Saray, Yal› veDi¤er Yap›lar

MM

Bahariye sahilinde, fiah Sultan Camiinden sonra gelen‹brahim-Hân-Zâde Halil Bey'in yal›s› yan›nda idi. Daha

ileride ise Bahariye Saray› bulunuyordu.Abdullah Pafla, 1140 (1728 Temmuz) tarihinde Emine

Sultan ile evlenmifl ve 1147 (Nisan-1735) de bu yal›da vefatetmifltir. Kabri, Eyüp Sultan Türbesi haziresinde, flad›rvanavlusu taraf›nda ve Gazi Edhem Pafla lahdinin sol gerisindedir.(Abdullah Pafla aile sofas› bahsine bak›n›z)

Abdullah Pafla'n›n vefat›ndan sonra yal›, o¤lu Mirahur-›evvel Abdüllatif Beyefendi'nin uhdesine geçmifltir. O dahi 1189(A¤os. 1775) tarihinde bu yal›da vefat etti. Kabri, babas›n›nyak›n›ndad›r.

Yal›, Abdullah Pafla'n›n çocuklar›ndan sonra Ka¤›tç›bafl›Ahmed A¤a'n›n olmufltur. Ahmed A¤a, Ahmed Fethi Pafla'n›nbabas›d›r. Fethi Pafla, "1216 (1801) tarihinde Eyüp ‹skelesi'necivar ve ol zaman hükmünce Abdullah Pafla Saray› denmekleflöhret fliar olan sahilhanede" dünyaya gelmifltir.

Tophanei mire müfliri olan bu zat›n babas› rikabdar elhacHaf›z Ahmed A¤a, hac dönüflünde Akka'da, Cezzar AhmedPafla taraf›ndan öldürülmüfltür. Fethi Pafla, bu olaydan onbeflgün sonra dünyaya gelmifltir.

Rodosi-Zâde Fethi Pafla, Viyana, Paris ve Londra sefiriolmufl ve Ticaret Naz›r› iken, Atiye Sultan ile evlendirilmifltir.Atiye Sultan bu s›rada 16, Pafla ise 39 yafl›nda idi. K›zkardefliAdile Sultan'in ifadesine göre, Atiye Sultan bu evlenmedenmes'ud olmam›flt›r.

Kardeflim Abdülmecid edüb cülusAtiye Sultan '› etdi nev arusFethi Pafla'ya inayet eylediHaklar›nda lütfü himmet eylediZevci ile olmam›fld› fladgâmBulmad› zevk ü dünyây› tamamFethi Pafla, Tophane Müfliri iken 1274 Cemaziyelâhirin yir-

midokuzunda (14-fiubat-1858) vefat etti. Kabri, ‹stanbul'daÇemberlitafl civar›nda, Sultan II. Mahmud Türbesihaziresindedir. Üsküdar'da, Karacaaahmed Türbesi karfl›s›ndabir camii ve çeflmesi, Kuzguncuk'ta muhteflem bir yal›s› vard›r.Ayr›ca, Rodos Adas›nda kütüphanesi, mektebi ve saat kulesimevcuttur. K›zlar›, Seniye Han›m Sultan ile Feride Han›mSultan, Hüseyin Hüsnü Pafla ile Mahmud Pafla ile evlendiril-mifllerdir. Atiye Sultan, 2-L. 1266 (II-A¤ostos-1850) tarihindevefat etti. Kabri, babas› Sultan II. Mahmud Türbesindedir.

Kaynak: (Bostanc›bafl› Defteri, ‹st. ans. 4/1849) (Ata Tarihi 2/216) (Si.Osm.4/9-10. 1/57) (Ekrem Reflad-Osman Ferid, Musavver Nevsâl-i Osmani 1328S:79) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 134) (Ayfle Osmano¤lu, BabamAbdülhamid S: 140) (H. fiehsüvar o¤lu, Atiye Sultan, Resimli Tarih Mc. 19523/1200) (Z. Çelikkkol, Rodos'taki Türk Eserleri S: 9-66-68-69-70-71-88-90-91)

Eyüp Büyük ‹skelesi ile Bostan ‹skelesi aras›nda idi.1230 (1815) tarihli Bostanc›bafl› Defteri'nde ad›

olmad›¤›na göre, bu tarihten evvel elden ç›km›fl ve ad de¤ifl-tirmifl olmal›d›r. Alemdar Mustafa Pafla 1223 (1808) tarihindevefat etmifltir. Eyüp'te bir çeflmesi vard›r.

Pafla'n›n en sevgili efli Kamer-Vefl (Kamer-Tâb) Han›m'd›r.Ayr›ca o¤lu Mustafa Bey'in annesi Fatma ve k›z› Hatice'ninannesi Hatice Han›m da zevceleridir. Ayr›ca Emine ad›nda birefli daha vard›.

Eyüp'teki bu yal›da hangi Han›m'›n oturdu¤u belli de-¤ildir. Kamertâb Han›m, Alemdar Pafla'n›n vefat›ndan sonraOsman Pafla ad›nda birine varm›flt›r.

Kaynak: (Uzunçarfl›l›, Alemdar Mustafa Pafla S: 191) (Tarih-i Osm. Encü-meni Mec. Sene: 4 S: 276)

345

EYÜPSULTAN’DA SARAY, YALI VE D‹⁄ER YAPILAR

Abdullah Pafla Yal›s›

Alemdar Mustafa Pafla Zevcesinin Yal›s›

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Eyüp'te, Defterdar ‹skelesi civar›nda idi. Sultan I. Mahmut,tu¤ral› bir hatt› hümayun ile 1152 Zilkadesinde (fiubat-

1740) "Emlak-› Hümayun'dan ayr›lan saray›n bütün müfltemilat›ile k›z kardefli Ayfle Sultan'a temlik" etmifltir.

Ayfle Sultan, II. Mustafa'n›n k›z› olup Büyük Ayfle Sultandiye ünlü idi. Kendisi, 27 Ramazan 1107 (30 Nisan 1696) tari-hinde do¤du. Henüz yedi yafl›nda iken, Köprülü-Zâde NumanPafla'ya niflan edildi. Fakat, II. Mustafa'n›n 1703'te tahttanindirilmesi üzerine dü¤ün geri kald›. 18 Muharrem 1120 (9Nisan 1708)de 11-12 yafllar›nda oldu¤u halde nikahlar› k›y›ld›.Kendisine Zeyrek Saray› verildi.

Numan Pafla iki sene sonra sadrazam oldu. Ayn› seneazledildi ve 50 yafllar›nda, Girit valisi iken 1131 rebiyülevvelin-in 7. günü (28 Ocak 1719 hummadan vefat etti.

Dul kalan Ayfle Sultan bir sene sonra Tezkireci ‹brahimPafla ile evlendirildi. Onun da 1134 flaban›n›n yedisinde (23May›s 1722) A¤r›boz'da vefat› üzerine 1725'de Koca MustafaPafla ile evlendi. Bu evlili¤i üç sene sürdü ve pafla, 1728 tari-hinde vefat etti.

Ayfle Sultan, 1165 (1752) tarihinde, 57 yafl›nda oldu¤uhalde vefat etti. Kabri, Eminönü'nde Yenicami Türbesi’ndedir.

Büyük Ayfle Sultan'›n vefat› üzerine saray› Sultan III.Ahmet'in k›z› Küçük Ayfle Sultan'a verildi. Ayn› senelerdeyaflad›klar› için, II. Mustafa'n›n k›z›na büyük, III. Ahmet'ink›z›na ise küçük Ayfle Sultan dendi.

Ayfle Sultan Saray› bahsine bak›n›z.

Kaynak: (Si. Osm. 1/50 Ayfle Sultan. 1/121 ‹brahim pafla. 4/568-569 NumanPafla) (Fermanlar, T.T.K. Nefl. Ankara 1985 S: 51 No: 503) (G. Oransay, Osm.Dev. kim kimdi S: 83-135) (Tarih-i Raflid 11/363-494-529) (Uzunçarfl›l›, Osm.Tarihi 4. k›s›m I. S:28-29) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 75-76)

Mihriflah Valide Sultan ‹mareti Haziresi'nden sonragelen, Hibetullah ve Hatice Sultan saraylar›'n›n

yan›nda olup üçüncü yal› idi. Ayfle Sultan, III. Ahmed'in k›z›,Sadr›azam Topal Osman Pafla'n›n o¤lu Kaptan-› Derya Rât›bAhmed Pafla'n›n efli idi. Bu sahilsaraydan baflka, Zeyrek'te veOrtaköy'de de saraylar› vard›. 6-flaban-1189 (3-ekim-1776) tari-hinde Bahariye'deki yal›s›nda vefat etti. Kabri, EminönüYenicamii Türbesi haziresindedir.

Ayfle Sultan'›n vefat›ndan sonra k›z› Rukiyye Han›mSultan, 1194 (1780) tarihine kadar bu yal›da oturdu. Bu tari-hte vefat ederek annesinin yan›na gömüldü.

Rukiyye Han›m Sultan, Lala-Zâde Nuri Bey ile evlendirildi.O¤ullar› Süleyman Bey 1201 (1787) de, R›fat Bey ise 1218(1803) tarihinde vefat etti. Kabirleri annesinin yan›ndad›r.Kocas› Nuri' Bey, 1192 (Aral›k-1782) de vefat etti. Kabri, Üskü-dar'da Karacaahmet Mezarl›¤›'nda 8. Adada ve fiair Nedim'insol taraf›ndaki aile haziresindedir.

Rât›b Ahmed Pafla'n›n o¤lu, Mir fiemseddin beyefendi1241 (1836) tarihinde bu yal›da vefat etti. Kabri, Beybaba,Sokak üzerinde, Feridun Pafla Türbesi ile Pertev Pafla Türbesiaras›ndad›r.

Miri olan bu sahilsaray› Sultan III. Ahmed, Rami PaflaSaray› ile beraber Ayfle Sultan'a temlik etmifltir. Ayfle Sultanbu yal› ile yan›ndaki arsalar› Ankara ve ‹zmit'teki baz›emlakine vakfetmifltir.

Yal›, 1250 (1834) tarihinde istimlak edilerek yerine ‹p-likhane Fabrikas› yap›lm›flt›r. Bu bahse bak›n›z.

Kaynak: (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Nefl. 2/38) (Ayvansarayi, Mec.Tevârih, Haz. Derin-Çabuk S: 236) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 88)(G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi S: 256-242) (Si. Osm. 1/35-36) (‹st. Ans.4/1845 ve 6/2985)

1815 tarihli Bostanc›bafl› defterine göre eski yal›lar:1-Ayvansaray ‹skelesi.2- Köse Mustafa'n›n kahvesi3- Hac› Kaptan'›n hanesi4- Sab›k Tersane Emini Vahid Efendinin yal›s›. Vahid

Efendi sonradan Pafla olmufltur. 1227 flevvalinde (Ekim 1812)Tersane Emini oldu. 1244 (1828) de Bosna Valili¤i'ne atand›.Hareketinden evvel vefat etti. Muhteflem kallavili lahdi,Çanakkale'nin Geyikli Nahiyesi'nde ve eski Geyikli Camiiavlusundad›r. Ayvansaray'da annesinin yal›s›nda oturuyordu.Kütahya'da kütüphanesi vard›r. Kilis'te babas›n›n kabriniyapt›rm›flt›r. Fransa sefiri oldu¤undan Sefaretname adl› bireseri vard›r.

5- Saray Hamam› ve yan›ndaki arsa. Arsada Hadice Sul-tan'›n yal›s› vard›. Hamam da bu sahilsaray›n hamam› idi.

6- Kara a¤aç Ustas›-Zâde Ahmed'in yal›s›,7- Sab›k Bosna Mollas› Efendinin yal›s›.8- Bezcibafl› Salih Efendinin yal›s› ve kay›khanesi9- Kasap Mustafa'n›n yal›s›.10-Yâvedûd iskelesi II-Sad›k A¤a'n›n yal›s›.12- Baltac›-Zâde kay›khanesi13- Kasap Ali'nin yal›s›14- Sab›k Arabac›bafl› Ali A¤a'n›n yal›s›, eskiden beri,

mesire yerlerine giden ve baz› gravürlerde resimleri görülensüslü öküz arabalar› ve arabac›lar› Hac› Hüsrev Camiicivar›nda bulunurlar ve isteyen kimselere günlü¤üne kira-lanarak, Ka¤›thane gibi mesire yerlerine ve hatta flehir içinegezme¤e giderlerdi. Edirnekap› ile Defterdar aras›nda birsokak, 1974 tarihine kadar Öküz Arabac›lar› Soka¤› ad›n›tafl›yordu. Bunlar ortadan kalkt›ktan sonra, AyvansarayKarakolu'nun üst taraf› çöp arabalar›n›n toplanma yeriolmufltur.

15- Kasap Ömer'in yal›s›.16- Di¤er Ömer'in yal›s›17- Memi Çavufl'un yal›s›,18- Kuzucu zevcesi hatunun yal›s›19- Çamur ‹skelesi20- Safai-Zâde yal›s›.21- Sefâi Mustafa Efendi defterdar-› fl›kk-› salis olarak 1178

(1765) tarihinde vefat etmifltir. Kabri Eyüp'te idi.22- Hamide Usta.23- Ahmed Haseki'nin yal›s›

346 MM

Ayfle Sultan Saray›

Ayfle Sultan Saray›

Ayvansaray ile Bostan ‹skelesiaras›ndaki yal›lar

SARAY VE YALILAR MM

MM

24-Hasan Efendinin yal›s›. Kirac›s› Mühendis Ali Bey'inAbdurrahman fieref Bey Caddesi bafl›nda, Otakc› lar'da birçeflmesi vard›r. Mühendis Ali Dede Çeflmesi bahsine bak›n›z.

25- Teberderandan Ali Efendi Yal›s›.26- Teberderandan Abdullah A¤a yal›s›.27- Teberderandan Hüseyin A¤a yal›s›,.28- Eyüp Mollas› sab›k Uryânî-Zâde Efendinin yal›s›.29- Eyüp Mollas› Uryani-Zâde'nin irad› 16 göz kay›khane-

si. Bu zat›n, fieyhülislam Uryani-Zâde Ahmed Esad Efendininbabas› Mehmed Said Efendi oldu¤u san›lmaktad›r.Uryanizadenin türbesi Eyüp'tedir.

30- Defterdar ‹skelesi.31- ‹ki göz kay›khane32- Beyhan Sultan Sahilsaray›.33- Esma Sultan Sahilsaray›. Bu bahislere bak›n›z;34- Hacegandan Yusuf Efendi Yal›s›. Yusuf Agah Efendi

1192 (1778) de Hacegandan olmufldu. 1239 C. evvelinde(Ocak-1824) tarihinde vefat etti. Muhteflem lahdi, fiehzadebafl›Camii haziresinde ve Rüstem Pafla Türbesi kap›s›karfl›s›ndad›r. Kas›mpafla'da, ‹skele karfl›s›nda bir camii vard›r.

35- Yahya Bey Yal›s›.36- Ali bey-Zâde Yal›s›. Babas› Mühendis Ali Dede olmal›.37- fiehsuvar-Zâde Bey'in bostan›.38- Debba¤hane arsas›.39- Züamadan Latif A¤a'n›n hane ve kay›khanesi.40- Züamadan Hüseyin A¤a zevcesinin hanesi.41- Züamadan ad› geçe Latif A¤a'n›n di¤er hanesi.42- Sarayl› Rami Hatun'un hanesi.43- Aflç›bafl› Mehmed'in hanesi.44- Attar Said Efendi hanesi.45- Pefltemalc› Ömer'in hanesi.46- Elhac Mehmed A¤a hanesi47- Teberderandan Mustafa A¤a hanesi48- Reflid Haseki'nin hanesi49- Debba¤ esnaf›ndan Ömer'in hanesi.50- Emeksizo¤lu Hüseyin'in hanesi.51- Berber ‹brahim'in hanesi.52- Gözlemeci dükkan›.53- Önünde Yusuf Efendi kay›khanesi.54- Eyüp Sultan ‹skelesi.55- Zaim Mehmed A¤a Camii fierifi. Bu büyük iskele camii

olmal›d›r.56- Talib A¤a zevcesinin hanesi.57- Halil A¤a'n›n hanesi ve yak›n›ndaki kahvesi.58- Kelefl Halil'in dükkan›.59- Manav Musa'n›n dükkan›.60- Kahveci Halil'in hanesi ve dükkan›.61- Hâf›z-Zâde'nin hanesi ve bir bab kahvesi.62- Divan-› hümâyun çavufllar›ndan ‹brahim'in kahvesi.63- T›¤l› O¤lu çavufl halilesinin kahvesi.64- Zuamaden Mehmed A¤a kay›khanesi.65- Hamlac› Mustafa'n›n kahvesi66- Musa Haseki'nin hanesi ve kay›khanesi.67- Cebehane katibi Mustafa Efendihane ve kay›khanesi68- Mevaliden Bekir A¤a-Zâde yal›s›.69- Halen Mekke Monlas› Mehmed Efendi yal›s›.

70- Merhume Valide Sultan Hz. nin vakf› flerifinden ka-y›khane ve bir bab kahve

71- Vakf› fleriften serapa befl aded kahve72- Yak›n›nda ‹maret-i mire bahçesi

Bahariye sahilinde, fiah Sultan Camiinden veMevlevihane aras›ndan sonra gelen büyük sahil fleridi

üzerinde idi. Fâtih veya II. Bayezid zaman›nda yap›ld›¤› sa-n›lmaktad›r. Fakat, Fâtih vakfiyesinde ad› yoktur. Bu kas›rdansonra Alibey Köyü'ne kadar olan saha tamamen bofl idi. 1230(1815) tarihlerinde kasr›n ismi, Bostanc›bafl› Defteri'nde, enson bina olarak gösterilmifltir. Bu tarihte bina harap durumdaidi. Kasra verilen ad, sonradan bütün bu sahilin ismi olmufltur.

Burada bir çok merasimler yap›lm›flt›r. 27-flubat-1735 tari-hinde, Hekimo¤lu Ali Pafla, Padiflah 1. Mahmud'a burada mü-kellef bir ziyafet vermifltir. 12-mart-1740 tarihinde de sadr›-azam Hac› ‹vaz Mehmed Pafla, yine ayn› padiflaha bir yemekvermifl o gün aç›l›fl› yap›lan Ca¤alo¤lu Hamam›'n›n bitifli kut-lanm›flt›. Ayn› sene, vezir, Frans›z elçisine bir ziyafet vermifltir.

1741 tarihinde Kaptan-› Derya Elçi Mustafa Pafla, ‹ran elçi-sine bir yemek vererek onu a¤›rlam›flt›r. 1756 da Mustafa Pafla,Mora'dan gelirken bu yal›da karfl›lanm›fl ve kendisine birziyafet verilmifltir. Bir sene sonra, Ayfle Sultan'›n efli SilahdarMehmed Pafla T›rhala'dan dönüflünde yine buradaa¤›rlanm›flt›. Esma Sultan'›n efli Muhsin Zade Sadr›azamolarak ‹stanbul'a geldi¤inde yine burada karfl›lanm›fl ve kendi-sine ziyafet verilmifltir.

1765 tarihinde K›r›m Han› burada a¤›rlanm›fl ve Sultan III.Mustafa taraf›ndan kürk giydirilmifltir. 1776'da, Vezir kethü-das› Mustafa Efendi Rus elçisine bir ziyafet vermifltir. 1822senesi bahar›nda Sultan II. Mahmud, Bahariye Kasr›'na gel-erek yemekler yenmifl, oyunlar oynanm›fl, tüfek at›fllar› ilegürefller yap›lm›fl ve Yeni Bahar'›n gelifli flölenlerle kutlanm›flt›.

9-R.h›r-1120 (Haz. 1708) tarihli Tamirat Defteri'ne göre ona-r›lan kas›r, y›kt›r›lm›fl ve 1135 (1722) senesinde yeniden yap›lm›fl,bahçesi tanzim edilmifl ve bir de hamam infla olunmufltur.

Tarih-i Râflid'de ve Nakl-i Hümâyun be-Saray-› Eyyübbahsinde flöyle demifltir: fiehriyar Hazretleri (III. Ahmet)Befliktafl Bahçesi'nden ayr›larak, biraz zaman dahi EyüpSaray›'na nakl-i hümâyun irade ve murad-› hümâyunlar›n taraf-› Hazret-i Sadr-› âsafiye inha ve ifade buyurmalar›yla, tamiredilmesi laz›m gelen yerleri acilen ikmal olunup lakin yaln›z busarayin bilcümle enderûn ve birûn harem-i saray-›padiflahanelerinde olan havass› daire-i hümâyunlar›na vefa vekifayet etmeyüb ol havalide vâki saraylardan biri inzimam(Kat›lma) olmadan kafi gelmiyece¤inden Eyüb Saray› muka-bilinde vaki Sadr-› a'zam'› esbak müteveff› maktul KaraMustafa Pafla Yal›s› dahi haz›rland›ktan sonra evâs›t-› mah-›flevvalde (Eylül ortalar›) sa'adet ü ikbal ile Saray-› merkûmenakl buyuruldu.

Haluk fiehsuvaro¤lu bir yaz›s›nda: "Bahariye Köflkühakk›nda bilinen malumata göre (bu köflkün Akkoyunlu

347

Bahariye Kasr› Hümâyunu

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

MM 348

1915’li y›llar. Eyüp Bostan ‹skelesi üzerindeki yal›lar

Hükümdarlar›n›n niflanc›s› olup I. Selim zaman›nda Tür-kiye hizmetine giren ‹drisi Bitlisi'nin Eyüp civar›ndaki ‹drisKöflkü diye an›lan yahflidir) ‹dris Köflkü ve c›van sonradanBahariye ve Baharâbâd ismiyle yâd olunmaya bafllad›. Bir uzunr›ht›m üzerindeki Bahariye Köflkü'nün deniz kenar›nda bircumbal› köflkü vard›." demektedir.

Kaynak: (‹st. Ans. 4/1853) (Tarih-i Enderun, Haz. C. Karya S: 195)(fiem'dâni-Zâde Tarihi, Haz. M. Aktepe 1/37-95-99-105-106-117 11. A. S: 9-17-75-77-111/38) (M. Erdo¤an, Osm. Mimari Tarihinin Arfliv Kaynaklar› S:100-103) (Tarih-i Râflid, ‹stanbul 1383 5/169-170)

Sultan III. Selim devrine ait bir Bostanc›bafl› Defteri'negöre Bahariye Yal›lar›:

1- Bostan ‹skelesi'nden itibaren, iskele ismini, Papaz O¤luMustafa Pafla'ya ait bir bostandan alm›flt›r. Buraya sonradanMihriflah Valide Sultan Türbesi, ‹mareti ve sebili yap›lm›flfakat, ismi sabit kalm›flt›r. Mustafa Pafla 1032 (1622) tarihindevefat etmifltir. Kabri, Eyüp'te Saçl› Abdülkadir Efendi Camiihaziresindedir.

2- Beyhan Sultan Yal›s›.3- Hadice Sultan Yal›s›4- Esma Sultan Yal›s›5- Yal› Hamam›.6- Hançerli Sultan Yal›s›.7- fiah Sultan Tekkesi Camii. Bu bahislere bak›n›z.8- ‹brahim Hân-Zâde Halil Bey'in Yal›s›. Bu bahse bak›n›z.9- Üçler imam›n›n yal›s›. Üçler Camii, Sultan Ahmed Mey-

dan›nda idi. Bugün Belediye görevlilerince kullan›lmaktad›r.

10- Mütevelliye Kad›n Yal›s›.11- Eski Eyüp Mollas› Ali Efendi yal›s›. Çall› Ali Efendi

müderris iken Eyüp Mollas› oldu. 1199 (1784) de vefat etti.Kabri, fiah Sultan Camii avlu kap›s› karfl›s›nda iken, 1987 sen-esinde, biraz ilerdeki Tafll›burun Tekkesi naziresine at›lm›flt›r.Büyük molla sar›kl› lahdi yerdedir. Çall› Ali Efendi türbesi bah-sine bak›n›z.

12- Matlabc› (fieyhülislam dairesinde s›ralar› gelen mazulkad›lara memuriyet teklif eden memur) Hac› Osman Efendiyal›s›.

13- Bahariye Kasr› Hümâyunu.Sultan II. Mahmud devrine ait bir Bostanc›bafl› defterine

göre Bahariye Yal›lar›:1- Bostan ‹skelesi.2- Yan›nda serapa kahvehaneler3- Hibetullah Sultan Yal›s›. Miri olan bu yal›, Beyhan

Sultan Hibetullah Sultan'a tahsis edildi¤i anlafl›lmaktad›r.4- Hatice Sultan Yal›s›5- Çukur yal› denmekle meflhur yal›. ‹çinde Han›msultan

sakindir.6- Yal› Hamam› ‹skelesi.7- Bu devirde Yal› Hamam›'n›n art›k mevcut olmad›¤›

anlafl›lmaktad›r.7- Hançerli Yal›s›,8- fiah Sultan Tekkesi9- ‹brahim Han-Zâde Halil bey'in Yal›s›. Hac› Halil Bey,

Sokullu Mehmed Pafla sülalesinden olup 1229 (1814) tari-hinde vefat etti. Hac› Abdullah Bey'in o¤lu ve Muhsin-ZâdeMustafa Efendinin damad› idi. Kabri, Sokullu Mehmed Pafla Türbesi bahçesindedir. Cedleri ‹brahim Ham/Pafla, 1623 tarihinde vefat etti. Kabri, Sokullu Türbesindedir. Bu

Bahariye Sahilindeki Eski Yal›lar

MM 349

türbe ile K›rk Merdivenler Mezarl›¤› bahsine bak›n›z. (Y. Öztu-na, Devletler ve Hanedanlar 2/836)

10- Has›rc› Hac› Mehmed'in yal›s›. Kâtibi sikkeli flahidesiTafll›burun Lagari Tekkesi haziresinde olup 1241 (1825) tarih-lidir. M›s›r has›rc›lar›ndan idi. Ceddi, Sütlüce Has›rf-ZâdeTekkesi'nin bânisidir.

11- Has›rc› Hac› Mustafa'n›n yal›s›. Ayn› sülaledendir.Lagari Tekkesi bahsine bak›n›z.

12- Ka¤›tc›bafl› Yal›s›.13- Nakkafl Mehmed'in yal›s›.14- Debba¤ Bekir A¤a'n›n yal›s›.15- Taflç› Hüseyin A¤a'n›n yal›s›.16- Elvansaray (Ayvansaray) Hamamc›s›n›n yal›s›.17- Muhz›r Bafl› Hac› Bekir A¤a zevcesinin yal›s›. Muh-

z›rbafl› Hac› Bekir A¤a, 122. tarihinde vefat etmifltir. Kabri,Tafllu burun (Lagari) Tekkesi haziresindedir. Hemen ya-k›n›nda bir çeflmesi vard›r. Ebu Bekir A¤a Çeflmesi bahsinebak›n›z. Tafl›nda Muhz›r de¤il matlac› oldu¤u yaz›l› bu-lundu¤una göre birinci listede ad› geçen Matlabc› Hac› OsmanEfendi bu zat›n babas› olmal›d›r. Yapt›¤›m aramada zevcesinintafl›na tesadüf etmedim. Fakat orada olmal›d›r.

18- Bahariye Kasr-› Hümâyunu.1800-90 tarihlerinde Bahariye sahilinde flu yal›lar bu-

lunuyordu:1- Bostan ‹skelesi2- Bostan ‹skelesi karakolu. 1234 (1818) tarihinde

yapt›r›lm›flt›r. (Hadika 1/260)3- Mihriflah Sultan ‹mareti ve türbesi müstahdemlerine ait

meflruta befl kargir bina.4- ‹plikhane k›fllas› ve fabrikas› 1243 (1827) tarihinde

Hatice ve Beyhan Sultan sahilsaraylar› yerine yapt›r›lm›flt›r.5- Esma Sultan Yal›s›.6- Yan›nda bir bostan ve çiçek bahçesi.7- Sultan II. Mahmud Çeflmesi. 1987'de .y›kt›r›ld›.8- ‹mam-Zâde Mahmud Efendinin yal›s› 17. yy.dan kalma

tarihi bir yal› idi.9- Müsteflar Sa'deddin Bey Yal›s›10- Müsahib Said Bey Yal›s›11-fiah Sultan Tekkesi.12-Bican Pafla Yal›s›13- Sadr›azam Rauf Pafla Yal›s›.14- Kereste gümrü¤ü Naz›r› R›za Pafla yal›s›. R›za Pafla,

1252 ramazan›nda (Aral›k-1836) Ayasofya Camiinde Musaad›nda biri taraf›ndan flehid edilmifltir. Kabri, Mihriflah ValideSultan Türbesi karfl›s›ndaki mezarl›kta ve kap›dan girildi¤inegöre sol taraftaki hazirededir. Fesli lahdi muhteflemdir.

15- Haflim Pafla Yal›s›.16- Bahariye Mevlevihanesi.Müsteflar Sa'deddin Bey ve Müsahib Said Bey için Hayali

Said Efendi haziresi; Bican Pafla için Ahmed Bican PaflaTürbesi; Sadr›azam Rauf Pafla için Mihriflah Valide Sultansebili ile Hüsrev Pafla Kütüphanesi arkas›ndaki mezarl›ktagömülü olanlar, bahislerine bak›n›z.

Haflim Pafla, fierif Abdülmüttalib'in o¤ludur. Genç iken1298 (1881) de Hicaz'da flehid oldu. (Si. Osm. 4/626). Bu ail-eye ait baz› flahideler Eyüp mezarl›¤mdad›r. Ayfle Bahri Kad›nTürbesi bahsine bak›n›z.

Defterdar ‹skelesi'nden sonra gelen iki yal› idi. Bununyan›nda ise, Esma Sultan Saray› bulunuyordu. 1835'te

arsas›na Feshane Fabrikas› yap›lm›flt›r.Beyhan Sultan, III. Mustafa'n›n k›z›d›r. Annesi Adilflah

Kad›n olup 1179 (1765) de vefat etti. 1198 (1784) senesindeSilahdar Mustafa Pafla ile evlendirildi. 1824'de bu yal›da vefateti. Kabri, Eyüp'te Mihriflah Valide Sultan Türbesi'ndedir.Beyhan Sultan'›n ‹stanbul'da Parmakkap›'da, Çiftesaray'da birsaray› ile Ak›nt›burnu ve Arnavutköyü'nde de birer sahilsaray›vard›.

Kaynak: (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 102-104)

Gümrük binas› Edirnekap›s› d›fl›nda idi. Gümrü¤e aitmallar, öküz arabalar› ile tafl›n›yordu. Bu arabalar

Edirnekap› ile E¤rikap› aras›nda bulunuyordu. Bundandolay›, E¤rikap› karfl›s›ndaki bir soka¤a Öküz Arabac›lar›Ç›kmaz› ad› verilmifltir. Bu sokak, 1974 tarihinde, çevre yolu-nun yap›m› s›ras›nda bütün mahalle ile beraber orta-dankald›r›lm›flt›r.

1031 senesi recebinin bafllar›nda (May›s-1622) Sultan II.Osman Han, Hazret-i Ebû Eyyûb-i Ensâri ziyaretine vard›¤›nda"Padiflaha kurban lâz›md›r" deyip, Bostanc› taifesi,Edirnekap›s›'nda bulunan Gümrük'teki öküz arabalar›n›n ökü-zlerini sürüp getirerek padiflah›n önünde kurban eylediler.Öküzlerin sahipleri öküzlerini kurtarmaya sa'y ü gayret gös-terdiler ise de bir faide elde edemediler. Öküzlerin üç çiftine800 akçe verildi."

Kaynak: (Solak-Zâde Tarihi, Haz. V. Çabuk 2/476)

Sahilsaray, Defterdar ‹skelesi'nden sonra gelen ikinciyal› idi. Birinci yal› Beyhan Sultan'a ait idi. Esma

Sultan, III. Ahmed'in k›z›d›r. 1138 (1726) da do¤du. 1155(1743) de Yakup Pafla ile evlendi. Dü¤ünleri, Esma Sultan'›nKad›rga'daki saray›nda oldu. Fakat Yakub Pafla bir senesonra.vefat etti. 1171 (1758) de Sadr›azam Muhsin-ZâdeMehmed Pafla ile evlendirildi. Dü¤ünleri gene ayr› saraydayap›ld›. 1202 (1788) de bu yal›da vefat etti. Muhsin-ZâdeTürbesi bahsine bak›n›z. Esma Sultan'›n Kad›rga'da birçeflmesi ve namazgah› vard›r. Büyük Esma Sultan ad› ilean›lan bu sultan›n yal›s› ve Çaml›ca'daki köflkü, vefat›ndansonra, Sultan 1. Abdülhamid'in k›z› Küçük Esma Sultan'a ve-rildi.

Küçük Esma Sultan'›n annesi Ayfle Sineperver Kad›n'd›r.Kendisi bu sahilsarayda 1244 (1828) tarihinde vefat etti. Kabri,Eyüp Sultan Camii flad›rvan avlusunda ve büyük ç›nar›narkas›ndad›r.

Küçük Esma Sultan, Kaptan› Derya Küçük Hüseyin Paflaile evlendirildi. Bu s›rada Hüseyin Pafla 36, Esma Sultan ise 15yafl›nda idi. Hüseyin Pafla 47 yafl›nda, henüz genç iken buyal›da vefat etti. Kabri, Eyüp'te Mihriflah Valide Sultan Türbesibahçesindedir.

SARAY VE YALILAR MM

Beyhan Sultan Yal›s›

Edirnekap› Gümrü¤ü

Esma Sultan Saray›

Esma Sultan Saray›. Flandel

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

MM

Küçük Esma Sultan'›n vefat›ndan sonra yal›, II. Mah-mud'un k›z›, Atiye Sultan'›n mal› olmufltur. Atiye Sultan 1840tarihinde, Ahmed Fethi Pafla ile evlendirilmifltir. Seniye veFeride Han›m Sultanlar'› do¤urdu. 1266 (1850) tarihinde vefatetti. Kabri, babas› II. Mahmud'un türbesindedir. Onun ölümüile sahilsaray k›zlar›na intikal etti. Fakat çok harapoldu¤undan Sultan Aziz taraf›ndan y›kt›r›ld› ve arsas›Feshaneye ilave edildi.

Esma Sultan bu yal›y› yeniledi ve ayr›ca, Maçka Saray›'n›ve Kuruçeflme Yal›s›'n› yapt›rd›. 1264 (1848) de vefat etti.Kabri, kardefli Sultan II. Mahmud Türbesi'ndedir.

Sultan Mahmud, ablas› Esma Sultan'› çok sever ve sayar-d›. S›k s›k yal›s›na gelir ve uzunca bir zaman burada kal›rd›.Hatta, kad›n› Pertevniyal Sultan, Sultan Abdülaziz'i 15-flaban-1245 (9-flubat-1830) tarihinde bu sahilsarayda do¤urmufltur.Bu do¤umun kolay olmas› için bir çeflme yapt›rmaya yeminetmifl ve bu yeminini de 1273 (1856) tarihinde yerine geti-mifltir. Çeflme, elan Haliç Köprüsü aya¤› yan›ndad›r.

1835 tarihinde ‹stanbul'a gelen Miss Pardoe hat›ralar›nda:"Eyüp sahilinin en büyük yap›s› talihsiz III. Selim'in yapt›rd›¤›sahilsarayd›r. Benim ‹stanbul'da bulundu¤um s›rada, bumuhteflem sarayda, zaman›n padiflah› II. Mahmud'un ablas›Esma Sultan oturmakta idi. D›fl tezyinat› a¤›r, fakat zengin,tamamen flark üslubunda bir yap›d›r. III. Selim'in kabul salonuolan yer, flirk yald›z içinde, tavanlara istalaktitli kornifller oyul-mufl, genifl tavanl›, aç›k mavi zemin üzerine gümüfl y›ld›zlarserpilmifltir. Saray›n cephesi hayli uzun ve gayet zarif genifl birsaçakla süslüdür. Esma Sultan Saray›'n›n yan›nda Feshanevard›r", demektedir.

Miss Pardoe'nin gördü¤ü su sahil saray, Kaptan-› DeryaKüçük Hüseyin Pafla Sahilsaray› olmal›d›r. Bu bahse bak›n›z.

Kaynak: (Tarih Dünyas› 1950 Say›: 4)147) (‹st. Ans. 6/2984. 10/5307)(Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 3/334-335) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›nKad›nlar› S: 90) (‹st. Ans. Bostanc›bafl› Def. 4/1849)

Evliya Çelebi "Eyyüb'ül-ensari Kap›s› (Ayvansaray Surlar›üzerinde ikinci kap› olup, Ayvansaray Caddesi ile

Yâvedûd Caddesinin birleflti¤i yerde idi. Daha sonra y›kt›r›ld›.Onun d›fl›nda Fatma Sultan Yal›s›'n›n yola bakan flahniflininalt›nda "Sultan III. Murad'›n bir çeflmesi vard›." diyor.

Sultan Murad 1574-1595 tarihleri aras›nda saltanatsürdü¤üne göre, çeflme ve yal› bu tarihler aras›nda yap›lm›flt›r.

Evliya Çelebi, III. Murad'›n Fatma Sultan Yal›s›'na bitiflikbir çeflmesi daha oldu¤unu belirtiyor. Yal›, Yâvedud Camii'ninyan›nda idi. Daha sonra bu saray›n yerine, IV. Mehmed'in k›z›Hatice Sultan Saray› yap›lm›fl veya bu eski saray, onar›larakHadice Sultan'a tahsis edilmifltir. Fakat bu yal›n›n SümerbankDefterdar Mensucat Fabrikas›'n›n yerinde bulundu¤u dasöylenmektedir.

Evliya Çelebi, 1073 (1662) senesi vefat eden Sadr›azamMelek Ahmed Pafla'n›n nafl›n› defin için Eyüp Sultan civar›nakay›kla götürürken, Fatma Sultan Saray› önünden geçtiklerinive Pafla'n›n Kaya Sultan Yal›s› yak›n›nda defnedildi¤ini yaz›yor.

Fatma Sultan, III. Murad'›n k›z›d›r. 1002 (1593) de

Kaptan› Derya Halil Pafla ile evelendirildi. Vefat tarihi bellide¤ildir. Kabri, Çemberlitafl'ta, Atik Ali Pafla Camii haziresin-deki isimsiz lahitlerden birindedir.

F›nd›kl› Mehmed A¤a, Nusreddin adl› eserinde bir FatmaSultan Yal›s›'ndan bahsediyor ve "Fatma Sultan 24-ce-maziyelâhir- 1112 (6-Aral›k-1700) tarihinde Eyüp'teki yal›-s›nda bir inme sonucu vefat etti. Cenazesi bir kay›kla Yal›-köflkü'ne getirildi. Ulemâ, divân ileri gelenleri ve vezirlerinkat›lmalar›yla namaz› burada k›l›nd›ktan sonra Valide TurhanSultan Türbesi'ne, babas›n›n yan›na defnedildi, "dedi¤ine göresahilsaray, birinci Fatma Sultan'dan sonra ikinci bir FatmaSultan'a intikal etmifl olmal›d›r. ‹kinci Fatma Sultan, IV.Mehmed'in k›z› ve Diyarbak›r Beylerbeyi vezir M›s›rl› B›y›kl›Mehmed Pafla'n›n eflidir.

Fatma Sultan'›n miras›, Padiflah II. Mustafa, kardeflifiehzade Ahmed, k›zkardeflleri Hadice ve Ümmi Sultanlarla'k›z› Safiye Han›m Sultan ve efli Mehmed pafla taraf›ndan tak-sim edilmifltir. Veremden vefat eden Fatma Sultan'›n RukiyyeHan›m Sultan adl› bir k›z› daha vard›. Efli, Mehmed Pafla,Fatma Sultan'dan bir sene sonra vefat etmifltir.

Yine Nusretname'ye göre yal›, üçüncü bir Fatma Sultan'aintikal etmifltir. Bu Sultan, III. Ahmed'in k›z› ve Nevflehirli‹brahim Pafla'n›n sevgili kar›fl›d›r. Fatma Sultan ilk önce,fiehid Ali Pafla ile evlenmiflse de onun, 16-fiaban-1128 (5-A¤ostos-1716) tarihinde Varaddin Harbi'nde flehid olmas› üze-rine ‹brahim Pafla ile evlendirilmifltir.

fiehid Ali Pafla 1715 tarihinde, Mora'n›n fethi için ha-z›rl›klar yaparken, bu haz›rl›klar›n kolay olmas› için "SultanIII. Ahmed Harem-i Hümâyun ile birlikte Eyüp'te ValideYal›s›'nda; kendisinin ve Sadaret Mensuplar›'n›n Yâvedûd ‹ske-lesi'nde efli Fatma Sultan Yal›s›'nda; geri kalan Divân-›Hümâyun mensuplar›n›n ise Eyüpkasabas›nda k›fllamalar›,vezirlerin de ordunun hereketine kadar konaklar›nda misafirolmalar›n› tasarlad›. Bütün bu haz›rl›klardan sonra Orduyu-Hümâyun 26-Zilkade-1127 (23-Kas›m-1715) günü ‹stanbul'danEdirne'ye hareket etti.

fiehid Ali Pafla, Fatma Sultan ile evlendi¤i gün, onuTopkap› Saray›'ndan alarak dü¤ünlerine tahsis edilenEyüp'teki Valide Sultan Sahilsaray›'na götürmüfltü. Bu tö-rende Fatma Sultan'›n binmifl oldu¤u gümüfl araba bilhassagöz çarp›yordu. Dü¤ün, 16-May›s-1709 dan 20 may›sa kadardevam etmiflti. Bu s›rada Ali Pafla, kar›s› için muazzam birsaray yapt›rd›. Yapt›rd›¤› bu saray›n, Fatma Sultan Saray›oldu¤u san›lmaktad›r.

Fatma Sultan'›n muhteflem çeyizi yüklenerek üstlerindeerkan kürkleri, bafllar›nda selimi sar›k ve mücevvezeler oldu¤uhalde Ocak A¤alar›, Rikab A¤alan, Gedikli ve UlûfeliMüteferrika çavufllar ve bütün vezirlerin a¤alan hep birliktesa¤d›ç Kaptan-› derya Vezir Aflç› ‹brahim Pafla eliyle Topkap›Saray›'ndan al›narak Valide Sultan yal›s›'na götürülmüfltü.Cihaz, ellerde tafl›yan k›ymetli eflyalar ayr›, 55 kat›r ve say›s›pek çok arabalarla tafl›nm›flt›.

Bundan üç gün sonra, 7-Rebiülevvel-1120 17-May›s-1709)günü yap›lan gelin alay›n› Nusretnâme'den okuyal›m:

"Her biri rütbesine göre gündelik selami, kallavi ve mücevvezelerini giymifl olduklar› halde vezirler, ulemâ ve fleyh

352

Fatma Sultan Saray›

MM

efendiler, ocak a¤alar›, kap›cibafl›lar, divân çavufllar› ve asker-lerden sadece Kul Kethüdas› komutas›nda hareket eden mü-teferrikalar, çavufllar ve vezirlerin a¤alar› biniflleriyle atlar›nabinip gelin sultan› Dâr'üs-Sa'âde'den ald›lar. Gümüfl gelinarabas›n›n önünde Silahdar Pafla'n›n verdi¤i iki gümüfl nahilde yer alm›fl bulunuyordu. Bu haz›rl›klar yap›l›rken bir kaçgün önce alay›n geçece¤i yol üzerindeki baz› evlerin saçaklar›devletçe tekrar onar›lmak flartiyle y›kt›r›lm›fl ve çald›¤› ezgiler-le hareket ederek divanyolu'ndan geçip Edirnekap›'dan ç›kt›.Otakç›lar'dan ve Eyüp Çarfl›s› içinden ilerileyerek yal›ya vard›.Orada Silahdar Pafla, vezirler, ulema efendilere kürkler, divanve saray mensuplar›na kaftanlar giydirildi. Akflam da gerdekoldu. Bundan sonra ayr›lan günlerde grup gurup vezirlere,ulema ve fleyh efendiler ile divan hocalar›na, ocak mensu-plar›na ziyafetler çekilerek dü¤ün sona erdi.

Fatma Sultan, 17-Receb-1145 (3-Ocak-1733) tarihindevefat etti. Kabri, Yenicami haziresindedir. Vefat›nda 29 ya-fl›nda idi.

Kaynak: (E.Çelebi, Haz. dan›flman 2/30 ve 9/247) (Ç.Uluçay, Padiflahlar›nKad›nlar› S: 46) (Si. Osm. 2/285) (F›nd›kl› Mehmed A¤a, Nusretname, Haz.‹. Parmaks›zo¤lu 2/4344-339-343-250) (Ç. Uluçay, Fatma ve SafiyaSultanlar'›n Dü¤ünleri, ‹st. Ens. Mec. 4/135 ve devam›) (Topkap› Saray›Arflivi No. 962)

Defterdar ‹skelesi ile Eyüp Debba¤hanesi aras›nda veFeshane Caddesi üzerindedir. 1251 (1836) tarihinde

yap›lm›flt›r. Bu yerde, Hatice ve Beyhan Sultan Yal›lar›, birbostan ve Molla Lütfi'nin türbesi vard›. Fabrika ordunun fes veçuha ihtiyac›n› karfl›l›yordu.

Deniz taraf›ndaki cümle kap›s›n›n iki yan›nda ikifler mer-mer sütun, aln›nda ve dairevî bir madalyon içinde MehmedAdli tu¤ras›, bunun alt›nda muhteflem Osmanl› Armas› vebunun iki yan›nda befler m›sral› bir kitabe bulunuyordu. Üstkat›n ilavesi s›ras›nda arma, kitabe ve tu¤ralar sökülerek yokolmufltur.

Meflhur Pertev Pafla'n›n yaz›p Padiflah'a sundu¤u man-zume ise fludur:

Hazret-i Sultan Mahmud'un uluvv-u himmeti‹ntizâm-t mülk içün çok fleyler icâd eyledi.Tarz-› nev fes giydirüb lütfen umum âlemi Eski derd-ser olan sikletden âzad itdirüb Lûtf-› di¤ers›tan'›nda fes i'mâl itdirüb ‹flte bu Feshânei Vâlâ'y› bünyâd eyledi. Hakk dil pâkizesinin her ân flâdân eyliye Kendisi ehl-i cihan› ser-teser flâd eyledi Sayesinde câkeri Pertev mücevher fes giyüb fiükr-içün katkat iki târih i'dâd eyledi. Kudret-i Mahmud Hân dünyây› âbâd eyledi Nâs-t yekser fes giyüb feshâne inflâd eyledi. 1252 (1836) Il-Ca. 1253 (13-A¤ostos-1887) tarihli bir belge-

den "Feshânei âmire'de imâl olunan 200 bin festen askerelaz›m olana verilmesinden sonra geri kalan›n›n sat›fla"ç›kar›ld›¤›n› ö¤remekteyiz.

Feshânei mire'nin ilk naz›r› Ömer Lütfi Efendidir.Feshane, 1937-38 tarihlerinde kapat›larak, SümerbankDefterdar Fabrikas›'na dönüfltürülmüfl ve 1986 tarihinde de budev yap› y›kt›r›lm›fl ve yaln›z eski ilk binas› b›rak›lm›flt›r.

Feshane ilk önce, 1834 tarihinde Kad›rga'da Cündi Meydan›'ndaki hazine-i hassaya ait bir konakta tesis edilmiflti. Bir müddet sonra Padiflah ferman›yla Haliç'te,Sultan III. Selim'in k›zkardefli Hadice Sultan Saray›'n›n Feri-

353

SARAY VE YALILAR MM

Feshane-i Amire cümle kap›s›n›n 1995 k›fl›ndaki feci durumu

Feshane-i Âmire’nin deniz taraf›ndaki tek kap›s›. Sütunlar›nüzerinde görülen iki tarafl› kitabe, ortadaki osmanl› armas› ve bununüzerindeki tu¤ra, maalesef bugün mevcut de¤ildir.

Feshânei Âmire

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

MM

ye k›sm›na tafl›nm›flt›r. Burada 1252 (18367 tarihinde kurulanfabrika 1255 (1839) senesinde yanm›fl ve Sultan Abdülmecidtaraf›ndan yeniden yapt›r›lm›flt›r. fiair Ziver Pafla'n›n bununiçin söyledi¤i manzume fludur:

Bûnil bünyân-› kerem Abdülmecid Hân 'in HüdâZeyn eylemifl nâm› ile her hâne ve kâflaneyi Âlem, görürsün sâyei lutfunda âbâdan olurGencinei adl› eder ma'mûr her viraneyiOlmufldu akdem muhterik, yapd›rd› flimdi bî-nazirBunda dahi k›ld› ayan bak himmet-i flahaneyiFesler yap›ld›kça ola ol fiâh-› lem TâcdârBafldan bafla feth eylesün çok memleket-i bigâneyiZiver kulu târihini inflâd k›ld› cevherinYapd›rd› pek vâlâ fieh-i fak bu feshâneyi1256 (1840)Feshâne-i Âmire Naz›rlar›, fabrikan›n karfl›s›nda ve yol

afl›r› yerde, yak›n tarihe kadar ordu dikim evi olarak kullan›lanve flimdi Eyüp Belediyesi olan, alt kat› kargir, üst kat› ahflap,güzel binada oturuyorlard›. Bunun etraf›nda da Feshane'ye aitbaflka yap›lar bunuyordu. Bunu Pervitij haritas›nda da görmekmümkündür.

Tanzimat'›n ilan›ndan üç sene evvel yapt›r›lan FeshaneFabrikas›, 28-Rebiülevvel-1283 (10-A¤ostos-1866) tarihindeç›kan bir yang›n neticesinde iplikhane dairesinin yar›s› yanm›flve 1868 de, Sultan Abdülaziz taraf›ndan yeniden yapt›r›lm›fl vebu arada yeni makineler getirtilerek mükemmel bir mensucatfabrikas› haline getirmifltir.

8321 metre karelik bir alan› kapl›yan flimdiki dev yap›1949 may›s›n›n sonunda, Sümerbank Defterdar Yünlü SanayiiMüessesesi ad›n› alm›fl va ayn› senenin aral›k ay› sonunda dabir elektrik konta¤› neticesinde ahflap anbarlar›n›n tamam›yanm›flsa da hemen yenilenmifltir. Bu arada Defterdar Caddesiüzerindeki cümle kap›s›, Defterdar Vapur ‹skelesi Soka¤›'n›nsol köflesine nakledilmifltir. Yak›n tarihe kadar bu sokaküzerinde küçük bir çarfl› bulunuyordu. Haliç vapurlar›n›n buiskeleye u¤ramas› men edilince, çarfl›daki dükkanlar da bir birkapanm›flt›r.

Feshane binas›, eski ‹stanbul Belediyesi Baflkan› NurettinSözen taraf›ndan, tek kurufl dahi al›nmadan "‹stanbul Kültür

ve Sanat Vakf›'na, Kültür-Sanat ve Tekstil Teknoloji Müzesiolmas› flartiyle 45 y›ll›¤›na verilmifltir.

Fabrikan›n kurulmas›nda çok büyük eme¤i geçen ricaldenÖmer Lütfi Efendi'yi burada sayg› ile anmak bir kadirflinasl›kgere¤idir.

Feshane Fabrikas›'n›n ‹stanbuldaki sat›fl yeri, fiehzadebafl›civar›nda, Vezneciler'de, Letafet Apartman›'n›n bulundu¤uyerde idi. Sonradan yerine, Cihan Seraskeri Meflhur R›za Paflataraf›ndan bu apartman yapt›r›lm›flt›r.

Kaynak: (Lütfi Tarihi, Naz. M. Aktepe, H/31) (Ahmed Seyfeddin fiimflek,Feshane Mensucat Fab. ‹st. 1960) (Feshane-i Amire, Serveti Fünun, Nisan1308 No. 60) (Pertev Pafla Divan› S: 55) (Ö. Küçükerman, Feshane) (CahidKarya, Eski ‹stanbul'un Eski Haritalar› S: 31) (Asar-› Ziver Pafla S:115) (Osm.Arflivi, M. Cevdet Tas. Maliye I.No.91) (Hadi Koray, Feshane, 1948 Say›: 1)(S. M. Alus, ‹stanbul Yaz›lar› S:30)

Topçular Mahallesi'nde, Topçubafl› Esad A¤a Camiicivar›nda idi. Burada, Rami K›flla Caddesi ile Topçular

Caddesi aras›nda ve bu iki Caddesi'nin birleflti¤i köflede,Tikvefl Soka¤› karfl›s›nda bir yap›dan arta kalan tek katl›,kesmetafltan yap›lm›fl, klasik demir parmakl›kl› bir bina vard›r.Tam köflede ve bu tafl yap›n›n üzerinde, halk›n Karagöz'ün Evidedi¤i bir ev bulunuyordu. Bu ahflap yap›, yola ç›k›nt› teflkiletti¤inden 1973 tarihinde y›kt›r›ld›. Buras›-n›n bir saray›nparças› oldu¤u san›lmaktad›r. Saray, Melek Ahmed Pafla'yaveya Gürcü Mehmed Pafla'ya ait olabilir. Saray›n yan›ndakiçeflme için, Öküz Mehmed Pafla Çeflmesi bahsine bak›n›z.

Gürcü Mehmed Pafla bir çok görevlerde bulunduktansonra 1031 (Eylül-1622) tarihinde sadr›azam oldu. 18-fievval-1035 (tem. 1626) da bu sarayda bo¤ularak idam edildi. ‹yi birinsan ve yönetici idi. Kabri için, Mustafa Çelebi bin ‹brahimPafla Türbesi bahsine bak›n›z.

Kaynak: (E.Çelebi, Z. Daniflman Ter. 2/93) (Si. Osm. 4/151-152) NaimaTarihi, Dan›flman Ter. 2/956)

Defterdar Caddesi üzerinde, Mihriflah Sultan Türbe'si veMektebi yerinde idi.

Hadika Yaz› flu bilgiyi vermifltir:

354

Gürcü Mehmed Pafla veya Melek Ahmed Pafla Saray›’ndan artakalan bir bölüm

Feshane’nin kurucusu Ömer Lütfi Efendi’nin lahdi. MihriflahValide Sultan ‹mareti kap›s›n›n karfl›s›ndaki hazirededir.

Gürcü Mehmed Pafla Saray›

Hamid Molla Kona¤›

MM

"Nafiz Feyzullah Efendi Zade Hamid Molla Efendi 1207(1792) tarihinde Mekke-i Mükerreme kad›s› ve o¤lu ‹smailEfendi dahil-i müderris iken Mekke'de vefat edip o¤lu dahi s›-ras›yla Medine-i Münevvere kad›s› olarak ol mahali-i mübarekevard›kta vefat etmekte ‹smail Molla'n›n küçük o¤lu ile k›z kar-defline konak intikal etmekte 3-4 sene Eyüp kad›lar›na ve sairbaz› kimselere kira ile verildikten sonra Sultan III. Mustafa'n›nk›z›, Sultan III. Selim'in büyük k›z kardefli fiah Sultan, kona¤›sat›n al›p tamamen y›kt›r›p kendisi için bir türbe ve mektebi vetürbedarlar için özel mahal yapt›rm›flt›r."

Nâf›z Efendi fieyhülislam Mehmed Efendinin o¤lu olup1181 (1767) de vefat etti. Muhteflem lahdi Eyüp'te, KüçükEmir Efendi türbesi karfl›s›nda, Beybaba Soka¤› üzerinde veFeridun Pafla Türbesinin sol taraf›ndad›r. Kendisi bu konaktavefat etmifl olmal›d›r. Eyüp mahkemesi bir müddet bu konaktafaaliyet göstermifltir.

Kaynak: (Hadika 1/254-278) (S‹.Osm. 4/36-37) (Si. Osm. 3/305 Abdül-hamid Efendi)

Sahilsaray, Bostan ‹skelesi 'nden sonra 4. saray olup fiahSultan Camii'nin sa¤ taraf›nda bulunuyordu. Hadika

Yazar›," fiah Sultan Camii ve tekkesi hücreleri ve fleyhEfendinin evi Haliç sahilindedir. Bitiflti¤inde bulunan ve hâlâHancerli Sultan Saray› denmekle meflhur sahilsaray›n ilksahibinin fiah Sultan oldu¤u söylenmektedir, diyor.

Hancerli Sultan 939 (1533) tarihinde vefat etmifltir. Onunvefat›ndan sonra Saray, fiah Sultan'a geçmifl olmal›d›r.Hancerli Sultan ve fiah Sultan türbesi bahislerine bak›n›z.

Yal›, II. Mahmud devrinde (1808-1839) mevcuttu. Bus›rada Muflta Pafla oturmakta idi. Sonradan yerine, MüsteflarSadeddin Bey Yal›s› ile Müsahib Said Efendi Yal›s› yap›lm›flt›r.

Kaynak: (Hadika 1/247) (‹st.Ans. 4/1849 ve 6/2985)

Yal›, Bahariye sahilinde, Bostan ‹skelesi ile fiah SultanCamii aras›nda ve Hancerli Sultan Yal›s› yan›nda idi.

Evvela Merzifonlu Kara Mustafa Pafla'ya ait iken onun 1683deki vefat› üzerine o¤lu Ali Pafla'ya intikal etmifltir. Ali Pafla,1122 (May›s-1710) tarihinde Safiye Sultan ile evlendirildi.Demirkap›'daki Rami Pafla Saray› bunlara tahsis edildi. AliPafla, 1723 de vefat etti.

Safiye Sultan, 1138(1726) da Mirza Mehmed Pafla ileevlendi. Pafla iki sene sora vefat etti. Safiye Sultan üçüncü defa1153 (1740) y›l›nda Ebubekir Pafla ile evlendirildi. 1172 (1758)y›l›nda Ebubekir Pafla öldü. Kabri, Aksaray'daki mektebininhaziresindedir.

Safiye Sultan 1192 (1778) de öldü. Kabri, SüleymaniyeCamii avlusundaki Kanuni Türbesi'nin karfl›s›ndaki ha-zirededir. K›z›, Zahide Han›m Sultan, son kocas›n›n o¤lu elhacSüleyman Bey'le evlendirildi. Zahide Han›m Sultan1204(1790) tarihinde vefat ederek annesinin yan›na defn edil-di. Safiye Sultan'›n Sormagir Odalar› Camii karfl›s›nda 1163

(1749) tarihli bir çeflmesi vard›r.Zahide Han›m Sultan'›n Ümmü Gülsüm ad›nda bir k›z›

oldu. Safiye Sultan Sahilsaray›, onun vefat›ndan sonra k›z›Zâdihe Han›m Sultan'a ve onun vefat›ndan sonra da ÜmmüGülsüm Han›m Sultan'a intikal etti ve bundan do-lay› da yal›,Han›m Sultan yal›s› diye ün ald›.

Ümmü Gülsüm Han›m Sultan II-Cim-1224 (Tem-1809) ta-rihinde bu sarayda vefat etti. Kabri, Eyüp'te Mihriflah ValideSultan Türbesi haziresinde ve Mihriflah Valide Sultan ‹maretiarka duvar›n›n dibindedir. Lahdinin ayaktafl› yok olmufltur.

Kitabesinin baz› m›sralar› fludur:Sa¤l›¤›nda ikram ederdi rûz û fleb âlemeHanesinde nice kimseler el sürerdi nimeteZahide Han›m Sultan kerimesiÜmmü Gülsüm Han›m SultanÜmmü Gülsüm Han›m Sultan'›n çocu¤u olmad›¤›ndan

vefat›ndan sonra emlakinin mütevellili¤i, Hamidiye evkaf›mütevellisine verilmifltir.

F›nd›kl›k Silahdar A¤a Tarihi'nde, Merzifoni Kara MustafaPafla 1019 (1680) tarihinde, Sultan IV. Mehmed'e bu sahilsarayda bir ziyafet vermifl ve o gün vezirin yal›s›na ta-lebeleriyle gelen Anadolu ve Rumeli Kazaskeri Efendilerin,Padiflah huzurunda Beyzâvî Tefsiri'nden ders müzakereeylediklerini yaz›yor.

1112 (1700) tarihinde de Nemçe Elçisine bu yal›da birziyafet verilmifl ve yemekten sonra Pehlivanlar güreflmifl vesadrazam›n askerleri cirit oynam›fllard›.

Kaynak: (‹st. Ans. 4/1848) (F›nd›kl› Nusretname, Haz. ‹.Parmaks›zo¤lu2/41) (Ç.Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 77) (Hadika 2/102) (fiem'dani-Zâde Tarihi, Haz. M.Aktepe, II.A S: 24)

Ayvansaray civar›nda ve Yâvedud Camii yan›nda idi.Karfl›s›nda sebili, Oçeflmesi ve mektebi vard› ki çeflme

ve mektebi bugün de mevcuttur. Hadice Sultan Yal›s›'n›nyerinde daha önce Sultan III.Murad'›n k›z› Fatma Sultan'›nsahilsaray› vard›. Fatma Sultan Saray› bahsine bak›n›z.

1230 (1815) tarihli Bostanc›bafl› defterinde "Saray Hama-m› ve bitifli¤indeki arsa" dedi¤ine göre, saray bu tarihten evvely›k›lm›fl ve saray›n hamam› da, çarfl› hamam› haline getirilmifl-tir. Arsas›na daha sonra Ayvansaray un de¤irmeni yap›lm›fl vebu da 1987 tarihinde y›kt›r›lm›flt›r. Bugün yeri parkt›r. Padi-flahlar Edirne'den dönüfllerinde, ‹stanbul içinden geçmek iste-medikleri zaman bu yal›ya gelirler ve buradan kay›klarla Yal›Köflkü'ne ç›karlard›. IV. Mehmed s›k s›k k›z›n›n bu yal›s›na ge-lirdi. 1116(1704) de Hadice Sultan, efli sadr›azam Hasan Pafla'-n›n azlinde ‹zmit'e gönderilmifl ve buradaki Beylik Saray›'nda(Bugün Müze), Hadice Sultan ile beraber 1707 tarihine kadaroturmufllar ve bu tarihte dönmelerine izin verilmiflti.

Hatice Sultan 1156 (1743) tarihinde bu sarayda vefat etti.Nafl›, saray kay›¤› ile Bahçekap›s›na nakl edilerek Yeni CamiTürbesi haziresine defn edildi.

Kaynak: (‹st. Ans. 6/2984) (Ç.Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 68) (F›n-d›kl›l› Mehmed A¤a. Nusretname. Haz. ‹. Farmaks›zo¤lu 11/196-215-237)(Subhi Tarihi)

355

SARAY VE YALILAR MM

Hançerli Sultan Yal›s›

Han›m Sultan Yal›s›

Hatice Sultan Yal›s›

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

MM

Yal›, Mihriflah Valide Sultan ‹mareti haziresinden sonragelen Hibetullah sultan Sahilsaray› yan›nda idi. Hatice

Sultan, III. Mustafa'n›n k›z› ve III. Selim'in k›z kardeflidir.Annesi, Adilflah Kad›n olup 1182 (1768) de do¤du. HotinMuhaf›z› Ahmed Pafla ile 1201 (1786) tarihinde evlendirildi.22-flevval-1237 (Tem. 1822) tarihinde bu sahilsarayda vefat etti.Kabri, Eyüp'te Mihriflah Valide Sul-tan Türbesi'ndedir.Kendisinin, Mimar Melling'e 1224 (1809) de,Defterdarburnun'da yapt›rd›¤› muhteflem bir sahilsaray› dahavard›.

Hatice Sultan Yal›s›, vefat›ndan sonra y›kt›r›lm›fl ve arsas›‹plikhane Fabrikas›na kat›lm›flt›r.

Bahariye'de ve Mihriflah Sultan ‹mareti haziresindensonra gelen ilk bina idi. Sultan III. Selim devrinde tutu-

lan Bostanc›bafl› Defteri'nde, yal›n›n yerinde Beyhan Sultanyal›s›n›n bulundu¤unu ve 1230 (1815) tarihli di¤er bir defter-de ise Hibetullah Sultan Yal›s› diye kay›tl› oldu¤unu görmek-teyiz.

Yavuz Sultan Selim'in k›z› olan Beyhan Sultan, 966 (1559)tarihinden evvel vefat etmifltir. Ferhad Pafla'n›n efli idi.Beybaba Soka¤› üzerinde, Pertev Pafla Türbesi'nin soltaraf›nda, Pafla'n›n lahdi vard›r. 24-flevval-982 (6-flubat-1575)tarihinde vefat etmifltir. Fakat bunun, Hümâflah Sultan ile 974(1566) da evlendirildi¤i bilinmektedir. Acaba,

Beyhan Sultan'›n vefat› üzerine Hümâflah Sultan ile mi ev-lendirildi?

Ferhad Pafla Türbesi bahsine bak›n›z.Hibetullah Sultan, I. Abdülhamid'in k›z›d›r. Onbefl yafl›nda

Alaaddin Pafla ile evlendirildi. 1257 (1841) de vefat etti. Kabri,Sultan II. Mahmud türbesindedir.

Beyhan Sultan Sahilsaray›'n›n sa¤ taraf›nda 1244 (1828)tarihinde iplikhane Fabrikas› kurulmufl fakat, bina kafi gelme-di¤inden, Hibetullah Saray› da y›kt›r›larak arsas› fabrikayakat›lm›flt›r.

Idrisköflkü Mevkii'nde, Piyer Loti Kahvesi civar›nda veRayet Keflan Kad›n Çeflmesi arkas›nda idi. ‹dris-i Bitlisi,

926 (1520) tarihlerinde vefat etti¤ine göre köflk, bu tarihtenevvel yap›lm›fl demektir.

Zeynep Hatun Mescidi ve türbesi bahislerine bak›n›z.Evliya Çelebi'ye göre, ‹dris Köflkü gezinti yerinin ya-

p›mc›s› Bayramiye Tarikati fleyhlerinden fieyh ‹dris adl› azizdir.Kendisi, 1024 (1615) tarihinde vefat etmifltir.

Dolanc› Dervifl Mehmed Efendi Mevlevihanesi bahsinebak›n›z.

Bahariye sahilinde, Mihriflah Valide Sultan ‹maretihaziresinden sonra gelen Hibetullah Sultan Yal›s›

yan›nda bafll›yarak fiah Sultan Camiine do¤ru uzan›yordu.

356

Hatice Sultan Saray›’n›n selaml›k bölümü

Hatice Sultan Yal›s›

‹dris Köflkü

‹plikhane Fabrikas›

Hibetullah Sultan Sahilsaray›

MM

Ön cephesi 350 M. boyunda idi. Bugün yerinin büyük birbölümü parkt›r. 1956 tarihinde Eyüp Lisesi bu fabrika ar-sas›n›n bir k›sm› üzerine yap›lm›flt›r. Bahariye Mensucat fab-rikas› ile ingiliz Santral dikifl sanayi fabrikas› dahi arsas›üzerinde tesis edilmifltir.

Fabrika, Yeniçeri Oca¤›'n›n kald›r›lmas›ndan bir y›l sonra1827 de vak›f olarak kurulmufltur. Donanman›n yelkenbezlerive Asakir-i Mansure-i Muhammediye'nin elbise, don ve gömlekihtiyac› burdan karfl›lan›yordu. Evkaf-› Hümâyun Nezaretitaraf›ndan 1242 C. âh›r (Ocak-1827) tarihinde inflaatabafllanm›flt›r ve bu muazzam yap›, bir sene içinde tamamla-narak 9-recep-1243 (16-Ocak-1828) tarihinde aç›lm›flt›r.

Fabrika yapmak için Hatice Sultan, Han›m Sultan veHançerli Sultan sahilsaraylar› y›kt›r›lm›flt›r. Daha sonra ihtiyaçüzerine Hibetullah Saray› da y›kt›r›larak arsas›n›n bir k›sm›fabrikaya kat›lm›fl ve bir k›sm› üzerine de karakol binas›yap›lm›flt›r.

Yap›m s›ras›nda burada bulunan "Mazanne-i eslâf-› kiram-dan (Ermifl)Muhyiddin ve Molla Atufî Hz.nin mezarlar› zarargörmüfl ve nezaretçe evvela yenilenmiflse de daha sonra EyüpSultan Türbesi Haziresine nakledilmifltir. Zeyni flahideli lahit-leri, türbe arkas›ndaki büyük ve yüksek set duvar›n›ndibindedir.

‹nflaat, Evkaf Naz›r› Elhac Yusuf Efendi zaman›nda, bütünmasraf› Evkaf Hazinesi'nden karfl›lanmak üzere, 9 milyon 157milyon liraya yapt›r›lm›flt› ve Seyyid Ahmed Efendi vekaleten‹plikhane Amirli¤i'ne (Müdür) tayin edilmifltir. Yusuf Efendifiin gurre -1245 (26-ocak-1830) de vefat etmifltir. Kabri,Eyüp'te Mihriflah Valide Sultan Türbesi haziresindedir.Muhteflem lahdinin flahidesi feslidir.

"1836 senesinde iplikhâne'deki (Darei Hümâyun) ve di¤ermahallar Sergi Emini Efendi marifetiyle yapt›r›lan keflif üze-rine 9703 kurufla döfletilmifltir.

Haliç'te genifl cephesiyle, ince sütunlar› ve orta k›smaraslayan ç›k›nt›l› Hünkar Dairesi'yle güzel bir manzara teflkileden ismi ‹plikhane binas› zamanla harap olmufl ve AbdülazizDevri'nde (1861-1876) ‹plikhane'nin tersane içinde kurulmas›daha uygun görülmüfltü.

Eskiden ‹slaha muhtaç bafl› bofl gezenleri ‹plikhane'yegönderirlerdi. Bunlar hallerini düzeltinceye kadar ip bükme¤emahkum edilirlerdi. Abdülaziz zaman›nda angarya gibi buhizmette kald›r›ld›. 9-mart-1871 (1288) de Bahriye'den Bâb-›li'ye yaz›lan bir tezkerede (Tersanede yeniden bir balat fab-rikas› infla olunup eski iplikhane'nin buraya nakledilmifl bulun-du¤u ) bildiriliyordu.

Talat Pafla, Gurbet Hat›ralar› adl› eserinde 31 Mart olay-lar›n› anlat›rken: "Askeri kulüpte verilen bir yemek davetindebulunmufl, daha sonra tamir ve ‹slah edilen Eyüp'teki‹plikhane K›fllas›'n› ziyaret etmifltik. Harbiye Naz›n Ali R›zaPafla burada, Osmanl› ülkesinin muhtelif m›nt›kalar›ndangelen askerlerin k›fllalarda tek talim ve terbiye sistemi içindeyetifltirileceklerini, ilk olarak bu k›fllaya, her m›nt›kadan gelenyeni efrad›n yerlefltirilece¤ini anlatm›flt›", diyor.

K›fllan›n içinde, ayr›ca bir de hastahane tesis edilmifltir.Bunu Dü¤meciler Camii haziresindeki bir flahideden ö¤reni-yoruz. Kitabesi fludur: "Balkan Harbi'nde Mitrovice AskeriHastahanesi'nden Eyüp ‹plikhane Hastanesi'ne verilenemeklili¤inde defterdar Feshâne Fabrikas› s›hhiyesindeçal›fl›rken Ölen Kastamonili Haf›z Abdullah Efendi 1874-1918."

Fabrika daha sonra y›kt›r›ld› ve arsas› bölünerek parçaparça satl›¤a ç›kar›ld›.

Eski ‹plikhane flu k›s›mlardan ibaretti; Sahilde tahta bir iskeleden ç›k›l›nca sol kolda bir karakol binas› vard›. ‹p-likhane'nin önündeki dar ve uzun sahaya, Halat Mey-dan› denirdi. Binan›n iç taraf›nda kumandan dairesi, depolar,

357

SARAY VE YALILAR MM

Piyerloti’den ‹plikhane ve Eyüp’ün genel görünümü.

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

MM

zift oca¤›, zabitan odas›, orta k›s›mda da Caml› Hamam, büyükbir külhan ve mutfak bulunuyordu."

T›rnak içindeki bölüm, rahmetli Haluk fiehüvaro¤lu'nunbir yaz›s›ndan al›nm›flt›r.

(Tercüman Gazetesi, 15-Ocak-1983)

Kaynak: (H. fiahsuvaro¤lu, Eyüp Sultan'da eski bir fabrika 26-flubat-1949Akflam Gazatesi) (N. Öztürk, 19. yy. Osm. ‹mp. da Sanayileflme ve 1827'dekurulan Vak›f ‹plik Fab. Vak›flar Der. 21/23) (Si.Osm.4/672 Yusuf Efendi)(Evkaf-› Hümâyun Nezareti, Haz. Mahmud Kemal, Sadelefltiren N.Öztürk,Vak›flar Der. 16/31) (Nurullah Tilgen, Eyüplü Hattatlar S: 7) (S. Eldem.‹stanbul An›lar› S: 206-210-212-214)

Haliç sahilindeki bu saray, 22-cemaziyelevvel-1215 (II-Ekim-1800) tarihinde yap›m› tamamlanm›fl ve Sultan

III. Selim davet edilerek görüflmelerine arzedilmifl ve mükellefbir ziyafet verilmifltir. Yan›nda mabeyincisi oldu¤u halde, teb-dil kay›¤› ile buraya gelen Padiflah, geceyi burada geçirmifltir.Bu s›rada, Sultan Selim'in annesi Mihriflah Valide Sultan dadavetli olarak sahilsaray› flereflendirmifl bulunuyordu.

Hüseyin Pafla Esma Sultan'›n kocas›d›r. 7- Cemaziye-levvel1207 (21-Ocak-1792) tarihinde evlendiler. Esma Sultan'›nkendi saray›, flimdiki Sultan II. Mahmud Türbesi'nin oldu¤uyerde idi. Bu saray›n bir duvar›, Bâb-› âli Caddesi üzerinde elanmevcuttur. Evlilikleri onbir y›l sürdü ve Pafla 1218 (1803) ta-rihinde vefat etti. Bu s›rada, Esma Sultan 25 yafl›nda bulunu-yordu ve bir daha evlenmedi.

Pafla'n›n genç yafl›nda vefat›na sebep ise, kendi adam›Hüsrev Pafla'y› M›s›r Valisi yapmas› ve bu yüzden halk›n dilinedüflmesidir. Bu duruma son derece üzülen Hüseyin Pafla kah›rile hastalanm›fl ve k›sa bir müddet sonra da vefat etmifltir.fiimdiki devlet ricalinin bundan alacaklar› dersler olmal›d›r.Hüseyin Pafla'n›n muhteflem lahdi Eyüp'te, Mihriflah ValideSultan türbesi bahçesinde ve ka-p›dan avluya girerken hemensol taraftad›r. Kendisinin, Sultan Selim'in süt kardefli oldu¤usöylenir. Pafla'n›n k›z kardefli, Gülhay›r Han›m 1253 recebinde(1-10-1837) vefat ederek Lâleli Türbesi mezarl›¤›nagömülmüfltür. Hüseyin Pafla, Kaptan-› Deryal›¤› s›ras›ndabaflar›l› hizmetlerde bulunmufltur.

Esma Sultan Saray› bahsine bak›n›z.Hüseyin Pafla'n›n vefat›ndan sonra bu sahilsaray Esma

Sultan'a intikal etmifltir. Küçük Esma Sultan diye bilinen EsmaSultan'›n bu sahilde bir yal›s› daha vard›. Buras›, Büyük EsmaSultan'›n II, Zilkade -1202 (13-A¤ostos-1788) tarihindeki vefat›üzerine veresesinden al›n›p kendisine verilmiflti. Esas›nda busahilsaray, Büyük Esma Sultan'›n ablas› Saliha Sultan'a aitbulunuyordu. Onun 1192 (1778) tarihin-de ve 63 yafl›ndaoldu¤u halde, vefat› üzerine veresesinden intikal etmiflbulunuyordu. Küçük Esma Sultan bu sarayda 21-22 senekadar oturduktan sonra, kocas› Küçük Hüseyin Pafla'n›n 1800tarihinde yapt›rd›¤› sahil saraya geçmifltir.

Kaynak: (III. Selim'in S›r Kâtibi Ahmed Efendi taraf›ndan tutulan Rûznâme,Haz. V. Semâ Ar›kan, T.T.K.Yay. 1993 S: 338) (si. Osm. 2/218) (Ç. Uluçay,Padiflahlar›n Kad›nlar› S: III (Tarih-i cevdet, Sabah Gazetesi Yay. 7/344)

Bahariye Kasr-› Hümâyunu yan›nda idi. 1845 tarihli birharitada, 500 metre kadar bir uzunlu¤u olan Bahariye

Köflkü ve Çay›r› görülmektedir. Haritada görülen en son yal›ise, Maktul-O¤lu Yal›s›'d›r. Merzifonlu Mustafa Pafla'n›nkatlinden sonra bir k›s›m mallar› o¤lu Ali Pafla'ya geçmiflolmal›d›r. Maktul-O¤lu denmesinin sebebi de budur.

Sicill-i Osmani Yazar› Merhum Mehmed Süreyya Bey,Mustafa Pafla'n›n "Mahdumu Ali Pafla'ya Maktul-Zâde denir'dedi¤ine göre yal›, babas›n›n vefat›ndan sonra Ali Pafla'yaintikal etmifltir. Ali Pafla, 1135 (1722) tarihinde vefat etti.

Yal›, Merzifonî Kara Mustafa Pafla taraf›ndan yapt›r›l-m›flt›r. Mustafa Pafla, 5-Kas›m-1676 da Sadnazam olmufl ve 25-Aral›k-1683 tarihinde ve Viyana bozgunundan sonraBelgrad'da idam edilmifltir. Bafl›, Edirne'de Saruca Pafla Camiihaziresindedir. Son derece dirayetli ve kültürlü bir zatt›.Yaflasa idi Viyana'y› muhakkak alacakt›.

4-Rebiülâhir-1112 (18-Eylül-1700) tarihinde SadnazamAmuca-Zâde Hüseyin Pafla, Sultan II. Mustafa'ya yal›da biryemek ziyafeti vermifl ve ayr›ca koflumlu bir at ve befl bohçadiba kumafl hediye etmiflti.

Bu tarihten üç gün sonra da Nemçe elçisine ziyafet verildi.Yemekten sonra pehlivanlar gürefl tuttu ve Sadr›azam'›n asker-leri cirit gösterisi yapt›.

1127 (1715) de, Mora'n›n fetih haz›rl›klar› yap›l›rkenSadnazam fiehid Ali Pafla "Sancak-› fierif ve H›rka-i Mübarekiile has odal›lar›n ve iç o¤lanlar›n› yal›ya yerlefltirmifl vePadiflah III. Ahmed'de, Harem-i Hümâyun ile Eyüp'te ValideSultan sahilsaray›na nakli hümayun etmiflti.

1132 Cemaziyelâhirinin 2. günü (II-Nisan-1720) Avusturyaelçisinin memleketine gidifli münasebetiyle, Nevflehirli ‹brahimPafla burada bir ziyafet vermifl ve ona bir de kürk giydirmiflti.Bu s›rada elçiye biri e¤erli, biri çullu iki at arma¤an etti.

Kaynak: (F›nd›kl›k Mehmed A¤a, Nusretnâme, Haz. ‹. Parmaks›zo¤lu 2/41-339-394) (Si.Osm. 4/402) (S.EIdem, ‹st. An›lar› S: 214-216)

Eyüp sahilinde idi. Evliya Çelebi, ünlü seyahatana-mesinde ceddi Melek Ahmed Pafla'n›n vefat› s›ras›nda

söyledi¤i flu vasiyetini nakletmifltir: "Benim vücudumu kubelibir türbeye koymay›p, Eyüb Ensari yak›n›nda velinimetimüstad›m Keçi Mehmed Efendi Hz.nin ayak ucuna gömün, üze-rine kubbe falan yapmay›n. Ancak ziya-rete sebep olsun diyebafl ve ayak uçlar›ma köfeke tafllar› dizin. O¤lum ‹brahim'e onbin alt›n, k›z›m Fatma'ya on bin alt›n verip, onlar› ›smarlad›m."

Vasiyeti yerine getirildi ve Melek Ahmed Pafla KeçiMehmed Efendi'nin yan›nda defn edildi. Köfeke tafllar› bugünde mevcuttur. Evliya Çelebi devamla "Bahçekap› ‹skelesi'ndetabutu kay›¤a koyarak Eyüp Kap›s›'nda Fatma SultanYal›s›'n›n önünden geçirip, Ebâ Eyyüb yak›n›nda Kaya SultanYal›s› yak›n›nda Keçi Mehmed Efendi'nin ayak ucuna gömdük.Hatm-i fierif okuduk' demifltir. Bu olay 1662 senesi sonba-har›nda cereyan etmifltir. Bu aç›klamadan yal›n›n, BahariyeMevlevihanesi civar›nda oldu¤u anlafl›lmaktad›r.

358

Kara Mustafa Pafla Yal›s›

Kaya Sultan Yal›s›

Kaptan-› Derya Küçük Hüseyin Pafla Sahilsaray›

MM

Kaya Sultan, IV. Murad'›n k›z›d›r. 1632 veya 1633 de do¤-du. On üç yafl›nda iken Melek Ahmed Pafla ile evlendirildi.

1076 (1659) tarihinde k›z› Fatma Han›m Sultan'› do¤u-rurken rahim kanamas›ndan vefat etti. Kabri, Ayasofya Camiiavlusunda, Sultan 1. ‹brahim Türbesi'ndedir.

Evliya Çelebi, Kaya Sultan'›n cahil ebeler elindeki vefat›naflu tarihi düflürmüfltür:

Bir eksikli dedim ey Evliya târihMelek senk ile dövünsün ki ay›rd› Kaya's›ndanKaya Sultan'›n vefat›na sebep olan Fatma Han›m Sultan,

1140 (1727) tarihinde vefat etti. Kabri, Üsküdar'da, AzizMahmud Hüdâyi Efendi Camii yan›ndaki muhteflem aç›ktürbesindedir. fiahidesi mevcuttur. Kaya Sultan'›n, Üsküdar'daPaflaliman› mevkiinde de bir yal›s› vard›.

Kaynak: (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 54-55) (E. Çelebi, Haz. Da-n›flman 9/247) (H.fiehsüvaro¤lu, As›rlar Boyunca ‹stanbul S: 153-159) (C.Erksan, Kaya Sultan'›n Rüyas›, Tarih Dünyas› 1950 Say›: 2/75) (E.Çe-lebi1/225)

Topçular mevkiinde ve Topçubafl› Esad A¤a Camiicivar›nda idi. Gürcü Mehmed Pafla Saray› bahsine

bak›n›z. E. Çelebi, "Topçular Mahalles...Melek Ahmed PaflaSaray› sanki melekler bahçesidir/'demektedir. Çelebi, seyahat-namesinin di¤er ciltlerinden bu saraydan Kaya-Sultan Saray›ad› ile bahsetmekte ve "‹stanbul'da, Topçular'da Kaya Sultan'avard›m, bu Hakiri haremine al›p perde arkas›nda"konuflmufllard›.

Evliya Çelebi, Kaya Sultan ve Kocas› Melek Ahmed Paflaile Edirne'den ‹stanbul'a geldiklerinde "büyük alay ileTopçular Mahallesindeki (Kaya Sultan Saray›)na geldik.Buraya vard›¤›m›zda yüz aded koyun ve on aded deve kurbanedip fukaraya da¤›t›ld›. Herkes saray›nda ve nice a¤alarçad›rlar›nda kald›lar."

Evliya'ya göre, Melek Ahmed Pafla'n›n Ortaköy, Üsküdar,Eyüp, F›nd›kl› ve Befliktafl'ta olmak üzere 12 yerde yal›s› vard›.

Kaya Sultan Yal›s› bahsine bak›n›z.Melek Ahmed Pafla'n›n kabri, 3-A¤ostos-1994 gecesi define

avc›lar› taraf›ndan kaz›lm›flt›r. Hiç Müslüman kabrinde defineolur mu? ‹ki metre uzunlu¤undaki flahidelerin devrilmesi anmeselesidir. Bu kaz› s›ras›nda toprak alt›ndan bir flahide ortayaç›km›flt›r. Bu, 1229 (1814) de vefat eden, Miralay Hac› ‹smailAs›m Pafla'n›n babas›, Gülfleniyye'den fieyh EbûbekirEfendi'dir.

Kaynak: (E.Çelebi, Z.Dan›flman Ter. 2/93.5/212.6/4144)

Bahariye mevkiinde idi. Rauf Yekta Bey, Esatiz-i elhan(Na¤me üstatlar›) adl› eserinde diyor ki: "Bahariye

nâm› verilen sahil, eskiden beri ekabir-i safiyye ittihaz›nara¤bet ettikleri mevkilerden biri idi. Bahs etti¤imiz tarihlerde(1845) ise bu ra¤bet-flimdiki gibi (1920-25) büsbütün kesilmiflolmayarak oralar› oldukça mükellef sahilhanelerle müzeyyenbulunuyor idi ki bunlardan biri de... Pafla-Zâde Mustafa Fâz›l

Bey (Pafla) merhumun uhdesinde idi. Kendisi her sene yazmevsimi bu sahilhaneye geldi¤i gibi o yaz (1845) dahi bermutat yal›s›na nakl itmifl idi."

Kendisi, 1845 yaz›nda, henüz bey iken ve 15,5 yafl›ndabulundu¤u s›rada, bu yal›ya aile efrad› ile gelerek, ünlübestekar Zekâi Dede Efendi'ye bir mevlid okutmufltur. ZekâiDede Efendi' de o s›rada yaln›z Efendi olup 20 yafl›nda idi. Budurumda sahilhanenin ‹brahim Pafla'ya ait oldu¤u ve yazlano¤lu Mustafa Fâz›l Pafla'n›n oturdu¤u söylenebilir. Fâz›l Pafla,1292 (1875) tarihinde Bayezid'deki kona¤›nda avlusunagömülmüfltür.

Mustafa Fâz›l Pafla Türbesi bahsine bak›n›z.

Kaynak: (Ergun, Türk Musikisi Ant. S:446-451) (Y.Öztuna, Türk MusikisiAns. H.2.K›s›m S:402)

Süleyman Subafl› Camii civar›nda ve Koca Yusuf EfendiÇeflmesi ile Edirnekap› Mezarl›¤› aras›nda ve Münzevi

K›flla Caddesi üzerinde idi.Emir Buhari Camii (Bugün mevcut de¤ildir) taraf›ndan

yüründü¤üne göre, yukar›da ad› geçen, çeflme s›ras›nda veikisi aras›ndaki mesafenin tam ortas›nda idi. 1934 tarihli ‹stan-bul fiehir Rehberi'nin 9. paftas›nda yeri belirtilmifltir.

Bu tarihten evvel harabiyetten, k›flla terk edilmifl durumdaidi. Bugün mevcut de¤ildir. Yerinde, Simtel Fabrikas›, küçükbir park ve yüksek su kulesi bulunmaktad›r. Karfl›s›na, Ard›nç,Kay›n ve K›flla Aral›¤› Sokaklar› aç›lm›flt›r.

K›fllan›n, Sultan III. Selim zaman›nda yapt›r›ld›¤› san›l-maktad›r.

Evliya Çelebi, Defterdar Niflanc› Pafla Saray› için, meflhursaraylardand›r diyor, ve yak›n›nda Bey-Zâde Çelebi

Çeflmesi'nin bulundu¤unu söylüyor. Çeflme bugün de mevcutolup, Baba Haydar civar›nda ve fieyhülislam Mustafa Efenditekkesinin avlu kap›s› yan›ndad›r. 1057 (1647) tarihlidir. BekirEfendi Çeflmesi bahsine bak›n›z.

Saray›n bu civardaki Zahireci Sokakta ve flimdi yerinde birilkokulun bulundu¤u yüksek mahalde bulundu¤u san›lmak-tad›r.

Saray›n civar›nda Mustafa Pafla'n›n bir camii vard›r. Ni-flanc›lar Camii bahsine bak›n›z.

Niflanc› Mustafa Pafla Saray›, sonradan harap olmufl,y›kt›r›lm›fl ve yerine Harem ve selaml›kl› olarak Hüsrev PaflaKöflkü yap›lm›flt›r. Büyük ahflap iki yap› idi. Alt katlar› kargir-di. Hüsrev Pafla Türbesi bahsine bak›n›z.

Köflk, Hüsrev Pafla'dan sonra Kabz›mal-Zâde SaidEfendinin mal› olmufltur. Said Efendi Mustafa Reflid Pafla,Emin li Pafla ve Keçeci-Zâde Euad Pafla'n›n yan›nda devlethizmetinde bulunmufl ve 1325 (1907) tarihinde vefat etmifltir.Do¤umu, 1237 (1822) tarihindedir.

Köflk, Said Efendinin vefat›ndan sonra o¤lu Mehmed GalibBey'e intikal etmifltir. Köflke, Kabz›mal-Zâde Kona¤› da denir-di. Bundan dolay› soka¤a Zahireci ad› verilmifltir.

Köflkten geriye kalan çam a¤açl› büyük bir bahçe-dir. Bahçe duvarlar› y›k›lm›fl ve bu güzelim yer, bir tarla hali-

359

SARAY VE YALILAR MM

Melek Ahmet Pafla Saray›

Mustafa Fâz›l Pafla Sahilhânesî

Münzevî K›flla

Niflanc› Mustafa Pafla Saray›

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

MM

ne gelmiflti. Bahçede alt› bilezikli kuyu vard›r. Bahçe Ç›k-maz›'na aç›lan merdivenli bir yoldan da bu bahçeye girilirdi.Ç›kmaz Sokak karfl›s›nda Surp Yegiya Ermeni kilisesi bulun-maktad›r.

Kaynak: (E.Çelebi, Z.Dan›flman Ter. 2/93) (Ali R›za-Mehmed Galib XIII. Asr-› Hicride Osmanl› Ricali 1/9)

‹drisköflkü'nde ve Balmumcu Soka¤› ile Karya¤d›Soka¤›n›n birleflti¤i yerdedir. Halic'e bakan hakim bir

tepede bulundu¤undan güzel ve nefis bir manzaras› vard›r.Kahvenin ve yan›ndaki iki katl› ahflap binan›n ilk sahibi RabiaKad›n oldu¤undan kahveye, Rabia Kad›n veya Kad›n kahve-hanesi denirdi. Rabia Han›m, 1176 (1762) tarihinde vefatetmifltir. Kabri, kahve civar›nda, Eyüp'e inen yolun hemenbafl›nda ve sa¤ taraftad›r. Kitabesi Vahidi-Zâde Kerimesi RabiaKad›n fleklindedir. Babas›, Vahidi-Zâde, müderris MehmedTahir Efendi 1163 (1750) tarihinde vefat etmifltir. Kabri,k›z›n›n yan›ndad›r. Kahve, Rabia Han›m'›n babas›n›nmesle¤inden dolay› Kad› Kahvesi ad› ile de an›l›rd›.

Kahvehane, 1880 tarihlerinde Rag›b A¤a taraf›ndan ifl-letilmekte idi. Ra¤›bb A¤a, ayn› zamanda mahallenin bek-çisi idi. Kendisi Rumeli göçmenlerinden olup Piyer Loti'ningönlünü kazanm›fl hofl sohbet bir zat idi.

Ra¤›b A¤a'n›n Seyfullah adl› bir ç›ra¤› vard› ki devrindegüzelli¤i ile ünlü idi. Rag›b A¤a'n›n vefat›ndan sonra kahve,buna intikal etmifl, ondan Kanbur Halid'e, ondan Yakub'a veYakub A¤a'dan da Hâflim Da¤deviren'e kald›.

Hâflim'e geçifli 1926 y›llar›ndad›r. Kahvehane ile yan›nda-ki binan›n 1950 lerdeki sahibi Feshane Fabrikas› iflletme md.emekli binbafl› S›dk› Bey idi.

Hâflim Da¤deviren, mülk sahibi ile anlaflam›yarak 1955 dePiyar Loti Kahvesi'ni terk etti. 1964 de kahve, pek harapdurumda iken Sabiha Tansu¤ Han›m taraf›ndan kiralanm›fl veflimdiki flekliyle tamir ettirilerek ayn› sene tekrar aç›lm›flt›r.

Piyer Loti, bir kaç defa ‹stanbul'a geldi. ‹kinci geliflinde 26yafl›ndayd› ve Hasköy'de kiralad›¤› evde ilk roman›na konuolan Aziyade'yi tan›d›. Bu evde 1,5 y›l oturdu 1876. Daha son-raki geliflinde k›sa süre kald›¤› Divanyolu'ndaki eve ve evinbulundu¤u soka¤a onun ad› verildi. 1910. Kendisi 1923 tari-hinde öldü.

Kaynak: (M.Koman, Eyüp Sultan S: 29) (‹st. Ans. 10/5453) (M.Larus 8/82)

Rami K›fllas›'n›n bulundu¤u yerde ve büyük RamiMehmed Pafla Çiftli¤i içinde idi. Rami Mehmed Pafla,

Eyüplü Hasan A¤a'n›n o¤ludur. 1065 (1655) tarihinde Eyüp'tedo¤du. Reis kalemine girip ünlü flair Nabi Efendi ile haccagidip, dönüflünde Reis Kisedan olmufltur. 1106 (1694) de,Reis'ül-küttab (Hariciye Bakan›) olup 1696 da azl olunmufl ve1109 (1697) tarihinde ikinci defa Reis'ül-küttab olup, evvelceSofya'da haz›rlanm›fl olun sulh antlaflmas›n› Karlofca'da imzaetmifltir.

1114 flaban›nda (Ocak-1703) kubbe niflin olup rama-zan›nda sadr›azam olmufltur. Meflhur Edirne Vakas› s›ra-s›nda bir müddet kendi çiftli¤inde saklanm›fl ve sonra K›br›s

360

Piyerloti Kahvesi

Piyer Loti Kahvesi

Rami Mehmed Pafla Saray›

MM

ve M›s›r valisi olmufltur. 1118 C. evvelinde (A¤os. 1706) azl ileRodos'a sürdürülmüfltür. Mart-1707 tarihinde orada vefat etti.Kabri, Rodos'ta, Murat Reis mezarl›¤›ndad›r. fiahidesindekikitabesi fludur:

Hazret-i Seyyid Mehmed Rami Pafla kim ide Lütf-› Hakla k›lar›m tâ ka'r› rahmetde flinak Eyledi azm-i sarây-› ahiret ol nazenin Sadr-› divân› cinan olsa e¤er cayi penâh ‹tdi Sultan Mustafa merhum cennet âfliyân Sadr-› a'zam ân› ol Hünkâr-› ‹skender sipâh Merkadi olsun Hûda'ya revzai dar'ün-naim Ruz-u mahfler câyi olsun sayei arfl-› ilâh Zati'yâ hâçâr hüzünle didim târihini Rami Pafla da'im ide sadr-› adni cilvegâh 1119 (1707)Rami Pafla, ak›ll› dirayetli, ilm ü irfan sahibi ve matematik

ilminde mahir idi. Divân fiairlerimizdendir. Eyüp'te Niflanc›lar'-da bir mektebi vard›r. O¤lu ricalden Mustafa Na'il Bey'dir.

Rami Pafla'n›n vefat›ndan sonra bütün mal› mirice zabtedilmifltir.

1147 (1734) tarihinde, Mimar Kayserili Mehmed A¤a, RamiPafla çiftli¤inde, bir kasr-› Hümâyun ile bir tak›m odalar inflaetmifltir.

fiah Sultan ve efli Mustafa Pafla, kar›s›n›n arzusu üzerineemekli olmufl ve bir müddet bu sarayda oturmufllard›. MustafaPafla 1228 (1813) tarihinde burada vefat ederek fiah SultanTürbesi'ne gömülmüfltür. Bu türbe bahsine bak›n›z.

Sultan III. Mustafa'n›n tu¤ral› ve L. 1175 (May›s 1762) ta-rihli bir hatt› hümayununda: "III. Mustafa'n›n k›zlar›Hibetullah ve fiah Sultanlar'›n müfltereken uhdelerinde olanGümrükçü ve rami Çiftliklerinin çay›r› olmad›¤›ndan civardakiEmlak-i Hümayun'a ait çay›rdan bir k›sm›n›n verilmesi"yaz›l›d›r. (Fermanlar T.T.K. Nefl. Ankara 1985 S: 64 No. 627)

Rami Pafla Çiftli¤i'nin bir k›sm› üzerine, Sultan II. Mahmutdevrinde (1808-1839) flimdi görülen k›flla yapt›r›ld›. 1828 29Osmanl›-Rus harbinde, Sultan II. Mahmud karargah›n› buk›fllada kurmufltu. 1244 R. evvel (eylül-1828) de "Padiflah Hz.bizzat kendisinde sanca¤›n› açarak, Hassa Askerleri ile RamiÇiftli¤i K›fllas›'na" geldi ve "dualarla Sanca¤› fierif k›fllahizas›ndaki kubbeye dikildi.

Eylülün ilk cumas›nda, II. Mahmud büyük bir ihtiflamlaRami K›fllas›'ndan hareket ederek Eyüp Sultan Camiine gelmiflve cuma namaz›n› hünkar mahfelinde k›ld›ktan sonra büyükbir huflu içinde türbeyi ziyaret etmiflti. Namaz s›ras›nda ikinciimam, Kasideci-Zâde Nuri Efendi hutbe okumufl ve imaml›kgörevini yapm›flt›. 1244 ramazan bayram› (Mart-1829)muayede töreni yine Rami Çiftli¤i'nde yap›ld›.

1245 seferinin 18 (19-A¤os. 1829) de Ruslar'›n Edirne'yimukavemetsiz iflgali üzerine, ‹stanbul'u korumak amac› ileetraf›na bir tak›m tabyalar yapt›r›ld›. Y›ld›z, Karl›ktepe veDemirkap› tabyalar› bunlardan yaln›z üçüdür.

K›flla, kareye yak›n dikdörtgen biçimindedir. Çünkü kap›s›,Rusçuk Yaran› Soka¤› taraf›nda olup, eski durumundan hiçeser kalmam›flt›r. Rami K›flla Caddesi taraf›ndaki mermer, ori-jinal, kemerli kap›s›n›n üzerindeki kitabe ve tu¤ra ne yaz›kkikaz›nm›flt›r. Cümle kap›s›n›n karfl›s›ndaki, bat› cephesinde debir tek kap› vard›r. Bu kap›n›n yan›nda ve cephenin d›fl›ndakesme tafl kulenin yaln›z bir k›sm› mevcuttur. Bu kuleyeSancak-› fierif dikiliyordu. Bu kulenin yan›nda, k›flla avlu-sunda, üç bölümden oluflan kubbeli, çok harap k›flla hamam›mevcuttur. Küçük bir yap› olup kurnalar›na var›nca her taraf›sökülmüfltür.

Kuzey cephesinde iki kemerli kap› vard›r. Yap›n›n hiç biryerinde kitabe yoktur. Camiinden de eser kalmam›flt›r.

K›fllan›n dört köflesinde iki katl› ve cepheden biraz d›flatafl›ml› mekanlar mevcuttur. Cümle kap›s›n›n sa¤ taraf›ndakiköfle mekan›, Hünkar Köflkü imifl, sonradan k›flla kuman-dan›na tahsis edilmifl. Di¤er üç köfle yap›lar› da subaylaraayr›lm›flt›.

K›fllan›n cepheleri d›fltan, tafl payandalarla takviye edil-

361

Rami K›fllas›’n›n Subaylar Dairesi Rami K›fllas› Kumandan Dairesi

Rami K›fllas›’n›n cadde üzerindeki kap›s›

SARAY VE YALILAR MM

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

MM

mistir. Ko¤ufllar cephe taraf›nda olup bunun arkas›nda uzunkoridorlar vard›r. Ortas› çok büyük bir avludur. Cümle kap›s›taraf›ndaki cephesi 390, iki yan cephesi ise 325 ebad›ndad›r.Harabiyetinden dolay› 1970'li y›llarda terk edildi. K›flla içindekicami 1319 (1901) tarihinde padiflah iradesiyle tamir edilmifltir.

Kaynak: (Hadika 1/225) (Uzunçarfl›l›, Osm. Tarihi 4/263-270) (H›z›r ‹lyasA¤a, Enderunun Tarihi, C. Karya Ter. S: 315) (M. Erdo¤an, Mimar KayseriliMehmed A¤a S: 40) (Si. osm. 2/367-68) (Ayvansaray›, Vefayât, Hz.F. Derin.S: 72) (Daniflmend, Kronoloji 3/483489-521-522) (‹s. Ans. 9/623) (Z.Çelikkol, Rodos'taki Türk Eserleri S: 47-48) (Z. fiakir, Haliç ve Eyüp SultanS: 53) (Ata Tarihi III. 112) (Osm. Arfl. Evkaf ‹dareleri Katalogu 1/210)

K›flla, Yeniçeri Oca¤›'n›n kald›r›lmas›ndan hemen sonra1826-1828 tarihleri aras›nda Asakir-i Mansure-i

Muhammediye için infla ettirilmifltir. Bu s›rada bir askeri has-tahane, askeri un de¤irmeni ve f›r›n›, bir cami ve k›flla d›fl›ndabir de hamam yapt›r›lm›flt›r. ‹nflaat›n tamamlanmas› ileberaber, fiair Keçeci-Zâde ‹zzet Molla, k›fllan›n dört kap›s› üze-rine konmak üzere, dört ayr› kitabe haz›rlanm›flt›r. Fakatbugün hiç bir kitabe mevcut de¤ildir.

17-Sefer-1245 (18-A¤ostos-1829) tarihli bir belgeye göre,k›fllan›n harap olan döfleme ve kap›lar›n›n onar›m›nabafllanm›flsa da 1246 Ramazan›nda (fiubat-1831) vefat edipHaydarpafla Mezarl›¤›na gömülen Kethüda Kâtibi Yekte es-Seyyid Mehmed Efendi'nin vefat› ile yar›m kalm›fl, fakat yerinegetirilen Kâtip Osman Efendi taraf›ndan bütün ifller 15-Zilkade-1246 (27-Nisan-1831) tarihinde tamamlanm›flt›r.

1847-1851 y›llar› aras›nda k›flla yine tamir edildi ve k›fllad›fl›ndaki hamam onar›ld›. Bu s›rada k›flla içindeki hamam inflaedildi. 1850 senesinde f›rt›na sebebiyle harap olan sancakkulesinin külah› yeniden yapt›r›ld›. K›flla son olarak 1892 deyeniden onar›ld› ve zamanla harap olan k›flla camii de 1906senesi esasl› bir tamire tabi tutuldu.

Kaynak: M.Cevdet Tas. Saray No. 1380-330) (M.Cevdet Tas. Askeriye No.11934-10555) (Meclis-i Vâlâ ‹radeleri No. 1230-1337-3775-5627-5998) (Hatt-›Hümayun No. 19096-29199-29200-29296-41096-51898) (Dahiliye ‹radeleriNo. 2872-8645-8845-8845-99328) (M. Cevdet Tas. Evkaf ‹radele-ri No. 1 l-fievval-1324 ve 6-fievval-1324)

12-Zilkade- 1206 (2-Temmuz-1792) pazartesi günü Pa-diflah III. Selim, Rami Çiftli¤ine teflrif etmifl ve tüfekciyankullar›na testiye kurflun, kemankefllere de ok att›r›p temaflaetmifl ve sonra musiki fas›llar› yap›lm›fl, yemekler yenmifl veTopkap› Saray›'na dönülmüfltür.

13- Zilkade-1207 (22-Haziran-1793) tarihinde-MihriflahValide Sultan bir kaç araba ile Rami Çiftli¤ine gelmeleriyleSultan III. Selim dahi arkas›ndan tebdilen teflrif etmiflti.

11- Rebbiülevvel-1208 (17-Ekim-1793) Tarihinde, SultanSelim havan›n so¤uk olmas› sebebiyle maiyyeti ile beraberkürklere bürünmüfl vaziyette Rami Çiftli¤ine ve çiftlikd›fl›ndaki köflke gelmifltir. Burada yap›lan tüfek ve ok at›fllar›n›seyretmifl ve yap›lan pehlivan gürefllerini izlemifl ve sonramusiki fas›llar›n› dinledikten sonra çiftlik içindeki HAVUZKASRI'na giderek vakit namaz›n› eda etmifl ve daha sonra dayemekler yenmiflti. Buradan ayr›lan Padiflah, Eyüp SultanTürbesi'ni ziyaret etmifl, camide ikindi namaz›n› k›lm›fl veEyüp ‹skelesi'nden filikaya binerek Topkap› Saray›'nadönmüfltü.

18- Zilkade-1208 (17-Haziran-1794) tarihinde, MihriflahValide Sultan, Eyüp ‹skelesi'nden binifl tak›mlar›yla RamiÇiftli¤i haricindeki kasra gelmifl, kurflun ve ok att›r›p, pehlivangürefltirdikten sonra çiftlik içinde, havuz bafl›nda kasragitmiflti. Burada yemekler yenmifl ve vakit namaz› k›l›nd›ktansonra saray›n› dönmüfltü.

Kaynak: (III. Selim'in S›r Kâtibi Ahmed Efendi Rûznâmesi, Haz.V. SemaAr›kan T.T.K. Yay 1993 S: 80-132-146-170-197-233-247-274-283-308)

Eyüp sahilindeki bu yal›n›n yeri kesin olarak bellide¤ildir. Daha sonra baflka bir isim alm›fl olabilir.

"Evail-i Ra. 1110 (1698 Eylül'ü bafllan) "Tarihli bir yaz›ya göre,Rukiye Sultan'›n vefat›yla Saray-› Hümâyun'a intikal etmiflbulunan yal›, bu tarihte fieyhülislam "Feyzullah Efendi'ye hibeve temlik edilmifltir.

Rukiye Sultan, IV. Murad'›n k›z›d›r.1074 (1663) tarihindeMelek (fieytan) ‹brahim Pafla ile evlendirildi. Pafla,Bafldefterandar ve Serdar olmufltur. Budin fiehri'nin düflmaneline geçmesini önleyemedi¤i için 1097 muharreminin beflinde(Aral›k-1685) idam edildi. Kabri, Edirne'de Sar›ca Pafla Camiihaziresindedir. Vefat›nda yafl› 9O'› geçmifl bulunuyordu."Akran› nadir, sehi, ferasetli, misalsiz olup (Harpte) hile vehüdas›na ak›l eriflmez idi. Ortaköy'de Defterdar Burnu Mescidive yan›ndaki saray›n ilk banisidir.

362

Rami K›fllas›’n›n cadde üzerindeki ko¤ufllar›

Rami K›fllas› Hamam›

Arfliv Belgelerine göre Rami K›fllas›

Rukiye Sultan Yal›s›

Rûznâmeye Göre Rami Çiftli¤i

MM

Himmet Zade Zaviyesi'ni dahi yapt›. Kardefli Koca ‹smailPafla'd›r."

Divrikli olan ‹brahim Pafla'n›n vefat› üzerine dul kalanRukiye Sultan, on sene sonra, 1107 (1695) de vefat etti. Kabri,Sultan Ahmed Camii türbesindedir. Bu yal›da ölmüfltür.

Kendisine yal› temlik edilen fieyhülislam Feyzullah Efendi1115 (1703) tarihinde Edirne'de öldürüldü, cesedi TuncaNehri'ne at›ld›. Fakat, hemen sonra buradan al›narakEdirne'de, Tavukçular Han›'ndan, Talat Pafla Caddesiüzerindeki Sitte Sultan Camiine giden soka¤›n sol taraf›ndakiAbdülkerim Efendi (ölm. 1495) Mektebi, avlusuna defn edildi.Yaz›s›z flahidesi mevcuttur. Mektep ise arsa halindedir. Yal›,Feyzullah Efendi'den sonra intikal etmifl olmal›d›r.

Kaynak: (Gezi notlan) (G. oransay, Osmanl› Dev. Kim kimdi S: 257)(A.Atunsu, osm. fieyhülislamlar› S: 98) (Müstakimzade, Devhat'ül-meflayih S:74) (A. Refik, 12. As›rda ‹stanbul Hayat› S: 17) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›nKad›nlar› S: 56) (Daniflmend, Kronoloji 3/446-587-588) (Si. Osm. 1/109)(Hadika 1123-218.11/74-122-123)

Evliya Çelebi, Eyüp Sultan Semti'ni anlat›rken"Saraylar›n›n en meflhuru Ali Pafla Saray›'d›r ki Mimar

Sinan yap›s›d›r/'diyor. Tezkiret'ül-ebniye'de "Eyyübi EnsârideAli Pafla Saray›" diye kay›tl›d›r.

Bu saray›n, Ali Pafla Camii civar›nda, Kuru Kavak Caddesi(fiimdi Halit Pafla Caddesi) ile Vezi Tekkesi Caddesi aras›ndakifiifa Tepesi'nde bulundu¤u tahmin edilmektedir. Tepenin yolu

üzerinde ve fiifa yokuflunda kitabesiz bir çeflme vard›r. Dahaileride baz› tonos bakiyeleri elan mevcuttur. Tepenin man-zaras› nefistir.

Ali Pafla Mescidi ve Mustafa Çelebi bin ‹brahim PaflaTürbesi bahislerine bak›n›z.

Kaynak: (E. Çelebi, Z. Dan›flman Ter. 2/98) (M. Meriç, Mimar Sinan'›nHayat›. S:121) (A. Kuran, M. Sinan S: 381)

Yal›, Yavedud Camii ile eski Defterdar ‹skelesi aras›ndaidi. Safâyi Efendi Bab-› âli'de yetiflmifl ve Elmas

Mehmed Pafla'ya Defter emini olmufltu. Sonra baz› memu-riyetlerde bulunduktan sonra Defterdar-› fiikk-› Sâni oldu ve1137 cemaziyelâhirinde (fiubat-1725) vefat etti. Kendisinin"Nuhbet'ül âsâr min fevâid'il- efl'âr" ad›n› verdi¤i bir tezkeresivard›r ki 1640-1720 tarihleri aras›nda yaflayan 475 flairin özgeçmiflini havidir.

O¤lu es-Seyyid Nureddin Efendi, Sultan III. Mustafa as-r›nda vefat etti. Di¤er o¤lu Abdurrahman Efendi, müderris,Kudüs Payesi ile Edirne kad›s› olup 1152 (1739) de öldü.Kabri Edirnekap›s› Mezarl›¤›'nda olup tafl› mevcuttur.

Evlad›ndan Seyyid Mehmed Said Efendi, hacegandanolarak Valide Sultan Camii kâtibi oldu ve 1189 (1775) de ve-fat etti. Kabri, Aksaray Camii haziresindedir. Tafl› mevcuttur.

KKaayynnaakk:: (Si. Osm. 3/228-319-32) (Koçu, ‹st. Ans. 6/2984

363

SARAY VE YALILAR MM

Eyüp ‹skelesi ile Bostan ‹skelesi aras›ndaki yal›lar (1910)

Safâyi Mustafa Efendi Yal›s›

Sadr›azam Ali Pafla Saray›

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

MM

Tezkiret'ül- ebniye'de "Eyyubi Ensâri'de Ahmed Pafla Sa-ray›" diye kay›tl›d›r.

Semiz Ahmed Pafla Saray›, 990 (Ocak-1582) tarihli EyüpVakfiyesi'ne göre ;

"Ahmed Pafla Mer'as› kurbünde Subafl› Süleyman Mescidiönünde çeflme ile Topçubafl› Mescidi" aras›nda idi.

Ahmed, Pafla Mihrimah Sultan'›n k›z› Ayfle Han›m Sultan'-›n kocas› olup 987 flaban›nda (ekim-1579) tarihinde sadr›azamolmufl ve 988 R. evvel (Nisan-1580) de vefat etmifltir. Kabri, ka-y›nvalidesi Mihrimah Sultan'›n Edirnekap›s›'ndaki Camii ya-n›ndaki türbededir.

Ayfle Han›m Sultan ise 1003 (1594) tarihinden sonra vefatetti. Kabri, Üsküdar'da Hüdâi Hz. Türbesi civar›ndaki di¤ir birtürbededir.

Kaynak: (M. Meriç, Mimar Sinan S: 121) (A. Kuran, Mimar Si-nan, S: 381) (Si.Osm. 1/49-202) (Eyüp Vakfiyesi S: 318 Nos.17)

Bahariye sahilinde idi. Saliha Sultan, III. Ahmed'in k›z›-d›r. 1127 (1715) tarihinde do¤du. Evveda 1728 de Sa-

r› Mustafa Pafla, sonra 1740 da Sarhofl Ali Pafla ve daha sonrada, 1758 de Rag›p Pafla ile evlendirildi. Dü¤ünleri Bahariye'de-ki bu sahilsarayda oldu.

"1171 senesi recebinin 21. perflembe günü (31-Mart-1758)fieyhülislam Efendi Baltac›lar Kahyas› ile Sultan Hz.nin Ey-yub'deki yal›s›na davet olundu. K›zlar A¤as› da sultan taraf›n-dan nikah vekili tayin edildi. A¤›rl›k nam›na haz›rlanan mücev-herat ve sair eflya sand›klar› içinde ve iki k›t'a koçuya (Bir çe-flit araba) konularak Sadr›azam Rag›b Mehmed Pafla taraf›n-dan hazine katibi ile o gün erkenden sahilsaraya gönderildi. Ni-kah› k›yan fieyhülislam Mehmed Salih Efendi ile nikah vekilidördüncü Beflir A¤a (K›zlar A¤as›) na samur kürkler giydirile-rek birer bohça k›ymetli hediyeler verildi. Ayr›ca ziyafetler deikram olundu. O gece yal›da zifaf oldu. Ertesi gün Sadr›azamSultan›n›n hat›r›n› sormak için bir gümüfl sini içinde on gümüflsahan›, bir gümüfl tas gönderdi, bu kaplar›n hepsi türlü fleker-lerle doldurulmufltu, ayr›ca otuz tabla çiçek ve çeflitli meyvelergönderildi."

Saliha Sultan, Rag›p Pafla'n›n 1763 tarihindeki vefat› üze-rinde Kaptan-› Derya Mehemmed Pafla ile evlendirildi. Sultan,son zamanlarda a¤›r hastalanm›fl ve tebdili hava için yal›s›nagitmek istemiflti. Fakat vücudu arabaya dayanamad›¤›ndan,taht›revana yat›r›lm›flt›. Sahilsaraya geldi¤i, 19-ramazan 1192(3-A¤os. 1778) pazar gecesi vefat etti. Kabri, Eyüp Sultan Tür-besi, flad›rvan avlusunda ve Gazi Edhem Pafla lahdinin hemensa¤ taraf›ndadir. K›z›, Emine Han›m Sultan 1238 (1822) tari-hinde vefat ederek yan›na defn edildi. Tafl› vard›r. Bu yal›da ve-fat etmifl olmal›d›r.

Sultan I. Mahmut'un tu¤ral› ve 26 R. 1151 (13- 8 -1738) ta-rihli bir hatt› hümayundan, Davutpafla civar›ndaki Ferhat PaflaÇiftli¤i'ne mutasarr›f olan Hatice Sultan'›n vefat›yla bu yerintasarrufunun Padiflah'›n annesi Saliha Sultan'a temlik edildi¤i-ni ö¤reniyoruz. (Fermanlar, T.T.K. Nefl. Ankara 1985 S: 50 No.500)

Sultan I. Abdülhamid'in tu¤ral› ve 25 Za. 1192 (14-12-

1778) tarihli bir hatt› hümayunda da: "‹stanbul'da Yeflil ‹maretbitifli¤inde Saliha Sultan Saray› ile Eyüp'teki sahilhanesininbütün ilaveleriyle beraber I. Abdülhamit taraf›ndan k›z› EsmaSultan'a temlik edildi¤i yaz›l›d›r.

Bu tarihten dört gün sonra da, Saliha Sultan'a ait Kuru-çeflme'de T›rnakç› Yal›s› denmekle maruf yal› yine, Esma Sul-tan'a temlik edilmifltir. (Fermanlar S: 75 No. 740-741)

Kaynak: (‹st. Ans. 4/1849; (Si. osm. 1/47) (Ç. Uluçay; Padiflahlar›n Kad›n-lar› S: 89

Alibey Köyü'nde idi. Hadika Yazar› diyor ki: "AlibeyKöyü'nde Sultan IV. Mehmed Han binas› olmak üzere

muhtasarca bir saray dahi var imifl. Lakin hâlen (1790 tarihle-ri) binadan bir eser kalmam›flt›r."

Bu saray›n yerine Adile Sultan (1826-1899) bir köflk yap-t›rm›flt›r. 1946 tarihlerinde harabesi duruyordu. Bugün izi da-hi yoktur. Kasra, flairlerce Hüsrev bâd ismi verilmiflti. Köflk, Si-lahdar›n'dan Alibey Köyü'ne giderken derenin ve yolun sol ta-raf›nda ve köye bir kilometre mesafede idi.

Râflid Tarihi'nde ve bünyâd-› havz ü cesr der hüsrev âbâd,bafll›¤› alt›nda flu bilgi vard›r:

"Alibey Köyü arkas›nda bir cây-› ferah-fezâ letâfetmedarolan Hüsrev-bâd,âb-› havas› hub ü latiftir. Bu kadar güzel yeruzun zamandan beri terk edilmifl gibi idi."

Sultan III. Ahmed'in iste¤i üzerine "ol mesirei bi naziri"dahi sair mesireler gibi ihya eyledi. "Mecray› âb-› letafet nisa-b›nda birbirinden feyziyâb olmak üzere tafldan mizabeleri (suyollar›) müfltemil üç aded havz-i bi adil.bünyâd olunup SübhanAllah ol cay-› latif bu kadar vakitten beri bilinen bir yer ikenPadiflah'›n itibar etmesi ile henüz icad olunmufl gibi görmekiçin bütün ‹stanbul ahalisi buraya geldi.

Ramazan ay› oldu¤u için âli sâyebânlar (büyük gölgelikler)kurulup bir kaç gece burada iftar buyurup bir ara s›ra da sad-r›azam hazretleri dahi teflrif buyurmufllard›r."

F›nd›kl›l› Mehmed A¤a Nusretnâme adl› eserinde:Sultan III. Ahmed 25-Receb-1133 (22-May›s-1721) tarihin-

de Sadr›azam Nevflehirli ‹brahim Pafla, Alibey Köyü'ndeki bey-lik bahçe yan›ndan akmakta olan dere içinde birbirine bitifliküç havuzu onartm›fl, bunlara Husrevâbâd (Sultan'›n ma'muryeri) ad›n› vermiflti. Sözü geçen dere, bu havuzlardan selsebil-ler meydana getirerek akmakta ve çevresinde kurulan ota¤larve serâperdelerde güzel vakitler geçilmekteydi ki, bundan son-ra Padiflah, ço¤u günlerde buraya gelmeye bafllam›flt›," demek-tir.Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/299) (Koçu, ‹st. Ans. 2/240) (Tarih-i Râflid,‹st 1282 5/305) (F›nd›kl› Mehmed A¤a, Nusretnâme, Haz. 1. Parmaks›zo¤lu2/419)

Yavedud Camii ile eski Defterdar ‹skelesi aras›nda idi. fieyhülislam Uryânî-Zâde Ahmed Esad

Efendi'nin 1228 (1813) tarihinde bu yal›da do¤du¤u san›l-maktad›r. Babas›, Sultan II. Mahmud'un kad›lar›ndan Mehmed

364

Semiz Ahmet Pafla Saray›

Sultan IV. Mehmed Saray›

Saliha Sultan Yal›s›

Uryâni-Zâde Ahmed Esad Efendi Yal›s›

MM

Said Efendi'dir. Bu yal›, babas›ndan kendisine ve onunla 17-1-1889 tarihindeki vefat ile o¤lu Halid Molla'ya intikal etmifltir.Daha genifl bilgi için Uryânî-Zâde Ahmed Esad Efendi türbesibahsine bak›n›z.

KKaayynnaakk:: (Koçu, ‹st. Ans. 6/2984)

1815 tarihli bir Bostanc›bafl› Defteri'ne göre, Ayvansaray‹skelesi ile Yavedud Camii aras›nda ve IV. Mehmed'in k›z›Hadice Sultan Saray›'n›n sa¤ taraf›nda idi. Defterde "Sab›kTersane Emini Vahid Efendi Yal›s›" diye kay›tl›d›r. SonradanPafla olan Vahid Efendi, Kilisli'dir. Ennesi ile ‹stanbul'a gelmiflve "Validesinin bir Baltac›'ya varma¤la bir münasebe ‹stanbul-lu" diye bilinmifltir. Tahsilden sonra Maliye Kalemine giripZecriye Muhass›l› (‹çki vergisine bakan) ve Galata Voyvodas›Topal Halil Efendi sayesiyle ilerledi. 1221 (1806) da Mevkufatisonra Fransa Sefiri olup Napolean'la bir görüflme yapt›. Sonrabaz› memuriyetlerde bulundu 1227 flevvalinde (Ekim-1812)Tersane Emini oldu. Sonra baz› valiliklerde bulundu. 1244(818) de, eski ‹stanbul muhaf›z› iken Bosna Valisi oldu.

Eskiden Anadolu'yu Rumeliye ba¤layan en k›sa yollardanbiri Bal›kesir-Edremid-Ezine-Geyikli ve Odun ‹skelesi (EskiBeflik Liman›) yolu idi. Vahid Pafla, Bosna'ya giderken bu yolutakip etmifltir. Pafla'n›n kallavili muhteflem lahdi, Geyikli Çarfl›Camiinin üst taraf›nda, Ezine yolu üzerindeki eski GeyikliCamii haziresindedir. fiahidesinin kitabesi fludur: Sad›ka Haleb(Valisi merhum/ve ma¤furle) cennetmekan Vahid/es-SeyyidMehmed Pafla/ruhiçün r›zai Lillah el-Fa-tiha/Sene 1244Fîgurrei Sad. (13-A¤ostos-1828) .

Caminin biraz yukar›s›nda ve yol afl›r› yerdeki mezarl›kta, ol-dukça iyi durumda Osmanl› Devri Kabir tafllar› bulunmaktad›r.Vahid Pafla'n›n iki zevcesinden baflka varisi kalmad›. ‹stanbul'dabulundu¤u zamanlar annesinin yal›s›nda oturdu¤u için "ÇingeneVahid" diye an›l›rd›. Kendisi'nin bugün de faaliyette olan bir kü-tüphanesi vard›r ki Kütahya'dad›r. 1227 (1812) tesis edilmifltir.Vahid Pafla'n›n, sefaretnamesi ve di¤er baz› eserleri vard›r.

Kaynak: (Gezi notlan) (S. Güngör, III. Selim'in Sefiri Napoleon'u Görme¤e Nas›lGitti? Cumhuriyet Gazetesi 16-17-Temmuz-1941) (Fatih Tezkiresi S: 436) (M.Tahir, Osm. Müel. Meral Yay. 3/154) (Sefinet'ür-Rüesa) (As›m Tarihi 1/174-177.2/119) (Lütfi Tarihi 2/154) (Si. Osm. 100. y›l›na arma¤an Kütahya 1981-82 S:747) F.R. Unat, Osm. Sefirleri ve Sefaretnameleri S: 201)

Zal Mahmud Pafla Camii avlu kap›s› karfl›s›nda veFeshane Caddesi üzerinde bulunan bu muhteflem

yal›n›n resmini Flandin yapm›flt›r ki, ‹stanbul An›lar› adl›eserde görmek mümkündür. 1261 (1845) tarihli bir haritadaise "Saray-› Hümâyun" ad› ile kaydedilmifltir. Yal›, EskiFeshane binas› ile Debba¤hane aras›nda, Feshane binas›n›n1,5 misli büyüklü¤ünde idi. Sahil boyundaki r›ht›m› ise 300metre bulunuyordu.

M. 1182 (May›s-1768) tarihli bir arzuhalde flunlar yaz›l›d›r:Eyüp'te Bostan iskelesi kurbinde bir taraf› Valide SultanSaray› ve Fatma Sultan Saray› ve di¤er taraflar› umumi vehususi yollarda çevrili Çelebi Müfti Mehmed Efendi vakf›ndan

icareteynli bostan "Mehmed Efendi, fieyhülislam Sa'deddin Efendi'nin o¤lu olup

1601 de fieyhülislam oldu. 1615 de vefat eden Mehmed Efendi'ninkabri, Eyüp'te Saçl› Abdülkadir Efendi Camii haziresindedir.

Miri saraylardan olan sahilsaray, IV. Mehmed'in annesiTurhan Hatice Sultan taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. 21 yafl›ndaoldu¤u halde, 1648 tarihinde Valide Sultan olan bu AsilHan›m, 1094 (1683) senesinde vefat etti. Kabri, yapt›rm›floldu¤u, Eminönü Yenicami Türbesi'ndedir.

Turhan Sultan'›n vefat›ndan sonra yal›, Rabia GülnuflEmetullah Valide Sultan'a verilmifltir. Emetullah Kad›n, III.Ahmed'in validesi ve IV. Mehmed'in kad›n›d›r. O¤lu, II.Mustafa'n›n 1106 (1695) tarihinde tahta ç›kmas› üzerineValide Sultan olmufltur. Sultan Mustafa'n›n 1115 (1703) detahtan indirilmesi üzerine ikinci o¤lu, III. Ahmed tahta ç›km›flve Gülnufl Kad›n'›n valide sultanl›¤› da devam etmifltir. Yirmiy›l valide sultanl›k yapt›ktan sonra 1715 tarihinde vefat etti.Kabri, Üsküdar'da yapt›rm›fl oldu¤u ve Yenicami ad› ile bilinenmabedinin yan›ndaki aç›k türbesindedir.

Valide Sultan Yal›s›, 6-Rebiülevvel-1121 (16-May›s-1709)tarihinde evlendirilen, III. Ahmed'in k›z› Fatma Sultan'a veril-di. Fakat yal› yine de Valide Saray› ad› ile an›ld›.

"1131 (1719) senesinde Valide Sultan Saray›, padiflah›n s›ks›k ziyaret ve ikamet etti¤i bir mahal oldu¤undan, buras› tamirve Maktul Kara Mustafa Pafla (ölm. 1053 M. 1644) yal›s›n›nilavesiyle geniflletilmifltir."

Fatma Sultan bu tarihte Silahdar fiehid Ali Pafla ile ev-lendirildi. Gelin alay›, büyük bir ihtiflamla, Topkap›Saray›'ndan ç›kt› ve Edirnekap› ile Otakç›lar'dan geçerek buyal›ya geldi. Günlerce süren dü¤ün yap›ld›. Silahdar Ali Pafla,16-flaban- 1128 (5-A¤os-1716) tarihinde Patervaradin'de flehidoldu. Fatma Sultan bir sene sonra Nevflehirli Damad ‹brahimPafla ile evlendirildi. Çok mesud bir evlilikten sonra, 1730 tari-hinde, ‹brahim Pafla öldürülmüfl ve Fatma Sultan'da fazla ya-flam›yarak, 29 ya-fl›nda oldu¤u halde 1145 (1733) tarihinde ve-fat etmifltir. Lahdi, Eminönü Yeni Cami Türbesi haziresindedir.Fatma Sultan'dan sonra Valide Sultan yal›s› Esma Sultan'ageçmifl olmal›d›r. Esma Sultan Yal›s› bahsine bak›n›z. Venedikseferinde,III. Ahmet, 1127(1715) k›fl›n›, Harem-i hümayun ilebirlikte Valide Yal›s›'nda geçirmiflti. Bu s›rada Sancak-› fierefve H›rka-› Mübareke ile has odalar›n ve iç o¤lanlar› da yal›n›nyan›ndaki Maktul Kara Mustafa Pafla Yal›s›'nda kalm›fllard›.

8- Rebiyülevvel-1141 (12-Ekim-1728) tarihinde yal›n›nTaht-› Hümâyunu, devânhâne tavan›, çeflme, döfleme çinileri,kameriye ve parmakl›klar tamir edildi. 22-M. 1153 (19-Nisan-1740) tarihinde de, yan›ndaki bir sultan yal›s› ilhak edilerekValide Sultan Yal›s› bir kat daha büyütülmüfltür. Bu s›radaTersane Emini olan Murtazâ Efendi'nin büyük gayretigörülmüfltür. Murtazâ Efendi için tekkesi bahsine bak›n›z.Ayn› tarihin recebinde (Eylül) yal›n›n iç ve d›fl k›s›mlar›n›n baz›bölümleri onar›ld›.

Kaynak: (fiem'danizâde Tarihi, Haz. Me. Aktepe. 111/38) (S. Eldem, ‹st.An›lar› S: 214) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 83) (H. fiebsuvaro¤lu,Eyüp Yal›lar›, 15-ocak-1950 Cumhuriyet Gazetesi) (F›nd›kl›l› Mehmed A¤a.Nusretname, Çev. ‹. Parmaks›zo¤lu 11/250-251-257-339-390) (M. Aktepe,1730 Patrona ‹syan› S: 53) (M. Erdo¤an, Kayserili Mehmed A¤a. S: 3243-44) (Baflkanl›k Osm. Arfl. Masarif-i tamiriye Def. 10319-8947) (Osm. Arfl.Maliye Def. Tas. No. 347-392) (Osm. Arfl. Evkaf Def. III. No. 10626)

365

SARAY VE YALILAR MM

Valide Sultan Yal›s›

Vahid Pafla Yal›s›

Bostan ‹skelesinin denizden görünüflü. Yal›lar, ‹skele Kahve Haliç Camii, Flandel.

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Yal›, Defterdar'da, Zal Mahmud Pafla Türbesi karfl›s›nda,Eski Feshane Binas› yan›nda olup, Haliç sahilinde bir

r›ht›m› vard›. Alt› dönümden fazla bahçesinde türlü türlümeyve a¤açlan, bir havuz, bir kuyu, mutfak, ah›r ve hizmetkar-lar ko¤uflu bulunuyordu. Bahçede ayr›ca menba› belli olmayanve bir serçe parma¤› kadar su ak›tan, bir akarsu vard›.

Yal›da onbefl oda, iki salon, müteaddin sofa, hamam ve iki ye-mek odas› mevcuttu. Ayr›ca içinde yirmi kadar akar çeflmesi, üçaded sarn›c›, müteaddid merdivenleri ve genifl pencereleri vard›.

Yahya Bey ahfad›n›n Fatih'le beraber ‹stanbul'a geldi¤i vesadrazam Melek Ahmed Pafla'n›n bu aileden oldu¤u söylenir.Sadrazam Ahmed Hamdi Pafla Yahya Bey'in o¤lu idi. HamdiPafla 17-zilkade-1302 (7-Eylül-1885) tarihinde Beyrut'ta vefatetti. Beyrut Sultani Mektebi civar›nda haz›rlanan yeregömüldü ve irade ile üstüne türbe yap›ld›. Evlad› yoktur.fieyhülislam Meflreb-Zâde Arif Efendi'ye damat oldu. Türbesibahsine bak›n›z.

Yahya Bey, meflhur sadrazam Hüsrev Pafla'n›n kethüdas›olup büyük bir servet ve flöhret sahibi idi. Bunlara Yahyabey-Zâdeler denirdi. Bu hanedan›n ihsanlar› ünlü idi. ‹stanbul'unve taflran›n hüner sahipleri mutlaka Yahya Bey yal›s›na gelir,orada istirahat› temin edilirdi. Bu yal› meflhur musikiflinaslar›nve maarif erbab›n›n da u¤rak yeri idi. Bu, Yahya Bey'den sonrao¤lu ‹brahim Hakk› Bey zaman›nda da aynen devam etmifl veflan ve ihtiflam›n› muhafaza etmifltir.

‹brahim Hakk› Bey, askeri ümeradan olup evvela kar›s› vesonrada kendisi genç iken vefat etmifllerdir. Kendisinin üç k›z›vard›. En büyükleri Makbule Han›m, Mevlevi dervifli VeledÇelebi (‹zbudak'n›n efli olup 28-zilkade-1309 (24-Haziran-1892)tarihinde evlendirilmifltir. Fakat, 10-Kanunuevvel-1311 (1896)de ba¤›rsak vereminden vefat etti. Kaflgari Dergahi duvar› di-bine defn edildi.

Yal›, 6-may›s-1314 (1898) günü, Esma adl› bir hizmetçitaraf›ndan 800 alt›n liray› almak için yak›lm›flt›r. Bu s›radaailenin çok k›ymetli eflyas› ve Veled Çelebi'nin 600 cilttenfazla, nefis kitaplar› tamamen kül oldu.

Bu ailenin hemen hemen bütün fertleri köflkün arkataraf›ndaki, Zal Mahmud Pafla Medresesi ile Pir Ahmed Efendi

türbesi aras›ndaki mezarl›¤a gömülmüfllerdir. fiahideleriflunlard›r:

1206 Zilkade 10(30-Haziran-1792). Miftah A¤as›-Zâde el-hac Ahmed A¤a'n›n efli Nafize Han›m.

1227 (1812). Merhum Miftâhf-Zâde Zadesi Hacegân-›Divân-› Hümâyun'dan Yahya Bey'in efli Hadice Han›m.

1227 L. (Ekim-1812) Mehrum Miftâhi-Zâde Zadesi Ha-cegân-› Divân-› Hümâyun'dan Yahya Beyefendi'nin k›z› GalibeHan›m.

1241 (1825). Eyyûbî Yahya Bey'in Süd annesi Ayfle Ha-tun.

1250 Ca. (Eylül-1834) Eyyûbî Yahya Bey'in o¤lu ‹brahimHakk› Beyefendi'nin emektar› Hofledâ Kalfa.

1257 Za. 15 (Arahk-1841) Eyyûbî merhum Yahya Be-yefendi'nin cariyelerinden Nusrafâ Kalfa. Hatt› nefistir.

1256 Sad. 15 (Nisan-1840). Hacegân-› Divân-› Hümâ-yun'dan Eyyûbî Yahya Bey mensuban›ndan Boflnak MehmedZiver A¤a.

1257 B. 12(30-A¤ostos-1841). Çok püsküllü fesli flahide,kitabesi fludur:

‹rtikal etdi Yahya Beyefendi hay fa Ola menzilgâh› ukbâda an›n dâr-› na'im Hazret-i Hüsrev fieyh'ül- vüzerâ'ya ol-zât Hizmet-i sadakatle olmufldu emekdâr-› kadim Sâhib-i hüsn-ü kitabet olup ol pehriz Hacegân zümresi içinde idi misli adim Gözünü ve yedi cihandan ederek adne-gâh Rûz-› mahflerde an›n görümin hiç çeflmi hacim Fukara perver idi hâl-i hayât›nda o zât Ruhuna eyliye firdevs-i mekân Rabb-i Rahim Ruhu itdikce ân›n kesb-i safa cennetde Defn olundukda didim hüzünle târih fiefik Gâh-› adn k›la Yahya mülke câ Hayy-› Kerim 12B.12571258 Za. 15 (Aral›k- 1842). Eyyûbî Yahya Beyefendi'nin

tabiinden Küçük Mehmed A¤a'n›n efli fierife Emine Han›m.1258 Ra. 25 (May›s-1842). Eyyûbî Yahya Beyefendi'nin

kethüda kad›n› Nesibe Hatun.1264 receb (Haziran 1848). Salih imzal› güzel hat. fieyh'ül-

vüzerâ Devletlû Mehmed Hüsrev Pafla Hz. nin kethüdâl›k hid-met-i devletlerinde bulunan merhum Yahya Beyefendi'nin eflifierife Ayfle Han›m.

1269 (1852) Bahriye Mektubcusu ‹smail Zühdi Beye-fendi'nin efli fierife Nazire Han›m.

1271 Sad. (Ekim-1854) Bahariye Mektubcusu ‹smail ZühdiBeyefendi'nin k›z› fierifi Emine Behiye Han›m.

1275 Cim. 15 (20-Ocak-1859) Mevlevi sikkeli. EyyûbîYahya Bey-Zâde tarih-i aliyyei Mevleviyye'den BahriyeMektubcusu ‹smail Zühdi Bey.

HHaazziirreeddeekkii ddii¤¤eerr flflaahhiiddeelleerr flfluunnllaarrdd››rr::1002 (1593). Muhteflem sütun flahide. Kap›c›bafl›. Handan

A¤a.1139 (1726). Horosanki sikkeli. Hattat Çivici-Zâde efl-fleyh

Pir Ahmet Efendi.1170 (1756). "A¤ay› güzin Yahya A¤a""Nice müddet oldu ‹brahim Pafla'ya a¤a"1221 B. (Eylül-1806). Mirahur Mustafa Pafla torunu

368 MM

Yahya Bey Yal›s›

Yahya Bey Haziresi

SARAY VE YALILAR MM

Mustafa Bey'in o¤lu Abdullah Bey.1228 (1813). Ali Bey-Zâde Ali Bey'in efli cennet mekan fiah

Sultan çukadar› Hicriyye Kalfa.1239 Ra. 2.1 (Kas›m-1823). Çok yüksek ve kavuklu fla-

hide. Genç yafl›nda vefat eden Seyyid Mehmed Server A¤a'n›no¤lu Seyyid mehmed Adüllatif Efendi.

1260 R. 5 (Nisan-1844). Nesil tafl ve yaz›. Kitabe 12m›srad›r. "Duhter-› Nuri Pafla" diye bafll›yan kitabenin ta-rihm›sra› fludur:

Didi R›dvan beflaretle bu güne târihMesken etdi Heybetullah'a cinâm Yezdan5-R.12601269 (1852). Maliye mektubcusu Mehmed Emin Efen-di.1275 (1858). fiehr emanetinde bafl kâtib Mehmed Emin

Efendi1297 (1880). Yirmi befl yafl›nda vefat eden Ali fiâkir Be-

yefendi.1299 Receb (May›s -1882). Ahmed Muhtar Bey.1300 (1882). Gazi ‹zzet Efendi.1304 (1886). Debbag Ebubekir Efendi'nin torunu ve

rusumat'› emanet-i aliyye sergi kalemi mümeyyizi MahmudEfendi'nin efli Ayfle S›d›ka Han›m.

Rakam yok. Nefis hat 1550 tarihli olabilir. Sütun ‹brahimBey.

Rakam yok. Sütun flahide. Ehli halden Mahmud Baba.Seb'a ve semânin ve tis'amie 987 (1579).

Yahya Bey ailesinin di¤er baz› fertleri Kaflgari Tekkesifleyhi Abdullah Efendi Türbesi arkas›nda medfundur.

Kaynak: (Koçu, ‹st. ans. 6/2984) (Veled Çelebi ‹zbulak Hat›ralar›, Canl›Tarihler ‹st. 1946 S: 28-29-30-41424347)

Eyüp'te, eski Kurukavak, flimdiki Hâlid Pafla Caddesiüzerinde ve Sadr›azam Ali Pafla Camiinin, caddeden

bak›ld›¤›na göre, sa¤ tarafmdad›r. Karfl›s›ndaki soka¤a ZekaiDede ad› verilmifltir. Ev, 1970 kas›m› bafllar›nda y›kt›r›lm›flsada 1985 tarihinde asl›na uygun olarak yeniden yapt›r›lm›flt›r.Buras›, daha evvel de 1880 tarihlerinde yan›ndaki evden ç›kanyang›nla yanm›fl, yeniden yap›lm›fl, 1926 ve 1960 y›llar›ndaesasl› tamir görmüfl, 1965 de Zekai Dede ailesinin tasarrufun-dan ç›km›fl, üç katl›, iki sokak kap›l› ve bahçeli bir evdi. O¤lu,Ahmet ‹rsoy Bey'in çocukken vefat eden Melahat adl› k›z› vebebekken ölen Zekâi adl› o¤lu bu evde do¤mufllard›r.

Haf›z Hoca Mehmed Zekâi Dede Efendi, 1240 (1824) tari-hinde bu evde do¤du. Babas›, Sadr›azam Ali Pafla Camii ‹mam›Haf›z Süleyman Hikmeti Efendi'dir. Zekâi Dede, ilk tahsiliniEyüp, Lâli-Zâde Abdülbâki Efendi Mektebi'nde yapt›. Babas›ayn› zamanda bu okulun hüsnü hat hocas›, di¤er derslerinhocas› ise, Pepe Hoca nam›yla tan›nm›fl olan amcas› Haf›z‹brahim Hüsnü Efendi idi.

Zekâi Dede, musiki e¤itimini ilk önce babas›ndan alm›fl, sonra Eyüplü meflhur Mehmed Bey'in derslerine devametmifltir. Bu arada, hattat Mustafa ‹zzet Efendi'den sülüs venisih ö¤renmifltir. Bu arada, M›s›r Valisi Mehmed Ali Pafla'n›ntorunu, ‹brahim Pafla'n›n o¤lu Mustafa Fâz›l Pafla (1830-

1875)n›n henüz bey iken, Eyüp Bahariye Sahili'nde bulunanve ancak yaz aylar›n› geçirdi¤i sahilhanesinde okuttu¤uMevlid-i fierifte, Zekâi Dede'yi tan›m›fl ve çok be¤endi¤i içinde1261 (1845) tarihi cemaziyelevvelinde (May›s), onunla beraberM›s›ra gitmiflti. Mustafa Fâz›l Bey o s›rada henüz 15, ZekâiDede ise 20 yafl›nda bulunuyordu. 1273 (1857) tarihinde,Mustafa Fâz›l Pafla ile ‹stanbul'a dönen Zekâi Dede, 1285(1868) senesi mevlevi oldu. Yenikap› Mevlevihanesi fleyhiSalaheddin Efendi'ye intisab etti. Her hafta pazartesi veperflembe günleri mevlevihane-ye gider âyin okurdu. 1302(1884) de Bahariye Mevlevihanesi kudümzenbafl›l›¤›na getiri-lerek kendisine Dede unva-n› verildi. Hayat›n›n sonuna kadarbu iki vazifeyi ifa etti. 29-Cemaziyelâhir-1315 (25-Kas›m-1897)gecesi vefat etti. Kabri, Eyüp'te Kaflgari Dergâh› avlu kap›s›yak›n›nda ve set üzerindedir. Fakat ne yaz›k ki bu aile hazire-si çok periflan durumdad›r. fiair ‹smet Bey flu vefat tarihinisöyle-mifltir:

Cenâb-› hâce Zekâi-i ma'rifet âyinSemâ'hâne-i lâhûta k›ld› azm ü güzarNevâ-y› râhat'ül-ervâh-› irci'iyi duyubRevân-› pâkin o s›rr-› nühüfte itdi nisârEderdi kâr›n› beste usûl-› uflflâkaÇ›kard› evc-i semâya figan› hem-çü hezarFenada peyrevi heb sâzkâr-› MevlânâBakada piflrevi olsun ‹lâhi ol Hünkâr‹rifldi gufluma ‹smet nidâ-y› târihiMakâm-› vaside verdi Zekâi devri karar1315fiahidesinde flu yaz› vard›r: Bahariye Mevlevihanesi

Kudümzen-bafl›s› mahzen-i esrâr-› musiki üstad-› flehir Haf›zMehmed Zekâiyy'ül-Mevlevi Dede efendi'nin ruhiçün el-fâtiha

O¤lu Ahmed Irsoy (1869-1943), k›z›ndan torunu MünirKökten (1882-1969) ve ailenin di¤er baz› zatlar› burada med-fundurlar. Klasik Türk Musikisi'nin en büyük bestekar-lar›ndan biri olan Zekâi Dedeefendi'nin birçok eseri vard›r.

Kaynak: (Y. Öztuna, Türk Musikisi Ans. II.2. K›s›m S: 402) (‹nal, Hofl fla-daS: 286) (Si. Osm. 4/855) (Rona, Türk Musikisi S: 144) (F. Turnal›, ZekâiDede'nin Y›kt›r›lan Evinin Hazin hikayesi, Bizim Anadolu gazetesi 1-Nisan ve25-Mart-1971) (Ergun, Türk Musikisi Ant. S: 446) (Rauf Yekte, Esatiz-i elhan,aded l.Hoca Zekâi Dede Efendi S: 11)

369 MM

Zekai Dedeefendi’nin evi.

Zekai Dede Efendi'nin Evi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

1780 tarihlerinde yaz›m› tamamlaman›n Hadikat'ül-cevâ-mi'de "Sultan Selim-i sâlis Hazretleri'nin valideleri MihriflâhSultan Hazretleri civar Hazret-i Ebi Eyyûb Ensâri'de ZeynebSultan Saray› Bahçesi'ndeki Papazo¤lu Bahçesi denmekle"meflhur yerde bir türbe, sebil ve imaret yapt›rd›¤› yaz›l›d›r.

Buna göre Zeyneb Sultan Sahilsaray›, Bostaniskelesi'ninhemen sa¤ taraf›nda idi. Mihriflah Valide Sultan külliyesinin ya-p›m›na 26-flevval-1207 (6-Haziran-1793) tarihinde bafllanm›flt›r.Yal›n›n bahçesine yap›ld›¤›na göre, sahilsaray› belki de bu ta-rihte mevcuttu.

Fakat, 1814 tarihli Bostanc›bafl› Defteri'nde "18-‹mâretiâmire bahçesi. 19- ismetlû Hibetillah Sultan Hazretleri Saray›'-denmekte ve Zeynep Sultan ismi geçmektedir.

Sahilsaray›n, Zeyneb Sultan'in vefat›ndan sonra, I. Abdül-hamid'in k›z› Hibetullah Sultan'a verildi¤i anlafl›lmaktad›r. Hi-betullah Sultan, Padiflah›n 6. kad›n› fiebsafâ'dan 8-Cemaziyelâ-hir- 1202(16-Mart- 1788) de dünya geldi. 1218 (1803) de Sul-tan III. Selim taraf›ndan Alaeddin Pafla ile evlendirildi. l-fiaban-1257 (18-Eylül-1841) de vefat eti. Kabri, ‹stanbul'da kardefliSultan II. Mahmud türbesindedir.

Zeynep Sultan, III. Ahmed'in k›z› olup 1140 (1728) tarihin-de Küçük Mustafa Pafla ile evlendi. Paflan›n 1794 deki vefat›üzerine 1765'de Sadnazam Melek Mehmed Pafla ile evlendiril-di. 1183 (1796) tarihinde Gülhane Park› kap›s› karfl›s›ndaki ca-miini yapt›rd›. Kendisinin Hocapafla'da bir de çeflmesi vard›r.Bir yal›s› da Ortaköy'de bulunan Zeynep Sultan 12-Muharrem-l 188 (25-Mart-1774) tarihinde vefat etti. Kabri, camii haziresin-de ve ikinci eflinin yan›ndad›r.

Saray›n ilk sahibesinin Yavuz Sultan Selim'in k›z› BeyhanSultan oldu¤u söylenmektedir. Beyhan Sultan Ferhad Pafla'-n›n efli olup 966 (1559) tarihinden evvel vefat etmifltir.

Bir vesikaya göre, 22-Rebiyülâhir-929 (9-Mart-1523) tarihin-de Ferhad Pafla ile evli idi. K›z›, Esma-Han Han›m Sultan'd›r.

Kaynak: (Atatürk Kütüp. Muallim Cevdet Yaz. No. 0.71 S: 526) (Koçu, ‹st.Ans. 6/2985) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 31-86-114) (Hadikat'ül-ce-vami 1/249)

Sultan I. Mahmut'un fi. 1160 (A¤ustos 1747) tarihli birmülknamesinden, amcas› Sultan III. Ahmet'in k›z› Zü-

beyde Sultan'a Eyüp'te hudutlar› muayyen yal›y› temlik etti¤i-ni ö¤reniyoruz.

Zübeyde Sultan, 1140 (1728)'de do¤du. 19 yafl›nda ve 5 M.1161 (6 Ocak 1748) tarihinde Süleyman Pafla ile nikahland›.Lakin Süleyman Pafla, Anadolu Valisi oldu¤undan ‹stanbul'davefat etti.

Bunun üzerine Zübeyde Sultan'›n 16 Muharrem 1162 (6Ocak 1748)'de, Numan Pafla ile nikah› k›y›ld›. Fakat Sultan, ye-di sene sonra 26 yafl›n oldu¤u halde 6 Ramazan 1169 (4 Hazi-ran 1756) tarihinde vefat etti. Kabri, Eminönü Yenicami'i hazi-resindeki aç›k türbesindedir. fiahidesinde 10 mosral› bir kita-besi vard›r. Üçüncü m›srada:

"Mu'ammer oldu yi¤irmi alt› y›l gerçe bu dünyâda" denmifl-tir. Tarih beyti ise fludur:

Makam cennet-i firdevs ola Zübeyde Sultan 'in 1169Ayfle Sultan'›n ana baba bir kardefli olup saz ve söze kulak

asmam›fl, etraf›nda olan fukara ile hakk-› civara riâyet etmifl birsâliha sultan olup gece gündüz kitap okur ve ibadet ederdi.

Kaynak: (Gezi Notu) (Fermanlar T.T.K. Nefl. Ankara 1985 S: 56 No. 551) (Si.Osm. 3/81 Süleyman Pafla. 4/570 Numan Pafla. 1/36 Zübeyde Sultan) (Ç.Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 92) (fiem'dani-Zâde Tarihi. Haz. M. Aktepe1/139. II. A.S: 6-9) (Vas›f Tarihi S:80) (H. fiahsuvaro¤lu, As›rlar boyunca ‹s-tanbul S: 206) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi? S: 295)

370 MM

Zeyneb Sultan Sahilsaray›

Zübeyde Sultan Yal›s›

Haliç’ten Bostan ‹skelesi ve çevresinin görünüflü