services design pl · znaczenie dla człowieka? ... jest znaczącym wkładem w przeciwdziałanie...
TRANSCRIPT
2 & 3
CO TO J E ST NATU R A 2 0 0 0?Natura 2000 jest podstawą polityki Unii Europejskiej w zakresie ochrony przyrody. Stra-
tegicznym celem jest: „przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej po-
przez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjących roślin i zwierząt na europej-
skim terytorium Państw Członkowskich, (...).”(Art 2.1. Dyrektywy Siedliskowej).
Natura 2000 to europejska ekologiczna sieć obszarów chronionych, wyznaczonych przez
państwa członkowskie w oparciu o wiążące akty prawa europejskiego: Dyrektywę Sied-
liskową i Dyrektywę Ptasią. Sieć obejmuje dwa typy obszarów chronionych: Specjalne
Obszary Ochrony (SOO) wyznaczone w nawiązaniu do zapisów Dyrektywy Siedliskowej
oraz Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) asygnowane na podstawie Dyrektywy Ptasiej.
Państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich niezbędnych działań gwaran-
tujących skuteczną ochronę tych obszarów i zapobiegających pogorszeniu ich stanu.
WST ĘPGłówną siłą napędową społeczeństwa XXI-go wieku jest nieustanne dążenie do
podnoszenia standardów życia, przede wszystkim ekonomicznych oraz socjalnych.
Przejawia się to wzrostem produkcji i konsumpcji dóbr i usług, co często przyczynia
się do degradacji ekosystemów wokół nas. Można powiedzieć, że gdy koniunktura
wzrasta – przyroda traci.
Czy wyginięcie kilku nieznanych bliżej gatunków motyli ma rzeczywiście istotne
znaczenie dla człowieka? Czy może jest coś więcej do stracenia?
Coraz więcej dowodów naukowych świadczy, że wraz z takimi motylami, robakami lub
roślinami możemy stracić znacznie więcej. Zdegradowane ekosystemy tracą zdolność
pełnienia funkcji, na których nam zależy - np. oczyszczania zanieczyszczonej wody,
zagwarantowania zapylania roślin uprawnych, minimalizowania skutków naturalnych
katastrof czy ograniczania i buforowania konsekwencji zmian klimatycznych.
Unia Europejska rozpoznała to zagrożenie i podjęła działania zapobiegające utracie
różnorodności biologicznej oraz zaburzeniom funkcji ekosystemów. Najważniej-
szym z tych działań jest ustanowienie europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.
Na tą sieć składają się obszary wyznaczone we wszystkich 27 państwach Unii, a ich
łączna powierzchnia jest mniej więcej równa dwukrotnej powierzchni terytorium
Niemiec! Jak podkreślono ostatnio, właściwa ochrona i zarządzanie tymi obszarami
jest znaczącym wkładem w przeciwdziałanie ginięciu przyrody i w podtrzymanie
ważnych dla naszego życia funkcji ekosystemów.
Ta broszurka jest wprowadzeniem do zagadnienia „usług ekosystemowych”, z
zaakcentowaniem zależności pomiędzy ochroną i zarządzaniem obszarami Natura
2000 a utrzymaniem ważnych dla nas funkcji ekosystemów.
W szczególności chcielibyśmy odpowiedzieć na następujące pytania:
» Jakie zależności istnieją pomiędzy ochroną zwierząt i roślin a dobrą „jakością
życia” ludzi?
» Co Unia Europejska robi, by zachować przyrodę oraz ważne funkcje ekosystemów?
» Jak możemy utrzymać prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów przez właściwe gos-
podarowanie?
» Jakie są pozytywne przykłady takich praktyk w Europie?
4 & 5
PR ZY K ŁADY Poniższe przykłady ilustrują w jaki sposób prawidłowe zarządzanie obszarami Natura
2000 przyczynia się do zabezpieczenia usług ekosystemowych świadczonych człowiekowi
przez różne ekosystemy.
Poniżej przedstawiono pięć przykładów pochodzących z różnych części Europy. Każdy z nich
składa się z krótkiego opisu dotyczącego najważniejszych informacji o projekcie oraz prezen-
tacji jednej z ważniejszych usług ekosystemowych świadczonych przez dany typ ekosystemu.
W celu ułatwienia zrozumienia istoty przekazu, tylko jedna usługa ekosystemowa została
szerzej opisana. Równocześnie należy pamiętać, iż jeden ekosystem zapewnia szeroki zakres
różnorodnych korzyści. Ekosystem leśny może służyć jako źródło żywicy, drewna, jagód, ziół,
z drugiej strony może stanowić cel podróży turystycznych. Poza bezpośrednimi usługami,
biotopy leśne pełnią wiele funkcji pośrednich, takich jak: ochrona osad ludzkich przed skut-
kami żywiołów (np. burz, lawin), oczyszczanie powietrza i wody dla lokalnej społeczności, a
w globalnym znaczeniu regulacja zmian klimatycznych. W celu dokładniejszego zobrazowa-
nia korzyści dostarczanych ludzkości przez właściwe użytkowanie ekosystemów, do każdego
przykładu została dołączona lista pozostałych usług ekosystemowych.»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
CO TO SĄ US ŁUGI EKOSYST EMOW E?Dobre życie na wiele sposobów zależy od “usług” dostarczanych przez ekosystemy.
Zdrowa żywność która jemy, woda którą pijemy, naturalne paliwa czy naturalne włók-
na to bezpośrednie korzyści z przyrody. Ponadto, wykorzystujemy inne „dary natury”
będące rezultatem skomplikowanych procesów i interakcji, takich jak: tworzenie gleb,
neutralizacja zanieczyszczeń, ochrona przed żywiołami (np. wichury, powodzie) oraz
stabilizacja klimatu Ziemi. Usługi ekosystemowe to wszystkie dobra i usługi natury,
które są ważne dla życia człowieka.
Naturalny, stabilny ekosystem rzeczny to miejsce życia wielu gatunków roślin i zwierząt.
Jednocześnie, funkcjonuje jako naturalny układ oczyszczający zanieczyszczoną wodę
odprowadzaną do niego. Jednakże, zdegradowany nie jest zdolny dostarczać nam ryb,
wody pitnej, ani oczyszczać ścieków.
„Usługi ekosystemowe” są różnorodne. Zgodnie z „Milenijną Oceną Ekosystemów
Narodów Zjednoczonych”1 usługi ekosystemowe podzielono na:
USŁUGA
EKOSYSTEMOWA
OPIS PRZYKŁAD
USŁUGI
WSPOMAGAJĄCE
Usługi, które są niezbędne
do funkcjonowania innych
usług ekosystemowych
Procesy glebotwórcze, fotosynteza, pro-
dukcja pierwotna, krążenie materii, obieg
pierwiastków
USŁUGI
ZAOPATRZENIOWE
Produkty uzyskane z eko-
systemów
Żywność, paliwa, włókna, zasoby genetycz-
ne, substancje biochemiczne, naturalne far-
maceutyki, zasoby wody, zasoby surowców
naturalnych na potrzeby sztuki, kultury,
np. drewno do wyrobu zdobień, rzeźb, etc.
USŁUGI
REGULACYJNE
Korzyści uzyskane z
regulacji/kontroli procesów
wewnątrz i pomiędzy eko-
systemami
Regulacja jakości powietrza, regulacja kli-
matu, regulacja jakości wody, oczyszczanie
wody, kontrola erozji, łagodzenie skutków
klęsk żywiołowych, kontrola zanie-
czyszczeń, proces zapylania
USŁUGI
KULTUROWE
Korzyści niematerialne
uzyskane z ekosystemów
Wartość poznawcza, rekreacyjna, refl eksyj-
na, doznania estetyczne i wzbogacenie
duchowe
Tabela 1. Źródło informacji: www.ecosystemservices.org.uk
PR Z Y K Ł AD 1 P R O D U K C J A Ż Y W N O Ś C I
16 & 7
KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE,
NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ
UWAGĘ: PRODUKCJA ŻYWNOŚCI
Rezultaty projektu są korzystne nie tylko dla
przyrody, ale również dla miejscowej ludności,
która uzyskała możliwość nabycia wołowiny
wysokiej jakości. Mimo, że standardy tej ho-
dowli nie są w pełni dostosowane do reguł orga-
nicznego chowu zwierząt, na obszarze Natura
2000 nie stosuje się żadnych pestycydów oraz
nawozów sztucznych. Rodzime rasy bydła
są lepiej przystosowane do trudnych warun-
ków pogodowych, umożliwia to dłuższy czas
wypasu (na nienawożonych murawach), tym
samym skracając okres przebywania zwierząt
w oborze. Wstępne badania wskazują, że
mięso wyprodukowane ze zwierząt hodo-
wanych w celu ochrony muraw jest zdrowsze
i smaczniejsze od produktu wytworzonego
metodą konwencjonalną. Nowe, dopiero co
rozpoczęte, badania nad jakością mięsa mają
na celu porównanie wołowiny „komercyjnej” z
wołowiną pochodzącą z obszaru Natura 2000,
np. poprzez porównanie składu n-3 (omega-3)
polinienasyconych kwasów tłuszczowych oraz
zawartości witaminy E. Planuje się również
przeanalizowanie różnic w jakości oraz walo-
rach zdrowotnych mięsa pochodzącego od
poszczególnych ras bydła.
WPROWADZENIE Region Yorkshire Dale leży w północnej części Wielkiej Brytanii.
Jest miejscem dobrze znanym ze względu na swój urokliwy, pagórkowaty krajobraz oraz na długą
tradycję pasterską. Silne pofałdowanie terenu, a także słaba klasa ziemi czyni ten teren szczegól-
nie odpowiednim pod wypas. Przetrwanie charakterystycznych gatunków roślin i zwierząt jest
w zupełności zależne od sposobu prowadzenia wypasu. Zwierzęta gospodarskie są niezbędne
do ochrony muraw przed zarastaniem przez krzewy i drzewa. Prymitywne, lokalne rasy bydła są
najbardziej odpowiednie dla tych celów. Charakteryzuje je wysoka odporność na trudne warunki
klimatyczne, dzięki czemu mogą być trzymane na zewnątrz niemalże przez cały rok.
W przeciągu ostatnich 40 lat doszło do zmian w sposobie prowadzenia wypasu, rolnicy przestawi-
li swoją działalność z tradycyjnego, ekstensywnego wypasu bydła na bardziej intensywną, ho-
dowlę owiec. Zmiana systemu zarządzania ziemią, poprzez wzrost pogłowia owiec na jednostkę
powierzchni przyczyniła się do obniżenia wartości przyrodniczych tego obszaru.
Przy fi nansowym wsparciu Unii Europejskiej w 2002 rozpoczęto projekt, którego głównym
celem było zachowanie i ochrona lokalnych zasobów dzikiej fl ory i fauny. Zamierzenie zostało
zrealizowane poprzez przywrócenie tradycyjnego wypasu z użyciem lokalnych odmian bydła.
Finansowe wsparcie udzielone rolnikom biorącym udział w projekcie przyczyniło się do powrotu
rodzimych ras krów na murawy, ponadto zapewniło odpowiednią infrastrukturę wspomagającą
ich hodowlę i wypas. Piętnaście gospodarstw rolnych zaadaptowano do bardziej właściwego sys-
temu wypasu, tzw. mieszanego. Projekt pomógł odtworzyć i utrzymać we właściwym stanie 1800
ha muraw w obrębie dwóch obszarów sieci Natura 2000. Wyniki prowadzonych w międzyczasie
badań ilościowych i jakościowych nad elementami fl ory i fauny tego terenu pokazują wyraźny
wzrost liczby rzadkich gatunków roślin.
DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Czysta woda i gleba » Brak nawożenia pastwisk » woda gruntowa, powierzchni-
owa oraz gleba niezanieczyszczone » pasza i wołowina nie zawiera pozostałości
nawozów czy pestycydów
» Korzyści socjoekonomiczne » Nowy, wysokiej jakości produkt lokalny oraz nowy
rynek zbytu » rolnicy uzyskują możliwość zbytu ekologicznej wołowiny po cenach
preferencyjnych » poprawa warunków życia wiejskiej społeczności
» Zasoby genetyczne » Chów tradycyjnych, rodzimych ras krów » zachowana
różnorodność genetyczna zwierząt do dalszych celów hodowlanych
Ż Y W N O Ś C IP R O D U K C J A
PR Z Y K Ł AD 2 . O C H RO NA PR Z E C I W P OWOD Z IOWA
28 & 9
KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ:
OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA
Już w 1990 roku sporządzono plan renaturalizacji całej doliny rzecznej w celu wstrzymania degradującej siedliska
podmokłe praktyki rolnej oraz w celu przywrócenia początkowego poziomu różnorodności biologicznej. Niestety
zamiar ten spotkał się z ostrym sprzeciwem lokalnych organizacji agrarnych. W międzyczasie nastąpiły dwie fatalne w
skutkach powodzie: w 1993 oraz w 2005 roku. Następstwa katastrof przyczyniły się w znacznym stopniu do zawarcia
porozumienia pomiędzy stronami: ustanowiono Yzerbroeken obszarem ochrony przyrody oraz obszarem ochrony
przeciwpowodziowej. W wyniku tych decyzji wprowadzono zakaz budowy nowych rowów oraz obowiązek uwzględni-
ania zasad „dobrej praktyki rolnej” gwarantujących prawidłowe funkcjonowanie terenów zalewowych. Lokalna lud-
ność przekonała się, iż gospodarowanie gruntem w zgodzie z prawami natury przynosi korzyści nie tylko przyrodzie,
ale także dostarcza istotną z punktu widzenia człowieka usługę ekosystemową: ochronę przeciwpowodziową.
WPROWADZENIE Yzerbroeken, to nazwa obszaru zalewowego rzeki Yzer przepływa-
jącej przez zachodnią części Belgii, niedaleko granicy z Francją. Teren ten będący istotnym miej-
scem żerowania, rozrodu i migracji ptaków wodno-błotnych został objęty ochroną na podstawie
aktów prawa międzynarodowego: Konwencji Ramsarskiej2 oraz Dyrektywy Ptasiej. Obszar ten,
o powierzchni niemalże 4000 ha, jest istotny nie tylko ze względu na swoje walory przyrodnicze,
ale również z racji swych funkcji usługowych - służył człowiekowi od wieków jako zabezpieczenie
przeciwpowodziowe.
Obszar położony jest 25 km od morza w głąb lądu. Krajobraz pomiędzy Yzerbroeken a morzem
ma charakter równinny. Na granicy tego terenu znajduje się Yzerbroeken. Wraz z powodzią
ogromne ilości wody szybko przybywają na ten obszar, są one tak znaczne, iż rzeka nie jest w sta-
nie wystarczająco prędko oddać tej masy morzu. Naturalna „bariera” w postaci terasy zalewowej
przeciwdziała powstaniu groźnego stanu powodziowego. Nadmiar wody rozlewa się właśnie na ten
teren. Ponadto, nadwyżka wody w ujściu rzeki może zostać przekazana morzu wyłącznie w czasie
odpływów. W związku z tym, w czasie wysokich pływów (przypływów) rzeka musi czekać wylewa-
jąc nadmiar wody w głębi lądu. Powódź na tym obszarze jest zjawiskiem naturalnym i pożądanym,
występuje i występowała tu od wieków, umożliwiając wykształcenie się specyfi cznych typów sied-
lisk, tj.: solnisk czy wilgotnych łąk - atrakcyjnych dla wielu dziko żyjących gatunków zwierząt.
W przeciągu kilku ostatnich dziesięcioleci krajobraz terasy zalewowej rzeki Yzer poddano dyna-
micznym przekształceniom wynikającym z intensyfi kacji gospodarki rolnej. Wykopano znaczną
liczbę rowów odwadniających w celu ochrony przed nadmiarem wody, teren zdrenowano, co spowo-
dowało obniżenie poziomu wód – wszystkie te zmiany miały bardzo negatywny wpływ na war-
tości przyrodnicze, a w szczególności na awifaunę. Dodatkowo bardziej intensywna gospodarka
agrarna, niedopuszczająca do wylewu rzeki na pola, podniosła ryzyko powodzi w innych miejscach
(miastach) zlokalizowanych wzdłuż koryta rzeki, gdzie zjawisko to wcześniej nie miało miejsca.
DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Rekreacja » Rewitalizacja obszaru zalewowego » piękny krajobraz » możliwości
rekreacyjne dla lokalnej ludności oraz turystów
» Czysta woda » Naturalny ekosystem rzeczny » dekompozycja oraz fi ltracja zanie-
czyszczeń zawartych w wodzie rzecznej » zaopatrzenie ludności w zdatną wodę
(np. wodę do picia, do kąpieli)
» Adaptacja do zmian klimatu » Zmiany klimatyczne » wzrost poziomu morza,
bardziej niecodzienne zjawiska pogodowe » wzrost zapotrzebowania na tereny
gromadzące nadmiar wody (terasy zalewowe rzek)
PRZECIWP OWODZIOWAO C H R O N A
PR Z Y K Ł AD 3 . W Y P O C Z Y N E K / R E K R E A C J A
31 0 & 1 1
KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE,
NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ
UWAGĘ: REKREACJA
Poprawa warunków ekologicznych,
takich jak, polepszenie przezroczys-
tości wody oraz zmniejszenie liczeb-
ności glonów, przyniosła bezpośrednie
korzyści ludziom, wpłynęła na podni-
esienie wartości turystycznej zbiorni-
ka. Okoliczni mieszkańcy bez obaw
mogą korzystać z usług rekreacyjnych
zapewnionych w rezultacie procesu
rewitalizacji, takich jak: wędkowanie,
pływanie, żeglowanie i inne. Rów-
nież działalność handlowa bazująca
na wartościach rekreacyjnych jeziora
(np. wypożyczalnie sprzętu wodne-
go) zyskała z racji poprawy warun-
ków ekologicznych.3 Dofi nansowany
przez Unię Europejską projekt rena-
turalizacji oraz zachowania wartości
przyrodniczych obszaru Natura 2000
zwiększył możliwości rekreacyjnego
wykorzystania omawianego obiektu.
WPROWADZENIE Jezioro Fure, jest największym naturalnym zbiornikiem wodnym
Danii, o pojemności 940 ha. Jeszcze na początku XX-go wieku jego wartość ekologiczna stanowiła
cel podróży nie tylko mieszkańców Kopenhagi (cel rekreacyjny), ale również wielu gatunków
ptactwa wodnego. Jezioro obfi towało w cenne gatunki ryb słodkowodnych. Niestety niekontrolo-
wany odpływ zanieczyszczeń komunalnych z wysoko zurbanizowanej okolicy zaburzył naturalne
cykle oraz doprowadził do załamania funkcji ekosystemu jeziora Fure. Na skutek przeżyźnienia
nastąpił silny rozwój fi toplanktonu (glonów, głównie sinic), przyczyniło się to do wzrostu liczeb-
ności populacji ryb planktonożernych. Dalszymi konsekwencjami był spadek stężenia tlenu roz-
puszczonego w wodzie oraz zmniejszona przezroczystość wody, zanikła również cenna przyrod-
niczo roślinność wodna. Mimo to, ze względu na obecność wartościowych przyrodniczo elementów
dawnego ekosystemu jeziornego, zbiornik został wpisany na listę obszarów Natura 2000, zarówno
jako obszar ptasi jak i siedliskowy.
Dzięki funduszom z LIFE, w latach 2002-2007 podjęto próbę przywrócenia ekosystemu jeziora
do stanu z początku XX-go wieku. Celem projektu było przywrócenie równowagi pomiędzy natu-
ralnymi procesami ekologicznymi poprzez zmniejszenie i ustabilizowanie populacji ryb plankto-
nożernych oraz poprzez rewitalizację naturalnej roślinności brzeżnej i pływającej. Spływ biogenów
został ograniczony, osiągnięto lepsze natlenienie wody. Poprawa warunków ekologicznych jeziora
wpłynęła wyraźnie na poprawę czystości wody poprzez zmniejszenie liczby planktonożerców
oraz wyeliminowanie masowych zakwitów glonów. Naturalna roślinność powoli odtwarza się.
Chociaż przezroczystość wody nadal nie jest najlepsza, a liczebność glonów osiąga wartości wyż-
sze od pożądanych, projekt zasługuje na uznanie. Minie kilkanaście lat zanim będziemy w stanie
zaobserwować końcowe rezultaty projektu. Działania dotyczące poprawy warunków tlenowych
jeziora mają być kontynuowane do roku 2012.
DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Regulacja stężenia biogenów » Odtworzenie naturalnych funkcji ekosystemu » rozkład
martwej materii, neutralizacja zanieczyszczeń » recykling pierwiastków tj. fosfor, azot
» Produkcja żywności » Poprawa jakości wody » więcej gatunków ryb » zdrowsze ryby »
zdrowsza żywność
» Nauka i edukacja » Odtworzenie „pierwotnego“ składu gatunkowego ichtiofauny jeziora
oraz naturalnej roślinności, a także funkcji ekosystemowych » Naukowa Stacja Limnolo-
giczna » badania ekosystemów wodnych i edukacja
» Korzyści społeczne » Czystsza woda » powrót pożądanych przez rybaków gatunków ryb »
lepsze prosperowanie stowarzyszeń rybaków
W Y P O C Z Y N E K
R E K R E A C J A
PR Z Y K Ł AD 4 . Z A P Y L A N I E
41 2 & 1 3
KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ:
ZAPYLANIE
Utrzymanie właściwego stanu ochrony wrzosowisk jest ważne nie tylko z eko-
logicznego punktu widzenia, stanowi również istotę utrzymania lokalnych
pszczelarzy. Rozległe kwitnące wrzosowiska są miejscem żerowania pszczół
produkujących miód. Bez odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych (usuwanie
drzew i krzewów) nastąpi ekspansja drzew, a lokalni producenci miodu stracą
pracę. Poprzez udział w zachowaniu i utrzymaniu siedliska Natura 2000 ho-
dowcy pszczół tak naprawdę chronią podstawę swojej egzystencji. Ekologiczny
miód wrzosowy jest oznakowany jako produkt regionalny, co jest pomocne w
uzyskaniu godziwych dochodów.
WPROWADZENIE Dochodowa produkcja miodu może wydawać się dla wielu z nas nie
do pogodzenia z jednoczesną ochroną przyrody. Polski przykład pokazuje, iż współpraca pomięd-
zy lokalnymi producentami miodu oraz działaczami na rzecz ochrony środowiska jest możliwa,
co więcej kooperacja ta przynosi wymierne korzyści zarówno hodowcom pszczół jak i przyrodzie.
W południowo-zachodniej części Polski, w mieście Przemków, kilkoro kreatywnych pszczelarzy
przy współpracy z dwiema organizacjami pozarządowymi oraz przedstawicielami parku krajo-
brazowego4 podjęło interesującą inicjatywę. W tym czasie produkcja miodu była mało opłacal-
na. Podstawowym zamierzeniem było zagwarantowanie pszczelarzom zatrudnienia oraz godnego
wynagrodzenia za pracę. Stworzenie rynku zbytu dla nowych produktów pszczelich wydaje się
być doskonałą możliwością.
Pszczelarze zostali włączeni w aktywny sposób w utrzymanie wrzosowisk w obszarze Natura
2000 „Wrzosowiska Przemkowskie”. Wrzosowiska, pozostałe po starym poligonie wojskowym, są
rzadkim i zagrożonym siedliskiem, podlegającym ochronie zgodnie z prawem europejskim (Dyrek-
tywa Siedliskowa). Zarastanie brzozą jest ich największym zagrożeniem. Zadaniem pszczelarzy
jest utrzymanie powierzchni otwartych poprzez wycinanie nalotu drzew i krzewów, w ten sposób
aktywnie przyczyniają się do ochrony zasobów przyrody o znaczeniu europejskim.
Miód produkowany na tym obszarze posiada gwarancję jakości przyznaną przez Unię Europejską,
jest oznakowany jako produkt lokalny – „Miód Wrzosowy z Borów Dolnośląskich”. Aby sprostać
wymaganiom produktu regionalnego standardy jakości muszą być zachowane, m.in. udział pyłku
wrzosowego w miodzie musi przekraczać 50%. Fakt, iż miód jest produkowany na terenie objętym
ochroną prawną, co jest zaznaczone na etykietce opakowania, jest gwarancją jego wysokiej jakości
oraz obecności składników zdrowotnych, w związku z tym producenci mogą sprzedawać miód po
wyższej cenie. Przykład ten pokazuje, iż objęcie ochroną prawną wrzosowisk, jako siedliska Natura
2000, pomogło producentom miodu znaleźć dogodną niszę na rynku zbytu oraz posłużyło jako
narzędzie promujące regionalne marki.
DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Produkcja żywności » Zdrowy, wysokiej jakości produkt regionalny » miód ekologiczny oraz
inne produkty pszczele
» Produkcja naturalnych farmaceutyków » Biochemiczne związki zawarte w miodzie
» Korzyści społeczne » Promocja miodu wrzosowego » stworzenie produktu regionalnego »
dochody » podtrzymanie działalności specjalistycznej grupy społecznej – pszczelarzy, tym
samym lokalnej społeczności
» Korzyści kulturowe » Coroczna organizacja festynu Miodu i Wina » zachowanie tradycji i
zwyczajów lokalnych, dziedzictwa kulturowego
Z A P Y L A N I E
PR Z Y K Ł AD 5 . ŁAGODZENIE ZMIAN KLIMATU
51 4 & 1 5
KORZYŚCI EKOSYSTEMOWE, NA KTÓRE WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ:
ŁAGODZENIE ZMIAN KLIMATU
Kompleks torfowisk Lubana magazynuje ogromną ilość węgla. Jeśli torfowiska zostałyby
zniszczone w skutek odwodnienia i osuszenia spowodowałoby to znaczną emisję węgla
do atmosfery, przyczyniając się tym samym do ocieplenia klimatu. W 2003 roku lokalne
władze zjednoczyły siły w celu odbudowy reżimu hydrologicznego całego kompleksu oraz
przywrócenia torfowisk do właściwego stanu ochrony. Rowy zostały zablokowane, zbudo-
wano zastawki i śluzy - zmniejszając odpływ wody z powierzchni prawie 1000 ha. Działania
te przyczynią się do odtworzenia właściwego stanu torfowisk i zapewnienia im odpowied-
niej ochrony, tak by nadal mogły pełnić istotne funkcje ekosystemowe – magazynowanie
węgla i łagodzenia zmian klimatycznych.6
WPROWADZENIE Obszary podmokłe stanowią charakterystyczny element łotewskiego
krajobrazu (zajmują około 10% całkowitej powierzchni kraju). W granicach państwa można wyróżnić
sześć dużych kompleksów siedlisk podmokłych, jednym z nich jest Lubana Kompleks, o powierzchni
przekraczającej 40000 ha. Udział wszystkich typów torfowisk wynosi ponad 10%. W przeszłości
teren był wykorzystywany rolniczo. Osuszanie części torfowisk oraz wilgotnych łąk na skutek wybu-
dowania systemu rowów odwadniających doprowadziło do degradacji siedlisk i ich zarastania. Przy-
czyniło się to do znacznej utraty wartości przyrodniczych, jak również do uwalniania dwutlenku
węgla i metanu na skutek mineralizacji torfu. Torfowiska to unikatowe ekosystemy mokradłowe,
charakterystyczne dla Europy Północnej, Wielkiej Brytanii, jak również dla północnych regionów
Niemiec i Polski. Na skutek panujących tu warunków beztlenowych oraz niskiego pH (kwaśne)
szczątki roślin i zwierząt nie podlegają całkowitemu rozkładowi, lecz tworzą torf. Torfowiska sta-
nowią miejsce bytowania specyfi cznych, nie spotykanych gdzie indziej gatunków roślin i zwierząt.
Do najbardziej interesujących organizmów, które można spotkać na torfowiskach należą: specyfi cz-
ne gatunki ważek, motyli oraz rośliny owadożerne. Ze względu na wysoką wartość przyrodniczą
oraz pełnione funkcje ekosystemowe biotopy torfowiskowe podlegają ochronie prawnej zgodnie z
normami Dyrektywy Siedliskowej. W dobie wyraźnych zmian klimatycznych coraz większą uwagę
poświęca się ochronie ekosystemów mokradłowych i pełnionych przez nie funkcji usługowych wobec
społeczeństwa. Naukowcy dowiedli, iż torfowiska we właściwym stanie zachowania stanowią jeden
z najważniejszych i największych magazynów węgla na Ziemi.5 Wielka Brytania posiada ponad
15% całkowitego światowego areału torfowisk magazynujących ilość węgla odpowiadającą wartości
przemysłowej emisji CO2 w ostatnich dwudziestu latach w Wielkiej Brytanii. Niezniszczone, dobrze
zachowane torfowiska wiążą i gromadzą węgiel, zdegradowane – emitują znaczne ilości gazów cie-
plarnianych. Osuszenie torfowisk w celu uproduktywnienia ich na potrzeby, np. rolnictwa lub innej
gałęzi gospodarki sprawia, iż zgromadzony w nich węgiel jest uwalniany do atmosfery w postaci
gazów cieplarnianych, a tym samym przyczynia się do globalnego ocieplenia klimatu. Stąd też, nie
tylko względy przyrodnicze przemawiają za ochroną torfowisk. Zachowanie ich we właściwym stanie
ekologicznym przyczynia się do stabilizacji zmieniających się warunków klimatycznych Ziemi.
DODATKOWE KORZYŚCI I USŁUGI EKOSYSTEMOWE» Oczyszczanie wody » Zniszczone, osuszone torfowiska » uwalniane węgla do wody w postaci
Rozpuszczalnego Węgla Organicznego (DOS) » brunatnie zabarwiona woda, niezdatna do
picia. Zdrowe torfowiska » magazynowanie węgla i fi ltracja wody » czysta woda
» Funkcje kulturalne i estetyczne » Magiczne, tajemnicze miejsca będące w zainteresowaniu
turystów i młodzieży szkolnej (wilkołaki, duchy, itp.), a także tereny ciekawych obserwacji
przyrodniczych, np. roślin chwytających owady, ptaków
» Żywność » Pozyskiwanie ziół oraz owoców leśnych przez ludność lokalną.
Ł A G O D Z E N I E Z M I A N
K L I M A T U
1 6 & 1 7P
rzyk
ład
y –
Ko
nta
kty
i st
ron
y In
tern
etow
ePrzykład 1. Produkcja żywności » Paul Evans (Nature England), [email protected], www.limestone-country.org.uk
Przykład 2. Ochrona przeciwpowodziowa » Floris Verhaeghe (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap),
fl [email protected], www.framebpm.net,
www.natuurpunt.be/download/activecontents/ac882paper.pdf
Przykład 3. Wypoczynek » Peer Skaarup [email protected], www.furesoeprojekt.dk
Przykładc4. Zapylenie » Andrzej Ruszlewicz (Fundacja Zielona Akcja), [email protected],
www.eko.org.pl/kropla/23/miod.html
Przykład 5. Łagodzenie zmian klimatu » Dace Arina (Project Manager), [email protected];
Ugis Bergmanis, [email protected], www.madona.lv/lubans/l_zinojumi_a.html
Nature & Biodiversity strona Komisji Europejskiej » http://ec.europa.eu/environment/nature/index_en.htm
Informacje narodowe nt. Sieci Natura 2000 » http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/index.php,
http://www.natura2000.org.pl, http://kp.org.pl/n2k/index.html
Dobre przykłady zarządzania obszarami Natura 2000 »
http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/gp/index.html
„Czas jest życiem” CD ROM przygotowane przez CEEWEB, 2006.
Znaczenie różnorodności biologicznej – dokument prezentujący przykłady z krajów UE gdzie spadek różnorodności biologicznej
spowodował utratę usług ekosystemowych. Raport końcowy przygotowany na zlecenie Komisji Europejskiej Kettunen, M. & ten
Brink, P., Institute for European Environmental Policy (IEEP), 2006, Brussels, Belgium. 131 pp.
1 Rashid Hassan, Robert Scholes, Neville Ash. (red.) 2005. Ekosystemy i dobre życie: stan obecny i tendencje. W: Millennium Ecosystem
Assessment.
2 Konwencja mówiąca o ochronie siedlisk mokradłowych istotnych dla całej Wspólnoty Europejskiej, w szczególności jako siedliska ptactwa
wodnego, o znaczeniu edukacyjnym, naukowym i kulturowym (UNESCO).
3 Studia wykazały, iż jakość wody w celach rekreacyjnych jest szacowana od 10$ do 80$ na rok, (Adamowicz, 1991, US).
4 Fundacja Zielona Akcja, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Przemkowski Park Krajobrazowy.
5 Oszacowane na podstawie rocznej ilości węgla globalnie magazynowanego przez torfowiska 120-400 Gt (Franzén 1994; Franzén et al. 1996;
Ajtay et al.1979; Sjörs 1980, 1982; Adams et al. 1990).
6 Międzynarodowy Zespół ds. Czwartego Raportu Oceny Zmian Klimatycznych, 2007.
Photo credits: Front cover photo – Lyndon Bartsch; Page 3 upper left – Rurik Tullio;
page 17 bottom middle – Marcos Santos. All other photos are from www.sxc.hu.
Wię
cej i
nfo
rmac
ji P
rzyp
isy
DA RY NATU RY W jaki sposób sieć Natura 2000 przyczynia się do lepszego życia?
» Publikacja została przygotowana przez CEEweb for Biodiversity. Napisana przez Urszulę Biereżnoj i Saroltę Tripolszky. Tłumaczenie:
Urszula Biereżnoj, Klub Przyrodników, Polska (www.kp.org.pl).
» CEEweb for Biodiversity jest siecią organizacji pozarządowych z Europy Centralnej i Wschodniej (Central and Eastern European -
CEE). Misją tej sieci jest zachowanie zasobów różnorodności biologicznej przez promowanie zrównoważonego rozwoju.
PODZIĘKOWANIA
Chcielibyśmy wyrazić swoją wdzięczność i uznanie wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej publikacji.
REDAKTOR NACZELNY: Klára Hajdu, CEEweb for Biodiversity, 2007
Adres: Kuruclesi út 11/a | 1021 Budapest » Tel: +36 1 398 0135 » Fax: +36 1 398 0136
E-mail: [email protected] » Website: www.ceeweb.org
CEEweb for Biodiversity pragnie serdecznie podziękować Dyrekcji Generalnej Środowiska Komisji Europejskiej za udziele-
nie wsparcia fi nansowego umożliwiającego przygotowanie tej publikacji. Jednocześnie Komisja Europejska nie ponosi odpo-
wiedzialności za wyrażone poniżej treści oraz za sposób ich wykorzystania.