1.UVOD

Kada smo govorili o izvorima radnog prava naglasili smo da pored domaćih izvora postoje imeđunarodni izvori radnog prava.U međunarodne izvore radnog prava spadaju:-međunarodni ugovori;-konvencije i preporuke MOR-a;-akti organizacije Ujedinjenih nacija kao i-višestrani međunarodni ugovori.

Ovi izvori prihvatanjem od strane suverenih država uvodi se u domaće zakonodavstvo vršeći pravno dejstvo na unutrašnje radno pravo, bilo da se automatski-monističkiuključuje u interno zakonodavstvo, bilo da se moraju donijeti posebni propisi kojima će seregulisati odnosna materija-dualistički.

Ratifikaciju međunarodnih ugovora u našem pravnom poretku vrši Predsjedništvo Bosne iHercegovine pod uslovom da na to pristane Parlamentarana skupština.Nadležni organi entitteta, odnosno Federacije BiH i Republike Srpske vrše ratifikaciju samo onih međunarodnih ugovora na koje je prethodno dala pristanak individualnim aktom ili zakonom Parlamentrana skupština.

Ustav, zakon, podzakonski akti i međunarodni ugovori su izvori i u drugim granama prava dok su konvencije i preporuke MOR-a specifični izvori samo za radno pravo.U ovome radu ćemo objasniti kada je osnovana Međunarodna organizacija rada (MOR) i njenpojam, konvencije i preporuke MOR-a i djelatnost Ujedinjenih nacija na područiju radnih isocijalnih odnosa.

1

2.OSNIVANJE I POJAM MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE RADA

Osnivanjem Međunarodne organizacije rada(International Labor Organisation) otpočelo je novo poglavlje i u međunarodnim odnosima i u međunarodnom pravu.Međunarodna organizacija rada(MOR) zajedno sa Crvenim krstom i Poštanskom unijom spada među najstarije međunarodne organizacije.Međunarodna organizacija rada je rezultat evolucije socijalnih ideja o međunarodnoj zaštitiradnika, odnosno zaživljavanju tih ideja u praksi.

Osnivanju Međunarodne oragnizacije rada (MOR-a) potvrdilo je mnoštvo inicijativa kakopojedinaca tako i vlada pojedinih država među kojima su najznačajnije: -neuspjele inicijative Robert Owen, Augusto Blanqui, Daniell Le Grand-o usvajanjumeđunarodnih odredaba u cilju poboljšanja položaja radnika. -inicijative sa istim ciljem od strane vlade pojedinih zemalja(Švajcarska 1876 i1889 godine, Njemačka 1890. godine) i diplomatske aktivnosti koje su preduzimane u svrhuregulisanja pojedinih pitanja u vezi sa radničkim zakonodavstvom na jedinstven način ostale su samo ’’platonske želje’’. -stvarni uticaj i značaj za ostvarivanje ideje o stvaranju međunarodne organizacije koja bi se bavila ovom oblasti,imalo je međunarodno udruženje za zakonsku zaštitu radnika koje jeosnovano u Parizu 1900.godine.

Međunarodna organizacija rada (ILO) osnovana je na mirovnoj konferenciji u Parizu1919.godine poslije II svijetskog rata, na osnovu posebnog sporazuma zaključenog izmeđuMeđunarodne organizacije rada i Ujedinjenih nacija od 14.decembra 1946.godine. Međunarodna organizacija je postala specijalna agencija Ujedinjenih nacija1.

Međunarodna organizacija rada je stalna i trajna međunarodna organizacija rada a zbog svogačlanstva predstavlja univerzalnu međunarodnu organizaciju.Naime članovi međunarodne organizacije (MOR-a) su: -države koje su bile članovi MOR-a 1.11.1945.godine -svaki član Ujedinjenih nacija(UN) i svaka država primljena je za člana Ujedinjenih nacija, ako saopšti generalnom direktoru Međunarodnog biroa rada svoj sporazumni pristanak na obavezu koje proizilaze iz Ustava MOR-a -države koje Opšta konferencija MOR-a primi u članstvo većinom od 2/3 prisutnih delegata na zasjedanju s tim da je prijem izvršen dostavljanjem obavještenja o prihvatanju obaveza koje proističu iz Ustava MOR-a generalnom direktoru Međunarodnog biroa rada.Najbitnija karakteristika MOR-a je njen tripartitni karakter jer prema Ustavu ove organizacije u svim forumima i na svim zasjedanjima MOR-a učestvuju predstavnici vlade, poslodavca i radnika u omjeru 2:1:1.Osnovni zadatak MOR-a je da proučava i rješava probleme iz oblasti rada i socijalne politike u međunarodnim razmjerima a imajući u vidu da se opšti i trajni mir može zasnivati samo nasocijalnoj pravdi.Cilj MOR-a je da poboljša uslove života i rada velikog broja lica a svoj osnovni zadatak i ciljmože postići samo putem saradnje predstavnika vlade, radnika i poslodavaca na razvijanju radnog i socijalnog zakonodavstva u svijetu.

1 Prof.dr.Sead Dedić,Jasminka Gradaščević-Sijerčić,Radno pravo,Sarajevo 2003 godina str.51- 64.

2

Međunarodna organizacija rada se sastoji od tri stalna i glavna organa:

-opšta- Generalna konferencija predstavnika država članica (General Conferenc of represantive of the members-tzv.Međunarodni parlamen rada); -Administrativni savjet (Govreming Body-Upravno tijelo); -Međunarodni biro rada (International labour Office).

3

3.KONVENCIJE I PREPORUKE MOR-a

Jedan od najznačajnijih izvora međunarodnog prava su konvencije i preporuke Međunarodneorganizacije rada.Konvencije MOR-a su višestrani ugovori posebne vrste. Donosi ih opšta konferencija MOR-a dvotrećinskom većinom glasova.Konvencije MOR-a postaju obavezujuće za članice u trenutku ratifikacije2.Preporuke MOR-a ne podliježu ratifikaciji već posebnom postupku prihvatanja-akceptiranju.Za razliku od konvencije koje sadrže opšta pravila, preporuke sadrže uputstva, modele, instrukcije sprovođenja usvojenih načela u određenoj oblasti.Ratifikovane konvencije postaju sastavni dio domaćeg zakonodavstva a usvaja se u izvornom tekstu, ne mogu se mijenjati ili dopunjavati.Normativna djelatnost MOR-a sastoji se u donošenju međunarodnih konvencija i preporuka kao pravnih instrumenata kojima se postavlja međunarodni standardi rada, odnosno osnovne norme u oblasti radnog i socijalnog odnosa koje treba da se provede u pojedinim državama članicama MOR-a. Do kraja 2001.godine Međunarodna organizacija rada je donijela 184 konvencije3.

Primjena konvencije Međunarodne organizacije rada uslovljena je: -opštim načelima primjene ovih konvencija -načelom inkorporacije u pravni poredak država članica.

Opštim načelima primjene konvencije važe za sve zemlje članice a to su: -načelo obveznosti primjene konvencije -načelo zaštite minimuma prava.

Inkorporacije konvencija MOR-a zavisi od riješenja u pravnom poretku i moguće je da se radi o automatskom inkorporiranju ili se moraju donijeti posebni propisi da bi ratificirana konvencija imala dejstvo.

U Bosni i Hercegovini konvencija ima primat nad domaćim propisima.Međunarodna organizacija rada navodi preporuke o zaštiti žena prilikom kolektivnogpregovaranja,gdje se navodi da je vrlo važno imati ženski odbor na nivou preduzeća iz sledećih razloga: -kako bi se povećalo aktivno sudjelovanje žena u određenom sindikatu -kako bi se žene podstaknule da se natječu za izborna mjesta u sindikatu; -kako bi se pomoglo otvoriti ženska prava na radu i u određenoj radnoj zajednici; -kako bi se prepoznalo i radilo na pitanjima od posebnog interesa za žene u vašem sindikatu;-kako bi se ostvarila jednakost i postigli viši ciljevi.

2 Prof.dr.Mlađen Mandić,Radno pravo 2007.godina,Banja Luka ,str.36-39.

3 4 Prof.dr.Sead Dedić.Jasminka Gradaščević-Sijerčić-Radno pravo,Sarajevo 2003.godina str.51-79.

4

Međunarodna organizacija rada navodi i pitanja od posebnog interesa za radnike sa porodičnim odgovornostima prilikom kolektivnog pregovaranja a to su: -briga o predškolskoj djeci -briga o starijim osobama -briga o članovima porodice -zdravstvo -prevoz na posao -radno vrijeme -humani uvjeti rada -penzijsko osiguranje -dodatno osposobljavanje -trudnoća i roditeljstvo -ljudski odnosi na radnom mjestu -odsustvo sa rada -zaštita ugroženih kategorija radnika,kvaliteta stanovanja -pravo žena da imaju pravo glasa i da budu vidljive -služba za radnike4.

Najvažnija konvencija MOR-a iz ove oblasti je Konvencija br.156-radnici sa obavezamaroditeljskim iz 1981.godine.Cilj ove konvencije je stvoriti jednake mogućnosti i tretman zaposlenih muškaraca i žena saporodičnim obavezama. Konvencijom se od država zahtjeva da kao cilj nacionalne politike uvede mogućnost zapošljavanja radnika s takvim odgovornostima, bez diskriminacije i ukoliko je to moguće bez konflikta između njihovog posla i obaveza porodičnih.U konvenciji se ističe da same porodične obaveze nisu opravdan razlog gubitka posla bilo koje osobe. Dodatak konvenciji broj 156. je preporuka MOR-a broj 165-radnici s porodičnimobavezama iz 1981.godine.Cilj ove preporuke je stvaranje djelotvorne jednakosti u mogućnostima i tretmanu zaposlenihžena i muškaraca sa porodičnim obavezama.Takođe je bitno napomenuti i koje su to konvencije MOR-a ugrađene u Zakon o radu, kaomeđunarodni standardi a koji se u mnogo čemu doprinose u ostvarivanju i zaštiti radnika uradnom odnosu.Radi se o sljedećim konvencijama: -Konvencija br.3.o zapošljavanju žena prije i poslije porođaja(1919. godina) -Konvencija br.4.o primjeni nedjeljnog odmora u industrijskim preduzećima(1919. godina) -Konvencija br.87.o sindikalnim slobodama i zaštiti sindikalnih prava(1948.godina) -Konvencija br.89.o načinu rada žena zaposlenih u industriji(1948.godine) -Konvencija br.90.o načinu rada djece u industriji -Konvencija br.98.koja se odnosi na primjenu principa prava organizovanja kolektivnihugovora(1949.godina) -Konvencija br.103.o zaštiti materinstva(1952) -Konvencija br.111.koja se odnosi na diskriminaciju u pogledu zapošljavanja i zanimanja(1958) 4.DJELATNOST UJEDINJENIH NACIJA I NJENIH ORGANA NAPODRUČIJU RADNIH I SOCIJALNIH ODNOSA

4 Međunarodna konfederacija slobodnih sindikata,Kolektivno pregovaranje,Zagreb 2005 godina,str.41-45.

5

Ujedinjene nacije pored Međunarodne organizacije rada također imaju značajnu ulogu urazvijanju radnog i socijalnog prava na međunarodnom planu što proističe iz same Poveljeujedinjenih nacija (Glava IX i X) prema kojoj Ujedinjene nacije rade na podizanju životnogstandarda i ostvarivanju pune zaposlenosti kao i na rješavanju krupnih međunarodnih problema u oblasti socijalnog i ekonomskog života u svijetu,na poštivanju i zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda za sve bez obzira na rasu, pol, jezik i religiju.To je naznačeno i u univerzalnoj deklaraciji o pravima čovjeka i građana koju je proglasila UN 1948.godine5.U ovoj Deklaraciji se ističe da su osnovna prava čovjeka i ona koja su od neposrednog značaja za radnike kao što su: -pravo na jednakost pred zakonom -pravo na upotrebu pravnih sredstava -pravo na nepristrasno suđenje -pravo na slobodu kretanja -pravo na slobodu skupa i na udruživanje -pravo na učestvovanje na javnim poslovima i na vršenje javnih funkcija -pravo na socijalno obezbjeđenje -pravo na pristojan materijalni i kulturni život -pravo na slobodu rada -pravo na životni nivo dovoljan da obezbjedi zdravlje i blagostanje čovjeka i njegove porodice -pravo na obrazovanje -pravo na slobodu učestvovanja u kulturnom životu.

Principi izraženi u Povelji UN-a i Univerzalnoj deklaraciji o pravima čovjeka i građana, predmet su razrade velikim dijelom i u međunarodnom paktu o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima iz 1966.godine.Ovaj dokument Ujedinjenih nacija sadrži bliže odredbe o: -pravu na rad i o mjerama koje svaka država članica treba preduzeti da bi se osiguraloostvarivanje ovog prava od strane poslodavca -pravu svakog pojedinca da uživa pravične i povoljne uslove rada -pravu svakog pojedinca da se sa drugim udružuje u sindikate i o sindikalnim slobodama -pravo na socijalno osiguranje -pravo na zaštitu majki,djece i omladine -pravo na pristojan život i na stalno poboljšavanje uslova egzistencije čovjeka -pravo na zdravstvenu zaštitu -pravo na lično obrazovanje -i o drugim pravima i slobodama čovjeka.Druga značajna djelatnost Ujedinjenih nacija je njeno djelovanje preko ekonomskog i socijalnog savjeta UN-a.Zadatak ovog organa Ujedinjenih nacija je da organizuje saradnju na ekonomskom isocijalnom planu i da osigura koordinaciju rada između raznih specijaliziranih ustanova.

5.MEĐUNARODNI UGOVORI

Treća skupina izvora radnog prava međunarodnog porijekla vezana je za:

5 6 Prof.dr.Sead Dedić,Jasminka Gradaščević-Sijerčić-Radno pravo,Sarajevo 2003.godine str.78-79.

6

-dvostrane (bilateralne) i -višestrane (multilateralne) međudržavne ugovore.

Ovi izvori predstavljaju najstariji segment međunarodne regulativie u oblasti radnih i socijalnih odnosa.Dvostrani i višestrani međunarodni i međudržavni ugovori imaju ukorijenjenu tradiciju uregulisanju različitih odnosa između država. Zaključivanje bilateralnih ili multilateralnih sporazuma najčešće je bazirano na rješavnjuproblema koji se javljaju ili proističu iz primjene ratificiranih konvencija ili prihvaćenihpreporuka. S obzirom na predmet ugovaranja ovi izvori najčešće regulišu radnopravna i socijalno pravna pitanja u pogledu statusa radnika migranata, odnosno detaširanih radnika u smislu regulisanja prava po povratku ili okončanju rada u stranoj državi.Ratifikacijom ovi ugovori postaju izvori radnopravnog odnosno socijalnopravnog karaktera aovakvom vrstom regulative na veoma efikasan način dolazi sa do prilagođavanja različitihinternih zakonodavstava između više zemalja.U odnosu na radno pravo, ovaj vid međunarodne regulative se javlja kao neka vrsta dopunskog međunarodnog zakonodavstva u odnosu na normativnu djelatnost Međunarodne organizacije rada.Dvostrani i višestranim međudržavnim ugovorima drževe nastoje da se što više približezajedničkim pravnim rješenjima što daje osnova da se takvo ugovaranje označi i kao neka vrsta poravnjanja-kompromisa prava među državama6.Njihov osnovni nedostatak je vezan za parcijalni metodu koja podrazumijeva da se uređuju samo pojedini aspekti prava na radu i u vezi sa radom državljana država članica u sporazumjevanju.

6.ZAKLJUČAK

Iz svega izloženog proizilazi da je predmet svake grane prava pa tako i radnog prava uređenje velikim brojem pravnih propisa.

6 7 Prof.dr.Sead Dedić,Jasminka Gradaščević-Sijerčić-Radno pravo,Sarajevo 2003.str.79

7

Utvrđivanje izvora je od posebnog značaja za radno pravo pa se time utvrđuje način stvaranja ove grane prava.Od izvora radnog prava međunarodnog porijekla najznačajnije su konvencije i Preporuka MOR-a i akti Ujedinjenih nacija koji se javljaju kao dopunski izvor radnog prava u odnosu na navedene akte Međunarone organozacije rada.

Kao značajni izvori radnog prava međunarodnog porijekla se navode i dvostrani i višestranimeđudržavni i međunarodni sporazumi koji se takođe javljaju kao sporedni jer obično uređujupojedine oblasti radnih odnosa.

Ovi izvori prihvatanjem od strane suverenih država uvode se u unutrašnje zakonodavstvo vršeći pravno dejstvo na domaće-unutrašnje radno pravo bilo da se automatski uključuju u interno zakonodavstvo bilo da se moraju donijeti posebni propisi kojima će se regulisati odnosan materija (monistički i dualistički).Ratifikaciju međunarodnih ugovora u našem pravnom poredku vrši Predsjedništvo Bosne iHercegovine pod uslovom da na to pristane Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine.

7.LITERATURA

1. Prof.dr.Sead Dedić.Jasminka Gradščević-Sijerčić-Radno pravo, Sarajevo 2003.godina.

8

2. Prof.dr.Mlađen Mandić-Radno pravo, Banja Luka 2007.godina

3. Međunarodna konfederacija slobodnih sindikata, Svjetska konfederacijarada, Zagreb, 2005.godina

SADRŽAJ:

1. Uvod..................................................................................................................................12. Osnivanje i pojam Međunarodne organizacije rada...........................................................23. Koncencije i preporuke MOR-a.........................................................................................4

9

4. Djelatnost UN-a i njenih organa na područiju radnih i socijalnih odnosa.........................65. Međunarodni ugovori........................................................................................................76. Zaključak..........................................................................................................................87. Literatura..........................................................................................................................9

10