ÁÈÎÌÀÑÑÛÍ ÝÐ×ÈÌ

Õ¯×, Ò¯¯ÍÈÉ ÕÝÐÝÃËÝÝ

Projector

/Ñóäàëãààíû ìàòåðèàë/

2

Óëààíáààòàð хот

2010 îí

Агуулга

1. Биомассын эрчим хүч

2. Áèîìàññûí áîëîâñðóóëàëòûí ïðîöåññûí ¿íäñýí àíãèëàë 2.1 òåðìîõèìèéí /äóëààíõèìèéí/ 2.3 áèîõèìèéí процесс 2.3 àãðîõèìèéí процесс

3. Áèîõèéí øèíæ ÷àíàр

4. Àõóéí õîã îðãàíèê õàÿãäëààñ ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõ íü

5. Ìîíãîë îðíû áèîìàññûí ýð÷èì õ¿÷íèé àøèãëàëòûí áàéäàл

6. Áèîìàññûã ýð÷èì õ¿÷íèé çîðèóëàëòààð àøèãëàõ íü

7. Ìîíãîë îðíû õºäºº àæ àõóéí áèîìàññûí íººö

8. Үүнээний фермд ашиглах судалгаа

9. Дэлхийн улс орнуудын биомассыг ашиглаж байгаа байдал

3

Íýã.Биомассын эрчим хүч

Áèîìàññ ãýäýã íü:

Óðãàìàë, àìüòàí áîëîí áè÷èë áèåòíýýñ ãàðàëòàé, ÷óëóóæààãүé, áèî-çàäðàë áүõèé îðãàíèê ýä.

Ìөí, õөдөө àæ àõóé, îéí àæ àõóé áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ àæ үéëäâýðèéí ñàëáàðûí үíäñýí áîëîí äàéâàð áүòýýãäýõүүí,үëäýãäýë, õàÿãäàë, ìөí òүүí÷ëýí үéëäâýðëýëèéí áîëîí õîò ñóóðèíãèéí õàÿãäëûí ÷óëóóæààãүé, áèî-çàäðàë áүõèй îðãàíèê õýñýã.

×óëóóæààãүé, áèî-çàäðàë áүõèé îðãàíèê ýäèéí çàäðàëààñ үүññýí õèé, øèíãýí áîäèñ.

Áèîìàññûí үëäýãäýë ãýäýã íü áèîìàññûí äàéâàð áүòýýãäýõүүí, õөäөө àæ àõóé, îéí àæ àõóé áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ àæ үéëäâýðèéí ñàëáàðûí õàÿãäàë,үëäýãäýë áàéíà.

Áèîìàññûí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿íäñýí ò¿¿õèé ýä íü óðãàìàë (ìîä, ç¿ëýã, ºâñ ãýõ ìýò) ãàçàð òàðèàëàíãèéí (ñ¿ðýë, õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ æèìñãýíý, àìüòíû (5 õîøóó ìàë, ãàõàé ãýõ ìýò), àõóéí áîëîí ¿éëäâ‎ýðèéí (áèîëîãèéí ãàðàëòàé õî¸ðäîã÷ íºõºí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ò¿¿õèé ýäèéã óðãàìëûí, àìüòíû áà àõóéí áóþó ¿éëäâýðëýëèéí ãàðàëòàé õîã õàÿãàë) ãàðàëòàé íºõºí ñýðãýýãäýõ ýõ ¿¿ñâýð þì.

Íàðíû ãýðëèéí íºëººãººð ÿâàãäàõ ôîòîñèíòåçèéí óðâàëààð íàðíû ýíåðãè óðãàìàëä õóðèìòëàãäàõ ïðîöåññ òàñðàëòã¿é ÿâàãäàæ áàéäàã. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð áèîìàíäàëä ÿâàãäàõ í¿¿ðñòºðºã÷èéí öèêëèéí æèøýýã 1-ð çóðàãò, ôîòîñèíòåçèéí óðâàëûí á¿ä¿¿â÷èéã 2-ð çóðàãò ¿ç¿¿ëýâ.

1-р зураг

4

Ôîòîñèíòåç - ýíý íü íàðíû ãýðëèéí ¿éë÷ëýëèéí ä¿íä õèìèéí ýíåðãè õóðèìòëàãäàõ áîëîí îðãàíèê áîäèñûí ¿¿ñýõ, ïðîöåññ þì.

Áèîìàññûí ò¿ëøèéã ãàðãàí àâàõ ¿íäñýí ò¿¿õèé ýä íü óðãàìàë, àìüòíû ãàðàëòàé îðãàíèê áîäèñóóä áàéäàã.

Íàðíû ãýðëèéí íºëººãººð óðãàìëûí õëîðîôèëèéí ìºõëºãò óðâàë ÿâàãäàæ, óðãàìàë íàðíû èë÷èéã øèíãýýñíýýð óðãàìàëä ýíåðãè õóðèìòëàãäàíà. Øèíãýýñýí íàðíû èë÷ íü óðãàìëûí àìüñãàëæ áóé í¿¿ðñòºðºã÷èéí äàâõàð èñýë ÑÎ2 áîëîí óñ Í2Î-ûã õîëáîõ õèìèéí ýíåðãèéã ¿¿ñãýí îðãàíèê áîäèñûí ìîëåêóëóóäûã áèé áîëãîñíîîð óðãàìëûí ýñ ºñºæ óðãàìàë óðãàäàã. Ýíý óðâàëûí ä¿íä óðãàìëààñ àìüä îðãàíèçìä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé õ¿÷èëòºðºã÷ Î2 ÿëãàðäàã.

ªºðººð õýëáýë óðãàìëûí óðãàëòàíä íàð ÷óõàë ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Àìüòíû àéìãèéí õóâüä óðãàìëààð õîîëëîã÷ ºâñºí òýæýýëòýíã¿¿ä èäýø òýæýýëýýðýý äàìæóóëàí óðãàìàëä õóðèìòëàãäñàí ýíåðãèéã øèíãýýæ àâàõ áºãººä ìàõàí òýæýýëòýí àìüòàä ºâñºí òýæýýëòíýýñ ìºí õîîë òýæýýëýýð äàìæóóëàí ýíåðãèéã àâ÷ áàéäàã. Èéìä àìüä îðãàíèçìóóä á¿ãä ôîòîñèíòåçèéí ä¿íä áèé áîëñîí ìàòåðèàë ýëåìåíòýýñ òîãòäîã þì. Èéì ó÷ðààñ ýíý óðãàìàë-ºâñºí òýæýýëòýí-ìàõàí òýæýýëòýí-õ¿í ãýñýí õýëõýýã õ¿íñ òýæýýëèéí õýëõýý ãýæ ¿çýæ áîëíî.

2-р зураг

ªíººäðèéí áàéäëààð äýëõèéí óëñ îðíóóäàä áèîëîãèéí ãàðàëòàé ýäãýýð ò¿¿õèé ýäýýñ:

áèîìàññûí õàòóó ò¿ëø (øóóä ò¿ëýõ áîëîí øàõìàë ò¿ëø áàéäëààð)

áèîõèé (ìåòàí)

áèîäèçåëü, áèîýòàíîë áîëîí áèîáóòàíîë ãàðãàí àâ÷ àøèãëàæ áàéíà.

Õóóðàé ìàññò øèëæ¿¿ëýí òîîöñîíîîð áèîñôåð äàõü áèîìàòåðèàëûí ¿¿ñýõ õóðä îéðîëöîîãîîð 250*109 ò/æèë áàéõ áà ýíý íü æèëä 100*109 ò í¿¿ðñòºðºã÷ ¿¿ñíý ãýñýí ¿ã þì.

5

Óðãàìëûí ôîòîñèíòåç ÿâàãäàõàä æèëä 2*1021 Æ äóëààí øààðäàãääàã.

Áèîìàññûí íèéò õýìæýýíèé äºíãºæ 5%-èéã õ¿í òºðºëõòºí õ¿íñ òýæýýëèéí õýëáýðýýð àâ÷ õýðýãëýäýã ãýñýí ñóäàëãàà áàéäàã.

Áàðàãöààëñàí òîîöîîãîîð óðãàö õóðààëòûí ÿâöàä õóóðàé ãàçðûí óðãàìëûí ÷èéãëýã 50%, óñíû óðãàìëûíõ 90% áàéäàã áàéíà.

Áèîò¿ëø ÑÎ2 áà Í2Î áîëîí çàäðàõ ¿åä 12 êã í¿¿ðñòºðºã÷ººñ 38 ÌÆ äóëààí ÿëàðäàã áîë 1 êã ÷èéãèéã óóðøóóëàõàä 2,3 ÌÆ äóëààí øààðääàãääàã áàéíà.

Õóóðàé áèîìàññûí íÿãò èæèë õýìæýýòýé í¿¿ðñíèé íÿãòààñ 3-4 äàõèí áàãà áàéäàã òóë áèîìàòåðèàëààñ áèîò¿ëø ãàðãàí àâàõàä íýëýýä íàðèéí õ¿íäðýëòýé òåõíîëîãè øààðäàãääàã.

Биомассын түүхий эд материалыг:

1. Амьтны гаралтай органик түүхий эд 2. Ургамлыг гаралтай түүхий эд 3. Үйлдвэр ба ахуйн гаралтай хог хаягдал

ÎÕÓ-ä õèéãäñýí ñóäàëãààíààñ õàðàõàä, 100 ¿íýýòýé ôåðìä ºäºðò 350 ì3 áèîõèé ¿éëäâýðëýõ áîëîìæòîé. Òýãâýë æèëä 126 ìÿí. ì3 èéì õèé ãàðãàí àâàõ áºãººä ýíý íü 95 ìÿí. ë áåíçèíòýé òýíöýõ þì áàéíà.

Óðãàìëûí ãàðàëòàé áèîìàññûí ò¿¿õèé ýäýä ìîä, òàðèìàë óðãàìëóóä, áèîõèé ¿éëäâýðëýõ çîðèëãîîð òàðèàëñàí ðàïñ, ýðäýíý øèø, õóëñ ãýõ ìýò í¿¿ðñòºðºã÷ èõýýð àãóóëñàí ò¿¿õèé ýä¿¿ä îðíî.

ÀÍÓ-ä õèéãäñýí ñóäàëãààãààð Àõóéí õîã õàÿãäëûí äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð í¿¿ðñòýé õàðüöóóëàõàä ìàø áàãà õýäèé ÷ ýíý íü õÿìä áóþó õî¸ðäîã÷ò¿¿õèé ýä áîëîõûí õóâüä ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãòàé þì. Òîîöîîãîîð 2000 ôóíò õàÿãäëûí ÿëãàðóóëàõ äóëààíû õýìæýý 500 ôóíò õ¿ðýí í¿¿ðñíèéõòýé òýíöäýã áàéíà.

Áèîõèéã ìàëûí ÿëãàäñààñ ãàäíà çàð÷ìûí õóâüä îðãàíèê ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí õàÿãäëààñ ãàðãàí àâ÷ áîëäîã òóë íººö ¿ëýìæ èõ þì. Ǻâõºí õºäºº àæ àõóéí õàãäëààñ 1,0-1,3 ìëðä òîíí æèøìýë ò¿ëøèéí íýãæòýé (7000 êêàë äóëààí ãàðãàõ ò¿ëøèéã õýëíý) òýíöýõ áèîõèéã ãàðãàí àâ÷ áîëîõ þì. Ýíý íü äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé 8-10íû íýãèéã õàíãàõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çýõýä èõ õýìæýýíèé íººö áîëîõ íü èëýðõèé.Áèîõèé íü ¿íýðã¿é, øàòàõäàà óòàà òîðòîã ¿¿ñãýäýãã¿é, ºíãºã¿é øàòäàã õèé þì. Íýã òîíí àðãàëààñ îéðîëöîîãîîð 350-500 øîî ìåòð õèé ãàðäàã ãýñýí òîîöîî áàéäàã. Íýã øîî ìåòð áèîõèé 4300-6000 êêàë äóëààí ãàðãàõ áîëîìæòîé. Ýíý íü ìîäíîîñ 4-5 äàõèí èõ áàéãàà þì.Áèîõèéí íàéðëàãàä 60-70 õóâèéã ìåòàí (CH4), 30-40 õóâèéã í¿¿ðñ õ¿÷ëèéí õèé (CO2) ýçýëíý. Í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéã ÿëãàæ àâáàë õèéí èë÷ëýã èõýñ÷ 9500 êêàë õ¿ðäýã. Õèéã ãàðãàí àâàõ àðãà ìîíãîë÷óóäûí òàðàã á¿ðýõäýý íèëýýä òºñòýé. Ìàëûí íîéòîí ÿëãàäñûã óñààð çóóð÷ áàðàã õîðøñîí òàðàã øèã øèíãýí áîëãîîä ãàäíààñ àãààð îðîõîîðã¿é òóñãàé ñàâàíä õèéæ äóëààí îð÷èíä õàäãàëíà.Îð÷íû òåìïåðàòóð íü 300Ñ áàéõàä õàìãèéí òîõèðîìæòîé.

6

3-р зураг

Áèîõèéí òºõººðºìæèéí ¿¿ðýã íü àãààðã¿é îð÷èíä, ôåðìåíòèéí, õ¿÷ëèéí áîëîí ìåòàí ¿¿ñãýã÷ áàêòåðóóäûí àìüäðàõ, ¿ðæèõ íºõöëèéã á¿ðýí õàíãàñíààð, èñãýëòèéí ïðîöåññ ÿâóóëæ, óëìààð áèîìàññûã çàäðàëä îðóóëàí øàòàõ õèé ãàðãàí àâàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ ÿâäàë þì.

4-р зураг Био химийн ерөнхий процесс

7

Õî¸ð.Áèîìàññûí áîëîâñðóóëàëòûí ïðîöåññûí ¿íäñýí àíãèëàë

Áèîìàññàä ìîä, ñ¿ðýë, ÕÀÀ-í òàðèìàë, óðãàìëûí ¿ëäýãäýë, ìàëûí ºòºã áóóö, øóâóóíû ñàíãàñ çýðãèéã îðóóëæ áîëíî. ¯¿íýýñ áèä òóðøèëòàíäàà ¿õðèéí øèâõèéã àâñàí.

5-ð çóðàã. Áèîò¿ëøíèé ¿éëäâýðëýëèéí ïðîöåññ

8

2.1 Термохимийн процесс

Øóóä øàòààõ: Ýíä äóëààíûã øóóä ãàðãàí àâíà. Èõýâ÷ëýí íýãýí òºðëèéí ò¿ëøèéã õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé.

Ïèðîëèç: Ýíý íü áèîìàññûã íýã áîë àãààðã¿é îð÷èíä õàëààäàã ýñâýë ò¿¿íèé çàðèì õýñãèéã àãààð áà õ¿÷èëòºðºã÷ äóòàãäàëòàé îð÷èíä øàòààñíû ä¿íä áàéãàà áèîìàññûí òºðºë çýðãýýñ õàìààðíà.

Õèéæ¿¿ëýëò: ïèðîëèçûí ïðîöåññûí ¿íäñýí á¿òýýãäýõ¿¿í íü øàòàõ õèé áîë ººðººð õýëáýë øàòàõ õèé ãàðãàí àâàõ ïðîöåññ þì.

Òåðìîõèìèéí áóñàä ïðîöåññóä: Ýíä áèîìàòåðèàëûã áýëòãýõ áîëîí óðâàë ÿâóóëàõ îëîí òºðëèéí âàðèàíòóóä áàéæ áîëîõ áºãººä èõýâ÷ëýí ôåðìåíòæèëòèéí äàðààãèéí ¿å øàòàíä ÿâàãäàõ ïðîöåññ þì. Ïðîöåññûí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íàéðëàãà îëîí ÿíç áàéäàã. Íàéðëàãà íü òåìïåðàòóðûí íºõöºë, ïðîöåññûí ÿâóóëàõ àðãà, àøèãëàæ öåëëþëîç, êðàõìàë çýðýã íýãäë¿¿äèéã ñàõàðûí íýãäýëä õóâèðãàõ òåõíîëîãóóä îðíî.

2.2 Биохимийн процессууд

Ñïèðòèéí èñãýëò: ýòèëèéí ñïèðò íü óóðøèìòãàé øèíãýí ò¿ëø áºãººä áåíçèí îðëîõ á¿òýýãäýõ¿¿íýýð àøèãëàäàã. Áèîìàòåðèàëààð èõýâ÷ëýí ñàõàð àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéã àâàõ áºãººä èñãýëòèéí ïðîöåññ ìèêðîîðãàíèçìóóäûí òóñëàìæòàéãààð ÿâàãäàíà.

Àíàýðîá áîëîâñðóóëàëò: Õ¿÷èëòºðºã÷ äóòàãäàëòàé îð÷èíä çàðèì òºðëèéí ìèêðîîðãàíèçìóóä äóëààíûã øèíãýýæ, í¿¿ðñòºðºã÷èò íýãäë¿¿äèéã áîëîâñðóóëàí ÑÎ2 ÑÍ4 çýðýã íýãäë¿¿äèéã ¿¿ñãýäýã. ¯¿ñ÷ áàéãàà ýäãýýð íýãäë¿¿äèéã áèîõèé ãýíý.

Áèîôîòîëèç: Ôîòîëèç-óñûã ãýðëèéí íºëººãººð óñòºðºã÷, õ¿÷èëòºðºã÷èä çàäëàõ ¿çýãäýë þì. Õýðýâ óñòºðºã÷ àãààðòàé èñýëäýí øàòàõ áóþó äýëáýðâýë H2 , O2 èéí ýñðýã êîìáèíàö ÿâàãäàíà. Çàðèì òºðëèéí áè÷èë áèåòíèé òóñëàìæòàéãààð áèîôîòîëèçûí ïðîöåññ ÿâàãääàã.

2.3 Агрохимийн процессууд

Ò¿ëøíèé ýêñòðàêö /õàíä/: çàðèì òîõèîëäîëä àìüä óðãàìëààñ øóóä áîëîí òàéðàõ àðãààð õàòóó áà øèíãýí ò¿ëø ãàðãàí àâ÷ áîëäîã. Æèøýý íü: êàó÷óêíû ìîä. Àìüä ìîäíû õîëòîñ áóþó õàéðñûã õóóëæ ýñâýë ìîäûã òîäîðõîé ºíäðººð õºðººäººä ø¿¿ñèéã íü òóñãàé òºõººðºì溺ð ñîðóóëàí àâ÷ áåíçèí îðëîõ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýäýã.

Áèîò¿ëøíèé ÷àíàðûã ò¿¿íèé ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿ä áîëîõ í¿¿ðñòºðºã÷ áà ÷èéãèéí àãóóëàìæààð òîäîðõîéëíî.

Áèîìàññûí äîòîðõ ÷èéã íü îðãàíèê áîäèñûí ýñèéí äîòîîä øèíãýí áîëîí ýñ õîîðîíäûí øèíãýíýýñ á¿ðäýíý.

Áèîìàòåðèàëûí íèéò ìàññûã m, ò¿¿íèé ÷èéãã¿éæ¿¿ëñýí ¿åèéí ìàññûã m0

ãýâýë õóóðàé ìàññ äàõü ò¿¿íèé ÷èéã àãóóëàìæèéã:

èëýðõèéëëýýð, íîéòîí ìàññ äàõü ÷èéã àãóóëàìæ áóþó ÷èéãëýãèéã:

èëýðõèéëëýýð òóñ òóñ òîäîðõîéëíî.

9

Ãóðàâ.Áèîõèéí øèíæ ÷àíàð

Áèîõèé ºíãºã¿é, ¿íýðã¿é, ñ¿¿ìãýð õºõ äºë ãàðãàí øàòäàã, óòààã¿é, äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð ºíäºðòýé, øàòàìõàé õèé þì.

№ Үзүүлэлтүүд Áîäèñóóä

ÑÍ4 CO2

H2

H2S

Áèîõèé 60%

ÑÍ4, 40%

CO2

1 Ýçëýõ õóâèéí

æèí, %

55-80 17-44 <1 <3 100

2 Øàòàëòûí

äóëààí, êêàë/ì3

8555 - 2580 5454 5500

3 Àñàõ õýì, 0C 650-

750

- 585 - 650-750

4 Êðèòèê äàðàëò,

ÌÏà

4,7 7,5 1,3 8,9 7,5-8,9

5 Êðèòèê

òåìïåðàòóð, 0C

-82,5 31 - 100 -2,5

6 Íÿãò , ã/ë 0,72 1,98 0,09 1,54 1,20

Ýíäýýñ õàðàõàä áèîõèé íü 70% ìåòàí, 30 îð÷èì õóâü íü ÑÎ2 –îîñ á¿ðäíý. ÑÎ2 íü øàòäàãã¿é õèé ó÷èð áèîõèéä ýçëýõ ò¿¿íèé õóâèéã àëü áîëîõ áàãà áàéëãàâàë àøèãòàé.

Ýíý õî¸ð õèéí ýçëýõ õóâèéí æèí íü áèîõèéí ò¿¿õèé ýä, ãàðãàõ òåõíîëîãè éí îíöëîãîîñ õàìààðíà. Áèîõèéí íàéðëàãàä óñòºðºã÷, õ¿õýðò óñòºðºã÷, àçîò ìàø áàãà õýìæýýãýýð àãóóëàãääàã. Çàðèìäàà ýäãýýðýýñ öýâýðëýõ øààðäëàãàòàé áàéäãààñ íýìýëò àðãà õýìæýý øààðäàãäàíà. Øàòàëòààñ ÿëãàðàõ äóëààí ãýæ íýã øîî ìåòð õèé øàòàõàä ÿëãàðàõ äóëààíû òîî õýìæýýã õýëýõ áºãººä êêàë ýñâýë êÆ-ààð èëýðõèéëýãäýíý. CO2-ûã ÿëãàí àâñíààð õèéí èë÷ëýã íýìýãäýæ 8500 êêàë/ì3 áîëäîã. Áèîõèéí èë÷ëýãò óñòºðºã÷, õ¿õýðò óñòºðºã÷ íºëººëºõã¿é.

10

ĺðºâ.Àõóéí õîã îðãàíèê õàÿãäëààñ ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõ íü

6-р зураг

Õàÿãäëûí äóëààíûã àøèãëàõ ñõåìèéã àâ÷ ¿çüå.

õàÿãäàë øàòàõäàà äóëààí ÿëãàðóóëíà

äóëààí íü óñûã óóð áîëãîí õóâèðãàíà.

ºíäºð äàðàëòòàé óóð íü òóðáèíû õ¿ðçì¿¿ä‎ýä ¿éë÷èëæ, ò¿¿íòýé õîëáîãäñîí ãåíåðàòîðò öàõèëãààí ýíåðãè ¿éëäâýðëýãäýíý.

Òàâ.Ìîíãîë îðíû áèîìàññûí ýð÷èì õ¿÷íèé àøèãëàëòûí áайдал

Ìàíàé îðíû õóâüä áèîìàññûí ‎‎ýõ ¿¿ñâýð àøèãëàõ áîëîìæ, íºõöëèéã àâ÷ ¿çâ‎ýë:

A. Ìàíàé îðíû 1.5 ñàÿ êâ.êì ãàçàð íóòãèéí äºíãºæ 15.2 ñàÿ ãà òàëáàé íü îéí á¿ñýä áàéäàã áà óðãàà ìîäíû íººö 1.2*109 ì3 ãýæ òîãòîîñîí áàéäàã. /1990 îíû ¿åä îéí á¿ñ ãàçàð íóòãèéí 10 ãàðóé õóâèéã ‎ýçýëæ áàéñàí áîë 2005 îíû áàéäëààð 8 õóâü áîëòëîî áóóðñàí áàéíà/. Ãýòýë ìîä íü ºíººäðèéã õ¿ðòýë ò¿ëøíèé ¿íäñýí ò¿¿õèé ýä õýâýýð áàéãàà íü ýêîëîãèéí òýíöâýð àëäàãäàæ öºëæèëò íýìýãäýõ ãîë øàëòãààí áîëæ áàéíà. Ìîäíû äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð 1200 êêàë áàéäàã íü èë÷ëýã áàãàòàé ò¿ëøèíä òîîöîãääîã.

B. Àõóé‎í áà ¿éëäâýðëýëèéí ,ãàðàëòàé

11

C. պ人 àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëýýñ ãàð÷ áàéãàà íºõºí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ò¿¿õèé ýäýä:

Ìàë, òýæýýìýë àìüòäûí ãàðàëòàé õàÿãäàë (àðãàë, õîðãîë, õºðçºí, áóóö)

Ãàçàð òàðèàëàíãèéí áà òàðèìàë óðãàìàë (ìîä, ñººã, æèìñ æèìñãýíý, ýðäýíýøèø, íàðàíöýöýã), õ¿íñíèé íîãîî áîëîí òýäãýýðèéí õàÿãäàë

1. Ìîíãîë óëñûí õóâüä õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâ‎‎ýðëýë äàâàìãàéëñàí îðíû í‎ýã þì. Ýðò ¿åýñ óëàìæëàãäàí èðñ‎ýí òàðõìàë, í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóéòàé, îäîî ÷ àøèãëàæ áàéãàà. Çàõ ç‎ý‎ýëä øèëæñýíýýð èðãýä ìàëàà õóâü÷èëæ, õóâèéí àæ àõóéíóóä îëíîîð áèé áîëñîí, ìàëûí òîî òîëãîé ÷ ºññººð áàéíà. ¯¿íò‎ýé õîëáîîòîéãîîð á‎ýë÷ýýðèéí õîìñäîë ¿¿ñ÷, ‎ýêîëîãèéí õÿìðàë, ãàí ãà÷èã, öºëæèëò í‎ýìýãäýõýä òîäîðõîé íºëºº ¿ç¿¿ë‎‎ýõ áîëñîí.

2. Ìàíàé îðíû ò¿ëø ýð÷èì õ¿÷íèé íººöèéí áàëàíñûí 80 îð÷èì õóâèéã îðãàíèê õàòóó ò¿ëø áîëîõ í¿¿ðñ ‎ýçýëäýã. Ýð÷èì õ¿÷íèé òºâëºðñºí ñèñòåìèéí á¿òö‎ýä îðäîã ¿éëäâýð¿¿ä á¿ãä í¿¿ðñý‎ýð àæèëëàäàã ÄÖÑ-óóä áàéäàã. պ人 îðîí íóòàãò ‎ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä õîëáîãäîîã¿é ñóì ñóóðèíãóóäûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãöýýã èìïîðòûí øèíãýí ò¿ëø‎ý‎ýð àæèëëàäàã ÄèçÖÑ-óóäààñ õàíãàæ áàéíà. ͺ㺺 òàëààñ ä‎ý‎ýð äóðüäñàí ý‎ð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâý‎ð¿¿äèéí õóâüä ò¿¿õèé ‎ýäèéí íººö æèëýýñ æèëä áàãàñàæ áàéãàà, îëáîðëîëò áîëîâñðóóëàëòûí òåõíîëîãè ºðòºã ºíäºðò‎ýé, õ¿íä áàéäãààñ ãàäíà ýêîëîãèä ñºðºã íºëººòýé þì.

3. Òàðõìàë í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóéí ¿éëäâ‎‎ýðëýëèéí íýãæ¿¿äèéã ý‎ð÷èì õ¿÷íèé òºâëºðñºí ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõ àñóóäàë í‎ýëýýä õ¿íäðýëòýé, áý‎ë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóé ýðõýëäýã í¿¿äëèéí ìàë÷äûí öàõèëãààí õàíãàìæèéí òàëààð òîãòñîí çàð÷èì, õÿìä òºñºð, íàéäâàðòàé ‎ýõ ¿¿ñâýð áàéõã¿é áàéíà.

4. Ìîíãîë îðíû õóâüä ãàçàð òàðèàëàíãààñ ãàðàõ áèîìàññûí ò¿¿õèé ýäýýñ ñ¿ðýë ãîë áàéðûã ýçëýõ áà äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð íü 9000 êÄæ/êã. Áóñàä òºðëèéí õîã õàÿãäàë òóõàéëáàë õ¿íñíèé íîãîî, òàðèìàë óðãàìëààñ áèîò¿ëø ãàðãàõ òàëààð õèéãäñýí ñóäàëãàà áàãà áàéäàã áàéíà. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áèîýòàíîëûí ¿éëäâýðëýëèéí ¿íäñýí ò¿¿õèé ýä áîëîõ ðàïñûã çàðèì í‎ýãýí ãàçàð òàðèàëàíãèéí êîìïàíèóä òàðèàëàõ áîëñîí õýäèé ÷ äîòîääîî áîëîâñðóóëäàãã¿é, ÁÍÕÀÓ-ä ‎ýêñïîðòëîäîã áàéíà. Ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé áèîìàññûí ñóäàëãààãààð àðãàëûí äóëààí ãàðãàõ äîîä ÷àäâàð íь 10800-13300êÄæ/êã, õîðãîë áîëîí õîìîîëä 8800-16700 êÄæ/êã, õºðçºí 12500-14600 êÄæ/êã ãýæ òîãòîîãäñîí áàéäàã.

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ìàë÷èä ìàë àæ àõóéí ñóóðèí õý‎ëáýðò øèëæèõ, ôåðìåðèéí àæ àõóé ý‎ðõëýõèéã ñîíèðõîõ áîëñîí.

Ìàëûí ãàðàëòàé áèîìàññûí õýìæýý öàã óóðûí íºõöºë áîëîí óëèðëààñ õàìààðäàã. ¯¿íèéã äàðààõü õ¿ñíýãòýýñ õàðæ áîëíî

12

Нэг үхрээс хоногт гарах аргалын хэмжээ

ÓËÈÐÀË ÁÝË÷ÝÝÐÝÝÑ ÈÄÝÕ

ºÂÑÍÈÉ ÕÝÌÆÝÝ

ÄÓÍÄÆÀÀÐ, ÊÃ

ßËÃÀÐÀÕ ÁÈÎÌÀÑÑ, ÊÃ

ÍÀÌÀÐ 12 3,4

ªÂºË 7,9 2,4

ÕÀÂÀÐ 8,8 2,7

ÇÓÍ 11,3 3,2

ÆÈËÈÉÍ ÄÓÍÄÀÆ 10 2,95

Нэг үхрээс хоногт гарах хорголын хэмжээ

Óëèðàë Áýë÷ýýðýýñ èäýõ ºâñíèé õýìæýý äóíäæààð, êã

ßëãàðàõ áèîìàññ, êã

Íàìàð 3,2 0,64

ªâºë 2,3 0,46

Õàâàð 2,7 0,54

Çóí 3,5 0,7

Æèëèéí äóíäàæ 3 0,585

13

Çóðãàà.Áèîìàññûã ýð÷èì õ¿÷íèé çîðèóëàëòààð àøèãëàõ íü

պ人 àæ àõóéí ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä, îéí àæ àõóé, öýíãýã áîëîí äàëàéí óñíû íîãîîí óðãàìëûí, ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí àõóéí îðãàíèê õàÿãäëóóä íü áèîìàññûí ¿éëäâýðèéí ò¿¿õèé ýä áîëäîã áºãººä òýäãýýðèéí ºñºí íýìýãäýõ ¿íäýñ íü ôîòîñèíòåç áîëäîã. Ýäãýýð ýõ ¿¿ñâýðýýñ ýíåðãè ãàðãàí àâàõûí çýðýãöýý áîëîâñðóóëàëòûí øàòàíä öàðäóóë, í¿¿ðñ óñ, õèìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä, ìàëûí òýæýýë, ýòèëèéí ñïèðò, áàðèëãûí ìàòåðèàë, áîðäîî ãýõ ìýò äàéâàð á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéã ãàðãàí àâ÷ áàéíà. Áèîìàññûí ò¿¿õèé ýä, òýäãýýðèéã áîëîâñðóóëàõ òåõíîëîãèéã äàðààõ õ¿ñíýãòýýñ õàðâàë:

Áèîìàññ áèîò¿ëøíèé ýõ ýëåìåíò

Ãàðãàí àâàõ á¿òýýãäýõ¿¿í

Áîëîâñðóóëàõ òåõíîëîãè

Áîëîâñðóóëàõ ïðîöåññûí À¯Ê

Áîëîâñðóóëàëòàíä øààðäàãäàõ ýíåðãè

Áèîò¿ëøíèé äóëààíû á¿òýýìæ, ìÆ/êã

Ìîä áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð

À. Äóëààí

Øàòààõ

70 Õàòààëò /äóëààí/

16-20

Á. Õèé

Íåôòü

Í¿¿ðñ

Ïèðîëèç

85 Õàòààëò /äóëààí/

40

40

20

¯ð òàðèà

Ñ¿ðýë

Øàòààõ

70 Õàòààëò /äóëààí/

14-16

×èõðèéí íèøèíãý

Ýòàíîë

Íýðýõ

80 Äóëààíû áà öàõèëãààí ýíåðãè

3-6

ªòºã áóóö

Ìåòàí

Àãààðã¿é îð÷èíä çàäðàõ

50 Õàòààëò /äóëààí/

4-8

14

Õîòûí áîõèðûí ñóâãèéí õàÿãäàë

Ìåòàí

Àãààðã¿é îð÷èíä çàäðàõ

50 Äóëààí

2-4

Ýð÷èì õ¿÷ ãàðãàí àâàõ çîðèóëàëòààð áèîìàññ àøèãëàõûí äàâóó áîëîí äóòàãäàëòàé òàëóóä:

Äàâóó òàëóóä

Äóòàãäàëòàé òàëóóä

- Øàâõàãäàøã¿é íººöòýé

- Ò¿¿õèé ýäèéí òºðºë ç¿éë îëîí

- Á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýýíèé òºðºë îëîí /öàõèëãààí, äóëààí, àâòî ò¿ëø ãýõ ìýò/

- պ人 àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëíý.

- Áèîò¿ëøíèé ¿éëäâýðëýëèéí äàéâàð á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä, õàÿãäëûã äàõèí àøèãëàõ áîëîìæòîé.

- ¯ð àøèãòàé, êîìïëåêñ õýëáýðýýð àøèãëàâàë àãààð áà óñàí ìàíäàëä õîðò íºëºº áàãà. /S/

- Íèéãìèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò à÷ õîëáîãäîëòîé.

- Õºðñíèé ýëýãäýë, ¿ðæèëã¿éæèëä õ¿ðãýæ áîëîõ òàëòàé.

- Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëæ áîëíî. /Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë áàãàñíà/

- Ãåíèéí èíæåíåð÷ëýëä õýò àâòñàíààð õÿíàëòààñ äàâñàí îðãàíèçìóóä ¿¿ñýõ ìàãàäëàëòàé.

- …

Ýð÷èì õ¿÷íèé çîðèóëàëòòàé áèîò¿ëøíèé ò¿¿õèé ýäèéí æèøýý áîëãîí õàìãèéí ò¿ãýýìýë ò¿¿õèé ýä áîëîõ ÷èõðèéí íèøèíãèéí áîëîâñðóóëàëòûã àâ÷ ¿çüå. ÷èõðèéí íèøèíãèéã ýð÷èì õ¿÷íèé çîðèóëàëòòàé áèîò¿ëøíèé ò¿¿õèé ýä áîëãîí àøèãëàõ çîðèëãîîð òàðèàëäàã. ̺í àâòî òýýâýðò áåíçèíûã îðëîõ á¿òýýãäýõ¿¿íýýð àøèãëàæ ýõëýýä áàéíà.

15

Áèîò¿ëøíèé áîëîâñðóóëàëò õýðýãëýý:

Бèîìàññûí ò¿¿õèé ýä áîëîõ ìàòåðèàëûã ñîíãîõäîî ãàçàð ç¿éí òàðõàëò, óðãàö ºãºõ ò¿âøèí, ýäèéí çàñãèéí áîëîí áàéãàëü öàã óóðûí çýðýã îëîí íºõöëèéã õàðãàëçàí ¿çýõ øààðäëàãàòàé áàéäàã.

Äóëààí ãàðãàí àâàõàä áèîò¿ëøèéã õýðýãëýõ íü :

Áèîò¿ëøíèé òóëàìæòàéãààð îðîí ñóóöûã õàëààæ, õîîë áýëòãýæ, òàðèìàë óðãàìëûã áîëîâñðóóëàõ òåõíîëîãèéí ïðîöåññóóäûã ÿâóóëäàã. ̺í öàõèëãààí ýíåðãè ¿éëçäâýðëýí àõóéí áîëîí ¿éëäâýðèéí çîðèóëàëòààð àøèãëàíà.

Ãýâ÷ ºíººäðèéã õ¿ðòýë ìîäíîîñ ýõëýýä áèîìàññûí áóñàä ýõ ¿¿ñâýðèéã àøèãëàæ äàí ãàíö ò¿ëøíèé çîðèóëàëòààð /èõýâ÷ëýí äóëààí ãàðãàí àâàõ, õîîë áîëîâñðóóëàõàä/ ë õýðýãëýæ áàéñàí áàéíà. Äýëõèéí õýìæýýíä èéì ò¿ëøíèé äóíäàæ õýðýãëýýã àâ÷ ¿çâýë õîíîãò íýã õ¿íä 0,5-1 êã õóóðàé áèîìàññ íîîãäîõ áºãººä ýíý íü 10-20 ÌÆ/õîí áóþó 150 Âò ýíåðãèòýé òýíöýíý.

Áèîò¿ëøíèé äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàðûã ìàòåðèàë òóñ á¿ðýýð õàðüöóóëàí ¿çâýë:

16

Ò¿ëøíèé äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð

Ò¿ëøíèé òºðºë

Íèéëáýð äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð

Òýìäýãëýë

ÌÆ/êã

ÌÆ/ë 150C/

Òóñãàéëàí áýëòãýñýí ò¿ëø:

Ìîä:

Íîãîîí

Íàâ÷àà ãýýäýã

Òóñãàéëàí õàòààñàí

Óðãàìàë /ñ¿ðýë ã.ì/

Óðãàöûí õàÿãäàë:

Áóäààíû èø

×èõðèéí íèøèíãèéí áóóö

Ìàëûí ºòºã áóóö

Çàíàð

Õî¸ðäîã÷ ò¿ëø:

Ýòàíîë

Ìåòàíîë

Áèîõèé

Ãåíåðàòîðûí õèé

Ìîäíû í¿¿ðñ: à. Òîîñîí

á. Á¿õýëëýã

Êîêîñûí òîñ

8

13

16

15

12

15

14

15

30

23

28

5-10

32

32

39

6

10

12

12

10

-

11

12

25

18

20*10-3

(4-8)*10-3

11

20

36

Ìîäëîã óðãàìëûí õóâüä ò¿¿íèé òºð뺺ñ áèø õàðèí ÷èéã àãóóëàìæààñ ãîëëîí õàìààðíà.

Ýíä çºâõºí õóóðàé ìàòåðèàëûí õóâüä òîîöñîí. Ïðàêòèêò ýäãýýð íü ºíäºð ÷èéã àãóóëàìæòàé áàéäàã.

C2H5OH

CH3OH

50%CH4+50%CO2

íàéðëàãààðàà ÿëãààòàé

17

Äîëîî.Ìîíãîë îðíû õºäºº àæ àõóéí áèîìàññûí íººö

Ìîíãîë îðíû õóâüä áèîìàññûí ãîë ò¿¿õèé ýä íü ÕÀÀ-í õàÿãäëóóä ¿éëäâýðëýëèéí áà àõóéí áîõèð óñ çýðýã îðãàíèê õàÿãäëóóä þì. Ìàëûí ÿëãàäàñ íü èõýâ÷ëýí íýã äîîð áººíººð áàéõ áà öóãëóóëàõàä õÿëáàð ó÷èð áèîìàññûí áóñàä ò¿¿õèé ýäòýé õàðüöóóëàõàä ¿íý õÿìä þì. Åð íü áóóöíû ãàðö íü òóõàéí ìàë àæ àõóéí ñóóðüøèë,ìàëûí òîî,òºðºë,íàñ õ¿éñ áîëîí òýæýýëèéí òºðºë çýðãýýñ øàëòãààëäàã. Ìîíãîë îðíû áýë÷ýýðèéí ìàë ìàëëàãààíû áîäèò áàéäàëä ìàëûí íàñààð ÿëãàâàðëàí íýã ìàëààñ õîíîãò ãàðàõ ÿëãàäàñíû äóíäàæ ãàðö ò¿¿íýýñ õîò áà õýâòýðò õóðèìòëàãäàõ õýìæýý òîãòîîõ àðãà íü èë¿¿ îéð òóë ìàëûí ÿëãàäàñíû íèéò íººöèéã òîãòîîõîä àøèãëàâ.

Ãîâü õýýðèéí ìàë ãîëäóó áýë÷ýýðò òóë ÿëãàäàñ áàãà ãàðãàäàã. ̺í Òýìýý,Àäóó ãîëäóó áèë÷ýýðò òóë ºäºð òóòìûí àæëûí ìîðü òýìýýíýýñ áóñàä íü áóóö ¿¿ñãýäýãã¿é çýðãýýð õàðãàëçàâ .

Нас гүйцсэн нэг малаас гарах өтгөн шингэний хэмжээ

Ìàëûí òºðºë

Өòãºí ,êã Ìàëûí òºðºë

Øèíãýí, ë

Ìàëûí òºðºë

Õîíîãò Үүнээс хоногт Õîíîãò

Үүнээс хоногт

Òýìýý

7.8 2.4 10

4

Àäóó

14 4.2 4-6

2-3

Õîíü

1.2 0.6 1-3

0,6-1

ßìàà

1 0.6 0.6-1

0,4-0,5

¯õýð

18-24 10 10-15

5-7

ªñâºð ¿õýð

4-8 2-4 2-3

1-1,5

Биохий гарган авах боломж

18

¯ç¿¿ëýëò¿¿ä

¯õýð Àäóó Õîíü,ÿìàà

Õîíîãò öóãëóóëàõ ÿëãàäàñ ,êã 10 4.2 0.6 ßëãàäàñíû ÷èéãëýã ,% 90 70 43 ßëãàäàñíû õóóðàé áîäèñûí õýìæýý, êã

1 1.26 0.342

ßëãàäàñàí äàõü îðãàíèê áîäèñûí àãóóëàìæ êã

0.8 1.01 0.274

Ãàðãàí àâàõ áèîõèé ì3

0.32 0.40 0.109

Áèîõèé øàòàëòûí äóëààí

,êêàë/ì3

5000 5000 5000

Æèøìýë ò¿ëøòýé õàðüöóóëàõàä õýìíýõ ò¿ëøíèé õýìæýý êã

0.228 0.285 0.078

Íåôüòýé õàðüöóóëàõàä õýìíýõ ò¿ëøíèé õýìæýý êã

0.16 0.2 0.055

Íàéì.Үүнээний фермд ашиглах судалгаа

Ìîíãîë÷óóä ýðò äýýð ¿åýñ ìàë àæ àõóé ýðõëýí àìüäàð÷ èðýõäýý àðãàë, õºðçºí çýðýã ìàëûí ãàðàëòàé íàðíû õóâèð÷ õóðèìòëàãäñàí õýëáýð áîëîõ áèîìàññûã àøèãëàñààð èðæýý. պ人 àæ àõóéí îðãàíèê õàÿãäëààñ ãàðãàæ àâñàí áèîõèé íü 60-73%-èéí ìåòàíòàé, 40-26%-èéí í¿¿ðñòºðºã÷òýé áàéäàã áºãººä 1ì3 áèîõèéí èë÷ëýã íü àðãàë, õîðãîë, õîìîîëîîñ 2 äàõèí, õºðçºí í¿¿ðñíýýñ 1.8-2.3 äàõèí, õàð ìîäíîîñ 1.7 äàõèí, æîäîîíîîñ 2.5 äàõèí èë¿¿ èë÷ëýãòýé áàéíà. Ìîíãîë îðíû íºõöºëä õîîë, óíä õèéõýä 1-2 ì3 , äýíë¿¿ã 6 öàã àæèëëóóëàõàä 0.5-1ì3 áèîõèé çàðöóóëàõ áîëîìæòîéã òóðøèëòààð òîãòîîñîí áàéíà. Áèîò¿ëø, áèîõèé ¿éëäâýðëýõ æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéã ñààëèéí áîëîí ãàõàé, òàõèàíû ôåðì, ãàçàð òàðèàëàíãèéí êîìïàíèóäàä áàðüæ áàéãóóëàõûí òóëä ëàáîðòîðèéí òîíîã òºõººðºìæòýé áîëæ, òåõíîëîãèéí òóðøèëòûã äýýðõ àæèëòàé çýðýãö¿¿ëýí ÿâóóëàõ õýðýãöýý, øààðäëàãà àìüäðàëààñ óðãàí ãàð÷ байна. Бèîõèé ¿éëäâýðëýõ òºõººðºìæèéã Òºâ àéìãèéí Æàðãàëàíò òîñãîíä áàéðëàõ 20 ¿íýýòýé ¿íýýíèé ôåðìä ñóóðèëóóëàí àøèãëàõ áîëîìæèéã ñóäàëñàí.

19

7-ð çóðàã. Ôåðìèéí ãàäíàõ áàéäàë

¯íýýíèé ôåðìýýñ ãàðàõ áèîìàññûí õýìæýýã äîîðõ õ¿ñíýãòýíä ¿ç¿¿ëýâ.

Õ¿ñíýãò 1

¯õðèéí íàñ Áèîìàññûí ãàðö , êã/õîíîã

Íèéò õàòóó øèíãýí

Ýð ¿õýð 40 30 10

¯íýý 55 35 20

Òóãàë - - -

1ñàð 7 5 2

1-6ñàð 14 10 4

6-12 ñàð 26 14 12

Биохийн тооцооны үр дүнгээс:

Íýã õ¿íä íýã ïîðö õîîë áýëòãýõýä îéðîëöîîãîîð-0.15-0.3ì3 áèîõèé

1ë óñûã áóöàëãàõàä-0.03-0.05ì3

Îðîí ñóóöíû 1ì2 òàëáàéã äóëààöóóëàõàä õîíîãò-0.2ì3 áèîõèé çàðöóóëäàã 100ì2 òàëáàé á¿õèé áàéøèíä îðøèí ñóóäàã 4 àì á¿ëòýé ºðõ 100ì2 òàëáàé á¿õèé 20 ¿íýýíèé ôåðìòýé. ªâëèéí óëèðàëä áèîõèéí áàêíû äóëààöóóëãàä

20

¿éëäâýðëýñýí áèîõèéí 15%-ã çàðöóóëíà. 1 ¿íýýíä ºäºðò 3ë áóöàëñàí óñ çàðöóóëäàã. Ýíý òîõèîëäîëä àæ àõóé áîëîí ºðõèéí õîíîãèéí áèîõèéí õýðýãëýýã òîîöú¸.

Áèîìàññûí ãàðö: кг кг 1òí ò¿¿õèé ýäýýñ 51.5ì3 áèîõèé ÿëãàðäàã áîë 1100êã ò¿¿õèé ýäýýñ56.65ì3 áèîõèé ÿëãàð÷ áàéíà.

ªðõèéí íýã õîíîãò õýðýãëýõ áèîõèéí õýìæýý: 1ì2 òàëáàéã 0.2ì3áèîõèéãýýð äóëààöóóëäàã ãýâýë 100ì2 òàëáàéã 20ì3áèîõèéãýýð äóëààöóóëíà. Õàðèí 1õ¿íèé õîîë áýëòãýõýä 0.3ì3 áèîõèé çàðöóëäàã áîë 4õ¿íèé õîîë áýëòãýõýä 1.2ì3 áèîõèé, ºäºðò 3 óäàà õîîë õèéíý ãýæ

¿çâýë 3.6ì3áèîõèé áîëíî м Àæ àõóéí õîíîãò õýðýãëýõ áèîõèéí õýìæýý: 1ì2 òàëáàéã 0.2ì3áèîõèéãýýð

äóëààöóóëäàã ãýâýë 100ì2 òàëáàéã 20ì3áèîõèéãýýð äóëààöóóëíà. 1¿íýýíä 3ë áóöàëñàí óñ çàðöóóëíà. 1ë óñ áóöàëãàõàä 0.05ì3 áèîõèé çàðöóóëíà ãýâýë

0.15ì3 áèîõèé áîëíî. 20¿íýýíä 3ì3 áèîõèé çàðöóóëíà. м

ªâëèéí óëèðàëä áàêíû äóëààöóóëãàíä 56.65ì3 ¿éëäâýðëýñýí áèîõèéí 15%

áóþó м áèîõèéã õýðýãëýíý.

Õîíîãèéí íèéò áèîõèéí õýðýãëýýã òîîöâîë:

Ýíäýýñ õàðàõàä 56,65 - 55,1=1.55ì3 õèé ¿ëäýæ áàéíà.

Áèîõèéã ãàðãàí àâàõ ñàâ íü ìàëûí ÿëãàäàñ õèéõ, èñýëäýëò ÿâàãäñíû äàðàà çóóðìàã øèíãýí õàëèæ ãàðàõ, ¿¿ññýí áèîõèé ãàðàõ öîðãóóä, õóòãàõ õýñãýýñ á¿ðäýíý.

Òîðõ ñàâàíä ºäºð á¿ð òîäîðõîé õýìæýýíèé çóóðìàã íýìæ õèéíý. Èíãýõäýý 1ì3 ýçëýõ¿¿íä 150êã ò¿¿õèé ýäèéã òîîöîæ õèéíý.

8-ð çóðàã. Áèîõèéí èñãýëòèéí òºõººðºìæ

Áèîõèéí áàêíû ýçëýõ¿¿í:

м (1)

21

м

(2)

м (3)

Íèéò ýçëýõ¿¿í:

м (4)

Áèîõèéí èñãýëòèéí òºõººðºìæèéã áàéðëóóëàõ: Ýíýõ¿¿ òºõººðºìæèéã ¿íýýíèé ôåðìèéí áàéðíû äîð ãàçàð äîîð áàéðëóóëíà. Óã òºõººðºìæèéã òîîñãî áîëîí øàâðààð ºðæ áåòîíîîð äîòîðëîæ ºãíº. Ó÷èð íü ìåòàëëààð хийхэд метан ¿¿сгэгч бактери нь металлтай урвалд орж, исэлд¿¿лэх чадвараа àëääàã.

(4) òîìú¸îãîîð îëñîí ýçëýõ¿¿íòýé áèîõèéí áàêèéã õèéõýä øààðäàãäàõ ìàòåðòàëûí ºðòãèéã òîîöîîëú¸: ªðëºãºíä íèéò 700 øèðõýã òîîñãî îðíî. Íèéò òîîñãîíû ¿íý:

Ãàäíà áîëîí äîòîð òàëûí ºíãºë㺺íèé áåòîí çóóðìàãò îðîõ цементийн хэмжээ нь 200кг буюу 4 шуудай цемент нь болно.

9-ð çóðàã Áèîõèéí òºõººðºìæèéã áàéðëóóëñàí áàéäàë

Ìàíàé îðíû õóâüä áèîìàññûí íººöèéã òîîöîæ ¿çâýë íóòãèéí õîéä õýñãýýð îé ìîäíû á¿òýýãäýõ¿¿í, Òºâ, Ñýëýíãý, Îðõîí çýðýã ãàçàð íóòãààð ¿ð òàðèàíû àæ àõóéã ò¿øèãëýí óðãàìàë, ¿ð, òàðèà, õàäëàí, íóòãèéí ç¿¿í áîëîí ºìíºä õýñãýýð ìàëûí ºòºã áóóö, àðãàë õºðçºíã àøèãëàõ áîëîëöîîòîé áàéíà. 2007 îíû áàéäëààð ìàíàé îðíû îéí ñàí á¿õèé ãàçàð íóòàã 14.299.4 ãà ãàçðûã ýçýëæ áàéíà. Èéìä îéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàÿãäëûã àøèãëàí áèîìàññ ¿éëäâýðëýõ áîëîìæòîé þì. ̺í ò¿¿í÷ëýí 2007 îíû ñòàòèñòèê ìýäýýãýýð ìàíàé îðîí 34.802.9 òîëãîé ìàëòàé ãýæ òîîëîãäñîí áàéíà. ¯¿íèéã á¿ñ íóòàã á¿ðýýð òîîöîæ äîîð ¿ç¿¿ëëýý.

22

Äýýðõ õ¿ñíýãò¿¿äýýñ õàðàõàä ìàíàé îðíû õóâüä àëü ÷ á¿ñä áèîìàññûí íººö áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Ãýõäýý ìàëûí òîîãîîð áàðóóí á¿ñ áîëîí õàíãàéí á¿ñ ýõíèé áàéðàíä îðæ áàéíà. Èéìä ìàëûí ãàðàëòàé áèîìàññûã ºðãºíººð àøèãëàõ áîëîìæ áàéíà.

Àðãàë, õîðãîë, õºðçºí íü ìàø ñàéí ÷àíàðûí íýãýí òºðëèéí øàõìàë ò¿ëø áîëíî. Àðãàë, õîðãîë, õîìîîë, õºðçºíãèéí äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð íü äóíäæààð àðãàë 10800-13300êÄæ/êã, õîðãîë õîìîîë 8800-16700êÄæ/êã, õºðçºí 12500-14600êÄæ/êã èë÷ëýãòýé áàéíà. Õºðçºí íü äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàðààð æèãä ñàéí áàéäàã. Èéìä äýýðõ íººöºä òóëãóóðëàí ìàë, àìüòíû ºòºã áóóöûã èñãýí áèîõèé, áèîøàõìàë ò¿ëø ¿éëäâýðëýí õýðýãëýõ ºðãºí áîëîìæ ìàíàé îðîíä áàéíà. Èíãýñíýýð ñ¿¿ëèéí ¿åä ìàíàé îðîíä òóëãàðààä áàéãàà àãààðûí áîõèðäîë, ýëñíèé í¿¿äýë, îé ìîäûã èõýýð ñ¿éòãýõ çýðýã ñºðºã ¿ð äàãàâðóóäûã áàãàñãàõ áîëîìæòîé þì.

Ìàíàé îðîíä ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëä ýð÷èìæñýí ÕÀÀ-ã õºãæ¿¿ëýõ òàë äýýð çàñãèéí ãàçàð èõýýð àíõààð÷ òºðºë á¿ðèéí òºñºë, ñóäàëãààã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. ¯¿íòýé óÿëäàí ôåðìåðèéí àæ àõóé, ¿ð òàðèàíû àæ àõóéã ò¿øèãëýí áèîìàññûã áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë ÷óõàë àñóóäëûí íýã áîëîí õºíäºãäºæ áàéíà. Èéìä ìàíàé îðîíä áèîìàññûã õºãæ¿¿ëýõ ºðãºí áîëîëöîîòîé þì.

Åñ.Дэлхийн улс орнуудын áиомассыг ашиглаж áайгаа áайдал

Õýäèéãýýð äýëõèéí óëñ îðíóóä íèëýýä ººð÷ëºãäñºí áîëîâ÷ ,Íåïàë,Åòèîï çýðýã õºãæèæ áàéãàà îðíóäàä ìîä ,àðãàë çýðýã áèîìàññûã áàðàã ë á¿õ ýíåðãèéíõýý ¿¿ñâýð áîëãîí àøèãëàæ áàéíà. Êåíä ýíåðãèéí õýðýãëýýíèé 75%-èéã ,Ýíýòõýãò 50%-èéã áèîìàññèéí ãàðãàí àâ÷ àøèãëàæ áàéíà. Ýäãýýð îðíóóäûí õ¿í àì ºñºõèéí õèðýýð ò¿ëøýíä õýðýãëýõ ìîäíû õýìæýý èõñýí, îéã¿¿æèëò èõ ãàçàð àâàí ìîä ò¿ëýý îëæ ò¿ëýõýä èõ öàã çàðöóóëæ áàéíà. Îéæèëò íü íèëýýä óäààí ÿâàãäàõ ïðîöåññ áºãººä õýðýãëýýãýý ã¿éöýõã¿é áàéãàà íü áàéãàëü îð÷èíä èõýýõýí õîð íºëºº ó÷ðóóëæ áàéíà. Õÿòàäàä 2010 îí ãýõýä áàãàññûí ñîëàì áà /¿ðòýñèéí/ õèéæ¿¿ëýëòýýð 300 ÌÂò ÷àäàëòàé ñòàíöûã áóé áîëãîõîîð òºëºâëºñºí.

ÀÍÓ-ä ìîäíû ¿ðòýñýýð àøèãëàæ áàéãàà 45 ÌÂò ÷àäàëòàé öàõ ñòàíö. Âåðìîíò øàòààäàã 3-5 ÌÂò ÷àäàëòàé, Ãàâàíà óëñûí öàõèëãààí ñòàíöûã (áàãàññûã øèíãýðñýí äàâõàðãàä øàòààõ ) òºñºë áèåëýãäýæ áàéíà.

Åâðîïûí õîëáîîíû óëñóóäàä ìºí áèîìàññûí õèéæ¿¿ëýëòèéí èäýâõèòýé ºðãºæèæ áàéíà. 1990 îíä òýäíèé ÷àäàë 15 ÌÂò, 2000 îíä ýíý ÷àäëûã 20-30 ÌÂò õ¿ðòýë ººð÷ëºõ, õàðèí 2005 îíä 50-80 ÌÂò õ¿ðãýõýýð òºëºâëºãäñºí. Åâðîïûí õîëáîîíû óëñóóäàä ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã òîîöñîí ýíåðãî êîíâåðòëîõ ñèñòåì èäýâõèòýé áóé áîëæ áàéíà. Àâñòðàëè àëü õýçýý 100 îð÷èì 1200 ÌÂò õ¿÷èí ÷àäàëòàé îð÷èí ¿åèéí ò¿ëøíèé ñèñòåì áàéäàã.

Øâåäýä õèéæ¿¿ëýëòèéí áîëîí õèéí òðóáèíû õîëñîëñîí ÿíç á¿ðèéí 6 ÌÂò öàõ ÷àäàëòàé, 9 ÌÂò äóëààíû ÷àäàëòàé ñèñòåìèéã àëü õýçýýíèé áóé áîëãîæ ¿¿ñãýñýí áàéíà.

Áèîò¿ëøíèé æèë á¿ðèéí àøèãëàëò 42*1012 Äæ –ààð ¿íýëýãääýã.

23

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýòèëèéí ñïèðò áèîò¿ëø ð¿¿ ñîíèðõîë äýýøèëæ áàéíà. Ò¿¿íèé ¿íýëýëò ¿éëäâýðëýëò áîëîí ò¿ëøíèé àøèãëàëòààð òýðã¿¿ëýõ îðíóóä Áðàçèë, ÀÍÓ áàéíà.

Дэлхийн биомассын үйлдвэрлэлээр тэргүүлэгч улсууд: