8. SINIF 4. ÜNİTE SES

SES VE SESİN ÖZELLİKLERİ

SES; madde moleküllerinin titreşimiyle oluşan bir dalga hareketidir(titreşim hareketidir).

Ses Dalgaları

Ses bir noktadan başka bir noktaya doğru dalgalar halinde yayılır. Sesin oluşabilmesi için maddesel bir ortama ihtiyaç vardır. Ses boşlukta yayılmaz. Ses; katı, sıvı veya gaz gibi maddesel bir ortamda yayılır.

Boşlukta ses yayılmaz! Ör: Havası boşaltılmış bir fanusun

içinde çalan saatin sesi duyulmaz. Çünkü saatin yaydığı ses dalgalarının taşınabileceği bir madde yoktur.İLK

SLAYT

Frekans  1 saniyede oluşan ses dalgası sayısına frekans denir. Bir

kaynaktan bir saniyede üretilen dalga sayısı ne kadar fazla ise sesin frekansı o kadar büyük olur. Dalga sayısı arttıkça frekans artar, frekans arttıkça ses incelir. Dalga sayısı azaldıkça frekans azalır, frekans azaldıkça ses kalınlaşır. Bir cisim ne kadar hızlı titreşirse o kadar yüksek frekanslı ses üretir. Frekansın birimi hertz’dir. Hz şeklinde gösterilir. Hertz, 1 sn.deki titreşim sayısını ifade eder.

  Titreşen bir cismin frekansı şunlara bağlıdır:  1-Telin boyuna: telin boyu arttıkça frekansı küçülür  2-Telin gerginliğine: telin gerginliği arttıkça frekansı

artar.  3-Telin kesitine: tel kalınlaştıkça frekans küçülür.

İLK SLAYT

İLK SLAYT

Salınım hareketi

Belli bir zaman dilimi içinde belirli bir hareketin tekrarlanmasına salınım hareketi denir. Salıncağın sallanması, duvar saatindeki sarkacın sallanması örnek olarak verilebilir.

Sarkacın denge noktasından ulaşabileceği en büyük uzaklığa genlik denir. İLK

SLAYT

Genlik  Ses dalgasının en yüksek (tepe) noktası ve en

düşük (çukur) noktası arasındaki mesafenin yarısı genlik olarak isimlendirilir. Bir ses dalgasının genliği ne kadar büyükse sesin de şiddeti o kadar büyük olur.

İLK SLAYT

Masa üzerine sıkıştırdığımız cetveli önce 3 cm daha sonra da 5 cm aşağı doğru bastırıp serbest bıraktığımızda her iki durumda da aynı sesi duyamayız. İki ses birbirinden farklı olur. Çünkü genlikleri farklıdır.

Genliği fazla olandan daha şiddetli ses çıkar.

İLK SLAYT

Sesin özellikleri

Sesleri birbirinden ayıran üç özellik vardır;

Bunlar Sesin şiddeti, Sesin yüksekliği , Sesin tınısıdır.

İLK SLAYT

Ses şiddeti(Şiddetli-Zayıf Sesler)

Ses kaynağından çıkan sesin kulak zarına yaptığı basınca sesin şiddeti diyebilir. Sesin şiddetine gürlük adı da verilir.

Ses dalgalarının genliği ne kadar büyük olursa sesin şiddeti de o kadar büyük olur.

Genliği fazla olan ses dalgalarının olusturduğu sese siddetli ses denir.

Genliği az olan ses dalgalarının olusturduğu sese zayıf ses denir.

İLK SLAYT

O halde şöyle diyebiliriz.Genliği büyük olan ses dalgaları genliği küçük olan ses dalgalarına göre uzaktan daha iyi duyulur.

Yanda A ve B sesinin dalgalarına bakarsak B sesinin genliği daha büyük olduğundan şiddeti de büyüktür. Sesin uzaktan duyulması şiddetine bağlıdır

İLK SLAYT

Şiddetli zayıf seslere birkaç örnek verelim;

Uçak, otomobile göre, otomobil, motosiklete göre daha büyük genlikli yani daha siddetli yani daha fazla enerjiye sahip ses üretir.

Bir tel, asağı veya yukarı doğru ne kadar fazla çekiliyorsa o teli çekmek için o kadar fazla enerji harcanır. Tel asağı veya yukarı daha fazla çekildiğinde telin olusturduğu ses dalgalarının genliği artar ve ses dalgalarının genliği arttığı için de sesin siddeti artar.İLK

SLAYT

Sesin yüksekliği(Kalın-İnce Sesler)

İnce sesi kalın sesten ayıran özellik sesin yüksekliğidir. Sesin yüksekliği sesin frekansına bağlıdır.

Frekansı yani yüksekliği fazla olan sese ince (tiz) ses denir.

Frekansı yani yüksekliği az olan sese kalın (pes) ses denir.

İLK SLAYT

Ses yüksekliğinin bağlı olduğu faktörler;

Titreşen bir tel ses çıkarır. Titreşen telden çıkan sesin ince veya kalın oluşu sesin frekansına, sesin frekansı da;

1)Telin boyuna, 2)Gerginliğine, 3) Kesitine 4)Cinsine bağlıdır.

İLK SLAYT

1-)Telin kalınlığı (kesit alanı) Kalınlıkları farklı, uzunlukları, gerginlikleri ve cinsleri (diğer

özellikleri) aynı olan iki telin ürettiği sesin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin kalınlığı ile ters orantılıdır.

İnce telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.

Kalın telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.

A telinin çıkardığı sesin frekansı yani yüksekliği yani inceliği fazladır.

A Teli

B Teli

(Uzunlukları, Cinsleri ve Gerginlikleri Aynı, Kalınlıkları Farklı)

İLK SLAYT

2) Telin Uzunluğu Uzunlukları farklı, kalınlıkları, gerginlikleri ve cinsleri (diğer

özellikleri) aynı olan iki telin ürettiği sesin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin uzunluğu ile ters orantılıdır.

Kısa telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.

Uzun telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.

A telinin çıkardığı sesin frekansı yani yüksekliği yani inceliği fazladır.

(Kalınlıkları, Cinsleri ve Gerginlikleri Aynı, Uzunlukları Farklı)

A Teli

B Teli

İLK SLAYT

3) Telin Gerginliği Gerginlikleri farklı, kalınlıkları, uzunlukları ve cinsleri (diğer

özellikleri) aynı olan iki telin ürettiği sesin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin gerginliği ile doğru orantılıdır.

Gergin telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.

Az gergin telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.

A telinin çıkardığı sesin frekansı yani yüksekliği yani inceliği fazladır.

A Teli

B Teli

(Kalınlıkları, Cinsleri ve Uzunlukları Aynı, Gerginlikleri Farklı)

İLK SLAYT

4)Telin Cinsi Cinsleri farklı, gerginlikleri, kalınlıkları,

uzunlukları (diğer özellikleri) aynı olan iki telin ürettiği sesin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri farklıdır.

(Kalınlıkları,Gerginlikleri ve Uzunlukları Aynı, Cinsleri Farklı)

İLK SLAYT

ÖR; Traktör çalısınca, traktördeki ağır metal parçalar yavas titresir

ve ses dalgası yani titresim sayısı az olur ve kalın ses olusur.

Kadınların ses telleri kısa ve ince olduğu için ses frekansları büyük ve sesleri incedir.Erkeklerin ses telleri uzun ve kalın olduğu için ses frekansları düsük yani sesleri kalındır.

Kedinin ürettiği sesin frekansı daha büyüktür. Frekans büyük olduğundan ses daha incedir. Aslanın ürettiği sesin frekansı daha küçüktür. Frekans küçük olduğundan ses daha kalındır.

İLK SLAYT

ÖR; İçi boş şişeye vurduğumuzda yüksekliği fazla yani ince (tiz)

ses elde ederiz. İçi su dolu şişeye vurduğumuzda ise yüksekliği az olan yani

kalın (pes) ses elde ederiz. Çünkü içi dolu şişede titreşim az olur.

İLK SLAYT

ÖR;

Üflenen şişedeki su miktarı arttıkça hava miktarı azaldığı için frekans artar ,ses yüksekliği artar ve ses ince çıkar.

İLK SLAYT

ÖR; Farklı uzunluktaki metal ya da tahta

levhalardan yapılan müzik aletine ksilofon denir. Uzun levhalar kalın ses, kısa levhalar ince ses üretir.

İLK SLAYT

Sesin tınısı Ses kaynağının cinsini belirlememize yarayan

özelliğe sesin tınısı denir. Örneğin telefonla konuşurken konuştuğumuz kişinin sesinden kim olduğunu telefondaki sesinden tanırız.

Aynı notayı çalan farklı müzik aletlerinin ürettiği ses dalgalarının frekansları ve genlikleri aynıdır. Fakat ses kaynakları farklı olduğu için yani müzik aletlerinde ses üretmek için farklı malzemeler kullanıldığı için sesler farklı olarak algılanır.

İLK SLAYT

Ses Bir Enerji Türü mü? Sesin yayılması için bir ortama ihtiyaç vardır. Titreşen bir

cisim bulunduğu ortamın moleküllerini de titreştirerek kinetik enerji kazanmalarını sağlar. Bu enerji aktarımı titreşen moleküllerin diğer molekülleri de titreştirmesiyle (diğer moleküllerin de kinetik enerji kazanmasıyla) devam eder.

                 Bazı opera sanatçıları seslerini kullanarak bir bardağı

kırabilirler. Bu durum sesin iş yapabildiğinin yani bir enerji olduğunun göstergesidir.

               

İLK SLAYT

Ses Enerjisi Başka Bir Enerji Türüne Dönüşür mü?

Çevremizdeki birçok olaydan enerji türlerinin birbirine dönüşebileceğini biliyoruz. Benzer şekilde ses enerjisi de başka enerji çeşitlerine dönüşebilmektedir.

                  Bir kavanozun ağız kısmına bir poşeti sıkıca gerdirip lastik bağlanıp,

poşetin üzerine tuz konsun. Kavanozun yakınında def benzeri bir müzik aletine tokmakla vurulduğunda, poşetin üzerindeki tuzların da titreştiği gözlenir. Öncelikle defe vurulduğunda def titreşerek ses çıkarmıştır. Hava ile temas halinde olan def yüzeyinin yakınında bulunan havadaki moleküllere bu enerji aktarılır. Yani ses dalgası titreşimler halinde yayılmaya başlamıştır. Titreşen hava molekülleri kavanoza gerilen poşete çarparak durur. Bu arada enerjilerini oraya aktarırlar. Titreme sırası poşete geçmiştir. Havadaki moleküllerden aldıkları enerji ile titreşen poşet harekete başlayınca, poşetin üzerindeki tuz tanecikleri harekete geçer. Bu gerçekleşen olayların neticesinde ses enerjisinin hareket enerjisine dönüştüğü gözlenir. 

                                                            

İLK SLAYT

Sesin Yayılma Hızı Ses, ortam taneciklerini titreştirerek hareket ettiği için ortamdaki

taneciklerin birbirlerine yakınlıkları sesin hızını etkiler. Sesin yayılma hızı bazı etkenlere bağı olarak değişir. Yani ses her ortamda aynı hızla yayılmaz.

  1) Sesin yayılma hızı ortamın cinsine bağlıdır. Sesin katı, sıvı ve gaz

ortamlardaki yayılma hızı farklıdır. Gaz tanecikleri birbirinden çok uzak, katı tanecikler ise birbirine çok yakındır. Bu nedenle ses katılarda en hızlı, gazlarda ise en yavaş yayılmaktadır.

                                                             

   * Ortama göre sesin yayılma hızının karşılaştırılması          VKatı> VSıvı>VGaz

   2) Sesin yayılma hızı ortamın yoğunluğuna bağlıdır. Ortamın yoğunluğu

arttıkça sesin yayılma hızı da artar.   3) Sesin yayılma hızı ortamın sıcaklığına da bağlıdır. Ortamın sıcaklığı

arttıkça sesin hızı da artar. Çünkü sıcak ortamın tanecikleri, soğuk ortamın taneciklerinden daha hızlıdır.

İLK SLAYT

Ses ve Işık Hızının Karşılaştırması  

Yağmur yağmadan önce gözlemlenen şimşek ve yıldırım olayında ışığı görebilir ve sesi duyabiliyoruz. Ancak yıldırım görüldükten saniyeler sonra gök gürültüsü işitilir. Yıldırımın sahip olduğu elektrik enerjisi ışık hızıyla yayıldığı halde, gök gürlemesi ses hızı ile yayılmaktadır. Buradan da anlaşılabileceği gibi ses hızı, ışık hızından çok daha yavaştır. Sesin havadaki yayılma hızı 20 ° C sıcaklık altında yaklaşık 344 m/s dir. Işığın yayılma hızı ise 300.000 km/s dir.

İLK SLAYT

SORULAR…

İLK SLAYT

SORU1:

İlker tasarlamak istediği müzik aleti için yedi adet aynı cins plastik boruyu yukarıdaki gibi monte etmiştir.Kullandığı borulardan her birinin bir notaya karşılık gelmesini isteyen İlker ,elindeki sopalarla borulara vurarak çıkan sesleri dinlemiştir.Bu işlem sonunda boruların boyunun kısalması ile sesin giderek inceldiğini fark etmiştir.

Tasarladığı müzik aletinde önce en uzun boruya sert bir şekilde vuran İlker ,daha sonra en kısa boruya yavaş bir şekilde vurursa çıkan seste nasıl bir değişim gözlemler?

B) Yüksekliği artar,genliği azalır.

A) Yüksekliği azalır,genliği artar.

C) Yüksekliği artar,genliği artar.

D) Yüksekliği azalır,genliği azalır.

İLK SLAYT

Çözüm: Önce Uzun boruya vurduğuna göre uzun

borudan çıkan ses kalın yani frekansı küçük, sert bir şekilde vurduğunda genliği büyüktür.

Daha sonra en küçük boruya yavaş vuruyor. Kısa borudan çıkan sesin frekansı büyük olur, ses incelir. Yavaş vurduğu için genlik azalır.

Sonuç olarak, frekans arttı (Yükseklik), genlik azaldı.

İLK SLAYT

SORU 2: Efe,30cm uzunluğundaki cetveli

masaya iki farklı şekilde yerleştiriyor.

Her iki durumda da cetveli bir eliyle sehpa üstüne bastıran Efe,diğer eliyle de cetvelin boştaki ucunu aşağı doğru esnetip serbest bırakıyor.

Bu işlem sonunda ikinci durumda çıkan sesin 1.durumda çıkan sesten daha kalın olduğunu fark ediyor.

Buna göre Efe sesteki kalınlaşmanın nedenini,aşağıdakilerden hangisiyle açıklar?

B) Ses frekansının artmasıyla.

A) Ses genliğinin artmasıyla.

C) Sesin frekansının azalmasıyla.

D) Sesin frekansının azalmasıyla.

İLK SLAYT

Çözüm: 2. Durumda cetvelin boyu daha uzun bırakılarak deney yapılmıştır. Bu durumda da sesin daha kalın olduğu görülmüştür. Sesin kalın olması frekansının az olması ile ilgili bir durumdur.

İLK SLAYT

SORU 3:

Yücel,Özdeş dört adet kavanozu şekilde görüldüğü gibi farklı miktarlarda su ile doldurmuştur.Ve sırayla tüm kavanozlara bir metal çubukla vurmuştur.En kalın ses hangi kavanozdan çıkar?

 B) 2.Kavanoz

A) 3.Kavanoz

C) 4.Kavanoz

D) 1.Kavanoz

İLK SLAYT

Çözüm; En kalın ses 4. kavanozdan çıkar.Çünkü

su miktarı çok olduğu için titreşim sayısı az olur.Dolayısıyla ses yüksekliği azalır ve ses kalın çıkar.

İLK SLAYT

SORU 4: Öğretmen öğrencilerinden ince ve kalın sesleri karşılaştıran birer örnek vermelerini istiyor.Öğrencilerin verdiği cevaplar şöyledir:

Burcu: At sesi horoz sesinden daha kalındır.Ali : Motosiklet sesi traktör sesinden daha kalındır.Aynur : Flüt sesi tuba sesinden daha incedir.Hangi öğrencilerin verdiği örnekler doğrudur?

B) Burcu,Aynur

A) Burcu,Ali

C) Ali,Aynur

D) Burcu,Ali,Aynur

İLK SLAYT

Çözüm:

Traktör sesi motosiklet sesinden daha kalındır.Alinin söylediği cevap doğru değildir.Çünkü traktördeki ağır metal parçalar yavas titresir ve ses dalgası yani titresim sayısı az olur ve kalın ses olusur.

İLK SLAYT

SORU 5:

Aslı mengene yardımıyla sıkıştırdığı 20 cm’lik cetveli sırasıyla 1cm,2cm ve 3cm çekip bırakıyor ve çıkan sesleri dinliyor. En şiddetli sesi ne zaman duyar?

B) 3 cm çekip bıraktığında

A) 1 cm çekip bıraktığında

C) 2 cm çekip bıraktığında

D) 4 cm çekip bıraktığında

İLK SLAYT

Çözüm:

Genlik arttıkça sesin şiddeti artar.Bu yüzen 4 cm çekildiğinde daha şiddetli ses çıkar.

İLK SLAYT

SORU 6:

Buna göre ses katı,sıvı ve gaz ortamlardan hangisinde daha hızlı yayılır.Doğru sıralamayı seçiniz.

Melis denizde yüzerkendaldığında dalgalarınsürüklediği taşların sesinidaha iyi duyar. Sürüklenen taşların sesini suyun dışında iyi duyamadığını fark eder.

Çınar demir bir boruya çubukla vurmaktadır.Ayşenur demir borunun diğer ucuna kulağını dayar ve sesi dinler.Daha sonra kulağını demir boruya dayamadan sesi dinler ve sesin daha az duyulduğunu fark eder.

B) VKatı> VGaz>VSıvı

A) VSıvı Vkatı>VGaz

C) VKatı> VSıvı>VGaz

D) VGaz VSıvı>VKatı

İLK SLAYT

SORU 7: Lara , yağmurlu bir günde yağmuru odasının

camından izlemektedir.İlk önce şimşek çaktığını görür daha sonra gök gürültüsünü duyar.

Bunun sebebi nedir?

B) Ses,ışıktan daha hızlı olduğu için

A) Hava sesi soğurduğu için

C) Işık,sese göre camdan daha kolay geçer.

D)Sesin taşıdığı enerji daha az olduğu içinİLK SLAYT

SORU 8:

Aynı sıcaklıklarda öz kütleleri verilen K, L, M sıvılarında oluşturulan sesin yayılma hızı arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir?

B) M > K > L

A) K > L > M

C) L > M > K

D) L > K > M

İLK SLAYT

Çözüm:

Sesin yayılma hızı yoğunluğa bağlıdır.Bu nedenle yoğunlu 1.2g/cm3 olan suda ses daha hızlı yayılır.

İLK SLAYT

DOĞRU CEVAP

TEBRİKLER…

:)

SORU 2’E DÖN

SORU 1’E DÖN

SORU 3’E DÖNSORU 4’E DÖNSORU 5’E DÖNSORU 6’E DÖNSORU 7’E DÖNSORU 8’E DÖN

İLK SLAYT

YANLIŞ CEVAP ,

İYİ DÜŞÜN!!!

SORU 2’E DÖN

SORU 1’E DÖN

SORU 3’E DÖNSORU 4’E DÖNSORU 5’E DÖNSORU 6’E DÖNSORU 7’E DÖNSORU 8’E DÖN

İLK SLAYT