SEBZECİLİK

SEBZE BAHÇESİ TESİSİ Sebzecilikte bahçe tesisi, işletme şekillerine göre farklılık gösterir.

İşletme şekilleri zaman içinde, ülkelerin teknolojik gelişmesine bağlı kalarak değişim geçirebilir. Sebzecilikte görülen işletme şekillerini beş ayrı şekilde sınıflandırabiliriz. Bunlar;

1. Aile sebzeciliği (Amatör veya hobi sebzeciliği)

2. Karışık sebzecilik (Köy sebzeciliği)

3. Tarla sebzeciliği

4. Bahçe sebzeciliği (Ticaret sebzeciliği)

5. Sera sebzeciliği (Örtüaltı sebzeciliği)'dir.

Aile Sebzeciliği : Aile bireylerinin sebze gereksinmelerim karşılamak amacıyla, şehirde

veya kırsal alandaki ev bahçelerinin küçük parsellerinde, bazı sebzelerin yetiştiriciliği yapılır. Bir kişinin günlük sebze gereksinimi 150-250 g arasındadır. Beş kişiden oluşan bir ailede bu miktar 750-1250 g dır. Ortalama 1000 g alındığında, bu ailenin bir yıllık ihtiyacı 365 kg'dır. Bir dekardan alınacak ürün miktarı aile sebzeciliği için 1-1,5 ton kabul edilirse, 365 kg sebzeyi üretmek için 365-500 m2 yere ihtiyaç vardır.

Karışık Sebzecilik : Bu işletme şekli daha çok kırsal kesimde ve köylerde bağ ve meyve

ağaçları arasında sebzelerin yetiştirilme şeklidir. Bağ ve meyveliklerin kuruldukları ilk yıllarda fidanların taçları ufaktır. Verilen aralığı ancak 5-6 senede kapatabilirler. Bu süre içinde fidanlar arasında boş kalan arazi üzerinde sebze yetiştirilerek değerlendirilir.

Ancak fidanların güneşleme, sulama ve gübreleme, toprak işleme

gibi bakım işleri, sebzelerden oldukça farklılık gösterir. Bu farklı isteklere sahip bitkilerin bir arada yetiştirilmesinde dikkatli davranmak ve birbirlerine zarar vermelerini önlemek gerekir.

Eğer devamlı karışık sebzecilik yapılacaksa, örneğin elma bahçesi

tesis edilirken normalde verilecek aralık 5-7 m iken, istenilen amaca hizmet için aralık 15-20 m'ye çıkartılır. İleride ağaçlar arasında kalan 10-15 m'lik alanda sebze sürekli üretilir. Bu tip yetiştiricilikte kavun, karpuz, domates, bakla, kabak, yer fasulyesi, bezelye, ıspanak, soğan, havuç gibi sebzeler yetiştirilmektedir.

Tarla Sebzeciliği : Daha çok kırsal alanda, geniş tarla arazileri üzerinde sadece sebze

veya buğday, arpa, patates, şeker pancarı gibi tarla ve endüstri ürünleri ile ekim nöbetine girerek yapılan sebzecilik şeklidir.

Arazi büyüklüğü 50-2000 da arasında değişir. Büyük arazi üzerinde

sabit tesislerin yatırımından kaçınılır. Maliyeti ucuzlatmak üzere toprak işleme, tohum ekimi, fide dikimi, ot mücadelesi, hastalık ve zararlılarla savaşımda ve hasatta mekanizasyona gidilir.

Sulama olanağının bulunmadığı ve sadece yağışlara bağlı kalınarak yapılan tarla sebzeciliğinde, kavun, karpuz, soğan, sarmısak, kışlık kabak; sulama olanağı bulunan yerlerde domates, patlıcan, biber, hıyar, kabak, ıspanak, bezelye, fasulye, bamya, enginar, kuşkonmaz gibi yapılan sebze yetiştiriciliği şeklidir.

Bahçe Sebzeciliği : Sebze üretimi denilince, düşünülecek en önde gelen işletme şeklidir.

Genellikle büyük şehir kenarlarında, tüketimin fazla olduğu yerlerde kurulur. Arazi büyüklüğü 2-50 da arasındadır. Arazinin değeri oldukça pahalıdır.

Arazi üzerinde üretimi en iyi şekilde gerçekleştirmek ve yıl boyu üretimi sağlamak üzere, fide yetiştirme yastıkları, gübrelik, sulama havuzu, sebze muhafaza ve malzeme depoları, hangar, bahçıvan evi, duruma göre sabit işçi lojmanları yapılır. Çevrede fazla miktarda insan ve çeşitli hayvanlar bulunduğundan ve bunların bahçede yapabileceği zararları önlemek ve bahçeyi korumak üzere mutlaka etrafının çevrelenmesi gerekir.

Duruma göre şiddetli rüzgarlara karşı rüzgâr kıranlar tesis edilir. Bütün bu yatırımlar oldukça pahalıdır.Araziden en iyi şekilde yararlanmak, hiç boş bırakmadan devamlı üretim yapmak, pazarda yüksek fiyat bulan, her an satılabilen, en kaliteli ve birim alandan en fazla ürün veren sebzeleri seçmek ve bunları üretmek gerekir. Geçici işçileri az sayıda işe almak, alındığı an mümkün olduğunca onlardan çok yararlanmak, işleri daha çok aile fertleri ve az sayıda daimi işçi ile yapmak zorunluluğu vardır.

Sera Sebzeciliği (Örtüaltı sebzeciliği) : İklim koşullarının elverişli olmadığı yerlerde ve zamanlarda yapılan yetiştiriciliktir. Domates, biber, patlıcan, hıyar, taze fasulye, taze soğan, nane, maydanoz, dereotu, tere, roka, turp, havuç, ıspanak gibi çok kullanılan ve yetiştirme tekniği kolay olan türler seçilir ve yetiştirilir.

Örtü altı sebze yetiştiriciliği, toprak üstüne serilen çeşitli örtüler, plastik alçak tüneller, sıcak, ılık, soğuk yastıklar ve daha çok turfanda sebze üretimi yapabilecek vasıtaları kullanarak, kısmen iklimin etkisine bağlı kalarak (alçak sistemlerle) veya iklimin etkisini büyük ölçüde ortadan kaldırarak serler içinde (yüksek sistemlerle) üretim yapan işletme şeklidir.

AÇIKTA SEBZE YETİŞTİRİCİLİĞİ Açıkta sebze yetiştiriciliğini ekonomik olarak yapabilmek için, her

şeyden önce bahçe yerinin seçilmesi, daha sonra bu seçilen yer üzerine bahçenin tesis edilmesi gerekir.

Sebze bahçesi nerede kurulmalıdır sorusunu çözmek, nerede en kârlı sebze üretimi yapılabilir sorusuna cevap bulmakla mümkündür. Bu amaçla ekolojik ve ekonomik faktörler dikkate alınır.

A-Ekolojik Faktörler : Bulunduğumuz bölgenin çevre koşullarını belirtir. İklim ve toprak olmak

üzere ikiye ayrılır. İklim faktörü bir yerde sebzecilik yapılıp yapılamayacağını belirleyen en

önemli husustur. Bir yörenin iklim özellikleri olarak ilk ve son don tarihleri, donlu günler sayısı, yıllık, aylık, günlük sıcaklık ortalamaları, maksimum ve minimum sıcaklıklar, gece ve gündüz arasındaki farklar, ışıklanma durumu, yağış miktarı ve yağışın cinsi (kar, dolu, yağmur, çiğ vb) dağılımı, nisbi ve mutlak nem, rüzgâr yönü ve şiddeti, soğuk veya sıcak esişi değerlendirmeye alınmalıdır. Bir yerdeki ilk ve son don tarihleri arasındaki süre, o yerin vegetasyon süresini belirler. Bu süre ne kadar uzun olursa orada daha iyi sebzecilik yapılır. Ardarda birkaç sebze türü üretilebilir. İstenen ekim nöbeti rahatlıkla uygulanabilir.

Örneğin domatesin tarlaya doğrudan tohum ekimi ile üretilmesinde vegetasyon dönemi 6-8 aydır. Bu süre 4-6 ay olduğunda direkt tohum ekimi yerine fide dikimi yapılarak domates yetiştirilir. Süre 2-4 aya indiğinde yine fide ile domates üretilir. Ancak domateslerin büyük bir çoğunluğu kızarmaz, yeşil kalır. Bu domatesler ancak turşu için kullanılabilir. Salça üretimine yönelik yetiştiricilik yapmak istersek 6-8 ay vegetasyon dönemi olan ve bu süre içinde domatesin istediği sıcaklıklara sahip yerleri seçmek gerekir.

Bir yerde sebze bahçesi kurarken sebze bahçesinin yerinin seçiminde önemli ikinci ekolojik faktör topraktır.

Toprağın başlangıçta iyi seçilmesi sonradan ıslah edilmesinden iyidir. Sebze bahçesinde çok farklı tür ve çeşitler yetiştirildiğinden hepsinin isteğini tam anlamı ile karşılama olanağı yoktur. Ancak ideal sebze bahçesi toprağı;

1. Sıcak,

2. Nemli ve süzek,

3. Derin, gevşek ve yumuşak,

4. Humusça zengin,

5. Besin maddelerini tutacak yapıda ve besin maddelerince zenginolmalıdır.

Buna göre bu özellikleri taşıyan toprak senelerce düzgün bir şekilde işlenmiş, gübrelenmiş, ekim nöbetine uygun yetiştiricilik yapılmış, içerisinde kum bulunan, az nemli, sıcak, humuslu, tınlı ve %4 kireç içeren, pH'sı 6,5-7 arasında değişen bir topraktır.

Bunun dışında, bulunulan yerin eğim derecesi, sulama olanaklarının durumu belirlenir. Buna göre ideal bir sebze bahçesi kurulacak yerin vegetasyon süresi 6-8 ay, güneşlenmesi iyi, sulama olanakları bulunan, eğimi en fazla %3, soğuk rüzgârları almayan bir alan olması gerekir.

B- Ekonomik faktörler : Ekonomik faktörler olarak sebze bahçesi kurulacak yerin ulaşım

kolaylığı (yola yakınlık), deneyimli işçi bulma yönünden köye yakınlığı, sanayiye yönelik işletme şekillerinde salça, kurutma, ve köye yakınlığı üretilen ürünün pazara en düşük kayıpla ulaşmasını sağlamak amacıyla ambalaj evleri, soğuk hava depolarına yakınlığı dikkate alınır.

Büyük merkezlere yakınlık ürünün pazar şansı bulması yanında, sebze bahçesinin gereksinimi olan gübreleri, kimyasal maddeleri, ilaçları, alet ve makinelerı, bunların yedek parçaları ve tamir edilme imkânlarını arttırır. İstenen zamanda yapımını sağlar.

Güney Marmara Ekolojisinde Isıtmasız Seralarda Sebze Yetiştiriciliği İçin Ürün

Deseninin Belirlenmesi

ÖZET

I. ürün deseni olarak hıyar (Mart – Temmuz), fasulye (yer(Temmuz – Kasım)) ve marul(Kasım – Mart),

II. ürün deseni olarak fasulye (Mart – Temmuz), hıyar (Temmuz – Kasım) ve mini havuç (Kasım –Şubat),

III. ürün deseni olarak biber (Nisan – Ekim), mini havuç (Ekim – Ocak) ve marul(Ocak – Nisan),

IV. ürün deseni olarak domates(Nisan – Ekim), yeşil soğan (Ekim – Ocak) ve marul (Ocak – Nisan),

V. ürün deseni olarak da kavun(Nisan – Temmuz), fasulye (yer Temmuz – Kasım)), marul(Kasım –Şubat) ve fındık turp (Şubat – Nisan)

Marmara bölgesi örtü altı tarımı alanlarının arttırılması,

Mevcut ürün (sebze) desenini çeşitlendirilmesi,

Yıl boyu örtü altı alanlarından faydalanma

Çiftçinin gelirinin artmasına katkıda bulunmak.

1. Ürün Deseni: 20 Mart - 10 Temmuz Hıyar• 10 Temmuz - 10 Kasım Fasulye(yer)• 15 Kasım - 20 Mart Marul

2. Ürün Deseni : 10-15 Mart - 20-25 Temmuz Fasulye• 25 Temmuz - 15 Kasım Hıyar• 15 Kasım - 15 Şubat Havuç

3. Ürün Deseni : 10 Nisan - 15 Ekim Biber• 15 Ekim - 15 Ocak Havuç• 20 Ocak - 10 Nisan Marul

ÜRÜN DESENLERİ

4. Ürün Deseni : 10 Nisan - 15 Ekim Domates• 20 Ekim - 20 Aralık Yeşil Soğan• 30 Aralık - 5 Nisan Marul

5. Ürün Deseni : 10 Nisan - 15-20 Temmuz Kavun• 25 Temmuz - 10 Kasım Fasulye• 15 Kasım - 10 Şubat Marul• 10 Şubat - 10 Nisan Turp

Mart Temmuz AralıkHIYAR

Mart

FASULYE (YER) MARUL

HIYARFASULYE Temmuz Aralık MARUL

Nisan BİBER Kasım-Aralık HAVUÇ-YEŞİL SOĞAN

NisanFINDIK TURP

Marmara Bölgesinde Isıtmasız Örtüaltı Ortamında En Uygun Ürün Deseni Seçenekleri

• DOMATES, BİBER VE PATLICAN

• Yazlık sebzeler grubunda yer alan domates, biber ve patlıcan ılık iklimlerde bir yıllık, tropik iklimlerde ise birkaç senelik kültür bitkileridir. Aralarında yetiştirme tekniği bakımından bazı farklar bulunmakla beraber genelde yetiştiricilikleri aynıdır. Domates bunlar içinde en fazla kullanım alanı bulunan bir sebzedir.

• ILIK VE SICAK İKLİMİ SEVERLER • Her üç sebze türü de ılık ve sıcak iklim sebzesidir.

Yetiştirme devresinde sıcaklığın en az 15°C olması gerekmektedir.

• DOMATES VE PATLICAN ZENGİN TOPRAK İSTER

• Domates ve patlıcan seçici olmamakla beraber süzek, organik maddece zengin, kumlu ve kumlu-tınlı topraklarda en iyi gelişmeyi gösterir. Patlıcan fazla yüksek toprak sıcaklığına gereksinme gösterdiğinden üretim yapılan topraklar çabuk ısınabilir olmalıdır.

• BİBER AĞIR-KILLİ TOPRAĞI HİÇ SEVMEZ • Biber diğer iki türe göre toprak özelliği yönünden daha seçicidir. Ağır

killi ve su tutan topraklar ile tamamen kumlu topraklar uygun değildir. Toprağın su tutma kapasitesi iyi ve çabuk ısınabilir özellikte olmalıdır.

• Domates için uygun toprak pH'sı : 5-7,5 • Biber için " " " : 5,4-6,8 • Patlıcan için " " " : 5,5-6,7'dir.

• MÜNAVEBE GEREKLİDİR • Domates, biber ve patlıcan aynı familyaya bağlı olduklarından

hastalık, zararlıların o toprağa yerleşmesi ve hep aynı besin maddelerinin tüketilmesi toprağın bu yönde zayıf kalmasına neden olduğundan, bu sebze türleri arka arkaya aynı tarlada yetiştirilmemelidir. Bu nedenle 4-5 yıllık bir münavebe gerekir. Bu 5 yıl içinde bir defa da hububat ekilerek tarlanın dinlendirilmesi yetiştiriciliği olumlu yönde etkiler. Bu mümkün olmadığı taktirde en az 3 yıllık bir münavebe şarttır.

• DOMATES İÇİN MÜNAVEBE BİTKİLERİ!

• Domates için en iyi münavebe bitkileri ıspanak, marul, havuç, fasulye, bezelye ve kerevizdir. Münavebe planının uygulanması zararlı ve hastalık problemlerini azaltmada etkili bir yoldur.

• ÖNCE TARLAYI HAZIRLAYALIM • Her üç sebze türünün yetiştiriciliğinde; tarla sonbaharda derince

sürülür ve ilkbahara kadar tezekli olarak bırakılır. İlkbaharda dikimden önce toprak tavında iken 20 cm derinlikte pullukla tekrar sürülür. Diskaro geçirilir, gerekirse rotavatörle de işlenerek toprak dikime hazırlanır.

• ÇİFTLİK GÜBRESİ ŞART! • Gübreleme toprağın yapısına ve içerdikleri besin maddelerine göre

değişmekle beraber her üç sebze türü içinde sonbaharda derin sürümden önce dekara 3-4 ton yanmış ahır gübresi verilmelidir.

• TİCARİ GÜBREYİ TOPRAK ANALİZİNE GÖRE UYGULA!

• Gübrelemeden önce toprak analizleri yaptırmak ve bu

sonuçlara göre gübreleme yapmak gerekir. Bu türler için çok değişik gübre tavsiyeleri. bulunmakla beraber bizim çiftçilere tavsiye ettiğimiz ticari gübreleme şekli şöyledir.

• 40 kg N'lu gübre (1/3'ü %21'lik Amonyum sülfat) • (2/3'ü %26'lık Amonyum nitrat) • 60 kg %16-18'lik Süper fosfat, • 20 kg %48-50'lik Potasyum sülfat.

GÜBRE N : P : K = Azot : Fosfor : Potasyum = Dal : Döl : Bal Azot: Dal oluşturur Fosfor: Döl, çiçek ve meyve oluşturur Potasyum: Bal, meyve kalitesini oluşturur.

GÜBRE UYGULAMA ZAMANINA DİKKAT! - Süper fosfatın tamamı ilkbaharda sürümden önce pulluk altına verilmelidir. - Potasyum sülfatın 2/3'ü ile Azotlu gübrenin 1/3'ü Amonyum sülfat olarak dikim ile birlikte verilmelidir. - Potasyum sülfatın geri kalan kısmı ile Azotlu gübrenin 1/3'ü Amonyum nitrat olarak ilk meyve tutumunda, - Azotlu gübrenin 1/3'ü de yine Amonyum nitrat olarak ilk hasattan sonra verilmelidir.

AZOT İKİ DEFA DA VERİLİR

• Domateste bitkinin ilk gelişme devresinde bitki tarafından alınan azot miktarı oldukça düşüktür. Fakat bundan sonra hızlanır. Bu nedenle azotlu gübrenin bir kaç seferde verilmesi daha yararlıdır.

• • Biber üretiminde de fosfor ve potasyum meyve kalitesine ve

erken verime etki eden faktörlerin başında gelir. •

Kandil dolma biberinin görünümü

YETİŞTİRME ŞEKLİNE GELİNCE!

• Her üç sebzenin fideleri de sıcak yastıklarda yetiştirilir. Bu türler özellikle toprak sıcaklığına karşı çok hassastırlar. İyi bir çimlenme için toprak sıcaklığı, patlıcanda 19°C'nin biberde 15°C'nin domateste ise 10-12°C'nin üstünde olmalıdır.

FİDE DİKİM ZAMANI

• Marmara bölgesi için dikim zamanı 15 Nisan-15 Mayıs,

• Ege bölgesinde ise 10-30 Nisan tarihleri arasıdır. • Orta ve Doğu Anadolu bölgelerinde ise dikim Mayıs-

Haziran ayı içinde yapılır.

DİKİM MESAFELERİ FARKLIDIR

• Sıra arası ve üzeri mesafeler her üç tür için farklıdır.

• Domates sırık çeşitlerinde : 60 x 40 cm

• " yer " : 135 x 30-50 cm

• Biber çeşitlerinde : 50 x 50 cm, 60 x 40 cm

• Patlıcan " : 60 x 75 cm'dir

İKİ ÇAPA BİR SU DEMEKTİR

• Dikimden 10-20 gün sonra ilk çapa yapılarak, kök boğazları toprak ile doldurulur. 1. çapadan 2-3 hafta sonra 2. çapa yapılır. Genellikle sulamadan sonra kaymak kırma, ot mücadelesi, toprağın havalandırılması açısından 1-2 çapa daha yapılır.

SULAMA İKLİM KOŞULLARINA BAĞLIDIR

• Sulama karıklara su verilmesi yoluyla yapılır. Toprakta rutubetin iyi bir seviyede tutulmasını sağlayacak şekilde iklim koşulları (yağışlar) ve toprak karakteri dikkate alınarak 5-10 günde bir yapılmalıdır.

• Genellikle ilk meyveler görülünceye kadar sulamadan kaçınılmalıdır. Havalar çok kurak giderse bir iki kez fazla olmamak koşuluyla su verilebilir. Domateste çok sık sulama verimi arttırmakta, ancak tadında bir azalmaya neden olmaktadır.

BUDAMA SEBZECİLİKTE DE UYGULANIR

• Sırık domates çeşitlerinde budama kaliteli ürün elde etmek için şarttır. Tarla şartlarında budama, koltuk alma şeklinde uygulanır. Koltuk alma, bitki gövdesi ile ana yaprakların birleştiği yerden, yeni sürgünlerin koparılması işlemidir. Her 15 günde bir koltuk alma işlemine devam edilir.

HASAT ZAMANINA DİKKAT!

Biber ve patlıcan hasadında meyveler esas büyüklüklerini aldıktan sonra, meyveler zedelenmeden saplı olarak hasat

edilmelidir.

Biber ve patlıcan hasadında gecikme olursa meyveler kartlaşır, biberlerde kızarma, patlıcanlarda ise renk açılması

olur ve çekirdekleri sertleşerek pazar kalitelerini kaybederler.

SERİNLETİCİ YAZ SEBZESİ "KARPUZ"

• Karpuz, serinletici, sulu ve tazeleyici tadı ile sıcak yaz günlerinin vazgeçilmez sebzesidir.

• Taze olarak tüketilmesinin yanında, yurdumuzda, özellikle Akdeniz bölgesinde kabukları da değişik tatlılar ve reçeller yapılarak değerlendirilir.

• Çekirdekleri önemli ihraç kalemlerimizden birini oluşturur.

ÜRETİME BAŞLAMADAN İYİ ÇEŞİT SEÇ • Karpuzda başarılı üretim "iyi çeşit" seçimi ile başlar.

Bugün dünyada ticari üretimde kullanılan çok geniş bir çeşit serisi vardır.

• Uzun-yuvarlak-oval-silindirik şekilliler; değişik hastalıklara dayanıklı ve hassas olanlar; çekirdekli-çekirdeksiz olanlar; renklerine göre de sınıflandırılınca ortaya çok geniş bir karpuz kolleksiyonu çıkmaktadır.

• Bu çeşitlerin yetişme istekleri de farklıdır.

Şekil 3. Farklı karpuz çeşitlerinin görünümü.

KARPUZ SICAĞI SEVER

• Karpuz bir Afrika bitkisidir. En iyi, doğduğu yere uygun uzun-sıcak iklime sahip yerlerde yetişir. Bu nedenle mümkünse tarlanızın en fazla güneş gören ve en sıcak olan yerini karpuz tarımı için ayırmanız gerekir.

KUMLU TOPRAK VE ORGANİK GÜBRE • Karpuz en çok organik maddesi bol, kumlu, kumlu-tınlı

toprakları sever. Özellikle organik maddesi bol olan kumlu nehir kıyıları en fazla tercih ettiği yerlerdir.

• Diğer akrabalarına kıyasla hafif asit topraklara daha iyi

dayanır. Fakat toprak alkaliye doğru ilerlerse bitkide gelişme zayıflar.

• Bu nedenle hiç değilse 3 senede bir toprak analizi yaptırıp toprağın besin içeriği ve durumu hakkında bilgi edinmek; bu analizlere bağlı olarak ekim-dikimden önce önlem almak, gerekirse kireçleme yapmak lazımdır.

ÖNCE TARLAYI HAZIRLAYALIM • Yetiştirmede tarlaya direk tohum ekimi yaygın bir yöntemdir.

Ekimden önce eğer yağışsız bir mevsim yaşandı ise, hem tarlayı suya doyurarak daha iyi işlemek; hem de bitkinin gelişmesi için gerekli suyu temin etmek amacıyla tarla tavalara bölünerek iyice sulanmalıdır.

• Karpuz derin köklü bir bitkidir. Tüm kök derinliği ne kadar çok nem ve oksijen içerirse o kadar iyi gelişir. Bu nedenle toprağında tohum ekiminden önce derin ve güzel işlenmesi gerekir. Çok iyi hazırlanmış toprağa ekilen tohum, toprak sıcaklığı 20 derecenin altında değilse 4-5 günde çimlenir.

TOHUM EKİMİ OCAKLARA YAPILIR

• Ekim, daha sonra sulama yapılması planlanan tarlalarda, 2-2,5 x 0,8-1 m; sulama yapılmayacak tarlalarda ise 1 ,5 x 1 .5 m aralık-mesafe ile yapılmalıdır.

• Bir ocağa 4-5 tohum atılır, fideler büyüyüp 2-3 gerçek yaprağa erişince tercihen ocaklarda 1 bitki kalacak şekilde seyreltme yapılır.

• Seyreltme ocakta kal~n diğer bitkilere zarar vermeyecek şekilde, çekilerek değil, kesilerek yapılmalıdır.

ERKENCİLİK İÇİN NE YAPALIM?

• Erkencilik için herkesin alabileceği basit tedbirler vardır.

• 1. Karıkları Doğu-Batı doğrultusunda açalım.

• Eğer mümkünse tarlada karıklar doğu-batı doğrultusunda hazırlanıp, ekim güneye yapılır. Bu avantaja sahip olmayan yerlerde ekim-dikim batı tarafa yapılır.

• Böylece bitki güçlü güneş ışınlarından daha fazla yararlanma şansına sahip olur.

2. Torbalı fide dikelim

• Bölgedeki son donlardan 1-1,5 ay önce tohumlar fide torbalarına ekilir. Bir torbaya 3-4 tohum atılır ve bu torbalar ısı veren bir materyal üzerine oturtulur.

• Bunun için sıcak yastık veya elektrik enerjisi ile ısıtılan su kullanılabilir. Uygun ısıda tohumlar 4-5 günde çimlenir.

• Sonra fideler gündüz sıcaklığı 25; gece sıcaklığı 18 derece olan bir ortamda büyütülür.

• Fidelerin pişkinleşmesi için arasıra sıcaklıkların düşürülmesi ve suyun kesilmesi gerekir. Fideler son donlar geçtikten sonra tarlaya çıkarılır.

3. Toprak üzerini plastik ile kaplayalım.

• Toprağın plastikle kaplanması, toprak ısısını arttırarak kök gelişmesini hızlandırır. Bu amaçla siyah ve saydam plastik kullanılabilir. Her ikisinin de avantaj ve dezavantajları vardır.

4. Alçak plastik tünel yapalım. • Alçak tüneller plastik kullanımının diğer şeklidir. Toprak

üzerinin direk örtülmesine kıyasla bitkileri daha uzun süre muhafaza eder. Bunların da avantaj ve dezavantajları vardır. Son donlardan sonra tarladan kaldırılır.

YİNE ARI KOVANI

• Karpuzların meyve tutması için, açan çiçeklerin mutlaka döllenmesi gerekir. Bu işlem böcekler ve özellikle balarıları vasıtasıyla gerçekleşir.

• Bu nedenle çiçek açtıktan sonra tarlaya arı kovanı yerleştirilmelidir.

• 5 dekar alan için 1-2 sağlıklı kovan yeterli olur. Kovan tercihen tarlanın ortasına bir gölgelik altına yerleştirilmelidir.

SUYU NASIL VERELİM?

• Karpuz toprağın su kapasitesinin uygun olduğu yerlerde sulanmadan da yetiştirilebilir. Fakat özellikle kol atma ile meyve tutumu safhasında suya ihtiyacı artar. Bu dönemde su belirli aralıklarla verilmelidir.

• Düzensiz sulamalar çiçek burnu çürüklüğünü arttırır. • Kalsiyum eksikliği olan topraklarda su ile birlikte

amonyum sülfat verilmez. Bu çiçek burnu çürüklüğünü arttırır.

SULAMAYI DENGELİ YAP!!!!

• Çiçek burnu çürüklüğünün topraktaki düşük kireç seviyesi ve düşük toprak nemi ile de ilişkisi vardır.

• Ayrıca bazı çeşitler diğerlerine göre daha hassastır.• Sulamada önemli olan suyu çok aşırı vermemek ve toprağı

çok yaş veya bir çok kuru şartlarda bırakmamaktır.

KARPUZ KOLLARINI ISLATMA! • Eğer karpuz mutlaka sulanarak yetiştirilecekse kol atma

devresinde ilk kollar 40-50 cm uzunluğa eriştiği zaman kolların masuralar üzerinde toplanacak şekilde ve yaprak ayaları üste bakacak tarzda toplanması gerekir.

• Bu işlem zaman zaman tekrarlanır. Bu işlem bitkinin sulama kanallarından uzakta gelişmesine katkıda bulunduğu gibi, meyvelerin yoğunluğu artan bir yaprak aksamı altında büyümesini temin ederek güneş yanıklarına mani olur.

TAŞKIN SU VERME • Bitkinin genç devresinde sık ve taşkın sulama yarar yerine

zarar verir.• Hele bitkinin büyüdüğü toprak yeterince hafif bünyeli

değilse gelişmede duraklama ve yapraklarda sarı-yeşil renk teşekkülü gözlenir.

• Bunun gibi meyvelerin iyice büyüdüğü devrelerde de taşkın sulamalar çürümelere yol açar.

İLK SUYU GEÇ VER

• Çok yağışsız devrelerde toprağı sürüme hazırlamak için yapılan "tav" sulaması ve gerekirse fide dikiminden sonra verilen "can suyu" hariç, bitkilerin dikiminden sonraki ilk sulamayı mümkün olduğunca geç yapmak güçlü bir kök gelişimini teşvik eder.

• Bitkinin gelişmesinde bir duraklama yoksa sulama yapmaya gerek yoktur. Gereksiz yere sulama köklerin yüzeysel gelişimini teşvik eder. Yüzeysel köklü bitkiler özellikle sıcak havalarda ve meyve tutumu sırasında süratle zayıflayarak bozulur ve bazen de aniden çöker.

GÜBREYİ ANALİZE GÖRE VER!

• Karpuz drenajı iyi toprakların sebzesidir. Kök sistemi güçlü

olduğundan iyi gelişirse toprağın derinliklerindeki besin maddelerinden faydalanma kapasitesi yüksektir.

• Bu nedenle eğer çok fakir bir toprak üzerinde değilse, çok fazla gübreye gereksinim duymaz. Yine de toprağın fiziki özelliklerini düzeltmek amacıyla dekara 2-3 ton hesabı ile yanmış çiftlik gübresi verilmesi üretimde kaliteyi destekler.

KARPUZ AZOTLU GÜBREYİ SEVMEZ

• Eğer toprak analizleri sonunda eksiklik saptanırsa gübreleme yapılmalıdır. Topraktaki besin maddelerinin yeterli olduğu tarlalarda tepe gübreleme olarak azot vermeye de gerek yoktur.

• Zira yapılan araştırmalar karpuzun azot gübresini en az seven kabakgil olduğunu göstermiştir.

HASAT ZAMANINI İYİ SEÇ

• Karpuz hasattan sonra olgunlaşmanın devam etmediği ender bitkilerden biridir. Bu nedenle hasat zamanının tam olarak tayini çok büyük önem taşır.

• En kaliteli karpuzlar, olgunlaşma zamanı tam olarak tahmin edilerek hasat edilen karpuzlardır. Erken hasat edilenlerde. meyve eti rengini tam olarak almaz; tad ekşimsi olur.

• Geç hasat edilenler de ise yine tad azalır, meyve eti liflenir ve yumuşar.

OLGUN KARPUZU NASIL TANIYALIM

• Son derece hassas bir konu olmasına karşın, hasat

zamanının tayini konusun - kesin prensipler yoktur. Bir çeşide uygulanan yöntem - ler, diğeri için bazen uygulanmayabilir.

Buna rağmen yine de bazı ipuçları verilebilir:

• 1. Meyve üzerine par – makla vurulur.

Dolgun,boğuk ve metalik olmayan bir ses karpuzun olgunlaştığının işaretidir.

• 2. Olgun karpuzda, kar - puzun toprakla temas ettiği kısımda bulunan beyaz leke, açık sarıya döner.

Crimson Sweet Karpuz çeşidinin yakından görünümü

• 3. Halk arasında "bıyık ve kulak" adıyla anılan ve meyve sapının 1-2 cm uzağında bulunan sülük ve küçük bir yaprak eğer kurumuşsa, karpuzlar genellikle olgunlaşmıştır.

• 4. Olgun karpuzda meyve kabuğu tırnakla kolaylıkla çizilir. • 5. Meyve renginin hafif değişimi de bir işaret olabilir. Ama

genelde, gecikmiş hasatlara neden olabileceği için pek öğütlenmez.

• 6. Aynı şekilde, karpuzu hafif bastırınca işitilen bir kütürdeme olgunluk işareti olduğu halde bazı istenmeyen sonuçlara sebep olabildiği için, hasat işareti olarak kullanılması öğütlenmez.

KALİTELİ ÜRÜN İÇİN

• - Karpuz mutlaka sabah erken saatlerde hasat edilmeli ve meyve bitkiden kıvrılarak değil; 4-5 cm uzunluğunda sap bırakıldıktan sonra, kesilerek hasat edilmelidir.

• - Günün sıcak saatlerinde hasat edilen karpuzlar çabuk yumuşar, uzun süre saklanamazlar.

• - Karpuzlar oda sıcaklıklarında yaklaşık 1 hafta; 7,5-10 derece sıcaklıklarda ve %80-90 oransal nemde 2-3 hafta saklanabilir.

LAHANA

• Lahanalar iki yıllık kültür sebzesidir. Birinci sene yenilen baş veya yaprak kısımları ikinci sene ise çiçekleri ve tohumları oluşur.

• Lahanalar yaprak veya baş şeklinde olmalarına, yaprak renklerine, başlarının şekil ve iriliklerine, baş sıklığı ve yaprak karakterlerine göre değişik şekillerde sınıflandırılırlar.

YÜKSEK SICAKLIĞI SEVMEZ

• Lahanaların baş oluşturabilmeleri için en uygun sıcaklık 15°C- 20°C dir. 25°C nin üzerinde büyüme yavaşlamakta lahanalar normal gelişmeyip başlar küçük kalmaktadır.

• Geçici çeşitler -10°C sıcaklıklara dayanırlar. Ancak düşük sıcaklıkta kalma süresinin artması zararlanmalara yol açar.

• Baş bağlamak üzere olan genç bitkiler olgun bitkilere göre düşük sıcaklıklara daha dayanıklıdır.

NEMLİ HAVA VE SU • Lahanalar suyu çok severler bu nedenle sıcaklığın yüksek

olduğu ilk gelişme devresinde sulamaya gereken nem verilmelidir.

• Toprak suyu yanında hava neminin yüksek olduğu yerlerde büyümeleri daha iyi olmaktadır.

EN UYGUN TOPRAK

• Lahanalar her çeşit toprakta yetiştirilebilir. Ancak toprağın su tutma kapasitesi ve drenajı iyi olmalıdır. Kaliteli ve yüksek verim için derin, organik maddece zengin, tınlı killi topraklar en iyisidir.

• Ayrıca, organik maddeleri bol besin maddelerince zengin

topraklarda çok verimli olurlar.

• Bitkilerin genç fide devresinde besin maddesi ihtiyacı daha azdır. Baş bağlama zamanı, daha fazla artar. Bu nedenle gübreleme birkaç seferde yapılmalıdır.

İYİ TOPRAK HAZIRLIĞI İSTER

• Lahana yetiştiriciliğinde toprak, dikim tarihinden çok önce hazırlanmış olmalıdır. Sonbaharda toprak derin sürülmeli, İlkbaharda normal sürüm yapılmalıdır.

• Sürümden sonra diskaro ve tırmık çekilmeli masuralar hazırlanarak toprak dikime hazır duruma getirilmelidir.

TOPRAK TAHLİLİ YAPTIR

• Gübrelemede dekara 2-4 ton çiftlik gübresi, 40-50 kg amonyum sülfat, 40-50 kg süperfosfat 20-30 kg potasyum sülfat verilebilir.

• En uygun gübreleme toprak analizine göre yapılacak gübrelemedir.

GÜBRE FARKLI ZAMANDA VERİLİR

• Çiftlik gübresi, süperfosfatın tamamı, potasyum sülfat (potaslı) ve amonyum sülfat (azotlu) gübresinin yarısı son toprak hazırlığında verilir.

• Potaslı gübrenin diğer yarısı lahanalarda baş sarma başladığı zaman verilir.

• Azotlu gübrenin diğer yarısını ise dikimden 20 gün sonra bağlama sırasında olmak üzere 2 seferde vermek uygun olmaktadır.

ÖNCE FİDE ÜRETİLİR

• Lahanalar fide ile yetiştirilir. Ekim zamanı bölgelere, çeşitlere

ve hasat zamanına bağlı olarak değişiklik gösterir. • Marmara ve Karadeniz bölgelerinde Mayıs-Haziran • Ege, Akdeniz Bölgelerinden Mayıs-Temmuz-Ağustos • Diğer bölgelerde ise Nisan-Mayıs aylarında yapılır.

5-7 HAFTA SONRA FİDE HAZIR

• Fideler tohum ekiminden 5-7 hafta sonra 5-10 yapraklı olarak dikilmeye hazırdırlar.

• Fideler dikkatlice yerinden sökülmeli, dikim kazıkları (plantuar) veya çepin ile tavlı toprağa dikilebildiği gibi önceden su ile doldurulan masuraların boyun noktalarına suya dikim şeklinde de dikilebilirler.

• Fideler topraklı olarak dikilirse daha iyi gelişirler.

FİDE MASURALARA DİKİLİR • Lahanalarda en uygun yetiştirme masuralar üzerinde yapılan

yetiştirme şeklidir. Masura genişliği çeşitlere, tek ve iki sıralı dikime göre ayarlanır. Pratik olarak traktör arkasına tekerlek açıklığına takılan karık pulluklarıyla masuralar hazırlanır.

• Kırmızı baş lahanalar sıra arası ve sıra üzeri 40-50 cm mesafeyle dikilir.

• Beyaz baş lahanalar çeşitlere bağlı olarak sıra arası 90- 100, sıra üzeri 50-70-80 cm mesafeyle dikilebilir.

• Ayrıca masuralar üzerinde üçgenvari çift sıralı dikimde yapılabilir.

SU VE ÇAPA

• Lahanalar suyu ve çapayı çok seven sebzelerdir. Bu nedenle yağış durumuna bağlı olarak muntazam , aralıklarla sulama yapılmalıdır.

• Ot durumu ve gübrelemeye bağlı olarak 2-3 defa çapa yapılması uygundur. Bitkilerin sağlıklı büyümeleri için mücadele kuruluşlarının önerilerine göre gerekli mücadele yapılmalıdır.

EKİM AYINDA HASAT

• Ülkemizde erkenci baş lahanaların hasadı Eylül-Ekim ayların- da başlar.

• Genelde soğuk bölgelerde kasım ayı sonuna kadar devam eder. Kışı ılık geçen bölgelerde ise kış süresince yapılabilir.

• Lahanaların baş kısmı keskin bıçak ile kesilir açık dış yaprak- ları temizlenir, ambalajlanır ve pazarlanır.

İYİ TOHUM+İYİ FİDE+İYİ YETİŞTİRİCİLİK=KALİTELİ ÜRÜN

• Kaliteli iyi baş saran lahana yetiştiriciliği için; kaliteli tohumluk yanında, fide yetiştiriciliğinin iyi yapılması, yetiştirme tekniği ve iklim koşullarının iyi olması gerekir.

PIRASA• Ülkemizde kışlık sebzeler

grubunda yer alan pırasa iki yıllık bir kültür sebzesidir. Birinci yıl yenilen uzun yapraklı gövde kısmı oluşur, ikinci yıl çiçek açar ve tohum bağlar.

• Pırasa esas itibariyle pişirilerek yenen bir sebzedir. Soğanla aynı familyaya sahip olduğundan müşterek birçok özellikleri vardır, ancak baş bağlamaz ve yenen kısmı gövde ve yapraklarıdır.

SERİN İKLİMİ SEVER

• Pırasa serin iklimden hoşlanan bir sebzedir. Yetişme döneminde sıcaklığın 15°C-25°C olmasını ister, yüksek sıcaklıklardan fazla hoşlanmaz.

• Sıcaklığın artması kalite ve gelişmeye olumsuz etki yapar. 2°C-3°C'lerde büyüme ve gelişme devam eder, ancak 0°C'de

durur.

TOPRAK SEÇMEZ

• Pırasalar her toprakta yetiştirilebilirse de nemli, humuslu ve besin maddelerince zengin tınlı-killi topraklar idealdir.

• Topraktaki humusun artması kaliteyi yükseltir. Toprak pH'sı 6-7.5 civarında olmalıdır. Pırasa yetiştiriciliğinde asitli topraklardan kaçınmalıdır.

SONBAHAR SÜRÜMÜ

• Tarla sonbaharda derince sürülür ve ilkbahara kadar tezekli

olarak bırakılır.

• Dikimden önce toprak tavında iken 20 cm derinlikte pullukla tekrar sürülür.

• Diskaro geçirilerek, tırmıkla düzeltilir.

2-3 TON AHIR GÜBRESİ

• Gübreleme, toprağın yapısına ve içerdikleri besin

maddelerine göre değişmekle beraber sonbaharda derin sürümden önce dekara 2.5-3 ton yanmış ahır gübresi verilmelidir.

FENNİ GÜBRE

• Gübrelemeden önce toprak analizleri yaptırmak ve bu sonuçlara yapmak gerekir.

• Pırasa için değişik gübre tavsiyeleri bulunmakla beraber genelde çiftçilere tavsiyemiz şöyledir.

• 40 kg N'lu gübre (1/3'ü %21'lik Amonyum sülfat, 1/3 ' ü %21'lik

Amonyum sülfat,2/ 3 ‘ü 26'lık Amonyum nitrat)

• 50 kg %16-18'Iik süperfosfat

• 30 kg %48-50'lik Potasyum sülfat

GÜBRELEME ZAMANI FARKLIDIR

• Süperfosfatın tamamı dikimden önceki toprak sürümünde pulluk altına verilmelidir.

• Potasyum sülfatın tamamı ile Azotlu gübrenin 1/3'ü Amonyum sülfat olarak dikim ile birlikte verilmelidir.

• Azotlu gübrenin 1/3'ü Amonyum nitrat olarak dikimden 2 ay sonra,

• Azotlu gübrenin 1/3'lük kısmı ise yine Amonyum nitrat olarak 2. gübrelemeden bir ay sonra verilmelidir.

MÜNAVEBEYE DİKKAT

• Pırasa dikilecek tarlada 4-5 yıl aynı familyaya ait soğan sarımsak ve

pırasa yetiştiriciliği yapılmamış olması gerekmektedir.

• Aksi taktirde o familyaya ait hastalık ve zararlıların toprağa yerleşmesi ve hep aynı besin maddelerinin tüketilmesi, toprağın bu yönden zayıflamasına neden olduğundan başarılı bir yetiştiricilik yapılamaz.

TOHUMU NE ZAMAN EKELİM?

• Fide ile yetiştiricilikte pırasa tohumları Mart-Mayıs ayları

arasında soğuk yastıklara 5 cm ara ile açılan çiziler üzerine sıkça ekilmelidir.

• Tohum ekiminden sonra tohumların üzerine 1 cm kalınlıkta harçtan bir kapak atılır, bastırılır ve ince süzgeçli kovalarla yeterince sulanır.

• Bu sulama aynı zamanda tohumların çimlenmesi için gerekli rutubeti sağlayacaktır. Normal şartlarda pırasa tohumları 10-12 gün içinde çimlenirler.

SEYRELTME VE OT TEMİZLİĞİ ŞART • Fidelikte seyreltme, ot mücadelesi ve sulama işlerine devam

edilir. • Fideler, tohum ekiminden 10-12 hafta sonra kurşun kalem

kalınlığında ve 17-20 cm boyunda olurlar. Bu dikim için uygun bir büyüklüktür.

• Fidelerin yastıktan kolayca sökülebilmesi için yastıklar bir akşam önceden sulanmalıdır.

SU VE ÇAPA BERABER

• İlk can suyundan 3-4 gün sonra mutlaka ikinci bir sulama yapılmalıdır.

• İkinci sulamadan 10 gün kadar sonra yağmur yağmadığı taktirde 3. bir sulama ve hava şartlarına göre bütün gelişme süresince 1-2 hafta ara ile sulama yapmak pırasanın istenilen şekilde gelişmesi için şarttır.

• Sulamalardan sonra toprağı havalandırmak ve yabani ot mücadelesi için çapa yapılması tarladaki bakım işleri arasında sayılabilir

YABANCI OT MÜCADELESİ

• Pırasada yabani ot kontrolü çok önemlidir. Pırasa küçük bir bitki halinde iken yabani otlarla rekabet edemez.

• Bu kontrol otlar yolunarak, ya da çapalanarak yapılır. Ancak büyük çaptaki kontroller için ot ilacı kullanılmalıdır.

GÖVDE BEYAZ OLMALI

• Pırasada beyaz kısmın uzun olması aranan bir özelliktir. Bu bir çeşit özelliği olmakla birlikte, yetiştirme esnasında gövdenin tabandan itibaren toprakla örtülmesi ile bu uzunluğu bir miktar arttırmak mümkündür.

• Bu amaçla yaz sonu, erken sonbaharda pırasaların gövdeleri toprakla örtülüp, beyaz kısmın uzunluğu arttırılabilir.

DEKARA 2-5 TON ÜRÜN

• Pırasalarda hasat çeşitlere göre değişmekle beraber gövde kalınlığı 2,5-3,5 cm kadar olduğu zaman yapılmalıdır.

• Genelde geniş alanlarda hasat 1-2 kez, bahçe sebzeciliğinde ise 5-6 kez yapılır.

• Pırasanın verimi çeşitlere göre farklılıklar göstermekle beraber dekara 2-5 ton arasında değişmektedir.

• Pırasalar piyasaya yıkanmış, temizlenmiş olarak 10-15 kg'lık demetler halinde gönderilir.

KALİTE SINIFLAMASI YAP • Pırasalarda yenilebilir kısmın uzunluğu beyaz kısmın uzunluğu ile soğan

başı oluşturup oluşturmama gibi özellikler kalite unsurları içinde yer almaktadır.

• Türk standartlarına göre 1. sınıf pırasalarda beyaz kısım tüm uzunluğun en az 3'te biri veya yenilebilir kısmın en az yarısı kadar uzunlukta olmalıdır.

• • II. sınıf pırasalarda ise tolerans arttırılarak beyaz kısım, tüm uzunluğun en

az dörtte biri veya yenilebilir kısmın en az üçte biri uzunlukta olması gerekmektedir.

• Pırasalarda en az bulunması gereken çap ise 1 cm olarak belirlenmiştir.