Romantiek & realismein

kunst en literatuur

1800-1850

AlgemeenEind 18e eeuw: ‘De verlichting’ en de gevolgen

De verlichting: Rationalisme = wetenschap, rede en het verstand waren belangrijk. De wereld wordt

wetenschappelijk geanalyseerd en alleen duidelijke, scherp omlijnde begrippen zijn goed.

Industriële revolutie Wat vroeger door de mens werd gedaan wordt nu door machines gedaan.

Mensen op het platteland hebben geen werk meer en trekken weg.

Verstedelijking Mensen gaan op zoek naar werk in de steden die steeds groter worden.

Opkomst van de grote fabrieken .Vervuiling van de steden.

Ontstaan van een nieuwe klasse: de arbeiders.

De gemiddelde levensverwachting was laag, de kindersterfte hoog.

De maatschappij verandert erg snel en de mens raakt vervreemd van de natuur.

Industriële revolutie

ReactieAls reactie probeert de mens te ontsnappen aan de alledaagse werkelijkheid . Hij zoekt

zijn toevlucht in de wereld van dromen, religie, fantasie, sprookjes, mythologie, occultisme, het

buitenaardse, de Idealisering van de natuur.  Kunstenaars en schrijvers zijn ontevreden met de dagelijkse

werkelijkheid. Ze gaan geloven in een hogere, onzichtbare werkelijkheid, die wel mooi, zuiver en ideaal is.

De kunstenaars reageerden op heel verschillende manieren op het

onbevredigende, alledaagse leven.

Ze waren heel rebels en individualistisch, ze hadden verschillende

vrouwen tegelijk en maakten grote schulden. Velen dronken stevig of

gebruikten verdovende middelen.

Andere romantici ontvluchtten de werkelijkheid en zochten hun redding

in bijvoorbeeld de natuur, het verleden en in het geloof.

De mens vlucht uit de realiteit.De mens verlangt naar het onbereikbare geluk.

Verschillen

Verlichting RomantiekRationalisme: Verstand Sentimentaliteit: Gevoelens & Verbeelding

Wetenschap: Alles kan worden verklaard. Geloof in het ongrijpbare, in de fantasiewereld

Enkel wat je ziet is echt, de rest bestaat niet. Het is niet omdat je het niet ziet, dat het er niet

is.

Optimisme (Alles komt goed.) Pessimisme (Het komt nooit meer goed.)

Aanvaarden van de werkelijkheid Afzetten tegen/vluchten van de werkelijkheid

Maatschappij (alle mensen zijn gelijk) Individueel (ieder voor zich)

Alles volgens de regels (imitatio) Nadruk op vrijheid en creativiteit (creatio)

RomantiekThema’s in kunst en literatuur

• De ongerepte natuur: want daarin kon je het goddelijke, de hogere werkelijkheid ervaren.

• Het verleden: de tijd waarin alles beter, mooier, kleurrijker was.

• Sommige schrijvers waren heel nationalistisch. Ze verheerlijkten vooral het verleden en de cultuur van

hun eigen vaderland.

• Het exotische van verre, vreemde landen die zo anders waren dan het eigen land.

• Het geloof: met grote nadruk op het gevoel en de persoonlijke beleving van de godsdienst.

• De liefde: waarin de hartstocht centraal staat.

• Het mysterieuze, geheimzinnige, de dood, want de romantici vonden dat niet alles met het verstand

verklaard kan worden.

• Het griezelige en gruwelijke: want de romantici vonden dat die een ‘prettig’ gevoel van angst oproepen.

De ongerepte natuur: want daarin kon je het goddelijke, de hogere

werkelijkheid ervaren.

De belangstelling voor het verleden leidde tot het nieuwe genre van de

historische roman.

Het verleden: de tijd waarin alles beter, mooier, kleurrijker was.

Sommige schrijvers waren heel nationalistisch.

Ze verheerlijkten vooral het verleden en de cultuur van hun eigen vaderland. En natuurlijk de revolutie!

Het exotische van verre, vreemde landen die zo

anders waren dan het eigen land.

Het geloof: met grote nadruk op het gevoel en de persoonlijke beleving van de godsdienst.

De liefde: waarin de hartstocht

centraal staat.

Het mysterieuze, geheimzinnige, de dood, want de romantici vonden

dat niet alles met het verstand verklaard kan

worden.

Het griezelige en gruwelijke,

want de romantici

vonden dat die een ‘prettig’

gevoel van angst

opriepen.

Aan het einde van de 18e eeuw ontstonden er in Engeland griezelverhalen,

die vaak in de middeleeuwen speelden. Daarom werden deze verhalen

‘gothic’ genoemd (naar de gotische kunst uit de middeleeuwen). De gothic

novel is een soort van horror, met veel angstaanjagende ruimtes zoals

verlaten kastelen en ruïnes, enge mensen, geesten en monsters, bloed en

duisternis. In de hoofdrol vind je meestal een mooie vrouw, een duistere

held en een mysterieuze moord of gebeurtenis.

De bekendste gothic novel werd geschreven door

een vrouw! Mary Shelley publiceerde in 1818

Frankenstein, waarin de hoofdpersoon een

menselijk monster maakt uit de lichaamsdelen van

lijken. Hij weet het monster tot leven te wekken,

maar het heeft geen ziel.

RomantiekDe gothic novel

RomantiekMotieven in de romantiek

Een motief = een onderwerp dat in verscheidene literaire werken, vaak uit heel verschillende tijden, wordt behandeld.

De Femme fatale

Een femme fatale (Frans voor 'fatale vrouw') is een

vrouw die haar schoonheid en seksualiteit gebruikt

om mannen te verleiden en in het ongeluk te

storten om haar eigen geluk te vergroten. Een femme

fatale is vaak stijlvol, arrogant, sterk, seksueel

onafhankelijk, intelligent en heeft een laag beeld van

mannen. Ze zal er alles aan doen om de situatie onder

controle te houden. Alleen als de held kan ontsnappen

uit haar omhelzing kan hij gered worden.

‘Cleopatra’ – J. William Waterhouse

Fatale vrouwen UIT DE GRIEKS-ROMEINSE MYTHOLOGIE

Circe

Ze is de dochter van de zonnegod Helios en

verandert haar vijanden in dieren door

magische drankjes en hekserij.

Medea

Zij is ook een gifmengster. Ook zij gebruikt

geen verleidingskracht maar toverdrank.

Medusa

Als minnares van de zeegod Poseidon kan ze in schoonheid kan wedijveren met

de oorlogsgodin Athena. Daarom verandert

de jaloerse Athena haar in een monster met

een verstenende blik.

Helena van Troje

Sirenen (halfgoddelijke wezens met een

vogellichaam en een vrouwenhoofd) en

sfinxen (hebben het hoofd van een vrouw, het

lichaam van een leeuw en de vleugels van een

adelaar).

John William Waterhouse Circe offering the cup to Ulysses

Evelyn De Morgan – Helen of Troy

Gustave Doré – Harpies

Fatale vrouwen UIT DE BIJBEL EN DE GESCHIEDENIS

Judith

Geholpen door de fatale combinatie van haar

verleidelijkheid en zijn begerigheid,grijpt Judith haar

kans en hakt ze het hoofd van de vijand van haar

man af met zijn eigen zwaard.

Lilith

Zij werd gezien als de eerste vrouw van Adam.

De Hebreeuwse traditie ziet Lilith als een kinder-

moordenares en een gevleugelde nachtdemon die

eenzame mannen belaagt.

Eva

Eva is het begin van het kwaad, ze is de eerste die de

man in zijn ongeluk stort en is degene die verleidt

tot het kwaad.

Salomé

Ze verleidt koning Herodes met een dans en vraagt

als beloning het hoofd van Johannes de Doper.

Op het einde van de dans kust ze het afgehakte

hoofd, een kus die de profeet haar tijdens zijn

leven weigerde. De kerk gebruikt Salomé als een

ultiem voorbeeld van immoraliteit. 

Cleopatra

De Egyptische koningin Cleopatra is een

buitengewoon mooie en moordlustige vrouw. Ze

verleidt de ene na de andere Romeinse veldheer.

Mannen die een nacht met haar doorbrengen, laat

ze in de ochtend vermoorden. Ze heeft er plezier

in mensen te zien sterven.

La belle dame sans merci

La belle dame sans merciDe genadeloze schoonheid wordt geportretteerd in de gelijknamige ballade (1819) van de dichter John Keats.

Het gedicht beschrijft de ontmoeting tussen de naamloze ridder en een mysterieuze fee. In een somber landschap ontmoet hij een mooie vrouw. Hij neemt haar mee op zijn paard naar haar elfengrot, waar ze de liefde bedrijven. In zijn slaap heeft de ridder een visioen waarin bleke koningen en prinsen hem waarschuwen voor de dodelijke greep van de mooie en meedogenloze dame. Na die nacht in de grot dwaalt hij voortaan zelf bleek en kwijnend door het kille heuvellandschap. De mooie dame zonder genade heeftook deze ridder de dood in gelokt, zonder reden.

Realisme 1830 - 1870

Reactie op de romantiek, waarin idealisering van de subjectieve beleving centraal stond.

Het realisme streeft naar een waarheidsgetrouwe weergave van het leven.

In de literatuur en de kunst worden dan ook mensen uit alle lagen van de maatschappij weergegeven.

Gustave Courbet -The Desperate Man

Gustave Courbet - "The Sleeping Spinner" (1853)

Realisme

Thema’s in kunst en literatuur

• Zakelijke en nuchtere kijk op de wereld

• Nadruk ligt op de eigentijdse werkelijkheid

• Exacte weergave van wat men ziet

• Aandacht voor het heden

• Aandacht voor de harde werkelijkheid (armoede, arbeiders ... enz.)

• Aandacht voor de gewone mens

Nadruk ligt op de eigentijdse werkelijkheid.

Exacte weergave van wat men ziet.

Aandacht voor het heden.

Aandacht voor de harde werkelijkheid (armoede, arbeiders... enz.)

De Arenleesters (Millet-1857)

Jonge boerin met schoffel, 1882 - Jules Breton