INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

PRAVNI FAKULTET

MORAL I IDEOLOGIJA (Seminarski rad)

Predmet: Socijologija

Mentor: student: Doc.dr.Zemir Sinanovi Nedim Pozderovi P-21-I/12

Travnik Januar, 2013.

SADRAJ: 1.MORAL1.2. Moral I obiaji 41.3. Moral I pravo .. 41.4. Osnovne karakteristike morala ...52. ETIKA2.1.Pojam etike .52.2 Etika kao filozofska disciplina ..63. RADNI MORAL 3.1. Pojam radnog morala ...73.2. Norme radnog morala ..73.3. Moral I radni moral.. 93.4. Motivacija za radni moral ...10 4. IDEOLOGIJA 4.1. Dvije osnovne karakteristike ideologije .135. ZAKLJUAK ..15

1.MORALPodrijetlo i pojam morala

Moral(lat.mos- obicaj;mores- vladanje;moralis- moralan) je jedan od najvanijih oblika covekovog delatnog odnoenja prema svijetu, prema drugim ljudima i prema sebi samom.On se sastoji u vrijednosnom procjenjivanju ljudskih htijenja i postupaka kao pozitivnih ili negativnih, pri cemu se prvi odobravaju, ele, preporuuju i zahtijevaju, a drugi se Neodobravam, kude osuduju i zabranjuju.Ukratko, moral je aktivno covekovo oblikovanje i ocjenjivanje sebe i drugih ljudi kao dobrih i zlih.Moral je skup nepisanih normi kojima se odreuje kako ljudi trebaju ponaati jedni prema drugima i prema zajednici, a pomou kojih se ocjenjuju vlastiti i tudi postupci kao dobri li rdavi.Moralna norma nastala je veoma davno, jo u prvobitnoj zajednici.Tijekom svoje evolucije covek je najprije ivio u malim grupama.Boraveci i iveci u grupi, prvobitni ovjek je neminovno sebi postavljao dva pitanja: kakav treba biti ja, da bi drugi ljudi i ja bili sretni i kakvi trebaju biti drugi, da bih ja bio sretan i da bi moja sreca uope bila mogua?Na temelju takvih razmiljanja formirana su pravila ljudskog ponaanja, nastala je filozofska disciplina-etika, koja izucava smisao i sutinu ljudskog bitisanja, smisao kodifikacije normi ponaanja da bi ljudi, prije svega bili sretni.Moral je objektivna drutvena pojava koju konstituira, prvo, skup pravila (normi, mjerila) koja reguliraju ponaanje lanova jedne drutvene zajednice; drugo, skup stvarnih navika ponaanja.Znaajno je istai da te norme, naela ili pravila ponaanja uvijek podrazumijevaju reguliranje meduljudskih odnosa, dakle odnosa ljudi izmedu sebe kao i odnosa jedinke prema drutvu.Moral se manifestira u vrijednosnom procjenjivanju ljudskih postupaka i htijenja kao pozitivno ili negativno vrijednih.Moralni sud ili ocjena odnosi se na neki postupak, rasudivanje, dranje, ponaanje ili karakter nekog ovjeka ili nas samih.Objekt moralne ocjene je uvijek samo ovjek.PoSigmundu Frojdu, norme koje drutvo definira, posebno one kojima se odreena ponaanja zabranjuju, licnost samo djelomino usvaja, pa tako ne mogu ni postati dio unutarnje strukture licnosti.Freud tvrdi, imajui u vidu nagonsku, impulzivnu stranu ljudske prirode, da je potpuna harmonizacija moralne svijesti, kao oblika drutvene cenzure, i svijesti pojedinca gotovo nedostina.Moemo tvrditi, uvaavajui znacajna testiranja u ovoj oblasti, da je porijeklo morala ljudsko, da se moe nai u ljudskom drutvu, u samom ovjeku.Jer, iveci u drutvu, ivei s drugim ljudima, stvarane su razne vrste normi koje su regulirale odnose tog zajednikog ivljenja.ovjek kao slobodno, (samo) svjesno, stvaralacko i odgovorno bice, stvara moral kao tvorevinu koja slui ouvanju njegovog ljudskog identiteta.Pod pojmom "moral" najee se podrazumijeva sustav normi ili pravila ljudskog ponaanja.Odnosno, moral je skup obiaja, navika, normi ili pravila ponaanja kojima se ljudi rukovode u svojim postupcima.Kao skup pravila ponaanja, moral se temelji na normama o dobru i zlu, a manifestira se u vrijednosnom procjenjivanju ljudskih postupaka, u smislu koje je ponaanje dostojno ovjeka a koje nije, koje je vrijedno a koje se moe oznaiti kao bezvrijedno, koje se odobrava a koje se osuduje.Sukladno moralnim normama, au sklopu sloene komunikacije koja se odvija u drutvu, ljudi formiraju svoje licnosti, karaktere i osobine, usmjeravaju svoju motivaciju i djelovanje, vrednuju i sude i sebi i drugima.

1.2.Moral i obicajObicaj je najstarija forma reguliranja drutvenih odnosa i ponaanja.U poetnim fazama razvoja ljudskog drutva, stihijski su nastala brojna pravila kojima su regulirana najraznovrsnija ljudska ponaanja.Jednom ustaljena pravila vremenom okarakterie odsustvo svijesti o njihovoj svrsi i razlozima zbog kojih postoje.Stihijski nastala obicajna pravila vezana su za animizam, kult i magiju.Nastaju iz potrebe da se ovlada prirodom i drutvenim procesima.Zato je obicaj u svojoj osnovi navika ili praksa koja se formira i postoji kao rezultat trajne predstave.Brojni obicaji vremenom prerastaju u moralne norme.Upravo zbog toga, postoji opravdanje za tvrdnju da se porijeklo morala moe naci u obiajima.

1.3.Moral i pravoCinjenica je da reguliranje ponaanja ljudi ne moe biti preputeno stihiji, dobroj volji pojedinaca ili tenji javnog mnijenja da regulira kolektivnu svijest.Drugim rijeima, ukupnost drutvenih odnosa mora regulirati neka organizirana snaga, neki organ koji ima sredstva osigurati nesmetano odvijanje i funkcioniranje istih.Drava odreuje drutvene norme koje se oznaavaju kao pravno-politike norme.Dalje, pravo predstavlja sustav drutvenih normi, drutvenih propisa cije nepotivanje sankcionira drava.Pravo i moral se sadrajno razlikuju, ali se u izvjesnoj mjeri i dodiruju.Razlikovanje prava i morala je najvidljivije u odnosu na sankciju.Naime, sankcija za prekraj moralnih normi se uglavnom izraava kao spontana reakcija drutva (ue ili ire sredine), u nekim varijantama predviala je i iskljuenje iz drutva, to se ipak razlikuje od organizirane prisile od strane drave radi provoenja pravnih normi.Isto tako, moralna dunost i pravna obveza nisu uvijek u skladu jer odredena pravna radnja moe svoj izvor da pronadje u motivima koji su cak nemoralni, a da sa pravnog stajalita ipak bude ispravna.Medjutim, pravo u odreenim situacijama moe biti na cak i viem etickom razini u odnosu na odreeni moralni sustav.1.4.Osnovne karakteristika moralaOsnovna karakteristika moralnih normi je njihova obveznost.Obaveznost je karakteristika i pravnih i obiajnih normi.Moralna obaveznost je dvostruka, to znai da je moral obavezujui i drutveno (izvana) i individualno (unutra), za razliku od pravne i obiajne obaveznosti koja je iskljuivo drutvena (jednostruka).Takodje, kao jedna od bitnijih karakteristika morala, navodi se i trenutanost - obveza pojedinca da moralno postupi, gotovo po automatizmu, kada se nae u odreenoj moralnoj situaciji.Spominju se i Bezuslovnost, nametnutost i sl..Da bi ovjek kao prakticno bice usvojio moralne norme i po njima se ponaao, da bi formirao vrijednosno-normativni odnos prema sebi, ali i prema drugim ljudima, mora donijeti odgovarajui moralni sud.Moralni sud je sud o vlastitom ponaanju, ponaanju drugih ljudi, drugih drutvenih skupina i to u odnosu na moralnu normu.Sud moe biti pozitivan ili negativan.U sluaju da moralna norma bude prekrena, odreeno ponaanje uvjetovalo negativan sud, slijedi moralna sankcija.Moralna sankcija moe biti individualna (unutarnja, npr.. Grinja savjesti) i drutvena (vanjska, npr.. Prezir, pa cak i iskljuenje iz drutva).

2.ETIKA2.1.Pojam etike

Rec "etika" potice od grckih reci ethos - to znaci obicaj, i ethikos - to znai moralan.Etika je nauka o moralu ili o moralnom fenomenu (mos, moris - latinska rije koja znai i obiaj, narav).Etika je filozofska disciplina koja prouava moral, odnosno moralni fenomen u najirem smislu - proucava njegovo porijeklo, ciljeve i smisao moralnog djelovanja.

2.2.Etika kao filozofska disciplinaPromatrana kao uenje o moralu etika je prevashodno filozofska disciplina.Ona objanjava mjesto morala u sustavu drutvenih odnosa, ispituje njegovu prirodu i unutarnju strukturu, traga za izvorima morala i kriterijima moralnog vrednovanja ljudskih postupaka i nastoji razumjeti smisao i ciljeve covekovih moralnih pobuda.Etika je u poetku bila stopljena s filozofijom i pravom i imala je karakter prakticnog moralnog ucenja koje pripovijeda tjelesnu i psihicku higijenu ivota.Njezin poloaj se izvodio neposredno iz prirode kosmosa (shvaenog kao red i harmonija, neto lijepo, sredeno, skladno, nakit, za razliku od kaosa).Tek Aristotel je izdvojio etiku kao posebnu disciplinu.On je uveo i sam termin ("Nikomahova etika", "Eudemova etika") i svrstao je etiku izmedu ucenja o dui (psihologija) i uenja o dravi (politika): oslanjajui se na prvo, ona slui drugom.Cilj etike je stvaranje cestitog gradanina drave.Mada je za Aristotela uenje o vrlinama kao moralnim svojstvima licnosti centralni dio etike, u njegovom sistemu dola su do izraaja i neka vecna pitanja etike kao to su ona o prirodi i izvoru morala, o slobodi volje i osnovama moralnog postupka, o smislu ivota i vrhovnom dobra, pravednosti.Od stoika pocinje podjela filozofije na tri podruja: logiku, fiziku (iu tom smislu i metafiziku) i etiku.Ove dioba karakteristina je i za srednji vijek i filozofiju renesense, da bi je Kant obrazloio kao razgranicenje ucenja o metodi, prirodi i slobodi (moralnosti).Sve do modernog doba etika se cesto shvaala kao uenje o prirodi ovjeka i uzrocima i ciljevima njegovog djelovanja uope.Proirenje predmeta etike proisteklo je iz shvaanja njenog zadatka: ona je bila pozvana da poducava coveka dobrom ivotu tj..ivotu koji je u skladu s njegovom prirodom.Zbog toga su se u njoj mogli naci elementi teorije o bicu covjeka, o njegovim strastima i njegovoj dui, spojeni s uenjem o cestama ostvarenje dobrog ivota.Dokantovska etika je nesvjesno proizlazila iz teze o jedinstvu istinitog i dunog.Po Kantu, etika je ucenje o dunosti, o onome to treba biti, a ne o onome to jeste i to je uzrocno uvjetovano.Marksistika etika negira suprotstavljanje cisto teorijskog i praktinog, odnosno ne bavi se samo filozofskom analizom prirode morala, nego i istraivanjem principa, kriterija i normi odreenog moralnog sustava, povijest razlicitih etickih ucenja i teorijom moralnog odgoja.

3.RADNI MORAL

3.1.Pojam radnog moralaSukladno podjelom Konferencije americkih psihologa iz 1940.godine Rudi Supek je sacinio podjelu definicija radnog morala.Sukladno tome, definicije radnog morala su svrstane u srodne skupine pa se zato razlikuju 3 pristupa.To su:individualno organsko gledite - pojam morala odnosi se na uvjete tjelesnog i emocionalnog blagostanja kod pojedinca, koji ga ine sposobnim da radi i ivi s nadom i uspjehom, osecajuci dijeliti osnovne ciljeve grupe iji je lan, koji ga ine sposobnim da moe izvriti zadatke s energijom, zanosom i samodisciplinom, podran uvjerenjem da, unato preprekama i sukobima, njegovi osobni i socijalni ideali vrijede da bi ih slijedio.po kolektivnom gleditu - moral se odnosi na uvjete ivota grupe u kojoj postoje jasni i odreeni grupni ciljevi koje pojedinac smatra vanim iu skladu s individualnim ciljevima; gdje postoji povjerenje da e postii ciljeve, sredstva za njihovo postizanje, povjerenje u vode, iu samog sebe gdje su agresivnost i neprijateljstvo upereni protiv sila koje vie tete grupi nego pojedincima unutar grupe.moral s gledita pojedinca u grupi - kada se grupi da odredeni zadatak, moral doprinosi da pojedinac pun nade i energino sudjeluje u ivotu grupe, tako da svojim dijelom i naporima pojaava uspjenost grupe u izvravanju tekuih zadataka.Najpotpunije shvaanje radnog morala u naoj literaturi dao je Danilo .Markovic.Polazei od spoznaje da je moral sloena drutveno-duhovna pojava, odreena drutveno-ekonomskim i tehniko-tehnolokim odnosima, Markovic radni moral odreuje kao:skup normi o ponaanju ovjeka u radnoj sredini, temeljenih na shvaanju o poloaju i znaaju rada u drutvu, pri cemu norme u sebe ukljucuju motive, stavove i zadovoljstva sudionika u radnom procesu i radnoj grupi.

3.2.Norme radnog moralaSvako drutvo, odnosno drutvena skupina ima potrebu da formira norme radnog morala.Sukladno drutveno-ekonomskim odnosima, vlasnikim oblicima i oblicima organiziranja rada Danilo .Markovic se opredjeljuje za 5 osnovnih normi radnog morala: radinost, covecnost, pravicnost, potenje i drugarstvo.Neke od ovih normi radnog morala sve vie postaju i vladajue norme o ponaanju u mnogim tvrtkama.Covekovo ponaanje u radnoj sredini u kojoj obavlja proces rada odreeno je ne samo uvjetima rada, ve i osobinama njegove linosti.Poto se licnosti po svojim osobinama meusobno razlikuju, sasvim je normalno to je i njihov odnos prema radu razliit, iako rad ima isti sadraj, iako se vri u istim drutveno-ekonomskim odnosima.Odnos prema radu je veoma bitan faktor radnog morala.U najoptijem smislu taj odnos se moe odrediti kao pozitivan i negativan.Naime, pozitivan odnos prema radu imaju one licnosti koje u radu nalaze bilo koju vrstu zadovoljstva a negativan one koje rad doivljavaju kao prisilu i to najee ekonomske vrste.U osnovi, ako covek ima pozitivan odnos prema radu, on e se u znaajnoj mjeri iskazati kao stvaralacko bice, pri cemu ce nastojati to uspjenije obavi svoj posao i postigne zadovoljavajue rezultateMoralne norme, kao i norme radnog morala, postoje u svakom drutvu i svakom vremenu.Nastaju u okviru kategorijalnog sustava vrijednosti svakog drutva, razvijaju se sukladno moralnim konceptom svakog drutva, mijenjaju se s promjenom sustava vrijednosti nastalom promjenom njihovih socijalnih ili politikih nositelja.U tim odnosima stvaraju se i moralne vrijednosti koje se odnose i na proces rada i ukupne odnose u okviru radne skupine u kojoj se proces rada odvija.Inace, odredenja vrijednosti i kategorijalnog sustava vrijednosti razlikuju se ovisno o naucne discipline koja ih razvija, ovisno od povijesnog razdoblja u kojem su nastale i od toga kakav status vrijednosti dobivaju u odnosu na druge pojave.Drutvene vrijednosti, kao osnovni pojam aksiolokog sadraja, na razne nacine bivaju odredene, a sustav vrijednosti, kao skup meusobno povezanih vrijednosti karakteristian za odredene kulture, klase i grupe, dobiva razliita znaenja u raznim vremenskim razdobljima, u razliitim ideologijama, filozofskim sustavima iu okviru raznih psiholokih i sociolokih teorija.Postoje razliita shvaanja o tome da li postoje vrijednosti i moralne norme koje uvaavaju svi ljudi ili ih bar osjeaju i priznaju da bi ih trebalo uvaavati, jer se njima osiguravaju neke objektivne vrijednosti.Naime, eticki relativisti i eticki pozitivista osporavaju postojanje apsolutnih moralnih normi i vrijednosti, isticuci raznolikost i suprotnost u moralnim shvaanjima i sudenjima, ne samo u raznim fazama povijesnog razvitka drutva, ve i kod raznih naroda u istom razdoblju razvoja drutva.Za razliku od ovog shvaanja, eticki univerzalisti, smatraju da postoje univerzalne vrijednosti i elementarne dunosti koje mora ispotuje svaka zajednica, svaka drutvena skupina.Kako svako drutvo stvara svoj sustav vrijednosti i to preko drutvenih skupina koje oblikuju moralne norme, moe se govoriti o postojanju univerzalnog ljudskog morala, ali usporedo s moralom pojedinih drutava, kultura i grupa.Naime, svakako da postoji jedan opi okvir koji je zajednicki za sva drutva, ali se on prelama kroz prizmu konkretnih drutava, kulture i skupina koje ga konkretnije oblikuju i pretvaraju u kodeks.U tom smislu, nastali kodeksi su obuhvatili sve oblasti drutvenog i profesionalnog ivota.Obuhvatili su pravila ponaanja koja su zasnovana na odgovarajuim vrijednostima karakteristinim za svaku skupinu koja ih je sistematizovala u kategorijalni sustav.Tako je nastao i kodeks o ponaanju u procesu rada i radnoj skupini zasnovan na normama radnog morala.Na formiranje normi radnog morala, pored ukupnog moralnog koncepta drutva, tipa kulture, povijesnog razdoblja u kojemu su konkretne radne skupine nastale, utjeu i karakterne osobine linosti, jer ljudi sudjeluju u stvaranju, ali i prihvaanju tih normi o ponaanju u procesu rada.Svako drutvo, odnosno drutvena skupina ima potrebu da formira norme radnog morala.Medutim, vrijednosti na kojima se ove norme zasnivaju su razliite, kao to su i kriteriji za njihov odabir razliiti.Shvaanje o postojanju opeg radnog morala i individualnog radnog morala, kao i shvaanje o postojanju opih normi radnog morala i konkretnih normi koje sudionici u procesu rada prihvaaju i po njima se ponaaju, treba dobro razmotriti, jer ima u nekim aspektima osnova i za njihovu kritiku.Naime, ponekad su se norme radnog morala poistovjeivali s tehnikim pravilima u procesu rada, pravilima ponaanja u okviru formalnih i neformalnih odnosa u radnoj grupi.Ponekad su norme radnog morala bivale izjednaavani s vrijednostima kranske ideologije, pa su isticani pravicnost, egalitarizam, humanizam ili su bivale izjednaavani sa protestantskom ideologijom koja je propisivala tenju za uspjehom, individualizam, radinost, poduzetnitvo kao vrijednosti i norme ponaanja u procesu rada.Pored toga, kao norme radnog morala isticane su i kooperativnost, solidarnost, egoizam, drugarstvo, poslovni uspjeh, status, moc i tome slino.

3.3 Moral i radni moralPostoji relativno mali broj opih moralnih normi vezanih za proces rada.One se obino ispoljavaju putem konkretnih i brojnih dunosti oblikovanih u procesu rada u vidu odreenih tehnikih pravila, formalnih i neformalnih odnosa i pravila ponaanja izmedu svih sudionika u procesu rada.Drutvo u cjelini postavlja pojedincu moralne zahtjeve koji su u skladu sa opim shvaanjem o znaaju i ulozi rada, postavlja zahtjeve koji se odnose na sam proces rada, u smislu to se od njega u tom procesu ocekuje, postavlja zahtjeve na organizaciju rada i zahtjeve u odnosu na ponaanje u odreenoj skupini.Prema istaknutim moralnim zahtjevima, svaki sudionik u procesu rada zauzima svoje stavove, ili ih usvaja, pa ih osjea kao svoju unutarnju obvezu i zato biva motiviran u radu, ili postavljene zahtjeve oseca kao prinudu, pa se prema njima negativno odnosi.

3.4.Motivacija za rad i radni moralMotivaciju moemo odrediti kao proces pokretanja aktivnosti radi ostvarenja odreenih ciljeva, usmjeravanja aktivnosti na odreene objekte i reguliranje naina na koji ce se postupiti.A motivi su oni unutarnji imbenici koji pokreu na aktivnost, koji je usmjeravaju i njome upravljaju radi ostvarenja odreenih ciljeva.Za ovjekovo ponaanje od posebnog su znaaja socijalni motivi, koji se temelje na psiholokim potrebama i to onim potrebama koje se mogu zadovoljiti samo neposrednim kontaktima sa drugim ljudima ili cije zadovoljavanje pretpostavlja postojanje drutva.Socijalni motivi koji imaju poseban znaaj za rad i motivaciju su:gregarni motiv - odnosi se na tenju pojedinca da bude u drutvu, da u njemu bude prihvaen, da suraduje i izbjegne usamljenost.motiv za osobnom afirmacijom - odnosi se na tenju pojedinca da bude prihvaen i priznat od strane drutva, tj..imati odredeni poloaj u drutvu.motiv za postignuem,motiv sigurnosti,motiv za stjecanjem,altruisticki motiv - koji poiva na elji pojedinca da pomogne nekom drugom, a da pritom ne ostvari osobnu korist.Suvremena psihologija priznaje sledece osnovne teorije motivacije:teorija hijerarhije potreba,teorija dvojne motivacije,teorija pravicnosti ili teorija drutvenog uporedivanja,teorija ocekivanja.

4.IDEOLOGIJA

Prvobitno znaenje pojma ideologije bilo je "nauka o idejama" (to je znaenje koje je ideologiji pridao Desti de Trasil u delu Elementi ideologije iz 1796 godine), ali ubrzo ovaj termin dobija dugaiji prizvuk (tako Napoleon svoje protivnike republikance naziva pomalo podsmeljivo ideolozima). Pojmu ideologije se danas pridaju veoma razliita znaenja. Po jednima, ona je ukupnost drutvene svesti,odnosno skup ideja verovanja i naina miljenja karakteristinih za jednu grupu. Po drugima ideologija jeste specifina pojava u drutvenoj svesti - manje ili vie iskrivljena netana, iluzorna ograniena svest koja nastaje usled dejstva drutvenih inilaca (strukture drutva, drutvenog poloaja, odgovarajuih interesa) na saznanje ega meutim , objekti ideolokog uticaja nisu svesni . Ideologija je proces koji tzv, mislilac vri dodue svesno ali sa krivom svesu. U tom smislu se i ideologija pokazuje kao sloena i viefunkcionalna pojava. To je sredstvo mobilizacije, grupne indetifikacije, intergracije, adaptacije na stvarnost, dominacije nad ljudima i tarnsformacije stvarnosi. Na osnovu toga, moglo bi se rei da ideologiju ini sistem ideja i verovanja u kojima su na prikriven nain izraeni poloaj, interesi i vrednosti pojedinaca i drutvenih grupa, a koji ele da se predstave kao opti drutveni interesi.Prave snage koje pokreu mislioca ostaju mu nepoznate, inae to upravo ne bi bio ideoloki proces; on zamilja dakle krive ili prividne pokretake snage. Nasuprot neobjektivnosti stoji velika sugestibilnost i uticajnost ideologije, budui da u njoj dolazi do izraaja jedna osobena meavina iracionalnio-emocijalnog, racionalnopragmatilnog i manipulativnog. Raspravom o ideologiji reaktueiluzuje se pitanje uloge ideja u drutvenom ivotu. Te uloge su brojne i raznovrsne: upoznati ivot, prilagoditi se ivotu, snai se u ivotu, ujediniti sve ivo, menjati ivot, vladati ivotom drugih, poistovetiti se sa ivotom, izraziti ivot, proizvoditi za ivot.Bitno svojstvo ideologije je njena particijalnost ili deliminost. To znai da se u ideologiji pojedini aspekti sloene stvarnosti izdvajaju iz realne celine u kojoj egzistiraju i poinju da se zasebno tretiraju. Kasnije se zaboravlja da je predmet prouavanja privremeno izdvojen iz ire celine i poinje mu se pridavati ne samo samostalno dejstvo nego se i preuveliava njegov znaaj (npr. hipostazira se uloga nekog drutvenog sloja ili profesije). Ovo je , ne retko, povezano sa aistorinou ideologije, to se naroito ogleda u apsolutizovanju saznanja o nekom istorijskomperiodu - obino onom za koji se sami ideolozi smatraju posebno "zaslunim". Usled toga ideoloka misao je pojednako nesposobna da na pravi nain shvati i protumai ranije istorijske periode (kojima se uglavnom pripisuju negativna obeleja), da kolikotoliko objektivno rasuuje o aktuelnim stanjima (postojee se predstavlja kao najbolje mogue, a tekoe koje se ne mogu sakriti objanjavaju se kao privremena stanja i" prolazne krize", za koje se obino optuuju ideoloki protivnici), kao i da se uspeno predvia razvojne tendencije (slepilo za budunost i odsustvo prave brige za nju).Psiholoki problem iskrenosti ubeenja onih koji stvaraju odnosno sprovode oderenju ideologiju donekle potiskuje u drugi plan. Ovo nipoto ne znai da se smatra kako svesna la, sraunata u obmanu, kao i ogolela apologija nisu sastavni deo ideologije. Re je samo o tome, da se sa sociolokog stanovita, pokazuju vanijim i teim za istraivanje "spontani" oblici ideolokog iskrivljavanja, a isto tako i sloeni i rafinirani mehanizmi manipulacije zaintresovane sveti. Polazei od toga da se u strukturi manipulacije mogu razlikovati manipulator (odailja poruke), masa kojom se manipulie (primalac poruke), poruke koje se odailju u masu (sadraj poruke), socialno-psiholoki uslovi u kojima se poruka saoptava, tehnika sredstva preko kojih se poruka prenosi, posledice koje poruka izaziva (ciljevi manipulacije), zaintresovanost za poruku i javni problem na koji se poruka odnosi a ne postoji opta saglasnost - uro unji odreuje manipulaciju "kao postupak ili skup postupakapomou kojih manipulator, koristei simbolika sredstva (rei, gestove, slike, zastave, spomenike, muziku, parade...), u za njega pogodnim psiho-socijalnim uslovima, odailje, preko sredstava komunikacije odreene poruke sa namerom da utie na ubeenje, stavove, vrednosti i ponaanja velikog broja ljudi, tako da bi se oni, u stvarima o kojima ne postoji opta saglasnost, a za koje su ivotno zainteresovani, usmerili prema ubeenju, stavovima i vrednostima maniplatora". Otuda ljudi razliitih ideolokih orjentacija imaju bitno drugaije vienje istih ljudskih idrutvenih problema. To se moe ilustrovati na jednom hipotetikom primeru razlika koje postoje izmeu konzervativnog "desniara", radikalnog "leviara" i humanistikog "demokrate":1) Desniar je lojalan i potinjen oinskoj figuri voe, leviar je lojalanklasnoj grupi i njenoj partiji, a humanistiki demokrata je odan unverzalnim ljudskimvrednostima i grupi prijatelja na osnovu linog afiniteta;2) Desniar, barem javno, preuveliava znaaj braka i porodice, elei daouva njihova patrijahalna obeleja, leviar gleda na brak i porodicu sa nepoverenjemkao na "prevaziene" i "konzervativne" ustanove, dok humanistiki demokrata imarazuman odnos prema braku i porodici, sagledavajui njihove pozitivne i negaivneaspekte, te nastojei da neguje demokratski tip odnosa u njima.

Za formiranje ideologije najvanija je:

1) Drtvena podela rada kao krajnji istorijski osnov pojave ideoloke svesti.2) Sadraj ideoloke svesti uslovljeni su stvarnou drutva u kojem odluujui, drutveno ekonomski odnosi izazivaju u socialnoj strukturi diferencijaciju koja dovodi do formiranja uzajamno suprostavljenih drutvenih grupa.3) Poto je ideologija svest delova razbijenog drutva ona je nepotpuna, ogorena parcijalna.4) U drutvu gde postoji podela na materijalni i duhovni rad i antogonistiki drutveni odnosi, sadraji drutvene svesti mogu se osamostaliti od realne podloge iz koje su proizali; oni se mogu emancipovati od stvarnosti, otuiti shvatiti kao samostalna sutavstva. Iz te okolnosti osamostaljivanja proizilaze dve, za ideoloku svest karakteristine konsekvencije:a) iluzija o samorazvitku drutvene svesti, da je svest kao fenomen potpunonezavisna.b) nesvesnost ideoloskog procesa.5) Podela na fiziki i umni rad, stvara ljude koji se posebno bave stvaranjem i razvijanjem ideologije.6) U klasnom drutvu vladajue ideje su ideje vladajue klase. Klasa koja je materijalna sila drutva istovremeno je i duhovna sila. To ne znai da je vladajua ideologija jedina.7) Ideologija vri drutveno-integrativnu funkciju i ulogu orjentira. Ljudi su dakle proizvoai svojih ideja, filozofije, prava, morala, religije itd., jednom reju ideologije ali ne nekakvi apstraktni ljudi sa apstraktnom sveu uopte. Karakter drutvenih odnosa, diferncijacija slojeva i poloaj klasa uslovljavaju posebnu drutvenu psihologiju i ideologiju pojedinog sloja. Prema tome u veini definicija re ideologija se upotrebljava za drutvenu svest koje izraava odreene drutvene interese4.1.Dvije su osnovne karakteristike ideologije:

Prvo; ideoloka svest ja za Marksa pre svega ona svest koja izokree sutinski odnos oveka i sveta. Ideolog svet vidi obrnuto, to jes on umilja da je upavo misaoni proces osnovni bitni, kao da on odreuje stvarni tok istorijskog razvitka. U takvom shvatanju ideologije ovek se ne pokazuje kao tvotac sveta u kome ivi ve kao pasivni subjekt, kao kreatura tog sveta. Osnovna namera Marksa je da pokae kako nepostoji neka autonomna istorija svesti i ideologije koja bi bila nezavisna od konkretnih ljudi i njihovih drutveno-ekonomskih odnosa.Drugo; Ideoloka svest je parcelizovana, rascepkana, izokrenuta i iskrivljena svest.Da ona postane takva uslovi su pre svega klasna podela i podela rada. Velikom podelom rada na duhovni i materijalni stvorila se mogunost da oveija svest uobrazi da je ona neto drugo, nego svest o postojeim odnosima i praksi.; fizika se delatnost poinje shvatati kao oveka nedostojna delatnost , pa ideolog poinje umiljati da stvara istu teoriju i ideologiju koja ima primat u ljudskoj istoriji . On pri tome ne vidi da je ona ukorenjena u odreenim drutvenim odnosima.PoMarksovom i Engelsovommiljenju u uslovima u kojima su oni iveli, a to su uslovi klasnog drutva, dolazi do pojave podvojenosti u drutvenoj svesti koja izaziva realnu podvojenost drutva na antagonistike klase. Ljudska svest determinisana u manjoj ili veoj meri poloajem koji ljudi imaju u nekom drutvu. Taj njihov objektivni poloaj utie na strukturu i sadraj njihovog miljenja. Poto se ljudiu klasno podeljenom drutvu nalaze na raliitim ili u razliitim poloajima, oni ne mogu na isti nain da shvate drutvo.Pre svega oni drutvo posmatraju iz razliitih uglova, ne vide ga u celini ve parcijalno samo neke njegove strane. Njihov materijalni poloaj i materijalni interesi nameu im odreene predstave o tome u kom pravcu bi drutvo trebalo razvijati. Ali u tim njihovim projekcijama o ciljevima i interesima drutva, izraavaju se u stvari interesi onog sloja kome oni pripadaju. Kako razliit poloaj ljudi u drutvu onemoguuje da se ima uvid u celinu, esto se javlja tendencija da se pojednai parcijalni interes i proglasi za opti. A u klasno podeljenom drutvu niko ne moe da ima sasvim celovitu i objektivnu predstavu. U predstavama bilo kojeg sloja ili klase nalazi se jedan ili drugi element ogranienosti, pogrenosti, iskrivljenosti, izopaenosti i element subjektivnosti, odnosno nesposobnosi da se stvari shvataju nezavisno od interesa i tenji pojedinaca

5.ZAKLJUCAKRadni moral je veoma obuhvatan i kompleksan fenomen, jer u njegov sastav ulaze ili se podrazumijevaju razliite pojave.Radni moral je veoma sloena pojava, jer i njegovo znaenje upuuje na vieslojnost moralne prirode koja ga karakterizira.Naime, njegov osnovni sadraj i smisao vezani su za uzrocne odnose rada i morala, ali i za posljedice po linost sudionika u procesu rada, kome je rad egzistencijalni uvjet ivota, a moral vrsta veza izmeu drutva i integriteta njegove licnosti.Sloenost radno-moralnog fenomena tako se odnosi na rad, kao drutveni proces u kome je povezano ponaanje pojedinaca usmjereno ka stvaranju materijalnih ili duhovnih tvorevina.Takvo povezano ponaanje pojedinaca u procesu rada regulirano je drutvenim normama, jer je rad drutveni proces; regulirano je i moralnim normama, jer one karakteriu ukupno ovjekovo ponaanje u drutvu, pa i ponaanje u procesu rada; regulirano je i normama radnog morala, jer samo tako covek moe prosuduje odreden proces rada, oblike organiziranja rada, upravljanja, rukovoenja i odluivanja kao dobre, odnosno moralne ili kao rdave, odnosno nemoralne.Iako moral postoji od kada postoji ovjek i drutvo, ipak se moralne norme, a posebno norme radnog morala, javljaju u svom punom izraaju tek onda kada su ljudi u radni proces poceli da se ukljuuju kao slobodna bia, pravno slobodna bia, kao bia koja su po svojoj slobodnoj volji mogli procjenjuju ukupan radni proces i kada su mogli zauzimaju svoje vlastite stavove i da stvaraju norme o ponaanju u radnoj sredini.Ovakvi uvjeti, povijesni promatrano, ostvareni su tek nastankom kapitalizma ili industrijskog tipa drutva.Tada i otpoinje razdoblje istraivanja radnog morala (Danilo . Markovic 0,1999) kao pojave i kao oblika morala, kada se odreuje njegov pojam, imbenici koji ga definiraju, kada se ustanovljavaju oblici njegovog ispoljavanja, norme o ponaanju u procesu rada i radnoj sredini.Medutim, pojmovno odreenje radnog morala jo uvijek je neprecizno i nejasno; suglasnost o faktorima koji ine njegovu sadrinu jo uvijek nije postignuta; postoje neslaganja o oblicima u kojima se radni moral ispoljava; ima nejasnoca u izrazima to se odrazilo na razliitost znaenja koja se radnom moralu sve do dananjih dana pripisuju.

6.LITERATURA:- Milan Tripkovic: Sociologija,Futura publikacije Novi Sad 0,1998, str.365-367- Danilo .Markovic: Sociologija rada,Suvremena administracija, Beograd, 1999, str.167.- Savo Trifunovic: Radni moral,Strojarski fakultet, Kraljevo, 1996., str.41.- Milo Marjanovic, Slobodanka Markov: Osnovi sociologije,Prirodno matematicki fakultet Novi Sad, 1998., str.365-367

1