlsohen neuml meumlnyreuml joproporcionale neuml mesin e viktimave krahasuar me pjeseumln qeuml zeumlneuml si autore teuml incidenteve me peumlrqindje veccedilaneumlrisht teuml larta neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1aautoReumlt e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

bosnjeuml-Hercegovina 18 817 7 716 19 730 66 956 11 875

kosova 21 749 21 1127 32 1263 28 1210 27 1078

mali i Zi 0 387 0 473 0 406 0 342 0 404

tabela 2viktimat e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 8 38 5 65 Nuk disponohen teuml dheumlna

bosnjeuml-Hercegovina 8 37 6 32 5 37 12 26 3 13

kosova 1 11 1 17 1 25 2

mali i Zi 1 11 2 10 0 6 0 10 2 16

IRJ e maqedoniseuml 2 15 8 13 3 10 4 12 2 19

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 21

Studimet e kryera neuml Serbi Shqipeumlri dhe Kosoveuml ofrojneuml prova shteseuml peumlr efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat Njeuml analizeuml mediatike e kryer neuml Serbi tregoi se burrat kryenin 97 teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlrbeumlnin 83 teuml viktimave Neuml aneumln tjeteumlr grateuml peumlrbeumlnin veteumlm 3 teuml autoreumlve teuml incidenteve por ato peumlrbeumlnin 17 teuml viktimave teuml keumltyre incidenteve (SEESAC 2015 f 13 17) gjeuml e cila konfirmon se i njeumljti model vlen peumlr teuml gjitheuml rajonin

Analiza hedh gjithashtu driteuml mbi ndryshimet qeuml lidhen me gjinineuml neuml pasojat e incidenteve neuml teuml cileumlt peumlrdoren armeuml zjarri Keumlto ndryshime janeuml veccedilaneumlrisht teuml theksuara neuml rastin e Serbiseuml ku vdekja ishte pasoja meuml e zakonshme peumlr grateuml e llogaritur neuml 44 teuml incidenteve me armeuml

zjarri ku peumlrfshiheshin gra ndeumlrsa neuml rastin e burrave pasoja meuml e zakonshme ishte plagosja me 54 e ndjekur nga vdekja e cila ishte pasojeuml neuml 34 teuml incidenteve ku peumlrfshiheshin meshkujt Neuml Shqipeumlri plagosja eumlshteuml pasoja meuml e shpeshteuml si peumlr grateuml (38) ashtu edhe peumlr burrat (399) peumlr teuml gjitha incidentet e konstatuara ndeumlrkoheuml qeuml vdekja eumlshteuml pasoja e dyteuml meuml e zakonshme e llogaritur neuml 261 peumlr meshkujt dhe 296 peumlr femrat Incidentet neuml teuml cilat viktimat janeuml keumlrceumlnuar me armeuml zjarri janeuml pasoja e treteuml meuml e peumlrhapur 197 e incidenteve peumlr meshkujt dhe 259 peumlr femrat (SEESAC 2016 f 24) Peumlr sa i peumlrket pasojave gjetjet e studimit tregojneuml se viktimat femra kaneuml qeneuml shpesh meuml teuml keumlrceumlnuara se meshkujt neuml 444 teuml rasteve krahasuar me 211 qeuml ka qeneuml niveli i keumlrceumlnimit teuml meshkujve (po aty p 25)

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml periudheumln 2014-2015 peumlr Kosoveumln periudheumln 2013-2015 ndeumlrkoheuml qeuml peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe IRJ teuml Maqedoniseuml mbulojneuml periudheumln 2011-2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve22

Vrasjet me armeuml zjarri janeuml meuml teuml shpeshta mes burrave por peumlrbeumljneuml gjithashtu pothuajse gjysmeumln e vrasjeve teuml grave siccedil tregohet neuml figureumln 7

Neuml kontrast me shkalleumln e uleumlt ose relativisht teuml moderuar teuml vrasjeve teuml grave neuml EJL neuml peumlrgjitheumlsi neuml disa pjeseuml teuml rajonit ekziston njeuml peumlrqindje mesatare e larteuml e vrasjeve teuml femrave me armeuml zjarri Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml Sekretariatit teuml Deklarateumls seuml Gjeneveumls nga 48 vendet peumlr teuml cileumlt disponoheshin teuml dheumlna teuml besueshme peumlr periudheumln 2007-2012 neuml Evropeumln Juglindore Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml eumlshteuml e para dhe renditet e dymbeumldhjeta ndeumlrmjet vendeve qeuml janeuml neuml bazeumln e teuml dheumlnave me meuml shumeuml se 40 teuml vrasjeve teuml grave teuml kryera me armeuml zjarri Meuml pas vjen Republika e Serbiseuml e pozicionuar neuml vendin e shtateumlmbeumldhjeteuml ndeumlrkoheuml qeuml Moldavia renditet neuml fund

teuml listeumls neuml vendin e dyzet e dyteuml (Racovita 2015 f 104) Teuml dheumlnat e fundit teuml mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml qeumlndrueshmeumlrineuml e tendenceumls seuml paraqitur neuml figureumln 7 Peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml teuml vogla pasqyron vdekshmeumlrineuml e larteuml qeuml shkaktojneuml armeumlt e zjarritdhepeumlrbeumlnnjeumlargumentteumlforteumlpeumlrkontrollinetyreveccedilaneumlrishtneumlkontekstinedhuneumlsneumlfamilje

223 dhuna neuml familje

Teuml dheumlnat gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml disponueshme nxjerrin neuml pah modele mjaft teuml spikatura gjinore dhe teuml diferencuara teuml dhuneumls ndaj seuml cileumls janeuml teuml ekspozuar grateuml dhe burrat Neuml vareumlsi teuml paramendimit teuml kontekstit teuml motivit instrumentalitetit dhe marreumldheumlnies autor-viktimeuml UNODC-ja i klasifikon teuml gjitha rastet e vrasjeve neuml 1

Figura 7Pjesa e vRasjeve me aRmeuml zjaRRi PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 23

vrasjeqeumllidhenmeaktiviteteteumltjerakriminale (ku qeumlllimi kryesor eumlshteuml teuml gjenerohen teuml ardhura teuml jashteumlligjshme ose peumlr arsye teuml tjera) 2vrasjendeumlrpersonale (teuml kryera nga partneri intimfamiljareuml pa ndonjeuml qeumlllim dyteumlsor por thjesht si meumlnyreuml peumlr zgjidhjen e njeuml konflikti dheose ndeumlshkimin e viktimeumls peumlrmes dhuneumls) dhe 3 vrasjesocial-politike (ku vrasja kryhet peumlr teuml arritur qeumlllime teuml caktuara sociale ose politike teuml lidhura me paragjykimin social axhendat politike ose axhenda teuml tjera social-politike) (UNODC 2013 f 39-49)

Duke marreuml shkas nga statistikat neuml dispozicion vrasjet qeuml lidhen me aktivitete kriminale ose ato qeuml lidhen me axhenda social-politike prekin shumeuml meuml tepeumlr burrat sesa grateuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml aneumln tjeteumlr vrasja ndeumlrpersonale prek grateuml neuml meumlnyreuml joproporcionale Brenda keumltyre modeleve teuml diferencuara grateuml janeuml sheumlnjestra teuml llojeve specifike teuml dhuneumls me bazeuml gjinore si dhuna neuml familje dhe dhuna seksuale (Cukier 2002 f 28) Vlereumlsohet se nga teuml gjitha grateuml qeuml kaneuml qeneuml viktima teuml vrasjeve neuml teuml gjitheuml boteumln neuml vitin 2012 thuajse gjysma e tyre (47) janeuml vrareuml nga partneri intim ose nga familjareuml krahasuar me meuml pak se 6 teuml burrave teuml vrareuml neuml po teuml njeumljtin vit (UNODC 2013 f 14) Peumlr rrjedhojeuml kjo do teuml thoteuml se ndeumlrkoheuml qeuml shumica e burrave keumlrceumlnohet meuml shpesh nga rreziku i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml njohurit e tyre jointim (ose edhe nga persona teuml panjohur) grateuml janeuml meuml teuml rrezikuara neuml kontekstin familjar nga partnereumlt e tyre intimeuml (po aty f 28-29) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml gjithashtu e reumlndeumlsishme teuml theksohet se prevalenca e dhuneumls me armeuml varet shumeuml jo veteumlm nga gjinia e autorit por gjithashtu edhe nga marreumldheumlnia qeuml autori ka me viktimeumln dhe nga vendi i ushtrimit teuml dhuneumls (Sorenson 2006)

Njeuml seumlreuml studimesh paraqesin prova sipas teuml cilave prania e njeuml arme rrit rrezikun e njeuml pasoje fatale peumlr grateuml neuml kontekstin familjar (SAS 2013 Cukier 2006 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) Neuml analizeumln e kryer neuml 26 vende me teuml ardhura teuml larta dhe neuml 10 vende me teuml ardhura mbi mesataren Hemenway dhe Miller dokumentojneuml njeuml korrelacion teuml qarteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve teuml zjarrit dhe shkalleumls seuml vrasjeve - ku ka meuml shumeuml armeuml ka meuml shumeuml vrasje (2000) Neuml SHBA njeuml shtet qeuml ka njeuml prej niveleve meuml teuml larta teuml zoteumlrimit teuml armeumlve 84 e teuml gjitha grave teuml vrara ishin vrareuml me armeuml zjarri (AI IANSA OI 2005 f 11) nivel i cili eumlshteuml mbi dyfishin e mesatares globale Njeuml studim i kryer neuml SHBA tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml prania e njeuml arme neuml shteumlpi rriste me 41 rrezikun e peumlrgjithsheumlm qeuml dikush neuml familje teuml vritej peumlr grateuml neuml veccedilanti ky rrezik thuajse trefishohej - (njeuml rritje prej 272) (po aty f 12) Sipas peumlrllogaritjeve teuml tjera prania e njeuml SALW-i rrit me 5 deri neuml 12 hereuml mundeumlsineuml e pasojave fatale peumlr grateuml

krahasuar me rastet ku nuk ka armeuml zjarri kjo do teuml thoteuml se grateuml e dhunuara kaneuml 5 hereuml meuml shumeuml gjasa qeuml teuml vriten nga dhunuesi i tyre neumlse ky i fundit zoteumlron njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml sulmet neuml dhuneumln neuml familje ku peumlrfshihen armeuml kaneuml 12 hereuml meuml shumeuml gjasa teuml rezultojneuml neuml vdekje krahasuar me rastet kur peumlrdoren armeuml teuml tjera ose forceuml fizike (Qendra Ligjore peumlr Parandalimin e Dhuneumls me Armeuml)

Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml argumentuar se brenda kontekstit meuml teuml gjereuml social teuml pabarazive gjinore ekzistuese SALW-teuml rrisin ccedilekuilibrat e pushtetit dhe peumlrforcojneuml hierarkiteuml sociale teuml cilat u mundeumlsojneuml burrave dominimin mbi grateuml (Farr 2006 f 111) ndash kjo shprehet neuml meumlnyreumln meuml radikale neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls seuml ushtruar nga partneri intim dhe neuml pasojeumln meuml fatale - ateuml teuml vrasjes seuml grave nga partneri intim

Ka disa faktoreuml teuml cileumlt rrisin mundeumlsineuml e pasojave fatale neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim kur peumlrfshihen edhe armeumlt e zjarrit (AI IANSA OI 2005 f 13)

madheumlsia e plageumlve teuml shkaktuara nga shteumlnia me armeuml

kapaciteti i reduktuar i grave peumlr teuml rezistuar shanset e reduktuara teuml grave peumlr tu arratisur ose

teuml personave teuml jashteumlm peumlr teuml ndeumlrhyreuml dhe peumlr ti ndihmuar ato si edhe

shanset meuml teuml larta qeuml njeuml dhunues teuml peumlrdoreuml armeuml neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Campbell 2003)

Armeumlt e zjarrit luajneuml gjithashtu rol neuml rastet e ushtrimit teuml dhuneumls seksuale ose teuml formave teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kushte konflikti ose jo Peumlrveccedil keumlsaj ashtu siccedil peumlrmendet meuml sipeumlr prania e armeumlve teuml zjarrit mund teuml rezultojeuml neuml plagosje dhe gjymtim dhe lidhet me dhuneumln psikologjike ndaj grave nga partnereumlt e tyre dhe qeuml mund teuml marreuml forma teuml ndryshme (keumlrceumlnim frikeumlsim peumlrndjekje etj)

Dhuna kundeumlr grave neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft e peumlrhapur neuml EJL Neuml Shqipeumlri shkalla e peumlrgjithshme e prevalenceumls seuml dhuneumls neuml familje kundeumlr grave (gjateuml gjitheuml jeteumls) eumlshteuml 594 dhuna psikologjike eumlshteuml meuml e shpeshta (582) e ndjekur nga dhuna fizike (237) (INSTAT 2013 f 34) Pothuajse njeuml neuml dy gra neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (472) ka peumlrjetuar teuml pakteumln njeuml formeuml dhune qeuml neuml mosheumln 15 vjeccedil meuml seuml shumti dhuneuml psikologjike (419) dhe fizike (243) (Babović Ginić Vuković Karadinovic 2013 f 13) Teuml dheumlnat e ofruara nga njeuml anketim i kryer neuml Serbi neuml vitin 2010 dokumentojneuml teuml njeumljteumln tendenceuml - prevalenca e peumlrgjithshme e dhuneumls kundeumlr grave llogaritet neuml 542 487 psikologjike dhe 216 fizike

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve24

Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj keumltij problemi veteumlm koheumlt e fundit autoritetet neuml rajon kaneuml filluar ta trajtojneuml sistematikisht keumlteuml ccedileumlshtje peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe strategjikeuml kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe akoma meuml seuml fundmi peumlrmes neumlnshkrimit dhe ratifikimit teuml Konventeumls seuml Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje Pavareumlsisht shenjave teuml rritjes seuml ndeumlrgjegjeumlsimit peumlr dhuneumln neuml familje aspekte teuml ndryshme teuml problemit nuk janeuml studiuar mjaftuesheumlm

ndeumlrkoheuml qeuml praktikat e pamjaftueshme teuml regjistrimit teuml rasteve peumlrbeumljneuml njeuml pengeseuml serioze peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht karakteristikat qeumlllimin dhe prevalenceumln si dhe reagimin institucional Teuml gjitheuml keumlta elementeuml veumlshtireumlsojneuml zhvillimin e meumltejsheumlm teuml zgjidhjeve teuml politikave Si rezultat i peumlrpjekjeve teuml fundit teuml komisioneve teuml SALW-ve neuml EJL po mblidhen disa teuml dheumlna bazeuml peumlr armeumlt e zjarrit dhe dhuneumln neuml familje teuml cilat nxjerrin neuml pah tendencat madhore dhe ravijeumlzojneuml rreziqet specifike gjinore

Siccedil shihet nga tabela 3 dhe figura 8 teuml cilat tregojneuml pjeseumln qeuml zeumlneuml vrasjet nga partneri intim neuml totalin e vrasjeve teuml grave dhe burrave neuml Shqipeumlri Kosoveuml Mal teuml Zi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

dhuna neuml familje me pasojeuml fatale prek neuml meumlnyreuml joproporcionale grateuml dhe ndodh shumeuml rralleuml mes meshkujve duke zeumlneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll neuml numrin total teuml meshkujve teuml vrareuml

tabela 3numRi i PeRsonave teuml vRaReuml nga PaRtneRi intim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 9 2 Nuk disponohen teuml dheumlna

kosova 1 0 0 0 1 1 0 0 2 0

mali i Zi 3 0 4 0 1 1 2 0 1 0

IRJ e maqedoniseuml 2 0 4 2 2 0 5 0 2 2

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 25

Siccedil shihet neuml rastet e niveleve relativisht teuml uleumlta teuml vrasjeve me paramendim dhe teuml vrasjeve teuml grave e cila eumlshteuml njeuml veccedilori e peumlrbashkeumlt e pjeseumls meuml teuml madhe teuml rajonit teuml EJL-seuml shumica e vrasjeve teuml grave neuml EJL lidhen me dhuneumln neuml familje dmth nga partneri intim Brenda periudheumls peseumlvjeccedilare (2011-2015) pjesa qeuml zinin grateuml e vrara nga partneri i tyre intim neuml totalin e grave teuml vrara ishte

41 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml 44 neuml Kosoveuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi teuml gjitha grateuml ishin vrareuml neuml mjedise familjare ccedilkakonfirmonsevrasjangapartneriintimeumlshteumlformameumlezakonshmeevrasjesseuml grave Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml disponoheshin veteumlm peumlr vitin 2015 duke e beumlreuml teuml pamundur gjurmimin e tendencave por qeuml sidoqofteuml llogaritet neuml 64

Figura 8RaPoRti i vRasjeve nga PaRtneReumlt intimeuml PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve26

Peumlr sa i peumlrket keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml gjitha grateuml e vrara neuml kontekstin familjar pjesa e grave teuml vrara me armeuml zjarri nga partneri intim eumlshteuml 33 neuml Shqipeumlri 45 neuml Mal teuml Zi 73 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe 75 neuml Kosoveuml ccedilka konfirmon efektet e forta vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Raportet e organizatave teuml grave teuml cilat shpesh peumlrbeumljneuml teuml vetmin burim informacioni peumlr vrasjet nga partnereumlt intimeuml ofrojneuml gjithashtu informacion i cili tregon lidhje teuml qarta ndeumlrmjet pasojave fatale teuml dhuneumls neuml familje dhe

praniseuml seuml armeumlve Teuml dheumlnat e mbledhura nga Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi qeuml prej vitit 2010 hedhin driteuml mbi keumlto lidhje Neuml vitin 2015 kjo shifeumlr arriti kulmin - 457 e totalit teuml numrit teuml grave teuml vrara neuml kontekstin e dhuneumls neuml familjenga partneri intim ishin vrareuml me armeuml zjarri Duke qeneuml se neuml shumiceumln e rasteve nuk eumlshteuml raportuar neumlse armeumlt e zjarrit teuml peumlrdorura kaneuml qeneuml me leje ose jo nuk mund teuml dilet neuml konkluzione teuml sakta peumlr sa i peumlrket lidhjeve midis vrasjeve dhe armeumlve Sidoqofteuml peumlr shkak teuml peumlrhapjes seuml gjereuml teuml armeumlve teuml jashteumlligjshme duhet teuml nisin keumlrkime teuml meumltejshme peumlr harteumlzimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje

Figura 9RaPoRti i vRasjeve teuml gRave me aRmeuml zjaRRi nga PaRtneReumlt intimeuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 27

Njeuml tjeteumlr studim i kryer neuml Serbi tregon se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje (12) ishte meuml i madh se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin kriminal (11) dhe ishte meuml i madh se ccedildo lloj tjeteumlr incidenti me armeuml zjarri (SEESAC 2015 f 22) Meuml tej probabiliteti i njeuml rezultati fatal neuml rastin e peumlrdorimit teuml njeuml arme zjarri neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

renditej i dyti menjeumlhereuml pas gjuetiseuml dhe ishte shtateuml hereuml meuml i larteuml sesa neuml rastin e incidenteve teuml shkaktuara neuml kontekstin kriminal teuml cilat raportohen meuml shpesh neuml media (po aty f 23) Keumlto teuml dheumlna mbeumlshtesin gjetjet peumlr vendet e tjera teuml peumlrmendura meuml sipeumlr sipas teuml cilave prania e armeumlve teuml zjarrit rrit neuml meumlnyreuml joproporcionale rreziqet qeuml u kanosen grave

Burimi Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls

tabela 4vRasjet e gRave nga PaRtneRi intim neuml seRbi

Numri i grave teuml vrara nga partneri intim

dhe neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Numri i grave teuml vrara me armeuml zjarri

Peumlrqindja e graveteuml vrara me armeuml zjarri

2010 26 10 386

2011 29 12 414

2012 32 11 344

2013 43 13 302

2014 27 8 296

2015 35 16 457

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve28

Gjithashtu grateuml ishin meuml shpesh viktima teuml dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente private sesa neuml ambiente pub-like (psh neuml rrugeuml park pyll fusheuml jashteuml qytetit) ose neuml bare dhe restorante ku meshkujt kaneuml meuml tepeumlr gjasa teuml jeneuml viktima (po aty f 24) Peumlr shembull neuml Kosoveuml dhuna me armeuml kundeumlr grave ndodhte meuml seuml shumti

neuml shteumlpi ose neuml oborr (63 e teuml gjitha mikro-vend-ngjarjeve teuml njohura) ndeumlrkoheuml qeuml kjo ndodhte rralleuml neuml rastin e burrave (236) Peumlrkundrazi burrat ishin meuml shpesh teuml ekspozuar ndaj dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente publike - rrugeuml ose trotuare (459 krahasuar me 148 peumlr grateuml) (SEESAC 2016a)

Figura 10ShpeShteumlSiA e pASojAve fAtALe SipAS LLojit teuml incidentit - Serbi

Burimi SEESAC 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 29

Siccedil u peumlrmend meuml pareuml keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te vrasja e grave ose te vrasja nga partneri intim duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike fizike seksuale ekonomike apo dhuneuml teuml formave teuml tjera si dhe peumlr teuml ushtruar kontroll teuml ploteuml mbi grateuml Teuml gjitheuml keumlta elementeuml kaneuml ndikim negativ neuml sigurineuml e grave Teuml dheumlnat qeuml disponohen konfirmojneuml se keqpeumlrdorimi i SALW-ve eumlshteuml gjereumlsisht i peumlrhapur neuml keumlteuml aspekt Sipas teuml dheumlnave peumlr Kosoveumln nga organizata Medica e cila ofron mbeumlshtetje psikologjike peumlr grateuml qeuml i kaneuml mbijetuar dhuneumls seuml meshkujve neuml 23 teuml keumltyre rasteve ishin peumlrdorur armeuml zjarri (SEESAC 2006 f 27) Njeuml neuml peseuml femra teuml pyetura gjateuml studimit mbi dhuneumln neuml familje neuml Mal teuml Zi tha se autori qeuml i kishte dhunuar zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml neuml 366 teuml incidenteve ato ishin keumlrceumlnuar me njeuml teuml tilleuml Neuml 284 teuml rasteve abuzuesi neuml fakt kishte peumlrdorur njeuml armeuml zjarri gjateuml sulmit (PNUD 2012 f 67) ccedilka mbeumlshtet gjetjet sipas teuml cilave shfaqja e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml shenjeuml peumlr peumlrdorimin e tyre (Alvazzi del Frate 2011 f 131)

Gjetjet e njeuml studimi teuml kryer neuml Serbi peumlr Provinceumln Autonome teuml Vojvodineumls tregojneuml korrelacionin relativisht teuml uleumlt ndeumlrmjet keumlrceumlnimeve teuml kryera me armeuml zjarri dhe veteuml sulmeve qeuml do teuml thoteuml se armeumlt e zjarrit shpesh peumlrfaqeumlsojneuml njeuml mjet keumlrceumlnues (Nikolić-Ristanović 2010) Armeumlt e zjarrit ishin peumlrdorur si mjet keumlrceumlnimi neuml 349 teuml incidenteve ndeumlrkoheuml qeuml neuml 63 teuml rasteve keumlrceumlnimi ka rezultuar neuml sulm Vlen teuml theksohet se studimi tregoi njeuml korrelacion ndeumlrmjet gatishmeumlriseuml peumlr teuml peumlrdorur armeuml zjarri dhe pjeseumlmarrjes seuml autoreumlve neuml lufteumlrakonflikte ushtarake duke qeneuml se 222 e autoreumlve qeuml kaneuml peumlrdorur armeuml zjarri gjateuml incidenteve teuml dhuneumls neuml familje kaneuml marreuml pjeseuml lufteumlrakonflikte ushtarake krahasuar me 88 teuml atyre qeuml nuk kishin marreuml pjeseuml neuml konflikte ushtarake (po aty 2010 f 76) Edhe pse ky aspekt nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm ka prova teuml pakonfirmuara nga Qendra kundeumlr Traumave nga Lufta qeuml tregojneuml se ka njeuml

lidhje ndeumlrmjet pjeseumlmarrjes neuml lufteuml traumeumls seuml shkaktuar nga kjo dhe rritjes seuml mundeumlsive peumlr ndodhi dhune (Beara dhe Miljanović 2007)

kutia 1 vRasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguRia e komunitetit neuml seRbi

Bazuar neuml raportimet neuml media peseuml nga gjashteuml vrasjet masive meuml teuml reumlnda qeuml kaneuml ndodhur neuml Serbi nga viti 2000 e neuml vazhdim janeuml rezultat i drejtpeumlrdrejteuml i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje ose kaneuml peumlrfshireuml vrasjen e njeuml aneumltari teuml familjes apo teuml partnerit teuml meumlparsheumlmaktual Neuml secileumln prej keumltyre peseuml vrasjeve neuml maseuml autori ka qeneuml burreuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml total janeuml vrareuml 40 persona dhe janeuml plagosur 28 teuml tjereuml Grateuml peumlrbeumljneuml shumiceumln (55) e viktimave teuml keumltyre vrasjeve neuml maseuml shifeumlr shumeuml meuml e madhe sesa numri i grave viktima teuml armeumlve teuml zjarrit neuml peumlrgjitheumlsi Neuml teuml pakteumln tre raste kishte prova se peumlrpara vrasjes neuml maseuml autori kishte kryer dhuneuml neuml familje (Taskovic 2016)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve30

224 gjinia dhe keumlrkeSat peumlr armeuml teuml vogLa-burreumlriadhEkuLtura

Peumlrpjekjet peumlr teuml kuptuar dhe trajtuar neuml praktikeuml mbizoteumlrimin e meshkujve neuml radheumlt e autoreumlve dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri meuml seuml shumti kaneuml format specifike teuml burreumlriseuml neuml shoqeumlri si pikeumlnisje teuml tyre Janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml tjera peumlr teuml identifikuar mekanizmat sesi konceptualizimet mbizoteumlruese sociale dhe kulturore teuml burreumlriseuml dhe regjimet gjinore dominuese duke peumlrfshireuml konceptin e burreumlriseuml hegjemonike (Connell) ndikojneuml dhe formeumlsojneuml peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve (Bevan dhe Florquin 2006 QDH UNP 2007 Page 2009 Blagojevic 2013 Mankowski 2013)

Koncepti i burreumlriseuml hegjemonike eumlshteuml peumlrdorur gjereumlsisht peumlr teuml shpjeguar praktikat gjinore teuml lidhura me gjinineuml mashkullore dhe hierarkineuml sociale (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 829) dhe peumlrfshin njeuml seri karakteristikash teuml cilat misheumlrojneuml meumlnyreumln

aktuale meuml teuml nderuar teuml teuml qenit burreuml u keumlrkojneuml teuml gjitheuml burrave teuml tjereuml qeuml ta pozicionojneuml veten neuml lidhje me to dhe ti aspirojneuml ato ndeumlrkoheuml qeuml legjitimojneuml ideologjikisht vareumlsineuml globale teuml grave nga burrat (po aty f 829) dhe teuml disa burrave ndaj disa teuml tjereumlve (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml kuptim ato janeuml si normative ashtu edhe meuml teuml pranuarat nga shoqeumlria edhe pse keumlto karakteristika nuk janeuml neuml fakt meuml mbizoteumlrueset e shoqeumlriseuml (po aty 2009 f 2) Sidoqofteuml ideali luan rolin meuml teuml reumlndeumlsisheumlm neuml kushteumlzimin e konceptit teuml burreumlriseuml dhe neuml atribuimin e disa roleve te meshkujt si psh ai i peumlrkraheumlsit mbrojteumlsit lufteumltarit teuml cilat mund teuml jeneuml dometheumlneumlse peumlr praktikat e SALW-ve Kjo formeuml e burreumlriseuml eumlshteuml historike dhe i neumlnshtrohet ndryshimit e peumlr pasojeuml forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml mund teuml zeumlneuml vend e teuml zeumlvendeumlsojneuml modelin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 833) Peumlr rrjedhojeuml kjo ofron hapeumlsireuml peumlr shndeumlrrimin e keumltyre koncepteve neuml ndeumlrhyrje me politika neuml reduktim teuml dhuneumls dhe peumlrfundimisht neuml transformimin e marreumldheumlnieve teuml pabarabarta gjinore

Sidoqofteuml kur beumlhet lidhja ndeumlrmjet konceptit teuml burreumlriseuml dhe peumlrdorimit apo keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve eumlshteuml thelbeumlsore teuml mos dilet neuml konkluzionin qeuml teuml gjitheuml meshkujt janeuml teuml dhunsheumlm (Connell 2000) dhe qeuml teuml eksplorohet peumlrse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln e zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml autoreumlve teuml incidenteve teuml shkaktuara me to si dhe pse shumica e burrave asnjeumlhereuml nuk peumlrfshihen neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 14)

Siccedil u peumlrmend meuml sipeumlr burreumlria mbizoteumlruese neuml praktikeuml eumlshteuml e ndeumlrtuar peumlrmes njeuml seumlreuml karakteristikash qeuml peumlrfshijneuml sjelljen agresive dhe teuml rrezikshme peumlrmbajtjen emocionale konkurrenceumln heteroseksualitetin (po aty f 15) por gjithashtu edhe kurajeumln fizike dhe emocionale afteumlsineuml peumlr teuml duruar vuajtjet dhe peumlr teuml mos u thyer emocionalisht peumlrballeuml tmerrit (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml merret gjithashtu parasysh edhe pozicioni qendror i kategoriseuml seuml pushtetit Siccedil shihet dhuna mund teuml shkaktohet nga reumlndeumlsia qeuml lidhet me pushtetin neuml marreumldheumlniet shoqeumlrore veprimet dhe eksperienceumln e burrave (Hearn) dhe me peumlrpjekjen peumlr ta ushtruar keumlteuml pushtet Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht dometheumlneumlse neuml situatat kur ka tension ndeumlrmjet perceptimit teuml seuml drejteumls peumlr pushtet zhveshjes nga pushteti dhe gjendja e teuml qenit i kushteumlzuar nga shoqeumlria peumlr teuml keumlrkuar pushtet (Bevan dhe Florquin 2006) Disa prej keumltyre tipareve lidhen drejtpeumlrdrejt me faktoreumlt e shumteuml teuml lidhur me dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 15) duke qeneuml se neuml mungeseuml teuml keumltyre tipareve burreumlria e njeuml mashkulli vihet neuml diskutim (po aty 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj dhuneumls me armeuml eumlshteuml e nevojshme teuml shqyrtohet ndeumlrlidhja mes keumlsaj forme burreumlrie dhe SALW-ve dhe teuml keumlqyren nocionet e burreumlriseuml dhe roli i armeumlve neuml kultureumln e meshkujve si dhe teuml zhvillohet strategji praktike peumlr ndarjen e tyre (Cukier 2009 f 29)

Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri faktoreumlt e ndrysheumlm qeuml ndikojneuml neuml vendimet e burrave peumlr teuml mbajtur dhe peumlr

kutia 2 zyRtaReumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtaRakeumlt dhe dhuna neuml familje

Siccedil eumlshteuml theksuar meuml lart burrat mbizoteumlrojneuml neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Edhe pse kjo ccedileumlshtje nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm neuml EJL dhe nuk ka prova teuml qeumlndrueshme qeuml tregojneuml se oficereumlt e agjencive ligjzbatues janeuml meuml teuml peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje sesa pjesa tjeteumlr e burrave (Djan 2014) ekzistojneuml disa shqeteumlsime qeuml rrisin ceumlnueshmeumlrineuml e grave dhe rrezikun e pasojave fatale ccedilka peumlrbeumln njeuml arsye teuml forteuml peumlr ngritjen e keumlsaj ccedileumlshtjeje Siccedil u tha meuml sipeumlr oficereumlt e policiseuml dhe teuml tjereumlt kaneuml akses teuml drejtpeumlrdrejteuml te armeumlt janeuml trajnuar peumlr ti peumlrdorur ato punojneuml neuml njeuml kultureuml teuml institucionalizuar shumeuml mashkullore dhe kaneuml akses neuml informacion njohin procedurat etj (po aty)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 31

teuml peumlrdorur armeuml variojneuml qeuml nga ndjesia e zhveshjes nga pushteti neuml aspektin social dhe ekonomik dhe nevoja peumlr teuml rivendosur pushtetin peumlrmes peumlrdorimit teuml armeumls nxitja peumlr teuml vepruar neuml peumlrputhje me konceptin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml mjetit peumlr teuml fituar pushtet respekt ose status material deri te mjetet peumlr teuml ruajtur njeuml poziteuml dominuese neuml rrethana qeuml ndryshojneuml (Page 2009 f 3)

Duke pasur parasysh provat statistikore si peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ashtu edhe politikave teuml mundshme peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri veumlmendje e veccedilanteuml duhet tu kushtohet teuml rinjve meshkuj sepse dhuna e burrave lidhet me mosheumln (Hearn dhe Pringle 2006 f 149) dhe mosha dhe gjinia janeuml paralajmeumlrues teuml forteuml teuml sjelljes seuml dhunshme Peumlr sa i peumlrket SALW-ve teuml rinjteuml meshkuj paraqiten neuml njeuml peumlrqindje teuml larteuml joproporcionale neuml cileumlsineuml e viktimave dhe autoreumlve teuml dhuneumls me armeuml zjarri (Bevan dhe Florquin 2006 f 296 UNP QDH 2007 f 82) Teuml rinjteuml meshkuj shpesh e perceptojneuml dhuneumln - veccedilaneumlrisht dhuneumln me armeuml teuml vogla - si meumlnyreuml peumlr teuml arritur njeuml status social dhe ekonomik qeuml meritojneuml ta keneuml Neuml keumlteuml proces armeumlt e vogla mund teuml jeneuml veccedilaneumlrisht josheumlse peumlr ta duke qeneuml se ofrojneuml pushtet peumlrballeuml peumlrjashtimit nga rolet burreumlrore teuml peumlrcaktuara nga shoqeumlria dhe mund teuml jeneuml simbol i forteuml pushteti peumlr teuml rinjeumlt meshkuj teuml margjinalizuar (Bevan dhe Florquin 2006 f 295 296) Sidoqofteuml eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se gjinia e njeuml teuml riu mashkull nuk eumlshteuml peumlrcaktuesi i veteumlm i asociimit teuml tij me dhuneumln me armeuml ose i vullnetit peumlr ta ushtruar ateuml neuml fakt meumlnyra e tij e teuml kuptuarit dhe peumlrdorimi i ideologjive shoqeumlrore dhe kulturore peumlr burreumlrineuml peumlrcakton ndjesheumlm neumlse ai do teuml bjereuml pre e dhuneumls me armeuml (po aty f 301) Theumlneuml kjo eumlshteuml njeumllloj e reumlndeumlsishme qeuml teuml mos neumlnvlereumlsohet roli i kontekstit meuml teuml gjereuml social dhe seria komplekse e faktoreumlve teuml tjereuml qeuml peumlrcaktojneuml neumlse njeuml i ri mashkull do ti drejtohet dhuneumls apo jo Mes keumltyre faktoreumlve studiuesit neumlnvizojneuml kontrollin e dhunsheumlm prindeumlror kontrollin e kufizuar prindeumlror shoqeumlrimin me shokeuml krimineleuml dhunimin qenien deumlshmitar ose peumlrjetimin e dhuneumls neuml shteumlpi ose komunitet etj (po aty f 300) Prandaj gjiniaeumlshteumlnjeumlfaktoriforteumlparalajmeumlruesporbeumlhetvendimtareveteumlmneumlseshoqeumlrohetnganjeumlseumlreumlfaktoreumlshteumltjereumlsocialeuml Zbatimi i keumlsaj qasjeje rrethanore ndihmon peumlr teuml shpjeguar faktin qeuml ndoneumlse teuml rinjteuml meshkuj dominojneuml neuml ushtrimin e dhuneumls me armeuml shumica e tyre nuk peumlrfshihen neuml dhuneuml me armeuml zjarri (po aty f 300) Pavareumlsisht se teuml rinjteuml meshkuj kryejneuml shumiceumln e dhuneumls me armeuml zjarri veteumlm njeuml pjeseuml e vogeumll e teuml rinjve meshkuj eumlshteuml peumlrgjegjeumlse peumlr pjeseumln meuml teuml madhe teuml dhuneumls seuml ushtruar me armeuml (po aty f 298) dhe ky eumlshteuml njeuml element i reumlndeumlsisheumlm peumlr peumlrgjigje me politika sepse peumlrbeumln njeuml argument teuml forteuml peumlr ndeumlrhyrje politikash teuml fokusuara

Rezultati peumlrfundimtar i theksuar nga ky studim eumlshteuml nevoja peumlr ta trajtuar sistemin mbizoteumlrues gjinor si pjeseuml integrale teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve duke ritheksuar se kundeumlrshtimi i lidhjes seuml krijuar nga shoqeumlria ndeumlrmjet armeumlve dhuneumls pushtetit dhe burreumlriseuml eumlshteuml njeuml komponent kyccedil i ccedildo

strategjie parandaluese efektive dhe afatgjateuml (po aty f 296) Gjithashtu roli i mediave dhe edukimit neuml peumlrkrahjen e formimit teuml identiteteve hegjemonike duhet teuml merret parasysh neuml keumlteuml drejtim si dhe i faktoreumlve teuml tjereuml qeuml ndihmojneuml neuml riprodhimin e regjimeve gjinore dominuese

Neuml EJL armeumlt lidhen gjithashtu me burreumlrineuml dhe siccedil theksohet shkalla neuml teuml cileumln armeumlt peumlrcaktojneuml konstruktin gjinor teuml burreumlriseuml ndikon neuml puneumln peumlr kontrollin e SALW-ve (SEESAC 2006a f 23-24) Janeuml beumlreuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml kuptuar dhuneumln e burrave nga brenda konceptit teuml burreumlriseuml hegjemonike dhe studimeve kritike teuml burreumlriseuml por brenda kontekstit specifik social-politik neuml EJL dmth neuml Ballkan (Blagojević 2015)

kutia 3 veteumlvRasja dhe aRmeumlt e zjaRRit

Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml detajuara peumlr vdekshmeumlrineuml neuml Evropeuml peumlr 33 vende evropiane (OBSH) Mali i Zi renditej i pari dhe Republika e Serbiseuml e treta peumlr sa i peumlrket shkalleumls seuml veteumlvrasjeve me armeuml peumlr 100 000 banoreuml Veteumlvrasja eumlshteuml njeuml fenomen i lidhur ngushteuml me gjinineuml dhe shumica deumlrrmuese e veteumlvrasjeve me armeuml kryhet nga meshkujt (96) Peumlr sa i peumlrket llojeve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer veteumlvrasje neuml Serbi vrasja me armeuml dore dominon me 60 teuml rasteve e ndjekur nga pushkeumlt shotguneumltarmeuml meuml teuml meumldha zjarri me 14 (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 24)

Neuml lidhje teuml ngushteuml me shkalleumln e veteumlvrasjeve te burrat eumlshteuml modeli vraseumls-veteumlvrasje ku autori vret njeuml ose meuml shumeuml persona dhe meuml pas kryen veteumlvrasje brenda njeuml periudhe teuml shkurteumlr kohe (Shaw 26 Shumeuml afeumlr shteumlpiseuml) Provat tregojneuml se kjo ndodh meuml shpesh brenda kontekstit teuml njeuml partneri intim ose teuml dhuneumls neuml familje ku burrat janeuml autoreuml dhe grateuml viktima ndeumlrkoheuml qeuml arma e zgjedhur eumlshteuml meuml seuml shumti njeuml armeuml zjarri (po aty f 26-27)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve32

Njeuml studim mbi kushteumlzimin kulturor teuml peumlrdorimit teuml SALW-ve neuml EJL thekson se neuml meumlnyreuml qeuml teuml kuptohet roli i armeumlve neuml peumlrcaktimin e roleve gjinore eumlshteuml e nevojshme teuml kuptohet meumlnyra sesi armeumlt peumlrcaktojneuml marreumldheumlnien mashkull-femeumlr dhe sesi peumlrcaktojneuml rolin e burrit neuml familje dhe neuml shoqeumlri neuml peumlrgjitheumlsi si mbrojteumls dhe gjuetar por edhe si dikush i cili eumlshteuml i afteuml teuml ushtrojeuml pushtet neuml shoqeumlri dhe kontroll mbi grateuml (SEESAC 2006a)

Lidhjet ndeumlrmjet normave kulturore dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve janeuml teuml dyfishta prandaj nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyreumln sesi disponueshmeumlria e mashe e armeumlve teuml vogla formeumlson keumlrkeseumln peumlr to Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml theksohet qeuml neuml vendet ose territoret me proneumlsi meuml teuml uleumlt teuml armeumlve ka njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml burrave qeuml

pohojneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt (Bullgari dhe Moldavi) dhe nuk pati mospeumlrputhje teuml konsiderueshme ndeumlrmjet qeumlndrimit teuml meshkujve dhe femrave ndaj zoteumlrimit teuml armeumlve Meuml tej studimi arrin neuml peumlrfundimin se zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml kryesisht njeuml fenomen mashkullor neuml territoret dhe vendet me nivel teuml larteuml teuml zoteumlrimit teuml armeumlve (teuml tilla si Mali i Zi dhe Serbia) (SEESAC 2006 f 25) Gjithashtu ka prova qeuml tregojneuml se sjellja dominuese e lidhur me armeumlt mund teuml ndikohet meuml tepeumlr nga politikat shteteumlrore ose nga rrethanat social-politike sesa ekskluzivisht nga faktoreumlt qeuml lidhet me traditeumln dhe kultureumln teuml cileumlt shpesh konsiderohen si veteuml-shpjegues ose si teuml veumlshtireuml peumlr tu orientuar (Shwandner-Sievers dhe Cattaneo 2005 f 213-214) Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls zoteumlrimi i armeumlve neuml EJL dominohet bindsheumlm nga meshkujt ashtu sikurse neuml vende teuml tjera

Figura 11PRoneumlsia e aRmeumlve siPas gjiniseuml

Burimi SAS 2014b peumlr Moldavineuml Malin e Zi dhe Serbineuml dhe Baza e teuml dheumlnave e SEESAC peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln dhe Shqipeumlrineuml Peumlr Kosoveumln nuk ka teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml

~

~

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 33

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Neuml Serbi burrat peumlrbeumljneuml 95 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve krahasuar me veteumlm 5 gra ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Moldavi kjo pabarazi gjinore eumlshteuml paksa meuml e larteuml ku burrat peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht 98 97 dhe 96 dhe grateuml peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht veteumlm 2 3 dhe 4 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve Neuml Shqipeumlri zoteumlrimi i njeuml armeuml eumlshteuml thuajse ekskluzivitet i meshkujve Raporti mesatar peumlr teteuml shtete evropiane bazuar neuml teuml dheumlnat qeuml disponohen eumlshteuml 96 burra dhe 4 gra (SAS 2014b)

Me sa duket keumlto diapazone janeuml jo veteumlm teuml qeumlndrueshme por edhe riprodhohen me kalimin e koheumls Siccedil duket nga tabela e meumlposhtme neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls mbizoteumlrimi i burrave neuml blerjen e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml i qeumlndruesheumlm dhe marreumldheumlniet nuk kaneuml ndryshuar shumeuml gjateuml periudheumls peseumlvjeccedilare Tendenca teuml ngjashme vihen re edhe neuml Shqipeumlri e Mal teuml Zi ku grateuml zeumlneuml njeuml pjeseuml edhe meuml teuml vogeumll

Teuml dheumlnat e pakta tregojneuml gjithashtu se neuml kontekste teuml caktuara armeumlt e zjarrit mund teuml luajneuml rol neuml kalimin neuml hapave teuml mosheumls Peumlr shembull hulumtimi i kryer neuml Beograd nga OJQ-ja Balkan Youth Union tregoi se ka njeuml pabarazi teuml theksuar ndeumlrmjet vajzave dhe djemve lidhur me peumlrvojat me armeuml zjarri 29 e djemve dhe 48 e vajzave pohuan se nuk kishin mbajtur kurreuml njeuml armeuml zjarri neuml doreuml (SACISCG 2005) Keumlto teuml dheumlna tregojneuml se teuml rinjteuml meshkuj janeuml disi meuml teuml ekspozuar ndaj SALW-ve gjeuml e cila duhet marreuml parasysh kur teuml hartohen politikat ose masat peumlr keumlteuml qeumlllim Neuml disa zona teuml caktuara gjeografike si neuml veri teuml Shqipeumlriseuml dhe neuml Mal teuml Zi armeumlt e zjarrit kaneuml qeneuml gjithashtu pjeseuml e riteve teuml kalimit neuml mosheumln e pjekuriseuml ndoneumlse teuml dheumlnat janeuml teuml pakta Studimi mbi kultureumln e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore i peumlrmendur meuml lart sjell gjithashtu edhe deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr rolin e armeumlve teuml vogla peumlr shkeleumlsit e rinj neuml mosheuml sidomos neuml drejtim teuml pushtetit pasi ata e shohin armeumln si mjet peumlr teuml mbrojtur statusin e tyre si njereumlz qeuml duhet tia keneuml frikeumln dhe qeuml nuk duhen kundeumlrshtuar (po aty f 23)

tabela 5boSnjeuml-hercegovineuml numri i Lejeve teuml LeumlShuArA peumlr teuml bleReuml aRmeuml zjaRRi

2015 2014 2013 2012 2011

Gra 3 2 1 26 18

burra 97 98 98 4 2

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve34

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 35

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC dhe komisionet e SALW-ve ose nga institucionet peumlrkateumlse teuml Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe teuml Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml konfirmojneuml tendenceumln e qeumlndrueshme teuml peumlrfaqeumlsimit joproporcional teuml teuml rinjve meshkuj ndeumlrmjet autoreumlve dhe viktimave Neuml ccedildo vend dhe territor me peumlrjashtim teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls shumica e incidenteve me armeuml zjarri janeuml kryer nga persona teuml mosheumls 15 deri neuml 29 vjeccedil duke variuar nga 36 neuml Kosoveuml deri neuml 56 neuml Shqipeumlri Peumlr sa i peumlrket viktimave burrat e mosheumls 30 deri neuml 44 vjeccedil dominojneuml keumlteuml grup Sipas provave statistikore eumlshteuml e qarteuml se teuml rinjteuml meshkuj dhe ekspozimi i tyre ndaj sjelljeve teuml rrezikshme keumlrkon politika urgjente Sidoqofteuml peumlr trajtimin efektiv teuml keumlsaj ccedileumlshtjeje nevojiten keumlrkime teuml tjera peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht neuml meumlnyra teuml ndryshme sesi normat kulturore dhe rolet sociale dominuese qeuml u vishen meshkujve ndikojneuml neuml sjelljen ndaj SALW-ve dhe sesi keumlto ndeumlrthuren me statusin social dhe ekonomik perspektivat e puneumlsimit precedenteumlt e meumlparsheumlm kriminaleuml dhe reagimin institucional

Gjithashtu duhet teuml theksohet se shumica e aktiviteteve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit teuml tilla si gjuetia ushtrohen nga burrat dhe se burrat mbizoteumlrojneuml ndjesheumlm neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Sidoqofteuml lidhjet e paqarta dhe teuml dheumlnat e disponueshme nxisin peumlr keumlrkime teuml meumltejshme mbi ndeumlrveprimin e komplikuar ndeumlrmjet burreumlriseuml dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve si peumlr teuml kuptuar meuml mireuml lidhjet ashtu edhe peumlr teuml lehteumlsuar hartimin e politikave reaguese Siccedil shihet nga provat raportet nga politikat qeuml kaneuml si objektiv teuml rinjteuml meshkuj neuml SHBA japin prova qeuml tregojneuml se programet specifike dhe proaktive teuml shoqeumlruara me programe teuml ndeumlrhyrjes neuml sjellje kaneuml qeneuml efikase neuml uljen e dhuneumls me armeuml ndeumlrmjet djemve teuml rinj (Abt dhe Winship 2016)

Si peumlrfundim siccedil u peumlrmend neuml fillim burreumlria nuk eumlshteuml homogjene dhe e pandryshueshme Paralelisht me keumlto tendenca ka alternativa dhe forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml teuml cilat gjithashtu kaneuml funksionuar aktivisht peumlr teuml ndikuar neuml ndryshimin e normave teuml lidhura me burreumlrineuml dominuese qeuml nxisin sjellje teuml rrezikshme Peumlr shembull duhen peumlrmendur grupet ose iniciativat e ndryshme teuml burrave neuml partneritet teuml ngushteuml me iniciativat e OJQ-ve teuml grave teuml tilla si White Ribbon MenEngage HeForShe Rrjeti i Burrave Lider i ngritur nga Sekretari i Peumlrgjithsheumlm i Kombeve teuml Bashkuara ose Centre E8 e cila vepron lokalisht

225 gjinia dhe Qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vOgla dhe rregullim-it teuml tyre

Dallimet gjinore ndeumlrmjet grave dhe burrave peumlr sa i peumlrket SALW-ve mund teuml gjurmohen gjithashtu neuml qeumlndrimet e tyre ndaj armeumlve teuml vogla Mospeumlrputhjet neuml qeumlndrimet e grave dhe burrave neuml keumlteuml aspekt lidhen ngushteumlsisht me eksperiencat e ndryshme teuml burrave dhe grave me armeumlt e vogla me peumlrhapjen gjinore teuml armeumlve neuml shoqeumlri si dhe me debatet peumlr kontrollin e tyre (Cukier dhe Cairns 2009 f 36) Anketimet e kryera neuml rajon tregojneuml se ndryshimet neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve mbeten thuajse teuml qeumlndrueshme pavareumlsisht vendndodhjes Grateuml peumlrgjitheumlsisht janeuml ato ka kaneuml opinion negativ peumlr SALW-et krahasuar me burrat dhe janeuml peumlrgjitheumlsisht meuml teuml prirura teuml peumlrkrahin rregullore meuml teuml forta (po aty f 36-38) Sidoqofteuml peumlrveccedil gjiniseuml nuk duhen anashkaluar teuml tjereuml elementeuml diferencimi ndeumlrmjet qeumlndrimeve teuml mbajtura teuml tilla si faktoreumlt kulturoreuml klasoreuml gjeografikeuml etikeuml dhe racoreuml neuml vareumlsi teuml kontekstit

Grateuml mund teuml luajneuml gjithashtu njeuml rol teuml ndrysheumlm dhe teuml mbeumlshtesin peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit siccedil eumlshteuml dokumentuar neuml disa komunitete por kjo veumlshtireuml se peumlrbeumln ndonjeuml sfideuml peumlr modelet mbizoteumlruese gjinore (Farr 2002 AI IANSA OI 2005 f 6) Neuml rajonin e EJL-seuml grateuml u peumlrgjigjeumln meuml shpesh se burrat duke theumlneuml se nuk do teuml zoteumlronin njeuml armeuml zjarri sepse nuk ju peumllqejneuml armeumlt Peumlr shembull 36 e grave dhe 16 e burrave neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml thaneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi ndryshimi ndeumlrmjet gjinive eumlshteuml edhe meuml i duksheumlm me 51 teuml grave dhe 15 teuml burrave (SEESAC 2006 f 24) Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml grateuml meuml shpesh se burrat thaneuml se zoteumlrimi i njeuml arme zjarri eumlshteuml njeuml keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e familjes meuml tepeumlr se sa njeuml mjet mbrojteumls Njeuml studim neuml Mal teuml Zi tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml edhe grateuml edhe burrat besonin se ka shumeuml armeuml zjarri neuml shoqeumlri grateuml meuml shumeuml se burrat i shihnin ato si rrezik ose si keumlrceumlnim meuml tepeumlr sesa si mjet peumlr teuml mbrojtur familjen - 328 e burrave dhe 43 e grave i konsideronin armeumlt si rrezik peumlr familjet e tyre ndeumlrkoheuml qeuml 328 e burrave dhe veteumlm 148 e grave mendonin se teuml kesh njeuml armeuml neuml shteumlpi rrit sigurineuml e familjes Gjithashtu shumeuml meuml pak gra (202) sesa burra (543) thaneuml se do teuml blinin ligjeumlrisht njeuml armeuml zjarri neuml rast se do tu jepej mundeumlsia

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve36

Figura 13cila eumlshteuml aRsyeja kRyesoRe se Pse familja juaj nuk do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml Armeuml zjArri ndash neuml peumlrgjitheumlSi nuk i kAm qejf Armeumlt

Burimi SEESAC 2007

Ndryshimet neuml qeumlndrime kaneuml njeuml potencial teuml larteuml qeuml teuml ndikojneuml politikeumlbeumlrjen dhe keumlto duhet teuml adresohen siccedil duhet neuml momentin e hartimit dhe zbatimit teuml politikave peumlr SALW-et Deumlshmiteuml tregojneuml reumlndeumlsineuml e kontributit teuml grave neuml programet e grumbullimit teuml armeumlve neuml mjedise dhe pjeseumlmarrje teuml ndryshme duke peumlrfshireuml sigurimin e nevojave specifike neuml ccedilarmatim ccedilmobilizim dhe riintegrim (Schroeder Farr dhe Schnabel 2005) Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml se grateuml neuml EJL luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlto procese Mes atyre qeuml doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave peumlr mbledhjen e armeumlve teuml zjarrit neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml periudheumln 2011-2015 9 ishin gra ndeumlrsa neuml vitin 2015 neuml Malin e Zi peumlrqindja e grave ishte 12 qeuml neuml teuml dy rastet eumlshteuml duksheumlm meuml e larteuml se peumlrfaqeumlsimi i grave mes zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit

226 gjinia dhe prOceSet pOlitike

E lidhur ngushteuml me diskutimin e meumlsipeumlrm eumlshteuml lidhja mes pjeseumlmarrjes peumlrfaqeumlsimit dhe rezultateve teuml politikave peumlr SALW-et Vendosja e problematikave gjinore neuml themel teuml hartimit teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve paraqet njeuml sfideuml peumlr meumlnyreumln e zakonshme sesi hartohen politikat ku aspektet gjinore kalojneuml kryesisht pa u veumlneuml re ose neuml qofteuml se peumlrmenden zakonisht kaneuml shumeuml pak ose aspak ndikim neuml zhvillimin e politikave Neuml keumlteuml meumlnyreuml kjo sfidon kuptimin e zakonsheumlm teuml sjelljeve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit qeuml meuml seuml shpeshti nuk prekin ccedileumlshtjet e modeleve gjinore neuml themel teuml peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve Rrjedhimisht

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 37

ky realitet beumln thirrje peumlr njeuml ndryshim neuml struktureumln e zakonshme teuml aktoreumlve teuml peumlrfshireuml neuml hartimin e politikave qeuml peumlrgjitheumlsisht dominohet nga meshkujt peumlr teuml vendosur njeuml peumlrfaqeumlsim teuml ekuilibruar teuml grave dhe burrave si dhe peumlr pjeseumlmarrjen e organizatave teuml grave dheose specialisteumlt e ccedileumlshtjeve gjinore neuml peumlrcaktimin e axhendeumls peumlr kontrollin e SALW-ve

Siccedil edhe eumlshteuml theksuar tashmeuml grateuml dhe organizatat e grave luajneuml rol jetik neuml vendosjen e opsioneve meuml teuml rrepta neuml lidhje me rregullat e SALW si dhe neuml proceset e ccedilarmatimit Ka fakte teuml bollshme nga vende dhe territore teuml ndryshme si dhe nga mjedise teuml ndryshme neuml situata konflikti ose jo se grateuml janeuml mobilizuar veteuml peumlr teuml frenuar problemin ose neuml mbrojtje teuml zgjidhjeve teuml tyre (Farr 2002 Cukier 2009 UA IANSA IAP 2005) Shembujt qeuml ccediluan neuml kontrolle meuml teuml rrepta teuml SALW-ve neuml Kanada Australi Afrikeumln e Jugut dhe Brazil demonstrojneuml reumlndeumlsineuml e praniseuml seuml grave neuml tryezeuml kur trajtohen problemet e SALW-ve Rasti meuml i njohur eumlshteuml lobimi i Rrjetit teuml Grave IANSA i Lidhjes Ndeumlrkombeumltare teuml Grave peumlr Paqe dhe Liri dhe i Amnesty International peumlr peumlrfshirjen e dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kuadeumlr teuml Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili eumlshteuml traktati i pareuml ndeumlrkombeumltar i armeumlve qeuml detyron vendet teuml vlereumlsojneuml rrezikun e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml

Neuml meumlnyreuml teuml ngjashme organizatat e grave neuml rajonin e EJL kaneuml qeneuml vazhdimisht neuml mbrojtje teuml kontrolleve teuml rrepta teuml SALW-ve neuml kontekstin e rindeumlrtimit dhe demilitarizimit pas konflikteve apo kaneuml lobuar peumlr zgjidhje politike qeuml lidhin peumlrhapjen e SALW-ve me shqeteumlsimet e dhuneumls neuml familje Kjo eumlshteuml arritur peumlrmes iniciativave teuml shumta teuml tilla si rritja e vizibilitetit teuml lidhjes ndeumlrmjet vrasjes seuml grave dhe rolit teuml armeumlve teuml zjarrit (Rrjeti i Grave kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi) krijimi i njeuml peumlrgjigjeje teuml koordinuar institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe pjeseumlmarrja neuml zhvillimin e politikave strategjike peumlr kontrollin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar (Qendra e Grave Autonome) lobimi peumlr dispozitat e ligjit kundeumlr dhuneumls neuml familje qeuml rregullojneuml konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit kur dhuna neuml familje ndodh (organizatat joqeveritare teuml grave neuml Maqedoni) ose aneumltareumlsimi neuml koalicionet ndeumlrkombeumltare kundeumlr dhuneumls me armeuml (Women in Black njeuml aneumltare e IANSA) Peumlrpjekjet e tjera peumlrfshijneuml pjeseumlmarrjen neuml fushata ndeumlrkombeumltare peumlr uljen e efekteve negative teuml armeumlve teuml zjarrit peumlrmes reformave ligjore (Shoqata e Viktimologjiseuml neuml Serbi dhe Gazetareumlt peumlr teuml Drejtat e Feumlmijeumlve dhe Grave dhe Mbrojtjen e Mjedisit neuml Maqedoni iu bashkuan fushateumls seuml IANSA peumlr teuml keumlrkuar kontrolle meuml teuml rrepta peumlr armeumlt e zjarrit) dhe organizimin e aktiviteteve peumlr rritjen e ndeumlrgjegjeumlsimit (Grateuml e Bashkuara teuml Banja Lukeumls)

Edhe pse roli i grave neuml proceset e kontrollit teuml SALW-ve dhe ccedilarmatimit eumlshteuml njohur neuml Rezoluteumln 1325 (2000) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml dhe eumlshteuml ritheksuar neuml disa rezoluta teuml Asambleseuml seuml Peumlrgjithshme teuml OKB-seuml duke peumlrfshireuml edhe Rezoluteumln 2020 (2015) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml ende ka njeuml tendenceuml qeuml organizatat e grave dhe grateuml teuml peumlrfshihen neuml meumlnyreuml teuml pamjaftueshme neuml vendimmarrje dhe hartimin e politikave Kjo eumlshteuml shpesh e lidhur me dominimin tradicional dhe teuml vazhduesheumlm teuml meshkujve neuml institucionet qeuml rregullojneuml dhe zbatojneuml politikat peumlrkateumlse peumlr kontrollin e SALW-ve Siccedil veumlrehet peumlrfshirja e grave organizatave teuml grave dhe artikulimi i perspektivave gjinore mund teuml pengohet edhe nga peumlrkufizimi kryesisht teknik i ekspertizeumls seuml lidhur me SALW qeuml eumlshteuml meuml i fokusuar neuml aspektet teknike teuml SALW ku burrat janeuml ende mbizoteumlrues sesa neuml njohuriteuml e dhuneumls ku grateuml kaneuml ekspertizeuml teuml kahershme e qeuml peumlr pasojeuml i jep formeuml meumlnyreumls neuml teuml cileumln trajtohet njeuml ccedileumlshtje (Cukier 2009 f 42)

Sa i peumlrket peumlrfaqeumlsimit teuml grave dhe burrave neuml komisionet e SALW-ve peumlrfaqeumlsimi i grave eumlshteuml e duksheumlm shumeuml i vogeumll Grateuml peumlrbeumljneuml nga 14 deri 29 teuml aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe burrat udheumlheqin teuml peseuml komisionet neuml EJL

Peumlrveccedil keumlsaj grateuml veccedilaneumlrisht neuml rastin e marreumlveshjeve ndeumlrkombeumltare janeuml pareuml zakonisht si njeuml grup vulnerabeumll (meuml shpesh neuml teuml njeumljtin grup me teuml moshuarit dhe feumlmijeumlt) dhe inkuadrimi automatik dhe fokusimi i grave si viktima vulnerabeumll e teuml pafajshme civile i ekspozon burrat ndaj njeuml dhune teuml meumltejshme dhe u heq grave forceumln dhe teuml drejtat (Acheson 2015 f 9) Sfidat peumlr njeuml pjeseumlmarrje dometheumlneumlse janeuml teuml lidhura edhe me karakteristikat e peumlrgjithshme teuml procesit teuml politikeumls ku ato janeuml teuml peumlrfshira dhe qeuml karakterizohet zakonisht nga njeuml kultureuml institucionale maskiliste (Connell) Edhe pse grateuml dhe burrat jo domosdoshmeumlrish kaneuml mendime teuml ndryshme pozicionet apo ideteuml e grave janeuml shpesh teuml detyruara teuml jeneuml neuml peumlrputhje me perspektiveumln dominuesemdashpeumlrforcuar edhe nga nocionet e dhunshme maskilistemdashneuml meumlnyreuml qeuml teuml merren seriozisht neuml konsiderateuml (po aty f 10)

Peumlr teuml siguruar qeuml parakushtet peumlr integrimin gjinor teuml peumlrmbushen eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml teuml ndiqet dhe teuml eksplorohet meuml tej sesi eumlshteuml institucionalizuar maskilizmi dhe sesi ai drejton hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml mos shpeumlrfillet fakti se ai mund teuml keteuml efekte teuml padukshme mbi meumlnyrat neuml teuml cilat ndeumlrtohen debatet e politikave dhe keumlrkimet (Cukier 2009) Njeuml meumlnyreuml peumlr teuml siguruar se perspektiva gjinore do teuml jeteuml pjeseuml e debatit eumlshteuml teuml garantohet pjeseumlmarrja e organizatave teuml grave institucioneve teuml baraziseuml gjinore dhe e eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 38

3 PEumlRGJIGJJA mE poLitikA - RiShikimi i DOkumENTEvE

31 stRategjiteuml PeumlR kon-troLLin e SALW-ve dhe PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave gjinoRe

Me qeumlllim adresimin e sfidave teuml ndryshme qeuml lidhen me SALW-et dhe peumlr teuml peumlrmbushur detyrimet e tyre ndeumlrkombeumltare

shumica e qeverive neuml EJL koheumlt e fundit kaneuml hartuar dhe miratuar strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml ato Seuml bashku me keumlteuml janeuml ngritur mekanizma institucionaleuml peumlr koordinimin dhe zbatimin e masave teuml planifikuara teuml tilla si komisionet e SALW-ve keumlshillat ose bordet dhe janeuml caktuar pikat e kontakti Neuml koheumln e publikimit strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit ishin miratuar neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (rishikuar neuml vitin 2016 peumlr teuml mbuluar periudheumln 2016-2020) neuml Malin e Zi (2013-2018) neuml Kosoveuml (2013-2016) dhe neuml Ish-

Njeuml kampion gjitheumlpeumlrfshireumls i dokumenteve normative dhe strategjike qeuml rregullojneuml SALW-et eumlshteuml rishikuar neuml meumlnyreuml qeuml teuml vlereumlsohet neumlse dhe neuml ccedilfareuml shkalle perspektiva gjinore eumlshteuml integruar neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL Qasja e ndeumlrmarreuml ishte peumlr teuml shqyrtuar

bull Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr SALW-et

Peumlrveccedil tyre kategoriteuml e dokumenteve neuml vijim janeuml analizuar peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml adresuar ccedileumlshtjet e SALW-ve

bull Ligjet peumlr barazineuml gjinorebull Ligjet peumlr dhuneumln neuml familjebull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr barazineuml gjinore bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave

Njeuml listeuml e detajuar e dokumenteve teuml shqyrtuara gjendet neuml shtojceumln 1

Peumlr lehteumlsi referimi ky kapitull eumlshteuml strukturuar si vijon

bull Analiza e strategjive qeuml rregullojneuml ccedileumlshtjet e kontrollit teuml SALW-ve me qeumlllim identifikimin neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase problematikat kryesore teuml politikave janeuml trajtuar neuml peumlrgjigjet strategjike

bull Analiza e kuadrit ligjor me fokus kryesor ligjet peumlr armeumlt e zjarrit rregullimin e zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga civileumlt dhe dhuneumln neuml familje Ndoneumlse nuk kaneuml qeneuml neuml fokus teuml analizeumls edhe ligjet dhe procedurat e tjera peumlrkateumlse janeuml marreuml neuml shqyrtim kur kjo eumlshteuml pareuml e nevojshme

bull Pikat e hyrjes neuml legjislacionin dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore teuml cilat mund teuml luajneuml rol neuml peumlrpjekjet e kontrollit teuml SALW-ve janeuml peumlrshkruar shkurtimisht

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 39

Republikeumln Jugosllave e Maqedoniseuml (miratuar neuml vitin 2005) Strategjia e Serbiseuml ishte e vlefshme peumlr periudheumln 2010-2015 dhe aktualisht eumlshteuml duke u vlereumlsuar ndeumlrsa neuml Shqipeumlri dhe Moldavi mungojneuml korniza teuml tilla strategjike dhe institucionale Peumlr shkak teuml sfidave teuml ngjashme strategjiteuml peumlr SALW-et dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml neuml rajonin EJL shfaqin disa tipare teuml peumlrbashkeumlta ndeumlrkoheuml qeuml edhe deumlshmojneuml specifika teuml dukshme neuml aspektin e fusheumlveprimit dhe aktiviteteve teuml parashikuara neuml planet e veprimit

Sa i peumlrket baraziseuml gjinore pavareumlsisht teuml dheumlnave teuml peumlrpjekjeve fillestare qeuml janeuml ndeumlrmarreuml peumlr teuml trajtuar lidhjet mes gjiniseuml dhe SALW-ve tendencat mbizoteumlruese teuml integrimit teuml perspektiveumls gjinore zbulojneuml njeuml meumlnyreuml teuml peumlrbashkeumlt neuml teuml cileumln peumlrqaset gjinia (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

Qasja metodologjike neuml analizeumln e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve u peumlrqendrua te

bull Identifikimi i praniseuml seuml angazhimit formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor

bull Identifikimi i peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe prania e veumlzhgimeve gjinore ose aplikimi i analizave gjinore neuml analizimin e situateumls

bull Shqyrtimi i qeumlllimeve dhe veccedilaneumlrisht i objektivave kundrejt reagimit teuml tyre ndaj peseuml problematikave kryesore teuml diskutuara teuml politikave Qeumlllimi dhe objektivi konsiderohen se u peumlrgjigjen problematikave gjinore neumlse ato trajtojneuml neuml meumlnyreuml teuml qarteuml teuml pakteumln njeuml nga problematikat kryesore teuml politikave

bull Shqyrtimi i planeve teuml veprimit peumlr teuml identifikuar neumlse angazhimet e identifikuara janeuml shndeumlrruar neuml masa dhe aktivitete dhe caktime fondesh buxhetore peumlr teuml adresuar problematikat e identifikuara qeuml lidhen me gjinineuml

bull Shqyrtimi i qasjeve teuml monitorimit dhe vlereumlsimit peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse ato ofrojneuml mundeumlsi peumlr ndjekjen e efekteve teuml kuadrit strategjik te grateuml dhe burrat

Neuml vareumlsi teuml maseumls qeuml politikat peumlr SALW-et neuml rajon u peumlrgjig-jen keumltyre problematike propozohet klasifikimi i meumlposhteumlm

bull kuadriipolitikaveteumlpeumlrgjegjshmegjinore peumlrmban njeuml angazhim zyrtar ndaj baraziseuml gjinore dhe integrimit gjinor peumlrdorimi i teuml dheumlnave gjinore dhe veumlzhgimet gjinore janeuml teuml pranishme neuml analizeumln e situateumls neuml lidhje me teuml pakteumln tre problematikat meuml kryesore teuml pakteumln 13 e objektivave dhe aktiviteteve identifikon perspektiveumln gjinore teuml problemit dhe neuml matriceumln e monitorimit dhe vlereumlsimit janeuml zhvilluar treguesit e ndareuml sipas gjiniseuml Neuml keumlteuml grup gjinia peumlrshkon teuml gjitheuml ciklin e politikave qeuml nga projektimi dhe planifikimi deri te vlereumlsimi

bull integrimigjinoringadalsheumlm peumlrmban disa nga elementeumlt e peumlrshkruar meuml lart por pa njeuml qasje koherente dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml integrimit gjinor dhe meuml pak

se 13 e objektivave dhe aktiviteteve peumlr teuml adresuar problematikat gjinore

bull Punapeumlrintegrimingjinornukkanisur asnjeuml nga elementeumlt nuk eumlshteuml i pranisheumlm dhe nuk ka asnjeuml peumlrpjekje sistematike peumlr teuml integruar aspektet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve Reumlndeumlsia e aspektit gjinor peumlr kontrollin e SALW-ve nuk njihet dhe peumlr pasojeuml as nuk janeuml vendosur objektiva dhe as nuk janeuml parashikuar aktivitete neuml planin e veprimit

Teuml gjitha referencat peumlr problematikat kryesore teuml politikave teuml diskutuara neuml Kapitullin 2 janeuml paraqitur neuml tabeleumln 5 me qeumlllimin peumlr teuml matur se sa aktivitetet e planifikuara peumlrputhen me shkalleumln e problemit Peumlr lehteumlsi referimi sheumlnimet neuml keumlteuml seksion janeuml teuml organizuar sa meuml shumeuml qeuml eumlshteuml e mundur neuml peumlrputhje me metodologjineuml e peumlrshkruar meuml lart

311 angazhimi peumlr barazineuml gjinOre

Peumlr sa i peumlrket angazhimit referencat peumlr grateuml dhe burrat dhe barazineuml gjinore janeuml artikuluar formalisht neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 dhe Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml) dhe neuml Strategjineuml peumlr SALW-et dhe Grumbullimin dhe Planin e Veprimit 2013-2016 neuml Kosoveuml (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Kosoveuml)

Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml seksionin Parimet e peumlrdorura peumlr hartimin e strategjiseuml thoteuml se ky dokument strategjik thekson reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml paanshme ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave peumlrkateumls teuml kontrollit seuml bashku me dheumlnien e prioritetit teuml duhur peumlr mbeumlshtetjen e viktimave teuml SALW-ve dhe mbrojtjen e mjedisit (f 9)

Neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml dy referenca peumlrkateumlse janeuml beumlreuml neuml seksionin Parimet e Peumlrgjithshme ku thuhet se objektivat e formuluara neuml strategji do teuml udheumlhiqen nga njeuml grup parimesh ndeumlr teuml tjera edhe nga parimi kushtetues i mbrojtjes seuml teuml drejtave teuml njeriut i cili garanton teuml drejtat e teuml gjitheuml qytetareumlve teuml Kosoveumls dhe neuml veccedilanti teuml grave dhe feumlmijeumlve pa marreuml parasysh peumlrkateumlsineuml etnike gjinineuml mosheumln dhe besimin fetar (f 10) Referenca e dyteuml eumlshteuml beumlreuml neuml seksionin Vizioni dhe Misioni ku promovohet pjeseumlmarrja e grupeve teuml shoqeumlriseuml civile (me fokus teuml veccedilanteuml neuml peumlrfshirjen e grave dhe grupeve vulnerabeumll) neuml hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml strategjive peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin (f 8)

Neuml dokumentet e tjera neuml shqyrtim strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Malin e Zi neuml Serbi dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka asnjeuml referim apo angazhime teuml qarta peumlr barazineuml gjinore ose integrimin e baraziseuml gjinore neuml aktivitetet peumlr kontrollin e SALW-ve Neuml teuml njeumljteumln koheuml nuk ka tregues teuml tjereuml teuml angazhimeve teuml tjera alternative

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 40

peumlr integrimin e vazhduesheumlm teuml aspekteve gjinore neuml peumlrgjigje teuml sfidave teuml SALW

312 teuml dheumlnat e ndara SipaS gjiniSeuml dhe veumlzhgimet gjinOre

Analizat e situatave teuml paraqitura neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve neuml fuqi neuml EJL nuk sigurojneuml prova teuml peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml kur merren neuml shqyrtim sfidat e lidhura me SALW-et Analizat e strategjive teuml SALW-ve tregojneuml se ato zakonisht veprojneuml me njeuml sasi relativisht teuml vogeumll teuml teuml dheumlnave kryesisht peumlr disponueshmeumlrineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml posedim nga civileumlt dhe shteti vlereumlsimet e SALW-ve neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm dhe numri i armeumlve teuml zjarrit teuml konfiskuara apo teuml shkateumlrruara Numri i incidenteve me armeuml zjarri peumlrmendet gjithmoneuml e meuml rralleuml

Neuml dokumentet neuml shqyrtim nuk jepen teuml dheumlna ose statistika peumlr teuml peumlrcaktuar efektet e peumlrhapjes seuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml dhuneumls me armeuml mbi individeumlt Neuml keumlteuml drejtim asnjeuml nga strategjiteuml peumlr SALW-et nuk japin teuml dheumlna peumlr viktimat e dhuneumls me armeuml autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri dhe as peumlr llojet rezultatet dhe karakteristikat e incidenteve me armeuml zjarri Pjeseumlrisht kjo mund teuml kuptohet brenda kufizimeve teuml meumlnyreumls aktuale mbizoteumlruese neuml teuml cileumln hartohen strategjiteuml peumlr SALW-et ku analiza e situateumls sheumlrben si hyrje e dokumentit e cila peumlrmban njeuml panorameuml teuml shkurteumlr teuml problemeve teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve brenda kontekstit teuml dheumlneuml dhe jo njeuml analizeuml reale teuml mbeumlshtetur neuml fakte Neuml keumlteuml drejtim nuk eumlshteuml e qarteuml se deri neuml ccedilfareuml mase analiza meuml gjitheumlpeumlrfshireumlse parapriu zhvillimin e politikave

Njeumlkoheumlsisht nuk ka hapeumlsireuml peumlr peumlrkufizim meuml teuml detajuar teuml problemeve qeuml priren teuml artikulohen meuml gjereumlsisht veccedilaneumlrisht sa i peumlrket lidhjes ndeumlrmjet peumlrhapjes seuml SALW-ve dhe siguriseuml seuml qytetareumlve Si pasojeuml kjo qasje nuk eumlshteuml e favorshme peumlr artikulimin e aspekteve gjinore teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml dokument qofteuml peumlr viktimat autoreumlt ose zoteumlruesit e armeumlve ose teuml dheumlnat peumlr mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime kundrejt SALW-ve ndeumlrmjet burrave dhe grave ose teuml dheumlnat peumlr dhuneumln neuml familje

Peumlr shkak teuml peumlrdorimit shumeuml teuml uleumlt teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka mundeumlsi teuml kufizuara neumlse ka peumlr teuml integruar analizeumln gjinore brenda analizeumls seuml situateumls dhe peumlr teuml identifikuar se si ccedileumlshtje teuml caktuara prekin neuml meumlnyreuml specifike grateuml dhe burrat dhe peumlr teuml beumlreuml lidhjen me peumlrkufizimin e problemit

Teuml vetmet konstatime teuml dokumentuara neuml analizeumln e situateumls janeuml referencat ndaj dhuneumls neuml familje neuml strategjiteuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls Neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e Armeumlve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 pjesa e peumlrgjithshme thekson se prania e armeumlve teuml jashteumlligjshme kontribuon neuml dhuneumln neuml familje (f 2) ndeumlrsa Strategjia e

Kosoveumls konstaton se arma neuml shteumlpi ka meuml tepeumlr gjasa teuml peumlrdoret peumlr teuml keumlrceumlnuar ose leumlnduar fizikisht njeuml aneumltar teuml familjes se sa kundeumlr njeuml shkeleumlsi qeuml vjen nga jashteuml (f 6) Peumlrveccedil keumltyre konstatimeve nuk janeuml parashtruar lidhje teuml tjera ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe keumlrkeseumls peumlr armeuml teuml vogla kultureumls seuml armeumlve dhe burreumlriseuml

Neuml kuadrot strategjikeuml teuml Malit teuml Zi Republikeumls seuml Serbiseuml dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml reumlndeumlsia e ccedileumlshtjeve gjinore eumlshteuml e papeumlrfillshme

313 PeumlrcaktimiiaxhEndeumlS-CcedileumlShtjet gjinOre neuml Qeumlllime dhe Objektiva

Dokumentet strategjike neuml shqyrtim mbulojneuml njeuml gameuml teuml gjereuml teuml aktiviteteve teuml ndryshme teuml ndeumlrlidhura dhe trajtojneuml sfida komplekse lidhur me peumlrhapjen e SALW-ve Ato kryesisht i referohen krijimit teuml kontrollit efikas teuml SALW-ve neumlpeumlrmjet peumlrmireumlsimit teuml kushteve ligjore dhe teknike qeuml parandalojneuml keqpeumlrdorimin e SALW-ve reduktimit teuml SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe peumlrpjekjeve ndeumlrgjegjeumlsuese qeuml priten teuml kontribuojneuml neuml rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml Peumlr shembull neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Serbi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml krijimi i njeuml sistemi kombeumltar unik peumlr kontrollin efikas teuml SALW-ve me qeumlllim reduktimin e armeumlve qeuml mbahen neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme dhe teuml numrit teuml abuzimeve me armeumlt e jashteumlligjshme si dhe rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml neuml teumlreumlsi Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml strategjia keumlrkon teuml garantojeuml njeuml mjedis teuml sigurt dhe teuml kontrollojeuml armeumlt e vogla dhe teuml lehta neuml shoqeumlri me qeumlllim promovimin e kushteve peumlr peumlrmireumlsimin e siguriseuml seuml peumlrgjithshme Neuml Strategjineuml e Kosoveumls vizioni eumlshteuml qeuml Kosova do teuml jeteuml njeuml mjedis i sigurt ku armeumlt e vogla dhe teuml lehta janeuml neuml kontroll Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls ka objektiva specifikeuml dhe asnjeuml qeumlllim teuml peumlrgjithsheumlm teuml artikuluar ndeumlrsa neuml Mal teuml Zi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml zhvillimi i peumlrgjithsheumlm i sistemit efikas teuml kontrollit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta dhe municioneve neuml teuml gjitha segmentet e tij

Neuml meumlnyreumln si janeuml paraqitur qeumlllimet e peumlrcaktuara neuml kuadrin strategjik peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore i japin peumlrpareumlsi detyreumls komplekse teuml krijimit teuml kushteve paraprake ligjore politike dhe teknike peumlr sistemin efikas teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe rritjes seuml siguriseuml seuml qytetareumlve Neuml keumlteuml drejtim ato i kushtojneuml reumlndeumlsi nevojave teuml burrave dhe grave pavareumlsisht se nuk ka njeuml angazhim teuml shprehur se dallimet do teuml merren neuml konsiderateuml E njeumljta gjeuml vlen dhe peumlr objektivat Pavareumlsisht se shumeuml nga objektivat kaneuml reumlndeumlsi direkte peumlr problematikat kryesore teuml politikave aspektet gjinore nuk peumlrmenden shprehimisht dhe neuml asnjeuml prej strategjive nuk ka njeuml objektiv qeuml i referohet drejtpeumlrseumldrejti ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 41

Megjithateuml edhe neuml ato strategji qeuml beumljneuml peumlrpjekje peumlr teuml integruar ccedileumlshtjet gjinore qasja mbizoteumlruese shpesh nuk eumlshteuml koherente pra peumlr shembull njeuml objektiv i caktuar nuk peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml ti peumlrgjigjet problematikave gjinore por neuml planin e veprimit zhvillohen aktivitete lidhur me ccedileumlshtjet gjinore ose anasjelltas (ccedileumlshtjet gjinore shfaqen ndeumlrmjet objektivave por jo brenda planit teuml veprimit) Peumlr teuml kuptuar pranineuml e ploteuml teuml problematikave gjinore teuml trajtuara neuml dokumentin strategjik eumlshteuml ndeumlrmarreuml njeuml proces strukturimi shteseuml siccedil paraqitet neuml tabeleumln 5 Peumlr shembull strukturimi tregon se disa problematika gjinore pavareumlsisht se nuk peumlrfshihen neuml peumlrmbajtjen e formulimit teuml njeuml objektivi janeuml artikuluar brenda shpjegimit teuml tyre ose informacioni lidhur me peumlrgjigjen ndaj ccedileumlshtjeve gjinore jepet neuml peumlrshkrimin e aktiviteteve

Siccedil mund teuml veumlrehet nga tabela 5 lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve artikulohen veteumlm neuml strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml teuml dyja referencat peumlrkateumlse gjinore dmth dhuna neuml familje dhe ndikimet e ndryshme teuml armeumlve mbi grateuml dhe burrat

janeuml peumlrcaktuar neuml dokumentin strategjik neumln objektivin 4 Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml Neuml rastin e Strategjiseuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml nuk ka njeuml angazhim teuml peumlrgjithsheumlm ndaj baraziseuml gjinore teuml peumlrkthyer neuml qeumlllime dhe objektiva dhe nuk ka as edhe aktivitete konkrete teuml hartuara

Neuml strategjiteuml e tjera peumlr SALW-et teuml rishikuara (Mal i Zi Serbi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) objektivat nuk peumlrmbajneuml asnjeuml konstatim lidhur me ccedileumlshtjet gjinore dhe nuk trajtojneuml problematikat kryesore teuml politikave gjinore

314 planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete

Si pjeseuml e procesit teuml rishikimit janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml hartuar aktivitete neuml planet e veprimit qeuml peumlrmbajneuml referenceuml teuml qarteuml ndaj ccedileumlshtjeve gjinore dhe qeuml janeuml teuml lidhura me problematikat kryesore teuml politikave Tabela e meumlposhtme jep informacion se ku qeumlndrojneuml aktivitetet lidhur me objektivat

tabela 6PRoblematikat gjinoRe neuml objektivat e stRategjive dhe Planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

objektivi Menaxhimi i SALW-ve qeuml janeuml neuml zoteumlrim teuml agjencive dhe institucioneve kompetente neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Aktiviteti Hartimi i njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlrfaqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln

Aspekti gjinor Procesi i vlereumlsimit do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Aspekti gjinor Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

objektivi Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml

Neuml keumlteuml objektiv thuhet se njeuml theks i veccedilanteuml do teuml vendoset mbi peumlrdorimin e armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimet e ndryshme qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Aspekti gjinor Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

bosnjeuml-Hercegovina

2016-2020

objektivi Reduktimi i SALW-ve teuml jashteumlligjshme

Aktiviteti Krijimi i mbledhjes seuml koordinuar teuml teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neumlfamilje me aneuml teuml armeumlve teuml zjarrit apo teuml keumlrceumlnimit me to (neuml teuml gjitha institucionet peumlrkateumlse organet gjyqeumlsore dhe institucionet e siguriseuml)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 42

Masat e parashikuara peumlr teuml shndeumlrruar angazhimet e peumlrgjithshme ndaj baraziseuml gjinore neuml aktivitete konkrete janeuml teuml pranishme veteumlm neuml planet e veprimit neuml Bosnjeuml-Her-cegovineuml Pavareumlsisht reumlndeumlsiseuml aktivitetet qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore peumlrbeumljneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml planeve teuml veprimit Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls 2013-2016 pjesa e veprimtarive qeuml u peumlrgjigjen problemati-kave gjinore neuml Planin e Veprimit eumlshteuml 9 peumlr qind ndeumlrsa neuml strategjineuml e rishikuar veteumlm njeuml aktivitet i tilleuml eumlshteuml parashi-kuar Neumlse vihet neuml zbatim kjo pjeseuml e vogeumll mund teuml kuptohet brenda kontekstit teuml pilotimit teuml njeuml qasjeje teuml re me peumlrvoja teuml meumlparshme teuml kufizuara dhe mungeseumls seuml shembujve teuml praktikeumls seuml mireuml neuml vende teuml tjera

Neuml planet e tjera teuml veprimit nuk ka teuml peumlrcaktuara aktivitete specifike teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore dhe as njeuml angazhim qeuml problematikat gjinore do teuml merren neuml konsiderateuml gjateuml realizimit teuml aktiviteteve Prandaj pa hulumtime teuml meumlte-

jshme neuml zbatim nuk mund teuml thuhet neumlse ato do teuml arrijneuml teuml adresojneuml ndonjeuml nga problematikat kryesore dhe neumlse po deri neuml ccedilfareuml mase

315 cilat janeuml prOblematikat gjinOre Qeuml pO trajtOhen

Tabela 7 peumlrpiqet teuml identifikojeuml peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml politikave efektet e diferencuara sipas gjiniseuml dhuna neuml familje gjinia dhe keumlrkesa peumlr armeuml zjarri mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime dhe pjeseumlmarrja e balanc-uar Siccedil veumlrehet pavareumlsisht nga reumlndeumlsia e keumltyre problema-tikave ka njeuml peumlrgjigje shumeuml teuml kufizuar ndaj sfidave neuml keumlteuml fusheuml dhe keumlto nisma trajtojneuml veteumlm njeuml numeumlr teuml kufizuar teuml problematikave teuml politikave duke leumlneuml shumiceumln e tyre teuml patrajtuara dhe duke mos arritur neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlrsh-kalleumlzimin e problemit

tabela 7peumlrgjigjet me poLitikA neuml StrAtegjiteuml peumlr SALW-et ndAj PRoblematikave kRyesoRe teuml Politikave

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2016-2020)

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

Veumlmendje e veccedilanteuml do ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje

AKTIVITETI Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 43

316 gjurmimiindryShimEvE-mOnitOrimi dhe vlereumlSimi

Duke qeneuml se gjinia nuk peumlrmendet neuml keumlto aktivitete ajo nuk eumlshteuml pjeseuml e monitorimit dhe vlereumlsimit Neuml teuml gjitha planet e veprimit indikatoreumlt caktohen veteumlm peumlr nivelin e aktiviteteve dhe peumlrcaktohen si indikatoreuml produktesh Neuml keumlteuml aspekt peumlrveccedil ofrimit teuml informacionit rreth zbatimit ose jo teuml njeuml aktiviteti nuk u gjurmuan efekte mbi nevojat peumlr siguri teuml grave dhe burrave Asnjeuml nga planet e

rishikuara teuml veprimit nuk peumlrmbante indikatoreuml gjinoreuml teuml projektuar peumlr teuml identifikuar ndikimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve te grateuml dhe burrat marreumldheumlniet ndeumlrmjet tyre neuml keumlteuml fusheuml teuml veccedilanteuml peumlrfitimet qeuml sjell peumlr grateuml dhe burrat zbatimi i strategjiseuml peumlr SALW-et ose indikatoreumlt e peumlrfshireuml peumlr teuml ndjekur ndryshimet e statusit teuml grave dhe burrave (Moser 2007) Veteumlm neuml Kosoveuml ka njeuml listeuml teuml indikatoreumlve monitorues dhe vlereumlsues teuml projektuar peumlr vlereumlsimin e arritjeve teuml strategjiseuml por asnjeumlri prej tyre nuk eumlshteuml i ndareuml sipas gjiniseuml

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

Prania e armeumlve teuml zjarrit kontribuon neuml dhuneumln neuml familje

kosova

(2013-2016)

mali i Zi

(2013-2018)

Serbia

(2010 -2015)

Ish-Republika Jugosllave e maqedoniseuml

(2005)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 44

kutia 4 iniciativat e Reja

Pavareumlsisht tendencave mbizoteumlruese neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve se ccedileumlshtjet gjinore janeuml kryesisht teuml papeumlrfillura duket se ndeumlrgjegjeumlsimi rreth nevojeumls peumlr teuml inkorporuar perspektiveumln gjinore neuml peumlrgjigjet strategjike ndaj sfidave me SALW-et po rritet vazhdimisht Janeuml ndeumlrmarreuml peumlrpjekje sporadike por novatore peumlr teuml peumlrfshireuml perspektiveumln gjinore neuml masa dhe aktivitete kryesisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe neuml Kosoveuml neuml njeuml shkalleuml meuml teuml uleumlt Edhe pse u paraqiteumln neuml diskutimet e meumlsipeumlrme po i peumlrmbledhim shkurtimisht

Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 veumlrteton peumlrpjekjet e beumlra peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore edhe pse teuml kufizuara dhe teuml pjesshme Peumlr sa i peumlrket angazhimit dokumenti strategjik thekson ccedileumlshtjen e mbeumlshtetjes dhe asistenceumls peumlr viktimat e SALW-ve reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit Gjithashtu objektivi qeuml ka teuml beumljeuml me bashkeumlpunimin me OJQ-teuml dhe me bashkeumlpunimin ndeumlrkombeumltar e rajonal thekson se veumlmendje e veccedilanteuml duhet ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimeve teuml ndryshme qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml (f 16) Janeuml planifikuar disa aktivitete peumlr tiu peumlrgjigjur problematikave gjinore

1 Kryerja e njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlr-faqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln i cili do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml

2 Metodologjia keumlrkimore peumlr harteumlzimin dhe identifikimin e viktimave teuml SALW-ve do teuml marreuml parasysh nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantojeuml njeuml qasje dhe trajtim teuml barabarteuml teuml femrave dhe meshkujve

3 Gjateuml trajnimit peumlr menaxhimin e municioneve dhe teuml armatimeve shpeumlrthyese do ti jepet peumlrpareumlsi peumlrfshirjes seuml balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj

Strategjia e rishikuar neuml vitin 2016 paraqet plane peumlr krijimin e mbledhjes seuml koordinuar ndeumlrsektoriale dhe peumlr regjistrimin e teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neuml familje teuml kryera me armeuml zjarri Kjo peumlrcaktohet neuml objektivin qeuml lidhet me reduktimin e SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe neuml neumlnobjektivin qeuml i referohet monitorimit teuml teuml dheumlnave statistikore peumlr SALW-et dhe municionet

Neuml misionin e saj Strategjia peumlr Kontrollin dhe Grumbullimin e SALW-ve neuml Kosoveuml pohon se njeuml nga objektivat e strategjiseuml eumlshteuml teuml nxiseuml pjeseumlmarrjen e grave (shoqeumlriseuml civile dhe grupeve teuml tjera) neuml zhvillimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve strategjiteuml peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin Sidoqofteuml kjo dispoziteuml e peumlrgjithshme ka teuml beumljeuml shumeuml pak me aktivitetet dhe masat konkrete teuml planifikuara nga dokumenti

haRteumlzimi i faktoReumlve mundeumlsues

Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml procedura e zhvillimit teuml politikave publike keumlrkon zhvillimin e konsultimeve me autoritete teuml tjera peumlrgjegjeumlse shteteumlrore Rrjedhimisht Agjencia peumlr Barazineuml Gjinore u peumlrfshi neuml seminaret parapeumlrgatitore peumlr zhvillimin dhe neuml fazat e meumlvonshme peumlr rishikimin e strategjiseuml peumlr SALW-et Gjateuml keumltij procesi agjencia sugjeroi disa pika dhe beumlri komente peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml draft dokumentin qeuml u miratua meuml voneumli Njeumlkoheumlsisht ndeumlrgjegjeumlsimi i presidentit teuml bordit koordinues peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr sa i peumlrket detyrimit peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore teuml peumlrcaktuar nga Plani i Veprimit peumlr Barazineuml Gjinore dhe detyrimit teuml autoriteteve shteteumlrore peumlr teuml kontribuuar neuml avancimin e baraziseuml gjinore lehteumlsoi peumlrfshirjen e propozimeve me ndjeshmeumlri gjinore Qasja proaktive e Agjenciseuml peumlr Barazineuml Gjinore gjithashtu luajti rol neuml lehteumlsimin e procesit E fundit por jo peumlr nga reumlndeumlsia dokumenti i strategjiseuml neuml vetvete thekson se reumlndeumlsia e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit eumlshteuml njeuml nga parimet e peumlrdorura neuml zhvillimin e strategjiseuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 45

317 Sfidat e pOlitikbeumlrjeS me ndjeShmeumlri gjinOre teuml mbeumlShtetur neuml fakte

Pavareumlsisht hapave fillestareuml teuml ndeumlrmarreuml peumlr integrimin e njeuml perspektive gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve tendencat mbizoteumlruese tregojneuml prioritizim teuml uleumlt teuml problematikave gjinore neuml peumlrgjitheumlsi neuml politikbeumlrjen peumlr SALW-et Klasifikimi i kryer neuml fillim teuml keumltij kapitulli tregon se njeuml integrim gjinor i reumlndeumlsisheumlm por gradual po ndodh veteumlm neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe eumlshteuml kufizuar meuml tej neuml dokumentin e rishikuar Kjo vlen meuml pak neuml rastin e Kosoveumls ku duken qarteuml disa dispozita teuml caktuara me reumlndeumlsi peumlr ccedileumlshtjet gjinore edhe pse ndikimi i tyre nga aktivitetet nuk eumlshteuml i duksheumlm Neuml kuadrot strategjikeuml peumlr SALW-et neuml Mal teuml Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka filluar ende puna me impakt gjinor

Prioritizimi i uleumlt i ccedileumlshtjeve gjinore merr forma teuml ndryshme 1 Rralleuml ndeumlrmerren angazhime teuml shprehura ndaj

integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore si njeuml strategji gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr avancimin e baraziseuml gjinore Edhe kur problematikat gjinore peumlrmenden si neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls integrimi i ccedileumlshtjeve gjinore nuk kuptohet si proces sistematik i shndeumlrrimit teuml shqeteumlsimeve dhe eksperiencave teuml grave dhe burrave neuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve (ECOSOC 1997) Gjinia nuk pozicionohet si njeuml parim gjitheumlpeumlrfshireumls qeuml prek ekspozimin e grave dhe burrave ndaj rreziqeve teuml lidhura me SALW-et dhe formeumlson sjelljen dhe praktikat ndaj SALW-ve por edhe politikat reaguese Edhe pse angazhimi zyrtar peumlr arritjen e integrimit gjinor nuk eumlshteuml parakushti i veteumlm peumlr reagimin gjinor teuml politikave peumlr SALW-et eumlshteuml e qarteuml se kur ka pasur angazhim ai ka formeumlsuar pjeseumlrisht objektivat dhe aktivitetet

2 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml prej dokumenteve strategjikeuml Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka disa ndikime teuml meumltejshme mbi mundeumlsineuml e integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore neuml reagimin me politika Kjo i beumln teuml padukshme efektet shumeuml teuml diferencuara teuml SALW-ve dhe problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kryesisht dhe shpeshhereuml kalojneuml pa u veumlneuml re

3 Nuk kateumldheumlnapeumlrpeumlrdorimineanalizavegjinore teuml sfidave teuml lidhura me SALW-et Peumlr shkak teuml keumlsaj roli qeuml luajneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave ndaj SALW-ve si edhe

rreziqet specifike me baza gjinore nuk shihen si teuml reumlndeumlsisheumlm peumlr sfidat e lidhura me SALW-et ccedilka si rrjedhim ngadaleumlson prioritizimin e tyre neuml politika Duke qeneuml se modelet gjinore nuk po diskutohen ose sfidohen neuml politikat reaguese rezultati peumlrfundimtar i mungeseumls seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe i analizave gjinore mund teuml ccedilojeuml neuml normalizim teuml meumltejsheumlm dhe neuml riprodhim teuml tendencave ekzistuese Meuml tej po riprodhohet ndeumlrgjegjeumlsimi i uleumlt mbi ndeumlrveprimin mes gjiniseuml dhe SALW-ve ndeumlrkoheuml qeuml nevoja peumlr teuml trajtuar problematikat gjinore nuk shihet si njeuml meumlnyreuml peumlr teuml rritur efikasitetin e peumlrgjithsheumlm teuml peumlrpjekjeve peumlr kontrollin e SALW-ve

4 Duke qeneuml se ccedileumlshtjet gjinore mungojneuml ose anashkalohen neuml analizat e situatave ato kaneuml pasur shumeuml pak ndikim peumlr teuml mos theumlneuml aspak mbi meumlnyreumln se si peumlrcaktohen qeumlllimet dhe objektivat Duke vepruar keumlshtu problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kalojneuml teumlreumlsisht pa u veumlneuml re dhe si rrjedhim nuk trajtohen neuml reagimet strategjike ndaj peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml rajonin e Evropeumls Juglindore Njeuml qasje e tilleuml nxit ideneuml se teuml gjitheuml qytetareumlt kaneuml teuml njeumljtat nevoja sigurie dhe nuk arrin teuml njoheuml dallimet qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet tyre Kjo theksohet edhe nga supozimi se teuml gjitha nevojat peumlr siguri mund teuml trajtohen dhe teuml peumlrmbushen peumlrmes teuml njeumljteumls seri masash neuml meumlnyreuml uniforme dhe neutrale ndaj gjiniseuml e cila rrjedhimisht justifikon mungeseumln e problematikave gjinore neuml mesin e qeumlllimeve dhe objektivave Meumlnyrat praktike neuml teuml cilat gjinia formeumlson keumlrkeseumln peumlr armeuml zjarri diferencon efektet mbi grateuml dhe burrat dhe i ekspozon ata ndaj formave specifike teuml dhuneumls me armeuml teuml cilat keumlrkojneuml ndeumlrhyrje specifike dhe rralleuml janeuml objekt politikash Neuml vend teuml njeuml qasjeje sistematike ndaj sfidave teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore ka veteumlm deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr gjurmimin e peumlrpjekjeve neuml zhvillim Rrjedhimisht neuml kushtet e mungeseumls seuml indikatoreumlve teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe teuml instrumenteve teuml peumlrshtatshme teuml monitorimit dhe vlereumlsimit neuml planet e veprimit parashikohen veteumlm peumlrpjekje sporadike peumlr trajtimin praktik teuml ccedileumlshtjeve gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve Neuml keumlteuml aspekt eksperienca ka treguar se kur angazhimet peumlr ccedileumlshtjet gjinorenuk beumlhen teuml matshme peumlrmes peumlrdorimit teuml indikatoreumlve nuk monitorohen dhe nuk janeuml peumlrgjegjeumlsi e veccedilanteuml e askujt ato rralleuml zbatohen Neuml kontekstin e PKV-seuml peumlr armeumlt e vogla meuml tej mund teuml peumlrbeumljeuml problem fakti qeuml pak prej zyrtareumlve peumlrgjegjeumls peumlr monitorimin dhe zbatimin e tij teuml jeneuml eksperteuml teuml ccedileumlshtjeve gjinore ose teuml afteuml peumlr teuml peumlrdorur indikatoreuml neuml meumlnyreuml teuml atilleuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 46

qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

5 Duke pasur parasysh qeuml buxhetet peumlr zbatimin e planeve teuml veprimit nuk peumlrcaktohen neuml dokumentet e disponueshme pa keumlrkime teuml meumltejshme eumlshteuml e pamundur teuml dilet neuml peumlrfundime teuml sakta neumlse keumlto peumlrpjekje fillestare teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore janeuml shoqeumlruar me financim teuml peumlrshtatsheumlm peumlr zbatimin e tyre Gjithashtu nuk ka prova peumlr forma teuml tjera teuml buxhetimit me ndjeshmeumlri gjinore

6 Si peumlrfundim ekziston njeuml tendenceuml sipas seuml cileumls punapeumlrbarazineumlgjinoreshihetveteumlmsipjeseumlebashkeumlpunimitosepjeseumlmarrjesseumlorganizataveteuml shoqeumlriseuml civile Ndeumlrkoheuml qeuml kjo peumlrbeumln njeuml njohje teuml puneumls katalizatore teuml shoqeumlriseuml civile veccedilaneumlrisht teuml OJQ-ve teuml grave aspekti gjinor i kontrollit teuml SALW-ve nuk duhet teuml kufizohet neuml fusha teuml caktuara por teuml jeteuml i hapur ndaj aktoreumlve teuml politikave dhe veccedilaneumlrisht

ndaj grupeve teuml interesit Po keumlshtu praktikat e mira teuml bashkeumlpunimit me organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe me institucionet e baraziseuml gjinore duhet teuml peumlrshkalleumlzohen

7 Praktikat neuml zhvillim edhe pse teuml reumlndeumlsishme peumlrbeumljneuml njeuml qasje teuml ngadalteuml qeuml mjaftohet me peumlrmendjen shkarazi teuml grave dhe ccedileumlshtjeve gjinore larg qasjes seuml artikuluar dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse qeuml nevojitet peumlr teuml trajtuar natyreumln e shumeumlfishteuml teuml marreumldheumlnies ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve Peumlr shkak teuml teuml gjitha sfidave teuml hasura gjateuml peumlrpjekjeve peumlr ti vendosur ccedileumlshtjet gjinore neuml axhendeumln e kontrollit teuml SALW-ve si edhe peumlr shkalleumlzimin e problemit eumlshteuml akoma meuml e reumlndeumlsishme teuml peumlrmireumlsohen dhe peumlrshkalleumlzohen praktikat meuml teuml mira neuml zhvillim dhe teuml konsiderohet si urgjente ccedileumlshtja e integrimit teuml baraziseuml gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve

kutia 5 teuml dheumlnat e ndaRa siPas gjiniseuml

Mospeumlrdorimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml analizimin e situateumls eumlshteuml njeuml ccedileumlshtje e shumanshme Praktikat dhe procedurat ekzistuese administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave nuk ofrojneuml gjithnjeuml teuml tilla teuml dheumlna Kur teuml dheumlnat ekzistojneuml ato nuk peumlrpunohen ose publikohen rregullisht neuml meumlnyreuml qeuml ta beumljneuml aspektin gjinor teuml duksheumlm Neuml aneumln tjeteumlr keumlto sfida teuml vazhdueshme neuml marrjen e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml tregojneuml prioritizimin ose ndeumlrgjegjeumlsimin e uleumlt mbi rolin e gjiniseuml si faktor neuml politikbeumlrje Edhe pse shkon peumlrtej qeumlllimit teuml keumltij raporti keumlto sfida gjithashtu mund teuml lidhen me njeuml sfideuml meuml teuml madhe teuml avancimit teuml njeuml qasjeje teuml bazuar neuml fakte neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve Njeuml tipar i peumlrbashkeumlt i strategjive peumlr SALW-et eumlshteuml fakti se aspektet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me sigurineuml e njereumlzve dhe sfidat e lidhura me peumlrhapjen e armeumlve peumlrshkruhen neuml peumlrgjitheumlsi neuml vend qeuml teuml artikulohen neuml detaje

Kjo krijon peumlrshtypjen se peumlrpjekjet strategjike peumlr teuml frenuar problemin e peumlrhapjes seuml armeumlve veccedilaneumlrisht peumlr sa i peumlrket dhuneumls me armeuml nuk bazohen neuml teuml dheumlna teuml mjaftueshme ccedilka peumlrbeumln njeuml tendenceuml peumlrseumlriteumlse dhe teuml peumlrhapur (OBSH UNODC 2014 f 25) Peumlr sa i peumlrket ccedileumlshtjeve gjinore nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml pareuml neumlse peumlrdorimi i uleumlt i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml lidhet neuml ndonjeuml meumlnyreuml ose neumlse reflekton llojin e procesit teuml politikave duke peumlrfshireuml peumlrbeumlrjen e grupit teuml puneumls dhe pjeseumlmarrjen e pamjaftueshme teuml specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore (Cukier 2009)

Sidoqofteuml eumlshteuml e qarteuml se komisionet e SALW-ve gjithashtu po hasin veumlshtireumlsi peumlr shkak teuml mungeseumls seuml teuml dheumlnave gjeuml qeuml pranohet edhe neuml planet e tyre teuml veprimit (peumlr shembull disa strategji parashikojneuml teuml ndeumlrmerren disa veprime peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ose mbledhjes seuml teuml dheumlnave) Ekziston njeuml nevojeuml urgjente peumlr teuml trajtuar problemin e teuml dheumlnave teuml pamjaftueshme

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 47

32 kuAdri Ligjor peumlr SALW-et reumlndeumlSiA e LufteumlS kundeumlR dhuneumls neuml familje

Sa i peumlrket problematikave teuml politikave gjinore teuml peumlrshkruara neuml kapitullin 2 kuadrot ligjoreuml teuml vendeve teuml Evropeumls Juglindore peumlr kontrollin e SALW-ve janeuml pareuml kryesisht neuml drejtim teuml peumlrgjigjes seuml tyre ndaj ndikimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje dhe neuml dhuneumln kundeumlr grave Ligjet aktuale peumlr armeumlt e zjarrit me peumlrjashtim teuml dhuneumls neuml familje thuajse nuk identifikojneuml fare faktoreumlt e tjereuml thelbeumlsoreuml gjinoreuml qeuml luajneuml rol neuml formeumlsimin e rreziqeve dhe sjelljeve teuml lidhura me SALW-et teuml tilla si ndeumlrthurja e gjiniseuml dhe mosheumls e cila do teuml diskutohet meuml voneuml

Lidhur me dhuneumln neuml familje akte teuml ndryshme ligjore janeuml miratuar peumlr teuml trajtuar dhe rregulluar rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim kryesisht peumlrmes rregullimitteumlzoteumlrimitteumlarmeumlvengapersonacivileuml Edhe pse misheumlrojneuml njeuml seumlreuml masash praktike siccedil edhe dokumentohet nga hulumtimet e meumlparshme (Cukier 2002 Dokmanović 2007 Shaw 2013 KKA 2015) qasjet mbizoteumlruese teuml ndeumlrhyrjeve ligjore neuml keumlteuml drejtim janeuml

1 Kufizimi i aksesit tek armeumlt e zjarrit peumlr personat e peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje peumlrmes kushteumlzimeve ligjore dhe kritereve teuml zoteumlsiseuml teuml nevojshme peumlr teuml marreuml njeuml leje peumlr armeuml zjarri

2 Heqja e armeumlve teuml zjarrit dhe revokimi i lejes peumlr armeuml zjarri kur dhuna neuml familje ndodh dhe armeumlt e zjarrit janeuml neuml zoteumlrim

321 dhuna neuml familje Si faktOr kufizueS i dheumlnieS Seuml lejeve peumlr armeuml zjarri

Sa i peumlrket rregullimit teuml armeumlmbajtjes ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore peumlrcaktojneuml njeuml seumlreuml kriteresh teuml detyrueshme zoteumlsie peumlr dheumlnien e autorizimeve peumlr blerjen mbajtjen dheose peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Kushtet e dheumlnies seuml lejes zakonisht peumlrfshijneuml shteteumlsineuml kufirin e mosheumls teuml mos keteuml precedenteuml penaleuml certifikateumln sheumlndeteumlsore nevojeuml teuml qeneumlsishmearsye teuml justifikueshme dhe njohuri teorike dhe praktike teuml peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit

Megjitheumlse tashmeuml janeuml teuml njohura lidhjet mes armeumlve teuml vogla dhe dhuneumls neuml familje dispozitat e parashikuara neuml ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml ndryshime teuml

dukshme neuml aspektin se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe peumlrkufizimit ligjor teuml njeuml incidenti teuml dhuneumls neuml familje qeuml eumlshteuml peumlrcaktuar si parakusht peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit Kjo pasqyron si meumlnyreumln e teuml kuptuarit teuml rrezikut teuml veccedilanteuml vdekjeprureumls ashtu edhe prioritetet e politikave teuml caktuara peumlr ccedileumlshtjen dhe gjithashtu ka njeuml ndikim teuml drejtpeumlrdrejteuml neuml nivelin e mbrojtjes seuml parashikuar

Neuml keumlteuml drejtim ndeumlrhyrjet me qeumlllim kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit pra kufizimin e dheumlnies seuml autorizimeve peumlr teuml blereuml dhe zoteumlruar armeuml zjarri ndryshojneuml kryesisht neuml meumlnyreumln se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe mund teuml klasifikohen neuml dy grupe

bull Arsyet peumlr kufizimet e aksesit tek armeumlt e zjarrit janeuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml teuml qarteuml me ngjarjet ose historikun penal teuml dhuneumls neuml familje ose duke iu referuar kontekstit familjar (dheose marreumldheumlnieve familjare problematike)

bull Kufizimet janeuml teuml bazuara neuml historikun penal teuml aplikantit dhe dhuna neuml familje peumlrfshihet veteumlm neuml meumlnyreuml indirekte pasi ajo peumlrbeumln vepeumlr penale e cila ndiqet ex officio dhe peumlr keumlteuml arsye ajo peumlrfaqeumlson njeuml shkak peumlr refuzimin e dheumlnies seuml autorizimit peumlr leje

Peumlr shkak teuml reformave teuml fundit ligjore shumica e vendeve dhe territoreve neuml keumlteuml rajon janeuml pjeseuml e grupit teuml pareuml legjislacioni neuml fuqi i teuml cilave merr neuml konsiderateuml dhuneumln neuml familje

bull Neuml Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt (2014) keumlrkon qeuml njeuml person neuml meumlnyreuml qeuml teuml jeteuml peumlrfitues i njeuml prej llojeve teuml autorizimeve duhet qeuml teuml mos keteuml qeneuml i evidentuar peumlr raste teuml vepreumls penale teuml dhuneumls neuml familje (neni 34)

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml pavareumlsisht nga sistemi i decentralizuar i rregullave masat ligjore tregojneuml ngjashmeumlri teuml konsiderueshme dhe kjo eumlshteuml neuml peumlrgjitheumlsi e nevojshme qeuml autorizimi teuml jepet neumlse nuk ka rrethana qeuml tregojneuml se njeuml armeuml mund teuml keqpeumlrdoret peumlr shkak teuml raporteve problematike neuml familje

bull Ligji Peumlr armeumlt i Kosoveumls (2015) peumlrcakton se peumllqimi peumlr teuml blereuml njeuml armeuml zjarri nuk mund ti leumlshohet njeuml personi neumlse aiajo paraqet rrezik peumlr veten e tijsaj rendin publik dhe sigurineuml publike (neni 7) Rrethanat qeuml tregojneuml se armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneuml neuml familje konsiderohen si rrezik peumlr rendin dhe sigurineuml publike (neni 10)

bull Neuml Malin e Zi ligji Peumlr armeumlt (2015) keumlrkon qeuml peumlr teuml marreuml njeuml armeuml zjarri personi nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr vepra penale kundeumlr marteseumls dhe kundeumlr familjes dhe nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr kundeumlrvajtje

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 48

qeuml lidhen me elemente teuml dhuneumls neuml familje Peumlr meuml tepeumlr eumlshteuml kusht qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje teuml cilat mund teuml ccedilojneuml neuml keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit

bull Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet (2015) neuml Serbi peumlrcakton se peumlr teuml marreuml njeuml armeuml personi nuk duhet teuml keteuml s deumlnime me vendim teuml formeumls seuml prereuml me burg peumlr krime kundeumlr marteseumls dhe familjes ose hetime teuml hapura peumlr akte teuml tilla kriminale dhe gjateuml kateumlr viteve teuml fundit as deumlnime peumlr kundeumlrvajtje peumlr teuml cilat eumlshteuml shpallur deumlnimi me burg dhe as hetime teuml hapura peumlr shkelje teuml rendit dhe qeteumlsiseuml publike dhe as peumlr vepra penale teuml parashikuara neuml keumlteuml ligj (neni 11) Njeumlkoheumlsisht eumlshteuml e nevojshme qeuml sjellja e personit teuml mos tregojeuml se aiajo peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten e tijsaj apo peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin dhe qeteumlsineuml publike e cila duhet teuml veumlrtetohet nga verifikimi i siguriseuml neuml vendbanimin ose vendin e tijsaj teuml puneumls (neni 11)

bull Ligji Peumlr armeumlt (2010) neuml fuqi neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk i referohet drejtpeumlrseumldrejti dhuneumls neuml familje por zoteumlrimi i njeuml arme keumlrkon qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana qeuml tregojneuml se arma mund teuml keqpeumlrdoret sidomos kur personi eumlshteuml regjistruar neuml regjistrin e organit kompetent peumlr marreumldheumlnie problematike neuml familje (neni 12)

Veteumlm ligji i Moldaviseuml Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil (2012) nuk peumlrmban referenca teuml qarta peumlr dhuneumln neuml familje

Dallimet mes masave ligjore peumlr dhuneumln neuml familje mund teuml veumlrehen edhe te fazat e njeuml procesi hetimor qeuml peumlrbeumljneuml arsye peumlr refuzimin e autorizimit peumlr zoteumlrim teuml armeumlve teuml zjarrit teuml cilat mund teuml sjellin pasoja teuml reumlnda peumlr sigurineuml veccedilaneumlrisht peumlr shkak teuml natyreumls komplekse teuml dhuneumls neuml familje Neuml keumlteuml aspekt ligjet e Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe Malit teuml Zi peumlrcaktojneuml se fakti qeuml armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneumlneumlfamilje duhet teuml konsiderohet si arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Neuml Moldavi Serbi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml fakti se njeuml person ka marreuml njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml ose se hetimet kaneuml filluar peumlrbeumln arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Mosdheumlnia e peumllqimit keumlrkohet edhe neuml rastin kur personi peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten ose peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin publik

322 dhuna neuml familje dhe heQja e armeumlve teuml zjarrit

Ndeumlrsa masat e peumlrshkruara meuml lart ndalojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit peumlr persona me precedenteuml penal njeuml tjeteumlr

drejtim i masave ligjore qeuml synon reduktimin e rrezikut teuml keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit brenda kontekstit familjar ka teuml beumljeuml me pezullimin e lejes ose konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit neumlse dhuna neuml familje ndodh

Neuml shumiceumln e ligjeve peumlr armeumlt arsyet peumlr heqjen e armeumlve teuml zjarrit ose peumlr heqjenpezullimin e lejes janeuml teuml peumlrkufizuara neuml peumlrgjitheumlsi si shkelje ose mosrespektim i kushteve peumlr marrjen e lejes qeuml e beumln njeuml person teuml papeumlrshtatsheumlm peumlr teuml Neuml keumlteuml aspekt kryerja e dhuneumls neuml familje paraqet arsye edhe pse meuml seuml shumti nuk eumlshteuml qarteumlsisht e peumlrmendur pasi konsiderohet si pjeseuml e veprave penale neuml peumlrgjitheumlsi

Veteumlm ligji Peumlr armeumlt neuml Malin e Zi neuml meumlnyreuml teuml qarteuml i referohet dhuneumls neuml familje dhe i jep teuml drejteuml Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme qeuml neumlse rrethanat tregojneuml se armeumlt mund teuml keqpeumlrdoren sidomos peumlr shkak teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje armeumlt municionet dhe dokumentet e armeumlve do teuml bllokohen menjeumlhereuml edhe peumlrpara se sa hetimet peumlr vepreumln penale kundeumlrvajtjen ose shkeljen administrative teuml jeneuml peumlrmbyllur dhe do mbahen teuml bllokuara deri sa hetimet teuml peumlrmbyllen neuml meumlnyreuml qeuml teuml ndeumlrmerren masa peumlr mbrojtjen kundeumlrdhuneumlsneumlfamilje ose peumlr mbrojtjen e rendit publik teuml cilat duhet teuml zbatohen pa voneseuml ndeumlrsa nevojitet qeuml faktet neuml bazeuml teuml teuml cilave merret vendimi peumlr bllokimin e armeumlve teuml jeneuml teuml pakteumln rrethanore (neni 50)

Peumlr sa i peumlrket dhuneumls neuml familje masat peumlr rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve rregullohen edhe me akte teuml tjera ligjore Ligjet peumlr policineuml neuml peumlrgjitheumlsi e autorizojneuml policineuml qeuml teuml kryejeuml kontrolle sigurie apo keumlrkime peumlr sende peumlr shembull armeuml dhe peumlrkoheumlsisht ti bllokojeuml ato kur kjo eumlshteuml e domosdoshme peumlr mbrojtjen e siguriseuml publike ose neumlse rrethanat sugjerojneuml se sendi mund teuml peumlrdoret peumlr teuml kryer njeuml vepeumlr penale ose kundeumlrvajtje Peumlr shembull ligji peumlr policineuml neuml Kosoveuml e autorizon policineuml teuml kryejeuml kontrolle parandaluese peumlr teuml bllokuar armeuml ose sende teuml tjera qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml apo peumlr teuml parandaluar aktivitetet qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml (neni 22) Dispozita me kompetenca teuml ngjashme policore janeuml teuml pranishme neuml teuml gjitha ligjet neuml rajon

Peumlrtej keumlsaj kodet e procedureumls penale autorizojneuml prokuroreumlt ose punonjeumlsit e policiseuml peumlr ndeumlrmarrjen e kontrolleve teuml objekteve ose personave me qeumlllim parandalimin e njeuml keumlrceumlnimi teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz ndaj personave apo pasuriseuml Peumlr shembull Kodi i Procedureumls Penale i Malit teuml Zi peumlrcakton se punonjeumlsit e autorizuar teuml policiseuml mund teuml kryejneuml kontrollin e personave kur janeuml neuml zbatim teuml njeuml urdhri peumlr arrestimin ose ndalimin e detyruesheumlm neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi zoteumlron armeuml ose mjete teuml rrezikshme ose neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi do teuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 49

hedheuml fsheheuml ose shkateumlrrojeuml sendet qeuml duhet teuml merren prej tijsaj si proveuml neuml njeuml hetim penal (neni 83)

323 ligjet kundeumlr dhuneumlS neuml familje dhe SalW

Neuml legjislacionin kundeumlr dhuneumls neuml familje i miratuar peumlrgjitheumlsisht koheumlt e fundit neuml teuml gjitheuml rajonin ka edhe peumlrpjekje teuml dukshme peumlr teuml trajtuar ndeumlrlidhjen mes dhuneumls neuml familje dhe armeumlve teuml zjarrit dhe peumlr teuml siguruar masa peumlr shmangien ose zbutjen e rreziqeve qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Tendenca dominuese eumlshteuml qeuml ti japeuml precedenceuml heqjes seuml armeumlve duke e inkuadruar keumlteuml si njeuml maseuml mbrojteumlse Megjithateuml keumlto peumlrpjekje nuk janeuml as teuml njeumljta dhe as teuml pranishme neuml teuml gjitheuml rajonin dhe miratimi i ligjeve peumlr dhuneumln neuml familje nuk eumlshteuml universal (peumlr shembull Republika e Serbiseuml)

bull Peumlr shembull neuml ligjin e Shqipeumlriseuml peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare neuml kapitullin qeuml i referohet masave mbrojteumlse thuhet se mbrojtja kundeumlr dhuneumls neuml familje mes teuml tjerave do teuml sigurohet duke urdheumlruar organet zbatuese teuml ligjit qeuml teuml bllokojneuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket autorit teuml zbuluara gjateuml kontrollit policor ose duke e urdheumlruar autorin qeuml teuml doreumlzojeuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket atij Njeumlkoheumlsisht peumlrcaktohet se neumlse armeumlt janeuml bllokuar ato mund teuml kthehen veteumlm pas mbarimit teuml urdhrit teuml mbrojtjes dhe marrjes seuml njeuml vendimi gjyqeumlsor Gjithashtu neuml qofteuml se arma eumlshteuml bllokuar dhe personi ka njeuml autorizim peumlr armeumln gjykata njofton autoritetin peumlrkateumls administrativ ose pezullon autorizimin e armeumls derisa teuml mbarojeuml urdhri i mbrojtjes (neni 10)

bull Neuml ligjin e Moldaviseuml peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje neuml fuqi qeuml nga viti 2008 armeumlt e zjarrit peumlrmenden neuml nenin referuar masave teuml mbrojtjes ku peumlrcaktohet se gjykata brenda 24 oreumlve nga marrja e keumlrkeseumls nxjerr urdhrin e mbrojtjes peumlr teuml ndihmuar viktimeumln duke ndaluar agresorin teuml mbajeuml ose peumlrdoreuml armeuml zjarri

bull Neuml ligjin peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Kosoveuml bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar si njeuml maseuml e veccedilanteuml konfiskuese peumlr arsye mbrojtjeje Neuml keumlteuml aspekt konfiskimi i sendeve me aneuml teuml teuml cilave eumlshteuml kryer akti i dhuneumls apo i sendeve me aneuml teuml teuml cilave dyshohet se akti i dhuneumls mund teuml peumlrseumlritet vendoset me qeumlllimin peumlr teuml mbrojtur personin kundeumlr teuml cilit eumlshteuml ushtruar dhuna neuml familje (neni 10) Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Ish-Republikeumln

Jugosllave teuml Maqedoniseuml punonjeumlsi i policiseuml eumlshteuml i autorizuar teuml bllokojeuml armeumln dhe lejen neuml meumlnyreuml qeuml teuml heqeuml njeuml keumlrceumlnim teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz peumlr jeteumln dhe integritetin fizik teuml viktimeumls Bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar edhe si njeuml maseuml mbrojteumlse

bull Ligji peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Malin e Zi nuk i referohet neuml meumlnyreuml teuml qarteuml armeumlve teuml vogla por bazuar tek ndeumlrhyrjet emergjente (neni 10) ligji thekson se pas marrjes seuml njeuml raporti mbi rastet e dhuneumls policia merr masa teuml menjeumlhershme peumlr teuml mbrojtur viktimeumln neuml peumlrputhje me keumlteuml ligj dhe ligjet e tjera qeuml rregullojneuml funksionet e policiseuml procedurat ndaj kundeumlrvajtjeve procedurat ndaj veprave penale dhe mbrojtjen e deumlshmitareumlve

bull Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml ligji peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje parashikon heqjen e armeumlve teuml zjarrit si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml minimizuar rrezikun neuml rastet e dhuneumls neuml familje (2015) Neuml nenin 29 peumlrcaktohet se punonjeumlsit e policiseuml konfiskojneuml peumlrkoheumlsisht armeumlt e autorit teuml vepreumls penale dhe iniciojneuml procedurat neuml peumlrputhje me ligjin peumlr heqjen e armeumlve teuml armeumlve teuml koleksionit apo lejes peumlr mbajtjen e armeumlve

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml armeumlt e zjarrit nuk peumlrmenden as neuml ligjin neuml fuqi neuml Federateumln e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe as neuml ligjin neuml fuqi neuml Republikeumln Seumlrbska

Peumlrveccedil keumlsaj instrumente teuml tilla si protokollet neuml rastet e dhuneumls neuml familje pranojneuml nevojeumln peumlr teuml shqyrtuar rreziqet neuml lidhje me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit Peumlr shembull Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi thekson se rastet e dhuneumls neuml familje paraqesin rrezikshmeumlri teuml larteuml si peumlr viktimat ashtu edhe peumlr punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml aspekt punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml beumljneuml njeuml vlereumlsimin teuml rreziqeve teuml mundshme peumlr sigurineuml e tyre si edhe ateuml teuml viktimeumls dhe teuml marrin teuml gjitha masat e nevojshme dhe hapat e duhur paraprakeuml peumlr garantimin e siguriseuml Prania e armeumlve renditet e para ndeumlr rreziqet meuml teuml zakonshme neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Protokolli 2011 f 11) Protokolli ofron gjithashtu udheumlzime teuml holleumlsishme peumlr punonjeumlsit e policiseuml se si duhet vepruar neuml momentin e mbeumlrritjes neuml vendin e ngjarjes Punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml verifikojneuml neumlse ndonjeuml prej aneumltareumlve teuml familjes zoteumlron armeuml apo ka mundeumlsineuml e aksesit tek armeumlt Neumlse njeuml gjeuml e tilleuml rezulton e veumlrteteuml ccedildo armeuml konfiskohet peumlrkoheumlsisht dhe fillohen procedurat peumlr propozimin e konfiskimit teuml peumlrhersheumlm Neuml rast se konstatohet armeumlmbajtja e jashteumlligjshme masa

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 50

teuml menjeumlhershme ndeumlrmerren peumlr ta gjetur armeumln dhe peumlr ta konfiskuar ateuml duke respektuar dispozitat e Kodit teuml Procedureumls Penale

Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje i Malit teuml Zi detyron punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml peumlrcaktojneuml neumlse armeumlt janeuml teuml pranishme dhe neumlse po teuml ndeumlrmarrin teuml gjitha veprimet ligjore peumlr ti bllokuar ato pavareumlsisht neumlse ato janeuml teuml ligjshme

apo teuml jashteumlligjshme Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml neuml bazeuml teuml procedurave peumlr zbatimin e masave mbrojteumlse peumlr viktimat e dhuneumls neuml familje dhe teuml aneumltareumlve teuml familjeve teuml tyre ndalimi i zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe konfiskimi i tyre neuml peumlrputhje me ligjin peumlr armeumlt e zjarrit peumlrcaktohen si masa mbrojteumlse Procedurat e vlereumlsimit teuml rrezikut detyrojneuml punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml japin informacion neumlse njeuml armeuml eumlshteuml duke u peumlrdorur apo mund teuml peumlrdoret nga njeuml dhunues

kutia 6 stRategjiteuml PeumlR mbRojtjen nga dhuna neuml familje dhe salW

Strategjiteuml peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls ndaj grave teuml miratuara neuml pjeseumln meuml teuml madhe teuml rajonit i prekin shumeuml pak ccedileumlshtjet e SALW-ve si neuml aspektin e efekteve mbi grateuml dhe burrat ashtu edhe mbi pabarazineuml gjinore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Ndoneumlse shumica e strategjive teuml baraziseuml gjinore dhe teuml dhuneumls neuml familje parashikojneuml njeuml grup teuml caktuar masash qeuml synojneuml ndryshimin e modeleve mbizoteumlruese gjinore ato nuk parashikojneuml sa duhet lidhjen e drejtpeumlrdrejteuml mes roleve gjinore dhe ccedileumlshtjeve teuml SALW-ve dhe dhuneumls me armeuml si dhe efektet e diferencuara teuml armeumlve teuml zjarrit mbi grateuml e burrat dhe mekanizmat neuml teuml cileumlt rolet gjinore ndikojneuml mbi ccedileumlshtjet mbizoteumlruese teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore nuk janeuml trajtuar neuml meumlnyreumln e duhur

Megjithateuml Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml Familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls neuml Serbi si edhe Strategjia peumlr Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Formave teuml Tjera teuml Dhuneumls me Bazeuml Gjinore 2008 (e cila i paraprinte Programit) peumlrmbajneuml rekomandime peumlr peumlrmireumlsimin e kuadrit ligjor qeuml rregullon SALW-et neuml lidhje me dhuneumln neuml familje Njeuml gameuml e gjereuml e rekomandimeve teuml parashikuara

janeuml shtimi i kritereve qeuml duhen ploteumlsuar peumlr dheumlnien e lejes peumlr teuml blereuml zoteumlruar dhe mbajtur armeuml zjarri peumlrfshirja e teuml gjitha veprave penale si edhe e kundeumlrvajtjeve me elementeuml dhune si kufizime peumlr marrjen e lejes pavareumlsisht nga lloji dhe masa e deumlnimit masa parandaluese kundeumlr njeuml aplikanti ose peumlrfshirja edhe e deumlnimit penal teuml shtyreuml ose teuml dheumlneuml me kusht neuml ligjin peumlr armeumlt e zjarrit dhe municionet si arsye penguese peumlr dheumlnien e lejes peumlrmireumlsimi i kuadrit peumlr bllokimin e armeumlve teuml zjarrit teuml njeuml aneumltari teuml forcave teuml siguriseuml kur vendosen masa mbrojtje kundeumlr tij apo kur ndaj tij aplikohet shtyrja e vendimit penal ose deumlnimi me kusht peumlrfshirja e njoftimit bashkeumlshortor dhe njoftimi i aneumltareumlve teuml tjereuml teuml familjes neuml lidhje me keumlrkesat e paraqitura peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit dhe krijimi i njeuml regjistri teuml aneumltareumlve teuml klubeve teuml qitjes dhe gjuetiseuml

Disa faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm janeuml evidentuarii Procesi me pjeseumlmarrje teuml gjereuml peumlr zhvillimin e politikave mundeumlsoi dialogun mes aktoreumlve teuml ndrysheumlm Autori i studimit krahasues teuml mbeumlshtetur nga SEESAC mbi lidhjet mes zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe dhuneumls neuml familje mori pjeseuml neuml grupin e puneumls dhe kontribuoi me ekspertizeumln e prodhuar nga ky studim Organizatat e grave ndihmuan neuml zgjidhjet me politika peumlrmes ekspertizeumls seuml tyre peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlrmes peumlrvojeumls praktike me keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje ndeumlrsa zyrtareumlt e zbatimit teuml ligjit paraqiteumln sugjerimet e tyre peumlr ndryshimet neuml legjislacionin peumlr armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 51

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me pOlitika

Pavareumlsisht njohjes seuml rreziqeve teuml pashmangshme qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar ndeumlrhyrjet ligjore janeuml ende teuml kufizuara sa i peumlrket qeumlllimit teuml tyre dhe ende nuk arrijneuml teuml adresojneuml neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme kompleksitetin e dhuneumls neuml familje Ka disa aspekte teuml dhuneumls

neuml familje qeuml kufizojneuml efikasitetin e ligjeve qeuml rregullojneuml armeumlt e zjarrit dhe qeuml keumlrkojneuml zgjidhje meuml specifike

Praktika e peumlrhapur e kontrollit teuml detyruesheumlm teuml seuml kaluareumls mund teuml parandalojeuml neuml meumlnyreuml efektive blerjen ose mbajtjen e armeumlve neumlse ka njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml peumlr dhuneuml neuml familje si vepeumlr penale ose si kundeumlrvajtje ose neumlse ka teuml dheumlna teuml tjera teuml sjelljes seuml dhunshme apo neumlse veumlmendje e veccedilanteuml i kushtohet dhuneumls neuml familje kur ndeumlrmerret verifikimi i siguriseuml Megjithateuml kjo nuk i identifikon ploteumlsisht teuml gjitha rastet e ndodhura teuml dhuneumls neuml familje Peumlr shembull pezullimi i teuml drejtave peumlr peumlrdorimin e armeumlve pas incidenteve teuml dhuneumls nga partneri intim dhe peumlrdorimi i vlereumlsimit teuml rrezikut peumlr vrasjen e partnerit intim mund teuml ndihmojneuml neuml parandalimin e dhuneumls seuml meumlvonshme por veteumlm neumlse rastet denoncohen ndeumlrkoheuml qeuml neuml teuml veumlrteteuml shumeuml pak prej tyre denoncohen (Shaw 2013 f 17)

Siccedil edhe u theksua meuml lart dhuna neuml familje neuml shumiceumln e rasteve nuk denoncohet gjeuml qeuml pengon efikasitetin e ndeumlrhyrjeve me politika dhe kufizon zbatimet e dispozitave ligjore Peumlr shembull dy studime teuml kryera neuml Serbi kaneuml treguar se dhuna neuml familje denoncohet neuml polici neuml meuml pak se 25 peumlr qind teuml rasteve (Nikolic - Ristanovic et al 2009 Babović Ginić Vuković 2010) Kjo eumlshteuml neumln mesataren e denoncimit teuml veprave teuml tjera penale gjeuml qeuml veumlrteton se institucionet kompetente meuml shpesh nuk kaneuml informacion mbi dhuneumln dhe rrjedhimisht nuk mund teuml veprojneuml duke e beumlreuml efikasitetin e masave ligjore peumlr kufizimin e aksesit teuml abuzuesve tek armeumlt teuml pavlefsheumlm

Peumlr meuml tepeumlr edhe kur dhuna denoncohet politikat e buta penale shpesh ccedilojneuml neuml refuzimin e shumiceumls seuml akuzave Peumlr shembull njeuml studim mbi reagimin e sistemit teuml drejteumlsiseuml penale ndaj dhuneumls neuml familje (Jovanović Simeunović Pantić Macanović 2012) tregon se denoncimet hidhen poshteuml nga prokuroreumlt neuml 667 peumlr qind teuml rasteve kryesisht peumlr shkak teuml provave teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shumica e rasteve teuml tilla teuml refuzuara janeuml ato qeuml peumlrfshijneuml dhuneumln nga partneri Siccedil veumlrehet nga studimi i vendimeve gjyqeumlsore pjesa deumlrrmuese janeuml deumlnime teuml pezulluara me kusht (743 peumlr qind) ndeumlrkoheuml qeuml veteumlm njeuml e pesta e shkeleumlsve deumlnohet Neuml 901 peumlr qind teuml rasteve ishin rrethanat lehteumlsuese ato qeuml ndikuan neuml vendim ndeumlr teuml cilat mbizoteumlruese janeuml mungesa e deumlnimeve teuml meumlparshme (237 peumlr qind) dhe teuml qenit prind (214 peumlr qind) (PSRZRP 2013 f 10) gjeuml qeuml tregon njeuml mungeseuml teuml teuml kuptuarit teuml dhuneumls neuml familje dhe marreumldheumlniet e forceumls brenda keumltij konteksti

Njeuml analizeuml e vendimeve gjyqeumlsore neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml peumlr deumlnimet e vendosura peumlr ushtrim teuml dhuneumls neuml familje tregon se peumlrdorimi i masave alternative eumlshteuml meuml i shpeshteuml peumlr personat e deumlnuar peumlr dhuneumln neuml familje gjeuml qeuml

kutia 7 inkuadRimi i dhuneumls

Peumlrkundeumlr peumlrpjekjeve teuml meumldha peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje ka njeuml tendenceuml neuml kuadrin ligjor peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore sa i peumlrket meumlnyrave se si dhuna neuml familje peumlrkufizohet teuml cilat ndryshojneuml shumeuml Ligjet neuml Shqipeumlri dhe Mal teuml Zi i referohen neuml meumlnyreuml teuml qarteuml dhuneumls neuml familje (Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt neni 34 2014 Mali i Zi ligji Peumlr armeumlt neni 13 2015) ndeumlrsa neuml Kosoveuml dhuna neuml familje peumlrmendet neuml kuadrin e rrezikut peumlr rendin publik dhe sigurineuml publike (ligji Peumlr armeumlt nenet 7 dhe 10 2015) Ligji serb i armeumlve e peumlrfshin dhuneumln neuml familje neuml grupin e krimeve kundeumlr marteseumls dhe familjes (ligji Peumlr armeumlt neni 11 2015) ndeumlrkoheuml qeuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml e peumlrcakton si njeuml marreumldheumlnie shumeuml problematike gjeuml qeuml eumlshteuml e njeumljteuml edhe neuml shumiceumln e ligjeve neuml fuqi neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Duke pasur parasysh se kjo formeuml e dhuneumls prek grateuml neuml meumlnyreuml disproporcionale eumlshteuml e domosdoshme teuml shihet neumlse inkuadrime teuml ndryshme sjellin rrjedhimisht edhe masa teuml ndryshme institucionale Disa peumlrkufizime teuml caktuara mund teuml zvogeumllojneuml reumlndeumlsineuml e veumlrteteuml teuml rreziqeve dhe teuml injorojneuml keumlteuml ccedilekuilibeumlr gjinor apo asimetri gjinore teuml forceumls dhe teuml peumlrgjegjeumlsiseuml mes viktimeumls dhe dhunuesit si edhe teuml injorojneuml shqeteumlsimet e siguriseuml peumlr viktimeumln (Ignjatović 2011 f 31-32)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 52

deumlshmon se qeumlllimi i deumlnimit peumlr keumlteuml kategori personash teuml deumlnuar meuml shpesh pritet teuml arrihet neumlpeumlrmjet paralajmeumlrimit me aneuml teuml keumlrceumlnimit me deumlnim Kjo tregon se deumlnimi sistematik i autoreumlve teuml keumltij krimi teuml veccedilanteuml eumlshteuml i njeumlansheumlm dhe jo i qeumlndruesheumlm (Mirceva Caceva Kenig 2014 f 47)

Njeumlkoheumlsisht duhet peumlrcaktuar edhe neumlse masat ligjore ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si shtyrja e ndjekjes penale ndikojneuml neuml aksesin tek armeumlt e zjarrit dhe rritjen e rrezikut teuml rezultatit vdekjeprureumls E njeumljta gjeuml duhet beumlreuml edhe peumlr disa tendenca teuml peumlrgjithshme teuml procedurave juridike ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si teumlrheqja e shpeshteuml e grave nga proceset gjyqeumlsore apo dheumlnia e paralajmeumlrimeve teuml thjeshta nga ana e policiseuml peumlr incidentet e dhuneumls neuml familje qeuml neuml fakt neuml disa raste eumlshteuml edhe forma mbizoteumlruese e veprimit policor Sipas teuml dheumlnave nga Avokati i Popullit i Krahineumls seuml Vojvodineumls neuml vitin 2015 nga 8133 keumlrkesa peumlr ndeumlrhyrjen e policiseuml peumlr mbrojtje nga dhuna neuml familje paralajmeumlrimet ishin masa meuml e shpeshteuml e marreuml nga punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml ishin zgjidhur 77 peumlr qind e incidenteve

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC neuml bashkeumlpunim edhe me komisionet e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml se dhuna neuml familje rralleuml peumlrdoret si arsye peumlr kufizimin e lejeve peumlr armeuml zjarri Peumlr shembull neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml gjateuml periudheumls 2011-2015 veteumlm 33 peumlr qind e numrit teuml peumlrgjithsheumlm teuml lejeve teuml refuzuara lidhej me arsyen e dhuneumls neuml familje Neuml Malin e Zi gjateuml seuml njeumljteumls periudheuml nuk ka pasur raste neuml teuml cilat autorizimi peumlr leje eumlshteuml refuzuar peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje Ndeumlrkoheuml teuml dheumlnat e paplota neuml vendet dhe territoret e tjera pengojneuml njohjen e ploteuml teuml praktikave mbizoteumlruese Fakti se dhuna neuml familje peumlrbeumln veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml arsyeve peumlr refuzimin e autorizimit peumlr armeuml zjarri mund teuml jeteuml tregues qeuml duhen patjeteumlr hulumtime teuml meumltejshme dhe rrjedhimisht edhe rishikimi i legjislacionit dhe praktikave ekzistuese Neuml teuml njeumljteumln koheuml eumlshteuml urgjente qeuml teuml sigurohet informacion meuml i ploteuml peumlr struktureumln e peumlrgjithshme teuml arsyeve meuml teuml shpeshta teuml refuzimit teuml lejeve peumlr armeumlt e zjarrit

Neuml keumlteuml drejtim siccedil edhe u peumlrmend tashmeuml hendeqet neuml zbatim janeuml teuml vazhdueshme (Dokmanović 2007) Peumlr shembull njeuml hetim i fundit i Avokatit teuml Popullit teuml Serbiseuml ofron deumlshmi se pavareumlsisht dispozitave ligjore parregullsi serioze ishin raportuar neuml hetimin e 16 rasteve teuml vrasjes seuml partnereve teuml cilat ishin ndeumlrmarreuml nga ky institucion Neuml rastet e hetuara teuml dhuneumls u konstatua se punonjeumlsit e policiseuml jo gjithmoneuml

kontrollonin neumlse personi i dyshuar peumlr dhuneuml neuml familje zoteumlronte armeuml zjarri dheose jo gjithmoneuml ia bllokonin armeumln e zjarrit personit teuml dyshuar Peumlr meuml tepeumlr neuml disa raste arma e zjarrit nuk ishte bllokuar sepse personi i dyshuar nuk ishte i regjistruar si autor i njeuml vepre ose kundeumlrvajtjeje penale ndeumlrkoheuml qeuml meuml pas si vazhdim i njeuml incidenti teuml tilleuml njeuml grua ishte vrareuml me ateuml armeuml zjarri Prandaj Avokati i Popullit i rekomandoi Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme se duhet teuml analizojeuml arsyet pse kaneuml ndodhur parregullsi teuml tilla dhe pse nuk janeuml kryer kontrollet peumlr armeuml zjarri dhe nuk janeuml zbatuar masat parandaluese (Zaštitnik Gradjana 2016)

Njeuml analizeuml krahasuese mbi zbatimin e Konventeumls seuml Stambollit neuml rajon dhe detyrimet e institucioneve peumlr teuml kryer vlereumlsimin e rrezikut vdekjeprureumls duke peumlrfshireuml zoteumlrimin apo aksesin tek armeumlt e zjarrit (neni 518) veuml neuml dukje se vlereumlsimi sistematik i rrezikut me qeumlllim menaxhimin e tij ende nuk eumlshteuml zhvilluar ploteumlsisht Standardet e vendosura nga Konventa ose nuk janeuml arritur (Serbia) ose dispozitat ligjore nuk janeuml zbatuar neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme (Bosnjeuml-Hercegovina Mali i Zi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) (Analiza e bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml pajtueshmeumlriseuml seuml standardeve kombeumltare legjislacionit dhe politikave publike me Konventeumln e Stambollit 2016)

Legjislacioni i reformuar koheumlt e fundit ofron mundeumlsi veteumlm peumlr masa teuml kufizuara peumlr problemet qeuml lidhen me armeumlt e zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm Neuml keumlteuml drejtim duhen hartuar njeuml seumlreuml masash teuml reja peumlr teuml trajtuar ekzistenceumln e mundeumlsive teuml shumta dhe aksesin e lehteuml tek armeumlt e zjarrit dhe gjithashtu peumlr teuml shndeumlrruar armeumlt e zjarrit teuml zoteumlruara neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme neuml zoteumlrim teuml ligjsheumlm Regjistrimi i armeumlve teuml zjarrit do teuml ishte njeuml mjet i reumlndeumlsisheumlm qeuml do teuml lejojeuml policineuml qeuml teuml bllokojeuml armeumlt e zjarrit neuml situata teuml dhuneumls neuml familje dhe teuml zbatojeuml urdhrat e ndalimit (Cukier 2009)

Peumlrveccedil keumlsaj me qeumlllimin peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje neuml meumlnyreuml meuml efikase peumlrveccedil masave teuml peumlrgjithshme teuml diskutuara meuml lart peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit duhen edhe njeuml seumlreuml masash meuml specifike sipas nevojave si parandaluese ashtu edhe reaguese qeuml do teuml luftojneuml meuml mireuml fenomenin e dhuneumls neuml familje dhe faktin qeuml ajo ndodh neuml sfereumln e familjes Kjo eumlshteuml e nevojshme pasi masat e peumlrgjithshme nuk ofrojneuml detyrimisht peumlrfitime si peumlr burrat ashtu edhe peumlr grateuml Rezultatet e njeuml studimi neuml Afrikeumln e Jugut tregojneuml se reformat ligjore (legjislacioni peumlr kontrollin e armeumlve) teuml miratuara neuml fund teuml viteve 1990 ccediluan neuml njeuml reumlnie

8 neni51-vlereumlsimiirrezikutdhemenaxhimiirrezikut 1 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml njeuml vlereumlsim i rrezikut vdekjeprureumls reumlndeumlsiseuml seuml situateumls dhe rrezikut teuml dhuneumls

seuml peumlrseumlritur teuml kryhet nga teuml gjitha autoritetet peumlrkateumlse peumlr teuml menaxhuar rrezikun dhe neumlse eumlshteuml e nevojshme peumlr teuml siguruar mbeumlshtetje dhe siguri teuml koordinuar

2 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml vlereumlsimi i peumlrmendur neuml paragrafin 1 merr parasysh siccedil duhet neuml teuml gjitha fazat e hetimit dhe zbatimit teuml masave mbrojteumlse faktin se autoreumlt e akteve teuml dhuneumls teuml mbuluara nga objekti i keumlsaj Konvente zoteumlrojneuml ose kaneuml akses tek armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 53

teuml ndjeshme teuml vrasjeve me armeuml dhe neuml reduktimin e vrasjeve teuml grave qeuml ishte neuml peumlrputhje me reumlnien e peumlrgjithshme teuml vrasjeve neuml Afrikeumln e Jugut ndeumlrkoheuml qeuml reumlnia e vrasjeve teuml grave nga partnereumlt intimeuml ishte meuml e vogeumll (Abrahams Mathews Jewkes Martin dhe Lombard 2012 f 4) Kjo thekson domosdoshmeumlrineuml se ccedildo forcim i peumlrgjithsheumlm i legjislacionit teuml armeumlve teuml zjarrit neumlse synohet qeuml ai teuml jeteuml efikas neuml trajtimin e dhuneumls neuml familje duhet teuml shoqeumlrohet edhe me masa teuml veccedilanta gjinore teuml artikuluara qarteuml

Pavareumlsisht progresit teuml koheumlve teuml fundit neuml miratimin e njeuml seumlreuml dispozitash ligjore qeuml rregullojneuml zoteumlrimin civil dhe qeuml gjereumlsisht e lidhin ateuml me dhuneumln neuml familje numri i madh i grave teuml vrara me armeuml zjarri brenda kontekstit familjar neuml Evropeumln Juglindore eumlshteuml i qeumlndruesheumlm Prandaj eumlshteuml i nevojsheumlm shqyrtimi i zbatimit aktual teuml kuadrit ligjor qeuml rregullon zoteumlrimin civil dhe identifikimi i hendeqeve teuml cilat ccedilojneuml neuml numrin e madh teuml grave teuml vrara Duke vepruar keumlshtu analiza teuml veccedilanta beumlhen teuml nevojshme peumlr teuml identifikuar barrierat e mundshme apo pengesat peumlr zbatimin efikas teuml ligjeve ekzistuese si edhe peumlr teuml parashikuar problemet lidhur me kapacitetet zbatuese (UNDP 2008 f 9) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e nevojshme teuml peumlrcaktohet neumlse njeuml ligj eumlshteuml neuml teuml veumlrteteuml duke peumlrmbushur qeumlllimin peumlr teuml cilin eumlshteuml projektuar dhe neuml keumlteuml proces teuml peumlrdoret njeuml gameuml e gjereuml kriteresh qeuml do teuml peumlrfshijneuml meuml mireuml kompleksitetin e dhuneumls neuml familje

Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit kaneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlteuml proces sepse ato rregullojneuml licencimin e armeumlve teuml zjarrit Megjithateuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml sigurohen masa meuml efikase peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje eumlshteumlinevojsheumlmkonkretizimii njeuml reagimi institucional teuml koordinuar dhe koherent dhendeumlrtimiilidhjeveteumlfortamesarmeumlveteumlzjarritdhelegjislacionitteumldhuneumlsneumlfamilje Neuml keumlteuml moment njeuml legjislacion i tilleuml nuk eumlshteuml gjithmoneuml koherent

Seuml bashku me keumlteuml duhet teuml merret parasysh edhe se si konteksti meuml i gjereuml i pabaraziseuml gjinore dhe i kushteumlzimeve social-kulturore teuml regjimeve mbizoteumlruese gjinore ndikojneuml neuml efikasitetin e kuadrit teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe neuml peumlrpjekjet ligjore peumlr teuml frenuar dhuneumln neuml familje Njeuml studim i fundit mbi efikasitetin e mekanizmave sistematikeuml peumlr parandalimin e dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje neumlnvizon se problemet neuml zbatimin e ligjeve mund teuml jeneuml krijuar nga peumlrkufizimet kontradiktore teuml asaj qeuml peumlrbeumln dhuneuml neuml familje e cila reumlndohet meuml tej nga faktoreumlt social-kulturoreuml dhe faktoreumlt qeuml lidhen me traditeumln (Ignjatović Pavlovic Babic Lukic 2015 f 198) Keumlta faktoreuml seuml bashku paraqesin njeuml kornizeuml themelore interpretuese neuml teuml cileumln dhuna neuml familje neumlnkuptohet si e natyrshme e pritshme dhe veumlshtireuml e ndryshueshme duke ndikuar keumlshtu edhe neuml meumlnyreumln se si njeuml sistem e interpreton problemin Prandaj eumlshteuml e nevojshme qeuml teuml keteuml referenca teuml qarta dhe teuml qeumlndrueshme ndaj dhuneumls (po aty f 198)

325 praktikat e mira auStralia dhe kanadaja

Shembujt nga njeuml numeumlr vendesh tregojneuml ndikimin e mundsheumlm pozitiv teuml ndeumlrhyrjeve me politika teuml synuara Peumlr shembull reformat ligjore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe licencimin teuml ndeumlrmarra neuml Kanada dhe Australi lidhen me reumlnien e nivelit teuml peumlrgjithsheumlm teuml vrasjeve (15 peumlr qind neuml Kanada dhe 45 peumlr qind neuml Australi) dhe veccedilaneumlrisht teuml nivelit teuml vrasjeve teuml femrave (45 peumlr qind neuml Kanada dhe 57 peumlr qind neuml Australi) (IPU QDH 2007 f 86) gjeuml qeuml deumlshmon se ka njeuml lidhje teuml forteuml mes zbatimit teuml masave teuml ashpra teuml kontrollit teuml armeumlve dhe reumlnies seuml numrit teuml vdekjeve neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim (UA IANSA OI f 14)

Njeuml nga masat meuml teuml njohura neuml keumlteuml drejtim eumlshteuml njoftimi bashkeumlshortor i aplikuar fillimisht neuml Kanada dhe qeuml tani promovohet gjereumlsisht Njoftimi bashkeumlshortor eumlshteuml peumlrfshireuml neuml procesin e aplikimit peumlr marrjen e lejes peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri (Leje peumlr blerje dhe zoteumlrim - LBZ) Me fjaleuml teuml tjera neumlse njeuml individ deumlshiron teuml marreuml lejen peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri bashkeumlshorti i saj ose bashkeumlshortja e tij peumlrfshireuml edhe ish-bashkeumlshortin ose ish-bashkeumlshorten (e 2 viteve teuml fundit) duhen njoftuar Peumlrkundeumlr faktit se peumllqimi i bashkeumlshortit ose bashkeumlshortes nuk eumlshteuml i nevojsheumlm neuml rast se bashkeumlshorti ose bashkeumlshortja shpreh dyshime iniciohet njeuml rishikim i dyteuml i aplikimit Peumlr meuml tepeumlr keumlrkesa peumlr leje peumlr blerje dhe zoteumlrim do teuml rishikohet edhe neuml rast teuml ndonjeuml denoncimi peumlr krim peumlrfshireuml keumltu edhe dhuneumln neuml familje (KKA f 2)

Kjo forcoi masat e marra meuml hereumlt si peumlrgjigje ndaj efekteve vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar dhe peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit ndaj autoreumlve teuml dhuneumls neuml familje si forcimi dhe peumlrmireumlsimi i procesit teuml verifikimit duke ndeumlrmarreuml kontrolle teuml gjera teuml seuml kaluareumls seuml ccedildo personi qeuml aplikon peumlr leje dhe monitorimi i vazhduesheumlm i personave teuml licencuar me qeumlllimin peumlr tu siguruar qeuml e drejta e marrjes seuml lejes teuml shqyrtohet menjeumlhereuml kur ka njeuml rast dhune neuml familje (Po aty 2)

Reformat ligjore neuml Australi ndeumlr teuml tjera kishin peumlr qeumlllim teuml adresonin edhe peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe dispozita teuml shumta u miratuan Ligji peumlr armeumlt e zjarrit (1996) peumlrfshin edhe pezullimin e detyruesheumlm teuml lejes seuml armeumls seuml zjarrit neumlse regjistruesi beson se ka dyshime teuml arsyeshme se i licencuari eumlshteuml akuzuar se ka kryer ka kryer ose keumlrceumlnon se do teuml kryejeuml njeuml vepeumlr teuml dhuneumls neuml familje Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) leja pezullohet automatikisht sapo njeuml gjykateuml e shkalleumls seuml pareuml leumlshon njeuml urdheumlr teuml peumlrkohsheumlm mbrojtjeje me peumlrjashtim teuml rasteve kur veteuml gjykata urdheumlron ndryshe Neuml bazeuml teuml teuml njeumljtit ligj gjykata e shkalleumls seuml pareuml mund teuml urdheumlrojeuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 54

edhe bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit teuml peumlrkohsheumlm Leja gjithashtu pezullohet automatikisht neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) (neni 80 - Armeumlt e zjarrit dhe urdhrat emergjenteuml) neuml qofteuml se njeuml gjyqtar i gatsheumlm leumlshon njeuml urdheumlr emergjence Gjyqtari i gatsheumlm mund edhe teuml urdheumlrojeuml bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit emergjent Neumlse regjistruesi e pezullon lejen sipas keumltij neni ai duhet teuml njoftojeuml me shkrim teuml licencuarin peumlr vendimin e marreuml (shih seksionin 260)

33 kuadRi ligjoR dhe stRategjik PeumlR baRazineuml gjinoRe neuml evRoPeumln juglindoRe dhe kontroLLi i SALW-ve

Kuadri ligjor dhe ai i politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohet direkt armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta por ka pikeumltakime teuml shumta teuml politikave teuml cilat luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml krijimin e kontekstit teuml duhur social peumlr zgjidhje efikase teuml qeumlndrueshme dhe afatgjata teuml kontrollit teuml SALW-ve Ligjet dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore sigurojeuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrjeje duke ofruar mundeumlsi peumlr teuml trajtuar disa aspekte teuml reumlndeumlsishme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml lidhura me gjinineuml qeuml nuk trajtohen neuml kuadrin e SALW-ve por qeuml neuml meumlnyreuml teuml konsiderueshme ndikojneuml neuml efikasitetin e politikave neuml keumlteuml fusheuml Keumltu peumlrfshihen ndikimi i diferencuar i SALW-ve te grateuml dhe burrat roli i maskilizmit dhe i kultureumls seuml armeumlve neuml formeumlsimin e keumlrkesave peumlr armeumlt e vogla dhe gjenerimin e sjelljeve specifike teuml marrjes parasysh teuml rrezikut si edhe trajtimi i sjelljes seuml grave dhe burrave ndaj SALW-ve Sinkronizimi i keumltyre dy kuadrove teuml gjera mund teuml ndihmojeuml peumlr teuml kapeumlrcyer sfidat e peumlrseumlritura teuml integrimit gjinor neuml kontrollin e SALW-ve qeuml lidhen me mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml mosshfryteumlzimin e analizave gjinore dhe teuml integrimit gjinor dhe teuml pjeseumlmarrjes seuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave si edhe peumlrfshirjen e organizatave teuml grave dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore neuml keumlteuml proces

Neuml keumlteuml drejtim dispozitat ligjore ose masat neuml vijim teuml cilat janeuml teuml zakonshme neuml politikat e baraziseuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore janeuml teuml njeuml reumlndeumlsie teuml veccedilanteuml dhe duhet teuml integrohen sa meuml shumeuml neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et

bull Detyrimi i peumlrgjithsheumlm i teuml gjitha institucioneve peumlr teuml siguruar zbatimin praktik dhe avancimin e baraziseuml gjinore neumlpeumlrmjet zhvillimit dhe zbatimit teuml akteve normative planeve programeve dhe politikave me qeumlllim promovimin e baraziseuml gjinore neuml fusheumln e tyre teuml kompetenceumls

bull Keumlrkesat peumlr teuml peumlrfshireuml analizeumln gjinore neuml ccedildo cikeumll teuml hartimit teuml politikave dhe zhvillimin e instrumenteve praktike peumlr keumlteuml qeumlllim

bull Krijimi i infrastruktureumls seuml baraziseuml gjinore neuml teuml gjitheuml departamentet qeveritare mundeumlsisht edhe me pika fokale gjinore

kutia 8 PRoblematikat e tjerA Ligjore - kufiri i mosheumls PeumlR maRRjen e autoRizimit PeumlR leje

Teuml rinjteuml meshkuj neuml teuml gjitheuml rajonin janeuml teuml peumlrfaqeumlsuar neuml meumlnyreuml disproporcionale edhe si autoreuml edhe si viktima teuml incidenteve me armeuml zjarri Prandaj gjinia dhe mosha peumlrfaqeumlsojneuml faktoreuml teuml forteuml parashikues teuml dhuneumls me armeuml Duke pasur parasysh keumlteuml dispozitat ligjore mund teuml luajneuml rol neuml uljen e keumltyre rreziqeve specifike teuml lidhura me gjinineuml duke u fokusuar tek teuml rinjteuml meshkuj

Sa i peumlrket kufirit teuml mosheumls i vendosur si kriter i zoteumlsiseuml gjendja neuml rajon eumlshteuml e ndryshme Neuml teuml shumteumln e rasteve legjislacioni peumlrcakton grupmosheumln minimale neuml teuml cileumln njeuml person mund teuml zoteumlrojeuml armeuml zjarri dhe qeuml zakonisht eumlshteuml nga 18 deri neuml 21 vjeccedil Veteumlm neuml Shqipeumlri kufiri i mosheumls eumlshteuml 25 vjeccedil neuml meumlnyreuml qeuml teuml kufizohet aksesi i teuml rinjve meshkuj tek armeumlt e zjarrit dhe rrjedhimisht teuml reduktohet rreziku qeuml ato gjenerojneuml si edhe rreziku ndaj teuml cilit ata janeuml teuml ekspozuar

Neuml keumlteuml drejtim hartuesit e politikave neuml pjeseumln tjeteumlr teuml rajonit teuml Evropeumls Juglindore duhet teuml marrin neuml konsiderateuml se si rritja e kriterit teuml zoteumlsiseuml shoqeumlruar edhe me masa teuml tjera teuml politikave mund teuml luajeuml rol neuml trajtimin e keumltij problemi shoqeumlror

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 55

bull Vendosja e standardeve peumlr peumlrfaqeumlsim teuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml teuml gjitha organet qeveritare dhe teuml hartimit teuml politikave

bull Peumlrmireumlsimi i praktikeumls seuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet dispozitave qeuml teuml gjitha teuml dheumlnat statistikore dhe teuml dheumlnat e tjera teuml mbledhura teuml regjistruara dhe teuml peumlrpunuara nga institucionet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml

bull Dheumlnia prioritet lufteumls kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje

bull Integrimi i perspektiveumls gjinore neuml teuml gjitha fushat e politikeumls qeuml krahas sektorit teuml siguriseuml janeuml me interes teuml veccedilanteuml peumlr SALW-et kufizimi i stereotipizimeve peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave neuml arsim apo neuml iniciativa teuml ngjashme neuml media

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 56

4 PEumlRmbLEDHJE E GJETJEvE kRyESORE

411 prOblematika kryeSOre gjinOre neumlLidhjEmESaLW-EtneumlEvroPeumlnjuglindOre

Analiza e teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqyrtimi i literatureumls ekzistuese konfirmon se modelet mbizoteumlruese gjinore dhe marreumldheumlniet e pabarabarta teuml forceumls mes grave dhe burrave luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe ndikojneuml te praktikat mbizoteumlruese peumlr SALW-et dhe tek efektet e peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve

Sa i peumlrket efekteve teuml diferencuara teuml SALW te grateuml dhe burrat eumlshteuml e qarteuml se neuml teuml gjitheuml Evropeumln Juglindore (ndoneumlse me dallime teuml reumlndeumlsishme neumlpeumlr rajon) meshkujt peumlrbeumljneuml shumiceumln absolute teuml autoreumlve (meuml shumeuml se 97 peumlr qind) dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri (mbi 80 peumlr qind) Grateuml janeuml shumeuml rralleuml autore teuml keumltyre incidenteve (1-3 peumlr qind teuml rasteve) ndeumlrkoheuml qeuml janeuml shumeuml meuml shpesh viktima teuml tyre (nga 9 deri 22 peumlr qind)

Neuml lidhje me dhuneumln neuml familje prania e armeumlve teuml zjarrit neuml incidentet e dhuneumls neuml familje prek shumeuml meuml shpesh grateuml se sa burrat Vrasja e partnereve intime njeuml nga shkaqet kryesore teuml vrasjes seuml grave eumlshteuml njeuml fenomen shumeuml pak i pranisheumlm te burrat gjeuml qeuml tregon qarteuml natyreumln me bazeuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje Keqpeumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft i peumlrhapur dhe rrit rrezikun e njeuml rezultati vdekjeprureumls Veteumlm Moldavia peumlrbeumln njeuml peumlrjashtim pasi ka shkalleumln meuml teuml larteuml teuml vrasjeve teuml grave neuml rajon por me njeuml peumlrdorim relativisht teuml uleumlt teuml armeumlve teuml zjarrit

Edhe pse ende teuml pa hulumtuara mireuml keumlto modele mbizoteumlruese shpesh janeuml teuml lidhura me njeuml formeuml teuml veccedilanteuml teuml maskilizmit neuml njeuml shoqeumlri dhe normat mbizoteumlruese teuml burreumlriseuml mund teuml nxisin sjellje teuml marrjes parasysh teuml

rrezikut Sa i peumlrket proneumlsiseuml burrat mbizoteumlrojneuml me mbi 95 peumlr qind dhe ky model gjinor i keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri duket se eumlshteuml mjaft i qeumlndruesheumlm me kalimin e koheumls Neuml teuml gjitha shoqeumlriteuml e Evropeumls Juglindore ka njeuml peumlrfaqeumlsim joproporcional teuml djemve autoreuml dhe viktima

Mospeumlrputhja neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve ndeumlrmjet grave dhe burrave eumlshteuml e qarteuml dhe bazohet neuml peumlrvojat e tyre teuml ndryshme neuml lidhje me armeumlt e zjarrit Ajo gjithashtu tregon dallimet neuml perceptimet e siguriseuml personale dhe familjare dhe ka njeuml potencial peumlr teuml ndikuar te politikat Neuml teuml gjitheuml rajonin e Evropeumls Juglindore grateuml kaneuml tendenceumln peumlr teuml pasur njeuml qeumlndrim meuml negativ ndaj SALW-ve dhe shumeuml prej organizatave teuml grave vazhdimisht kaneuml peumlrkrahur kontroll meuml teuml rrepteuml peumlr SALW-et Megjithateuml grateuml janeuml ende shumeuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara neuml procesin e hartimit teuml politikave dhe neuml institucionet peumlrgjegjeumlse peumlr kontrollin e SALW-ve

412 peumlrgjigja me maSa ligjOre dhe pOlitike neuml evrOpeumln juglindOre

bull Pavareumlsisht dimensioneve thelleumlsisht gjinore teuml SALW-ve politikat qeuml rregullojneuml SALW-et neuml Evropeumln Juglindore nuk i adresojneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml njeuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml teuml peumlrputhet me shkalleumln e problemit

bull Edhe neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml adresuar problematikat ekzistuese gjinore neuml legjislacion ato janeuml duke u trajtuar veteumlm neuml meumlnyreuml sporadike dhe teuml fragmentuar dheose neuml njeuml meumlnyreuml teuml verbeumlr ndaj gjiniseuml kryesisht neuml fusheumln e dhuneumls neuml familje neumlpeumlrmjet rregullimit teuml zoteumlrimit civil

bull Legjislacioni peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore ka sheumlnuar progres teuml reumlndeumlsisheumlm neuml drejtim teuml miratimit teuml njeuml seumlreuml dispozitave ligjore qeuml rregullojneuml armeumlmbajtjen nga personat civileuml duke e lidhur ateuml me dhuneumln neuml familje Dispozita teuml tilla qeuml kufizojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit ose heqin teuml drejteumln peumlr

Ky seksion peumlrmbledh konkluzionet e ccedildo kapitulli dhe nxjerr neuml pah gjetjet mbizoteumlruese i organizon ato neuml peumlrputhje me objektivat e studimit duke theksuar lidhjet mes modeleve mbizoteumlruese gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe sjelljes seuml lidhur me SALW-et si edhe peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml shqyrtimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave teuml SALW Njeumlkoheumlsisht identifikon tendencat e reja gjinore teuml reagimit praktikat dhe faktoreumlt mundeumlsues

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 57

mbajtjen e tyre neumlse ka raste teuml dhuneumls neuml familje janeuml miratuar thuajse neuml teuml gjitheuml rajonin dhe janeuml pjeseuml e ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit Njeuml grup tjeteumlr ligjesh teuml tilla si ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje ligjet peumlr kodin e procedureumls penale dhe ligjet peumlr policimin ndihmojneuml neuml rregullimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje edhe pse ata nuk janeuml domosdoshmeumlrish gjithnjeuml koherenteuml Pavareumlsisht nga ndryshimet e fundit ligjore peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml zjarri neuml kontekstin familjar neuml Evropeumln Juglindore mbetet e pandryshueshme Shifra teuml tilla beumljneuml thirrje peumlr njeuml vlereumlsimteumlploteumlteumlzbatimitteumlkuadrit ligjor aktual qeuml rregullon armeumlmbajtjen ngapersonatcivileumldhepeumlridentifikiminemangeumlsive qeuml do teuml sheumlrbejneuml si pikeumlnisje peumlr reformateardhshmeligjore

bull Studimet e fundit mbi efikasitetin e masave institucionale kundeumlr dhuneumls neuml familje theksojneuml fuqineumlenormavegjinoredhepabaraziteumlteumlcilatnxisinstereotipatdhendikojneumlneumlzbatimineligjitneuml praktikeuml

bull Sa i peumlrket masave ligjore ndaj keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm brenda kontekstit familjar peumlrveccedil masave ekzistuese (teuml tilla si legalizimi i armeumlve teuml zjarrit teuml jashteumlligjshme) zgjidhje teuml reja dhe inovative duhet teuml projektohen peumlr ta trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje neuml meumlnyreuml meuml efikase

bull Sa i peumlrket kuadrit teuml politikave (strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet shoqeumlruese teuml veprimit) tendenca mbizoteumlruese eumlshteuml se problematikat kryesore gjinore nuk po pranohen si ccedileumlshtje teuml reumlndeumlsishme teuml politikave qeuml kaneuml nevojeuml teuml trajtohen neuml meumlnyreuml adekuate Si rrjedhojeuml ccedileumlshtjet gjinore po lihen shumeuml meumlnjaneuml neuml axhendeumln e politikave teuml SALW-ve

bull Veteumlm neuml raste teuml veccedilanta ka njeuml angazhim formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor Megjithateuml edhe neuml keumlto raste kjo nuk beumlhet neuml meumlnyreuml sistematike

bull Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ose e keumlrkimeve gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve vazhdimisht peumlrbeumln njeuml faktor pengues peumlr hartimin e politikave peumlr SALW-et qeuml u peumlrgjigjen ccedileumlshtjeve gjinore dhe kontribuon neuml njohjen e pamjaftueshme teuml problemit

bull Mungesa e analizeumls gjinore neuml procesin e hartimit teuml politikave i beumln problematikat gjinore qeuml lidhen me SALW-et edhe meuml teuml padukshme dhe peumlr pasojeuml ato nuk janeuml aspak ose veteumlm pak pjeseuml e ndeumlrhyrjes me politika

bull Njohja e pakeumlt e dallimeve gjinore neuml lidhje me zoteumlriminpeumlrdorimindhekeqpeumlrdorimine

armeumlveteumlzjarritefektetediferencuarateumlarmeumlveteumlzjarritmbigrateumldheburratosemekanizmatsiccedileumlshtje teuml politikave teuml strategjive peumlr kontrollin esALW-veeumlshteumlneumlkontrastteumlthelleumlmeefektetshumeumlteumlfortagjinoreteumlsALW-ve

bull Rezultati peumlrfundimtar i keumlsaj qasjeje eumlshteuml qeuml kuadri ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et shpesh nuk merr neuml konsiderateuml nevojat peumlr siguri teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqeteumlsimet e grave dhe burrave duke sjelleuml neuml keumlteuml meumlnyreuml reduktimin e kompleksitetit teuml problematikeumls seuml politikave Duke vepruar keumlshtu supozohet se nevojat e siguriseuml janeuml njeumlsoj peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt dhe se ato mund teuml trajtohen neuml meumlnyreuml teuml njeumljteuml pavareumlsisht gjiniseuml mosheumls etj Si rezultat ai peumlrfaqeumlson edhe supozimin se zbatimi i masave dhe ndeumlrhyrjeve teuml planifikuara do teuml sjelleuml rritje teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

bull Neuml teuml njeumljteumln koheuml ka disa tendenca teuml reja neuml zhvillim neuml hartimin e politikave teuml cilat peumlrpiqen ti qasen problemit neuml meumlnyreuml teuml ndryshme dhe teuml njohin pikat hyreumlse peumlr integrimin kuptimploteuml teuml perspektiveumls gjinore Edhe pse keumlto praktika neuml zhvillim paraqesin ndeumlrhyrje graduale ato mund teuml ofrojneuml mundeumlsi teuml reumlndeumlsishme peumlr teuml meumlsuar dhe mund teuml sheumlrbejneuml si shtyseuml peumlr zhvillimin e meumltejsheumlm teuml politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr SALW-et qeuml do ti peumlrqasen problemit neuml njeuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse e qeuml peumlr keumlteuml arsye do teuml peumlrputhen meuml mireuml me thelleumlsineuml e ploteuml teuml problemit Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml financimi i aktiviteteve me ndjeshmeumlri gjinore teuml jeteuml transparent dhe angazhimi politik peumlr barazineuml gjinore teuml shoqeumlrohet me angazhime buxhetore neuml kuptimin e alokimit teuml burimeve teuml mjaftueshme financiare

bull Angazhimi formal pjeseumlmarrja e institucioneve teuml baraziseuml gjinore neuml zhvillimin e politikave dhe ndeumlrgjegjeumlsimi i vendimmarreumlsve teuml SALW njihen si faktoreuml qeuml lehteumlsojneuml integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e SALW-ve

bull Seuml fundi edhe pse kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohen direkt SALW-ve ato ofrojneuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrje peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr kontrollin e SALW-ve peumlrmes trajtimit teuml kushteumlzimeve social-kulturore teuml sjelljes me SALW-et dhe peumlr keumlteuml arsye mund teuml avancojneuml efikasitetin e aktiviteteve peumlr kontrollin e SALW-ve Peumlr teuml arritur keumlteuml duhet inkurajuar krijimi i lidhjeve meuml teuml ngushta mes kuadrit teuml politikave peumlr SALW-et dhe kuadrit teuml politikave peumlr barazineuml gjinore gjinore

Rekomandime58

511 mbledhja e teuml dheumlnave

Mungesa e vazhdueshme e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ndikon ndjesheumlm neuml dukshmeumlrineuml e problemit dhe rrjedhimisht pengon zhvillimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml rekomandohet

bull Kryerja e njeuml rishikimi teuml gjereuml teuml praktikave administrative aktuale teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave neuml meumlnyreuml qeuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e munguara teuml identifikohen hendeqet ligjore neuml mbledhjen e teuml dheumlnave dhe mungesat e politikave burimeve njereumlzore dhe buxhetit teuml alokuar dhe teuml ofrohen rekomandime peumlr avancimin e praktikave teuml tanishme

bull Identifikimi i praktikave teuml mira neuml mbledhjen e teuml dheumlnave administrative dhe i faktoreumlve nxiteumls peumlrfshireuml keumltu dispozitat ligjore dhe teuml politikave dhe parakushtet e lidhura me burimet njereumlzore

bull Integrimi i ploteuml i mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml praktikat e zakonshme administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave

bull Garantimi se teuml gjitha statistikat e lidhura me SALW-et peumlr individeumlt mblidhen sistemohen dhe paraqiten neuml meumlnyreuml teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe karakteristikave teuml tjera teuml tilla si mosha kur ajo eumlshteuml e reumlndeumlsishme Ndarja e teuml dheumlnave nuk duhet teuml kufizohet veteumlm te gjinia pasi ato duhet teuml peumlrfshijneuml edhe ndarje teuml tjera si viktimat dhe autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri viktimat dhe autoreumlt e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri marreumldheumlniet viktimeuml-dhunues viktimat dhe autoreumlt e llojeve teuml tjera teuml dhuneumls teuml kryera me armeuml zjarri (penale seksuale dhuneuml fizike dhuneuml

psikologjike peumlrndjekje krim i organizuar shkolleuml bandat e teuml rinjve) zoteumlruesit dhe personat qeuml i kaneuml doreumlzuar SALW-et gjateuml fushatave

bull Inkurajimi i shkeumlmbimit teuml peumlrvojave neuml mbledhjen e teuml dheumlnave me aneumltareumlt e tjereuml komisioneve teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore dhe homologeumlt e tyre nga vende dhe territore teuml tjera

bull Neuml keumlteuml meumlnyreuml mund teuml inkurajohet njeuml dialog meuml i gjereuml mes prodhuesve teuml teuml dheumlnave dhe peumlrdoruesve teuml ndrysheumlm teuml tyre (komisionet e SALW-ve dhe institucionet e tjera shteteumlrore institucionet e baraziseuml gjinore departamentet statistikore neuml MPB organizatat e shoqeumlriseuml civile institucionet universitare dhe keumlrkimore organizatat ndeumlrkombeumltare etj)

bull Zhvillimi neuml bashkeumlpunim me komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve i njeuml grupi uniform teuml treguesve teuml zbeumlrthyer sipas gjiniseuml qeuml do teuml mblidhen rregullisht duke siguruar teuml dheumlna teuml krahasueshme neuml nivel rajonal peumlr teuml monitoruar tendencat Bazuar neuml keumlteuml rezultatet e monitorimit rajonal teuml ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mund teuml publikohen ccedildo vit

bull Sigurimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml teuml cilat do teuml informojneuml treguesit e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve me qeumlllim avancimit e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna Bazuar neuml keumlteuml duhet teuml ndeumlrmerret njeuml studim bazeuml mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et

bull Mbeumlshtetje dhe peumlrmireumlsim e zgjerim i praktikave ekzistuese teuml grumbullimit teuml teuml dheumlnave peumlr teuml siguruar diversitet neuml qasje metodologji dhe burime (si platforma online Armeumlt neumln sheumlnjesteumlr qeuml mbledh teuml dheumlna peumlr incidente me armeuml zjarri neuml Serbi dhe qeuml eumlshteuml peumlrdorur nga Rrjeti i dhuneumls kundeumlr grave peumlr teuml

Gjetjet e keumltij raporti sjellin si rezultat njeuml numeumlr rekomandimesh peumlr hapat konkreteuml qeuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe mbeumlshtetur integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve Meqeuml tashmeuml eumlshteuml e ditur se udheumlzimet metodologjike do ta lehteumlsonin ndjesheumlm keumlteuml proces njeuml instrument praktik peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna u hartua si shoqeumlrues i keumltij raporti

Peumlr lehteumlsi referimi rekomandimet janeuml teuml grupuara sipas sfidave kryesore teuml identifikuara neuml raport

1 Mbledhja e teuml dheumlnave 2 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 3 Hulumtimi dhe gjenerimi i njohurive 4 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore

5 REkOmANDImE

Rekomandime 59

analizuar tendencat e peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit ose tendencat e vrasjes seuml grave)

bull Peumlrmireumlsimi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave peumlr dhuneumln ndaj grave ndaj partneres intime peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlr forma teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore peumlr vrasjet e grave teuml kryera me armeuml zjarri duke peumlrfshireuml edhe peumlrgjigjen institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe me bazeuml gjinore

bull Kur teuml dheumlnat janeuml mbledhur garantimi se ato me teuml veumlrteteuml pasqyrojneuml ploteumlsisht peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve teuml ligjshme dhe teuml jashteumlligjshme

512 ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjediSi teuml peumlrShtatSheumlm

Gjetjet e keumltij raporti tregojneuml qarteuml se hartuesit e politikave po peumlrballen me sfida neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore dhe se njohja e pamjaftueshme e lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve ccedilon neuml anashkalimin e saj gjateuml hartimit teuml politikave Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml neuml vijim rekomandohet

bull Kryerja e vlereumlsimit teuml nevojave teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna dhe bazuar neuml teuml planifikimi i aktiviteteve teuml peumlrshtatshme teuml kombinuara peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve peumlr hartuesit e politikave teuml baraziseuml gjinore i analizave gjinore me theks teuml veccedilanteuml neuml lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve i masave institucionale peumlr dhuneumln ndaj grave dhuneumln ndaj partneres dhe dhuneumln neuml familje integrimin gjinor dhe peumlr standardet ligjore dhe teuml politikave neuml keumlteuml fusheuml

bull Hartimi dhe zhvillimi i trajnimeve peumlr buxhetimin me ndjeshmeumlri gjinore dhe buxhetimin e bazuar te performanca peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve si njeuml instrument peumlr teuml lehteumlsuar zbatimin e angazhimeve gjinore dhe strategjive peumlr kontrollin e SALW-ve neuml peumlrgjitheumlsi

bull Sigurimi i njeuml pjeseumlmarrjeje teuml balancuar teuml grave dhe burrave sa hereuml qeuml organizohen aktivitete peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve teuml veccedilanta peumlr hartimin e politikave teuml bazuara neuml teuml dheumlna neuml fusheumln e kontrollit teuml SALW-ve peumlr peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve teuml SALW-ve me theks teuml veccedilanteuml neuml dimensionin e siguriseuml dhe aspektet e baraziseuml gjinore

bull Sigurimi i transferimit teuml njohurive mbi lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mundeumlsiteuml e teuml meumlsuarit duhet teuml peumlrfshijneuml shkeumlmbimin e

informacionit dhe peumlrvojeumls mes komisioneve teuml SALW-ve dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore OJQ-ve teuml grave eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

bull Organizimi i trajnimeve mbi statistikat e ndara sipas gjiniseuml peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe punonjeumlsit neuml departamentet e statistikave

bull Mundeumlsimi i ndihmeumls seuml specializuar peumlr komisionet e SALW-ve neuml zhvilliminrishikimin e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr teuml lehteumlsuar integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et dhe peumlr ata qeuml tashmeuml kaneuml filluar peumlrmireumlsimin dhe zgjerimin e aktiviteteve teuml tyre

bull Organizimi i vazhduesheumlm i seminareve trajnues mbi ccedileumlshtjet gjinore peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe veccedilaneumlrisht peumlr zyrtareumlt e larteuml

bull Organizimi i trajnimeve mbi aspektin gjinor teuml SALW-ve peumlr aktoreumlt e tjereuml institucionet e baraziseuml gjinore organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe organet rregullatore qeuml mbikeumlqyrin masat institucionale

bull Organizimi i seminareve informuese mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et peumlr deputeteumlt dhe veccedilaneumlrisht peumlr aneumltareumlt e komisionit peumlr sigurineuml dhe komisionit peumlr barazineuml gjinore si edhe peumlr vendimmarreumlsit e tjereuml teuml MPB-seuml duke peumlrfshireuml edhe pikat fokale gjinore neuml teuml gjitha ministriteuml peumlrkateumlse

513 hulumtimi dhe menaxhimi i njOhurive

bull Perspektiva gjinore duhet integruar neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme dhe teuml dukshme neuml teuml gjitha hulumtimet dhe rrjedhimisht edhe neuml njohuriteuml mbi SALW-et qeuml gjenerohen e veccedilaneumlrisht neuml studimet e ndikimit teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml shoqeumlri qeuml parashikohen neuml shumeuml strategji peumlr SALW-et

bull Zhvillimi dhe peumlrdorimi peumlr keumlteuml qeumlllim i njeuml udheumlzimi teuml peumlrshtatsheumlm metodologjik praktik

bull Paleumlt e interesuara me ekspertizeuml gjinore duhet teuml peumlrfshihen qeuml neuml fazat fillestare teuml keumlrkimeve dhe sondazheve teuml lidhura me SALW-et qeuml nga planifikimi e deri te zbatimi

bull Kur porositen sondazhe teuml lidhura me SALW-et ato duhet teuml jeneuml teuml hartuara peumlr teuml nxjerreuml neuml pah aspektet gjinore teuml ccedileumlshtjes seuml anketuar dhe teuml gjitha teuml dheumlnat duhet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml dhe teuml paraqitura peumlrkateumlsisht

bull Hulumtimi i gjeneruar duhet teuml jeteuml gjereumlsisht i disponuesheumlm dhe teuml peumlrdoret peumlr teuml informuar hartimin e politikave

Rekomandime60

514 peumlrgjigja me pOlitika ndaj prOblematikave kryeSOre

Gjetjet neuml keumlteuml raport tregojneuml se peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore neuml rajonin e Evropeumls Juglindore kaneuml qeneuml shumeuml teuml dobeumlta Meqeuml peumlr trajtimin e keumltyre modeleve neuml meumlnyreuml efikase dhe teuml qeumlndrueshme nevojiten qasje teuml veccedilanta teuml ndeumlrtuara sipas specifikave teuml rastit dhe teuml veteumldijshme peumlr kontekstin ky seksion nuk ka si synim teuml japeuml rekomandime specifike por do teuml peumlrshkruajeuml prioritetet e peumlrgjithshme Megjithateuml disa veumlrejtje teuml peumlrgjithshme kryesisht ato qeuml kaneuml teuml beumljneuml me mbledhjen e teuml dheumlnave dhe pjeseumlmarrjen e balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave janeuml teuml integruara edhe keumltu Peumlrveccedil keumlsaj hulumtimet e ndeumlrmarra neuml bazeuml teuml rekomandimeve teuml seksioneve teuml meumlparshme duhet vazhdimisht teuml peumlrdoren gjateuml hartimit teuml politikave

efektetediferencuarateumlsALW-vetegrateumldheburrat

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml evidentuar meuml gjereumlsisht dhe neuml meumlnyreuml meuml teuml detajuar se si gjinia sheumlrben si bazeuml peumlr diferencimin e rreziqeve dhe efekteve teuml SALW-ve mbi grateuml dhe burrat vajzat dhe djemteuml Hulumtimet duhet teuml trajtojneuml jo veteumlm ngjarjet fatale por edhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml forma teuml tjera teuml dhuneumls (psikologjike seksuale fizike ekonomike peumlrndjekjen etj)

bull Peumlrveccedil integrimit neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et gjetjet dhe rezultatet duhet teuml peumlrdoren edhe peumlr teuml informuar politika teuml tjera strategjiteuml peumlr sigurineuml kombeumltare strategjiteuml e policimit neuml komunitet strategjiteuml peumlr avancimin e baraziseuml gjinore strategjiteuml peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje strategjiteuml peumlr teuml rinjteuml dhe masat e nevojshme teuml propozuara

dhunaneumlfamilje

bull Neuml lidhje me masat ligjore peumlr SALW-et neuml peumlrgjigje teuml dhuneumls neuml familje sa i peumlrket rregullimit teuml zoteumlrimit civil njeuml vlereumlsim i gjereuml duhet ndeumlrmarreuml peumlr teuml rishikuar efikasitetin e reagimit ligjor dhe institucional peumlr teuml kufizuar aksesin tek armeumlt e zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim Neuml keumlteuml drejtim neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje edhe praktikat e magazinimit dhe ruajtjes duhet teuml shqyrtohen

bull Bazuar neuml keumlteuml njeuml propozim i informuar peumlr reformeuml ligjore duhet teuml shtrohet dhe masa teuml reja duhen

miratuar duke synuar natyreumln e veccedilanteuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje siccedil peumlrcaktohet edhe neuml standardet e Konventeumls seuml Stambollit

bull Neuml bazeuml teuml keumlsaj analize duhen nxjerreuml rekomandime se si teuml rritet koherenca e masave ligjore dhe e politikave ndaj rreziqeve teuml shkaktuara nga prania e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e familjes duke u fokusuar veccedilaneumlrisht te praktikat parandaluese

bull Lidhje meuml teuml forta duhen vendosur mes kuadrit ligjor peumlr SALW-et dhe ligjeve qeuml rregullojneuml masat ndaj dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls nga partneri intim

bull Praktikat tashmeuml neuml peumlrdorim neuml rajon siccedil eumlshteuml shqyrtimi i vdekshmeumlriseuml nga dhuna neuml familje duhen peumlrmireumlsuar dhe zgjeruar neuml meumlnyreuml qeuml teuml ploteumlsohen hendeqet neuml teumlreumlsineuml e masave ligjore dhe institucionale dhe teuml propozohen amendamente

bull Teksa politikat neuml keumlteuml fusheuml zhvillohen duhet inkurajuar qasja bashkeumlpunuese me organizatat e grave qeuml merren me dhuneumln neuml familje

gjiniadhekeumlrkesapeumlrarmeumlteumlvogla-maskilizmi

bull Realizimi i identifikimit teuml shpeumlrndarjes seuml programeve qeuml synojneuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj

bull Bazuar neuml keumlteuml duhen zhvilluar dhe pilotuar programe specifike sipas kontekstit konkret qeuml teuml adresojneuml teuml rinjteuml meshkuj

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml realizohen peumlr teuml sjelleuml njohuri meuml teuml thella rreth kushteumlzimeve social-kulturore teuml maskilizmit dhe sjelljeve teuml marrjes parasysh teuml rrezikut neuml lidhje me armeumlt e zjarrit si edhe kanaleve social-kulturore teuml kushteumlzimeve

bull Hulumtime teuml veccedilanta dhe politika teuml caktuara duhet ti kushtohen edhe ekspozimit teuml teuml rinjve ndaj dhuneumls me armeuml zjarri dhe faktoreumlve qeuml nxisin sjellje qeuml marrin parasysh rrezikun

Qeumlndrimet gjinore dhe procesi politik

bull Peumlrfshirja neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et i identifikimit teuml shpeumlrndarjes dhe i trajtimit teuml faktoreumlve socialeuml kulturoreuml dhe institucionaleuml qeuml pengojneuml pjeseumlmarrjen e grave neuml hartimin e politikave

bull Sigurimi qeuml grateuml dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe institucionet e baraziseuml gjinore teuml jeneuml teuml peumlrfshira neuml zhvillimin e kuadrit ligjor dhe teuml politikave teuml SALW-ve

Shtojcat 61

61 ShtojcA 1 LiStA e dokumenteve teuml mArrA neuml Shqyrtim

6 SHTOJcAT

Nr Dokumenti

1 Ligji Peumlr armeumlt

Shqipeumlria 2 Ligji Peumlr barazineuml gjinore neuml shoqeumlri

3 Ligji Peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare

4Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Reduktimin e Dhuneumls me Bazeuml Gjinore e Dhuneumls neuml Familje

5 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Hercegovina-Neretva

Bosnjeuml-Hercegovina

6 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Sarajeveumls

7 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Bosnjeuml-Podrinjes Gorazhda

8 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Posavinas

9 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Tuzllas

10 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Una-Sanas

11 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Zenica Doboj

12 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2013-2016

13 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2016-2020

14 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

15 Plani i Veprimit Gjinor 2013-2017

16 Strategjia peumlr Parandalimin dhe Lufteumln kundeumlr Dhuneumls neuml Familje 2013-2017 2011

17 Ligji Peumlr armeumlt

Kosova

18Strategjia peumlr Kontrollimin dhe Mbledhjen e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta dhe Plani i Veprimit 2013-2016

19 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

20 Programi peumlr Barazineuml Gjinore

21 Programi kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Plani i Veprimit 2011-2014

22 Ligji Peumlr policineuml

23 Ligji Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil

Moldavia24 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore

25 Ligji Peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje

26 Ligji Peumlr armeumlt

Mali i Zi

27Strategjia peumlr Kontrollin dhe Reduktimin e SALW-ve dhe Municioneve dhe Plani i Veprimit 2013-2018

28 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

29 Ligji Peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje

30 Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje

31 Plani i Veprimit peumlr Arritjen e Baraziseuml Gjinore 2013-2017

Shtojcat62

62 ShtojcA 2 LiStA e teuml interviStuArve

SipaS rendit alfabetik

Nr Dokumenti

32 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet

Republika e Serbiseuml

33 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve 2010-2015

34 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

35Strategjia Kombeumltare peumlr Parandalimin dhe Lufteumln ndaj Dhuneumls kundeumlr Grave neuml Familje dhe neuml Marreumldheumlnie Intime 2012-2015

36 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Plani i Veprimit 2016-2020

37Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi

38Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls

39 Ligji Peumlr armeumlt

Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml

40 Strategjia Kombeumltare peumlr Kontrollin e SALW-ve

41 Ligji Peumlr mundeumlsiteuml e barabarta teuml grave dhe burrave

42 Strategjia peumlr Barazineuml Gjinore 2013-2020

1Andrijana Čović Avokate e teuml drejtave teuml njeriut Mbrojteumlse e teuml drejtave teuml qytetareumlve - Avokate e Popullit neuml Krahineumln Autonome teuml Vojvodineumls

2Besnik Sallahu Shefi i Sektorit teuml Interpolit - ILECU - Prishtineuml Drejtoria peumlr Bashkeumlpunim Ndeumlrkombeumltar neuml Shtetin e seuml Drejteumls

3 Bobana Macanović Drejtore Ekzekutive Qendra e Grave Autonome

4 Duško Ivanov Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

5 Ermin Pešto Kryetar i Organit Koordinues peumlr SALW-et

6 Dr sc Basri Lenjani Mjek Specialist Urgjence dhe Drejtori i Klinikeumls seuml Urgjenceumls neuml Prishtineuml

7Marina Iles Zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml Gjinore

8 Mensur Hoti Kryetari i Komisionit Kombeumltar teuml SALW-ve neuml Kosoveuml dhe Drejtor i Departamentit teuml Siguriseuml Publike

9Mladen Marković Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Malin e Zi Ministria e Puneumlve teuml Brendshme Drejtoria e Policiseuml Kryeinspektor i Policiseuml

10Miljko Simović Kryetari i Keumlshillit teuml SALW-ve neuml Republikeumln e Serbiseuml Asistent i Shefit teuml Departamentit teuml Administrateumls Drejtoria e Policiseuml

11 Tanja Ignjatović Koordinatore e Programit Qendra e Grave Autonome

Shtojcat 63

63 ShtojcA 3 referencAt

Abt Thomas and Winship Christopher 2016 What Works in Reducing Community Violence A Meta-Review and Field Study for the Northern Triangle Washington DC United States Agency for International Development lt httpswwwusaidgovsitesdefaultfilesUSAID-2016-What-Works-in-Reducing-Community-Violence-Final-Reportpdfgt

Abrahams Naeemah Shanaaz Mathews Rachel Jewkes Lorna J Martin and Carl Lombard2012 Every Eight Hours Intimate Femicide in South Africa 10 Years Later` South African Medical Research Council Research Brief lt httpswwwafricacheckorgwp-contentup-loads201212MRCFemicideBrief2012-1pdfgt

Acheson Ray 2015 Women Weapons and War A Gendered Critique of Multilateral Instruments Reaching Critical Will of the Womenrsquos International League for Peace and Freedom lthttpwwwreachingcriticalwillorgimagesdocumentsPublicationswomen-weap-ons-warpdfgt

Albanian Institute of Statistics (INSTAT) 2013 Domestic Violence in Albania National Population-Based Survey lthttpwwwinundporgcontentdamalbaniadocsSecond20Domestic20Violence20Survey20201320englishpdfgt

Alvazzi del Frate Anna 2011 lsquoWhen the Victim Is a Womanrsquo In Geneva Declaration Secretariat Global Burden of Armed Violence Le-thal Encounters Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV2GBAV2011_CH4pdfgt

Amnesty International the International Action Network on Small Arms (IANSA) and Oxfam International 2005 The Impact of Guns on Womenrsquos Lives Oxford The Alden Press lt httpwwwseesacorgfimgFileImportedGenderGender-and-Small-ArmsThe-Impact-of-Guns-on-Womens-Lives-213pdfgt

Babović Marija Katarina Ginić Olivera Vuković 2010 Mapiranje nasilja nad ženama u centralnoj Srbiji Beograd SeCons lthttpwwwgendernetrsfilesPublikacijePublikacijeMapiranje_porodicnog_nasilja_prema_zenama_u_Centralnoj_Srbijipdfgt

Babović Marija Olivera Pavlović Katarina Ginić Nina Karađinović 2013 Prevalence and Characteristics of Violence against Women in Bosnia and Herzegovina Sarajevo Gender Equality Agency of Bosnia and Herzegovina lthttpwww2unwomenorg~mediafield20office20ecaattachmentspublicationscountrybosniaprevalency_study20vaw20in20bihpd-fv=1ampd=20151216T173418gt

Bastick Megan and Valasek Kristin 2014 Converging Agendas Women peace security and small arms In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-2-ENpdfgt

Beara Vladan i Predrag Miljanović 2007 lsquoVeterani u izgradnji mirarsquo In 20 poticaja za buđenje i promenu O izgradnji mira na prostoru bivše Jugoslavije edited by Helena Rill Tamara Smidling i Ana Bitoljanu Beograd Sarajevo CNA lthttpnenasiljeorgpublikacijepd-f20poticaja20poticaja-beara-Miljanovicpdfgt

Bevan James and Nicholas Florian 2006 Few options but the gun Angry young men In Small Arms Survey 2006 Unfinished Business Geneva Small Arms Survey lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2006enSmall-Arms-Survey-2006-Chap-ter-12-ENpdfgt

Blagojević Marina 2013 Muški ideniteti i nasilje na Balkanu Zeničke sveske Časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku Issue No 17

lthttpswwwscribdcomdocument147134017MuC5A1ki-identiteti-i-nasilje-na-Balkanu-Marina-BlagojeviC487gt

Blagojević Marina 2013 Rodni barometar u Srbiji Razvoj i svakodnevni život Beograd Program Ujedinjenih nacija za razvoj httpswwwacademiaedu28845654RODNI_BAROMETAR_U_SRBIJI_RAZVOJ_I_SVAKODNEVNI_C5BDIVOT

Bozo Aurela 2015 Domestic Violence Institutional Response and challenges in Addressing Domestic Violence in Albania In Mediter-ranean Journal of Social Sciences Vol 6 No 1 S1 January 2015 Rome MCSER Publishing

lt httpwwwmcserorgjournalindexphpmjssarticleview5560gt

Hughson Marina 2015 Prilog razumevanju nasilja maloletenika u Srbiji perspektiva kritičkih studija muškaraca i maskuliniteta u Ivana Stevanović (ur) Maloletnici kao učinioci i žrtve krivičnih dela prekršaja Beograd IKSI

lthttpswwwacademiaedu28845334PRILOG_RAZUMEVANJU_NASILJA_MALOLETNIKA_U_SRBIJI_PERSPEKTIVA_KRITIC48CK-IH_STUDIJA_MUC5A0KARACA_I_MASKULINITETAgt

Shtojcat64

Campbell Jacquelyn PhD RN Daniel Webster ScD MPH Jane Koziol-McLain PhD RN Carolyn Block PhD Doris Campbell PhD RN Mary Ann Curry PhD RN Faye Gary PhD RN Nancy Glass PhD MPH RN Judith McFarlane PhD RN Carolyn Sachs MD MPH Phyllis Sharps PhD RN Yvonne Ulrich PhD RN Susan A Wilt DrPH Jennifer Manganello PhD MPH Xiao Xu PhD RN Janet Schollenberger MHS Victoria Frye MPH and Kathryn Laughon MPH C 2003 Risk Factors for Femicide in Abusive Relationships Results from a Multisite Case Control Study In American Journal of Public Health Vol 93 No 7 lthttpwwwbayloreducontentservicesdocumentphp28840pdfgt

Carapic Jovana 2014 Handgun Ownership and Armed Violence in the Western Balkans Issue Brief No 4 Geneva Small Arms Survey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsG-Issue-briefsSAS-AV-IB4-Western-Balkanspdfgt

CGA (Coalition for Gun Control) `The Case for Gun Control Reducing Domestic Violence lthttpguncontrolcawp-contentup-loads201503domestic_hompdfgt

Connell Raewyn and James W Messerschmidt 2005 Hegemonic Masculinity Rethinking the Concept Gender and Society Vol 19 No 6 lt httpxyonlinenetsitesdefaultfilesConnell20Hegemonic20masculinity_0pdfgt

Connell W Robert 2000 Arms and the Man Using the New Research on Masculinity to Understand Violence and Promote Peace in the Contemporary World In Male Roles Masculinities and Violence A Culture of Peace Perspective edited by Ingeborg Brines Robert Connell and Ingrid Edie Paris UNESCO httpunesdocunescoorgimages0012001206120683Epdf

Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2011 Council of Europe Treaty Series - No 210 Istanbul 11 V2011

lt httpsrmcoeintCoERMPublicCommonSearchServicesDisplayDCTMContentdocumentId=090000168008482egt

Cukier Wendy and James Cairns 2009 Gender Attitudes and the Regulation of Small Arms Implications for Action In Sexed Pistols The Gendered Impacts of Small Arms and Light Weapon edited by Vanessa Farr Henri Myrttinen and Albrecht Schnabe Tokyo United Nations University Press

Cukier Wendy and Alison Kooistra and Mark Anto 2002 `Gendered Perspectives on Small Arms Proliferation and Misuse` In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A Farr and Kiflemariam Geb-re-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Database Analysis of Compliance of National Standards Legislation and Public Policies with the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2016 Project Coordinated efforts - Toward New European standards in protection of women from gender based violence lthttpwwwpotpisujemorggt

Djan Aurelija 2014 Partnersko nasilje sa službenom značkom Pripadnici policije kao učinioci partnerskog nasilja u Srbiji Beograd Beogradski centar za bezbednosnu politiku

lthttpwwwbezbednostorguploaddocumentpartnersko_nasilje_sa_sluzbenom_znackompdfgt

Doumlnges Hannah and Aaron Karp 2014 Women and Gun Ownership Research Notes Armed Actors No 45 Geneva Small Arms Sur-vey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva

lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdfgt

Dokmanović Mirjana 2007 Firearms Possession and Domestic Violence in the Western Balkans A Comparative Study of Legislation and Implementation Mechanisms Belgrade SEESAC

httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecurityFIREARMS-POSSESSION-AND-DOMESTIC-VIOLENCE-IN-THE-WESTERN-BAL-KANS-ENpdf

Duquet Nils and Maarten Van Alstein 2015 Firearms and Violent Deaths in Europe Brussels Flemish Peace Institute lthttpwwwvlaamsvredesinstituuteusitesvlaamsvredesinstituuteufilesfilesreportsfirearms_and_violent_deaths_in_europe_webpdf gt

Dziewanski Dariusz Emile LeBrun and Mihaela Racovita 2014 In War and Peace Violence against Women and Girls In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-1-ENpdfgt

Farr Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) 2002 Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and Interna-tional Concerns Bonn Bonn International Centre for Conversion

Farr Vanessa A 2002 A Gendered Analysis of International Agreements on Small Arms and Light Weapons In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Shtojcat 65

Farr Vanessa 2006 lsquoGender Analysis as a tool for multilateral negotiators in the small arms contextrsquo In Disarmament as Humanitarian Action From Perspective to Practice edited by John Borrie and Vanessa Martin Randin Geneva UNIDIR (United Nations Institute for Disarmament Research Geneva) lthttpwwwunidirorgfilespublicationspdfsdisarmament-as-humanitarian-action-from-per-spective-to-practice-288pdfgt

Geneva Declaration Secretariat 2015 Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University Press

Hearn Jeff and Keith Pringle 2006 European Perspectives on Men and Masculinities National and Transnational Approaches New York Palgrave Macmillan

Hemenway David and Matthew Miller 2000 Firearm Availability and Homicide Rates across 26 High-Income Countries In Journal of Trauma Injury Infection and Critical Care v 49 6 (2000) lthttpjonathanstraycompapersFirearmAvailabilityVsHomicideRatespdfgt

Ignjatović Tanja 2011 Nasilje prema ženama u intimnom partnerskom odnosu Model koordiniranog odgovora zajednice Beograd Rekonstrukcija ženski fond lthttpwwwrwfundorgwp-contentuploads201409Tanja-IgnjatoviC487-Nasilje-pre-ma-C5BEenama-u-intimnom-partnerskom-odnosu-model-koordiniranog-odgovora-zajednicepdfgt

Ignjatović Tanja Dragica Pavlović Babić i Marija Lukić 2015 Delotvornost sistemskih mehanizama za sprečavanje nasilja prema ženama i nasilja u porodici Beograd Autonomni ženski centar

lthttpwwwwomenngoorgrsimagespublikacijedp2015Delotvornost_sistemskih_mehanizama_za_sprecavanje_nasilja_prema_ze-nama_i_nasilja_u_porodicipdfgt

IPU CHD (Inter-Parliamentary Union and Centre for Humanitarian Dialogue) 2007 Missing Pieces A Guide for Reducing Gun Violence through Parliamentary Action Geneva Centre for Humanitarian Dialogue lt httpwwwipuorgPDFpublicationsmissing_enpdfgt

JaumlmStoumld 2007 Gender Mainstreaming Manual A Book of Practical Methods from the Swedish Gender Mainstreaming Support Committee Stockholm Swedish Government Official Reports

lt httpwwwincludegenderorgwp-ontentuploads201402gender_mainstreaming_manualpdfgt

Jovanović Sladjana Biljana Simeunović Pantić Vanja Macanović 2012 Krivičnopravni odgovor na nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za privredu zapošljavanje i ravnopravnost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentup-loads201408krivicno-pravni-odgovor-na-nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

Krkeljić Ljiljana 2007 Small Arms and Gender Based Violence in Montenegro Podgorica UNDP Montenegro httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecuritySMALL-ARMS-AND-GENDER-BASED-VIOLENCE-IN-MONTENEGRO-ENpdf

Law Centre to Prevent Gun Violence Domestic Violence and Firearms lthttpsmartgunlawsorggun-lawspolicy-areasback-ground-checksdomestic-violence-firearmsgt

Mankowski Eric 2013 Antecedents to Gun Violence Gender and Culture In Gun violence Prediction Prevention and Policy American Psychological Association httpwwwapaorgpubsinfo reportsgun-violence-preventionaspx

Mircheva Stojanka Violeta Chacheva and Nikolina Kenig 2014 Voice for Justice Research Report Assessment of court proceedings in Domestic Violence cases with specific focus on assessing the case management from gender perspective Skopje UKIM Institute for Social Political and Juridical Research

Moser Annalise 2007 Gender and Indicators Overview Report Institute of Development Studies

Mreža `Žene protiv nasiljaacute 2016 Femicid ndash Ubistva žena u Srbiji Kvantitativno - narativni izveštaj 2015 godina httpwwwzeneprotiv-nasiljanetimagespdfFEMICID-Kvantitativno-narativni_izvestaj_za_2015_godinupdf

Nikolić-Ristanović Vesna et al 2010 Nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za rad zapošljavanje i ravnoprav-nost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentuploads201408nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

OSAGI2001 Important Concept Underlying Gender Mainstreaming lthttpwwwunorgwomenwatchosagipdffactsheet2pdfgt

Page Ella 2009 Men Masculinity and Guns Can We Break the Link IANSA lt httpiansa-womenorgsitesdefaultfilesnews-viewsiansa_wn_masculinities_paper-2009pdfgt

Racovita Michaela 2015 Lethal Violence against Women and Girls In Geneva Declaration Secretariatt Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV3GBAV3_Ch3_pp87-120pdfgt

SAS (Small Arms Survey) 2014a Small Arms Survey Women and Guns Cambridge Cambridge University Press

Shtojcat66

SAS (Small Arms Survey) 2014b Women and Gun Ownership Geneva Small Arms Survey httpwwwsmallarmssurveyorgfilead-mindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdf

UNDP Small Arms Control in Serbia and Montenegro (SACISCG)2005 Living with the Legacy SALW Survey Republic of Serbia Belgrade UNDP Serbia and Montengro

Schroeder Emily Vanessa Farr and Albrecht Schnabel 2005 Gender Awareness in Research on Small Arms and Light Weapons A Prelimi-nary Report Bern Swisspeace lthttpwwwswisspeacechfileadminuser_uploadMediaPublicationsWP1_2005pdfgt

Schwandner-Sievers Stephanie and Silvia Cattaneo 2005 Gun Culture in Kosovo Questioning the Origins of Conflict In Small Arms Survey 2005 Weapons at War Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2005enSmall-Arms-Survey-2005-Chapter-08-summary-ENpdfgt

SEESAC 2006 SALW Survey of Kosovo Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication422pdfgt

SEESAC 2006a The Rifle has the Devil Inside ndash Gun Culture in South Eastern Europe Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication386pdfgt

SEESAC 2007a SEESAC Strategy for Gender Issues in SALW Control and AVPP Activities

lthttpwwwseesacorgfimgFileResGender-and-Small-ArmsSEESAC-Gender-Strategy-2007-216pdfgt

SEESAC2015 Oružje na meti Zloupotreba vatrenog oružja u Srbiji Belgrade SEESAC

SEESAC 2016 Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons - Albania(unpublished)

SEESAC 2016a Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons ndash Kosovo (unpublished)

Shaw Margaret 2013 Too Close to Home Guns and Intimate Partner Violence In Small Arms Survey 2013 Everyday Dangers Cam-bridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2013enSmall-Arms-Survey-2013-Chapter-2-ENpdfgt

Sorenson Susan 2006 Firearm Use in Intimate Partner Violence A Brief Overview Evaluation Review 30(3)229 httpswwwresearchgatenetpublication7102593_Firearm_Use_in_Intimate_Partner_Violence_A_Brief_Overview

Taskovic Marko 2016 Krvava Srbija - Sve žrtve 5 najvećih masakara u poslednjih 15 godina Blic July 7 2015 lthttpwwwblicrsvestihronikakrvava-srbija-sve-zrtve-5-najvecih-masakara-u-poslednjih-15-godinagxtgys7gt

UN CASA (United Nations Coordinated Action on Small Arms) 2015 International Small Arms Control Standards Glossary of Terms Definitions and Abbreviations

lt httpwwwsmallarmsstandardsorgisacs0120-enpdfgt

UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) 2013 Global Study on Homicide 2013 Trends Contexts Data Vienna UNODC lt httpswwwunodcorgdocumentsgshpdfs2014_GLOBAL_HOMICIDE_BOOK_webpdfgt

UNDP (United Nations Development Programme) 2008 How to Guide Small Arms and Light Weapons Legislation Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lthttpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9SALWGuide_Legislationpdfgt

UNDP 2008a How to Guide The Establishment and Functioning of National Small Arms and Light Weapons Commissions Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lt httpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9UNDP20SALW20Com-missionspdfgt

UNDP 2012Study on Family Violence and Violence Against Women in Montenegro Podgorica UNDP httpwwwmeundporgcontentmontenegroenhomelibrarysocial_inclusionDomesticViolenceStudyhtml

WHO 2012 Understanding and addressing violence against women - Femicide lthttpappswhointirisbitstream10665774211WHO_RHR_1238_engpdfgt

WHO UNDP UNODC 2014 Global Status Report on Violence Prevention 2014 Geneva WHO

lt httpwwwwhointviolence_injury_preventionviolencestatus_report2014engt

Zaštitnik gradjana 2016 Utvrđenje i sistemske preporuke lt httpwwwZaštitnikrsindexphp2012-02-07-14-03-334833-2016-07-28-08-59-32gt

Shtojcat 67

64 ShtojcA 4 pyeteumlSori

1 teuml dheumlna teuml peumlrgjithShme

2 teuml dheumlna teuml ndara SipaS gjiniSeuml

2015 2014 2013 2012 2011

Numri total i incidenteve me armeuml zjarri1

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml ligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml jashteumlligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml shoqeumlruara me vdekje

sup1 Incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml Vrasje vrasje neuml rrethana reumlnduese vrasje e mbetur neuml tentativeuml veteumlvrasje veteumlvrasje e mbetur neuml tentativeuml shkaktim i rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlna me armeuml zjarri neuml mjedise publike mbajtje e armeumlve teuml zjarrit pa autorizim zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumls ose mjeteve teuml rrezikshme dhuneuml neuml familje

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri

viktimat e vrasjeve me paramendimsup1

viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri

Zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Shtojcat68

sup1 Vrasja me paramendim peumlrcaktohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdfsup2 Partneri intim mund teuml jeteuml bashkeumlshortibashkeumlshortja ish-bashkeumlshortiish-bashkeumlshortja partneriish-partneri i dashurie dashura ish-i dashu-

riish-e dashura

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml mbajtur armeuml zjarri

Numri i personave teuml vrareuml nga partneri i tyre intimsup2

Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim

Numri i personave teuml cileumlt doreumlzuan SALW-e gjateuml fushatave teuml grumbullimit

2015 2014 2013 2012 2011

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri peumlr arsye teuml dhuneumls neuml familje

Gra burra

Aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve

Shtojcat 69

3 gjinia dhe mOSha

2015

Autoreumlt meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

Autoret femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

Shtojcat70

65 ShtojcA 5 LiStA e figurAve tAbeLAve dhe kutive

figurat

Figura 1 Peumlrqindja e viktimave teuml vrareuml meshkuj dhe femra dhe e meshkujve dhe femrave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim

Figura 2 Raporti i vrasjeve sipas mekanizmave i peumlrllogaritur nga OBSH (2012)

Figura 3 Peumlrqindja e viktimave burra dhe gra teuml vrasjeve me paramendim

Figura 4 Shkalla e vrasjeve Mesatarja 2007-2012

Figura 5 Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml 2015

Figura 6 Viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Figura 7 Pjesa e vrasjeve me armeuml zjarri peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 8 Raporti i vrasjeve nga partnereumlt intimeuml peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 9 Raporti i vrasjeve teuml grave me armeuml zjarri nga partnereumlt intimeuml

Figura 10 Shpeshteumlsia e pasojave fatale sipas llojit teuml incidentit - Serbi

Figura 11 Proneumlsia e armeumlve sipas gjiniseuml

Figura 12 Autoreumlt dhe viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls neuml Shqipeumlri Kosoveuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Figura 13 Cila eumlshteuml arsyeja kryesore se pse familja juaj NUK do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndash Neuml peumlrgjitheumlsi nuk i kam qejf armeumlt

tabelat

Tabela 1 Viktimat e vrasjeve me paramendim sipas gjiniseuml

Tabela 1a Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 2 Viktimat e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 3 Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim sipas gjiniseuml

Tabela 4 Vrasjet e grave nga partneri intim neuml Serbi

Tabela 5 Bosnjeuml-Hercegovineuml Numri i lejeve teuml dheumlna peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit

Tabela 6 Problematikat gjinore neuml objektivat e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

Tabela 7 Peumlrgjigjet me politika neuml strategjiteuml peumlr SALW-et ndaj problematikave kryesore teuml politikave

kutiteuml

Kutia 1 Vrasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguria e komunitetit neuml Serbi

Kutia 2 Zyrtareumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtarakeumlt dhe dhuna neuml familje

Kutia 3 Veteumlvrasja dhe armeumlt e zjarrit

Kutia 4 Iniciativat e reja

Kutia 5 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml

Kutia 6 Strategjiteuml peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje dhe SALW

Kutia 7 Inkuadrimi i dhuneumls

Kutia 8 Problematikat e tjera ligjore - Kufiri i mosheumls peumlr marrjen e autorizimit peumlr leje

i Autori intervisteuml telefonike me Ermin PestonZeumlvendeumlsministeumlr Ministria e Siguriseuml seuml Bosnjeuml-Hercegovineumls 5 tetor 2016ii Intervisteuml telefonike e autorit me Marina Iles zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml

Gjinore 22 shtator 2016

SHEumlNImE

• Blank Page
• 1 Hyrje
• 11 Rreth keumltij studimi
• 111 Qeumlllimi13
• 112 Objektivat
• 113 Objekti
• 114 Metodologjia
• 115 Sfidat dhe kufizimet13
• 116 Struktura
• 12 Peumlrkufizime
• 2 Ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et-Problemati katkryesore t13euml politikave
• 21 Pranimi i lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe 13SALW-ve
• 22 Problematikat kryesoreteuml13 politikave
• 221 Gjinia dhe efektet e armeuml ve teuml 13vogla
• 222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat krye13sore
• 223 Dhuna neuml13 familje
• 224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria 13dhe kultura
• 225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml t13yre
• 226 Gjinia dhe proceset 13politike
• 3 Peumlrgjigjja mepolitika - Rishikimi i 13dokumenteve
• 31 Strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe problematikat kryesore teuml politikave gjinore13
• 311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore13
• 312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet g13jinore
• 313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe 13objektiva
• 314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete13
• 315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtoh13en
• 317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte13
• 32 Kuadri ligjor peumlr SALW-et Reumlndeumlsia e lufteumls kundeumlr dhuneumls neuml 13familje
• 321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri13
• 322 Dhuna neuml familje dhe heqja earmeumlve t13euml zjarrit
• 323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW13
• 324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika13
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 33 Kuadri ligjor dhe strategjik peumlr barazineuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe kontrolli i SALW-ve13
• 4 Peumlrmbledhje e gjetjeve 13kryesore
• 411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln 13Juglindore
• 412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore13
• 5 Rekomandime13
• 511 Mbledhja e teuml 13dheumlnave
• 512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitjae njeuml mjedisi teuml 13peumlrshtatsheumlm
• 513 Hulumtimi dhe menaxhimi i 13njohurive
• 514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore13
• 6 Shtojcat13
• 61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml 13shqyrtim
• 62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve13
• 63 Shtojca 3 Referencat13
• 64 Shtojca 4 Pyeteumlsori13
• 65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave 13dhe kutive

5Peumlrmbajtja

315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtohen 42

316 Gjurmimi i ndryshimeve - monitorimi dhe vlereumlsimi 44

317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte 45

32kuadriligjorpeumlrsALW-etreumlndeumlsiaelufteumlskundeumlrdhuneumlsneumlfamilje 47

321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri 47

322 Dhuna neuml familje dhe heqja e armeumlve teuml zjarrit 48

323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW 49

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika 51

325 Praktikat e mira Australia dhe Kanadaja 53

33kuadriligjordhestrategjikpeumlrbarazineumlgjinoreneumlevropeumlnjuglindoredhekontrolliisALW-ve 54

4 PeumlrmbLedhjeegjetjevekryesore 56

411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln Julindore 56

412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore 56

5 rekomAndime 58

511 Mbledhja e teuml dheumlnave 58

512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 59

513 Hulumtimi dhe menaxhimi i njohurive 59

514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore 60

6 shtojcAt 61

61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml shqyrtim 61

62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve 62

63 Shtojca 3 Referencat 63

64 Shtojca 4 Pyeteumlsori 67

65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave dhe kutive 70

Paratheumlnie 7

Shkalla e larteuml dhe peumlrhapja e pakontrolluar e armeumlve teuml vogla e teuml lehta (SALW) eumlshteuml pranuar gjereumlsisht si keumlrceumlnim serioz peumlr sigurineuml e qytetareumlve si nxiteumls i krimit dhe i paqeumlndrueshmeumlriseuml si dhe si ndikues negativ i zhvillimit social dhe ekonomik Kjo vlen veccedilaneumlrisht peumlr Evropeumln Juglindore (EJL)

Prej vitit 2002 PNUD neumlpeumlrmjet SEESAC-ut ka mbeumlshtetur peumlrpjekjet peumlr tiu peumlrgjigjur keumltij keumlrceumlnimi peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe atyre teuml politikave dhe peumlrmes ngritjes dhe veumlnies neuml funksionim teuml mekanizmave institucionaleuml Puna joneuml peumlr mbeumlshtetjen e politikave eumlshteuml sofistikuar gjithnjeuml e meuml shumeuml neuml harmoni me nevojat e aktoreumlve neuml rajon

Ndeumlrkoheuml qeuml eumlshteuml arritur progres dometheumlneumls integrimi i perspektiveumls gjinore ka mbetur pas dhe ende nuk eumlshteuml kthyer neuml pjeseuml integrale teuml strategjive teuml veumlna neuml zbatim peumlr trajtimin e shkaqeve dhe pasojave teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Pavareumlsisht angazhimeve teuml shumta neuml nivel global dhe kombeumltar kjo sfideuml eumlshteuml trajtuar veteumlm pjeseumlrisht me peumlrpjekjet e vazhdueshme peumlr kontrollin e SALW-ve Nga pikeumlpamja gjinore eumlshteuml ende e veumlshtireuml teuml imagjinohet njeuml ccedileumlshtje meuml dometheumlneumlse peumlr ccedileumlshtjet gjinore sesa peumlrdorimi dhe keqpeumlrdorimi i SALW-ve

Neuml EJL ashtu sikurse kudo burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml mbajteumlsve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml atyre qeuml i peumlrdorin dhe shpesh i keqpeumlrdorin ato Burrat peumlrbeumljneuml edhe shumiceumln e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri Neuml rastin kur janeuml viktima vraseumlsit e tyre janeuml meuml seuml shumti meshkuj teuml tjereuml Por armeumlt e vogla dhe teuml lehta kaneuml gjithashtu efekte negative peumlr sigurineuml dhe mireumlqenien e grave Grateuml rralleuml zoteumlrojneuml armeuml veumlshtireuml

se i peumlrdorin ato dhe ndryshe nga burrat ato janeuml shumeuml hereuml meuml tepeumlr viktima sesa autore Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht e qarteuml neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Shumica e dhuneumls me armeuml kundeumlr grave kryet nga partnereuml aktualeuml ose teuml meumlparsheumlm dhe prania e njeuml arme zjarri rrit neuml meumlnyreuml dramatike mundeumlsineuml e njeuml pasoje fatale Rrjedhimisht ka meuml shumeuml mundeumlsi qeuml grateuml ta shohin pranineuml e njeuml arme zjarri si keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e tyre dhe teuml familjeve teuml tyre

Eumlshteuml e habitshme sesi politikat qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve qeumlndrojneuml ende neuml heshtje peumlr sa i peumlrket keumltyre lidhjeve dhe nuk arrijneuml teuml pranojneuml se disa ccedileumlshtje sigurie i prekin grateuml dhe burrat neuml meumlnyra teuml ndryshme Ky raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL duke i beumlreuml keumlto peumlrpjekje meuml pak efikase peumlr sa i peumlrket ofrimit teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt pavareumlsisht neumlse janeuml gra burra vajza apo djem - duke penguar arritjen e Objektivave teuml Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm nr 5 (Arritja e baraziseuml gjinore dhe fuqizimi i teuml gjitha grave dhe vajzave) dhe 16 (Nxitja e shoqeumlrive paqeumlsore ofrimi i mundeumlsiseuml peumlr drejteumlsi peumlr teuml gjitheuml dhe ngritja e institucioneve teuml efektshme llogaridheumlneumlse dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse neuml teuml gjitha nivelet)

Uneuml sinqerisht shpresoj se gjetjet e paraqitura neuml keumlteuml raport do teuml nxisin debat teuml meumltejsheumlm Politikat neuml keumlteuml fusheuml nuk duhet teuml shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore neumlse shoqeumlriteuml duan tu peumlrgjigjen me efektivitet ccedileumlshtjeve teuml ndeumlrlikuara teuml siguriseuml me teuml cilat peumlrballen Prandaj shpresoj qeuml ky raport dhe paketa qeuml e shoqeumlron ateuml teuml sjelleuml njeuml ndryshim neuml qasje dhe teuml ccedilojeuml neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve

PARATHEumlNIE

Cihan SultanoğluNdihmeumls Administratore dhe Drejtore e Zyreumls Rajonale peumlr Evropeumln dhe Bashkeumlsineuml e Shteteve teuml Pavarura teuml Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim

Hyrje 9

11 RReth keumltij studimi

111 Qeumlllimi

Qeumlllimi i keumltij studimi eumlshteuml qeuml teuml kontribuojeuml neuml rritjen e reagimit gjinor teuml politikave qeuml rregullojneuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore (EJL)

Studimi keumlrkon teuml rriseuml ndeumlrgjegjeumlsimin rreth lidhjeve qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe armeumlve teuml vogla neuml EJL Ai eumlshteuml menduar kryesisht peumlr aktoreumlt kryesoreuml dhe publikun e gjereuml ekspert dhe identifikon tendencat kryesore dhe boshlleumlqet neuml reagimin e politikave Duke u mbeumlshtetur neuml keumlto gjetje studimi propozon njeuml instrument praktik qeuml synon teuml mbeumlshteseuml zhvillimin e informuar dhe teuml bazuar neuml prova teuml politikave me ndjeshmeumlri gjinore e peumlr rrjedhojeuml teuml kontribuojeuml neuml zhvillimin e kapaciteteve teuml hartuesve teuml politikave peumlr SALW-et neuml rajonin e EJL si dhe neuml efektivitetin e peumlrgjithsheumlm teuml politikave peumlr SALW-et

Peumlrtej keumlsaj gjetjet e keumltij studimi duhet teuml sheumlrbejneuml si bazeuml peumlr nisjen e njeuml dialogu ndeumlrmjet politikeumlbeumlreumlsve mbi rolin e normave sociale dhe praktikave dominuese gjinore dhe mbi rreziqet specifike me teuml cilat peumlrballen grateuml burrat djemteuml dhe vajzat peumlr sa i peumlrket SALW-ve

112 Objektivat

Objektivat e studimit janeuml

1 Harteumlzimi i problematikave gjinore teuml lidhura me SALW-et neuml peumlrgjitheumlsi me fokus teuml veccedilanteuml Evropeumln Juglindore (Kapitulli 2)

2 Vlereumlsimi neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL (kuadrot ligjoreuml dhe strategjike) si dhe vlereumlsimi neumlse ccedileumlshtjet e SALW-ve trajtohen neuml politikat peumlr barazineuml gjinore dhe neuml politikat kundeumlr dhuneumls me bazeuml gjinore (Kapitulli 3)

SEESAC eumlshteuml nismeumltar i zhvillimit teuml keumltij studimi mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et si pjeseuml e qasjes seuml tij teumlreumlsore dhe teuml integruar ndaj kontrollit teuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta dhe neuml reformeumln neuml sektorin e siguriseuml me qeumlllimin afatgjateuml peumlr teuml rritur ndeumlrgjegjeumlsimin peumlr ccedileumlshtjet gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e armeumlve neuml EJL Raporti dhe instrumenti qeuml e shoqeumlron ateuml janeuml zhvilluar brenda kuadrit teuml Vendimit teuml Keumlshillit teuml BE-seuml 2013730CFSP Ato janeuml produkti i teuml kuptuarit teuml faktit se peumlrpjekjet praktike qeuml peumlrpiqen teuml ofrojneuml peumlrfitime peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt qofshin keumlta gra burra vajza ose djem beumlhen teuml pavlefshme neumlse perspektiva e baraziseuml gjinore nuk merret parasysh ploteumlsisht

Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL Keumlto politika meuml seuml shumti i shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore dhe peumlr rrjedhojeuml shumica e masave peumlr kontrollin e SALW-ve nuk marrin parasysh nevojat e ndryshme teuml siguriseuml dhe shqeteumlsimet e grave burrave vajzave dhe djemve Kjo pengon suksesin e masave teuml ndeumlrmarra peumlr teuml garantuar sigurineuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

Raporti hedh driteuml mbi lidhjet shumeumlplaneumlshe qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve duke theksuar meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat ccedileumlshtjet gjinore formeumlsojneuml rreziqet sjelljet dhe praktikat qeuml lidhen me armeumlt e vogla dhe teuml lehta dhe duke neumlnvizuar nevojeumln peumlr integrimin e perspektiveumls gjinoreuml neuml kuadrot ligjoreuml dhe ato teuml politikave peumlr SALW-et Instrumenti shoqeumlrues peumlrpiqet teuml peumlrkthejeuml rekomandimet e peumlrgatitura mbi bazeumln e provave neuml masa praktike dhe specifike peumlr kontekstin gjinor Kjo duhet teuml ndihmojeuml ndjesheumlm politikeumlbeumlreumlsit teuml garantojneuml qeuml teuml gjitha ndeumlrhyrjet e lidhura me SALW-et teuml integrojneuml ccedileumlshtjet gjinore

1 HyRJE

Hyrje10

3 Identifikimi i praktikave meuml teuml mira teuml politikeumlbeumlrjes teuml cilat peumlrfshijneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve si harteumlzimi i faktoreumlve qeuml kontribuojneuml neuml keumlto iniciativa (Kapitujt 3 dhe 4)

4 Ofrimi i rekomandimeve teuml bazuara neuml prova dhe i njeuml instrumenti praktik peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et (Kapitulli 5)

Theumlneuml kjo studimi nuk synon teuml analizojeuml zbatimin aktual teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL apo qeuml teuml vlereumlsojeuml ndikimin ose efektet qeuml mund tu atribuohen keumltyre politikave peumlr ndeumlrhyrjet neuml rajon Kur i referohet zbatimit kjo beumlhet kryesisht me synimin peumlr teuml harteumlzuar disa sfida konceptuale teuml lidhura me politikat

113 Objekti

Qeumlllimi analitik - Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport peumlrbeumlhet nga dy pjeseuml

a) Analiza e teuml dheumlnave statistikore teuml disponueshme mbi lidhjet e ndryshme ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve dhe

b) Rishikimi i ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit i strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve i ligjeve strategjive dhe i planeve teuml veprimit peumlr barazineuml gjinore i ligjeve strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave si dhe kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe asaj me bazeuml gjinore

shtrirjagjeografike peumlrcaktohet nga zona e veprimeve teuml SEESAC peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta neuml periudheumln 2013-2016 dhe peumlrfshin Shqipeumlrineuml Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln Moldavineuml Malin e Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml Neuml kapitullin e dyteuml peumlrmenden gjithashtu edhe vende jashteuml rajonit teuml EJL por kjo eumlshteuml beumlreuml kryesisht me qeumlllimin peumlr teuml zbuluar tendenca meuml teuml gjera dhe peumlr teuml beumlreuml teuml mundur krahasimet

114 metOdOlOgjia

Eumlshteuml peumlrdorur njeuml gameuml e gjereuml metodash ndeumlrkoheuml qeuml janeuml zgjedhur mjetet meuml teuml peumlrshtatshme peumlr komponenteumlt e ndrysheumlm teuml studimit Metodat peumlrfshijneuml

bull rishikimiiliteratureumls Njeuml rishikim i gjereuml i literatureumls aktuale dhe relevante dhe i raporteve ndeumlrkombeumltare rajonale dhe specifike peumlr kontekstin si dhe i keumlrkimeve mbi ccedileumlshtjet qeuml lidhen me gjinineuml dhe SALW-et (Shtojca 3)

bull rishikimiidokumentacionit Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit dhe strategjiteuml e planet e veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL u rishikuan peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr SALW-et Gjithashtu eumlshteuml kryer edhe rishikimi i legjislacionit dhe strategjive peumlr barazineuml gjinore dhe i dokumenteve teuml politikave qeuml trajtojneuml dhuneumln me bazeuml gjinore peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml trajtuar ccedileumlshtjet e SALW-ve (Shtojca 2)

bull Intervista gjysmeuml teuml strukturuara me aneumltareuml teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlrfaqeumlsuesit e institucioneve shteteumlrore dhe peumlrfaqeumlsuesit e organizatave teuml grave qeuml punojneuml neuml fusheumln e mbrojtjes seuml grave nga dhuna neuml familje dhe nga dhuna me baza gjinore (Shtojca 1)aneumltareumlt e komisioneve

bull Njeuml pyeteumlsor i hartuar neuml konsultim me peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve peumlrfituese teuml SALW-ve peumlr teuml zbuluar dhe dokumentuar modelet dhe tendencat gjinore qeuml lidhen me ccedileumlshtjet e SALW-ve Pyeteumlsori eumlshteuml peumlrpjekur teuml mbledheuml teuml dheumlna rajonale teuml krahasueshme peumlr aspektet meuml teuml reumlndeumlsishme gjinore teuml SALW-ve teuml tilla si teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml peumlr autoreumlt dhe viktimat e incidenteve me armeuml zjarri zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit viktimat e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri personat qeuml i doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave teuml mbledhjes peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave mes aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe kufizimet neuml procedurat e licencimit peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje U beumlneuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml veccediluar karakteristikat e mosheumls seuml viktimave dhe autoreumlve teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlr teuml pasur njeuml ide meuml teuml qarteuml se si ndeumlrthuret gjinia me mosheumln (Shtojca 4)

115 Sfidat dhe kufizimet

Sfida kryesore metodologjike buron nga mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml rajonin e EJL dhe nga mungesa e njeuml qasjeje teuml unifikuar peumlr mbledhjen e teuml dheumlnave Praktika e mbledhjes seuml teuml dheumlnave eumlshteuml peumlrgjitheumlsisht e pazhvilluar por ajo gjithashtu luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin ashtu sikurse disponueshmeumlria dhe cileumlsia e teuml dheumlnave Peumlr rrjedhojeuml kjo krijon veumlshtireumlsi neuml zbulimin dhe dokumentimin e modeleve dhe tendencave gjinore neuml rajon Peumlr disa probleme akute si psh vrasja e grave dhe dhuna neuml familje ka disa teuml dheumlna teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shpesh mungojneuml teuml dheumlnat meuml elementare peumlr struktureumln gjinore teuml autoreumlve dhe viktimave teuml dhuneumls seuml kryer me armeuml Neuml disa raste legjislacioni peumlr mbrojtjen e teuml dheumlnave personale e peumlrcakton gjinineuml si informacion veccedilaneumlrisht sensitiv dhe peumlr

Referencat peumlr Kosoveumln kuptohen neuml kontekstin e Rezoluteumls seuml Keumlshillit teuml Sigurimit 1244 (1999)

Hyrje 11

shkak teuml kufizimeve ligjore nuk disponohen informacione teuml tilla si numri i grave dhe burrave qeuml keumlrkojneuml teuml pajisen me leje peumlr teuml mbajtur armeuml

Peumlr teuml kapeumlrcyer pjeseumlrisht pengesat qeuml lidhen me statistikat e pamjaftueshme neuml dispozicion teuml ndara sipas gjiniseuml pyeteumlsori i peumlrmendur meuml sipeumlr u konceptua si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml lidhur mbledhjen e teuml dheumlnave me problematikat kryesore teuml politikave teuml peumlrmendura neuml seksionin meuml poshteuml Ai ofron gjithashtu njeuml tablo meuml teuml qarteuml teuml kufizimeve dhe hendeqeve neuml praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave dhe nxjerr neuml pah veumlshtireumlsiteuml qeuml mund teuml hasen neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml zhvilluar politikeumlbeumlrjen mbi bazeumln e provave Pavareumlsisht peumlrgjigjeve teuml mira nga komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve1 duhet teuml merret neuml konsiderateuml fakti se peumlr shumeuml prej tyre kjo ishte hera e pareuml qeuml teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml mblidheshin neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe gjateuml keumltij procesi u haseumln shumeuml sfida nga bazat e teuml dheumlnave josensitive ndaj gjiniseuml qeuml veumlshtireumlsonin mbledhjen e teuml dheumlnave deri te nevoja peumlr ti nxjerreuml teuml dheumlnat manualisht ccedilka peumlrbeumlnte ngarkeseuml shumeuml teuml madhe pune

Peumlrveccedil pyeteumlsorit u peumlrdoreumln njeuml seumlreuml burimesh teuml tjera teuml tilla si raportet dhe bazat e teuml dheumlnave teuml SEESAC-ut UNO-DC-seuml OBSH-seuml Small Arms Survey (SAS - Vrojtimi peumlr armeumlt e vogla) Deklarateumls e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvillimin (DGJ) teuml Rrjetit teuml Grave kundeumlr Dhuneumls etj Peumlr ana-lizimin e ligjeve lidhur me SALW-et dhe me armeumlt e zjarrit neuml EJL u peumlrdor korpusi i SEESAC-ut me legjislacionin rajonal peumlr armeumlt Ky korpus sheumlrben si njeuml udheumlzues peumlr legjislacionin e SALW-ve neuml rajon dhe eumlshteuml i disponuesheumlm neuml gjuheumlt shqip BCMS2 anglisht dhe rumanisht

Sidoqofteuml peumlr shkak teuml disponueshmeumlriseuml seuml kufizuar teuml teuml dheumlnave ky studim nuk peumlrpiqet teuml ofrojeuml njeuml pamje gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr ccedildo shtet dhe territor neuml EJL dhe ky as nuk eumlshteuml qeumlllimi i tij Peumlrkundrazi ai peumlrpiqet teuml niseuml diskutime teuml meumltejshme mbi nevojeumln peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe avancuar praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave si peumlr sa i peumlrket qeumlllimit ashtu edhe disponueshmeumlriseuml seuml teuml dheumlnave

Peumlr njeuml panorameuml meuml teuml ploteuml teuml situatave specifike sipas kontekstit do teuml duhet teuml ndeumlrmerren keumlrkime dhe analiza teuml tjera veccedilaneumlrisht kur beumlhet fjaleuml peumlr bashkeumlveprimin e ndeumlrlikuar teuml regjimeve gjinore dominuese ngjarjeve teuml fundit historike situateumls social-ekonomike dhe politike dhe praktikave aktuale peumlr SALW-et Prandaj raporti rithekson njeuml emergjenceuml teuml sinjalizuar qeuml meuml pareuml neuml keumlrkimin akademik dhe neuml ateuml teuml politikave (Cukier 2009 Schroeder Farr dhe

Schnabel 2005 Alvazzi del Frate 2011 Carapic 2014) sipas seuml cileumls nevojitet njeuml keumlrkim meuml i fokusuar te gjinia peumlr teuml hartuar politika efektive peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml (Doumlnges 2014 f 4)

116 Struktura

Ky raport eumlshteuml i strukturuar neuml kateumlr kapituj Kapitulli i pareuml ofron informacion bazeuml rreth studimit qeumlllimi objektivat audienca dhe objektivi i peumlrmbajtjes seuml tij Peumlrmenden shkurtimisht instrumentet metodologjike kyccedile teuml peumlrdorura dhe sinjalizohen sfidat e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Kapitulli i dyteuml peumlrqendrohet te problematikat kryesore teuml politikave peumlr sa i peumlrket gjiniseuml dhe SALW-ve Ky seksion rishikon njeuml numeumlr teuml madh hulumtimesh ekzistuese mbi aspektet gjinore teuml dhuneumls nga armeumlt e vogla e teuml lehta neuml EJL Seksioni i treteuml peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml analizeumls gjinore teuml kuadrit ligjor dhe strategjik peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL Janeuml marreuml neuml konsiderateuml edhe praktikat e mira teuml zhvilluara neuml vende dhe territore teuml tjera Si peumlrfundim seksioni i fundit peumlrmban rekomandime qeuml bazohen neuml gjetjet kryesore teuml raportit

12 PeumlRkufizime

Gjinia regjimet gjinore rolet gjinore

Neuml keumlteuml raport gjinia kuptohet si njeuml parim thelbeumlsor i cili strukturon rreumlnjeumlsisht jeteumlt e grave dhe burrave Ajo peumlrfshin njeuml paketeuml praktikash qeuml formojneuml njeuml model dominues shpeshhereuml referuar si regjim gjinor ldquoi cili i pozicionon grateuml dhe burrat neuml marreumldheumlnie teuml tilla qeuml karakteristikat e tyre teuml grupit por edhe jeteumlt individuale teuml kuptohen peumlrmes keumltij modeli (Blagojević 2013 f 33) Regjimet gjinore janeuml marreumldheumlnie relativisht teuml strukturuara ndeumlrmjet grave dhe burrave qeuml marrin formeuml neuml rolet dhe identitetet gjinore dhe janeuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social kulturor dhe historik (po aty f 33-37)

Gjinia i referohet roleve sociale - rolet gjinore - dhe sjelljeve teuml cilat neuml njeuml shoqeumlri shihen si teuml peumlrshtatshme peumlr grateuml burrat vajzat dhe djemteuml dhe me pritshmeumlrineuml qeuml teuml gjitheuml ata do teuml respektojneuml normat e lidhura me gjinineuml Prandaj gjinia ka teuml beumljeuml me diferencat sociale ndeumlrmjet grave dhe burrave (dhe jo me ndryshimet biologjike referuar neuml vijim si seksi) Duke qeneuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social ato janeuml teuml ndryshueshme

1 Sheumlnim Neuml momentin e finalizimit teuml keumltij raporti teuml dheumlnat ishin doreumlzuar nga Ministria e Puneumlve teuml Brendshme e Shqipeumlriseuml dhe nga komisionet e SALW-ve teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls Malit teuml Zi dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml Teuml dheumlnave peumlrkateumlse neuml vijim referohen si baza e teuml dheumlnave e SEESAC SEESAC nuk mban peumlrgjegjeumlsi peumlr sakteumlsineuml e informacionit

2 Shkurtimi BCMS i referohet gjuheumls boshnjake kroate malazeze dhe serbe

Hyrje12

me kalimin e koheumls Gjinia nuk i referohet veteumlm grave por i referohet grave dhe burrave vajzave dhe djemve dhe marreumldheumlnies ndeumlrmjet tyre Gjinia peumlrcakton ateuml ccedilfareuml pritet ccedilfareuml lejohet dhe vlereumlsohet peumlr grateuml dhe burrat neuml njeuml kontekst teuml caktuar Ajo peumlrcakton gjithashtu veprimtariteuml qeuml ndeumlrmerren ndeumlrmjet grave dhe burrave qasjen neuml burime dhe kontrollin mbi to si dhe mundeumlsiteuml neuml vendimmarrje (OSAGI 2001) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi eumlshteuml te roli qeuml luan gjinia neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave qeuml lidhen me SALW-et si dhe te rreziqet specifike gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve

Termat integrim gjinor dhe integrim i perspektiveumls gjinore peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tjetrit neuml keumlteuml raport dhe neumlnkuptojneuml procesin e vlereumlsimit teuml pasojave peumlr grateuml dhe burrat nga ccedildo veprim i planifikuar duke peumlrfshireuml legjislacionin politikat ose programet neuml teuml gjitha fushat dhe neuml teuml gjitha nivelet Eumlshteuml njeuml strategji peumlr ti kthyer shqeteumlsimet dhe peumlrvojat e grave dhe teuml burrave neuml njeuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve neuml teuml gjitha sferat politike ekonomike dhe shoqeumlrore neuml meumlnyreuml qeuml grateuml dhe burrat teuml peumlrfitojneuml neuml meumlnyreuml teuml barabarteuml dhe teuml mos keteuml pabarazi Qeumlllimi peumlrfundimtar eumlshteuml teuml arrihet barazia gjinore (ECOSOC 1997 f 2)

dhunakundeumlrgravedhedhunaneumlfamilje

Neuml keumlteuml raport dhuna kundeumlr grave dhe dhuna neuml familje peumlrdoren neuml peumlrputhje me Konventeumln e Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje (neuml vijim referuar si Konventa e Stambollit) Dhuneuml kundeumlr grave neumlnkupton shkeljen e teuml drejtave teuml njeriut dhe njeuml formeuml diskriminimi kundeumlr grave dhe peumlrfshin teuml gjitha aktet e dhuneumls me bazeuml gjinore qeuml rezultojneuml ose mund teuml rezultojneuml neuml leumlndim fizik seksual psikologjik ose ekonomik apo neuml vuajtje peumlr grateuml duke peumlrfshireuml keumlrceumlnimin e kryerjes seuml keumltyre akteve detyrimin ose heqjen arbitrare teuml liriseuml qofteuml neuml publik ose neuml jeteumln privatedhuneumlneumlfamilje janeuml teuml gjitha aktet e dhuneumls fizike seksuale psikologjike ose ekonomike qeuml ndodhin brenda familjes ose njeumlsiseuml familjare ose ndeumlrmjet bashkeumlshorteumlve ose partnereumlve teuml meumlparsheumlm apo teuml tanisheumlm pavareumlsisht neumlse autori ka jetuar ose jo neuml teuml njeumljteumln baneseuml me viktimeumln (2011 f 3)

vrasjaegraveneumlnkupton neuml peumlrgjitheumlsi vrasjen me paramendim teuml grave peumlr shkak se janeuml gra por peumlrkufizime meuml teuml gjera peumlrfshijneuml ccedildo lloj vrasjeje teuml grave ose vajzave (OBSH) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi peumlrqendrohet te vrasja e grave neuml kuptimin meuml teuml ngushteuml teuml vrasjes nga partneri intim si psh vrasja e njeuml gruaje nga partneri i tanisheumlm ose i meumlparsheumlm vrasjaegrave peumlrdoret peumlr tju referuar teuml gjitha rasteve teuml vrasjeve ku femrat janeuml viktima teuml keumltyre akteve (Peumlr meuml tepeumlr diskutim neuml lidhje me operacionalizimin dhe peumlrdorimin e keumltyre termave shih Alvazzi del Frate 2011 f 116 OBSH 2012Racovita 2015 f 89)

Armeuml teuml vogla e teuml lehta (SALW)3 neuml vijim neumlnkuptohen neuml peumlrputhje me Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla (UN CASA 2016 f 13 19) Armeuml teuml vogla janeuml teuml gjitha armeumlt vdekjeprureumlse teuml projektuara peumlr peumlrdorim individual e qeuml mund teuml transportohen nga njeriu teuml cilat nxjerrin ose leumlshojneuml janeuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohen lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlseacute (po aty f 13)

Peumlrqeumlllimeteumlkeumltijraportitermatarmeumlzjarridhe armeuml teuml vogla peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tje-trit

Armeuml e lehteuml4 eumlshteuml ccedildo armeuml vdekjeprureumlse e projektuar peumlr peumlrdorim nga dy ose tre persona qeuml veprojneuml si njeuml grup (edhe pse disa prej tyre mund teuml mbahen dhe peumlrdoren nga njeuml person i veteumlm) e cila nxjerr ose leumlshon eumlshteuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohet lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlse (po aty f 19)

komisionisALW-ve(neuml vareumlsi teuml rajonit dhe teuml procesit mund teuml quhet edhe Pikeuml Kombeumltare Kontakti KomitetKeumlshillAgjenci Kombeumltare peumlr Koordinimin e SALW-ve) eumlshteuml njeuml organ kombeumltar ndeumlrinstitucional peumlrgjegjeumls peumlr hartimin koordinimin zbatimin e politikave dhe peumlr monitorimin e peumlrpjekjeve peumlr trajtimin e teuml gjitha ccedileumlshtjeve qeuml lidhen me SALW-et brenda njeuml territori kombeumltar (PNUD 2008a f 2)

3 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash revolvereumlt dhe pistoletat me veteumlmbushje pushkeumlt dhe pushkeumlt karabineuml automatikeumlt pushkeumlt automatike dhe mi-tralozat e lehteuml si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e vogla antike dhe imitimet e tyre 4 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash mitraloza teuml reumlndeuml granatahedheumls dore neumln tyteuml ose teuml montuar armeumlt portative kundeumlrajrore armeumlt portative

kundeumlrtank pushkeumlt pa zmbrapsje raketahedheumlset kundeumlrtank teuml doreumls dhe sistemet e raketave predhahedheumlset kundeumlrajrore teuml doreumls dhe mortajat e kalibrit meuml teuml vogeumll se 100 milimetra si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e lehta antike dhe imitimet e tyre

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 13

21 PRanimi i lidhjeve ndeumlRmjet gjiniseuml dhe SALW-ve

Veumlllimi gjithnjeuml e neuml rritje i literatureumls dhe i teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml ka kontribuuar ndjesheumlm neuml rritjen e pranimit teuml lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve Siccedil shihet shkalla e madhe e mospeumlrputhjes seuml statistikave tregon se dallimet gjinore neuml mjediset social-kulturore nevojiten peumlr teuml shpjeguar dallimet gjinore neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2013 f 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave eumlshteuml argumentuar se ndikimi i diferencuar qeuml SALW ka te grateuml dhe burrat keumlrkon integrim teuml qeumlndruesheumlm teuml problematikave gjinore neuml legjislacionet dhe kuadrot e politikave peumlr SALW-et (SEESAC 2007a) kjo nevojitet peumlr eksplorimin e dallimeve gjinore neuml meumlnyreuml qeuml teuml zhvillohen strategji teuml peumlrshtatshme kundeumlr keqpeumlrdorimit dhe peumlrhapjes seuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta (Cukier 2009 f 19)

Peumlr teuml rritur kuptimin ose peumlr teuml informuar procesin e politikeumlbeumlrjes janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml vazhdueshme nga shumeuml aktoreuml teuml ndrysheumlm teuml tilleuml si akademikeumlt keumlrkuesit specialisteumlt e teuml drejtave gjinore OJQ-teuml e grave dhe organizatat ndeumlrkombeumltare peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat praktikat gjinore dhe SALW-et ndeumlrthuren me njeumlra-tjetreumln Neuml keumlteuml drejtim keumlrkuesit kaneuml eksploruar ndeumlrveprimin e ndeumlrlikuar ndeumlrmjet gjiniseuml dhe peumlrhapjes rregullimit dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla (Farr dhe Gebre-Wold 2002 Cukier Kooistra dhe Anto 2002 Cukier dhe Cairns 2009) Gjithashtu janeuml beumlreuml shumeuml peumlrpjekje peumlr teuml shpjeguar efektet neuml shumeuml rrafshe teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve me njeuml fokus teuml veccedilanteuml te dhuna ndaj grave e ushtruar neuml kushte konflikti ose jo e veccedilaneumlrisht te lidhjet ndeumlrmjet praniseuml seuml armeumlve dhe dhuneumls neuml familje (AI IANSA OI 2005 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013 Dziewanski LeBrun dhe Racovita 2014) Kaneuml nisur keumlrkime peumlr teuml peumlrcaktuar faktoreumlt qeuml i japin formeuml sjelljes dhe praktikave teuml burrave neuml lidhje me SALW-et ndeumlrkoheuml qeuml veumlmendje e veccedilanteuml i eumlshteuml kushtuar teuml rinjve meshkuj peumlr shkak teuml peumlrfaqeumlsimit teuml larteuml teuml tyre neuml pozicionin e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml dhuneumls me armeuml Duke vepruar keumlshtu janeuml ekzaminuar rreziqet specifike dhe kushteumlzimet shoqeumlrore kulturore dhe ideologjike teuml keumltyre ccedileumlshtjeve (Bevan dhe Florquin 2006 Page 2009 Mankowski 2013) Gjithashtu janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr

analizimin kritik teuml aspekteve gjinore teuml rezolutave traktateve dhe angazhimeve shumeumlpaleumlshe peumlr armeumlt konvencionale dhe peumlr teuml drejtat dhe pjeseumlmarrjen e grave (Farr 2002 Bastick dhe Valasek 2014 Acheson 2015) ose peumlr teuml eksploruar reagimin gjinor teuml legjislacionit peumlr dhuneumln neuml familje neuml njeuml kontekst gjeografik teuml veccedilanteuml (Krkeljić 2007 Dokmanović 2007) Neuml EJL janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml kapeumlrcyer teuml pakteumln pjeseumlrisht mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet ngritjes seuml njeuml baze teuml dheumlnash dhe neumlpeumlrmjet njeuml analize peumlr ndeumlrgjegjeumlsimin gjinor teuml mediave qeuml raportojneuml peumlr dhuneumln e lidhur me armeumlt e zjarrit (SEESAC 2015 SEESAC 2016 SEESAC 2016a) Peumlr sa i peumlrket rezultateve teuml politikave raportet e fundit mundeumlsojneuml ndjekjen e praktikave teuml reja neuml lidhje me rezultatet e programeve teuml veccedilanta neuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj (Abt dhe Winship 2016)

Keumlto fakte kaneuml teumlrhequr njeuml rritje teuml veumlmendjes kritike si neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr keumlrkime teuml tjera peumlr teuml lehteumlsuar meuml tej kuptimin e keumlsaj teme ashtu edhe neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr teuml artikuluar keumlrkeseumln peumlr peumlrpjekje praktike peumlr parandalimin ose ndreqjen e pasojave shkateumlrrimtare qeuml dhuna me armeuml mbi shoqeumlrineuml grateuml burrat djemteuml dhe vajzat Sidoqofteuml pavareumlsisht praktikave teuml reja dhe zhvillimeve meuml teuml fundit inovative teuml tilla si miratimi i Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili u keumlrkon vendeve teuml marrin neuml konsiderateuml rreziqet e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml teuml gjitha njohuriteuml e krijuara nuk kaneuml pasur ende njeuml ndikim teuml mjaftuesheumlm te politikat

Megjithateuml keumlto zhvillime kaneuml shkaktuar njeuml veumlmendje teuml re peumlr keumlteuml ccedileumlshtje dhe kaneuml nxjerreuml neuml pah keumlndveumlshtrime teuml shumta peumlr aspektet e ndryshme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml cilat peumlr pasojeuml keumlrkojneuml qeuml problematikat gjinore teuml merren neuml konsiderateuml me kujdesin e duhur neuml momentin e projektimit teuml zgjidhjeve teuml ndryshme Keumlto aspekte teuml ndryshme mund teuml grupohen neuml peseuml problematika kryesore ku aspektet gjinore luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe kuptimin e praktikave teuml SALW-ve (Cukier 2009)

1 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 2 Dhuna neuml familje (dhe rregullimi i mbajtjes seuml

armeumlve nga civileumlt) 3 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeumlt e vogla 4 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe

rregullimit teuml tyre 5 Gjinia dhe proceset politike

2 CcedilEumlSHTJET GJINORE dhe SALW-et - PRObLEmATIkAT kRyESORE TEuml POLITIkAvE

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve14

Neuml vijim teuml keumltij klasifikimi seksioni tjeteumlr peumlrshkruan shkurtimisht keumlto peseuml aspekte dhe teuml dheumlnat peumlrkateumlse kur disponohen paraqiten neuml meumlnyreuml teuml tilleuml qeuml teuml peumlrcaktohet njeuml lidhje meuml e afeumlrt dhe teuml skicohet konteksti dhe sfidat qeuml paraqesin politikat neuml EJL

22 PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave

221 gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vOgla

Teuml dheumlnat qeuml disponohen peumlr vrasjet neuml teuml gjitheuml boteumln tregojneuml njeuml polarizim teuml mprehteuml peumlr sa i peumlrket

modeleve gjinore teuml vrasjeve dhe diferencimit teuml problematikave teuml siguriseuml peumlr grateuml dhe burrat (UNODC 2013 Racovita 2015) Burrat mbizoteumlrojneuml si neuml rastin e autoreumlve ashtu edhe neuml rastin e viktimave por ata peumlrbeumljneuml njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml personave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim (95) sesa si viktima (79) Shkalla e vrasjeve teuml burrave (97 peumlr 100 000) eumlshteuml rreth 15 hereuml meuml e larteuml se mesatarja globale (62 peumlr 100 000) dhe 36 hereuml meuml e larteuml se shkalla e vrasjeve teuml grave (27 peumlr 100 000) (po aty 2013 f 13 21)

Burimi Studimi Global i UNODC-seuml peumlr Vrasjet 2013

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 15

Nga ana tjeteumlr grateuml kaneuml meuml shumeuml gjasa teuml jeneuml viktima teuml vrasjeve (21) sesa teuml deumlnuara peumlr vrasje (5) (po aty 2013 f 13) Teuml dheumlnat e paraqitura te Barra globale e dhuneumls me armeuml vlereumlsojneuml se grateuml peumlrbeumlnin 16 (rreth 60 000 e shprehur si numeumlr total) teuml viktimave teuml vrasjeve neuml vitin 2012 (Racovita 2015 f 90)

Edhe pse shkalla e vrasjeve ndryshon neuml meumlnyreuml drastike neuml rajone teuml ndryshme raporti burra-gra mbetet thuajse konstant pavareumlsisht vendit apo territorit Shifrat neuml Evropeuml janeuml shumeuml meuml teuml uleumlta krahasuar me mesataret globale por pjesa qeuml zeumlneuml grateuml neuml Evropeuml eumlshteuml meuml e larteuml si peumlr autoreumlt e deumlnuar ashtu edhe peumlr viktimat e vrasjeve - respektivisht 8 dhe 28 (UNODC 2013 f 13)

Peumlr sa i peumlrket armeumlve teuml zjarrit peumlrllogaritjet peumlr peumlrdorimin e tyre si mjet peumlr teuml kryer vrasje luhaten neuml nivel global nga 40 (po aty 2013 f 15) neuml 48 (OBSH UNODC PNUD 2014) ccedilka i beumln ato teuml jeneuml arma meuml e peumlrdorur neuml kryerjen e vrasjeve (UNODC 2013 f 15) Modelet gjinore teuml vrasjeve teuml kryera peumlrmes armeumlve teuml zjarrit ndjekin nga afeumlr modelet e vrasjeve neuml peumlrgjitheumlsi Burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml viktimave teuml aksidenteve qeuml peumlrfshijneuml armeuml zjarri me peumlrllogaritje qeuml arrijneuml deri neuml 90 neuml nivel global (UNP QDH 2007 f 81) dhe 76 neuml Evropeuml (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 27) Por megjithateuml duke pasur parasysh qeuml grateuml janeuml shumeuml meuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara mes blereumlsve zoteumlruesve ose peumlrdoruesve teuml keumltyre armeumlve ato ndikohen neuml meumlnyreuml joproporcionale nga pasojat e armeumlve teuml vogla (Farr 2006 f 17) ndeumlrkoheuml

qeuml eumlshteuml dokumentuar njeuml korrelacion meuml i forteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml femrave sesa midis disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml burrave (Hemenway dhe Miller 2000) Nga perspektiva e politikave qeuml neuml fillim teuml viteve 90 u vu neuml dukje se kjo mospeumlrputhje peumlrbeumlnte njeuml element teuml forteuml peumlr pozicionimin e keumltij debati neuml kuadrin e teuml drejtave teuml njeriut dhe teuml baraziseuml (Cukier)

Keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te rastet fatale duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren si mjet peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike leumlndim emocional frikeuml peumlrdhunim abuzim seksual detyrim dhe forma teuml tjera dhune (UNP QDH 2007 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) teuml cilat mund teuml keneuml pasoja teuml reumlnda te viktimat por qeuml shpesh nuk raportohen ose nuk beumlhen keumlrkimet e nevojshme Shumeuml shpesh keumlto forma dhune ndodhin kryesisht neuml sfereumln private dmth neuml sfereumln familjar (Shaw 2013) dhe tolerohen ose nuk njihen nga institucionet kompetente

222EfEktEtEdifErEncuarateumlSaLW-ve te grateuml dhe burrat neuml ejl tendencat kryeSOre

Peumlr sa i peumlrket metodave teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer vrasje neuml rajonin EJL5 neuml studim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin Siccedil tregohet neuml figureumln 2 neuml Mal teuml Zi (70) dhe neuml Shqipeumlri (66) armeumlt e zjarrit tejkalojneuml ndjesheumlm teuml gjitha metodat e tjera teuml kombinuara seuml bashku ndeumlrkoheuml qeuml neuml Serbi armeumlt e zjarrit janeuml arma meuml e zgjedhur (42) krahasuar

5 Nuk kishte teuml dheumlna teuml disponueshme peumlr Kosoveumln

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve16

Modelet gjinore teuml viktimave teuml vrasjeve me paramendim neuml EJL peumlrngjajneuml me modelet globale - burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln pavareumlsisht vendit apo territorit Sidoqofteuml pjesa qeuml ata zeumlneuml neuml

numrin total teuml viktimave luhatet ndjesheumlm duke variuar nga rreth 23 (Bosnjeuml-Hercegovineuml Serbi) neuml rreth 910 (Shqipeumlri Kosoveuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml)

me armeumlt e ftohta (29) dhe mjetet e tjera (30) Edhe pse armeumlt e zjarrit janeuml peumlrdorur gjereumlsisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (30) dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml (38) diferencat ndeumlrmjet peumlrdorimit

teuml armeumlve teuml zjarrit dhe mjeteve teuml tjera janeuml meuml pak teuml theksuara sesa neuml Mal teuml Zi Shqipeumlri dhe Serbi Veteumlm neuml Moldavi armeumlt e zjarrit peumlrdoren shumeuml rralleuml (8) krahasuar me mjetet e tjera

Burimi OBSH UNODC PNUD Raporti i statusit global peumlr parandalimin e dhuneumls 2014

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 17

Rrjedhimisht pjesa qeuml grateuml zeumlneuml neuml numrin total teuml viktimave teuml vrasjeve luhatet ndjesheumlm neuml rajon (nga 73 neuml Kosoveuml neuml 341 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

dhe 351 neuml Serbi) ccedilka thekson nevojeumln peumlr keumlrkime shteseuml specifike peumlr kontekstin peumlr keumlteuml lloj shpeumlrndarjeje

Burimi UNODC Studimi Global peumlr Vrasjet 2013 teuml dheumlnat peumlr Kosoveumln Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1viktimat e vRasjeve me PaRamendim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 14 54 13 104 20 104 26 131 18 124

kosova 1 14 1 23 1 28 4 28 2 20

mali i Zi 11 40 7 27 12 33 14 24 8 29

IRJ e maqedoniseuml 5 19 10 23 7 15 11 18 4 28

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve18

Siccedil veumlrehet niveli i vrasjeve me paramendim6 neuml vendet e EJL-seuml ka reumlneuml ndjesheumlm duke filluar nga viti 1995 me peumlrfundimin e konflikteve teuml dhunshme dhe nivelet e vrasjeve janeuml ndjesheumlm meuml teuml uleumlta sesa mesatarja globale por gjithsesi mbi nivelet e Evropeumls Pereumlndimore (Carapic 2014 f 1) Veteumlm Moldavia beumln peumlrjashtim e cila ka njeuml nivel vrasjesh pak meuml teuml larteuml se mesatarja globale por shumeuml teuml larteuml krahasuar me nivelin e vendeve teuml tjera neuml rajon

Kur merren neuml konsiderateuml nivelet e vrasjes seuml grave (peumlr 100 000 banoreuml) figura 4 tregon nivele krahasimisht teuml

uleumlta peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe Serbineuml teuml cilat renditen neuml fund teuml listeumls me njeuml shkalleuml shumeuml teuml uleumlt (lt1) ndeumlrkoheuml qeuml Shqipeumlria shfaq njeuml shkalleuml teuml uleumlt (1-3) Moldavia mbetet vendi i veteumlm neumln veumlzhgim me njeuml shkalleuml mesatare qeuml eumlshteuml afeumlrsisht sa kateumlrfishi i shkalleumls evropiane Sidoqofteuml nga perspektiva e politikave ekziston njeuml tendenceuml e dukshme qeuml neuml vendet dhe territoret me nivele teuml uleumlta teuml vrasjes seuml grave shumica e vrasjeve janeuml ndeumlrpersonale teuml kryera nga njeuml partner intim ccedilka keumlrkon reagimin e duhur institucional dhe veumlnien neuml zbatim teuml strategjive specifike qeuml trajtojneuml keumlteuml problem (Racovita 2015 f 88)

6 Vrasja me paramendim peumlrkufizohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdf

Burimi Barra globale e dhuneumls me armeuml - Teuml gjitheuml vlejneuml 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 19

Teuml dheumlnat e mbledhura nga komisionet e SALW-ve neuml EJL evidentojneuml qarteuml se shumica thuajse absolute e incidenteve me armeuml zjarri7 kryen nga meshkujt - 97 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Kosoveuml 98 neuml Shqipeumlri ndeumlrkoheuml qeuml teuml gjitha incidentet e dokumentuara neuml

Mal teuml Zi ishin kryer nga meshkujt Neuml kontrast me keumlteuml incidentet me armeuml zjarri shumeuml rralleuml kryen nga grateuml (2 neuml Shqipeumlri dhe Bosnjeuml-Hercegovineuml 3 neuml Kosoveuml) peumlr teuml mos theumlneuml kurreuml (asnjeuml rast i raportuar neuml Mal teuml Zi) (figura 5)

7 Neuml kontekstin e keumltij studimi incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml vrasjet vrasjet me dhuneuml tentativat peumlr vrasje veteumlvrasjet tentativat peumlr veteumlvrasje sh-kaktimin e rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlnat neuml publik proneumlsineuml kontrollin ose mbajtjen e paautorizuar teuml armeumlve peumlrdorimin e armeumlve ose teuml mjeteve teuml rrezikshme dhuneumln neuml familje

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln dhe Malin e Zi mbulojneuml periudheumln 2011-2015 ndeumlrsa peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml vitin 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve20

Keumlto tendenca janeuml shumeuml teuml qeumlndrueshme me kalimin e koheumls pavareumlsisht vendit ose territorit siccedil tregohet neuml tabeleumln 1

Peumlr sa i peumlrket diferencimit gjinor teuml viktimave tendencat tregojneuml teuml njeumljtin nivel qeumlndrueshmeumlrie (tabela 2) por ngjashmeumlri edhe me tendencat mbizoteumlruese teuml vendeve teuml tjera siccedil tregohet neuml figureumln 6 Sidoqofteuml ndryshimet brenda peumlr brenda rajonit janeuml teuml dukshme Edhe pse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln

deumlrrmuese teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri grateuml peumlrfaqeumlsohen neuml meumlnyreuml joproporcionale neuml mesin e viktimave krahasuar me pjeseumln qeuml zeumlneuml si autore teuml incidenteve me peumlrqindje veccedilaneumlrisht teuml larta neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1aautoReumlt e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

bosnjeuml-Hercegovina 18 817 7 716 19 730 66 956 11 875

kosova 21 749 21 1127 32 1263 28 1210 27 1078

mali i Zi 0 387 0 473 0 406 0 342 0 404

tabela 2viktimat e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 8 38 5 65 Nuk disponohen teuml dheumlna

bosnjeuml-Hercegovina 8 37 6 32 5 37 12 26 3 13

kosova 1 11 1 17 1 25 2

mali i Zi 1 11 2 10 0 6 0 10 2 16

IRJ e maqedoniseuml 2 15 8 13 3 10 4 12 2 19

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 21

Studimet e kryera neuml Serbi Shqipeumlri dhe Kosoveuml ofrojneuml prova shteseuml peumlr efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat Njeuml analizeuml mediatike e kryer neuml Serbi tregoi se burrat kryenin 97 teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlrbeumlnin 83 teuml viktimave Neuml aneumln tjeteumlr grateuml peumlrbeumlnin veteumlm 3 teuml autoreumlve teuml incidenteve por ato peumlrbeumlnin 17 teuml viktimave teuml keumltyre incidenteve (SEESAC 2015 f 13 17) gjeuml e cila konfirmon se i njeumljti model vlen peumlr teuml gjitheuml rajonin

Analiza hedh gjithashtu driteuml mbi ndryshimet qeuml lidhen me gjinineuml neuml pasojat e incidenteve neuml teuml cileumlt peumlrdoren armeuml zjarri Keumlto ndryshime janeuml veccedilaneumlrisht teuml theksuara neuml rastin e Serbiseuml ku vdekja ishte pasoja meuml e zakonshme peumlr grateuml e llogaritur neuml 44 teuml incidenteve me armeuml

zjarri ku peumlrfshiheshin gra ndeumlrsa neuml rastin e burrave pasoja meuml e zakonshme ishte plagosja me 54 e ndjekur nga vdekja e cila ishte pasojeuml neuml 34 teuml incidenteve ku peumlrfshiheshin meshkujt Neuml Shqipeumlri plagosja eumlshteuml pasoja meuml e shpeshteuml si peumlr grateuml (38) ashtu edhe peumlr burrat (399) peumlr teuml gjitha incidentet e konstatuara ndeumlrkoheuml qeuml vdekja eumlshteuml pasoja e dyteuml meuml e zakonshme e llogaritur neuml 261 peumlr meshkujt dhe 296 peumlr femrat Incidentet neuml teuml cilat viktimat janeuml keumlrceumlnuar me armeuml zjarri janeuml pasoja e treteuml meuml e peumlrhapur 197 e incidenteve peumlr meshkujt dhe 259 peumlr femrat (SEESAC 2016 f 24) Peumlr sa i peumlrket pasojave gjetjet e studimit tregojneuml se viktimat femra kaneuml qeneuml shpesh meuml teuml keumlrceumlnuara se meshkujt neuml 444 teuml rasteve krahasuar me 211 qeuml ka qeneuml niveli i keumlrceumlnimit teuml meshkujve (po aty p 25)

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml periudheumln 2014-2015 peumlr Kosoveumln periudheumln 2013-2015 ndeumlrkoheuml qeuml peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe IRJ teuml Maqedoniseuml mbulojneuml periudheumln 2011-2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve22

Vrasjet me armeuml zjarri janeuml meuml teuml shpeshta mes burrave por peumlrbeumljneuml gjithashtu pothuajse gjysmeumln e vrasjeve teuml grave siccedil tregohet neuml figureumln 7

Neuml kontrast me shkalleumln e uleumlt ose relativisht teuml moderuar teuml vrasjeve teuml grave neuml EJL neuml peumlrgjitheumlsi neuml disa pjeseuml teuml rajonit ekziston njeuml peumlrqindje mesatare e larteuml e vrasjeve teuml femrave me armeuml zjarri Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml Sekretariatit teuml Deklarateumls seuml Gjeneveumls nga 48 vendet peumlr teuml cileumlt disponoheshin teuml dheumlna teuml besueshme peumlr periudheumln 2007-2012 neuml Evropeumln Juglindore Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml eumlshteuml e para dhe renditet e dymbeumldhjeta ndeumlrmjet vendeve qeuml janeuml neuml bazeumln e teuml dheumlnave me meuml shumeuml se 40 teuml vrasjeve teuml grave teuml kryera me armeuml zjarri Meuml pas vjen Republika e Serbiseuml e pozicionuar neuml vendin e shtateumlmbeumldhjeteuml ndeumlrkoheuml qeuml Moldavia renditet neuml fund

teuml listeumls neuml vendin e dyzet e dyteuml (Racovita 2015 f 104) Teuml dheumlnat e fundit teuml mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml qeumlndrueshmeumlrineuml e tendenceumls seuml paraqitur neuml figureumln 7 Peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml teuml vogla pasqyron vdekshmeumlrineuml e larteuml qeuml shkaktojneuml armeumlt e zjarritdhepeumlrbeumlnnjeumlargumentteumlforteumlpeumlrkontrollinetyreveccedilaneumlrishtneumlkontekstinedhuneumlsneumlfamilje

223 dhuna neuml familje

Teuml dheumlnat gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml disponueshme nxjerrin neuml pah modele mjaft teuml spikatura gjinore dhe teuml diferencuara teuml dhuneumls ndaj seuml cileumls janeuml teuml ekspozuar grateuml dhe burrat Neuml vareumlsi teuml paramendimit teuml kontekstit teuml motivit instrumentalitetit dhe marreumldheumlnies autor-viktimeuml UNODC-ja i klasifikon teuml gjitha rastet e vrasjeve neuml 1

Figura 7Pjesa e vRasjeve me aRmeuml zjaRRi PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 23

vrasjeqeumllidhenmeaktiviteteteumltjerakriminale (ku qeumlllimi kryesor eumlshteuml teuml gjenerohen teuml ardhura teuml jashteumlligjshme ose peumlr arsye teuml tjera) 2vrasjendeumlrpersonale (teuml kryera nga partneri intimfamiljareuml pa ndonjeuml qeumlllim dyteumlsor por thjesht si meumlnyreuml peumlr zgjidhjen e njeuml konflikti dheose ndeumlshkimin e viktimeumls peumlrmes dhuneumls) dhe 3 vrasjesocial-politike (ku vrasja kryhet peumlr teuml arritur qeumlllime teuml caktuara sociale ose politike teuml lidhura me paragjykimin social axhendat politike ose axhenda teuml tjera social-politike) (UNODC 2013 f 39-49)

Duke marreuml shkas nga statistikat neuml dispozicion vrasjet qeuml lidhen me aktivitete kriminale ose ato qeuml lidhen me axhenda social-politike prekin shumeuml meuml tepeumlr burrat sesa grateuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml aneumln tjeteumlr vrasja ndeumlrpersonale prek grateuml neuml meumlnyreuml joproporcionale Brenda keumltyre modeleve teuml diferencuara grateuml janeuml sheumlnjestra teuml llojeve specifike teuml dhuneumls me bazeuml gjinore si dhuna neuml familje dhe dhuna seksuale (Cukier 2002 f 28) Vlereumlsohet se nga teuml gjitha grateuml qeuml kaneuml qeneuml viktima teuml vrasjeve neuml teuml gjitheuml boteumln neuml vitin 2012 thuajse gjysma e tyre (47) janeuml vrareuml nga partneri intim ose nga familjareuml krahasuar me meuml pak se 6 teuml burrave teuml vrareuml neuml po teuml njeumljtin vit (UNODC 2013 f 14) Peumlr rrjedhojeuml kjo do teuml thoteuml se ndeumlrkoheuml qeuml shumica e burrave keumlrceumlnohet meuml shpesh nga rreziku i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml njohurit e tyre jointim (ose edhe nga persona teuml panjohur) grateuml janeuml meuml teuml rrezikuara neuml kontekstin familjar nga partnereumlt e tyre intimeuml (po aty f 28-29) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml gjithashtu e reumlndeumlsishme teuml theksohet se prevalenca e dhuneumls me armeuml varet shumeuml jo veteumlm nga gjinia e autorit por gjithashtu edhe nga marreumldheumlnia qeuml autori ka me viktimeumln dhe nga vendi i ushtrimit teuml dhuneumls (Sorenson 2006)

Njeuml seumlreuml studimesh paraqesin prova sipas teuml cilave prania e njeuml arme rrit rrezikun e njeuml pasoje fatale peumlr grateuml neuml kontekstin familjar (SAS 2013 Cukier 2006 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) Neuml analizeumln e kryer neuml 26 vende me teuml ardhura teuml larta dhe neuml 10 vende me teuml ardhura mbi mesataren Hemenway dhe Miller dokumentojneuml njeuml korrelacion teuml qarteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve teuml zjarrit dhe shkalleumls seuml vrasjeve - ku ka meuml shumeuml armeuml ka meuml shumeuml vrasje (2000) Neuml SHBA njeuml shtet qeuml ka njeuml prej niveleve meuml teuml larta teuml zoteumlrimit teuml armeumlve 84 e teuml gjitha grave teuml vrara ishin vrareuml me armeuml zjarri (AI IANSA OI 2005 f 11) nivel i cili eumlshteuml mbi dyfishin e mesatares globale Njeuml studim i kryer neuml SHBA tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml prania e njeuml arme neuml shteumlpi rriste me 41 rrezikun e peumlrgjithsheumlm qeuml dikush neuml familje teuml vritej peumlr grateuml neuml veccedilanti ky rrezik thuajse trefishohej - (njeuml rritje prej 272) (po aty f 12) Sipas peumlrllogaritjeve teuml tjera prania e njeuml SALW-i rrit me 5 deri neuml 12 hereuml mundeumlsineuml e pasojave fatale peumlr grateuml

krahasuar me rastet ku nuk ka armeuml zjarri kjo do teuml thoteuml se grateuml e dhunuara kaneuml 5 hereuml meuml shumeuml gjasa qeuml teuml vriten nga dhunuesi i tyre neumlse ky i fundit zoteumlron njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml sulmet neuml dhuneumln neuml familje ku peumlrfshihen armeuml kaneuml 12 hereuml meuml shumeuml gjasa teuml rezultojneuml neuml vdekje krahasuar me rastet kur peumlrdoren armeuml teuml tjera ose forceuml fizike (Qendra Ligjore peumlr Parandalimin e Dhuneumls me Armeuml)

Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml argumentuar se brenda kontekstit meuml teuml gjereuml social teuml pabarazive gjinore ekzistuese SALW-teuml rrisin ccedilekuilibrat e pushtetit dhe peumlrforcojneuml hierarkiteuml sociale teuml cilat u mundeumlsojneuml burrave dominimin mbi grateuml (Farr 2006 f 111) ndash kjo shprehet neuml meumlnyreumln meuml radikale neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls seuml ushtruar nga partneri intim dhe neuml pasojeumln meuml fatale - ateuml teuml vrasjes seuml grave nga partneri intim

Ka disa faktoreuml teuml cileumlt rrisin mundeumlsineuml e pasojave fatale neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim kur peumlrfshihen edhe armeumlt e zjarrit (AI IANSA OI 2005 f 13)

madheumlsia e plageumlve teuml shkaktuara nga shteumlnia me armeuml

kapaciteti i reduktuar i grave peumlr teuml rezistuar shanset e reduktuara teuml grave peumlr tu arratisur ose

teuml personave teuml jashteumlm peumlr teuml ndeumlrhyreuml dhe peumlr ti ndihmuar ato si edhe

shanset meuml teuml larta qeuml njeuml dhunues teuml peumlrdoreuml armeuml neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Campbell 2003)

Armeumlt e zjarrit luajneuml gjithashtu rol neuml rastet e ushtrimit teuml dhuneumls seksuale ose teuml formave teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kushte konflikti ose jo Peumlrveccedil keumlsaj ashtu siccedil peumlrmendet meuml sipeumlr prania e armeumlve teuml zjarrit mund teuml rezultojeuml neuml plagosje dhe gjymtim dhe lidhet me dhuneumln psikologjike ndaj grave nga partnereumlt e tyre dhe qeuml mund teuml marreuml forma teuml ndryshme (keumlrceumlnim frikeumlsim peumlrndjekje etj)

Dhuna kundeumlr grave neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft e peumlrhapur neuml EJL Neuml Shqipeumlri shkalla e peumlrgjithshme e prevalenceumls seuml dhuneumls neuml familje kundeumlr grave (gjateuml gjitheuml jeteumls) eumlshteuml 594 dhuna psikologjike eumlshteuml meuml e shpeshta (582) e ndjekur nga dhuna fizike (237) (INSTAT 2013 f 34) Pothuajse njeuml neuml dy gra neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (472) ka peumlrjetuar teuml pakteumln njeuml formeuml dhune qeuml neuml mosheumln 15 vjeccedil meuml seuml shumti dhuneuml psikologjike (419) dhe fizike (243) (Babović Ginić Vuković Karadinovic 2013 f 13) Teuml dheumlnat e ofruara nga njeuml anketim i kryer neuml Serbi neuml vitin 2010 dokumentojneuml teuml njeumljteumln tendenceuml - prevalenca e peumlrgjithshme e dhuneumls kundeumlr grave llogaritet neuml 542 487 psikologjike dhe 216 fizike

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve24

Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj keumltij problemi veteumlm koheumlt e fundit autoritetet neuml rajon kaneuml filluar ta trajtojneuml sistematikisht keumlteuml ccedileumlshtje peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe strategjikeuml kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe akoma meuml seuml fundmi peumlrmes neumlnshkrimit dhe ratifikimit teuml Konventeumls seuml Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje Pavareumlsisht shenjave teuml rritjes seuml ndeumlrgjegjeumlsimit peumlr dhuneumln neuml familje aspekte teuml ndryshme teuml problemit nuk janeuml studiuar mjaftuesheumlm

ndeumlrkoheuml qeuml praktikat e pamjaftueshme teuml regjistrimit teuml rasteve peumlrbeumljneuml njeuml pengeseuml serioze peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht karakteristikat qeumlllimin dhe prevalenceumln si dhe reagimin institucional Teuml gjitheuml keumlta elementeuml veumlshtireumlsojneuml zhvillimin e meumltejsheumlm teuml zgjidhjeve teuml politikave Si rezultat i peumlrpjekjeve teuml fundit teuml komisioneve teuml SALW-ve neuml EJL po mblidhen disa teuml dheumlna bazeuml peumlr armeumlt e zjarrit dhe dhuneumln neuml familje teuml cilat nxjerrin neuml pah tendencat madhore dhe ravijeumlzojneuml rreziqet specifike gjinore

Siccedil shihet nga tabela 3 dhe figura 8 teuml cilat tregojneuml pjeseumln qeuml zeumlneuml vrasjet nga partneri intim neuml totalin e vrasjeve teuml grave dhe burrave neuml Shqipeumlri Kosoveuml Mal teuml Zi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

dhuna neuml familje me pasojeuml fatale prek neuml meumlnyreuml joproporcionale grateuml dhe ndodh shumeuml rralleuml mes meshkujve duke zeumlneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll neuml numrin total teuml meshkujve teuml vrareuml

tabela 3numRi i PeRsonave teuml vRaReuml nga PaRtneRi intim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 9 2 Nuk disponohen teuml dheumlna

kosova 1 0 0 0 1 1 0 0 2 0

mali i Zi 3 0 4 0 1 1 2 0 1 0

IRJ e maqedoniseuml 2 0 4 2 2 0 5 0 2 2

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 25

Siccedil shihet neuml rastet e niveleve relativisht teuml uleumlta teuml vrasjeve me paramendim dhe teuml vrasjeve teuml grave e cila eumlshteuml njeuml veccedilori e peumlrbashkeumlt e pjeseumls meuml teuml madhe teuml rajonit teuml EJL-seuml shumica e vrasjeve teuml grave neuml EJL lidhen me dhuneumln neuml familje dmth nga partneri intim Brenda periudheumls peseumlvjeccedilare (2011-2015) pjesa qeuml zinin grateuml e vrara nga partneri i tyre intim neuml totalin e grave teuml vrara ishte

41 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml 44 neuml Kosoveuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi teuml gjitha grateuml ishin vrareuml neuml mjedise familjare ccedilkakonfirmonsevrasjangapartneriintimeumlshteumlformameumlezakonshmeevrasjesseuml grave Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml disponoheshin veteumlm peumlr vitin 2015 duke e beumlreuml teuml pamundur gjurmimin e tendencave por qeuml sidoqofteuml llogaritet neuml 64

Figura 8RaPoRti i vRasjeve nga PaRtneReumlt intimeuml PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve26

Peumlr sa i peumlrket keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml gjitha grateuml e vrara neuml kontekstin familjar pjesa e grave teuml vrara me armeuml zjarri nga partneri intim eumlshteuml 33 neuml Shqipeumlri 45 neuml Mal teuml Zi 73 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe 75 neuml Kosoveuml ccedilka konfirmon efektet e forta vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Raportet e organizatave teuml grave teuml cilat shpesh peumlrbeumljneuml teuml vetmin burim informacioni peumlr vrasjet nga partnereumlt intimeuml ofrojneuml gjithashtu informacion i cili tregon lidhje teuml qarta ndeumlrmjet pasojave fatale teuml dhuneumls neuml familje dhe

praniseuml seuml armeumlve Teuml dheumlnat e mbledhura nga Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi qeuml prej vitit 2010 hedhin driteuml mbi keumlto lidhje Neuml vitin 2015 kjo shifeumlr arriti kulmin - 457 e totalit teuml numrit teuml grave teuml vrara neuml kontekstin e dhuneumls neuml familjenga partneri intim ishin vrareuml me armeuml zjarri Duke qeneuml se neuml shumiceumln e rasteve nuk eumlshteuml raportuar neumlse armeumlt e zjarrit teuml peumlrdorura kaneuml qeneuml me leje ose jo nuk mund teuml dilet neuml konkluzione teuml sakta peumlr sa i peumlrket lidhjeve midis vrasjeve dhe armeumlve Sidoqofteuml peumlr shkak teuml peumlrhapjes seuml gjereuml teuml armeumlve teuml jashteumlligjshme duhet teuml nisin keumlrkime teuml meumltejshme peumlr harteumlzimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje

Figura 9RaPoRti i vRasjeve teuml gRave me aRmeuml zjaRRi nga PaRtneReumlt intimeuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 27

Njeuml tjeteumlr studim i kryer neuml Serbi tregon se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje (12) ishte meuml i madh se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin kriminal (11) dhe ishte meuml i madh se ccedildo lloj tjeteumlr incidenti me armeuml zjarri (SEESAC 2015 f 22) Meuml tej probabiliteti i njeuml rezultati fatal neuml rastin e peumlrdorimit teuml njeuml arme zjarri neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

renditej i dyti menjeumlhereuml pas gjuetiseuml dhe ishte shtateuml hereuml meuml i larteuml sesa neuml rastin e incidenteve teuml shkaktuara neuml kontekstin kriminal teuml cilat raportohen meuml shpesh neuml media (po aty f 23) Keumlto teuml dheumlna mbeumlshtesin gjetjet peumlr vendet e tjera teuml peumlrmendura meuml sipeumlr sipas teuml cilave prania e armeumlve teuml zjarrit rrit neuml meumlnyreuml joproporcionale rreziqet qeuml u kanosen grave

Burimi Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls

tabela 4vRasjet e gRave nga PaRtneRi intim neuml seRbi

Numri i grave teuml vrara nga partneri intim

dhe neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Numri i grave teuml vrara me armeuml zjarri

Peumlrqindja e graveteuml vrara me armeuml zjarri

2010 26 10 386

2011 29 12 414

2012 32 11 344

2013 43 13 302

2014 27 8 296

2015 35 16 457

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve28

Gjithashtu grateuml ishin meuml shpesh viktima teuml dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente private sesa neuml ambiente pub-like (psh neuml rrugeuml park pyll fusheuml jashteuml qytetit) ose neuml bare dhe restorante ku meshkujt kaneuml meuml tepeumlr gjasa teuml jeneuml viktima (po aty f 24) Peumlr shembull neuml Kosoveuml dhuna me armeuml kundeumlr grave ndodhte meuml seuml shumti

neuml shteumlpi ose neuml oborr (63 e teuml gjitha mikro-vend-ngjarjeve teuml njohura) ndeumlrkoheuml qeuml kjo ndodhte rralleuml neuml rastin e burrave (236) Peumlrkundrazi burrat ishin meuml shpesh teuml ekspozuar ndaj dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente publike - rrugeuml ose trotuare (459 krahasuar me 148 peumlr grateuml) (SEESAC 2016a)

Figura 10ShpeShteumlSiA e pASojAve fAtALe SipAS LLojit teuml incidentit - Serbi

Burimi SEESAC 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 29

Siccedil u peumlrmend meuml pareuml keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te vrasja e grave ose te vrasja nga partneri intim duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike fizike seksuale ekonomike apo dhuneuml teuml formave teuml tjera si dhe peumlr teuml ushtruar kontroll teuml ploteuml mbi grateuml Teuml gjitheuml keumlta elementeuml kaneuml ndikim negativ neuml sigurineuml e grave Teuml dheumlnat qeuml disponohen konfirmojneuml se keqpeumlrdorimi i SALW-ve eumlshteuml gjereumlsisht i peumlrhapur neuml keumlteuml aspekt Sipas teuml dheumlnave peumlr Kosoveumln nga organizata Medica e cila ofron mbeumlshtetje psikologjike peumlr grateuml qeuml i kaneuml mbijetuar dhuneumls seuml meshkujve neuml 23 teuml keumltyre rasteve ishin peumlrdorur armeuml zjarri (SEESAC 2006 f 27) Njeuml neuml peseuml femra teuml pyetura gjateuml studimit mbi dhuneumln neuml familje neuml Mal teuml Zi tha se autori qeuml i kishte dhunuar zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml neuml 366 teuml incidenteve ato ishin keumlrceumlnuar me njeuml teuml tilleuml Neuml 284 teuml rasteve abuzuesi neuml fakt kishte peumlrdorur njeuml armeuml zjarri gjateuml sulmit (PNUD 2012 f 67) ccedilka mbeumlshtet gjetjet sipas teuml cilave shfaqja e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml shenjeuml peumlr peumlrdorimin e tyre (Alvazzi del Frate 2011 f 131)

Gjetjet e njeuml studimi teuml kryer neuml Serbi peumlr Provinceumln Autonome teuml Vojvodineumls tregojneuml korrelacionin relativisht teuml uleumlt ndeumlrmjet keumlrceumlnimeve teuml kryera me armeuml zjarri dhe veteuml sulmeve qeuml do teuml thoteuml se armeumlt e zjarrit shpesh peumlrfaqeumlsojneuml njeuml mjet keumlrceumlnues (Nikolić-Ristanović 2010) Armeumlt e zjarrit ishin peumlrdorur si mjet keumlrceumlnimi neuml 349 teuml incidenteve ndeumlrkoheuml qeuml neuml 63 teuml rasteve keumlrceumlnimi ka rezultuar neuml sulm Vlen teuml theksohet se studimi tregoi njeuml korrelacion ndeumlrmjet gatishmeumlriseuml peumlr teuml peumlrdorur armeuml zjarri dhe pjeseumlmarrjes seuml autoreumlve neuml lufteumlrakonflikte ushtarake duke qeneuml se 222 e autoreumlve qeuml kaneuml peumlrdorur armeuml zjarri gjateuml incidenteve teuml dhuneumls neuml familje kaneuml marreuml pjeseuml lufteumlrakonflikte ushtarake krahasuar me 88 teuml atyre qeuml nuk kishin marreuml pjeseuml neuml konflikte ushtarake (po aty 2010 f 76) Edhe pse ky aspekt nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm ka prova teuml pakonfirmuara nga Qendra kundeumlr Traumave nga Lufta qeuml tregojneuml se ka njeuml

lidhje ndeumlrmjet pjeseumlmarrjes neuml lufteuml traumeumls seuml shkaktuar nga kjo dhe rritjes seuml mundeumlsive peumlr ndodhi dhune (Beara dhe Miljanović 2007)

kutia 1 vRasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguRia e komunitetit neuml seRbi

Bazuar neuml raportimet neuml media peseuml nga gjashteuml vrasjet masive meuml teuml reumlnda qeuml kaneuml ndodhur neuml Serbi nga viti 2000 e neuml vazhdim janeuml rezultat i drejtpeumlrdrejteuml i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje ose kaneuml peumlrfshireuml vrasjen e njeuml aneumltari teuml familjes apo teuml partnerit teuml meumlparsheumlmaktual Neuml secileumln prej keumltyre peseuml vrasjeve neuml maseuml autori ka qeneuml burreuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml total janeuml vrareuml 40 persona dhe janeuml plagosur 28 teuml tjereuml Grateuml peumlrbeumljneuml shumiceumln (55) e viktimave teuml keumltyre vrasjeve neuml maseuml shifeumlr shumeuml meuml e madhe sesa numri i grave viktima teuml armeumlve teuml zjarrit neuml peumlrgjitheumlsi Neuml teuml pakteumln tre raste kishte prova se peumlrpara vrasjes neuml maseuml autori kishte kryer dhuneuml neuml familje (Taskovic 2016)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve30

224 gjinia dhe keumlrkeSat peumlr armeuml teuml vogLa-burreumlriadhEkuLtura

Peumlrpjekjet peumlr teuml kuptuar dhe trajtuar neuml praktikeuml mbizoteumlrimin e meshkujve neuml radheumlt e autoreumlve dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri meuml seuml shumti kaneuml format specifike teuml burreumlriseuml neuml shoqeumlri si pikeumlnisje teuml tyre Janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml tjera peumlr teuml identifikuar mekanizmat sesi konceptualizimet mbizoteumlruese sociale dhe kulturore teuml burreumlriseuml dhe regjimet gjinore dominuese duke peumlrfshireuml konceptin e burreumlriseuml hegjemonike (Connell) ndikojneuml dhe formeumlsojneuml peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve (Bevan dhe Florquin 2006 QDH UNP 2007 Page 2009 Blagojevic 2013 Mankowski 2013)

Koncepti i burreumlriseuml hegjemonike eumlshteuml peumlrdorur gjereumlsisht peumlr teuml shpjeguar praktikat gjinore teuml lidhura me gjinineuml mashkullore dhe hierarkineuml sociale (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 829) dhe peumlrfshin njeuml seri karakteristikash teuml cilat misheumlrojneuml meumlnyreumln

aktuale meuml teuml nderuar teuml teuml qenit burreuml u keumlrkojneuml teuml gjitheuml burrave teuml tjereuml qeuml ta pozicionojneuml veten neuml lidhje me to dhe ti aspirojneuml ato ndeumlrkoheuml qeuml legjitimojneuml ideologjikisht vareumlsineuml globale teuml grave nga burrat (po aty f 829) dhe teuml disa burrave ndaj disa teuml tjereumlve (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml kuptim ato janeuml si normative ashtu edhe meuml teuml pranuarat nga shoqeumlria edhe pse keumlto karakteristika nuk janeuml neuml fakt meuml mbizoteumlrueset e shoqeumlriseuml (po aty 2009 f 2) Sidoqofteuml ideali luan rolin meuml teuml reumlndeumlsisheumlm neuml kushteumlzimin e konceptit teuml burreumlriseuml dhe neuml atribuimin e disa roleve te meshkujt si psh ai i peumlrkraheumlsit mbrojteumlsit lufteumltarit teuml cilat mund teuml jeneuml dometheumlneumlse peumlr praktikat e SALW-ve Kjo formeuml e burreumlriseuml eumlshteuml historike dhe i neumlnshtrohet ndryshimit e peumlr pasojeuml forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml mund teuml zeumlneuml vend e teuml zeumlvendeumlsojneuml modelin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 833) Peumlr rrjedhojeuml kjo ofron hapeumlsireuml peumlr shndeumlrrimin e keumltyre koncepteve neuml ndeumlrhyrje me politika neuml reduktim teuml dhuneumls dhe peumlrfundimisht neuml transformimin e marreumldheumlnieve teuml pabarabarta gjinore

Sidoqofteuml kur beumlhet lidhja ndeumlrmjet konceptit teuml burreumlriseuml dhe peumlrdorimit apo keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve eumlshteuml thelbeumlsore teuml mos dilet neuml konkluzionin qeuml teuml gjitheuml meshkujt janeuml teuml dhunsheumlm (Connell 2000) dhe qeuml teuml eksplorohet peumlrse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln e zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml autoreumlve teuml incidenteve teuml shkaktuara me to si dhe pse shumica e burrave asnjeumlhereuml nuk peumlrfshihen neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 14)

Siccedil u peumlrmend meuml sipeumlr burreumlria mbizoteumlruese neuml praktikeuml eumlshteuml e ndeumlrtuar peumlrmes njeuml seumlreuml karakteristikash qeuml peumlrfshijneuml sjelljen agresive dhe teuml rrezikshme peumlrmbajtjen emocionale konkurrenceumln heteroseksualitetin (po aty f 15) por gjithashtu edhe kurajeumln fizike dhe emocionale afteumlsineuml peumlr teuml duruar vuajtjet dhe peumlr teuml mos u thyer emocionalisht peumlrballeuml tmerrit (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml merret gjithashtu parasysh edhe pozicioni qendror i kategoriseuml seuml pushtetit Siccedil shihet dhuna mund teuml shkaktohet nga reumlndeumlsia qeuml lidhet me pushtetin neuml marreumldheumlniet shoqeumlrore veprimet dhe eksperienceumln e burrave (Hearn) dhe me peumlrpjekjen peumlr ta ushtruar keumlteuml pushtet Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht dometheumlneumlse neuml situatat kur ka tension ndeumlrmjet perceptimit teuml seuml drejteumls peumlr pushtet zhveshjes nga pushteti dhe gjendja e teuml qenit i kushteumlzuar nga shoqeumlria peumlr teuml keumlrkuar pushtet (Bevan dhe Florquin 2006) Disa prej keumltyre tipareve lidhen drejtpeumlrdrejt me faktoreumlt e shumteuml teuml lidhur me dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 15) duke qeneuml se neuml mungeseuml teuml keumltyre tipareve burreumlria e njeuml mashkulli vihet neuml diskutim (po aty 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj dhuneumls me armeuml eumlshteuml e nevojshme teuml shqyrtohet ndeumlrlidhja mes keumlsaj forme burreumlrie dhe SALW-ve dhe teuml keumlqyren nocionet e burreumlriseuml dhe roli i armeumlve neuml kultureumln e meshkujve si dhe teuml zhvillohet strategji praktike peumlr ndarjen e tyre (Cukier 2009 f 29)

Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri faktoreumlt e ndrysheumlm qeuml ndikojneuml neuml vendimet e burrave peumlr teuml mbajtur dhe peumlr

kutia 2 zyRtaReumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtaRakeumlt dhe dhuna neuml familje

Siccedil eumlshteuml theksuar meuml lart burrat mbizoteumlrojneuml neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Edhe pse kjo ccedileumlshtje nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm neuml EJL dhe nuk ka prova teuml qeumlndrueshme qeuml tregojneuml se oficereumlt e agjencive ligjzbatues janeuml meuml teuml peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje sesa pjesa tjeteumlr e burrave (Djan 2014) ekzistojneuml disa shqeteumlsime qeuml rrisin ceumlnueshmeumlrineuml e grave dhe rrezikun e pasojave fatale ccedilka peumlrbeumln njeuml arsye teuml forteuml peumlr ngritjen e keumlsaj ccedileumlshtjeje Siccedil u tha meuml sipeumlr oficereumlt e policiseuml dhe teuml tjereumlt kaneuml akses teuml drejtpeumlrdrejteuml te armeumlt janeuml trajnuar peumlr ti peumlrdorur ato punojneuml neuml njeuml kultureuml teuml institucionalizuar shumeuml mashkullore dhe kaneuml akses neuml informacion njohin procedurat etj (po aty)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 31

teuml peumlrdorur armeuml variojneuml qeuml nga ndjesia e zhveshjes nga pushteti neuml aspektin social dhe ekonomik dhe nevoja peumlr teuml rivendosur pushtetin peumlrmes peumlrdorimit teuml armeumls nxitja peumlr teuml vepruar neuml peumlrputhje me konceptin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml mjetit peumlr teuml fituar pushtet respekt ose status material deri te mjetet peumlr teuml ruajtur njeuml poziteuml dominuese neuml rrethana qeuml ndryshojneuml (Page 2009 f 3)

Duke pasur parasysh provat statistikore si peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ashtu edhe politikave teuml mundshme peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri veumlmendje e veccedilanteuml duhet tu kushtohet teuml rinjve meshkuj sepse dhuna e burrave lidhet me mosheumln (Hearn dhe Pringle 2006 f 149) dhe mosha dhe gjinia janeuml paralajmeumlrues teuml forteuml teuml sjelljes seuml dhunshme Peumlr sa i peumlrket SALW-ve teuml rinjteuml meshkuj paraqiten neuml njeuml peumlrqindje teuml larteuml joproporcionale neuml cileumlsineuml e viktimave dhe autoreumlve teuml dhuneumls me armeuml zjarri (Bevan dhe Florquin 2006 f 296 UNP QDH 2007 f 82) Teuml rinjteuml meshkuj shpesh e perceptojneuml dhuneumln - veccedilaneumlrisht dhuneumln me armeuml teuml vogla - si meumlnyreuml peumlr teuml arritur njeuml status social dhe ekonomik qeuml meritojneuml ta keneuml Neuml keumlteuml proces armeumlt e vogla mund teuml jeneuml veccedilaneumlrisht josheumlse peumlr ta duke qeneuml se ofrojneuml pushtet peumlrballeuml peumlrjashtimit nga rolet burreumlrore teuml peumlrcaktuara nga shoqeumlria dhe mund teuml jeneuml simbol i forteuml pushteti peumlr teuml rinjeumlt meshkuj teuml margjinalizuar (Bevan dhe Florquin 2006 f 295 296) Sidoqofteuml eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se gjinia e njeuml teuml riu mashkull nuk eumlshteuml peumlrcaktuesi i veteumlm i asociimit teuml tij me dhuneumln me armeuml ose i vullnetit peumlr ta ushtruar ateuml neuml fakt meumlnyra e tij e teuml kuptuarit dhe peumlrdorimi i ideologjive shoqeumlrore dhe kulturore peumlr burreumlrineuml peumlrcakton ndjesheumlm neumlse ai do teuml bjereuml pre e dhuneumls me armeuml (po aty f 301) Theumlneuml kjo eumlshteuml njeumllloj e reumlndeumlsishme qeuml teuml mos neumlnvlereumlsohet roli i kontekstit meuml teuml gjereuml social dhe seria komplekse e faktoreumlve teuml tjereuml qeuml peumlrcaktojneuml neumlse njeuml i ri mashkull do ti drejtohet dhuneumls apo jo Mes keumltyre faktoreumlve studiuesit neumlnvizojneuml kontrollin e dhunsheumlm prindeumlror kontrollin e kufizuar prindeumlror shoqeumlrimin me shokeuml krimineleuml dhunimin qenien deumlshmitar ose peumlrjetimin e dhuneumls neuml shteumlpi ose komunitet etj (po aty f 300) Prandaj gjiniaeumlshteumlnjeumlfaktoriforteumlparalajmeumlruesporbeumlhetvendimtareveteumlmneumlseshoqeumlrohetnganjeumlseumlreumlfaktoreumlshteumltjereumlsocialeuml Zbatimi i keumlsaj qasjeje rrethanore ndihmon peumlr teuml shpjeguar faktin qeuml ndoneumlse teuml rinjteuml meshkuj dominojneuml neuml ushtrimin e dhuneumls me armeuml shumica e tyre nuk peumlrfshihen neuml dhuneuml me armeuml zjarri (po aty f 300) Pavareumlsisht se teuml rinjteuml meshkuj kryejneuml shumiceumln e dhuneumls me armeuml zjarri veteumlm njeuml pjeseuml e vogeumll e teuml rinjve meshkuj eumlshteuml peumlrgjegjeumlse peumlr pjeseumln meuml teuml madhe teuml dhuneumls seuml ushtruar me armeuml (po aty f 298) dhe ky eumlshteuml njeuml element i reumlndeumlsisheumlm peumlr peumlrgjigje me politika sepse peumlrbeumln njeuml argument teuml forteuml peumlr ndeumlrhyrje politikash teuml fokusuara

Rezultati peumlrfundimtar i theksuar nga ky studim eumlshteuml nevoja peumlr ta trajtuar sistemin mbizoteumlrues gjinor si pjeseuml integrale teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve duke ritheksuar se kundeumlrshtimi i lidhjes seuml krijuar nga shoqeumlria ndeumlrmjet armeumlve dhuneumls pushtetit dhe burreumlriseuml eumlshteuml njeuml komponent kyccedil i ccedildo

strategjie parandaluese efektive dhe afatgjateuml (po aty f 296) Gjithashtu roli i mediave dhe edukimit neuml peumlrkrahjen e formimit teuml identiteteve hegjemonike duhet teuml merret parasysh neuml keumlteuml drejtim si dhe i faktoreumlve teuml tjereuml qeuml ndihmojneuml neuml riprodhimin e regjimeve gjinore dominuese

Neuml EJL armeumlt lidhen gjithashtu me burreumlrineuml dhe siccedil theksohet shkalla neuml teuml cileumln armeumlt peumlrcaktojneuml konstruktin gjinor teuml burreumlriseuml ndikon neuml puneumln peumlr kontrollin e SALW-ve (SEESAC 2006a f 23-24) Janeuml beumlreuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml kuptuar dhuneumln e burrave nga brenda konceptit teuml burreumlriseuml hegjemonike dhe studimeve kritike teuml burreumlriseuml por brenda kontekstit specifik social-politik neuml EJL dmth neuml Ballkan (Blagojević 2015)

kutia 3 veteumlvRasja dhe aRmeumlt e zjaRRit

Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml detajuara peumlr vdekshmeumlrineuml neuml Evropeuml peumlr 33 vende evropiane (OBSH) Mali i Zi renditej i pari dhe Republika e Serbiseuml e treta peumlr sa i peumlrket shkalleumls seuml veteumlvrasjeve me armeuml peumlr 100 000 banoreuml Veteumlvrasja eumlshteuml njeuml fenomen i lidhur ngushteuml me gjinineuml dhe shumica deumlrrmuese e veteumlvrasjeve me armeuml kryhet nga meshkujt (96) Peumlr sa i peumlrket llojeve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer veteumlvrasje neuml Serbi vrasja me armeuml dore dominon me 60 teuml rasteve e ndjekur nga pushkeumlt shotguneumltarmeuml meuml teuml meumldha zjarri me 14 (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 24)

Neuml lidhje teuml ngushteuml me shkalleumln e veteumlvrasjeve te burrat eumlshteuml modeli vraseumls-veteumlvrasje ku autori vret njeuml ose meuml shumeuml persona dhe meuml pas kryen veteumlvrasje brenda njeuml periudhe teuml shkurteumlr kohe (Shaw 26 Shumeuml afeumlr shteumlpiseuml) Provat tregojneuml se kjo ndodh meuml shpesh brenda kontekstit teuml njeuml partneri intim ose teuml dhuneumls neuml familje ku burrat janeuml autoreuml dhe grateuml viktima ndeumlrkoheuml qeuml arma e zgjedhur eumlshteuml meuml seuml shumti njeuml armeuml zjarri (po aty f 26-27)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve32

Njeuml studim mbi kushteumlzimin kulturor teuml peumlrdorimit teuml SALW-ve neuml EJL thekson se neuml meumlnyreuml qeuml teuml kuptohet roli i armeumlve neuml peumlrcaktimin e roleve gjinore eumlshteuml e nevojshme teuml kuptohet meumlnyra sesi armeumlt peumlrcaktojneuml marreumldheumlnien mashkull-femeumlr dhe sesi peumlrcaktojneuml rolin e burrit neuml familje dhe neuml shoqeumlri neuml peumlrgjitheumlsi si mbrojteumls dhe gjuetar por edhe si dikush i cili eumlshteuml i afteuml teuml ushtrojeuml pushtet neuml shoqeumlri dhe kontroll mbi grateuml (SEESAC 2006a)

Lidhjet ndeumlrmjet normave kulturore dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve janeuml teuml dyfishta prandaj nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyreumln sesi disponueshmeumlria e mashe e armeumlve teuml vogla formeumlson keumlrkeseumln peumlr to Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml theksohet qeuml neuml vendet ose territoret me proneumlsi meuml teuml uleumlt teuml armeumlve ka njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml burrave qeuml

pohojneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt (Bullgari dhe Moldavi) dhe nuk pati mospeumlrputhje teuml konsiderueshme ndeumlrmjet qeumlndrimit teuml meshkujve dhe femrave ndaj zoteumlrimit teuml armeumlve Meuml tej studimi arrin neuml peumlrfundimin se zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml kryesisht njeuml fenomen mashkullor neuml territoret dhe vendet me nivel teuml larteuml teuml zoteumlrimit teuml armeumlve (teuml tilla si Mali i Zi dhe Serbia) (SEESAC 2006 f 25) Gjithashtu ka prova qeuml tregojneuml se sjellja dominuese e lidhur me armeumlt mund teuml ndikohet meuml tepeumlr nga politikat shteteumlrore ose nga rrethanat social-politike sesa ekskluzivisht nga faktoreumlt qeuml lidhet me traditeumln dhe kultureumln teuml cileumlt shpesh konsiderohen si veteuml-shpjegues ose si teuml veumlshtireuml peumlr tu orientuar (Shwandner-Sievers dhe Cattaneo 2005 f 213-214) Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls zoteumlrimi i armeumlve neuml EJL dominohet bindsheumlm nga meshkujt ashtu sikurse neuml vende teuml tjera

Figura 11PRoneumlsia e aRmeumlve siPas gjiniseuml

Burimi SAS 2014b peumlr Moldavineuml Malin e Zi dhe Serbineuml dhe Baza e teuml dheumlnave e SEESAC peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln dhe Shqipeumlrineuml Peumlr Kosoveumln nuk ka teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml

~

~

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 33

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Neuml Serbi burrat peumlrbeumljneuml 95 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve krahasuar me veteumlm 5 gra ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Moldavi kjo pabarazi gjinore eumlshteuml paksa meuml e larteuml ku burrat peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht 98 97 dhe 96 dhe grateuml peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht veteumlm 2 3 dhe 4 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve Neuml Shqipeumlri zoteumlrimi i njeuml armeuml eumlshteuml thuajse ekskluzivitet i meshkujve Raporti mesatar peumlr teteuml shtete evropiane bazuar neuml teuml dheumlnat qeuml disponohen eumlshteuml 96 burra dhe 4 gra (SAS 2014b)

Me sa duket keumlto diapazone janeuml jo veteumlm teuml qeumlndrueshme por edhe riprodhohen me kalimin e koheumls Siccedil duket nga tabela e meumlposhtme neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls mbizoteumlrimi i burrave neuml blerjen e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml i qeumlndruesheumlm dhe marreumldheumlniet nuk kaneuml ndryshuar shumeuml gjateuml periudheumls peseumlvjeccedilare Tendenca teuml ngjashme vihen re edhe neuml Shqipeumlri e Mal teuml Zi ku grateuml zeumlneuml njeuml pjeseuml edhe meuml teuml vogeumll

Teuml dheumlnat e pakta tregojneuml gjithashtu se neuml kontekste teuml caktuara armeumlt e zjarrit mund teuml luajneuml rol neuml kalimin neuml hapave teuml mosheumls Peumlr shembull hulumtimi i kryer neuml Beograd nga OJQ-ja Balkan Youth Union tregoi se ka njeuml pabarazi teuml theksuar ndeumlrmjet vajzave dhe djemve lidhur me peumlrvojat me armeuml zjarri 29 e djemve dhe 48 e vajzave pohuan se nuk kishin mbajtur kurreuml njeuml armeuml zjarri neuml doreuml (SACISCG 2005) Keumlto teuml dheumlna tregojneuml se teuml rinjteuml meshkuj janeuml disi meuml teuml ekspozuar ndaj SALW-ve gjeuml e cila duhet marreuml parasysh kur teuml hartohen politikat ose masat peumlr keumlteuml qeumlllim Neuml disa zona teuml caktuara gjeografike si neuml veri teuml Shqipeumlriseuml dhe neuml Mal teuml Zi armeumlt e zjarrit kaneuml qeneuml gjithashtu pjeseuml e riteve teuml kalimit neuml mosheumln e pjekuriseuml ndoneumlse teuml dheumlnat janeuml teuml pakta Studimi mbi kultureumln e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore i peumlrmendur meuml lart sjell gjithashtu edhe deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr rolin e armeumlve teuml vogla peumlr shkeleumlsit e rinj neuml mosheuml sidomos neuml drejtim teuml pushtetit pasi ata e shohin armeumln si mjet peumlr teuml mbrojtur statusin e tyre si njereumlz qeuml duhet tia keneuml frikeumln dhe qeuml nuk duhen kundeumlrshtuar (po aty f 23)

tabela 5boSnjeuml-hercegovineuml numri i Lejeve teuml LeumlShuArA peumlr teuml bleReuml aRmeuml zjaRRi

2015 2014 2013 2012 2011

Gra 3 2 1 26 18

burra 97 98 98 4 2

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve34

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 35

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC dhe komisionet e SALW-ve ose nga institucionet peumlrkateumlse teuml Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe teuml Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml konfirmojneuml tendenceumln e qeumlndrueshme teuml peumlrfaqeumlsimit joproporcional teuml teuml rinjve meshkuj ndeumlrmjet autoreumlve dhe viktimave Neuml ccedildo vend dhe territor me peumlrjashtim teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls shumica e incidenteve me armeuml zjarri janeuml kryer nga persona teuml mosheumls 15 deri neuml 29 vjeccedil duke variuar nga 36 neuml Kosoveuml deri neuml 56 neuml Shqipeumlri Peumlr sa i peumlrket viktimave burrat e mosheumls 30 deri neuml 44 vjeccedil dominojneuml keumlteuml grup Sipas provave statistikore eumlshteuml e qarteuml se teuml rinjteuml meshkuj dhe ekspozimi i tyre ndaj sjelljeve teuml rrezikshme keumlrkon politika urgjente Sidoqofteuml peumlr trajtimin efektiv teuml keumlsaj ccedileumlshtjeje nevojiten keumlrkime teuml tjera peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht neuml meumlnyra teuml ndryshme sesi normat kulturore dhe rolet sociale dominuese qeuml u vishen meshkujve ndikojneuml neuml sjelljen ndaj SALW-ve dhe sesi keumlto ndeumlrthuren me statusin social dhe ekonomik perspektivat e puneumlsimit precedenteumlt e meumlparsheumlm kriminaleuml dhe reagimin institucional

Gjithashtu duhet teuml theksohet se shumica e aktiviteteve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit teuml tilla si gjuetia ushtrohen nga burrat dhe se burrat mbizoteumlrojneuml ndjesheumlm neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Sidoqofteuml lidhjet e paqarta dhe teuml dheumlnat e disponueshme nxisin peumlr keumlrkime teuml meumltejshme mbi ndeumlrveprimin e komplikuar ndeumlrmjet burreumlriseuml dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve si peumlr teuml kuptuar meuml mireuml lidhjet ashtu edhe peumlr teuml lehteumlsuar hartimin e politikave reaguese Siccedil shihet nga provat raportet nga politikat qeuml kaneuml si objektiv teuml rinjteuml meshkuj neuml SHBA japin prova qeuml tregojneuml se programet specifike dhe proaktive teuml shoqeumlruara me programe teuml ndeumlrhyrjes neuml sjellje kaneuml qeneuml efikase neuml uljen e dhuneumls me armeuml ndeumlrmjet djemve teuml rinj (Abt dhe Winship 2016)

Si peumlrfundim siccedil u peumlrmend neuml fillim burreumlria nuk eumlshteuml homogjene dhe e pandryshueshme Paralelisht me keumlto tendenca ka alternativa dhe forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml teuml cilat gjithashtu kaneuml funksionuar aktivisht peumlr teuml ndikuar neuml ndryshimin e normave teuml lidhura me burreumlrineuml dominuese qeuml nxisin sjellje teuml rrezikshme Peumlr shembull duhen peumlrmendur grupet ose iniciativat e ndryshme teuml burrave neuml partneritet teuml ngushteuml me iniciativat e OJQ-ve teuml grave teuml tilla si White Ribbon MenEngage HeForShe Rrjeti i Burrave Lider i ngritur nga Sekretari i Peumlrgjithsheumlm i Kombeve teuml Bashkuara ose Centre E8 e cila vepron lokalisht

225 gjinia dhe Qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vOgla dhe rregullim-it teuml tyre

Dallimet gjinore ndeumlrmjet grave dhe burrave peumlr sa i peumlrket SALW-ve mund teuml gjurmohen gjithashtu neuml qeumlndrimet e tyre ndaj armeumlve teuml vogla Mospeumlrputhjet neuml qeumlndrimet e grave dhe burrave neuml keumlteuml aspekt lidhen ngushteumlsisht me eksperiencat e ndryshme teuml burrave dhe grave me armeumlt e vogla me peumlrhapjen gjinore teuml armeumlve neuml shoqeumlri si dhe me debatet peumlr kontrollin e tyre (Cukier dhe Cairns 2009 f 36) Anketimet e kryera neuml rajon tregojneuml se ndryshimet neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve mbeten thuajse teuml qeumlndrueshme pavareumlsisht vendndodhjes Grateuml peumlrgjitheumlsisht janeuml ato ka kaneuml opinion negativ peumlr SALW-et krahasuar me burrat dhe janeuml peumlrgjitheumlsisht meuml teuml prirura teuml peumlrkrahin rregullore meuml teuml forta (po aty f 36-38) Sidoqofteuml peumlrveccedil gjiniseuml nuk duhen anashkaluar teuml tjereuml elementeuml diferencimi ndeumlrmjet qeumlndrimeve teuml mbajtura teuml tilla si faktoreumlt kulturoreuml klasoreuml gjeografikeuml etikeuml dhe racoreuml neuml vareumlsi teuml kontekstit

Grateuml mund teuml luajneuml gjithashtu njeuml rol teuml ndrysheumlm dhe teuml mbeumlshtesin peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit siccedil eumlshteuml dokumentuar neuml disa komunitete por kjo veumlshtireuml se peumlrbeumln ndonjeuml sfideuml peumlr modelet mbizoteumlruese gjinore (Farr 2002 AI IANSA OI 2005 f 6) Neuml rajonin e EJL-seuml grateuml u peumlrgjigjeumln meuml shpesh se burrat duke theumlneuml se nuk do teuml zoteumlronin njeuml armeuml zjarri sepse nuk ju peumllqejneuml armeumlt Peumlr shembull 36 e grave dhe 16 e burrave neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml thaneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi ndryshimi ndeumlrmjet gjinive eumlshteuml edhe meuml i duksheumlm me 51 teuml grave dhe 15 teuml burrave (SEESAC 2006 f 24) Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml grateuml meuml shpesh se burrat thaneuml se zoteumlrimi i njeuml arme zjarri eumlshteuml njeuml keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e familjes meuml tepeumlr se sa njeuml mjet mbrojteumls Njeuml studim neuml Mal teuml Zi tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml edhe grateuml edhe burrat besonin se ka shumeuml armeuml zjarri neuml shoqeumlri grateuml meuml shumeuml se burrat i shihnin ato si rrezik ose si keumlrceumlnim meuml tepeumlr sesa si mjet peumlr teuml mbrojtur familjen - 328 e burrave dhe 43 e grave i konsideronin armeumlt si rrezik peumlr familjet e tyre ndeumlrkoheuml qeuml 328 e burrave dhe veteumlm 148 e grave mendonin se teuml kesh njeuml armeuml neuml shteumlpi rrit sigurineuml e familjes Gjithashtu shumeuml meuml pak gra (202) sesa burra (543) thaneuml se do teuml blinin ligjeumlrisht njeuml armeuml zjarri neuml rast se do tu jepej mundeumlsia

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve36

Figura 13cila eumlshteuml aRsyeja kRyesoRe se Pse familja juaj nuk do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml Armeuml zjArri ndash neuml peumlrgjitheumlSi nuk i kAm qejf Armeumlt

Burimi SEESAC 2007

Ndryshimet neuml qeumlndrime kaneuml njeuml potencial teuml larteuml qeuml teuml ndikojneuml politikeumlbeumlrjen dhe keumlto duhet teuml adresohen siccedil duhet neuml momentin e hartimit dhe zbatimit teuml politikave peumlr SALW-et Deumlshmiteuml tregojneuml reumlndeumlsineuml e kontributit teuml grave neuml programet e grumbullimit teuml armeumlve neuml mjedise dhe pjeseumlmarrje teuml ndryshme duke peumlrfshireuml sigurimin e nevojave specifike neuml ccedilarmatim ccedilmobilizim dhe riintegrim (Schroeder Farr dhe Schnabel 2005) Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml se grateuml neuml EJL luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlto procese Mes atyre qeuml doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave peumlr mbledhjen e armeumlve teuml zjarrit neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml periudheumln 2011-2015 9 ishin gra ndeumlrsa neuml vitin 2015 neuml Malin e Zi peumlrqindja e grave ishte 12 qeuml neuml teuml dy rastet eumlshteuml duksheumlm meuml e larteuml se peumlrfaqeumlsimi i grave mes zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit

226 gjinia dhe prOceSet pOlitike

E lidhur ngushteuml me diskutimin e meumlsipeumlrm eumlshteuml lidhja mes pjeseumlmarrjes peumlrfaqeumlsimit dhe rezultateve teuml politikave peumlr SALW-et Vendosja e problematikave gjinore neuml themel teuml hartimit teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve paraqet njeuml sfideuml peumlr meumlnyreumln e zakonshme sesi hartohen politikat ku aspektet gjinore kalojneuml kryesisht pa u veumlneuml re ose neuml qofteuml se peumlrmenden zakonisht kaneuml shumeuml pak ose aspak ndikim neuml zhvillimin e politikave Neuml keumlteuml meumlnyreuml kjo sfidon kuptimin e zakonsheumlm teuml sjelljeve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit qeuml meuml seuml shpeshti nuk prekin ccedileumlshtjet e modeleve gjinore neuml themel teuml peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve Rrjedhimisht

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 37

ky realitet beumln thirrje peumlr njeuml ndryshim neuml struktureumln e zakonshme teuml aktoreumlve teuml peumlrfshireuml neuml hartimin e politikave qeuml peumlrgjitheumlsisht dominohet nga meshkujt peumlr teuml vendosur njeuml peumlrfaqeumlsim teuml ekuilibruar teuml grave dhe burrave si dhe peumlr pjeseumlmarrjen e organizatave teuml grave dheose specialisteumlt e ccedileumlshtjeve gjinore neuml peumlrcaktimin e axhendeumls peumlr kontrollin e SALW-ve

Siccedil edhe eumlshteuml theksuar tashmeuml grateuml dhe organizatat e grave luajneuml rol jetik neuml vendosjen e opsioneve meuml teuml rrepta neuml lidhje me rregullat e SALW si dhe neuml proceset e ccedilarmatimit Ka fakte teuml bollshme nga vende dhe territore teuml ndryshme si dhe nga mjedise teuml ndryshme neuml situata konflikti ose jo se grateuml janeuml mobilizuar veteuml peumlr teuml frenuar problemin ose neuml mbrojtje teuml zgjidhjeve teuml tyre (Farr 2002 Cukier 2009 UA IANSA IAP 2005) Shembujt qeuml ccediluan neuml kontrolle meuml teuml rrepta teuml SALW-ve neuml Kanada Australi Afrikeumln e Jugut dhe Brazil demonstrojneuml reumlndeumlsineuml e praniseuml seuml grave neuml tryezeuml kur trajtohen problemet e SALW-ve Rasti meuml i njohur eumlshteuml lobimi i Rrjetit teuml Grave IANSA i Lidhjes Ndeumlrkombeumltare teuml Grave peumlr Paqe dhe Liri dhe i Amnesty International peumlr peumlrfshirjen e dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kuadeumlr teuml Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili eumlshteuml traktati i pareuml ndeumlrkombeumltar i armeumlve qeuml detyron vendet teuml vlereumlsojneuml rrezikun e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml

Neuml meumlnyreuml teuml ngjashme organizatat e grave neuml rajonin e EJL kaneuml qeneuml vazhdimisht neuml mbrojtje teuml kontrolleve teuml rrepta teuml SALW-ve neuml kontekstin e rindeumlrtimit dhe demilitarizimit pas konflikteve apo kaneuml lobuar peumlr zgjidhje politike qeuml lidhin peumlrhapjen e SALW-ve me shqeteumlsimet e dhuneumls neuml familje Kjo eumlshteuml arritur peumlrmes iniciativave teuml shumta teuml tilla si rritja e vizibilitetit teuml lidhjes ndeumlrmjet vrasjes seuml grave dhe rolit teuml armeumlve teuml zjarrit (Rrjeti i Grave kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi) krijimi i njeuml peumlrgjigjeje teuml koordinuar institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe pjeseumlmarrja neuml zhvillimin e politikave strategjike peumlr kontrollin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar (Qendra e Grave Autonome) lobimi peumlr dispozitat e ligjit kundeumlr dhuneumls neuml familje qeuml rregullojneuml konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit kur dhuna neuml familje ndodh (organizatat joqeveritare teuml grave neuml Maqedoni) ose aneumltareumlsimi neuml koalicionet ndeumlrkombeumltare kundeumlr dhuneumls me armeuml (Women in Black njeuml aneumltare e IANSA) Peumlrpjekjet e tjera peumlrfshijneuml pjeseumlmarrjen neuml fushata ndeumlrkombeumltare peumlr uljen e efekteve negative teuml armeumlve teuml zjarrit peumlrmes reformave ligjore (Shoqata e Viktimologjiseuml neuml Serbi dhe Gazetareumlt peumlr teuml Drejtat e Feumlmijeumlve dhe Grave dhe Mbrojtjen e Mjedisit neuml Maqedoni iu bashkuan fushateumls seuml IANSA peumlr teuml keumlrkuar kontrolle meuml teuml rrepta peumlr armeumlt e zjarrit) dhe organizimin e aktiviteteve peumlr rritjen e ndeumlrgjegjeumlsimit (Grateuml e Bashkuara teuml Banja Lukeumls)

Edhe pse roli i grave neuml proceset e kontrollit teuml SALW-ve dhe ccedilarmatimit eumlshteuml njohur neuml Rezoluteumln 1325 (2000) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml dhe eumlshteuml ritheksuar neuml disa rezoluta teuml Asambleseuml seuml Peumlrgjithshme teuml OKB-seuml duke peumlrfshireuml edhe Rezoluteumln 2020 (2015) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml ende ka njeuml tendenceuml qeuml organizatat e grave dhe grateuml teuml peumlrfshihen neuml meumlnyreuml teuml pamjaftueshme neuml vendimmarrje dhe hartimin e politikave Kjo eumlshteuml shpesh e lidhur me dominimin tradicional dhe teuml vazhduesheumlm teuml meshkujve neuml institucionet qeuml rregullojneuml dhe zbatojneuml politikat peumlrkateumlse peumlr kontrollin e SALW-ve Siccedil veumlrehet peumlrfshirja e grave organizatave teuml grave dhe artikulimi i perspektivave gjinore mund teuml pengohet edhe nga peumlrkufizimi kryesisht teknik i ekspertizeumls seuml lidhur me SALW qeuml eumlshteuml meuml i fokusuar neuml aspektet teknike teuml SALW ku burrat janeuml ende mbizoteumlrues sesa neuml njohuriteuml e dhuneumls ku grateuml kaneuml ekspertizeuml teuml kahershme e qeuml peumlr pasojeuml i jep formeuml meumlnyreumls neuml teuml cileumln trajtohet njeuml ccedileumlshtje (Cukier 2009 f 42)

Sa i peumlrket peumlrfaqeumlsimit teuml grave dhe burrave neuml komisionet e SALW-ve peumlrfaqeumlsimi i grave eumlshteuml e duksheumlm shumeuml i vogeumll Grateuml peumlrbeumljneuml nga 14 deri 29 teuml aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe burrat udheumlheqin teuml peseuml komisionet neuml EJL

Peumlrveccedil keumlsaj grateuml veccedilaneumlrisht neuml rastin e marreumlveshjeve ndeumlrkombeumltare janeuml pareuml zakonisht si njeuml grup vulnerabeumll (meuml shpesh neuml teuml njeumljtin grup me teuml moshuarit dhe feumlmijeumlt) dhe inkuadrimi automatik dhe fokusimi i grave si viktima vulnerabeumll e teuml pafajshme civile i ekspozon burrat ndaj njeuml dhune teuml meumltejshme dhe u heq grave forceumln dhe teuml drejtat (Acheson 2015 f 9) Sfidat peumlr njeuml pjeseumlmarrje dometheumlneumlse janeuml teuml lidhura edhe me karakteristikat e peumlrgjithshme teuml procesit teuml politikeumls ku ato janeuml teuml peumlrfshira dhe qeuml karakterizohet zakonisht nga njeuml kultureuml institucionale maskiliste (Connell) Edhe pse grateuml dhe burrat jo domosdoshmeumlrish kaneuml mendime teuml ndryshme pozicionet apo ideteuml e grave janeuml shpesh teuml detyruara teuml jeneuml neuml peumlrputhje me perspektiveumln dominuesemdashpeumlrforcuar edhe nga nocionet e dhunshme maskilistemdashneuml meumlnyreuml qeuml teuml merren seriozisht neuml konsiderateuml (po aty f 10)

Peumlr teuml siguruar qeuml parakushtet peumlr integrimin gjinor teuml peumlrmbushen eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml teuml ndiqet dhe teuml eksplorohet meuml tej sesi eumlshteuml institucionalizuar maskilizmi dhe sesi ai drejton hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml mos shpeumlrfillet fakti se ai mund teuml keteuml efekte teuml padukshme mbi meumlnyrat neuml teuml cilat ndeumlrtohen debatet e politikave dhe keumlrkimet (Cukier 2009) Njeuml meumlnyreuml peumlr teuml siguruar se perspektiva gjinore do teuml jeteuml pjeseuml e debatit eumlshteuml teuml garantohet pjeseumlmarrja e organizatave teuml grave institucioneve teuml baraziseuml gjinore dhe e eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 38

3 PEumlRGJIGJJA mE poLitikA - RiShikimi i DOkumENTEvE

31 stRategjiteuml PeumlR kon-troLLin e SALW-ve dhe PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave gjinoRe

Me qeumlllim adresimin e sfidave teuml ndryshme qeuml lidhen me SALW-et dhe peumlr teuml peumlrmbushur detyrimet e tyre ndeumlrkombeumltare

shumica e qeverive neuml EJL koheumlt e fundit kaneuml hartuar dhe miratuar strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml ato Seuml bashku me keumlteuml janeuml ngritur mekanizma institucionaleuml peumlr koordinimin dhe zbatimin e masave teuml planifikuara teuml tilla si komisionet e SALW-ve keumlshillat ose bordet dhe janeuml caktuar pikat e kontakti Neuml koheumln e publikimit strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit ishin miratuar neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (rishikuar neuml vitin 2016 peumlr teuml mbuluar periudheumln 2016-2020) neuml Malin e Zi (2013-2018) neuml Kosoveuml (2013-2016) dhe neuml Ish-

Njeuml kampion gjitheumlpeumlrfshireumls i dokumenteve normative dhe strategjike qeuml rregullojneuml SALW-et eumlshteuml rishikuar neuml meumlnyreuml qeuml teuml vlereumlsohet neumlse dhe neuml ccedilfareuml shkalle perspektiva gjinore eumlshteuml integruar neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL Qasja e ndeumlrmarreuml ishte peumlr teuml shqyrtuar

bull Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr SALW-et

Peumlrveccedil tyre kategoriteuml e dokumenteve neuml vijim janeuml analizuar peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml adresuar ccedileumlshtjet e SALW-ve

bull Ligjet peumlr barazineuml gjinorebull Ligjet peumlr dhuneumln neuml familjebull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr barazineuml gjinore bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave

Njeuml listeuml e detajuar e dokumenteve teuml shqyrtuara gjendet neuml shtojceumln 1

Peumlr lehteumlsi referimi ky kapitull eumlshteuml strukturuar si vijon

bull Analiza e strategjive qeuml rregullojneuml ccedileumlshtjet e kontrollit teuml SALW-ve me qeumlllim identifikimin neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase problematikat kryesore teuml politikave janeuml trajtuar neuml peumlrgjigjet strategjike

bull Analiza e kuadrit ligjor me fokus kryesor ligjet peumlr armeumlt e zjarrit rregullimin e zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga civileumlt dhe dhuneumln neuml familje Ndoneumlse nuk kaneuml qeneuml neuml fokus teuml analizeumls edhe ligjet dhe procedurat e tjera peumlrkateumlse janeuml marreuml neuml shqyrtim kur kjo eumlshteuml pareuml e nevojshme

bull Pikat e hyrjes neuml legjislacionin dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore teuml cilat mund teuml luajneuml rol neuml peumlrpjekjet e kontrollit teuml SALW-ve janeuml peumlrshkruar shkurtimisht

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 39

Republikeumln Jugosllave e Maqedoniseuml (miratuar neuml vitin 2005) Strategjia e Serbiseuml ishte e vlefshme peumlr periudheumln 2010-2015 dhe aktualisht eumlshteuml duke u vlereumlsuar ndeumlrsa neuml Shqipeumlri dhe Moldavi mungojneuml korniza teuml tilla strategjike dhe institucionale Peumlr shkak teuml sfidave teuml ngjashme strategjiteuml peumlr SALW-et dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml neuml rajonin EJL shfaqin disa tipare teuml peumlrbashkeumlta ndeumlrkoheuml qeuml edhe deumlshmojneuml specifika teuml dukshme neuml aspektin e fusheumlveprimit dhe aktiviteteve teuml parashikuara neuml planet e veprimit

Sa i peumlrket baraziseuml gjinore pavareumlsisht teuml dheumlnave teuml peumlrpjekjeve fillestare qeuml janeuml ndeumlrmarreuml peumlr teuml trajtuar lidhjet mes gjiniseuml dhe SALW-ve tendencat mbizoteumlruese teuml integrimit teuml perspektiveumls gjinore zbulojneuml njeuml meumlnyreuml teuml peumlrbashkeumlt neuml teuml cileumln peumlrqaset gjinia (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

Qasja metodologjike neuml analizeumln e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve u peumlrqendrua te

bull Identifikimi i praniseuml seuml angazhimit formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor

bull Identifikimi i peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe prania e veumlzhgimeve gjinore ose aplikimi i analizave gjinore neuml analizimin e situateumls

bull Shqyrtimi i qeumlllimeve dhe veccedilaneumlrisht i objektivave kundrejt reagimit teuml tyre ndaj peseuml problematikave kryesore teuml diskutuara teuml politikave Qeumlllimi dhe objektivi konsiderohen se u peumlrgjigjen problematikave gjinore neumlse ato trajtojneuml neuml meumlnyreuml teuml qarteuml teuml pakteumln njeuml nga problematikat kryesore teuml politikave

bull Shqyrtimi i planeve teuml veprimit peumlr teuml identifikuar neumlse angazhimet e identifikuara janeuml shndeumlrruar neuml masa dhe aktivitete dhe caktime fondesh buxhetore peumlr teuml adresuar problematikat e identifikuara qeuml lidhen me gjinineuml

bull Shqyrtimi i qasjeve teuml monitorimit dhe vlereumlsimit peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse ato ofrojneuml mundeumlsi peumlr ndjekjen e efekteve teuml kuadrit strategjik te grateuml dhe burrat

Neuml vareumlsi teuml maseumls qeuml politikat peumlr SALW-et neuml rajon u peumlrgjig-jen keumltyre problematike propozohet klasifikimi i meumlposhteumlm

bull kuadriipolitikaveteumlpeumlrgjegjshmegjinore peumlrmban njeuml angazhim zyrtar ndaj baraziseuml gjinore dhe integrimit gjinor peumlrdorimi i teuml dheumlnave gjinore dhe veumlzhgimet gjinore janeuml teuml pranishme neuml analizeumln e situateumls neuml lidhje me teuml pakteumln tre problematikat meuml kryesore teuml pakteumln 13 e objektivave dhe aktiviteteve identifikon perspektiveumln gjinore teuml problemit dhe neuml matriceumln e monitorimit dhe vlereumlsimit janeuml zhvilluar treguesit e ndareuml sipas gjiniseuml Neuml keumlteuml grup gjinia peumlrshkon teuml gjitheuml ciklin e politikave qeuml nga projektimi dhe planifikimi deri te vlereumlsimi

bull integrimigjinoringadalsheumlm peumlrmban disa nga elementeumlt e peumlrshkruar meuml lart por pa njeuml qasje koherente dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml integrimit gjinor dhe meuml pak

se 13 e objektivave dhe aktiviteteve peumlr teuml adresuar problematikat gjinore

bull Punapeumlrintegrimingjinornukkanisur asnjeuml nga elementeumlt nuk eumlshteuml i pranisheumlm dhe nuk ka asnjeuml peumlrpjekje sistematike peumlr teuml integruar aspektet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve Reumlndeumlsia e aspektit gjinor peumlr kontrollin e SALW-ve nuk njihet dhe peumlr pasojeuml as nuk janeuml vendosur objektiva dhe as nuk janeuml parashikuar aktivitete neuml planin e veprimit

Teuml gjitha referencat peumlr problematikat kryesore teuml politikave teuml diskutuara neuml Kapitullin 2 janeuml paraqitur neuml tabeleumln 5 me qeumlllimin peumlr teuml matur se sa aktivitetet e planifikuara peumlrputhen me shkalleumln e problemit Peumlr lehteumlsi referimi sheumlnimet neuml keumlteuml seksion janeuml teuml organizuar sa meuml shumeuml qeuml eumlshteuml e mundur neuml peumlrputhje me metodologjineuml e peumlrshkruar meuml lart

311 angazhimi peumlr barazineuml gjinOre

Peumlr sa i peumlrket angazhimit referencat peumlr grateuml dhe burrat dhe barazineuml gjinore janeuml artikuluar formalisht neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 dhe Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml) dhe neuml Strategjineuml peumlr SALW-et dhe Grumbullimin dhe Planin e Veprimit 2013-2016 neuml Kosoveuml (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Kosoveuml)

Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml seksionin Parimet e peumlrdorura peumlr hartimin e strategjiseuml thoteuml se ky dokument strategjik thekson reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml paanshme ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave peumlrkateumls teuml kontrollit seuml bashku me dheumlnien e prioritetit teuml duhur peumlr mbeumlshtetjen e viktimave teuml SALW-ve dhe mbrojtjen e mjedisit (f 9)

Neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml dy referenca peumlrkateumlse janeuml beumlreuml neuml seksionin Parimet e Peumlrgjithshme ku thuhet se objektivat e formuluara neuml strategji do teuml udheumlhiqen nga njeuml grup parimesh ndeumlr teuml tjera edhe nga parimi kushtetues i mbrojtjes seuml teuml drejtave teuml njeriut i cili garanton teuml drejtat e teuml gjitheuml qytetareumlve teuml Kosoveumls dhe neuml veccedilanti teuml grave dhe feumlmijeumlve pa marreuml parasysh peumlrkateumlsineuml etnike gjinineuml mosheumln dhe besimin fetar (f 10) Referenca e dyteuml eumlshteuml beumlreuml neuml seksionin Vizioni dhe Misioni ku promovohet pjeseumlmarrja e grupeve teuml shoqeumlriseuml civile (me fokus teuml veccedilanteuml neuml peumlrfshirjen e grave dhe grupeve vulnerabeumll) neuml hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml strategjive peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin (f 8)

Neuml dokumentet e tjera neuml shqyrtim strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Malin e Zi neuml Serbi dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka asnjeuml referim apo angazhime teuml qarta peumlr barazineuml gjinore ose integrimin e baraziseuml gjinore neuml aktivitetet peumlr kontrollin e SALW-ve Neuml teuml njeumljteumln koheuml nuk ka tregues teuml tjereuml teuml angazhimeve teuml tjera alternative

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 40

peumlr integrimin e vazhduesheumlm teuml aspekteve gjinore neuml peumlrgjigje teuml sfidave teuml SALW

312 teuml dheumlnat e ndara SipaS gjiniSeuml dhe veumlzhgimet gjinOre

Analizat e situatave teuml paraqitura neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve neuml fuqi neuml EJL nuk sigurojneuml prova teuml peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml kur merren neuml shqyrtim sfidat e lidhura me SALW-et Analizat e strategjive teuml SALW-ve tregojneuml se ato zakonisht veprojneuml me njeuml sasi relativisht teuml vogeumll teuml teuml dheumlnave kryesisht peumlr disponueshmeumlrineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml posedim nga civileumlt dhe shteti vlereumlsimet e SALW-ve neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm dhe numri i armeumlve teuml zjarrit teuml konfiskuara apo teuml shkateumlrruara Numri i incidenteve me armeuml zjarri peumlrmendet gjithmoneuml e meuml rralleuml

Neuml dokumentet neuml shqyrtim nuk jepen teuml dheumlna ose statistika peumlr teuml peumlrcaktuar efektet e peumlrhapjes seuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml dhuneumls me armeuml mbi individeumlt Neuml keumlteuml drejtim asnjeuml nga strategjiteuml peumlr SALW-et nuk japin teuml dheumlna peumlr viktimat e dhuneumls me armeuml autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri dhe as peumlr llojet rezultatet dhe karakteristikat e incidenteve me armeuml zjarri Pjeseumlrisht kjo mund teuml kuptohet brenda kufizimeve teuml meumlnyreumls aktuale mbizoteumlruese neuml teuml cileumln hartohen strategjiteuml peumlr SALW-et ku analiza e situateumls sheumlrben si hyrje e dokumentit e cila peumlrmban njeuml panorameuml teuml shkurteumlr teuml problemeve teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve brenda kontekstit teuml dheumlneuml dhe jo njeuml analizeuml reale teuml mbeumlshtetur neuml fakte Neuml keumlteuml drejtim nuk eumlshteuml e qarteuml se deri neuml ccedilfareuml mase analiza meuml gjitheumlpeumlrfshireumlse parapriu zhvillimin e politikave

Njeumlkoheumlsisht nuk ka hapeumlsireuml peumlr peumlrkufizim meuml teuml detajuar teuml problemeve qeuml priren teuml artikulohen meuml gjereumlsisht veccedilaneumlrisht sa i peumlrket lidhjes ndeumlrmjet peumlrhapjes seuml SALW-ve dhe siguriseuml seuml qytetareumlve Si pasojeuml kjo qasje nuk eumlshteuml e favorshme peumlr artikulimin e aspekteve gjinore teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml dokument qofteuml peumlr viktimat autoreumlt ose zoteumlruesit e armeumlve ose teuml dheumlnat peumlr mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime kundrejt SALW-ve ndeumlrmjet burrave dhe grave ose teuml dheumlnat peumlr dhuneumln neuml familje

Peumlr shkak teuml peumlrdorimit shumeuml teuml uleumlt teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka mundeumlsi teuml kufizuara neumlse ka peumlr teuml integruar analizeumln gjinore brenda analizeumls seuml situateumls dhe peumlr teuml identifikuar se si ccedileumlshtje teuml caktuara prekin neuml meumlnyreuml specifike grateuml dhe burrat dhe peumlr teuml beumlreuml lidhjen me peumlrkufizimin e problemit

Teuml vetmet konstatime teuml dokumentuara neuml analizeumln e situateumls janeuml referencat ndaj dhuneumls neuml familje neuml strategjiteuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls Neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e Armeumlve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 pjesa e peumlrgjithshme thekson se prania e armeumlve teuml jashteumlligjshme kontribuon neuml dhuneumln neuml familje (f 2) ndeumlrsa Strategjia e

Kosoveumls konstaton se arma neuml shteumlpi ka meuml tepeumlr gjasa teuml peumlrdoret peumlr teuml keumlrceumlnuar ose leumlnduar fizikisht njeuml aneumltar teuml familjes se sa kundeumlr njeuml shkeleumlsi qeuml vjen nga jashteuml (f 6) Peumlrveccedil keumltyre konstatimeve nuk janeuml parashtruar lidhje teuml tjera ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe keumlrkeseumls peumlr armeuml teuml vogla kultureumls seuml armeumlve dhe burreumlriseuml

Neuml kuadrot strategjikeuml teuml Malit teuml Zi Republikeumls seuml Serbiseuml dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml reumlndeumlsia e ccedileumlshtjeve gjinore eumlshteuml e papeumlrfillshme

313 PeumlrcaktimiiaxhEndeumlS-CcedileumlShtjet gjinOre neuml Qeumlllime dhe Objektiva

Dokumentet strategjike neuml shqyrtim mbulojneuml njeuml gameuml teuml gjereuml teuml aktiviteteve teuml ndryshme teuml ndeumlrlidhura dhe trajtojneuml sfida komplekse lidhur me peumlrhapjen e SALW-ve Ato kryesisht i referohen krijimit teuml kontrollit efikas teuml SALW-ve neumlpeumlrmjet peumlrmireumlsimit teuml kushteve ligjore dhe teknike qeuml parandalojneuml keqpeumlrdorimin e SALW-ve reduktimit teuml SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe peumlrpjekjeve ndeumlrgjegjeumlsuese qeuml priten teuml kontribuojneuml neuml rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml Peumlr shembull neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Serbi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml krijimi i njeuml sistemi kombeumltar unik peumlr kontrollin efikas teuml SALW-ve me qeumlllim reduktimin e armeumlve qeuml mbahen neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme dhe teuml numrit teuml abuzimeve me armeumlt e jashteumlligjshme si dhe rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml neuml teumlreumlsi Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml strategjia keumlrkon teuml garantojeuml njeuml mjedis teuml sigurt dhe teuml kontrollojeuml armeumlt e vogla dhe teuml lehta neuml shoqeumlri me qeumlllim promovimin e kushteve peumlr peumlrmireumlsimin e siguriseuml seuml peumlrgjithshme Neuml Strategjineuml e Kosoveumls vizioni eumlshteuml qeuml Kosova do teuml jeteuml njeuml mjedis i sigurt ku armeumlt e vogla dhe teuml lehta janeuml neuml kontroll Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls ka objektiva specifikeuml dhe asnjeuml qeumlllim teuml peumlrgjithsheumlm teuml artikuluar ndeumlrsa neuml Mal teuml Zi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml zhvillimi i peumlrgjithsheumlm i sistemit efikas teuml kontrollit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta dhe municioneve neuml teuml gjitha segmentet e tij

Neuml meumlnyreumln si janeuml paraqitur qeumlllimet e peumlrcaktuara neuml kuadrin strategjik peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore i japin peumlrpareumlsi detyreumls komplekse teuml krijimit teuml kushteve paraprake ligjore politike dhe teknike peumlr sistemin efikas teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe rritjes seuml siguriseuml seuml qytetareumlve Neuml keumlteuml drejtim ato i kushtojneuml reumlndeumlsi nevojave teuml burrave dhe grave pavareumlsisht se nuk ka njeuml angazhim teuml shprehur se dallimet do teuml merren neuml konsiderateuml E njeumljta gjeuml vlen dhe peumlr objektivat Pavareumlsisht se shumeuml nga objektivat kaneuml reumlndeumlsi direkte peumlr problematikat kryesore teuml politikave aspektet gjinore nuk peumlrmenden shprehimisht dhe neuml asnjeuml prej strategjive nuk ka njeuml objektiv qeuml i referohet drejtpeumlrseumldrejti ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 41

Megjithateuml edhe neuml ato strategji qeuml beumljneuml peumlrpjekje peumlr teuml integruar ccedileumlshtjet gjinore qasja mbizoteumlruese shpesh nuk eumlshteuml koherente pra peumlr shembull njeuml objektiv i caktuar nuk peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml ti peumlrgjigjet problematikave gjinore por neuml planin e veprimit zhvillohen aktivitete lidhur me ccedileumlshtjet gjinore ose anasjelltas (ccedileumlshtjet gjinore shfaqen ndeumlrmjet objektivave por jo brenda planit teuml veprimit) Peumlr teuml kuptuar pranineuml e ploteuml teuml problematikave gjinore teuml trajtuara neuml dokumentin strategjik eumlshteuml ndeumlrmarreuml njeuml proces strukturimi shteseuml siccedil paraqitet neuml tabeleumln 5 Peumlr shembull strukturimi tregon se disa problematika gjinore pavareumlsisht se nuk peumlrfshihen neuml peumlrmbajtjen e formulimit teuml njeuml objektivi janeuml artikuluar brenda shpjegimit teuml tyre ose informacioni lidhur me peumlrgjigjen ndaj ccedileumlshtjeve gjinore jepet neuml peumlrshkrimin e aktiviteteve

Siccedil mund teuml veumlrehet nga tabela 5 lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve artikulohen veteumlm neuml strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml teuml dyja referencat peumlrkateumlse gjinore dmth dhuna neuml familje dhe ndikimet e ndryshme teuml armeumlve mbi grateuml dhe burrat

janeuml peumlrcaktuar neuml dokumentin strategjik neumln objektivin 4 Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml Neuml rastin e Strategjiseuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml nuk ka njeuml angazhim teuml peumlrgjithsheumlm ndaj baraziseuml gjinore teuml peumlrkthyer neuml qeumlllime dhe objektiva dhe nuk ka as edhe aktivitete konkrete teuml hartuara

Neuml strategjiteuml e tjera peumlr SALW-et teuml rishikuara (Mal i Zi Serbi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) objektivat nuk peumlrmbajneuml asnjeuml konstatim lidhur me ccedileumlshtjet gjinore dhe nuk trajtojneuml problematikat kryesore teuml politikave gjinore

314 planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete

Si pjeseuml e procesit teuml rishikimit janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml hartuar aktivitete neuml planet e veprimit qeuml peumlrmbajneuml referenceuml teuml qarteuml ndaj ccedileumlshtjeve gjinore dhe qeuml janeuml teuml lidhura me problematikat kryesore teuml politikave Tabela e meumlposhtme jep informacion se ku qeumlndrojneuml aktivitetet lidhur me objektivat

tabela 6PRoblematikat gjinoRe neuml objektivat e stRategjive dhe Planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

objektivi Menaxhimi i SALW-ve qeuml janeuml neuml zoteumlrim teuml agjencive dhe institucioneve kompetente neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Aktiviteti Hartimi i njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlrfaqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln

Aspekti gjinor Procesi i vlereumlsimit do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Aspekti gjinor Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

objektivi Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml

Neuml keumlteuml objektiv thuhet se njeuml theks i veccedilanteuml do teuml vendoset mbi peumlrdorimin e armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimet e ndryshme qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Aspekti gjinor Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

bosnjeuml-Hercegovina

2016-2020

objektivi Reduktimi i SALW-ve teuml jashteumlligjshme

Aktiviteti Krijimi i mbledhjes seuml koordinuar teuml teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neumlfamilje me aneuml teuml armeumlve teuml zjarrit apo teuml keumlrceumlnimit me to (neuml teuml gjitha institucionet peumlrkateumlse organet gjyqeumlsore dhe institucionet e siguriseuml)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 42

Masat e parashikuara peumlr teuml shndeumlrruar angazhimet e peumlrgjithshme ndaj baraziseuml gjinore neuml aktivitete konkrete janeuml teuml pranishme veteumlm neuml planet e veprimit neuml Bosnjeuml-Her-cegovineuml Pavareumlsisht reumlndeumlsiseuml aktivitetet qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore peumlrbeumljneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml planeve teuml veprimit Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls 2013-2016 pjesa e veprimtarive qeuml u peumlrgjigjen problemati-kave gjinore neuml Planin e Veprimit eumlshteuml 9 peumlr qind ndeumlrsa neuml strategjineuml e rishikuar veteumlm njeuml aktivitet i tilleuml eumlshteuml parashi-kuar Neumlse vihet neuml zbatim kjo pjeseuml e vogeumll mund teuml kuptohet brenda kontekstit teuml pilotimit teuml njeuml qasjeje teuml re me peumlrvoja teuml meumlparshme teuml kufizuara dhe mungeseumls seuml shembujve teuml praktikeumls seuml mireuml neuml vende teuml tjera

Neuml planet e tjera teuml veprimit nuk ka teuml peumlrcaktuara aktivitete specifike teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore dhe as njeuml angazhim qeuml problematikat gjinore do teuml merren neuml konsiderateuml gjateuml realizimit teuml aktiviteteve Prandaj pa hulumtime teuml meumlte-

jshme neuml zbatim nuk mund teuml thuhet neumlse ato do teuml arrijneuml teuml adresojneuml ndonjeuml nga problematikat kryesore dhe neumlse po deri neuml ccedilfareuml mase

315 cilat janeuml prOblematikat gjinOre Qeuml pO trajtOhen

Tabela 7 peumlrpiqet teuml identifikojeuml peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml politikave efektet e diferencuara sipas gjiniseuml dhuna neuml familje gjinia dhe keumlrkesa peumlr armeuml zjarri mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime dhe pjeseumlmarrja e balanc-uar Siccedil veumlrehet pavareumlsisht nga reumlndeumlsia e keumltyre problema-tikave ka njeuml peumlrgjigje shumeuml teuml kufizuar ndaj sfidave neuml keumlteuml fusheuml dhe keumlto nisma trajtojneuml veteumlm njeuml numeumlr teuml kufizuar teuml problematikave teuml politikave duke leumlneuml shumiceumln e tyre teuml patrajtuara dhe duke mos arritur neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlrsh-kalleumlzimin e problemit

tabela 7peumlrgjigjet me poLitikA neuml StrAtegjiteuml peumlr SALW-et ndAj PRoblematikave kRyesoRe teuml Politikave

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2016-2020)

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

Veumlmendje e veccedilanteuml do ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje

AKTIVITETI Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 43

316 gjurmimiindryShimEvE-mOnitOrimi dhe vlereumlSimi

Duke qeneuml se gjinia nuk peumlrmendet neuml keumlto aktivitete ajo nuk eumlshteuml pjeseuml e monitorimit dhe vlereumlsimit Neuml teuml gjitha planet e veprimit indikatoreumlt caktohen veteumlm peumlr nivelin e aktiviteteve dhe peumlrcaktohen si indikatoreuml produktesh Neuml keumlteuml aspekt peumlrveccedil ofrimit teuml informacionit rreth zbatimit ose jo teuml njeuml aktiviteti nuk u gjurmuan efekte mbi nevojat peumlr siguri teuml grave dhe burrave Asnjeuml nga planet e

rishikuara teuml veprimit nuk peumlrmbante indikatoreuml gjinoreuml teuml projektuar peumlr teuml identifikuar ndikimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve te grateuml dhe burrat marreumldheumlniet ndeumlrmjet tyre neuml keumlteuml fusheuml teuml veccedilanteuml peumlrfitimet qeuml sjell peumlr grateuml dhe burrat zbatimi i strategjiseuml peumlr SALW-et ose indikatoreumlt e peumlrfshireuml peumlr teuml ndjekur ndryshimet e statusit teuml grave dhe burrave (Moser 2007) Veteumlm neuml Kosoveuml ka njeuml listeuml teuml indikatoreumlve monitorues dhe vlereumlsues teuml projektuar peumlr vlereumlsimin e arritjeve teuml strategjiseuml por asnjeumlri prej tyre nuk eumlshteuml i ndareuml sipas gjiniseuml

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

Prania e armeumlve teuml zjarrit kontribuon neuml dhuneumln neuml familje

kosova

(2013-2016)

mali i Zi

(2013-2018)

Serbia

(2010 -2015)

Ish-Republika Jugosllave e maqedoniseuml

(2005)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 44

kutia 4 iniciativat e Reja

Pavareumlsisht tendencave mbizoteumlruese neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve se ccedileumlshtjet gjinore janeuml kryesisht teuml papeumlrfillura duket se ndeumlrgjegjeumlsimi rreth nevojeumls peumlr teuml inkorporuar perspektiveumln gjinore neuml peumlrgjigjet strategjike ndaj sfidave me SALW-et po rritet vazhdimisht Janeuml ndeumlrmarreuml peumlrpjekje sporadike por novatore peumlr teuml peumlrfshireuml perspektiveumln gjinore neuml masa dhe aktivitete kryesisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe neuml Kosoveuml neuml njeuml shkalleuml meuml teuml uleumlt Edhe pse u paraqiteumln neuml diskutimet e meumlsipeumlrme po i peumlrmbledhim shkurtimisht

Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 veumlrteton peumlrpjekjet e beumlra peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore edhe pse teuml kufizuara dhe teuml pjesshme Peumlr sa i peumlrket angazhimit dokumenti strategjik thekson ccedileumlshtjen e mbeumlshtetjes dhe asistenceumls peumlr viktimat e SALW-ve reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit Gjithashtu objektivi qeuml ka teuml beumljeuml me bashkeumlpunimin me OJQ-teuml dhe me bashkeumlpunimin ndeumlrkombeumltar e rajonal thekson se veumlmendje e veccedilanteuml duhet ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimeve teuml ndryshme qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml (f 16) Janeuml planifikuar disa aktivitete peumlr tiu peumlrgjigjur problematikave gjinore

1 Kryerja e njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlr-faqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln i cili do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml

2 Metodologjia keumlrkimore peumlr harteumlzimin dhe identifikimin e viktimave teuml SALW-ve do teuml marreuml parasysh nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantojeuml njeuml qasje dhe trajtim teuml barabarteuml teuml femrave dhe meshkujve

3 Gjateuml trajnimit peumlr menaxhimin e municioneve dhe teuml armatimeve shpeumlrthyese do ti jepet peumlrpareumlsi peumlrfshirjes seuml balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj

Strategjia e rishikuar neuml vitin 2016 paraqet plane peumlr krijimin e mbledhjes seuml koordinuar ndeumlrsektoriale dhe peumlr regjistrimin e teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neuml familje teuml kryera me armeuml zjarri Kjo peumlrcaktohet neuml objektivin qeuml lidhet me reduktimin e SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe neuml neumlnobjektivin qeuml i referohet monitorimit teuml teuml dheumlnave statistikore peumlr SALW-et dhe municionet

Neuml misionin e saj Strategjia peumlr Kontrollin dhe Grumbullimin e SALW-ve neuml Kosoveuml pohon se njeuml nga objektivat e strategjiseuml eumlshteuml teuml nxiseuml pjeseumlmarrjen e grave (shoqeumlriseuml civile dhe grupeve teuml tjera) neuml zhvillimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve strategjiteuml peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin Sidoqofteuml kjo dispoziteuml e peumlrgjithshme ka teuml beumljeuml shumeuml pak me aktivitetet dhe masat konkrete teuml planifikuara nga dokumenti

haRteumlzimi i faktoReumlve mundeumlsues

Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml procedura e zhvillimit teuml politikave publike keumlrkon zhvillimin e konsultimeve me autoritete teuml tjera peumlrgjegjeumlse shteteumlrore Rrjedhimisht Agjencia peumlr Barazineuml Gjinore u peumlrfshi neuml seminaret parapeumlrgatitore peumlr zhvillimin dhe neuml fazat e meumlvonshme peumlr rishikimin e strategjiseuml peumlr SALW-et Gjateuml keumltij procesi agjencia sugjeroi disa pika dhe beumlri komente peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml draft dokumentin qeuml u miratua meuml voneumli Njeumlkoheumlsisht ndeumlrgjegjeumlsimi i presidentit teuml bordit koordinues peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr sa i peumlrket detyrimit peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore teuml peumlrcaktuar nga Plani i Veprimit peumlr Barazineuml Gjinore dhe detyrimit teuml autoriteteve shteteumlrore peumlr teuml kontribuuar neuml avancimin e baraziseuml gjinore lehteumlsoi peumlrfshirjen e propozimeve me ndjeshmeumlri gjinore Qasja proaktive e Agjenciseuml peumlr Barazineuml Gjinore gjithashtu luajti rol neuml lehteumlsimin e procesit E fundit por jo peumlr nga reumlndeumlsia dokumenti i strategjiseuml neuml vetvete thekson se reumlndeumlsia e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit eumlshteuml njeuml nga parimet e peumlrdorura neuml zhvillimin e strategjiseuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 45

317 Sfidat e pOlitikbeumlrjeS me ndjeShmeumlri gjinOre teuml mbeumlShtetur neuml fakte

Pavareumlsisht hapave fillestareuml teuml ndeumlrmarreuml peumlr integrimin e njeuml perspektive gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve tendencat mbizoteumlruese tregojneuml prioritizim teuml uleumlt teuml problematikave gjinore neuml peumlrgjitheumlsi neuml politikbeumlrjen peumlr SALW-et Klasifikimi i kryer neuml fillim teuml keumltij kapitulli tregon se njeuml integrim gjinor i reumlndeumlsisheumlm por gradual po ndodh veteumlm neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe eumlshteuml kufizuar meuml tej neuml dokumentin e rishikuar Kjo vlen meuml pak neuml rastin e Kosoveumls ku duken qarteuml disa dispozita teuml caktuara me reumlndeumlsi peumlr ccedileumlshtjet gjinore edhe pse ndikimi i tyre nga aktivitetet nuk eumlshteuml i duksheumlm Neuml kuadrot strategjikeuml peumlr SALW-et neuml Mal teuml Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka filluar ende puna me impakt gjinor

Prioritizimi i uleumlt i ccedileumlshtjeve gjinore merr forma teuml ndryshme 1 Rralleuml ndeumlrmerren angazhime teuml shprehura ndaj

integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore si njeuml strategji gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr avancimin e baraziseuml gjinore Edhe kur problematikat gjinore peumlrmenden si neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls integrimi i ccedileumlshtjeve gjinore nuk kuptohet si proces sistematik i shndeumlrrimit teuml shqeteumlsimeve dhe eksperiencave teuml grave dhe burrave neuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve (ECOSOC 1997) Gjinia nuk pozicionohet si njeuml parim gjitheumlpeumlrfshireumls qeuml prek ekspozimin e grave dhe burrave ndaj rreziqeve teuml lidhura me SALW-et dhe formeumlson sjelljen dhe praktikat ndaj SALW-ve por edhe politikat reaguese Edhe pse angazhimi zyrtar peumlr arritjen e integrimit gjinor nuk eumlshteuml parakushti i veteumlm peumlr reagimin gjinor teuml politikave peumlr SALW-et eumlshteuml e qarteuml se kur ka pasur angazhim ai ka formeumlsuar pjeseumlrisht objektivat dhe aktivitetet

2 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml prej dokumenteve strategjikeuml Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka disa ndikime teuml meumltejshme mbi mundeumlsineuml e integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore neuml reagimin me politika Kjo i beumln teuml padukshme efektet shumeuml teuml diferencuara teuml SALW-ve dhe problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kryesisht dhe shpeshhereuml kalojneuml pa u veumlneuml re

3 Nuk kateumldheumlnapeumlrpeumlrdorimineanalizavegjinore teuml sfidave teuml lidhura me SALW-et Peumlr shkak teuml keumlsaj roli qeuml luajneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave ndaj SALW-ve si edhe

rreziqet specifike me baza gjinore nuk shihen si teuml reumlndeumlsisheumlm peumlr sfidat e lidhura me SALW-et ccedilka si rrjedhim ngadaleumlson prioritizimin e tyre neuml politika Duke qeneuml se modelet gjinore nuk po diskutohen ose sfidohen neuml politikat reaguese rezultati peumlrfundimtar i mungeseumls seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe i analizave gjinore mund teuml ccedilojeuml neuml normalizim teuml meumltejsheumlm dhe neuml riprodhim teuml tendencave ekzistuese Meuml tej po riprodhohet ndeumlrgjegjeumlsimi i uleumlt mbi ndeumlrveprimin mes gjiniseuml dhe SALW-ve ndeumlrkoheuml qeuml nevoja peumlr teuml trajtuar problematikat gjinore nuk shihet si njeuml meumlnyreuml peumlr teuml rritur efikasitetin e peumlrgjithsheumlm teuml peumlrpjekjeve peumlr kontrollin e SALW-ve

4 Duke qeneuml se ccedileumlshtjet gjinore mungojneuml ose anashkalohen neuml analizat e situatave ato kaneuml pasur shumeuml pak ndikim peumlr teuml mos theumlneuml aspak mbi meumlnyreumln se si peumlrcaktohen qeumlllimet dhe objektivat Duke vepruar keumlshtu problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kalojneuml teumlreumlsisht pa u veumlneuml re dhe si rrjedhim nuk trajtohen neuml reagimet strategjike ndaj peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml rajonin e Evropeumls Juglindore Njeuml qasje e tilleuml nxit ideneuml se teuml gjitheuml qytetareumlt kaneuml teuml njeumljtat nevoja sigurie dhe nuk arrin teuml njoheuml dallimet qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet tyre Kjo theksohet edhe nga supozimi se teuml gjitha nevojat peumlr siguri mund teuml trajtohen dhe teuml peumlrmbushen peumlrmes teuml njeumljteumls seri masash neuml meumlnyreuml uniforme dhe neutrale ndaj gjiniseuml e cila rrjedhimisht justifikon mungeseumln e problematikave gjinore neuml mesin e qeumlllimeve dhe objektivave Meumlnyrat praktike neuml teuml cilat gjinia formeumlson keumlrkeseumln peumlr armeuml zjarri diferencon efektet mbi grateuml dhe burrat dhe i ekspozon ata ndaj formave specifike teuml dhuneumls me armeuml teuml cilat keumlrkojneuml ndeumlrhyrje specifike dhe rralleuml janeuml objekt politikash Neuml vend teuml njeuml qasjeje sistematike ndaj sfidave teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore ka veteumlm deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr gjurmimin e peumlrpjekjeve neuml zhvillim Rrjedhimisht neuml kushtet e mungeseumls seuml indikatoreumlve teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe teuml instrumenteve teuml peumlrshtatshme teuml monitorimit dhe vlereumlsimit neuml planet e veprimit parashikohen veteumlm peumlrpjekje sporadike peumlr trajtimin praktik teuml ccedileumlshtjeve gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve Neuml keumlteuml aspekt eksperienca ka treguar se kur angazhimet peumlr ccedileumlshtjet gjinorenuk beumlhen teuml matshme peumlrmes peumlrdorimit teuml indikatoreumlve nuk monitorohen dhe nuk janeuml peumlrgjegjeumlsi e veccedilanteuml e askujt ato rralleuml zbatohen Neuml kontekstin e PKV-seuml peumlr armeumlt e vogla meuml tej mund teuml peumlrbeumljeuml problem fakti qeuml pak prej zyrtareumlve peumlrgjegjeumls peumlr monitorimin dhe zbatimin e tij teuml jeneuml eksperteuml teuml ccedileumlshtjeve gjinore ose teuml afteuml peumlr teuml peumlrdorur indikatoreuml neuml meumlnyreuml teuml atilleuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 46

qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

5 Duke pasur parasysh qeuml buxhetet peumlr zbatimin e planeve teuml veprimit nuk peumlrcaktohen neuml dokumentet e disponueshme pa keumlrkime teuml meumltejshme eumlshteuml e pamundur teuml dilet neuml peumlrfundime teuml sakta neumlse keumlto peumlrpjekje fillestare teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore janeuml shoqeumlruar me financim teuml peumlrshtatsheumlm peumlr zbatimin e tyre Gjithashtu nuk ka prova peumlr forma teuml tjera teuml buxhetimit me ndjeshmeumlri gjinore

6 Si peumlrfundim ekziston njeuml tendenceuml sipas seuml cileumls punapeumlrbarazineumlgjinoreshihetveteumlmsipjeseumlebashkeumlpunimitosepjeseumlmarrjesseumlorganizataveteuml shoqeumlriseuml civile Ndeumlrkoheuml qeuml kjo peumlrbeumln njeuml njohje teuml puneumls katalizatore teuml shoqeumlriseuml civile veccedilaneumlrisht teuml OJQ-ve teuml grave aspekti gjinor i kontrollit teuml SALW-ve nuk duhet teuml kufizohet neuml fusha teuml caktuara por teuml jeteuml i hapur ndaj aktoreumlve teuml politikave dhe veccedilaneumlrisht

ndaj grupeve teuml interesit Po keumlshtu praktikat e mira teuml bashkeumlpunimit me organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe me institucionet e baraziseuml gjinore duhet teuml peumlrshkalleumlzohen

7 Praktikat neuml zhvillim edhe pse teuml reumlndeumlsishme peumlrbeumljneuml njeuml qasje teuml ngadalteuml qeuml mjaftohet me peumlrmendjen shkarazi teuml grave dhe ccedileumlshtjeve gjinore larg qasjes seuml artikuluar dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse qeuml nevojitet peumlr teuml trajtuar natyreumln e shumeumlfishteuml teuml marreumldheumlnies ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve Peumlr shkak teuml teuml gjitha sfidave teuml hasura gjateuml peumlrpjekjeve peumlr ti vendosur ccedileumlshtjet gjinore neuml axhendeumln e kontrollit teuml SALW-ve si edhe peumlr shkalleumlzimin e problemit eumlshteuml akoma meuml e reumlndeumlsishme teuml peumlrmireumlsohen dhe peumlrshkalleumlzohen praktikat meuml teuml mira neuml zhvillim dhe teuml konsiderohet si urgjente ccedileumlshtja e integrimit teuml baraziseuml gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve

kutia 5 teuml dheumlnat e ndaRa siPas gjiniseuml

Mospeumlrdorimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml analizimin e situateumls eumlshteuml njeuml ccedileumlshtje e shumanshme Praktikat dhe procedurat ekzistuese administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave nuk ofrojneuml gjithnjeuml teuml tilla teuml dheumlna Kur teuml dheumlnat ekzistojneuml ato nuk peumlrpunohen ose publikohen rregullisht neuml meumlnyreuml qeuml ta beumljneuml aspektin gjinor teuml duksheumlm Neuml aneumln tjeteumlr keumlto sfida teuml vazhdueshme neuml marrjen e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml tregojneuml prioritizimin ose ndeumlrgjegjeumlsimin e uleumlt mbi rolin e gjiniseuml si faktor neuml politikbeumlrje Edhe pse shkon peumlrtej qeumlllimit teuml keumltij raporti keumlto sfida gjithashtu mund teuml lidhen me njeuml sfideuml meuml teuml madhe teuml avancimit teuml njeuml qasjeje teuml bazuar neuml fakte neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve Njeuml tipar i peumlrbashkeumlt i strategjive peumlr SALW-et eumlshteuml fakti se aspektet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me sigurineuml e njereumlzve dhe sfidat e lidhura me peumlrhapjen e armeumlve peumlrshkruhen neuml peumlrgjitheumlsi neuml vend qeuml teuml artikulohen neuml detaje

Kjo krijon peumlrshtypjen se peumlrpjekjet strategjike peumlr teuml frenuar problemin e peumlrhapjes seuml armeumlve veccedilaneumlrisht peumlr sa i peumlrket dhuneumls me armeuml nuk bazohen neuml teuml dheumlna teuml mjaftueshme ccedilka peumlrbeumln njeuml tendenceuml peumlrseumlriteumlse dhe teuml peumlrhapur (OBSH UNODC 2014 f 25) Peumlr sa i peumlrket ccedileumlshtjeve gjinore nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml pareuml neumlse peumlrdorimi i uleumlt i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml lidhet neuml ndonjeuml meumlnyreuml ose neumlse reflekton llojin e procesit teuml politikave duke peumlrfshireuml peumlrbeumlrjen e grupit teuml puneumls dhe pjeseumlmarrjen e pamjaftueshme teuml specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore (Cukier 2009)

Sidoqofteuml eumlshteuml e qarteuml se komisionet e SALW-ve gjithashtu po hasin veumlshtireumlsi peumlr shkak teuml mungeseumls seuml teuml dheumlnave gjeuml qeuml pranohet edhe neuml planet e tyre teuml veprimit (peumlr shembull disa strategji parashikojneuml teuml ndeumlrmerren disa veprime peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ose mbledhjes seuml teuml dheumlnave) Ekziston njeuml nevojeuml urgjente peumlr teuml trajtuar problemin e teuml dheumlnave teuml pamjaftueshme

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 47

32 kuAdri Ligjor peumlr SALW-et reumlndeumlSiA e LufteumlS kundeumlR dhuneumls neuml familje

Sa i peumlrket problematikave teuml politikave gjinore teuml peumlrshkruara neuml kapitullin 2 kuadrot ligjoreuml teuml vendeve teuml Evropeumls Juglindore peumlr kontrollin e SALW-ve janeuml pareuml kryesisht neuml drejtim teuml peumlrgjigjes seuml tyre ndaj ndikimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje dhe neuml dhuneumln kundeumlr grave Ligjet aktuale peumlr armeumlt e zjarrit me peumlrjashtim teuml dhuneumls neuml familje thuajse nuk identifikojneuml fare faktoreumlt e tjereuml thelbeumlsoreuml gjinoreuml qeuml luajneuml rol neuml formeumlsimin e rreziqeve dhe sjelljeve teuml lidhura me SALW-et teuml tilla si ndeumlrthurja e gjiniseuml dhe mosheumls e cila do teuml diskutohet meuml voneuml

Lidhur me dhuneumln neuml familje akte teuml ndryshme ligjore janeuml miratuar peumlr teuml trajtuar dhe rregulluar rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim kryesisht peumlrmes rregullimitteumlzoteumlrimitteumlarmeumlvengapersonacivileuml Edhe pse misheumlrojneuml njeuml seumlreuml masash praktike siccedil edhe dokumentohet nga hulumtimet e meumlparshme (Cukier 2002 Dokmanović 2007 Shaw 2013 KKA 2015) qasjet mbizoteumlruese teuml ndeumlrhyrjeve ligjore neuml keumlteuml drejtim janeuml

1 Kufizimi i aksesit tek armeumlt e zjarrit peumlr personat e peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje peumlrmes kushteumlzimeve ligjore dhe kritereve teuml zoteumlsiseuml teuml nevojshme peumlr teuml marreuml njeuml leje peumlr armeuml zjarri

2 Heqja e armeumlve teuml zjarrit dhe revokimi i lejes peumlr armeuml zjarri kur dhuna neuml familje ndodh dhe armeumlt e zjarrit janeuml neuml zoteumlrim

321 dhuna neuml familje Si faktOr kufizueS i dheumlnieS Seuml lejeve peumlr armeuml zjarri

Sa i peumlrket rregullimit teuml armeumlmbajtjes ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore peumlrcaktojneuml njeuml seumlreuml kriteresh teuml detyrueshme zoteumlsie peumlr dheumlnien e autorizimeve peumlr blerjen mbajtjen dheose peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Kushtet e dheumlnies seuml lejes zakonisht peumlrfshijneuml shteteumlsineuml kufirin e mosheumls teuml mos keteuml precedenteuml penaleuml certifikateumln sheumlndeteumlsore nevojeuml teuml qeneumlsishmearsye teuml justifikueshme dhe njohuri teorike dhe praktike teuml peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit

Megjitheumlse tashmeuml janeuml teuml njohura lidhjet mes armeumlve teuml vogla dhe dhuneumls neuml familje dispozitat e parashikuara neuml ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml ndryshime teuml

dukshme neuml aspektin se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe peumlrkufizimit ligjor teuml njeuml incidenti teuml dhuneumls neuml familje qeuml eumlshteuml peumlrcaktuar si parakusht peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit Kjo pasqyron si meumlnyreumln e teuml kuptuarit teuml rrezikut teuml veccedilanteuml vdekjeprureumls ashtu edhe prioritetet e politikave teuml caktuara peumlr ccedileumlshtjen dhe gjithashtu ka njeuml ndikim teuml drejtpeumlrdrejteuml neuml nivelin e mbrojtjes seuml parashikuar

Neuml keumlteuml drejtim ndeumlrhyrjet me qeumlllim kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit pra kufizimin e dheumlnies seuml autorizimeve peumlr teuml blereuml dhe zoteumlruar armeuml zjarri ndryshojneuml kryesisht neuml meumlnyreumln se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe mund teuml klasifikohen neuml dy grupe

bull Arsyet peumlr kufizimet e aksesit tek armeumlt e zjarrit janeuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml teuml qarteuml me ngjarjet ose historikun penal teuml dhuneumls neuml familje ose duke iu referuar kontekstit familjar (dheose marreumldheumlnieve familjare problematike)

bull Kufizimet janeuml teuml bazuara neuml historikun penal teuml aplikantit dhe dhuna neuml familje peumlrfshihet veteumlm neuml meumlnyreuml indirekte pasi ajo peumlrbeumln vepeumlr penale e cila ndiqet ex officio dhe peumlr keumlteuml arsye ajo peumlrfaqeumlson njeuml shkak peumlr refuzimin e dheumlnies seuml autorizimit peumlr leje

Peumlr shkak teuml reformave teuml fundit ligjore shumica e vendeve dhe territoreve neuml keumlteuml rajon janeuml pjeseuml e grupit teuml pareuml legjislacioni neuml fuqi i teuml cilave merr neuml konsiderateuml dhuneumln neuml familje

bull Neuml Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt (2014) keumlrkon qeuml njeuml person neuml meumlnyreuml qeuml teuml jeteuml peumlrfitues i njeuml prej llojeve teuml autorizimeve duhet qeuml teuml mos keteuml qeneuml i evidentuar peumlr raste teuml vepreumls penale teuml dhuneumls neuml familje (neni 34)

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml pavareumlsisht nga sistemi i decentralizuar i rregullave masat ligjore tregojneuml ngjashmeumlri teuml konsiderueshme dhe kjo eumlshteuml neuml peumlrgjitheumlsi e nevojshme qeuml autorizimi teuml jepet neumlse nuk ka rrethana qeuml tregojneuml se njeuml armeuml mund teuml keqpeumlrdoret peumlr shkak teuml raporteve problematike neuml familje

bull Ligji Peumlr armeumlt i Kosoveumls (2015) peumlrcakton se peumllqimi peumlr teuml blereuml njeuml armeuml zjarri nuk mund ti leumlshohet njeuml personi neumlse aiajo paraqet rrezik peumlr veten e tijsaj rendin publik dhe sigurineuml publike (neni 7) Rrethanat qeuml tregojneuml se armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneuml neuml familje konsiderohen si rrezik peumlr rendin dhe sigurineuml publike (neni 10)

bull Neuml Malin e Zi ligji Peumlr armeumlt (2015) keumlrkon qeuml peumlr teuml marreuml njeuml armeuml zjarri personi nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr vepra penale kundeumlr marteseumls dhe kundeumlr familjes dhe nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr kundeumlrvajtje

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 48

qeuml lidhen me elemente teuml dhuneumls neuml familje Peumlr meuml tepeumlr eumlshteuml kusht qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje teuml cilat mund teuml ccedilojneuml neuml keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit

bull Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet (2015) neuml Serbi peumlrcakton se peumlr teuml marreuml njeuml armeuml personi nuk duhet teuml keteuml s deumlnime me vendim teuml formeumls seuml prereuml me burg peumlr krime kundeumlr marteseumls dhe familjes ose hetime teuml hapura peumlr akte teuml tilla kriminale dhe gjateuml kateumlr viteve teuml fundit as deumlnime peumlr kundeumlrvajtje peumlr teuml cilat eumlshteuml shpallur deumlnimi me burg dhe as hetime teuml hapura peumlr shkelje teuml rendit dhe qeteumlsiseuml publike dhe as peumlr vepra penale teuml parashikuara neuml keumlteuml ligj (neni 11) Njeumlkoheumlsisht eumlshteuml e nevojshme qeuml sjellja e personit teuml mos tregojeuml se aiajo peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten e tijsaj apo peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin dhe qeteumlsineuml publike e cila duhet teuml veumlrtetohet nga verifikimi i siguriseuml neuml vendbanimin ose vendin e tijsaj teuml puneumls (neni 11)

bull Ligji Peumlr armeumlt (2010) neuml fuqi neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk i referohet drejtpeumlrseumldrejti dhuneumls neuml familje por zoteumlrimi i njeuml arme keumlrkon qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana qeuml tregojneuml se arma mund teuml keqpeumlrdoret sidomos kur personi eumlshteuml regjistruar neuml regjistrin e organit kompetent peumlr marreumldheumlnie problematike neuml familje (neni 12)

Veteumlm ligji i Moldaviseuml Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil (2012) nuk peumlrmban referenca teuml qarta peumlr dhuneumln neuml familje

Dallimet mes masave ligjore peumlr dhuneumln neuml familje mund teuml veumlrehen edhe te fazat e njeuml procesi hetimor qeuml peumlrbeumljneuml arsye peumlr refuzimin e autorizimit peumlr zoteumlrim teuml armeumlve teuml zjarrit teuml cilat mund teuml sjellin pasoja teuml reumlnda peumlr sigurineuml veccedilaneumlrisht peumlr shkak teuml natyreumls komplekse teuml dhuneumls neuml familje Neuml keumlteuml aspekt ligjet e Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe Malit teuml Zi peumlrcaktojneuml se fakti qeuml armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneumlneumlfamilje duhet teuml konsiderohet si arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Neuml Moldavi Serbi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml fakti se njeuml person ka marreuml njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml ose se hetimet kaneuml filluar peumlrbeumln arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Mosdheumlnia e peumllqimit keumlrkohet edhe neuml rastin kur personi peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten ose peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin publik

322 dhuna neuml familje dhe heQja e armeumlve teuml zjarrit

Ndeumlrsa masat e peumlrshkruara meuml lart ndalojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit peumlr persona me precedenteuml penal njeuml tjeteumlr

drejtim i masave ligjore qeuml synon reduktimin e rrezikut teuml keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit brenda kontekstit familjar ka teuml beumljeuml me pezullimin e lejes ose konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit neumlse dhuna neuml familje ndodh

Neuml shumiceumln e ligjeve peumlr armeumlt arsyet peumlr heqjen e armeumlve teuml zjarrit ose peumlr heqjenpezullimin e lejes janeuml teuml peumlrkufizuara neuml peumlrgjitheumlsi si shkelje ose mosrespektim i kushteve peumlr marrjen e lejes qeuml e beumln njeuml person teuml papeumlrshtatsheumlm peumlr teuml Neuml keumlteuml aspekt kryerja e dhuneumls neuml familje paraqet arsye edhe pse meuml seuml shumti nuk eumlshteuml qarteumlsisht e peumlrmendur pasi konsiderohet si pjeseuml e veprave penale neuml peumlrgjitheumlsi

Veteumlm ligji Peumlr armeumlt neuml Malin e Zi neuml meumlnyreuml teuml qarteuml i referohet dhuneumls neuml familje dhe i jep teuml drejteuml Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme qeuml neumlse rrethanat tregojneuml se armeumlt mund teuml keqpeumlrdoren sidomos peumlr shkak teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje armeumlt municionet dhe dokumentet e armeumlve do teuml bllokohen menjeumlhereuml edhe peumlrpara se sa hetimet peumlr vepreumln penale kundeumlrvajtjen ose shkeljen administrative teuml jeneuml peumlrmbyllur dhe do mbahen teuml bllokuara deri sa hetimet teuml peumlrmbyllen neuml meumlnyreuml qeuml teuml ndeumlrmerren masa peumlr mbrojtjen kundeumlrdhuneumlsneumlfamilje ose peumlr mbrojtjen e rendit publik teuml cilat duhet teuml zbatohen pa voneseuml ndeumlrsa nevojitet qeuml faktet neuml bazeuml teuml teuml cilave merret vendimi peumlr bllokimin e armeumlve teuml jeneuml teuml pakteumln rrethanore (neni 50)

Peumlr sa i peumlrket dhuneumls neuml familje masat peumlr rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve rregullohen edhe me akte teuml tjera ligjore Ligjet peumlr policineuml neuml peumlrgjitheumlsi e autorizojneuml policineuml qeuml teuml kryejeuml kontrolle sigurie apo keumlrkime peumlr sende peumlr shembull armeuml dhe peumlrkoheumlsisht ti bllokojeuml ato kur kjo eumlshteuml e domosdoshme peumlr mbrojtjen e siguriseuml publike ose neumlse rrethanat sugjerojneuml se sendi mund teuml peumlrdoret peumlr teuml kryer njeuml vepeumlr penale ose kundeumlrvajtje Peumlr shembull ligji peumlr policineuml neuml Kosoveuml e autorizon policineuml teuml kryejeuml kontrolle parandaluese peumlr teuml bllokuar armeuml ose sende teuml tjera qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml apo peumlr teuml parandaluar aktivitetet qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml (neni 22) Dispozita me kompetenca teuml ngjashme policore janeuml teuml pranishme neuml teuml gjitha ligjet neuml rajon

Peumlrtej keumlsaj kodet e procedureumls penale autorizojneuml prokuroreumlt ose punonjeumlsit e policiseuml peumlr ndeumlrmarrjen e kontrolleve teuml objekteve ose personave me qeumlllim parandalimin e njeuml keumlrceumlnimi teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz ndaj personave apo pasuriseuml Peumlr shembull Kodi i Procedureumls Penale i Malit teuml Zi peumlrcakton se punonjeumlsit e autorizuar teuml policiseuml mund teuml kryejneuml kontrollin e personave kur janeuml neuml zbatim teuml njeuml urdhri peumlr arrestimin ose ndalimin e detyruesheumlm neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi zoteumlron armeuml ose mjete teuml rrezikshme ose neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi do teuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 49

hedheuml fsheheuml ose shkateumlrrojeuml sendet qeuml duhet teuml merren prej tijsaj si proveuml neuml njeuml hetim penal (neni 83)

323 ligjet kundeumlr dhuneumlS neuml familje dhe SalW

Neuml legjislacionin kundeumlr dhuneumls neuml familje i miratuar peumlrgjitheumlsisht koheumlt e fundit neuml teuml gjitheuml rajonin ka edhe peumlrpjekje teuml dukshme peumlr teuml trajtuar ndeumlrlidhjen mes dhuneumls neuml familje dhe armeumlve teuml zjarrit dhe peumlr teuml siguruar masa peumlr shmangien ose zbutjen e rreziqeve qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Tendenca dominuese eumlshteuml qeuml ti japeuml precedenceuml heqjes seuml armeumlve duke e inkuadruar keumlteuml si njeuml maseuml mbrojteumlse Megjithateuml keumlto peumlrpjekje nuk janeuml as teuml njeumljta dhe as teuml pranishme neuml teuml gjitheuml rajonin dhe miratimi i ligjeve peumlr dhuneumln neuml familje nuk eumlshteuml universal (peumlr shembull Republika e Serbiseuml)

bull Peumlr shembull neuml ligjin e Shqipeumlriseuml peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare neuml kapitullin qeuml i referohet masave mbrojteumlse thuhet se mbrojtja kundeumlr dhuneumls neuml familje mes teuml tjerave do teuml sigurohet duke urdheumlruar organet zbatuese teuml ligjit qeuml teuml bllokojneuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket autorit teuml zbuluara gjateuml kontrollit policor ose duke e urdheumlruar autorin qeuml teuml doreumlzojeuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket atij Njeumlkoheumlsisht peumlrcaktohet se neumlse armeumlt janeuml bllokuar ato mund teuml kthehen veteumlm pas mbarimit teuml urdhrit teuml mbrojtjes dhe marrjes seuml njeuml vendimi gjyqeumlsor Gjithashtu neuml qofteuml se arma eumlshteuml bllokuar dhe personi ka njeuml autorizim peumlr armeumln gjykata njofton autoritetin peumlrkateumls administrativ ose pezullon autorizimin e armeumls derisa teuml mbarojeuml urdhri i mbrojtjes (neni 10)

bull Neuml ligjin e Moldaviseuml peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje neuml fuqi qeuml nga viti 2008 armeumlt e zjarrit peumlrmenden neuml nenin referuar masave teuml mbrojtjes ku peumlrcaktohet se gjykata brenda 24 oreumlve nga marrja e keumlrkeseumls nxjerr urdhrin e mbrojtjes peumlr teuml ndihmuar viktimeumln duke ndaluar agresorin teuml mbajeuml ose peumlrdoreuml armeuml zjarri

bull Neuml ligjin peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Kosoveuml bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar si njeuml maseuml e veccedilanteuml konfiskuese peumlr arsye mbrojtjeje Neuml keumlteuml aspekt konfiskimi i sendeve me aneuml teuml teuml cilave eumlshteuml kryer akti i dhuneumls apo i sendeve me aneuml teuml teuml cilave dyshohet se akti i dhuneumls mund teuml peumlrseumlritet vendoset me qeumlllimin peumlr teuml mbrojtur personin kundeumlr teuml cilit eumlshteuml ushtruar dhuna neuml familje (neni 10) Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Ish-Republikeumln

Jugosllave teuml Maqedoniseuml punonjeumlsi i policiseuml eumlshteuml i autorizuar teuml bllokojeuml armeumln dhe lejen neuml meumlnyreuml qeuml teuml heqeuml njeuml keumlrceumlnim teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz peumlr jeteumln dhe integritetin fizik teuml viktimeumls Bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar edhe si njeuml maseuml mbrojteumlse

bull Ligji peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Malin e Zi nuk i referohet neuml meumlnyreuml teuml qarteuml armeumlve teuml vogla por bazuar tek ndeumlrhyrjet emergjente (neni 10) ligji thekson se pas marrjes seuml njeuml raporti mbi rastet e dhuneumls policia merr masa teuml menjeumlhershme peumlr teuml mbrojtur viktimeumln neuml peumlrputhje me keumlteuml ligj dhe ligjet e tjera qeuml rregullojneuml funksionet e policiseuml procedurat ndaj kundeumlrvajtjeve procedurat ndaj veprave penale dhe mbrojtjen e deumlshmitareumlve

bull Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml ligji peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje parashikon heqjen e armeumlve teuml zjarrit si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml minimizuar rrezikun neuml rastet e dhuneumls neuml familje (2015) Neuml nenin 29 peumlrcaktohet se punonjeumlsit e policiseuml konfiskojneuml peumlrkoheumlsisht armeumlt e autorit teuml vepreumls penale dhe iniciojneuml procedurat neuml peumlrputhje me ligjin peumlr heqjen e armeumlve teuml armeumlve teuml koleksionit apo lejes peumlr mbajtjen e armeumlve

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml armeumlt e zjarrit nuk peumlrmenden as neuml ligjin neuml fuqi neuml Federateumln e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe as neuml ligjin neuml fuqi neuml Republikeumln Seumlrbska

Peumlrveccedil keumlsaj instrumente teuml tilla si protokollet neuml rastet e dhuneumls neuml familje pranojneuml nevojeumln peumlr teuml shqyrtuar rreziqet neuml lidhje me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit Peumlr shembull Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi thekson se rastet e dhuneumls neuml familje paraqesin rrezikshmeumlri teuml larteuml si peumlr viktimat ashtu edhe peumlr punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml aspekt punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml beumljneuml njeuml vlereumlsimin teuml rreziqeve teuml mundshme peumlr sigurineuml e tyre si edhe ateuml teuml viktimeumls dhe teuml marrin teuml gjitha masat e nevojshme dhe hapat e duhur paraprakeuml peumlr garantimin e siguriseuml Prania e armeumlve renditet e para ndeumlr rreziqet meuml teuml zakonshme neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Protokolli 2011 f 11) Protokolli ofron gjithashtu udheumlzime teuml holleumlsishme peumlr punonjeumlsit e policiseuml se si duhet vepruar neuml momentin e mbeumlrritjes neuml vendin e ngjarjes Punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml verifikojneuml neumlse ndonjeuml prej aneumltareumlve teuml familjes zoteumlron armeuml apo ka mundeumlsineuml e aksesit tek armeumlt Neumlse njeuml gjeuml e tilleuml rezulton e veumlrteteuml ccedildo armeuml konfiskohet peumlrkoheumlsisht dhe fillohen procedurat peumlr propozimin e konfiskimit teuml peumlrhersheumlm Neuml rast se konstatohet armeumlmbajtja e jashteumlligjshme masa

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 50

teuml menjeumlhershme ndeumlrmerren peumlr ta gjetur armeumln dhe peumlr ta konfiskuar ateuml duke respektuar dispozitat e Kodit teuml Procedureumls Penale

Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje i Malit teuml Zi detyron punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml peumlrcaktojneuml neumlse armeumlt janeuml teuml pranishme dhe neumlse po teuml ndeumlrmarrin teuml gjitha veprimet ligjore peumlr ti bllokuar ato pavareumlsisht neumlse ato janeuml teuml ligjshme

apo teuml jashteumlligjshme Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml neuml bazeuml teuml procedurave peumlr zbatimin e masave mbrojteumlse peumlr viktimat e dhuneumls neuml familje dhe teuml aneumltareumlve teuml familjeve teuml tyre ndalimi i zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe konfiskimi i tyre neuml peumlrputhje me ligjin peumlr armeumlt e zjarrit peumlrcaktohen si masa mbrojteumlse Procedurat e vlereumlsimit teuml rrezikut detyrojneuml punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml japin informacion neumlse njeuml armeuml eumlshteuml duke u peumlrdorur apo mund teuml peumlrdoret nga njeuml dhunues

kutia 6 stRategjiteuml PeumlR mbRojtjen nga dhuna neuml familje dhe salW

Strategjiteuml peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls ndaj grave teuml miratuara neuml pjeseumln meuml teuml madhe teuml rajonit i prekin shumeuml pak ccedileumlshtjet e SALW-ve si neuml aspektin e efekteve mbi grateuml dhe burrat ashtu edhe mbi pabarazineuml gjinore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Ndoneumlse shumica e strategjive teuml baraziseuml gjinore dhe teuml dhuneumls neuml familje parashikojneuml njeuml grup teuml caktuar masash qeuml synojneuml ndryshimin e modeleve mbizoteumlruese gjinore ato nuk parashikojneuml sa duhet lidhjen e drejtpeumlrdrejteuml mes roleve gjinore dhe ccedileumlshtjeve teuml SALW-ve dhe dhuneumls me armeuml si dhe efektet e diferencuara teuml armeumlve teuml zjarrit mbi grateuml e burrat dhe mekanizmat neuml teuml cileumlt rolet gjinore ndikojneuml mbi ccedileumlshtjet mbizoteumlruese teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore nuk janeuml trajtuar neuml meumlnyreumln e duhur

Megjithateuml Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml Familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls neuml Serbi si edhe Strategjia peumlr Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Formave teuml Tjera teuml Dhuneumls me Bazeuml Gjinore 2008 (e cila i paraprinte Programit) peumlrmbajneuml rekomandime peumlr peumlrmireumlsimin e kuadrit ligjor qeuml rregullon SALW-et neuml lidhje me dhuneumln neuml familje Njeuml gameuml e gjereuml e rekomandimeve teuml parashikuara

janeuml shtimi i kritereve qeuml duhen ploteumlsuar peumlr dheumlnien e lejes peumlr teuml blereuml zoteumlruar dhe mbajtur armeuml zjarri peumlrfshirja e teuml gjitha veprave penale si edhe e kundeumlrvajtjeve me elementeuml dhune si kufizime peumlr marrjen e lejes pavareumlsisht nga lloji dhe masa e deumlnimit masa parandaluese kundeumlr njeuml aplikanti ose peumlrfshirja edhe e deumlnimit penal teuml shtyreuml ose teuml dheumlneuml me kusht neuml ligjin peumlr armeumlt e zjarrit dhe municionet si arsye penguese peumlr dheumlnien e lejes peumlrmireumlsimi i kuadrit peumlr bllokimin e armeumlve teuml zjarrit teuml njeuml aneumltari teuml forcave teuml siguriseuml kur vendosen masa mbrojtje kundeumlr tij apo kur ndaj tij aplikohet shtyrja e vendimit penal ose deumlnimi me kusht peumlrfshirja e njoftimit bashkeumlshortor dhe njoftimi i aneumltareumlve teuml tjereuml teuml familjes neuml lidhje me keumlrkesat e paraqitura peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit dhe krijimi i njeuml regjistri teuml aneumltareumlve teuml klubeve teuml qitjes dhe gjuetiseuml

Disa faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm janeuml evidentuarii Procesi me pjeseumlmarrje teuml gjereuml peumlr zhvillimin e politikave mundeumlsoi dialogun mes aktoreumlve teuml ndrysheumlm Autori i studimit krahasues teuml mbeumlshtetur nga SEESAC mbi lidhjet mes zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe dhuneumls neuml familje mori pjeseuml neuml grupin e puneumls dhe kontribuoi me ekspertizeumln e prodhuar nga ky studim Organizatat e grave ndihmuan neuml zgjidhjet me politika peumlrmes ekspertizeumls seuml tyre peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlrmes peumlrvojeumls praktike me keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje ndeumlrsa zyrtareumlt e zbatimit teuml ligjit paraqiteumln sugjerimet e tyre peumlr ndryshimet neuml legjislacionin peumlr armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 51

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me pOlitika

Pavareumlsisht njohjes seuml rreziqeve teuml pashmangshme qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar ndeumlrhyrjet ligjore janeuml ende teuml kufizuara sa i peumlrket qeumlllimit teuml tyre dhe ende nuk arrijneuml teuml adresojneuml neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme kompleksitetin e dhuneumls neuml familje Ka disa aspekte teuml dhuneumls

neuml familje qeuml kufizojneuml efikasitetin e ligjeve qeuml rregullojneuml armeumlt e zjarrit dhe qeuml keumlrkojneuml zgjidhje meuml specifike

Praktika e peumlrhapur e kontrollit teuml detyruesheumlm teuml seuml kaluareumls mund teuml parandalojeuml neuml meumlnyreuml efektive blerjen ose mbajtjen e armeumlve neumlse ka njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml peumlr dhuneuml neuml familje si vepeumlr penale ose si kundeumlrvajtje ose neumlse ka teuml dheumlna teuml tjera teuml sjelljes seuml dhunshme apo neumlse veumlmendje e veccedilanteuml i kushtohet dhuneumls neuml familje kur ndeumlrmerret verifikimi i siguriseuml Megjithateuml kjo nuk i identifikon ploteumlsisht teuml gjitha rastet e ndodhura teuml dhuneumls neuml familje Peumlr shembull pezullimi i teuml drejtave peumlr peumlrdorimin e armeumlve pas incidenteve teuml dhuneumls nga partneri intim dhe peumlrdorimi i vlereumlsimit teuml rrezikut peumlr vrasjen e partnerit intim mund teuml ndihmojneuml neuml parandalimin e dhuneumls seuml meumlvonshme por veteumlm neumlse rastet denoncohen ndeumlrkoheuml qeuml neuml teuml veumlrteteuml shumeuml pak prej tyre denoncohen (Shaw 2013 f 17)

Siccedil edhe u theksua meuml lart dhuna neuml familje neuml shumiceumln e rasteve nuk denoncohet gjeuml qeuml pengon efikasitetin e ndeumlrhyrjeve me politika dhe kufizon zbatimet e dispozitave ligjore Peumlr shembull dy studime teuml kryera neuml Serbi kaneuml treguar se dhuna neuml familje denoncohet neuml polici neuml meuml pak se 25 peumlr qind teuml rasteve (Nikolic - Ristanovic et al 2009 Babović Ginić Vuković 2010) Kjo eumlshteuml neumln mesataren e denoncimit teuml veprave teuml tjera penale gjeuml qeuml veumlrteton se institucionet kompetente meuml shpesh nuk kaneuml informacion mbi dhuneumln dhe rrjedhimisht nuk mund teuml veprojneuml duke e beumlreuml efikasitetin e masave ligjore peumlr kufizimin e aksesit teuml abuzuesve tek armeumlt teuml pavlefsheumlm

Peumlr meuml tepeumlr edhe kur dhuna denoncohet politikat e buta penale shpesh ccedilojneuml neuml refuzimin e shumiceumls seuml akuzave Peumlr shembull njeuml studim mbi reagimin e sistemit teuml drejteumlsiseuml penale ndaj dhuneumls neuml familje (Jovanović Simeunović Pantić Macanović 2012) tregon se denoncimet hidhen poshteuml nga prokuroreumlt neuml 667 peumlr qind teuml rasteve kryesisht peumlr shkak teuml provave teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shumica e rasteve teuml tilla teuml refuzuara janeuml ato qeuml peumlrfshijneuml dhuneumln nga partneri Siccedil veumlrehet nga studimi i vendimeve gjyqeumlsore pjesa deumlrrmuese janeuml deumlnime teuml pezulluara me kusht (743 peumlr qind) ndeumlrkoheuml qeuml veteumlm njeuml e pesta e shkeleumlsve deumlnohet Neuml 901 peumlr qind teuml rasteve ishin rrethanat lehteumlsuese ato qeuml ndikuan neuml vendim ndeumlr teuml cilat mbizoteumlruese janeuml mungesa e deumlnimeve teuml meumlparshme (237 peumlr qind) dhe teuml qenit prind (214 peumlr qind) (PSRZRP 2013 f 10) gjeuml qeuml tregon njeuml mungeseuml teuml teuml kuptuarit teuml dhuneumls neuml familje dhe marreumldheumlniet e forceumls brenda keumltij konteksti

Njeuml analizeuml e vendimeve gjyqeumlsore neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml peumlr deumlnimet e vendosura peumlr ushtrim teuml dhuneumls neuml familje tregon se peumlrdorimi i masave alternative eumlshteuml meuml i shpeshteuml peumlr personat e deumlnuar peumlr dhuneumln neuml familje gjeuml qeuml

kutia 7 inkuadRimi i dhuneumls

Peumlrkundeumlr peumlrpjekjeve teuml meumldha peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje ka njeuml tendenceuml neuml kuadrin ligjor peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore sa i peumlrket meumlnyrave se si dhuna neuml familje peumlrkufizohet teuml cilat ndryshojneuml shumeuml Ligjet neuml Shqipeumlri dhe Mal teuml Zi i referohen neuml meumlnyreuml teuml qarteuml dhuneumls neuml familje (Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt neni 34 2014 Mali i Zi ligji Peumlr armeumlt neni 13 2015) ndeumlrsa neuml Kosoveuml dhuna neuml familje peumlrmendet neuml kuadrin e rrezikut peumlr rendin publik dhe sigurineuml publike (ligji Peumlr armeumlt nenet 7 dhe 10 2015) Ligji serb i armeumlve e peumlrfshin dhuneumln neuml familje neuml grupin e krimeve kundeumlr marteseumls dhe familjes (ligji Peumlr armeumlt neni 11 2015) ndeumlrkoheuml qeuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml e peumlrcakton si njeuml marreumldheumlnie shumeuml problematike gjeuml qeuml eumlshteuml e njeumljteuml edhe neuml shumiceumln e ligjeve neuml fuqi neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Duke pasur parasysh se kjo formeuml e dhuneumls prek grateuml neuml meumlnyreuml disproporcionale eumlshteuml e domosdoshme teuml shihet neumlse inkuadrime teuml ndryshme sjellin rrjedhimisht edhe masa teuml ndryshme institucionale Disa peumlrkufizime teuml caktuara mund teuml zvogeumllojneuml reumlndeumlsineuml e veumlrteteuml teuml rreziqeve dhe teuml injorojneuml keumlteuml ccedilekuilibeumlr gjinor apo asimetri gjinore teuml forceumls dhe teuml peumlrgjegjeumlsiseuml mes viktimeumls dhe dhunuesit si edhe teuml injorojneuml shqeteumlsimet e siguriseuml peumlr viktimeumln (Ignjatović 2011 f 31-32)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 52

deumlshmon se qeumlllimi i deumlnimit peumlr keumlteuml kategori personash teuml deumlnuar meuml shpesh pritet teuml arrihet neumlpeumlrmjet paralajmeumlrimit me aneuml teuml keumlrceumlnimit me deumlnim Kjo tregon se deumlnimi sistematik i autoreumlve teuml keumltij krimi teuml veccedilanteuml eumlshteuml i njeumlansheumlm dhe jo i qeumlndruesheumlm (Mirceva Caceva Kenig 2014 f 47)

Njeumlkoheumlsisht duhet peumlrcaktuar edhe neumlse masat ligjore ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si shtyrja e ndjekjes penale ndikojneuml neuml aksesin tek armeumlt e zjarrit dhe rritjen e rrezikut teuml rezultatit vdekjeprureumls E njeumljta gjeuml duhet beumlreuml edhe peumlr disa tendenca teuml peumlrgjithshme teuml procedurave juridike ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si teumlrheqja e shpeshteuml e grave nga proceset gjyqeumlsore apo dheumlnia e paralajmeumlrimeve teuml thjeshta nga ana e policiseuml peumlr incidentet e dhuneumls neuml familje qeuml neuml fakt neuml disa raste eumlshteuml edhe forma mbizoteumlruese e veprimit policor Sipas teuml dheumlnave nga Avokati i Popullit i Krahineumls seuml Vojvodineumls neuml vitin 2015 nga 8133 keumlrkesa peumlr ndeumlrhyrjen e policiseuml peumlr mbrojtje nga dhuna neuml familje paralajmeumlrimet ishin masa meuml e shpeshteuml e marreuml nga punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml ishin zgjidhur 77 peumlr qind e incidenteve

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC neuml bashkeumlpunim edhe me komisionet e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml se dhuna neuml familje rralleuml peumlrdoret si arsye peumlr kufizimin e lejeve peumlr armeuml zjarri Peumlr shembull neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml gjateuml periudheumls 2011-2015 veteumlm 33 peumlr qind e numrit teuml peumlrgjithsheumlm teuml lejeve teuml refuzuara lidhej me arsyen e dhuneumls neuml familje Neuml Malin e Zi gjateuml seuml njeumljteumls periudheuml nuk ka pasur raste neuml teuml cilat autorizimi peumlr leje eumlshteuml refuzuar peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje Ndeumlrkoheuml teuml dheumlnat e paplota neuml vendet dhe territoret e tjera pengojneuml njohjen e ploteuml teuml praktikave mbizoteumlruese Fakti se dhuna neuml familje peumlrbeumln veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml arsyeve peumlr refuzimin e autorizimit peumlr armeuml zjarri mund teuml jeteuml tregues qeuml duhen patjeteumlr hulumtime teuml meumltejshme dhe rrjedhimisht edhe rishikimi i legjislacionit dhe praktikave ekzistuese Neuml teuml njeumljteumln koheuml eumlshteuml urgjente qeuml teuml sigurohet informacion meuml i ploteuml peumlr struktureumln e peumlrgjithshme teuml arsyeve meuml teuml shpeshta teuml refuzimit teuml lejeve peumlr armeumlt e zjarrit

Neuml keumlteuml drejtim siccedil edhe u peumlrmend tashmeuml hendeqet neuml zbatim janeuml teuml vazhdueshme (Dokmanović 2007) Peumlr shembull njeuml hetim i fundit i Avokatit teuml Popullit teuml Serbiseuml ofron deumlshmi se pavareumlsisht dispozitave ligjore parregullsi serioze ishin raportuar neuml hetimin e 16 rasteve teuml vrasjes seuml partnereve teuml cilat ishin ndeumlrmarreuml nga ky institucion Neuml rastet e hetuara teuml dhuneumls u konstatua se punonjeumlsit e policiseuml jo gjithmoneuml

kontrollonin neumlse personi i dyshuar peumlr dhuneuml neuml familje zoteumlronte armeuml zjarri dheose jo gjithmoneuml ia bllokonin armeumln e zjarrit personit teuml dyshuar Peumlr meuml tepeumlr neuml disa raste arma e zjarrit nuk ishte bllokuar sepse personi i dyshuar nuk ishte i regjistruar si autor i njeuml vepre ose kundeumlrvajtjeje penale ndeumlrkoheuml qeuml meuml pas si vazhdim i njeuml incidenti teuml tilleuml njeuml grua ishte vrareuml me ateuml armeuml zjarri Prandaj Avokati i Popullit i rekomandoi Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme se duhet teuml analizojeuml arsyet pse kaneuml ndodhur parregullsi teuml tilla dhe pse nuk janeuml kryer kontrollet peumlr armeuml zjarri dhe nuk janeuml zbatuar masat parandaluese (Zaštitnik Gradjana 2016)

Njeuml analizeuml krahasuese mbi zbatimin e Konventeumls seuml Stambollit neuml rajon dhe detyrimet e institucioneve peumlr teuml kryer vlereumlsimin e rrezikut vdekjeprureumls duke peumlrfshireuml zoteumlrimin apo aksesin tek armeumlt e zjarrit (neni 518) veuml neuml dukje se vlereumlsimi sistematik i rrezikut me qeumlllim menaxhimin e tij ende nuk eumlshteuml zhvilluar ploteumlsisht Standardet e vendosura nga Konventa ose nuk janeuml arritur (Serbia) ose dispozitat ligjore nuk janeuml zbatuar neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme (Bosnjeuml-Hercegovina Mali i Zi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) (Analiza e bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml pajtueshmeumlriseuml seuml standardeve kombeumltare legjislacionit dhe politikave publike me Konventeumln e Stambollit 2016)

Legjislacioni i reformuar koheumlt e fundit ofron mundeumlsi veteumlm peumlr masa teuml kufizuara peumlr problemet qeuml lidhen me armeumlt e zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm Neuml keumlteuml drejtim duhen hartuar njeuml seumlreuml masash teuml reja peumlr teuml trajtuar ekzistenceumln e mundeumlsive teuml shumta dhe aksesin e lehteuml tek armeumlt e zjarrit dhe gjithashtu peumlr teuml shndeumlrruar armeumlt e zjarrit teuml zoteumlruara neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme neuml zoteumlrim teuml ligjsheumlm Regjistrimi i armeumlve teuml zjarrit do teuml ishte njeuml mjet i reumlndeumlsisheumlm qeuml do teuml lejojeuml policineuml qeuml teuml bllokojeuml armeumlt e zjarrit neuml situata teuml dhuneumls neuml familje dhe teuml zbatojeuml urdhrat e ndalimit (Cukier 2009)

Peumlrveccedil keumlsaj me qeumlllimin peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje neuml meumlnyreuml meuml efikase peumlrveccedil masave teuml peumlrgjithshme teuml diskutuara meuml lart peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit duhen edhe njeuml seumlreuml masash meuml specifike sipas nevojave si parandaluese ashtu edhe reaguese qeuml do teuml luftojneuml meuml mireuml fenomenin e dhuneumls neuml familje dhe faktin qeuml ajo ndodh neuml sfereumln e familjes Kjo eumlshteuml e nevojshme pasi masat e peumlrgjithshme nuk ofrojneuml detyrimisht peumlrfitime si peumlr burrat ashtu edhe peumlr grateuml Rezultatet e njeuml studimi neuml Afrikeumln e Jugut tregojneuml se reformat ligjore (legjislacioni peumlr kontrollin e armeumlve) teuml miratuara neuml fund teuml viteve 1990 ccediluan neuml njeuml reumlnie

8 neni51-vlereumlsimiirrezikutdhemenaxhimiirrezikut 1 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml njeuml vlereumlsim i rrezikut vdekjeprureumls reumlndeumlsiseuml seuml situateumls dhe rrezikut teuml dhuneumls

seuml peumlrseumlritur teuml kryhet nga teuml gjitha autoritetet peumlrkateumlse peumlr teuml menaxhuar rrezikun dhe neumlse eumlshteuml e nevojshme peumlr teuml siguruar mbeumlshtetje dhe siguri teuml koordinuar

2 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml vlereumlsimi i peumlrmendur neuml paragrafin 1 merr parasysh siccedil duhet neuml teuml gjitha fazat e hetimit dhe zbatimit teuml masave mbrojteumlse faktin se autoreumlt e akteve teuml dhuneumls teuml mbuluara nga objekti i keumlsaj Konvente zoteumlrojneuml ose kaneuml akses tek armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 53

teuml ndjeshme teuml vrasjeve me armeuml dhe neuml reduktimin e vrasjeve teuml grave qeuml ishte neuml peumlrputhje me reumlnien e peumlrgjithshme teuml vrasjeve neuml Afrikeumln e Jugut ndeumlrkoheuml qeuml reumlnia e vrasjeve teuml grave nga partnereumlt intimeuml ishte meuml e vogeumll (Abrahams Mathews Jewkes Martin dhe Lombard 2012 f 4) Kjo thekson domosdoshmeumlrineuml se ccedildo forcim i peumlrgjithsheumlm i legjislacionit teuml armeumlve teuml zjarrit neumlse synohet qeuml ai teuml jeteuml efikas neuml trajtimin e dhuneumls neuml familje duhet teuml shoqeumlrohet edhe me masa teuml veccedilanta gjinore teuml artikuluara qarteuml

Pavareumlsisht progresit teuml koheumlve teuml fundit neuml miratimin e njeuml seumlreuml dispozitash ligjore qeuml rregullojneuml zoteumlrimin civil dhe qeuml gjereumlsisht e lidhin ateuml me dhuneumln neuml familje numri i madh i grave teuml vrara me armeuml zjarri brenda kontekstit familjar neuml Evropeumln Juglindore eumlshteuml i qeumlndruesheumlm Prandaj eumlshteuml i nevojsheumlm shqyrtimi i zbatimit aktual teuml kuadrit ligjor qeuml rregullon zoteumlrimin civil dhe identifikimi i hendeqeve teuml cilat ccedilojneuml neuml numrin e madh teuml grave teuml vrara Duke vepruar keumlshtu analiza teuml veccedilanta beumlhen teuml nevojshme peumlr teuml identifikuar barrierat e mundshme apo pengesat peumlr zbatimin efikas teuml ligjeve ekzistuese si edhe peumlr teuml parashikuar problemet lidhur me kapacitetet zbatuese (UNDP 2008 f 9) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e nevojshme teuml peumlrcaktohet neumlse njeuml ligj eumlshteuml neuml teuml veumlrteteuml duke peumlrmbushur qeumlllimin peumlr teuml cilin eumlshteuml projektuar dhe neuml keumlteuml proces teuml peumlrdoret njeuml gameuml e gjereuml kriteresh qeuml do teuml peumlrfshijneuml meuml mireuml kompleksitetin e dhuneumls neuml familje

Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit kaneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlteuml proces sepse ato rregullojneuml licencimin e armeumlve teuml zjarrit Megjithateuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml sigurohen masa meuml efikase peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje eumlshteumlinevojsheumlmkonkretizimii njeuml reagimi institucional teuml koordinuar dhe koherent dhendeumlrtimiilidhjeveteumlfortamesarmeumlveteumlzjarritdhelegjislacionitteumldhuneumlsneumlfamilje Neuml keumlteuml moment njeuml legjislacion i tilleuml nuk eumlshteuml gjithmoneuml koherent

Seuml bashku me keumlteuml duhet teuml merret parasysh edhe se si konteksti meuml i gjereuml i pabaraziseuml gjinore dhe i kushteumlzimeve social-kulturore teuml regjimeve mbizoteumlruese gjinore ndikojneuml neuml efikasitetin e kuadrit teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe neuml peumlrpjekjet ligjore peumlr teuml frenuar dhuneumln neuml familje Njeuml studim i fundit mbi efikasitetin e mekanizmave sistematikeuml peumlr parandalimin e dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje neumlnvizon se problemet neuml zbatimin e ligjeve mund teuml jeneuml krijuar nga peumlrkufizimet kontradiktore teuml asaj qeuml peumlrbeumln dhuneuml neuml familje e cila reumlndohet meuml tej nga faktoreumlt social-kulturoreuml dhe faktoreumlt qeuml lidhen me traditeumln (Ignjatović Pavlovic Babic Lukic 2015 f 198) Keumlta faktoreuml seuml bashku paraqesin njeuml kornizeuml themelore interpretuese neuml teuml cileumln dhuna neuml familje neumlnkuptohet si e natyrshme e pritshme dhe veumlshtireuml e ndryshueshme duke ndikuar keumlshtu edhe neuml meumlnyreumln se si njeuml sistem e interpreton problemin Prandaj eumlshteuml e nevojshme qeuml teuml keteuml referenca teuml qarta dhe teuml qeumlndrueshme ndaj dhuneumls (po aty f 198)

325 praktikat e mira auStralia dhe kanadaja

Shembujt nga njeuml numeumlr vendesh tregojneuml ndikimin e mundsheumlm pozitiv teuml ndeumlrhyrjeve me politika teuml synuara Peumlr shembull reformat ligjore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe licencimin teuml ndeumlrmarra neuml Kanada dhe Australi lidhen me reumlnien e nivelit teuml peumlrgjithsheumlm teuml vrasjeve (15 peumlr qind neuml Kanada dhe 45 peumlr qind neuml Australi) dhe veccedilaneumlrisht teuml nivelit teuml vrasjeve teuml femrave (45 peumlr qind neuml Kanada dhe 57 peumlr qind neuml Australi) (IPU QDH 2007 f 86) gjeuml qeuml deumlshmon se ka njeuml lidhje teuml forteuml mes zbatimit teuml masave teuml ashpra teuml kontrollit teuml armeumlve dhe reumlnies seuml numrit teuml vdekjeve neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim (UA IANSA OI f 14)

Njeuml nga masat meuml teuml njohura neuml keumlteuml drejtim eumlshteuml njoftimi bashkeumlshortor i aplikuar fillimisht neuml Kanada dhe qeuml tani promovohet gjereumlsisht Njoftimi bashkeumlshortor eumlshteuml peumlrfshireuml neuml procesin e aplikimit peumlr marrjen e lejes peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri (Leje peumlr blerje dhe zoteumlrim - LBZ) Me fjaleuml teuml tjera neumlse njeuml individ deumlshiron teuml marreuml lejen peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri bashkeumlshorti i saj ose bashkeumlshortja e tij peumlrfshireuml edhe ish-bashkeumlshortin ose ish-bashkeumlshorten (e 2 viteve teuml fundit) duhen njoftuar Peumlrkundeumlr faktit se peumllqimi i bashkeumlshortit ose bashkeumlshortes nuk eumlshteuml i nevojsheumlm neuml rast se bashkeumlshorti ose bashkeumlshortja shpreh dyshime iniciohet njeuml rishikim i dyteuml i aplikimit Peumlr meuml tepeumlr keumlrkesa peumlr leje peumlr blerje dhe zoteumlrim do teuml rishikohet edhe neuml rast teuml ndonjeuml denoncimi peumlr krim peumlrfshireuml keumltu edhe dhuneumln neuml familje (KKA f 2)

Kjo forcoi masat e marra meuml hereumlt si peumlrgjigje ndaj efekteve vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar dhe peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit ndaj autoreumlve teuml dhuneumls neuml familje si forcimi dhe peumlrmireumlsimi i procesit teuml verifikimit duke ndeumlrmarreuml kontrolle teuml gjera teuml seuml kaluareumls seuml ccedildo personi qeuml aplikon peumlr leje dhe monitorimi i vazhduesheumlm i personave teuml licencuar me qeumlllimin peumlr tu siguruar qeuml e drejta e marrjes seuml lejes teuml shqyrtohet menjeumlhereuml kur ka njeuml rast dhune neuml familje (Po aty 2)

Reformat ligjore neuml Australi ndeumlr teuml tjera kishin peumlr qeumlllim teuml adresonin edhe peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe dispozita teuml shumta u miratuan Ligji peumlr armeumlt e zjarrit (1996) peumlrfshin edhe pezullimin e detyruesheumlm teuml lejes seuml armeumls seuml zjarrit neumlse regjistruesi beson se ka dyshime teuml arsyeshme se i licencuari eumlshteuml akuzuar se ka kryer ka kryer ose keumlrceumlnon se do teuml kryejeuml njeuml vepeumlr teuml dhuneumls neuml familje Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) leja pezullohet automatikisht sapo njeuml gjykateuml e shkalleumls seuml pareuml leumlshon njeuml urdheumlr teuml peumlrkohsheumlm mbrojtjeje me peumlrjashtim teuml rasteve kur veteuml gjykata urdheumlron ndryshe Neuml bazeuml teuml teuml njeumljtit ligj gjykata e shkalleumls seuml pareuml mund teuml urdheumlrojeuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 54

edhe bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit teuml peumlrkohsheumlm Leja gjithashtu pezullohet automatikisht neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) (neni 80 - Armeumlt e zjarrit dhe urdhrat emergjenteuml) neuml qofteuml se njeuml gjyqtar i gatsheumlm leumlshon njeuml urdheumlr emergjence Gjyqtari i gatsheumlm mund edhe teuml urdheumlrojeuml bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit emergjent Neumlse regjistruesi e pezullon lejen sipas keumltij neni ai duhet teuml njoftojeuml me shkrim teuml licencuarin peumlr vendimin e marreuml (shih seksionin 260)

33 kuadRi ligjoR dhe stRategjik PeumlR baRazineuml gjinoRe neuml evRoPeumln juglindoRe dhe kontroLLi i SALW-ve

Kuadri ligjor dhe ai i politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohet direkt armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta por ka pikeumltakime teuml shumta teuml politikave teuml cilat luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml krijimin e kontekstit teuml duhur social peumlr zgjidhje efikase teuml qeumlndrueshme dhe afatgjata teuml kontrollit teuml SALW-ve Ligjet dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore sigurojeuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrjeje duke ofruar mundeumlsi peumlr teuml trajtuar disa aspekte teuml reumlndeumlsishme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml lidhura me gjinineuml qeuml nuk trajtohen neuml kuadrin e SALW-ve por qeuml neuml meumlnyreuml teuml konsiderueshme ndikojneuml neuml efikasitetin e politikave neuml keumlteuml fusheuml Keumltu peumlrfshihen ndikimi i diferencuar i SALW-ve te grateuml dhe burrat roli i maskilizmit dhe i kultureumls seuml armeumlve neuml formeumlsimin e keumlrkesave peumlr armeumlt e vogla dhe gjenerimin e sjelljeve specifike teuml marrjes parasysh teuml rrezikut si edhe trajtimi i sjelljes seuml grave dhe burrave ndaj SALW-ve Sinkronizimi i keumltyre dy kuadrove teuml gjera mund teuml ndihmojeuml peumlr teuml kapeumlrcyer sfidat e peumlrseumlritura teuml integrimit gjinor neuml kontrollin e SALW-ve qeuml lidhen me mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml mosshfryteumlzimin e analizave gjinore dhe teuml integrimit gjinor dhe teuml pjeseumlmarrjes seuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave si edhe peumlrfshirjen e organizatave teuml grave dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore neuml keumlteuml proces

Neuml keumlteuml drejtim dispozitat ligjore ose masat neuml vijim teuml cilat janeuml teuml zakonshme neuml politikat e baraziseuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore janeuml teuml njeuml reumlndeumlsie teuml veccedilanteuml dhe duhet teuml integrohen sa meuml shumeuml neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et

bull Detyrimi i peumlrgjithsheumlm i teuml gjitha institucioneve peumlr teuml siguruar zbatimin praktik dhe avancimin e baraziseuml gjinore neumlpeumlrmjet zhvillimit dhe zbatimit teuml akteve normative planeve programeve dhe politikave me qeumlllim promovimin e baraziseuml gjinore neuml fusheumln e tyre teuml kompetenceumls

bull Keumlrkesat peumlr teuml peumlrfshireuml analizeumln gjinore neuml ccedildo cikeumll teuml hartimit teuml politikave dhe zhvillimin e instrumenteve praktike peumlr keumlteuml qeumlllim

bull Krijimi i infrastruktureumls seuml baraziseuml gjinore neuml teuml gjitheuml departamentet qeveritare mundeumlsisht edhe me pika fokale gjinore

kutia 8 PRoblematikat e tjerA Ligjore - kufiri i mosheumls PeumlR maRRjen e autoRizimit PeumlR leje

Teuml rinjteuml meshkuj neuml teuml gjitheuml rajonin janeuml teuml peumlrfaqeumlsuar neuml meumlnyreuml disproporcionale edhe si autoreuml edhe si viktima teuml incidenteve me armeuml zjarri Prandaj gjinia dhe mosha peumlrfaqeumlsojneuml faktoreuml teuml forteuml parashikues teuml dhuneumls me armeuml Duke pasur parasysh keumlteuml dispozitat ligjore mund teuml luajneuml rol neuml uljen e keumltyre rreziqeve specifike teuml lidhura me gjinineuml duke u fokusuar tek teuml rinjteuml meshkuj

Sa i peumlrket kufirit teuml mosheumls i vendosur si kriter i zoteumlsiseuml gjendja neuml rajon eumlshteuml e ndryshme Neuml teuml shumteumln e rasteve legjislacioni peumlrcakton grupmosheumln minimale neuml teuml cileumln njeuml person mund teuml zoteumlrojeuml armeuml zjarri dhe qeuml zakonisht eumlshteuml nga 18 deri neuml 21 vjeccedil Veteumlm neuml Shqipeumlri kufiri i mosheumls eumlshteuml 25 vjeccedil neuml meumlnyreuml qeuml teuml kufizohet aksesi i teuml rinjve meshkuj tek armeumlt e zjarrit dhe rrjedhimisht teuml reduktohet rreziku qeuml ato gjenerojneuml si edhe rreziku ndaj teuml cilit ata janeuml teuml ekspozuar

Neuml keumlteuml drejtim hartuesit e politikave neuml pjeseumln tjeteumlr teuml rajonit teuml Evropeumls Juglindore duhet teuml marrin neuml konsiderateuml se si rritja e kriterit teuml zoteumlsiseuml shoqeumlruar edhe me masa teuml tjera teuml politikave mund teuml luajeuml rol neuml trajtimin e keumltij problemi shoqeumlror

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 55

bull Vendosja e standardeve peumlr peumlrfaqeumlsim teuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml teuml gjitha organet qeveritare dhe teuml hartimit teuml politikave

bull Peumlrmireumlsimi i praktikeumls seuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet dispozitave qeuml teuml gjitha teuml dheumlnat statistikore dhe teuml dheumlnat e tjera teuml mbledhura teuml regjistruara dhe teuml peumlrpunuara nga institucionet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml

bull Dheumlnia prioritet lufteumls kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje

bull Integrimi i perspektiveumls gjinore neuml teuml gjitha fushat e politikeumls qeuml krahas sektorit teuml siguriseuml janeuml me interes teuml veccedilanteuml peumlr SALW-et kufizimi i stereotipizimeve peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave neuml arsim apo neuml iniciativa teuml ngjashme neuml media

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 56

4 PEumlRmbLEDHJE E GJETJEvE kRyESORE

411 prOblematika kryeSOre gjinOre neumlLidhjEmESaLW-EtneumlEvroPeumlnjuglindOre

Analiza e teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqyrtimi i literatureumls ekzistuese konfirmon se modelet mbizoteumlruese gjinore dhe marreumldheumlniet e pabarabarta teuml forceumls mes grave dhe burrave luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe ndikojneuml te praktikat mbizoteumlruese peumlr SALW-et dhe tek efektet e peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve

Sa i peumlrket efekteve teuml diferencuara teuml SALW te grateuml dhe burrat eumlshteuml e qarteuml se neuml teuml gjitheuml Evropeumln Juglindore (ndoneumlse me dallime teuml reumlndeumlsishme neumlpeumlr rajon) meshkujt peumlrbeumljneuml shumiceumln absolute teuml autoreumlve (meuml shumeuml se 97 peumlr qind) dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri (mbi 80 peumlr qind) Grateuml janeuml shumeuml rralleuml autore teuml keumltyre incidenteve (1-3 peumlr qind teuml rasteve) ndeumlrkoheuml qeuml janeuml shumeuml meuml shpesh viktima teuml tyre (nga 9 deri 22 peumlr qind)

Neuml lidhje me dhuneumln neuml familje prania e armeumlve teuml zjarrit neuml incidentet e dhuneumls neuml familje prek shumeuml meuml shpesh grateuml se sa burrat Vrasja e partnereve intime njeuml nga shkaqet kryesore teuml vrasjes seuml grave eumlshteuml njeuml fenomen shumeuml pak i pranisheumlm te burrat gjeuml qeuml tregon qarteuml natyreumln me bazeuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje Keqpeumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft i peumlrhapur dhe rrit rrezikun e njeuml rezultati vdekjeprureumls Veteumlm Moldavia peumlrbeumln njeuml peumlrjashtim pasi ka shkalleumln meuml teuml larteuml teuml vrasjeve teuml grave neuml rajon por me njeuml peumlrdorim relativisht teuml uleumlt teuml armeumlve teuml zjarrit

Edhe pse ende teuml pa hulumtuara mireuml keumlto modele mbizoteumlruese shpesh janeuml teuml lidhura me njeuml formeuml teuml veccedilanteuml teuml maskilizmit neuml njeuml shoqeumlri dhe normat mbizoteumlruese teuml burreumlriseuml mund teuml nxisin sjellje teuml marrjes parasysh teuml

rrezikut Sa i peumlrket proneumlsiseuml burrat mbizoteumlrojneuml me mbi 95 peumlr qind dhe ky model gjinor i keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri duket se eumlshteuml mjaft i qeumlndruesheumlm me kalimin e koheumls Neuml teuml gjitha shoqeumlriteuml e Evropeumls Juglindore ka njeuml peumlrfaqeumlsim joproporcional teuml djemve autoreuml dhe viktima

Mospeumlrputhja neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve ndeumlrmjet grave dhe burrave eumlshteuml e qarteuml dhe bazohet neuml peumlrvojat e tyre teuml ndryshme neuml lidhje me armeumlt e zjarrit Ajo gjithashtu tregon dallimet neuml perceptimet e siguriseuml personale dhe familjare dhe ka njeuml potencial peumlr teuml ndikuar te politikat Neuml teuml gjitheuml rajonin e Evropeumls Juglindore grateuml kaneuml tendenceumln peumlr teuml pasur njeuml qeumlndrim meuml negativ ndaj SALW-ve dhe shumeuml prej organizatave teuml grave vazhdimisht kaneuml peumlrkrahur kontroll meuml teuml rrepteuml peumlr SALW-et Megjithateuml grateuml janeuml ende shumeuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara neuml procesin e hartimit teuml politikave dhe neuml institucionet peumlrgjegjeumlse peumlr kontrollin e SALW-ve

412 peumlrgjigja me maSa ligjOre dhe pOlitike neuml evrOpeumln juglindOre

bull Pavareumlsisht dimensioneve thelleumlsisht gjinore teuml SALW-ve politikat qeuml rregullojneuml SALW-et neuml Evropeumln Juglindore nuk i adresojneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml njeuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml teuml peumlrputhet me shkalleumln e problemit

bull Edhe neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml adresuar problematikat ekzistuese gjinore neuml legjislacion ato janeuml duke u trajtuar veteumlm neuml meumlnyreuml sporadike dhe teuml fragmentuar dheose neuml njeuml meumlnyreuml teuml verbeumlr ndaj gjiniseuml kryesisht neuml fusheumln e dhuneumls neuml familje neumlpeumlrmjet rregullimit teuml zoteumlrimit civil

bull Legjislacioni peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore ka sheumlnuar progres teuml reumlndeumlsisheumlm neuml drejtim teuml miratimit teuml njeuml seumlreuml dispozitave ligjore qeuml rregullojneuml armeumlmbajtjen nga personat civileuml duke e lidhur ateuml me dhuneumln neuml familje Dispozita teuml tilla qeuml kufizojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit ose heqin teuml drejteumln peumlr

Ky seksion peumlrmbledh konkluzionet e ccedildo kapitulli dhe nxjerr neuml pah gjetjet mbizoteumlruese i organizon ato neuml peumlrputhje me objektivat e studimit duke theksuar lidhjet mes modeleve mbizoteumlruese gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe sjelljes seuml lidhur me SALW-et si edhe peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml shqyrtimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave teuml SALW Njeumlkoheumlsisht identifikon tendencat e reja gjinore teuml reagimit praktikat dhe faktoreumlt mundeumlsues

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 57

mbajtjen e tyre neumlse ka raste teuml dhuneumls neuml familje janeuml miratuar thuajse neuml teuml gjitheuml rajonin dhe janeuml pjeseuml e ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit Njeuml grup tjeteumlr ligjesh teuml tilla si ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje ligjet peumlr kodin e procedureumls penale dhe ligjet peumlr policimin ndihmojneuml neuml rregullimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje edhe pse ata nuk janeuml domosdoshmeumlrish gjithnjeuml koherenteuml Pavareumlsisht nga ndryshimet e fundit ligjore peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml zjarri neuml kontekstin familjar neuml Evropeumln Juglindore mbetet e pandryshueshme Shifra teuml tilla beumljneuml thirrje peumlr njeuml vlereumlsimteumlploteumlteumlzbatimitteumlkuadrit ligjor aktual qeuml rregullon armeumlmbajtjen ngapersonatcivileumldhepeumlridentifikiminemangeumlsive qeuml do teuml sheumlrbejneuml si pikeumlnisje peumlr reformateardhshmeligjore

bull Studimet e fundit mbi efikasitetin e masave institucionale kundeumlr dhuneumls neuml familje theksojneuml fuqineumlenormavegjinoredhepabaraziteumlteumlcilatnxisinstereotipatdhendikojneumlneumlzbatimineligjitneuml praktikeuml

bull Sa i peumlrket masave ligjore ndaj keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm brenda kontekstit familjar peumlrveccedil masave ekzistuese (teuml tilla si legalizimi i armeumlve teuml zjarrit teuml jashteumlligjshme) zgjidhje teuml reja dhe inovative duhet teuml projektohen peumlr ta trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje neuml meumlnyreuml meuml efikase

bull Sa i peumlrket kuadrit teuml politikave (strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet shoqeumlruese teuml veprimit) tendenca mbizoteumlruese eumlshteuml se problematikat kryesore gjinore nuk po pranohen si ccedileumlshtje teuml reumlndeumlsishme teuml politikave qeuml kaneuml nevojeuml teuml trajtohen neuml meumlnyreuml adekuate Si rrjedhojeuml ccedileumlshtjet gjinore po lihen shumeuml meumlnjaneuml neuml axhendeumln e politikave teuml SALW-ve

bull Veteumlm neuml raste teuml veccedilanta ka njeuml angazhim formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor Megjithateuml edhe neuml keumlto raste kjo nuk beumlhet neuml meumlnyreuml sistematike

bull Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ose e keumlrkimeve gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve vazhdimisht peumlrbeumln njeuml faktor pengues peumlr hartimin e politikave peumlr SALW-et qeuml u peumlrgjigjen ccedileumlshtjeve gjinore dhe kontribuon neuml njohjen e pamjaftueshme teuml problemit

bull Mungesa e analizeumls gjinore neuml procesin e hartimit teuml politikave i beumln problematikat gjinore qeuml lidhen me SALW-et edhe meuml teuml padukshme dhe peumlr pasojeuml ato nuk janeuml aspak ose veteumlm pak pjeseuml e ndeumlrhyrjes me politika

bull Njohja e pakeumlt e dallimeve gjinore neuml lidhje me zoteumlriminpeumlrdorimindhekeqpeumlrdorimine

armeumlveteumlzjarritefektetediferencuarateumlarmeumlveteumlzjarritmbigrateumldheburratosemekanizmatsiccedileumlshtje teuml politikave teuml strategjive peumlr kontrollin esALW-veeumlshteumlneumlkontrastteumlthelleumlmeefektetshumeumlteumlfortagjinoreteumlsALW-ve

bull Rezultati peumlrfundimtar i keumlsaj qasjeje eumlshteuml qeuml kuadri ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et shpesh nuk merr neuml konsiderateuml nevojat peumlr siguri teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqeteumlsimet e grave dhe burrave duke sjelleuml neuml keumlteuml meumlnyreuml reduktimin e kompleksitetit teuml problematikeumls seuml politikave Duke vepruar keumlshtu supozohet se nevojat e siguriseuml janeuml njeumlsoj peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt dhe se ato mund teuml trajtohen neuml meumlnyreuml teuml njeumljteuml pavareumlsisht gjiniseuml mosheumls etj Si rezultat ai peumlrfaqeumlson edhe supozimin se zbatimi i masave dhe ndeumlrhyrjeve teuml planifikuara do teuml sjelleuml rritje teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

bull Neuml teuml njeumljteumln koheuml ka disa tendenca teuml reja neuml zhvillim neuml hartimin e politikave teuml cilat peumlrpiqen ti qasen problemit neuml meumlnyreuml teuml ndryshme dhe teuml njohin pikat hyreumlse peumlr integrimin kuptimploteuml teuml perspektiveumls gjinore Edhe pse keumlto praktika neuml zhvillim paraqesin ndeumlrhyrje graduale ato mund teuml ofrojneuml mundeumlsi teuml reumlndeumlsishme peumlr teuml meumlsuar dhe mund teuml sheumlrbejneuml si shtyseuml peumlr zhvillimin e meumltejsheumlm teuml politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr SALW-et qeuml do ti peumlrqasen problemit neuml njeuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse e qeuml peumlr keumlteuml arsye do teuml peumlrputhen meuml mireuml me thelleumlsineuml e ploteuml teuml problemit Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml financimi i aktiviteteve me ndjeshmeumlri gjinore teuml jeteuml transparent dhe angazhimi politik peumlr barazineuml gjinore teuml shoqeumlrohet me angazhime buxhetore neuml kuptimin e alokimit teuml burimeve teuml mjaftueshme financiare

bull Angazhimi formal pjeseumlmarrja e institucioneve teuml baraziseuml gjinore neuml zhvillimin e politikave dhe ndeumlrgjegjeumlsimi i vendimmarreumlsve teuml SALW njihen si faktoreuml qeuml lehteumlsojneuml integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e SALW-ve

bull Seuml fundi edhe pse kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohen direkt SALW-ve ato ofrojneuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrje peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr kontrollin e SALW-ve peumlrmes trajtimit teuml kushteumlzimeve social-kulturore teuml sjelljes me SALW-et dhe peumlr keumlteuml arsye mund teuml avancojneuml efikasitetin e aktiviteteve peumlr kontrollin e SALW-ve Peumlr teuml arritur keumlteuml duhet inkurajuar krijimi i lidhjeve meuml teuml ngushta mes kuadrit teuml politikave peumlr SALW-et dhe kuadrit teuml politikave peumlr barazineuml gjinore gjinore

Rekomandime58

511 mbledhja e teuml dheumlnave

Mungesa e vazhdueshme e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ndikon ndjesheumlm neuml dukshmeumlrineuml e problemit dhe rrjedhimisht pengon zhvillimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml rekomandohet

bull Kryerja e njeuml rishikimi teuml gjereuml teuml praktikave administrative aktuale teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave neuml meumlnyreuml qeuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e munguara teuml identifikohen hendeqet ligjore neuml mbledhjen e teuml dheumlnave dhe mungesat e politikave burimeve njereumlzore dhe buxhetit teuml alokuar dhe teuml ofrohen rekomandime peumlr avancimin e praktikave teuml tanishme

bull Identifikimi i praktikave teuml mira neuml mbledhjen e teuml dheumlnave administrative dhe i faktoreumlve nxiteumls peumlrfshireuml keumltu dispozitat ligjore dhe teuml politikave dhe parakushtet e lidhura me burimet njereumlzore

bull Integrimi i ploteuml i mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml praktikat e zakonshme administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave

bull Garantimi se teuml gjitha statistikat e lidhura me SALW-et peumlr individeumlt mblidhen sistemohen dhe paraqiten neuml meumlnyreuml teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe karakteristikave teuml tjera teuml tilla si mosha kur ajo eumlshteuml e reumlndeumlsishme Ndarja e teuml dheumlnave nuk duhet teuml kufizohet veteumlm te gjinia pasi ato duhet teuml peumlrfshijneuml edhe ndarje teuml tjera si viktimat dhe autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri viktimat dhe autoreumlt e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri marreumldheumlniet viktimeuml-dhunues viktimat dhe autoreumlt e llojeve teuml tjera teuml dhuneumls teuml kryera me armeuml zjarri (penale seksuale dhuneuml fizike dhuneuml

psikologjike peumlrndjekje krim i organizuar shkolleuml bandat e teuml rinjve) zoteumlruesit dhe personat qeuml i kaneuml doreumlzuar SALW-et gjateuml fushatave

bull Inkurajimi i shkeumlmbimit teuml peumlrvojave neuml mbledhjen e teuml dheumlnave me aneumltareumlt e tjereuml komisioneve teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore dhe homologeumlt e tyre nga vende dhe territore teuml tjera

bull Neuml keumlteuml meumlnyreuml mund teuml inkurajohet njeuml dialog meuml i gjereuml mes prodhuesve teuml teuml dheumlnave dhe peumlrdoruesve teuml ndrysheumlm teuml tyre (komisionet e SALW-ve dhe institucionet e tjera shteteumlrore institucionet e baraziseuml gjinore departamentet statistikore neuml MPB organizatat e shoqeumlriseuml civile institucionet universitare dhe keumlrkimore organizatat ndeumlrkombeumltare etj)

bull Zhvillimi neuml bashkeumlpunim me komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve i njeuml grupi uniform teuml treguesve teuml zbeumlrthyer sipas gjiniseuml qeuml do teuml mblidhen rregullisht duke siguruar teuml dheumlna teuml krahasueshme neuml nivel rajonal peumlr teuml monitoruar tendencat Bazuar neuml keumlteuml rezultatet e monitorimit rajonal teuml ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mund teuml publikohen ccedildo vit

bull Sigurimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml teuml cilat do teuml informojneuml treguesit e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve me qeumlllim avancimit e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna Bazuar neuml keumlteuml duhet teuml ndeumlrmerret njeuml studim bazeuml mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et

bull Mbeumlshtetje dhe peumlrmireumlsim e zgjerim i praktikave ekzistuese teuml grumbullimit teuml teuml dheumlnave peumlr teuml siguruar diversitet neuml qasje metodologji dhe burime (si platforma online Armeumlt neumln sheumlnjesteumlr qeuml mbledh teuml dheumlna peumlr incidente me armeuml zjarri neuml Serbi dhe qeuml eumlshteuml peumlrdorur nga Rrjeti i dhuneumls kundeumlr grave peumlr teuml

Gjetjet e keumltij raporti sjellin si rezultat njeuml numeumlr rekomandimesh peumlr hapat konkreteuml qeuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe mbeumlshtetur integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve Meqeuml tashmeuml eumlshteuml e ditur se udheumlzimet metodologjike do ta lehteumlsonin ndjesheumlm keumlteuml proces njeuml instrument praktik peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna u hartua si shoqeumlrues i keumltij raporti

Peumlr lehteumlsi referimi rekomandimet janeuml teuml grupuara sipas sfidave kryesore teuml identifikuara neuml raport

1 Mbledhja e teuml dheumlnave 2 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 3 Hulumtimi dhe gjenerimi i njohurive 4 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore

5 REkOmANDImE

Rekomandime 59

analizuar tendencat e peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit ose tendencat e vrasjes seuml grave)

bull Peumlrmireumlsimi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave peumlr dhuneumln ndaj grave ndaj partneres intime peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlr forma teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore peumlr vrasjet e grave teuml kryera me armeuml zjarri duke peumlrfshireuml edhe peumlrgjigjen institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe me bazeuml gjinore

bull Kur teuml dheumlnat janeuml mbledhur garantimi se ato me teuml veumlrteteuml pasqyrojneuml ploteumlsisht peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve teuml ligjshme dhe teuml jashteumlligjshme

512 ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjediSi teuml peumlrShtatSheumlm

Gjetjet e keumltij raporti tregojneuml qarteuml se hartuesit e politikave po peumlrballen me sfida neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore dhe se njohja e pamjaftueshme e lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve ccedilon neuml anashkalimin e saj gjateuml hartimit teuml politikave Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml neuml vijim rekomandohet

bull Kryerja e vlereumlsimit teuml nevojave teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna dhe bazuar neuml teuml planifikimi i aktiviteteve teuml peumlrshtatshme teuml kombinuara peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve peumlr hartuesit e politikave teuml baraziseuml gjinore i analizave gjinore me theks teuml veccedilanteuml neuml lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve i masave institucionale peumlr dhuneumln ndaj grave dhuneumln ndaj partneres dhe dhuneumln neuml familje integrimin gjinor dhe peumlr standardet ligjore dhe teuml politikave neuml keumlteuml fusheuml

bull Hartimi dhe zhvillimi i trajnimeve peumlr buxhetimin me ndjeshmeumlri gjinore dhe buxhetimin e bazuar te performanca peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve si njeuml instrument peumlr teuml lehteumlsuar zbatimin e angazhimeve gjinore dhe strategjive peumlr kontrollin e SALW-ve neuml peumlrgjitheumlsi

bull Sigurimi i njeuml pjeseumlmarrjeje teuml balancuar teuml grave dhe burrave sa hereuml qeuml organizohen aktivitete peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve teuml veccedilanta peumlr hartimin e politikave teuml bazuara neuml teuml dheumlna neuml fusheumln e kontrollit teuml SALW-ve peumlr peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve teuml SALW-ve me theks teuml veccedilanteuml neuml dimensionin e siguriseuml dhe aspektet e baraziseuml gjinore

bull Sigurimi i transferimit teuml njohurive mbi lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mundeumlsiteuml e teuml meumlsuarit duhet teuml peumlrfshijneuml shkeumlmbimin e

informacionit dhe peumlrvojeumls mes komisioneve teuml SALW-ve dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore OJQ-ve teuml grave eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

bull Organizimi i trajnimeve mbi statistikat e ndara sipas gjiniseuml peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe punonjeumlsit neuml departamentet e statistikave

bull Mundeumlsimi i ndihmeumls seuml specializuar peumlr komisionet e SALW-ve neuml zhvilliminrishikimin e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr teuml lehteumlsuar integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et dhe peumlr ata qeuml tashmeuml kaneuml filluar peumlrmireumlsimin dhe zgjerimin e aktiviteteve teuml tyre

bull Organizimi i vazhduesheumlm i seminareve trajnues mbi ccedileumlshtjet gjinore peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe veccedilaneumlrisht peumlr zyrtareumlt e larteuml

bull Organizimi i trajnimeve mbi aspektin gjinor teuml SALW-ve peumlr aktoreumlt e tjereuml institucionet e baraziseuml gjinore organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe organet rregullatore qeuml mbikeumlqyrin masat institucionale

bull Organizimi i seminareve informuese mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et peumlr deputeteumlt dhe veccedilaneumlrisht peumlr aneumltareumlt e komisionit peumlr sigurineuml dhe komisionit peumlr barazineuml gjinore si edhe peumlr vendimmarreumlsit e tjereuml teuml MPB-seuml duke peumlrfshireuml edhe pikat fokale gjinore neuml teuml gjitha ministriteuml peumlrkateumlse

513 hulumtimi dhe menaxhimi i njOhurive

bull Perspektiva gjinore duhet integruar neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme dhe teuml dukshme neuml teuml gjitha hulumtimet dhe rrjedhimisht edhe neuml njohuriteuml mbi SALW-et qeuml gjenerohen e veccedilaneumlrisht neuml studimet e ndikimit teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml shoqeumlri qeuml parashikohen neuml shumeuml strategji peumlr SALW-et

bull Zhvillimi dhe peumlrdorimi peumlr keumlteuml qeumlllim i njeuml udheumlzimi teuml peumlrshtatsheumlm metodologjik praktik

bull Paleumlt e interesuara me ekspertizeuml gjinore duhet teuml peumlrfshihen qeuml neuml fazat fillestare teuml keumlrkimeve dhe sondazheve teuml lidhura me SALW-et qeuml nga planifikimi e deri te zbatimi

bull Kur porositen sondazhe teuml lidhura me SALW-et ato duhet teuml jeneuml teuml hartuara peumlr teuml nxjerreuml neuml pah aspektet gjinore teuml ccedileumlshtjes seuml anketuar dhe teuml gjitha teuml dheumlnat duhet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml dhe teuml paraqitura peumlrkateumlsisht

bull Hulumtimi i gjeneruar duhet teuml jeteuml gjereumlsisht i disponuesheumlm dhe teuml peumlrdoret peumlr teuml informuar hartimin e politikave

Rekomandime60

514 peumlrgjigja me pOlitika ndaj prOblematikave kryeSOre

Gjetjet neuml keumlteuml raport tregojneuml se peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore neuml rajonin e Evropeumls Juglindore kaneuml qeneuml shumeuml teuml dobeumlta Meqeuml peumlr trajtimin e keumltyre modeleve neuml meumlnyreuml efikase dhe teuml qeumlndrueshme nevojiten qasje teuml veccedilanta teuml ndeumlrtuara sipas specifikave teuml rastit dhe teuml veteumldijshme peumlr kontekstin ky seksion nuk ka si synim teuml japeuml rekomandime specifike por do teuml peumlrshkruajeuml prioritetet e peumlrgjithshme Megjithateuml disa veumlrejtje teuml peumlrgjithshme kryesisht ato qeuml kaneuml teuml beumljneuml me mbledhjen e teuml dheumlnave dhe pjeseumlmarrjen e balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave janeuml teuml integruara edhe keumltu Peumlrveccedil keumlsaj hulumtimet e ndeumlrmarra neuml bazeuml teuml rekomandimeve teuml seksioneve teuml meumlparshme duhet vazhdimisht teuml peumlrdoren gjateuml hartimit teuml politikave

efektetediferencuarateumlsALW-vetegrateumldheburrat

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml evidentuar meuml gjereumlsisht dhe neuml meumlnyreuml meuml teuml detajuar se si gjinia sheumlrben si bazeuml peumlr diferencimin e rreziqeve dhe efekteve teuml SALW-ve mbi grateuml dhe burrat vajzat dhe djemteuml Hulumtimet duhet teuml trajtojneuml jo veteumlm ngjarjet fatale por edhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml forma teuml tjera teuml dhuneumls (psikologjike seksuale fizike ekonomike peumlrndjekjen etj)

bull Peumlrveccedil integrimit neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et gjetjet dhe rezultatet duhet teuml peumlrdoren edhe peumlr teuml informuar politika teuml tjera strategjiteuml peumlr sigurineuml kombeumltare strategjiteuml e policimit neuml komunitet strategjiteuml peumlr avancimin e baraziseuml gjinore strategjiteuml peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje strategjiteuml peumlr teuml rinjteuml dhe masat e nevojshme teuml propozuara

dhunaneumlfamilje

bull Neuml lidhje me masat ligjore peumlr SALW-et neuml peumlrgjigje teuml dhuneumls neuml familje sa i peumlrket rregullimit teuml zoteumlrimit civil njeuml vlereumlsim i gjereuml duhet ndeumlrmarreuml peumlr teuml rishikuar efikasitetin e reagimit ligjor dhe institucional peumlr teuml kufizuar aksesin tek armeumlt e zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim Neuml keumlteuml drejtim neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje edhe praktikat e magazinimit dhe ruajtjes duhet teuml shqyrtohen

bull Bazuar neuml keumlteuml njeuml propozim i informuar peumlr reformeuml ligjore duhet teuml shtrohet dhe masa teuml reja duhen

miratuar duke synuar natyreumln e veccedilanteuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje siccedil peumlrcaktohet edhe neuml standardet e Konventeumls seuml Stambollit

bull Neuml bazeuml teuml keumlsaj analize duhen nxjerreuml rekomandime se si teuml rritet koherenca e masave ligjore dhe e politikave ndaj rreziqeve teuml shkaktuara nga prania e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e familjes duke u fokusuar veccedilaneumlrisht te praktikat parandaluese

bull Lidhje meuml teuml forta duhen vendosur mes kuadrit ligjor peumlr SALW-et dhe ligjeve qeuml rregullojneuml masat ndaj dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls nga partneri intim

bull Praktikat tashmeuml neuml peumlrdorim neuml rajon siccedil eumlshteuml shqyrtimi i vdekshmeumlriseuml nga dhuna neuml familje duhen peumlrmireumlsuar dhe zgjeruar neuml meumlnyreuml qeuml teuml ploteumlsohen hendeqet neuml teumlreumlsineuml e masave ligjore dhe institucionale dhe teuml propozohen amendamente

bull Teksa politikat neuml keumlteuml fusheuml zhvillohen duhet inkurajuar qasja bashkeumlpunuese me organizatat e grave qeuml merren me dhuneumln neuml familje

gjiniadhekeumlrkesapeumlrarmeumlteumlvogla-maskilizmi

bull Realizimi i identifikimit teuml shpeumlrndarjes seuml programeve qeuml synojneuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj

bull Bazuar neuml keumlteuml duhen zhvilluar dhe pilotuar programe specifike sipas kontekstit konkret qeuml teuml adresojneuml teuml rinjteuml meshkuj

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml realizohen peumlr teuml sjelleuml njohuri meuml teuml thella rreth kushteumlzimeve social-kulturore teuml maskilizmit dhe sjelljeve teuml marrjes parasysh teuml rrezikut neuml lidhje me armeumlt e zjarrit si edhe kanaleve social-kulturore teuml kushteumlzimeve

bull Hulumtime teuml veccedilanta dhe politika teuml caktuara duhet ti kushtohen edhe ekspozimit teuml teuml rinjve ndaj dhuneumls me armeuml zjarri dhe faktoreumlve qeuml nxisin sjellje qeuml marrin parasysh rrezikun

Qeumlndrimet gjinore dhe procesi politik

bull Peumlrfshirja neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et i identifikimit teuml shpeumlrndarjes dhe i trajtimit teuml faktoreumlve socialeuml kulturoreuml dhe institucionaleuml qeuml pengojneuml pjeseumlmarrjen e grave neuml hartimin e politikave

bull Sigurimi qeuml grateuml dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe institucionet e baraziseuml gjinore teuml jeneuml teuml peumlrfshira neuml zhvillimin e kuadrit ligjor dhe teuml politikave teuml SALW-ve

Shtojcat 61

61 ShtojcA 1 LiStA e dokumenteve teuml mArrA neuml Shqyrtim

6 SHTOJcAT

Nr Dokumenti

1 Ligji Peumlr armeumlt

Shqipeumlria 2 Ligji Peumlr barazineuml gjinore neuml shoqeumlri

3 Ligji Peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare

4Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Reduktimin e Dhuneumls me Bazeuml Gjinore e Dhuneumls neuml Familje

5 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Hercegovina-Neretva

Bosnjeuml-Hercegovina

6 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Sarajeveumls

7 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Bosnjeuml-Podrinjes Gorazhda

8 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Posavinas

9 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Tuzllas

10 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Una-Sanas

11 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Zenica Doboj

12 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2013-2016

13 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2016-2020

14 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

15 Plani i Veprimit Gjinor 2013-2017

16 Strategjia peumlr Parandalimin dhe Lufteumln kundeumlr Dhuneumls neuml Familje 2013-2017 2011

17 Ligji Peumlr armeumlt

Kosova

18Strategjia peumlr Kontrollimin dhe Mbledhjen e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta dhe Plani i Veprimit 2013-2016

19 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

20 Programi peumlr Barazineuml Gjinore

21 Programi kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Plani i Veprimit 2011-2014

22 Ligji Peumlr policineuml

23 Ligji Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil

Moldavia24 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore

25 Ligji Peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje

26 Ligji Peumlr armeumlt

Mali i Zi

27Strategjia peumlr Kontrollin dhe Reduktimin e SALW-ve dhe Municioneve dhe Plani i Veprimit 2013-2018

28 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

29 Ligji Peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje

30 Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje

31 Plani i Veprimit peumlr Arritjen e Baraziseuml Gjinore 2013-2017

Shtojcat62

62 ShtojcA 2 LiStA e teuml interviStuArve

SipaS rendit alfabetik

Nr Dokumenti

32 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet

Republika e Serbiseuml

33 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve 2010-2015

34 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

35Strategjia Kombeumltare peumlr Parandalimin dhe Lufteumln ndaj Dhuneumls kundeumlr Grave neuml Familje dhe neuml Marreumldheumlnie Intime 2012-2015

36 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Plani i Veprimit 2016-2020

37Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi

38Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls

39 Ligji Peumlr armeumlt

Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml

40 Strategjia Kombeumltare peumlr Kontrollin e SALW-ve

41 Ligji Peumlr mundeumlsiteuml e barabarta teuml grave dhe burrave

42 Strategjia peumlr Barazineuml Gjinore 2013-2020

1Andrijana Čović Avokate e teuml drejtave teuml njeriut Mbrojteumlse e teuml drejtave teuml qytetareumlve - Avokate e Popullit neuml Krahineumln Autonome teuml Vojvodineumls

2Besnik Sallahu Shefi i Sektorit teuml Interpolit - ILECU - Prishtineuml Drejtoria peumlr Bashkeumlpunim Ndeumlrkombeumltar neuml Shtetin e seuml Drejteumls

3 Bobana Macanović Drejtore Ekzekutive Qendra e Grave Autonome

4 Duško Ivanov Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

5 Ermin Pešto Kryetar i Organit Koordinues peumlr SALW-et

6 Dr sc Basri Lenjani Mjek Specialist Urgjence dhe Drejtori i Klinikeumls seuml Urgjenceumls neuml Prishtineuml

7Marina Iles Zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml Gjinore

8 Mensur Hoti Kryetari i Komisionit Kombeumltar teuml SALW-ve neuml Kosoveuml dhe Drejtor i Departamentit teuml Siguriseuml Publike

9Mladen Marković Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Malin e Zi Ministria e Puneumlve teuml Brendshme Drejtoria e Policiseuml Kryeinspektor i Policiseuml

10Miljko Simović Kryetari i Keumlshillit teuml SALW-ve neuml Republikeumln e Serbiseuml Asistent i Shefit teuml Departamentit teuml Administrateumls Drejtoria e Policiseuml

11 Tanja Ignjatović Koordinatore e Programit Qendra e Grave Autonome

Shtojcat 63

63 ShtojcA 3 referencAt

Abt Thomas and Winship Christopher 2016 What Works in Reducing Community Violence A Meta-Review and Field Study for the Northern Triangle Washington DC United States Agency for International Development lt httpswwwusaidgovsitesdefaultfilesUSAID-2016-What-Works-in-Reducing-Community-Violence-Final-Reportpdfgt

Abrahams Naeemah Shanaaz Mathews Rachel Jewkes Lorna J Martin and Carl Lombard2012 Every Eight Hours Intimate Femicide in South Africa 10 Years Later` South African Medical Research Council Research Brief lt httpswwwafricacheckorgwp-contentup-loads201212MRCFemicideBrief2012-1pdfgt

Acheson Ray 2015 Women Weapons and War A Gendered Critique of Multilateral Instruments Reaching Critical Will of the Womenrsquos International League for Peace and Freedom lthttpwwwreachingcriticalwillorgimagesdocumentsPublicationswomen-weap-ons-warpdfgt

Albanian Institute of Statistics (INSTAT) 2013 Domestic Violence in Albania National Population-Based Survey lthttpwwwinundporgcontentdamalbaniadocsSecond20Domestic20Violence20Survey20201320englishpdfgt

Alvazzi del Frate Anna 2011 lsquoWhen the Victim Is a Womanrsquo In Geneva Declaration Secretariat Global Burden of Armed Violence Le-thal Encounters Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV2GBAV2011_CH4pdfgt

Amnesty International the International Action Network on Small Arms (IANSA) and Oxfam International 2005 The Impact of Guns on Womenrsquos Lives Oxford The Alden Press lt httpwwwseesacorgfimgFileImportedGenderGender-and-Small-ArmsThe-Impact-of-Guns-on-Womens-Lives-213pdfgt

Babović Marija Katarina Ginić Olivera Vuković 2010 Mapiranje nasilja nad ženama u centralnoj Srbiji Beograd SeCons lthttpwwwgendernetrsfilesPublikacijePublikacijeMapiranje_porodicnog_nasilja_prema_zenama_u_Centralnoj_Srbijipdfgt

Babović Marija Olivera Pavlović Katarina Ginić Nina Karađinović 2013 Prevalence and Characteristics of Violence against Women in Bosnia and Herzegovina Sarajevo Gender Equality Agency of Bosnia and Herzegovina lthttpwww2unwomenorg~mediafield20office20ecaattachmentspublicationscountrybosniaprevalency_study20vaw20in20bihpd-fv=1ampd=20151216T173418gt

Bastick Megan and Valasek Kristin 2014 Converging Agendas Women peace security and small arms In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-2-ENpdfgt

Beara Vladan i Predrag Miljanović 2007 lsquoVeterani u izgradnji mirarsquo In 20 poticaja za buđenje i promenu O izgradnji mira na prostoru bivše Jugoslavije edited by Helena Rill Tamara Smidling i Ana Bitoljanu Beograd Sarajevo CNA lthttpnenasiljeorgpublikacijepd-f20poticaja20poticaja-beara-Miljanovicpdfgt

Bevan James and Nicholas Florian 2006 Few options but the gun Angry young men In Small Arms Survey 2006 Unfinished Business Geneva Small Arms Survey lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2006enSmall-Arms-Survey-2006-Chap-ter-12-ENpdfgt

Blagojević Marina 2013 Muški ideniteti i nasilje na Balkanu Zeničke sveske Časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku Issue No 17

lthttpswwwscribdcomdocument147134017MuC5A1ki-identiteti-i-nasilje-na-Balkanu-Marina-BlagojeviC487gt

Blagojević Marina 2013 Rodni barometar u Srbiji Razvoj i svakodnevni život Beograd Program Ujedinjenih nacija za razvoj httpswwwacademiaedu28845654RODNI_BAROMETAR_U_SRBIJI_RAZVOJ_I_SVAKODNEVNI_C5BDIVOT

Bozo Aurela 2015 Domestic Violence Institutional Response and challenges in Addressing Domestic Violence in Albania In Mediter-ranean Journal of Social Sciences Vol 6 No 1 S1 January 2015 Rome MCSER Publishing

lt httpwwwmcserorgjournalindexphpmjssarticleview5560gt

Hughson Marina 2015 Prilog razumevanju nasilja maloletenika u Srbiji perspektiva kritičkih studija muškaraca i maskuliniteta u Ivana Stevanović (ur) Maloletnici kao učinioci i žrtve krivičnih dela prekršaja Beograd IKSI

lthttpswwwacademiaedu28845334PRILOG_RAZUMEVANJU_NASILJA_MALOLETNIKA_U_SRBIJI_PERSPEKTIVA_KRITIC48CK-IH_STUDIJA_MUC5A0KARACA_I_MASKULINITETAgt

Shtojcat64

Campbell Jacquelyn PhD RN Daniel Webster ScD MPH Jane Koziol-McLain PhD RN Carolyn Block PhD Doris Campbell PhD RN Mary Ann Curry PhD RN Faye Gary PhD RN Nancy Glass PhD MPH RN Judith McFarlane PhD RN Carolyn Sachs MD MPH Phyllis Sharps PhD RN Yvonne Ulrich PhD RN Susan A Wilt DrPH Jennifer Manganello PhD MPH Xiao Xu PhD RN Janet Schollenberger MHS Victoria Frye MPH and Kathryn Laughon MPH C 2003 Risk Factors for Femicide in Abusive Relationships Results from a Multisite Case Control Study In American Journal of Public Health Vol 93 No 7 lthttpwwwbayloreducontentservicesdocumentphp28840pdfgt

Carapic Jovana 2014 Handgun Ownership and Armed Violence in the Western Balkans Issue Brief No 4 Geneva Small Arms Survey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsG-Issue-briefsSAS-AV-IB4-Western-Balkanspdfgt

CGA (Coalition for Gun Control) `The Case for Gun Control Reducing Domestic Violence lthttpguncontrolcawp-contentup-loads201503domestic_hompdfgt

Connell Raewyn and James W Messerschmidt 2005 Hegemonic Masculinity Rethinking the Concept Gender and Society Vol 19 No 6 lt httpxyonlinenetsitesdefaultfilesConnell20Hegemonic20masculinity_0pdfgt

Connell W Robert 2000 Arms and the Man Using the New Research on Masculinity to Understand Violence and Promote Peace in the Contemporary World In Male Roles Masculinities and Violence A Culture of Peace Perspective edited by Ingeborg Brines Robert Connell and Ingrid Edie Paris UNESCO httpunesdocunescoorgimages0012001206120683Epdf

Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2011 Council of Europe Treaty Series - No 210 Istanbul 11 V2011

lt httpsrmcoeintCoERMPublicCommonSearchServicesDisplayDCTMContentdocumentId=090000168008482egt

Cukier Wendy and James Cairns 2009 Gender Attitudes and the Regulation of Small Arms Implications for Action In Sexed Pistols The Gendered Impacts of Small Arms and Light Weapon edited by Vanessa Farr Henri Myrttinen and Albrecht Schnabe Tokyo United Nations University Press

Cukier Wendy and Alison Kooistra and Mark Anto 2002 `Gendered Perspectives on Small Arms Proliferation and Misuse` In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A Farr and Kiflemariam Geb-re-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Database Analysis of Compliance of National Standards Legislation and Public Policies with the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2016 Project Coordinated efforts - Toward New European standards in protection of women from gender based violence lthttpwwwpotpisujemorggt

Djan Aurelija 2014 Partnersko nasilje sa službenom značkom Pripadnici policije kao učinioci partnerskog nasilja u Srbiji Beograd Beogradski centar za bezbednosnu politiku

lthttpwwwbezbednostorguploaddocumentpartnersko_nasilje_sa_sluzbenom_znackompdfgt

Doumlnges Hannah and Aaron Karp 2014 Women and Gun Ownership Research Notes Armed Actors No 45 Geneva Small Arms Sur-vey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva

lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdfgt

Dokmanović Mirjana 2007 Firearms Possession and Domestic Violence in the Western Balkans A Comparative Study of Legislation and Implementation Mechanisms Belgrade SEESAC

httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecurityFIREARMS-POSSESSION-AND-DOMESTIC-VIOLENCE-IN-THE-WESTERN-BAL-KANS-ENpdf

Duquet Nils and Maarten Van Alstein 2015 Firearms and Violent Deaths in Europe Brussels Flemish Peace Institute lthttpwwwvlaamsvredesinstituuteusitesvlaamsvredesinstituuteufilesfilesreportsfirearms_and_violent_deaths_in_europe_webpdf gt

Dziewanski Dariusz Emile LeBrun and Mihaela Racovita 2014 In War and Peace Violence against Women and Girls In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-1-ENpdfgt

Farr Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) 2002 Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and Interna-tional Concerns Bonn Bonn International Centre for Conversion

Farr Vanessa A 2002 A Gendered Analysis of International Agreements on Small Arms and Light Weapons In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Shtojcat 65

Farr Vanessa 2006 lsquoGender Analysis as a tool for multilateral negotiators in the small arms contextrsquo In Disarmament as Humanitarian Action From Perspective to Practice edited by John Borrie and Vanessa Martin Randin Geneva UNIDIR (United Nations Institute for Disarmament Research Geneva) lthttpwwwunidirorgfilespublicationspdfsdisarmament-as-humanitarian-action-from-per-spective-to-practice-288pdfgt

Geneva Declaration Secretariat 2015 Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University Press

Hearn Jeff and Keith Pringle 2006 European Perspectives on Men and Masculinities National and Transnational Approaches New York Palgrave Macmillan

Hemenway David and Matthew Miller 2000 Firearm Availability and Homicide Rates across 26 High-Income Countries In Journal of Trauma Injury Infection and Critical Care v 49 6 (2000) lthttpjonathanstraycompapersFirearmAvailabilityVsHomicideRatespdfgt

Ignjatović Tanja 2011 Nasilje prema ženama u intimnom partnerskom odnosu Model koordiniranog odgovora zajednice Beograd Rekonstrukcija ženski fond lthttpwwwrwfundorgwp-contentuploads201409Tanja-IgnjatoviC487-Nasilje-pre-ma-C5BEenama-u-intimnom-partnerskom-odnosu-model-koordiniranog-odgovora-zajednicepdfgt

Ignjatović Tanja Dragica Pavlović Babić i Marija Lukić 2015 Delotvornost sistemskih mehanizama za sprečavanje nasilja prema ženama i nasilja u porodici Beograd Autonomni ženski centar

lthttpwwwwomenngoorgrsimagespublikacijedp2015Delotvornost_sistemskih_mehanizama_za_sprecavanje_nasilja_prema_ze-nama_i_nasilja_u_porodicipdfgt

IPU CHD (Inter-Parliamentary Union and Centre for Humanitarian Dialogue) 2007 Missing Pieces A Guide for Reducing Gun Violence through Parliamentary Action Geneva Centre for Humanitarian Dialogue lt httpwwwipuorgPDFpublicationsmissing_enpdfgt

JaumlmStoumld 2007 Gender Mainstreaming Manual A Book of Practical Methods from the Swedish Gender Mainstreaming Support Committee Stockholm Swedish Government Official Reports

lt httpwwwincludegenderorgwp-ontentuploads201402gender_mainstreaming_manualpdfgt

Jovanović Sladjana Biljana Simeunović Pantić Vanja Macanović 2012 Krivičnopravni odgovor na nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za privredu zapošljavanje i ravnopravnost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentup-loads201408krivicno-pravni-odgovor-na-nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

Krkeljić Ljiljana 2007 Small Arms and Gender Based Violence in Montenegro Podgorica UNDP Montenegro httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecuritySMALL-ARMS-AND-GENDER-BASED-VIOLENCE-IN-MONTENEGRO-ENpdf

Law Centre to Prevent Gun Violence Domestic Violence and Firearms lthttpsmartgunlawsorggun-lawspolicy-areasback-ground-checksdomestic-violence-firearmsgt

Mankowski Eric 2013 Antecedents to Gun Violence Gender and Culture In Gun violence Prediction Prevention and Policy American Psychological Association httpwwwapaorgpubsinfo reportsgun-violence-preventionaspx

Mircheva Stojanka Violeta Chacheva and Nikolina Kenig 2014 Voice for Justice Research Report Assessment of court proceedings in Domestic Violence cases with specific focus on assessing the case management from gender perspective Skopje UKIM Institute for Social Political and Juridical Research

Moser Annalise 2007 Gender and Indicators Overview Report Institute of Development Studies

Mreža `Žene protiv nasiljaacute 2016 Femicid ndash Ubistva žena u Srbiji Kvantitativno - narativni izveštaj 2015 godina httpwwwzeneprotiv-nasiljanetimagespdfFEMICID-Kvantitativno-narativni_izvestaj_za_2015_godinupdf

Nikolić-Ristanović Vesna et al 2010 Nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za rad zapošljavanje i ravnoprav-nost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentuploads201408nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

OSAGI2001 Important Concept Underlying Gender Mainstreaming lthttpwwwunorgwomenwatchosagipdffactsheet2pdfgt

Page Ella 2009 Men Masculinity and Guns Can We Break the Link IANSA lt httpiansa-womenorgsitesdefaultfilesnews-viewsiansa_wn_masculinities_paper-2009pdfgt

Racovita Michaela 2015 Lethal Violence against Women and Girls In Geneva Declaration Secretariatt Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV3GBAV3_Ch3_pp87-120pdfgt

SAS (Small Arms Survey) 2014a Small Arms Survey Women and Guns Cambridge Cambridge University Press

Shtojcat66

SAS (Small Arms Survey) 2014b Women and Gun Ownership Geneva Small Arms Survey httpwwwsmallarmssurveyorgfilead-mindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdf

UNDP Small Arms Control in Serbia and Montenegro (SACISCG)2005 Living with the Legacy SALW Survey Republic of Serbia Belgrade UNDP Serbia and Montengro

Schroeder Emily Vanessa Farr and Albrecht Schnabel 2005 Gender Awareness in Research on Small Arms and Light Weapons A Prelimi-nary Report Bern Swisspeace lthttpwwwswisspeacechfileadminuser_uploadMediaPublicationsWP1_2005pdfgt

Schwandner-Sievers Stephanie and Silvia Cattaneo 2005 Gun Culture in Kosovo Questioning the Origins of Conflict In Small Arms Survey 2005 Weapons at War Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2005enSmall-Arms-Survey-2005-Chapter-08-summary-ENpdfgt

SEESAC 2006 SALW Survey of Kosovo Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication422pdfgt

SEESAC 2006a The Rifle has the Devil Inside ndash Gun Culture in South Eastern Europe Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication386pdfgt

SEESAC 2007a SEESAC Strategy for Gender Issues in SALW Control and AVPP Activities

lthttpwwwseesacorgfimgFileResGender-and-Small-ArmsSEESAC-Gender-Strategy-2007-216pdfgt

SEESAC2015 Oružje na meti Zloupotreba vatrenog oružja u Srbiji Belgrade SEESAC

SEESAC 2016 Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons - Albania(unpublished)

SEESAC 2016a Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons ndash Kosovo (unpublished)

Shaw Margaret 2013 Too Close to Home Guns and Intimate Partner Violence In Small Arms Survey 2013 Everyday Dangers Cam-bridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2013enSmall-Arms-Survey-2013-Chapter-2-ENpdfgt

Sorenson Susan 2006 Firearm Use in Intimate Partner Violence A Brief Overview Evaluation Review 30(3)229 httpswwwresearchgatenetpublication7102593_Firearm_Use_in_Intimate_Partner_Violence_A_Brief_Overview

Taskovic Marko 2016 Krvava Srbija - Sve žrtve 5 najvećih masakara u poslednjih 15 godina Blic July 7 2015 lthttpwwwblicrsvestihronikakrvava-srbija-sve-zrtve-5-najvecih-masakara-u-poslednjih-15-godinagxtgys7gt

UN CASA (United Nations Coordinated Action on Small Arms) 2015 International Small Arms Control Standards Glossary of Terms Definitions and Abbreviations

lt httpwwwsmallarmsstandardsorgisacs0120-enpdfgt

UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) 2013 Global Study on Homicide 2013 Trends Contexts Data Vienna UNODC lt httpswwwunodcorgdocumentsgshpdfs2014_GLOBAL_HOMICIDE_BOOK_webpdfgt

UNDP (United Nations Development Programme) 2008 How to Guide Small Arms and Light Weapons Legislation Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lthttpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9SALWGuide_Legislationpdfgt

UNDP 2008a How to Guide The Establishment and Functioning of National Small Arms and Light Weapons Commissions Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lt httpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9UNDP20SALW20Com-missionspdfgt

UNDP 2012Study on Family Violence and Violence Against Women in Montenegro Podgorica UNDP httpwwwmeundporgcontentmontenegroenhomelibrarysocial_inclusionDomesticViolenceStudyhtml

WHO 2012 Understanding and addressing violence against women - Femicide lthttpappswhointirisbitstream10665774211WHO_RHR_1238_engpdfgt

WHO UNDP UNODC 2014 Global Status Report on Violence Prevention 2014 Geneva WHO

lt httpwwwwhointviolence_injury_preventionviolencestatus_report2014engt

Zaštitnik gradjana 2016 Utvrđenje i sistemske preporuke lt httpwwwZaštitnikrsindexphp2012-02-07-14-03-334833-2016-07-28-08-59-32gt

Shtojcat 67

64 ShtojcA 4 pyeteumlSori

1 teuml dheumlna teuml peumlrgjithShme

2 teuml dheumlna teuml ndara SipaS gjiniSeuml

2015 2014 2013 2012 2011

Numri total i incidenteve me armeuml zjarri1

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml ligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml jashteumlligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml shoqeumlruara me vdekje

sup1 Incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml Vrasje vrasje neuml rrethana reumlnduese vrasje e mbetur neuml tentativeuml veteumlvrasje veteumlvrasje e mbetur neuml tentativeuml shkaktim i rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlna me armeuml zjarri neuml mjedise publike mbajtje e armeumlve teuml zjarrit pa autorizim zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumls ose mjeteve teuml rrezikshme dhuneuml neuml familje

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri

viktimat e vrasjeve me paramendimsup1

viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri

Zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Shtojcat68

sup1 Vrasja me paramendim peumlrcaktohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdfsup2 Partneri intim mund teuml jeteuml bashkeumlshortibashkeumlshortja ish-bashkeumlshortiish-bashkeumlshortja partneriish-partneri i dashurie dashura ish-i dashu-

riish-e dashura

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml mbajtur armeuml zjarri

Numri i personave teuml vrareuml nga partneri i tyre intimsup2

Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim

Numri i personave teuml cileumlt doreumlzuan SALW-e gjateuml fushatave teuml grumbullimit

2015 2014 2013 2012 2011

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri peumlr arsye teuml dhuneumls neuml familje

Gra burra

Aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve

Shtojcat 69

3 gjinia dhe mOSha

2015

Autoreumlt meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

Autoret femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

Shtojcat70

65 ShtojcA 5 LiStA e figurAve tAbeLAve dhe kutive

figurat

Figura 1 Peumlrqindja e viktimave teuml vrareuml meshkuj dhe femra dhe e meshkujve dhe femrave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim

Figura 2 Raporti i vrasjeve sipas mekanizmave i peumlrllogaritur nga OBSH (2012)

Figura 3 Peumlrqindja e viktimave burra dhe gra teuml vrasjeve me paramendim

Figura 4 Shkalla e vrasjeve Mesatarja 2007-2012

Figura 5 Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml 2015

Figura 6 Viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Figura 7 Pjesa e vrasjeve me armeuml zjarri peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 8 Raporti i vrasjeve nga partnereumlt intimeuml peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 9 Raporti i vrasjeve teuml grave me armeuml zjarri nga partnereumlt intimeuml

Figura 10 Shpeshteumlsia e pasojave fatale sipas llojit teuml incidentit - Serbi

Figura 11 Proneumlsia e armeumlve sipas gjiniseuml

Figura 12 Autoreumlt dhe viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls neuml Shqipeumlri Kosoveuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Figura 13 Cila eumlshteuml arsyeja kryesore se pse familja juaj NUK do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndash Neuml peumlrgjitheumlsi nuk i kam qejf armeumlt

tabelat

Tabela 1 Viktimat e vrasjeve me paramendim sipas gjiniseuml

Tabela 1a Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 2 Viktimat e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 3 Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim sipas gjiniseuml

Tabela 4 Vrasjet e grave nga partneri intim neuml Serbi

Tabela 5 Bosnjeuml-Hercegovineuml Numri i lejeve teuml dheumlna peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit

Tabela 6 Problematikat gjinore neuml objektivat e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

Tabela 7 Peumlrgjigjet me politika neuml strategjiteuml peumlr SALW-et ndaj problematikave kryesore teuml politikave

kutiteuml

Kutia 1 Vrasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguria e komunitetit neuml Serbi

Kutia 2 Zyrtareumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtarakeumlt dhe dhuna neuml familje

Kutia 3 Veteumlvrasja dhe armeumlt e zjarrit

Kutia 4 Iniciativat e reja

Kutia 5 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml

Kutia 6 Strategjiteuml peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje dhe SALW

Kutia 7 Inkuadrimi i dhuneumls

Kutia 8 Problematikat e tjera ligjore - Kufiri i mosheumls peumlr marrjen e autorizimit peumlr leje

i Autori intervisteuml telefonike me Ermin PestonZeumlvendeumlsministeumlr Ministria e Siguriseuml seuml Bosnjeuml-Hercegovineumls 5 tetor 2016ii Intervisteuml telefonike e autorit me Marina Iles zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml

Gjinore 22 shtator 2016

SHEumlNImE

• Blank Page
• 1 Hyrje
• 11 Rreth keumltij studimi
• 111 Qeumlllimi13
• 112 Objektivat
• 113 Objekti
• 114 Metodologjia
• 115 Sfidat dhe kufizimet13
• 116 Struktura
• 12 Peumlrkufizime
• 2 Ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et-Problemati katkryesore t13euml politikave
• 21 Pranimi i lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe 13SALW-ve
• 22 Problematikat kryesoreteuml13 politikave
• 221 Gjinia dhe efektet e armeuml ve teuml 13vogla
• 222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat krye13sore
• 223 Dhuna neuml13 familje
• 224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria 13dhe kultura
• 225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml t13yre
• 226 Gjinia dhe proceset 13politike
• 3 Peumlrgjigjja mepolitika - Rishikimi i 13dokumenteve
• 31 Strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe problematikat kryesore teuml politikave gjinore13
• 311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore13
• 312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet g13jinore
• 313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe 13objektiva
• 314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete13
• 315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtoh13en
• 317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte13
• 32 Kuadri ligjor peumlr SALW-et Reumlndeumlsia e lufteumls kundeumlr dhuneumls neuml 13familje
• 321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri13
• 322 Dhuna neuml familje dhe heqja earmeumlve t13euml zjarrit
• 323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW13
• 324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika13
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 33 Kuadri ligjor dhe strategjik peumlr barazineuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe kontrolli i SALW-ve13
• 4 Peumlrmbledhje e gjetjeve 13kryesore
• 411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln 13Juglindore
• 412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore13
• 5 Rekomandime13
• 511 Mbledhja e teuml 13dheumlnave
• 512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitjae njeuml mjedisi teuml 13peumlrshtatsheumlm
• 513 Hulumtimi dhe menaxhimi i 13njohurive
• 514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore13
• 6 Shtojcat13
• 61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml 13shqyrtim
• 62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve13
• 63 Shtojca 3 Referencat13
• 64 Shtojca 4 Pyeteumlsori13
• 65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave 13dhe kutive

Paratheumlnie 7

Shkalla e larteuml dhe peumlrhapja e pakontrolluar e armeumlve teuml vogla e teuml lehta (SALW) eumlshteuml pranuar gjereumlsisht si keumlrceumlnim serioz peumlr sigurineuml e qytetareumlve si nxiteumls i krimit dhe i paqeumlndrueshmeumlriseuml si dhe si ndikues negativ i zhvillimit social dhe ekonomik Kjo vlen veccedilaneumlrisht peumlr Evropeumln Juglindore (EJL)

Prej vitit 2002 PNUD neumlpeumlrmjet SEESAC-ut ka mbeumlshtetur peumlrpjekjet peumlr tiu peumlrgjigjur keumltij keumlrceumlnimi peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe atyre teuml politikave dhe peumlrmes ngritjes dhe veumlnies neuml funksionim teuml mekanizmave institucionaleuml Puna joneuml peumlr mbeumlshtetjen e politikave eumlshteuml sofistikuar gjithnjeuml e meuml shumeuml neuml harmoni me nevojat e aktoreumlve neuml rajon

Ndeumlrkoheuml qeuml eumlshteuml arritur progres dometheumlneumls integrimi i perspektiveumls gjinore ka mbetur pas dhe ende nuk eumlshteuml kthyer neuml pjeseuml integrale teuml strategjive teuml veumlna neuml zbatim peumlr trajtimin e shkaqeve dhe pasojave teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Pavareumlsisht angazhimeve teuml shumta neuml nivel global dhe kombeumltar kjo sfideuml eumlshteuml trajtuar veteumlm pjeseumlrisht me peumlrpjekjet e vazhdueshme peumlr kontrollin e SALW-ve Nga pikeumlpamja gjinore eumlshteuml ende e veumlshtireuml teuml imagjinohet njeuml ccedileumlshtje meuml dometheumlneumlse peumlr ccedileumlshtjet gjinore sesa peumlrdorimi dhe keqpeumlrdorimi i SALW-ve

Neuml EJL ashtu sikurse kudo burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml mbajteumlsve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml atyre qeuml i peumlrdorin dhe shpesh i keqpeumlrdorin ato Burrat peumlrbeumljneuml edhe shumiceumln e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri Neuml rastin kur janeuml viktima vraseumlsit e tyre janeuml meuml seuml shumti meshkuj teuml tjereuml Por armeumlt e vogla dhe teuml lehta kaneuml gjithashtu efekte negative peumlr sigurineuml dhe mireumlqenien e grave Grateuml rralleuml zoteumlrojneuml armeuml veumlshtireuml

se i peumlrdorin ato dhe ndryshe nga burrat ato janeuml shumeuml hereuml meuml tepeumlr viktima sesa autore Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht e qarteuml neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Shumica e dhuneumls me armeuml kundeumlr grave kryet nga partnereuml aktualeuml ose teuml meumlparsheumlm dhe prania e njeuml arme zjarri rrit neuml meumlnyreuml dramatike mundeumlsineuml e njeuml pasoje fatale Rrjedhimisht ka meuml shumeuml mundeumlsi qeuml grateuml ta shohin pranineuml e njeuml arme zjarri si keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e tyre dhe teuml familjeve teuml tyre

Eumlshteuml e habitshme sesi politikat qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve qeumlndrojneuml ende neuml heshtje peumlr sa i peumlrket keumltyre lidhjeve dhe nuk arrijneuml teuml pranojneuml se disa ccedileumlshtje sigurie i prekin grateuml dhe burrat neuml meumlnyra teuml ndryshme Ky raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL duke i beumlreuml keumlto peumlrpjekje meuml pak efikase peumlr sa i peumlrket ofrimit teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt pavareumlsisht neumlse janeuml gra burra vajza apo djem - duke penguar arritjen e Objektivave teuml Zhvillimit teuml Qeumlndruesheumlm nr 5 (Arritja e baraziseuml gjinore dhe fuqizimi i teuml gjitha grave dhe vajzave) dhe 16 (Nxitja e shoqeumlrive paqeumlsore ofrimi i mundeumlsiseuml peumlr drejteumlsi peumlr teuml gjitheuml dhe ngritja e institucioneve teuml efektshme llogaridheumlneumlse dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse neuml teuml gjitha nivelet)

Uneuml sinqerisht shpresoj se gjetjet e paraqitura neuml keumlteuml raport do teuml nxisin debat teuml meumltejsheumlm Politikat neuml keumlteuml fusheuml nuk duhet teuml shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore neumlse shoqeumlriteuml duan tu peumlrgjigjen me efektivitet ccedileumlshtjeve teuml ndeumlrlikuara teuml siguriseuml me teuml cilat peumlrballen Prandaj shpresoj qeuml ky raport dhe paketa qeuml e shoqeumlron ateuml teuml sjelleuml njeuml ndryshim neuml qasje dhe teuml ccedilojeuml neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve

PARATHEumlNIE

Cihan SultanoğluNdihmeumls Administratore dhe Drejtore e Zyreumls Rajonale peumlr Evropeumln dhe Bashkeumlsineuml e Shteteve teuml Pavarura teuml Programit teuml Kombeve teuml Bashkuara peumlr Zhvillim

Hyrje 9

11 RReth keumltij studimi

111 Qeumlllimi

Qeumlllimi i keumltij studimi eumlshteuml qeuml teuml kontribuojeuml neuml rritjen e reagimit gjinor teuml politikave qeuml rregullojneuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore (EJL)

Studimi keumlrkon teuml rriseuml ndeumlrgjegjeumlsimin rreth lidhjeve qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe armeumlve teuml vogla neuml EJL Ai eumlshteuml menduar kryesisht peumlr aktoreumlt kryesoreuml dhe publikun e gjereuml ekspert dhe identifikon tendencat kryesore dhe boshlleumlqet neuml reagimin e politikave Duke u mbeumlshtetur neuml keumlto gjetje studimi propozon njeuml instrument praktik qeuml synon teuml mbeumlshteseuml zhvillimin e informuar dhe teuml bazuar neuml prova teuml politikave me ndjeshmeumlri gjinore e peumlr rrjedhojeuml teuml kontribuojeuml neuml zhvillimin e kapaciteteve teuml hartuesve teuml politikave peumlr SALW-et neuml rajonin e EJL si dhe neuml efektivitetin e peumlrgjithsheumlm teuml politikave peumlr SALW-et

Peumlrtej keumlsaj gjetjet e keumltij studimi duhet teuml sheumlrbejneuml si bazeuml peumlr nisjen e njeuml dialogu ndeumlrmjet politikeumlbeumlreumlsve mbi rolin e normave sociale dhe praktikave dominuese gjinore dhe mbi rreziqet specifike me teuml cilat peumlrballen grateuml burrat djemteuml dhe vajzat peumlr sa i peumlrket SALW-ve

112 Objektivat

Objektivat e studimit janeuml

1 Harteumlzimi i problematikave gjinore teuml lidhura me SALW-et neuml peumlrgjitheumlsi me fokus teuml veccedilanteuml Evropeumln Juglindore (Kapitulli 2)

2 Vlereumlsimi neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL (kuadrot ligjoreuml dhe strategjike) si dhe vlereumlsimi neumlse ccedileumlshtjet e SALW-ve trajtohen neuml politikat peumlr barazineuml gjinore dhe neuml politikat kundeumlr dhuneumls me bazeuml gjinore (Kapitulli 3)

SEESAC eumlshteuml nismeumltar i zhvillimit teuml keumltij studimi mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et si pjeseuml e qasjes seuml tij teumlreumlsore dhe teuml integruar ndaj kontrollit teuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta dhe neuml reformeumln neuml sektorin e siguriseuml me qeumlllimin afatgjateuml peumlr teuml rritur ndeumlrgjegjeumlsimin peumlr ccedileumlshtjet gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e armeumlve neuml EJL Raporti dhe instrumenti qeuml e shoqeumlron ateuml janeuml zhvilluar brenda kuadrit teuml Vendimit teuml Keumlshillit teuml BE-seuml 2013730CFSP Ato janeuml produkti i teuml kuptuarit teuml faktit se peumlrpjekjet praktike qeuml peumlrpiqen teuml ofrojneuml peumlrfitime peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt qofshin keumlta gra burra vajza ose djem beumlhen teuml pavlefshme neumlse perspektiva e baraziseuml gjinore nuk merret parasysh ploteumlsisht

Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL Keumlto politika meuml seuml shumti i shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore dhe peumlr rrjedhojeuml shumica e masave peumlr kontrollin e SALW-ve nuk marrin parasysh nevojat e ndryshme teuml siguriseuml dhe shqeteumlsimet e grave burrave vajzave dhe djemve Kjo pengon suksesin e masave teuml ndeumlrmarra peumlr teuml garantuar sigurineuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

Raporti hedh driteuml mbi lidhjet shumeumlplaneumlshe qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve duke theksuar meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat ccedileumlshtjet gjinore formeumlsojneuml rreziqet sjelljet dhe praktikat qeuml lidhen me armeumlt e vogla dhe teuml lehta dhe duke neumlnvizuar nevojeumln peumlr integrimin e perspektiveumls gjinoreuml neuml kuadrot ligjoreuml dhe ato teuml politikave peumlr SALW-et Instrumenti shoqeumlrues peumlrpiqet teuml peumlrkthejeuml rekomandimet e peumlrgatitura mbi bazeumln e provave neuml masa praktike dhe specifike peumlr kontekstin gjinor Kjo duhet teuml ndihmojeuml ndjesheumlm politikeumlbeumlreumlsit teuml garantojneuml qeuml teuml gjitha ndeumlrhyrjet e lidhura me SALW-et teuml integrojneuml ccedileumlshtjet gjinore

1 HyRJE

Hyrje10

3 Identifikimi i praktikave meuml teuml mira teuml politikeumlbeumlrjes teuml cilat peumlrfshijneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve si harteumlzimi i faktoreumlve qeuml kontribuojneuml neuml keumlto iniciativa (Kapitujt 3 dhe 4)

4 Ofrimi i rekomandimeve teuml bazuara neuml prova dhe i njeuml instrumenti praktik peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et (Kapitulli 5)

Theumlneuml kjo studimi nuk synon teuml analizojeuml zbatimin aktual teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL apo qeuml teuml vlereumlsojeuml ndikimin ose efektet qeuml mund tu atribuohen keumltyre politikave peumlr ndeumlrhyrjet neuml rajon Kur i referohet zbatimit kjo beumlhet kryesisht me synimin peumlr teuml harteumlzuar disa sfida konceptuale teuml lidhura me politikat

113 Objekti

Qeumlllimi analitik - Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport peumlrbeumlhet nga dy pjeseuml

a) Analiza e teuml dheumlnave statistikore teuml disponueshme mbi lidhjet e ndryshme ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve dhe

b) Rishikimi i ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit i strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve i ligjeve strategjive dhe i planeve teuml veprimit peumlr barazineuml gjinore i ligjeve strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave si dhe kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe asaj me bazeuml gjinore

shtrirjagjeografike peumlrcaktohet nga zona e veprimeve teuml SEESAC peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta neuml periudheumln 2013-2016 dhe peumlrfshin Shqipeumlrineuml Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln Moldavineuml Malin e Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml Neuml kapitullin e dyteuml peumlrmenden gjithashtu edhe vende jashteuml rajonit teuml EJL por kjo eumlshteuml beumlreuml kryesisht me qeumlllimin peumlr teuml zbuluar tendenca meuml teuml gjera dhe peumlr teuml beumlreuml teuml mundur krahasimet

114 metOdOlOgjia

Eumlshteuml peumlrdorur njeuml gameuml e gjereuml metodash ndeumlrkoheuml qeuml janeuml zgjedhur mjetet meuml teuml peumlrshtatshme peumlr komponenteumlt e ndrysheumlm teuml studimit Metodat peumlrfshijneuml

bull rishikimiiliteratureumls Njeuml rishikim i gjereuml i literatureumls aktuale dhe relevante dhe i raporteve ndeumlrkombeumltare rajonale dhe specifike peumlr kontekstin si dhe i keumlrkimeve mbi ccedileumlshtjet qeuml lidhen me gjinineuml dhe SALW-et (Shtojca 3)

bull rishikimiidokumentacionit Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit dhe strategjiteuml e planet e veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL u rishikuan peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr SALW-et Gjithashtu eumlshteuml kryer edhe rishikimi i legjislacionit dhe strategjive peumlr barazineuml gjinore dhe i dokumenteve teuml politikave qeuml trajtojneuml dhuneumln me bazeuml gjinore peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml trajtuar ccedileumlshtjet e SALW-ve (Shtojca 2)

bull Intervista gjysmeuml teuml strukturuara me aneumltareuml teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlrfaqeumlsuesit e institucioneve shteteumlrore dhe peumlrfaqeumlsuesit e organizatave teuml grave qeuml punojneuml neuml fusheumln e mbrojtjes seuml grave nga dhuna neuml familje dhe nga dhuna me baza gjinore (Shtojca 1)aneumltareumlt e komisioneve

bull Njeuml pyeteumlsor i hartuar neuml konsultim me peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve peumlrfituese teuml SALW-ve peumlr teuml zbuluar dhe dokumentuar modelet dhe tendencat gjinore qeuml lidhen me ccedileumlshtjet e SALW-ve Pyeteumlsori eumlshteuml peumlrpjekur teuml mbledheuml teuml dheumlna rajonale teuml krahasueshme peumlr aspektet meuml teuml reumlndeumlsishme gjinore teuml SALW-ve teuml tilla si teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml peumlr autoreumlt dhe viktimat e incidenteve me armeuml zjarri zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit viktimat e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri personat qeuml i doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave teuml mbledhjes peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave mes aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe kufizimet neuml procedurat e licencimit peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje U beumlneuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml veccediluar karakteristikat e mosheumls seuml viktimave dhe autoreumlve teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlr teuml pasur njeuml ide meuml teuml qarteuml se si ndeumlrthuret gjinia me mosheumln (Shtojca 4)

115 Sfidat dhe kufizimet

Sfida kryesore metodologjike buron nga mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml rajonin e EJL dhe nga mungesa e njeuml qasjeje teuml unifikuar peumlr mbledhjen e teuml dheumlnave Praktika e mbledhjes seuml teuml dheumlnave eumlshteuml peumlrgjitheumlsisht e pazhvilluar por ajo gjithashtu luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin ashtu sikurse disponueshmeumlria dhe cileumlsia e teuml dheumlnave Peumlr rrjedhojeuml kjo krijon veumlshtireumlsi neuml zbulimin dhe dokumentimin e modeleve dhe tendencave gjinore neuml rajon Peumlr disa probleme akute si psh vrasja e grave dhe dhuna neuml familje ka disa teuml dheumlna teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shpesh mungojneuml teuml dheumlnat meuml elementare peumlr struktureumln gjinore teuml autoreumlve dhe viktimave teuml dhuneumls seuml kryer me armeuml Neuml disa raste legjislacioni peumlr mbrojtjen e teuml dheumlnave personale e peumlrcakton gjinineuml si informacion veccedilaneumlrisht sensitiv dhe peumlr

Referencat peumlr Kosoveumln kuptohen neuml kontekstin e Rezoluteumls seuml Keumlshillit teuml Sigurimit 1244 (1999)

Hyrje 11

shkak teuml kufizimeve ligjore nuk disponohen informacione teuml tilla si numri i grave dhe burrave qeuml keumlrkojneuml teuml pajisen me leje peumlr teuml mbajtur armeuml

Peumlr teuml kapeumlrcyer pjeseumlrisht pengesat qeuml lidhen me statistikat e pamjaftueshme neuml dispozicion teuml ndara sipas gjiniseuml pyeteumlsori i peumlrmendur meuml sipeumlr u konceptua si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml lidhur mbledhjen e teuml dheumlnave me problematikat kryesore teuml politikave teuml peumlrmendura neuml seksionin meuml poshteuml Ai ofron gjithashtu njeuml tablo meuml teuml qarteuml teuml kufizimeve dhe hendeqeve neuml praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave dhe nxjerr neuml pah veumlshtireumlsiteuml qeuml mund teuml hasen neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml zhvilluar politikeumlbeumlrjen mbi bazeumln e provave Pavareumlsisht peumlrgjigjeve teuml mira nga komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve1 duhet teuml merret neuml konsiderateuml fakti se peumlr shumeuml prej tyre kjo ishte hera e pareuml qeuml teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml mblidheshin neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe gjateuml keumltij procesi u haseumln shumeuml sfida nga bazat e teuml dheumlnave josensitive ndaj gjiniseuml qeuml veumlshtireumlsonin mbledhjen e teuml dheumlnave deri te nevoja peumlr ti nxjerreuml teuml dheumlnat manualisht ccedilka peumlrbeumlnte ngarkeseuml shumeuml teuml madhe pune

Peumlrveccedil pyeteumlsorit u peumlrdoreumln njeuml seumlreuml burimesh teuml tjera teuml tilla si raportet dhe bazat e teuml dheumlnave teuml SEESAC-ut UNO-DC-seuml OBSH-seuml Small Arms Survey (SAS - Vrojtimi peumlr armeumlt e vogla) Deklarateumls e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvillimin (DGJ) teuml Rrjetit teuml Grave kundeumlr Dhuneumls etj Peumlr ana-lizimin e ligjeve lidhur me SALW-et dhe me armeumlt e zjarrit neuml EJL u peumlrdor korpusi i SEESAC-ut me legjislacionin rajonal peumlr armeumlt Ky korpus sheumlrben si njeuml udheumlzues peumlr legjislacionin e SALW-ve neuml rajon dhe eumlshteuml i disponuesheumlm neuml gjuheumlt shqip BCMS2 anglisht dhe rumanisht

Sidoqofteuml peumlr shkak teuml disponueshmeumlriseuml seuml kufizuar teuml teuml dheumlnave ky studim nuk peumlrpiqet teuml ofrojeuml njeuml pamje gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr ccedildo shtet dhe territor neuml EJL dhe ky as nuk eumlshteuml qeumlllimi i tij Peumlrkundrazi ai peumlrpiqet teuml niseuml diskutime teuml meumltejshme mbi nevojeumln peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe avancuar praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave si peumlr sa i peumlrket qeumlllimit ashtu edhe disponueshmeumlriseuml seuml teuml dheumlnave

Peumlr njeuml panorameuml meuml teuml ploteuml teuml situatave specifike sipas kontekstit do teuml duhet teuml ndeumlrmerren keumlrkime dhe analiza teuml tjera veccedilaneumlrisht kur beumlhet fjaleuml peumlr bashkeumlveprimin e ndeumlrlikuar teuml regjimeve gjinore dominuese ngjarjeve teuml fundit historike situateumls social-ekonomike dhe politike dhe praktikave aktuale peumlr SALW-et Prandaj raporti rithekson njeuml emergjenceuml teuml sinjalizuar qeuml meuml pareuml neuml keumlrkimin akademik dhe neuml ateuml teuml politikave (Cukier 2009 Schroeder Farr dhe

Schnabel 2005 Alvazzi del Frate 2011 Carapic 2014) sipas seuml cileumls nevojitet njeuml keumlrkim meuml i fokusuar te gjinia peumlr teuml hartuar politika efektive peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml (Doumlnges 2014 f 4)

116 Struktura

Ky raport eumlshteuml i strukturuar neuml kateumlr kapituj Kapitulli i pareuml ofron informacion bazeuml rreth studimit qeumlllimi objektivat audienca dhe objektivi i peumlrmbajtjes seuml tij Peumlrmenden shkurtimisht instrumentet metodologjike kyccedile teuml peumlrdorura dhe sinjalizohen sfidat e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Kapitulli i dyteuml peumlrqendrohet te problematikat kryesore teuml politikave peumlr sa i peumlrket gjiniseuml dhe SALW-ve Ky seksion rishikon njeuml numeumlr teuml madh hulumtimesh ekzistuese mbi aspektet gjinore teuml dhuneumls nga armeumlt e vogla e teuml lehta neuml EJL Seksioni i treteuml peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml analizeumls gjinore teuml kuadrit ligjor dhe strategjik peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL Janeuml marreuml neuml konsiderateuml edhe praktikat e mira teuml zhvilluara neuml vende dhe territore teuml tjera Si peumlrfundim seksioni i fundit peumlrmban rekomandime qeuml bazohen neuml gjetjet kryesore teuml raportit

12 PeumlRkufizime

Gjinia regjimet gjinore rolet gjinore

Neuml keumlteuml raport gjinia kuptohet si njeuml parim thelbeumlsor i cili strukturon rreumlnjeumlsisht jeteumlt e grave dhe burrave Ajo peumlrfshin njeuml paketeuml praktikash qeuml formojneuml njeuml model dominues shpeshhereuml referuar si regjim gjinor ldquoi cili i pozicionon grateuml dhe burrat neuml marreumldheumlnie teuml tilla qeuml karakteristikat e tyre teuml grupit por edhe jeteumlt individuale teuml kuptohen peumlrmes keumltij modeli (Blagojević 2013 f 33) Regjimet gjinore janeuml marreumldheumlnie relativisht teuml strukturuara ndeumlrmjet grave dhe burrave qeuml marrin formeuml neuml rolet dhe identitetet gjinore dhe janeuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social kulturor dhe historik (po aty f 33-37)

Gjinia i referohet roleve sociale - rolet gjinore - dhe sjelljeve teuml cilat neuml njeuml shoqeumlri shihen si teuml peumlrshtatshme peumlr grateuml burrat vajzat dhe djemteuml dhe me pritshmeumlrineuml qeuml teuml gjitheuml ata do teuml respektojneuml normat e lidhura me gjinineuml Prandaj gjinia ka teuml beumljeuml me diferencat sociale ndeumlrmjet grave dhe burrave (dhe jo me ndryshimet biologjike referuar neuml vijim si seksi) Duke qeneuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social ato janeuml teuml ndryshueshme

1 Sheumlnim Neuml momentin e finalizimit teuml keumltij raporti teuml dheumlnat ishin doreumlzuar nga Ministria e Puneumlve teuml Brendshme e Shqipeumlriseuml dhe nga komisionet e SALW-ve teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls Malit teuml Zi dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml Teuml dheumlnave peumlrkateumlse neuml vijim referohen si baza e teuml dheumlnave e SEESAC SEESAC nuk mban peumlrgjegjeumlsi peumlr sakteumlsineuml e informacionit

2 Shkurtimi BCMS i referohet gjuheumls boshnjake kroate malazeze dhe serbe

Hyrje12

me kalimin e koheumls Gjinia nuk i referohet veteumlm grave por i referohet grave dhe burrave vajzave dhe djemve dhe marreumldheumlnies ndeumlrmjet tyre Gjinia peumlrcakton ateuml ccedilfareuml pritet ccedilfareuml lejohet dhe vlereumlsohet peumlr grateuml dhe burrat neuml njeuml kontekst teuml caktuar Ajo peumlrcakton gjithashtu veprimtariteuml qeuml ndeumlrmerren ndeumlrmjet grave dhe burrave qasjen neuml burime dhe kontrollin mbi to si dhe mundeumlsiteuml neuml vendimmarrje (OSAGI 2001) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi eumlshteuml te roli qeuml luan gjinia neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave qeuml lidhen me SALW-et si dhe te rreziqet specifike gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve

Termat integrim gjinor dhe integrim i perspektiveumls gjinore peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tjetrit neuml keumlteuml raport dhe neumlnkuptojneuml procesin e vlereumlsimit teuml pasojave peumlr grateuml dhe burrat nga ccedildo veprim i planifikuar duke peumlrfshireuml legjislacionin politikat ose programet neuml teuml gjitha fushat dhe neuml teuml gjitha nivelet Eumlshteuml njeuml strategji peumlr ti kthyer shqeteumlsimet dhe peumlrvojat e grave dhe teuml burrave neuml njeuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve neuml teuml gjitha sferat politike ekonomike dhe shoqeumlrore neuml meumlnyreuml qeuml grateuml dhe burrat teuml peumlrfitojneuml neuml meumlnyreuml teuml barabarteuml dhe teuml mos keteuml pabarazi Qeumlllimi peumlrfundimtar eumlshteuml teuml arrihet barazia gjinore (ECOSOC 1997 f 2)

dhunakundeumlrgravedhedhunaneumlfamilje

Neuml keumlteuml raport dhuna kundeumlr grave dhe dhuna neuml familje peumlrdoren neuml peumlrputhje me Konventeumln e Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje (neuml vijim referuar si Konventa e Stambollit) Dhuneuml kundeumlr grave neumlnkupton shkeljen e teuml drejtave teuml njeriut dhe njeuml formeuml diskriminimi kundeumlr grave dhe peumlrfshin teuml gjitha aktet e dhuneumls me bazeuml gjinore qeuml rezultojneuml ose mund teuml rezultojneuml neuml leumlndim fizik seksual psikologjik ose ekonomik apo neuml vuajtje peumlr grateuml duke peumlrfshireuml keumlrceumlnimin e kryerjes seuml keumltyre akteve detyrimin ose heqjen arbitrare teuml liriseuml qofteuml neuml publik ose neuml jeteumln privatedhuneumlneumlfamilje janeuml teuml gjitha aktet e dhuneumls fizike seksuale psikologjike ose ekonomike qeuml ndodhin brenda familjes ose njeumlsiseuml familjare ose ndeumlrmjet bashkeumlshorteumlve ose partnereumlve teuml meumlparsheumlm apo teuml tanisheumlm pavareumlsisht neumlse autori ka jetuar ose jo neuml teuml njeumljteumln baneseuml me viktimeumln (2011 f 3)

vrasjaegraveneumlnkupton neuml peumlrgjitheumlsi vrasjen me paramendim teuml grave peumlr shkak se janeuml gra por peumlrkufizime meuml teuml gjera peumlrfshijneuml ccedildo lloj vrasjeje teuml grave ose vajzave (OBSH) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi peumlrqendrohet te vrasja e grave neuml kuptimin meuml teuml ngushteuml teuml vrasjes nga partneri intim si psh vrasja e njeuml gruaje nga partneri i tanisheumlm ose i meumlparsheumlm vrasjaegrave peumlrdoret peumlr tju referuar teuml gjitha rasteve teuml vrasjeve ku femrat janeuml viktima teuml keumltyre akteve (Peumlr meuml tepeumlr diskutim neuml lidhje me operacionalizimin dhe peumlrdorimin e keumltyre termave shih Alvazzi del Frate 2011 f 116 OBSH 2012Racovita 2015 f 89)

Armeuml teuml vogla e teuml lehta (SALW)3 neuml vijim neumlnkuptohen neuml peumlrputhje me Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla (UN CASA 2016 f 13 19) Armeuml teuml vogla janeuml teuml gjitha armeumlt vdekjeprureumlse teuml projektuara peumlr peumlrdorim individual e qeuml mund teuml transportohen nga njeriu teuml cilat nxjerrin ose leumlshojneuml janeuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohen lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlseacute (po aty f 13)

Peumlrqeumlllimeteumlkeumltijraportitermatarmeumlzjarridhe armeuml teuml vogla peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tje-trit

Armeuml e lehteuml4 eumlshteuml ccedildo armeuml vdekjeprureumlse e projektuar peumlr peumlrdorim nga dy ose tre persona qeuml veprojneuml si njeuml grup (edhe pse disa prej tyre mund teuml mbahen dhe peumlrdoren nga njeuml person i veteumlm) e cila nxjerr ose leumlshon eumlshteuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohet lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlse (po aty f 19)

komisionisALW-ve(neuml vareumlsi teuml rajonit dhe teuml procesit mund teuml quhet edhe Pikeuml Kombeumltare Kontakti KomitetKeumlshillAgjenci Kombeumltare peumlr Koordinimin e SALW-ve) eumlshteuml njeuml organ kombeumltar ndeumlrinstitucional peumlrgjegjeumls peumlr hartimin koordinimin zbatimin e politikave dhe peumlr monitorimin e peumlrpjekjeve peumlr trajtimin e teuml gjitha ccedileumlshtjeve qeuml lidhen me SALW-et brenda njeuml territori kombeumltar (PNUD 2008a f 2)

3 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash revolvereumlt dhe pistoletat me veteumlmbushje pushkeumlt dhe pushkeumlt karabineuml automatikeumlt pushkeumlt automatike dhe mi-tralozat e lehteuml si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e vogla antike dhe imitimet e tyre 4 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash mitraloza teuml reumlndeuml granatahedheumls dore neumln tyteuml ose teuml montuar armeumlt portative kundeumlrajrore armeumlt portative

kundeumlrtank pushkeumlt pa zmbrapsje raketahedheumlset kundeumlrtank teuml doreumls dhe sistemet e raketave predhahedheumlset kundeumlrajrore teuml doreumls dhe mortajat e kalibrit meuml teuml vogeumll se 100 milimetra si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e lehta antike dhe imitimet e tyre

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 13

21 PRanimi i lidhjeve ndeumlRmjet gjiniseuml dhe SALW-ve

Veumlllimi gjithnjeuml e neuml rritje i literatureumls dhe i teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml ka kontribuuar ndjesheumlm neuml rritjen e pranimit teuml lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve Siccedil shihet shkalla e madhe e mospeumlrputhjes seuml statistikave tregon se dallimet gjinore neuml mjediset social-kulturore nevojiten peumlr teuml shpjeguar dallimet gjinore neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2013 f 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave eumlshteuml argumentuar se ndikimi i diferencuar qeuml SALW ka te grateuml dhe burrat keumlrkon integrim teuml qeumlndruesheumlm teuml problematikave gjinore neuml legjislacionet dhe kuadrot e politikave peumlr SALW-et (SEESAC 2007a) kjo nevojitet peumlr eksplorimin e dallimeve gjinore neuml meumlnyreuml qeuml teuml zhvillohen strategji teuml peumlrshtatshme kundeumlr keqpeumlrdorimit dhe peumlrhapjes seuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta (Cukier 2009 f 19)

Peumlr teuml rritur kuptimin ose peumlr teuml informuar procesin e politikeumlbeumlrjes janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml vazhdueshme nga shumeuml aktoreuml teuml ndrysheumlm teuml tilleuml si akademikeumlt keumlrkuesit specialisteumlt e teuml drejtave gjinore OJQ-teuml e grave dhe organizatat ndeumlrkombeumltare peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat praktikat gjinore dhe SALW-et ndeumlrthuren me njeumlra-tjetreumln Neuml keumlteuml drejtim keumlrkuesit kaneuml eksploruar ndeumlrveprimin e ndeumlrlikuar ndeumlrmjet gjiniseuml dhe peumlrhapjes rregullimit dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla (Farr dhe Gebre-Wold 2002 Cukier Kooistra dhe Anto 2002 Cukier dhe Cairns 2009) Gjithashtu janeuml beumlreuml shumeuml peumlrpjekje peumlr teuml shpjeguar efektet neuml shumeuml rrafshe teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve me njeuml fokus teuml veccedilanteuml te dhuna ndaj grave e ushtruar neuml kushte konflikti ose jo e veccedilaneumlrisht te lidhjet ndeumlrmjet praniseuml seuml armeumlve dhe dhuneumls neuml familje (AI IANSA OI 2005 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013 Dziewanski LeBrun dhe Racovita 2014) Kaneuml nisur keumlrkime peumlr teuml peumlrcaktuar faktoreumlt qeuml i japin formeuml sjelljes dhe praktikave teuml burrave neuml lidhje me SALW-et ndeumlrkoheuml qeuml veumlmendje e veccedilanteuml i eumlshteuml kushtuar teuml rinjve meshkuj peumlr shkak teuml peumlrfaqeumlsimit teuml larteuml teuml tyre neuml pozicionin e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml dhuneumls me armeuml Duke vepruar keumlshtu janeuml ekzaminuar rreziqet specifike dhe kushteumlzimet shoqeumlrore kulturore dhe ideologjike teuml keumltyre ccedileumlshtjeve (Bevan dhe Florquin 2006 Page 2009 Mankowski 2013) Gjithashtu janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr

analizimin kritik teuml aspekteve gjinore teuml rezolutave traktateve dhe angazhimeve shumeumlpaleumlshe peumlr armeumlt konvencionale dhe peumlr teuml drejtat dhe pjeseumlmarrjen e grave (Farr 2002 Bastick dhe Valasek 2014 Acheson 2015) ose peumlr teuml eksploruar reagimin gjinor teuml legjislacionit peumlr dhuneumln neuml familje neuml njeuml kontekst gjeografik teuml veccedilanteuml (Krkeljić 2007 Dokmanović 2007) Neuml EJL janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml kapeumlrcyer teuml pakteumln pjeseumlrisht mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet ngritjes seuml njeuml baze teuml dheumlnash dhe neumlpeumlrmjet njeuml analize peumlr ndeumlrgjegjeumlsimin gjinor teuml mediave qeuml raportojneuml peumlr dhuneumln e lidhur me armeumlt e zjarrit (SEESAC 2015 SEESAC 2016 SEESAC 2016a) Peumlr sa i peumlrket rezultateve teuml politikave raportet e fundit mundeumlsojneuml ndjekjen e praktikave teuml reja neuml lidhje me rezultatet e programeve teuml veccedilanta neuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj (Abt dhe Winship 2016)

Keumlto fakte kaneuml teumlrhequr njeuml rritje teuml veumlmendjes kritike si neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr keumlrkime teuml tjera peumlr teuml lehteumlsuar meuml tej kuptimin e keumlsaj teme ashtu edhe neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr teuml artikuluar keumlrkeseumln peumlr peumlrpjekje praktike peumlr parandalimin ose ndreqjen e pasojave shkateumlrrimtare qeuml dhuna me armeuml mbi shoqeumlrineuml grateuml burrat djemteuml dhe vajzat Sidoqofteuml pavareumlsisht praktikave teuml reja dhe zhvillimeve meuml teuml fundit inovative teuml tilla si miratimi i Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili u keumlrkon vendeve teuml marrin neuml konsiderateuml rreziqet e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml teuml gjitha njohuriteuml e krijuara nuk kaneuml pasur ende njeuml ndikim teuml mjaftuesheumlm te politikat

Megjithateuml keumlto zhvillime kaneuml shkaktuar njeuml veumlmendje teuml re peumlr keumlteuml ccedileumlshtje dhe kaneuml nxjerreuml neuml pah keumlndveumlshtrime teuml shumta peumlr aspektet e ndryshme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml cilat peumlr pasojeuml keumlrkojneuml qeuml problematikat gjinore teuml merren neuml konsiderateuml me kujdesin e duhur neuml momentin e projektimit teuml zgjidhjeve teuml ndryshme Keumlto aspekte teuml ndryshme mund teuml grupohen neuml peseuml problematika kryesore ku aspektet gjinore luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe kuptimin e praktikave teuml SALW-ve (Cukier 2009)

1 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 2 Dhuna neuml familje (dhe rregullimi i mbajtjes seuml

armeumlve nga civileumlt) 3 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeumlt e vogla 4 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe

rregullimit teuml tyre 5 Gjinia dhe proceset politike

2 CcedilEumlSHTJET GJINORE dhe SALW-et - PRObLEmATIkAT kRyESORE TEuml POLITIkAvE

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve14

Neuml vijim teuml keumltij klasifikimi seksioni tjeteumlr peumlrshkruan shkurtimisht keumlto peseuml aspekte dhe teuml dheumlnat peumlrkateumlse kur disponohen paraqiten neuml meumlnyreuml teuml tilleuml qeuml teuml peumlrcaktohet njeuml lidhje meuml e afeumlrt dhe teuml skicohet konteksti dhe sfidat qeuml paraqesin politikat neuml EJL

22 PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave

221 gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vOgla

Teuml dheumlnat qeuml disponohen peumlr vrasjet neuml teuml gjitheuml boteumln tregojneuml njeuml polarizim teuml mprehteuml peumlr sa i peumlrket

modeleve gjinore teuml vrasjeve dhe diferencimit teuml problematikave teuml siguriseuml peumlr grateuml dhe burrat (UNODC 2013 Racovita 2015) Burrat mbizoteumlrojneuml si neuml rastin e autoreumlve ashtu edhe neuml rastin e viktimave por ata peumlrbeumljneuml njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml personave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim (95) sesa si viktima (79) Shkalla e vrasjeve teuml burrave (97 peumlr 100 000) eumlshteuml rreth 15 hereuml meuml e larteuml se mesatarja globale (62 peumlr 100 000) dhe 36 hereuml meuml e larteuml se shkalla e vrasjeve teuml grave (27 peumlr 100 000) (po aty 2013 f 13 21)

Burimi Studimi Global i UNODC-seuml peumlr Vrasjet 2013

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 15

Nga ana tjeteumlr grateuml kaneuml meuml shumeuml gjasa teuml jeneuml viktima teuml vrasjeve (21) sesa teuml deumlnuara peumlr vrasje (5) (po aty 2013 f 13) Teuml dheumlnat e paraqitura te Barra globale e dhuneumls me armeuml vlereumlsojneuml se grateuml peumlrbeumlnin 16 (rreth 60 000 e shprehur si numeumlr total) teuml viktimave teuml vrasjeve neuml vitin 2012 (Racovita 2015 f 90)

Edhe pse shkalla e vrasjeve ndryshon neuml meumlnyreuml drastike neuml rajone teuml ndryshme raporti burra-gra mbetet thuajse konstant pavareumlsisht vendit apo territorit Shifrat neuml Evropeuml janeuml shumeuml meuml teuml uleumlta krahasuar me mesataret globale por pjesa qeuml zeumlneuml grateuml neuml Evropeuml eumlshteuml meuml e larteuml si peumlr autoreumlt e deumlnuar ashtu edhe peumlr viktimat e vrasjeve - respektivisht 8 dhe 28 (UNODC 2013 f 13)

Peumlr sa i peumlrket armeumlve teuml zjarrit peumlrllogaritjet peumlr peumlrdorimin e tyre si mjet peumlr teuml kryer vrasje luhaten neuml nivel global nga 40 (po aty 2013 f 15) neuml 48 (OBSH UNODC PNUD 2014) ccedilka i beumln ato teuml jeneuml arma meuml e peumlrdorur neuml kryerjen e vrasjeve (UNODC 2013 f 15) Modelet gjinore teuml vrasjeve teuml kryera peumlrmes armeumlve teuml zjarrit ndjekin nga afeumlr modelet e vrasjeve neuml peumlrgjitheumlsi Burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml viktimave teuml aksidenteve qeuml peumlrfshijneuml armeuml zjarri me peumlrllogaritje qeuml arrijneuml deri neuml 90 neuml nivel global (UNP QDH 2007 f 81) dhe 76 neuml Evropeuml (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 27) Por megjithateuml duke pasur parasysh qeuml grateuml janeuml shumeuml meuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara mes blereumlsve zoteumlruesve ose peumlrdoruesve teuml keumltyre armeumlve ato ndikohen neuml meumlnyreuml joproporcionale nga pasojat e armeumlve teuml vogla (Farr 2006 f 17) ndeumlrkoheuml

qeuml eumlshteuml dokumentuar njeuml korrelacion meuml i forteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml femrave sesa midis disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml burrave (Hemenway dhe Miller 2000) Nga perspektiva e politikave qeuml neuml fillim teuml viteve 90 u vu neuml dukje se kjo mospeumlrputhje peumlrbeumlnte njeuml element teuml forteuml peumlr pozicionimin e keumltij debati neuml kuadrin e teuml drejtave teuml njeriut dhe teuml baraziseuml (Cukier)

Keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te rastet fatale duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren si mjet peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike leumlndim emocional frikeuml peumlrdhunim abuzim seksual detyrim dhe forma teuml tjera dhune (UNP QDH 2007 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) teuml cilat mund teuml keneuml pasoja teuml reumlnda te viktimat por qeuml shpesh nuk raportohen ose nuk beumlhen keumlrkimet e nevojshme Shumeuml shpesh keumlto forma dhune ndodhin kryesisht neuml sfereumln private dmth neuml sfereumln familjar (Shaw 2013) dhe tolerohen ose nuk njihen nga institucionet kompetente

222EfEktEtEdifErEncuarateumlSaLW-ve te grateuml dhe burrat neuml ejl tendencat kryeSOre

Peumlr sa i peumlrket metodave teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer vrasje neuml rajonin EJL5 neuml studim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin Siccedil tregohet neuml figureumln 2 neuml Mal teuml Zi (70) dhe neuml Shqipeumlri (66) armeumlt e zjarrit tejkalojneuml ndjesheumlm teuml gjitha metodat e tjera teuml kombinuara seuml bashku ndeumlrkoheuml qeuml neuml Serbi armeumlt e zjarrit janeuml arma meuml e zgjedhur (42) krahasuar

5 Nuk kishte teuml dheumlna teuml disponueshme peumlr Kosoveumln

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve16

Modelet gjinore teuml viktimave teuml vrasjeve me paramendim neuml EJL peumlrngjajneuml me modelet globale - burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln pavareumlsisht vendit apo territorit Sidoqofteuml pjesa qeuml ata zeumlneuml neuml

numrin total teuml viktimave luhatet ndjesheumlm duke variuar nga rreth 23 (Bosnjeuml-Hercegovineuml Serbi) neuml rreth 910 (Shqipeumlri Kosoveuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml)

me armeumlt e ftohta (29) dhe mjetet e tjera (30) Edhe pse armeumlt e zjarrit janeuml peumlrdorur gjereumlsisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (30) dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml (38) diferencat ndeumlrmjet peumlrdorimit

teuml armeumlve teuml zjarrit dhe mjeteve teuml tjera janeuml meuml pak teuml theksuara sesa neuml Mal teuml Zi Shqipeumlri dhe Serbi Veteumlm neuml Moldavi armeumlt e zjarrit peumlrdoren shumeuml rralleuml (8) krahasuar me mjetet e tjera

Burimi OBSH UNODC PNUD Raporti i statusit global peumlr parandalimin e dhuneumls 2014

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 17

Rrjedhimisht pjesa qeuml grateuml zeumlneuml neuml numrin total teuml viktimave teuml vrasjeve luhatet ndjesheumlm neuml rajon (nga 73 neuml Kosoveuml neuml 341 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

dhe 351 neuml Serbi) ccedilka thekson nevojeumln peumlr keumlrkime shteseuml specifike peumlr kontekstin peumlr keumlteuml lloj shpeumlrndarjeje

Burimi UNODC Studimi Global peumlr Vrasjet 2013 teuml dheumlnat peumlr Kosoveumln Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1viktimat e vRasjeve me PaRamendim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 14 54 13 104 20 104 26 131 18 124

kosova 1 14 1 23 1 28 4 28 2 20

mali i Zi 11 40 7 27 12 33 14 24 8 29

IRJ e maqedoniseuml 5 19 10 23 7 15 11 18 4 28

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve18

Siccedil veumlrehet niveli i vrasjeve me paramendim6 neuml vendet e EJL-seuml ka reumlneuml ndjesheumlm duke filluar nga viti 1995 me peumlrfundimin e konflikteve teuml dhunshme dhe nivelet e vrasjeve janeuml ndjesheumlm meuml teuml uleumlta sesa mesatarja globale por gjithsesi mbi nivelet e Evropeumls Pereumlndimore (Carapic 2014 f 1) Veteumlm Moldavia beumln peumlrjashtim e cila ka njeuml nivel vrasjesh pak meuml teuml larteuml se mesatarja globale por shumeuml teuml larteuml krahasuar me nivelin e vendeve teuml tjera neuml rajon

Kur merren neuml konsiderateuml nivelet e vrasjes seuml grave (peumlr 100 000 banoreuml) figura 4 tregon nivele krahasimisht teuml

uleumlta peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe Serbineuml teuml cilat renditen neuml fund teuml listeumls me njeuml shkalleuml shumeuml teuml uleumlt (lt1) ndeumlrkoheuml qeuml Shqipeumlria shfaq njeuml shkalleuml teuml uleumlt (1-3) Moldavia mbetet vendi i veteumlm neumln veumlzhgim me njeuml shkalleuml mesatare qeuml eumlshteuml afeumlrsisht sa kateumlrfishi i shkalleumls evropiane Sidoqofteuml nga perspektiva e politikave ekziston njeuml tendenceuml e dukshme qeuml neuml vendet dhe territoret me nivele teuml uleumlta teuml vrasjes seuml grave shumica e vrasjeve janeuml ndeumlrpersonale teuml kryera nga njeuml partner intim ccedilka keumlrkon reagimin e duhur institucional dhe veumlnien neuml zbatim teuml strategjive specifike qeuml trajtojneuml keumlteuml problem (Racovita 2015 f 88)

6 Vrasja me paramendim peumlrkufizohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdf

Burimi Barra globale e dhuneumls me armeuml - Teuml gjitheuml vlejneuml 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 19

Teuml dheumlnat e mbledhura nga komisionet e SALW-ve neuml EJL evidentojneuml qarteuml se shumica thuajse absolute e incidenteve me armeuml zjarri7 kryen nga meshkujt - 97 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Kosoveuml 98 neuml Shqipeumlri ndeumlrkoheuml qeuml teuml gjitha incidentet e dokumentuara neuml

Mal teuml Zi ishin kryer nga meshkujt Neuml kontrast me keumlteuml incidentet me armeuml zjarri shumeuml rralleuml kryen nga grateuml (2 neuml Shqipeumlri dhe Bosnjeuml-Hercegovineuml 3 neuml Kosoveuml) peumlr teuml mos theumlneuml kurreuml (asnjeuml rast i raportuar neuml Mal teuml Zi) (figura 5)

7 Neuml kontekstin e keumltij studimi incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml vrasjet vrasjet me dhuneuml tentativat peumlr vrasje veteumlvrasjet tentativat peumlr veteumlvrasje sh-kaktimin e rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlnat neuml publik proneumlsineuml kontrollin ose mbajtjen e paautorizuar teuml armeumlve peumlrdorimin e armeumlve ose teuml mjeteve teuml rrezikshme dhuneumln neuml familje

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln dhe Malin e Zi mbulojneuml periudheumln 2011-2015 ndeumlrsa peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml vitin 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve20

Keumlto tendenca janeuml shumeuml teuml qeumlndrueshme me kalimin e koheumls pavareumlsisht vendit ose territorit siccedil tregohet neuml tabeleumln 1

Peumlr sa i peumlrket diferencimit gjinor teuml viktimave tendencat tregojneuml teuml njeumljtin nivel qeumlndrueshmeumlrie (tabela 2) por ngjashmeumlri edhe me tendencat mbizoteumlruese teuml vendeve teuml tjera siccedil tregohet neuml figureumln 6 Sidoqofteuml ndryshimet brenda peumlr brenda rajonit janeuml teuml dukshme Edhe pse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln

deumlrrmuese teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri grateuml peumlrfaqeumlsohen neuml meumlnyreuml joproporcionale neuml mesin e viktimave krahasuar me pjeseumln qeuml zeumlneuml si autore teuml incidenteve me peumlrqindje veccedilaneumlrisht teuml larta neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1aautoReumlt e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

bosnjeuml-Hercegovina 18 817 7 716 19 730 66 956 11 875

kosova 21 749 21 1127 32 1263 28 1210 27 1078

mali i Zi 0 387 0 473 0 406 0 342 0 404

tabela 2viktimat e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 8 38 5 65 Nuk disponohen teuml dheumlna

bosnjeuml-Hercegovina 8 37 6 32 5 37 12 26 3 13

kosova 1 11 1 17 1 25 2

mali i Zi 1 11 2 10 0 6 0 10 2 16

IRJ e maqedoniseuml 2 15 8 13 3 10 4 12 2 19

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 21

Studimet e kryera neuml Serbi Shqipeumlri dhe Kosoveuml ofrojneuml prova shteseuml peumlr efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat Njeuml analizeuml mediatike e kryer neuml Serbi tregoi se burrat kryenin 97 teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlrbeumlnin 83 teuml viktimave Neuml aneumln tjeteumlr grateuml peumlrbeumlnin veteumlm 3 teuml autoreumlve teuml incidenteve por ato peumlrbeumlnin 17 teuml viktimave teuml keumltyre incidenteve (SEESAC 2015 f 13 17) gjeuml e cila konfirmon se i njeumljti model vlen peumlr teuml gjitheuml rajonin

Analiza hedh gjithashtu driteuml mbi ndryshimet qeuml lidhen me gjinineuml neuml pasojat e incidenteve neuml teuml cileumlt peumlrdoren armeuml zjarri Keumlto ndryshime janeuml veccedilaneumlrisht teuml theksuara neuml rastin e Serbiseuml ku vdekja ishte pasoja meuml e zakonshme peumlr grateuml e llogaritur neuml 44 teuml incidenteve me armeuml

zjarri ku peumlrfshiheshin gra ndeumlrsa neuml rastin e burrave pasoja meuml e zakonshme ishte plagosja me 54 e ndjekur nga vdekja e cila ishte pasojeuml neuml 34 teuml incidenteve ku peumlrfshiheshin meshkujt Neuml Shqipeumlri plagosja eumlshteuml pasoja meuml e shpeshteuml si peumlr grateuml (38) ashtu edhe peumlr burrat (399) peumlr teuml gjitha incidentet e konstatuara ndeumlrkoheuml qeuml vdekja eumlshteuml pasoja e dyteuml meuml e zakonshme e llogaritur neuml 261 peumlr meshkujt dhe 296 peumlr femrat Incidentet neuml teuml cilat viktimat janeuml keumlrceumlnuar me armeuml zjarri janeuml pasoja e treteuml meuml e peumlrhapur 197 e incidenteve peumlr meshkujt dhe 259 peumlr femrat (SEESAC 2016 f 24) Peumlr sa i peumlrket pasojave gjetjet e studimit tregojneuml se viktimat femra kaneuml qeneuml shpesh meuml teuml keumlrceumlnuara se meshkujt neuml 444 teuml rasteve krahasuar me 211 qeuml ka qeneuml niveli i keumlrceumlnimit teuml meshkujve (po aty p 25)

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml periudheumln 2014-2015 peumlr Kosoveumln periudheumln 2013-2015 ndeumlrkoheuml qeuml peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe IRJ teuml Maqedoniseuml mbulojneuml periudheumln 2011-2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve22

Vrasjet me armeuml zjarri janeuml meuml teuml shpeshta mes burrave por peumlrbeumljneuml gjithashtu pothuajse gjysmeumln e vrasjeve teuml grave siccedil tregohet neuml figureumln 7

Neuml kontrast me shkalleumln e uleumlt ose relativisht teuml moderuar teuml vrasjeve teuml grave neuml EJL neuml peumlrgjitheumlsi neuml disa pjeseuml teuml rajonit ekziston njeuml peumlrqindje mesatare e larteuml e vrasjeve teuml femrave me armeuml zjarri Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml Sekretariatit teuml Deklarateumls seuml Gjeneveumls nga 48 vendet peumlr teuml cileumlt disponoheshin teuml dheumlna teuml besueshme peumlr periudheumln 2007-2012 neuml Evropeumln Juglindore Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml eumlshteuml e para dhe renditet e dymbeumldhjeta ndeumlrmjet vendeve qeuml janeuml neuml bazeumln e teuml dheumlnave me meuml shumeuml se 40 teuml vrasjeve teuml grave teuml kryera me armeuml zjarri Meuml pas vjen Republika e Serbiseuml e pozicionuar neuml vendin e shtateumlmbeumldhjeteuml ndeumlrkoheuml qeuml Moldavia renditet neuml fund

teuml listeumls neuml vendin e dyzet e dyteuml (Racovita 2015 f 104) Teuml dheumlnat e fundit teuml mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml qeumlndrueshmeumlrineuml e tendenceumls seuml paraqitur neuml figureumln 7 Peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml teuml vogla pasqyron vdekshmeumlrineuml e larteuml qeuml shkaktojneuml armeumlt e zjarritdhepeumlrbeumlnnjeumlargumentteumlforteumlpeumlrkontrollinetyreveccedilaneumlrishtneumlkontekstinedhuneumlsneumlfamilje

223 dhuna neuml familje

Teuml dheumlnat gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml disponueshme nxjerrin neuml pah modele mjaft teuml spikatura gjinore dhe teuml diferencuara teuml dhuneumls ndaj seuml cileumls janeuml teuml ekspozuar grateuml dhe burrat Neuml vareumlsi teuml paramendimit teuml kontekstit teuml motivit instrumentalitetit dhe marreumldheumlnies autor-viktimeuml UNODC-ja i klasifikon teuml gjitha rastet e vrasjeve neuml 1

Figura 7Pjesa e vRasjeve me aRmeuml zjaRRi PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 23

vrasjeqeumllidhenmeaktiviteteteumltjerakriminale (ku qeumlllimi kryesor eumlshteuml teuml gjenerohen teuml ardhura teuml jashteumlligjshme ose peumlr arsye teuml tjera) 2vrasjendeumlrpersonale (teuml kryera nga partneri intimfamiljareuml pa ndonjeuml qeumlllim dyteumlsor por thjesht si meumlnyreuml peumlr zgjidhjen e njeuml konflikti dheose ndeumlshkimin e viktimeumls peumlrmes dhuneumls) dhe 3 vrasjesocial-politike (ku vrasja kryhet peumlr teuml arritur qeumlllime teuml caktuara sociale ose politike teuml lidhura me paragjykimin social axhendat politike ose axhenda teuml tjera social-politike) (UNODC 2013 f 39-49)

Duke marreuml shkas nga statistikat neuml dispozicion vrasjet qeuml lidhen me aktivitete kriminale ose ato qeuml lidhen me axhenda social-politike prekin shumeuml meuml tepeumlr burrat sesa grateuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml aneumln tjeteumlr vrasja ndeumlrpersonale prek grateuml neuml meumlnyreuml joproporcionale Brenda keumltyre modeleve teuml diferencuara grateuml janeuml sheumlnjestra teuml llojeve specifike teuml dhuneumls me bazeuml gjinore si dhuna neuml familje dhe dhuna seksuale (Cukier 2002 f 28) Vlereumlsohet se nga teuml gjitha grateuml qeuml kaneuml qeneuml viktima teuml vrasjeve neuml teuml gjitheuml boteumln neuml vitin 2012 thuajse gjysma e tyre (47) janeuml vrareuml nga partneri intim ose nga familjareuml krahasuar me meuml pak se 6 teuml burrave teuml vrareuml neuml po teuml njeumljtin vit (UNODC 2013 f 14) Peumlr rrjedhojeuml kjo do teuml thoteuml se ndeumlrkoheuml qeuml shumica e burrave keumlrceumlnohet meuml shpesh nga rreziku i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml njohurit e tyre jointim (ose edhe nga persona teuml panjohur) grateuml janeuml meuml teuml rrezikuara neuml kontekstin familjar nga partnereumlt e tyre intimeuml (po aty f 28-29) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml gjithashtu e reumlndeumlsishme teuml theksohet se prevalenca e dhuneumls me armeuml varet shumeuml jo veteumlm nga gjinia e autorit por gjithashtu edhe nga marreumldheumlnia qeuml autori ka me viktimeumln dhe nga vendi i ushtrimit teuml dhuneumls (Sorenson 2006)

Njeuml seumlreuml studimesh paraqesin prova sipas teuml cilave prania e njeuml arme rrit rrezikun e njeuml pasoje fatale peumlr grateuml neuml kontekstin familjar (SAS 2013 Cukier 2006 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) Neuml analizeumln e kryer neuml 26 vende me teuml ardhura teuml larta dhe neuml 10 vende me teuml ardhura mbi mesataren Hemenway dhe Miller dokumentojneuml njeuml korrelacion teuml qarteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve teuml zjarrit dhe shkalleumls seuml vrasjeve - ku ka meuml shumeuml armeuml ka meuml shumeuml vrasje (2000) Neuml SHBA njeuml shtet qeuml ka njeuml prej niveleve meuml teuml larta teuml zoteumlrimit teuml armeumlve 84 e teuml gjitha grave teuml vrara ishin vrareuml me armeuml zjarri (AI IANSA OI 2005 f 11) nivel i cili eumlshteuml mbi dyfishin e mesatares globale Njeuml studim i kryer neuml SHBA tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml prania e njeuml arme neuml shteumlpi rriste me 41 rrezikun e peumlrgjithsheumlm qeuml dikush neuml familje teuml vritej peumlr grateuml neuml veccedilanti ky rrezik thuajse trefishohej - (njeuml rritje prej 272) (po aty f 12) Sipas peumlrllogaritjeve teuml tjera prania e njeuml SALW-i rrit me 5 deri neuml 12 hereuml mundeumlsineuml e pasojave fatale peumlr grateuml

krahasuar me rastet ku nuk ka armeuml zjarri kjo do teuml thoteuml se grateuml e dhunuara kaneuml 5 hereuml meuml shumeuml gjasa qeuml teuml vriten nga dhunuesi i tyre neumlse ky i fundit zoteumlron njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml sulmet neuml dhuneumln neuml familje ku peumlrfshihen armeuml kaneuml 12 hereuml meuml shumeuml gjasa teuml rezultojneuml neuml vdekje krahasuar me rastet kur peumlrdoren armeuml teuml tjera ose forceuml fizike (Qendra Ligjore peumlr Parandalimin e Dhuneumls me Armeuml)

Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml argumentuar se brenda kontekstit meuml teuml gjereuml social teuml pabarazive gjinore ekzistuese SALW-teuml rrisin ccedilekuilibrat e pushtetit dhe peumlrforcojneuml hierarkiteuml sociale teuml cilat u mundeumlsojneuml burrave dominimin mbi grateuml (Farr 2006 f 111) ndash kjo shprehet neuml meumlnyreumln meuml radikale neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls seuml ushtruar nga partneri intim dhe neuml pasojeumln meuml fatale - ateuml teuml vrasjes seuml grave nga partneri intim

Ka disa faktoreuml teuml cileumlt rrisin mundeumlsineuml e pasojave fatale neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim kur peumlrfshihen edhe armeumlt e zjarrit (AI IANSA OI 2005 f 13)

madheumlsia e plageumlve teuml shkaktuara nga shteumlnia me armeuml

kapaciteti i reduktuar i grave peumlr teuml rezistuar shanset e reduktuara teuml grave peumlr tu arratisur ose

teuml personave teuml jashteumlm peumlr teuml ndeumlrhyreuml dhe peumlr ti ndihmuar ato si edhe

shanset meuml teuml larta qeuml njeuml dhunues teuml peumlrdoreuml armeuml neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Campbell 2003)

Armeumlt e zjarrit luajneuml gjithashtu rol neuml rastet e ushtrimit teuml dhuneumls seksuale ose teuml formave teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kushte konflikti ose jo Peumlrveccedil keumlsaj ashtu siccedil peumlrmendet meuml sipeumlr prania e armeumlve teuml zjarrit mund teuml rezultojeuml neuml plagosje dhe gjymtim dhe lidhet me dhuneumln psikologjike ndaj grave nga partnereumlt e tyre dhe qeuml mund teuml marreuml forma teuml ndryshme (keumlrceumlnim frikeumlsim peumlrndjekje etj)

Dhuna kundeumlr grave neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft e peumlrhapur neuml EJL Neuml Shqipeumlri shkalla e peumlrgjithshme e prevalenceumls seuml dhuneumls neuml familje kundeumlr grave (gjateuml gjitheuml jeteumls) eumlshteuml 594 dhuna psikologjike eumlshteuml meuml e shpeshta (582) e ndjekur nga dhuna fizike (237) (INSTAT 2013 f 34) Pothuajse njeuml neuml dy gra neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (472) ka peumlrjetuar teuml pakteumln njeuml formeuml dhune qeuml neuml mosheumln 15 vjeccedil meuml seuml shumti dhuneuml psikologjike (419) dhe fizike (243) (Babović Ginić Vuković Karadinovic 2013 f 13) Teuml dheumlnat e ofruara nga njeuml anketim i kryer neuml Serbi neuml vitin 2010 dokumentojneuml teuml njeumljteumln tendenceuml - prevalenca e peumlrgjithshme e dhuneumls kundeumlr grave llogaritet neuml 542 487 psikologjike dhe 216 fizike

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve24

Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj keumltij problemi veteumlm koheumlt e fundit autoritetet neuml rajon kaneuml filluar ta trajtojneuml sistematikisht keumlteuml ccedileumlshtje peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe strategjikeuml kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe akoma meuml seuml fundmi peumlrmes neumlnshkrimit dhe ratifikimit teuml Konventeumls seuml Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje Pavareumlsisht shenjave teuml rritjes seuml ndeumlrgjegjeumlsimit peumlr dhuneumln neuml familje aspekte teuml ndryshme teuml problemit nuk janeuml studiuar mjaftuesheumlm

ndeumlrkoheuml qeuml praktikat e pamjaftueshme teuml regjistrimit teuml rasteve peumlrbeumljneuml njeuml pengeseuml serioze peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht karakteristikat qeumlllimin dhe prevalenceumln si dhe reagimin institucional Teuml gjitheuml keumlta elementeuml veumlshtireumlsojneuml zhvillimin e meumltejsheumlm teuml zgjidhjeve teuml politikave Si rezultat i peumlrpjekjeve teuml fundit teuml komisioneve teuml SALW-ve neuml EJL po mblidhen disa teuml dheumlna bazeuml peumlr armeumlt e zjarrit dhe dhuneumln neuml familje teuml cilat nxjerrin neuml pah tendencat madhore dhe ravijeumlzojneuml rreziqet specifike gjinore

Siccedil shihet nga tabela 3 dhe figura 8 teuml cilat tregojneuml pjeseumln qeuml zeumlneuml vrasjet nga partneri intim neuml totalin e vrasjeve teuml grave dhe burrave neuml Shqipeumlri Kosoveuml Mal teuml Zi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

dhuna neuml familje me pasojeuml fatale prek neuml meumlnyreuml joproporcionale grateuml dhe ndodh shumeuml rralleuml mes meshkujve duke zeumlneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll neuml numrin total teuml meshkujve teuml vrareuml

tabela 3numRi i PeRsonave teuml vRaReuml nga PaRtneRi intim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 9 2 Nuk disponohen teuml dheumlna

kosova 1 0 0 0 1 1 0 0 2 0

mali i Zi 3 0 4 0 1 1 2 0 1 0

IRJ e maqedoniseuml 2 0 4 2 2 0 5 0 2 2

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 25

Siccedil shihet neuml rastet e niveleve relativisht teuml uleumlta teuml vrasjeve me paramendim dhe teuml vrasjeve teuml grave e cila eumlshteuml njeuml veccedilori e peumlrbashkeumlt e pjeseumls meuml teuml madhe teuml rajonit teuml EJL-seuml shumica e vrasjeve teuml grave neuml EJL lidhen me dhuneumln neuml familje dmth nga partneri intim Brenda periudheumls peseumlvjeccedilare (2011-2015) pjesa qeuml zinin grateuml e vrara nga partneri i tyre intim neuml totalin e grave teuml vrara ishte

41 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml 44 neuml Kosoveuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi teuml gjitha grateuml ishin vrareuml neuml mjedise familjare ccedilkakonfirmonsevrasjangapartneriintimeumlshteumlformameumlezakonshmeevrasjesseuml grave Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml disponoheshin veteumlm peumlr vitin 2015 duke e beumlreuml teuml pamundur gjurmimin e tendencave por qeuml sidoqofteuml llogaritet neuml 64

Figura 8RaPoRti i vRasjeve nga PaRtneReumlt intimeuml PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve26

Peumlr sa i peumlrket keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml gjitha grateuml e vrara neuml kontekstin familjar pjesa e grave teuml vrara me armeuml zjarri nga partneri intim eumlshteuml 33 neuml Shqipeumlri 45 neuml Mal teuml Zi 73 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe 75 neuml Kosoveuml ccedilka konfirmon efektet e forta vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Raportet e organizatave teuml grave teuml cilat shpesh peumlrbeumljneuml teuml vetmin burim informacioni peumlr vrasjet nga partnereumlt intimeuml ofrojneuml gjithashtu informacion i cili tregon lidhje teuml qarta ndeumlrmjet pasojave fatale teuml dhuneumls neuml familje dhe

praniseuml seuml armeumlve Teuml dheumlnat e mbledhura nga Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi qeuml prej vitit 2010 hedhin driteuml mbi keumlto lidhje Neuml vitin 2015 kjo shifeumlr arriti kulmin - 457 e totalit teuml numrit teuml grave teuml vrara neuml kontekstin e dhuneumls neuml familjenga partneri intim ishin vrareuml me armeuml zjarri Duke qeneuml se neuml shumiceumln e rasteve nuk eumlshteuml raportuar neumlse armeumlt e zjarrit teuml peumlrdorura kaneuml qeneuml me leje ose jo nuk mund teuml dilet neuml konkluzione teuml sakta peumlr sa i peumlrket lidhjeve midis vrasjeve dhe armeumlve Sidoqofteuml peumlr shkak teuml peumlrhapjes seuml gjereuml teuml armeumlve teuml jashteumlligjshme duhet teuml nisin keumlrkime teuml meumltejshme peumlr harteumlzimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje

Figura 9RaPoRti i vRasjeve teuml gRave me aRmeuml zjaRRi nga PaRtneReumlt intimeuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 27

Njeuml tjeteumlr studim i kryer neuml Serbi tregon se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje (12) ishte meuml i madh se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin kriminal (11) dhe ishte meuml i madh se ccedildo lloj tjeteumlr incidenti me armeuml zjarri (SEESAC 2015 f 22) Meuml tej probabiliteti i njeuml rezultati fatal neuml rastin e peumlrdorimit teuml njeuml arme zjarri neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

renditej i dyti menjeumlhereuml pas gjuetiseuml dhe ishte shtateuml hereuml meuml i larteuml sesa neuml rastin e incidenteve teuml shkaktuara neuml kontekstin kriminal teuml cilat raportohen meuml shpesh neuml media (po aty f 23) Keumlto teuml dheumlna mbeumlshtesin gjetjet peumlr vendet e tjera teuml peumlrmendura meuml sipeumlr sipas teuml cilave prania e armeumlve teuml zjarrit rrit neuml meumlnyreuml joproporcionale rreziqet qeuml u kanosen grave

Burimi Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls

tabela 4vRasjet e gRave nga PaRtneRi intim neuml seRbi

Numri i grave teuml vrara nga partneri intim

dhe neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Numri i grave teuml vrara me armeuml zjarri

Peumlrqindja e graveteuml vrara me armeuml zjarri

2010 26 10 386

2011 29 12 414

2012 32 11 344

2013 43 13 302

2014 27 8 296

2015 35 16 457

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve28

Gjithashtu grateuml ishin meuml shpesh viktima teuml dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente private sesa neuml ambiente pub-like (psh neuml rrugeuml park pyll fusheuml jashteuml qytetit) ose neuml bare dhe restorante ku meshkujt kaneuml meuml tepeumlr gjasa teuml jeneuml viktima (po aty f 24) Peumlr shembull neuml Kosoveuml dhuna me armeuml kundeumlr grave ndodhte meuml seuml shumti

neuml shteumlpi ose neuml oborr (63 e teuml gjitha mikro-vend-ngjarjeve teuml njohura) ndeumlrkoheuml qeuml kjo ndodhte rralleuml neuml rastin e burrave (236) Peumlrkundrazi burrat ishin meuml shpesh teuml ekspozuar ndaj dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente publike - rrugeuml ose trotuare (459 krahasuar me 148 peumlr grateuml) (SEESAC 2016a)

Figura 10ShpeShteumlSiA e pASojAve fAtALe SipAS LLojit teuml incidentit - Serbi

Burimi SEESAC 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 29

Siccedil u peumlrmend meuml pareuml keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te vrasja e grave ose te vrasja nga partneri intim duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike fizike seksuale ekonomike apo dhuneuml teuml formave teuml tjera si dhe peumlr teuml ushtruar kontroll teuml ploteuml mbi grateuml Teuml gjitheuml keumlta elementeuml kaneuml ndikim negativ neuml sigurineuml e grave Teuml dheumlnat qeuml disponohen konfirmojneuml se keqpeumlrdorimi i SALW-ve eumlshteuml gjereumlsisht i peumlrhapur neuml keumlteuml aspekt Sipas teuml dheumlnave peumlr Kosoveumln nga organizata Medica e cila ofron mbeumlshtetje psikologjike peumlr grateuml qeuml i kaneuml mbijetuar dhuneumls seuml meshkujve neuml 23 teuml keumltyre rasteve ishin peumlrdorur armeuml zjarri (SEESAC 2006 f 27) Njeuml neuml peseuml femra teuml pyetura gjateuml studimit mbi dhuneumln neuml familje neuml Mal teuml Zi tha se autori qeuml i kishte dhunuar zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml neuml 366 teuml incidenteve ato ishin keumlrceumlnuar me njeuml teuml tilleuml Neuml 284 teuml rasteve abuzuesi neuml fakt kishte peumlrdorur njeuml armeuml zjarri gjateuml sulmit (PNUD 2012 f 67) ccedilka mbeumlshtet gjetjet sipas teuml cilave shfaqja e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml shenjeuml peumlr peumlrdorimin e tyre (Alvazzi del Frate 2011 f 131)

Gjetjet e njeuml studimi teuml kryer neuml Serbi peumlr Provinceumln Autonome teuml Vojvodineumls tregojneuml korrelacionin relativisht teuml uleumlt ndeumlrmjet keumlrceumlnimeve teuml kryera me armeuml zjarri dhe veteuml sulmeve qeuml do teuml thoteuml se armeumlt e zjarrit shpesh peumlrfaqeumlsojneuml njeuml mjet keumlrceumlnues (Nikolić-Ristanović 2010) Armeumlt e zjarrit ishin peumlrdorur si mjet keumlrceumlnimi neuml 349 teuml incidenteve ndeumlrkoheuml qeuml neuml 63 teuml rasteve keumlrceumlnimi ka rezultuar neuml sulm Vlen teuml theksohet se studimi tregoi njeuml korrelacion ndeumlrmjet gatishmeumlriseuml peumlr teuml peumlrdorur armeuml zjarri dhe pjeseumlmarrjes seuml autoreumlve neuml lufteumlrakonflikte ushtarake duke qeneuml se 222 e autoreumlve qeuml kaneuml peumlrdorur armeuml zjarri gjateuml incidenteve teuml dhuneumls neuml familje kaneuml marreuml pjeseuml lufteumlrakonflikte ushtarake krahasuar me 88 teuml atyre qeuml nuk kishin marreuml pjeseuml neuml konflikte ushtarake (po aty 2010 f 76) Edhe pse ky aspekt nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm ka prova teuml pakonfirmuara nga Qendra kundeumlr Traumave nga Lufta qeuml tregojneuml se ka njeuml

lidhje ndeumlrmjet pjeseumlmarrjes neuml lufteuml traumeumls seuml shkaktuar nga kjo dhe rritjes seuml mundeumlsive peumlr ndodhi dhune (Beara dhe Miljanović 2007)

kutia 1 vRasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguRia e komunitetit neuml seRbi

Bazuar neuml raportimet neuml media peseuml nga gjashteuml vrasjet masive meuml teuml reumlnda qeuml kaneuml ndodhur neuml Serbi nga viti 2000 e neuml vazhdim janeuml rezultat i drejtpeumlrdrejteuml i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje ose kaneuml peumlrfshireuml vrasjen e njeuml aneumltari teuml familjes apo teuml partnerit teuml meumlparsheumlmaktual Neuml secileumln prej keumltyre peseuml vrasjeve neuml maseuml autori ka qeneuml burreuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml total janeuml vrareuml 40 persona dhe janeuml plagosur 28 teuml tjereuml Grateuml peumlrbeumljneuml shumiceumln (55) e viktimave teuml keumltyre vrasjeve neuml maseuml shifeumlr shumeuml meuml e madhe sesa numri i grave viktima teuml armeumlve teuml zjarrit neuml peumlrgjitheumlsi Neuml teuml pakteumln tre raste kishte prova se peumlrpara vrasjes neuml maseuml autori kishte kryer dhuneuml neuml familje (Taskovic 2016)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve30

224 gjinia dhe keumlrkeSat peumlr armeuml teuml vogLa-burreumlriadhEkuLtura

Peumlrpjekjet peumlr teuml kuptuar dhe trajtuar neuml praktikeuml mbizoteumlrimin e meshkujve neuml radheumlt e autoreumlve dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri meuml seuml shumti kaneuml format specifike teuml burreumlriseuml neuml shoqeumlri si pikeumlnisje teuml tyre Janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml tjera peumlr teuml identifikuar mekanizmat sesi konceptualizimet mbizoteumlruese sociale dhe kulturore teuml burreumlriseuml dhe regjimet gjinore dominuese duke peumlrfshireuml konceptin e burreumlriseuml hegjemonike (Connell) ndikojneuml dhe formeumlsojneuml peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve (Bevan dhe Florquin 2006 QDH UNP 2007 Page 2009 Blagojevic 2013 Mankowski 2013)

Koncepti i burreumlriseuml hegjemonike eumlshteuml peumlrdorur gjereumlsisht peumlr teuml shpjeguar praktikat gjinore teuml lidhura me gjinineuml mashkullore dhe hierarkineuml sociale (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 829) dhe peumlrfshin njeuml seri karakteristikash teuml cilat misheumlrojneuml meumlnyreumln

aktuale meuml teuml nderuar teuml teuml qenit burreuml u keumlrkojneuml teuml gjitheuml burrave teuml tjereuml qeuml ta pozicionojneuml veten neuml lidhje me to dhe ti aspirojneuml ato ndeumlrkoheuml qeuml legjitimojneuml ideologjikisht vareumlsineuml globale teuml grave nga burrat (po aty f 829) dhe teuml disa burrave ndaj disa teuml tjereumlve (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml kuptim ato janeuml si normative ashtu edhe meuml teuml pranuarat nga shoqeumlria edhe pse keumlto karakteristika nuk janeuml neuml fakt meuml mbizoteumlrueset e shoqeumlriseuml (po aty 2009 f 2) Sidoqofteuml ideali luan rolin meuml teuml reumlndeumlsisheumlm neuml kushteumlzimin e konceptit teuml burreumlriseuml dhe neuml atribuimin e disa roleve te meshkujt si psh ai i peumlrkraheumlsit mbrojteumlsit lufteumltarit teuml cilat mund teuml jeneuml dometheumlneumlse peumlr praktikat e SALW-ve Kjo formeuml e burreumlriseuml eumlshteuml historike dhe i neumlnshtrohet ndryshimit e peumlr pasojeuml forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml mund teuml zeumlneuml vend e teuml zeumlvendeumlsojneuml modelin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 833) Peumlr rrjedhojeuml kjo ofron hapeumlsireuml peumlr shndeumlrrimin e keumltyre koncepteve neuml ndeumlrhyrje me politika neuml reduktim teuml dhuneumls dhe peumlrfundimisht neuml transformimin e marreumldheumlnieve teuml pabarabarta gjinore

Sidoqofteuml kur beumlhet lidhja ndeumlrmjet konceptit teuml burreumlriseuml dhe peumlrdorimit apo keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve eumlshteuml thelbeumlsore teuml mos dilet neuml konkluzionin qeuml teuml gjitheuml meshkujt janeuml teuml dhunsheumlm (Connell 2000) dhe qeuml teuml eksplorohet peumlrse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln e zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml autoreumlve teuml incidenteve teuml shkaktuara me to si dhe pse shumica e burrave asnjeumlhereuml nuk peumlrfshihen neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 14)

Siccedil u peumlrmend meuml sipeumlr burreumlria mbizoteumlruese neuml praktikeuml eumlshteuml e ndeumlrtuar peumlrmes njeuml seumlreuml karakteristikash qeuml peumlrfshijneuml sjelljen agresive dhe teuml rrezikshme peumlrmbajtjen emocionale konkurrenceumln heteroseksualitetin (po aty f 15) por gjithashtu edhe kurajeumln fizike dhe emocionale afteumlsineuml peumlr teuml duruar vuajtjet dhe peumlr teuml mos u thyer emocionalisht peumlrballeuml tmerrit (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml merret gjithashtu parasysh edhe pozicioni qendror i kategoriseuml seuml pushtetit Siccedil shihet dhuna mund teuml shkaktohet nga reumlndeumlsia qeuml lidhet me pushtetin neuml marreumldheumlniet shoqeumlrore veprimet dhe eksperienceumln e burrave (Hearn) dhe me peumlrpjekjen peumlr ta ushtruar keumlteuml pushtet Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht dometheumlneumlse neuml situatat kur ka tension ndeumlrmjet perceptimit teuml seuml drejteumls peumlr pushtet zhveshjes nga pushteti dhe gjendja e teuml qenit i kushteumlzuar nga shoqeumlria peumlr teuml keumlrkuar pushtet (Bevan dhe Florquin 2006) Disa prej keumltyre tipareve lidhen drejtpeumlrdrejt me faktoreumlt e shumteuml teuml lidhur me dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 15) duke qeneuml se neuml mungeseuml teuml keumltyre tipareve burreumlria e njeuml mashkulli vihet neuml diskutim (po aty 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj dhuneumls me armeuml eumlshteuml e nevojshme teuml shqyrtohet ndeumlrlidhja mes keumlsaj forme burreumlrie dhe SALW-ve dhe teuml keumlqyren nocionet e burreumlriseuml dhe roli i armeumlve neuml kultureumln e meshkujve si dhe teuml zhvillohet strategji praktike peumlr ndarjen e tyre (Cukier 2009 f 29)

Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri faktoreumlt e ndrysheumlm qeuml ndikojneuml neuml vendimet e burrave peumlr teuml mbajtur dhe peumlr

kutia 2 zyRtaReumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtaRakeumlt dhe dhuna neuml familje

Siccedil eumlshteuml theksuar meuml lart burrat mbizoteumlrojneuml neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Edhe pse kjo ccedileumlshtje nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm neuml EJL dhe nuk ka prova teuml qeumlndrueshme qeuml tregojneuml se oficereumlt e agjencive ligjzbatues janeuml meuml teuml peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje sesa pjesa tjeteumlr e burrave (Djan 2014) ekzistojneuml disa shqeteumlsime qeuml rrisin ceumlnueshmeumlrineuml e grave dhe rrezikun e pasojave fatale ccedilka peumlrbeumln njeuml arsye teuml forteuml peumlr ngritjen e keumlsaj ccedileumlshtjeje Siccedil u tha meuml sipeumlr oficereumlt e policiseuml dhe teuml tjereumlt kaneuml akses teuml drejtpeumlrdrejteuml te armeumlt janeuml trajnuar peumlr ti peumlrdorur ato punojneuml neuml njeuml kultureuml teuml institucionalizuar shumeuml mashkullore dhe kaneuml akses neuml informacion njohin procedurat etj (po aty)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 31

teuml peumlrdorur armeuml variojneuml qeuml nga ndjesia e zhveshjes nga pushteti neuml aspektin social dhe ekonomik dhe nevoja peumlr teuml rivendosur pushtetin peumlrmes peumlrdorimit teuml armeumls nxitja peumlr teuml vepruar neuml peumlrputhje me konceptin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml mjetit peumlr teuml fituar pushtet respekt ose status material deri te mjetet peumlr teuml ruajtur njeuml poziteuml dominuese neuml rrethana qeuml ndryshojneuml (Page 2009 f 3)

Duke pasur parasysh provat statistikore si peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ashtu edhe politikave teuml mundshme peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri veumlmendje e veccedilanteuml duhet tu kushtohet teuml rinjve meshkuj sepse dhuna e burrave lidhet me mosheumln (Hearn dhe Pringle 2006 f 149) dhe mosha dhe gjinia janeuml paralajmeumlrues teuml forteuml teuml sjelljes seuml dhunshme Peumlr sa i peumlrket SALW-ve teuml rinjteuml meshkuj paraqiten neuml njeuml peumlrqindje teuml larteuml joproporcionale neuml cileumlsineuml e viktimave dhe autoreumlve teuml dhuneumls me armeuml zjarri (Bevan dhe Florquin 2006 f 296 UNP QDH 2007 f 82) Teuml rinjteuml meshkuj shpesh e perceptojneuml dhuneumln - veccedilaneumlrisht dhuneumln me armeuml teuml vogla - si meumlnyreuml peumlr teuml arritur njeuml status social dhe ekonomik qeuml meritojneuml ta keneuml Neuml keumlteuml proces armeumlt e vogla mund teuml jeneuml veccedilaneumlrisht josheumlse peumlr ta duke qeneuml se ofrojneuml pushtet peumlrballeuml peumlrjashtimit nga rolet burreumlrore teuml peumlrcaktuara nga shoqeumlria dhe mund teuml jeneuml simbol i forteuml pushteti peumlr teuml rinjeumlt meshkuj teuml margjinalizuar (Bevan dhe Florquin 2006 f 295 296) Sidoqofteuml eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se gjinia e njeuml teuml riu mashkull nuk eumlshteuml peumlrcaktuesi i veteumlm i asociimit teuml tij me dhuneumln me armeuml ose i vullnetit peumlr ta ushtruar ateuml neuml fakt meumlnyra e tij e teuml kuptuarit dhe peumlrdorimi i ideologjive shoqeumlrore dhe kulturore peumlr burreumlrineuml peumlrcakton ndjesheumlm neumlse ai do teuml bjereuml pre e dhuneumls me armeuml (po aty f 301) Theumlneuml kjo eumlshteuml njeumllloj e reumlndeumlsishme qeuml teuml mos neumlnvlereumlsohet roli i kontekstit meuml teuml gjereuml social dhe seria komplekse e faktoreumlve teuml tjereuml qeuml peumlrcaktojneuml neumlse njeuml i ri mashkull do ti drejtohet dhuneumls apo jo Mes keumltyre faktoreumlve studiuesit neumlnvizojneuml kontrollin e dhunsheumlm prindeumlror kontrollin e kufizuar prindeumlror shoqeumlrimin me shokeuml krimineleuml dhunimin qenien deumlshmitar ose peumlrjetimin e dhuneumls neuml shteumlpi ose komunitet etj (po aty f 300) Prandaj gjiniaeumlshteumlnjeumlfaktoriforteumlparalajmeumlruesporbeumlhetvendimtareveteumlmneumlseshoqeumlrohetnganjeumlseumlreumlfaktoreumlshteumltjereumlsocialeuml Zbatimi i keumlsaj qasjeje rrethanore ndihmon peumlr teuml shpjeguar faktin qeuml ndoneumlse teuml rinjteuml meshkuj dominojneuml neuml ushtrimin e dhuneumls me armeuml shumica e tyre nuk peumlrfshihen neuml dhuneuml me armeuml zjarri (po aty f 300) Pavareumlsisht se teuml rinjteuml meshkuj kryejneuml shumiceumln e dhuneumls me armeuml zjarri veteumlm njeuml pjeseuml e vogeumll e teuml rinjve meshkuj eumlshteuml peumlrgjegjeumlse peumlr pjeseumln meuml teuml madhe teuml dhuneumls seuml ushtruar me armeuml (po aty f 298) dhe ky eumlshteuml njeuml element i reumlndeumlsisheumlm peumlr peumlrgjigje me politika sepse peumlrbeumln njeuml argument teuml forteuml peumlr ndeumlrhyrje politikash teuml fokusuara

Rezultati peumlrfundimtar i theksuar nga ky studim eumlshteuml nevoja peumlr ta trajtuar sistemin mbizoteumlrues gjinor si pjeseuml integrale teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve duke ritheksuar se kundeumlrshtimi i lidhjes seuml krijuar nga shoqeumlria ndeumlrmjet armeumlve dhuneumls pushtetit dhe burreumlriseuml eumlshteuml njeuml komponent kyccedil i ccedildo

strategjie parandaluese efektive dhe afatgjateuml (po aty f 296) Gjithashtu roli i mediave dhe edukimit neuml peumlrkrahjen e formimit teuml identiteteve hegjemonike duhet teuml merret parasysh neuml keumlteuml drejtim si dhe i faktoreumlve teuml tjereuml qeuml ndihmojneuml neuml riprodhimin e regjimeve gjinore dominuese

Neuml EJL armeumlt lidhen gjithashtu me burreumlrineuml dhe siccedil theksohet shkalla neuml teuml cileumln armeumlt peumlrcaktojneuml konstruktin gjinor teuml burreumlriseuml ndikon neuml puneumln peumlr kontrollin e SALW-ve (SEESAC 2006a f 23-24) Janeuml beumlreuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml kuptuar dhuneumln e burrave nga brenda konceptit teuml burreumlriseuml hegjemonike dhe studimeve kritike teuml burreumlriseuml por brenda kontekstit specifik social-politik neuml EJL dmth neuml Ballkan (Blagojević 2015)

kutia 3 veteumlvRasja dhe aRmeumlt e zjaRRit

Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml detajuara peumlr vdekshmeumlrineuml neuml Evropeuml peumlr 33 vende evropiane (OBSH) Mali i Zi renditej i pari dhe Republika e Serbiseuml e treta peumlr sa i peumlrket shkalleumls seuml veteumlvrasjeve me armeuml peumlr 100 000 banoreuml Veteumlvrasja eumlshteuml njeuml fenomen i lidhur ngushteuml me gjinineuml dhe shumica deumlrrmuese e veteumlvrasjeve me armeuml kryhet nga meshkujt (96) Peumlr sa i peumlrket llojeve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer veteumlvrasje neuml Serbi vrasja me armeuml dore dominon me 60 teuml rasteve e ndjekur nga pushkeumlt shotguneumltarmeuml meuml teuml meumldha zjarri me 14 (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 24)

Neuml lidhje teuml ngushteuml me shkalleumln e veteumlvrasjeve te burrat eumlshteuml modeli vraseumls-veteumlvrasje ku autori vret njeuml ose meuml shumeuml persona dhe meuml pas kryen veteumlvrasje brenda njeuml periudhe teuml shkurteumlr kohe (Shaw 26 Shumeuml afeumlr shteumlpiseuml) Provat tregojneuml se kjo ndodh meuml shpesh brenda kontekstit teuml njeuml partneri intim ose teuml dhuneumls neuml familje ku burrat janeuml autoreuml dhe grateuml viktima ndeumlrkoheuml qeuml arma e zgjedhur eumlshteuml meuml seuml shumti njeuml armeuml zjarri (po aty f 26-27)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve32

Njeuml studim mbi kushteumlzimin kulturor teuml peumlrdorimit teuml SALW-ve neuml EJL thekson se neuml meumlnyreuml qeuml teuml kuptohet roli i armeumlve neuml peumlrcaktimin e roleve gjinore eumlshteuml e nevojshme teuml kuptohet meumlnyra sesi armeumlt peumlrcaktojneuml marreumldheumlnien mashkull-femeumlr dhe sesi peumlrcaktojneuml rolin e burrit neuml familje dhe neuml shoqeumlri neuml peumlrgjitheumlsi si mbrojteumls dhe gjuetar por edhe si dikush i cili eumlshteuml i afteuml teuml ushtrojeuml pushtet neuml shoqeumlri dhe kontroll mbi grateuml (SEESAC 2006a)

Lidhjet ndeumlrmjet normave kulturore dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve janeuml teuml dyfishta prandaj nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyreumln sesi disponueshmeumlria e mashe e armeumlve teuml vogla formeumlson keumlrkeseumln peumlr to Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml theksohet qeuml neuml vendet ose territoret me proneumlsi meuml teuml uleumlt teuml armeumlve ka njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml burrave qeuml

pohojneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt (Bullgari dhe Moldavi) dhe nuk pati mospeumlrputhje teuml konsiderueshme ndeumlrmjet qeumlndrimit teuml meshkujve dhe femrave ndaj zoteumlrimit teuml armeumlve Meuml tej studimi arrin neuml peumlrfundimin se zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml kryesisht njeuml fenomen mashkullor neuml territoret dhe vendet me nivel teuml larteuml teuml zoteumlrimit teuml armeumlve (teuml tilla si Mali i Zi dhe Serbia) (SEESAC 2006 f 25) Gjithashtu ka prova qeuml tregojneuml se sjellja dominuese e lidhur me armeumlt mund teuml ndikohet meuml tepeumlr nga politikat shteteumlrore ose nga rrethanat social-politike sesa ekskluzivisht nga faktoreumlt qeuml lidhet me traditeumln dhe kultureumln teuml cileumlt shpesh konsiderohen si veteuml-shpjegues ose si teuml veumlshtireuml peumlr tu orientuar (Shwandner-Sievers dhe Cattaneo 2005 f 213-214) Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls zoteumlrimi i armeumlve neuml EJL dominohet bindsheumlm nga meshkujt ashtu sikurse neuml vende teuml tjera

Figura 11PRoneumlsia e aRmeumlve siPas gjiniseuml

Burimi SAS 2014b peumlr Moldavineuml Malin e Zi dhe Serbineuml dhe Baza e teuml dheumlnave e SEESAC peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln dhe Shqipeumlrineuml Peumlr Kosoveumln nuk ka teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml

~

~

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 33

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Neuml Serbi burrat peumlrbeumljneuml 95 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve krahasuar me veteumlm 5 gra ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Moldavi kjo pabarazi gjinore eumlshteuml paksa meuml e larteuml ku burrat peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht 98 97 dhe 96 dhe grateuml peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht veteumlm 2 3 dhe 4 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve Neuml Shqipeumlri zoteumlrimi i njeuml armeuml eumlshteuml thuajse ekskluzivitet i meshkujve Raporti mesatar peumlr teteuml shtete evropiane bazuar neuml teuml dheumlnat qeuml disponohen eumlshteuml 96 burra dhe 4 gra (SAS 2014b)

Me sa duket keumlto diapazone janeuml jo veteumlm teuml qeumlndrueshme por edhe riprodhohen me kalimin e koheumls Siccedil duket nga tabela e meumlposhtme neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls mbizoteumlrimi i burrave neuml blerjen e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml i qeumlndruesheumlm dhe marreumldheumlniet nuk kaneuml ndryshuar shumeuml gjateuml periudheumls peseumlvjeccedilare Tendenca teuml ngjashme vihen re edhe neuml Shqipeumlri e Mal teuml Zi ku grateuml zeumlneuml njeuml pjeseuml edhe meuml teuml vogeumll

Teuml dheumlnat e pakta tregojneuml gjithashtu se neuml kontekste teuml caktuara armeumlt e zjarrit mund teuml luajneuml rol neuml kalimin neuml hapave teuml mosheumls Peumlr shembull hulumtimi i kryer neuml Beograd nga OJQ-ja Balkan Youth Union tregoi se ka njeuml pabarazi teuml theksuar ndeumlrmjet vajzave dhe djemve lidhur me peumlrvojat me armeuml zjarri 29 e djemve dhe 48 e vajzave pohuan se nuk kishin mbajtur kurreuml njeuml armeuml zjarri neuml doreuml (SACISCG 2005) Keumlto teuml dheumlna tregojneuml se teuml rinjteuml meshkuj janeuml disi meuml teuml ekspozuar ndaj SALW-ve gjeuml e cila duhet marreuml parasysh kur teuml hartohen politikat ose masat peumlr keumlteuml qeumlllim Neuml disa zona teuml caktuara gjeografike si neuml veri teuml Shqipeumlriseuml dhe neuml Mal teuml Zi armeumlt e zjarrit kaneuml qeneuml gjithashtu pjeseuml e riteve teuml kalimit neuml mosheumln e pjekuriseuml ndoneumlse teuml dheumlnat janeuml teuml pakta Studimi mbi kultureumln e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore i peumlrmendur meuml lart sjell gjithashtu edhe deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr rolin e armeumlve teuml vogla peumlr shkeleumlsit e rinj neuml mosheuml sidomos neuml drejtim teuml pushtetit pasi ata e shohin armeumln si mjet peumlr teuml mbrojtur statusin e tyre si njereumlz qeuml duhet tia keneuml frikeumln dhe qeuml nuk duhen kundeumlrshtuar (po aty f 23)

tabela 5boSnjeuml-hercegovineuml numri i Lejeve teuml LeumlShuArA peumlr teuml bleReuml aRmeuml zjaRRi

2015 2014 2013 2012 2011

Gra 3 2 1 26 18

burra 97 98 98 4 2

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve34

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 35

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC dhe komisionet e SALW-ve ose nga institucionet peumlrkateumlse teuml Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe teuml Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml konfirmojneuml tendenceumln e qeumlndrueshme teuml peumlrfaqeumlsimit joproporcional teuml teuml rinjve meshkuj ndeumlrmjet autoreumlve dhe viktimave Neuml ccedildo vend dhe territor me peumlrjashtim teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls shumica e incidenteve me armeuml zjarri janeuml kryer nga persona teuml mosheumls 15 deri neuml 29 vjeccedil duke variuar nga 36 neuml Kosoveuml deri neuml 56 neuml Shqipeumlri Peumlr sa i peumlrket viktimave burrat e mosheumls 30 deri neuml 44 vjeccedil dominojneuml keumlteuml grup Sipas provave statistikore eumlshteuml e qarteuml se teuml rinjteuml meshkuj dhe ekspozimi i tyre ndaj sjelljeve teuml rrezikshme keumlrkon politika urgjente Sidoqofteuml peumlr trajtimin efektiv teuml keumlsaj ccedileumlshtjeje nevojiten keumlrkime teuml tjera peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht neuml meumlnyra teuml ndryshme sesi normat kulturore dhe rolet sociale dominuese qeuml u vishen meshkujve ndikojneuml neuml sjelljen ndaj SALW-ve dhe sesi keumlto ndeumlrthuren me statusin social dhe ekonomik perspektivat e puneumlsimit precedenteumlt e meumlparsheumlm kriminaleuml dhe reagimin institucional

Gjithashtu duhet teuml theksohet se shumica e aktiviteteve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit teuml tilla si gjuetia ushtrohen nga burrat dhe se burrat mbizoteumlrojneuml ndjesheumlm neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Sidoqofteuml lidhjet e paqarta dhe teuml dheumlnat e disponueshme nxisin peumlr keumlrkime teuml meumltejshme mbi ndeumlrveprimin e komplikuar ndeumlrmjet burreumlriseuml dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve si peumlr teuml kuptuar meuml mireuml lidhjet ashtu edhe peumlr teuml lehteumlsuar hartimin e politikave reaguese Siccedil shihet nga provat raportet nga politikat qeuml kaneuml si objektiv teuml rinjteuml meshkuj neuml SHBA japin prova qeuml tregojneuml se programet specifike dhe proaktive teuml shoqeumlruara me programe teuml ndeumlrhyrjes neuml sjellje kaneuml qeneuml efikase neuml uljen e dhuneumls me armeuml ndeumlrmjet djemve teuml rinj (Abt dhe Winship 2016)

Si peumlrfundim siccedil u peumlrmend neuml fillim burreumlria nuk eumlshteuml homogjene dhe e pandryshueshme Paralelisht me keumlto tendenca ka alternativa dhe forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml teuml cilat gjithashtu kaneuml funksionuar aktivisht peumlr teuml ndikuar neuml ndryshimin e normave teuml lidhura me burreumlrineuml dominuese qeuml nxisin sjellje teuml rrezikshme Peumlr shembull duhen peumlrmendur grupet ose iniciativat e ndryshme teuml burrave neuml partneritet teuml ngushteuml me iniciativat e OJQ-ve teuml grave teuml tilla si White Ribbon MenEngage HeForShe Rrjeti i Burrave Lider i ngritur nga Sekretari i Peumlrgjithsheumlm i Kombeve teuml Bashkuara ose Centre E8 e cila vepron lokalisht

225 gjinia dhe Qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vOgla dhe rregullim-it teuml tyre

Dallimet gjinore ndeumlrmjet grave dhe burrave peumlr sa i peumlrket SALW-ve mund teuml gjurmohen gjithashtu neuml qeumlndrimet e tyre ndaj armeumlve teuml vogla Mospeumlrputhjet neuml qeumlndrimet e grave dhe burrave neuml keumlteuml aspekt lidhen ngushteumlsisht me eksperiencat e ndryshme teuml burrave dhe grave me armeumlt e vogla me peumlrhapjen gjinore teuml armeumlve neuml shoqeumlri si dhe me debatet peumlr kontrollin e tyre (Cukier dhe Cairns 2009 f 36) Anketimet e kryera neuml rajon tregojneuml se ndryshimet neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve mbeten thuajse teuml qeumlndrueshme pavareumlsisht vendndodhjes Grateuml peumlrgjitheumlsisht janeuml ato ka kaneuml opinion negativ peumlr SALW-et krahasuar me burrat dhe janeuml peumlrgjitheumlsisht meuml teuml prirura teuml peumlrkrahin rregullore meuml teuml forta (po aty f 36-38) Sidoqofteuml peumlrveccedil gjiniseuml nuk duhen anashkaluar teuml tjereuml elementeuml diferencimi ndeumlrmjet qeumlndrimeve teuml mbajtura teuml tilla si faktoreumlt kulturoreuml klasoreuml gjeografikeuml etikeuml dhe racoreuml neuml vareumlsi teuml kontekstit

Grateuml mund teuml luajneuml gjithashtu njeuml rol teuml ndrysheumlm dhe teuml mbeumlshtesin peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit siccedil eumlshteuml dokumentuar neuml disa komunitete por kjo veumlshtireuml se peumlrbeumln ndonjeuml sfideuml peumlr modelet mbizoteumlruese gjinore (Farr 2002 AI IANSA OI 2005 f 6) Neuml rajonin e EJL-seuml grateuml u peumlrgjigjeumln meuml shpesh se burrat duke theumlneuml se nuk do teuml zoteumlronin njeuml armeuml zjarri sepse nuk ju peumllqejneuml armeumlt Peumlr shembull 36 e grave dhe 16 e burrave neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml thaneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi ndryshimi ndeumlrmjet gjinive eumlshteuml edhe meuml i duksheumlm me 51 teuml grave dhe 15 teuml burrave (SEESAC 2006 f 24) Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml grateuml meuml shpesh se burrat thaneuml se zoteumlrimi i njeuml arme zjarri eumlshteuml njeuml keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e familjes meuml tepeumlr se sa njeuml mjet mbrojteumls Njeuml studim neuml Mal teuml Zi tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml edhe grateuml edhe burrat besonin se ka shumeuml armeuml zjarri neuml shoqeumlri grateuml meuml shumeuml se burrat i shihnin ato si rrezik ose si keumlrceumlnim meuml tepeumlr sesa si mjet peumlr teuml mbrojtur familjen - 328 e burrave dhe 43 e grave i konsideronin armeumlt si rrezik peumlr familjet e tyre ndeumlrkoheuml qeuml 328 e burrave dhe veteumlm 148 e grave mendonin se teuml kesh njeuml armeuml neuml shteumlpi rrit sigurineuml e familjes Gjithashtu shumeuml meuml pak gra (202) sesa burra (543) thaneuml se do teuml blinin ligjeumlrisht njeuml armeuml zjarri neuml rast se do tu jepej mundeumlsia

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve36

Figura 13cila eumlshteuml aRsyeja kRyesoRe se Pse familja juaj nuk do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml Armeuml zjArri ndash neuml peumlrgjitheumlSi nuk i kAm qejf Armeumlt

Burimi SEESAC 2007

Ndryshimet neuml qeumlndrime kaneuml njeuml potencial teuml larteuml qeuml teuml ndikojneuml politikeumlbeumlrjen dhe keumlto duhet teuml adresohen siccedil duhet neuml momentin e hartimit dhe zbatimit teuml politikave peumlr SALW-et Deumlshmiteuml tregojneuml reumlndeumlsineuml e kontributit teuml grave neuml programet e grumbullimit teuml armeumlve neuml mjedise dhe pjeseumlmarrje teuml ndryshme duke peumlrfshireuml sigurimin e nevojave specifike neuml ccedilarmatim ccedilmobilizim dhe riintegrim (Schroeder Farr dhe Schnabel 2005) Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml se grateuml neuml EJL luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlto procese Mes atyre qeuml doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave peumlr mbledhjen e armeumlve teuml zjarrit neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml periudheumln 2011-2015 9 ishin gra ndeumlrsa neuml vitin 2015 neuml Malin e Zi peumlrqindja e grave ishte 12 qeuml neuml teuml dy rastet eumlshteuml duksheumlm meuml e larteuml se peumlrfaqeumlsimi i grave mes zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit

226 gjinia dhe prOceSet pOlitike

E lidhur ngushteuml me diskutimin e meumlsipeumlrm eumlshteuml lidhja mes pjeseumlmarrjes peumlrfaqeumlsimit dhe rezultateve teuml politikave peumlr SALW-et Vendosja e problematikave gjinore neuml themel teuml hartimit teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve paraqet njeuml sfideuml peumlr meumlnyreumln e zakonshme sesi hartohen politikat ku aspektet gjinore kalojneuml kryesisht pa u veumlneuml re ose neuml qofteuml se peumlrmenden zakonisht kaneuml shumeuml pak ose aspak ndikim neuml zhvillimin e politikave Neuml keumlteuml meumlnyreuml kjo sfidon kuptimin e zakonsheumlm teuml sjelljeve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit qeuml meuml seuml shpeshti nuk prekin ccedileumlshtjet e modeleve gjinore neuml themel teuml peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve Rrjedhimisht

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 37

ky realitet beumln thirrje peumlr njeuml ndryshim neuml struktureumln e zakonshme teuml aktoreumlve teuml peumlrfshireuml neuml hartimin e politikave qeuml peumlrgjitheumlsisht dominohet nga meshkujt peumlr teuml vendosur njeuml peumlrfaqeumlsim teuml ekuilibruar teuml grave dhe burrave si dhe peumlr pjeseumlmarrjen e organizatave teuml grave dheose specialisteumlt e ccedileumlshtjeve gjinore neuml peumlrcaktimin e axhendeumls peumlr kontrollin e SALW-ve

Siccedil edhe eumlshteuml theksuar tashmeuml grateuml dhe organizatat e grave luajneuml rol jetik neuml vendosjen e opsioneve meuml teuml rrepta neuml lidhje me rregullat e SALW si dhe neuml proceset e ccedilarmatimit Ka fakte teuml bollshme nga vende dhe territore teuml ndryshme si dhe nga mjedise teuml ndryshme neuml situata konflikti ose jo se grateuml janeuml mobilizuar veteuml peumlr teuml frenuar problemin ose neuml mbrojtje teuml zgjidhjeve teuml tyre (Farr 2002 Cukier 2009 UA IANSA IAP 2005) Shembujt qeuml ccediluan neuml kontrolle meuml teuml rrepta teuml SALW-ve neuml Kanada Australi Afrikeumln e Jugut dhe Brazil demonstrojneuml reumlndeumlsineuml e praniseuml seuml grave neuml tryezeuml kur trajtohen problemet e SALW-ve Rasti meuml i njohur eumlshteuml lobimi i Rrjetit teuml Grave IANSA i Lidhjes Ndeumlrkombeumltare teuml Grave peumlr Paqe dhe Liri dhe i Amnesty International peumlr peumlrfshirjen e dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kuadeumlr teuml Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili eumlshteuml traktati i pareuml ndeumlrkombeumltar i armeumlve qeuml detyron vendet teuml vlereumlsojneuml rrezikun e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml

Neuml meumlnyreuml teuml ngjashme organizatat e grave neuml rajonin e EJL kaneuml qeneuml vazhdimisht neuml mbrojtje teuml kontrolleve teuml rrepta teuml SALW-ve neuml kontekstin e rindeumlrtimit dhe demilitarizimit pas konflikteve apo kaneuml lobuar peumlr zgjidhje politike qeuml lidhin peumlrhapjen e SALW-ve me shqeteumlsimet e dhuneumls neuml familje Kjo eumlshteuml arritur peumlrmes iniciativave teuml shumta teuml tilla si rritja e vizibilitetit teuml lidhjes ndeumlrmjet vrasjes seuml grave dhe rolit teuml armeumlve teuml zjarrit (Rrjeti i Grave kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi) krijimi i njeuml peumlrgjigjeje teuml koordinuar institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe pjeseumlmarrja neuml zhvillimin e politikave strategjike peumlr kontrollin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar (Qendra e Grave Autonome) lobimi peumlr dispozitat e ligjit kundeumlr dhuneumls neuml familje qeuml rregullojneuml konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit kur dhuna neuml familje ndodh (organizatat joqeveritare teuml grave neuml Maqedoni) ose aneumltareumlsimi neuml koalicionet ndeumlrkombeumltare kundeumlr dhuneumls me armeuml (Women in Black njeuml aneumltare e IANSA) Peumlrpjekjet e tjera peumlrfshijneuml pjeseumlmarrjen neuml fushata ndeumlrkombeumltare peumlr uljen e efekteve negative teuml armeumlve teuml zjarrit peumlrmes reformave ligjore (Shoqata e Viktimologjiseuml neuml Serbi dhe Gazetareumlt peumlr teuml Drejtat e Feumlmijeumlve dhe Grave dhe Mbrojtjen e Mjedisit neuml Maqedoni iu bashkuan fushateumls seuml IANSA peumlr teuml keumlrkuar kontrolle meuml teuml rrepta peumlr armeumlt e zjarrit) dhe organizimin e aktiviteteve peumlr rritjen e ndeumlrgjegjeumlsimit (Grateuml e Bashkuara teuml Banja Lukeumls)

Edhe pse roli i grave neuml proceset e kontrollit teuml SALW-ve dhe ccedilarmatimit eumlshteuml njohur neuml Rezoluteumln 1325 (2000) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml dhe eumlshteuml ritheksuar neuml disa rezoluta teuml Asambleseuml seuml Peumlrgjithshme teuml OKB-seuml duke peumlrfshireuml edhe Rezoluteumln 2020 (2015) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml ende ka njeuml tendenceuml qeuml organizatat e grave dhe grateuml teuml peumlrfshihen neuml meumlnyreuml teuml pamjaftueshme neuml vendimmarrje dhe hartimin e politikave Kjo eumlshteuml shpesh e lidhur me dominimin tradicional dhe teuml vazhduesheumlm teuml meshkujve neuml institucionet qeuml rregullojneuml dhe zbatojneuml politikat peumlrkateumlse peumlr kontrollin e SALW-ve Siccedil veumlrehet peumlrfshirja e grave organizatave teuml grave dhe artikulimi i perspektivave gjinore mund teuml pengohet edhe nga peumlrkufizimi kryesisht teknik i ekspertizeumls seuml lidhur me SALW qeuml eumlshteuml meuml i fokusuar neuml aspektet teknike teuml SALW ku burrat janeuml ende mbizoteumlrues sesa neuml njohuriteuml e dhuneumls ku grateuml kaneuml ekspertizeuml teuml kahershme e qeuml peumlr pasojeuml i jep formeuml meumlnyreumls neuml teuml cileumln trajtohet njeuml ccedileumlshtje (Cukier 2009 f 42)

Sa i peumlrket peumlrfaqeumlsimit teuml grave dhe burrave neuml komisionet e SALW-ve peumlrfaqeumlsimi i grave eumlshteuml e duksheumlm shumeuml i vogeumll Grateuml peumlrbeumljneuml nga 14 deri 29 teuml aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe burrat udheumlheqin teuml peseuml komisionet neuml EJL

Peumlrveccedil keumlsaj grateuml veccedilaneumlrisht neuml rastin e marreumlveshjeve ndeumlrkombeumltare janeuml pareuml zakonisht si njeuml grup vulnerabeumll (meuml shpesh neuml teuml njeumljtin grup me teuml moshuarit dhe feumlmijeumlt) dhe inkuadrimi automatik dhe fokusimi i grave si viktima vulnerabeumll e teuml pafajshme civile i ekspozon burrat ndaj njeuml dhune teuml meumltejshme dhe u heq grave forceumln dhe teuml drejtat (Acheson 2015 f 9) Sfidat peumlr njeuml pjeseumlmarrje dometheumlneumlse janeuml teuml lidhura edhe me karakteristikat e peumlrgjithshme teuml procesit teuml politikeumls ku ato janeuml teuml peumlrfshira dhe qeuml karakterizohet zakonisht nga njeuml kultureuml institucionale maskiliste (Connell) Edhe pse grateuml dhe burrat jo domosdoshmeumlrish kaneuml mendime teuml ndryshme pozicionet apo ideteuml e grave janeuml shpesh teuml detyruara teuml jeneuml neuml peumlrputhje me perspektiveumln dominuesemdashpeumlrforcuar edhe nga nocionet e dhunshme maskilistemdashneuml meumlnyreuml qeuml teuml merren seriozisht neuml konsiderateuml (po aty f 10)

Peumlr teuml siguruar qeuml parakushtet peumlr integrimin gjinor teuml peumlrmbushen eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml teuml ndiqet dhe teuml eksplorohet meuml tej sesi eumlshteuml institucionalizuar maskilizmi dhe sesi ai drejton hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml mos shpeumlrfillet fakti se ai mund teuml keteuml efekte teuml padukshme mbi meumlnyrat neuml teuml cilat ndeumlrtohen debatet e politikave dhe keumlrkimet (Cukier 2009) Njeuml meumlnyreuml peumlr teuml siguruar se perspektiva gjinore do teuml jeteuml pjeseuml e debatit eumlshteuml teuml garantohet pjeseumlmarrja e organizatave teuml grave institucioneve teuml baraziseuml gjinore dhe e eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 38

3 PEumlRGJIGJJA mE poLitikA - RiShikimi i DOkumENTEvE

31 stRategjiteuml PeumlR kon-troLLin e SALW-ve dhe PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave gjinoRe

Me qeumlllim adresimin e sfidave teuml ndryshme qeuml lidhen me SALW-et dhe peumlr teuml peumlrmbushur detyrimet e tyre ndeumlrkombeumltare

shumica e qeverive neuml EJL koheumlt e fundit kaneuml hartuar dhe miratuar strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml ato Seuml bashku me keumlteuml janeuml ngritur mekanizma institucionaleuml peumlr koordinimin dhe zbatimin e masave teuml planifikuara teuml tilla si komisionet e SALW-ve keumlshillat ose bordet dhe janeuml caktuar pikat e kontakti Neuml koheumln e publikimit strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit ishin miratuar neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (rishikuar neuml vitin 2016 peumlr teuml mbuluar periudheumln 2016-2020) neuml Malin e Zi (2013-2018) neuml Kosoveuml (2013-2016) dhe neuml Ish-

Njeuml kampion gjitheumlpeumlrfshireumls i dokumenteve normative dhe strategjike qeuml rregullojneuml SALW-et eumlshteuml rishikuar neuml meumlnyreuml qeuml teuml vlereumlsohet neumlse dhe neuml ccedilfareuml shkalle perspektiva gjinore eumlshteuml integruar neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL Qasja e ndeumlrmarreuml ishte peumlr teuml shqyrtuar

bull Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr SALW-et

Peumlrveccedil tyre kategoriteuml e dokumenteve neuml vijim janeuml analizuar peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml adresuar ccedileumlshtjet e SALW-ve

bull Ligjet peumlr barazineuml gjinorebull Ligjet peumlr dhuneumln neuml familjebull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr barazineuml gjinore bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave

Njeuml listeuml e detajuar e dokumenteve teuml shqyrtuara gjendet neuml shtojceumln 1

Peumlr lehteumlsi referimi ky kapitull eumlshteuml strukturuar si vijon

bull Analiza e strategjive qeuml rregullojneuml ccedileumlshtjet e kontrollit teuml SALW-ve me qeumlllim identifikimin neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase problematikat kryesore teuml politikave janeuml trajtuar neuml peumlrgjigjet strategjike

bull Analiza e kuadrit ligjor me fokus kryesor ligjet peumlr armeumlt e zjarrit rregullimin e zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga civileumlt dhe dhuneumln neuml familje Ndoneumlse nuk kaneuml qeneuml neuml fokus teuml analizeumls edhe ligjet dhe procedurat e tjera peumlrkateumlse janeuml marreuml neuml shqyrtim kur kjo eumlshteuml pareuml e nevojshme

bull Pikat e hyrjes neuml legjislacionin dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore teuml cilat mund teuml luajneuml rol neuml peumlrpjekjet e kontrollit teuml SALW-ve janeuml peumlrshkruar shkurtimisht

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 39

Republikeumln Jugosllave e Maqedoniseuml (miratuar neuml vitin 2005) Strategjia e Serbiseuml ishte e vlefshme peumlr periudheumln 2010-2015 dhe aktualisht eumlshteuml duke u vlereumlsuar ndeumlrsa neuml Shqipeumlri dhe Moldavi mungojneuml korniza teuml tilla strategjike dhe institucionale Peumlr shkak teuml sfidave teuml ngjashme strategjiteuml peumlr SALW-et dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml neuml rajonin EJL shfaqin disa tipare teuml peumlrbashkeumlta ndeumlrkoheuml qeuml edhe deumlshmojneuml specifika teuml dukshme neuml aspektin e fusheumlveprimit dhe aktiviteteve teuml parashikuara neuml planet e veprimit

Sa i peumlrket baraziseuml gjinore pavareumlsisht teuml dheumlnave teuml peumlrpjekjeve fillestare qeuml janeuml ndeumlrmarreuml peumlr teuml trajtuar lidhjet mes gjiniseuml dhe SALW-ve tendencat mbizoteumlruese teuml integrimit teuml perspektiveumls gjinore zbulojneuml njeuml meumlnyreuml teuml peumlrbashkeumlt neuml teuml cileumln peumlrqaset gjinia (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

Qasja metodologjike neuml analizeumln e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve u peumlrqendrua te

bull Identifikimi i praniseuml seuml angazhimit formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor

bull Identifikimi i peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe prania e veumlzhgimeve gjinore ose aplikimi i analizave gjinore neuml analizimin e situateumls

bull Shqyrtimi i qeumlllimeve dhe veccedilaneumlrisht i objektivave kundrejt reagimit teuml tyre ndaj peseuml problematikave kryesore teuml diskutuara teuml politikave Qeumlllimi dhe objektivi konsiderohen se u peumlrgjigjen problematikave gjinore neumlse ato trajtojneuml neuml meumlnyreuml teuml qarteuml teuml pakteumln njeuml nga problematikat kryesore teuml politikave

bull Shqyrtimi i planeve teuml veprimit peumlr teuml identifikuar neumlse angazhimet e identifikuara janeuml shndeumlrruar neuml masa dhe aktivitete dhe caktime fondesh buxhetore peumlr teuml adresuar problematikat e identifikuara qeuml lidhen me gjinineuml

bull Shqyrtimi i qasjeve teuml monitorimit dhe vlereumlsimit peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse ato ofrojneuml mundeumlsi peumlr ndjekjen e efekteve teuml kuadrit strategjik te grateuml dhe burrat

Neuml vareumlsi teuml maseumls qeuml politikat peumlr SALW-et neuml rajon u peumlrgjig-jen keumltyre problematike propozohet klasifikimi i meumlposhteumlm

bull kuadriipolitikaveteumlpeumlrgjegjshmegjinore peumlrmban njeuml angazhim zyrtar ndaj baraziseuml gjinore dhe integrimit gjinor peumlrdorimi i teuml dheumlnave gjinore dhe veumlzhgimet gjinore janeuml teuml pranishme neuml analizeumln e situateumls neuml lidhje me teuml pakteumln tre problematikat meuml kryesore teuml pakteumln 13 e objektivave dhe aktiviteteve identifikon perspektiveumln gjinore teuml problemit dhe neuml matriceumln e monitorimit dhe vlereumlsimit janeuml zhvilluar treguesit e ndareuml sipas gjiniseuml Neuml keumlteuml grup gjinia peumlrshkon teuml gjitheuml ciklin e politikave qeuml nga projektimi dhe planifikimi deri te vlereumlsimi

bull integrimigjinoringadalsheumlm peumlrmban disa nga elementeumlt e peumlrshkruar meuml lart por pa njeuml qasje koherente dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml integrimit gjinor dhe meuml pak

se 13 e objektivave dhe aktiviteteve peumlr teuml adresuar problematikat gjinore

bull Punapeumlrintegrimingjinornukkanisur asnjeuml nga elementeumlt nuk eumlshteuml i pranisheumlm dhe nuk ka asnjeuml peumlrpjekje sistematike peumlr teuml integruar aspektet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve Reumlndeumlsia e aspektit gjinor peumlr kontrollin e SALW-ve nuk njihet dhe peumlr pasojeuml as nuk janeuml vendosur objektiva dhe as nuk janeuml parashikuar aktivitete neuml planin e veprimit

Teuml gjitha referencat peumlr problematikat kryesore teuml politikave teuml diskutuara neuml Kapitullin 2 janeuml paraqitur neuml tabeleumln 5 me qeumlllimin peumlr teuml matur se sa aktivitetet e planifikuara peumlrputhen me shkalleumln e problemit Peumlr lehteumlsi referimi sheumlnimet neuml keumlteuml seksion janeuml teuml organizuar sa meuml shumeuml qeuml eumlshteuml e mundur neuml peumlrputhje me metodologjineuml e peumlrshkruar meuml lart

311 angazhimi peumlr barazineuml gjinOre

Peumlr sa i peumlrket angazhimit referencat peumlr grateuml dhe burrat dhe barazineuml gjinore janeuml artikuluar formalisht neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 dhe Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml) dhe neuml Strategjineuml peumlr SALW-et dhe Grumbullimin dhe Planin e Veprimit 2013-2016 neuml Kosoveuml (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Kosoveuml)

Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml seksionin Parimet e peumlrdorura peumlr hartimin e strategjiseuml thoteuml se ky dokument strategjik thekson reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml paanshme ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave peumlrkateumls teuml kontrollit seuml bashku me dheumlnien e prioritetit teuml duhur peumlr mbeumlshtetjen e viktimave teuml SALW-ve dhe mbrojtjen e mjedisit (f 9)

Neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml dy referenca peumlrkateumlse janeuml beumlreuml neuml seksionin Parimet e Peumlrgjithshme ku thuhet se objektivat e formuluara neuml strategji do teuml udheumlhiqen nga njeuml grup parimesh ndeumlr teuml tjera edhe nga parimi kushtetues i mbrojtjes seuml teuml drejtave teuml njeriut i cili garanton teuml drejtat e teuml gjitheuml qytetareumlve teuml Kosoveumls dhe neuml veccedilanti teuml grave dhe feumlmijeumlve pa marreuml parasysh peumlrkateumlsineuml etnike gjinineuml mosheumln dhe besimin fetar (f 10) Referenca e dyteuml eumlshteuml beumlreuml neuml seksionin Vizioni dhe Misioni ku promovohet pjeseumlmarrja e grupeve teuml shoqeumlriseuml civile (me fokus teuml veccedilanteuml neuml peumlrfshirjen e grave dhe grupeve vulnerabeumll) neuml hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml strategjive peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin (f 8)

Neuml dokumentet e tjera neuml shqyrtim strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Malin e Zi neuml Serbi dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka asnjeuml referim apo angazhime teuml qarta peumlr barazineuml gjinore ose integrimin e baraziseuml gjinore neuml aktivitetet peumlr kontrollin e SALW-ve Neuml teuml njeumljteumln koheuml nuk ka tregues teuml tjereuml teuml angazhimeve teuml tjera alternative

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 40

peumlr integrimin e vazhduesheumlm teuml aspekteve gjinore neuml peumlrgjigje teuml sfidave teuml SALW

312 teuml dheumlnat e ndara SipaS gjiniSeuml dhe veumlzhgimet gjinOre

Analizat e situatave teuml paraqitura neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve neuml fuqi neuml EJL nuk sigurojneuml prova teuml peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml kur merren neuml shqyrtim sfidat e lidhura me SALW-et Analizat e strategjive teuml SALW-ve tregojneuml se ato zakonisht veprojneuml me njeuml sasi relativisht teuml vogeumll teuml teuml dheumlnave kryesisht peumlr disponueshmeumlrineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml posedim nga civileumlt dhe shteti vlereumlsimet e SALW-ve neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm dhe numri i armeumlve teuml zjarrit teuml konfiskuara apo teuml shkateumlrruara Numri i incidenteve me armeuml zjarri peumlrmendet gjithmoneuml e meuml rralleuml

Neuml dokumentet neuml shqyrtim nuk jepen teuml dheumlna ose statistika peumlr teuml peumlrcaktuar efektet e peumlrhapjes seuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml dhuneumls me armeuml mbi individeumlt Neuml keumlteuml drejtim asnjeuml nga strategjiteuml peumlr SALW-et nuk japin teuml dheumlna peumlr viktimat e dhuneumls me armeuml autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri dhe as peumlr llojet rezultatet dhe karakteristikat e incidenteve me armeuml zjarri Pjeseumlrisht kjo mund teuml kuptohet brenda kufizimeve teuml meumlnyreumls aktuale mbizoteumlruese neuml teuml cileumln hartohen strategjiteuml peumlr SALW-et ku analiza e situateumls sheumlrben si hyrje e dokumentit e cila peumlrmban njeuml panorameuml teuml shkurteumlr teuml problemeve teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve brenda kontekstit teuml dheumlneuml dhe jo njeuml analizeuml reale teuml mbeumlshtetur neuml fakte Neuml keumlteuml drejtim nuk eumlshteuml e qarteuml se deri neuml ccedilfareuml mase analiza meuml gjitheumlpeumlrfshireumlse parapriu zhvillimin e politikave

Njeumlkoheumlsisht nuk ka hapeumlsireuml peumlr peumlrkufizim meuml teuml detajuar teuml problemeve qeuml priren teuml artikulohen meuml gjereumlsisht veccedilaneumlrisht sa i peumlrket lidhjes ndeumlrmjet peumlrhapjes seuml SALW-ve dhe siguriseuml seuml qytetareumlve Si pasojeuml kjo qasje nuk eumlshteuml e favorshme peumlr artikulimin e aspekteve gjinore teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml dokument qofteuml peumlr viktimat autoreumlt ose zoteumlruesit e armeumlve ose teuml dheumlnat peumlr mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime kundrejt SALW-ve ndeumlrmjet burrave dhe grave ose teuml dheumlnat peumlr dhuneumln neuml familje

Peumlr shkak teuml peumlrdorimit shumeuml teuml uleumlt teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka mundeumlsi teuml kufizuara neumlse ka peumlr teuml integruar analizeumln gjinore brenda analizeumls seuml situateumls dhe peumlr teuml identifikuar se si ccedileumlshtje teuml caktuara prekin neuml meumlnyreuml specifike grateuml dhe burrat dhe peumlr teuml beumlreuml lidhjen me peumlrkufizimin e problemit

Teuml vetmet konstatime teuml dokumentuara neuml analizeumln e situateumls janeuml referencat ndaj dhuneumls neuml familje neuml strategjiteuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls Neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e Armeumlve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 pjesa e peumlrgjithshme thekson se prania e armeumlve teuml jashteumlligjshme kontribuon neuml dhuneumln neuml familje (f 2) ndeumlrsa Strategjia e

Kosoveumls konstaton se arma neuml shteumlpi ka meuml tepeumlr gjasa teuml peumlrdoret peumlr teuml keumlrceumlnuar ose leumlnduar fizikisht njeuml aneumltar teuml familjes se sa kundeumlr njeuml shkeleumlsi qeuml vjen nga jashteuml (f 6) Peumlrveccedil keumltyre konstatimeve nuk janeuml parashtruar lidhje teuml tjera ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe keumlrkeseumls peumlr armeuml teuml vogla kultureumls seuml armeumlve dhe burreumlriseuml

Neuml kuadrot strategjikeuml teuml Malit teuml Zi Republikeumls seuml Serbiseuml dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml reumlndeumlsia e ccedileumlshtjeve gjinore eumlshteuml e papeumlrfillshme

313 PeumlrcaktimiiaxhEndeumlS-CcedileumlShtjet gjinOre neuml Qeumlllime dhe Objektiva

Dokumentet strategjike neuml shqyrtim mbulojneuml njeuml gameuml teuml gjereuml teuml aktiviteteve teuml ndryshme teuml ndeumlrlidhura dhe trajtojneuml sfida komplekse lidhur me peumlrhapjen e SALW-ve Ato kryesisht i referohen krijimit teuml kontrollit efikas teuml SALW-ve neumlpeumlrmjet peumlrmireumlsimit teuml kushteve ligjore dhe teknike qeuml parandalojneuml keqpeumlrdorimin e SALW-ve reduktimit teuml SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe peumlrpjekjeve ndeumlrgjegjeumlsuese qeuml priten teuml kontribuojneuml neuml rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml Peumlr shembull neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Serbi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml krijimi i njeuml sistemi kombeumltar unik peumlr kontrollin efikas teuml SALW-ve me qeumlllim reduktimin e armeumlve qeuml mbahen neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme dhe teuml numrit teuml abuzimeve me armeumlt e jashteumlligjshme si dhe rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml neuml teumlreumlsi Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml strategjia keumlrkon teuml garantojeuml njeuml mjedis teuml sigurt dhe teuml kontrollojeuml armeumlt e vogla dhe teuml lehta neuml shoqeumlri me qeumlllim promovimin e kushteve peumlr peumlrmireumlsimin e siguriseuml seuml peumlrgjithshme Neuml Strategjineuml e Kosoveumls vizioni eumlshteuml qeuml Kosova do teuml jeteuml njeuml mjedis i sigurt ku armeumlt e vogla dhe teuml lehta janeuml neuml kontroll Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls ka objektiva specifikeuml dhe asnjeuml qeumlllim teuml peumlrgjithsheumlm teuml artikuluar ndeumlrsa neuml Mal teuml Zi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml zhvillimi i peumlrgjithsheumlm i sistemit efikas teuml kontrollit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta dhe municioneve neuml teuml gjitha segmentet e tij

Neuml meumlnyreumln si janeuml paraqitur qeumlllimet e peumlrcaktuara neuml kuadrin strategjik peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore i japin peumlrpareumlsi detyreumls komplekse teuml krijimit teuml kushteve paraprake ligjore politike dhe teknike peumlr sistemin efikas teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe rritjes seuml siguriseuml seuml qytetareumlve Neuml keumlteuml drejtim ato i kushtojneuml reumlndeumlsi nevojave teuml burrave dhe grave pavareumlsisht se nuk ka njeuml angazhim teuml shprehur se dallimet do teuml merren neuml konsiderateuml E njeumljta gjeuml vlen dhe peumlr objektivat Pavareumlsisht se shumeuml nga objektivat kaneuml reumlndeumlsi direkte peumlr problematikat kryesore teuml politikave aspektet gjinore nuk peumlrmenden shprehimisht dhe neuml asnjeuml prej strategjive nuk ka njeuml objektiv qeuml i referohet drejtpeumlrseumldrejti ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 41

Megjithateuml edhe neuml ato strategji qeuml beumljneuml peumlrpjekje peumlr teuml integruar ccedileumlshtjet gjinore qasja mbizoteumlruese shpesh nuk eumlshteuml koherente pra peumlr shembull njeuml objektiv i caktuar nuk peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml ti peumlrgjigjet problematikave gjinore por neuml planin e veprimit zhvillohen aktivitete lidhur me ccedileumlshtjet gjinore ose anasjelltas (ccedileumlshtjet gjinore shfaqen ndeumlrmjet objektivave por jo brenda planit teuml veprimit) Peumlr teuml kuptuar pranineuml e ploteuml teuml problematikave gjinore teuml trajtuara neuml dokumentin strategjik eumlshteuml ndeumlrmarreuml njeuml proces strukturimi shteseuml siccedil paraqitet neuml tabeleumln 5 Peumlr shembull strukturimi tregon se disa problematika gjinore pavareumlsisht se nuk peumlrfshihen neuml peumlrmbajtjen e formulimit teuml njeuml objektivi janeuml artikuluar brenda shpjegimit teuml tyre ose informacioni lidhur me peumlrgjigjen ndaj ccedileumlshtjeve gjinore jepet neuml peumlrshkrimin e aktiviteteve

Siccedil mund teuml veumlrehet nga tabela 5 lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve artikulohen veteumlm neuml strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml teuml dyja referencat peumlrkateumlse gjinore dmth dhuna neuml familje dhe ndikimet e ndryshme teuml armeumlve mbi grateuml dhe burrat

janeuml peumlrcaktuar neuml dokumentin strategjik neumln objektivin 4 Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml Neuml rastin e Strategjiseuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml nuk ka njeuml angazhim teuml peumlrgjithsheumlm ndaj baraziseuml gjinore teuml peumlrkthyer neuml qeumlllime dhe objektiva dhe nuk ka as edhe aktivitete konkrete teuml hartuara

Neuml strategjiteuml e tjera peumlr SALW-et teuml rishikuara (Mal i Zi Serbi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) objektivat nuk peumlrmbajneuml asnjeuml konstatim lidhur me ccedileumlshtjet gjinore dhe nuk trajtojneuml problematikat kryesore teuml politikave gjinore

314 planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete

Si pjeseuml e procesit teuml rishikimit janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml hartuar aktivitete neuml planet e veprimit qeuml peumlrmbajneuml referenceuml teuml qarteuml ndaj ccedileumlshtjeve gjinore dhe qeuml janeuml teuml lidhura me problematikat kryesore teuml politikave Tabela e meumlposhtme jep informacion se ku qeumlndrojneuml aktivitetet lidhur me objektivat

tabela 6PRoblematikat gjinoRe neuml objektivat e stRategjive dhe Planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

objektivi Menaxhimi i SALW-ve qeuml janeuml neuml zoteumlrim teuml agjencive dhe institucioneve kompetente neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Aktiviteti Hartimi i njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlrfaqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln

Aspekti gjinor Procesi i vlereumlsimit do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Aspekti gjinor Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

objektivi Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml

Neuml keumlteuml objektiv thuhet se njeuml theks i veccedilanteuml do teuml vendoset mbi peumlrdorimin e armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimet e ndryshme qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Aspekti gjinor Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

bosnjeuml-Hercegovina

2016-2020

objektivi Reduktimi i SALW-ve teuml jashteumlligjshme

Aktiviteti Krijimi i mbledhjes seuml koordinuar teuml teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neumlfamilje me aneuml teuml armeumlve teuml zjarrit apo teuml keumlrceumlnimit me to (neuml teuml gjitha institucionet peumlrkateumlse organet gjyqeumlsore dhe institucionet e siguriseuml)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 42

Masat e parashikuara peumlr teuml shndeumlrruar angazhimet e peumlrgjithshme ndaj baraziseuml gjinore neuml aktivitete konkrete janeuml teuml pranishme veteumlm neuml planet e veprimit neuml Bosnjeuml-Her-cegovineuml Pavareumlsisht reumlndeumlsiseuml aktivitetet qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore peumlrbeumljneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml planeve teuml veprimit Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls 2013-2016 pjesa e veprimtarive qeuml u peumlrgjigjen problemati-kave gjinore neuml Planin e Veprimit eumlshteuml 9 peumlr qind ndeumlrsa neuml strategjineuml e rishikuar veteumlm njeuml aktivitet i tilleuml eumlshteuml parashi-kuar Neumlse vihet neuml zbatim kjo pjeseuml e vogeumll mund teuml kuptohet brenda kontekstit teuml pilotimit teuml njeuml qasjeje teuml re me peumlrvoja teuml meumlparshme teuml kufizuara dhe mungeseumls seuml shembujve teuml praktikeumls seuml mireuml neuml vende teuml tjera

Neuml planet e tjera teuml veprimit nuk ka teuml peumlrcaktuara aktivitete specifike teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore dhe as njeuml angazhim qeuml problematikat gjinore do teuml merren neuml konsiderateuml gjateuml realizimit teuml aktiviteteve Prandaj pa hulumtime teuml meumlte-

jshme neuml zbatim nuk mund teuml thuhet neumlse ato do teuml arrijneuml teuml adresojneuml ndonjeuml nga problematikat kryesore dhe neumlse po deri neuml ccedilfareuml mase

315 cilat janeuml prOblematikat gjinOre Qeuml pO trajtOhen

Tabela 7 peumlrpiqet teuml identifikojeuml peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml politikave efektet e diferencuara sipas gjiniseuml dhuna neuml familje gjinia dhe keumlrkesa peumlr armeuml zjarri mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime dhe pjeseumlmarrja e balanc-uar Siccedil veumlrehet pavareumlsisht nga reumlndeumlsia e keumltyre problema-tikave ka njeuml peumlrgjigje shumeuml teuml kufizuar ndaj sfidave neuml keumlteuml fusheuml dhe keumlto nisma trajtojneuml veteumlm njeuml numeumlr teuml kufizuar teuml problematikave teuml politikave duke leumlneuml shumiceumln e tyre teuml patrajtuara dhe duke mos arritur neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlrsh-kalleumlzimin e problemit

tabela 7peumlrgjigjet me poLitikA neuml StrAtegjiteuml peumlr SALW-et ndAj PRoblematikave kRyesoRe teuml Politikave

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2016-2020)

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

Veumlmendje e veccedilanteuml do ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje

AKTIVITETI Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 43

316 gjurmimiindryShimEvE-mOnitOrimi dhe vlereumlSimi

Duke qeneuml se gjinia nuk peumlrmendet neuml keumlto aktivitete ajo nuk eumlshteuml pjeseuml e monitorimit dhe vlereumlsimit Neuml teuml gjitha planet e veprimit indikatoreumlt caktohen veteumlm peumlr nivelin e aktiviteteve dhe peumlrcaktohen si indikatoreuml produktesh Neuml keumlteuml aspekt peumlrveccedil ofrimit teuml informacionit rreth zbatimit ose jo teuml njeuml aktiviteti nuk u gjurmuan efekte mbi nevojat peumlr siguri teuml grave dhe burrave Asnjeuml nga planet e

rishikuara teuml veprimit nuk peumlrmbante indikatoreuml gjinoreuml teuml projektuar peumlr teuml identifikuar ndikimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve te grateuml dhe burrat marreumldheumlniet ndeumlrmjet tyre neuml keumlteuml fusheuml teuml veccedilanteuml peumlrfitimet qeuml sjell peumlr grateuml dhe burrat zbatimi i strategjiseuml peumlr SALW-et ose indikatoreumlt e peumlrfshireuml peumlr teuml ndjekur ndryshimet e statusit teuml grave dhe burrave (Moser 2007) Veteumlm neuml Kosoveuml ka njeuml listeuml teuml indikatoreumlve monitorues dhe vlereumlsues teuml projektuar peumlr vlereumlsimin e arritjeve teuml strategjiseuml por asnjeumlri prej tyre nuk eumlshteuml i ndareuml sipas gjiniseuml

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

Prania e armeumlve teuml zjarrit kontribuon neuml dhuneumln neuml familje

kosova

(2013-2016)

mali i Zi

(2013-2018)

Serbia

(2010 -2015)

Ish-Republika Jugosllave e maqedoniseuml

(2005)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 44

kutia 4 iniciativat e Reja

Pavareumlsisht tendencave mbizoteumlruese neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve se ccedileumlshtjet gjinore janeuml kryesisht teuml papeumlrfillura duket se ndeumlrgjegjeumlsimi rreth nevojeumls peumlr teuml inkorporuar perspektiveumln gjinore neuml peumlrgjigjet strategjike ndaj sfidave me SALW-et po rritet vazhdimisht Janeuml ndeumlrmarreuml peumlrpjekje sporadike por novatore peumlr teuml peumlrfshireuml perspektiveumln gjinore neuml masa dhe aktivitete kryesisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe neuml Kosoveuml neuml njeuml shkalleuml meuml teuml uleumlt Edhe pse u paraqiteumln neuml diskutimet e meumlsipeumlrme po i peumlrmbledhim shkurtimisht

Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 veumlrteton peumlrpjekjet e beumlra peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore edhe pse teuml kufizuara dhe teuml pjesshme Peumlr sa i peumlrket angazhimit dokumenti strategjik thekson ccedileumlshtjen e mbeumlshtetjes dhe asistenceumls peumlr viktimat e SALW-ve reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit Gjithashtu objektivi qeuml ka teuml beumljeuml me bashkeumlpunimin me OJQ-teuml dhe me bashkeumlpunimin ndeumlrkombeumltar e rajonal thekson se veumlmendje e veccedilanteuml duhet ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimeve teuml ndryshme qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml (f 16) Janeuml planifikuar disa aktivitete peumlr tiu peumlrgjigjur problematikave gjinore

1 Kryerja e njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlr-faqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln i cili do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml

2 Metodologjia keumlrkimore peumlr harteumlzimin dhe identifikimin e viktimave teuml SALW-ve do teuml marreuml parasysh nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantojeuml njeuml qasje dhe trajtim teuml barabarteuml teuml femrave dhe meshkujve

3 Gjateuml trajnimit peumlr menaxhimin e municioneve dhe teuml armatimeve shpeumlrthyese do ti jepet peumlrpareumlsi peumlrfshirjes seuml balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj

Strategjia e rishikuar neuml vitin 2016 paraqet plane peumlr krijimin e mbledhjes seuml koordinuar ndeumlrsektoriale dhe peumlr regjistrimin e teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neuml familje teuml kryera me armeuml zjarri Kjo peumlrcaktohet neuml objektivin qeuml lidhet me reduktimin e SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe neuml neumlnobjektivin qeuml i referohet monitorimit teuml teuml dheumlnave statistikore peumlr SALW-et dhe municionet

Neuml misionin e saj Strategjia peumlr Kontrollin dhe Grumbullimin e SALW-ve neuml Kosoveuml pohon se njeuml nga objektivat e strategjiseuml eumlshteuml teuml nxiseuml pjeseumlmarrjen e grave (shoqeumlriseuml civile dhe grupeve teuml tjera) neuml zhvillimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve strategjiteuml peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin Sidoqofteuml kjo dispoziteuml e peumlrgjithshme ka teuml beumljeuml shumeuml pak me aktivitetet dhe masat konkrete teuml planifikuara nga dokumenti

haRteumlzimi i faktoReumlve mundeumlsues

Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml procedura e zhvillimit teuml politikave publike keumlrkon zhvillimin e konsultimeve me autoritete teuml tjera peumlrgjegjeumlse shteteumlrore Rrjedhimisht Agjencia peumlr Barazineuml Gjinore u peumlrfshi neuml seminaret parapeumlrgatitore peumlr zhvillimin dhe neuml fazat e meumlvonshme peumlr rishikimin e strategjiseuml peumlr SALW-et Gjateuml keumltij procesi agjencia sugjeroi disa pika dhe beumlri komente peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml draft dokumentin qeuml u miratua meuml voneumli Njeumlkoheumlsisht ndeumlrgjegjeumlsimi i presidentit teuml bordit koordinues peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr sa i peumlrket detyrimit peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore teuml peumlrcaktuar nga Plani i Veprimit peumlr Barazineuml Gjinore dhe detyrimit teuml autoriteteve shteteumlrore peumlr teuml kontribuuar neuml avancimin e baraziseuml gjinore lehteumlsoi peumlrfshirjen e propozimeve me ndjeshmeumlri gjinore Qasja proaktive e Agjenciseuml peumlr Barazineuml Gjinore gjithashtu luajti rol neuml lehteumlsimin e procesit E fundit por jo peumlr nga reumlndeumlsia dokumenti i strategjiseuml neuml vetvete thekson se reumlndeumlsia e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit eumlshteuml njeuml nga parimet e peumlrdorura neuml zhvillimin e strategjiseuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 45

317 Sfidat e pOlitikbeumlrjeS me ndjeShmeumlri gjinOre teuml mbeumlShtetur neuml fakte

Pavareumlsisht hapave fillestareuml teuml ndeumlrmarreuml peumlr integrimin e njeuml perspektive gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve tendencat mbizoteumlruese tregojneuml prioritizim teuml uleumlt teuml problematikave gjinore neuml peumlrgjitheumlsi neuml politikbeumlrjen peumlr SALW-et Klasifikimi i kryer neuml fillim teuml keumltij kapitulli tregon se njeuml integrim gjinor i reumlndeumlsisheumlm por gradual po ndodh veteumlm neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe eumlshteuml kufizuar meuml tej neuml dokumentin e rishikuar Kjo vlen meuml pak neuml rastin e Kosoveumls ku duken qarteuml disa dispozita teuml caktuara me reumlndeumlsi peumlr ccedileumlshtjet gjinore edhe pse ndikimi i tyre nga aktivitetet nuk eumlshteuml i duksheumlm Neuml kuadrot strategjikeuml peumlr SALW-et neuml Mal teuml Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka filluar ende puna me impakt gjinor

Prioritizimi i uleumlt i ccedileumlshtjeve gjinore merr forma teuml ndryshme 1 Rralleuml ndeumlrmerren angazhime teuml shprehura ndaj

integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore si njeuml strategji gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr avancimin e baraziseuml gjinore Edhe kur problematikat gjinore peumlrmenden si neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls integrimi i ccedileumlshtjeve gjinore nuk kuptohet si proces sistematik i shndeumlrrimit teuml shqeteumlsimeve dhe eksperiencave teuml grave dhe burrave neuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve (ECOSOC 1997) Gjinia nuk pozicionohet si njeuml parim gjitheumlpeumlrfshireumls qeuml prek ekspozimin e grave dhe burrave ndaj rreziqeve teuml lidhura me SALW-et dhe formeumlson sjelljen dhe praktikat ndaj SALW-ve por edhe politikat reaguese Edhe pse angazhimi zyrtar peumlr arritjen e integrimit gjinor nuk eumlshteuml parakushti i veteumlm peumlr reagimin gjinor teuml politikave peumlr SALW-et eumlshteuml e qarteuml se kur ka pasur angazhim ai ka formeumlsuar pjeseumlrisht objektivat dhe aktivitetet

2 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml prej dokumenteve strategjikeuml Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka disa ndikime teuml meumltejshme mbi mundeumlsineuml e integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore neuml reagimin me politika Kjo i beumln teuml padukshme efektet shumeuml teuml diferencuara teuml SALW-ve dhe problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kryesisht dhe shpeshhereuml kalojneuml pa u veumlneuml re

3 Nuk kateumldheumlnapeumlrpeumlrdorimineanalizavegjinore teuml sfidave teuml lidhura me SALW-et Peumlr shkak teuml keumlsaj roli qeuml luajneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave ndaj SALW-ve si edhe

rreziqet specifike me baza gjinore nuk shihen si teuml reumlndeumlsisheumlm peumlr sfidat e lidhura me SALW-et ccedilka si rrjedhim ngadaleumlson prioritizimin e tyre neuml politika Duke qeneuml se modelet gjinore nuk po diskutohen ose sfidohen neuml politikat reaguese rezultati peumlrfundimtar i mungeseumls seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe i analizave gjinore mund teuml ccedilojeuml neuml normalizim teuml meumltejsheumlm dhe neuml riprodhim teuml tendencave ekzistuese Meuml tej po riprodhohet ndeumlrgjegjeumlsimi i uleumlt mbi ndeumlrveprimin mes gjiniseuml dhe SALW-ve ndeumlrkoheuml qeuml nevoja peumlr teuml trajtuar problematikat gjinore nuk shihet si njeuml meumlnyreuml peumlr teuml rritur efikasitetin e peumlrgjithsheumlm teuml peumlrpjekjeve peumlr kontrollin e SALW-ve

4 Duke qeneuml se ccedileumlshtjet gjinore mungojneuml ose anashkalohen neuml analizat e situatave ato kaneuml pasur shumeuml pak ndikim peumlr teuml mos theumlneuml aspak mbi meumlnyreumln se si peumlrcaktohen qeumlllimet dhe objektivat Duke vepruar keumlshtu problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kalojneuml teumlreumlsisht pa u veumlneuml re dhe si rrjedhim nuk trajtohen neuml reagimet strategjike ndaj peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml rajonin e Evropeumls Juglindore Njeuml qasje e tilleuml nxit ideneuml se teuml gjitheuml qytetareumlt kaneuml teuml njeumljtat nevoja sigurie dhe nuk arrin teuml njoheuml dallimet qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet tyre Kjo theksohet edhe nga supozimi se teuml gjitha nevojat peumlr siguri mund teuml trajtohen dhe teuml peumlrmbushen peumlrmes teuml njeumljteumls seri masash neuml meumlnyreuml uniforme dhe neutrale ndaj gjiniseuml e cila rrjedhimisht justifikon mungeseumln e problematikave gjinore neuml mesin e qeumlllimeve dhe objektivave Meumlnyrat praktike neuml teuml cilat gjinia formeumlson keumlrkeseumln peumlr armeuml zjarri diferencon efektet mbi grateuml dhe burrat dhe i ekspozon ata ndaj formave specifike teuml dhuneumls me armeuml teuml cilat keumlrkojneuml ndeumlrhyrje specifike dhe rralleuml janeuml objekt politikash Neuml vend teuml njeuml qasjeje sistematike ndaj sfidave teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore ka veteumlm deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr gjurmimin e peumlrpjekjeve neuml zhvillim Rrjedhimisht neuml kushtet e mungeseumls seuml indikatoreumlve teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe teuml instrumenteve teuml peumlrshtatshme teuml monitorimit dhe vlereumlsimit neuml planet e veprimit parashikohen veteumlm peumlrpjekje sporadike peumlr trajtimin praktik teuml ccedileumlshtjeve gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve Neuml keumlteuml aspekt eksperienca ka treguar se kur angazhimet peumlr ccedileumlshtjet gjinorenuk beumlhen teuml matshme peumlrmes peumlrdorimit teuml indikatoreumlve nuk monitorohen dhe nuk janeuml peumlrgjegjeumlsi e veccedilanteuml e askujt ato rralleuml zbatohen Neuml kontekstin e PKV-seuml peumlr armeumlt e vogla meuml tej mund teuml peumlrbeumljeuml problem fakti qeuml pak prej zyrtareumlve peumlrgjegjeumls peumlr monitorimin dhe zbatimin e tij teuml jeneuml eksperteuml teuml ccedileumlshtjeve gjinore ose teuml afteuml peumlr teuml peumlrdorur indikatoreuml neuml meumlnyreuml teuml atilleuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 46

qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

5 Duke pasur parasysh qeuml buxhetet peumlr zbatimin e planeve teuml veprimit nuk peumlrcaktohen neuml dokumentet e disponueshme pa keumlrkime teuml meumltejshme eumlshteuml e pamundur teuml dilet neuml peumlrfundime teuml sakta neumlse keumlto peumlrpjekje fillestare teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore janeuml shoqeumlruar me financim teuml peumlrshtatsheumlm peumlr zbatimin e tyre Gjithashtu nuk ka prova peumlr forma teuml tjera teuml buxhetimit me ndjeshmeumlri gjinore

6 Si peumlrfundim ekziston njeuml tendenceuml sipas seuml cileumls punapeumlrbarazineumlgjinoreshihetveteumlmsipjeseumlebashkeumlpunimitosepjeseumlmarrjesseumlorganizataveteuml shoqeumlriseuml civile Ndeumlrkoheuml qeuml kjo peumlrbeumln njeuml njohje teuml puneumls katalizatore teuml shoqeumlriseuml civile veccedilaneumlrisht teuml OJQ-ve teuml grave aspekti gjinor i kontrollit teuml SALW-ve nuk duhet teuml kufizohet neuml fusha teuml caktuara por teuml jeteuml i hapur ndaj aktoreumlve teuml politikave dhe veccedilaneumlrisht

ndaj grupeve teuml interesit Po keumlshtu praktikat e mira teuml bashkeumlpunimit me organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe me institucionet e baraziseuml gjinore duhet teuml peumlrshkalleumlzohen

7 Praktikat neuml zhvillim edhe pse teuml reumlndeumlsishme peumlrbeumljneuml njeuml qasje teuml ngadalteuml qeuml mjaftohet me peumlrmendjen shkarazi teuml grave dhe ccedileumlshtjeve gjinore larg qasjes seuml artikuluar dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse qeuml nevojitet peumlr teuml trajtuar natyreumln e shumeumlfishteuml teuml marreumldheumlnies ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve Peumlr shkak teuml teuml gjitha sfidave teuml hasura gjateuml peumlrpjekjeve peumlr ti vendosur ccedileumlshtjet gjinore neuml axhendeumln e kontrollit teuml SALW-ve si edhe peumlr shkalleumlzimin e problemit eumlshteuml akoma meuml e reumlndeumlsishme teuml peumlrmireumlsohen dhe peumlrshkalleumlzohen praktikat meuml teuml mira neuml zhvillim dhe teuml konsiderohet si urgjente ccedileumlshtja e integrimit teuml baraziseuml gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve

kutia 5 teuml dheumlnat e ndaRa siPas gjiniseuml

Mospeumlrdorimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml analizimin e situateumls eumlshteuml njeuml ccedileumlshtje e shumanshme Praktikat dhe procedurat ekzistuese administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave nuk ofrojneuml gjithnjeuml teuml tilla teuml dheumlna Kur teuml dheumlnat ekzistojneuml ato nuk peumlrpunohen ose publikohen rregullisht neuml meumlnyreuml qeuml ta beumljneuml aspektin gjinor teuml duksheumlm Neuml aneumln tjeteumlr keumlto sfida teuml vazhdueshme neuml marrjen e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml tregojneuml prioritizimin ose ndeumlrgjegjeumlsimin e uleumlt mbi rolin e gjiniseuml si faktor neuml politikbeumlrje Edhe pse shkon peumlrtej qeumlllimit teuml keumltij raporti keumlto sfida gjithashtu mund teuml lidhen me njeuml sfideuml meuml teuml madhe teuml avancimit teuml njeuml qasjeje teuml bazuar neuml fakte neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve Njeuml tipar i peumlrbashkeumlt i strategjive peumlr SALW-et eumlshteuml fakti se aspektet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me sigurineuml e njereumlzve dhe sfidat e lidhura me peumlrhapjen e armeumlve peumlrshkruhen neuml peumlrgjitheumlsi neuml vend qeuml teuml artikulohen neuml detaje

Kjo krijon peumlrshtypjen se peumlrpjekjet strategjike peumlr teuml frenuar problemin e peumlrhapjes seuml armeumlve veccedilaneumlrisht peumlr sa i peumlrket dhuneumls me armeuml nuk bazohen neuml teuml dheumlna teuml mjaftueshme ccedilka peumlrbeumln njeuml tendenceuml peumlrseumlriteumlse dhe teuml peumlrhapur (OBSH UNODC 2014 f 25) Peumlr sa i peumlrket ccedileumlshtjeve gjinore nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml pareuml neumlse peumlrdorimi i uleumlt i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml lidhet neuml ndonjeuml meumlnyreuml ose neumlse reflekton llojin e procesit teuml politikave duke peumlrfshireuml peumlrbeumlrjen e grupit teuml puneumls dhe pjeseumlmarrjen e pamjaftueshme teuml specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore (Cukier 2009)

Sidoqofteuml eumlshteuml e qarteuml se komisionet e SALW-ve gjithashtu po hasin veumlshtireumlsi peumlr shkak teuml mungeseumls seuml teuml dheumlnave gjeuml qeuml pranohet edhe neuml planet e tyre teuml veprimit (peumlr shembull disa strategji parashikojneuml teuml ndeumlrmerren disa veprime peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ose mbledhjes seuml teuml dheumlnave) Ekziston njeuml nevojeuml urgjente peumlr teuml trajtuar problemin e teuml dheumlnave teuml pamjaftueshme

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 47

32 kuAdri Ligjor peumlr SALW-et reumlndeumlSiA e LufteumlS kundeumlR dhuneumls neuml familje

Sa i peumlrket problematikave teuml politikave gjinore teuml peumlrshkruara neuml kapitullin 2 kuadrot ligjoreuml teuml vendeve teuml Evropeumls Juglindore peumlr kontrollin e SALW-ve janeuml pareuml kryesisht neuml drejtim teuml peumlrgjigjes seuml tyre ndaj ndikimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje dhe neuml dhuneumln kundeumlr grave Ligjet aktuale peumlr armeumlt e zjarrit me peumlrjashtim teuml dhuneumls neuml familje thuajse nuk identifikojneuml fare faktoreumlt e tjereuml thelbeumlsoreuml gjinoreuml qeuml luajneuml rol neuml formeumlsimin e rreziqeve dhe sjelljeve teuml lidhura me SALW-et teuml tilla si ndeumlrthurja e gjiniseuml dhe mosheumls e cila do teuml diskutohet meuml voneuml

Lidhur me dhuneumln neuml familje akte teuml ndryshme ligjore janeuml miratuar peumlr teuml trajtuar dhe rregulluar rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim kryesisht peumlrmes rregullimitteumlzoteumlrimitteumlarmeumlvengapersonacivileuml Edhe pse misheumlrojneuml njeuml seumlreuml masash praktike siccedil edhe dokumentohet nga hulumtimet e meumlparshme (Cukier 2002 Dokmanović 2007 Shaw 2013 KKA 2015) qasjet mbizoteumlruese teuml ndeumlrhyrjeve ligjore neuml keumlteuml drejtim janeuml

1 Kufizimi i aksesit tek armeumlt e zjarrit peumlr personat e peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje peumlrmes kushteumlzimeve ligjore dhe kritereve teuml zoteumlsiseuml teuml nevojshme peumlr teuml marreuml njeuml leje peumlr armeuml zjarri

2 Heqja e armeumlve teuml zjarrit dhe revokimi i lejes peumlr armeuml zjarri kur dhuna neuml familje ndodh dhe armeumlt e zjarrit janeuml neuml zoteumlrim

321 dhuna neuml familje Si faktOr kufizueS i dheumlnieS Seuml lejeve peumlr armeuml zjarri

Sa i peumlrket rregullimit teuml armeumlmbajtjes ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore peumlrcaktojneuml njeuml seumlreuml kriteresh teuml detyrueshme zoteumlsie peumlr dheumlnien e autorizimeve peumlr blerjen mbajtjen dheose peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Kushtet e dheumlnies seuml lejes zakonisht peumlrfshijneuml shteteumlsineuml kufirin e mosheumls teuml mos keteuml precedenteuml penaleuml certifikateumln sheumlndeteumlsore nevojeuml teuml qeneumlsishmearsye teuml justifikueshme dhe njohuri teorike dhe praktike teuml peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit

Megjitheumlse tashmeuml janeuml teuml njohura lidhjet mes armeumlve teuml vogla dhe dhuneumls neuml familje dispozitat e parashikuara neuml ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml ndryshime teuml

dukshme neuml aspektin se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe peumlrkufizimit ligjor teuml njeuml incidenti teuml dhuneumls neuml familje qeuml eumlshteuml peumlrcaktuar si parakusht peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit Kjo pasqyron si meumlnyreumln e teuml kuptuarit teuml rrezikut teuml veccedilanteuml vdekjeprureumls ashtu edhe prioritetet e politikave teuml caktuara peumlr ccedileumlshtjen dhe gjithashtu ka njeuml ndikim teuml drejtpeumlrdrejteuml neuml nivelin e mbrojtjes seuml parashikuar

Neuml keumlteuml drejtim ndeumlrhyrjet me qeumlllim kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit pra kufizimin e dheumlnies seuml autorizimeve peumlr teuml blereuml dhe zoteumlruar armeuml zjarri ndryshojneuml kryesisht neuml meumlnyreumln se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe mund teuml klasifikohen neuml dy grupe

bull Arsyet peumlr kufizimet e aksesit tek armeumlt e zjarrit janeuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml teuml qarteuml me ngjarjet ose historikun penal teuml dhuneumls neuml familje ose duke iu referuar kontekstit familjar (dheose marreumldheumlnieve familjare problematike)

bull Kufizimet janeuml teuml bazuara neuml historikun penal teuml aplikantit dhe dhuna neuml familje peumlrfshihet veteumlm neuml meumlnyreuml indirekte pasi ajo peumlrbeumln vepeumlr penale e cila ndiqet ex officio dhe peumlr keumlteuml arsye ajo peumlrfaqeumlson njeuml shkak peumlr refuzimin e dheumlnies seuml autorizimit peumlr leje

Peumlr shkak teuml reformave teuml fundit ligjore shumica e vendeve dhe territoreve neuml keumlteuml rajon janeuml pjeseuml e grupit teuml pareuml legjislacioni neuml fuqi i teuml cilave merr neuml konsiderateuml dhuneumln neuml familje

bull Neuml Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt (2014) keumlrkon qeuml njeuml person neuml meumlnyreuml qeuml teuml jeteuml peumlrfitues i njeuml prej llojeve teuml autorizimeve duhet qeuml teuml mos keteuml qeneuml i evidentuar peumlr raste teuml vepreumls penale teuml dhuneumls neuml familje (neni 34)

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml pavareumlsisht nga sistemi i decentralizuar i rregullave masat ligjore tregojneuml ngjashmeumlri teuml konsiderueshme dhe kjo eumlshteuml neuml peumlrgjitheumlsi e nevojshme qeuml autorizimi teuml jepet neumlse nuk ka rrethana qeuml tregojneuml se njeuml armeuml mund teuml keqpeumlrdoret peumlr shkak teuml raporteve problematike neuml familje

bull Ligji Peumlr armeumlt i Kosoveumls (2015) peumlrcakton se peumllqimi peumlr teuml blereuml njeuml armeuml zjarri nuk mund ti leumlshohet njeuml personi neumlse aiajo paraqet rrezik peumlr veten e tijsaj rendin publik dhe sigurineuml publike (neni 7) Rrethanat qeuml tregojneuml se armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneuml neuml familje konsiderohen si rrezik peumlr rendin dhe sigurineuml publike (neni 10)

bull Neuml Malin e Zi ligji Peumlr armeumlt (2015) keumlrkon qeuml peumlr teuml marreuml njeuml armeuml zjarri personi nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr vepra penale kundeumlr marteseumls dhe kundeumlr familjes dhe nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr kundeumlrvajtje

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 48

qeuml lidhen me elemente teuml dhuneumls neuml familje Peumlr meuml tepeumlr eumlshteuml kusht qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje teuml cilat mund teuml ccedilojneuml neuml keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit

bull Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet (2015) neuml Serbi peumlrcakton se peumlr teuml marreuml njeuml armeuml personi nuk duhet teuml keteuml s deumlnime me vendim teuml formeumls seuml prereuml me burg peumlr krime kundeumlr marteseumls dhe familjes ose hetime teuml hapura peumlr akte teuml tilla kriminale dhe gjateuml kateumlr viteve teuml fundit as deumlnime peumlr kundeumlrvajtje peumlr teuml cilat eumlshteuml shpallur deumlnimi me burg dhe as hetime teuml hapura peumlr shkelje teuml rendit dhe qeteumlsiseuml publike dhe as peumlr vepra penale teuml parashikuara neuml keumlteuml ligj (neni 11) Njeumlkoheumlsisht eumlshteuml e nevojshme qeuml sjellja e personit teuml mos tregojeuml se aiajo peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten e tijsaj apo peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin dhe qeteumlsineuml publike e cila duhet teuml veumlrtetohet nga verifikimi i siguriseuml neuml vendbanimin ose vendin e tijsaj teuml puneumls (neni 11)

bull Ligji Peumlr armeumlt (2010) neuml fuqi neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk i referohet drejtpeumlrseumldrejti dhuneumls neuml familje por zoteumlrimi i njeuml arme keumlrkon qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana qeuml tregojneuml se arma mund teuml keqpeumlrdoret sidomos kur personi eumlshteuml regjistruar neuml regjistrin e organit kompetent peumlr marreumldheumlnie problematike neuml familje (neni 12)

Veteumlm ligji i Moldaviseuml Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil (2012) nuk peumlrmban referenca teuml qarta peumlr dhuneumln neuml familje

Dallimet mes masave ligjore peumlr dhuneumln neuml familje mund teuml veumlrehen edhe te fazat e njeuml procesi hetimor qeuml peumlrbeumljneuml arsye peumlr refuzimin e autorizimit peumlr zoteumlrim teuml armeumlve teuml zjarrit teuml cilat mund teuml sjellin pasoja teuml reumlnda peumlr sigurineuml veccedilaneumlrisht peumlr shkak teuml natyreumls komplekse teuml dhuneumls neuml familje Neuml keumlteuml aspekt ligjet e Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe Malit teuml Zi peumlrcaktojneuml se fakti qeuml armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneumlneumlfamilje duhet teuml konsiderohet si arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Neuml Moldavi Serbi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml fakti se njeuml person ka marreuml njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml ose se hetimet kaneuml filluar peumlrbeumln arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Mosdheumlnia e peumllqimit keumlrkohet edhe neuml rastin kur personi peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten ose peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin publik

322 dhuna neuml familje dhe heQja e armeumlve teuml zjarrit

Ndeumlrsa masat e peumlrshkruara meuml lart ndalojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit peumlr persona me precedenteuml penal njeuml tjeteumlr

drejtim i masave ligjore qeuml synon reduktimin e rrezikut teuml keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit brenda kontekstit familjar ka teuml beumljeuml me pezullimin e lejes ose konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit neumlse dhuna neuml familje ndodh

Neuml shumiceumln e ligjeve peumlr armeumlt arsyet peumlr heqjen e armeumlve teuml zjarrit ose peumlr heqjenpezullimin e lejes janeuml teuml peumlrkufizuara neuml peumlrgjitheumlsi si shkelje ose mosrespektim i kushteve peumlr marrjen e lejes qeuml e beumln njeuml person teuml papeumlrshtatsheumlm peumlr teuml Neuml keumlteuml aspekt kryerja e dhuneumls neuml familje paraqet arsye edhe pse meuml seuml shumti nuk eumlshteuml qarteumlsisht e peumlrmendur pasi konsiderohet si pjeseuml e veprave penale neuml peumlrgjitheumlsi

Veteumlm ligji Peumlr armeumlt neuml Malin e Zi neuml meumlnyreuml teuml qarteuml i referohet dhuneumls neuml familje dhe i jep teuml drejteuml Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme qeuml neumlse rrethanat tregojneuml se armeumlt mund teuml keqpeumlrdoren sidomos peumlr shkak teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje armeumlt municionet dhe dokumentet e armeumlve do teuml bllokohen menjeumlhereuml edhe peumlrpara se sa hetimet peumlr vepreumln penale kundeumlrvajtjen ose shkeljen administrative teuml jeneuml peumlrmbyllur dhe do mbahen teuml bllokuara deri sa hetimet teuml peumlrmbyllen neuml meumlnyreuml qeuml teuml ndeumlrmerren masa peumlr mbrojtjen kundeumlrdhuneumlsneumlfamilje ose peumlr mbrojtjen e rendit publik teuml cilat duhet teuml zbatohen pa voneseuml ndeumlrsa nevojitet qeuml faktet neuml bazeuml teuml teuml cilave merret vendimi peumlr bllokimin e armeumlve teuml jeneuml teuml pakteumln rrethanore (neni 50)

Peumlr sa i peumlrket dhuneumls neuml familje masat peumlr rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve rregullohen edhe me akte teuml tjera ligjore Ligjet peumlr policineuml neuml peumlrgjitheumlsi e autorizojneuml policineuml qeuml teuml kryejeuml kontrolle sigurie apo keumlrkime peumlr sende peumlr shembull armeuml dhe peumlrkoheumlsisht ti bllokojeuml ato kur kjo eumlshteuml e domosdoshme peumlr mbrojtjen e siguriseuml publike ose neumlse rrethanat sugjerojneuml se sendi mund teuml peumlrdoret peumlr teuml kryer njeuml vepeumlr penale ose kundeumlrvajtje Peumlr shembull ligji peumlr policineuml neuml Kosoveuml e autorizon policineuml teuml kryejeuml kontrolle parandaluese peumlr teuml bllokuar armeuml ose sende teuml tjera qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml apo peumlr teuml parandaluar aktivitetet qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml (neni 22) Dispozita me kompetenca teuml ngjashme policore janeuml teuml pranishme neuml teuml gjitha ligjet neuml rajon

Peumlrtej keumlsaj kodet e procedureumls penale autorizojneuml prokuroreumlt ose punonjeumlsit e policiseuml peumlr ndeumlrmarrjen e kontrolleve teuml objekteve ose personave me qeumlllim parandalimin e njeuml keumlrceumlnimi teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz ndaj personave apo pasuriseuml Peumlr shembull Kodi i Procedureumls Penale i Malit teuml Zi peumlrcakton se punonjeumlsit e autorizuar teuml policiseuml mund teuml kryejneuml kontrollin e personave kur janeuml neuml zbatim teuml njeuml urdhri peumlr arrestimin ose ndalimin e detyruesheumlm neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi zoteumlron armeuml ose mjete teuml rrezikshme ose neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi do teuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 49

hedheuml fsheheuml ose shkateumlrrojeuml sendet qeuml duhet teuml merren prej tijsaj si proveuml neuml njeuml hetim penal (neni 83)

323 ligjet kundeumlr dhuneumlS neuml familje dhe SalW

Neuml legjislacionin kundeumlr dhuneumls neuml familje i miratuar peumlrgjitheumlsisht koheumlt e fundit neuml teuml gjitheuml rajonin ka edhe peumlrpjekje teuml dukshme peumlr teuml trajtuar ndeumlrlidhjen mes dhuneumls neuml familje dhe armeumlve teuml zjarrit dhe peumlr teuml siguruar masa peumlr shmangien ose zbutjen e rreziqeve qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Tendenca dominuese eumlshteuml qeuml ti japeuml precedenceuml heqjes seuml armeumlve duke e inkuadruar keumlteuml si njeuml maseuml mbrojteumlse Megjithateuml keumlto peumlrpjekje nuk janeuml as teuml njeumljta dhe as teuml pranishme neuml teuml gjitheuml rajonin dhe miratimi i ligjeve peumlr dhuneumln neuml familje nuk eumlshteuml universal (peumlr shembull Republika e Serbiseuml)

bull Peumlr shembull neuml ligjin e Shqipeumlriseuml peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare neuml kapitullin qeuml i referohet masave mbrojteumlse thuhet se mbrojtja kundeumlr dhuneumls neuml familje mes teuml tjerave do teuml sigurohet duke urdheumlruar organet zbatuese teuml ligjit qeuml teuml bllokojneuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket autorit teuml zbuluara gjateuml kontrollit policor ose duke e urdheumlruar autorin qeuml teuml doreumlzojeuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket atij Njeumlkoheumlsisht peumlrcaktohet se neumlse armeumlt janeuml bllokuar ato mund teuml kthehen veteumlm pas mbarimit teuml urdhrit teuml mbrojtjes dhe marrjes seuml njeuml vendimi gjyqeumlsor Gjithashtu neuml qofteuml se arma eumlshteuml bllokuar dhe personi ka njeuml autorizim peumlr armeumln gjykata njofton autoritetin peumlrkateumls administrativ ose pezullon autorizimin e armeumls derisa teuml mbarojeuml urdhri i mbrojtjes (neni 10)

bull Neuml ligjin e Moldaviseuml peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje neuml fuqi qeuml nga viti 2008 armeumlt e zjarrit peumlrmenden neuml nenin referuar masave teuml mbrojtjes ku peumlrcaktohet se gjykata brenda 24 oreumlve nga marrja e keumlrkeseumls nxjerr urdhrin e mbrojtjes peumlr teuml ndihmuar viktimeumln duke ndaluar agresorin teuml mbajeuml ose peumlrdoreuml armeuml zjarri

bull Neuml ligjin peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Kosoveuml bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar si njeuml maseuml e veccedilanteuml konfiskuese peumlr arsye mbrojtjeje Neuml keumlteuml aspekt konfiskimi i sendeve me aneuml teuml teuml cilave eumlshteuml kryer akti i dhuneumls apo i sendeve me aneuml teuml teuml cilave dyshohet se akti i dhuneumls mund teuml peumlrseumlritet vendoset me qeumlllimin peumlr teuml mbrojtur personin kundeumlr teuml cilit eumlshteuml ushtruar dhuna neuml familje (neni 10) Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Ish-Republikeumln

Jugosllave teuml Maqedoniseuml punonjeumlsi i policiseuml eumlshteuml i autorizuar teuml bllokojeuml armeumln dhe lejen neuml meumlnyreuml qeuml teuml heqeuml njeuml keumlrceumlnim teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz peumlr jeteumln dhe integritetin fizik teuml viktimeumls Bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar edhe si njeuml maseuml mbrojteumlse

bull Ligji peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Malin e Zi nuk i referohet neuml meumlnyreuml teuml qarteuml armeumlve teuml vogla por bazuar tek ndeumlrhyrjet emergjente (neni 10) ligji thekson se pas marrjes seuml njeuml raporti mbi rastet e dhuneumls policia merr masa teuml menjeumlhershme peumlr teuml mbrojtur viktimeumln neuml peumlrputhje me keumlteuml ligj dhe ligjet e tjera qeuml rregullojneuml funksionet e policiseuml procedurat ndaj kundeumlrvajtjeve procedurat ndaj veprave penale dhe mbrojtjen e deumlshmitareumlve

bull Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml ligji peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje parashikon heqjen e armeumlve teuml zjarrit si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml minimizuar rrezikun neuml rastet e dhuneumls neuml familje (2015) Neuml nenin 29 peumlrcaktohet se punonjeumlsit e policiseuml konfiskojneuml peumlrkoheumlsisht armeumlt e autorit teuml vepreumls penale dhe iniciojneuml procedurat neuml peumlrputhje me ligjin peumlr heqjen e armeumlve teuml armeumlve teuml koleksionit apo lejes peumlr mbajtjen e armeumlve

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml armeumlt e zjarrit nuk peumlrmenden as neuml ligjin neuml fuqi neuml Federateumln e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe as neuml ligjin neuml fuqi neuml Republikeumln Seumlrbska

Peumlrveccedil keumlsaj instrumente teuml tilla si protokollet neuml rastet e dhuneumls neuml familje pranojneuml nevojeumln peumlr teuml shqyrtuar rreziqet neuml lidhje me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit Peumlr shembull Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi thekson se rastet e dhuneumls neuml familje paraqesin rrezikshmeumlri teuml larteuml si peumlr viktimat ashtu edhe peumlr punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml aspekt punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml beumljneuml njeuml vlereumlsimin teuml rreziqeve teuml mundshme peumlr sigurineuml e tyre si edhe ateuml teuml viktimeumls dhe teuml marrin teuml gjitha masat e nevojshme dhe hapat e duhur paraprakeuml peumlr garantimin e siguriseuml Prania e armeumlve renditet e para ndeumlr rreziqet meuml teuml zakonshme neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Protokolli 2011 f 11) Protokolli ofron gjithashtu udheumlzime teuml holleumlsishme peumlr punonjeumlsit e policiseuml se si duhet vepruar neuml momentin e mbeumlrritjes neuml vendin e ngjarjes Punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml verifikojneuml neumlse ndonjeuml prej aneumltareumlve teuml familjes zoteumlron armeuml apo ka mundeumlsineuml e aksesit tek armeumlt Neumlse njeuml gjeuml e tilleuml rezulton e veumlrteteuml ccedildo armeuml konfiskohet peumlrkoheumlsisht dhe fillohen procedurat peumlr propozimin e konfiskimit teuml peumlrhersheumlm Neuml rast se konstatohet armeumlmbajtja e jashteumlligjshme masa

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 50

teuml menjeumlhershme ndeumlrmerren peumlr ta gjetur armeumln dhe peumlr ta konfiskuar ateuml duke respektuar dispozitat e Kodit teuml Procedureumls Penale

Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje i Malit teuml Zi detyron punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml peumlrcaktojneuml neumlse armeumlt janeuml teuml pranishme dhe neumlse po teuml ndeumlrmarrin teuml gjitha veprimet ligjore peumlr ti bllokuar ato pavareumlsisht neumlse ato janeuml teuml ligjshme

apo teuml jashteumlligjshme Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml neuml bazeuml teuml procedurave peumlr zbatimin e masave mbrojteumlse peumlr viktimat e dhuneumls neuml familje dhe teuml aneumltareumlve teuml familjeve teuml tyre ndalimi i zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe konfiskimi i tyre neuml peumlrputhje me ligjin peumlr armeumlt e zjarrit peumlrcaktohen si masa mbrojteumlse Procedurat e vlereumlsimit teuml rrezikut detyrojneuml punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml japin informacion neumlse njeuml armeuml eumlshteuml duke u peumlrdorur apo mund teuml peumlrdoret nga njeuml dhunues

kutia 6 stRategjiteuml PeumlR mbRojtjen nga dhuna neuml familje dhe salW

Strategjiteuml peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls ndaj grave teuml miratuara neuml pjeseumln meuml teuml madhe teuml rajonit i prekin shumeuml pak ccedileumlshtjet e SALW-ve si neuml aspektin e efekteve mbi grateuml dhe burrat ashtu edhe mbi pabarazineuml gjinore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Ndoneumlse shumica e strategjive teuml baraziseuml gjinore dhe teuml dhuneumls neuml familje parashikojneuml njeuml grup teuml caktuar masash qeuml synojneuml ndryshimin e modeleve mbizoteumlruese gjinore ato nuk parashikojneuml sa duhet lidhjen e drejtpeumlrdrejteuml mes roleve gjinore dhe ccedileumlshtjeve teuml SALW-ve dhe dhuneumls me armeuml si dhe efektet e diferencuara teuml armeumlve teuml zjarrit mbi grateuml e burrat dhe mekanizmat neuml teuml cileumlt rolet gjinore ndikojneuml mbi ccedileumlshtjet mbizoteumlruese teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore nuk janeuml trajtuar neuml meumlnyreumln e duhur

Megjithateuml Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml Familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls neuml Serbi si edhe Strategjia peumlr Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Formave teuml Tjera teuml Dhuneumls me Bazeuml Gjinore 2008 (e cila i paraprinte Programit) peumlrmbajneuml rekomandime peumlr peumlrmireumlsimin e kuadrit ligjor qeuml rregullon SALW-et neuml lidhje me dhuneumln neuml familje Njeuml gameuml e gjereuml e rekomandimeve teuml parashikuara

janeuml shtimi i kritereve qeuml duhen ploteumlsuar peumlr dheumlnien e lejes peumlr teuml blereuml zoteumlruar dhe mbajtur armeuml zjarri peumlrfshirja e teuml gjitha veprave penale si edhe e kundeumlrvajtjeve me elementeuml dhune si kufizime peumlr marrjen e lejes pavareumlsisht nga lloji dhe masa e deumlnimit masa parandaluese kundeumlr njeuml aplikanti ose peumlrfshirja edhe e deumlnimit penal teuml shtyreuml ose teuml dheumlneuml me kusht neuml ligjin peumlr armeumlt e zjarrit dhe municionet si arsye penguese peumlr dheumlnien e lejes peumlrmireumlsimi i kuadrit peumlr bllokimin e armeumlve teuml zjarrit teuml njeuml aneumltari teuml forcave teuml siguriseuml kur vendosen masa mbrojtje kundeumlr tij apo kur ndaj tij aplikohet shtyrja e vendimit penal ose deumlnimi me kusht peumlrfshirja e njoftimit bashkeumlshortor dhe njoftimi i aneumltareumlve teuml tjereuml teuml familjes neuml lidhje me keumlrkesat e paraqitura peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit dhe krijimi i njeuml regjistri teuml aneumltareumlve teuml klubeve teuml qitjes dhe gjuetiseuml

Disa faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm janeuml evidentuarii Procesi me pjeseumlmarrje teuml gjereuml peumlr zhvillimin e politikave mundeumlsoi dialogun mes aktoreumlve teuml ndrysheumlm Autori i studimit krahasues teuml mbeumlshtetur nga SEESAC mbi lidhjet mes zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe dhuneumls neuml familje mori pjeseuml neuml grupin e puneumls dhe kontribuoi me ekspertizeumln e prodhuar nga ky studim Organizatat e grave ndihmuan neuml zgjidhjet me politika peumlrmes ekspertizeumls seuml tyre peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlrmes peumlrvojeumls praktike me keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje ndeumlrsa zyrtareumlt e zbatimit teuml ligjit paraqiteumln sugjerimet e tyre peumlr ndryshimet neuml legjislacionin peumlr armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 51

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me pOlitika

Pavareumlsisht njohjes seuml rreziqeve teuml pashmangshme qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar ndeumlrhyrjet ligjore janeuml ende teuml kufizuara sa i peumlrket qeumlllimit teuml tyre dhe ende nuk arrijneuml teuml adresojneuml neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme kompleksitetin e dhuneumls neuml familje Ka disa aspekte teuml dhuneumls

neuml familje qeuml kufizojneuml efikasitetin e ligjeve qeuml rregullojneuml armeumlt e zjarrit dhe qeuml keumlrkojneuml zgjidhje meuml specifike

Praktika e peumlrhapur e kontrollit teuml detyruesheumlm teuml seuml kaluareumls mund teuml parandalojeuml neuml meumlnyreuml efektive blerjen ose mbajtjen e armeumlve neumlse ka njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml peumlr dhuneuml neuml familje si vepeumlr penale ose si kundeumlrvajtje ose neumlse ka teuml dheumlna teuml tjera teuml sjelljes seuml dhunshme apo neumlse veumlmendje e veccedilanteuml i kushtohet dhuneumls neuml familje kur ndeumlrmerret verifikimi i siguriseuml Megjithateuml kjo nuk i identifikon ploteumlsisht teuml gjitha rastet e ndodhura teuml dhuneumls neuml familje Peumlr shembull pezullimi i teuml drejtave peumlr peumlrdorimin e armeumlve pas incidenteve teuml dhuneumls nga partneri intim dhe peumlrdorimi i vlereumlsimit teuml rrezikut peumlr vrasjen e partnerit intim mund teuml ndihmojneuml neuml parandalimin e dhuneumls seuml meumlvonshme por veteumlm neumlse rastet denoncohen ndeumlrkoheuml qeuml neuml teuml veumlrteteuml shumeuml pak prej tyre denoncohen (Shaw 2013 f 17)

Siccedil edhe u theksua meuml lart dhuna neuml familje neuml shumiceumln e rasteve nuk denoncohet gjeuml qeuml pengon efikasitetin e ndeumlrhyrjeve me politika dhe kufizon zbatimet e dispozitave ligjore Peumlr shembull dy studime teuml kryera neuml Serbi kaneuml treguar se dhuna neuml familje denoncohet neuml polici neuml meuml pak se 25 peumlr qind teuml rasteve (Nikolic - Ristanovic et al 2009 Babović Ginić Vuković 2010) Kjo eumlshteuml neumln mesataren e denoncimit teuml veprave teuml tjera penale gjeuml qeuml veumlrteton se institucionet kompetente meuml shpesh nuk kaneuml informacion mbi dhuneumln dhe rrjedhimisht nuk mund teuml veprojneuml duke e beumlreuml efikasitetin e masave ligjore peumlr kufizimin e aksesit teuml abuzuesve tek armeumlt teuml pavlefsheumlm

Peumlr meuml tepeumlr edhe kur dhuna denoncohet politikat e buta penale shpesh ccedilojneuml neuml refuzimin e shumiceumls seuml akuzave Peumlr shembull njeuml studim mbi reagimin e sistemit teuml drejteumlsiseuml penale ndaj dhuneumls neuml familje (Jovanović Simeunović Pantić Macanović 2012) tregon se denoncimet hidhen poshteuml nga prokuroreumlt neuml 667 peumlr qind teuml rasteve kryesisht peumlr shkak teuml provave teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shumica e rasteve teuml tilla teuml refuzuara janeuml ato qeuml peumlrfshijneuml dhuneumln nga partneri Siccedil veumlrehet nga studimi i vendimeve gjyqeumlsore pjesa deumlrrmuese janeuml deumlnime teuml pezulluara me kusht (743 peumlr qind) ndeumlrkoheuml qeuml veteumlm njeuml e pesta e shkeleumlsve deumlnohet Neuml 901 peumlr qind teuml rasteve ishin rrethanat lehteumlsuese ato qeuml ndikuan neuml vendim ndeumlr teuml cilat mbizoteumlruese janeuml mungesa e deumlnimeve teuml meumlparshme (237 peumlr qind) dhe teuml qenit prind (214 peumlr qind) (PSRZRP 2013 f 10) gjeuml qeuml tregon njeuml mungeseuml teuml teuml kuptuarit teuml dhuneumls neuml familje dhe marreumldheumlniet e forceumls brenda keumltij konteksti

Njeuml analizeuml e vendimeve gjyqeumlsore neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml peumlr deumlnimet e vendosura peumlr ushtrim teuml dhuneumls neuml familje tregon se peumlrdorimi i masave alternative eumlshteuml meuml i shpeshteuml peumlr personat e deumlnuar peumlr dhuneumln neuml familje gjeuml qeuml

kutia 7 inkuadRimi i dhuneumls

Peumlrkundeumlr peumlrpjekjeve teuml meumldha peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje ka njeuml tendenceuml neuml kuadrin ligjor peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore sa i peumlrket meumlnyrave se si dhuna neuml familje peumlrkufizohet teuml cilat ndryshojneuml shumeuml Ligjet neuml Shqipeumlri dhe Mal teuml Zi i referohen neuml meumlnyreuml teuml qarteuml dhuneumls neuml familje (Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt neni 34 2014 Mali i Zi ligji Peumlr armeumlt neni 13 2015) ndeumlrsa neuml Kosoveuml dhuna neuml familje peumlrmendet neuml kuadrin e rrezikut peumlr rendin publik dhe sigurineuml publike (ligji Peumlr armeumlt nenet 7 dhe 10 2015) Ligji serb i armeumlve e peumlrfshin dhuneumln neuml familje neuml grupin e krimeve kundeumlr marteseumls dhe familjes (ligji Peumlr armeumlt neni 11 2015) ndeumlrkoheuml qeuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml e peumlrcakton si njeuml marreumldheumlnie shumeuml problematike gjeuml qeuml eumlshteuml e njeumljteuml edhe neuml shumiceumln e ligjeve neuml fuqi neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Duke pasur parasysh se kjo formeuml e dhuneumls prek grateuml neuml meumlnyreuml disproporcionale eumlshteuml e domosdoshme teuml shihet neumlse inkuadrime teuml ndryshme sjellin rrjedhimisht edhe masa teuml ndryshme institucionale Disa peumlrkufizime teuml caktuara mund teuml zvogeumllojneuml reumlndeumlsineuml e veumlrteteuml teuml rreziqeve dhe teuml injorojneuml keumlteuml ccedilekuilibeumlr gjinor apo asimetri gjinore teuml forceumls dhe teuml peumlrgjegjeumlsiseuml mes viktimeumls dhe dhunuesit si edhe teuml injorojneuml shqeteumlsimet e siguriseuml peumlr viktimeumln (Ignjatović 2011 f 31-32)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 52

deumlshmon se qeumlllimi i deumlnimit peumlr keumlteuml kategori personash teuml deumlnuar meuml shpesh pritet teuml arrihet neumlpeumlrmjet paralajmeumlrimit me aneuml teuml keumlrceumlnimit me deumlnim Kjo tregon se deumlnimi sistematik i autoreumlve teuml keumltij krimi teuml veccedilanteuml eumlshteuml i njeumlansheumlm dhe jo i qeumlndruesheumlm (Mirceva Caceva Kenig 2014 f 47)

Njeumlkoheumlsisht duhet peumlrcaktuar edhe neumlse masat ligjore ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si shtyrja e ndjekjes penale ndikojneuml neuml aksesin tek armeumlt e zjarrit dhe rritjen e rrezikut teuml rezultatit vdekjeprureumls E njeumljta gjeuml duhet beumlreuml edhe peumlr disa tendenca teuml peumlrgjithshme teuml procedurave juridike ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si teumlrheqja e shpeshteuml e grave nga proceset gjyqeumlsore apo dheumlnia e paralajmeumlrimeve teuml thjeshta nga ana e policiseuml peumlr incidentet e dhuneumls neuml familje qeuml neuml fakt neuml disa raste eumlshteuml edhe forma mbizoteumlruese e veprimit policor Sipas teuml dheumlnave nga Avokati i Popullit i Krahineumls seuml Vojvodineumls neuml vitin 2015 nga 8133 keumlrkesa peumlr ndeumlrhyrjen e policiseuml peumlr mbrojtje nga dhuna neuml familje paralajmeumlrimet ishin masa meuml e shpeshteuml e marreuml nga punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml ishin zgjidhur 77 peumlr qind e incidenteve

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC neuml bashkeumlpunim edhe me komisionet e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml se dhuna neuml familje rralleuml peumlrdoret si arsye peumlr kufizimin e lejeve peumlr armeuml zjarri Peumlr shembull neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml gjateuml periudheumls 2011-2015 veteumlm 33 peumlr qind e numrit teuml peumlrgjithsheumlm teuml lejeve teuml refuzuara lidhej me arsyen e dhuneumls neuml familje Neuml Malin e Zi gjateuml seuml njeumljteumls periudheuml nuk ka pasur raste neuml teuml cilat autorizimi peumlr leje eumlshteuml refuzuar peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje Ndeumlrkoheuml teuml dheumlnat e paplota neuml vendet dhe territoret e tjera pengojneuml njohjen e ploteuml teuml praktikave mbizoteumlruese Fakti se dhuna neuml familje peumlrbeumln veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml arsyeve peumlr refuzimin e autorizimit peumlr armeuml zjarri mund teuml jeteuml tregues qeuml duhen patjeteumlr hulumtime teuml meumltejshme dhe rrjedhimisht edhe rishikimi i legjislacionit dhe praktikave ekzistuese Neuml teuml njeumljteumln koheuml eumlshteuml urgjente qeuml teuml sigurohet informacion meuml i ploteuml peumlr struktureumln e peumlrgjithshme teuml arsyeve meuml teuml shpeshta teuml refuzimit teuml lejeve peumlr armeumlt e zjarrit

Neuml keumlteuml drejtim siccedil edhe u peumlrmend tashmeuml hendeqet neuml zbatim janeuml teuml vazhdueshme (Dokmanović 2007) Peumlr shembull njeuml hetim i fundit i Avokatit teuml Popullit teuml Serbiseuml ofron deumlshmi se pavareumlsisht dispozitave ligjore parregullsi serioze ishin raportuar neuml hetimin e 16 rasteve teuml vrasjes seuml partnereve teuml cilat ishin ndeumlrmarreuml nga ky institucion Neuml rastet e hetuara teuml dhuneumls u konstatua se punonjeumlsit e policiseuml jo gjithmoneuml

kontrollonin neumlse personi i dyshuar peumlr dhuneuml neuml familje zoteumlronte armeuml zjarri dheose jo gjithmoneuml ia bllokonin armeumln e zjarrit personit teuml dyshuar Peumlr meuml tepeumlr neuml disa raste arma e zjarrit nuk ishte bllokuar sepse personi i dyshuar nuk ishte i regjistruar si autor i njeuml vepre ose kundeumlrvajtjeje penale ndeumlrkoheuml qeuml meuml pas si vazhdim i njeuml incidenti teuml tilleuml njeuml grua ishte vrareuml me ateuml armeuml zjarri Prandaj Avokati i Popullit i rekomandoi Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme se duhet teuml analizojeuml arsyet pse kaneuml ndodhur parregullsi teuml tilla dhe pse nuk janeuml kryer kontrollet peumlr armeuml zjarri dhe nuk janeuml zbatuar masat parandaluese (Zaštitnik Gradjana 2016)

Njeuml analizeuml krahasuese mbi zbatimin e Konventeumls seuml Stambollit neuml rajon dhe detyrimet e institucioneve peumlr teuml kryer vlereumlsimin e rrezikut vdekjeprureumls duke peumlrfshireuml zoteumlrimin apo aksesin tek armeumlt e zjarrit (neni 518) veuml neuml dukje se vlereumlsimi sistematik i rrezikut me qeumlllim menaxhimin e tij ende nuk eumlshteuml zhvilluar ploteumlsisht Standardet e vendosura nga Konventa ose nuk janeuml arritur (Serbia) ose dispozitat ligjore nuk janeuml zbatuar neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme (Bosnjeuml-Hercegovina Mali i Zi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) (Analiza e bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml pajtueshmeumlriseuml seuml standardeve kombeumltare legjislacionit dhe politikave publike me Konventeumln e Stambollit 2016)

Legjislacioni i reformuar koheumlt e fundit ofron mundeumlsi veteumlm peumlr masa teuml kufizuara peumlr problemet qeuml lidhen me armeumlt e zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm Neuml keumlteuml drejtim duhen hartuar njeuml seumlreuml masash teuml reja peumlr teuml trajtuar ekzistenceumln e mundeumlsive teuml shumta dhe aksesin e lehteuml tek armeumlt e zjarrit dhe gjithashtu peumlr teuml shndeumlrruar armeumlt e zjarrit teuml zoteumlruara neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme neuml zoteumlrim teuml ligjsheumlm Regjistrimi i armeumlve teuml zjarrit do teuml ishte njeuml mjet i reumlndeumlsisheumlm qeuml do teuml lejojeuml policineuml qeuml teuml bllokojeuml armeumlt e zjarrit neuml situata teuml dhuneumls neuml familje dhe teuml zbatojeuml urdhrat e ndalimit (Cukier 2009)

Peumlrveccedil keumlsaj me qeumlllimin peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje neuml meumlnyreuml meuml efikase peumlrveccedil masave teuml peumlrgjithshme teuml diskutuara meuml lart peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit duhen edhe njeuml seumlreuml masash meuml specifike sipas nevojave si parandaluese ashtu edhe reaguese qeuml do teuml luftojneuml meuml mireuml fenomenin e dhuneumls neuml familje dhe faktin qeuml ajo ndodh neuml sfereumln e familjes Kjo eumlshteuml e nevojshme pasi masat e peumlrgjithshme nuk ofrojneuml detyrimisht peumlrfitime si peumlr burrat ashtu edhe peumlr grateuml Rezultatet e njeuml studimi neuml Afrikeumln e Jugut tregojneuml se reformat ligjore (legjislacioni peumlr kontrollin e armeumlve) teuml miratuara neuml fund teuml viteve 1990 ccediluan neuml njeuml reumlnie

8 neni51-vlereumlsimiirrezikutdhemenaxhimiirrezikut 1 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml njeuml vlereumlsim i rrezikut vdekjeprureumls reumlndeumlsiseuml seuml situateumls dhe rrezikut teuml dhuneumls

seuml peumlrseumlritur teuml kryhet nga teuml gjitha autoritetet peumlrkateumlse peumlr teuml menaxhuar rrezikun dhe neumlse eumlshteuml e nevojshme peumlr teuml siguruar mbeumlshtetje dhe siguri teuml koordinuar

2 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml vlereumlsimi i peumlrmendur neuml paragrafin 1 merr parasysh siccedil duhet neuml teuml gjitha fazat e hetimit dhe zbatimit teuml masave mbrojteumlse faktin se autoreumlt e akteve teuml dhuneumls teuml mbuluara nga objekti i keumlsaj Konvente zoteumlrojneuml ose kaneuml akses tek armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 53

teuml ndjeshme teuml vrasjeve me armeuml dhe neuml reduktimin e vrasjeve teuml grave qeuml ishte neuml peumlrputhje me reumlnien e peumlrgjithshme teuml vrasjeve neuml Afrikeumln e Jugut ndeumlrkoheuml qeuml reumlnia e vrasjeve teuml grave nga partnereumlt intimeuml ishte meuml e vogeumll (Abrahams Mathews Jewkes Martin dhe Lombard 2012 f 4) Kjo thekson domosdoshmeumlrineuml se ccedildo forcim i peumlrgjithsheumlm i legjislacionit teuml armeumlve teuml zjarrit neumlse synohet qeuml ai teuml jeteuml efikas neuml trajtimin e dhuneumls neuml familje duhet teuml shoqeumlrohet edhe me masa teuml veccedilanta gjinore teuml artikuluara qarteuml

Pavareumlsisht progresit teuml koheumlve teuml fundit neuml miratimin e njeuml seumlreuml dispozitash ligjore qeuml rregullojneuml zoteumlrimin civil dhe qeuml gjereumlsisht e lidhin ateuml me dhuneumln neuml familje numri i madh i grave teuml vrara me armeuml zjarri brenda kontekstit familjar neuml Evropeumln Juglindore eumlshteuml i qeumlndruesheumlm Prandaj eumlshteuml i nevojsheumlm shqyrtimi i zbatimit aktual teuml kuadrit ligjor qeuml rregullon zoteumlrimin civil dhe identifikimi i hendeqeve teuml cilat ccedilojneuml neuml numrin e madh teuml grave teuml vrara Duke vepruar keumlshtu analiza teuml veccedilanta beumlhen teuml nevojshme peumlr teuml identifikuar barrierat e mundshme apo pengesat peumlr zbatimin efikas teuml ligjeve ekzistuese si edhe peumlr teuml parashikuar problemet lidhur me kapacitetet zbatuese (UNDP 2008 f 9) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e nevojshme teuml peumlrcaktohet neumlse njeuml ligj eumlshteuml neuml teuml veumlrteteuml duke peumlrmbushur qeumlllimin peumlr teuml cilin eumlshteuml projektuar dhe neuml keumlteuml proces teuml peumlrdoret njeuml gameuml e gjereuml kriteresh qeuml do teuml peumlrfshijneuml meuml mireuml kompleksitetin e dhuneumls neuml familje

Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit kaneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlteuml proces sepse ato rregullojneuml licencimin e armeumlve teuml zjarrit Megjithateuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml sigurohen masa meuml efikase peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje eumlshteumlinevojsheumlmkonkretizimii njeuml reagimi institucional teuml koordinuar dhe koherent dhendeumlrtimiilidhjeveteumlfortamesarmeumlveteumlzjarritdhelegjislacionitteumldhuneumlsneumlfamilje Neuml keumlteuml moment njeuml legjislacion i tilleuml nuk eumlshteuml gjithmoneuml koherent

Seuml bashku me keumlteuml duhet teuml merret parasysh edhe se si konteksti meuml i gjereuml i pabaraziseuml gjinore dhe i kushteumlzimeve social-kulturore teuml regjimeve mbizoteumlruese gjinore ndikojneuml neuml efikasitetin e kuadrit teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe neuml peumlrpjekjet ligjore peumlr teuml frenuar dhuneumln neuml familje Njeuml studim i fundit mbi efikasitetin e mekanizmave sistematikeuml peumlr parandalimin e dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje neumlnvizon se problemet neuml zbatimin e ligjeve mund teuml jeneuml krijuar nga peumlrkufizimet kontradiktore teuml asaj qeuml peumlrbeumln dhuneuml neuml familje e cila reumlndohet meuml tej nga faktoreumlt social-kulturoreuml dhe faktoreumlt qeuml lidhen me traditeumln (Ignjatović Pavlovic Babic Lukic 2015 f 198) Keumlta faktoreuml seuml bashku paraqesin njeuml kornizeuml themelore interpretuese neuml teuml cileumln dhuna neuml familje neumlnkuptohet si e natyrshme e pritshme dhe veumlshtireuml e ndryshueshme duke ndikuar keumlshtu edhe neuml meumlnyreumln se si njeuml sistem e interpreton problemin Prandaj eumlshteuml e nevojshme qeuml teuml keteuml referenca teuml qarta dhe teuml qeumlndrueshme ndaj dhuneumls (po aty f 198)

325 praktikat e mira auStralia dhe kanadaja

Shembujt nga njeuml numeumlr vendesh tregojneuml ndikimin e mundsheumlm pozitiv teuml ndeumlrhyrjeve me politika teuml synuara Peumlr shembull reformat ligjore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe licencimin teuml ndeumlrmarra neuml Kanada dhe Australi lidhen me reumlnien e nivelit teuml peumlrgjithsheumlm teuml vrasjeve (15 peumlr qind neuml Kanada dhe 45 peumlr qind neuml Australi) dhe veccedilaneumlrisht teuml nivelit teuml vrasjeve teuml femrave (45 peumlr qind neuml Kanada dhe 57 peumlr qind neuml Australi) (IPU QDH 2007 f 86) gjeuml qeuml deumlshmon se ka njeuml lidhje teuml forteuml mes zbatimit teuml masave teuml ashpra teuml kontrollit teuml armeumlve dhe reumlnies seuml numrit teuml vdekjeve neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim (UA IANSA OI f 14)

Njeuml nga masat meuml teuml njohura neuml keumlteuml drejtim eumlshteuml njoftimi bashkeumlshortor i aplikuar fillimisht neuml Kanada dhe qeuml tani promovohet gjereumlsisht Njoftimi bashkeumlshortor eumlshteuml peumlrfshireuml neuml procesin e aplikimit peumlr marrjen e lejes peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri (Leje peumlr blerje dhe zoteumlrim - LBZ) Me fjaleuml teuml tjera neumlse njeuml individ deumlshiron teuml marreuml lejen peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri bashkeumlshorti i saj ose bashkeumlshortja e tij peumlrfshireuml edhe ish-bashkeumlshortin ose ish-bashkeumlshorten (e 2 viteve teuml fundit) duhen njoftuar Peumlrkundeumlr faktit se peumllqimi i bashkeumlshortit ose bashkeumlshortes nuk eumlshteuml i nevojsheumlm neuml rast se bashkeumlshorti ose bashkeumlshortja shpreh dyshime iniciohet njeuml rishikim i dyteuml i aplikimit Peumlr meuml tepeumlr keumlrkesa peumlr leje peumlr blerje dhe zoteumlrim do teuml rishikohet edhe neuml rast teuml ndonjeuml denoncimi peumlr krim peumlrfshireuml keumltu edhe dhuneumln neuml familje (KKA f 2)

Kjo forcoi masat e marra meuml hereumlt si peumlrgjigje ndaj efekteve vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar dhe peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit ndaj autoreumlve teuml dhuneumls neuml familje si forcimi dhe peumlrmireumlsimi i procesit teuml verifikimit duke ndeumlrmarreuml kontrolle teuml gjera teuml seuml kaluareumls seuml ccedildo personi qeuml aplikon peumlr leje dhe monitorimi i vazhduesheumlm i personave teuml licencuar me qeumlllimin peumlr tu siguruar qeuml e drejta e marrjes seuml lejes teuml shqyrtohet menjeumlhereuml kur ka njeuml rast dhune neuml familje (Po aty 2)

Reformat ligjore neuml Australi ndeumlr teuml tjera kishin peumlr qeumlllim teuml adresonin edhe peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe dispozita teuml shumta u miratuan Ligji peumlr armeumlt e zjarrit (1996) peumlrfshin edhe pezullimin e detyruesheumlm teuml lejes seuml armeumls seuml zjarrit neumlse regjistruesi beson se ka dyshime teuml arsyeshme se i licencuari eumlshteuml akuzuar se ka kryer ka kryer ose keumlrceumlnon se do teuml kryejeuml njeuml vepeumlr teuml dhuneumls neuml familje Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) leja pezullohet automatikisht sapo njeuml gjykateuml e shkalleumls seuml pareuml leumlshon njeuml urdheumlr teuml peumlrkohsheumlm mbrojtjeje me peumlrjashtim teuml rasteve kur veteuml gjykata urdheumlron ndryshe Neuml bazeuml teuml teuml njeumljtit ligj gjykata e shkalleumls seuml pareuml mund teuml urdheumlrojeuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 54

edhe bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit teuml peumlrkohsheumlm Leja gjithashtu pezullohet automatikisht neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) (neni 80 - Armeumlt e zjarrit dhe urdhrat emergjenteuml) neuml qofteuml se njeuml gjyqtar i gatsheumlm leumlshon njeuml urdheumlr emergjence Gjyqtari i gatsheumlm mund edhe teuml urdheumlrojeuml bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit emergjent Neumlse regjistruesi e pezullon lejen sipas keumltij neni ai duhet teuml njoftojeuml me shkrim teuml licencuarin peumlr vendimin e marreuml (shih seksionin 260)

33 kuadRi ligjoR dhe stRategjik PeumlR baRazineuml gjinoRe neuml evRoPeumln juglindoRe dhe kontroLLi i SALW-ve

Kuadri ligjor dhe ai i politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohet direkt armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta por ka pikeumltakime teuml shumta teuml politikave teuml cilat luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml krijimin e kontekstit teuml duhur social peumlr zgjidhje efikase teuml qeumlndrueshme dhe afatgjata teuml kontrollit teuml SALW-ve Ligjet dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore sigurojeuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrjeje duke ofruar mundeumlsi peumlr teuml trajtuar disa aspekte teuml reumlndeumlsishme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml lidhura me gjinineuml qeuml nuk trajtohen neuml kuadrin e SALW-ve por qeuml neuml meumlnyreuml teuml konsiderueshme ndikojneuml neuml efikasitetin e politikave neuml keumlteuml fusheuml Keumltu peumlrfshihen ndikimi i diferencuar i SALW-ve te grateuml dhe burrat roli i maskilizmit dhe i kultureumls seuml armeumlve neuml formeumlsimin e keumlrkesave peumlr armeumlt e vogla dhe gjenerimin e sjelljeve specifike teuml marrjes parasysh teuml rrezikut si edhe trajtimi i sjelljes seuml grave dhe burrave ndaj SALW-ve Sinkronizimi i keumltyre dy kuadrove teuml gjera mund teuml ndihmojeuml peumlr teuml kapeumlrcyer sfidat e peumlrseumlritura teuml integrimit gjinor neuml kontrollin e SALW-ve qeuml lidhen me mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml mosshfryteumlzimin e analizave gjinore dhe teuml integrimit gjinor dhe teuml pjeseumlmarrjes seuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave si edhe peumlrfshirjen e organizatave teuml grave dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore neuml keumlteuml proces

Neuml keumlteuml drejtim dispozitat ligjore ose masat neuml vijim teuml cilat janeuml teuml zakonshme neuml politikat e baraziseuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore janeuml teuml njeuml reumlndeumlsie teuml veccedilanteuml dhe duhet teuml integrohen sa meuml shumeuml neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et

bull Detyrimi i peumlrgjithsheumlm i teuml gjitha institucioneve peumlr teuml siguruar zbatimin praktik dhe avancimin e baraziseuml gjinore neumlpeumlrmjet zhvillimit dhe zbatimit teuml akteve normative planeve programeve dhe politikave me qeumlllim promovimin e baraziseuml gjinore neuml fusheumln e tyre teuml kompetenceumls

bull Keumlrkesat peumlr teuml peumlrfshireuml analizeumln gjinore neuml ccedildo cikeumll teuml hartimit teuml politikave dhe zhvillimin e instrumenteve praktike peumlr keumlteuml qeumlllim

bull Krijimi i infrastruktureumls seuml baraziseuml gjinore neuml teuml gjitheuml departamentet qeveritare mundeumlsisht edhe me pika fokale gjinore

kutia 8 PRoblematikat e tjerA Ligjore - kufiri i mosheumls PeumlR maRRjen e autoRizimit PeumlR leje

Teuml rinjteuml meshkuj neuml teuml gjitheuml rajonin janeuml teuml peumlrfaqeumlsuar neuml meumlnyreuml disproporcionale edhe si autoreuml edhe si viktima teuml incidenteve me armeuml zjarri Prandaj gjinia dhe mosha peumlrfaqeumlsojneuml faktoreuml teuml forteuml parashikues teuml dhuneumls me armeuml Duke pasur parasysh keumlteuml dispozitat ligjore mund teuml luajneuml rol neuml uljen e keumltyre rreziqeve specifike teuml lidhura me gjinineuml duke u fokusuar tek teuml rinjteuml meshkuj

Sa i peumlrket kufirit teuml mosheumls i vendosur si kriter i zoteumlsiseuml gjendja neuml rajon eumlshteuml e ndryshme Neuml teuml shumteumln e rasteve legjislacioni peumlrcakton grupmosheumln minimale neuml teuml cileumln njeuml person mund teuml zoteumlrojeuml armeuml zjarri dhe qeuml zakonisht eumlshteuml nga 18 deri neuml 21 vjeccedil Veteumlm neuml Shqipeumlri kufiri i mosheumls eumlshteuml 25 vjeccedil neuml meumlnyreuml qeuml teuml kufizohet aksesi i teuml rinjve meshkuj tek armeumlt e zjarrit dhe rrjedhimisht teuml reduktohet rreziku qeuml ato gjenerojneuml si edhe rreziku ndaj teuml cilit ata janeuml teuml ekspozuar

Neuml keumlteuml drejtim hartuesit e politikave neuml pjeseumln tjeteumlr teuml rajonit teuml Evropeumls Juglindore duhet teuml marrin neuml konsiderateuml se si rritja e kriterit teuml zoteumlsiseuml shoqeumlruar edhe me masa teuml tjera teuml politikave mund teuml luajeuml rol neuml trajtimin e keumltij problemi shoqeumlror

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 55

bull Vendosja e standardeve peumlr peumlrfaqeumlsim teuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml teuml gjitha organet qeveritare dhe teuml hartimit teuml politikave

bull Peumlrmireumlsimi i praktikeumls seuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet dispozitave qeuml teuml gjitha teuml dheumlnat statistikore dhe teuml dheumlnat e tjera teuml mbledhura teuml regjistruara dhe teuml peumlrpunuara nga institucionet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml

bull Dheumlnia prioritet lufteumls kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje

bull Integrimi i perspektiveumls gjinore neuml teuml gjitha fushat e politikeumls qeuml krahas sektorit teuml siguriseuml janeuml me interes teuml veccedilanteuml peumlr SALW-et kufizimi i stereotipizimeve peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave neuml arsim apo neuml iniciativa teuml ngjashme neuml media

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 56

4 PEumlRmbLEDHJE E GJETJEvE kRyESORE

411 prOblematika kryeSOre gjinOre neumlLidhjEmESaLW-EtneumlEvroPeumlnjuglindOre

Analiza e teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqyrtimi i literatureumls ekzistuese konfirmon se modelet mbizoteumlruese gjinore dhe marreumldheumlniet e pabarabarta teuml forceumls mes grave dhe burrave luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe ndikojneuml te praktikat mbizoteumlruese peumlr SALW-et dhe tek efektet e peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve

Sa i peumlrket efekteve teuml diferencuara teuml SALW te grateuml dhe burrat eumlshteuml e qarteuml se neuml teuml gjitheuml Evropeumln Juglindore (ndoneumlse me dallime teuml reumlndeumlsishme neumlpeumlr rajon) meshkujt peumlrbeumljneuml shumiceumln absolute teuml autoreumlve (meuml shumeuml se 97 peumlr qind) dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri (mbi 80 peumlr qind) Grateuml janeuml shumeuml rralleuml autore teuml keumltyre incidenteve (1-3 peumlr qind teuml rasteve) ndeumlrkoheuml qeuml janeuml shumeuml meuml shpesh viktima teuml tyre (nga 9 deri 22 peumlr qind)

Neuml lidhje me dhuneumln neuml familje prania e armeumlve teuml zjarrit neuml incidentet e dhuneumls neuml familje prek shumeuml meuml shpesh grateuml se sa burrat Vrasja e partnereve intime njeuml nga shkaqet kryesore teuml vrasjes seuml grave eumlshteuml njeuml fenomen shumeuml pak i pranisheumlm te burrat gjeuml qeuml tregon qarteuml natyreumln me bazeuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje Keqpeumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft i peumlrhapur dhe rrit rrezikun e njeuml rezultati vdekjeprureumls Veteumlm Moldavia peumlrbeumln njeuml peumlrjashtim pasi ka shkalleumln meuml teuml larteuml teuml vrasjeve teuml grave neuml rajon por me njeuml peumlrdorim relativisht teuml uleumlt teuml armeumlve teuml zjarrit

Edhe pse ende teuml pa hulumtuara mireuml keumlto modele mbizoteumlruese shpesh janeuml teuml lidhura me njeuml formeuml teuml veccedilanteuml teuml maskilizmit neuml njeuml shoqeumlri dhe normat mbizoteumlruese teuml burreumlriseuml mund teuml nxisin sjellje teuml marrjes parasysh teuml

rrezikut Sa i peumlrket proneumlsiseuml burrat mbizoteumlrojneuml me mbi 95 peumlr qind dhe ky model gjinor i keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri duket se eumlshteuml mjaft i qeumlndruesheumlm me kalimin e koheumls Neuml teuml gjitha shoqeumlriteuml e Evropeumls Juglindore ka njeuml peumlrfaqeumlsim joproporcional teuml djemve autoreuml dhe viktima

Mospeumlrputhja neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve ndeumlrmjet grave dhe burrave eumlshteuml e qarteuml dhe bazohet neuml peumlrvojat e tyre teuml ndryshme neuml lidhje me armeumlt e zjarrit Ajo gjithashtu tregon dallimet neuml perceptimet e siguriseuml personale dhe familjare dhe ka njeuml potencial peumlr teuml ndikuar te politikat Neuml teuml gjitheuml rajonin e Evropeumls Juglindore grateuml kaneuml tendenceumln peumlr teuml pasur njeuml qeumlndrim meuml negativ ndaj SALW-ve dhe shumeuml prej organizatave teuml grave vazhdimisht kaneuml peumlrkrahur kontroll meuml teuml rrepteuml peumlr SALW-et Megjithateuml grateuml janeuml ende shumeuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara neuml procesin e hartimit teuml politikave dhe neuml institucionet peumlrgjegjeumlse peumlr kontrollin e SALW-ve

412 peumlrgjigja me maSa ligjOre dhe pOlitike neuml evrOpeumln juglindOre

bull Pavareumlsisht dimensioneve thelleumlsisht gjinore teuml SALW-ve politikat qeuml rregullojneuml SALW-et neuml Evropeumln Juglindore nuk i adresojneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml njeuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml teuml peumlrputhet me shkalleumln e problemit

bull Edhe neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml adresuar problematikat ekzistuese gjinore neuml legjislacion ato janeuml duke u trajtuar veteumlm neuml meumlnyreuml sporadike dhe teuml fragmentuar dheose neuml njeuml meumlnyreuml teuml verbeumlr ndaj gjiniseuml kryesisht neuml fusheumln e dhuneumls neuml familje neumlpeumlrmjet rregullimit teuml zoteumlrimit civil

bull Legjislacioni peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore ka sheumlnuar progres teuml reumlndeumlsisheumlm neuml drejtim teuml miratimit teuml njeuml seumlreuml dispozitave ligjore qeuml rregullojneuml armeumlmbajtjen nga personat civileuml duke e lidhur ateuml me dhuneumln neuml familje Dispozita teuml tilla qeuml kufizojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit ose heqin teuml drejteumln peumlr

Ky seksion peumlrmbledh konkluzionet e ccedildo kapitulli dhe nxjerr neuml pah gjetjet mbizoteumlruese i organizon ato neuml peumlrputhje me objektivat e studimit duke theksuar lidhjet mes modeleve mbizoteumlruese gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe sjelljes seuml lidhur me SALW-et si edhe peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml shqyrtimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave teuml SALW Njeumlkoheumlsisht identifikon tendencat e reja gjinore teuml reagimit praktikat dhe faktoreumlt mundeumlsues

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 57

mbajtjen e tyre neumlse ka raste teuml dhuneumls neuml familje janeuml miratuar thuajse neuml teuml gjitheuml rajonin dhe janeuml pjeseuml e ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit Njeuml grup tjeteumlr ligjesh teuml tilla si ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje ligjet peumlr kodin e procedureumls penale dhe ligjet peumlr policimin ndihmojneuml neuml rregullimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje edhe pse ata nuk janeuml domosdoshmeumlrish gjithnjeuml koherenteuml Pavareumlsisht nga ndryshimet e fundit ligjore peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml zjarri neuml kontekstin familjar neuml Evropeumln Juglindore mbetet e pandryshueshme Shifra teuml tilla beumljneuml thirrje peumlr njeuml vlereumlsimteumlploteumlteumlzbatimitteumlkuadrit ligjor aktual qeuml rregullon armeumlmbajtjen ngapersonatcivileumldhepeumlridentifikiminemangeumlsive qeuml do teuml sheumlrbejneuml si pikeumlnisje peumlr reformateardhshmeligjore

bull Studimet e fundit mbi efikasitetin e masave institucionale kundeumlr dhuneumls neuml familje theksojneuml fuqineumlenormavegjinoredhepabaraziteumlteumlcilatnxisinstereotipatdhendikojneumlneumlzbatimineligjitneuml praktikeuml

bull Sa i peumlrket masave ligjore ndaj keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm brenda kontekstit familjar peumlrveccedil masave ekzistuese (teuml tilla si legalizimi i armeumlve teuml zjarrit teuml jashteumlligjshme) zgjidhje teuml reja dhe inovative duhet teuml projektohen peumlr ta trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje neuml meumlnyreuml meuml efikase

bull Sa i peumlrket kuadrit teuml politikave (strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet shoqeumlruese teuml veprimit) tendenca mbizoteumlruese eumlshteuml se problematikat kryesore gjinore nuk po pranohen si ccedileumlshtje teuml reumlndeumlsishme teuml politikave qeuml kaneuml nevojeuml teuml trajtohen neuml meumlnyreuml adekuate Si rrjedhojeuml ccedileumlshtjet gjinore po lihen shumeuml meumlnjaneuml neuml axhendeumln e politikave teuml SALW-ve

bull Veteumlm neuml raste teuml veccedilanta ka njeuml angazhim formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor Megjithateuml edhe neuml keumlto raste kjo nuk beumlhet neuml meumlnyreuml sistematike

bull Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ose e keumlrkimeve gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve vazhdimisht peumlrbeumln njeuml faktor pengues peumlr hartimin e politikave peumlr SALW-et qeuml u peumlrgjigjen ccedileumlshtjeve gjinore dhe kontribuon neuml njohjen e pamjaftueshme teuml problemit

bull Mungesa e analizeumls gjinore neuml procesin e hartimit teuml politikave i beumln problematikat gjinore qeuml lidhen me SALW-et edhe meuml teuml padukshme dhe peumlr pasojeuml ato nuk janeuml aspak ose veteumlm pak pjeseuml e ndeumlrhyrjes me politika

bull Njohja e pakeumlt e dallimeve gjinore neuml lidhje me zoteumlriminpeumlrdorimindhekeqpeumlrdorimine

armeumlveteumlzjarritefektetediferencuarateumlarmeumlveteumlzjarritmbigrateumldheburratosemekanizmatsiccedileumlshtje teuml politikave teuml strategjive peumlr kontrollin esALW-veeumlshteumlneumlkontrastteumlthelleumlmeefektetshumeumlteumlfortagjinoreteumlsALW-ve

bull Rezultati peumlrfundimtar i keumlsaj qasjeje eumlshteuml qeuml kuadri ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et shpesh nuk merr neuml konsiderateuml nevojat peumlr siguri teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqeteumlsimet e grave dhe burrave duke sjelleuml neuml keumlteuml meumlnyreuml reduktimin e kompleksitetit teuml problematikeumls seuml politikave Duke vepruar keumlshtu supozohet se nevojat e siguriseuml janeuml njeumlsoj peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt dhe se ato mund teuml trajtohen neuml meumlnyreuml teuml njeumljteuml pavareumlsisht gjiniseuml mosheumls etj Si rezultat ai peumlrfaqeumlson edhe supozimin se zbatimi i masave dhe ndeumlrhyrjeve teuml planifikuara do teuml sjelleuml rritje teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

bull Neuml teuml njeumljteumln koheuml ka disa tendenca teuml reja neuml zhvillim neuml hartimin e politikave teuml cilat peumlrpiqen ti qasen problemit neuml meumlnyreuml teuml ndryshme dhe teuml njohin pikat hyreumlse peumlr integrimin kuptimploteuml teuml perspektiveumls gjinore Edhe pse keumlto praktika neuml zhvillim paraqesin ndeumlrhyrje graduale ato mund teuml ofrojneuml mundeumlsi teuml reumlndeumlsishme peumlr teuml meumlsuar dhe mund teuml sheumlrbejneuml si shtyseuml peumlr zhvillimin e meumltejsheumlm teuml politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr SALW-et qeuml do ti peumlrqasen problemit neuml njeuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse e qeuml peumlr keumlteuml arsye do teuml peumlrputhen meuml mireuml me thelleumlsineuml e ploteuml teuml problemit Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml financimi i aktiviteteve me ndjeshmeumlri gjinore teuml jeteuml transparent dhe angazhimi politik peumlr barazineuml gjinore teuml shoqeumlrohet me angazhime buxhetore neuml kuptimin e alokimit teuml burimeve teuml mjaftueshme financiare

bull Angazhimi formal pjeseumlmarrja e institucioneve teuml baraziseuml gjinore neuml zhvillimin e politikave dhe ndeumlrgjegjeumlsimi i vendimmarreumlsve teuml SALW njihen si faktoreuml qeuml lehteumlsojneuml integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e SALW-ve

bull Seuml fundi edhe pse kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohen direkt SALW-ve ato ofrojneuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrje peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr kontrollin e SALW-ve peumlrmes trajtimit teuml kushteumlzimeve social-kulturore teuml sjelljes me SALW-et dhe peumlr keumlteuml arsye mund teuml avancojneuml efikasitetin e aktiviteteve peumlr kontrollin e SALW-ve Peumlr teuml arritur keumlteuml duhet inkurajuar krijimi i lidhjeve meuml teuml ngushta mes kuadrit teuml politikave peumlr SALW-et dhe kuadrit teuml politikave peumlr barazineuml gjinore gjinore

Rekomandime58

511 mbledhja e teuml dheumlnave

Mungesa e vazhdueshme e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ndikon ndjesheumlm neuml dukshmeumlrineuml e problemit dhe rrjedhimisht pengon zhvillimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml rekomandohet

bull Kryerja e njeuml rishikimi teuml gjereuml teuml praktikave administrative aktuale teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave neuml meumlnyreuml qeuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e munguara teuml identifikohen hendeqet ligjore neuml mbledhjen e teuml dheumlnave dhe mungesat e politikave burimeve njereumlzore dhe buxhetit teuml alokuar dhe teuml ofrohen rekomandime peumlr avancimin e praktikave teuml tanishme

bull Identifikimi i praktikave teuml mira neuml mbledhjen e teuml dheumlnave administrative dhe i faktoreumlve nxiteumls peumlrfshireuml keumltu dispozitat ligjore dhe teuml politikave dhe parakushtet e lidhura me burimet njereumlzore

bull Integrimi i ploteuml i mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml praktikat e zakonshme administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave

bull Garantimi se teuml gjitha statistikat e lidhura me SALW-et peumlr individeumlt mblidhen sistemohen dhe paraqiten neuml meumlnyreuml teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe karakteristikave teuml tjera teuml tilla si mosha kur ajo eumlshteuml e reumlndeumlsishme Ndarja e teuml dheumlnave nuk duhet teuml kufizohet veteumlm te gjinia pasi ato duhet teuml peumlrfshijneuml edhe ndarje teuml tjera si viktimat dhe autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri viktimat dhe autoreumlt e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri marreumldheumlniet viktimeuml-dhunues viktimat dhe autoreumlt e llojeve teuml tjera teuml dhuneumls teuml kryera me armeuml zjarri (penale seksuale dhuneuml fizike dhuneuml

psikologjike peumlrndjekje krim i organizuar shkolleuml bandat e teuml rinjve) zoteumlruesit dhe personat qeuml i kaneuml doreumlzuar SALW-et gjateuml fushatave

bull Inkurajimi i shkeumlmbimit teuml peumlrvojave neuml mbledhjen e teuml dheumlnave me aneumltareumlt e tjereuml komisioneve teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore dhe homologeumlt e tyre nga vende dhe territore teuml tjera

bull Neuml keumlteuml meumlnyreuml mund teuml inkurajohet njeuml dialog meuml i gjereuml mes prodhuesve teuml teuml dheumlnave dhe peumlrdoruesve teuml ndrysheumlm teuml tyre (komisionet e SALW-ve dhe institucionet e tjera shteteumlrore institucionet e baraziseuml gjinore departamentet statistikore neuml MPB organizatat e shoqeumlriseuml civile institucionet universitare dhe keumlrkimore organizatat ndeumlrkombeumltare etj)

bull Zhvillimi neuml bashkeumlpunim me komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve i njeuml grupi uniform teuml treguesve teuml zbeumlrthyer sipas gjiniseuml qeuml do teuml mblidhen rregullisht duke siguruar teuml dheumlna teuml krahasueshme neuml nivel rajonal peumlr teuml monitoruar tendencat Bazuar neuml keumlteuml rezultatet e monitorimit rajonal teuml ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mund teuml publikohen ccedildo vit

bull Sigurimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml teuml cilat do teuml informojneuml treguesit e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve me qeumlllim avancimit e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna Bazuar neuml keumlteuml duhet teuml ndeumlrmerret njeuml studim bazeuml mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et

bull Mbeumlshtetje dhe peumlrmireumlsim e zgjerim i praktikave ekzistuese teuml grumbullimit teuml teuml dheumlnave peumlr teuml siguruar diversitet neuml qasje metodologji dhe burime (si platforma online Armeumlt neumln sheumlnjesteumlr qeuml mbledh teuml dheumlna peumlr incidente me armeuml zjarri neuml Serbi dhe qeuml eumlshteuml peumlrdorur nga Rrjeti i dhuneumls kundeumlr grave peumlr teuml

Gjetjet e keumltij raporti sjellin si rezultat njeuml numeumlr rekomandimesh peumlr hapat konkreteuml qeuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe mbeumlshtetur integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve Meqeuml tashmeuml eumlshteuml e ditur se udheumlzimet metodologjike do ta lehteumlsonin ndjesheumlm keumlteuml proces njeuml instrument praktik peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna u hartua si shoqeumlrues i keumltij raporti

Peumlr lehteumlsi referimi rekomandimet janeuml teuml grupuara sipas sfidave kryesore teuml identifikuara neuml raport

1 Mbledhja e teuml dheumlnave 2 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 3 Hulumtimi dhe gjenerimi i njohurive 4 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore

5 REkOmANDImE

Rekomandime 59

analizuar tendencat e peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit ose tendencat e vrasjes seuml grave)

bull Peumlrmireumlsimi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave peumlr dhuneumln ndaj grave ndaj partneres intime peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlr forma teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore peumlr vrasjet e grave teuml kryera me armeuml zjarri duke peumlrfshireuml edhe peumlrgjigjen institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe me bazeuml gjinore

bull Kur teuml dheumlnat janeuml mbledhur garantimi se ato me teuml veumlrteteuml pasqyrojneuml ploteumlsisht peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve teuml ligjshme dhe teuml jashteumlligjshme

512 ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjediSi teuml peumlrShtatSheumlm

Gjetjet e keumltij raporti tregojneuml qarteuml se hartuesit e politikave po peumlrballen me sfida neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore dhe se njohja e pamjaftueshme e lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve ccedilon neuml anashkalimin e saj gjateuml hartimit teuml politikave Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml neuml vijim rekomandohet

bull Kryerja e vlereumlsimit teuml nevojave teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna dhe bazuar neuml teuml planifikimi i aktiviteteve teuml peumlrshtatshme teuml kombinuara peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve peumlr hartuesit e politikave teuml baraziseuml gjinore i analizave gjinore me theks teuml veccedilanteuml neuml lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve i masave institucionale peumlr dhuneumln ndaj grave dhuneumln ndaj partneres dhe dhuneumln neuml familje integrimin gjinor dhe peumlr standardet ligjore dhe teuml politikave neuml keumlteuml fusheuml

bull Hartimi dhe zhvillimi i trajnimeve peumlr buxhetimin me ndjeshmeumlri gjinore dhe buxhetimin e bazuar te performanca peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve si njeuml instrument peumlr teuml lehteumlsuar zbatimin e angazhimeve gjinore dhe strategjive peumlr kontrollin e SALW-ve neuml peumlrgjitheumlsi

bull Sigurimi i njeuml pjeseumlmarrjeje teuml balancuar teuml grave dhe burrave sa hereuml qeuml organizohen aktivitete peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve teuml veccedilanta peumlr hartimin e politikave teuml bazuara neuml teuml dheumlna neuml fusheumln e kontrollit teuml SALW-ve peumlr peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve teuml SALW-ve me theks teuml veccedilanteuml neuml dimensionin e siguriseuml dhe aspektet e baraziseuml gjinore

bull Sigurimi i transferimit teuml njohurive mbi lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mundeumlsiteuml e teuml meumlsuarit duhet teuml peumlrfshijneuml shkeumlmbimin e

informacionit dhe peumlrvojeumls mes komisioneve teuml SALW-ve dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore OJQ-ve teuml grave eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

bull Organizimi i trajnimeve mbi statistikat e ndara sipas gjiniseuml peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe punonjeumlsit neuml departamentet e statistikave

bull Mundeumlsimi i ndihmeumls seuml specializuar peumlr komisionet e SALW-ve neuml zhvilliminrishikimin e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr teuml lehteumlsuar integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et dhe peumlr ata qeuml tashmeuml kaneuml filluar peumlrmireumlsimin dhe zgjerimin e aktiviteteve teuml tyre

bull Organizimi i vazhduesheumlm i seminareve trajnues mbi ccedileumlshtjet gjinore peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe veccedilaneumlrisht peumlr zyrtareumlt e larteuml

bull Organizimi i trajnimeve mbi aspektin gjinor teuml SALW-ve peumlr aktoreumlt e tjereuml institucionet e baraziseuml gjinore organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe organet rregullatore qeuml mbikeumlqyrin masat institucionale

bull Organizimi i seminareve informuese mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et peumlr deputeteumlt dhe veccedilaneumlrisht peumlr aneumltareumlt e komisionit peumlr sigurineuml dhe komisionit peumlr barazineuml gjinore si edhe peumlr vendimmarreumlsit e tjereuml teuml MPB-seuml duke peumlrfshireuml edhe pikat fokale gjinore neuml teuml gjitha ministriteuml peumlrkateumlse

513 hulumtimi dhe menaxhimi i njOhurive

bull Perspektiva gjinore duhet integruar neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme dhe teuml dukshme neuml teuml gjitha hulumtimet dhe rrjedhimisht edhe neuml njohuriteuml mbi SALW-et qeuml gjenerohen e veccedilaneumlrisht neuml studimet e ndikimit teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml shoqeumlri qeuml parashikohen neuml shumeuml strategji peumlr SALW-et

bull Zhvillimi dhe peumlrdorimi peumlr keumlteuml qeumlllim i njeuml udheumlzimi teuml peumlrshtatsheumlm metodologjik praktik

bull Paleumlt e interesuara me ekspertizeuml gjinore duhet teuml peumlrfshihen qeuml neuml fazat fillestare teuml keumlrkimeve dhe sondazheve teuml lidhura me SALW-et qeuml nga planifikimi e deri te zbatimi

bull Kur porositen sondazhe teuml lidhura me SALW-et ato duhet teuml jeneuml teuml hartuara peumlr teuml nxjerreuml neuml pah aspektet gjinore teuml ccedileumlshtjes seuml anketuar dhe teuml gjitha teuml dheumlnat duhet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml dhe teuml paraqitura peumlrkateumlsisht

bull Hulumtimi i gjeneruar duhet teuml jeteuml gjereumlsisht i disponuesheumlm dhe teuml peumlrdoret peumlr teuml informuar hartimin e politikave

Rekomandime60

514 peumlrgjigja me pOlitika ndaj prOblematikave kryeSOre

Gjetjet neuml keumlteuml raport tregojneuml se peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore neuml rajonin e Evropeumls Juglindore kaneuml qeneuml shumeuml teuml dobeumlta Meqeuml peumlr trajtimin e keumltyre modeleve neuml meumlnyreuml efikase dhe teuml qeumlndrueshme nevojiten qasje teuml veccedilanta teuml ndeumlrtuara sipas specifikave teuml rastit dhe teuml veteumldijshme peumlr kontekstin ky seksion nuk ka si synim teuml japeuml rekomandime specifike por do teuml peumlrshkruajeuml prioritetet e peumlrgjithshme Megjithateuml disa veumlrejtje teuml peumlrgjithshme kryesisht ato qeuml kaneuml teuml beumljneuml me mbledhjen e teuml dheumlnave dhe pjeseumlmarrjen e balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave janeuml teuml integruara edhe keumltu Peumlrveccedil keumlsaj hulumtimet e ndeumlrmarra neuml bazeuml teuml rekomandimeve teuml seksioneve teuml meumlparshme duhet vazhdimisht teuml peumlrdoren gjateuml hartimit teuml politikave

efektetediferencuarateumlsALW-vetegrateumldheburrat

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml evidentuar meuml gjereumlsisht dhe neuml meumlnyreuml meuml teuml detajuar se si gjinia sheumlrben si bazeuml peumlr diferencimin e rreziqeve dhe efekteve teuml SALW-ve mbi grateuml dhe burrat vajzat dhe djemteuml Hulumtimet duhet teuml trajtojneuml jo veteumlm ngjarjet fatale por edhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml forma teuml tjera teuml dhuneumls (psikologjike seksuale fizike ekonomike peumlrndjekjen etj)

bull Peumlrveccedil integrimit neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et gjetjet dhe rezultatet duhet teuml peumlrdoren edhe peumlr teuml informuar politika teuml tjera strategjiteuml peumlr sigurineuml kombeumltare strategjiteuml e policimit neuml komunitet strategjiteuml peumlr avancimin e baraziseuml gjinore strategjiteuml peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje strategjiteuml peumlr teuml rinjteuml dhe masat e nevojshme teuml propozuara

dhunaneumlfamilje

bull Neuml lidhje me masat ligjore peumlr SALW-et neuml peumlrgjigje teuml dhuneumls neuml familje sa i peumlrket rregullimit teuml zoteumlrimit civil njeuml vlereumlsim i gjereuml duhet ndeumlrmarreuml peumlr teuml rishikuar efikasitetin e reagimit ligjor dhe institucional peumlr teuml kufizuar aksesin tek armeumlt e zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim Neuml keumlteuml drejtim neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje edhe praktikat e magazinimit dhe ruajtjes duhet teuml shqyrtohen

bull Bazuar neuml keumlteuml njeuml propozim i informuar peumlr reformeuml ligjore duhet teuml shtrohet dhe masa teuml reja duhen

miratuar duke synuar natyreumln e veccedilanteuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje siccedil peumlrcaktohet edhe neuml standardet e Konventeumls seuml Stambollit

bull Neuml bazeuml teuml keumlsaj analize duhen nxjerreuml rekomandime se si teuml rritet koherenca e masave ligjore dhe e politikave ndaj rreziqeve teuml shkaktuara nga prania e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e familjes duke u fokusuar veccedilaneumlrisht te praktikat parandaluese

bull Lidhje meuml teuml forta duhen vendosur mes kuadrit ligjor peumlr SALW-et dhe ligjeve qeuml rregullojneuml masat ndaj dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls nga partneri intim

bull Praktikat tashmeuml neuml peumlrdorim neuml rajon siccedil eumlshteuml shqyrtimi i vdekshmeumlriseuml nga dhuna neuml familje duhen peumlrmireumlsuar dhe zgjeruar neuml meumlnyreuml qeuml teuml ploteumlsohen hendeqet neuml teumlreumlsineuml e masave ligjore dhe institucionale dhe teuml propozohen amendamente

bull Teksa politikat neuml keumlteuml fusheuml zhvillohen duhet inkurajuar qasja bashkeumlpunuese me organizatat e grave qeuml merren me dhuneumln neuml familje

gjiniadhekeumlrkesapeumlrarmeumlteumlvogla-maskilizmi

bull Realizimi i identifikimit teuml shpeumlrndarjes seuml programeve qeuml synojneuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj

bull Bazuar neuml keumlteuml duhen zhvilluar dhe pilotuar programe specifike sipas kontekstit konkret qeuml teuml adresojneuml teuml rinjteuml meshkuj

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml realizohen peumlr teuml sjelleuml njohuri meuml teuml thella rreth kushteumlzimeve social-kulturore teuml maskilizmit dhe sjelljeve teuml marrjes parasysh teuml rrezikut neuml lidhje me armeumlt e zjarrit si edhe kanaleve social-kulturore teuml kushteumlzimeve

bull Hulumtime teuml veccedilanta dhe politika teuml caktuara duhet ti kushtohen edhe ekspozimit teuml teuml rinjve ndaj dhuneumls me armeuml zjarri dhe faktoreumlve qeuml nxisin sjellje qeuml marrin parasysh rrezikun

Qeumlndrimet gjinore dhe procesi politik

bull Peumlrfshirja neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et i identifikimit teuml shpeumlrndarjes dhe i trajtimit teuml faktoreumlve socialeuml kulturoreuml dhe institucionaleuml qeuml pengojneuml pjeseumlmarrjen e grave neuml hartimin e politikave

bull Sigurimi qeuml grateuml dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe institucionet e baraziseuml gjinore teuml jeneuml teuml peumlrfshira neuml zhvillimin e kuadrit ligjor dhe teuml politikave teuml SALW-ve

Shtojcat 61

61 ShtojcA 1 LiStA e dokumenteve teuml mArrA neuml Shqyrtim

6 SHTOJcAT

Nr Dokumenti

1 Ligji Peumlr armeumlt

Shqipeumlria 2 Ligji Peumlr barazineuml gjinore neuml shoqeumlri

3 Ligji Peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare

4Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Reduktimin e Dhuneumls me Bazeuml Gjinore e Dhuneumls neuml Familje

5 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Hercegovina-Neretva

Bosnjeuml-Hercegovina

6 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Sarajeveumls

7 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Bosnjeuml-Podrinjes Gorazhda

8 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Posavinas

9 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Tuzllas

10 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Una-Sanas

11 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Zenica Doboj

12 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2013-2016

13 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2016-2020

14 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

15 Plani i Veprimit Gjinor 2013-2017

16 Strategjia peumlr Parandalimin dhe Lufteumln kundeumlr Dhuneumls neuml Familje 2013-2017 2011

17 Ligji Peumlr armeumlt

Kosova

18Strategjia peumlr Kontrollimin dhe Mbledhjen e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta dhe Plani i Veprimit 2013-2016

19 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

20 Programi peumlr Barazineuml Gjinore

21 Programi kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Plani i Veprimit 2011-2014

22 Ligji Peumlr policineuml

23 Ligji Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil

Moldavia24 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore

25 Ligji Peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje

26 Ligji Peumlr armeumlt

Mali i Zi

27Strategjia peumlr Kontrollin dhe Reduktimin e SALW-ve dhe Municioneve dhe Plani i Veprimit 2013-2018

28 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

29 Ligji Peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje

30 Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje

31 Plani i Veprimit peumlr Arritjen e Baraziseuml Gjinore 2013-2017

Shtojcat62

62 ShtojcA 2 LiStA e teuml interviStuArve

SipaS rendit alfabetik

Nr Dokumenti

32 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet

Republika e Serbiseuml

33 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve 2010-2015

34 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

35Strategjia Kombeumltare peumlr Parandalimin dhe Lufteumln ndaj Dhuneumls kundeumlr Grave neuml Familje dhe neuml Marreumldheumlnie Intime 2012-2015

36 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Plani i Veprimit 2016-2020

37Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi

38Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls

39 Ligji Peumlr armeumlt

Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml

40 Strategjia Kombeumltare peumlr Kontrollin e SALW-ve

41 Ligji Peumlr mundeumlsiteuml e barabarta teuml grave dhe burrave

42 Strategjia peumlr Barazineuml Gjinore 2013-2020

1Andrijana Čović Avokate e teuml drejtave teuml njeriut Mbrojteumlse e teuml drejtave teuml qytetareumlve - Avokate e Popullit neuml Krahineumln Autonome teuml Vojvodineumls

2Besnik Sallahu Shefi i Sektorit teuml Interpolit - ILECU - Prishtineuml Drejtoria peumlr Bashkeumlpunim Ndeumlrkombeumltar neuml Shtetin e seuml Drejteumls

3 Bobana Macanović Drejtore Ekzekutive Qendra e Grave Autonome

4 Duško Ivanov Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

5 Ermin Pešto Kryetar i Organit Koordinues peumlr SALW-et

6 Dr sc Basri Lenjani Mjek Specialist Urgjence dhe Drejtori i Klinikeumls seuml Urgjenceumls neuml Prishtineuml

7Marina Iles Zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml Gjinore

8 Mensur Hoti Kryetari i Komisionit Kombeumltar teuml SALW-ve neuml Kosoveuml dhe Drejtor i Departamentit teuml Siguriseuml Publike

9Mladen Marković Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Malin e Zi Ministria e Puneumlve teuml Brendshme Drejtoria e Policiseuml Kryeinspektor i Policiseuml

10Miljko Simović Kryetari i Keumlshillit teuml SALW-ve neuml Republikeumln e Serbiseuml Asistent i Shefit teuml Departamentit teuml Administrateumls Drejtoria e Policiseuml

11 Tanja Ignjatović Koordinatore e Programit Qendra e Grave Autonome

Shtojcat 63

63 ShtojcA 3 referencAt

Abt Thomas and Winship Christopher 2016 What Works in Reducing Community Violence A Meta-Review and Field Study for the Northern Triangle Washington DC United States Agency for International Development lt httpswwwusaidgovsitesdefaultfilesUSAID-2016-What-Works-in-Reducing-Community-Violence-Final-Reportpdfgt

Abrahams Naeemah Shanaaz Mathews Rachel Jewkes Lorna J Martin and Carl Lombard2012 Every Eight Hours Intimate Femicide in South Africa 10 Years Later` South African Medical Research Council Research Brief lt httpswwwafricacheckorgwp-contentup-loads201212MRCFemicideBrief2012-1pdfgt

Acheson Ray 2015 Women Weapons and War A Gendered Critique of Multilateral Instruments Reaching Critical Will of the Womenrsquos International League for Peace and Freedom lthttpwwwreachingcriticalwillorgimagesdocumentsPublicationswomen-weap-ons-warpdfgt

Albanian Institute of Statistics (INSTAT) 2013 Domestic Violence in Albania National Population-Based Survey lthttpwwwinundporgcontentdamalbaniadocsSecond20Domestic20Violence20Survey20201320englishpdfgt

Alvazzi del Frate Anna 2011 lsquoWhen the Victim Is a Womanrsquo In Geneva Declaration Secretariat Global Burden of Armed Violence Le-thal Encounters Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV2GBAV2011_CH4pdfgt

Amnesty International the International Action Network on Small Arms (IANSA) and Oxfam International 2005 The Impact of Guns on Womenrsquos Lives Oxford The Alden Press lt httpwwwseesacorgfimgFileImportedGenderGender-and-Small-ArmsThe-Impact-of-Guns-on-Womens-Lives-213pdfgt

Babović Marija Katarina Ginić Olivera Vuković 2010 Mapiranje nasilja nad ženama u centralnoj Srbiji Beograd SeCons lthttpwwwgendernetrsfilesPublikacijePublikacijeMapiranje_porodicnog_nasilja_prema_zenama_u_Centralnoj_Srbijipdfgt

Babović Marija Olivera Pavlović Katarina Ginić Nina Karađinović 2013 Prevalence and Characteristics of Violence against Women in Bosnia and Herzegovina Sarajevo Gender Equality Agency of Bosnia and Herzegovina lthttpwww2unwomenorg~mediafield20office20ecaattachmentspublicationscountrybosniaprevalency_study20vaw20in20bihpd-fv=1ampd=20151216T173418gt

Bastick Megan and Valasek Kristin 2014 Converging Agendas Women peace security and small arms In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-2-ENpdfgt

Beara Vladan i Predrag Miljanović 2007 lsquoVeterani u izgradnji mirarsquo In 20 poticaja za buđenje i promenu O izgradnji mira na prostoru bivše Jugoslavije edited by Helena Rill Tamara Smidling i Ana Bitoljanu Beograd Sarajevo CNA lthttpnenasiljeorgpublikacijepd-f20poticaja20poticaja-beara-Miljanovicpdfgt

Bevan James and Nicholas Florian 2006 Few options but the gun Angry young men In Small Arms Survey 2006 Unfinished Business Geneva Small Arms Survey lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2006enSmall-Arms-Survey-2006-Chap-ter-12-ENpdfgt

Blagojević Marina 2013 Muški ideniteti i nasilje na Balkanu Zeničke sveske Časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku Issue No 17

lthttpswwwscribdcomdocument147134017MuC5A1ki-identiteti-i-nasilje-na-Balkanu-Marina-BlagojeviC487gt

Blagojević Marina 2013 Rodni barometar u Srbiji Razvoj i svakodnevni život Beograd Program Ujedinjenih nacija za razvoj httpswwwacademiaedu28845654RODNI_BAROMETAR_U_SRBIJI_RAZVOJ_I_SVAKODNEVNI_C5BDIVOT

Bozo Aurela 2015 Domestic Violence Institutional Response and challenges in Addressing Domestic Violence in Albania In Mediter-ranean Journal of Social Sciences Vol 6 No 1 S1 January 2015 Rome MCSER Publishing

lt httpwwwmcserorgjournalindexphpmjssarticleview5560gt

Hughson Marina 2015 Prilog razumevanju nasilja maloletenika u Srbiji perspektiva kritičkih studija muškaraca i maskuliniteta u Ivana Stevanović (ur) Maloletnici kao učinioci i žrtve krivičnih dela prekršaja Beograd IKSI

lthttpswwwacademiaedu28845334PRILOG_RAZUMEVANJU_NASILJA_MALOLETNIKA_U_SRBIJI_PERSPEKTIVA_KRITIC48CK-IH_STUDIJA_MUC5A0KARACA_I_MASKULINITETAgt

Shtojcat64

Campbell Jacquelyn PhD RN Daniel Webster ScD MPH Jane Koziol-McLain PhD RN Carolyn Block PhD Doris Campbell PhD RN Mary Ann Curry PhD RN Faye Gary PhD RN Nancy Glass PhD MPH RN Judith McFarlane PhD RN Carolyn Sachs MD MPH Phyllis Sharps PhD RN Yvonne Ulrich PhD RN Susan A Wilt DrPH Jennifer Manganello PhD MPH Xiao Xu PhD RN Janet Schollenberger MHS Victoria Frye MPH and Kathryn Laughon MPH C 2003 Risk Factors for Femicide in Abusive Relationships Results from a Multisite Case Control Study In American Journal of Public Health Vol 93 No 7 lthttpwwwbayloreducontentservicesdocumentphp28840pdfgt

Carapic Jovana 2014 Handgun Ownership and Armed Violence in the Western Balkans Issue Brief No 4 Geneva Small Arms Survey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsG-Issue-briefsSAS-AV-IB4-Western-Balkanspdfgt

CGA (Coalition for Gun Control) `The Case for Gun Control Reducing Domestic Violence lthttpguncontrolcawp-contentup-loads201503domestic_hompdfgt

Connell Raewyn and James W Messerschmidt 2005 Hegemonic Masculinity Rethinking the Concept Gender and Society Vol 19 No 6 lt httpxyonlinenetsitesdefaultfilesConnell20Hegemonic20masculinity_0pdfgt

Connell W Robert 2000 Arms and the Man Using the New Research on Masculinity to Understand Violence and Promote Peace in the Contemporary World In Male Roles Masculinities and Violence A Culture of Peace Perspective edited by Ingeborg Brines Robert Connell and Ingrid Edie Paris UNESCO httpunesdocunescoorgimages0012001206120683Epdf

Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2011 Council of Europe Treaty Series - No 210 Istanbul 11 V2011

lt httpsrmcoeintCoERMPublicCommonSearchServicesDisplayDCTMContentdocumentId=090000168008482egt

Cukier Wendy and James Cairns 2009 Gender Attitudes and the Regulation of Small Arms Implications for Action In Sexed Pistols The Gendered Impacts of Small Arms and Light Weapon edited by Vanessa Farr Henri Myrttinen and Albrecht Schnabe Tokyo United Nations University Press

Cukier Wendy and Alison Kooistra and Mark Anto 2002 `Gendered Perspectives on Small Arms Proliferation and Misuse` In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A Farr and Kiflemariam Geb-re-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Database Analysis of Compliance of National Standards Legislation and Public Policies with the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2016 Project Coordinated efforts - Toward New European standards in protection of women from gender based violence lthttpwwwpotpisujemorggt

Djan Aurelija 2014 Partnersko nasilje sa službenom značkom Pripadnici policije kao učinioci partnerskog nasilja u Srbiji Beograd Beogradski centar za bezbednosnu politiku

lthttpwwwbezbednostorguploaddocumentpartnersko_nasilje_sa_sluzbenom_znackompdfgt

Doumlnges Hannah and Aaron Karp 2014 Women and Gun Ownership Research Notes Armed Actors No 45 Geneva Small Arms Sur-vey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva

lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdfgt

Dokmanović Mirjana 2007 Firearms Possession and Domestic Violence in the Western Balkans A Comparative Study of Legislation and Implementation Mechanisms Belgrade SEESAC

httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecurityFIREARMS-POSSESSION-AND-DOMESTIC-VIOLENCE-IN-THE-WESTERN-BAL-KANS-ENpdf

Duquet Nils and Maarten Van Alstein 2015 Firearms and Violent Deaths in Europe Brussels Flemish Peace Institute lthttpwwwvlaamsvredesinstituuteusitesvlaamsvredesinstituuteufilesfilesreportsfirearms_and_violent_deaths_in_europe_webpdf gt

Dziewanski Dariusz Emile LeBrun and Mihaela Racovita 2014 In War and Peace Violence against Women and Girls In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-1-ENpdfgt

Farr Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) 2002 Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and Interna-tional Concerns Bonn Bonn International Centre for Conversion

Farr Vanessa A 2002 A Gendered Analysis of International Agreements on Small Arms and Light Weapons In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Shtojcat 65

Farr Vanessa 2006 lsquoGender Analysis as a tool for multilateral negotiators in the small arms contextrsquo In Disarmament as Humanitarian Action From Perspective to Practice edited by John Borrie and Vanessa Martin Randin Geneva UNIDIR (United Nations Institute for Disarmament Research Geneva) lthttpwwwunidirorgfilespublicationspdfsdisarmament-as-humanitarian-action-from-per-spective-to-practice-288pdfgt

Geneva Declaration Secretariat 2015 Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University Press

Hearn Jeff and Keith Pringle 2006 European Perspectives on Men and Masculinities National and Transnational Approaches New York Palgrave Macmillan

Hemenway David and Matthew Miller 2000 Firearm Availability and Homicide Rates across 26 High-Income Countries In Journal of Trauma Injury Infection and Critical Care v 49 6 (2000) lthttpjonathanstraycompapersFirearmAvailabilityVsHomicideRatespdfgt

Ignjatović Tanja 2011 Nasilje prema ženama u intimnom partnerskom odnosu Model koordiniranog odgovora zajednice Beograd Rekonstrukcija ženski fond lthttpwwwrwfundorgwp-contentuploads201409Tanja-IgnjatoviC487-Nasilje-pre-ma-C5BEenama-u-intimnom-partnerskom-odnosu-model-koordiniranog-odgovora-zajednicepdfgt

Ignjatović Tanja Dragica Pavlović Babić i Marija Lukić 2015 Delotvornost sistemskih mehanizama za sprečavanje nasilja prema ženama i nasilja u porodici Beograd Autonomni ženski centar

lthttpwwwwomenngoorgrsimagespublikacijedp2015Delotvornost_sistemskih_mehanizama_za_sprecavanje_nasilja_prema_ze-nama_i_nasilja_u_porodicipdfgt

IPU CHD (Inter-Parliamentary Union and Centre for Humanitarian Dialogue) 2007 Missing Pieces A Guide for Reducing Gun Violence through Parliamentary Action Geneva Centre for Humanitarian Dialogue lt httpwwwipuorgPDFpublicationsmissing_enpdfgt

JaumlmStoumld 2007 Gender Mainstreaming Manual A Book of Practical Methods from the Swedish Gender Mainstreaming Support Committee Stockholm Swedish Government Official Reports

lt httpwwwincludegenderorgwp-ontentuploads201402gender_mainstreaming_manualpdfgt

Jovanović Sladjana Biljana Simeunović Pantić Vanja Macanović 2012 Krivičnopravni odgovor na nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za privredu zapošljavanje i ravnopravnost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentup-loads201408krivicno-pravni-odgovor-na-nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

Krkeljić Ljiljana 2007 Small Arms and Gender Based Violence in Montenegro Podgorica UNDP Montenegro httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecuritySMALL-ARMS-AND-GENDER-BASED-VIOLENCE-IN-MONTENEGRO-ENpdf

Law Centre to Prevent Gun Violence Domestic Violence and Firearms lthttpsmartgunlawsorggun-lawspolicy-areasback-ground-checksdomestic-violence-firearmsgt

Mankowski Eric 2013 Antecedents to Gun Violence Gender and Culture In Gun violence Prediction Prevention and Policy American Psychological Association httpwwwapaorgpubsinfo reportsgun-violence-preventionaspx

Mircheva Stojanka Violeta Chacheva and Nikolina Kenig 2014 Voice for Justice Research Report Assessment of court proceedings in Domestic Violence cases with specific focus on assessing the case management from gender perspective Skopje UKIM Institute for Social Political and Juridical Research

Moser Annalise 2007 Gender and Indicators Overview Report Institute of Development Studies

Mreža `Žene protiv nasiljaacute 2016 Femicid ndash Ubistva žena u Srbiji Kvantitativno - narativni izveštaj 2015 godina httpwwwzeneprotiv-nasiljanetimagespdfFEMICID-Kvantitativno-narativni_izvestaj_za_2015_godinupdf

Nikolić-Ristanović Vesna et al 2010 Nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za rad zapošljavanje i ravnoprav-nost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentuploads201408nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

OSAGI2001 Important Concept Underlying Gender Mainstreaming lthttpwwwunorgwomenwatchosagipdffactsheet2pdfgt

Page Ella 2009 Men Masculinity and Guns Can We Break the Link IANSA lt httpiansa-womenorgsitesdefaultfilesnews-viewsiansa_wn_masculinities_paper-2009pdfgt

Racovita Michaela 2015 Lethal Violence against Women and Girls In Geneva Declaration Secretariatt Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV3GBAV3_Ch3_pp87-120pdfgt

SAS (Small Arms Survey) 2014a Small Arms Survey Women and Guns Cambridge Cambridge University Press

Shtojcat66

SAS (Small Arms Survey) 2014b Women and Gun Ownership Geneva Small Arms Survey httpwwwsmallarmssurveyorgfilead-mindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdf

UNDP Small Arms Control in Serbia and Montenegro (SACISCG)2005 Living with the Legacy SALW Survey Republic of Serbia Belgrade UNDP Serbia and Montengro

Schroeder Emily Vanessa Farr and Albrecht Schnabel 2005 Gender Awareness in Research on Small Arms and Light Weapons A Prelimi-nary Report Bern Swisspeace lthttpwwwswisspeacechfileadminuser_uploadMediaPublicationsWP1_2005pdfgt

Schwandner-Sievers Stephanie and Silvia Cattaneo 2005 Gun Culture in Kosovo Questioning the Origins of Conflict In Small Arms Survey 2005 Weapons at War Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2005enSmall-Arms-Survey-2005-Chapter-08-summary-ENpdfgt

SEESAC 2006 SALW Survey of Kosovo Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication422pdfgt

SEESAC 2006a The Rifle has the Devil Inside ndash Gun Culture in South Eastern Europe Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication386pdfgt

SEESAC 2007a SEESAC Strategy for Gender Issues in SALW Control and AVPP Activities

lthttpwwwseesacorgfimgFileResGender-and-Small-ArmsSEESAC-Gender-Strategy-2007-216pdfgt

SEESAC2015 Oružje na meti Zloupotreba vatrenog oružja u Srbiji Belgrade SEESAC

SEESAC 2016 Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons - Albania(unpublished)

SEESAC 2016a Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons ndash Kosovo (unpublished)

Shaw Margaret 2013 Too Close to Home Guns and Intimate Partner Violence In Small Arms Survey 2013 Everyday Dangers Cam-bridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2013enSmall-Arms-Survey-2013-Chapter-2-ENpdfgt

Sorenson Susan 2006 Firearm Use in Intimate Partner Violence A Brief Overview Evaluation Review 30(3)229 httpswwwresearchgatenetpublication7102593_Firearm_Use_in_Intimate_Partner_Violence_A_Brief_Overview

Taskovic Marko 2016 Krvava Srbija - Sve žrtve 5 najvećih masakara u poslednjih 15 godina Blic July 7 2015 lthttpwwwblicrsvestihronikakrvava-srbija-sve-zrtve-5-najvecih-masakara-u-poslednjih-15-godinagxtgys7gt

UN CASA (United Nations Coordinated Action on Small Arms) 2015 International Small Arms Control Standards Glossary of Terms Definitions and Abbreviations

lt httpwwwsmallarmsstandardsorgisacs0120-enpdfgt

UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) 2013 Global Study on Homicide 2013 Trends Contexts Data Vienna UNODC lt httpswwwunodcorgdocumentsgshpdfs2014_GLOBAL_HOMICIDE_BOOK_webpdfgt

UNDP (United Nations Development Programme) 2008 How to Guide Small Arms and Light Weapons Legislation Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lthttpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9SALWGuide_Legislationpdfgt

UNDP 2008a How to Guide The Establishment and Functioning of National Small Arms and Light Weapons Commissions Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lt httpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9UNDP20SALW20Com-missionspdfgt

UNDP 2012Study on Family Violence and Violence Against Women in Montenegro Podgorica UNDP httpwwwmeundporgcontentmontenegroenhomelibrarysocial_inclusionDomesticViolenceStudyhtml

WHO 2012 Understanding and addressing violence against women - Femicide lthttpappswhointirisbitstream10665774211WHO_RHR_1238_engpdfgt

WHO UNDP UNODC 2014 Global Status Report on Violence Prevention 2014 Geneva WHO

lt httpwwwwhointviolence_injury_preventionviolencestatus_report2014engt

Zaštitnik gradjana 2016 Utvrđenje i sistemske preporuke lt httpwwwZaštitnikrsindexphp2012-02-07-14-03-334833-2016-07-28-08-59-32gt

Shtojcat 67

64 ShtojcA 4 pyeteumlSori

1 teuml dheumlna teuml peumlrgjithShme

2 teuml dheumlna teuml ndara SipaS gjiniSeuml

2015 2014 2013 2012 2011

Numri total i incidenteve me armeuml zjarri1

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml ligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml jashteumlligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml shoqeumlruara me vdekje

sup1 Incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml Vrasje vrasje neuml rrethana reumlnduese vrasje e mbetur neuml tentativeuml veteumlvrasje veteumlvrasje e mbetur neuml tentativeuml shkaktim i rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlna me armeuml zjarri neuml mjedise publike mbajtje e armeumlve teuml zjarrit pa autorizim zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumls ose mjeteve teuml rrezikshme dhuneuml neuml familje

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri

viktimat e vrasjeve me paramendimsup1

viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri

Zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Shtojcat68

sup1 Vrasja me paramendim peumlrcaktohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdfsup2 Partneri intim mund teuml jeteuml bashkeumlshortibashkeumlshortja ish-bashkeumlshortiish-bashkeumlshortja partneriish-partneri i dashurie dashura ish-i dashu-

riish-e dashura

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml mbajtur armeuml zjarri

Numri i personave teuml vrareuml nga partneri i tyre intimsup2

Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim

Numri i personave teuml cileumlt doreumlzuan SALW-e gjateuml fushatave teuml grumbullimit

2015 2014 2013 2012 2011

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri peumlr arsye teuml dhuneumls neuml familje

Gra burra

Aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve

Shtojcat 69

3 gjinia dhe mOSha

2015

Autoreumlt meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

Autoret femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

Shtojcat70

65 ShtojcA 5 LiStA e figurAve tAbeLAve dhe kutive

figurat

Figura 1 Peumlrqindja e viktimave teuml vrareuml meshkuj dhe femra dhe e meshkujve dhe femrave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim

Figura 2 Raporti i vrasjeve sipas mekanizmave i peumlrllogaritur nga OBSH (2012)

Figura 3 Peumlrqindja e viktimave burra dhe gra teuml vrasjeve me paramendim

Figura 4 Shkalla e vrasjeve Mesatarja 2007-2012

Figura 5 Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml 2015

Figura 6 Viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Figura 7 Pjesa e vrasjeve me armeuml zjarri peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 8 Raporti i vrasjeve nga partnereumlt intimeuml peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 9 Raporti i vrasjeve teuml grave me armeuml zjarri nga partnereumlt intimeuml

Figura 10 Shpeshteumlsia e pasojave fatale sipas llojit teuml incidentit - Serbi

Figura 11 Proneumlsia e armeumlve sipas gjiniseuml

Figura 12 Autoreumlt dhe viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls neuml Shqipeumlri Kosoveuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Figura 13 Cila eumlshteuml arsyeja kryesore se pse familja juaj NUK do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndash Neuml peumlrgjitheumlsi nuk i kam qejf armeumlt

tabelat

Tabela 1 Viktimat e vrasjeve me paramendim sipas gjiniseuml

Tabela 1a Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 2 Viktimat e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 3 Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim sipas gjiniseuml

Tabela 4 Vrasjet e grave nga partneri intim neuml Serbi

Tabela 5 Bosnjeuml-Hercegovineuml Numri i lejeve teuml dheumlna peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit

Tabela 6 Problematikat gjinore neuml objektivat e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

Tabela 7 Peumlrgjigjet me politika neuml strategjiteuml peumlr SALW-et ndaj problematikave kryesore teuml politikave

kutiteuml

Kutia 1 Vrasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguria e komunitetit neuml Serbi

Kutia 2 Zyrtareumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtarakeumlt dhe dhuna neuml familje

Kutia 3 Veteumlvrasja dhe armeumlt e zjarrit

Kutia 4 Iniciativat e reja

Kutia 5 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml

Kutia 6 Strategjiteuml peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje dhe SALW

Kutia 7 Inkuadrimi i dhuneumls

Kutia 8 Problematikat e tjera ligjore - Kufiri i mosheumls peumlr marrjen e autorizimit peumlr leje

i Autori intervisteuml telefonike me Ermin PestonZeumlvendeumlsministeumlr Ministria e Siguriseuml seuml Bosnjeuml-Hercegovineumls 5 tetor 2016ii Intervisteuml telefonike e autorit me Marina Iles zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml

Gjinore 22 shtator 2016

SHEumlNImE

• Blank Page
• 1 Hyrje
• 11 Rreth keumltij studimi
• 111 Qeumlllimi13
• 112 Objektivat
• 113 Objekti
• 114 Metodologjia
• 115 Sfidat dhe kufizimet13
• 116 Struktura
• 12 Peumlrkufizime
• 2 Ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et-Problemati katkryesore t13euml politikave
• 21 Pranimi i lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe 13SALW-ve
• 22 Problematikat kryesoreteuml13 politikave
• 221 Gjinia dhe efektet e armeuml ve teuml 13vogla
• 222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat krye13sore
• 223 Dhuna neuml13 familje
• 224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria 13dhe kultura
• 225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml t13yre
• 226 Gjinia dhe proceset 13politike
• 3 Peumlrgjigjja mepolitika - Rishikimi i 13dokumenteve
• 31 Strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe problematikat kryesore teuml politikave gjinore13
• 311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore13
• 312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet g13jinore
• 313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe 13objektiva
• 314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete13
• 315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtoh13en
• 317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte13
• 32 Kuadri ligjor peumlr SALW-et Reumlndeumlsia e lufteumls kundeumlr dhuneumls neuml 13familje
• 321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri13
• 322 Dhuna neuml familje dhe heqja earmeumlve t13euml zjarrit
• 323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW13
• 324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika13
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 33 Kuadri ligjor dhe strategjik peumlr barazineuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe kontrolli i SALW-ve13
• 4 Peumlrmbledhje e gjetjeve 13kryesore
• 411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln 13Juglindore
• 412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore13
• 5 Rekomandime13
• 511 Mbledhja e teuml 13dheumlnave
• 512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitjae njeuml mjedisi teuml 13peumlrshtatsheumlm
• 513 Hulumtimi dhe menaxhimi i 13njohurive
• 514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore13
• 6 Shtojcat13
• 61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml 13shqyrtim
• 62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve13
• 63 Shtojca 3 Referencat13
• 64 Shtojca 4 Pyeteumlsori13
• 65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave 13dhe kutive

Hyrje 9

11 RReth keumltij studimi

111 Qeumlllimi

Qeumlllimi i keumltij studimi eumlshteuml qeuml teuml kontribuojeuml neuml rritjen e reagimit gjinor teuml politikave qeuml rregullojneuml politikat peumlr kontrollin e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore (EJL)

Studimi keumlrkon teuml rriseuml ndeumlrgjegjeumlsimin rreth lidhjeve qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe armeumlve teuml vogla neuml EJL Ai eumlshteuml menduar kryesisht peumlr aktoreumlt kryesoreuml dhe publikun e gjereuml ekspert dhe identifikon tendencat kryesore dhe boshlleumlqet neuml reagimin e politikave Duke u mbeumlshtetur neuml keumlto gjetje studimi propozon njeuml instrument praktik qeuml synon teuml mbeumlshteseuml zhvillimin e informuar dhe teuml bazuar neuml prova teuml politikave me ndjeshmeumlri gjinore e peumlr rrjedhojeuml teuml kontribuojeuml neuml zhvillimin e kapaciteteve teuml hartuesve teuml politikave peumlr SALW-et neuml rajonin e EJL si dhe neuml efektivitetin e peumlrgjithsheumlm teuml politikave peumlr SALW-et

Peumlrtej keumlsaj gjetjet e keumltij studimi duhet teuml sheumlrbejneuml si bazeuml peumlr nisjen e njeuml dialogu ndeumlrmjet politikeumlbeumlreumlsve mbi rolin e normave sociale dhe praktikave dominuese gjinore dhe mbi rreziqet specifike me teuml cilat peumlrballen grateuml burrat djemteuml dhe vajzat peumlr sa i peumlrket SALW-ve

112 Objektivat

Objektivat e studimit janeuml

1 Harteumlzimi i problematikave gjinore teuml lidhura me SALW-et neuml peumlrgjitheumlsi me fokus teuml veccedilanteuml Evropeumln Juglindore (Kapitulli 2)

2 Vlereumlsimi neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL (kuadrot ligjoreuml dhe strategjike) si dhe vlereumlsimi neumlse ccedileumlshtjet e SALW-ve trajtohen neuml politikat peumlr barazineuml gjinore dhe neuml politikat kundeumlr dhuneumls me bazeuml gjinore (Kapitulli 3)

SEESAC eumlshteuml nismeumltar i zhvillimit teuml keumltij studimi mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et si pjeseuml e qasjes seuml tij teumlreumlsore dhe teuml integruar ndaj kontrollit teuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta dhe neuml reformeumln neuml sektorin e siguriseuml me qeumlllimin afatgjateuml peumlr teuml rritur ndeumlrgjegjeumlsimin peumlr ccedileumlshtjet gjinore neuml politikat peumlr kontrollin e armeumlve neuml EJL Raporti dhe instrumenti qeuml e shoqeumlron ateuml janeuml zhvilluar brenda kuadrit teuml Vendimit teuml Keumlshillit teuml BE-seuml 2013730CFSP Ato janeuml produkti i teuml kuptuarit teuml faktit se peumlrpjekjet praktike qeuml peumlrpiqen teuml ofrojneuml peumlrfitime peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt qofshin keumlta gra burra vajza ose djem beumlhen teuml pavlefshme neumlse perspektiva e baraziseuml gjinore nuk merret parasysh ploteumlsisht

Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport tregon se perspektiva gjinore as nuk njihet e as nuk trajtohet siccedil duhet nga kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave qeuml rregullojneuml kontrollin e SALW-ve neuml EJL Keumlto politika meuml seuml shumti i shpeumlrfillin ccedileumlshtjet gjinore dhe peumlr rrjedhojeuml shumica e masave peumlr kontrollin e SALW-ve nuk marrin parasysh nevojat e ndryshme teuml siguriseuml dhe shqeteumlsimet e grave burrave vajzave dhe djemve Kjo pengon suksesin e masave teuml ndeumlrmarra peumlr teuml garantuar sigurineuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

Raporti hedh driteuml mbi lidhjet shumeumlplaneumlshe qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve duke theksuar meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat ccedileumlshtjet gjinore formeumlsojneuml rreziqet sjelljet dhe praktikat qeuml lidhen me armeumlt e vogla dhe teuml lehta dhe duke neumlnvizuar nevojeumln peumlr integrimin e perspektiveumls gjinoreuml neuml kuadrot ligjoreuml dhe ato teuml politikave peumlr SALW-et Instrumenti shoqeumlrues peumlrpiqet teuml peumlrkthejeuml rekomandimet e peumlrgatitura mbi bazeumln e provave neuml masa praktike dhe specifike peumlr kontekstin gjinor Kjo duhet teuml ndihmojeuml ndjesheumlm politikeumlbeumlreumlsit teuml garantojneuml qeuml teuml gjitha ndeumlrhyrjet e lidhura me SALW-et teuml integrojneuml ccedileumlshtjet gjinore

1 HyRJE

Hyrje10

3 Identifikimi i praktikave meuml teuml mira teuml politikeumlbeumlrjes teuml cilat peumlrfshijneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve si harteumlzimi i faktoreumlve qeuml kontribuojneuml neuml keumlto iniciativa (Kapitujt 3 dhe 4)

4 Ofrimi i rekomandimeve teuml bazuara neuml prova dhe i njeuml instrumenti praktik peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et (Kapitulli 5)

Theumlneuml kjo studimi nuk synon teuml analizojeuml zbatimin aktual teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL apo qeuml teuml vlereumlsojeuml ndikimin ose efektet qeuml mund tu atribuohen keumltyre politikave peumlr ndeumlrhyrjet neuml rajon Kur i referohet zbatimit kjo beumlhet kryesisht me synimin peumlr teuml harteumlzuar disa sfida konceptuale teuml lidhura me politikat

113 Objekti

Qeumlllimi analitik - Analiza e paraqitur neuml keumlteuml raport peumlrbeumlhet nga dy pjeseuml

a) Analiza e teuml dheumlnave statistikore teuml disponueshme mbi lidhjet e ndryshme ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve dhe

b) Rishikimi i ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit i strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve i ligjeve strategjive dhe i planeve teuml veprimit peumlr barazineuml gjinore i ligjeve strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave si dhe kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe asaj me bazeuml gjinore

shtrirjagjeografike peumlrcaktohet nga zona e veprimeve teuml SEESAC peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta neuml periudheumln 2013-2016 dhe peumlrfshin Shqipeumlrineuml Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln Moldavineuml Malin e Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml Neuml kapitullin e dyteuml peumlrmenden gjithashtu edhe vende jashteuml rajonit teuml EJL por kjo eumlshteuml beumlreuml kryesisht me qeumlllimin peumlr teuml zbuluar tendenca meuml teuml gjera dhe peumlr teuml beumlreuml teuml mundur krahasimet

114 metOdOlOgjia

Eumlshteuml peumlrdorur njeuml gameuml e gjereuml metodash ndeumlrkoheuml qeuml janeuml zgjedhur mjetet meuml teuml peumlrshtatshme peumlr komponenteumlt e ndrysheumlm teuml studimit Metodat peumlrfshijneuml

bull rishikimiiliteratureumls Njeuml rishikim i gjereuml i literatureumls aktuale dhe relevante dhe i raporteve ndeumlrkombeumltare rajonale dhe specifike peumlr kontekstin si dhe i keumlrkimeve mbi ccedileumlshtjet qeuml lidhen me gjinineuml dhe SALW-et (Shtojca 3)

bull rishikimiidokumentacionit Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit dhe strategjiteuml e planet e veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL u rishikuan peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase eumlshteuml integruar perspektiva gjinore neuml kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr SALW-et Gjithashtu eumlshteuml kryer edhe rishikimi i legjislacionit dhe strategjive peumlr barazineuml gjinore dhe i dokumenteve teuml politikave qeuml trajtojneuml dhuneumln me bazeuml gjinore peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml trajtuar ccedileumlshtjet e SALW-ve (Shtojca 2)

bull Intervista gjysmeuml teuml strukturuara me aneumltareuml teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlrfaqeumlsuesit e institucioneve shteteumlrore dhe peumlrfaqeumlsuesit e organizatave teuml grave qeuml punojneuml neuml fusheumln e mbrojtjes seuml grave nga dhuna neuml familje dhe nga dhuna me baza gjinore (Shtojca 1)aneumltareumlt e komisioneve

bull Njeuml pyeteumlsor i hartuar neuml konsultim me peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve peumlrfituese teuml SALW-ve peumlr teuml zbuluar dhe dokumentuar modelet dhe tendencat gjinore qeuml lidhen me ccedileumlshtjet e SALW-ve Pyeteumlsori eumlshteuml peumlrpjekur teuml mbledheuml teuml dheumlna rajonale teuml krahasueshme peumlr aspektet meuml teuml reumlndeumlsishme gjinore teuml SALW-ve teuml tilla si teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml peumlr autoreumlt dhe viktimat e incidenteve me armeuml zjarri zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit viktimat e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri personat qeuml i doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave teuml mbledhjes peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave mes aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe kufizimet neuml procedurat e licencimit peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje U beumlneuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml veccediluar karakteristikat e mosheumls seuml viktimave dhe autoreumlve teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlr teuml pasur njeuml ide meuml teuml qarteuml se si ndeumlrthuret gjinia me mosheumln (Shtojca 4)

115 Sfidat dhe kufizimet

Sfida kryesore metodologjike buron nga mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml rajonin e EJL dhe nga mungesa e njeuml qasjeje teuml unifikuar peumlr mbledhjen e teuml dheumlnave Praktika e mbledhjes seuml teuml dheumlnave eumlshteuml peumlrgjitheumlsisht e pazhvilluar por ajo gjithashtu luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin ashtu sikurse disponueshmeumlria dhe cileumlsia e teuml dheumlnave Peumlr rrjedhojeuml kjo krijon veumlshtireumlsi neuml zbulimin dhe dokumentimin e modeleve dhe tendencave gjinore neuml rajon Peumlr disa probleme akute si psh vrasja e grave dhe dhuna neuml familje ka disa teuml dheumlna teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shpesh mungojneuml teuml dheumlnat meuml elementare peumlr struktureumln gjinore teuml autoreumlve dhe viktimave teuml dhuneumls seuml kryer me armeuml Neuml disa raste legjislacioni peumlr mbrojtjen e teuml dheumlnave personale e peumlrcakton gjinineuml si informacion veccedilaneumlrisht sensitiv dhe peumlr

Referencat peumlr Kosoveumln kuptohen neuml kontekstin e Rezoluteumls seuml Keumlshillit teuml Sigurimit 1244 (1999)

Hyrje 11

shkak teuml kufizimeve ligjore nuk disponohen informacione teuml tilla si numri i grave dhe burrave qeuml keumlrkojneuml teuml pajisen me leje peumlr teuml mbajtur armeuml

Peumlr teuml kapeumlrcyer pjeseumlrisht pengesat qeuml lidhen me statistikat e pamjaftueshme neuml dispozicion teuml ndara sipas gjiniseuml pyeteumlsori i peumlrmendur meuml sipeumlr u konceptua si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml lidhur mbledhjen e teuml dheumlnave me problematikat kryesore teuml politikave teuml peumlrmendura neuml seksionin meuml poshteuml Ai ofron gjithashtu njeuml tablo meuml teuml qarteuml teuml kufizimeve dhe hendeqeve neuml praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave dhe nxjerr neuml pah veumlshtireumlsiteuml qeuml mund teuml hasen neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml zhvilluar politikeumlbeumlrjen mbi bazeumln e provave Pavareumlsisht peumlrgjigjeve teuml mira nga komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve1 duhet teuml merret neuml konsiderateuml fakti se peumlr shumeuml prej tyre kjo ishte hera e pareuml qeuml teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml mblidheshin neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe gjateuml keumltij procesi u haseumln shumeuml sfida nga bazat e teuml dheumlnave josensitive ndaj gjiniseuml qeuml veumlshtireumlsonin mbledhjen e teuml dheumlnave deri te nevoja peumlr ti nxjerreuml teuml dheumlnat manualisht ccedilka peumlrbeumlnte ngarkeseuml shumeuml teuml madhe pune

Peumlrveccedil pyeteumlsorit u peumlrdoreumln njeuml seumlreuml burimesh teuml tjera teuml tilla si raportet dhe bazat e teuml dheumlnave teuml SEESAC-ut UNO-DC-seuml OBSH-seuml Small Arms Survey (SAS - Vrojtimi peumlr armeumlt e vogla) Deklarateumls e Gjeneveumls peumlr dhuneumln me armeuml dhe zhvillimin (DGJ) teuml Rrjetit teuml Grave kundeumlr Dhuneumls etj Peumlr ana-lizimin e ligjeve lidhur me SALW-et dhe me armeumlt e zjarrit neuml EJL u peumlrdor korpusi i SEESAC-ut me legjislacionin rajonal peumlr armeumlt Ky korpus sheumlrben si njeuml udheumlzues peumlr legjislacionin e SALW-ve neuml rajon dhe eumlshteuml i disponuesheumlm neuml gjuheumlt shqip BCMS2 anglisht dhe rumanisht

Sidoqofteuml peumlr shkak teuml disponueshmeumlriseuml seuml kufizuar teuml teuml dheumlnave ky studim nuk peumlrpiqet teuml ofrojeuml njeuml pamje gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr ccedildo shtet dhe territor neuml EJL dhe ky as nuk eumlshteuml qeumlllimi i tij Peumlrkundrazi ai peumlrpiqet teuml niseuml diskutime teuml meumltejshme mbi nevojeumln peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe avancuar praktikat administrative ekzistuese teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave si peumlr sa i peumlrket qeumlllimit ashtu edhe disponueshmeumlriseuml seuml teuml dheumlnave

Peumlr njeuml panorameuml meuml teuml ploteuml teuml situatave specifike sipas kontekstit do teuml duhet teuml ndeumlrmerren keumlrkime dhe analiza teuml tjera veccedilaneumlrisht kur beumlhet fjaleuml peumlr bashkeumlveprimin e ndeumlrlikuar teuml regjimeve gjinore dominuese ngjarjeve teuml fundit historike situateumls social-ekonomike dhe politike dhe praktikave aktuale peumlr SALW-et Prandaj raporti rithekson njeuml emergjenceuml teuml sinjalizuar qeuml meuml pareuml neuml keumlrkimin akademik dhe neuml ateuml teuml politikave (Cukier 2009 Schroeder Farr dhe

Schnabel 2005 Alvazzi del Frate 2011 Carapic 2014) sipas seuml cileumls nevojitet njeuml keumlrkim meuml i fokusuar te gjinia peumlr teuml hartuar politika efektive peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml (Doumlnges 2014 f 4)

116 Struktura

Ky raport eumlshteuml i strukturuar neuml kateumlr kapituj Kapitulli i pareuml ofron informacion bazeuml rreth studimit qeumlllimi objektivat audienca dhe objektivi i peumlrmbajtjes seuml tij Peumlrmenden shkurtimisht instrumentet metodologjike kyccedile teuml peumlrdorura dhe sinjalizohen sfidat e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Kapitulli i dyteuml peumlrqendrohet te problematikat kryesore teuml politikave peumlr sa i peumlrket gjiniseuml dhe SALW-ve Ky seksion rishikon njeuml numeumlr teuml madh hulumtimesh ekzistuese mbi aspektet gjinore teuml dhuneumls nga armeumlt e vogla e teuml lehta neuml EJL Seksioni i treteuml peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml analizeumls gjinore teuml kuadrit ligjor dhe strategjik peumlr kontrollin e SALW-ve neuml EJL Janeuml marreuml neuml konsiderateuml edhe praktikat e mira teuml zhvilluara neuml vende dhe territore teuml tjera Si peumlrfundim seksioni i fundit peumlrmban rekomandime qeuml bazohen neuml gjetjet kryesore teuml raportit

12 PeumlRkufizime

Gjinia regjimet gjinore rolet gjinore

Neuml keumlteuml raport gjinia kuptohet si njeuml parim thelbeumlsor i cili strukturon rreumlnjeumlsisht jeteumlt e grave dhe burrave Ajo peumlrfshin njeuml paketeuml praktikash qeuml formojneuml njeuml model dominues shpeshhereuml referuar si regjim gjinor ldquoi cili i pozicionon grateuml dhe burrat neuml marreumldheumlnie teuml tilla qeuml karakteristikat e tyre teuml grupit por edhe jeteumlt individuale teuml kuptohen peumlrmes keumltij modeli (Blagojević 2013 f 33) Regjimet gjinore janeuml marreumldheumlnie relativisht teuml strukturuara ndeumlrmjet grave dhe burrave qeuml marrin formeuml neuml rolet dhe identitetet gjinore dhe janeuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social kulturor dhe historik (po aty f 33-37)

Gjinia i referohet roleve sociale - rolet gjinore - dhe sjelljeve teuml cilat neuml njeuml shoqeumlri shihen si teuml peumlrshtatshme peumlr grateuml burrat vajzat dhe djemteuml dhe me pritshmeumlrineuml qeuml teuml gjitheuml ata do teuml respektojneuml normat e lidhura me gjinineuml Prandaj gjinia ka teuml beumljeuml me diferencat sociale ndeumlrmjet grave dhe burrave (dhe jo me ndryshimet biologjike referuar neuml vijim si seksi) Duke qeneuml teuml kushteumlzuara neuml aspektin social ato janeuml teuml ndryshueshme

1 Sheumlnim Neuml momentin e finalizimit teuml keumltij raporti teuml dheumlnat ishin doreumlzuar nga Ministria e Puneumlve teuml Brendshme e Shqipeumlriseuml dhe nga komisionet e SALW-ve teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls Malit teuml Zi dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml Teuml dheumlnave peumlrkateumlse neuml vijim referohen si baza e teuml dheumlnave e SEESAC SEESAC nuk mban peumlrgjegjeumlsi peumlr sakteumlsineuml e informacionit

2 Shkurtimi BCMS i referohet gjuheumls boshnjake kroate malazeze dhe serbe

Hyrje12

me kalimin e koheumls Gjinia nuk i referohet veteumlm grave por i referohet grave dhe burrave vajzave dhe djemve dhe marreumldheumlnies ndeumlrmjet tyre Gjinia peumlrcakton ateuml ccedilfareuml pritet ccedilfareuml lejohet dhe vlereumlsohet peumlr grateuml dhe burrat neuml njeuml kontekst teuml caktuar Ajo peumlrcakton gjithashtu veprimtariteuml qeuml ndeumlrmerren ndeumlrmjet grave dhe burrave qasjen neuml burime dhe kontrollin mbi to si dhe mundeumlsiteuml neuml vendimmarrje (OSAGI 2001) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi eumlshteuml te roli qeuml luan gjinia neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave qeuml lidhen me SALW-et si dhe te rreziqet specifike gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve

Termat integrim gjinor dhe integrim i perspektiveumls gjinore peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tjetrit neuml keumlteuml raport dhe neumlnkuptojneuml procesin e vlereumlsimit teuml pasojave peumlr grateuml dhe burrat nga ccedildo veprim i planifikuar duke peumlrfshireuml legjislacionin politikat ose programet neuml teuml gjitha fushat dhe neuml teuml gjitha nivelet Eumlshteuml njeuml strategji peumlr ti kthyer shqeteumlsimet dhe peumlrvojat e grave dhe teuml burrave neuml njeuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve neuml teuml gjitha sferat politike ekonomike dhe shoqeumlrore neuml meumlnyreuml qeuml grateuml dhe burrat teuml peumlrfitojneuml neuml meumlnyreuml teuml barabarteuml dhe teuml mos keteuml pabarazi Qeumlllimi peumlrfundimtar eumlshteuml teuml arrihet barazia gjinore (ECOSOC 1997 f 2)

dhunakundeumlrgravedhedhunaneumlfamilje

Neuml keumlteuml raport dhuna kundeumlr grave dhe dhuna neuml familje peumlrdoren neuml peumlrputhje me Konventeumln e Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje (neuml vijim referuar si Konventa e Stambollit) Dhuneuml kundeumlr grave neumlnkupton shkeljen e teuml drejtave teuml njeriut dhe njeuml formeuml diskriminimi kundeumlr grave dhe peumlrfshin teuml gjitha aktet e dhuneumls me bazeuml gjinore qeuml rezultojneuml ose mund teuml rezultojneuml neuml leumlndim fizik seksual psikologjik ose ekonomik apo neuml vuajtje peumlr grateuml duke peumlrfshireuml keumlrceumlnimin e kryerjes seuml keumltyre akteve detyrimin ose heqjen arbitrare teuml liriseuml qofteuml neuml publik ose neuml jeteumln privatedhuneumlneumlfamilje janeuml teuml gjitha aktet e dhuneumls fizike seksuale psikologjike ose ekonomike qeuml ndodhin brenda familjes ose njeumlsiseuml familjare ose ndeumlrmjet bashkeumlshorteumlve ose partnereumlve teuml meumlparsheumlm apo teuml tanisheumlm pavareumlsisht neumlse autori ka jetuar ose jo neuml teuml njeumljteumln baneseuml me viktimeumln (2011 f 3)

vrasjaegraveneumlnkupton neuml peumlrgjitheumlsi vrasjen me paramendim teuml grave peumlr shkak se janeuml gra por peumlrkufizime meuml teuml gjera peumlrfshijneuml ccedildo lloj vrasjeje teuml grave ose vajzave (OBSH) Neuml kontekstin e keumltij raporti fokusi peumlrqendrohet te vrasja e grave neuml kuptimin meuml teuml ngushteuml teuml vrasjes nga partneri intim si psh vrasja e njeuml gruaje nga partneri i tanisheumlm ose i meumlparsheumlm vrasjaegrave peumlrdoret peumlr tju referuar teuml gjitha rasteve teuml vrasjeve ku femrat janeuml viktima teuml keumltyre akteve (Peumlr meuml tepeumlr diskutim neuml lidhje me operacionalizimin dhe peumlrdorimin e keumltyre termave shih Alvazzi del Frate 2011 f 116 OBSH 2012Racovita 2015 f 89)

Armeuml teuml vogla e teuml lehta (SALW)3 neuml vijim neumlnkuptohen neuml peumlrputhje me Standardet ndeumlrkombeumltare peumlr kontrollin e armeumlve teuml vogla (UN CASA 2016 f 13 19) Armeuml teuml vogla janeuml teuml gjitha armeumlt vdekjeprureumlse teuml projektuara peumlr peumlrdorim individual e qeuml mund teuml transportohen nga njeriu teuml cilat nxjerrin ose leumlshojneuml janeuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohen lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlseacute (po aty f 13)

Peumlrqeumlllimeteumlkeumltijraportitermatarmeumlzjarridhe armeuml teuml vogla peumlrdoren neuml vend teuml njeumlri-tje-trit

Armeuml e lehteuml4 eumlshteuml ccedildo armeuml vdekjeprureumlse e projektuar peumlr peumlrdorim nga dy ose tre persona qeuml veprojneuml si njeuml grup (edhe pse disa prej tyre mund teuml mbahen dhe peumlrdoren nga njeuml person i veteumlm) e cila nxjerr ose leumlshon eumlshteuml projektuar peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar ose qeuml mund teuml konvertohet lehteumlsisht peumlr teuml nxjerreuml ose leumlshuar njeuml gjuajtje plumb ose predheuml neumlpeumlrmjet veprimit teuml njeuml leumlnde plaseumlse (po aty f 19)

komisionisALW-ve(neuml vareumlsi teuml rajonit dhe teuml procesit mund teuml quhet edhe Pikeuml Kombeumltare Kontakti KomitetKeumlshillAgjenci Kombeumltare peumlr Koordinimin e SALW-ve) eumlshteuml njeuml organ kombeumltar ndeumlrinstitucional peumlrgjegjeumls peumlr hartimin koordinimin zbatimin e politikave dhe peumlr monitorimin e peumlrpjekjeve peumlr trajtimin e teuml gjitha ccedileumlshtjeve qeuml lidhen me SALW-et brenda njeuml territori kombeumltar (PNUD 2008a f 2)

3 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash revolvereumlt dhe pistoletat me veteumlmbushje pushkeumlt dhe pushkeumlt karabineuml automatikeumlt pushkeumlt automatike dhe mi-tralozat e lehteuml si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e vogla antike dhe imitimet e tyre 4 SHEumlNIMI 1 Peumlrfshin mes teuml tjerash mitraloza teuml reumlndeuml granatahedheumls dore neumln tyteuml ose teuml montuar armeumlt portative kundeumlrajrore armeumlt portative

kundeumlrtank pushkeumlt pa zmbrapsje raketahedheumlset kundeumlrtank teuml doreumls dhe sistemet e raketave predhahedheumlset kundeumlrajrore teuml doreumls dhe mortajat e kalibrit meuml teuml vogeumll se 100 milimetra si edhe pjeseumlt e tyre komponenteumlt dhe municionet

SHEumlNIMI 2 Nuk peumlrfshin armeumlt e lehta antike dhe imitimet e tyre

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 13

21 PRanimi i lidhjeve ndeumlRmjet gjiniseuml dhe SALW-ve

Veumlllimi gjithnjeuml e neuml rritje i literatureumls dhe i teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml ka kontribuuar ndjesheumlm neuml rritjen e pranimit teuml lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve Siccedil shihet shkalla e madhe e mospeumlrputhjes seuml statistikave tregon se dallimet gjinore neuml mjediset social-kulturore nevojiten peumlr teuml shpjeguar dallimet gjinore neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2013 f 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave eumlshteuml argumentuar se ndikimi i diferencuar qeuml SALW ka te grateuml dhe burrat keumlrkon integrim teuml qeumlndruesheumlm teuml problematikave gjinore neuml legjislacionet dhe kuadrot e politikave peumlr SALW-et (SEESAC 2007a) kjo nevojitet peumlr eksplorimin e dallimeve gjinore neuml meumlnyreuml qeuml teuml zhvillohen strategji teuml peumlrshtatshme kundeumlr keqpeumlrdorimit dhe peumlrhapjes seuml armeumlve teuml vogla e teuml lehta (Cukier 2009 f 19)

Peumlr teuml rritur kuptimin ose peumlr teuml informuar procesin e politikeumlbeumlrjes janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml vazhdueshme nga shumeuml aktoreuml teuml ndrysheumlm teuml tilleuml si akademikeumlt keumlrkuesit specialisteumlt e teuml drejtave gjinore OJQ-teuml e grave dhe organizatat ndeumlrkombeumltare peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyrat e ndryshme neuml teuml cilat praktikat gjinore dhe SALW-et ndeumlrthuren me njeumlra-tjetreumln Neuml keumlteuml drejtim keumlrkuesit kaneuml eksploruar ndeumlrveprimin e ndeumlrlikuar ndeumlrmjet gjiniseuml dhe peumlrhapjes rregullimit dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml vogla (Farr dhe Gebre-Wold 2002 Cukier Kooistra dhe Anto 2002 Cukier dhe Cairns 2009) Gjithashtu janeuml beumlreuml shumeuml peumlrpjekje peumlr teuml shpjeguar efektet neuml shumeuml rrafshe teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve me njeuml fokus teuml veccedilanteuml te dhuna ndaj grave e ushtruar neuml kushte konflikti ose jo e veccedilaneumlrisht te lidhjet ndeumlrmjet praniseuml seuml armeumlve dhe dhuneumls neuml familje (AI IANSA OI 2005 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013 Dziewanski LeBrun dhe Racovita 2014) Kaneuml nisur keumlrkime peumlr teuml peumlrcaktuar faktoreumlt qeuml i japin formeuml sjelljes dhe praktikave teuml burrave neuml lidhje me SALW-et ndeumlrkoheuml qeuml veumlmendje e veccedilanteuml i eumlshteuml kushtuar teuml rinjve meshkuj peumlr shkak teuml peumlrfaqeumlsimit teuml larteuml teuml tyre neuml pozicionin e autoreumlve dhe teuml viktimave teuml dhuneumls me armeuml Duke vepruar keumlshtu janeuml ekzaminuar rreziqet specifike dhe kushteumlzimet shoqeumlrore kulturore dhe ideologjike teuml keumltyre ccedileumlshtjeve (Bevan dhe Florquin 2006 Page 2009 Mankowski 2013) Gjithashtu janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr

analizimin kritik teuml aspekteve gjinore teuml rezolutave traktateve dhe angazhimeve shumeumlpaleumlshe peumlr armeumlt konvencionale dhe peumlr teuml drejtat dhe pjeseumlmarrjen e grave (Farr 2002 Bastick dhe Valasek 2014 Acheson 2015) ose peumlr teuml eksploruar reagimin gjinor teuml legjislacionit peumlr dhuneumln neuml familje neuml njeuml kontekst gjeografik teuml veccedilanteuml (Krkeljić 2007 Dokmanović 2007) Neuml EJL janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml kapeumlrcyer teuml pakteumln pjeseumlrisht mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet ngritjes seuml njeuml baze teuml dheumlnash dhe neumlpeumlrmjet njeuml analize peumlr ndeumlrgjegjeumlsimin gjinor teuml mediave qeuml raportojneuml peumlr dhuneumln e lidhur me armeumlt e zjarrit (SEESAC 2015 SEESAC 2016 SEESAC 2016a) Peumlr sa i peumlrket rezultateve teuml politikave raportet e fundit mundeumlsojneuml ndjekjen e praktikave teuml reja neuml lidhje me rezultatet e programeve teuml veccedilanta neuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj (Abt dhe Winship 2016)

Keumlto fakte kaneuml teumlrhequr njeuml rritje teuml veumlmendjes kritike si neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr keumlrkime teuml tjera peumlr teuml lehteumlsuar meuml tej kuptimin e keumlsaj teme ashtu edhe neuml drejtim teuml nevojeumls peumlr teuml artikuluar keumlrkeseumln peumlr peumlrpjekje praktike peumlr parandalimin ose ndreqjen e pasojave shkateumlrrimtare qeuml dhuna me armeuml mbi shoqeumlrineuml grateuml burrat djemteuml dhe vajzat Sidoqofteuml pavareumlsisht praktikave teuml reja dhe zhvillimeve meuml teuml fundit inovative teuml tilla si miratimi i Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili u keumlrkon vendeve teuml marrin neuml konsiderateuml rreziqet e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml teuml gjitha njohuriteuml e krijuara nuk kaneuml pasur ende njeuml ndikim teuml mjaftuesheumlm te politikat

Megjithateuml keumlto zhvillime kaneuml shkaktuar njeuml veumlmendje teuml re peumlr keumlteuml ccedileumlshtje dhe kaneuml nxjerreuml neuml pah keumlndveumlshtrime teuml shumta peumlr aspektet e ndryshme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml cilat peumlr pasojeuml keumlrkojneuml qeuml problematikat gjinore teuml merren neuml konsiderateuml me kujdesin e duhur neuml momentin e projektimit teuml zgjidhjeve teuml ndryshme Keumlto aspekte teuml ndryshme mund teuml grupohen neuml peseuml problematika kryesore ku aspektet gjinore luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe kuptimin e praktikave teuml SALW-ve (Cukier 2009)

1 Gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vogla 2 Dhuna neuml familje (dhe rregullimi i mbajtjes seuml

armeumlve nga civileumlt) 3 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeumlt e vogla 4 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe

rregullimit teuml tyre 5 Gjinia dhe proceset politike

2 CcedilEumlSHTJET GJINORE dhe SALW-et - PRObLEmATIkAT kRyESORE TEuml POLITIkAvE

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve14

Neuml vijim teuml keumltij klasifikimi seksioni tjeteumlr peumlrshkruan shkurtimisht keumlto peseuml aspekte dhe teuml dheumlnat peumlrkateumlse kur disponohen paraqiten neuml meumlnyreuml teuml tilleuml qeuml teuml peumlrcaktohet njeuml lidhje meuml e afeumlrt dhe teuml skicohet konteksti dhe sfidat qeuml paraqesin politikat neuml EJL

22 PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave

221 gjinia dhe efektet e armeumlve teuml vOgla

Teuml dheumlnat qeuml disponohen peumlr vrasjet neuml teuml gjitheuml boteumln tregojneuml njeuml polarizim teuml mprehteuml peumlr sa i peumlrket

modeleve gjinore teuml vrasjeve dhe diferencimit teuml problematikave teuml siguriseuml peumlr grateuml dhe burrat (UNODC 2013 Racovita 2015) Burrat mbizoteumlrojneuml si neuml rastin e autoreumlve ashtu edhe neuml rastin e viktimave por ata peumlrbeumljneuml njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml personave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim (95) sesa si viktima (79) Shkalla e vrasjeve teuml burrave (97 peumlr 100 000) eumlshteuml rreth 15 hereuml meuml e larteuml se mesatarja globale (62 peumlr 100 000) dhe 36 hereuml meuml e larteuml se shkalla e vrasjeve teuml grave (27 peumlr 100 000) (po aty 2013 f 13 21)

Burimi Studimi Global i UNODC-seuml peumlr Vrasjet 2013

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 15

Nga ana tjeteumlr grateuml kaneuml meuml shumeuml gjasa teuml jeneuml viktima teuml vrasjeve (21) sesa teuml deumlnuara peumlr vrasje (5) (po aty 2013 f 13) Teuml dheumlnat e paraqitura te Barra globale e dhuneumls me armeuml vlereumlsojneuml se grateuml peumlrbeumlnin 16 (rreth 60 000 e shprehur si numeumlr total) teuml viktimave teuml vrasjeve neuml vitin 2012 (Racovita 2015 f 90)

Edhe pse shkalla e vrasjeve ndryshon neuml meumlnyreuml drastike neuml rajone teuml ndryshme raporti burra-gra mbetet thuajse konstant pavareumlsisht vendit apo territorit Shifrat neuml Evropeuml janeuml shumeuml meuml teuml uleumlta krahasuar me mesataret globale por pjesa qeuml zeumlneuml grateuml neuml Evropeuml eumlshteuml meuml e larteuml si peumlr autoreumlt e deumlnuar ashtu edhe peumlr viktimat e vrasjeve - respektivisht 8 dhe 28 (UNODC 2013 f 13)

Peumlr sa i peumlrket armeumlve teuml zjarrit peumlrllogaritjet peumlr peumlrdorimin e tyre si mjet peumlr teuml kryer vrasje luhaten neuml nivel global nga 40 (po aty 2013 f 15) neuml 48 (OBSH UNODC PNUD 2014) ccedilka i beumln ato teuml jeneuml arma meuml e peumlrdorur neuml kryerjen e vrasjeve (UNODC 2013 f 15) Modelet gjinore teuml vrasjeve teuml kryera peumlrmes armeumlve teuml zjarrit ndjekin nga afeumlr modelet e vrasjeve neuml peumlrgjitheumlsi Burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln deumlrrmuese teuml viktimave teuml aksidenteve qeuml peumlrfshijneuml armeuml zjarri me peumlrllogaritje qeuml arrijneuml deri neuml 90 neuml nivel global (UNP QDH 2007 f 81) dhe 76 neuml Evropeuml (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 27) Por megjithateuml duke pasur parasysh qeuml grateuml janeuml shumeuml meuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara mes blereumlsve zoteumlruesve ose peumlrdoruesve teuml keumltyre armeumlve ato ndikohen neuml meumlnyreuml joproporcionale nga pasojat e armeumlve teuml vogla (Farr 2006 f 17) ndeumlrkoheuml

qeuml eumlshteuml dokumentuar njeuml korrelacion meuml i forteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml femrave sesa midis disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve dhe shkalleumls seuml vrasjes seuml burrave (Hemenway dhe Miller 2000) Nga perspektiva e politikave qeuml neuml fillim teuml viteve 90 u vu neuml dukje se kjo mospeumlrputhje peumlrbeumlnte njeuml element teuml forteuml peumlr pozicionimin e keumltij debati neuml kuadrin e teuml drejtave teuml njeriut dhe teuml baraziseuml (Cukier)

Keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te rastet fatale duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren si mjet peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike leumlndim emocional frikeuml peumlrdhunim abuzim seksual detyrim dhe forma teuml tjera dhune (UNP QDH 2007 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) teuml cilat mund teuml keneuml pasoja teuml reumlnda te viktimat por qeuml shpesh nuk raportohen ose nuk beumlhen keumlrkimet e nevojshme Shumeuml shpesh keumlto forma dhune ndodhin kryesisht neuml sfereumln private dmth neuml sfereumln familjar (Shaw 2013) dhe tolerohen ose nuk njihen nga institucionet kompetente

222EfEktEtEdifErEncuarateumlSaLW-ve te grateuml dhe burrat neuml ejl tendencat kryeSOre

Peumlr sa i peumlrket metodave teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer vrasje neuml rajonin EJL5 neuml studim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit luhatet ndjesheumlm neuml teuml gjitheuml rajonin Siccedil tregohet neuml figureumln 2 neuml Mal teuml Zi (70) dhe neuml Shqipeumlri (66) armeumlt e zjarrit tejkalojneuml ndjesheumlm teuml gjitha metodat e tjera teuml kombinuara seuml bashku ndeumlrkoheuml qeuml neuml Serbi armeumlt e zjarrit janeuml arma meuml e zgjedhur (42) krahasuar

5 Nuk kishte teuml dheumlna teuml disponueshme peumlr Kosoveumln

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve16

Modelet gjinore teuml viktimave teuml vrasjeve me paramendim neuml EJL peumlrngjajneuml me modelet globale - burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln pavareumlsisht vendit apo territorit Sidoqofteuml pjesa qeuml ata zeumlneuml neuml

numrin total teuml viktimave luhatet ndjesheumlm duke variuar nga rreth 23 (Bosnjeuml-Hercegovineuml Serbi) neuml rreth 910 (Shqipeumlri Kosoveuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml)

me armeumlt e ftohta (29) dhe mjetet e tjera (30) Edhe pse armeumlt e zjarrit janeuml peumlrdorur gjereumlsisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (30) dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml (38) diferencat ndeumlrmjet peumlrdorimit

teuml armeumlve teuml zjarrit dhe mjeteve teuml tjera janeuml meuml pak teuml theksuara sesa neuml Mal teuml Zi Shqipeumlri dhe Serbi Veteumlm neuml Moldavi armeumlt e zjarrit peumlrdoren shumeuml rralleuml (8) krahasuar me mjetet e tjera

Burimi OBSH UNODC PNUD Raporti i statusit global peumlr parandalimin e dhuneumls 2014

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 17

Rrjedhimisht pjesa qeuml grateuml zeumlneuml neuml numrin total teuml viktimave teuml vrasjeve luhatet ndjesheumlm neuml rajon (nga 73 neuml Kosoveuml neuml 341 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

dhe 351 neuml Serbi) ccedilka thekson nevojeumln peumlr keumlrkime shteseuml specifike peumlr kontekstin peumlr keumlteuml lloj shpeumlrndarjeje

Burimi UNODC Studimi Global peumlr Vrasjet 2013 teuml dheumlnat peumlr Kosoveumln Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1viktimat e vRasjeve me PaRamendim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 14 54 13 104 20 104 26 131 18 124

kosova 1 14 1 23 1 28 4 28 2 20

mali i Zi 11 40 7 27 12 33 14 24 8 29

IRJ e maqedoniseuml 5 19 10 23 7 15 11 18 4 28

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve18

Siccedil veumlrehet niveli i vrasjeve me paramendim6 neuml vendet e EJL-seuml ka reumlneuml ndjesheumlm duke filluar nga viti 1995 me peumlrfundimin e konflikteve teuml dhunshme dhe nivelet e vrasjeve janeuml ndjesheumlm meuml teuml uleumlta sesa mesatarja globale por gjithsesi mbi nivelet e Evropeumls Pereumlndimore (Carapic 2014 f 1) Veteumlm Moldavia beumln peumlrjashtim e cila ka njeuml nivel vrasjesh pak meuml teuml larteuml se mesatarja globale por shumeuml teuml larteuml krahasuar me nivelin e vendeve teuml tjera neuml rajon

Kur merren neuml konsiderateuml nivelet e vrasjes seuml grave (peumlr 100 000 banoreuml) figura 4 tregon nivele krahasimisht teuml

uleumlta peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe Serbineuml teuml cilat renditen neuml fund teuml listeumls me njeuml shkalleuml shumeuml teuml uleumlt (lt1) ndeumlrkoheuml qeuml Shqipeumlria shfaq njeuml shkalleuml teuml uleumlt (1-3) Moldavia mbetet vendi i veteumlm neumln veumlzhgim me njeuml shkalleuml mesatare qeuml eumlshteuml afeumlrsisht sa kateumlrfishi i shkalleumls evropiane Sidoqofteuml nga perspektiva e politikave ekziston njeuml tendenceuml e dukshme qeuml neuml vendet dhe territoret me nivele teuml uleumlta teuml vrasjes seuml grave shumica e vrasjeve janeuml ndeumlrpersonale teuml kryera nga njeuml partner intim ccedilka keumlrkon reagimin e duhur institucional dhe veumlnien neuml zbatim teuml strategjive specifike qeuml trajtojneuml keumlteuml problem (Racovita 2015 f 88)

6 Vrasja me paramendim peumlrkufizohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdf

Burimi Barra globale e dhuneumls me armeuml - Teuml gjitheuml vlejneuml 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 19

Teuml dheumlnat e mbledhura nga komisionet e SALW-ve neuml EJL evidentojneuml qarteuml se shumica thuajse absolute e incidenteve me armeuml zjarri7 kryen nga meshkujt - 97 neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Kosoveuml 98 neuml Shqipeumlri ndeumlrkoheuml qeuml teuml gjitha incidentet e dokumentuara neuml

Mal teuml Zi ishin kryer nga meshkujt Neuml kontrast me keumlteuml incidentet me armeuml zjarri shumeuml rralleuml kryen nga grateuml (2 neuml Shqipeumlri dhe Bosnjeuml-Hercegovineuml 3 neuml Kosoveuml) peumlr teuml mos theumlneuml kurreuml (asnjeuml rast i raportuar neuml Mal teuml Zi) (figura 5)

7 Neuml kontekstin e keumltij studimi incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml vrasjet vrasjet me dhuneuml tentativat peumlr vrasje veteumlvrasjet tentativat peumlr veteumlvrasje sh-kaktimin e rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlnat neuml publik proneumlsineuml kontrollin ose mbajtjen e paautorizuar teuml armeumlve peumlrdorimin e armeumlve ose teuml mjeteve teuml rrezikshme dhuneumln neuml familje

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Kosoveumln dhe Malin e Zi mbulojneuml periudheumln 2011-2015 ndeumlrsa peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml vitin 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve20

Keumlto tendenca janeuml shumeuml teuml qeumlndrueshme me kalimin e koheumls pavareumlsisht vendit ose territorit siccedil tregohet neuml tabeleumln 1

Peumlr sa i peumlrket diferencimit gjinor teuml viktimave tendencat tregojneuml teuml njeumljtin nivel qeumlndrueshmeumlrie (tabela 2) por ngjashmeumlri edhe me tendencat mbizoteumlruese teuml vendeve teuml tjera siccedil tregohet neuml figureumln 6 Sidoqofteuml ndryshimet brenda peumlr brenda rajonit janeuml teuml dukshme Edhe pse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln

deumlrrmuese teuml viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri grateuml peumlrfaqeumlsohen neuml meumlnyreuml joproporcionale neuml mesin e viktimave krahasuar me pjeseumln qeuml zeumlneuml si autore teuml incidenteve me peumlrqindje veccedilaneumlrisht teuml larta neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

tabela 1aautoReumlt e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

bosnjeuml-Hercegovina 18 817 7 716 19 730 66 956 11 875

kosova 21 749 21 1127 32 1263 28 1210 27 1078

mali i Zi 0 387 0 473 0 406 0 342 0 404

tabela 2viktimat e incidenteve me aRmeuml zjaRRi siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 8 38 5 65 Nuk disponohen teuml dheumlna

bosnjeuml-Hercegovina 8 37 6 32 5 37 12 26 3 13

kosova 1 11 1 17 1 25 2

mali i Zi 1 11 2 10 0 6 0 10 2 16

IRJ e maqedoniseuml 2 15 8 13 3 10 4 12 2 19

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 21

Studimet e kryera neuml Serbi Shqipeumlri dhe Kosoveuml ofrojneuml prova shteseuml peumlr efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat Njeuml analizeuml mediatike e kryer neuml Serbi tregoi se burrat kryenin 97 teuml incidenteve me armeuml zjarri dhe peumlrbeumlnin 83 teuml viktimave Neuml aneumln tjeteumlr grateuml peumlrbeumlnin veteumlm 3 teuml autoreumlve teuml incidenteve por ato peumlrbeumlnin 17 teuml viktimave teuml keumltyre incidenteve (SEESAC 2015 f 13 17) gjeuml e cila konfirmon se i njeumljti model vlen peumlr teuml gjitheuml rajonin

Analiza hedh gjithashtu driteuml mbi ndryshimet qeuml lidhen me gjinineuml neuml pasojat e incidenteve neuml teuml cileumlt peumlrdoren armeuml zjarri Keumlto ndryshime janeuml veccedilaneumlrisht teuml theksuara neuml rastin e Serbiseuml ku vdekja ishte pasoja meuml e zakonshme peumlr grateuml e llogaritur neuml 44 teuml incidenteve me armeuml

zjarri ku peumlrfshiheshin gra ndeumlrsa neuml rastin e burrave pasoja meuml e zakonshme ishte plagosja me 54 e ndjekur nga vdekja e cila ishte pasojeuml neuml 34 teuml incidenteve ku peumlrfshiheshin meshkujt Neuml Shqipeumlri plagosja eumlshteuml pasoja meuml e shpeshteuml si peumlr grateuml (38) ashtu edhe peumlr burrat (399) peumlr teuml gjitha incidentet e konstatuara ndeumlrkoheuml qeuml vdekja eumlshteuml pasoja e dyteuml meuml e zakonshme e llogaritur neuml 261 peumlr meshkujt dhe 296 peumlr femrat Incidentet neuml teuml cilat viktimat janeuml keumlrceumlnuar me armeuml zjarri janeuml pasoja e treteuml meuml e peumlrhapur 197 e incidenteve peumlr meshkujt dhe 259 peumlr femrat (SEESAC 2016 f 24) Peumlr sa i peumlrket pasojave gjetjet e studimit tregojneuml se viktimat femra kaneuml qeneuml shpesh meuml teuml keumlrceumlnuara se meshkujt neuml 444 teuml rasteve krahasuar me 211 qeuml ka qeneuml niveli i keumlrceumlnimit teuml meshkujve (po aty p 25)

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016 Sheumlnim Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml mbulojneuml periudheumln 2014-2015 peumlr Kosoveumln periudheumln 2013-2015 ndeumlrkoheuml qeuml peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln Malin e Zi dhe IRJ teuml Maqedoniseuml mbulojneuml periudheumln 2011-2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve22

Vrasjet me armeuml zjarri janeuml meuml teuml shpeshta mes burrave por peumlrbeumljneuml gjithashtu pothuajse gjysmeumln e vrasjeve teuml grave siccedil tregohet neuml figureumln 7

Neuml kontrast me shkalleumln e uleumlt ose relativisht teuml moderuar teuml vrasjeve teuml grave neuml EJL neuml peumlrgjitheumlsi neuml disa pjeseuml teuml rajonit ekziston njeuml peumlrqindje mesatare e larteuml e vrasjeve teuml femrave me armeuml zjarri Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml Sekretariatit teuml Deklarateumls seuml Gjeneveumls nga 48 vendet peumlr teuml cileumlt disponoheshin teuml dheumlna teuml besueshme peumlr periudheumln 2007-2012 neuml Evropeumln Juglindore Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml eumlshteuml e para dhe renditet e dymbeumldhjeta ndeumlrmjet vendeve qeuml janeuml neuml bazeumln e teuml dheumlnave me meuml shumeuml se 40 teuml vrasjeve teuml grave teuml kryera me armeuml zjarri Meuml pas vjen Republika e Serbiseuml e pozicionuar neuml vendin e shtateumlmbeumldhjeteuml ndeumlrkoheuml qeuml Moldavia renditet neuml fund

teuml listeumls neuml vendin e dyzet e dyteuml (Racovita 2015 f 104) Teuml dheumlnat e fundit teuml mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml qeumlndrueshmeumlrineuml e tendenceumls seuml paraqitur neuml figureumln 7 Peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml teuml vogla pasqyron vdekshmeumlrineuml e larteuml qeuml shkaktojneuml armeumlt e zjarritdhepeumlrbeumlnnjeumlargumentteumlforteumlpeumlrkontrollinetyreveccedilaneumlrishtneumlkontekstinedhuneumlsneumlfamilje

223 dhuna neuml familje

Teuml dheumlnat gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml disponueshme nxjerrin neuml pah modele mjaft teuml spikatura gjinore dhe teuml diferencuara teuml dhuneumls ndaj seuml cileumls janeuml teuml ekspozuar grateuml dhe burrat Neuml vareumlsi teuml paramendimit teuml kontekstit teuml motivit instrumentalitetit dhe marreumldheumlnies autor-viktimeuml UNODC-ja i klasifikon teuml gjitha rastet e vrasjeve neuml 1

Figura 7Pjesa e vRasjeve me aRmeuml zjaRRi PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 23

vrasjeqeumllidhenmeaktiviteteteumltjerakriminale (ku qeumlllimi kryesor eumlshteuml teuml gjenerohen teuml ardhura teuml jashteumlligjshme ose peumlr arsye teuml tjera) 2vrasjendeumlrpersonale (teuml kryera nga partneri intimfamiljareuml pa ndonjeuml qeumlllim dyteumlsor por thjesht si meumlnyreuml peumlr zgjidhjen e njeuml konflikti dheose ndeumlshkimin e viktimeumls peumlrmes dhuneumls) dhe 3 vrasjesocial-politike (ku vrasja kryhet peumlr teuml arritur qeumlllime teuml caktuara sociale ose politike teuml lidhura me paragjykimin social axhendat politike ose axhenda teuml tjera social-politike) (UNODC 2013 f 39-49)

Duke marreuml shkas nga statistikat neuml dispozicion vrasjet qeuml lidhen me aktivitete kriminale ose ato qeuml lidhen me axhenda social-politike prekin shumeuml meuml tepeumlr burrat sesa grateuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml aneumln tjeteumlr vrasja ndeumlrpersonale prek grateuml neuml meumlnyreuml joproporcionale Brenda keumltyre modeleve teuml diferencuara grateuml janeuml sheumlnjestra teuml llojeve specifike teuml dhuneumls me bazeuml gjinore si dhuna neuml familje dhe dhuna seksuale (Cukier 2002 f 28) Vlereumlsohet se nga teuml gjitha grateuml qeuml kaneuml qeneuml viktima teuml vrasjeve neuml teuml gjitheuml boteumln neuml vitin 2012 thuajse gjysma e tyre (47) janeuml vrareuml nga partneri intim ose nga familjareuml krahasuar me meuml pak se 6 teuml burrave teuml vrareuml neuml po teuml njeumljtin vit (UNODC 2013 f 14) Peumlr rrjedhojeuml kjo do teuml thoteuml se ndeumlrkoheuml qeuml shumica e burrave keumlrceumlnohet meuml shpesh nga rreziku i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml njohurit e tyre jointim (ose edhe nga persona teuml panjohur) grateuml janeuml meuml teuml rrezikuara neuml kontekstin familjar nga partnereumlt e tyre intimeuml (po aty f 28-29) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml gjithashtu e reumlndeumlsishme teuml theksohet se prevalenca e dhuneumls me armeuml varet shumeuml jo veteumlm nga gjinia e autorit por gjithashtu edhe nga marreumldheumlnia qeuml autori ka me viktimeumln dhe nga vendi i ushtrimit teuml dhuneumls (Sorenson 2006)

Njeuml seumlreuml studimesh paraqesin prova sipas teuml cilave prania e njeuml arme rrit rrezikun e njeuml pasoje fatale peumlr grateuml neuml kontekstin familjar (SAS 2013 Cukier 2006 Alvazzi del Frate 2011 Shaw 2013) Neuml analizeumln e kryer neuml 26 vende me teuml ardhura teuml larta dhe neuml 10 vende me teuml ardhura mbi mesataren Hemenway dhe Miller dokumentojneuml njeuml korrelacion teuml qarteuml ndeumlrmjet disponueshmeumlriseuml seuml armeumlve teuml zjarrit dhe shkalleumls seuml vrasjeve - ku ka meuml shumeuml armeuml ka meuml shumeuml vrasje (2000) Neuml SHBA njeuml shtet qeuml ka njeuml prej niveleve meuml teuml larta teuml zoteumlrimit teuml armeumlve 84 e teuml gjitha grave teuml vrara ishin vrareuml me armeuml zjarri (AI IANSA OI 2005 f 11) nivel i cili eumlshteuml mbi dyfishin e mesatares globale Njeuml studim i kryer neuml SHBA tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml prania e njeuml arme neuml shteumlpi rriste me 41 rrezikun e peumlrgjithsheumlm qeuml dikush neuml familje teuml vritej peumlr grateuml neuml veccedilanti ky rrezik thuajse trefishohej - (njeuml rritje prej 272) (po aty f 12) Sipas peumlrllogaritjeve teuml tjera prania e njeuml SALW-i rrit me 5 deri neuml 12 hereuml mundeumlsineuml e pasojave fatale peumlr grateuml

krahasuar me rastet ku nuk ka armeuml zjarri kjo do teuml thoteuml se grateuml e dhunuara kaneuml 5 hereuml meuml shumeuml gjasa qeuml teuml vriten nga dhunuesi i tyre neumlse ky i fundit zoteumlron njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml sulmet neuml dhuneumln neuml familje ku peumlrfshihen armeuml kaneuml 12 hereuml meuml shumeuml gjasa teuml rezultojneuml neuml vdekje krahasuar me rastet kur peumlrdoren armeuml teuml tjera ose forceuml fizike (Qendra Ligjore peumlr Parandalimin e Dhuneumls me Armeuml)

Peumlr keumlteuml arsye eumlshteuml argumentuar se brenda kontekstit meuml teuml gjereuml social teuml pabarazive gjinore ekzistuese SALW-teuml rrisin ccedilekuilibrat e pushtetit dhe peumlrforcojneuml hierarkiteuml sociale teuml cilat u mundeumlsojneuml burrave dominimin mbi grateuml (Farr 2006 f 111) ndash kjo shprehet neuml meumlnyreumln meuml radikale neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls seuml ushtruar nga partneri intim dhe neuml pasojeumln meuml fatale - ateuml teuml vrasjes seuml grave nga partneri intim

Ka disa faktoreuml teuml cileumlt rrisin mundeumlsineuml e pasojave fatale neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim kur peumlrfshihen edhe armeumlt e zjarrit (AI IANSA OI 2005 f 13)

madheumlsia e plageumlve teuml shkaktuara nga shteumlnia me armeuml

kapaciteti i reduktuar i grave peumlr teuml rezistuar shanset e reduktuara teuml grave peumlr tu arratisur ose

teuml personave teuml jashteumlm peumlr teuml ndeumlrhyreuml dhe peumlr ti ndihmuar ato si edhe

shanset meuml teuml larta qeuml njeuml dhunues teuml peumlrdoreuml armeuml neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Campbell 2003)

Armeumlt e zjarrit luajneuml gjithashtu rol neuml rastet e ushtrimit teuml dhuneumls seksuale ose teuml formave teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kushte konflikti ose jo Peumlrveccedil keumlsaj ashtu siccedil peumlrmendet meuml sipeumlr prania e armeumlve teuml zjarrit mund teuml rezultojeuml neuml plagosje dhe gjymtim dhe lidhet me dhuneumln psikologjike ndaj grave nga partnereumlt e tyre dhe qeuml mund teuml marreuml forma teuml ndryshme (keumlrceumlnim frikeumlsim peumlrndjekje etj)

Dhuna kundeumlr grave neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft e peumlrhapur neuml EJL Neuml Shqipeumlri shkalla e peumlrgjithshme e prevalenceumls seuml dhuneumls neuml familje kundeumlr grave (gjateuml gjitheuml jeteumls) eumlshteuml 594 dhuna psikologjike eumlshteuml meuml e shpeshta (582) e ndjekur nga dhuna fizike (237) (INSTAT 2013 f 34) Pothuajse njeuml neuml dy gra neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (472) ka peumlrjetuar teuml pakteumln njeuml formeuml dhune qeuml neuml mosheumln 15 vjeccedil meuml seuml shumti dhuneuml psikologjike (419) dhe fizike (243) (Babović Ginić Vuković Karadinovic 2013 f 13) Teuml dheumlnat e ofruara nga njeuml anketim i kryer neuml Serbi neuml vitin 2010 dokumentojneuml teuml njeumljteumln tendenceuml - prevalenca e peumlrgjithshme e dhuneumls kundeumlr grave llogaritet neuml 542 487 psikologjike dhe 216 fizike

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve24

Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj keumltij problemi veteumlm koheumlt e fundit autoritetet neuml rajon kaneuml filluar ta trajtojneuml sistematikisht keumlteuml ccedileumlshtje peumlrmes zhvillimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe strategjikeuml kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe akoma meuml seuml fundmi peumlrmes neumlnshkrimit dhe ratifikimit teuml Konventeumls seuml Keumlshillit teuml Evropeumls peumlr Parandalimin dhe Luftimin e Dhuneumls ndaj Grave dhe Dhuneumls neuml Familje Pavareumlsisht shenjave teuml rritjes seuml ndeumlrgjegjeumlsimit peumlr dhuneumln neuml familje aspekte teuml ndryshme teuml problemit nuk janeuml studiuar mjaftuesheumlm

ndeumlrkoheuml qeuml praktikat e pamjaftueshme teuml regjistrimit teuml rasteve peumlrbeumljneuml njeuml pengeseuml serioze peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht karakteristikat qeumlllimin dhe prevalenceumln si dhe reagimin institucional Teuml gjitheuml keumlta elementeuml veumlshtireumlsojneuml zhvillimin e meumltejsheumlm teuml zgjidhjeve teuml politikave Si rezultat i peumlrpjekjeve teuml fundit teuml komisioneve teuml SALW-ve neuml EJL po mblidhen disa teuml dheumlna bazeuml peumlr armeumlt e zjarrit dhe dhuneumln neuml familje teuml cilat nxjerrin neuml pah tendencat madhore dhe ravijeumlzojneuml rreziqet specifike gjinore

Siccedil shihet nga tabela 3 dhe figura 8 teuml cilat tregojneuml pjeseumln qeuml zeumlneuml vrasjet nga partneri intim neuml totalin e vrasjeve teuml grave dhe burrave neuml Shqipeumlri Kosoveuml Mal teuml Zi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

dhuna neuml familje me pasojeuml fatale prek neuml meumlnyreuml joproporcionale grateuml dhe ndodh shumeuml rralleuml mes meshkujve duke zeumlneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll neuml numrin total teuml meshkujve teuml vrareuml

tabela 3numRi i PeRsonave teuml vRaReuml nga PaRtneRi intim siPas gjiniseuml

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Shqipeumlria 9 2 Nuk disponohen teuml dheumlna

kosova 1 0 0 0 1 1 0 0 2 0

mali i Zi 3 0 4 0 1 1 2 0 1 0

IRJ e maqedoniseuml 2 0 4 2 2 0 5 0 2 2

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 25

Siccedil shihet neuml rastet e niveleve relativisht teuml uleumlta teuml vrasjeve me paramendim dhe teuml vrasjeve teuml grave e cila eumlshteuml njeuml veccedilori e peumlrbashkeumlt e pjeseumls meuml teuml madhe teuml rajonit teuml EJL-seuml shumica e vrasjeve teuml grave neuml EJL lidhen me dhuneumln neuml familje dmth nga partneri intim Brenda periudheumls peseumlvjeccedilare (2011-2015) pjesa qeuml zinin grateuml e vrara nga partneri i tyre intim neuml totalin e grave teuml vrara ishte

41 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml 44 neuml Kosoveuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi teuml gjitha grateuml ishin vrareuml neuml mjedise familjare ccedilkakonfirmonsevrasjangapartneriintimeumlshteumlformameumlezakonshmeevrasjesseuml grave Teuml dheumlnat peumlr Shqipeumlrineuml disponoheshin veteumlm peumlr vitin 2015 duke e beumlreuml teuml pamundur gjurmimin e tendencave por qeuml sidoqofteuml llogaritet neuml 64

Figura 8RaPoRti i vRasjeve nga PaRtneReumlt intimeuml PeumlRkundRejt totalit teuml vRasjeve siPas gjiniseuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve26

Peumlr sa i peumlrket keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga teuml gjitha grateuml e vrara neuml kontekstin familjar pjesa e grave teuml vrara me armeuml zjarri nga partneri intim eumlshteuml 33 neuml Shqipeumlri 45 neuml Mal teuml Zi 73 neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml dhe 75 neuml Kosoveuml ccedilka konfirmon efektet e forta vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Raportet e organizatave teuml grave teuml cilat shpesh peumlrbeumljneuml teuml vetmin burim informacioni peumlr vrasjet nga partnereumlt intimeuml ofrojneuml gjithashtu informacion i cili tregon lidhje teuml qarta ndeumlrmjet pasojave fatale teuml dhuneumls neuml familje dhe

praniseuml seuml armeumlve Teuml dheumlnat e mbledhura nga Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi qeuml prej vitit 2010 hedhin driteuml mbi keumlto lidhje Neuml vitin 2015 kjo shifeumlr arriti kulmin - 457 e totalit teuml numrit teuml grave teuml vrara neuml kontekstin e dhuneumls neuml familjenga partneri intim ishin vrareuml me armeuml zjarri Duke qeneuml se neuml shumiceumln e rasteve nuk eumlshteuml raportuar neumlse armeumlt e zjarrit teuml peumlrdorura kaneuml qeneuml me leje ose jo nuk mund teuml dilet neuml konkluzione teuml sakta peumlr sa i peumlrket lidhjeve midis vrasjeve dhe armeumlve Sidoqofteuml peumlr shkak teuml peumlrhapjes seuml gjereuml teuml armeumlve teuml jashteumlligjshme duhet teuml nisin keumlrkime teuml meumltejshme peumlr harteumlzimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje

Figura 9RaPoRti i vRasjeve teuml gRave me aRmeuml zjaRRi nga PaRtneReumlt intimeuml

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC 2016

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 27

Njeuml tjeteumlr studim i kryer neuml Serbi tregon se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje (12) ishte meuml i madh se numri absolut i vdekjeve neuml kontekstin kriminal (11) dhe ishte meuml i madh se ccedildo lloj tjeteumlr incidenti me armeuml zjarri (SEESAC 2015 f 22) Meuml tej probabiliteti i njeuml rezultati fatal neuml rastin e peumlrdorimit teuml njeuml arme zjarri neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

renditej i dyti menjeumlhereuml pas gjuetiseuml dhe ishte shtateuml hereuml meuml i larteuml sesa neuml rastin e incidenteve teuml shkaktuara neuml kontekstin kriminal teuml cilat raportohen meuml shpesh neuml media (po aty f 23) Keumlto teuml dheumlna mbeumlshtesin gjetjet peumlr vendet e tjera teuml peumlrmendura meuml sipeumlr sipas teuml cilave prania e armeumlve teuml zjarrit rrit neuml meumlnyreuml joproporcionale rreziqet qeuml u kanosen grave

Burimi Rrjeti i Grave Kundeumlr Dhuneumls

tabela 4vRasjet e gRave nga PaRtneRi intim neuml seRbi

Numri i grave teuml vrara nga partneri intim

dhe neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Numri i grave teuml vrara me armeuml zjarri

Peumlrqindja e graveteuml vrara me armeuml zjarri

2010 26 10 386

2011 29 12 414

2012 32 11 344

2013 43 13 302

2014 27 8 296

2015 35 16 457

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve28

Gjithashtu grateuml ishin meuml shpesh viktima teuml dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente private sesa neuml ambiente pub-like (psh neuml rrugeuml park pyll fusheuml jashteuml qytetit) ose neuml bare dhe restorante ku meshkujt kaneuml meuml tepeumlr gjasa teuml jeneuml viktima (po aty f 24) Peumlr shembull neuml Kosoveuml dhuna me armeuml kundeumlr grave ndodhte meuml seuml shumti

neuml shteumlpi ose neuml oborr (63 e teuml gjitha mikro-vend-ngjarjeve teuml njohura) ndeumlrkoheuml qeuml kjo ndodhte rralleuml neuml rastin e burrave (236) Peumlrkundrazi burrat ishin meuml shpesh teuml ekspozuar ndaj dhuneumls me armeuml zjarri neuml ambiente publike - rrugeuml ose trotuare (459 krahasuar me 148 peumlr grateuml) (SEESAC 2016a)

Figura 10ShpeShteumlSiA e pASojAve fAtALe SipAS LLojit teuml incidentit - Serbi

Burimi SEESAC 2015

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 29

Siccedil u peumlrmend meuml pareuml keqpeumlrdorimi i SALW-ve nuk kufizohet veteumlm te vrasja e grave ose te vrasja nga partneri intim duke qeneuml se ato shpesh peumlrdoren peumlr teuml ushtruar dhuneuml psikologjike fizike seksuale ekonomike apo dhuneuml teuml formave teuml tjera si dhe peumlr teuml ushtruar kontroll teuml ploteuml mbi grateuml Teuml gjitheuml keumlta elementeuml kaneuml ndikim negativ neuml sigurineuml e grave Teuml dheumlnat qeuml disponohen konfirmojneuml se keqpeumlrdorimi i SALW-ve eumlshteuml gjereumlsisht i peumlrhapur neuml keumlteuml aspekt Sipas teuml dheumlnave peumlr Kosoveumln nga organizata Medica e cila ofron mbeumlshtetje psikologjike peumlr grateuml qeuml i kaneuml mbijetuar dhuneumls seuml meshkujve neuml 23 teuml keumltyre rasteve ishin peumlrdorur armeuml zjarri (SEESAC 2006 f 27) Njeuml neuml peseuml femra teuml pyetura gjateuml studimit mbi dhuneumln neuml familje neuml Mal teuml Zi tha se autori qeuml i kishte dhunuar zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndeumlrkoheuml qeuml neuml 366 teuml incidenteve ato ishin keumlrceumlnuar me njeuml teuml tilleuml Neuml 284 teuml rasteve abuzuesi neuml fakt kishte peumlrdorur njeuml armeuml zjarri gjateuml sulmit (PNUD 2012 f 67) ccedilka mbeumlshtet gjetjet sipas teuml cilave shfaqja e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml shenjeuml peumlr peumlrdorimin e tyre (Alvazzi del Frate 2011 f 131)

Gjetjet e njeuml studimi teuml kryer neuml Serbi peumlr Provinceumln Autonome teuml Vojvodineumls tregojneuml korrelacionin relativisht teuml uleumlt ndeumlrmjet keumlrceumlnimeve teuml kryera me armeuml zjarri dhe veteuml sulmeve qeuml do teuml thoteuml se armeumlt e zjarrit shpesh peumlrfaqeumlsojneuml njeuml mjet keumlrceumlnues (Nikolić-Ristanović 2010) Armeumlt e zjarrit ishin peumlrdorur si mjet keumlrceumlnimi neuml 349 teuml incidenteve ndeumlrkoheuml qeuml neuml 63 teuml rasteve keumlrceumlnimi ka rezultuar neuml sulm Vlen teuml theksohet se studimi tregoi njeuml korrelacion ndeumlrmjet gatishmeumlriseuml peumlr teuml peumlrdorur armeuml zjarri dhe pjeseumlmarrjes seuml autoreumlve neuml lufteumlrakonflikte ushtarake duke qeneuml se 222 e autoreumlve qeuml kaneuml peumlrdorur armeuml zjarri gjateuml incidenteve teuml dhuneumls neuml familje kaneuml marreuml pjeseuml lufteumlrakonflikte ushtarake krahasuar me 88 teuml atyre qeuml nuk kishin marreuml pjeseuml neuml konflikte ushtarake (po aty 2010 f 76) Edhe pse ky aspekt nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm ka prova teuml pakonfirmuara nga Qendra kundeumlr Traumave nga Lufta qeuml tregojneuml se ka njeuml

lidhje ndeumlrmjet pjeseumlmarrjes neuml lufteuml traumeumls seuml shkaktuar nga kjo dhe rritjes seuml mundeumlsive peumlr ndodhi dhune (Beara dhe Miljanović 2007)

kutia 1 vRasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguRia e komunitetit neuml seRbi

Bazuar neuml raportimet neuml media peseuml nga gjashteuml vrasjet masive meuml teuml reumlnda qeuml kaneuml ndodhur neuml Serbi nga viti 2000 e neuml vazhdim janeuml rezultat i drejtpeumlrdrejteuml i keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje ose kaneuml peumlrfshireuml vrasjen e njeuml aneumltari teuml familjes apo teuml partnerit teuml meumlparsheumlmaktual Neuml secileumln prej keumltyre peseuml vrasjeve neuml maseuml autori ka qeneuml burreuml ndeumlrkoheuml qeuml neuml total janeuml vrareuml 40 persona dhe janeuml plagosur 28 teuml tjereuml Grateuml peumlrbeumljneuml shumiceumln (55) e viktimave teuml keumltyre vrasjeve neuml maseuml shifeumlr shumeuml meuml e madhe sesa numri i grave viktima teuml armeumlve teuml zjarrit neuml peumlrgjitheumlsi Neuml teuml pakteumln tre raste kishte prova se peumlrpara vrasjes neuml maseuml autori kishte kryer dhuneuml neuml familje (Taskovic 2016)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve30

224 gjinia dhe keumlrkeSat peumlr armeuml teuml vogLa-burreumlriadhEkuLtura

Peumlrpjekjet peumlr teuml kuptuar dhe trajtuar neuml praktikeuml mbizoteumlrimin e meshkujve neuml radheumlt e autoreumlve dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri meuml seuml shumti kaneuml format specifike teuml burreumlriseuml neuml shoqeumlri si pikeumlnisje teuml tyre Janeuml beumlreuml peumlrpjekje teuml tjera peumlr teuml identifikuar mekanizmat sesi konceptualizimet mbizoteumlruese sociale dhe kulturore teuml burreumlriseuml dhe regjimet gjinore dominuese duke peumlrfshireuml konceptin e burreumlriseuml hegjemonike (Connell) ndikojneuml dhe formeumlsojneuml peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve (Bevan dhe Florquin 2006 QDH UNP 2007 Page 2009 Blagojevic 2013 Mankowski 2013)

Koncepti i burreumlriseuml hegjemonike eumlshteuml peumlrdorur gjereumlsisht peumlr teuml shpjeguar praktikat gjinore teuml lidhura me gjinineuml mashkullore dhe hierarkineuml sociale (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 829) dhe peumlrfshin njeuml seri karakteristikash teuml cilat misheumlrojneuml meumlnyreumln

aktuale meuml teuml nderuar teuml teuml qenit burreuml u keumlrkojneuml teuml gjitheuml burrave teuml tjereuml qeuml ta pozicionojneuml veten neuml lidhje me to dhe ti aspirojneuml ato ndeumlrkoheuml qeuml legjitimojneuml ideologjikisht vareumlsineuml globale teuml grave nga burrat (po aty f 829) dhe teuml disa burrave ndaj disa teuml tjereumlve (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml kuptim ato janeuml si normative ashtu edhe meuml teuml pranuarat nga shoqeumlria edhe pse keumlto karakteristika nuk janeuml neuml fakt meuml mbizoteumlrueset e shoqeumlriseuml (po aty 2009 f 2) Sidoqofteuml ideali luan rolin meuml teuml reumlndeumlsisheumlm neuml kushteumlzimin e konceptit teuml burreumlriseuml dhe neuml atribuimin e disa roleve te meshkujt si psh ai i peumlrkraheumlsit mbrojteumlsit lufteumltarit teuml cilat mund teuml jeneuml dometheumlneumlse peumlr praktikat e SALW-ve Kjo formeuml e burreumlriseuml eumlshteuml historike dhe i neumlnshtrohet ndryshimit e peumlr pasojeuml forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml mund teuml zeumlneuml vend e teuml zeumlvendeumlsojneuml modelin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml (Connell dhe Messerschmitt 2005 f 833) Peumlr rrjedhojeuml kjo ofron hapeumlsireuml peumlr shndeumlrrimin e keumltyre koncepteve neuml ndeumlrhyrje me politika neuml reduktim teuml dhuneumls dhe peumlrfundimisht neuml transformimin e marreumldheumlnieve teuml pabarabarta gjinore

Sidoqofteuml kur beumlhet lidhja ndeumlrmjet konceptit teuml burreumlriseuml dhe peumlrdorimit apo keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve eumlshteuml thelbeumlsore teuml mos dilet neuml konkluzionin qeuml teuml gjitheuml meshkujt janeuml teuml dhunsheumlm (Connell 2000) dhe qeuml teuml eksplorohet peumlrse burrat peumlrbeumljneuml shumiceumln e zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml autoreumlve teuml incidenteve teuml shkaktuara me to si dhe pse shumica e burrave asnjeumlhereuml nuk peumlrfshihen neuml dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 14)

Siccedil u peumlrmend meuml sipeumlr burreumlria mbizoteumlruese neuml praktikeuml eumlshteuml e ndeumlrtuar peumlrmes njeuml seumlreuml karakteristikash qeuml peumlrfshijneuml sjelljen agresive dhe teuml rrezikshme peumlrmbajtjen emocionale konkurrenceumln heteroseksualitetin (po aty f 15) por gjithashtu edhe kurajeumln fizike dhe emocionale afteumlsineuml peumlr teuml duruar vuajtjet dhe peumlr teuml mos u thyer emocionalisht peumlrballeuml tmerrit (Page 2009 f 2) Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml merret gjithashtu parasysh edhe pozicioni qendror i kategoriseuml seuml pushtetit Siccedil shihet dhuna mund teuml shkaktohet nga reumlndeumlsia qeuml lidhet me pushtetin neuml marreumldheumlniet shoqeumlrore veprimet dhe eksperienceumln e burrave (Hearn) dhe me peumlrpjekjen peumlr ta ushtruar keumlteuml pushtet Kjo eumlshteuml veccedilaneumlrisht dometheumlneumlse neuml situatat kur ka tension ndeumlrmjet perceptimit teuml seuml drejteumls peumlr pushtet zhveshjes nga pushteti dhe gjendja e teuml qenit i kushteumlzuar nga shoqeumlria peumlr teuml keumlrkuar pushtet (Bevan dhe Florquin 2006) Disa prej keumltyre tipareve lidhen drejtpeumlrdrejt me faktoreumlt e shumteuml teuml lidhur me dhuneumln me armeuml (Mankowski 2014 f 15) duke qeneuml se neuml mungeseuml teuml keumltyre tipareve burreumlria e njeuml mashkulli vihet neuml diskutim (po aty 14) Peumlr sa i peumlrket peumlrgjigjes seuml politikave ndaj dhuneumls me armeuml eumlshteuml e nevojshme teuml shqyrtohet ndeumlrlidhja mes keumlsaj forme burreumlrie dhe SALW-ve dhe teuml keumlqyren nocionet e burreumlriseuml dhe roli i armeumlve neuml kultureumln e meshkujve si dhe teuml zhvillohet strategji praktike peumlr ndarjen e tyre (Cukier 2009 f 29)

Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri faktoreumlt e ndrysheumlm qeuml ndikojneuml neuml vendimet e burrave peumlr teuml mbajtur dhe peumlr

kutia 2 zyRtaReumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtaRakeumlt dhe dhuna neuml familje

Siccedil eumlshteuml theksuar meuml lart burrat mbizoteumlrojneuml neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Edhe pse kjo ccedileumlshtje nuk eumlshteuml studiuar mjaftuesheumlm neuml EJL dhe nuk ka prova teuml qeumlndrueshme qeuml tregojneuml se oficereumlt e agjencive ligjzbatues janeuml meuml teuml peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje sesa pjesa tjeteumlr e burrave (Djan 2014) ekzistojneuml disa shqeteumlsime qeuml rrisin ceumlnueshmeumlrineuml e grave dhe rrezikun e pasojave fatale ccedilka peumlrbeumln njeuml arsye teuml forteuml peumlr ngritjen e keumlsaj ccedileumlshtjeje Siccedil u tha meuml sipeumlr oficereumlt e policiseuml dhe teuml tjereumlt kaneuml akses teuml drejtpeumlrdrejteuml te armeumlt janeuml trajnuar peumlr ti peumlrdorur ato punojneuml neuml njeuml kultureuml teuml institucionalizuar shumeuml mashkullore dhe kaneuml akses neuml informacion njohin procedurat etj (po aty)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 31

teuml peumlrdorur armeuml variojneuml qeuml nga ndjesia e zhveshjes nga pushteti neuml aspektin social dhe ekonomik dhe nevoja peumlr teuml rivendosur pushtetin peumlrmes peumlrdorimit teuml armeumls nxitja peumlr teuml vepruar neuml peumlrputhje me konceptin mbizoteumlrues teuml burreumlriseuml mjetit peumlr teuml fituar pushtet respekt ose status material deri te mjetet peumlr teuml ruajtur njeuml poziteuml dominuese neuml rrethana qeuml ndryshojneuml (Page 2009 f 3)

Duke pasur parasysh provat statistikore si peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ashtu edhe politikave teuml mundshme peumlr reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri veumlmendje e veccedilanteuml duhet tu kushtohet teuml rinjve meshkuj sepse dhuna e burrave lidhet me mosheumln (Hearn dhe Pringle 2006 f 149) dhe mosha dhe gjinia janeuml paralajmeumlrues teuml forteuml teuml sjelljes seuml dhunshme Peumlr sa i peumlrket SALW-ve teuml rinjteuml meshkuj paraqiten neuml njeuml peumlrqindje teuml larteuml joproporcionale neuml cileumlsineuml e viktimave dhe autoreumlve teuml dhuneumls me armeuml zjarri (Bevan dhe Florquin 2006 f 296 UNP QDH 2007 f 82) Teuml rinjteuml meshkuj shpesh e perceptojneuml dhuneumln - veccedilaneumlrisht dhuneumln me armeuml teuml vogla - si meumlnyreuml peumlr teuml arritur njeuml status social dhe ekonomik qeuml meritojneuml ta keneuml Neuml keumlteuml proces armeumlt e vogla mund teuml jeneuml veccedilaneumlrisht josheumlse peumlr ta duke qeneuml se ofrojneuml pushtet peumlrballeuml peumlrjashtimit nga rolet burreumlrore teuml peumlrcaktuara nga shoqeumlria dhe mund teuml jeneuml simbol i forteuml pushteti peumlr teuml rinjeumlt meshkuj teuml margjinalizuar (Bevan dhe Florquin 2006 f 295 296) Sidoqofteuml eumlshteuml e reumlndeumlsishme teuml theksohet se gjinia e njeuml teuml riu mashkull nuk eumlshteuml peumlrcaktuesi i veteumlm i asociimit teuml tij me dhuneumln me armeuml ose i vullnetit peumlr ta ushtruar ateuml neuml fakt meumlnyra e tij e teuml kuptuarit dhe peumlrdorimi i ideologjive shoqeumlrore dhe kulturore peumlr burreumlrineuml peumlrcakton ndjesheumlm neumlse ai do teuml bjereuml pre e dhuneumls me armeuml (po aty f 301) Theumlneuml kjo eumlshteuml njeumllloj e reumlndeumlsishme qeuml teuml mos neumlnvlereumlsohet roli i kontekstit meuml teuml gjereuml social dhe seria komplekse e faktoreumlve teuml tjereuml qeuml peumlrcaktojneuml neumlse njeuml i ri mashkull do ti drejtohet dhuneumls apo jo Mes keumltyre faktoreumlve studiuesit neumlnvizojneuml kontrollin e dhunsheumlm prindeumlror kontrollin e kufizuar prindeumlror shoqeumlrimin me shokeuml krimineleuml dhunimin qenien deumlshmitar ose peumlrjetimin e dhuneumls neuml shteumlpi ose komunitet etj (po aty f 300) Prandaj gjiniaeumlshteumlnjeumlfaktoriforteumlparalajmeumlruesporbeumlhetvendimtareveteumlmneumlseshoqeumlrohetnganjeumlseumlreumlfaktoreumlshteumltjereumlsocialeuml Zbatimi i keumlsaj qasjeje rrethanore ndihmon peumlr teuml shpjeguar faktin qeuml ndoneumlse teuml rinjteuml meshkuj dominojneuml neuml ushtrimin e dhuneumls me armeuml shumica e tyre nuk peumlrfshihen neuml dhuneuml me armeuml zjarri (po aty f 300) Pavareumlsisht se teuml rinjteuml meshkuj kryejneuml shumiceumln e dhuneumls me armeuml zjarri veteumlm njeuml pjeseuml e vogeumll e teuml rinjve meshkuj eumlshteuml peumlrgjegjeumlse peumlr pjeseumln meuml teuml madhe teuml dhuneumls seuml ushtruar me armeuml (po aty f 298) dhe ky eumlshteuml njeuml element i reumlndeumlsisheumlm peumlr peumlrgjigje me politika sepse peumlrbeumln njeuml argument teuml forteuml peumlr ndeumlrhyrje politikash teuml fokusuara

Rezultati peumlrfundimtar i theksuar nga ky studim eumlshteuml nevoja peumlr ta trajtuar sistemin mbizoteumlrues gjinor si pjeseuml integrale teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve duke ritheksuar se kundeumlrshtimi i lidhjes seuml krijuar nga shoqeumlria ndeumlrmjet armeumlve dhuneumls pushtetit dhe burreumlriseuml eumlshteuml njeuml komponent kyccedil i ccedildo

strategjie parandaluese efektive dhe afatgjateuml (po aty f 296) Gjithashtu roli i mediave dhe edukimit neuml peumlrkrahjen e formimit teuml identiteteve hegjemonike duhet teuml merret parasysh neuml keumlteuml drejtim si dhe i faktoreumlve teuml tjereuml qeuml ndihmojneuml neuml riprodhimin e regjimeve gjinore dominuese

Neuml EJL armeumlt lidhen gjithashtu me burreumlrineuml dhe siccedil theksohet shkalla neuml teuml cileumln armeumlt peumlrcaktojneuml konstruktin gjinor teuml burreumlriseuml ndikon neuml puneumln peumlr kontrollin e SALW-ve (SEESAC 2006a f 23-24) Janeuml beumlreuml gjithashtu peumlrpjekje peumlr teuml kuptuar dhuneumln e burrave nga brenda konceptit teuml burreumlriseuml hegjemonike dhe studimeve kritike teuml burreumlriseuml por brenda kontekstit specifik social-politik neuml EJL dmth neuml Ballkan (Blagojević 2015)

kutia 3 veteumlvRasja dhe aRmeumlt e zjaRRit

Sipas bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml detajuara peumlr vdekshmeumlrineuml neuml Evropeuml peumlr 33 vende evropiane (OBSH) Mali i Zi renditej i pari dhe Republika e Serbiseuml e treta peumlr sa i peumlrket shkalleumls seuml veteumlvrasjeve me armeuml peumlr 100 000 banoreuml Veteumlvrasja eumlshteuml njeuml fenomen i lidhur ngushteuml me gjinineuml dhe shumica deumlrrmuese e veteumlvrasjeve me armeuml kryhet nga meshkujt (96) Peumlr sa i peumlrket llojeve teuml armeumlve teuml zjarrit teuml peumlrdorura peumlr teuml kryer veteumlvrasje neuml Serbi vrasja me armeuml dore dominon me 60 teuml rasteve e ndjekur nga pushkeumlt shotguneumltarmeuml meuml teuml meumldha zjarri me 14 (Duquet dhe Van Alstein 2015 f 24)

Neuml lidhje teuml ngushteuml me shkalleumln e veteumlvrasjeve te burrat eumlshteuml modeli vraseumls-veteumlvrasje ku autori vret njeuml ose meuml shumeuml persona dhe meuml pas kryen veteumlvrasje brenda njeuml periudhe teuml shkurteumlr kohe (Shaw 26 Shumeuml afeumlr shteumlpiseuml) Provat tregojneuml se kjo ndodh meuml shpesh brenda kontekstit teuml njeuml partneri intim ose teuml dhuneumls neuml familje ku burrat janeuml autoreuml dhe grateuml viktima ndeumlrkoheuml qeuml arma e zgjedhur eumlshteuml meuml seuml shumti njeuml armeuml zjarri (po aty f 26-27)

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve32

Njeuml studim mbi kushteumlzimin kulturor teuml peumlrdorimit teuml SALW-ve neuml EJL thekson se neuml meumlnyreuml qeuml teuml kuptohet roli i armeumlve neuml peumlrcaktimin e roleve gjinore eumlshteuml e nevojshme teuml kuptohet meumlnyra sesi armeumlt peumlrcaktojneuml marreumldheumlnien mashkull-femeumlr dhe sesi peumlrcaktojneuml rolin e burrit neuml familje dhe neuml shoqeumlri neuml peumlrgjitheumlsi si mbrojteumls dhe gjuetar por edhe si dikush i cili eumlshteuml i afteuml teuml ushtrojeuml pushtet neuml shoqeumlri dhe kontroll mbi grateuml (SEESAC 2006a)

Lidhjet ndeumlrmjet normave kulturore dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve janeuml teuml dyfishta prandaj nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml hedhur driteuml mbi meumlnyreumln sesi disponueshmeumlria e mashe e armeumlve teuml vogla formeumlson keumlrkeseumln peumlr to Neuml keumlteuml aspekt duhet teuml theksohet qeuml neuml vendet ose territoret me proneumlsi meuml teuml uleumlt teuml armeumlve ka njeuml peumlrqindje meuml teuml larteuml teuml burrave qeuml

pohojneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt (Bullgari dhe Moldavi) dhe nuk pati mospeumlrputhje teuml konsiderueshme ndeumlrmjet qeumlndrimit teuml meshkujve dhe femrave ndaj zoteumlrimit teuml armeumlve Meuml tej studimi arrin neuml peumlrfundimin se zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml kryesisht njeuml fenomen mashkullor neuml territoret dhe vendet me nivel teuml larteuml teuml zoteumlrimit teuml armeumlve (teuml tilla si Mali i Zi dhe Serbia) (SEESAC 2006 f 25) Gjithashtu ka prova qeuml tregojneuml se sjellja dominuese e lidhur me armeumlt mund teuml ndikohet meuml tepeumlr nga politikat shteteumlrore ose nga rrethanat social-politike sesa ekskluzivisht nga faktoreumlt qeuml lidhet me traditeumln dhe kultureumln teuml cileumlt shpesh konsiderohen si veteuml-shpjegues ose si teuml veumlshtireuml peumlr tu orientuar (Shwandner-Sievers dhe Cattaneo 2005 f 213-214) Peumlr sa i peumlrket keumlrkeseumls zoteumlrimi i armeumlve neuml EJL dominohet bindsheumlm nga meshkujt ashtu sikurse neuml vende teuml tjera

Figura 11PRoneumlsia e aRmeumlve siPas gjiniseuml

Burimi SAS 2014b peumlr Moldavineuml Malin e Zi dhe Serbineuml dhe Baza e teuml dheumlnave e SEESAC peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln dhe Shqipeumlrineuml Peumlr Kosoveumln nuk ka teuml dheumlna teuml ndara sipas gjiniseuml

~

~

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 33

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Neuml Serbi burrat peumlrbeumljneuml 95 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve krahasuar me veteumlm 5 gra ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Moldavi kjo pabarazi gjinore eumlshteuml paksa meuml e larteuml ku burrat peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht 98 97 dhe 96 dhe grateuml peumlrbeumljneuml peumlrkateumlsisht veteumlm 2 3 dhe 4 teuml zoteumlruesve teuml armeumlve Neuml Shqipeumlri zoteumlrimi i njeuml armeuml eumlshteuml thuajse ekskluzivitet i meshkujve Raporti mesatar peumlr teteuml shtete evropiane bazuar neuml teuml dheumlnat qeuml disponohen eumlshteuml 96 burra dhe 4 gra (SAS 2014b)

Me sa duket keumlto diapazone janeuml jo veteumlm teuml qeumlndrueshme por edhe riprodhohen me kalimin e koheumls Siccedil duket nga tabela e meumlposhtme neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls mbizoteumlrimi i burrave neuml blerjen e armeumlve teuml zjarrit eumlshteuml i qeumlndruesheumlm dhe marreumldheumlniet nuk kaneuml ndryshuar shumeuml gjateuml periudheumls peseumlvjeccedilare Tendenca teuml ngjashme vihen re edhe neuml Shqipeumlri e Mal teuml Zi ku grateuml zeumlneuml njeuml pjeseuml edhe meuml teuml vogeumll

Teuml dheumlnat e pakta tregojneuml gjithashtu se neuml kontekste teuml caktuara armeumlt e zjarrit mund teuml luajneuml rol neuml kalimin neuml hapave teuml mosheumls Peumlr shembull hulumtimi i kryer neuml Beograd nga OJQ-ja Balkan Youth Union tregoi se ka njeuml pabarazi teuml theksuar ndeumlrmjet vajzave dhe djemve lidhur me peumlrvojat me armeuml zjarri 29 e djemve dhe 48 e vajzave pohuan se nuk kishin mbajtur kurreuml njeuml armeuml zjarri neuml doreuml (SACISCG 2005) Keumlto teuml dheumlna tregojneuml se teuml rinjteuml meshkuj janeuml disi meuml teuml ekspozuar ndaj SALW-ve gjeuml e cila duhet marreuml parasysh kur teuml hartohen politikat ose masat peumlr keumlteuml qeumlllim Neuml disa zona teuml caktuara gjeografike si neuml veri teuml Shqipeumlriseuml dhe neuml Mal teuml Zi armeumlt e zjarrit kaneuml qeneuml gjithashtu pjeseuml e riteve teuml kalimit neuml mosheumln e pjekuriseuml ndoneumlse teuml dheumlnat janeuml teuml pakta Studimi mbi kultureumln e armeumlve neuml Evropeumln Juglindore i peumlrmendur meuml lart sjell gjithashtu edhe deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr rolin e armeumlve teuml vogla peumlr shkeleumlsit e rinj neuml mosheuml sidomos neuml drejtim teuml pushtetit pasi ata e shohin armeumln si mjet peumlr teuml mbrojtur statusin e tyre si njereumlz qeuml duhet tia keneuml frikeumln dhe qeuml nuk duhen kundeumlrshtuar (po aty f 23)

tabela 5boSnjeuml-hercegovineuml numri i Lejeve teuml LeumlShuArA peumlr teuml bleReuml aRmeuml zjaRRi

2015 2014 2013 2012 2011

Gra 3 2 1 26 18

burra 97 98 98 4 2

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve34

Burimi Baza e teuml dheumlnave e SEESAC

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 35

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC dhe komisionet e SALW-ve ose nga institucionet peumlrkateumlse teuml Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe teuml Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml konfirmojneuml tendenceumln e qeumlndrueshme teuml peumlrfaqeumlsimit joproporcional teuml teuml rinjve meshkuj ndeumlrmjet autoreumlve dhe viktimave Neuml ccedildo vend dhe territor me peumlrjashtim teuml Bosnjeuml-Hercegovineumls shumica e incidenteve me armeuml zjarri janeuml kryer nga persona teuml mosheumls 15 deri neuml 29 vjeccedil duke variuar nga 36 neuml Kosoveuml deri neuml 56 neuml Shqipeumlri Peumlr sa i peumlrket viktimave burrat e mosheumls 30 deri neuml 44 vjeccedil dominojneuml keumlteuml grup Sipas provave statistikore eumlshteuml e qarteuml se teuml rinjteuml meshkuj dhe ekspozimi i tyre ndaj sjelljeve teuml rrezikshme keumlrkon politika urgjente Sidoqofteuml peumlr trajtimin efektiv teuml keumlsaj ccedileumlshtjeje nevojiten keumlrkime teuml tjera peumlr teuml kuptuar ploteumlsisht neuml meumlnyra teuml ndryshme sesi normat kulturore dhe rolet sociale dominuese qeuml u vishen meshkujve ndikojneuml neuml sjelljen ndaj SALW-ve dhe sesi keumlto ndeumlrthuren me statusin social dhe ekonomik perspektivat e puneumlsimit precedenteumlt e meumlparsheumlm kriminaleuml dhe reagimin institucional

Gjithashtu duhet teuml theksohet se shumica e aktiviteteve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit teuml tilla si gjuetia ushtrohen nga burrat dhe se burrat mbizoteumlrojneuml ndjesheumlm neuml profesionet me akses teuml lehteuml te armeumlt - neuml polici dhe ushtri teuml cilat mund teuml keneuml ndikim teuml reumlndeumlsisheumlm neuml ndodhineuml e incidenteve me armeuml zjarri veccedilaneumlrisht neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje

Sidoqofteuml lidhjet e paqarta dhe teuml dheumlnat e disponueshme nxisin peumlr keumlrkime teuml meumltejshme mbi ndeumlrveprimin e komplikuar ndeumlrmjet burreumlriseuml dhe keqpeumlrdorimit teuml armeumlve si peumlr teuml kuptuar meuml mireuml lidhjet ashtu edhe peumlr teuml lehteumlsuar hartimin e politikave reaguese Siccedil shihet nga provat raportet nga politikat qeuml kaneuml si objektiv teuml rinjteuml meshkuj neuml SHBA japin prova qeuml tregojneuml se programet specifike dhe proaktive teuml shoqeumlruara me programe teuml ndeumlrhyrjes neuml sjellje kaneuml qeneuml efikase neuml uljen e dhuneumls me armeuml ndeumlrmjet djemve teuml rinj (Abt dhe Winship 2016)

Si peumlrfundim siccedil u peumlrmend neuml fillim burreumlria nuk eumlshteuml homogjene dhe e pandryshueshme Paralelisht me keumlto tendenca ka alternativa dhe forma meuml pak shtypeumlse teuml burreumlriseuml teuml cilat gjithashtu kaneuml funksionuar aktivisht peumlr teuml ndikuar neuml ndryshimin e normave teuml lidhura me burreumlrineuml dominuese qeuml nxisin sjellje teuml rrezikshme Peumlr shembull duhen peumlrmendur grupet ose iniciativat e ndryshme teuml burrave neuml partneritet teuml ngushteuml me iniciativat e OJQ-ve teuml grave teuml tilla si White Ribbon MenEngage HeForShe Rrjeti i Burrave Lider i ngritur nga Sekretari i Peumlrgjithsheumlm i Kombeve teuml Bashkuara ose Centre E8 e cila vepron lokalisht

225 gjinia dhe Qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vOgla dhe rregullim-it teuml tyre

Dallimet gjinore ndeumlrmjet grave dhe burrave peumlr sa i peumlrket SALW-ve mund teuml gjurmohen gjithashtu neuml qeumlndrimet e tyre ndaj armeumlve teuml vogla Mospeumlrputhjet neuml qeumlndrimet e grave dhe burrave neuml keumlteuml aspekt lidhen ngushteumlsisht me eksperiencat e ndryshme teuml burrave dhe grave me armeumlt e vogla me peumlrhapjen gjinore teuml armeumlve neuml shoqeumlri si dhe me debatet peumlr kontrollin e tyre (Cukier dhe Cairns 2009 f 36) Anketimet e kryera neuml rajon tregojneuml se ndryshimet neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve mbeten thuajse teuml qeumlndrueshme pavareumlsisht vendndodhjes Grateuml peumlrgjitheumlsisht janeuml ato ka kaneuml opinion negativ peumlr SALW-et krahasuar me burrat dhe janeuml peumlrgjitheumlsisht meuml teuml prirura teuml peumlrkrahin rregullore meuml teuml forta (po aty f 36-38) Sidoqofteuml peumlrveccedil gjiniseuml nuk duhen anashkaluar teuml tjereuml elementeuml diferencimi ndeumlrmjet qeumlndrimeve teuml mbajtura teuml tilla si faktoreumlt kulturoreuml klasoreuml gjeografikeuml etikeuml dhe racoreuml neuml vareumlsi teuml kontekstit

Grateuml mund teuml luajneuml gjithashtu njeuml rol teuml ndrysheumlm dhe teuml mbeumlshtesin peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit siccedil eumlshteuml dokumentuar neuml disa komunitete por kjo veumlshtireuml se peumlrbeumln ndonjeuml sfideuml peumlr modelet mbizoteumlruese gjinore (Farr 2002 AI IANSA OI 2005 f 6) Neuml rajonin e EJL-seuml grateuml u peumlrgjigjeumln meuml shpesh se burrat duke theumlneuml se nuk do teuml zoteumlronin njeuml armeuml zjarri sepse nuk ju peumllqejneuml armeumlt Peumlr shembull 36 e grave dhe 16 e burrave neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml thaneuml se nuk u peumllqejneuml armeumlt ndeumlrkoheuml qeuml neuml Mal teuml Zi ndryshimi ndeumlrmjet gjinive eumlshteuml edhe meuml i duksheumlm me 51 teuml grave dhe 15 teuml burrave (SEESAC 2006 f 24) Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml grateuml meuml shpesh se burrat thaneuml se zoteumlrimi i njeuml arme zjarri eumlshteuml njeuml keumlrceumlnim peumlr sigurineuml e familjes meuml tepeumlr se sa njeuml mjet mbrojteumls Njeuml studim neuml Mal teuml Zi tregoi se ndeumlrkoheuml qeuml edhe grateuml edhe burrat besonin se ka shumeuml armeuml zjarri neuml shoqeumlri grateuml meuml shumeuml se burrat i shihnin ato si rrezik ose si keumlrceumlnim meuml tepeumlr sesa si mjet peumlr teuml mbrojtur familjen - 328 e burrave dhe 43 e grave i konsideronin armeumlt si rrezik peumlr familjet e tyre ndeumlrkoheuml qeuml 328 e burrave dhe veteumlm 148 e grave mendonin se teuml kesh njeuml armeuml neuml shteumlpi rrit sigurineuml e familjes Gjithashtu shumeuml meuml pak gra (202) sesa burra (543) thaneuml se do teuml blinin ligjeumlrisht njeuml armeuml zjarri neuml rast se do tu jepej mundeumlsia

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve36

Figura 13cila eumlshteuml aRsyeja kRyesoRe se Pse familja juaj nuk do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml Armeuml zjArri ndash neuml peumlrgjitheumlSi nuk i kAm qejf Armeumlt

Burimi SEESAC 2007

Ndryshimet neuml qeumlndrime kaneuml njeuml potencial teuml larteuml qeuml teuml ndikojneuml politikeumlbeumlrjen dhe keumlto duhet teuml adresohen siccedil duhet neuml momentin e hartimit dhe zbatimit teuml politikave peumlr SALW-et Deumlshmiteuml tregojneuml reumlndeumlsineuml e kontributit teuml grave neuml programet e grumbullimit teuml armeumlve neuml mjedise dhe pjeseumlmarrje teuml ndryshme duke peumlrfshireuml sigurimin e nevojave specifike neuml ccedilarmatim ccedilmobilizim dhe riintegrim (Schroeder Farr dhe Schnabel 2005) Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC konfirmojneuml se grateuml neuml EJL luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlto procese Mes atyre qeuml doreumlzuan armeumlt gjateuml fushatave peumlr mbledhjen e armeumlve teuml zjarrit neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml periudheumln 2011-2015 9 ishin gra ndeumlrsa neuml vitin 2015 neuml Malin e Zi peumlrqindja e grave ishte 12 qeuml neuml teuml dy rastet eumlshteuml duksheumlm meuml e larteuml se peumlrfaqeumlsimi i grave mes zoteumlruesve teuml armeumlve teuml zjarrit

226 gjinia dhe prOceSet pOlitike

E lidhur ngushteuml me diskutimin e meumlsipeumlrm eumlshteuml lidhja mes pjeseumlmarrjes peumlrfaqeumlsimit dhe rezultateve teuml politikave peumlr SALW-et Vendosja e problematikave gjinore neuml themel teuml hartimit teuml politikave peumlr kontrollin e SALW-ve paraqet njeuml sfideuml peumlr meumlnyreumln e zakonshme sesi hartohen politikat ku aspektet gjinore kalojneuml kryesisht pa u veumlneuml re ose neuml qofteuml se peumlrmenden zakonisht kaneuml shumeuml pak ose aspak ndikim neuml zhvillimin e politikave Neuml keumlteuml meumlnyreuml kjo sfidon kuptimin e zakonsheumlm teuml sjelljeve teuml lidhura me armeumlt e zjarrit qeuml meuml seuml shpeshti nuk prekin ccedileumlshtjet e modeleve gjinore neuml themel teuml peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve Rrjedhimisht

Ccedileumlshtjet gjinore dhe sALW-et - ProbLemAtikAt kryesore teuml PoLitikAve 37

ky realitet beumln thirrje peumlr njeuml ndryshim neuml struktureumln e zakonshme teuml aktoreumlve teuml peumlrfshireuml neuml hartimin e politikave qeuml peumlrgjitheumlsisht dominohet nga meshkujt peumlr teuml vendosur njeuml peumlrfaqeumlsim teuml ekuilibruar teuml grave dhe burrave si dhe peumlr pjeseumlmarrjen e organizatave teuml grave dheose specialisteumlt e ccedileumlshtjeve gjinore neuml peumlrcaktimin e axhendeumls peumlr kontrollin e SALW-ve

Siccedil edhe eumlshteuml theksuar tashmeuml grateuml dhe organizatat e grave luajneuml rol jetik neuml vendosjen e opsioneve meuml teuml rrepta neuml lidhje me rregullat e SALW si dhe neuml proceset e ccedilarmatimit Ka fakte teuml bollshme nga vende dhe territore teuml ndryshme si dhe nga mjedise teuml ndryshme neuml situata konflikti ose jo se grateuml janeuml mobilizuar veteuml peumlr teuml frenuar problemin ose neuml mbrojtje teuml zgjidhjeve teuml tyre (Farr 2002 Cukier 2009 UA IANSA IAP 2005) Shembujt qeuml ccediluan neuml kontrolle meuml teuml rrepta teuml SALW-ve neuml Kanada Australi Afrikeumln e Jugut dhe Brazil demonstrojneuml reumlndeumlsineuml e praniseuml seuml grave neuml tryezeuml kur trajtohen problemet e SALW-ve Rasti meuml i njohur eumlshteuml lobimi i Rrjetit teuml Grave IANSA i Lidhjes Ndeumlrkombeumltare teuml Grave peumlr Paqe dhe Liri dhe i Amnesty International peumlr peumlrfshirjen e dhuneumls me bazeuml gjinore neuml kuadeumlr teuml Traktatit peumlr Tregtineuml e Armeumlve i cili eumlshteuml traktati i pareuml ndeumlrkombeumltar i armeumlve qeuml detyron vendet teuml vlereumlsojneuml rrezikun e dhuneumls me bazeuml gjinore kur eksportojneuml armeuml

Neuml meumlnyreuml teuml ngjashme organizatat e grave neuml rajonin e EJL kaneuml qeneuml vazhdimisht neuml mbrojtje teuml kontrolleve teuml rrepta teuml SALW-ve neuml kontekstin e rindeumlrtimit dhe demilitarizimit pas konflikteve apo kaneuml lobuar peumlr zgjidhje politike qeuml lidhin peumlrhapjen e SALW-ve me shqeteumlsimet e dhuneumls neuml familje Kjo eumlshteuml arritur peumlrmes iniciativave teuml shumta teuml tilla si rritja e vizibilitetit teuml lidhjes ndeumlrmjet vrasjes seuml grave dhe rolit teuml armeumlve teuml zjarrit (Rrjeti i Grave kundeumlr Dhuneumls neuml Serbi) krijimi i njeuml peumlrgjigjeje teuml koordinuar institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe pjeseumlmarrja neuml zhvillimin e politikave strategjike peumlr kontrollin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar (Qendra e Grave Autonome) lobimi peumlr dispozitat e ligjit kundeumlr dhuneumls neuml familje qeuml rregullojneuml konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit kur dhuna neuml familje ndodh (organizatat joqeveritare teuml grave neuml Maqedoni) ose aneumltareumlsimi neuml koalicionet ndeumlrkombeumltare kundeumlr dhuneumls me armeuml (Women in Black njeuml aneumltare e IANSA) Peumlrpjekjet e tjera peumlrfshijneuml pjeseumlmarrjen neuml fushata ndeumlrkombeumltare peumlr uljen e efekteve negative teuml armeumlve teuml zjarrit peumlrmes reformave ligjore (Shoqata e Viktimologjiseuml neuml Serbi dhe Gazetareumlt peumlr teuml Drejtat e Feumlmijeumlve dhe Grave dhe Mbrojtjen e Mjedisit neuml Maqedoni iu bashkuan fushateumls seuml IANSA peumlr teuml keumlrkuar kontrolle meuml teuml rrepta peumlr armeumlt e zjarrit) dhe organizimin e aktiviteteve peumlr rritjen e ndeumlrgjegjeumlsimit (Grateuml e Bashkuara teuml Banja Lukeumls)

Edhe pse roli i grave neuml proceset e kontrollit teuml SALW-ve dhe ccedilarmatimit eumlshteuml njohur neuml Rezoluteumln 1325 (2000) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml dhe eumlshteuml ritheksuar neuml disa rezoluta teuml Asambleseuml seuml Peumlrgjithshme teuml OKB-seuml duke peumlrfshireuml edhe Rezoluteumln 2020 (2015) teuml Keumlshillit teuml Sigurimit teuml OKB-seuml ende ka njeuml tendenceuml qeuml organizatat e grave dhe grateuml teuml peumlrfshihen neuml meumlnyreuml teuml pamjaftueshme neuml vendimmarrje dhe hartimin e politikave Kjo eumlshteuml shpesh e lidhur me dominimin tradicional dhe teuml vazhduesheumlm teuml meshkujve neuml institucionet qeuml rregullojneuml dhe zbatojneuml politikat peumlrkateumlse peumlr kontrollin e SALW-ve Siccedil veumlrehet peumlrfshirja e grave organizatave teuml grave dhe artikulimi i perspektivave gjinore mund teuml pengohet edhe nga peumlrkufizimi kryesisht teknik i ekspertizeumls seuml lidhur me SALW qeuml eumlshteuml meuml i fokusuar neuml aspektet teknike teuml SALW ku burrat janeuml ende mbizoteumlrues sesa neuml njohuriteuml e dhuneumls ku grateuml kaneuml ekspertizeuml teuml kahershme e qeuml peumlr pasojeuml i jep formeuml meumlnyreumls neuml teuml cileumln trajtohet njeuml ccedileumlshtje (Cukier 2009 f 42)

Sa i peumlrket peumlrfaqeumlsimit teuml grave dhe burrave neuml komisionet e SALW-ve peumlrfaqeumlsimi i grave eumlshteuml e duksheumlm shumeuml i vogeumll Grateuml peumlrbeumljneuml nga 14 deri 29 teuml aneumltareumlve teuml komisioneve teuml SALW-ve dhe burrat udheumlheqin teuml peseuml komisionet neuml EJL

Peumlrveccedil keumlsaj grateuml veccedilaneumlrisht neuml rastin e marreumlveshjeve ndeumlrkombeumltare janeuml pareuml zakonisht si njeuml grup vulnerabeumll (meuml shpesh neuml teuml njeumljtin grup me teuml moshuarit dhe feumlmijeumlt) dhe inkuadrimi automatik dhe fokusimi i grave si viktima vulnerabeumll e teuml pafajshme civile i ekspozon burrat ndaj njeuml dhune teuml meumltejshme dhe u heq grave forceumln dhe teuml drejtat (Acheson 2015 f 9) Sfidat peumlr njeuml pjeseumlmarrje dometheumlneumlse janeuml teuml lidhura edhe me karakteristikat e peumlrgjithshme teuml procesit teuml politikeumls ku ato janeuml teuml peumlrfshira dhe qeuml karakterizohet zakonisht nga njeuml kultureuml institucionale maskiliste (Connell) Edhe pse grateuml dhe burrat jo domosdoshmeumlrish kaneuml mendime teuml ndryshme pozicionet apo ideteuml e grave janeuml shpesh teuml detyruara teuml jeneuml neuml peumlrputhje me perspektiveumln dominuesemdashpeumlrforcuar edhe nga nocionet e dhunshme maskilistemdashneuml meumlnyreuml qeuml teuml merren seriozisht neuml konsiderateuml (po aty f 10)

Peumlr teuml siguruar qeuml parakushtet peumlr integrimin gjinor teuml peumlrmbushen eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml teuml ndiqet dhe teuml eksplorohet meuml tej sesi eumlshteuml institucionalizuar maskilizmi dhe sesi ai drejton hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml mos shpeumlrfillet fakti se ai mund teuml keteuml efekte teuml padukshme mbi meumlnyrat neuml teuml cilat ndeumlrtohen debatet e politikave dhe keumlrkimet (Cukier 2009) Njeuml meumlnyreuml peumlr teuml siguruar se perspektiva gjinore do teuml jeteuml pjeseuml e debatit eumlshteuml teuml garantohet pjeseumlmarrja e organizatave teuml grave institucioneve teuml baraziseuml gjinore dhe e eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 38

3 PEumlRGJIGJJA mE poLitikA - RiShikimi i DOkumENTEvE

31 stRategjiteuml PeumlR kon-troLLin e SALW-ve dhe PRoblematikat kRyesoRe teuml Politikave gjinoRe

Me qeumlllim adresimin e sfidave teuml ndryshme qeuml lidhen me SALW-et dhe peumlr teuml peumlrmbushur detyrimet e tyre ndeumlrkombeumltare

shumica e qeverive neuml EJL koheumlt e fundit kaneuml hartuar dhe miratuar strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml ato Seuml bashku me keumlteuml janeuml ngritur mekanizma institucionaleuml peumlr koordinimin dhe zbatimin e masave teuml planifikuara teuml tilla si komisionet e SALW-ve keumlshillat ose bordet dhe janeuml caktuar pikat e kontakti Neuml koheumln e publikimit strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet e veprimit ishin miratuar neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml (rishikuar neuml vitin 2016 peumlr teuml mbuluar periudheumln 2016-2020) neuml Malin e Zi (2013-2018) neuml Kosoveuml (2013-2016) dhe neuml Ish-

Njeuml kampion gjitheumlpeumlrfshireumls i dokumenteve normative dhe strategjike qeuml rregullojneuml SALW-et eumlshteuml rishikuar neuml meumlnyreuml qeuml teuml vlereumlsohet neumlse dhe neuml ccedilfareuml shkalle perspektiva gjinore eumlshteuml integruar neuml politikat peumlr SALW-et neuml EJL Qasja e ndeumlrmarreuml ishte peumlr teuml shqyrtuar

bull Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr SALW-et

Peumlrveccedil tyre kategoriteuml e dokumenteve neuml vijim janeuml analizuar peumlr teuml vlereumlsuar neumlse janeuml adresuar ccedileumlshtjet e SALW-ve

bull Ligjet peumlr barazineuml gjinorebull Ligjet peumlr dhuneumln neuml familjebull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr barazineuml gjinore bull Strategjiteuml dhe planet e veprimit peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls ndaj grave

Njeuml listeuml e detajuar e dokumenteve teuml shqyrtuara gjendet neuml shtojceumln 1

Peumlr lehteumlsi referimi ky kapitull eumlshteuml strukturuar si vijon

bull Analiza e strategjive qeuml rregullojneuml ccedileumlshtjet e kontrollit teuml SALW-ve me qeumlllim identifikimin neumlse dhe neuml ccedilfareuml mase problematikat kryesore teuml politikave janeuml trajtuar neuml peumlrgjigjet strategjike

bull Analiza e kuadrit ligjor me fokus kryesor ligjet peumlr armeumlt e zjarrit rregullimin e zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit nga civileumlt dhe dhuneumln neuml familje Ndoneumlse nuk kaneuml qeneuml neuml fokus teuml analizeumls edhe ligjet dhe procedurat e tjera peumlrkateumlse janeuml marreuml neuml shqyrtim kur kjo eumlshteuml pareuml e nevojshme

bull Pikat e hyrjes neuml legjislacionin dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore teuml cilat mund teuml luajneuml rol neuml peumlrpjekjet e kontrollit teuml SALW-ve janeuml peumlrshkruar shkurtimisht

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 39

Republikeumln Jugosllave e Maqedoniseuml (miratuar neuml vitin 2005) Strategjia e Serbiseuml ishte e vlefshme peumlr periudheumln 2010-2015 dhe aktualisht eumlshteuml duke u vlereumlsuar ndeumlrsa neuml Shqipeumlri dhe Moldavi mungojneuml korniza teuml tilla strategjike dhe institucionale Peumlr shkak teuml sfidave teuml ngjashme strategjiteuml peumlr SALW-et dhe planet e veprimit qeuml i shoqeumlrojneuml neuml rajonin EJL shfaqin disa tipare teuml peumlrbashkeumlta ndeumlrkoheuml qeuml edhe deumlshmojneuml specifika teuml dukshme neuml aspektin e fusheumlveprimit dhe aktiviteteve teuml parashikuara neuml planet e veprimit

Sa i peumlrket baraziseuml gjinore pavareumlsisht teuml dheumlnave teuml peumlrpjekjeve fillestare qeuml janeuml ndeumlrmarreuml peumlr teuml trajtuar lidhjet mes gjiniseuml dhe SALW-ve tendencat mbizoteumlruese teuml integrimit teuml perspektiveumls gjinore zbulojneuml njeuml meumlnyreuml teuml peumlrbashkeumlt neuml teuml cileumln peumlrqaset gjinia (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

Qasja metodologjike neuml analizeumln e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve u peumlrqendrua te

bull Identifikimi i praniseuml seuml angazhimit formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor

bull Identifikimi i peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe prania e veumlzhgimeve gjinore ose aplikimi i analizave gjinore neuml analizimin e situateumls

bull Shqyrtimi i qeumlllimeve dhe veccedilaneumlrisht i objektivave kundrejt reagimit teuml tyre ndaj peseuml problematikave kryesore teuml diskutuara teuml politikave Qeumlllimi dhe objektivi konsiderohen se u peumlrgjigjen problematikave gjinore neumlse ato trajtojneuml neuml meumlnyreuml teuml qarteuml teuml pakteumln njeuml nga problematikat kryesore teuml politikave

bull Shqyrtimi i planeve teuml veprimit peumlr teuml identifikuar neumlse angazhimet e identifikuara janeuml shndeumlrruar neuml masa dhe aktivitete dhe caktime fondesh buxhetore peumlr teuml adresuar problematikat e identifikuara qeuml lidhen me gjinineuml

bull Shqyrtimi i qasjeve teuml monitorimit dhe vlereumlsimit peumlr teuml peumlrcaktuar neumlse ato ofrojneuml mundeumlsi peumlr ndjekjen e efekteve teuml kuadrit strategjik te grateuml dhe burrat

Neuml vareumlsi teuml maseumls qeuml politikat peumlr SALW-et neuml rajon u peumlrgjig-jen keumltyre problematike propozohet klasifikimi i meumlposhteumlm

bull kuadriipolitikaveteumlpeumlrgjegjshmegjinore peumlrmban njeuml angazhim zyrtar ndaj baraziseuml gjinore dhe integrimit gjinor peumlrdorimi i teuml dheumlnave gjinore dhe veumlzhgimet gjinore janeuml teuml pranishme neuml analizeumln e situateumls neuml lidhje me teuml pakteumln tre problematikat meuml kryesore teuml pakteumln 13 e objektivave dhe aktiviteteve identifikon perspektiveumln gjinore teuml problemit dhe neuml matriceumln e monitorimit dhe vlereumlsimit janeuml zhvilluar treguesit e ndareuml sipas gjiniseuml Neuml keumlteuml grup gjinia peumlrshkon teuml gjitheuml ciklin e politikave qeuml nga projektimi dhe planifikimi deri te vlereumlsimi

bull integrimigjinoringadalsheumlm peumlrmban disa nga elementeumlt e peumlrshkruar meuml lart por pa njeuml qasje koherente dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse teuml integrimit gjinor dhe meuml pak

se 13 e objektivave dhe aktiviteteve peumlr teuml adresuar problematikat gjinore

bull Punapeumlrintegrimingjinornukkanisur asnjeuml nga elementeumlt nuk eumlshteuml i pranisheumlm dhe nuk ka asnjeuml peumlrpjekje sistematike peumlr teuml integruar aspektet gjinore neuml kontrollin e SALW-ve Reumlndeumlsia e aspektit gjinor peumlr kontrollin e SALW-ve nuk njihet dhe peumlr pasojeuml as nuk janeuml vendosur objektiva dhe as nuk janeuml parashikuar aktivitete neuml planin e veprimit

Teuml gjitha referencat peumlr problematikat kryesore teuml politikave teuml diskutuara neuml Kapitullin 2 janeuml paraqitur neuml tabeleumln 5 me qeumlllimin peumlr teuml matur se sa aktivitetet e planifikuara peumlrputhen me shkalleumln e problemit Peumlr lehteumlsi referimi sheumlnimet neuml keumlteuml seksion janeuml teuml organizuar sa meuml shumeuml qeuml eumlshteuml e mundur neuml peumlrputhje me metodologjineuml e peumlrshkruar meuml lart

311 angazhimi peumlr barazineuml gjinOre

Peumlr sa i peumlrket angazhimit referencat peumlr grateuml dhe burrat dhe barazineuml gjinore janeuml artikuluar formalisht neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 dhe Strategjineuml peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml) dhe neuml Strategjineuml peumlr SALW-et dhe Grumbullimin dhe Planin e Veprimit 2013-2016 neuml Kosoveuml (neuml vijim referuar si Strategjia peumlr SALW-et neuml Kosoveuml)

Strategjia peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml neuml seksionin Parimet e peumlrdorura peumlr hartimin e strategjiseuml thoteuml se ky dokument strategjik thekson reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml paanshme ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave peumlrkateumls teuml kontrollit seuml bashku me dheumlnien e prioritetit teuml duhur peumlr mbeumlshtetjen e viktimave teuml SALW-ve dhe mbrojtjen e mjedisit (f 9)

Neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml dy referenca peumlrkateumlse janeuml beumlreuml neuml seksionin Parimet e Peumlrgjithshme ku thuhet se objektivat e formuluara neuml strategji do teuml udheumlhiqen nga njeuml grup parimesh ndeumlr teuml tjera edhe nga parimi kushtetues i mbrojtjes seuml teuml drejtave teuml njeriut i cili garanton teuml drejtat e teuml gjitheuml qytetareumlve teuml Kosoveumls dhe neuml veccedilanti teuml grave dhe feumlmijeumlve pa marreuml parasysh peumlrkateumlsineuml etnike gjinineuml mosheumln dhe besimin fetar (f 10) Referenca e dyteuml eumlshteuml beumlreuml neuml seksionin Vizioni dhe Misioni ku promovohet pjeseumlmarrja e grupeve teuml shoqeumlriseuml civile (me fokus teuml veccedilanteuml neuml peumlrfshirjen e grave dhe grupeve vulnerabeumll) neuml hartimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve dhe teuml strategjive peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin (f 8)

Neuml dokumentet e tjera neuml shqyrtim strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Malin e Zi neuml Serbi dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka asnjeuml referim apo angazhime teuml qarta peumlr barazineuml gjinore ose integrimin e baraziseuml gjinore neuml aktivitetet peumlr kontrollin e SALW-ve Neuml teuml njeumljteumln koheuml nuk ka tregues teuml tjereuml teuml angazhimeve teuml tjera alternative

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 40

peumlr integrimin e vazhduesheumlm teuml aspekteve gjinore neuml peumlrgjigje teuml sfidave teuml SALW

312 teuml dheumlnat e ndara SipaS gjiniSeuml dhe veumlzhgimet gjinOre

Analizat e situatave teuml paraqitura neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve neuml fuqi neuml EJL nuk sigurojneuml prova teuml peumlrdorimit teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml kur merren neuml shqyrtim sfidat e lidhura me SALW-et Analizat e strategjive teuml SALW-ve tregojneuml se ato zakonisht veprojneuml me njeuml sasi relativisht teuml vogeumll teuml teuml dheumlnave kryesisht peumlr disponueshmeumlrineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml posedim nga civileumlt dhe shteti vlereumlsimet e SALW-ve neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm dhe numri i armeumlve teuml zjarrit teuml konfiskuara apo teuml shkateumlrruara Numri i incidenteve me armeuml zjarri peumlrmendet gjithmoneuml e meuml rralleuml

Neuml dokumentet neuml shqyrtim nuk jepen teuml dheumlna ose statistika peumlr teuml peumlrcaktuar efektet e peumlrhapjes seuml armeumlve teuml zjarrit dhe teuml dhuneumls me armeuml mbi individeumlt Neuml keumlteuml drejtim asnjeuml nga strategjiteuml peumlr SALW-et nuk japin teuml dheumlna peumlr viktimat e dhuneumls me armeuml autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri dhe as peumlr llojet rezultatet dhe karakteristikat e incidenteve me armeuml zjarri Pjeseumlrisht kjo mund teuml kuptohet brenda kufizimeve teuml meumlnyreumls aktuale mbizoteumlruese neuml teuml cileumln hartohen strategjiteuml peumlr SALW-et ku analiza e situateumls sheumlrben si hyrje e dokumentit e cila peumlrmban njeuml panorameuml teuml shkurteumlr teuml problemeve teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve brenda kontekstit teuml dheumlneuml dhe jo njeuml analizeuml reale teuml mbeumlshtetur neuml fakte Neuml keumlteuml drejtim nuk eumlshteuml e qarteuml se deri neuml ccedilfareuml mase analiza meuml gjitheumlpeumlrfshireumlse parapriu zhvillimin e politikave

Njeumlkoheumlsisht nuk ka hapeumlsireuml peumlr peumlrkufizim meuml teuml detajuar teuml problemeve qeuml priren teuml artikulohen meuml gjereumlsisht veccedilaneumlrisht sa i peumlrket lidhjes ndeumlrmjet peumlrhapjes seuml SALW-ve dhe siguriseuml seuml qytetareumlve Si pasojeuml kjo qasje nuk eumlshteuml e favorshme peumlr artikulimin e aspekteve gjinore teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml dokument qofteuml peumlr viktimat autoreumlt ose zoteumlruesit e armeumlve ose teuml dheumlnat peumlr mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime kundrejt SALW-ve ndeumlrmjet burrave dhe grave ose teuml dheumlnat peumlr dhuneumln neuml familje

Peumlr shkak teuml peumlrdorimit shumeuml teuml uleumlt teuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka mundeumlsi teuml kufizuara neumlse ka peumlr teuml integruar analizeumln gjinore brenda analizeumls seuml situateumls dhe peumlr teuml identifikuar se si ccedileumlshtje teuml caktuara prekin neuml meumlnyreuml specifike grateuml dhe burrat dhe peumlr teuml beumlreuml lidhjen me peumlrkufizimin e problemit

Teuml vetmet konstatime teuml dokumentuara neuml analizeumln e situateumls janeuml referencat ndaj dhuneumls neuml familje neuml strategjiteuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls Neuml Strategjineuml peumlr Kontrollin e Armeumlve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2016-2020 pjesa e peumlrgjithshme thekson se prania e armeumlve teuml jashteumlligjshme kontribuon neuml dhuneumln neuml familje (f 2) ndeumlrsa Strategjia e

Kosoveumls konstaton se arma neuml shteumlpi ka meuml tepeumlr gjasa teuml peumlrdoret peumlr teuml keumlrceumlnuar ose leumlnduar fizikisht njeuml aneumltar teuml familjes se sa kundeumlr njeuml shkeleumlsi qeuml vjen nga jashteuml (f 6) Peumlrveccedil keumltyre konstatimeve nuk janeuml parashtruar lidhje teuml tjera ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe keumlrkeseumls peumlr armeuml teuml vogla kultureumls seuml armeumlve dhe burreumlriseuml

Neuml kuadrot strategjikeuml teuml Malit teuml Zi Republikeumls seuml Serbiseuml dhe Ish-Republikeumls Jugosllave teuml Maqedoniseuml reumlndeumlsia e ccedileumlshtjeve gjinore eumlshteuml e papeumlrfillshme

313 PeumlrcaktimiiaxhEndeumlS-CcedileumlShtjet gjinOre neuml Qeumlllime dhe Objektiva

Dokumentet strategjike neuml shqyrtim mbulojneuml njeuml gameuml teuml gjereuml teuml aktiviteteve teuml ndryshme teuml ndeumlrlidhura dhe trajtojneuml sfida komplekse lidhur me peumlrhapjen e SALW-ve Ato kryesisht i referohen krijimit teuml kontrollit efikas teuml SALW-ve neumlpeumlrmjet peumlrmireumlsimit teuml kushteve ligjore dhe teknike qeuml parandalojneuml keqpeumlrdorimin e SALW-ve reduktimit teuml SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe peumlrpjekjeve ndeumlrgjegjeumlsuese qeuml priten teuml kontribuojneuml neuml rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml Peumlr shembull neuml Strategjineuml peumlr SALW-et neuml Serbi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml krijimi i njeuml sistemi kombeumltar unik peumlr kontrollin efikas teuml SALW-ve me qeumlllim reduktimin e armeumlve qeuml mbahen neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme dhe teuml numrit teuml abuzimeve me armeumlt e jashteumlligjshme si dhe rritjen e siguriseuml seuml peumlrgjithshme teuml qytetareumlve dhe shoqeumlriseuml neuml teumlreumlsi Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml strategjia keumlrkon teuml garantojeuml njeuml mjedis teuml sigurt dhe teuml kontrollojeuml armeumlt e vogla dhe teuml lehta neuml shoqeumlri me qeumlllim promovimin e kushteve peumlr peumlrmireumlsimin e siguriseuml seuml peumlrgjithshme Neuml Strategjineuml e Kosoveumls vizioni eumlshteuml qeuml Kosova do teuml jeteuml njeuml mjedis i sigurt ku armeumlt e vogla dhe teuml lehta janeuml neuml kontroll Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls ka objektiva specifikeuml dhe asnjeuml qeumlllim teuml peumlrgjithsheumlm teuml artikuluar ndeumlrsa neuml Mal teuml Zi qeumlllimi i peumlrgjithsheumlm eumlshteuml zhvillimi i peumlrgjithsheumlm i sistemit efikas teuml kontrollit teuml armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta dhe municioneve neuml teuml gjitha segmentet e tij

Neuml meumlnyreumln si janeuml paraqitur qeumlllimet e peumlrcaktuara neuml kuadrin strategjik peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore i japin peumlrpareumlsi detyreumls komplekse teuml krijimit teuml kushteve paraprake ligjore politike dhe teknike peumlr sistemin efikas teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe rritjes seuml siguriseuml seuml qytetareumlve Neuml keumlteuml drejtim ato i kushtojneuml reumlndeumlsi nevojave teuml burrave dhe grave pavareumlsisht se nuk ka njeuml angazhim teuml shprehur se dallimet do teuml merren neuml konsiderateuml E njeumljta gjeuml vlen dhe peumlr objektivat Pavareumlsisht se shumeuml nga objektivat kaneuml reumlndeumlsi direkte peumlr problematikat kryesore teuml politikave aspektet gjinore nuk peumlrmenden shprehimisht dhe neuml asnjeuml prej strategjive nuk ka njeuml objektiv qeuml i referohet drejtpeumlrseumldrejti ccedileumlshtjeve gjinore

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 41

Megjithateuml edhe neuml ato strategji qeuml beumljneuml peumlrpjekje peumlr teuml integruar ccedileumlshtjet gjinore qasja mbizoteumlruese shpesh nuk eumlshteuml koherente pra peumlr shembull njeuml objektiv i caktuar nuk peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml ti peumlrgjigjet problematikave gjinore por neuml planin e veprimit zhvillohen aktivitete lidhur me ccedileumlshtjet gjinore ose anasjelltas (ccedileumlshtjet gjinore shfaqen ndeumlrmjet objektivave por jo brenda planit teuml veprimit) Peumlr teuml kuptuar pranineuml e ploteuml teuml problematikave gjinore teuml trajtuara neuml dokumentin strategjik eumlshteuml ndeumlrmarreuml njeuml proces strukturimi shteseuml siccedil paraqitet neuml tabeleumln 5 Peumlr shembull strukturimi tregon se disa problematika gjinore pavareumlsisht se nuk peumlrfshihen neuml peumlrmbajtjen e formulimit teuml njeuml objektivi janeuml artikuluar brenda shpjegimit teuml tyre ose informacioni lidhur me peumlrgjigjen ndaj ccedileumlshtjeve gjinore jepet neuml peumlrshkrimin e aktiviteteve

Siccedil mund teuml veumlrehet nga tabela 5 lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve artikulohen veteumlm neuml strategjiteuml peumlr SALW-et neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml teuml dyja referencat peumlrkateumlse gjinore dmth dhuna neuml familje dhe ndikimet e ndryshme teuml armeumlve mbi grateuml dhe burrat

janeuml peumlrcaktuar neuml dokumentin strategjik neumln objektivin 4 Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml Neuml rastin e Strategjiseuml peumlr SALW-et neuml Kosoveuml nuk ka njeuml angazhim teuml peumlrgjithsheumlm ndaj baraziseuml gjinore teuml peumlrkthyer neuml qeumlllime dhe objektiva dhe nuk ka as edhe aktivitete konkrete teuml hartuara

Neuml strategjiteuml e tjera peumlr SALW-et teuml rishikuara (Mal i Zi Serbi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) objektivat nuk peumlrmbajneuml asnjeuml konstatim lidhur me ccedileumlshtjet gjinore dhe nuk trajtojneuml problematikat kryesore teuml politikave gjinore

314 planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete

Si pjeseuml e procesit teuml rishikimit janeuml beumlreuml peumlrpjekje peumlr teuml hartuar aktivitete neuml planet e veprimit qeuml peumlrmbajneuml referenceuml teuml qarteuml ndaj ccedileumlshtjeve gjinore dhe qeuml janeuml teuml lidhura me problematikat kryesore teuml politikave Tabela e meumlposhtme jep informacion se ku qeumlndrojneuml aktivitetet lidhur me objektivat

tabela 6PRoblematikat gjinoRe neuml objektivat e stRategjive dhe Planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

objektivi Menaxhimi i SALW-ve qeuml janeuml neuml zoteumlrim teuml agjencive dhe institucioneve kompetente neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml

Aktiviteti Hartimi i njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlrfaqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln

Aspekti gjinor Procesi i vlereumlsimit do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Aspekti gjinor Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

objektivi Bashkeumlpunimi ndeumlrkombeumltar dhe rajonal dhe bashkeumlpunimi me OJQ-teuml

Neuml keumlteuml objektiv thuhet se njeuml theks i veccedilanteuml do teuml vendoset mbi peumlrdorimin e armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimet e ndryshme qeuml armeumlt kaneuml mbi burrat dhe grateuml

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Aspekti gjinor Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

bosnjeuml-Hercegovina

2016-2020

objektivi Reduktimi i SALW-ve teuml jashteumlligjshme

Aktiviteti Krijimi i mbledhjes seuml koordinuar teuml teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neumlfamilje me aneuml teuml armeumlve teuml zjarrit apo teuml keumlrceumlnimit me to (neuml teuml gjitha institucionet peumlrkateumlse organet gjyqeumlsore dhe institucionet e siguriseuml)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 42

Masat e parashikuara peumlr teuml shndeumlrruar angazhimet e peumlrgjithshme ndaj baraziseuml gjinore neuml aktivitete konkrete janeuml teuml pranishme veteumlm neuml planet e veprimit neuml Bosnjeuml-Her-cegovineuml Pavareumlsisht reumlndeumlsiseuml aktivitetet qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore peumlrbeumljneuml veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml planeve teuml veprimit Neuml Strategjineuml e Bosnjeuml-Hercegovineumls 2013-2016 pjesa e veprimtarive qeuml u peumlrgjigjen problemati-kave gjinore neuml Planin e Veprimit eumlshteuml 9 peumlr qind ndeumlrsa neuml strategjineuml e rishikuar veteumlm njeuml aktivitet i tilleuml eumlshteuml parashi-kuar Neumlse vihet neuml zbatim kjo pjeseuml e vogeumll mund teuml kuptohet brenda kontekstit teuml pilotimit teuml njeuml qasjeje teuml re me peumlrvoja teuml meumlparshme teuml kufizuara dhe mungeseumls seuml shembujve teuml praktikeumls seuml mireuml neuml vende teuml tjera

Neuml planet e tjera teuml veprimit nuk ka teuml peumlrcaktuara aktivitete specifike teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore dhe as njeuml angazhim qeuml problematikat gjinore do teuml merren neuml konsiderateuml gjateuml realizimit teuml aktiviteteve Prandaj pa hulumtime teuml meumlte-

jshme neuml zbatim nuk mund teuml thuhet neumlse ato do teuml arrijneuml teuml adresojneuml ndonjeuml nga problematikat kryesore dhe neumlse po deri neuml ccedilfareuml mase

315 cilat janeuml prOblematikat gjinOre Qeuml pO trajtOhen

Tabela 7 peumlrpiqet teuml identifikojeuml peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml politikave efektet e diferencuara sipas gjiniseuml dhuna neuml familje gjinia dhe keumlrkesa peumlr armeuml zjarri mospeumlrputhjet neuml qeumlndrime dhe pjeseumlmarrja e balanc-uar Siccedil veumlrehet pavareumlsisht nga reumlndeumlsia e keumltyre problema-tikave ka njeuml peumlrgjigje shumeuml teuml kufizuar ndaj sfidave neuml keumlteuml fusheuml dhe keumlto nisma trajtojneuml veteumlm njeuml numeumlr teuml kufizuar teuml problematikave teuml politikave duke leumlneuml shumiceumln e tyre teuml patrajtuara dhe duke mos arritur neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlrsh-kalleumlzimin e problemit

tabela 7peumlrgjigjet me poLitikA neuml StrAtegjiteuml peumlr SALW-et ndAj PRoblematikave kRyesoRe teuml Politikave

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2016-2020)

Aktiviteti Harteumlzimi dhe identifikimi i viktimave teuml SALW-ve neuml bashkiteuml e peumlrzgjedhura

Gjateuml zhvillimit teuml metodologjiseuml do teuml merren neuml konsiderateuml nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantohet njeuml qasje dhe trajtim i barabarteuml i femrave dhe meshkujve

Veumlmendje e veccedilanteuml do ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje

AKTIVITETI Program trajnimi dhe certifikimi i personelit peumlr menaxhimin e municioneve dhe armatimeve shpeumlrthyese

Trajnimi do teuml peumlrpiqet qeuml teuml peumlrfshijeuml sa meuml shumeuml personel femra nga Ministria e Mbrojtjes neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml qeuml teuml jeteuml e mundur me qeumlllim qeuml teuml kontribuojeuml neuml peumlrfshirjen e balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj neuml procesin e trajnimit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 43

316 gjurmimiindryShimEvE-mOnitOrimi dhe vlereumlSimi

Duke qeneuml se gjinia nuk peumlrmendet neuml keumlto aktivitete ajo nuk eumlshteuml pjeseuml e monitorimit dhe vlereumlsimit Neuml teuml gjitha planet e veprimit indikatoreumlt caktohen veteumlm peumlr nivelin e aktiviteteve dhe peumlrcaktohen si indikatoreuml produktesh Neuml keumlteuml aspekt peumlrveccedil ofrimit teuml informacionit rreth zbatimit ose jo teuml njeuml aktiviteti nuk u gjurmuan efekte mbi nevojat peumlr siguri teuml grave dhe burrave Asnjeuml nga planet e

rishikuara teuml veprimit nuk peumlrmbante indikatoreuml gjinoreuml teuml projektuar peumlr teuml identifikuar ndikimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve te grateuml dhe burrat marreumldheumlniet ndeumlrmjet tyre neuml keumlteuml fusheuml teuml veccedilanteuml peumlrfitimet qeuml sjell peumlr grateuml dhe burrat zbatimi i strategjiseuml peumlr SALW-et ose indikatoreumlt e peumlrfshireuml peumlr teuml ndjekur ndryshimet e statusit teuml grave dhe burrave (Moser 2007) Veteumlm neuml Kosoveuml ka njeuml listeuml teuml indikatoreumlve monitorues dhe vlereumlsues teuml projektuar peumlr vlereumlsimin e arritjeve teuml strategjiseuml por asnjeumlri prej tyre nuk eumlshteuml i ndareuml sipas gjiniseuml

Problematikat kryesore teuml politikave

Efektet e diferencuara

sipas gjiniseuml

Dhuna neuml familje

Gjinia dhekeumlrkesa burreumlria

mospeumlrputhjet

neuml sjellje

Pjeseumlmarrja e balancuar

bosnjeuml-Hercegovina

(2013-2016)

Prania e armeumlve teuml zjarrit kontribuon neuml dhuneumln neuml familje

kosova

(2013-2016)

mali i Zi

(2013-2018)

Serbia

(2010 -2015)

Ish-Republika Jugosllave e maqedoniseuml

(2005)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 44

kutia 4 iniciativat e Reja

Pavareumlsisht tendencave mbizoteumlruese neuml strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve se ccedileumlshtjet gjinore janeuml kryesisht teuml papeumlrfillura duket se ndeumlrgjegjeumlsimi rreth nevojeumls peumlr teuml inkorporuar perspektiveumln gjinore neuml peumlrgjigjet strategjike ndaj sfidave me SALW-et po rritet vazhdimisht Janeuml ndeumlrmarreuml peumlrpjekje sporadike por novatore peumlr teuml peumlrfshireuml perspektiveumln gjinore neuml masa dhe aktivitete kryesisht neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe neuml Kosoveuml neuml njeuml shkalleuml meuml teuml uleumlt Edhe pse u paraqiteumln neuml diskutimet e meumlsipeumlrme po i peumlrmbledhim shkurtimisht

Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml 2013-2016 veumlrteton peumlrpjekjet e beumlra peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore edhe pse teuml kufizuara dhe teuml pjesshme Peumlr sa i peumlrket angazhimit dokumenti strategjik thekson ccedileumlshtjen e mbeumlshtetjes dhe asistenceumls peumlr viktimat e SALW-ve reumlndeumlsineuml e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit Gjithashtu objektivi qeuml ka teuml beumljeuml me bashkeumlpunimin me OJQ-teuml dhe me bashkeumlpunimin ndeumlrkombeumltar e rajonal thekson se veumlmendje e veccedilanteuml duhet ti kushtohet peumlrdorimit teuml armeumlve neuml rastet e dhuneumls neuml familje si dhe ndikimeve teuml ndryshme qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml (f 16) Janeuml planifikuar disa aktivitete peumlr tiu peumlrgjigjur problematikave gjinore

1 Kryerja e njeuml studimi mbi pesheumln qeuml SALW peumlr-faqeumlson peumlr Bosnjeuml-Hercegovineumln i cili do teuml marreuml parasysh ndikimin e ndrysheumlm qeuml armeumlt kaneuml te burrat dhe grateuml

2 Metodologjia keumlrkimore peumlr harteumlzimin dhe identifikimin e viktimave teuml SALW-ve do teuml marreuml parasysh nevojat e ndryshme teuml viktimave femra dhe meshkuj dhe do teuml garantojeuml njeuml qasje dhe trajtim teuml barabarteuml teuml femrave dhe meshkujve

3 Gjateuml trajnimit peumlr menaxhimin e municioneve dhe teuml armatimeve shpeumlrthyese do ti jepet peumlrpareumlsi peumlrfshirjes seuml balancuar teuml personelit femra dhe meshkuj

Strategjia e rishikuar neuml vitin 2016 paraqet plane peumlr krijimin e mbledhjes seuml koordinuar ndeumlrsektoriale dhe peumlr regjistrimin e teuml dheumlnave peumlr rastet e dhuneumls neuml familje teuml kryera me armeuml zjarri Kjo peumlrcaktohet neuml objektivin qeuml lidhet me reduktimin e SALW-ve teuml jashteumlligjshme dhe neuml neumlnobjektivin qeuml i referohet monitorimit teuml teuml dheumlnave statistikore peumlr SALW-et dhe municionet

Neuml misionin e saj Strategjia peumlr Kontrollin dhe Grumbullimin e SALW-ve neuml Kosoveuml pohon se njeuml nga objektivat e strategjiseuml eumlshteuml teuml nxiseuml pjeseumlmarrjen e grave (shoqeumlriseuml civile dhe grupeve teuml tjera) neuml zhvillimin dhe zbatimin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve strategjiteuml peumlr parandalimin e dhuneumls dhe ccedilarmatimin Sidoqofteuml kjo dispoziteuml e peumlrgjithshme ka teuml beumljeuml shumeuml pak me aktivitetet dhe masat konkrete teuml planifikuara nga dokumenti

haRteumlzimi i faktoReumlve mundeumlsues

Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml procedura e zhvillimit teuml politikave publike keumlrkon zhvillimin e konsultimeve me autoritete teuml tjera peumlrgjegjeumlse shteteumlrore Rrjedhimisht Agjencia peumlr Barazineuml Gjinore u peumlrfshi neuml seminaret parapeumlrgatitore peumlr zhvillimin dhe neuml fazat e meumlvonshme peumlr rishikimin e strategjiseuml peumlr SALW-et Gjateuml keumltij procesi agjencia sugjeroi disa pika dhe beumlri komente peumlr integrimin e perspektiveumls gjinore neuml draft dokumentin qeuml u miratua meuml voneumli Njeumlkoheumlsisht ndeumlrgjegjeumlsimi i presidentit teuml bordit koordinues peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr sa i peumlrket detyrimit peumlr integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore teuml peumlrcaktuar nga Plani i Veprimit peumlr Barazineuml Gjinore dhe detyrimit teuml autoriteteve shteteumlrore peumlr teuml kontribuuar neuml avancimin e baraziseuml gjinore lehteumlsoi peumlrfshirjen e propozimeve me ndjeshmeumlri gjinore Qasja proaktive e Agjenciseuml peumlr Barazineuml Gjinore gjithashtu luajti rol neuml lehteumlsimin e procesit E fundit por jo peumlr nga reumlndeumlsia dokumenti i strategjiseuml neuml vetvete thekson se reumlndeumlsia e njeuml qasjeje teuml barabarteuml ndaj meshkujve dhe femrave neuml procesin e zbatimit teuml mekanizmave teuml peumlrshtatsheumlm teuml kontrollit eumlshteuml njeuml nga parimet e peumlrdorura neuml zhvillimin e strategjiseuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 45

317 Sfidat e pOlitikbeumlrjeS me ndjeShmeumlri gjinOre teuml mbeumlShtetur neuml fakte

Pavareumlsisht hapave fillestareuml teuml ndeumlrmarreuml peumlr integrimin e njeuml perspektive gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve tendencat mbizoteumlruese tregojneuml prioritizim teuml uleumlt teuml problematikave gjinore neuml peumlrgjitheumlsi neuml politikbeumlrjen peumlr SALW-et Klasifikimi i kryer neuml fillim teuml keumltij kapitulli tregon se njeuml integrim gjinor i reumlndeumlsisheumlm por gradual po ndodh veteumlm neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe eumlshteuml kufizuar meuml tej neuml dokumentin e rishikuar Kjo vlen meuml pak neuml rastin e Kosoveumls ku duken qarteuml disa dispozita teuml caktuara me reumlndeumlsi peumlr ccedileumlshtjet gjinore edhe pse ndikimi i tyre nga aktivitetet nuk eumlshteuml i duksheumlm Neuml kuadrot strategjikeuml peumlr SALW-et neuml Mal teuml Zi Republikeumln e Serbiseuml dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk ka filluar ende puna me impakt gjinor

Prioritizimi i uleumlt i ccedileumlshtjeve gjinore merr forma teuml ndryshme 1 Rralleuml ndeumlrmerren angazhime teuml shprehura ndaj

integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore si njeuml strategji gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr avancimin e baraziseuml gjinore Edhe kur problematikat gjinore peumlrmenden si neuml rastin e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe Kosoveumls integrimi i ccedileumlshtjeve gjinore nuk kuptohet si proces sistematik i shndeumlrrimit teuml shqeteumlsimeve dhe eksperiencave teuml grave dhe burrave neuml dimension integral teuml hartimit zbatimit monitorimit dhe vlereumlsimit teuml politikave dhe programeve (ECOSOC 1997) Gjinia nuk pozicionohet si njeuml parim gjitheumlpeumlrfshireumls qeuml prek ekspozimin e grave dhe burrave ndaj rreziqeve teuml lidhura me SALW-et dhe formeumlson sjelljen dhe praktikat ndaj SALW-ve por edhe politikat reaguese Edhe pse angazhimi zyrtar peumlr arritjen e integrimit gjinor nuk eumlshteuml parakushti i veteumlm peumlr reagimin gjinor teuml politikave peumlr SALW-et eumlshteuml e qarteuml se kur ka pasur angazhim ai ka formeumlsuar pjeseumlrisht objektivat dhe aktivitetet

2 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml nuk jepen neuml asnjeuml prej dokumenteve strategjikeuml Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ka disa ndikime teuml meumltejshme mbi mundeumlsineuml e integrimit teuml ccedileumlshtjeve gjinore neuml reagimin me politika Kjo i beumln teuml padukshme efektet shumeuml teuml diferencuara teuml SALW-ve dhe problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kryesisht dhe shpeshhereuml kalojneuml pa u veumlneuml re

3 Nuk kateumldheumlnapeumlrpeumlrdorimineanalizavegjinore teuml sfidave teuml lidhura me SALW-et Peumlr shkak teuml keumlsaj roli qeuml luajneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml formeumlsimin e sjelljeve dhe praktikave ndaj SALW-ve si edhe

rreziqet specifike me baza gjinore nuk shihen si teuml reumlndeumlsisheumlm peumlr sfidat e lidhura me SALW-et ccedilka si rrjedhim ngadaleumlson prioritizimin e tyre neuml politika Duke qeneuml se modelet gjinore nuk po diskutohen ose sfidohen neuml politikat reaguese rezultati peumlrfundimtar i mungeseumls seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml dhe i analizave gjinore mund teuml ccedilojeuml neuml normalizim teuml meumltejsheumlm dhe neuml riprodhim teuml tendencave ekzistuese Meuml tej po riprodhohet ndeumlrgjegjeumlsimi i uleumlt mbi ndeumlrveprimin mes gjiniseuml dhe SALW-ve ndeumlrkoheuml qeuml nevoja peumlr teuml trajtuar problematikat gjinore nuk shihet si njeuml meumlnyreuml peumlr teuml rritur efikasitetin e peumlrgjithsheumlm teuml peumlrpjekjeve peumlr kontrollin e SALW-ve

4 Duke qeneuml se ccedileumlshtjet gjinore mungojneuml ose anashkalohen neuml analizat e situatave ato kaneuml pasur shumeuml pak ndikim peumlr teuml mos theumlneuml aspak mbi meumlnyreumln se si peumlrcaktohen qeumlllimet dhe objektivat Duke vepruar keumlshtu problematikat gjinore teuml diskutuara neuml seksionin e meumlparsheumlm kalojneuml teumlreumlsisht pa u veumlneuml re dhe si rrjedhim nuk trajtohen neuml reagimet strategjike ndaj peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml rajonin e Evropeumls Juglindore Njeuml qasje e tilleuml nxit ideneuml se teuml gjitheuml qytetareumlt kaneuml teuml njeumljtat nevoja sigurie dhe nuk arrin teuml njoheuml dallimet qeuml ekzistojneuml ndeumlrmjet tyre Kjo theksohet edhe nga supozimi se teuml gjitha nevojat peumlr siguri mund teuml trajtohen dhe teuml peumlrmbushen peumlrmes teuml njeumljteumls seri masash neuml meumlnyreuml uniforme dhe neutrale ndaj gjiniseuml e cila rrjedhimisht justifikon mungeseumln e problematikave gjinore neuml mesin e qeumlllimeve dhe objektivave Meumlnyrat praktike neuml teuml cilat gjinia formeumlson keumlrkeseumln peumlr armeuml zjarri diferencon efektet mbi grateuml dhe burrat dhe i ekspozon ata ndaj formave specifike teuml dhuneumls me armeuml teuml cilat keumlrkojneuml ndeumlrhyrje specifike dhe rralleuml janeuml objekt politikash Neuml vend teuml njeuml qasjeje sistematike ndaj sfidave teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore ka veteumlm deumlshmi teuml deumlgjuara peumlr gjurmimin e peumlrpjekjeve neuml zhvillim Rrjedhimisht neuml kushtet e mungeseumls seuml indikatoreumlve teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe teuml instrumenteve teuml peumlrshtatshme teuml monitorimit dhe vlereumlsimit neuml planet e veprimit parashikohen veteumlm peumlrpjekje sporadike peumlr trajtimin praktik teuml ccedileumlshtjeve gjinore peumlr sa i peumlrket SALW-ve Neuml keumlteuml aspekt eksperienca ka treguar se kur angazhimet peumlr ccedileumlshtjet gjinorenuk beumlhen teuml matshme peumlrmes peumlrdorimit teuml indikatoreumlve nuk monitorohen dhe nuk janeuml peumlrgjegjeumlsi e veccedilanteuml e askujt ato rralleuml zbatohen Neuml kontekstin e PKV-seuml peumlr armeumlt e vogla meuml tej mund teuml peumlrbeumljeuml problem fakti qeuml pak prej zyrtareumlve peumlrgjegjeumls peumlr monitorimin dhe zbatimin e tij teuml jeneuml eksperteuml teuml ccedileumlshtjeve gjinore ose teuml afteuml peumlr teuml peumlrdorur indikatoreuml neuml meumlnyreuml teuml atilleuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 46

qeuml u peumlrgjigjen problematikave gjinore (Bastick dhe Valasek 2014 f 54)

5 Duke pasur parasysh qeuml buxhetet peumlr zbatimin e planeve teuml veprimit nuk peumlrcaktohen neuml dokumentet e disponueshme pa keumlrkime teuml meumltejshme eumlshteuml e pamundur teuml dilet neuml peumlrfundime teuml sakta neumlse keumlto peumlrpjekje fillestare teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore janeuml shoqeumlruar me financim teuml peumlrshtatsheumlm peumlr zbatimin e tyre Gjithashtu nuk ka prova peumlr forma teuml tjera teuml buxhetimit me ndjeshmeumlri gjinore

6 Si peumlrfundim ekziston njeuml tendenceuml sipas seuml cileumls punapeumlrbarazineumlgjinoreshihetveteumlmsipjeseumlebashkeumlpunimitosepjeseumlmarrjesseumlorganizataveteuml shoqeumlriseuml civile Ndeumlrkoheuml qeuml kjo peumlrbeumln njeuml njohje teuml puneumls katalizatore teuml shoqeumlriseuml civile veccedilaneumlrisht teuml OJQ-ve teuml grave aspekti gjinor i kontrollit teuml SALW-ve nuk duhet teuml kufizohet neuml fusha teuml caktuara por teuml jeteuml i hapur ndaj aktoreumlve teuml politikave dhe veccedilaneumlrisht

ndaj grupeve teuml interesit Po keumlshtu praktikat e mira teuml bashkeumlpunimit me organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe me institucionet e baraziseuml gjinore duhet teuml peumlrshkalleumlzohen

7 Praktikat neuml zhvillim edhe pse teuml reumlndeumlsishme peumlrbeumljneuml njeuml qasje teuml ngadalteuml qeuml mjaftohet me peumlrmendjen shkarazi teuml grave dhe ccedileumlshtjeve gjinore larg qasjes seuml artikuluar dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse qeuml nevojitet peumlr teuml trajtuar natyreumln e shumeumlfishteuml teuml marreumldheumlnies ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve Peumlr shkak teuml teuml gjitha sfidave teuml hasura gjateuml peumlrpjekjeve peumlr ti vendosur ccedileumlshtjet gjinore neuml axhendeumln e kontrollit teuml SALW-ve si edhe peumlr shkalleumlzimin e problemit eumlshteuml akoma meuml e reumlndeumlsishme teuml peumlrmireumlsohen dhe peumlrshkalleumlzohen praktikat meuml teuml mira neuml zhvillim dhe teuml konsiderohet si urgjente ccedileumlshtja e integrimit teuml baraziseuml gjinore neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve

kutia 5 teuml dheumlnat e ndaRa siPas gjiniseuml

Mospeumlrdorimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml analizimin e situateumls eumlshteuml njeuml ccedileumlshtje e shumanshme Praktikat dhe procedurat ekzistuese administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave nuk ofrojneuml gjithnjeuml teuml tilla teuml dheumlna Kur teuml dheumlnat ekzistojneuml ato nuk peumlrpunohen ose publikohen rregullisht neuml meumlnyreuml qeuml ta beumljneuml aspektin gjinor teuml duksheumlm Neuml aneumln tjeteumlr keumlto sfida teuml vazhdueshme neuml marrjen e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml tregojneuml prioritizimin ose ndeumlrgjegjeumlsimin e uleumlt mbi rolin e gjiniseuml si faktor neuml politikbeumlrje Edhe pse shkon peumlrtej qeumlllimit teuml keumltij raporti keumlto sfida gjithashtu mund teuml lidhen me njeuml sfideuml meuml teuml madhe teuml avancimit teuml njeuml qasjeje teuml bazuar neuml fakte neuml kuadrot peumlr kontrollin e SALW-ve Njeuml tipar i peumlrbashkeumlt i strategjive peumlr SALW-et eumlshteuml fakti se aspektet qeuml kaneuml teuml beumljneuml me sigurineuml e njereumlzve dhe sfidat e lidhura me peumlrhapjen e armeumlve peumlrshkruhen neuml peumlrgjitheumlsi neuml vend qeuml teuml artikulohen neuml detaje

Kjo krijon peumlrshtypjen se peumlrpjekjet strategjike peumlr teuml frenuar problemin e peumlrhapjes seuml armeumlve veccedilaneumlrisht peumlr sa i peumlrket dhuneumls me armeuml nuk bazohen neuml teuml dheumlna teuml mjaftueshme ccedilka peumlrbeumln njeuml tendenceuml peumlrseumlriteumlse dhe teuml peumlrhapur (OBSH UNODC 2014 f 25) Peumlr sa i peumlrket ccedileumlshtjeve gjinore nevojiten meuml tepeumlr keumlrkime peumlr teuml pareuml neumlse peumlrdorimi i uleumlt i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml lidhet neuml ndonjeuml meumlnyreuml ose neumlse reflekton llojin e procesit teuml politikave duke peumlrfshireuml peumlrbeumlrjen e grupit teuml puneumls dhe pjeseumlmarrjen e pamjaftueshme teuml specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore (Cukier 2009)

Sidoqofteuml eumlshteuml e qarteuml se komisionet e SALW-ve gjithashtu po hasin veumlshtireumlsi peumlr shkak teuml mungeseumls seuml teuml dheumlnave gjeuml qeuml pranohet edhe neuml planet e tyre teuml veprimit (peumlr shembull disa strategji parashikojneuml teuml ndeumlrmerren disa veprime peumlr sa i peumlrket keumlrkimit ose mbledhjes seuml teuml dheumlnave) Ekziston njeuml nevojeuml urgjente peumlr teuml trajtuar problemin e teuml dheumlnave teuml pamjaftueshme

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 47

32 kuAdri Ligjor peumlr SALW-et reumlndeumlSiA e LufteumlS kundeumlR dhuneumls neuml familje

Sa i peumlrket problematikave teuml politikave gjinore teuml peumlrshkruara neuml kapitullin 2 kuadrot ligjoreuml teuml vendeve teuml Evropeumls Juglindore peumlr kontrollin e SALW-ve janeuml pareuml kryesisht neuml drejtim teuml peumlrgjigjes seuml tyre ndaj ndikimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml dhuneumln neuml familje dhe neuml dhuneumln kundeumlr grave Ligjet aktuale peumlr armeumlt e zjarrit me peumlrjashtim teuml dhuneumls neuml familje thuajse nuk identifikojneuml fare faktoreumlt e tjereuml thelbeumlsoreuml gjinoreuml qeuml luajneuml rol neuml formeumlsimin e rreziqeve dhe sjelljeve teuml lidhura me SALW-et teuml tilla si ndeumlrthurja e gjiniseuml dhe mosheumls e cila do teuml diskutohet meuml voneuml

Lidhur me dhuneumln neuml familje akte teuml ndryshme ligjore janeuml miratuar peumlr teuml trajtuar dhe rregulluar rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim kryesisht peumlrmes rregullimitteumlzoteumlrimitteumlarmeumlvengapersonacivileuml Edhe pse misheumlrojneuml njeuml seumlreuml masash praktike siccedil edhe dokumentohet nga hulumtimet e meumlparshme (Cukier 2002 Dokmanović 2007 Shaw 2013 KKA 2015) qasjet mbizoteumlruese teuml ndeumlrhyrjeve ligjore neuml keumlteuml drejtim janeuml

1 Kufizimi i aksesit tek armeumlt e zjarrit peumlr personat e peumlrfshireuml neuml dhuneumln neuml familje peumlrmes kushteumlzimeve ligjore dhe kritereve teuml zoteumlsiseuml teuml nevojshme peumlr teuml marreuml njeuml leje peumlr armeuml zjarri

2 Heqja e armeumlve teuml zjarrit dhe revokimi i lejes peumlr armeuml zjarri kur dhuna neuml familje ndodh dhe armeumlt e zjarrit janeuml neuml zoteumlrim

321 dhuna neuml familje Si faktOr kufizueS i dheumlnieS Seuml lejeve peumlr armeuml zjarri

Sa i peumlrket rregullimit teuml armeumlmbajtjes ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore peumlrcaktojneuml njeuml seumlreuml kriteresh teuml detyrueshme zoteumlsie peumlr dheumlnien e autorizimeve peumlr blerjen mbajtjen dheose peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Kushtet e dheumlnies seuml lejes zakonisht peumlrfshijneuml shteteumlsineuml kufirin e mosheumls teuml mos keteuml precedenteuml penaleuml certifikateumln sheumlndeteumlsore nevojeuml teuml qeneumlsishmearsye teuml justifikueshme dhe njohuri teorike dhe praktike teuml peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit

Megjitheumlse tashmeuml janeuml teuml njohura lidhjet mes armeumlve teuml vogla dhe dhuneumls neuml familje dispozitat e parashikuara neuml ligjet peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml ndryshime teuml

dukshme neuml aspektin se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe peumlrkufizimit ligjor teuml njeuml incidenti teuml dhuneumls neuml familje qeuml eumlshteuml peumlrcaktuar si parakusht peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit Kjo pasqyron si meumlnyreumln e teuml kuptuarit teuml rrezikut teuml veccedilanteuml vdekjeprureumls ashtu edhe prioritetet e politikave teuml caktuara peumlr ccedileumlshtjen dhe gjithashtu ka njeuml ndikim teuml drejtpeumlrdrejteuml neuml nivelin e mbrojtjes seuml parashikuar

Neuml keumlteuml drejtim ndeumlrhyrjet me qeumlllim kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit pra kufizimin e dheumlnies seuml autorizimeve peumlr teuml blereuml dhe zoteumlruar armeuml zjarri ndryshojneuml kryesisht neuml meumlnyreumln se si ato i referohen dhuneumls neuml familje dhe mund teuml klasifikohen neuml dy grupe

bull Arsyet peumlr kufizimet e aksesit tek armeumlt e zjarrit janeuml teuml lidhura neuml meumlnyreuml teuml qarteuml me ngjarjet ose historikun penal teuml dhuneumls neuml familje ose duke iu referuar kontekstit familjar (dheose marreumldheumlnieve familjare problematike)

bull Kufizimet janeuml teuml bazuara neuml historikun penal teuml aplikantit dhe dhuna neuml familje peumlrfshihet veteumlm neuml meumlnyreuml indirekte pasi ajo peumlrbeumln vepeumlr penale e cila ndiqet ex officio dhe peumlr keumlteuml arsye ajo peumlrfaqeumlson njeuml shkak peumlr refuzimin e dheumlnies seuml autorizimit peumlr leje

Peumlr shkak teuml reformave teuml fundit ligjore shumica e vendeve dhe territoreve neuml keumlteuml rajon janeuml pjeseuml e grupit teuml pareuml legjislacioni neuml fuqi i teuml cilave merr neuml konsiderateuml dhuneumln neuml familje

bull Neuml Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt (2014) keumlrkon qeuml njeuml person neuml meumlnyreuml qeuml teuml jeteuml peumlrfitues i njeuml prej llojeve teuml autorizimeve duhet qeuml teuml mos keteuml qeneuml i evidentuar peumlr raste teuml vepreumls penale teuml dhuneumls neuml familje (neni 34)

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml pavareumlsisht nga sistemi i decentralizuar i rregullave masat ligjore tregojneuml ngjashmeumlri teuml konsiderueshme dhe kjo eumlshteuml neuml peumlrgjitheumlsi e nevojshme qeuml autorizimi teuml jepet neumlse nuk ka rrethana qeuml tregojneuml se njeuml armeuml mund teuml keqpeumlrdoret peumlr shkak teuml raporteve problematike neuml familje

bull Ligji Peumlr armeumlt i Kosoveumls (2015) peumlrcakton se peumllqimi peumlr teuml blereuml njeuml armeuml zjarri nuk mund ti leumlshohet njeuml personi neumlse aiajo paraqet rrezik peumlr veten e tijsaj rendin publik dhe sigurineuml publike (neni 7) Rrethanat qeuml tregojneuml se armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneuml neuml familje konsiderohen si rrezik peumlr rendin dhe sigurineuml publike (neni 10)

bull Neuml Malin e Zi ligji Peumlr armeumlt (2015) keumlrkon qeuml peumlr teuml marreuml njeuml armeuml zjarri personi nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr vepra penale kundeumlr marteseumls dhe kundeumlr familjes dhe nuk duhet teuml jeteuml deumlnuar me vendim teuml formeumls seuml prereuml peumlr kundeumlrvajtje

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 48

qeuml lidhen me elemente teuml dhuneumls neuml familje Peumlr meuml tepeumlr eumlshteuml kusht qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje teuml cilat mund teuml ccedilojneuml neuml keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit

bull Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet (2015) neuml Serbi peumlrcakton se peumlr teuml marreuml njeuml armeuml personi nuk duhet teuml keteuml s deumlnime me vendim teuml formeumls seuml prereuml me burg peumlr krime kundeumlr marteseumls dhe familjes ose hetime teuml hapura peumlr akte teuml tilla kriminale dhe gjateuml kateumlr viteve teuml fundit as deumlnime peumlr kundeumlrvajtje peumlr teuml cilat eumlshteuml shpallur deumlnimi me burg dhe as hetime teuml hapura peumlr shkelje teuml rendit dhe qeteumlsiseuml publike dhe as peumlr vepra penale teuml parashikuara neuml keumlteuml ligj (neni 11) Njeumlkoheumlsisht eumlshteuml e nevojshme qeuml sjellja e personit teuml mos tregojeuml se aiajo peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten e tijsaj apo peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin dhe qeteumlsineuml publike e cila duhet teuml veumlrtetohet nga verifikimi i siguriseuml neuml vendbanimin ose vendin e tijsaj teuml puneumls (neni 11)

bull Ligji Peumlr armeumlt (2010) neuml fuqi neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml nuk i referohet drejtpeumlrseumldrejti dhuneumls neuml familje por zoteumlrimi i njeuml arme keumlrkon qeuml teuml mos ekzistojneuml rrethana qeuml tregojneuml se arma mund teuml keqpeumlrdoret sidomos kur personi eumlshteuml regjistruar neuml regjistrin e organit kompetent peumlr marreumldheumlnie problematike neuml familje (neni 12)

Veteumlm ligji i Moldaviseuml Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil (2012) nuk peumlrmban referenca teuml qarta peumlr dhuneumln neuml familje

Dallimet mes masave ligjore peumlr dhuneumln neuml familje mund teuml veumlrehen edhe te fazat e njeuml procesi hetimor qeuml peumlrbeumljneuml arsye peumlr refuzimin e autorizimit peumlr zoteumlrim teuml armeumlve teuml zjarrit teuml cilat mund teuml sjellin pasoja teuml reumlnda peumlr sigurineuml veccedilaneumlrisht peumlr shkak teuml natyreumls komplekse teuml dhuneumls neuml familje Neuml keumlteuml aspekt ligjet e Shqipeumlriseuml Bosnjeuml-Hercegovineumls Kosoveumls dhe Malit teuml Zi peumlrcaktojneuml se fakti qeuml armeumlt e zjarrit mund teuml keqpeumlrdoren peumlr dhuneumlneumlfamilje duhet teuml konsiderohet si arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Neuml Moldavi Serbi dhe neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml fakti se njeuml person ka marreuml njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml ose se hetimet kaneuml filluar peumlrbeumln arsye peumlr teuml mos e dheumlneuml peumllqimin peumlr autorizim Mosdheumlnia e peumllqimit keumlrkohet edhe neuml rastin kur personi peumlrbeumln keumlrceumlnim peumlr veten ose peumlr njereumlzit e tjereuml dhe peumlr rendin publik

322 dhuna neuml familje dhe heQja e armeumlve teuml zjarrit

Ndeumlrsa masat e peumlrshkruara meuml lart ndalojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit peumlr persona me precedenteuml penal njeuml tjeteumlr

drejtim i masave ligjore qeuml synon reduktimin e rrezikut teuml keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit brenda kontekstit familjar ka teuml beumljeuml me pezullimin e lejes ose konfiskimin e armeumlve teuml zjarrit neumlse dhuna neuml familje ndodh

Neuml shumiceumln e ligjeve peumlr armeumlt arsyet peumlr heqjen e armeumlve teuml zjarrit ose peumlr heqjenpezullimin e lejes janeuml teuml peumlrkufizuara neuml peumlrgjitheumlsi si shkelje ose mosrespektim i kushteve peumlr marrjen e lejes qeuml e beumln njeuml person teuml papeumlrshtatsheumlm peumlr teuml Neuml keumlteuml aspekt kryerja e dhuneumls neuml familje paraqet arsye edhe pse meuml seuml shumti nuk eumlshteuml qarteumlsisht e peumlrmendur pasi konsiderohet si pjeseuml e veprave penale neuml peumlrgjitheumlsi

Veteumlm ligji Peumlr armeumlt neuml Malin e Zi neuml meumlnyreuml teuml qarteuml i referohet dhuneumls neuml familje dhe i jep teuml drejteuml Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme qeuml neumlse rrethanat tregojneuml se armeumlt mund teuml keqpeumlrdoren sidomos peumlr shkak teuml marreumldheumlnieve problematike neuml familje armeumlt municionet dhe dokumentet e armeumlve do teuml bllokohen menjeumlhereuml edhe peumlrpara se sa hetimet peumlr vepreumln penale kundeumlrvajtjen ose shkeljen administrative teuml jeneuml peumlrmbyllur dhe do mbahen teuml bllokuara deri sa hetimet teuml peumlrmbyllen neuml meumlnyreuml qeuml teuml ndeumlrmerren masa peumlr mbrojtjen kundeumlrdhuneumlsneumlfamilje ose peumlr mbrojtjen e rendit publik teuml cilat duhet teuml zbatohen pa voneseuml ndeumlrsa nevojitet qeuml faktet neuml bazeuml teuml teuml cilave merret vendimi peumlr bllokimin e armeumlve teuml jeneuml teuml pakteumln rrethanore (neni 50)

Peumlr sa i peumlrket dhuneumls neuml familje masat peumlr rreziqet qeuml lidhen me pranineuml e SALW-ve rregullohen edhe me akte teuml tjera ligjore Ligjet peumlr policineuml neuml peumlrgjitheumlsi e autorizojneuml policineuml qeuml teuml kryejeuml kontrolle sigurie apo keumlrkime peumlr sende peumlr shembull armeuml dhe peumlrkoheumlsisht ti bllokojeuml ato kur kjo eumlshteuml e domosdoshme peumlr mbrojtjen e siguriseuml publike ose neumlse rrethanat sugjerojneuml se sendi mund teuml peumlrdoret peumlr teuml kryer njeuml vepeumlr penale ose kundeumlrvajtje Peumlr shembull ligji peumlr policineuml neuml Kosoveuml e autorizon policineuml teuml kryejeuml kontrolle parandaluese peumlr teuml bllokuar armeuml ose sende teuml tjera qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml apo peumlr teuml parandaluar aktivitetet qeuml mund teuml paraqesin rrezik teuml pashmangsheumlm peumlr jeteumln ose pasurineuml (neni 22) Dispozita me kompetenca teuml ngjashme policore janeuml teuml pranishme neuml teuml gjitha ligjet neuml rajon

Peumlrtej keumlsaj kodet e procedureumls penale autorizojneuml prokuroreumlt ose punonjeumlsit e policiseuml peumlr ndeumlrmarrjen e kontrolleve teuml objekteve ose personave me qeumlllim parandalimin e njeuml keumlrceumlnimi teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz ndaj personave apo pasuriseuml Peumlr shembull Kodi i Procedureumls Penale i Malit teuml Zi peumlrcakton se punonjeumlsit e autorizuar teuml policiseuml mund teuml kryejneuml kontrollin e personave kur janeuml neuml zbatim teuml njeuml urdhri peumlr arrestimin ose ndalimin e detyruesheumlm neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi zoteumlron armeuml ose mjete teuml rrezikshme ose neuml qofteuml se ekziston dyshimi se personi do teuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 49

hedheuml fsheheuml ose shkateumlrrojeuml sendet qeuml duhet teuml merren prej tijsaj si proveuml neuml njeuml hetim penal (neni 83)

323 ligjet kundeumlr dhuneumlS neuml familje dhe SalW

Neuml legjislacionin kundeumlr dhuneumls neuml familje i miratuar peumlrgjitheumlsisht koheumlt e fundit neuml teuml gjitheuml rajonin ka edhe peumlrpjekje teuml dukshme peumlr teuml trajtuar ndeumlrlidhjen mes dhuneumls neuml familje dhe armeumlve teuml zjarrit dhe peumlr teuml siguruar masa peumlr shmangien ose zbutjen e rreziqeve qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje Tendenca dominuese eumlshteuml qeuml ti japeuml precedenceuml heqjes seuml armeumlve duke e inkuadruar keumlteuml si njeuml maseuml mbrojteumlse Megjithateuml keumlto peumlrpjekje nuk janeuml as teuml njeumljta dhe as teuml pranishme neuml teuml gjitheuml rajonin dhe miratimi i ligjeve peumlr dhuneumln neuml familje nuk eumlshteuml universal (peumlr shembull Republika e Serbiseuml)

bull Peumlr shembull neuml ligjin e Shqipeumlriseuml peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare neuml kapitullin qeuml i referohet masave mbrojteumlse thuhet se mbrojtja kundeumlr dhuneumls neuml familje mes teuml tjerave do teuml sigurohet duke urdheumlruar organet zbatuese teuml ligjit qeuml teuml bllokojneuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket autorit teuml zbuluara gjateuml kontrollit policor ose duke e urdheumlruar autorin qeuml teuml doreumlzojeuml ccedildo armeuml qeuml i peumlrket atij Njeumlkoheumlsisht peumlrcaktohet se neumlse armeumlt janeuml bllokuar ato mund teuml kthehen veteumlm pas mbarimit teuml urdhrit teuml mbrojtjes dhe marrjes seuml njeuml vendimi gjyqeumlsor Gjithashtu neuml qofteuml se arma eumlshteuml bllokuar dhe personi ka njeuml autorizim peumlr armeumln gjykata njofton autoritetin peumlrkateumls administrativ ose pezullon autorizimin e armeumls derisa teuml mbarojeuml urdhri i mbrojtjes (neni 10)

bull Neuml ligjin e Moldaviseuml peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje neuml fuqi qeuml nga viti 2008 armeumlt e zjarrit peumlrmenden neuml nenin referuar masave teuml mbrojtjes ku peumlrcaktohet se gjykata brenda 24 oreumlve nga marrja e keumlrkeseumls nxjerr urdhrin e mbrojtjes peumlr teuml ndihmuar viktimeumln duke ndaluar agresorin teuml mbajeuml ose peumlrdoreuml armeuml zjarri

bull Neuml ligjin peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Kosoveuml bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar si njeuml maseuml e veccedilanteuml konfiskuese peumlr arsye mbrojtjeje Neuml keumlteuml aspekt konfiskimi i sendeve me aneuml teuml teuml cilave eumlshteuml kryer akti i dhuneumls apo i sendeve me aneuml teuml teuml cilave dyshohet se akti i dhuneumls mund teuml peumlrseumlritet vendoset me qeumlllimin peumlr teuml mbrojtur personin kundeumlr teuml cilit eumlshteuml ushtruar dhuna neuml familje (neni 10) Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Ish-Republikeumln

Jugosllave teuml Maqedoniseuml punonjeumlsi i policiseuml eumlshteuml i autorizuar teuml bllokojeuml armeumln dhe lejen neuml meumlnyreuml qeuml teuml heqeuml njeuml keumlrceumlnim teuml drejtpeumlrdrejteuml dhe serioz peumlr jeteumln dhe integritetin fizik teuml viktimeumls Bllokimi i armeumlve teuml zjarrit dhe armeumlve teuml tjera eumlshteuml peumlrcaktuar edhe si njeuml maseuml mbrojteumlse

bull Ligji peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje neuml Malin e Zi nuk i referohet neuml meumlnyreuml teuml qarteuml armeumlve teuml vogla por bazuar tek ndeumlrhyrjet emergjente (neni 10) ligji thekson se pas marrjes seuml njeuml raporti mbi rastet e dhuneumls policia merr masa teuml menjeumlhershme peumlr teuml mbrojtur viktimeumln neuml peumlrputhje me keumlteuml ligj dhe ligjet e tjera qeuml rregullojneuml funksionet e policiseuml procedurat ndaj kundeumlrvajtjeve procedurat ndaj veprave penale dhe mbrojtjen e deumlshmitareumlve

bull Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml ligji peumlr parandalimin dhe mbrojtjen nga dhuna neuml familje parashikon heqjen e armeumlve teuml zjarrit si njeuml peumlrpjekje peumlr teuml minimizuar rrezikun neuml rastet e dhuneumls neuml familje (2015) Neuml nenin 29 peumlrcaktohet se punonjeumlsit e policiseuml konfiskojneuml peumlrkoheumlsisht armeumlt e autorit teuml vepreumls penale dhe iniciojneuml procedurat neuml peumlrputhje me ligjin peumlr heqjen e armeumlve teuml armeumlve teuml koleksionit apo lejes peumlr mbajtjen e armeumlve

bull Neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml armeumlt e zjarrit nuk peumlrmenden as neuml ligjin neuml fuqi neuml Federateumln e Bosnjeuml-Hercegovineumls dhe as neuml ligjin neuml fuqi neuml Republikeumln Seumlrbska

Peumlrveccedil keumlsaj instrumente teuml tilla si protokollet neuml rastet e dhuneumls neuml familje pranojneuml nevojeumln peumlr teuml shqyrtuar rreziqet neuml lidhje me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit Peumlr shembull Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi thekson se rastet e dhuneumls neuml familje paraqesin rrezikshmeumlri teuml larteuml si peumlr viktimat ashtu edhe peumlr punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml aspekt punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml beumljneuml njeuml vlereumlsimin teuml rreziqeve teuml mundshme peumlr sigurineuml e tyre si edhe ateuml teuml viktimeumls dhe teuml marrin teuml gjitha masat e nevojshme dhe hapat e duhur paraprakeuml peumlr garantimin e siguriseuml Prania e armeumlve renditet e para ndeumlr rreziqet meuml teuml zakonshme neuml rastet e dhuneumls neuml familje (Protokolli 2011 f 11) Protokolli ofron gjithashtu udheumlzime teuml holleumlsishme peumlr punonjeumlsit e policiseuml se si duhet vepruar neuml momentin e mbeumlrritjes neuml vendin e ngjarjes Punonjeumlsit e policiseuml janeuml teuml detyruar teuml verifikojneuml neumlse ndonjeuml prej aneumltareumlve teuml familjes zoteumlron armeuml apo ka mundeumlsineuml e aksesit tek armeumlt Neumlse njeuml gjeuml e tilleuml rezulton e veumlrteteuml ccedildo armeuml konfiskohet peumlrkoheumlsisht dhe fillohen procedurat peumlr propozimin e konfiskimit teuml peumlrhersheumlm Neuml rast se konstatohet armeumlmbajtja e jashteumlligjshme masa

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 50

teuml menjeumlhershme ndeumlrmerren peumlr ta gjetur armeumln dhe peumlr ta konfiskuar ateuml duke respektuar dispozitat e Kodit teuml Procedureumls Penale

Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje i Malit teuml Zi detyron punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml peumlrcaktojneuml neumlse armeumlt janeuml teuml pranishme dhe neumlse po teuml ndeumlrmarrin teuml gjitha veprimet ligjore peumlr ti bllokuar ato pavareumlsisht neumlse ato janeuml teuml ligjshme

apo teuml jashteumlligjshme Neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml neuml bazeuml teuml procedurave peumlr zbatimin e masave mbrojteumlse peumlr viktimat e dhuneumls neuml familje dhe teuml aneumltareumlve teuml familjeve teuml tyre ndalimi i zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe konfiskimi i tyre neuml peumlrputhje me ligjin peumlr armeumlt e zjarrit peumlrcaktohen si masa mbrojteumlse Procedurat e vlereumlsimit teuml rrezikut detyrojneuml punonjeumlsit e policiseuml qeuml teuml japin informacion neumlse njeuml armeuml eumlshteuml duke u peumlrdorur apo mund teuml peumlrdoret nga njeuml dhunues

kutia 6 stRategjiteuml PeumlR mbRojtjen nga dhuna neuml familje dhe salW

Strategjiteuml peumlr lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls ndaj grave teuml miratuara neuml pjeseumln meuml teuml madhe teuml rajonit i prekin shumeuml pak ccedileumlshtjet e SALW-ve si neuml aspektin e efekteve mbi grateuml dhe burrat ashtu edhe mbi pabarazineuml gjinore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit Ndoneumlse shumica e strategjive teuml baraziseuml gjinore dhe teuml dhuneumls neuml familje parashikojneuml njeuml grup teuml caktuar masash qeuml synojneuml ndryshimin e modeleve mbizoteumlruese gjinore ato nuk parashikojneuml sa duhet lidhjen e drejtpeumlrdrejteuml mes roleve gjinore dhe ccedileumlshtjeve teuml SALW-ve dhe dhuneumls me armeuml si dhe efektet e diferencuara teuml armeumlve teuml zjarrit mbi grateuml e burrat dhe mekanizmat neuml teuml cileumlt rolet gjinore ndikojneuml mbi ccedileumlshtjet mbizoteumlruese teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore nuk janeuml trajtuar neuml meumlnyreumln e duhur

Megjithateuml Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml Familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls neuml Serbi si edhe Strategjia peumlr Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Formave teuml Tjera teuml Dhuneumls me Bazeuml Gjinore 2008 (e cila i paraprinte Programit) peumlrmbajneuml rekomandime peumlr peumlrmireumlsimin e kuadrit ligjor qeuml rregullon SALW-et neuml lidhje me dhuneumln neuml familje Njeuml gameuml e gjereuml e rekomandimeve teuml parashikuara

janeuml shtimi i kritereve qeuml duhen ploteumlsuar peumlr dheumlnien e lejes peumlr teuml blereuml zoteumlruar dhe mbajtur armeuml zjarri peumlrfshirja e teuml gjitha veprave penale si edhe e kundeumlrvajtjeve me elementeuml dhune si kufizime peumlr marrjen e lejes pavareumlsisht nga lloji dhe masa e deumlnimit masa parandaluese kundeumlr njeuml aplikanti ose peumlrfshirja edhe e deumlnimit penal teuml shtyreuml ose teuml dheumlneuml me kusht neuml ligjin peumlr armeumlt e zjarrit dhe municionet si arsye penguese peumlr dheumlnien e lejes peumlrmireumlsimi i kuadrit peumlr bllokimin e armeumlve teuml zjarrit teuml njeuml aneumltari teuml forcave teuml siguriseuml kur vendosen masa mbrojtje kundeumlr tij apo kur ndaj tij aplikohet shtyrja e vendimit penal ose deumlnimi me kusht peumlrfshirja e njoftimit bashkeumlshortor dhe njoftimi i aneumltareumlve teuml tjereuml teuml familjes neuml lidhje me keumlrkesat e paraqitura peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit dhe krijimi i njeuml regjistri teuml aneumltareumlve teuml klubeve teuml qitjes dhe gjuetiseuml

Disa faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm janeuml evidentuarii Procesi me pjeseumlmarrje teuml gjereuml peumlr zhvillimin e politikave mundeumlsoi dialogun mes aktoreumlve teuml ndrysheumlm Autori i studimit krahasues teuml mbeumlshtetur nga SEESAC mbi lidhjet mes zoteumlrimit teuml armeumlve teuml zjarrit dhe dhuneumls neuml familje mori pjeseuml neuml grupin e puneumls dhe kontribuoi me ekspertizeumln e prodhuar nga ky studim Organizatat e grave ndihmuan neuml zgjidhjet me politika peumlrmes ekspertizeumls seuml tyre peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlrmes peumlrvojeumls praktike me keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje ndeumlrsa zyrtareumlt e zbatimit teuml ligjit paraqiteumln sugjerimet e tyre peumlr ndryshimet neuml legjislacionin peumlr armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 51

324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me pOlitika

Pavareumlsisht njohjes seuml rreziqeve teuml pashmangshme qeuml lidhen me pranineuml e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar ndeumlrhyrjet ligjore janeuml ende teuml kufizuara sa i peumlrket qeumlllimit teuml tyre dhe ende nuk arrijneuml teuml adresojneuml neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme kompleksitetin e dhuneumls neuml familje Ka disa aspekte teuml dhuneumls

neuml familje qeuml kufizojneuml efikasitetin e ligjeve qeuml rregullojneuml armeumlt e zjarrit dhe qeuml keumlrkojneuml zgjidhje meuml specifike

Praktika e peumlrhapur e kontrollit teuml detyruesheumlm teuml seuml kaluareumls mund teuml parandalojeuml neuml meumlnyreuml efektive blerjen ose mbajtjen e armeumlve neumlse ka njeuml deumlnim teuml formeumls seuml prereuml peumlr dhuneuml neuml familje si vepeumlr penale ose si kundeumlrvajtje ose neumlse ka teuml dheumlna teuml tjera teuml sjelljes seuml dhunshme apo neumlse veumlmendje e veccedilanteuml i kushtohet dhuneumls neuml familje kur ndeumlrmerret verifikimi i siguriseuml Megjithateuml kjo nuk i identifikon ploteumlsisht teuml gjitha rastet e ndodhura teuml dhuneumls neuml familje Peumlr shembull pezullimi i teuml drejtave peumlr peumlrdorimin e armeumlve pas incidenteve teuml dhuneumls nga partneri intim dhe peumlrdorimi i vlereumlsimit teuml rrezikut peumlr vrasjen e partnerit intim mund teuml ndihmojneuml neuml parandalimin e dhuneumls seuml meumlvonshme por veteumlm neumlse rastet denoncohen ndeumlrkoheuml qeuml neuml teuml veumlrteteuml shumeuml pak prej tyre denoncohen (Shaw 2013 f 17)

Siccedil edhe u theksua meuml lart dhuna neuml familje neuml shumiceumln e rasteve nuk denoncohet gjeuml qeuml pengon efikasitetin e ndeumlrhyrjeve me politika dhe kufizon zbatimet e dispozitave ligjore Peumlr shembull dy studime teuml kryera neuml Serbi kaneuml treguar se dhuna neuml familje denoncohet neuml polici neuml meuml pak se 25 peumlr qind teuml rasteve (Nikolic - Ristanovic et al 2009 Babović Ginić Vuković 2010) Kjo eumlshteuml neumln mesataren e denoncimit teuml veprave teuml tjera penale gjeuml qeuml veumlrteton se institucionet kompetente meuml shpesh nuk kaneuml informacion mbi dhuneumln dhe rrjedhimisht nuk mund teuml veprojneuml duke e beumlreuml efikasitetin e masave ligjore peumlr kufizimin e aksesit teuml abuzuesve tek armeumlt teuml pavlefsheumlm

Peumlr meuml tepeumlr edhe kur dhuna denoncohet politikat e buta penale shpesh ccedilojneuml neuml refuzimin e shumiceumls seuml akuzave Peumlr shembull njeuml studim mbi reagimin e sistemit teuml drejteumlsiseuml penale ndaj dhuneumls neuml familje (Jovanović Simeunović Pantić Macanović 2012) tregon se denoncimet hidhen poshteuml nga prokuroreumlt neuml 667 peumlr qind teuml rasteve kryesisht peumlr shkak teuml provave teuml pamjaftueshme ndeumlrkoheuml qeuml shumica e rasteve teuml tilla teuml refuzuara janeuml ato qeuml peumlrfshijneuml dhuneumln nga partneri Siccedil veumlrehet nga studimi i vendimeve gjyqeumlsore pjesa deumlrrmuese janeuml deumlnime teuml pezulluara me kusht (743 peumlr qind) ndeumlrkoheuml qeuml veteumlm njeuml e pesta e shkeleumlsve deumlnohet Neuml 901 peumlr qind teuml rasteve ishin rrethanat lehteumlsuese ato qeuml ndikuan neuml vendim ndeumlr teuml cilat mbizoteumlruese janeuml mungesa e deumlnimeve teuml meumlparshme (237 peumlr qind) dhe teuml qenit prind (214 peumlr qind) (PSRZRP 2013 f 10) gjeuml qeuml tregon njeuml mungeseuml teuml teuml kuptuarit teuml dhuneumls neuml familje dhe marreumldheumlniet e forceumls brenda keumltij konteksti

Njeuml analizeuml e vendimeve gjyqeumlsore neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml peumlr deumlnimet e vendosura peumlr ushtrim teuml dhuneumls neuml familje tregon se peumlrdorimi i masave alternative eumlshteuml meuml i shpeshteuml peumlr personat e deumlnuar peumlr dhuneumln neuml familje gjeuml qeuml

kutia 7 inkuadRimi i dhuneumls

Peumlrkundeumlr peumlrpjekjeve teuml meumldha peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje ka njeuml tendenceuml neuml kuadrin ligjor peumlr SALW-et neuml rajonin e Evropeumls Juglindore sa i peumlrket meumlnyrave se si dhuna neuml familje peumlrkufizohet teuml cilat ndryshojneuml shumeuml Ligjet neuml Shqipeumlri dhe Mal teuml Zi i referohen neuml meumlnyreuml teuml qarteuml dhuneumls neuml familje (Shqipeumlri ligji Peumlr armeumlt neni 34 2014 Mali i Zi ligji Peumlr armeumlt neni 13 2015) ndeumlrsa neuml Kosoveuml dhuna neuml familje peumlrmendet neuml kuadrin e rrezikut peumlr rendin publik dhe sigurineuml publike (ligji Peumlr armeumlt nenet 7 dhe 10 2015) Ligji serb i armeumlve e peumlrfshin dhuneumln neuml familje neuml grupin e krimeve kundeumlr marteseumls dhe familjes (ligji Peumlr armeumlt neni 11 2015) ndeumlrkoheuml qeuml Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml e peumlrcakton si njeuml marreumldheumlnie shumeuml problematike gjeuml qeuml eumlshteuml e njeumljteuml edhe neuml shumiceumln e ligjeve neuml fuqi neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml Duke pasur parasysh se kjo formeuml e dhuneumls prek grateuml neuml meumlnyreuml disproporcionale eumlshteuml e domosdoshme teuml shihet neumlse inkuadrime teuml ndryshme sjellin rrjedhimisht edhe masa teuml ndryshme institucionale Disa peumlrkufizime teuml caktuara mund teuml zvogeumllojneuml reumlndeumlsineuml e veumlrteteuml teuml rreziqeve dhe teuml injorojneuml keumlteuml ccedilekuilibeumlr gjinor apo asimetri gjinore teuml forceumls dhe teuml peumlrgjegjeumlsiseuml mes viktimeumls dhe dhunuesit si edhe teuml injorojneuml shqeteumlsimet e siguriseuml peumlr viktimeumln (Ignjatović 2011 f 31-32)

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 52

deumlshmon se qeumlllimi i deumlnimit peumlr keumlteuml kategori personash teuml deumlnuar meuml shpesh pritet teuml arrihet neumlpeumlrmjet paralajmeumlrimit me aneuml teuml keumlrceumlnimit me deumlnim Kjo tregon se deumlnimi sistematik i autoreumlve teuml keumltij krimi teuml veccedilanteuml eumlshteuml i njeumlansheumlm dhe jo i qeumlndruesheumlm (Mirceva Caceva Kenig 2014 f 47)

Njeumlkoheumlsisht duhet peumlrcaktuar edhe neumlse masat ligjore ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si shtyrja e ndjekjes penale ndikojneuml neuml aksesin tek armeumlt e zjarrit dhe rritjen e rrezikut teuml rezultatit vdekjeprureumls E njeumljta gjeuml duhet beumlreuml edhe peumlr disa tendenca teuml peumlrgjithshme teuml procedurave juridike ndaj dhuneumls neuml familje teuml tilla si teumlrheqja e shpeshteuml e grave nga proceset gjyqeumlsore apo dheumlnia e paralajmeumlrimeve teuml thjeshta nga ana e policiseuml peumlr incidentet e dhuneumls neuml familje qeuml neuml fakt neuml disa raste eumlshteuml edhe forma mbizoteumlruese e veprimit policor Sipas teuml dheumlnave nga Avokati i Popullit i Krahineumls seuml Vojvodineumls neuml vitin 2015 nga 8133 keumlrkesa peumlr ndeumlrhyrjen e policiseuml peumlr mbrojtje nga dhuna neuml familje paralajmeumlrimet ishin masa meuml e shpeshteuml e marreuml nga punonjeumlsit e policiseuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml ishin zgjidhur 77 peumlr qind e incidenteve

Teuml dheumlnat e mbledhura nga SEESAC neuml bashkeumlpunim edhe me komisionet e SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore tregojneuml se dhuna neuml familje rralleuml peumlrdoret si arsye peumlr kufizimin e lejeve peumlr armeuml zjarri Peumlr shembull neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml gjateuml periudheumls 2011-2015 veteumlm 33 peumlr qind e numrit teuml peumlrgjithsheumlm teuml lejeve teuml refuzuara lidhej me arsyen e dhuneumls neuml familje Neuml Malin e Zi gjateuml seuml njeumljteumls periudheuml nuk ka pasur raste neuml teuml cilat autorizimi peumlr leje eumlshteuml refuzuar peumlr shkak teuml dhuneumls neuml familje Ndeumlrkoheuml teuml dheumlnat e paplota neuml vendet dhe territoret e tjera pengojneuml njohjen e ploteuml teuml praktikave mbizoteumlruese Fakti se dhuna neuml familje peumlrbeumln veteumlm njeuml pjeseuml teuml vogeumll teuml arsyeve peumlr refuzimin e autorizimit peumlr armeuml zjarri mund teuml jeteuml tregues qeuml duhen patjeteumlr hulumtime teuml meumltejshme dhe rrjedhimisht edhe rishikimi i legjislacionit dhe praktikave ekzistuese Neuml teuml njeumljteumln koheuml eumlshteuml urgjente qeuml teuml sigurohet informacion meuml i ploteuml peumlr struktureumln e peumlrgjithshme teuml arsyeve meuml teuml shpeshta teuml refuzimit teuml lejeve peumlr armeumlt e zjarrit

Neuml keumlteuml drejtim siccedil edhe u peumlrmend tashmeuml hendeqet neuml zbatim janeuml teuml vazhdueshme (Dokmanović 2007) Peumlr shembull njeuml hetim i fundit i Avokatit teuml Popullit teuml Serbiseuml ofron deumlshmi se pavareumlsisht dispozitave ligjore parregullsi serioze ishin raportuar neuml hetimin e 16 rasteve teuml vrasjes seuml partnereve teuml cilat ishin ndeumlrmarreuml nga ky institucion Neuml rastet e hetuara teuml dhuneumls u konstatua se punonjeumlsit e policiseuml jo gjithmoneuml

kontrollonin neumlse personi i dyshuar peumlr dhuneuml neuml familje zoteumlronte armeuml zjarri dheose jo gjithmoneuml ia bllokonin armeumln e zjarrit personit teuml dyshuar Peumlr meuml tepeumlr neuml disa raste arma e zjarrit nuk ishte bllokuar sepse personi i dyshuar nuk ishte i regjistruar si autor i njeuml vepre ose kundeumlrvajtjeje penale ndeumlrkoheuml qeuml meuml pas si vazhdim i njeuml incidenti teuml tilleuml njeuml grua ishte vrareuml me ateuml armeuml zjarri Prandaj Avokati i Popullit i rekomandoi Ministriseuml seuml Puneumlve teuml Brendshme se duhet teuml analizojeuml arsyet pse kaneuml ndodhur parregullsi teuml tilla dhe pse nuk janeuml kryer kontrollet peumlr armeuml zjarri dhe nuk janeuml zbatuar masat parandaluese (Zaštitnik Gradjana 2016)

Njeuml analizeuml krahasuese mbi zbatimin e Konventeumls seuml Stambollit neuml rajon dhe detyrimet e institucioneve peumlr teuml kryer vlereumlsimin e rrezikut vdekjeprureumls duke peumlrfshireuml zoteumlrimin apo aksesin tek armeumlt e zjarrit (neni 518) veuml neuml dukje se vlereumlsimi sistematik i rrezikut me qeumlllim menaxhimin e tij ende nuk eumlshteuml zhvilluar ploteumlsisht Standardet e vendosura nga Konventa ose nuk janeuml arritur (Serbia) ose dispozitat ligjore nuk janeuml zbatuar neuml meumlnyreuml teuml peumlrshtatshme (Bosnjeuml-Hercegovina Mali i Zi dhe Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml) (Analiza e bazeumls seuml teuml dheumlnave teuml pajtueshmeumlriseuml seuml standardeve kombeumltare legjislacionit dhe politikave publike me Konventeumln e Stambollit 2016)

Legjislacioni i reformuar koheumlt e fundit ofron mundeumlsi veteumlm peumlr masa teuml kufizuara peumlr problemet qeuml lidhen me armeumlt e zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm Neuml keumlteuml drejtim duhen hartuar njeuml seumlreuml masash teuml reja peumlr teuml trajtuar ekzistenceumln e mundeumlsive teuml shumta dhe aksesin e lehteuml tek armeumlt e zjarrit dhe gjithashtu peumlr teuml shndeumlrruar armeumlt e zjarrit teuml zoteumlruara neuml meumlnyreuml teuml jashteumlligjshme neuml zoteumlrim teuml ligjsheumlm Regjistrimi i armeumlve teuml zjarrit do teuml ishte njeuml mjet i reumlndeumlsisheumlm qeuml do teuml lejojeuml policineuml qeuml teuml bllokojeuml armeumlt e zjarrit neuml situata teuml dhuneumls neuml familje dhe teuml zbatojeuml urdhrat e ndalimit (Cukier 2009)

Peumlrveccedil keumlsaj me qeumlllimin peumlr teuml trajtuar dhuneumln neuml familje neuml meumlnyreuml meuml efikase peumlrveccedil masave teuml peumlrgjithshme teuml diskutuara meuml lart peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit duhen edhe njeuml seumlreuml masash meuml specifike sipas nevojave si parandaluese ashtu edhe reaguese qeuml do teuml luftojneuml meuml mireuml fenomenin e dhuneumls neuml familje dhe faktin qeuml ajo ndodh neuml sfereumln e familjes Kjo eumlshteuml e nevojshme pasi masat e peumlrgjithshme nuk ofrojneuml detyrimisht peumlrfitime si peumlr burrat ashtu edhe peumlr grateuml Rezultatet e njeuml studimi neuml Afrikeumln e Jugut tregojneuml se reformat ligjore (legjislacioni peumlr kontrollin e armeumlve) teuml miratuara neuml fund teuml viteve 1990 ccediluan neuml njeuml reumlnie

8 neni51-vlereumlsimiirrezikutdhemenaxhimiirrezikut 1 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml njeuml vlereumlsim i rrezikut vdekjeprureumls reumlndeumlsiseuml seuml situateumls dhe rrezikut teuml dhuneumls

seuml peumlrseumlritur teuml kryhet nga teuml gjitha autoritetet peumlrkateumlse peumlr teuml menaxhuar rrezikun dhe neumlse eumlshteuml e nevojshme peumlr teuml siguruar mbeumlshtetje dhe siguri teuml koordinuar

2 Paleumlt marrin masat e nevojshme ligjore apo teuml tjera peumlr teuml siguruar qeuml vlereumlsimi i peumlrmendur neuml paragrafin 1 merr parasysh siccedil duhet neuml teuml gjitha fazat e hetimit dhe zbatimit teuml masave mbrojteumlse faktin se autoreumlt e akteve teuml dhuneumls teuml mbuluara nga objekti i keumlsaj Konvente zoteumlrojneuml ose kaneuml akses tek armeumlt e zjarrit

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 53

teuml ndjeshme teuml vrasjeve me armeuml dhe neuml reduktimin e vrasjeve teuml grave qeuml ishte neuml peumlrputhje me reumlnien e peumlrgjithshme teuml vrasjeve neuml Afrikeumln e Jugut ndeumlrkoheuml qeuml reumlnia e vrasjeve teuml grave nga partnereumlt intimeuml ishte meuml e vogeumll (Abrahams Mathews Jewkes Martin dhe Lombard 2012 f 4) Kjo thekson domosdoshmeumlrineuml se ccedildo forcim i peumlrgjithsheumlm i legjislacionit teuml armeumlve teuml zjarrit neumlse synohet qeuml ai teuml jeteuml efikas neuml trajtimin e dhuneumls neuml familje duhet teuml shoqeumlrohet edhe me masa teuml veccedilanta gjinore teuml artikuluara qarteuml

Pavareumlsisht progresit teuml koheumlve teuml fundit neuml miratimin e njeuml seumlreuml dispozitash ligjore qeuml rregullojneuml zoteumlrimin civil dhe qeuml gjereumlsisht e lidhin ateuml me dhuneumln neuml familje numri i madh i grave teuml vrara me armeuml zjarri brenda kontekstit familjar neuml Evropeumln Juglindore eumlshteuml i qeumlndruesheumlm Prandaj eumlshteuml i nevojsheumlm shqyrtimi i zbatimit aktual teuml kuadrit ligjor qeuml rregullon zoteumlrimin civil dhe identifikimi i hendeqeve teuml cilat ccedilojneuml neuml numrin e madh teuml grave teuml vrara Duke vepruar keumlshtu analiza teuml veccedilanta beumlhen teuml nevojshme peumlr teuml identifikuar barrierat e mundshme apo pengesat peumlr zbatimin efikas teuml ligjeve ekzistuese si edhe peumlr teuml parashikuar problemet lidhur me kapacitetet zbatuese (UNDP 2008 f 9) Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e nevojshme teuml peumlrcaktohet neumlse njeuml ligj eumlshteuml neuml teuml veumlrteteuml duke peumlrmbushur qeumlllimin peumlr teuml cilin eumlshteuml projektuar dhe neuml keumlteuml proces teuml peumlrdoret njeuml gameuml e gjereuml kriteresh qeuml do teuml peumlrfshijneuml meuml mireuml kompleksitetin e dhuneumls neuml familje

Ligjet peumlr armeumlt e zjarrit kaneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml keumlteuml proces sepse ato rregullojneuml licencimin e armeumlve teuml zjarrit Megjithateuml neuml meumlnyreuml qeuml teuml sigurohen masa meuml efikase peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje eumlshteumlinevojsheumlmkonkretizimii njeuml reagimi institucional teuml koordinuar dhe koherent dhendeumlrtimiilidhjeveteumlfortamesarmeumlveteumlzjarritdhelegjislacionitteumldhuneumlsneumlfamilje Neuml keumlteuml moment njeuml legjislacion i tilleuml nuk eumlshteuml gjithmoneuml koherent

Seuml bashku me keumlteuml duhet teuml merret parasysh edhe se si konteksti meuml i gjereuml i pabaraziseuml gjinore dhe i kushteumlzimeve social-kulturore teuml regjimeve mbizoteumlruese gjinore ndikojneuml neuml efikasitetin e kuadrit teuml kontrollit teuml SALW-ve dhe neuml peumlrpjekjet ligjore peumlr teuml frenuar dhuneumln neuml familje Njeuml studim i fundit mbi efikasitetin e mekanizmave sistematikeuml peumlr parandalimin e dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje neumlnvizon se problemet neuml zbatimin e ligjeve mund teuml jeneuml krijuar nga peumlrkufizimet kontradiktore teuml asaj qeuml peumlrbeumln dhuneuml neuml familje e cila reumlndohet meuml tej nga faktoreumlt social-kulturoreuml dhe faktoreumlt qeuml lidhen me traditeumln (Ignjatović Pavlovic Babic Lukic 2015 f 198) Keumlta faktoreuml seuml bashku paraqesin njeuml kornizeuml themelore interpretuese neuml teuml cileumln dhuna neuml familje neumlnkuptohet si e natyrshme e pritshme dhe veumlshtireuml e ndryshueshme duke ndikuar keumlshtu edhe neuml meumlnyreumln se si njeuml sistem e interpreton problemin Prandaj eumlshteuml e nevojshme qeuml teuml keteuml referenca teuml qarta dhe teuml qeumlndrueshme ndaj dhuneumls (po aty f 198)

325 praktikat e mira auStralia dhe kanadaja

Shembujt nga njeuml numeumlr vendesh tregojneuml ndikimin e mundsheumlm pozitiv teuml ndeumlrhyrjeve me politika teuml synuara Peumlr shembull reformat ligjore neuml lidhje me proneumlsineuml dhe licencimin teuml ndeumlrmarra neuml Kanada dhe Australi lidhen me reumlnien e nivelit teuml peumlrgjithsheumlm teuml vrasjeve (15 peumlr qind neuml Kanada dhe 45 peumlr qind neuml Australi) dhe veccedilaneumlrisht teuml nivelit teuml vrasjeve teuml femrave (45 peumlr qind neuml Kanada dhe 57 peumlr qind neuml Australi) (IPU QDH 2007 f 86) gjeuml qeuml deumlshmon se ka njeuml lidhje teuml forteuml mes zbatimit teuml masave teuml ashpra teuml kontrollit teuml armeumlve dhe reumlnies seuml numrit teuml vdekjeve neuml rastet e dhuneumls nga partneri intim (UA IANSA OI f 14)

Njeuml nga masat meuml teuml njohura neuml keumlteuml drejtim eumlshteuml njoftimi bashkeumlshortor i aplikuar fillimisht neuml Kanada dhe qeuml tani promovohet gjereumlsisht Njoftimi bashkeumlshortor eumlshteuml peumlrfshireuml neuml procesin e aplikimit peumlr marrjen e lejes peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri (Leje peumlr blerje dhe zoteumlrim - LBZ) Me fjaleuml teuml tjera neumlse njeuml individ deumlshiron teuml marreuml lejen peumlr zoteumlrimin e njeuml arme zjarri bashkeumlshorti i saj ose bashkeumlshortja e tij peumlrfshireuml edhe ish-bashkeumlshortin ose ish-bashkeumlshorten (e 2 viteve teuml fundit) duhen njoftuar Peumlrkundeumlr faktit se peumllqimi i bashkeumlshortit ose bashkeumlshortes nuk eumlshteuml i nevojsheumlm neuml rast se bashkeumlshorti ose bashkeumlshortja shpreh dyshime iniciohet njeuml rishikim i dyteuml i aplikimit Peumlr meuml tepeumlr keumlrkesa peumlr leje peumlr blerje dhe zoteumlrim do teuml rishikohet edhe neuml rast teuml ndonjeuml denoncimi peumlr krim peumlrfshireuml keumltu edhe dhuneumln neuml familje (KKA f 2)

Kjo forcoi masat e marra meuml hereumlt si peumlrgjigje ndaj efekteve vdekjeprureumlse teuml armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar dhe peumlr kufizimin e aksesit tek armeumlt e zjarrit ndaj autoreumlve teuml dhuneumls neuml familje si forcimi dhe peumlrmireumlsimi i procesit teuml verifikimit duke ndeumlrmarreuml kontrolle teuml gjera teuml seuml kaluareumls seuml ccedildo personi qeuml aplikon peumlr leje dhe monitorimi i vazhduesheumlm i personave teuml licencuar me qeumlllimin peumlr tu siguruar qeuml e drejta e marrjes seuml lejes teuml shqyrtohet menjeumlhereuml kur ka njeuml rast dhune neuml familje (Po aty 2)

Reformat ligjore neuml Australi ndeumlr teuml tjera kishin peumlr qeumlllim teuml adresonin edhe peumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe dispozita teuml shumta u miratuan Ligji peumlr armeumlt e zjarrit (1996) peumlrfshin edhe pezullimin e detyruesheumlm teuml lejes seuml armeumls seuml zjarrit neumlse regjistruesi beson se ka dyshime teuml arsyeshme se i licencuari eumlshteuml akuzuar se ka kryer ka kryer ose keumlrceumlnon se do teuml kryejeuml njeuml vepeumlr teuml dhuneumls neuml familje Neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) leja pezullohet automatikisht sapo njeuml gjykateuml e shkalleumls seuml pareuml leumlshon njeuml urdheumlr teuml peumlrkohsheumlm mbrojtjeje me peumlrjashtim teuml rasteve kur veteuml gjykata urdheumlron ndryshe Neuml bazeuml teuml teuml njeumljtit ligj gjykata e shkalleumls seuml pareuml mund teuml urdheumlrojeuml

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 54

edhe bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit teuml peumlrkohsheumlm Leja gjithashtu pezullohet automatikisht neuml bazeuml teuml ligjit peumlr dhuneumln neuml familje dhe urdhrat e mbrojtjes (2008) (neni 80 - Armeumlt e zjarrit dhe urdhrat emergjenteuml) neuml qofteuml se njeuml gjyqtar i gatsheumlm leumlshon njeuml urdheumlr emergjence Gjyqtari i gatsheumlm mund edhe teuml urdheumlrojeuml bllokimin e lejes dhe bllokimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionit peumlr periudheumln e urdhrit emergjent Neumlse regjistruesi e pezullon lejen sipas keumltij neni ai duhet teuml njoftojeuml me shkrim teuml licencuarin peumlr vendimin e marreuml (shih seksionin 260)

33 kuadRi ligjoR dhe stRategjik PeumlR baRazineuml gjinoRe neuml evRoPeumln juglindoRe dhe kontroLLi i SALW-ve

Kuadri ligjor dhe ai i politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohet direkt armeumlve teuml vogla dhe teuml lehta por ka pikeumltakime teuml shumta teuml politikave teuml cilat luajneuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml krijimin e kontekstit teuml duhur social peumlr zgjidhje efikase teuml qeumlndrueshme dhe afatgjata teuml kontrollit teuml SALW-ve Ligjet dhe strategjiteuml peumlr barazineuml gjinore sigurojeuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrjeje duke ofruar mundeumlsi peumlr teuml trajtuar disa aspekte teuml reumlndeumlsishme teuml kontrollit teuml SALW-ve teuml lidhura me gjinineuml qeuml nuk trajtohen neuml kuadrin e SALW-ve por qeuml neuml meumlnyreuml teuml konsiderueshme ndikojneuml neuml efikasitetin e politikave neuml keumlteuml fusheuml Keumltu peumlrfshihen ndikimi i diferencuar i SALW-ve te grateuml dhe burrat roli i maskilizmit dhe i kultureumls seuml armeumlve neuml formeumlsimin e keumlrkesave peumlr armeumlt e vogla dhe gjenerimin e sjelljeve specifike teuml marrjes parasysh teuml rrezikut si edhe trajtimi i sjelljes seuml grave dhe burrave ndaj SALW-ve Sinkronizimi i keumltyre dy kuadrove teuml gjera mund teuml ndihmojeuml peumlr teuml kapeumlrcyer sfidat e peumlrseumlritura teuml integrimit gjinor neuml kontrollin e SALW-ve qeuml lidhen me mungeseumln e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml mosshfryteumlzimin e analizave gjinore dhe teuml integrimit gjinor dhe teuml pjeseumlmarrjes seuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave si edhe peumlrfshirjen e organizatave teuml grave dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore neuml keumlteuml proces

Neuml keumlteuml drejtim dispozitat ligjore ose masat neuml vijim teuml cilat janeuml teuml zakonshme neuml politikat e baraziseuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore janeuml teuml njeuml reumlndeumlsie teuml veccedilanteuml dhe duhet teuml integrohen sa meuml shumeuml neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et

bull Detyrimi i peumlrgjithsheumlm i teuml gjitha institucioneve peumlr teuml siguruar zbatimin praktik dhe avancimin e baraziseuml gjinore neumlpeumlrmjet zhvillimit dhe zbatimit teuml akteve normative planeve programeve dhe politikave me qeumlllim promovimin e baraziseuml gjinore neuml fusheumln e tyre teuml kompetenceumls

bull Keumlrkesat peumlr teuml peumlrfshireuml analizeumln gjinore neuml ccedildo cikeumll teuml hartimit teuml politikave dhe zhvillimin e instrumenteve praktike peumlr keumlteuml qeumlllim

bull Krijimi i infrastruktureumls seuml baraziseuml gjinore neuml teuml gjitheuml departamentet qeveritare mundeumlsisht edhe me pika fokale gjinore

kutia 8 PRoblematikat e tjerA Ligjore - kufiri i mosheumls PeumlR maRRjen e autoRizimit PeumlR leje

Teuml rinjteuml meshkuj neuml teuml gjitheuml rajonin janeuml teuml peumlrfaqeumlsuar neuml meumlnyreuml disproporcionale edhe si autoreuml edhe si viktima teuml incidenteve me armeuml zjarri Prandaj gjinia dhe mosha peumlrfaqeumlsojneuml faktoreuml teuml forteuml parashikues teuml dhuneumls me armeuml Duke pasur parasysh keumlteuml dispozitat ligjore mund teuml luajneuml rol neuml uljen e keumltyre rreziqeve specifike teuml lidhura me gjinineuml duke u fokusuar tek teuml rinjteuml meshkuj

Sa i peumlrket kufirit teuml mosheumls i vendosur si kriter i zoteumlsiseuml gjendja neuml rajon eumlshteuml e ndryshme Neuml teuml shumteumln e rasteve legjislacioni peumlrcakton grupmosheumln minimale neuml teuml cileumln njeuml person mund teuml zoteumlrojeuml armeuml zjarri dhe qeuml zakonisht eumlshteuml nga 18 deri neuml 21 vjeccedil Veteumlm neuml Shqipeumlri kufiri i mosheumls eumlshteuml 25 vjeccedil neuml meumlnyreuml qeuml teuml kufizohet aksesi i teuml rinjve meshkuj tek armeumlt e zjarrit dhe rrjedhimisht teuml reduktohet rreziku qeuml ato gjenerojneuml si edhe rreziku ndaj teuml cilit ata janeuml teuml ekspozuar

Neuml keumlteuml drejtim hartuesit e politikave neuml pjeseumln tjeteumlr teuml rajonit teuml Evropeumls Juglindore duhet teuml marrin neuml konsiderateuml se si rritja e kriterit teuml zoteumlsiseuml shoqeumlruar edhe me masa teuml tjera teuml politikave mund teuml luajeuml rol neuml trajtimin e keumltij problemi shoqeumlror

Peumlrgjigjja me Politika - rishikimi i dokumenteve 55

bull Vendosja e standardeve peumlr peumlrfaqeumlsim teuml balancuar teuml grave dhe burrave neuml teuml gjitha organet qeveritare dhe teuml hartimit teuml politikave

bull Peumlrmireumlsimi i praktikeumls seuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neumlpeumlrmjet dispozitave qeuml teuml gjitha teuml dheumlnat statistikore dhe teuml dheumlnat e tjera teuml mbledhura teuml regjistruara dhe teuml peumlrpunuara nga institucionet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml

bull Dheumlnia prioritet lufteumls kundeumlr dhuneumls ndaj grave dhe dhuneumls neuml familje

bull Integrimi i perspektiveumls gjinore neuml teuml gjitha fushat e politikeumls qeuml krahas sektorit teuml siguriseuml janeuml me interes teuml veccedilanteuml peumlr SALW-et kufizimi i stereotipizimeve peumlrfaqeumlsimi i grave dhe burrave neuml arsim apo neuml iniciativa teuml ngjashme neuml media

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 56

4 PEumlRmbLEDHJE E GJETJEvE kRyESORE

411 prOblematika kryeSOre gjinOre neumlLidhjEmESaLW-EtneumlEvroPeumlnjuglindOre

Analiza e teuml dheumlnave teuml disponueshme teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqyrtimi i literatureumls ekzistuese konfirmon se modelet mbizoteumlruese gjinore dhe marreumldheumlniet e pabarabarta teuml forceumls mes grave dhe burrave luajneuml njeuml rol teuml reumlndeumlsisheumlm neuml formeumlsimin dhe ndikojneuml te praktikat mbizoteumlruese peumlr SALW-et dhe tek efektet e peumlrdorimit dhe keqpeumlrdorimit teuml SALW-ve

Sa i peumlrket efekteve teuml diferencuara teuml SALW te grateuml dhe burrat eumlshteuml e qarteuml se neuml teuml gjitheuml Evropeumln Juglindore (ndoneumlse me dallime teuml reumlndeumlsishme neumlpeumlr rajon) meshkujt peumlrbeumljneuml shumiceumln absolute teuml autoreumlve (meuml shumeuml se 97 peumlr qind) dhe viktimave teuml incidenteve me armeuml zjarri (mbi 80 peumlr qind) Grateuml janeuml shumeuml rralleuml autore teuml keumltyre incidenteve (1-3 peumlr qind teuml rasteve) ndeumlrkoheuml qeuml janeuml shumeuml meuml shpesh viktima teuml tyre (nga 9 deri 22 peumlr qind)

Neuml lidhje me dhuneumln neuml familje prania e armeumlve teuml zjarrit neuml incidentet e dhuneumls neuml familje prek shumeuml meuml shpesh grateuml se sa burrat Vrasja e partnereve intime njeuml nga shkaqet kryesore teuml vrasjes seuml grave eumlshteuml njeuml fenomen shumeuml pak i pranisheumlm te burrat gjeuml qeuml tregon qarteuml natyreumln me bazeuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje Keqpeumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin familjar eumlshteuml mjaft i peumlrhapur dhe rrit rrezikun e njeuml rezultati vdekjeprureumls Veteumlm Moldavia peumlrbeumln njeuml peumlrjashtim pasi ka shkalleumln meuml teuml larteuml teuml vrasjeve teuml grave neuml rajon por me njeuml peumlrdorim relativisht teuml uleumlt teuml armeumlve teuml zjarrit

Edhe pse ende teuml pa hulumtuara mireuml keumlto modele mbizoteumlruese shpesh janeuml teuml lidhura me njeuml formeuml teuml veccedilanteuml teuml maskilizmit neuml njeuml shoqeumlri dhe normat mbizoteumlruese teuml burreumlriseuml mund teuml nxisin sjellje teuml marrjes parasysh teuml

rrezikut Sa i peumlrket proneumlsiseuml burrat mbizoteumlrojneuml me mbi 95 peumlr qind dhe ky model gjinor i keumlrkeseumls peumlr armeuml zjarri duket se eumlshteuml mjaft i qeumlndruesheumlm me kalimin e koheumls Neuml teuml gjitha shoqeumlriteuml e Evropeumls Juglindore ka njeuml peumlrfaqeumlsim joproporcional teuml djemve autoreuml dhe viktima

Mospeumlrputhja neuml qeumlndrimet ndaj SALW-ve ndeumlrmjet grave dhe burrave eumlshteuml e qarteuml dhe bazohet neuml peumlrvojat e tyre teuml ndryshme neuml lidhje me armeumlt e zjarrit Ajo gjithashtu tregon dallimet neuml perceptimet e siguriseuml personale dhe familjare dhe ka njeuml potencial peumlr teuml ndikuar te politikat Neuml teuml gjitheuml rajonin e Evropeumls Juglindore grateuml kaneuml tendenceumln peumlr teuml pasur njeuml qeumlndrim meuml negativ ndaj SALW-ve dhe shumeuml prej organizatave teuml grave vazhdimisht kaneuml peumlrkrahur kontroll meuml teuml rrepteuml peumlr SALW-et Megjithateuml grateuml janeuml ende shumeuml pak teuml peumlrfaqeumlsuara neuml procesin e hartimit teuml politikave dhe neuml institucionet peumlrgjegjeumlse peumlr kontrollin e SALW-ve

412 peumlrgjigja me maSa ligjOre dhe pOlitike neuml evrOpeumln juglindOre

bull Pavareumlsisht dimensioneve thelleumlsisht gjinore teuml SALW-ve politikat qeuml rregullojneuml SALW-et neuml Evropeumln Juglindore nuk i adresojneuml ccedileumlshtjet gjinore neuml njeuml meumlnyreuml teuml atilleuml qeuml teuml peumlrputhet me shkalleumln e problemit

bull Edhe neumlse beumlhen peumlrpjekje peumlr teuml adresuar problematikat ekzistuese gjinore neuml legjislacion ato janeuml duke u trajtuar veteumlm neuml meumlnyreuml sporadike dhe teuml fragmentuar dheose neuml njeuml meumlnyreuml teuml verbeumlr ndaj gjiniseuml kryesisht neuml fusheumln e dhuneumls neuml familje neumlpeumlrmjet rregullimit teuml zoteumlrimit civil

bull Legjislacioni peumlr armeumlt e zjarrit neuml Evropeumln Juglindore ka sheumlnuar progres teuml reumlndeumlsisheumlm neuml drejtim teuml miratimit teuml njeuml seumlreuml dispozitave ligjore qeuml rregullojneuml armeumlmbajtjen nga personat civileuml duke e lidhur ateuml me dhuneumln neuml familje Dispozita teuml tilla qeuml kufizojneuml aksesin tek armeumlt e zjarrit ose heqin teuml drejteumln peumlr

Ky seksion peumlrmbledh konkluzionet e ccedildo kapitulli dhe nxjerr neuml pah gjetjet mbizoteumlruese i organizon ato neuml peumlrputhje me objektivat e studimit duke theksuar lidhjet mes modeleve mbizoteumlruese gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe sjelljes seuml lidhur me SALW-et si edhe peumlrmbledh gjetjet kryesore teuml shqyrtimit teuml kuadrove ligjoreuml dhe teuml politikave teuml SALW Njeumlkoheumlsisht identifikon tendencat e reja gjinore teuml reagimit praktikat dhe faktoreumlt mundeumlsues

Peumlrmbledhje e gjetjeve kryesore 57

mbajtjen e tyre neumlse ka raste teuml dhuneumls neuml familje janeuml miratuar thuajse neuml teuml gjitheuml rajonin dhe janeuml pjeseuml e ligjeve peumlr armeumlt e zjarrit Njeuml grup tjeteumlr ligjesh teuml tilla si ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje ligjet peumlr kodin e procedureumls penale dhe ligjet peumlr policimin ndihmojneuml neuml rregullimin e keumlsaj ccedileumlshtjeje edhe pse ata nuk janeuml domosdoshmeumlrish gjithnjeuml koherenteuml Pavareumlsisht nga ndryshimet e fundit ligjore peumlrqindja e larteuml e grave teuml vrara me armeuml zjarri neuml kontekstin familjar neuml Evropeumln Juglindore mbetet e pandryshueshme Shifra teuml tilla beumljneuml thirrje peumlr njeuml vlereumlsimteumlploteumlteumlzbatimitteumlkuadrit ligjor aktual qeuml rregullon armeumlmbajtjen ngapersonatcivileumldhepeumlridentifikiminemangeumlsive qeuml do teuml sheumlrbejneuml si pikeumlnisje peumlr reformateardhshmeligjore

bull Studimet e fundit mbi efikasitetin e masave institucionale kundeumlr dhuneumls neuml familje theksojneuml fuqineumlenormavegjinoredhepabaraziteumlteumlcilatnxisinstereotipatdhendikojneumlneumlzbatimineligjitneuml praktikeuml

bull Sa i peumlrket masave ligjore ndaj keqpeumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit neuml zoteumlrim teuml jashteumlligjsheumlm brenda kontekstit familjar peumlrveccedil masave ekzistuese (teuml tilla si legalizimi i armeumlve teuml zjarrit teuml jashteumlligjshme) zgjidhje teuml reja dhe inovative duhet teuml projektohen peumlr ta trajtuar keumlteuml ccedileumlshtje neuml meumlnyreuml meuml efikase

bull Sa i peumlrket kuadrit teuml politikave (strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe planet shoqeumlruese teuml veprimit) tendenca mbizoteumlruese eumlshteuml se problematikat kryesore gjinore nuk po pranohen si ccedileumlshtje teuml reumlndeumlsishme teuml politikave qeuml kaneuml nevojeuml teuml trajtohen neuml meumlnyreuml adekuate Si rrjedhojeuml ccedileumlshtjet gjinore po lihen shumeuml meumlnjaneuml neuml axhendeumln e politikave teuml SALW-ve

bull Veteumlm neuml raste teuml veccedilanta ka njeuml angazhim formal peumlr barazineuml gjinore dhe integrimin gjinor Megjithateuml edhe neuml keumlto raste kjo nuk beumlhet neuml meumlnyreuml sistematike

bull Mungesa e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ose e keumlrkimeve gjitheumlpeumlrfshireumlse peumlr lidhjet ndeumlrmjet ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve vazhdimisht peumlrbeumln njeuml faktor pengues peumlr hartimin e politikave peumlr SALW-et qeuml u peumlrgjigjen ccedileumlshtjeve gjinore dhe kontribuon neuml njohjen e pamjaftueshme teuml problemit

bull Mungesa e analizeumls gjinore neuml procesin e hartimit teuml politikave i beumln problematikat gjinore qeuml lidhen me SALW-et edhe meuml teuml padukshme dhe peumlr pasojeuml ato nuk janeuml aspak ose veteumlm pak pjeseuml e ndeumlrhyrjes me politika

bull Njohja e pakeumlt e dallimeve gjinore neuml lidhje me zoteumlriminpeumlrdorimindhekeqpeumlrdorimine

armeumlveteumlzjarritefektetediferencuarateumlarmeumlveteumlzjarritmbigrateumldheburratosemekanizmatsiccedileumlshtje teuml politikave teuml strategjive peumlr kontrollin esALW-veeumlshteumlneumlkontrastteumlthelleumlmeefektetshumeumlteumlfortagjinoreteumlsALW-ve

bull Rezultati peumlrfundimtar i keumlsaj qasjeje eumlshteuml qeuml kuadri ligjor dhe strategjik peumlr SALW-et shpesh nuk merr neuml konsiderateuml nevojat peumlr siguri teuml ndara sipas gjiniseuml dhe shqeteumlsimet e grave dhe burrave duke sjelleuml neuml keumlteuml meumlnyreuml reduktimin e kompleksitetit teuml problematikeumls seuml politikave Duke vepruar keumlshtu supozohet se nevojat e siguriseuml janeuml njeumlsoj peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt dhe se ato mund teuml trajtohen neuml meumlnyreuml teuml njeumljteuml pavareumlsisht gjiniseuml mosheumls etj Si rezultat ai peumlrfaqeumlson edhe supozimin se zbatimi i masave dhe ndeumlrhyrjeve teuml planifikuara do teuml sjelleuml rritje teuml siguriseuml peumlr teuml gjitheuml qytetareumlt

bull Neuml teuml njeumljteumln koheuml ka disa tendenca teuml reja neuml zhvillim neuml hartimin e politikave teuml cilat peumlrpiqen ti qasen problemit neuml meumlnyreuml teuml ndryshme dhe teuml njohin pikat hyreumlse peumlr integrimin kuptimploteuml teuml perspektiveumls gjinore Edhe pse keumlto praktika neuml zhvillim paraqesin ndeumlrhyrje graduale ato mund teuml ofrojneuml mundeumlsi teuml reumlndeumlsishme peumlr teuml meumlsuar dhe mund teuml sheumlrbejneuml si shtyseuml peumlr zhvillimin e meumltejsheumlm teuml politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr SALW-et qeuml do ti peumlrqasen problemit neuml njeuml meumlnyreuml meuml teuml ploteuml dhe gjitheumlpeumlrfshireumlse e qeuml peumlr keumlteuml arsye do teuml peumlrputhen meuml mireuml me thelleumlsineuml e ploteuml teuml problemit Neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml e reumlndeumlsishme qeuml financimi i aktiviteteve me ndjeshmeumlri gjinore teuml jeteuml transparent dhe angazhimi politik peumlr barazineuml gjinore teuml shoqeumlrohet me angazhime buxhetore neuml kuptimin e alokimit teuml burimeve teuml mjaftueshme financiare

bull Angazhimi formal pjeseumlmarrja e institucioneve teuml baraziseuml gjinore neuml zhvillimin e politikave dhe ndeumlrgjegjeumlsimi i vendimmarreumlsve teuml SALW njihen si faktoreuml qeuml lehteumlsojneuml integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e SALW-ve

bull Seuml fundi edhe pse kuadrot ligjoreuml dhe teuml politikave peumlr barazineuml gjinore nuk i referohen direkt SALW-ve ato ofrojneuml pika teuml reumlndeumlsishme hyrje peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore peumlr kontrollin e SALW-ve peumlrmes trajtimit teuml kushteumlzimeve social-kulturore teuml sjelljes me SALW-et dhe peumlr keumlteuml arsye mund teuml avancojneuml efikasitetin e aktiviteteve peumlr kontrollin e SALW-ve Peumlr teuml arritur keumlteuml duhet inkurajuar krijimi i lidhjeve meuml teuml ngushta mes kuadrit teuml politikave peumlr SALW-et dhe kuadrit teuml politikave peumlr barazineuml gjinore gjinore

Rekomandime58

511 mbledhja e teuml dheumlnave

Mungesa e vazhdueshme e teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml ndikon ndjesheumlm neuml dukshmeumlrineuml e problemit dhe rrjedhimisht pengon zhvillimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml rekomandohet

bull Kryerja e njeuml rishikimi teuml gjereuml teuml praktikave administrative aktuale teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave neuml meumlnyreuml qeuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml teuml identifikohen teuml dheumlnat e munguara teuml identifikohen hendeqet ligjore neuml mbledhjen e teuml dheumlnave dhe mungesat e politikave burimeve njereumlzore dhe buxhetit teuml alokuar dhe teuml ofrohen rekomandime peumlr avancimin e praktikave teuml tanishme

bull Identifikimi i praktikave teuml mira neuml mbledhjen e teuml dheumlnave administrative dhe i faktoreumlve nxiteumls peumlrfshireuml keumltu dispozitat ligjore dhe teuml politikave dhe parakushtet e lidhura me burimet njereumlzore

bull Integrimi i ploteuml i mbledhjes seuml teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml neuml praktikat e zakonshme administrative teuml mbledhjes seuml teuml dheumlnave

bull Garantimi se teuml gjitha statistikat e lidhura me SALW-et peumlr individeumlt mblidhen sistemohen dhe paraqiten neuml meumlnyreuml teuml ndareuml sipas gjiniseuml dhe karakteristikave teuml tjera teuml tilla si mosha kur ajo eumlshteuml e reumlndeumlsishme Ndarja e teuml dheumlnave nuk duhet teuml kufizohet veteumlm te gjinia pasi ato duhet teuml peumlrfshijneuml edhe ndarje teuml tjera si viktimat dhe autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri viktimat dhe autoreumlt e dhuneumls neuml familje teuml kryer me armeuml zjarri marreumldheumlniet viktimeuml-dhunues viktimat dhe autoreumlt e llojeve teuml tjera teuml dhuneumls teuml kryera me armeuml zjarri (penale seksuale dhuneuml fizike dhuneuml

psikologjike peumlrndjekje krim i organizuar shkolleuml bandat e teuml rinjve) zoteumlruesit dhe personat qeuml i kaneuml doreumlzuar SALW-et gjateuml fushatave

bull Inkurajimi i shkeumlmbimit teuml peumlrvojave neuml mbledhjen e teuml dheumlnave me aneumltareumlt e tjereuml komisioneve teuml SALW-ve neuml Evropeumln Juglindore dhe homologeumlt e tyre nga vende dhe territore teuml tjera

bull Neuml keumlteuml meumlnyreuml mund teuml inkurajohet njeuml dialog meuml i gjereuml mes prodhuesve teuml teuml dheumlnave dhe peumlrdoruesve teuml ndrysheumlm teuml tyre (komisionet e SALW-ve dhe institucionet e tjera shteteumlrore institucionet e baraziseuml gjinore departamentet statistikore neuml MPB organizatat e shoqeumlriseuml civile institucionet universitare dhe keumlrkimore organizatat ndeumlrkombeumltare etj)

bull Zhvillimi neuml bashkeumlpunim me komisionet peumlrfituese teuml SALW-ve i njeuml grupi uniform teuml treguesve teuml zbeumlrthyer sipas gjiniseuml qeuml do teuml mblidhen rregullisht duke siguruar teuml dheumlna teuml krahasueshme neuml nivel rajonal peumlr teuml monitoruar tendencat Bazuar neuml keumlteuml rezultatet e monitorimit rajonal teuml ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mund teuml publikohen ccedildo vit

bull Sigurimi i teuml dheumlnave teuml ndara sipas gjiniseuml teuml cilat do teuml informojneuml treguesit e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve me qeumlllim avancimit e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna Bazuar neuml keumlteuml duhet teuml ndeumlrmerret njeuml studim bazeuml mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et

bull Mbeumlshtetje dhe peumlrmireumlsim e zgjerim i praktikave ekzistuese teuml grumbullimit teuml teuml dheumlnave peumlr teuml siguruar diversitet neuml qasje metodologji dhe burime (si platforma online Armeumlt neumln sheumlnjesteumlr qeuml mbledh teuml dheumlna peumlr incidente me armeuml zjarri neuml Serbi dhe qeuml eumlshteuml peumlrdorur nga Rrjeti i dhuneumls kundeumlr grave peumlr teuml

Gjetjet e keumltij raporti sjellin si rezultat njeuml numeumlr rekomandimesh peumlr hapat konkreteuml qeuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml peumlrmireumlsuar dhe mbeumlshtetur integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr kontrollin e SALW-ve Meqeuml tashmeuml eumlshteuml e ditur se udheumlzimet metodologjike do ta lehteumlsonin ndjesheumlm keumlteuml proces njeuml instrument praktik peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna u hartua si shoqeumlrues i keumltij raporti

Peumlr lehteumlsi referimi rekomandimet janeuml teuml grupuara sipas sfidave kryesore teuml identifikuara neuml raport

1 Mbledhja e teuml dheumlnave 2 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjedisi teuml peumlrshtatsheumlm 3 Hulumtimi dhe gjenerimi i njohurive 4 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore

5 REkOmANDImE

Rekomandime 59

analizuar tendencat e peumlrdorimit teuml armeumlve teuml zjarrit ose tendencat e vrasjes seuml grave)

bull Peumlrmireumlsimi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave peumlr dhuneumln ndaj grave ndaj partneres intime peumlr dhuneumln neuml familje dhe peumlr forma teuml tjera teuml dhuneumls me bazeuml gjinore peumlr vrasjet e grave teuml kryera me armeuml zjarri duke peumlrfshireuml edhe peumlrgjigjen institucionale ndaj dhuneumls neuml familje dhe me bazeuml gjinore

bull Kur teuml dheumlnat janeuml mbledhur garantimi se ato me teuml veumlrteteuml pasqyrojneuml ploteumlsisht peumlrdorimin dhe keqpeumlrdorimin e SALW-ve teuml ligjshme dhe teuml jashteumlligjshme

512 ngritja e kapaciteteve dhe nxitja e njeuml mjediSi teuml peumlrShtatSheumlm

Gjetjet e keumltij raporti tregojneuml qarteuml se hartuesit e politikave po peumlrballen me sfida neuml integrimin e ccedileumlshtjeve gjinore dhe se njohja e pamjaftueshme e lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe SALW-ve ccedilon neuml anashkalimin e saj gjateuml hartimit teuml politikave Peumlr teuml kapeumlrcyer keumlteuml neuml vijim rekomandohet

bull Kryerja e vlereumlsimit teuml nevojave teuml komisioneve teuml SALW-ve peumlr hartimin e politikave teuml peumlrgjegjshme gjinore dhe teuml bazuara neuml teuml dheumlna dhe bazuar neuml teuml planifikimi i aktiviteteve teuml peumlrshtatshme teuml kombinuara peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve peumlr hartuesit e politikave teuml baraziseuml gjinore i analizave gjinore me theks teuml veccedilanteuml neuml lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve i masave institucionale peumlr dhuneumln ndaj grave dhuneumln ndaj partneres dhe dhuneumln neuml familje integrimin gjinor dhe peumlr standardet ligjore dhe teuml politikave neuml keumlteuml fusheuml

bull Hartimi dhe zhvillimi i trajnimeve peumlr buxhetimin me ndjeshmeumlri gjinore dhe buxhetimin e bazuar te performanca peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve si njeuml instrument peumlr teuml lehteumlsuar zbatimin e angazhimeve gjinore dhe strategjive peumlr kontrollin e SALW-ve neuml peumlrgjitheumlsi

bull Sigurimi i njeuml pjeseumlmarrjeje teuml balancuar teuml grave dhe burrave sa hereuml qeuml organizohen aktivitete peumlr ngritjen e kapaciteteve

bull Organizimi i trajnimeve teuml veccedilanta peumlr hartimin e politikave teuml bazuara neuml teuml dheumlna neuml fusheumln e kontrollit teuml SALW-ve peumlr peumlrfaqeumlsuesit e komisioneve teuml SALW-ve me theks teuml veccedilanteuml neuml dimensionin e siguriseuml dhe aspektet e baraziseuml gjinore

bull Sigurimi i transferimit teuml njohurive mbi lidhjet mes ccedileumlshtjeve gjinore dhe SALW-ve mundeumlsiteuml e teuml meumlsuarit duhet teuml peumlrfshijneuml shkeumlmbimin e

informacionit dhe peumlrvojeumls mes komisioneve teuml SALW-ve dhe mekanizmave teuml baraziseuml gjinore OJQ-ve teuml grave eksperteumlve dhe specialisteumlve teuml ccedileumlshtjeve gjinore

bull Organizimi i trajnimeve mbi statistikat e ndara sipas gjiniseuml peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe punonjeumlsit neuml departamentet e statistikave

bull Mundeumlsimi i ndihmeumls seuml specializuar peumlr komisionet e SALW-ve neuml zhvilliminrishikimin e strategjive dhe teuml planeve teuml veprimit peumlr kontrollin e SALW-ve peumlr teuml lehteumlsuar integrimin e perspektiveumls gjinore neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et dhe peumlr ata qeuml tashmeuml kaneuml filluar peumlrmireumlsimin dhe zgjerimin e aktiviteteve teuml tyre

bull Organizimi i vazhduesheumlm i seminareve trajnues mbi ccedileumlshtjet gjinore peumlr aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve dhe veccedilaneumlrisht peumlr zyrtareumlt e larteuml

bull Organizimi i trajnimeve mbi aspektin gjinor teuml SALW-ve peumlr aktoreumlt e tjereuml institucionet e baraziseuml gjinore organizatat e shoqeumlriseuml civile dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe organet rregullatore qeuml mbikeumlqyrin masat institucionale

bull Organizimi i seminareve informuese mbi ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et peumlr deputeteumlt dhe veccedilaneumlrisht peumlr aneumltareumlt e komisionit peumlr sigurineuml dhe komisionit peumlr barazineuml gjinore si edhe peumlr vendimmarreumlsit e tjereuml teuml MPB-seuml duke peumlrfshireuml edhe pikat fokale gjinore neuml teuml gjitha ministriteuml peumlrkateumlse

513 hulumtimi dhe menaxhimi i njOhurive

bull Perspektiva gjinore duhet integruar neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme dhe teuml dukshme neuml teuml gjitha hulumtimet dhe rrjedhimisht edhe neuml njohuriteuml mbi SALW-et qeuml gjenerohen e veccedilaneumlrisht neuml studimet e ndikimit teuml peumlrhapjes seuml SALW-ve neuml shoqeumlri qeuml parashikohen neuml shumeuml strategji peumlr SALW-et

bull Zhvillimi dhe peumlrdorimi peumlr keumlteuml qeumlllim i njeuml udheumlzimi teuml peumlrshtatsheumlm metodologjik praktik

bull Paleumlt e interesuara me ekspertizeuml gjinore duhet teuml peumlrfshihen qeuml neuml fazat fillestare teuml keumlrkimeve dhe sondazheve teuml lidhura me SALW-et qeuml nga planifikimi e deri te zbatimi

bull Kur porositen sondazhe teuml lidhura me SALW-et ato duhet teuml jeneuml teuml hartuara peumlr teuml nxjerreuml neuml pah aspektet gjinore teuml ccedileumlshtjes seuml anketuar dhe teuml gjitha teuml dheumlnat duhet teuml jeneuml teuml ndara sipas gjiniseuml dhe teuml paraqitura peumlrkateumlsisht

bull Hulumtimi i gjeneruar duhet teuml jeteuml gjereumlsisht i disponuesheumlm dhe teuml peumlrdoret peumlr teuml informuar hartimin e politikave

Rekomandime60

514 peumlrgjigja me pOlitika ndaj prOblematikave kryeSOre

Gjetjet neuml keumlteuml raport tregojneuml se peumlrgjigjet me politika ndaj problematikave kryesore teuml lidhura me ccedileumlshtjet gjinore neuml rajonin e Evropeumls Juglindore kaneuml qeneuml shumeuml teuml dobeumlta Meqeuml peumlr trajtimin e keumltyre modeleve neuml meumlnyreuml efikase dhe teuml qeumlndrueshme nevojiten qasje teuml veccedilanta teuml ndeumlrtuara sipas specifikave teuml rastit dhe teuml veteumldijshme peumlr kontekstin ky seksion nuk ka si synim teuml japeuml rekomandime specifike por do teuml peumlrshkruajeuml prioritetet e peumlrgjithshme Megjithateuml disa veumlrejtje teuml peumlrgjithshme kryesisht ato qeuml kaneuml teuml beumljneuml me mbledhjen e teuml dheumlnave dhe pjeseumlmarrjen e balancuar teuml grave dhe burrave neuml hartimin e politikave janeuml teuml integruara edhe keumltu Peumlrveccedil keumlsaj hulumtimet e ndeumlrmarra neuml bazeuml teuml rekomandimeve teuml seksioneve teuml meumlparshme duhet vazhdimisht teuml peumlrdoren gjateuml hartimit teuml politikave

efektetediferencuarateumlsALW-vetegrateumldheburrat

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml ndeumlrmerren peumlr teuml evidentuar meuml gjereumlsisht dhe neuml meumlnyreuml meuml teuml detajuar se si gjinia sheumlrben si bazeuml peumlr diferencimin e rreziqeve dhe efekteve teuml SALW-ve mbi grateuml dhe burrat vajzat dhe djemteuml Hulumtimet duhet teuml trajtojneuml jo veteumlm ngjarjet fatale por edhe keqpeumlrdorimin e armeumlve teuml zjarrit neuml forma teuml tjera teuml dhuneumls (psikologjike seksuale fizike ekonomike peumlrndjekjen etj)

bull Peumlrveccedil integrimit neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et gjetjet dhe rezultatet duhet teuml peumlrdoren edhe peumlr teuml informuar politika teuml tjera strategjiteuml peumlr sigurineuml kombeumltare strategjiteuml e policimit neuml komunitet strategjiteuml peumlr avancimin e baraziseuml gjinore strategjiteuml peumlr teuml luftuar dhuneumln neuml familje strategjiteuml peumlr teuml rinjteuml dhe masat e nevojshme teuml propozuara

dhunaneumlfamilje

bull Neuml lidhje me masat ligjore peumlr SALW-et neuml peumlrgjigje teuml dhuneumls neuml familje sa i peumlrket rregullimit teuml zoteumlrimit civil njeuml vlereumlsim i gjereuml duhet ndeumlrmarreuml peumlr teuml rishikuar efikasitetin e reagimit ligjor dhe institucional peumlr teuml kufizuar aksesin tek armeumlt e zjarrit neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje dhe teuml dhuneumls nga partneri intim Neuml keumlteuml drejtim neuml kontekstin e dhuneumls neuml familje edhe praktikat e magazinimit dhe ruajtjes duhet teuml shqyrtohen

bull Bazuar neuml keumlteuml njeuml propozim i informuar peumlr reformeuml ligjore duhet teuml shtrohet dhe masa teuml reja duhen

miratuar duke synuar natyreumln e veccedilanteuml gjinore teuml dhuneumls neuml familje siccedil peumlrcaktohet edhe neuml standardet e Konventeumls seuml Stambollit

bull Neuml bazeuml teuml keumlsaj analize duhen nxjerreuml rekomandime se si teuml rritet koherenca e masave ligjore dhe e politikave ndaj rreziqeve teuml shkaktuara nga prania e armeumlve teuml zjarrit neuml kontekstin e familjes duke u fokusuar veccedilaneumlrisht te praktikat parandaluese

bull Lidhje meuml teuml forta duhen vendosur mes kuadrit ligjor peumlr SALW-et dhe ligjeve qeuml rregullojneuml masat ndaj dhuneumls neuml familje dhe dhuneumls nga partneri intim

bull Praktikat tashmeuml neuml peumlrdorim neuml rajon siccedil eumlshteuml shqyrtimi i vdekshmeumlriseuml nga dhuna neuml familje duhen peumlrmireumlsuar dhe zgjeruar neuml meumlnyreuml qeuml teuml ploteumlsohen hendeqet neuml teumlreumlsineuml e masave ligjore dhe institucionale dhe teuml propozohen amendamente

bull Teksa politikat neuml keumlteuml fusheuml zhvillohen duhet inkurajuar qasja bashkeumlpunuese me organizatat e grave qeuml merren me dhuneumln neuml familje

gjiniadhekeumlrkesapeumlrarmeumlteumlvogla-maskilizmi

bull Realizimi i identifikimit teuml shpeumlrndarjes seuml programeve qeuml synojneuml reduktimin e dhuneumls me armeuml zjarri mes teuml rinjve meshkuj

bull Bazuar neuml keumlteuml duhen zhvilluar dhe pilotuar programe specifike sipas kontekstit konkret qeuml teuml adresojneuml teuml rinjteuml meshkuj

bull Hulumtime shteseuml duhet teuml realizohen peumlr teuml sjelleuml njohuri meuml teuml thella rreth kushteumlzimeve social-kulturore teuml maskilizmit dhe sjelljeve teuml marrjes parasysh teuml rrezikut neuml lidhje me armeumlt e zjarrit si edhe kanaleve social-kulturore teuml kushteumlzimeve

bull Hulumtime teuml veccedilanta dhe politika teuml caktuara duhet ti kushtohen edhe ekspozimit teuml teuml rinjve ndaj dhuneumls me armeuml zjarri dhe faktoreumlve qeuml nxisin sjellje qeuml marrin parasysh rrezikun

Qeumlndrimet gjinore dhe procesi politik

bull Peumlrfshirja neuml kuadrin e politikave peumlr SALW-et i identifikimit teuml shpeumlrndarjes dhe i trajtimit teuml faktoreumlve socialeuml kulturoreuml dhe institucionaleuml qeuml pengojneuml pjeseumlmarrjen e grave neuml hartimin e politikave

bull Sigurimi qeuml grateuml dhe neuml veccedilanti organizatat e grave si edhe institucionet e baraziseuml gjinore teuml jeneuml teuml peumlrfshira neuml zhvillimin e kuadrit ligjor dhe teuml politikave teuml SALW-ve

Shtojcat 61

61 ShtojcA 1 LiStA e dokumenteve teuml mArrA neuml Shqyrtim

6 SHTOJcAT

Nr Dokumenti

1 Ligji Peumlr armeumlt

Shqipeumlria 2 Ligji Peumlr barazineuml gjinore neuml shoqeumlri

3 Ligji Peumlr masat ndaj dhuneumls neuml marreumldheumlniet familjare

4Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Reduktimin e Dhuneumls me Bazeuml Gjinore e Dhuneumls neuml Familje

5 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Hercegovina-Neretva

Bosnjeuml-Hercegovina

6 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Sarajeveumls

7 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Bosnjeuml-Podrinjes Gorazhda

8 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Posavinas

9 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Tuzllas

10 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet neuml Kantonin e Una-Sanas

11 Ligji Peumlr blerjen zoteumlrimin dhe mbajtjen e armeumlve neuml Kantonin e Zenica Doboj

12 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2013-2016

13 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve neuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Plani i Veprimit 2016-2020

14 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

15 Plani i Veprimit Gjinor 2013-2017

16 Strategjia peumlr Parandalimin dhe Lufteumln kundeumlr Dhuneumls neuml Familje 2013-2017 2011

17 Ligji Peumlr armeumlt

Kosova

18Strategjia peumlr Kontrollimin dhe Mbledhjen e Armeumlve teuml Vogla dhe teuml Lehta dhe Plani i Veprimit 2013-2016

19 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

20 Programi peumlr Barazineuml Gjinore

21 Programi kundeumlr Dhuneumls neuml Familje dhe Plani i Veprimit 2011-2014

22 Ligji Peumlr policineuml

23 Ligji Peumlr regjimin e armeumlve teuml zjarrit dhe municionet peumlr peumlrdorim civil

Moldavia24 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore

25 Ligji Peumlr parandalimin dhe lufteumln kundeumlr dhuneumls neuml familje

26 Ligji Peumlr armeumlt

Mali i Zi

27Strategjia peumlr Kontrollin dhe Reduktimin e SALW-ve dhe Municioneve dhe Plani i Veprimit 2013-2018

28 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

29 Ligji Peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje

30 Protokolli peumlr Veprimet Parandalimin dhe Mbrojtjen kundeumlr Dhuneumls neuml Familje

31 Plani i Veprimit peumlr Arritjen e Baraziseuml Gjinore 2013-2017

Shtojcat62

62 ShtojcA 2 LiStA e teuml interviStuArve

SipaS rendit alfabetik

Nr Dokumenti

32 Ligji Peumlr armeumlt dhe municionet

Republika e Serbiseuml

33 Strategjia peumlr Kontrollin e SALW-ve 2010-2015

34 Ligji Peumlr barazineuml gjinore

35Strategjia Kombeumltare peumlr Parandalimin dhe Lufteumln ndaj Dhuneumls kundeumlr Grave neuml Familje dhe neuml Marreumldheumlnie Intime 2012-2015

36 Strategjia Kombeumltare peumlr Barazineuml Gjinore dhe Plani i Veprimit 2016-2020

37Protokolli i Veccedilanteuml peumlr Sjelljen e Punonjeumlsve teuml Policiseuml neuml Rastet e Dhuneumls neuml Familje dhe teuml Dhuneumls seuml Partnereumlve Intimeuml kundeumlr Grave neuml Serbi

38Programi peumlr mbrojtjen e grave nga dhuna neuml familje dhuna nga partnereumlt intimeuml dhe nga format e tjera teuml dhuneumls 2015-2020 i Krahineumls Autonome teuml Vojvodineumls

39 Ligji Peumlr armeumlt

Ish-Republika Jugosllave e Maqedoniseuml

40 Strategjia Kombeumltare peumlr Kontrollin e SALW-ve

41 Ligji Peumlr mundeumlsiteuml e barabarta teuml grave dhe burrave

42 Strategjia peumlr Barazineuml Gjinore 2013-2020

1Andrijana Čović Avokate e teuml drejtave teuml njeriut Mbrojteumlse e teuml drejtave teuml qytetareumlve - Avokate e Popullit neuml Krahineumln Autonome teuml Vojvodineumls

2Besnik Sallahu Shefi i Sektorit teuml Interpolit - ILECU - Prishtineuml Drejtoria peumlr Bashkeumlpunim Ndeumlrkombeumltar neuml Shtetin e seuml Drejteumls

3 Bobana Macanović Drejtore Ekzekutive Qendra e Grave Autonome

4 Duško Ivanov Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

5 Ermin Pešto Kryetar i Organit Koordinues peumlr SALW-et

6 Dr sc Basri Lenjani Mjek Specialist Urgjence dhe Drejtori i Klinikeumls seuml Urgjenceumls neuml Prishtineuml

7Marina Iles Zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml Gjinore

8 Mensur Hoti Kryetari i Komisionit Kombeumltar teuml SALW-ve neuml Kosoveuml dhe Drejtor i Departamentit teuml Siguriseuml Publike

9Mladen Marković Kryetari i Komisionit teuml SALW-ve neuml Malin e Zi Ministria e Puneumlve teuml Brendshme Drejtoria e Policiseuml Kryeinspektor i Policiseuml

10Miljko Simović Kryetari i Keumlshillit teuml SALW-ve neuml Republikeumln e Serbiseuml Asistent i Shefit teuml Departamentit teuml Administrateumls Drejtoria e Policiseuml

11 Tanja Ignjatović Koordinatore e Programit Qendra e Grave Autonome

Shtojcat 63

63 ShtojcA 3 referencAt

Abt Thomas and Winship Christopher 2016 What Works in Reducing Community Violence A Meta-Review and Field Study for the Northern Triangle Washington DC United States Agency for International Development lt httpswwwusaidgovsitesdefaultfilesUSAID-2016-What-Works-in-Reducing-Community-Violence-Final-Reportpdfgt

Abrahams Naeemah Shanaaz Mathews Rachel Jewkes Lorna J Martin and Carl Lombard2012 Every Eight Hours Intimate Femicide in South Africa 10 Years Later` South African Medical Research Council Research Brief lt httpswwwafricacheckorgwp-contentup-loads201212MRCFemicideBrief2012-1pdfgt

Acheson Ray 2015 Women Weapons and War A Gendered Critique of Multilateral Instruments Reaching Critical Will of the Womenrsquos International League for Peace and Freedom lthttpwwwreachingcriticalwillorgimagesdocumentsPublicationswomen-weap-ons-warpdfgt

Albanian Institute of Statistics (INSTAT) 2013 Domestic Violence in Albania National Population-Based Survey lthttpwwwinundporgcontentdamalbaniadocsSecond20Domestic20Violence20Survey20201320englishpdfgt

Alvazzi del Frate Anna 2011 lsquoWhen the Victim Is a Womanrsquo In Geneva Declaration Secretariat Global Burden of Armed Violence Le-thal Encounters Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV2GBAV2011_CH4pdfgt

Amnesty International the International Action Network on Small Arms (IANSA) and Oxfam International 2005 The Impact of Guns on Womenrsquos Lives Oxford The Alden Press lt httpwwwseesacorgfimgFileImportedGenderGender-and-Small-ArmsThe-Impact-of-Guns-on-Womens-Lives-213pdfgt

Babović Marija Katarina Ginić Olivera Vuković 2010 Mapiranje nasilja nad ženama u centralnoj Srbiji Beograd SeCons lthttpwwwgendernetrsfilesPublikacijePublikacijeMapiranje_porodicnog_nasilja_prema_zenama_u_Centralnoj_Srbijipdfgt

Babović Marija Olivera Pavlović Katarina Ginić Nina Karađinović 2013 Prevalence and Characteristics of Violence against Women in Bosnia and Herzegovina Sarajevo Gender Equality Agency of Bosnia and Herzegovina lthttpwww2unwomenorg~mediafield20office20ecaattachmentspublicationscountrybosniaprevalency_study20vaw20in20bihpd-fv=1ampd=20151216T173418gt

Bastick Megan and Valasek Kristin 2014 Converging Agendas Women peace security and small arms In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-2-ENpdfgt

Beara Vladan i Predrag Miljanović 2007 lsquoVeterani u izgradnji mirarsquo In 20 poticaja za buđenje i promenu O izgradnji mira na prostoru bivše Jugoslavije edited by Helena Rill Tamara Smidling i Ana Bitoljanu Beograd Sarajevo CNA lthttpnenasiljeorgpublikacijepd-f20poticaja20poticaja-beara-Miljanovicpdfgt

Bevan James and Nicholas Florian 2006 Few options but the gun Angry young men In Small Arms Survey 2006 Unfinished Business Geneva Small Arms Survey lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2006enSmall-Arms-Survey-2006-Chap-ter-12-ENpdfgt

Blagojević Marina 2013 Muški ideniteti i nasilje na Balkanu Zeničke sveske Časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku Issue No 17

lthttpswwwscribdcomdocument147134017MuC5A1ki-identiteti-i-nasilje-na-Balkanu-Marina-BlagojeviC487gt

Blagojević Marina 2013 Rodni barometar u Srbiji Razvoj i svakodnevni život Beograd Program Ujedinjenih nacija za razvoj httpswwwacademiaedu28845654RODNI_BAROMETAR_U_SRBIJI_RAZVOJ_I_SVAKODNEVNI_C5BDIVOT

Bozo Aurela 2015 Domestic Violence Institutional Response and challenges in Addressing Domestic Violence in Albania In Mediter-ranean Journal of Social Sciences Vol 6 No 1 S1 January 2015 Rome MCSER Publishing

lt httpwwwmcserorgjournalindexphpmjssarticleview5560gt

Hughson Marina 2015 Prilog razumevanju nasilja maloletenika u Srbiji perspektiva kritičkih studija muškaraca i maskuliniteta u Ivana Stevanović (ur) Maloletnici kao učinioci i žrtve krivičnih dela prekršaja Beograd IKSI

lthttpswwwacademiaedu28845334PRILOG_RAZUMEVANJU_NASILJA_MALOLETNIKA_U_SRBIJI_PERSPEKTIVA_KRITIC48CK-IH_STUDIJA_MUC5A0KARACA_I_MASKULINITETAgt

Shtojcat64

Campbell Jacquelyn PhD RN Daniel Webster ScD MPH Jane Koziol-McLain PhD RN Carolyn Block PhD Doris Campbell PhD RN Mary Ann Curry PhD RN Faye Gary PhD RN Nancy Glass PhD MPH RN Judith McFarlane PhD RN Carolyn Sachs MD MPH Phyllis Sharps PhD RN Yvonne Ulrich PhD RN Susan A Wilt DrPH Jennifer Manganello PhD MPH Xiao Xu PhD RN Janet Schollenberger MHS Victoria Frye MPH and Kathryn Laughon MPH C 2003 Risk Factors for Femicide in Abusive Relationships Results from a Multisite Case Control Study In American Journal of Public Health Vol 93 No 7 lthttpwwwbayloreducontentservicesdocumentphp28840pdfgt

Carapic Jovana 2014 Handgun Ownership and Armed Violence in the Western Balkans Issue Brief No 4 Geneva Small Arms Survey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsG-Issue-briefsSAS-AV-IB4-Western-Balkanspdfgt

CGA (Coalition for Gun Control) `The Case for Gun Control Reducing Domestic Violence lthttpguncontrolcawp-contentup-loads201503domestic_hompdfgt

Connell Raewyn and James W Messerschmidt 2005 Hegemonic Masculinity Rethinking the Concept Gender and Society Vol 19 No 6 lt httpxyonlinenetsitesdefaultfilesConnell20Hegemonic20masculinity_0pdfgt

Connell W Robert 2000 Arms and the Man Using the New Research on Masculinity to Understand Violence and Promote Peace in the Contemporary World In Male Roles Masculinities and Violence A Culture of Peace Perspective edited by Ingeborg Brines Robert Connell and Ingrid Edie Paris UNESCO httpunesdocunescoorgimages0012001206120683Epdf

Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2011 Council of Europe Treaty Series - No 210 Istanbul 11 V2011

lt httpsrmcoeintCoERMPublicCommonSearchServicesDisplayDCTMContentdocumentId=090000168008482egt

Cukier Wendy and James Cairns 2009 Gender Attitudes and the Regulation of Small Arms Implications for Action In Sexed Pistols The Gendered Impacts of Small Arms and Light Weapon edited by Vanessa Farr Henri Myrttinen and Albrecht Schnabe Tokyo United Nations University Press

Cukier Wendy and Alison Kooistra and Mark Anto 2002 `Gendered Perspectives on Small Arms Proliferation and Misuse` In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A Farr and Kiflemariam Geb-re-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Database Analysis of Compliance of National Standards Legislation and Public Policies with the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence 2016 Project Coordinated efforts - Toward New European standards in protection of women from gender based violence lthttpwwwpotpisujemorggt

Djan Aurelija 2014 Partnersko nasilje sa službenom značkom Pripadnici policije kao učinioci partnerskog nasilja u Srbiji Beograd Beogradski centar za bezbednosnu politiku

lthttpwwwbezbednostorguploaddocumentpartnersko_nasilje_sa_sluzbenom_znackompdfgt

Doumlnges Hannah and Aaron Karp 2014 Women and Gun Ownership Research Notes Armed Actors No 45 Geneva Small Arms Sur-vey the Graduate Institute of International and Development Studies Geneva

lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdfgt

Dokmanović Mirjana 2007 Firearms Possession and Domestic Violence in the Western Balkans A Comparative Study of Legislation and Implementation Mechanisms Belgrade SEESAC

httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecurityFIREARMS-POSSESSION-AND-DOMESTIC-VIOLENCE-IN-THE-WESTERN-BAL-KANS-ENpdf

Duquet Nils and Maarten Van Alstein 2015 Firearms and Violent Deaths in Europe Brussels Flemish Peace Institute lthttpwwwvlaamsvredesinstituuteusitesvlaamsvredesinstituuteufilesfilesreportsfirearms_and_violent_deaths_in_europe_webpdf gt

Dziewanski Dariusz Emile LeBrun and Mihaela Racovita 2014 In War and Peace Violence against Women and Girls In Small Arms Survey 2014 Women and Guns Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2014enSmall-Arms-Survey-2014-Chapter-1-ENpdfgt

Farr Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) 2002 Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and Interna-tional Concerns Bonn Bonn International Centre for Conversion

Farr Vanessa A 2002 A Gendered Analysis of International Agreements on Small Arms and Light Weapons In Gender Perspectives on Small Arms and Light Weapons Regional and International Concerns edited by Vanessa A and Kiflemariam Gebre-Wold (eds) Bonn Bonn International Centre for Conversion

Shtojcat 65

Farr Vanessa 2006 lsquoGender Analysis as a tool for multilateral negotiators in the small arms contextrsquo In Disarmament as Humanitarian Action From Perspective to Practice edited by John Borrie and Vanessa Martin Randin Geneva UNIDIR (United Nations Institute for Disarmament Research Geneva) lthttpwwwunidirorgfilespublicationspdfsdisarmament-as-humanitarian-action-from-per-spective-to-practice-288pdfgt

Geneva Declaration Secretariat 2015 Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University Press

Hearn Jeff and Keith Pringle 2006 European Perspectives on Men and Masculinities National and Transnational Approaches New York Palgrave Macmillan

Hemenway David and Matthew Miller 2000 Firearm Availability and Homicide Rates across 26 High-Income Countries In Journal of Trauma Injury Infection and Critical Care v 49 6 (2000) lthttpjonathanstraycompapersFirearmAvailabilityVsHomicideRatespdfgt

Ignjatović Tanja 2011 Nasilje prema ženama u intimnom partnerskom odnosu Model koordiniranog odgovora zajednice Beograd Rekonstrukcija ženski fond lthttpwwwrwfundorgwp-contentuploads201409Tanja-IgnjatoviC487-Nasilje-pre-ma-C5BEenama-u-intimnom-partnerskom-odnosu-model-koordiniranog-odgovora-zajednicepdfgt

Ignjatović Tanja Dragica Pavlović Babić i Marija Lukić 2015 Delotvornost sistemskih mehanizama za sprečavanje nasilja prema ženama i nasilja u porodici Beograd Autonomni ženski centar

lthttpwwwwomenngoorgrsimagespublikacijedp2015Delotvornost_sistemskih_mehanizama_za_sprecavanje_nasilja_prema_ze-nama_i_nasilja_u_porodicipdfgt

IPU CHD (Inter-Parliamentary Union and Centre for Humanitarian Dialogue) 2007 Missing Pieces A Guide for Reducing Gun Violence through Parliamentary Action Geneva Centre for Humanitarian Dialogue lt httpwwwipuorgPDFpublicationsmissing_enpdfgt

JaumlmStoumld 2007 Gender Mainstreaming Manual A Book of Practical Methods from the Swedish Gender Mainstreaming Support Committee Stockholm Swedish Government Official Reports

lt httpwwwincludegenderorgwp-ontentuploads201402gender_mainstreaming_manualpdfgt

Jovanović Sladjana Biljana Simeunović Pantić Vanja Macanović 2012 Krivičnopravni odgovor na nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za privredu zapošljavanje i ravnopravnost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentup-loads201408krivicno-pravni-odgovor-na-nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

Krkeljić Ljiljana 2007 Small Arms and Gender Based Violence in Montenegro Podgorica UNDP Montenegro httpwwwseesacorgfdocsGender-and-SecuritySMALL-ARMS-AND-GENDER-BASED-VIOLENCE-IN-MONTENEGRO-ENpdf

Law Centre to Prevent Gun Violence Domestic Violence and Firearms lthttpsmartgunlawsorggun-lawspolicy-areasback-ground-checksdomestic-violence-firearmsgt

Mankowski Eric 2013 Antecedents to Gun Violence Gender and Culture In Gun violence Prediction Prevention and Policy American Psychological Association httpwwwapaorgpubsinfo reportsgun-violence-preventionaspx

Mircheva Stojanka Violeta Chacheva and Nikolina Kenig 2014 Voice for Justice Research Report Assessment of court proceedings in Domestic Violence cases with specific focus on assessing the case management from gender perspective Skopje UKIM Institute for Social Political and Juridical Research

Moser Annalise 2007 Gender and Indicators Overview Report Institute of Development Studies

Mreža `Žene protiv nasiljaacute 2016 Femicid ndash Ubistva žena u Srbiji Kvantitativno - narativni izveštaj 2015 godina httpwwwzeneprotiv-nasiljanetimagespdfFEMICID-Kvantitativno-narativni_izvestaj_za_2015_godinupdf

Nikolić-Ristanović Vesna et al 2010 Nasilje u porodici u Vojvodini Novi Sad Pokrajinski sekretarijat za rad zapošljavanje i ravnoprav-nost polova lt httphocudaznasorghocudaznaswp-contentuploads201408nasilje-u-porodici-u-vojvodinipdfgt

OSAGI2001 Important Concept Underlying Gender Mainstreaming lthttpwwwunorgwomenwatchosagipdffactsheet2pdfgt

Page Ella 2009 Men Masculinity and Guns Can We Break the Link IANSA lt httpiansa-womenorgsitesdefaultfilesnews-viewsiansa_wn_masculinities_paper-2009pdfgt

Racovita Michaela 2015 Lethal Violence against Women and Girls In Geneva Declaration Secretariatt Global Burden of Armed Violence 2015 Every Body Counts Cambridge Cambridge University lthttpwwwgenevadeclarationorgfileadmindocsGBAV3GBAV3_Ch3_pp87-120pdfgt

SAS (Small Arms Survey) 2014a Small Arms Survey Women and Guns Cambridge Cambridge University Press

Shtojcat66

SAS (Small Arms Survey) 2014b Women and Gun Ownership Geneva Small Arms Survey httpwwwsmallarmssurveyorgfilead-mindocsH-Research_NotesSAS-Research-Note-45pdf

UNDP Small Arms Control in Serbia and Montenegro (SACISCG)2005 Living with the Legacy SALW Survey Republic of Serbia Belgrade UNDP Serbia and Montengro

Schroeder Emily Vanessa Farr and Albrecht Schnabel 2005 Gender Awareness in Research on Small Arms and Light Weapons A Prelimi-nary Report Bern Swisspeace lthttpwwwswisspeacechfileadminuser_uploadMediaPublicationsWP1_2005pdfgt

Schwandner-Sievers Stephanie and Silvia Cattaneo 2005 Gun Culture in Kosovo Questioning the Origins of Conflict In Small Arms Survey 2005 Weapons at War Cambridge Cambridge University Press lthttpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Year-book2005enSmall-Arms-Survey-2005-Chapter-08-summary-ENpdfgt

SEESAC 2006 SALW Survey of Kosovo Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication422pdfgt

SEESAC 2006a The Rifle has the Devil Inside ndash Gun Culture in South Eastern Europe Belgrade SEESAC lthttpwwwseesacorgftmpfilespublication386pdfgt

SEESAC 2007a SEESAC Strategy for Gender Issues in SALW Control and AVPP Activities

lthttpwwwseesacorgfimgFileResGender-and-Small-ArmsSEESAC-Gender-Strategy-2007-216pdfgt

SEESAC2015 Oružje na meti Zloupotreba vatrenog oružja u Srbiji Belgrade SEESAC

SEESAC 2016 Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons - Albania(unpublished)

SEESAC 2016a Armeumlt neuml SheumlnjesteumlrTargeting Weapons ndash Kosovo (unpublished)

Shaw Margaret 2013 Too Close to Home Guns and Intimate Partner Violence In Small Arms Survey 2013 Everyday Dangers Cam-bridge Cambridge University Press lt httpwwwsmallarmssurveyorgfileadmindocsA-Yearbook2013enSmall-Arms-Survey-2013-Chapter-2-ENpdfgt

Sorenson Susan 2006 Firearm Use in Intimate Partner Violence A Brief Overview Evaluation Review 30(3)229 httpswwwresearchgatenetpublication7102593_Firearm_Use_in_Intimate_Partner_Violence_A_Brief_Overview

Taskovic Marko 2016 Krvava Srbija - Sve žrtve 5 najvećih masakara u poslednjih 15 godina Blic July 7 2015 lthttpwwwblicrsvestihronikakrvava-srbija-sve-zrtve-5-najvecih-masakara-u-poslednjih-15-godinagxtgys7gt

UN CASA (United Nations Coordinated Action on Small Arms) 2015 International Small Arms Control Standards Glossary of Terms Definitions and Abbreviations

lt httpwwwsmallarmsstandardsorgisacs0120-enpdfgt

UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) 2013 Global Study on Homicide 2013 Trends Contexts Data Vienna UNODC lt httpswwwunodcorgdocumentsgshpdfs2014_GLOBAL_HOMICIDE_BOOK_webpdfgt

UNDP (United Nations Development Programme) 2008 How to Guide Small Arms and Light Weapons Legislation Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lthttpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9SALWGuide_Legislationpdfgt

UNDP 2008a How to Guide The Establishment and Functioning of National Small Arms and Light Weapons Commissions Geneva Bureau for Crisis Prevention amp Recovery UNDP lt httpwwwpoa-issorgCASAUploadMembersDocuments9UNDP20SALW20Com-missionspdfgt

UNDP 2012Study on Family Violence and Violence Against Women in Montenegro Podgorica UNDP httpwwwmeundporgcontentmontenegroenhomelibrarysocial_inclusionDomesticViolenceStudyhtml

WHO 2012 Understanding and addressing violence against women - Femicide lthttpappswhointirisbitstream10665774211WHO_RHR_1238_engpdfgt

WHO UNDP UNODC 2014 Global Status Report on Violence Prevention 2014 Geneva WHO

lt httpwwwwhointviolence_injury_preventionviolencestatus_report2014engt

Zaštitnik gradjana 2016 Utvrđenje i sistemske preporuke lt httpwwwZaštitnikrsindexphp2012-02-07-14-03-334833-2016-07-28-08-59-32gt

Shtojcat 67

64 ShtojcA 4 pyeteumlSori

1 teuml dheumlna teuml peumlrgjithShme

2 teuml dheumlna teuml ndara SipaS gjiniSeuml

2015 2014 2013 2012 2011

Numri total i incidenteve me armeuml zjarri1

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml ligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml jashteumlligjshme

Numri i incidenteve me armeuml zjarri teuml shoqeumlruara me vdekje

sup1 Incidentet me armeuml zjarri peumlrfshijneuml Vrasje vrasje neuml rrethana reumlnduese vrasje e mbetur neuml tentativeuml veteumlvrasje veteumlvrasje e mbetur neuml tentativeuml shkaktim i rrezikut teuml peumlrgjithsheumlm teuml shteumlna me armeuml zjarri neuml mjedise publike mbajtje e armeumlve teuml zjarrit pa autorizim zoteumlrimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumlve teuml zjarrit pa autorizim peumlrdorimi i armeumls ose mjeteve teuml rrezikshme dhuneuml neuml familje

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri

viktimat e vrasjeve me paramendimsup1

viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri

Zoteumlruesit e armeumlve teuml zjarrit

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Shtojcat68

sup1 Vrasja me paramendim peumlrcaktohet si vdekja e jashteumlligjshme qeuml i shkaktohet qeumlllimisht njeuml personi nga njeuml person tjeteumlr (UNODC) Peumlr shpjegime teuml meumltejshme shih httpswwwunodcorgdocumentsdata-and-analysisIHS20methodologypdfsup2 Partneri intim mund teuml jeteuml bashkeumlshortibashkeumlshortja ish-bashkeumlshortiish-bashkeumlshortja partneriish-partneri i dashurie dashura ish-i dashu-

riish-e dashura

2015 2014 2013 2012 2011

Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra Gra Burra

Numri i lejeve teuml leumlshuara peumlr teuml mbajtur armeuml zjarri

Numri i personave teuml vrareuml nga partneri i tyre intimsup2

Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim

Numri i personave teuml cileumlt doreumlzuan SALW-e gjateuml fushatave teuml grumbullimit

2015 2014 2013 2012 2011

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri

Numri i aplikimeve teuml refuzuara peumlr teuml blereuml armeuml zjarri peumlr arsye teuml dhuneumls neuml familje

Gra burra

Aneumltareumlt e komisioneve teuml SALW-ve

Shtojcat 69

3 gjinia dhe mOSha

2015

Autoreumlt meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

Autoret femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

2015

viktimat femra teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls

15-29

30-44

45-60

60+

Shtojcat70

65 ShtojcA 5 LiStA e figurAve tAbeLAve dhe kutive

figurat

Figura 1 Peumlrqindja e viktimave teuml vrareuml meshkuj dhe femra dhe e meshkujve dhe femrave teuml deumlnuar peumlr vrasje me paramendim

Figura 2 Raporti i vrasjeve sipas mekanizmave i peumlrllogaritur nga OBSH (2012)

Figura 3 Peumlrqindja e viktimave burra dhe gra teuml vrasjeve me paramendim

Figura 4 Shkalla e vrasjeve Mesatarja 2007-2012

Figura 5 Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml 2015

Figura 6 Viktimat e vrasjeve me paramendim neuml incidentet me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Figura 7 Pjesa e vrasjeve me armeuml zjarri peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 8 Raporti i vrasjeve nga partnereumlt intimeuml peumlrkundrejt totalit teuml vrasjeve sipas gjiniseuml

Figura 9 Raporti i vrasjeve teuml grave me armeuml zjarri nga partnereumlt intimeuml

Figura 10 Shpeshteumlsia e pasojave fatale sipas llojit teuml incidentit - Serbi

Figura 11 Proneumlsia e armeumlve sipas gjiniseuml

Figura 12 Autoreumlt dhe viktimat meshkuj teuml incidenteve me armeuml zjarri sipas mosheumls neuml Shqipeumlri Kosoveuml Bosnjeuml-Hercegovineuml dhe Ish-Republikeumln Jugosllave teuml Maqedoniseuml

Figura 13 Cila eumlshteuml arsyeja kryesore se pse familja juaj NUK do teuml zgjidhte qeuml teuml zoteumlronte njeuml armeuml zjarri ndash Neuml peumlrgjitheumlsi nuk i kam qejf armeumlt

tabelat

Tabela 1 Viktimat e vrasjeve me paramendim sipas gjiniseuml

Tabela 1a Autoreumlt e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 2 Viktimat e incidenteve me armeuml zjarri sipas gjiniseuml

Tabela 3 Numri i personave teuml vrareuml me armeuml zjarri nga partneri i tyre intim sipas gjiniseuml

Tabela 4 Vrasjet e grave nga partneri intim neuml Serbi

Tabela 5 Bosnjeuml-Hercegovineuml Numri i lejeve teuml dheumlna peumlr blerjen e armeumlve teuml zjarrit

Tabela 6 Problematikat gjinore neuml objektivat e strategjive dhe planeve teuml veprimit peumlr SALW-et

Tabela 7 Peumlrgjigjet me politika neuml strategjiteuml peumlr SALW-et ndaj problematikave kryesore teuml politikave

kutiteuml

Kutia 1 Vrasjet neuml maseuml dhuna neuml familje dhe siguria e komunitetit neuml Serbi

Kutia 2 Zyrtareumlt e agjencive ligjzbatuese dhe ushtarakeumlt dhe dhuna neuml familje

Kutia 3 Veteumlvrasja dhe armeumlt e zjarrit

Kutia 4 Iniciativat e reja

Kutia 5 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml

Kutia 6 Strategjiteuml peumlr mbrojtjen nga dhuna neuml familje dhe SALW

Kutia 7 Inkuadrimi i dhuneumls

Kutia 8 Problematikat e tjera ligjore - Kufiri i mosheumls peumlr marrjen e autorizimit peumlr leje

i Autori intervisteuml telefonike me Ermin PestonZeumlvendeumlsministeumlr Ministria e Siguriseuml seuml Bosnjeuml-Hercegovineumls 5 tetor 2016ii Intervisteuml telefonike e autorit me Marina Iles zyrtare e larteuml peumlr barazineuml gjinore Sekretariati Rajonal peumlr Politikat Sociale Demografineuml dhe Barazineuml

Gjinore 22 shtator 2016

SHEumlNImE

• Blank Page
• 1 Hyrje
• 11 Rreth keumltij studimi
• 111 Qeumlllimi13
• 112 Objektivat
• 113 Objekti
• 114 Metodologjia
• 115 Sfidat dhe kufizimet13
• 116 Struktura
• 12 Peumlrkufizime
• 2 Ccedileumlshtjet gjinore dhe SALW-et-Problemati katkryesore t13euml politikave
• 21 Pranimi i lidhjeve ndeumlrmjet gjiniseuml dhe 13SALW-ve
• 22 Problematikat kryesoreteuml13 politikave
• 221 Gjinia dhe efektet e armeuml ve teuml 13vogla
• 222 Efektet e diferencuara teuml SALW-ve te grateuml dhe burrat neuml EJL Tendencat krye13sore
• 223 Dhuna neuml13 familje
• 224 Gjinia dhe keumlrkesat peumlr armeuml teuml vogla - burreumlria 13dhe kultura
• 225 Gjinia dhe qeumlndrimet ndaj armeumlve teuml vogla dhe rregullimit teuml t13yre
• 226 Gjinia dhe proceset 13politike
• 3 Peumlrgjigjja mepolitika - Rishikimi i 13dokumenteve
• 31 Strategjiteuml peumlr kontrollin e SALW-ve dhe problematikat kryesore teuml politikave gjinore13
• 311 Angazhimi peumlr barazineuml gjinore13
• 312 Teuml dheumlnat e ndara sipas gjiniseuml dhe veumlzhgimet g13jinore
• 313 Peumlrcaktimi i axhendeumls - Ccedileumlshtjet gjinore neuml qeumlllime dhe 13objektiva
• 314 Planet e veprimit Shndeumlrrimi i angazhimeve neuml aktivitete13
• 315 Cilat janeuml problematikat gjinore qeuml po trajtoh13en
• 317 Sfidat e politikbeumlrjes me ndjeshmeumlri gjinore teuml mbeumlshtetur neuml fakte13
• 32 Kuadri ligjor peumlr SALW-et Reumlndeumlsia e lufteumls kundeumlr dhuneumls neuml 13familje
• 321 Dhuna neuml familje si faktor kufizues i dheumlnies seuml lejeve peumlr armeuml zjarri13
• 322 Dhuna neuml familje dhe heqja earmeumlve t13euml zjarrit
• 323 Ligjet kundeumlr dhuneumls neuml familje dhe SALW13
• 324 Sfidat e ndeumlrhyrjeve me politika13
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 325 Praktikat e mira Australia dhe 13Kanadaja
• 33 Kuadri ligjor dhe strategjik peumlr barazineuml gjinore neuml Evropeumln Juglindore dhe kontrolli i SALW-ve13
• 4 Peumlrmbledhje e gjetjeve 13kryesore
• 411 Problematika kryesore gjinore neuml lidhje me SALW-et neuml Evropeumln 13Juglindore
• 412 Peumlrgjigja me masa ligjore dhe politike neuml Evropeumln Juglindore13
• 5 Rekomandime13
• 511 Mbledhja e teuml 13dheumlnave
• 512 Ngritja e kapaciteteve dhe nxitjae njeuml mjedisi teuml 13peumlrshtatsheumlm
• 513 Hulumtimi dhe menaxhimi i 13njohurive
• 514 Peumlrgjigja me politika ndaj problematikave kryesore13
• 6 Shtojcat13
• 61 Shtojca 1 Lista e dokumenteve teuml marra neuml 13shqyrtim
• 62 Shtojca 2 Lista e teuml Intervistuarve13
• 63 Shtojca 3 Referencat13
• 64 Shtojca 4 Pyeteumlsori13
• 65 Shtojca 5 Lista e figurave tabelave 13dhe kutive