Otvoreni univerzitet APEIRON Banja LukaFakultet pravnih nauka

PREDRASUDE STANOVNIKA SANSKOG MOSTA O NACIONALNIM, SEKSUALNIM I PROFESIONALNIM ORJENTACIJAMA LJUDI

Seminarski rad

Socijalna psihologija StudentBanja LukaApril 2010.

SADRŽAJ

1. UVOD 3

2. PREDRASUDE 4

2. 1 TEORIJE O PORIJEKLU PREDRASUDA

2.1.1. Teorija opravdane reputacije 4

2.1.2. Fenomenološke teorije predrasuda 4

2.1.3. Psiho-dinamička teorija 4

2.1.4. Situacione teorije 5

2.1.5. Kulturološke teorije 5

2.1.6. Društveno-istorijske teorije 5

2. 2. SOCIJALNO-PSIHOLOGIJSKI PRISTUPI 5

2. 3. USLOVI JAVLJANJA I ŠIRENJA PREDRASUDA 6

2. 4. ETNIČKI STEREOTIPI 6

2. 5. SPOLNE PREDRASUDE I DISKRIMINACIJA 7

2. 5. 1. Muško-ženski stereotipi 7

2. 5. 2. Homofobija 7

3. METODOLOŠKA ORGANIZACIJA ISTRAŽIVANJA 8

4. ANALIZA REZULTATA 9

5. INTERPRETACIJA REZULTATA

6. ZAKLJUČCI

7. LITERATURA

8. PRILOZI

2

UVOD

Predmet istraživanja sadržan u ovom seminarskom radu analiza je postojećih predrasuda i

stereotipa stanovnika Sanskog Mosta o nekim profesionalnim, nacionalnim i seksualnim

usmjerenjima pojedinih grupa ljudi.

Za analizu postojanja predrasuda uzeto je pet grupacija ljudi i to dvije koje određuje

njihovo profesionalno usmjerenje (političari i humanitarni radnici), dvije po

nacionalnom određenju (Romi i Nijemci) i jednu po seksualnoj orijentaciji

(homoseksualne osobe). Istraživanje je urađeno putem anketnih listova na kojima su

anketirani stanovnici Sanskog Mosta birali od ponuđenih 20 atributa one za koje smatraju

da odgovaraju za opis određene grupe.

Cilj seminarskog rada bio je da se analiziraju dobiveni odgovori, kako bi se pokazalo da

li postoje određene predrasude i stereotipi prema određenim grupama i koliko su oni

izraženi s obzirom na pol, obrazovanje, nacionalnost i ekonomsku stabilnost anketiranih.

Istraživanje je izvršeno s ciljem da se utvrdi postojanje određenih predrasuda o pojedinim

grupama. Rezultati istraživanja mogu se koristiti u programima edukacije stanovništva u

oblasti demokratizacije, ljudskih prava i sloboda.

Seminarski rad sadrži i teoretska objašnjenja pojmova predrasuda i stereotipa.

3

2. PREDRASUDE

U socijalnoj psihologiji pod predrasudama se podrazumijevaju vrste stavova kod kojih je

očigledan nedostatak opravdanosti, logička neosnovanost, koje su praćene intelektualnim

emocijama koje se uporno održavaju i otporni su prema mijenjanju. Pojam predrasuda u

ovom smislu može uključivati i pozitivan i negativan odnos. Često se pod predrasudama

podrazumijeva negativan odnos. Kada se govori o predrasudama u tom značenju,

podrazumijeva se: osuđivanje, podcjenjivanje, neprijateljski stav, spremnost da se

pristupi aktivnosti protiv grupa ili pojava prema kojima postoje predrasude.

2.1 TEORIJE O PORIJEKLU PREDRASUDA

Ima više pokušaja objašnjenja izvora i porekla predrasuda. Teorije o predrasudama

nastale su na osnovu najviše proučavanog fenomena etničkih i rasnih predrasuda.

2. 1 . 1 Teorije opravdane reputacije:

Predrasude prema pojedinim manjinama postoje zbog toga što pripadnici tih manjina

posjeduju lične osobine koje predstavljaju opasnost za društvo i ometaju društveni

napredak. Takva shvatanja zastupaju, prije svega, pristalice različitih rasističkih

koncepcija. Ovo je neprihvatljivo jer nema nijedne osobine ličnosti kod ma koje grupe i

po kojoj bi se oni razlikovali od svih članova neke grupe, nacije ili rase.

2. 1. 2. Fenomenološke teorije predrasuda

Predrasude i neprijateljstva prema pojedinim grupama javljau se, zbog toga što se te

grupe opažaju i ocjenjuju kao nosioci negativnih osobina. Ne moraju te ocjene biti

ispravne, one, po pravilu, to i nisu, ali bitno je za naše reagovanje kako nešto opažamo.

Prema crncima postoje od strane američkih bjelaca predrasude da su oni: lijeni, neznalice,

neuredni, nečisti te se kao takav prenosi sa generacije na generaciju.

2. 1. 3. Psiho-dinamička teorija

Karakteristika ove teorije je da suštinu predrasuda vidi u tome da su one posljedica i izraz

djelovanja određenih unutrašnjih, dinamičkih snaga, i da se javljaju uslijed određenih

karakteristika onih koji imaju predrasude, a ne karakteristika onih prema kojima postoje

predrasude. Jedan je oblik ovih teorija već dosta stara instinktivistička koncepcija koja

izvor predrasuda vidi u urođenoj agresivnosti ljudi i frustracijama.

4

Kada dođe do frustracuja, uvek i neizbježno dolazi i do javljanja agresivnosti. Ta se

agresivnost agresivnost potiskuje zbog toga što ju je štetno ispoljiti. Kad ispoljavanje

agresivnosti prema stvarnom izvoru frustracije krije potencijalnu opasnost da

manifestovana agresivnost bude uzvraćena, ona se pomjera projektuje na neku grupu

prema kojoj nije opasno ispoljiti agresivnost. 2. 1 .

2. 1. 4. Situacione teorije

Karakteristika situacione teorije jeste da, objašnjenje porekla predrasuda vide, pre svega,

u aktuelnoj situaciji u kojoj se pojedinac nalazi, ali ove teorije ne mogu objasniti zašto se

predrasude kod nekih pojedinaca javljaju a kod nekih ne.

2. 1. 5. Kulturološke teorije

Ove teorije kao izvor predrasuda naglašavaju određene socijalne norme, vrijednosti i

shvatanja, karakteristična za neku kulturu. Među ove teorije može se ubrojati i shvatanje

koje izvor predrasuda vidi u naglom procesu urbanizacije određenih društava.

2. 1. 6 Društveno-istorijske teorije

Ove teorije predrasuda traže uzrok u cjelokupnom društveno-istorijskom procesu.

Najvažnija i najvrednija među ovim teorijama jeste teorija koja izvor predrasuda vidi u

produkcionim odnosima, konkretno, u klasnoj borbi izazvanoj određenim klasnim

odnosima.

2. 2. SOCIJALNO-PSIHOLOGIJSKI PRISTUPI

Budući da sve predrasude ne vode do otvorenih djela diskriminacije ili sukoba, socijalni

psiholozi su isto tako pokušavali prikazati posljedice i situacije za koje je najvjerovatnije

da će ohrabriti takvo ponašanje. Tri široka pristupa – individualni, među ljudski i među

grupni pružaju konceptualnu dosljednost mnogim predloženim teorijama.

Individualni pristup usredotočuje se na procese unutar pojedinca: ličnost i emocije,

takođe se zanima za razlike među ljudima. U okviru ovog pristupa djeluju dvije vrlo

utjecajne teorije, na „autoritarnu ličnost“, na „otvoreni i zatvoreni um.“ Ovaj pristup

pokušava otkriti kako svakodnevni stresovi i pritisci, koji rezultiraju frustracijom, mogu

dovesti do predrasuda.

5

Međuljudski pristup usredotočuje se na ono što se događa unutar društvenih grupa. To

znači da je važno u kojoj se mjeri osoba identificira sa vlastitom grupom. Bazira se na

zajednička uvjerenja i identitete, prevladavajuće stereotipe i konformizam.

Među grupni pristup bavi se odnosima između društvenih grupa, ustvari bavi se učincima

socijalne kategorizacije i članstva u grupi, te mogućnost posljedica tih odnosa.

2. 3. USLOVI JAVLJANJA I ŠIRENJA PREDRASUDA

Postoje dvije grupe uslova koji pogoduju širenju predrasuda. Prvu grupu čine društveno-

ekonomski i kulturni činioci a drugu psihološki faktori u vezi sa ličnosti. Bitno je uzeti u

obzir djelovanje i jednih i drugih faktora a ne orijentirati se na jedan.

Po pitanju ovog problema trebamo se pozabaviti faktorima koji utiču na pojavu

predrasuda a to su između ostalih ekonomske teškoće, ekonomska kompetencija među

grupama i pojedincima, potencijalni konflikti, institucionalizovanje prema određenoj

manjini i grupi, načini na koje društvene zajednice nastoje da razviju lojalnost svojih

pripadnika mogu da doprinesu javljanju i širenju predrasuda.

Ali predrasude se razvijaju i zbog toga što nalaze koren u određenim uslovima formiranja

ličnosti i osnov u određenim karakteristikama osoba. Da bismo mogli razumjeti veliku

proširenost predrasuda, njihovo lako javljanje i širenje, nužno je pretpostaviti postojanje

nekih opštih karakteristika ljudske prirode koje omogućavaju da određeni uslovi dovedu

do predrasuda. Osnovu za javljanje predrasuda čine i tri sljedeća momenta:

- Vezanost za grupu (ljudi imaju potrebu biti u grupi)

- Sklonost ka generalizacijama i kada za to nema opravdanja

- Agresivnost kao prirodna reakcija na nezadovoljenje različitih potreba i motiva.

Postojanje navedenih osnova u ljudskoj prirodi za javljanje predrasuda ne znači da do

predrasuda uvijek mora doći. Ali ako se pri postojanju osnova za javljanje predrasuda

pojave određeni uslovi socijalno-ekonomski i psihološki doći će do javljanja predrasuda.

2. 4. ETNIČKI STEREOTIPI

Nacionalizam i etničke predrasude manifestuju se u etničkim stereotipima gdje mi nužno

formiramo shvatanja o drugim narodima.

6

Pridodajući određene atribute pojedinim nacijama mi uz te atribute redano vezujemo i

određene afektivne reakcije, koje mogu biti pozitivno ili negativno ustrojene. U

zavisnosti od afektivne konotacije zavisiće i emocionalni odnos prema naciji koju

posmatramo.

Mogu se razlikovati dva shvatanja o prirodi stereotipa. Jedno ih izjednačava sa

predrasudama ili u njima vidi izvor predrasuda. Drugo, po kome su stereotipi na osnovu

iskustva o pojedinim narodima izvedeni zaključci o njihovim osobinama. Oni mogu biti

pogrešni kao i sve generalizacije. Prema ovom shvatanju, stereotipi počinju na

nepotpunoj indukciji i predstavljaju uopštenu i neopravdanu generalizaciju, ali upravo

zbog toga sadrže pored netačnih i djelimično tačne ocjene.

Iako etnički stereotipi mogu počivati na izvjesnim podacima ukoliko su one zaista

stereotipi po pravilu su u vezi sa predrasudama. O stereotipima govorimo onda kad se

takva pogrešna shvatanja uporno održavaju nasuprot podacima i činjenicama. Zato se ne

može prihvatiti da su negativne etnički stereotipi samo pogrešne generalizacije nego je

nužno smatrati ih psihičkim pojavama povezanim sa predrasudama.

2. 5. SPOLNE PREDRASUDE I DISKRIMINACIJA

2. 5. 1. Muško-ženski stereotipi

U većini kultura održava se stereotip žene kao slabe, nježne, osjećajne i ovisne, a

stereotip muškarca kao jakog, agresivnog, hrabrog i nezavisnog. Ti spolni stereotipi

proizlaze iz bioloških razlika.

Spolna diskriminacija je prihvaćanje tih razlika i stereotipa kao dokaza o manjoj

vrijednosti žena, te se uzima kako da je žena manje sposobna za racionalno mišljenje,

misaone aktivnosti, samostalne aktivnosti i odlučivanje. To dovodi do činjenice da su

žene na nižim društvenim položajima, imaju manje moći, manje socijalne slobode i

manje mogućnosti napredovanja nego muškarci. No, ako se pažljivo razmisli, svatko se

može sjetiti mnogo ženstvenih žena koje su poslovne, realne, praktične i ambiciozne ili

muževnih muškaraca koji su ljubazni i osjećajni.

2. 5. 2. Homofobija

Homofobija je definirana kao eksplicitno neprijateljstvo ili stav predrasude prema

homoseksualnim muškarcima i ženama ili kao iracionalan strah ili odbojnost prema

7

homoseksualcima. Homofobija je društveni fenomen i kao takva ona se održava i prenosi

negativnim stereotipima, predrasudama, mitovima koje okolina ima prema

homoseksualnim osobama. Homofobija vodi do mržnje, stigmatiziranja, diskriminacije i

nasilja spram homoseksualnih osoba. Homofobična društvena okolina otežava osobama

homoseksualne orijentacije da razviju vlastiti identitet i slobodno izražavaju svoju

seksualnu orijentaciju, istovremeno vršeći pritisak na njih da se silom uklope u

heteroseksualan obrazac što uzrokuje stres, traume i ostala negativna iskustva. 

8

3. METODOLOŠKA ORGANIZACIJA ISTRAŽIVANJA

Predmet istraživanja je analiza postojećih predrasuda i stereotipa stanovnika Sanskog Mosta o

profesionalnim, nacionalnim i seksualnim usmjerenjima pojedinih grupa ljudi. Slična istraživanja

po ovom pitanju na području Sanskog Mosta nisu rađena, a zbog ograničenih vremenskih i

materijalnih uslova istraživanje je vršeno na limitiranom uzorku.

Cilj istraživanja je da se analizira i utvrdi postojanje određenih predrasuda o pojedinim

grupacijama ljudi određenih njihovom profesijom, nacionalnim i seksualnim opredjeljenjem od

strane građana Sanskog Mosta.

Istraživanje je rađeno metodom anketiranja određenog broja stanovnika Sanskog Mosta. Anketni

list sadržava podatke o anketiranom (pol, starost, obrazovanje, ekonomski status) te pitanja o

percepciji pojedinih grupa ljudi od strane anketirane osobe. Percepcija se izražava kroz izbor pet

od ponuđenih dvadeset atributa. Ponuđeni atributi su u širokom rasponu od krajnje pozitivnih do

krajnje negativnih (Pošteni, Pohlepni, Perverzni, Inteligentni, Lažovi, Kradljivci, Prljavi, Lijeni,

Vrijedni, Podmukli, Lukavi, Čudni, Opasni, Ludi, Religiozni, Precizni, Agresivni, Muzikalni,

Školovani, Pametni).

Sanski Most je grad i središte istoimene opštine u sjeverozapadnoj Bosni i Hercegovini. Nalazi se

na rijeci Sani u regionu Bosanske Krajine između Prijedora i Ključa. Sanski Most administrativno

pripada Unsko-sanskom kantonu Federacije Bosne i Hercegovine. Po posljednjem službenom

popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Sanski Most imala je 60.307 stanovnika,

raspoređenih u 75 naselja. Zbog ratnih dešavanja u periodu 1992-1995 došlo je do značajnih

demografskih i administrativno-teritorijalnih promjena. Procjenjuje se da u 2009. godini na

području današnje opštine Sanski Most živi 44 508 stanovnika1.

Istraživanje je izvršeno u mjesecu aprilu 2010. godine.

1 Saopćenje Federalnog saveza za statistiku 9.septembar 2009. godine

9

4. ANALIZA REZULTATA

10

5. INTERPRETACIJA REZULTATA

11

6. ZAKLJUČCI

7. LITERATURA

Herek, G. M. On heterosexual masculinity. American Behavioral Scientist, 29, 563-577

MacDonald, A. P., Jr. 1976. Homophobia: Its roots and meanings. Homosexual

Counseling Journal, 3 (1), 23-33

 Federalni saveza za statistiku F BiH, Saopćenje 9.septembar 2009. godine

12

8. PRILOZI

Anketni list korišten u istraživanju

ANKETNI LIST(Molimo vas da zaokružite vaše odgovore)

Mjesto: Sanski Most

Pol: Ž M

Dob: do 20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70 više od 70

Školovanje: Bez škole Osnovna Srednja Fakultet

Nacionalnost: Bošnjak/inja Srbin/Srpkinja Hrvat/ica Ostali

Zaposleni Da/Stalno Da/Povremeno Nezaposlen

Od ponuđenih 20 odaberite 5 riječi sa kojima biste Vi opisali političare u BiH

Pošteni Pohlepni Perverzni Inteligentni Lažovi

Kradljivci Prljavi Lijeni Vrijedni Podmukli

Lukavi Čudni Opasni Ludi Religiozni

Precizni Agresivni Muzikalni Školovani Pametni

Od ponuđenih 20 odaberite 5 riječi sa kojima biste Vi opisali Rome

Pošteni Pohlepni Perverzni Inteligentni Lažovi

Kradljivci Prljavi Lijeni Vrijedni Podmukli

Lukavi Čudni Opasni Ludi Religiozni

Precizni Agresivni Muzikalni Školovani Pametni

Od ponuđenih 20 odaberite 5 riječi sa kojima biste Vi opisali Nijemce

Pošteni Pohlepni Perverzni Inteligentni Lažovi

Kradljivci Prljavi Lijeni Vrijedni Podmukli

Lukavi Čudni Opasni Ludi Religiozni

Precizni Agresivni Muzikalni Školovani Pametni

13

Od ponuđenih 20 odaberite 5 riječi sa kojima biste Vi opisali homoseksualnu osobu

Pošteni Pohlepni Perverzni Inteligentni Lažovi

Kradljivci Prljavi Lijeni Vrijedni Podmukli

Lukavi Čudni Opasni Ludi Religiozni

Precizni Agresivni Muzikalni Bolesni Pametni

Od ponuđenih 20 odaberite 5 riječi sa kojima biste Vi opisali radnike u humanitarnim organizacijama

Pošteni Pohlepni Perverzni Inteligentni Lažovi

Kradljivci Prljavi Lijeni Vrijedni Podmukli

Lukavi Čudni Opasni Ludi Religiozni

Precizni Agresivni Muzikalni Bolesni Pametni

Hvala na saradnji!

14