UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJEFAKULTET ZA EKOLOGIJU

SEMINARSKI RAD

ZATITA IVOTNE SREDINEZEMLjISTE

Mentor: Student:

Student:

Prof.Dr.Radenko urica Aleksandar Ritan Broj indeksa:IV-224/10

Banja Luka, 2011SADRAJ Uvod

1. ZEMLJITE, PROFIL I GENEZA ZEMLJITA1.1 PEDOLOGIJA I ELEMENTARNI AREAL ZEMLJINOG PROSTORA1.2 ZNAAJ ZEMLJITA

2. MEHANIKA STRUKTURA ZEMLJITA 2.1. VAZDUH I VODA U ZEMLJITU 3. TEMPERATURA I HEMIJSKI SASTAV ZEMLJITA4. BIOCENOZA ZEMLJITA5. KVALITET I PLODNOST ZEMLJITA

6. ZAGAIVANJE ZEMLJITA

6.1. ZAGAIVANJE ZEMLJITA OTPADNIM MATERIJAMA

6.2. ZAGAIVANJE ZEMLJITA NEORGANSKIM MATERIJAMA6.3. ODREIVANJE I OCJENA ZAGAENOSTI ZEMLJITA7. OBLICI DEGRADACIJE ZEMLJITA

8. ZATITA ZEMLJITA

8.1 POUMLJAVANJE OBALE VRBASA U CILJU SPREAVANJA EROZIJE I POBOLJANJA KVALITETA VODE

9. ZEMLJITE- STANJE U SVIJETU10. LITERATURA UVODovjek ivi na povrini zemljine kore. On obrauje zemlju gajei poljoprivredne kulture, gradei stanove i industriju, ali svojim mnogobrojnim djelatnostima zagauje zemljite po povrini i u dubini.

U narednim poglavljima predstavljen je kratak pregled osnovnih karakteristika zemljita, znaaj, struktura, kao i zagaivanje i zatita zemljita. Posljednje poglavlje posveeno je alarmantnoj situaciji u svijetu.1. Zemljite, geneza i profil zemljitaZemljite je prirodna tvorevina sastavljena od vrste (minerala i organske materije), tene i gasovite faze i zauzima dio prostora na povrini Zemljine kore, odnosno litosfere.

Zemljite se karakterie prisustvom jednog ili nekoliko horizontala ili slojeva koji se razlikuju od poetnog materijala (matine stijene) od koje nastaju veim brojem morfolokih, fizikih, hemijskih i biolokih osobina, a koje nastaju rezultatom zajednikog uticaja pedogenetskih faktora i procesa (akumulacija, ispiranje, promet materije i energije, kao i mogunou da podravaju rast korijena biljaka).

Geneza zemljita predstavlja, generalno, process formiranja zemljita (solum). Djelovanjem skupa kontinualnih i diskontinualnih pedogenetskih procesa, a tokom odreenog vremena, nastaju specifine morfoloke, fiziko-hemijske, mineroloke i bioloke genetske tvorevine, koje se mogu prepoznati na zemljinom profilu i njima pripadajuim zemljinim horizontima.

Zemljini profil je vjetaki, rjee prirodno formirani dvodimenzionalni presjek zemljita u okviru kontinualnog zemljinog prostora, koji se, po vie razliitih svojstava, izdvaja od susjednih presjeka. Zemljini profil se razlikuje od susjednih presjeka sa najmanje dve vrste varijabilnosti:a) diverzitetom koji nastaje rezultatom pojave razliitih zemljinih taksona (klase zemljita, odnosno razliitih tipolokih svojstava) i

b) prostornom varijabilnou koja nastaje kao posljedica kontinualne ili diskontinualne promjene zemljinih osobina.

Opis zemljinog profila proiruje se izdvajanjem zemljinih horizonata, ije se osobine dopunjuju morfolokim i analitikim podacima. Podaci koji predstavljaju osobine zemljinih horizonata su:a) morfoloke karakteristike u koje spada boja zemljita, tekstura zemljita, struktura zemljita;

b) fizike osobine su: granumolmetrijski sastav, osobine strukturnih agregata zemljita, konzistencija;c) hemijske osobine zemljita su: pokazatelji stanja kiselosti, zaslanjenosti, alkalizacije ili stanja adsorptivnog kompleksa zemljita, a primjenjuju se i druge metode zasnovane na partitativnim koeficijentima (npr. odnos ugljika i azota C/N). 1.1 Pedologija i elementarni areal zemljinog prostora (EAZP)

Zemljite prouava nauka o zemljitu , pedologija (gr. pedon-zemljite, logos-nauka) i bavi se prouavanjem spoljnih (egzogenih) i unutranjih (endogenih) faktora i inilaca koji s obzirom na svoja ukupna svojstva, pravac dejstva, intenzitet i trajanje uticaja rezultuju formiranjem zemljita razliitih morfogenetskih, fizikih, vodnofizikih, mineralokih i biolokih karakteristika. Pedologija, se takoe, bavi problemima klasifikacije i kartiranja zemljita, pri emu razvija i primjenjuje sopstvene metode radi obezbjeivanja neophodnih podataka, obezbjeuje odgovarajue metode za obradu podataka i njihovo korienje radi sistematizovanja pojedinih pojava i procesa, kao i metode kartografskih i drugih prikaza, a sa osnovnim ciljem optimizacije funkcija upravljanja zemljitem, kao vanog i neodvojivog dijela ekosistema.

Pedologija se takoe bavi istraivanjem prostornih karakteristika zemljita. Kada pedolog otvori (iskopa) zemljite da bi saznao neto vie o morfologiji i drugim karakteristikama grae zemljita tada se jo nalazi na nivou dvodimenzionalnog sagledavanja problema zemljita, budui da iskopano zemljite ili zemljini profil sagledava na presjeku jedne ravni.Radi definisanja tree dimenzije pedolozi su se dogovorili da najmanja prostorna jedinica bude zemljini pedon, ili jednostavnije reeno, zemljite.Na osnovu iste konvencije pedon moe da zauzima prostor od 1 do 10 kvadratnih metara, zavisno od varijabilnosti zemljinih horizonata u njegovoj grai.Vie pedona ini polipedon koji se u savremenoj pedologiji naziva zemljino tijelo a prostor koje ono zauzima naziva se elementarnim arealom zemljinog prostora (EAZP).Karakteristike EAZP-a, odreene su prije svega atributima zemljinih horizonata, ali mogu da se proire i na druge podatke o prostoru, a sa ciljem kvalitetnijeg upravljanja podacima, ili uvoenja jo naprednijih modela upravljanja prostorom sa najraznovrsnijim atributima i prenosnim funkcijama u bazama podataka o zemljinom prostoru (izrada sintetskih tumaenja prostora, automatizovana obrada i prikaz na kartama raznih razmjera i dr.)Neophodni ulazni podaci za definisanje elementarnih areala na kameralnoj karti preuzimaju se iz postojeih baza podataka i tematskih karata, kao i analizom posebnih aerofoto ili satelitskih snimaka.1.2 Znaaj zemljita: Ono je osnovni resurs; Jedan je od preduslova ivota svih organizama; Za ovjeka ima znaaj za njegov opstanak jer ljudski ivot zavisi od plodnosti zemljita i njegove obradivosti;

Osnov je za razvoj civilizacije (naselja, infrastrukturnih sistema, snabdjevanja resursima potrebnim za razvoj civilizacije);

Izvor je brojnih minerala mikro i makro elemenata neophodnih za nastanak, razvoj i odravanje ivih bia, kompletnog biodiverziteta na Zemlji; Svojim fizikim, higijenskim, geografskim i topografskim osobinama (temperaturom, vlanou, zraenjem, isparavanjem, faunom, florom) direktno utie na kompletan ljudski ivot i zdravlje;

Stanite je za mnoge ivotinje i mikroorganizme;

Izvor je najkvalitetnije vode za pie i druge svrhe.

2. Mehanika struktura zemljitaStruktura zemljita, naroito u povrinskim slojevima, stalno se mijenja pod djelovanjem fizikih, hemijskih i biolokih procesa. Djelovanje sunevog zraenja sa naizmjeninim procesima zagrijavanja i hlaenja dovodi do usitnjavanja kompaktnih stijena. Atmosferski uticaji, naroito velike padavine, dovode do erozije zemljita. Od fizikih faktora su jo znaajni zemljotresi i unutranja pomjeranja dubinskih slojeva. Hemijske rekacije u zemljitu, a time i izmjena hemijskog sastava mogu dovesti do izmjene strukture, do poboljanja ili pogoranja kvaliteta, plodnosti i propustljivosti.

Zemljite po sastavu moe biti: kriljasto, krenjako, pjeskovito, glinasto, lesno, kamenito i od zemlje crnice. Postoje zemljita kombinovana od dve ili vie vrsta zemljita.

Struktura zemljita zavisi od veliine, oblika povezanosti estica.Prema veliini estice se dijele na: ljunak, fini ljunak, krupni pijesak, srednje krupan pijesak, srednje fini pijesak, fini pijesak, humus, les i ilovaa:

Fini pijesakTabela 1. Veliina zemljinih esticaklasifikacijaveliina

ljunakvee od 5 mm

fini ljunak2-5 mm

krupni pijesak1-2 mm

srednje krupan pijesak1-2 mm

srednje fini pijesak0,5-1 mm

fini pijesak0,1-0,2 mm

humus, les i ilovaaispod 0,1 mm

Zrnasta struktura zemljita je onda kada su estice odvojene, ali su povezane kohezijom.Veliina zrna moe biti razliita; sitnozrnasta zemljita su najee sastavljena od pijeska razliite veliine, a krupnozrnasta od ljunka.Vazduh se nalazi u porama zemljita i neohodan je za rast biljaka, za normalan razvoj i djelatnost bakterija pri procesima mineralizacije organskih materija.Vazduh u zemljitu se po svom sastavu razlikuje od atmosferskog jer sadri vie ugljendioksida, a manje kiseonika, to je posljedica oksidacije. Vazduh u zemljitu sadri jo i azot, metan, amonijak i sumpor vodonik, ako je zemljite jako zagaeno pa dolazi do nepovoljnih procesa razlaganja organskih materija. Vazduh u zemljjitu sadri i veu koliinu pare, pa se relativna vlanost kree od 70-100%. Prodiranje svjeeg vazduha u zemljite izazivaju atmosferske padavine. Vazduh moe da prodre do velike dubine. Podizanje podzemnog nivoa vode izaziva istiskivanje vazduha prema povrini, a ako je taj vazduh zagaen smrdljivim gasovima dolazi do zagaivanja atmosferskog vazduha.Razne brste zemljita imaju i razliitu propusnost da zadravaju ili proputaju vodu sa povrine do nepropustljivih slojeva. Propustljivost slojeva je vana za procjeivanje atmosferskih padavina sa povrine zemlje.Slabo propustljiva zemljita zadravaju vodu na povrini. Propustljivost zavisi od poroznosti zemljita, tj, od veliine pora i strukture zemljita. Sitnozrnasta zemljita sporo proputaju, ali dobro filitriraju vodu sa povrine. Krupno zrnasta zemljita proputaju vodu bre ali im je filtraciona sposobnost manja. Propustljivost zemljita poveavaju neke hemijske materije-deterdenti, koji ubrzavaju procjeivanje.U zemljitu se najee formiraju sljedei slojevi-zone:

a) Zona areacije obuhvata povrinske slojeve zemljite i sadri dovoljne koliine vazduha.b) Zona vezane vode voda je u ovoj zoni vezana za estice zemljita.c) Zona kapilarno izdignute vode se nalazi iznad nivoa podzemne vode.Kapilarnost je sposobnost vode da se uzdigne iznad nivoa slobodne tenosti.d) Vodonosni sloj podzemna voda - voda temeljnica -nivo podzemne vode zavisi od toga na kojoj se dubini nalazi nepropusni sloj zemljita. Najvea dubina na kojoj se moe nai slobodna voda je 5-10 km. Ispod te dubine pritisak je toliko veliki da nema ni pora, ni upljina u zemljitu u kojima bi se zadrala voda.Tabela 2: Kretanje vode u zemljituZONA AERACIJEVlanost zemljita je pri povrini.Moe dokuiti korijenjem biljaka i drvea.

Zadrana ili vezana voda za estice zemljita. Ne kree se gravitacijom.

Gravitaciona ili vadozna voda. Sputa se kroz zone gravitacijom.

VODA U SUSPENZIJIKapitalna voda, nalazi se u kapitalnom sloju pri dnu zone aeracije.

ZASIENA VODASlobodna voda nalazi se ispod vodenog nivoa.Kretanje nivoa kontrolie se ispitivanjem nivoa podzemne vode.

VODA TEMELJNICAZarobljena ili arteka voda nalazi se izmeu nepropusnih slojeva. Kree se bono prema nagibu i pritisku.

Fiksirana temeljnica nalazi se u sub-kapitalnim slojevima u glini, ilovai. Ne kree se gravitacijom.

DUBINSKA VODAVezana voda uhvaena u stijenama u vrijeme njihovog stvaranja.

3. Temperatura i hemijski sastav zemljitaSunevo zraenje grije zemljite. Temperatura zemljita zavisi od godinjeg doba, orijentacije zemljita spram strana svijeta, sastava, vlanosti, dubine i zagaenosti. Temperatura zemljita je veoma znaajna jer ona utie na klimu i mikroklimu, na rast poljoprivrednih kultura, na rast i razmnoavanje mikroorganizama u razgraivanju organskih i drugih materija u zemljitu. Zimi je temperatura zemljita vea od temperature vazduha, a ljeti je obrnuto. Godinje varijacije temperature zavise od dubine zemljita. Varijacije su vee na povrinskim slojevima zemljita, smanjuju se dubinom, a na dubini od 12 metara temperatura je stalna.

Zemljite se zamrzava na odreenoj dubini zavisno od klimatskih uslova-od minimalnih temperatura i od trajanja u zimskim mjesecima. U naim klimatskim uslovima, zavisno od podruja, smrzavanje zemljita poinje od 0,3 m-1,2 m dubine.Zagrijavanje zemljita poinje da se smanjuje na dubini ispod 1,5 m, to je vano za polaganje vodovodnih i kanalizacionih cijevi koje treba zatititi od smrzavanja, a vodonosne cijevi i od zagrijavanja u ljetnim mjesecima.Hemijski sastav zemljitaU normalnom zemljitu ima najvie kisika 50%, silicija 30% aluminija 7 %, eljeza 3.8%, ugljjika 2% kalcija 1,9% i manjih koliina drugih elemenata.Rijetko se sreu u elementarnom stanju, ve su u obliku jedinjenja. Prisustvo mikrolemenata u zemljitu ima veliki znaaj za ovjeka. Hemijski sastav zemljita utie na biljke i sastav vode za pie, pa prema tome i na ljudsku ishranu.Novija istraivanja sve ee pronalaze do sada nepoznat uticaj nekih mikrolelemnata na zdravlje.Odsutsvo pojedinih mikroelemenata u ishrani moe biti od velikog znaaja, deficitarnih stanja ili oboljenja. Nedostatak joda i floura i vodi javlja se na odreenom podruju pa se naziva epidemijski ili endemski deficit. Kod nas je esta pojava deficita joda-endemska struma i floura-poveani karijes zuba.Najvaniji mikroelementi, ije je prisustvo neophodno za rast, razvoj i zdravlje ljudi su: jod, flour, eljezo, bakar, kobalt, cink i selen.

Tabela 3: Hemijski elementi, dnevne potrebe i uloga u organizmu

Hemijski elementUloga u organizmuPotrebna dnevna dozaSimptomi deficita

Jod -JNeohodan za stvaranje tiroksina.0,15-30 mg u vodi:15-20mg/lEndemska struma, miksedem,kretenizam, gluvonijemost.

Flour- FNeohodan za stvaranje zubne glei, spreava karijes.1,0-1,5mg/l u vodi za pieKarijes kod djece i odraslih. Suficit kod doza iznad 2 mg/l.

eljezo- FeNeohodan za stvaranje hemoglobina, mioglobina i normalnu hematopoezu.15-20 mg dnevnoHipohromna anemija kod djece o odraslih.

Bakar -CuNeophodan za normalnu hematopoezu i produkciju hemoglobina.2-4 mg dnevnoAnemija.

Kobalt -CoSastavni dio B12-antipernicioznog vitamina.8-10 mg dnevnoAnemija.

Cink- ZnSastavni dio fermenta karboanhidraze.20 mg dnevnoOteenje embriona.

Mangan- MnPotreban za proces rasta i oksidoredikcije.0,3 mg dnevnoUsporen rast i oksifikacija.

4. Biocenoza u zemljitu

Zajednica ivih bia u zemljitu biocenoza ima vanu ulogu u procesima proiavanja zemljita. Zajednica se sastoji od makro i mikro organizama: bakterija, virusa, gljivica, algi protozoa, crva, insekata i drugih, koji su povezani u lanac u procesu preiavanja.Mikroorganizmi se nalaze u povinskom sloju zemljita i mogu se nai do 6m dubine pod normalnim uslovima, jer su uslovi ivota i razmnoavanja nepovoljni za veinu mikroorganizama. Najvei broj mikrooganizama se nalazi na dubinama 10-40cm. U ovom sloju zemljita postoje uslovi za ivot i razmnoavanje mikrooganizama: temperatura, vlanost, a za aerobne organizme i kisik. U istom zemljitu van naselja moe se nai 10 -150 hiljada bakterija u jednom gramu zemlje. Bakterije i drugi ivi organizmi sainjavaju bioloku opnu. Oni zajedno imaju ogromnu apsorpcionu povrinu, koja za mikroorganizme sa jednog kvadratnog metra povrine iznosi 5 hektara.Mikroorganizmi u zemljitu su neophodni za razgraivanje organskih i drugih jedinjenja sve do elemenata koje asimiliraju biljke.

Za razlaganje organskih materija od najvee vanosti su bakterije koje obavljaju procese mineralizacije koji se deavaju ako postoje odreeni uslovi: dovoljna koliina bakterija, kisika, pH, temperatura i vlanost zemljita. Kod nedovoljne koliine kisika dolazi do anaerobnih uslova pri emu se razvijaju anaerobni mikroorganizmi i stvaraju gasovi neprijatnih mirisa. Pri niskim temperaturama bakterije se sporije razmnoavaju pa su procesi razlaganja spori. Pri temperaturama ispod 12 C bakterije miruju.5. Kvalitet i plodnost zemljitaKvalitet zemljita je kompleksan izraz za opte stanje zemljita (pozitivno ili negativno) s obzirom na nain korienja i osnovne funkcije zemljita. Karakteristike kvaliteta zemljita koje obezbjeuju ili ne obezbjeuju funkcije zemljita odreuju sljedee grupe parametara: parametri osobina (stanja) zemljita;

parametri procesa u zemljitu;

parametri kvaliteta zemljita;

parametri zatite zemljita.

S obzirom na nain korienja i opte funkcije zemljita, razlikuju se sljedei pokazatelji kvaliteta zemljita: plodnost zemljita;

produktivnost zemljita;

zasoljenost zemljita, kao pokazatelj kvaliteta zemljita;

alkalizovanost zemljita;

kiselost zemljita;

supstance koje su posebno opasne u zemljitu i dr.Plodnost zemljita je trenutno stanje zemljita s obzirom na njegovu sposobnost da obezbjedi rast biljci. Osnovni parametri koji utiu na plodnost zemljita su: dubina do nepropusnog sloja; tekstura povrinskog sloja (zavisno od biljke); struktura i konzistencija zemljita; uslovi vlanosti; hranljive materije; zasoljenost i alkanizovanost; reakcija sredine (pH zemljita).Stanje plodnosti zemljita je relatizovana kategorija kvaliteta zemljita, uzimajui u obzir da nikad unaprijed nisu poznate funkcije rasta biljaka, s obzirom na zavisnost rasta od brojnih osnovnih i modifikujuih parametara (klimatski faktori, topografski dr.), ukljuujui modifikujue partametre same biljke.

Ukupna plodnost zemljita je sloen pojam i sastoji se iz:

produktivnosti zemljita, to je mogunost zemljita da daje prinose po trenutno posmatranim uslovima potencijalne produktivnosti zemljita koja je mogunost da daje prinose pod optimalnim uslovima (tj. primjena ubriva, mjera zatite, navodnjavanja i ureenja zemljinog prostora) antopogenog uticaja koji se sastoji od arbitrane ocjene zasnovane na analizi uticaja, tzv.ekspertizi, kao i zvaninih vjetaenja (dravom ovlaenih institucija i pojedinaca) o postajanju i/ili intenzitetu promjene neke od osobina kvaliteta zemljita pod uticajem ljudske aktivnosti. Uzimajui u obzir broj ukljuenih pokazatelja, postojea ocjena kvaliteta zemljita moe se umanjiti ili poveati za stepen nastale antropogene promjene osobina zemljita. Kada su u pitanju naknade koje se izraavaju novanom vrijednou, one se obraunavaju u iznosima gubitka i /ili dobitka potencijalnog prihoda koji bi se mogao ostvariti na zemljitu za odreeni period. Ovi vidovi naknada se reguliu zakonskim i podzakonskim aktima.

6. Zagaivanje zemljitaZagaivanje zemljita se javlja kada se povrinski slojevi opterete velikim koliinama otpadnih materija koje se ne mogu razgraditi pod normalnim uslovima samoproiavanja.

Sve veim razvojem gradova sa velikim brojem stanovnitva, poveanjem standarda i potronje, sve veim razvojem industrije, saobraaja i intenzivne poljoprivrede, dolo je do prekomjernog zagaivanja cijele ivotne sredine, pa i zemljita. Prekomjerno zagaivanje zemljita i organskim i neorganskim jedinjenjima, dovelo je do poremeaja u eko sistemu, odnosno do poremeaja normalnih procesa u zemljitu i njegove degradacije.6.1. Zagajivanje zemljita otpadnim materijamaOrganske materije koje zagauju zemljite su fekalije, otpadci hrane, odpadci iz prehrambene industrije drveta i celuloze, nafta i njeni derivati, ulja i maziva, leevi i kofiskati domaih ivotinja i leevi ljudi.

U naseljima gdje ne postoji higijenska dispozicija otpadnih materija zemljite se zagauje fekalijama i drugim otpadnim materijama koje nastaje djelatnou ovjeka u domainstvu i naseljima. Zagaenje postaje toliko da se javljaju nepovoljni uslovi razlaganja: humifikacija, truljenje ili gnjilenje. Zbog toga postoji opasnost da se zagade i dubinski i povrinski slojevi zemljita, a zatim i vodonosni slojevi , mnogobrojnim, uslovno patogenim mikroorganizmima i helmintima.

Glavni uzrok zagaivanja je nehigijenska dispozicija u domainstvima i kolama.

Leevi ljudi i ivotinja, takoe, mogu biti uzrok zagadjivanja zemljita. Loa lokacija groblja, nepostojanje ivotinjskih grobalja ili kafilerija, dovodi do zagaivanja zemljita i mogunosti prodiranja zagaenja u dublje slojeve i do vodonosnih slojeva.

6.2. Zagaivanje zemljita neorganskim materijama

Neorganske materije zagauju povrinski rjee dubinske slojeve zemljita, to je posljedica nepovoljne dispozicije otpadnih materija iz domainstva, industrije, rudarstva. To moe biti zbog razlivanja zagaenih otpadnih voda (sredstva za pranje i ienje, industrijske otpadne vode, flotacije rudnika i slino) i odlaganjem vrstog smea.

Svi neorganski elementi ili jedinjenja mijenjaju sastav zemljita i kada zagaenje dosegne odreenu granicu dolazi do tetnog efekta. Kod pojedinih jedinjenja tetni efekat se ne javlja odmah, nego tek poslije razlaganja u zemljitu. tetne posljedice se, prema tome, mogu javiti ranije ili kasnije to zavisi od rastvorljivosti jedinjenja i uslova u razlaganju u zemljitu.

Od neorganskih materija su posebno problem teki metali-iz kiselih kia, aerosola i praina, mineralnih ubriva i otpada, zbog izrazito kumulativnog i tetnog djelovanja.

Posebno treba spomenuti havarijska zagaenja velikim koliinama opasnog materijala i veim povrinama. Od velikog znaaja je i industrijski otpad jer nije rijeena njegova dispozicija na higijenski nain. Otpadne vode, ako ne zagauju direktno vodotokove, zaustavljaju se u talonim jezerima sa propusnim dnom. vrsti otpad se esto zakopava u gradskim deponijama ili se dri u krugu preduzea. Opasni otpad se esto dri u ambalai podlonoj koroziji i mehanikim oteenjima.

6.3. Odreivanje i ocjena zagaenosti zemljita

Zagaenost zemljita se moe odrediti hemijskim, bakteriolokim i parazitolokim-helmintolokim ispitivanjima.

Hemijskim ispitivanjem zemljita se utvruje prisustvo i koliina sastojaka koji nastaju kao produkt razgradnje organskih materija. Tako se ispituje koliina organskog azota, amonijaka, nitrita, nitrata, hlorida, organskog ugljika i fosforne kiseline. Ova ispitivanja se ne mogu porediti sa standardima (kao to su npr. standardne norme za vodu za pie). Prema tome, ocjena se odnosi na poreenje sa nekim zemljitem koje nije zagaeno.

Meutim, od znaaja je hemijska analiza na tetne i toksine materije kojih normalno nema u zemljitu- teki metali, pasticidi itd.

Bakterioloko ispitivanje zemljita se sastoji od utvrivanja ukupnog broja bakterija, broja koliformnih bakterija i dr.Helmintoloko ispitivanje zemljita se sastoji od utvrivanja vrste i broja jaja geohelminata. Pozitivan nalaz je dokaz niskih higijenskih uslova.

Ocjena zagaenosti zemljita- Pri ocjenjivanju zagaenosti zemljita se uzimaju u obzir rezultati bakteriolokog, hemijskog i helmintolokog ispitivanja. Ista se ponekad kod tetnih i toksinih materija vri na osnovu djelovanja na ive organizme-njihovo odsustvo npr. oteenja vegetacije ili prisustva te supstance u biljkama.7. Oblici degradacije zemljita

a) Erozija izaziva opadanje vrijednosti zemljita kao prirodnog resursa, kao i niz negativnih posledica , ukljuujui i poremeaje u socijalno-ekonomskoj oblasti. Vrsta erozije zavisi od vrste tetnog agensa kojim je izazvano, a postoje vodna ili eolska erozija. Erozija zemljita je mehaniki proces otkidanja, transporta i taloenja zemljita pod prevashodnim uticajima vode i vjetra. U zavisnosti od ispoljavanja ova vrste erozije moe biti: Povrinska erozija

Brazdasta erozija

Jaruasta erozija

Klizita

Fluvijalna erozija

b) Osim erozije, postoji hemijsko i fiziko oteenje zemljita. Hemijska oteenja su gubitak hraniva i/ili organskih materija ispiranjem. Ova pojava ima negativne posljedice na plodnost i vodno-vazdune osobine zemljita. Posebno je izraeno u uslovima obrade siromanog i srednje plodnog zemljita. Fizika oteenja, zbijanje i stvaranje pokorice je posljedica korienja tekih maina na zemljitima niske stabilnosti strukture, na zemljitima bez dovoljno vegetacione zatite i ispae pretjeranog broja stoke. Na ovu vrstu oteenja osjetljiva su zemljita sa niskim sadrajem organske materije i loeg mehanikog sastava.

8. Zatita zemljita

Pod zatitom zemljita podrazumijeva se skup mjera koje se preduzimaju radi ouvanja ili vraanja funkcija zemljita u prvobitno stanje kvaliteta.

Moderan koncept zatite ivotne sredine nastaje poetkom devedesetih godina 20. vijeka.Tada je u oviru razvoja informacionog sistema o poljoprivrednom zemljinom prostoru razvijen poseban blok zatite zemljita i voda. Ovaj koncept objedinjuje sve komponente zatite zemljita, voda i biljaka. Tako se sve aktivnosti na zatiti odnose na zatitu kvaliteta zemljinog prostora.

U okviru zatite ivotne sredine posebno su znaajne sljedee informacije:

Klimatski, geomorfoloki, geoloki, hiddrografski vegatacijski podaci i podaci dobijenom daljinskom detekcijom;

Stanje zemljita u pogledu parametara fizikih, vodno-fizikih, mineralokih i hemijskih pokazatelja;

Stanje zemljita u pogledu ugroenosti procesima erozije;

Stanje zemljita i vida u pogledu ugroenosti opasnim i tetnim materijama, patogenih organizama ljudi, ivotinja i biljaka;

Stanje preduzetih mjera prevencije i zatite zemljita , kao i voda i vegetacije koji su ugroeni procesima degradacije hemijskih, vodno-fizikih, biolokih i drugih osobina.Moe se izdvojiti nekoliko oblasti ljudskih aktivnosti u okviru kojih se obavlja sutinska borba radi zatite i ouvanje ukupnog ekosistema:

Borba protiv erozije zemljita;

Rekultivacija zemljita;

Borba protiv zagaivanja zemljita (iri spektar djelovanja);

Borba protiv zakieljavanja i gubitaka hranidbenih vrijednosti zemljita;

Borba protv smanjivanja bioloke aktivnosti u zemljitu;

Borba protiv zbijanja zemljita;

Borba za ouvanje zemljine vode;

Borba protiv zasoljavanja i alkalizacije zemljita i dr.

Slika erozije

8.1 Poumljavanje obala Vrbasa u cilju spreavanja erozije i poboljanja kvaliteta voda

Predstavnici nevladine organizacije (NVO) Eko-logic iz Banja Luke su 12. januara 2006. godine potpisali Ugovor o dodjeli sredstava, ime je i zvanino potvren poetak implementacije projekta pod nazivom Poumljavanje obala Vrbasa u cilju spreavanja erozije i poboljanja kvaliteta vode. Projekat e se izvesti uz finansijsku podrku UNDP/GEF Dunavskog regionalnog projekta, putem grant programa Regionalnog centra za okoli (REC) na temu redukcije nutrijenata i toksinih materija u slivu Dunava. Sveobuhvatni cilj projekta je unapreenje ekolokog i hemijskog statusa rijeka Vrbas, kao i minimizacija uticaja od poplava na predmetnom podruju. Pojedinani ciljevi projekta su:- Direktno poumljavanje obala i sliva rijeke Vrbas na podruju .G. Banja Luka i umarije JajceBanja Luka i umarije Jajce;- Spreavanje erozije i zagaivanje vode sedimentima (najstariji oblik zagaivanja vode);- Poveanje kvaliteta voda bio-filtracijom i time smanjenjem koncentracije nutrijenata i toksinih materija u vodama.Predloeni projekat direktno doprinosi smanjenju izvora zagaenja putem poumljavanja sliva i obala rijeke Vrbas radi izbjegavanja erozija i poboljanja kvaliteta voda. Uinci, rezultati i pomaci od ovog projekta su u tome to e biti poumljeno 3 hektara ume (smra, bor), poboljae se kvalitet voda, odnosno smanjie se prisustvo nutrijenata i toksinih materija u vodama (atmosferskim i otpadnim) koje su prisutne (prolaze, izviru) na predmetnim lokacijama (automatski i nizvodno odnosno u rijeci Vrbas), smanjie se opasnost od erozije zemljita i smanjie se negativni uticaji koje ovakva pojava ima na ekoloki i hemijski status vode Vrbasa i vrbaskoga sliva.

8. Zemljite-stanje u svijetu

Na drugom Meunarodnom kongresu o ouvanju prirode u Amanu, glavnom gradu Jordana, u oktobru 2000. godine, 76 zemalja, 104 vladine agencije i 720 predstavnika nevladinih organizacija lanica Meunarodne unije za ouvanje prirode (IUCN) zatraile su da se u skladu s Okvirnom konvencijom Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama povede rauna o tome da korienje zemljita, izmjene u korienju zemljita i eksploatisanje uma ne naruavaju ivotnu sredinu i globalnu klimu.

Kopneni ekosistemi igraju veliku ulogu u globalnom kruenju ugljika. Oko 46 procenata ugljika uskladiteno je u biomasi i zemljitu uma, a 25 procenata u panjacima i savanama. Kada se ume prekomerno eksploatiu, umjesto da usisavaju ugljen-dioksid one poinju da ga emituju, to nanosi tetu globalnoj klimi. Ponovna ravnotea u tom sluaju u ekosistemu moe se uspostaviti ukoliko se potuje biodiverzitet i promovie odrivi razvoj uma. Za veinu zemalja u razvoju stvaranje nacionalnog sistema za raunanje, mjerenje i monitoring promjena u zalihama ugljika skup je projekat, ali bio bi viestruko isplativ.

U razvijenim, ali i sve veem broju zemalja u razvoju, primjenjuje se ekosistemski pristup koji predstavlja strategiju integrisanog i odrivog upravljanja zemljitem, vodom i ivim resursima, kao i promovisanje konzervacije ivotne sredine.

Zemljite koristi ovjeku prije svega zbog ishrane

Agro-biodiverzitet odnosi se na raznovrsnost biljnih i ivotinjskih vrsta koje se koriste u ljudskoj ishrani. Samo 7.000 biljaka (2,6% svih biljnih vrsta) koristi se u ljudskoj ishrani, vie od 95% svjetske populacije se hrani svinjskim, goveim i ivinskim mesom, dok samo deset vrsta ribe dominira globalnom ishranom tim mesom.

840 miliona ljudi na planeti dnevno ne unese dovoljne koliine namirnica, a broj tog dijela svjetske populacije poveava se iz dana u dan. To znai da e do 2020. godine koliina proizvedene hrane morati da se povea za 50%.

Oko 90 miliona hektara svjetskog zemljita morae da bude pretvoreno u poljoprivredna dobra do 2010. godine da bi se postigla globalna obezbjeenost hranom, a polovina tih povrina trebalo bi da bude dobijena krenjem uma to e imati negativne posljedice po globalnu klimu i biodiverzitet.

Opasnost za svijet danas predstavlja gubitak agro-biodiverziteta i to, pored ostalih faktora, zbog upotrebe pesticida, pa ak i ubriva.

Upotreba pesticida i ubriva u poljoprivredi, zagaivanje tla otpadom i iz atmosfere samo su neki od akutnih problema s kojim se suoava Evropa.

ume i njihovo zemljite obezbjeuju osnovne ekoloke funkcije kao to su zatita vododjelnica (linije razdvajanja rijenih slivova), regulisanje reima vode, odravanje regionalne klime, istog vazduha i stanita divljih ivotinja. One donose dobrobit ljudima kroz hranu, turizam, gorivo i drugo.

ume prekrivaju oko 1.900 miliona hektara u nerazvijenim zemljama, a od tog broja 720 miliona su tropske ume (ak 50% tropskih uma nalaze se u Brazilu, Indoneziji i Demokratskoj Republici Kongo).

Najvei gubitak uma uzrokovan je drvnom industrijom, ilegalnom sjeom i pretvaranjem uma u obradive povrine. Izmeu 1980. i 1995. godine zemlje u razvoju su izgubile 200 miliona hektara uma. Nestanak i degradacija tropskih uma predstavljae jedini veliki uzrok izumiranja ivih vrsta za 50 godina.

Slika: Sjea ume -erozija u Madagaskaru

Poseban oblik zemljita predstavljaju zatiene povrine (protected areas) koje su takvim proglaene s ciljem da bude zatiena osjetljiva ivotna sredina, ivotinjski i biljni svijet, istaknuta posebna ljepota tih povrina ili njihova turistika korist.

Zatiene povrine su od velikog znaaja jer odravaju biodiverzitet, rezervoari su kiseonika, iste vode i dr.

U tropskim zemljama postoji oko 560 miliona hektara zatienih povrina, od toga najvie u Africi i Junoj Americi.

U zatiene povrine spadaju prirodni rezervati, nacionalni parkovi, prirodni spomenici, zatiena stanita i druge vrste zemljita. Kada one obuhvataju najmanje dve zemlje nazivaju se "parkovi mira".

Glavnu tetu zemljitu na starom kontinentu nanose zagaenje tla i vazduha, erozija, salinizacija, prekomerna urbanizacija i poplave, a za njegovu zatitu ne postoji zajednika strategija EU, iako ti problemi svakog dana poprimaju sve vee razmjere, upozoreno je u jednom izvjetaju Evropske komisije .

U Italiji je, na primer, 45 procenata obale izbetonirano, za paniju naroit problem predstavlja isuivanje tla, a kada su u pitanju zemlje istone Evrope, kandidata za lanstvo u EU, na njihovim teritorijama izraena je erozija tla. 35 procenata zemljita Poljske je pretjerano kiselo, a u 40 procenata litvanskog zemljita zabiljeena je visoka koncentracija tekih metala.

LITERATURA:IVOTNA SREDINA I ODRIVI RAZVOJ- ELIT BEOGRAD 1996, MARA UKANOVIC

KOMUNALNA HIGIJENA-PROMETEJ NOVI SAD, Prof. dr MIROSLAVA KRISTOFOROVI-ILI

SOCIJALNA EKOLOGIJA,FILOLOKI FAKULTET, BEOGRAD 2006, Dr MILIJANA OREVIZEMLJITE KAO PRIRODNO DOBROhttp://www.ekoforum.orghttp://www.ekomrezabih.nethttp://www.seafriends.org.nz/enviro/soil/ecologyhttp://www.nps.gov/slbe/naturesciencePAGE

_1207462308.unknown