samenlevingsop ouw: uitdagingen voor een nieuw …€¦ · het risico van armoede bij ouderen is...

SAMENLEVINGSOPBOUW: UITDAGINGEN VOOR EEN NIEUW MEERJARENPLAN | 2014_10_08_N 1

SAMENLEVINGSOPBOUW: UITDAGINGEN VOOR EEN NIEUW MEERJARENPLAN Positionering van de sector Samenlevingsopbouw 2014_10_08_N

Inhoud 1. Bestrijding van armoede en sociale uitsluiting ................................................................................. 4

1.1. Onze samenleving staat voor grote uitdagingen ....................................................................... 4

1.2. Samenlevingsopbouw staat voor een rechtvaardige en duurzame samenleving. ..................... 5

2. Eigenheid van Samenlevingsopbouw ................................................................................................ 6

2.1. Inzet op grondrechten ................................................................................................................ 6

2.2. Sterk verankerd in de samenleving ............................................................................................ 6

2.3. Een unieke bijdrage .................................................................................................................... 7

3. Inhoudelijke speerpunten Nieuw Meerjarenplan ........................................................................... 11

4. samenlevingsopbouw in relatie tot andere sectoren ..................................................................... 14

4.1. Relatie tot armoedeverenigingen en het Netwerk tegen armoede : intensere samenwerking

zal de slagkracht vergroten ............................................................................................................. 14

4.1.1. Op lokaal niveau ................................................................................................................ 14

4.1.2. Op Vlaams niveau .............................................................................................................. 16

4.2. Relatie tot de Centra Algemeen Welzijnswerk en ‘Steunpunt algemeen welzijnswerk’ : sterke

focus op toegankelijkheid ............................................................................................................... 18

4.2.1. Op lokaal niveau ................................................................................................................ 18

4.2.2. Op Vlaams niveau .............................................................................................................. 20

4.3. Relatie tot de brede zorgsector................................................................................................ 21

5. Innovatie dwingt tot opschalen ...................................................................................................... 22

6. Positie en opdracht van samenlevingsopbouw Vlaanderen ........................................................... 23

6.1. Sociale innovatie ...................................................................................................................... 23

6.2. Vakmanschap: versterken van de werkers en instituten voor Samenlevingsopbouw............. 23

6.3. Sectorsamenwerking: ondersteunen en faciliteren van de sectorsamenwerking over

maatschappelijke thema’s ifv impactverhoging ............................................................................. 24

6.4. Structurele verandering: versterken van het beleidswerk ....................................................... 24

6.5. Mechanismen van achterstelling en uitsluiting ....................................................................... 24


6.6. impactverhoging door versterken van de identiteit van de sector Samenlevingsopbouw...... 24

6.7. Doorgedreven samenwerking .................................................................................................. 24

7. Relatie Vlaams beleid – lokaal beleid .............................................................................................. 25

8. Evenwicht tussen ‘een meer programmatorische benadering’ en ‘ noodzakelijke vinger aan de

pols’ ..................................................................................................................................................... 26

9. Te creëren randvoorwaarden om onze impact te vergroten .......................................................... 27


Samenlevingsopbouw werkt aan de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting via een

gelijktijdige inzet op 2 kernopdrachten:

De agogische kernopdracht bestaat erin maatschappelijk kwetsbare groepen te

ondersteunen en te versterken in het werken aan gemeenschappelijke problemen op vlak

van achterstelling en uitsluiting.

Om te komen tot structurele veranderingen zijn aangepaste maatregelen, oplossingen en

veranderingen nodig. Om die te bereiken, moet de sector ‘aan politiek doen’ en stem

geven aan de meest kwetsbaren in de samenleving.

De sector Samenlevingsopbouw vormt samen met het Netwerk tegen armoede, de verenigingen

waar armen het woord nemen en het Minderhedenforum de rechtstreekse spreekbuis van de

meest kwetsbaren in de samenleving. Stem geven aan mensen in armoede en groepen bedreigd

met maatschappelijke achterstelling en sociale uitsluiting staat dan ook centraal in de opdracht van

Samenlevingsopbouw. Dit betekent ook dat thematische keuzes in belangrijke mate van onderuit

bepaald worden.

Om stem te kunnen geven aan mensen in maatschappelijk kwetsbare posities is rechtstreeks

werken met de doelgroep essentieel. De werking van Samenlevingsopbouw moet dan ook sterk

verankerd zijn in buurten en wijken. Deze verankering vormt de noodzakelijke opstap voor mensen

in armoede om actief betrokken te worden. De aard van ons werk dwingt ons tot permanent

contact met de doelgroepen. De sector Samenlevingsopbouw garandeert de inzet op het

eerstelijnswerk door er 70% van zijn personeelsinzet op te investeren.

Samenlevingsopbouw realiseert daarmee een essentiële bijdrage aan de sociale cohesie.1

1 Social cohesion is the capacity of a society to insure the welfare of all its members minimizing disparities and avoiding polarisation. A cohesive

society is a mutualy supportive community of free individuals pursuing these common goals by democratic means. Council of Europe 2003.


1. BESTRIJDING VAN ARMOEDE EN SOCIALE UITSLUITING

1.1. ONZE SAMENLEVING STAAT VOOR GROTE UITDAGINGEN2

Armoede treft meer Belgen dan gedacht. Over een periode van 4 jaar was 27,8% van de Belgen arm.

De kinderarmoede stijgt significant naar 18,7% in 2010. In het kader van de EU2020-strategie wordt

meer en meer gesproken over het ‘risico op armoede of sociale uitsluiting’. Een benadering waar

ook Samenlevingsopbouw zich achter schaart.

Het gaat hierbij om het aantal mensen dat een armoederisico heeft en/of ernstig materieel

gedepriveerd is en/of leeft in een gezin met een lage werkintensiteit. Dit laatste is in België

gestegen naar 13,7%. En dit terwijl een arbeidsmarkt verder polariseert. Het armoederisico bij werk-

arme gezinnen nam toe tot 56,4%. Ongelijke arbeidskansen liggen hieraan te grondslag. Tegen deze

achtergrond baart het debat over ‘beperking in de tijd van de werkloosheidsuitkeringen’ en de

richting waarin het debat over ‘activering’ evolueert ons veel zorgen.

Het risico op armoede of sociale uitsluiting bij etnisch-culturele minderheden ligt nog vele malen

hoger. 33% van de mensen van Turkse origine en 54% van de mensen van Marokkaanse origine leeft

onder de armoedegrens. Een intensere samenwerking tussen welzijn en integratie dringt zich op.

Het risico van armoede bij ouderen is niet of nauwelijks afgenomen3.

Dit in combinatie met de vaststelling van de Wereldgezondheidsorganisatie dat de vergrijzing één

van de belangrijkste ontwikkelingen is die de 21ste

eeuw kenmerken, maakt dat ouderen in beeld

komen als een belangrijke doelgroep.

Het aantal kinderen en jongeren dat in België onder de armoedegrens leeft wordt almaar groter.4

Bovendien toont deze index van armoede een sterke stijging bij de jongste kinderen. Daarbij is er

een duidelijke band tussen armoede en migratie.

Tegelijk wordt steeds opnieuw aangetoond dat de slaagkansen van leerlingen in belangrijke mate

door hun sociaaleconomische afkomst bepaald worden. Het onderwijs, zoals het vandaag

georganiseerd is, bevestigt en versterkt die sociale ongelijkheid.

Belangrijke maatschappelijke trends zijn de toenemende individualisering, opgang van het ‘voor

wat, hoort wat – discours’, de medicaliseringstendens, de toenemende responsabilisering binnen de

sociale bijstand, de superdiversiteit en de terugtredende overheid.

2 Voor een uitgebreide analyse verwijzen we naar ‘Algemene omgevingsanalyse voor de sector Samenlevingsopbouw’, Samenlevingsopbouw

Vlaanderen, maart 2014. 3 Een belangrijke groep ouderen in de EU-SILC heeft een gemeten inkomen dat lager ligt dan het niveau van de IGO. Tegelijk met de verhoging

van de IGO op het einde van 2006 is deze groep toegenomen van 4-5% van alle ouderen tot 8-0% in de periode 2007-2010. 4 Kinderarmoede de vergelijkende cijfers in België, zie publicatie ZOOM, mei 2013


Deze maatschappelijke trends toegepast op een aantal domeinen, leren ons het volgende:

1. Actieve inclusie

We stellen vast dat ons sociaal zekerheidsstelsel evolueert van een onvoorwaardelijk

solidariteitsstelsel naar een voorwaardelijk individueel verhaal. Er is een evolutie van de

bovenlokale sociale zekerheid naar een lokaal harmonieus en solidair samenleven als

denkpatroon. Samen met fenomenen als technologisering, digitalisering en juridisering

leidt dit tot een toenemende dualisering. Een mogelijk antwoord ligt in actieve inclusie.

2. Gezondheid

Gezondheid is in België nog steeds ongelijk verdeeld. De gezondheidskloof tussen arm en

rijk en vooral tussen hoog- en laaggeschoolden neemt toe. Wie hoger op de

maatschappelijke ladder staat, leeft langer, gezonder, en langer in goede gezondheid.

Bovendien wordt de kloof almaar breder en dieper.

3. Wonen

Het woonbeleid staat onder druk.

De krimpende private huurmarkt, het ontoereikend sociaal woningbestand, de

druk op de openbare ruimte en de toenemende energiekosten maken wonen almaar

onbetaalbaarder en verhogen de druk op de woningmarkt ten nadele van kwetsbare

groepen. In combinatie met verdunning, vergrijzing, vergroening, verarming en verkleuring

dwingt dit ons tot een ander woonbeleid.

1.2. SAMENLEVINGSOPBOUW STAAT VOOR EEN RECHTVAARDIGE EN DUURZAME SAMENLEVING.

Dit zijn tendensen die in min of meerdere mate conflicteren met de waarden van

Samenlevingsopbouw5. Samenlevingsopbouw streeft naar een sociaal rechtvaardige en duurzame

maatschappij. Met sociaal rechtvaardig bedoelen we een maatschappij die een betekenisvolle

plaats geeft aan elke mens. Een sociaal rechtvaardige maatschappij kent geen sociale uitsluiting en

maatschappelijke achterstelling. Ze wordt gekenmerkt door de verankering en realisatie van

grondrechten, solidariteit en verbondenheid, gelijkwaardigheid, diversiteit, inclusie en

maatschappelijk engagement. Een rechtvaardige samenleving houdt rekening met de begrensde

mogelijkheden van mensen en stelt haar verwachtingen daarop af. Voor een duurzame samenleving

is het nodig dat mensen zelf een rol opnemen in de vormgeving ervan, nu en in de toekomst.

Coöperatie, samen redzaamheid en het sluiten van kringlopen vormen hierbij belangrijke

uitdagingen. Veel mensen hebbende laatste jaren naar oplossingen gezocht. Er is een explosie van

lokale initiatieven op het gebied van energie(samenaankoop van energie, zonnepanelen, isolatie …),

klimaat (klimaatwijken …), voedsel (biologische landbouw, CSA’s, sociale kruideniers, samentuinen

…), zorg ( initiatieven van ouders van kinderen met een beperking, zorgregie, kleinschalige zorg …),

wonen (CLT’s, projecten kleinschalig wonen, woningdelen …) … Heel wat regelgeving hinkt achterop

op deze maatschappelijke evoluties. Een faciliterende overheid zal dus werk moeten maken van

aangepaste wetten en regels. Overheid, middenveld en burgers dragen daarbij de

verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat niemand in onze samenleving uit de boot valt.

5 Waardenkader Samenlevingsopbouw, september 2013.


Dit vergt een faciliterende overheid die beweging van onderuit mogelijk maakt en versterkt. Een

faciliterende overheid is een overheid die richting geeft met een inspirerende visie op de toekomst,

maar tegelijk ruimte geeft. Dit zowel institutioneel, financieel, juridisch als mentaal. Een

faciliterende overheid is geen terugtrekkende overheid, maar een overheid die beleid participatief

ontwikkeld.

2. EIGENHEID VAN SAMENLEVINGSOPBOUW

2.1. INZET OP GRONDRECHTEN

De inzet op grondrechten is cruciaal in het werken aan armoede en sociale uitsluiting. De

grondrechten bieden immers de beste bescherming tegen achterstelling. Ze zijn de voorwaarden

voor een menswaardig leven. De grondrechten moeten gegarandeerd worden door de

maatschappij.

We hanteren twee invalshoeken voor het werken aan armoede en sociale uitsluiting:

a. Aan de slag met een doelgroep met een gemeenschappelijke

achterstellingsproblematiek

b. Aan de slag in een aandachtsgebied6 met verschillende achterstellingsvormen

We werken in aandachtsgebieden aan 3 sporen:

i. Werken aan een aangepast aanbod voor kwetsbare bewoners

ii. Organisatie van het samenleven

iii. Vormgeving en beheer van leefomgeving met en door bewoners

Door de ‘smart-collaboration’ aanpak van Samenlevingsopbouw ontstaat de ruimte om

samenwerking, toegesneden op specifieke situaties en problemen, te realiseren. De

praktijkvoorbeelden illustreren hoe Samenlevingsopbouw initieert en faciliteert om samen met

burgers, organisaties en overheid de krachten flexibel te bundelen voor het wegwerken van oude en

nieuwe structurele vormen van sociale uitsluiting en achterstelling.

2.2. STERK VERANKERD IN DE SAMENLEVING

Verankerd in de samenleving betekent voor Samenlevingsopbouw kiezen om:

een sterke en langdurige relatie met de doelgroepen uit te bouwen,

daar waar mensen wonen of samenkomen, projecten op te zetten, (een

ontmoetingsruimte in sociale hoogbouw, volkstuintjes op een open ruimte in de wijk, een

composteerplek organiseren naast de cité waar mensen geen ruimte hebben voor

individuele afvalverwerking …)

te vertrekken vanuit concrete noden van mensen en buurten,

6 Een aandachtsgebied kenmerkt zich doordat een groep van mensen in situaties van achterstelling en uitsluiting daar woont ef er gebruik van

maakt. Er doen zich verschillende achterstellings- en uitsluitingsvormen voor in een aandachtsgebied: concentratie van bewoners wiens

grondrechten niet gerealiseerd zijn, een onaangepast economisch en dienstverlenend aanbod, aangetaste solidariteit onder druk van een

toenemende sociale ongelijkheid, weinig kansen tot participatie op maat van kwetsbare groepen.


bottom-up te werken, knowhow en relaties op te bouwen en ervaringen telkens te

verdiepen en verbreden totdat ze rijk genoeg om onze beleidsdossiers te kunnen stofferen.

Verbinden is essentieel

Door consequent bottom-up te werken realiseert Samenlevingsopbouw belangrijke en

noodzakelijke verbindingen die moeten zorgen voor de insluiting van mensen op alle

beleidsdomeinen waar hun grondrechten nu niet of te weinig worden gerealiseerd.

Door mensen concreet met elkaar te verbinden, hen uit hun isolement te halen en hen kansen tot

ontmoeting, samenwerking en engagement te bieden, verbinden we hen opnieuw met elkaar en

met de samenleving.

Informele ontmoetingen worden gestimuleerd in laagdrempelige basisvoorzieningen (bv.

buurtwerk, dorpsrestaurants, inloopcentra, pleinwerking …). Diverse maatschappelijke kwetsbare

groepen worden er aangesproken en kunnen er op informele wijze samenkomen in een

ondersteunende omgeving. De basiswerking speelt in op de directe noden en behoeften van deze

doelgroepen.

Op allerhande creatieve manieren zoeken we mensen actief op. Voor Samenlevingsopbouw is de

term “moeilijk bereikbare doelgroepen” niet van toepassing. Net met deze groepen werken wij

dagelijks samen. We werken outreachend. We gaan naar mensen toe en weten op welke plaatsen

we hen kunnen vinden.

Vanuit deze lokale verankering neemt Samenlevingsopbouw een kruispuntpositie in ten aanzien

van vele stakeholders.

Vanuit onze eigenheid en onze maatschappelijke opdracht willen we onze ambities gerealiseerd

krijgen. Om dat goed te doen hebben we ook anderen nodig. Samenlevingsopbouw brengt die

anderen samen, organiseert hen rond de belangen van mensen en maakt aldus beweging.

Samenlevingsopbouw bevindt zich op een kruispunt. Een kruispunt waar groepen mensen in

gesprek gaan met beleidsverantwoordelijken; waar zij die vandaag uitgesloten zijn, strijd voeren om

hun rechten te laten gelden en het morgen beter te hebben; waar partners zich verbinden in

gezamenlijk engagement.

2.3. EEN UNIEKE BIJDRAGE

Samenlevingsopbouw maakt een duidelijke keuze voor specifieke thema’s en specifieke

doelgroepen. In combinatie met de collectieve dimensie van de problematiek en steeds gericht op

het mobiliseren en verwezenlijken van de participatie van de doelgroep realiseren we een unieke

en onderscheiden bijdrage aan de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting.

Vanuit deze unieke opstelling en in het licht van de huidige maatschappelijke en politieke context

zet Samenlevingsopbouw wisselend in op (1) sociale actie en de organisatie van tegenspraak, (2)

community building en werken aan directe oplossingen, en (3) sociale innovatie en participatieve

planning7.

7 Duiding bij de 3 actuele rollen voor Samenlevingsopbouw vind je in ‘Samenwerken is de nieuwe competitie’, april 2014.


(1) Sociale actie en de organisatie van tegenspraak

Vertrekpunt is samenspraak en samenwerking met o.m. overheid, sector onderwijs,

huisvestingsmaatschappijen, ocmw’s … waarbij zowel vanuit top-down als bottom-up benadering

specifieke doelgroepen ondersteund worden om hun belangen te articuleren en behartigen.

Samenlevingsopbouw zet blijvend in op deze ondersteuning

Soms zijn evenwel belangentegenstellingen te groot, worden problemen of groepen genegeerd, is

er onbegrip of manifeste onwil. Dan zal er druk moeten worden uitgeoefend, het debat worden

georganiseerd en evtueel sociale actie worden gevoerd.

Onze prioritaire partner in dit verhaal is onze doelgroep. In onze aanpak zal participatie van

mensen in maatschappelijk kwetsbare posities armoede voorop moeten staan. Er komen geen

beleidsaanbevelingen tot stand zonder praktijkervaring. Daarbij is het de bedoeling om mensen in

armoede ook persoonlijk sterker te maken. Op deze manier werkt Samenlevingsopbouw in nauwe

samenwerking met andere actoren aan sterk onderbouwde beleidsdossiers.

Illustratie uit de praktijk:

Ieders Stem telt

Het project ‘Ieders stem telt’ vertrekt van 2 vaststellingen:

Sociale thema’s kleuren zelden het verkiezingsdebat.

De stem van maatschappelijk achtergestelde groepen weegt – tijdens de

verkiezingscampagne, maar ook tijdens de onderhandelingen van het

bestuursakkoord – maar zelden door in de geesten van lokale beleidsmakers

Het project Ieders stem telt heeft er door de organisatie van sociale actie en tegenspraak

mee voor gezorgd dat sociale thema’s, participatie en armoedebeleid meer dan ooit op

de lokale en bovenlokale politieke agenda staan. Politieke partijen werden

geconfronteerd met prioriteiten van mensen in maatschappelijk kwetsbare posities en

werden op verschillende manieren uitgedaagd standpunten in te nemen en uitspraken te

doen.

De politieke debatten, dialoogmomenten met politici, de sociale stemtest, het spel

‘Stemmen is geen spel’, zijn allemaal ingrediënten van een campagne die sociale actie en

tegenspraak hoog in het vaandel draagt.

Dit project, naar aanleiding van de lokale verkiezingen van 14 oktober 2012 en de

regionale, federale en Europese verkiezingen van 25 mei 2014 is gerealiseerd door een

breed partnerschap en netwerk, zowel op Vlaams als lokaal niveau.

Het gaat over welzijns- en sociaal-culturele organisaties zoals het Vlaams Netwerk tegen

armoede, Steunpunt AWW, zelforganisaties van etnisch-culturele minderheden, ACW,

Uit De Marge, Welzijnszorg en Welzijnsschakels, Vormingspluscentra, CAW …

In totaal gaat het over 380 lokale en 9 Vlaamse partnerorganisaties.


(2) Community building en werken aan directe oplossingen

Samenlevingsopbouw investeert in gemeenschapsopbouw.

Hieronder verstaan we:

- Het activeren en ondersteunen van burgers in het opbouwen en beheren van

zelfhulporganisaties, vrijwilligerswerk, lokaal ingebedde diensten en dienstverlening op

maat.

- Mensen versterken, hun netwerken versterken, hun betrokkenheid bij de samenleving

versterken en hen responsabiliseren voor het welzijn van anderen waardoor ze meer

regisseur worden van hun eigen levenstraject.

Samenlevingsopbouw treedt ook op als makelaar van oplossingen. Heel wat problemen vragen om

onmiddellijke actie. De opvangproblematiek van vluchtelingen of daklozen in Brussel kan niet

wachten op een nieuw migratiebeleid of de bouw van duizenden sociale woningen. Als de

gezondheidskloof toeneemt omdat de gezondheidszorg financieel ontoegankelijk blijft, moet je niet

alleen ijveren voor het optrekken van alle uitkeringen tot boven de Europese armoedegrens of het

invoeren van een veralgemeend stelsel derdebetalers. Je moet tegelijk investeren in

gezondheidspreventie en de uitbreiding van het systeem van forfaitaire geneeskunde via de

oprichting van wijkgezondheidscentra.

Samenlevingsopbouw kan - beter dan anderen - de combinatie maken van directe oplossingen voor

bepaalde problemen ‘hier en nu’, en tegelijk werk blijven maken van structurele veranderingen.


Zorgnetwerken : Werkbare schakel i.f.v. toegankelijkheid van de zorg en community

building (als model in het kader van Lokaal Proactief Handelen)

Zorgnetwerken1 zijn een ondertussen beproefd en steeds breder gewaardeerd

werkmodel. Zorgnetwerken kwamen oorspronkelijk tot stand in landelijke context als

antwoord op de uitdaging om ouderen zo lang als mogelijk in hun thuissituatie te laten

wonen. Ondertussen blijkt het werkmodel ook werkbaar te zijn voor andere kwetsbare

groepen. Zorgnetwerken kunnen veel betekenen in het kader van vermaatschappelijking

van de zorg en community building. Ze zijn ook een werkbaar instrument in het kader

van proactief handelen en verminderen van sociale onderbescherming.

De sector Samenlevingsopbouw heeft met West-Vlaanderen als gangmaker op dit vlak

veel expertise opgebouwd. De sector wil zich organiseren om deze expertise in gans

Vlaanderen uit spelen. De sector neemt de uitdaging aan om het werkmodel

zorgnetwerken in Vlaanderen verder ingang te doen vinden en om via

praktijkontwikkeling nieuwe varianten uit te bouwen in verschillende contexten en met

betekenis voor verschillende doelgroepen ( allochtonen, ouderen, personen met een

beperking, armen, mensen met psychische problematiek …). Dit veronderstelt dat er

veel bruggen worden geslagen met lokale besturen en betrokken welzijnssectoren.

Momenteel zetten ook Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen, Samenlevingsopbouw

Gent, Samenlevingsopbouw Antwerpen stad, Riso Vlaams-Brabant … hierop in.


(3) Sociale innovatie en participatieve planning

Naast tegenspraak en sociale actie, trekt Samenlevingsopbouw volop de kaart van sociale innovatie.

Kiezen voor ‘een andere aanpak’ door vernieuwende methoden, nieuwe oplossingen en het

blootleggen van nieuwe mechanismen van uitsluiting. De 'innovatie' zit hem in het op een nieuwe

manier verbinden van actoren, expertises of hulpmiddelen om uiteindelijke tot nieuwe, werkbare

oplossingen te komen.

Samenlevingsopbouw levert ervaringskennis van maatschappelijke kwetsbare groepen over de wijze

waarop allerlei knelpunten zich in hun dagelijkse woon-, werken leefomgeving laten voelen en hoe

grondrechten vandaag niet voor iedereen gerealiseerd worden. Participatief werken is een

noodzakelijke voorwaarde voor een structurele benadering van sociale problemen. Bovendien

proberen wij in de praktijk uit hoe die maatschappelijke knelpunten via gezamenlijke inspanningen

een begin van antwoord kunnen krijgen.

Een bredere maatschappelijke betekenis krijgt Samenlevingsopbouw pas als lokale innovaties

daadwerkelijk gevaloriseerd worden, doordat ze op andere plaatsen navolging krijgen en uiteindelijk

verruimd en veralgemeend worden. Innovaties zijn maar maatschappelijk relevant als we er ook in

slagen om ‘schaal’ te verwerven.


Bewegen op voorschrift

Leuven 2009. De opbouwwerker, werkzaam aan het ‘recht op gezondheid’ in Leuven

verkent het thema via studiewerk, maar vooral via gesprekken met partnerorganisaties

en doelgroep. Dankzij een intensief participatief proces (heel wat groepsgesprekken in

buurtwerkingen, verenigingen, inloopcentra) komt ze te weten welke drempels de

mensen zelf ervaren in gezondheidszorg. Naast betaalbare gezondheidszorg komt de

toegang tot bewegen en sport als preventie eruit als grote nood.

De oplossing voor zo’n probleem ligt niet voor de hand. In de zoektocht naar een

innovatief antwoord, kwam men op het idee van ‘bewegen op voorschrift’: mensen

krijgen bij de dokter een voorschrift om te bewegen en gaan daarmee naar een

beweegcoach. Deze maakt samen met hen een beweegplan op en zet samen de eerste

stappen tot uitvoering. Dit idee werd geoperationaliseerd door de Riso-opbouwwerker in

nauwe samenwerking met een kinesist van het wijkgezondheidscentrum de Ridderbuurt

in Leuven. Een intersectorale tandem ontstond en ontwikkelde de nodige tools om dit

project evidence based uit te voeren. Cijfers worden bijgehouden om te zien of de BOV-

methodiek werkt bij maatschappelijk kwetsbare patiënten.

Intussen is het project – dankzij middelen van het kabinet van minister van Welzijn –

verruimd naar alle Leuvense inwoners. Vandaag zijn 350 mensen aan het bewegen gezet

en werken 60 huisartsen mee. Een verruimde stuurgroep met partners uit verschillende

sectoren volgt het project nauw op: Vigez, LOGO, sportdienst stad Leuven, provincie, ISB

…


3. INHOUDELIJKE SPEERPUNTEN NIEUW MEERJARENPLAN

De sector Samenlevingsopbouw wil zowel intern als extern tot een krachtenbundeling komen.

Intern resulteert dit in het vooruitschuiven van een set van gemeenschappelijke speerpunten voor

de sector in het nieuwe meerjarenplan.

In zijn ‘Algemene omgevingsanalyse’ gaat Samenlevingsopbouw Vlaanderen verder in op de staat

van Vlaanderen op het vlak van maatschappelijke kwesties en de toegang tot grondrechten.

Volgende thema’s passeren de revue: wonen, energie, maatschappelijke dienstverlening,

gezondheid, onderwijs, arbeid en migranten in een precaire verblijfssituatie.

Op basis van de omgevingsanalyse (trends – kansen en bedreigingen – implicaties voor

Samenlevingsopbouw), en tegen de achtergrond van vooraf geschetste evoluties, komen volgende

drie resultaatsgebieden bovendrijven:

Resultaatgebied 1 Actieve inclusie

Met zijn Actieve inclusiestrategie beoogt Europa8: Active inclusion means enabling every citizen,

notably the most disadvantaged, to fully participate in society, including having a job.

“Actieve inclusie vereist de ontwikkeling en de tenuitvoerlegging van een omvattende strategie, die

op geïntegreerde wijze passende inkomenssteun, inclusieve arbeidsmarkten en toegang tot

hoogwaardige diensten combineert. Bij de uitwerking van het beleid moet de juiste mix van deze

drie onderdelen van de actieve-inclusiestrategie worden vastgesteld. Daarbij moet rekening worden

gehouden met het gezamenlijke effect daarvan op de sociale en economische integratie van de

personen in een achterstandspositie en de mogelijke interacties daarvan, inclusief synergiën en

mogelijke wisselwerkingen.”

De rol die Samenlevingsopbouw wil opnemen focust op:

1. Samenlevingsopbouw draagt bij aan lokaal proactief handelen ter bestrijding van

onderbescherming via

Realiseren van innovatieve modellen ifv outreachend handelen, opzetten van

laagdrempelige initiatieven voor diverse maatschappelijk kwetsbare groepen: o.a.

geïntegreerde basisvoorzieningen zorgnetwerken, dorpsrestaurants, mobiele

dienstencentra … tevens kaderend in de beleidsoptie ‘vermaatschappelijking van de zorg’

Organiseren van de dialoog ifv kwalitatieve hulpverlening

Verdieping en promotie van het model LPK

8 Active inclusion means enabling every citizen, notably the most disadvantaged, to fully participate in society, including having a job. In

practical terms, that means:

adequate income support together with help to get a job. This could be by linking out-of-work and in-work benefits, and by helping people to

access the benefits they are entitled to

inclusive labour markets – making it easier for people to join the work force, tackling in-work poverty, avoiding poverty traps and disincentives

to work

access to quality services helping people participate actively in society, including getting back to work.

http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1092&langId=en


2. Samenlevingsopbouw blijft alert voor de directe toegankelijkheid van diensten i.f.v. hun

basisbehoeften: bijzondere aandacht gaat hierbij naar voeding (met o.a. sociale kruideniers,

dorps- en buurtrestaurants, volkstuinen) en de opvolging van Sociaal Openbare

Dienstverplichtingen m.b.t. energie.

3. Samenlevingsopbouw zet in op integrale aanpak van sociale activering, drempels naar de

arbeidsmarkt …

Resultaatgebied 2 Toegang tot gezondheid

De gezondheidskloof tussen arm en rijk, tussen hoog- en laaggeschoolden neemt verder toe.

Arbeidsongeschikten (31%), werklozen (28%) en alleenstaanden met kinderen (23%) stellen hun

zorg vaker uit dan gemiddeld (11%). Vergrijzing, de opkomst van chronische aandoeningen,

multiculturalisering en de sociale gezondheidskloof stellen nieuwe uitdagingen.

Tegelijk blijven we vaststellen dat het budget voor preventie erg laag blijft. De zesde

staatshervorming biedt extra mogelijkheden.

De conferenties eerstelijnsgezondheidszorg – georganiseerd onder impuls van minister Vandeurzen

– hebben duidelijke perspectieven geformuleerd.

De rol die Samenlevingsopbouw wil opnemen focust op:

1. Vanuit het kader van gezondheidspreventie en -promotie ontwikkelt Samenlevingsopbouw

projecten met betrekking tot voeding (o.a. vorming gericht op kansengroepen) en bewegen

(o.a. Bewegen Op Voorschrift).

2. Toegankelijkheid van de zorg:

Samenlevingsopbouw stimuleert de samenwerking op de 1°lijn met specifieke aandacht

voor de geestelijke gezondheidszorg.

Samenlevingsopbouw blijft – in nauwe samenwerking met de Federatie van de

Wijkgezondheidscentra – bijdragen tot een verdere verspreiding van WGC’s over

Vlaanderen. We hervormen dit zorgmodel voor toepassing in landelijke contexten.

3. Gezonde wijken:

Het uitgangspunt is dat niet alleen factoren op het niveau van het individu, maar ook

sociaaleconomische factoren zoals opleiding, inkomen, werk, leefomgeving en toegang tot

zorg bepalend zijn. De verbetering van de gezondheid van bewoners vraagt daarom een

integrale aanpak van verschillende sectoren.


Resultaatgebied 3 Wonen

De regionalisering maakt Vlaanderen bevoegd voor het integrale woonbeleid. Dit biedt Vlaanderen

de hefbomen om regulerend op te treden op de private huurmarkt, maar ook om

eigendomsverwerving meer of minder te stimuleren. Sociale huisvesting was al langer een Vlaamse

bevoegdheid. Er is nood aan grote aangroei van het aantal woningen en aan doorgedreven

renovatie.

De keuzes die de Vlaamse overheid maakt, zijn bepalend voor de woonkansen van maatschappelijk

kwetsbare groepen.

De rol die Samenlevingsopbouw wil opnemen, focust op:

1. Door het ontwikkelen van aangepaste woonvormen zoals CLT, sociaal buitenwonen, co-

housing … realiseert Samenlevingsopbouw modellen die het woonaanbod voor

maatschappelijk kwetsbare groepen verbreden.

2. Samenlevingsopbouw is verder partner in de ontwikkeling van kwalitatieve

bewonersparticipatie in de sociale huisvesting, essentieel om de aanbevelingen uit de

lopende visitaties in structureel beleid om te zetten.

3. Samenlevingsopbouw ondersteunt ‘kleine’ eigenaars op de private huurmarkt om de

noodzakelijke energiebesparende maatregelen door te voeren.

Op de private huurmarkt werkt Samenlevingsopbouw aan de verbetering van de

woonomstandigheden van de meest kwetsbaren, door o.a. aanpak van krotwoningen,

huisjesmelkerij, uitbuiting.

Op bovenstaande resultaatsgebieden zal de sector Samenlevingsopbouw vanuit de Algemene

Omgevingsanalyse versterkt inzetten en dus als sector voldoende volume creëren (zie 3. Innovatie

dwingt tot opschalen).

Deze 3 resultaatsgebieden zullen aangevuld worden met bijkomende elementen uit de regionale

omgevingsanalyses. Als blijkt dat ook hier gemeenschappelijkheid gerealiseerd kan worden, zal dit

een plaats krijgen in het verdere planningsproces. Dit gezamenlijke proces loopt tot eind 2014. Het

moet leiden tot scherpere en gemeenschappelijke keuzes binnen de onderscheiden

resultaatsgebieden.


4. SAMENLEVINGSOPBOUW IN RELATIE TOT ANDERE SECTOREN

Samenlevingsopbouw heeft een specifieke rol te spelen in de ontwikkeling van participatief en

sociaal gecorrigeerd beleid. Maar we doen dit niet alleen.

In het referentiekader van de sector Samenlevingsopbouw is er expliciet aandacht voor het aangaan

van partnerschappen.

“Onze eigenheid en positionering maken dat we anderen nodig hebben om onze doelstellingen te

bereiken. Situaties van achterstelling en uitsluiting zijn immers complexe maatschappelijke

problemen, waarvoor de oplossingen nooit eenvoudig zijn en zelden in handen van één actor liggen.

Partnerschappen aangaan, zowel met partners op het terrein als met oplossingsactoren

(beleidsmakers) is dan ook een noodzakelijke voorwaarde.”

Deze samenwerking is ook van belang ifv sociale innovatie en opschalen (zie 5).

We kiezen voor een intense samenwerking met het Netwerk tegen armoede, de

armoedeverenigingen, het Minderhedenforum en de centra Algemeen Welzijnswerk.

4.1. RELATIE TOT ARMOEDEVERENIGINGEN EN HET NETWERK TEGEN ARMOEDE : INTENSERE SAMENWERKING ZAL DE SLAGKRACHT VERGROTEN

Samenlevingsopbouw, het Netwerk tegen armoede en de erkende en niet-erkende Vereniging waar

armen het woord nemen (voor het gemak worden deze laatste twee samen verder de

armoedesector genoemd) zijn partners in het versterken van de stem van mensen in armoede en

mensen bedreigd met sociale uitsluiting.

4.1.1. Op lokaal niveau

Op lokaal niveau worden twee vormen van samenwerking gerealiseerd: projectmatige

samenwerking en ondersteuning van basiswerkingen.

Projectmatige samenwerking:

Samenwerking van de projecten van Samenlevingsopbouw en de armoedeverenigingen met het oog

op gemeenschappelijke acties en gemeenschappelijke beleidsparticipatie.

Inhoudelijke samenwerking tussen Samenlevingsopbouw en de verenigingen waar armen het

woord nemen op het terrein is meer regel dan uitzondering.


Overleg en ondersteuning ifv een sterke basiswerking:

Verschillende verenigingen ontstonden vanuit Samenlevingsopbouw of bouwden al snel een intense

band op. Dat maakt dat ze nog steeds door Samenlevingsopbouw ondersteund worden. De vormen

van ondersteuning zijn zeer divers: van meewerken in bestuursaangelegenheden over de vorming

voor professionals, tot de aanpak van conflicten.

Enkele voorbeelden illustreren de diversiteit in de lokale samenwerking:

Gentse Overlegtafel: sinds 2003 reeds ondersteunt Samenlevingsopbouw Gent de

samenwerking tussen Samenlevingsopbouw en de Gentse Verenigingen m.b.t.

gezamenlijke beleidsparticipatie. Dit leidde in het verleden reeds tot gezamenlijke

standpuntvorming, gezamenlijke beleidsdialoog bvb. t.a.v. het OCMW Gent, momenteel:

gezamenlijk uitwerken van een lokale armoedetoets, …

Vlaams-Brabant: uitbouw Provinciale Sociale kruidenier via gezamenlijke stuurgroep

Riso – CAW Leuven – ’t Lampeke en Leren Ondernemen. CAW Halle – Vilvoorde

overweegt aansluiting. Riso brengt daarnaast ook de doelgroep samen i.f.v de stem van

mensen in armoede binnen uitbouw VCBA-VSO Sociale Kruidenier.

Brugge: voor het project Droomjob slaan Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen en

armenorganisatie Wieder de handen in mekaar. Het project zet een traject uit met

mensen die bijzonder moeilijk toegang krijgen tot de arbeidsmarkt. Het project biedt

integrale begeleiding op het vlak van werk, armoede en welzijn. Er is ondersteuning op

maat zowel individueel, als in groep richting werkvloer of opleiding.

Enkele voorbeelden:

Limburg: RIMO ondersteunt via het Trefpunt armoede en met middelen van de provincie

Limburg het overleg van de erkende en niet erkende verenigingen waar armen het

woord nemen. Regelmatig worden de trekkers van de verenigingen samengebracht. Er is

een gezamenlijk overleg met het steunpunt OCMW’s. RIMO begeleidt verder

rechtstreeks de erkende verenigingen Soma, Onder Ons en de Nieuwe Volksbond

Brussel: Op verschillende plaatsen zitten het opbouwwerk en de VWAWN ingebed

binnen dezelfde buurtstructuur (vzw Buurtwinkel, vzw Wijkpartenariaat en vzw

Buurthuis Bonnevie) waarbinnen teamoverleg de inhoudelijke werking vorm geeft. Ook

is er participatie in de raden van bestuur.

Herentals: Door een tijdelijke crisis in het bestuur zal een medewerkster van

Samenlevingsopbouw de rol van voorzitter ad interim waarnemen en met de Vereniging

waar armen het woord nemen de nodige stappen zetten naar stabiliteit en kracht.


4.1.2. Op Vlaams niveau

Intensere samenwerking op Vlaams niveau – tussen de ondersteuningsinstituten – kan leiden tot

schaalvoordeel. We pleiten voor een doorgedreven samenwerking met het Netwerk tegen armoede

op vlak van: themaspecialisatie, vormingsaanbod (en methodiekontwikkeling) en beleidswerk.

De invulling van het Vlaamse niveau moet afgestemd zijn op het lokale en vice versa.

Doorgedreven/gedeelde themaspecialisatie:

We pleiten ervoor om tussen het Netwerk tegen armoede en Samenlevingsopbouw Vlaanderen

afspraken te maken over wie zich in welk van de grondrechtenthema’s verder specialiseert en/of

welke specialisaties samen ontwikkeld worden. Deze themaspecialisten worden samen ingezet in de

ondersteuning van zowel verenigingen waar armen het woord nemen als in de ondersteuning van

regionale instituten.

Gezamenlijke vormingsaanbod (en methodiekontwikkeling):

De methodische ondersteuning en het vormingsaanbod dat vanuit beide structuren ontwikkeld

wordt (voor Samenlevingsopbouw Vlaanderen zijn dit onder meer probleemanalyse en –definiëring,

participatieprocessen, beleidsmatige vertaling, samenwerken en netwerken …), wordt verder

afgestemd in functie van noden en behoeften van beide sectoren.

Vandaag al biedt Samenlevingsopbouw Vlaanderen haar vormingsaanbod actief aan de

medewerkers van het Netwerk tegen armoede en de armenverenigingen aan. Zo volgden

medewerkers van het Netwerk tegen armoede en de armenverenigingen o.a. de cursussen over

beleidsbeïnvloeding, samenwerken en netwerken, participatie. Ook de blikopeners en

lezingenreeksen waarin we maatschappelijke thema’s verkennen worden door hen gevolgd.

Gezamenlijk beleidswerk:

De sector Samenlevingsopbouw en het Netwerk tegen armoede realiseren gezamenlijk beleidswerk.

Deze samenwerking tekent zich vandaag af in concrete acties. De sector Samenlevingsopbouw is

pleitbezorger om in de toekomst nog meer in te zetten op het realiseren van gezamenlijk

beleidswerk. Afspraken mbt themaspecialisatie zijn ook hiervoor noodzakelijk.

In het kader van beleidssignalering en beleidswerk wordt op twee fronten samengewerkt:

Decenniumdoelen

Om een structurele en daadwerkelijke armoedebestrijding te bekomen, is er een groot

maatschappelijk en politiek draagvlak nodig. Er is nood aan politieke en maatschappelijke

verbreding. We hebben in deze ook de ruime samenleving en haar organisaties nodig.

Enkel dan zal er een verschil gemaakt worden.

Decenniumdoelen biedt als permanent overlegplatform van maatschappelijke

middenveldorganisaties (armoedeorganisaties, welzijnsorganisaties, sociaal-culturele

organisaties, vakbonden, mutualiteiten, jongerenorganisaties …) dat door zijn

samenstelling een breed maatschappelijk draagvlak heeft. Het creëert m.b.t.

armoedebestrijding een antwoord op de noodzakelijke maatschappelijke en politieke

verbreding.

Samenlevingsopbouw Vlaanderen en het Netwerk tegen armoede zijn trekkende partners

van Decenniumdoelen waar het beleidswerk over wonen, gezondheid, onderwijs,

inkomen, samenleven en arbeid ontwikkeld en afgestemd wordt.


In 2014 werden, naast het beleidswerk via de armoedebarometer en het memorandum

nav de verkiezingen, concrete dossiers ontwikkeld over de woonbonus en kinderbijslag.

Deelname aan themawerkgroepen

De medewerkers van de sector Samenlevingsopbouw nemen op basis van de door hen

ontwikkelde praktijk actief deel aan de themawerkgroepen van het Netwerk tegen

armoede: onderwijs, arbeid, wonen, gezondheid …

Ontwikkeling van innovatieve modellen:

Een van de prioritaire rollen van Samenlevingsopbouw is sociale innovator. Om deze rol volwaardig

te realiseren, moet ook hier samengewerkt worden.

Samenlevingsopbouw en het Netwerk tegen armoede zijn bijvoorbeeld partner in het project Lokaal

Proactief Kader.

De sector Samenlevingsopbouw ontwikkelt al vele jaren projecten die de strijd aanbinden met

onderbescherming. Onder impuls van de sector samenlevingsopbouw werd een kader voor lokale

proactieve dienstverlening ontwikkeld voor het aanpakken deze complexe en schrijnende

problematiek.

Dit model kreeg verder vorm in het project ‘Lokaal Proactief Kader’ en werd in 18 pilootgemeentes

ontwikkeld. Hiervoor werd een breed partnerschap aangegaan, o.a. met het Netwerk tegen

armoede.

In de toekomst willen we deze samenwerking intensifiëren.

We pleiten voor afspraken tussen de sector Samenlevingsopbouw en het Netwerk tegen

armoede over het ontsluiten van elkaars netwerk en de toegang tot kabinetten,

parlementen (parlementairen en commissies) en studiediensten.

Het Netwerk tegen armoede en de sector Samenlevingsopbouw nemen samen met de

administratie de organisatie van het permanent armoedeoverleg in handen.

De sector Samenlevingsopbouw en het Netwerk tegen armoede zetten samen

gemeenschappelijke thematische sporen uit (en leggen vast wie de lead neemt). We

creëren afstemming van beleidsaanbevelingen ifv gezamenlijke beleidsdossiers.


4.2. RELATIE TOT DE CENTRA ALGEMEEN WELZIJNSWERK EN ‘STEUNPUNT ALGEMEEN WELZIJNSWERK’ : STERKE FOCUS OP TOEGANKELIJKHEID

Samenlevingsopbouw en Sector Algemeen Welzijnswerk zijn partners in het realiseren van toegang

tot maatschappelijke instituties voor mensen in armoede en mensen bedreigd met sociale

uitsluiting. Meer specifiek in de rollen (2) Community building en werken aan directe oplossingen en

(3) Sociale innovatie gericht op toegankelijkheid van de zorg dienen beide sectoren complementair

te werken.

Dit betekent:

1. Het wederzijds versterken van de signaalfunctie t.a.v. onderwijs, tewerkstelling, huisvesting …

2. Initiatieven community building in aandachtsbuurten met o.a. uitbouw geïntegreerde

basisvoorzieningen

3. Samen realiseren van toegankelijke hulp- en dienstverlening (zie PACT 2020) via nieuwe

modellen: modellen cliëntenraad – beheer wijkteams – dialoogtafels proactief handelen

4.2.1. Op lokaal niveau

(Mee) uitbouwen van een geïntegreerde basisvoorziening:

Samenlevingsopbouw realiseert in bepaalde buurten, wijken en/of gemeenten een samenhangend

en toegankelijk basisaanbod dat gericht is op de participatie en integratie van maatschappelijk

kwetsbare groepen. Diverse maatschappelijk kwetsbare groepen kunnen er op informele wijze

samenkomen in een ondersteunende omgeving. Samenlevingsopbouw kan hier zijn sterktes volledig

inzetten: samenbrengen van mensen over verschillen heen, organiseren en mobiliseren van

maatschappelijk kwetsbare groepen en mensen versterken om maatschappelijk te participeren.

Samenlevingsopbouw versterkt informele netwerken rond mensen om mee bruggen te slaan naar

andere organisaties.

Enkele voorbeelden:

Lokeren : de geïntegreerde basisvoorziening de Moazoart werd opgezet vanuit een

samenwerkingsverband tussen Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen, CAW Waasland,

en een lokale welzijnsschakel. Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen is trekker van dit

initiatief. Het CAW heeft binnen de geïntegreerde basisvoorziening een onthaalpunt

ingericht (nieuw – was nog niet aanwezig in Lokeren). De basiswerking wordt uitgewerkt

door Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen en door de welzijnsschakel (vnl. gericht

naar kinderen/ gezinnen met kinderen). Inmiddels is de basiswerking ook erkend als

vereniging waar armen het woord nemen.


Werken aan toegankelijke hulp- en dienstverlening:

Om een toegankelijke hulp- en dienstverlening te realiseren zijn er steeds nieuwe impulsen nodig.

Samenlevingsopbouw gaat samen met maatschappelijk achtergestelde groepen op zoek naar

aangepaste vormen van hulp- en dienstverlening op maat.

Deze samenwerking kan smal of breed zijn.

Smalle samenwerking richt zich op de hulp- en dienstverlening van het CAW zelf ifv het realiseren

van een toegankelijke en kwalitatieve hulp- en dienstverlening (Kader voor Lokaal proactief

handelen).

Enkele voorbeelden:

Ronse: In het kader van het project ‘buurtgericht kansarmoede overbruggen’ zijn drie

wijkbrugfiguren actief in de stad Ronse. Zij trachten het isolement te doorbreken

waarin kansarme gezinnen met jonge gezinnen leven. Deze wijkbrugfiguren gaan bij de

gezinnen aan huis, maken afspraken en slaan een brug tussen de gezinnen, diensten en

organisaties. We zetten samen stappen om de drempels van en naar het bestaande

dienstverleningsaanbod weg te werken. Na één jaar werden de drempels omtrent de

toegankelijkheid van het hulp- en dienstverleningsaanbod in Ronse in kaart gebracht en

gesignaleerd. In een algemeen dialoogmoment werden de drempels mbt de diensten

hulpverlening van het OCMW en het CAW samen met de betrokken doelgroep

(maatschappelijk kwetsbare gezinnen met jonge kinderen) aangekaart en besproken.

Sint-Truiden: samenwerking rond woonbegeleiding. Cliënten van het CAW worden

georganiseerd door Samenlevingsopbouw. Toeleiden van nieuwe doelgroepen naar

CAW.

Gent: Samenlevingsopbouw werkt samen met beide CAW’s (en OCMW) rond het thema

schuldhulpverlening. Het project Budget is tot op vandaag gekend als een succesvolle

dialoog tussen beroepskrachten, directie en cliënten rond drempels en hiaten in de

schuldhulpverlening. Het verslagboek is nog steeds actueel (helaas). Eén van de

bekendste en alom gebruikte resultaten is de gids en website “Over-leven met weinig

geld in Gent” - http://www.metweiniggeld.be/

http://www.metweiniggeld.be/


Brede samenwerking richt zich op het brede palet van hulp- en dienstverleningsorganisaties in de

samenleving (sociale huisvestingsmaatschappijen, VDAB, vakbonden, mutualiteiten ...) met het oog

op het realiseren van een toegankelijke en kwalitatieve dienstverlening zodat mensen hun sociale

grondrechten volledig uitputten.

Afstemming en beleidssignalering:

De inhoudelijke samenwerking is steeds ook gericht op het versterken van het beleidswerk. Beide

sectoren verzamelen signalen uit het werkveld en bundelen deze in functie van een gezamenlijke

beleidsbeïnvloeding rond structurele problemen.

4.2.2. Op Vlaams niveau

De samenwerking op Vlaams niveau tekent zich vandaag af in concrete acties:

Beleidswerk:

In het kader van beleidssignalering werken we samen binnen Decenniumdoelen.

Om een structurele en daadwerkelijke armoedebestrijding te bekomen, is er een groot

maatschappelijk en politiek draagvlak nodig. Er is nood aan politieke en maatschappelijke

verbreding. We hebben in deze ook de ruime samenleving én haar organisaties nodig. Enkel dan zal

er een verschil gemaakt worden.

Decenniumdoelen biedt als permanent overlegplatform van maatschappelijke

middenveldorganisaties (armoedeorganisaties, welzijnsorganisaties, sociaal-culturele organisaties,

vakbonden, mutualiteiten, jongerenorganisaties …) dat door zijn samenstelling een breed

maatschappelijk draagvlak heeft en creëert m.b.t. armoedebestrijding een antwoord op de

noodzakelijke maatschappelijke en politieke verbreding.

Enkele voorbeelden:

Antwerpen: Dienstverlening op maat waarbij nieuwe vormen van dienstverlening

worden uitgewerkt uitwerken ism stad Antwerpen, vrijwilligers en CAW Antwerpen.

Kortrijk - Woonclub: Samenwerking tussen Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen en

CAW Zuid West-Vlaanderen. Vernieuwend werkmodel waarbij een ploeg vrijwilligers

mee op zoek gaat naar een betaalbare woning. Combinatie van professionele

begeleiding van kandidaat-huurders en buddy-steun door vrijwilligers in de moeilijke

zoektocht naar een geschikte en betaalbare woning. CAW en Samenlevingsopbouw

bundelen hun expertise. CAW tekent voor de individuele opvang en begeleiding,

Samenlevingsopbouw tekent voor de projectuitbouw, voor ondersteuning van de

vrijwilligersploeg, voor de netwerkvorming en de signaalfunctie van het project. In 2013

werden zo 699 kandidaat-huurders bereikt. 32% vond een woning.


Samenlevingsopbouw Vlaanderen en het Steunpunt AWW zijn partners van Decenniumdoelen waar

het beleidswerk over wonen, gezondheid, onderwijs, inkomen, samenleven en arbeid ontwikkeld

en afgestemd wordt.

In 2014 werden, naast het beleidswerk via de armoedebarometer en het memorandum n.a.v. de

verkiezingen, concrete dossiers ontwikkeld over de woonbonus en kinderbijslag.

Ontwikkeling van innovatieve modellen:

Samenlevingsopbouw en het Steunpunt AWW (Expertisecentrum Reach Out) zijn partner in het

project Lokaal Proactief Kader.

De sector Samenlevingsopbouw ontwikkelt al vele jaren projecten die de strijd aanbinden met

onderbescherming. Onder impuls van de sector samenlevingsopbouw werd een kader voor lokale

proactieve dienstverlening ontwikkeld voor het aanpakken deze complexe en schrijnende

problematiek.

Dit model kreeg verder vorm in het project ‘Lokaal Proactief Kader’ en werd in 18 pilootgemeentes

ontwikkeld. Hiervoor werd een breed partnerschap aangegaan, o.a. met het Steunpunt AWW.

Delen van expertise:

Er is uitwisseling en kennisdeling over de denken handelingskaders die beide steunpunten

ontwikkelen: participatie, beleidsbeïnvloeding, samenwerken en netwerken, projectmatig werken …

Verder wordt het vormingsaanbod van Samenlevingsopbouw Vlaanderen actief aangeboden aan

medewerkers van de sector AWW.

In de toekomst willen we deze samenwerking intensifiëren.

We pleiten voor een gestructureerd overleg tussen beide steunpunten. Een gedeelde

omgevingsanalyse en de wederzijdse meerjarenplanning vormen de basis voor het delen

van expertise en thematische samenwerking.

4.3. RELATIE TOT DE BREDE ZORGSECTOR

Samenlevingsopbouw heeft een belangrijke signaalfunctie met betrekking tot de toegankelijkheid

van zorg/basisvoorzieningen. Recente wijzigingen in het beleid t.a.v. de bijzondere jeugdzorg,

gehandicaptenzorg, (geestelijke) gezondheidszorg, ouderenzorg … vragen dan ook extra aandacht

vanuit Samenlevingsopbouw (uiteraard in samenwerking met Netwerk tegen armoede, Algemeen

Welzijnswerk en Minderhedenforum). Samenlevingsopbouw dient in eerste instantie zijn rol (1)

Sociale actie en tegenspraak op te nemen indien we structurele tekorten in het aanbod en de

werking van deze sectoren vaststellen.

Bijzondere aandacht gaat hierbij naar etnisch-culturele minderheden. Samenlevingsopbouw en

Minderhedenforum zijn partners in het versterken van de stem van mensen in armoede en mensen

bedreigd met sociale uitsluiting.

De signalen leiden in de brede zorgsector tot meer gemeenschappelijke experimenten en realiseren

van directe oplossingen aansluitend op de noden van mensen in maatschappelijk kwetsbare

posities.


5. INNOVATIE DWINGT TOT OPSCHALEN

Samenlevingsopbouw zet in op innovatie. Hieronder verstaan we ‘ontwikkeling en toepassing van

oplossingen die binnen de context waar ze worden toegepast tegelijk vernieuwend zijn en een

verbetering inhouden’. Sociale innovatie is een nieuw en werkzaam antwoord ontwikkelen voor

complexe problemen.

We leven in een tijdperk waarin we erg gericht zijn op snelle resultaten. Op resultaten die

aantoonbaar zijn en het gevolg van de concrete acties die we ondernemen. Drie tot vijf jaar vinden

we al een lange termijn. We denken in jaarplannen of beleidsperiodes. Dit is een perspectief dat

zich goed laat hanteren als het gaat over concrete praktijken, over producten of concrete

doelstellingen.

Het eigene aan maatschappelijke innovaties daarentegen is dat ze zich doorgaans uitstrekken over

een langere periode. Maatschappelijke innovatie vraagt het samen sporen van vele praktijken die

zich enten op een dieperliggende innoverende onderstroom.

Een bredere maatschappelijke betekenis krijgt Samenlevingsopbouw pas als innovaties

daadwerkelijk gevaloriseerd worden, doordat ze op andere plaatsen navolging krijgen en uiteindelijk

verruimd en veralgemeend worden. Innovaties zijn maar maatschappelijk relevant als we er ook in

slagen om ‘schaal’ te verwerven. De sector organiseert zich hier dan ook op.

a. Interne organisatie: de instituten engageren zich voor minimaal 5 gemeenschappelijke

strategische acties.

Drie van deze situeren zich binnen de vooruitgeschoven resultaatsgebieden. Eén

strategische acties ‘Ieders stem telt’ naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen

van oktober 2018 en de regionale, federale en Europese verkiezingen van 2019 en de

opvolging van de campagnes van 2012 en 2014.

De vijfde actie is doelgroepspecifiek, met name aandacht voor gekleurde armoede en

mensen zonder papieren

b. Gegarandeerde inzet vanuit verschillende instituten: elk van de 5 gemeenschappelijke

strategische acties wordt ontwikkeld door minstens 5 instituten. Dit is een noodzakelijke

voorwaarde om schaal te verwerven.

c. Werken aan draagvlak en partnerschappen in functie van implementatie:

krijgt expliciet plaats in de projectontwikkeling en –opvolging

derden worden systematisch betrokken bij sectorale overleggroepen

externe deskundigheid wordt systematische ingebracht in de praktijkontwikkeling


6. POSITIE EN OPDRACHT VAN SAMENLEVINGSOPBOUW VLAANDEREN

De opdrachten die Samenlevingsopbouw Vlaanderen de volgende jaren zal opnemen zijn de

volgende:

6.1. SOCIALE INNOVATIE

1. Ondersteunen en faciliteren van de processen van praktijkontwikkeling tot effectieve praktijk

van sociale innovatie

2. Resultaten van de sector Samenlevingsopbouw ingang doen vinden

Door communicatie, netwerking … zichtbaar maken van resultaten en effecten, laten samen sporen

van sociaal innovatieve praktijken, strategische partnerschappen ontwikkelen ifv schaalvergroting

en uitrollen van innovatieve modellen, …

Sociale innovatie begrijpen we als: nieuwe denkwijzen ontwikkelen en in de praktijk brengen van

gewenste veranderde spelregels (maatschappelijk – politiek) die bijdragen aan een duurzame,

inclusieve en democratische samenleving.

Onder sociaal innovatieve praktijken verstaan we praktijken die een voorafspiegeling zijn van de

gewenste veranderde spelregels in de samenleving. Deze praktijken worden gekenmerkt door een

kleinschaligheid en veelheid. Om tot effectieve sociale innovatie te komen moet de samenstroom

van deze praktijken georganiseerd worden door onder meer:

Communicatie

Samenwerken met relevante actoren

6.2. VAKMANSCHAP: VERSTERKEN VAN DE WERKERS EN INSTITUTEN VOOR SAMENLEVINGSOPBOUW

Door:

Opbouw van deskundigheid en professionaliteit van de werkers en de instituten door

vorming, training en opleiding, onderzoek- en methodiekontwikkeling, dienstverlening op

maat, visieontwikkeling, studiewerk …

Daarbinnen is er specifieke aandacht voor het ondersteunen van de werkers en de

instituten in het opnemen van de in de huidige maatschappelijke context prioritair op te

nemen rollen

• Innovator

• Organisator van sociale actie en tegenspraak (tegensprekelijk debat)

• Initieerder van directe oplossingen

Verder aansturen en faciliteren van het toekomsttraject van de sector

Samenlevingsopbouw waar op zoek gingen naar hoe de sector Samenlevingsopbouw

versterkt kan worden.


Vorming en debat over de positie en rol van de sector Samenlevingsopbouw als kritische en

autonome middenveldorganisatie …

6.3. SECTORSAMENWERKING: ONDERSTEUNEN EN FACILITEREN VAN DE SECTORSAMENWERKING OVER MAATSCHAPPELIJKE THEMA’S IFV IMPACTVERHOGING

Samenlevingsopbouw Vlaanderen staat wat betreft de sectorale samenwerking in voor:

Coördinatie van de op sectorniveau te ontwikkelen gemeenschappelijke strategische acties

Procesbegeleiding

Faciliteren van de sectorsamenwerking vanuit de generieke functies ifv productrealisatie

Studiewerk en ondersteuning van het beleidswerk

6.4. STRUCTURELE VERANDERING: VERSTERKEN VAN HET BELEIDSWERK

Samenlevingsopbouw Vlaanderen zet daartoe in op:

Studiewerk en beleidsvoorbereidend werk

Ondersteunen en versterken van het beleidswerk dat ontwikkeld wordt in het eerstelijns

werk: dossieropmaak, beleidscontacten …

Coördineren en afstemmen van het beleidswerk naar het bovenlokale beleid (ism de

beleidsmedewerker van de sector)

6.5. MECHANISMEN VAN ACHTERSTELLING EN UITSLUITING

Opsporen en verkennen van nieuwe mechanismen van achterstelling en uitsluiting en hierover het

maatschappelijk debat aangaan + specifiëren van de mogelijke interventies van

Samenlevingsopbouw

6.6. IMPACTVERHOGING DOOR VERSTERKEN VAN DE IDENTITEIT VAN DE SECTOR SAMENLEVINGSOPBOUW

Inzet op de verdere uitbouw en verfijning van het waardenkader en het referentiekader én het

omzetten ervan in de praktijk in functie van het realiseren van excellente

Samenlevingsopbouwpraktijk.

6.7. DOORGEDREVEN SAMENWERKING

Doorgedreven samenwerking met andere steunpunten, bovenbouworganisaties: o.a. Netwerk

tegen armoede, Steunpunt CAW, Minderhedenforum, Socius, Démos … ifv informatie-uitwisseling,

kennis- en expertisedeling, beleidssignalering, gezamenlijk beleidswerk …


7. RELATIE VLAAMS BELEID – LOKAAL BELEID

De wisselwerking tussen Vlaams beleid en lokaal beleid is essentieel voor een krachtig

armoedebestrijdingsbeleid. De wijze waarop Vlaamse beleidsinitiatief omgezet worden in lokaal

beleid bepalen mee de slagkracht van Vlaanderen. In die lokale omslag speelt Samenlevingsopbouw

een cruciale rol. Vandaag is hierbij o.a. aandacht voor lokaal sociaal beleid, initiatieven

kinderarmoede, energiearmoede, gelijke onderwijskansenbeleid.

Andersom vragen lokale noden vaak een bovenlokaal antwoord om de impact te maximaliseren.

Samenlevingsopbouw kan hierbij vanuit zijn praktijkwerk belangrijke impulsen geven. Zo stond

Samenlevingsopbouw mee aan de wieg van de eerste experimenten en latere regelgeving rond

intergemeentelijke samenwerkingsverbanden wonen (waar ondertussen tal van woon-infopunten

uit ontstaan zijn).

Tegelijk is ook het samenspel tussen middelen van de Vlaamse overheid en lokale middelen

(gemeenten, OCMW, Provincies) van cruciaal belang om de werking van Samenlevingsopbouw te

realiseren. Momenteel worden 90 VTE-medewerkers uit de sector gefinancierd vanuit deze lokale

convenanten. Deze lokale middelen worden in belangrijke mate ingezet in aandachtsgebieden van

steden en dorpen met het oog op het creëren van basisvoorzieningen, breed basiswerk, het helpen

realiseren van een voldoende aanbod van voorzieningen, samenleven en vormgeving en beheer van

de leefomgeving. Het brede basiswerk geeft een antwoord op lokale noden en behoeften en vormt

essentiële entingsplaatsen voor ons projectwerk.

Enkele voorbeelden:

Lier: Ons gedacht (Samenlevingsopbouw project en Vereniging waar armen het woord

nemen) gaat in dialoog met het OCMW. Onder leiding van de opbouwwerkster gingen

straathoekwerkers, opbouwwerkers, jeugdwelzijnswerksters … met een vragenlijst op

pad. Alle aspecten van maatschappelijke dienstverlening passeerden de revue. De

bevraging aangevuld met focusgesprekken resulteerde in een rapport met concrete

verbeteracties. Dit rapport werd besproken met de sociale dienst van het OCMW, de

OCMW raad, de welzijnscommissie, het armoedeoverleg …

Roeselare: een actieve bevraging van maatschappelijk kwetsbare groepen over de

toegankelijkheid van de dienstverlening is basis voor opmaak van een actieplan m.b.t.

kwaliteitsvolle dienstverlening, participatief beleid, proactief handelen, communicatie en

informatie. Samenlevingsopbouw betrekt de doelgroep in het zoeken naar oplossingen

zodat onderbescherming vermindert. Het werkmodel maakt ondertussen school in West-

Vlaanderen. Een gelijkaardig project loopt met het Sociaal Huis in Avelgem.

Westhoek - Energiearmoede in de Westhoek – samenwerking met 11 OCMW’s : in 11

gemeenten krijgen OCMW-cliënten steun op iets te doen aan hun energieverbruik en

aan de kwaliteit van hun woning. Op basis van individuele dossiers wordt ook gezocht

naar structurele oplossingen in de gemeente zelf of regionaal.


8. EVENWICHT TUSSEN ‘EEN MEER PROGRAMMATORISCHE BENADERING’ EN ‘ NOODZAKELIJKE VINGER AAN DE POLS’

Samenlevingsopbouw maakt werk van sociale innovatie vanuit heel concrete, vaak kleinschalige

praktijk.

Vraag is hoe we de verhouding zien tussen de vele en diverse praktijken en de grote

maatschappelijke innovaties en bewegingen die nodig zijn om een antwoord te bieden op de

hardnekkige problemen van maatschappelijke achterstelling en uitsluiting.

M.a.w.: hoe realiseren we een goed evenwicht tussen enerzijds een planmatige, programmatorische

aanpak en de noodzakelijke voedingsbodem die moet gecreëerd worden om innovatief te werken

(vinger aan de pols, flexibiliteit en creativiteit)?

Maatschappelijke kwesties en uitdagingen kunnen niet binnen de grenzen van concrete en

planmatige veranderingsacties ‘opgelost’ worden. Hooguit ondersteunen die acties reeds ingezette

en in te zetten ontwikkelingen in de samenleving. Op korte termijn is het misschien wel zinvol om te

kijken naar het innoverende potentieel van acties en praktijken, maar dan in de betekenis die

Pinxten (2013) daar aan geeft: de betekenis van kleine revoluties, waterdruppels die ontwikkelingen

op gang brengen – niet omwille van de kracht van elke kleine druppel op zich, maar omwille van de

kracht die schuilt in het volgehouden geduld en het samenstromen van een veelheid aan druppels.

Maatschappelijke innovaties die radicaal andere praktijken vooropstellen vragen tijd en een

voldoende kritische massa van ondersteunende praktijken die bewust of onbewust samen sporen.

Om onze maatschappelijke opdracht te kunnen waarmaken, moeten we steeds de vinger aan de

maatschappelijke pols houden en nieuwe vormen, mechanismen en structuren die achterstelling en

sociale uitsluiting veroorzaken aanpakken.

Dit vraagt een sterke aanwezigheid op het terrein en binnen een programmatorische aanpak de

nodige ruimte voor flexibiliteit en creativiteit om nieuwe achterstellingsmechanismen op te sporen

en aan te pakken. Dat betekent ook werk maken van praktijken die kleine revoluties, waterdruppels,

ontwikkelingen op gang brengen. Kleinschalig, van onderuit, met participatie van mensen in

maatschappelijk kwetsbare posities.

Vanaf de start van deze praktijken moeten we voldoende oog hebben voor de innovatieve capaciteit

(hypothese van veelbelovendheid), mogelijke partnerschappen en maatschappelijk draagvlak.


9. TE CREËREN RANDVOORWAARDEN OM ONZE IMPACT TE VERGROTEN

a. Deelname aan het permanent armoedeoverleg

b. Intersectoraal overleg Samenlevingsopbouw – Netwerk tegen Armoede – Steunpunt

Algemeen Welzijnswerk

c. Centrale plaats bij opmaak Vlaams Actieplan Armoede

d. Beleidsafstemming tussen inburgering, armoede en welzijn

Namens de Beleidsgroep van de sector Samenlevingsopbouw Dirk Masquillier Voorzitter M 0497/44.44.29

Samenlevingsopbouw p/a Vooruitgangstraat 323/2 | 1030 Brussel T 02 201 05 65 | F 02 201 05 14

samenlevingsop ouw: uitdagingen voor een nieuw …€¦ · het risico van armoede bij ouderen is...

Documents