Σειρά μεγάλοι στοχαστές

Robert Dahl

Ειµέλεια: Μαυροζαχαράκης Μανόλης

Κοινωνιολόγος –Πολιτικός Ειστήµονας

Πολιτικές, Οικονοµικές, Κοινωνιολογικές Αναζητήσεις στον 21ο αιώνα αρχισυνταξία: Μανόλης Μαυροζαχαράκης

ROBERT DAHL Βιογραφία και θεωρία

Ο Robert Dahl (Robert A. Dahl), είναι ένας αό τους ιο διάσηµους σύγχρονους Αµερικανούς ολιτικούς ειστήµονες. To 2002, η εφηµερίδα «The New Yorker» έγραψε ότι ο καθηγητής Dahl έχει τιµηθεί µε τιµές όσο µορεί να τιµηθεί ένας µελετητής αραέµοντας στον στοχαστή Theodore J. Lowi ο οοίος είχε αοκαλέσει τον Dahl ως «τον κυριότερο ολιτικό θεωρητικό αυτής της γενιάς.

Ο Robert Dahl γεννήθηκε το 1915 στην µικρή κοινότητα Ινβουντ (Inwood) στην Αϊόβα ( Iowa) της Αµερικής όου και µεγάλωσε.

Το 1925 οι γονείς του µετακόµισαν µαζί του στην Αλάσκα η οοία δεν ήταν ακόµα ολιτεία της Αµερικής. Σούδασε στο Πανειστήµιο της Ουάσιγκτον και ήρε το διδακτορικό του το 1940 αό το Yale University, όου και ήταν καθηγητής Πολιτικών Ειστηµών.

Το θέµα της διατριβής του ήταν: “Socialist Programs and Democratic Politics: An Analysis”( Σοσιαλιστικά ρογράµµατα και δηµοκρατική ολιτική . Μια ανάλυση).

Αό το 1936 εργάστηκε για το Εθνικό Συµβούλιο Εργασιακών Σχέσεων (National Labor Relations Board) στην Ουάσινγκτον και ολέµησε στον Πρώτο Παγκόσµιο Πόλεµο ως φαντάρος.. Αό το 1940 ως το 1946 εργάστηκε για την κυβέρνηση σε διάφορες θέσεις ενώ αό το 1946 και µετά ακολούθησε ανειστηµιακή καριέρα. Ο Dahl έχει βραβευτεί και τιµηθεί ολλές φορές τόσο για το έργο του όσο και για την εν γένει ροσφορά του στις ολιτικές ειστήµες.

Χάρη στa εξαιρετικά ακαδηµαϊκά του ειτεύγµατά , εξελέγη το 1966 ρόεδρος της Αµερικανικής Πολιτικής Ειστήµης.

Μεταξύ άλλων υήρξε και είτιµος καθηγητής Πολιτικής Ειστήµης στο Πανειστήµιο του Yale, µέλος της Εθνικής Ακαδηµίας Ειστηµών.

Το 1986 έγινε οµότιµος καθηγητής, ενώ το 1995 τιµήθηκε µε το βραβείο Johan Skytte για τις έρευνες του.

Ο Dahl συγκαταλέγεται στους µεγαλύτερους ολιτικούς ειστήµονες του 20 ου αιώνα και υήρξε θεωρητικός της λεγόµενης λουραλιστικής θεωρίας της ∆ηµοκρατίας ως «ολυαρχίας» . Εν ροκειµένω εννοούσε ένα σύστηµα ολιτικών αοφάσεων στο οοίο οι ηγέτες ανταοκρίνονται λιγότερο ή ερισσότερο στις ροτιµήσεις των µη-ηγετών . Η λουραλιστική θεωρία της ∆ηµοκρατίας του Dahl καθώς και η µεθοδολογία της ολιτικής έρευνας ου ακολούθησε θεωρείται ότι είναι αό τους λέον σηµαίνοντες σύγχρονες δυτικές δηµοκρατικές θεωρίες.

Το µοντέλο της ολυαρχίας του Dahl αντιστοιχεί σε µία συνταγµατική ολιτεία όως την συνέλαβε ο Kant στην ιστορική της εξέλιξη τα χαρακτηριστικά της οοίας είναι ελευθερία, ισονοµία, αντιροσωευτική κυβέρνηση και διάκριση των εξουσιών. Η σχολή του φιλελεύθερου λουραλισµού η οοία αοκαλείται και θεωρία της εµειρικής δηµοκρατίας, την οοία εκροσωούσε ο Dahl εξέτασε τη διασύνδεση µεταξύ του εκλογικού ανταγωνισµού των δραστηριοτήτων των οργανωµένων οµάδων συµφερόντων. Η διαίστωση τους ήταν ότι η δηµοκρατική ολιτική ζωή είναι ιο ανταγωνιστική και οι ακολουθούµενες ολιτικές είναι ιο ικανοοιητικές για όλα τα µέρη. Είσης, θεωρούν ότι οι οµάδες ίεσης ή συµφερόντων αοτελούν δοµική ηγή σταθερότητας και κεντρική έκφραση της δηµοκρατίας. Ο Dahl θεωρούσε ότι το διαδεδοµένο ρόβληµα στις σύγχρονες ∆ηµοκρατίες της χαµηλής συµµετοχής των ολιτών στην λήψη συλλογικών αοφάσεων εντείνεται ακόµα ερισσότερο στο υερεθνικό είεδο. Οι λουραλιστές υοστηρίζουν ότι ο ανταγωνισµός µεταξύ των οµάδων καθορίζει τη µορφή και τα αοτελέσµατα της ολιτικής διαδικασίας, ενώ οι κρατικοί θεσµοί αίζουν έναν αρκετά ουδέτερο ρόλο. Οι φιλελεύθερες δηµοκρατίες αναγορεύουν ως συστατικό στοιχείο της κοινωνικής και ολιτειακής δοµής τον λουραλισµό, αναγνωρίζοντας µε αυτό τον τρόο και τη νοµιµότητα των οµάδων αυτών. Η αυξανόµενη αρουσία των οµάδων στις δυτικές δηµοκρατίες σηµατοδοτεί τόσο την αουσία των όοιων δοµικών εµοδίων στην ανάτυξη κάθε συλλογικής έκφρασης και δράσης όσο και την ισότιµη συµµετοχή στη διαδικασία ειρροής της ολιτικής διαδικασίας. όως αναφέρει ο Dahl αίρνοντας ως αράδειγµα την Αµερική Όως εισηµαίνει ο Robert Dahl (Dahl R. 1956. A Preface to Democratic Theory. Chicago: University of Chicago Press1, 46), «λόγω συνταγµατικών ειταγών και της ολιτικής κουλτούρας, το Αµερικανικό ολιτικό σύστηµα ααγορεύει στην κυβέρνηση να αγνοεί τις συχνά αντικρουόµενες ειδιώξεις και ροτεινόµενες ολιτικές διαφορετικών οµάδων. Η ισορροία ανάµεσα στις εξουσίες, η αοκεντρωµένη εξουσία του Κογκρέσου, οι αοφάσεις ου λαµβάνονται στις ειτροές και υο-ειτροές και η συνεχής ροετοιµασία για εκλογές διαµορφώνει ένα ολιτικό εριβάλλον ου αφήνει τις οµάδες οργανωµένων συµφερόντων να δράσουν ελεύθερες». Σε αυτό λοιόν το εριβάλλον, δίνονται ολλές ευκαιρίες στις οµάδες ίεσης ου ενδιαφέρονται για την εξωτερική ολιτική να εηρεάσουν τους διαµορφωτές της. Για τον Dahl ακόµα και το ραγµατικό νόηµα του συντάγµατος –όχι το «αληθές» ή ιδανικό βάσει κάοιας θεωρίας–, µορεί να γίνει κατανοητό εάν εξολιστούµε µε τα εργαλεία εκείνα ου θα µάς ειτρέψουν να κατανοήσουµε µε οιον τρόο η λειτουργία του ολιτικού συστήµατος νοηµατοδοτεί κάθε φορά το σύνταγµα. Ας σηµειωθεί ότι, για τον Dahl και

τα δικαστήρια αοτελούν τµήµα του ολιτικού συστήµατος καθώς αλληλειδρούν µε τα λοιά ολιτικά υοκείµενα Βλ., το κλασικό άρθρο του Robert Dahl, Decision-Making in a Democracy: The Supreme Court as a National Policy-Maker, J. Pub. L. 6 (1957), σ. 279) Σύµφωνα µε τον Robert Dahl ωστόσο κριτήριο δηµοκρατίας δεν αοτελεί µόνο η συµµετοχή και αοτελεσµατικότητα των ολιτών ( citizen effectiveness), µε δυο λόγια ο λήρης έλεγχος των αοφάσεων εκ µέρους τους, αλλά και η αοτελεσµατικότητα της ολιτείας (system capacity) δηλαδή η ικανότητά της να ανταοκρίνεται στις συλλογικές ροτιµήσεις των ολιτών της. Με άλλα λόγια ο Robert Dahl , µελετώντας τη φύση της δύναµης υοστηρίζει ότι η δύναµη µορεί να εντοισθεί µόνο µέσα αό τα αοτελέσµατα των διενέξεων, όταν ένα κράτος έχει ασκήσει, έλεγχο ή ειρροή σε άλλους. Η ειτυχία, λοιόν, αοδεικνύει τη δύναµη Όως γράφει και ο Robert Dahl, «η δηµοκρατία δεν αοτελείται µόνο αό ολιτικές διαδικασίες αλλά συνιστά ααραίτητα και ένα σύστηµα θεµελιωδών δικαιωµάτων». Εοµένως, αν -έρα αό ορισµούς- θεωρήσουµε ως ο τελικός στόχος της δηµοκρατίας είναι η ολιτική ισότητα, αυτή βιάζεται σε θεσµούς , στο όνοµα του «λαού». Το βιβλίο του Who governs? έχει βραβευτεί µε το βραβείο Woodrow Wilson Foundation ως το καλύτερο βιβλίο Αµερικανού συγγραφέα σχετικά µε την κυβέρνηση, την ολιτική ή τις διεθνείς σχέσεις και έχει καταγραφεί στον κατάλογο TLS 1995 ως ένα αό τα "εκατό ιο σηµαντικά βιβλία αό τον όλεµο και µετά". Στο εν λόγω βιβλίο , ο Dahl αντιαρατίθεται µεταξύ άλλων µε την θεωρία του διάσηµου κοινωνιολόγου Charles Wright Mills για την φύση των δοµών της εξουσίας στην Αµερική. Ο Mills στο βιβλίο του The Power Elite εξέτασε τις σχέσεις µεταξύ των ηγετών του στρατού, της κυβέρνησης και της βιοµηχανίας και αρατήρησε ότι είχαν ως εί το λείστον εισκεφτεί ένα δακεκριµένο ανειστήµιο των ελίτ , ήταν µέλη στις ίδιες αοκλειστικές λέσχες και συχνά αντρεύονταν εντός του κύκλου της στενής ελίτ στην οοία ανήκαν . Στην ανάλυσή του ο Mills , καταλήγει στο συµέρασµα ότι ένας τριµερής συνασισµός εξουσίας των ελίτ ( κάτοχοι υψηλόβαθµων θέσεων σε µεγάλες ειχειρήσεις, στην ολιτική εκτελεστική εξουσία και στο στρατό), διέθετε τις βασικές θέσεις της εξουσίας , ότι υήρχε ισχυρή διαλοκή µεταξύ των οµάδων αυτών και µια σύγκλιση των συµφερόντων τους.

Ως εκ τούτου κατά τον Mills δεν υήρχε ίχνος αό τον ζητούµενο λουραλισµό ου ααιτεί η δηµοκρατία. Ο Dahl άσκησε κριτική στις θέσεις αυτές αντιτείνοντας ότι ότι υάρχουν ολλές διαφορετικές ελίτ ου εµλέκονται, οι οοίες είναι υοχρεωµένες τόσο να συνεργάζονται και να συµβιβάζονται µεταξύ τους όσο και να ανταγωνίζονται η µία την άλλη. Αυτό συνιστά σε τελική ανάλυση µια µορφή ολυαρχίας ή λουραλισµού.

Οι αόψεις αυτές του Dahl ειβεβαιώθηκαν στο γνωστότερο ίσως έργο του Who Governs ? (1961),( οιος κυβερνά; ) , µια µελέτη ερίτωσης όου εξετάζει τις δοµές της εξουσίας (είσηµες και ανείσηµες) στην όλη του New Haven, Connecticut. Τα συµεράσµατα του Dahl αµφισβητήθηκαν µετά την δεκαετία του 60 αό µελετητές όως ο Γ William Domhoff και Charles E. Lindblom (ένας φίλος και συνάδελφός του Dahl).

Άλλα έργα του είναι: A preface to democratic theory, Democracy in the United States: Promise and performance, Democracy and its critics, Toward democracy: A journey: Reflections 1940-1997. Ο Robert Dahl έθανε στις 5 Φεβρουαρίου του 2014 , σε ηλικία 98 ετών.

Ο κ. Στάθης Καλύβας, Ελληνας καθηγητής στο Yale, µίλησε για τον

«θάνατο ενός γίγαντα της ολιτικής ειστήµης». Ο Κόρι Ρόµιν,

συγγραφέας του εξαιρετικού βιβλίου The Reactionary Mind (Το

Αντιδραστικό Μυαλό), είε για τον Νταλ ότι έζησε µε βάση το θεώρηµα

του Τζορτζ Μέρναρντ Σω, ότι «οι ιο σηµαντικοί άνθρωοι στον κόσµο

όσο µεγαλώνουν γίνονται ερισσότερο εαναστάτες». Κορυφαίος

θεωρητικός του «ολιτικού λουραλισµού», ο Νταλ υοστήριζε ένθερµα

τον σηµαντικό ρόλο ου αίζουν στην ολιτική οι ενώσεις, οµάδες και

οργανώσεις. Στο ιο γνωστό του βιβλίο, το «Ποιος Κυβερνά; ∆ηµοκρατία

και Εξουσία σε µια Αµερικανική Πόλη» (1961), µελετά τη δυναµική της

εξουσίας στην όλη New Haven του Connecticut, κι αοφαίνεται ότι η

ολιτική εξουσία στην Αµερική είναι λουραλιστική, διαφωνώντας έτσι

ανοικτά µε συναδέλφους του ακαδηµαϊκούς, όως ο Μιλς κι ο Χάντερ ου

έλεγαν ότι η Αµερική κυβερνάται αό µία µικρή οµάδα αλληλένδετων

ανθρώων ου καταλαµβάνουν καίριες θέσεις εξουσίας. Μέχρι το τέλος

της ζωής του ο Dahl εέµενε ότι αν και όου συµβαίνει αυτό, ο µόνος

τρόος ανατροής του είναι η συλλογικότητα, ου να αορρέει αό την

οργάνωση σε οµάδες και οργανώσεις «αλών, σκετοµένων ολιτών».

ΘΕΩΡΗΤΙΚΉ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ

Μεταδηµοκρατία

O Robert Dahl και ο συνάδελφος του Charles E. Lindblom είχαν συλλάβει και διατυώσει 40 χρόνιο ριν τον Colin Crouch ολλές τυχές της θεωρίας ερί µεταδηµοκρατίας. Στο magnum opus τους Politics, Economics, and Welfare (1953) οι δύο συγγραφείς συζητούν τα ροβλήµατα ου ροκύτουν όταν αυτονοµηθούν οι γραφειοκρατικές ελίτ και όταν υάρχει άνιση ολιτική συµµετοχή καθορισµένη αό την κοινωνική καταγωγή καθώς είσης τις αρνητικές ειδράσεις ου έχουν ολλές φορές οι αγορές άνω στην δηµοκρατία. Στη ρώτη έκδοση του βιβλίου αυτού υάρχει ακόµα µια διάχυτη αισιοδοξία των δύο φιλελεύθερων έως σοσιαλδηµοκρατικών συγγραφέων. Μια αισιοδοξία ου αραέµει ροφανώς στις µεταρρυθµίσεις ου δροµολογούσε το New Deal του Roosevelt.

Εξουσία και κυριαρχία

Με το έργο του « Who Governs? Democracy and Power in an American City (1961)» o Dahl άνοιξε µια αό τις µεγαλύτερες συζητήσεις στην ολιτική ειστήµη η οοία αφορά τα ρόσωα της εξουσίας . Ο ίδιος δεν αρέµεινε άντως ανεηρέαστος αό το ειχείρηµα ορισµένων εικριτών του οι οοίοι θεωρούσαν ότι ορισµένες συγκρούσεις και αντιαραθέσεις δεν διεξάγονται στην δηµοκρατία λόγω εξουσιαστικής δράσης . Εξ ου ο θεωρητικός άρθρωσε την άοψη ότι η εξουσία ειχειρεί τον λήρη έλεγχο της ολιτικής ατζέντας ράγµα ου ρέει να λαµβάνεται υόψη .. Εοµένως και το ειχείρηµα ου διατύωσε ο J. Habermas κα ότι η Ευρώη βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης σήµερα και την ολιτική εξουσία την έχει εκείνη η δύναµη ου καθορίζει τα θέµατα ου φτάνουν στην δηµοσιότητα ανήκει στην αράδοση του Dahl

∆ηµοκρατικά διλήµµατα

Γενικότερα όλες οι συζητήσεις γύρω αό την δηµοκρατική θεωρία της ευρωαϊκής ολοκλήρωσης δεν µορούν να γίνουν χωρίς την αναφορά στα ειχειρήµατα του Dahl. Το δοκίµιο του «A Democratic Dilemma: System Effectiveness versus Citizen Participation (1994)» (Ένα δηµοκρατικό δίληµµα: Η αοτελεσµατικότητα του συστήµατος ενάντια στην συµµετοχή των ολιτών» είναι ένα αό τα κείµενα µε τις ερισσότερες αναφορές στην κοινωνική ειστήµη . Ποτέ άλλοτε ριν τον Dahl, κάοιος ειστήµονας δεν τόνισε τόσο εύστοχα την βασική αντίθεση

µεταξύ της δυνατότητας λήψης αοφάσεων και της έντασης συµµετοχής των ολιτών.

Στα βιβλία του «Dilemmas of Pluralist Democracy: Autonomy vs. Control (1983) (∆ιλήµµατα της λουραλιστικής δηµοκρατίας : Αυτονοµία εναντίον Έλεγχος (1983) και Democracy and Its Critics (1989) ( Η δηµοκρατία και οι εικριτές της ) είσης αντιαραβάλει την δηµοκρατία µε τα σύγχρονα ροβλήµατα τα οοία άτονται της εξέλιξης της. Στην ροσέγγιση του αυτή οτέ δεν αρέθεσε βιαστικές και ρόχειρες λύσεις αλλά ολλές φορές κόντρα στο κυρίαρχο ρεύµα διατύωσε ολύλοκες ροτάσεις οι οοίες ροσέγγιζαν τα ολύλοκα θεωρητικά ζητήµατα της δηµοκρατίας και τις αραδοξίες τους

Οικονοµική ∆ηµοκρατία Ειδικότερα την εοχή του Reagan στις Ηνωµένες Πολιτείες αό το 1980 και µετά χρειαζόταν ισχυρή αυτοεοίθηση για κάοιον θεωρητικό της δηµοκρατίας ώστε να ζητήσει µερικές φορές ριζική αναδιανοµή του εισοδήµατος και της εξουσίας. Όµως ο Dahl δεν ροήθηκε και διατύωσε το ειχείρηµα ότι η αοτυχία των κρατών µε γραφειοκρατικό-συγκεντρωτικού σχεδιασµό είναι µεν σοβαρό γεγονός αυτό δεν σηµαίνει όµως ότι ρέει να συµφιλιωθούµε µε την ιδιωτική και καιταλιστική οικονοµία. Αντ 'αυτού, έκανε εκστρατεία για µια ανοικτή διαδικασία µάθησης στην οοία ρότεινε ι να χρησιµοοιηθούν διαφορετικές µορφές της ιδιοκτησίας και του ελέγχου. Ο γενικός στόχος Dahl ήταν άντοτε η κατάργηση των ιδιωτικών κέντρων εξουσίας, τα οοία θεωρούσε ασυµβίβαστα µε τις ααιτήσεις της δηµοκρατικής διακυβέρνησης. Με σχεδόν ροφητικό τρόο εοµένως ο Dahl έθεσε ζητήµατα και φανέρωσε ολλές τυχές της οικονοµικής δηµοκρατίας ου είναι σήµερα είκαιρες όσο οτέ. Πολιτικοοίηση του δικαστικού νόµου Όταν το Ευρωαϊκό ∆ικαστήριο µέµφεται το δικαίωµα της αεργίας και των συλλογικών συµβάσεων σε διάφορα κράτη µέλη της ΕΕ και ένας αξιοσέβαστος ολιτικός ειστήµονας, ζητά να µην εφαρµοστούν οι τις σχετικές αοφάσεις, όταν υάρχουν κάθε έξι µήνες ροσφυγές στο ανώτατο συνταγµατικό ∆ικαστήριο της Γερµανίας για να για να σταµατήσει η ολιτική διάσωσης του ευρώ της οµοσονδιακής κυβέρνησης , όταν το Ανώτατο ∆ικαστήριο των ΗΠΑ εξισώνει τις τεράστιες ροεκλογικές δαάνες των εταιρειών µε την ατοµική ελευθερία του λόγου τότε βρισκόµαστε ροφανώς σε µια χρυσή εοχή του ολιτικοοιηµένου δικαστικού δικαίου. Αν και δεν είναι αό την ίδια έµφαση όως και άλλα βασικά σηµεία της θεωρίας του της δηµοκρατίας, Η

διάγνωση αυτή διατυώνεται αό τον Dahl στο δοκίµιο του «Decision Making in a Democracy: The Supreme Court As a National Policy Maker (1957) . Αντιολίτευση Μέχρι σήµερα, η ανθολογία του Dahl «Political oppositions in Western Democracie (1966) ( ολιτικές αντιολιτεύσεις στην δυτική Ευρώη ) θεωρείται το ρότυο έργο για την αντιολίτευση. Ο Dahl ανατύσσει σε αυτό όχι µόνο µια λαµρή, ιστορικά τεκµηριωµένη διερεύνηση της αντιολίτευσης στις Ηνωµένες Πολιτείες, αλλά και ένα λαίσιο για την ανάλυση της αντιολίτευσης καθαυτού . Η συµβολή του ήταν τόσο µεγάλη ου είκοσι χρόνια αργότερα, ένα δοκίµιο για την αντιολίτευση είχε τον υότιτλο: «υάρχει ζωή µετά τον Dahl;». Με κοφτερή διαίσθηση ο Dahl διατυώνει στον είλογό της ανθολογίας µια θέση ου εαληθεύτηκε µε το κίνηµα του 1968: «Μεταξύ των ιθανών ηγών της αοξένωσης στις δυτικές δηµοκρατίες ου ιθανόν δηµιουργεί νέες µορφές διαρθρωτικής αντιολίτευσης είναι ο νέος δηµοκρατικός Λεβιάθαν καθαυτού . Με τον δηµοκρατικό Λεβιάθαν εννοώ την ουσία του ολιτικού συστήµατος ……, ένα ροϊόν µακράς εξέλιξης και σκληρού αγώνα, µε κοινωφελή χαρακτήρα , συγκεντρωτικό , γραφειοκρατικό, εριορισµένο και ελεγχόµενο αό τον ανταγωνισµό µεταξύ των οργανωµένων ελίτ και στην ροοτική του ολίτη, ένα κάως αοµακρυσµένο, µακρινό, αρόσωο µόρφωµα ακόµα και σε µικρές χώρες όως η Νορβηγία και η Σουηδία. Η ολιτική αυτού του νέου δηµοκρατικού Λεβιάθαν, ……, είναι άνω α 'όλα µια ολιτική του συµβιβασµού, της ροσαρµογής, της διαραγµάτευσης ,της συναλλαγής και ραγµατοοιείται µεταξύ εαγγελµατιών και ηµι-εαγγελµατικών ηγετών οι οοίοι αοτελούν µόνο ένα µικρό µέρος του συνολικού σώµατος των ολιτών. Μια ολιτική ου αντανακλά µια δέσµευση στις αρετές του ραγµατισµού, της µετριοάθειας, και σταδιακής αλλαγής .Μια ολιτική µη -ιδεολογική και ολλές φορές ακόµα και αντι-ιδεολογική “ . H συνεχή εικαιρότητα αυτής της αρατήρησης φαίνεται αό τα νέα κινήµατα ου συνεχώς αναδύονται όως οι - "αγανακτισµένοι", οι "ειρατές", το κίνηµα "Πέντε Αστέρων ," το "Tea Party" και ολλά άλλα. Οι θεωρητικοί της δηµοκρατίας διατύωσαν νέες και ρωτότυες ιδέες, αλλά το κάνουν άντα στο στενό λαίσιο και εντός των ορίων µιας ροκαθορισµένης ορολογίας . Ο Robert A. Dahl λήταν µια εξαιρετική εξαίρεση ου άφησε ίσω του µια τεράστια δεξαµενή ερωτήσεων, θεωριών και ροοτικών .

Για δεκαετίες οι ολιτικοί ειστήµονες εικεντρώθηκαν σε στενά και συχνά τεχνικά ερωτήµατα . Ο Dahl εανέφερε την ροοτική στην µεγάλη εικόνα και στα µεγάλα ζητήµατα. ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΡΓΩΝ

• 2006. On Political Equality, 2006, 120 S., Yale University Press, ISBN 978-0-300-12687-7 (Themen: die Grundlagen der Demokratie, die Bedeutung politischer Teilhabe für die Demokratie, eine Skala für den Grad der Polyarchie, zwei Zukunftsszenarien); Übersetzung: Gabriele Gockel, Barbara Steckham, Thomas Wollermann: Politische Gleichheit - ein

Ideal? Hamburger Edition, Hamburg 2006, ISBN 978-3-936096-72-9.

• 2003. How democratic is the American Constitution? New Haven, Conn. ISBN 0-300-09524-4.

• 2000. On Democracy, ISBN 978-0-300-08455-9

• 1989. Democracy and its critics, New Haven and London, ISBN 0-300-04938-2-

• 1982. Dilemmas of Pluralist Democracy - Autonomy vs. Control., New Haven and London, ISBN 0-300-030762.

• 1975. Und nach der Revolution? Herrschaft in einer Gesellschaft freier Menschen. Frankfurt ISBN 3-593-32066-5.

• 1973. Tufte, Edward Roef: Size and democracy. Stanford Calif. ISBN 0-8047-0834-7.

• 1973. Polyarchy: Participation and Opposition. New Haven.

• 1973. Governing the giant corporation. In: Corporate power in America, S. 10–24.

• 1973. Equality and power in American society. In: Urban politics and public policy. The city in crisis, S. 55–64.

• 1972. Democracy in the United States. Promise and

performance. Chicago ISBN 0-528-65294-X.

• 1971. Polyarchy. Participation and opposition. New Haven, Conn. ISBN 0-300-01565-8.

• 1971. After the revolution? Authority in a good society. New Haven ISBN 0-300-01447-3.

• 1968. A critique of the ruling elite model. In: Charles Wright Mills and the power elite, S. 25–36.

• 1967. The evaluation of political systems. In: Contemporary political science: toward empirical theory, S. 166–181.

• 1967. Pluralist democracy in the United States. Conflict and consent. Chicago.

• 1966. Some explanations. In: Political oppositions in Western democracies, S. 348–386.

• 1966. Political oppositions in Western democracies. New Haven.

• 1966. Patterns of opposition. In: Political oppositions in Western democracies, S. 332–347.

• 1966. Lindblom, Charles E.: Social techniques. In: Public policies and their politics, S. 1–13.

• 1965. Who governs? Democracy and power in an American city. New Haven.

• 1964. Power in an American city. The executive-centered coalition. In: Political leadership in American government, S. 324–347.

• 1964. Congress and foreign policy. New York.

• 1963. Modern political analysis. Englewood Cliffs NJ.

• 1963. A preface to democratic theory. Chicago Ill.

Περαιτέρω αναφορά σε θεωρητικές επισηµάνσεις του Robert Dahl

O Robert Dahl εκπροσωπεί στην πολιτική επιστήµη το σηµαντικό θεωρητικό µοντέλο του πλουραλισµού. Η πλουραλιστική θεωρία αποτελεί σχολή της φιλελεύθερης θεωρητικής παράδοσης, οι ρίζες της οποίας βρίσκονται στους κλασικούς φιλοσόφους του 17ου-19ου αιώνα , ενώ “πατέρας’ ή θεµελιωτής της στο γνωστικό πεδίο της Πολιτικής Κοινωνιολογίας είναι αναµφίβολα ο Μαξ Βέµπερ. Ο πλουραλισµός , έχει ως µοντέλο το σύστηµα των Ηνωµένων Πολιτειών (ΗΠΑ), και υποστηρίζει µια µη συγκεντρωτική διάρθρωση της πολιτικής εξουσίας που επιτρέπει σε διάφορες κοινωνικές οµάδες να έχουν πρόσβαση στην λήψη αποφάσεων. Το πολιτικό σύστηµα που στηρίζεται σε µια τέτοια πλουραλιστική κατανοµή της πολιτικής εξουσίας ονοµάζεται και πολυαρχικό. Κατά τον Andrew Heywood(, Πολιτικές Ιδεολογίες. Μια εισαγωγή, Γρηγόρης Μολύβας, Γιώργος Ψιλόπουλος (µτφ), ΕΑΠ, Πάτρα, 2002, σε 65΄)

«oπως το έθεσε ο Σουµπέτερ, «η δηµοκρατία είναι η διακυβέρνηση εκ µέρους των πολιτικών». Η σηµασία της, ωστόσο, δεν µειώνεται µε κανένα τρόπο από αυτό: ο πολιτικός ανταγωνισµός δηµιουργεί µια πολιτική αγορά, η

οποία αναγκάζει τους πολιτικούς .να λαµβάνουν υπόψη τα διάφορα συµφέροντα που λειτουργούν στην κοινωνία. Οι θεωρητικοί του πλουραλισµού, όπως ο αµερικανός πολιτικός επιστήµονας Ρόµπερτ Νταλ (Roberι Dahl, γ. 1915) και ο Τσαρλς Λίντµπλοµ (Charles Lindblohm) χαρακτηρίζουν τα σύγχρονα δηµοκρατικά συστήµατα ως «πολυαρχίες», εννοώντας µε αυτό τον όρο τη διακυβέρνηση εκ µέρους των πολλών, ώστε να την διακρίνουν από τη διακυβέρνηση εκ µέρους όλων των πολιτών. Η πολυαρχία χαρακτηρίζεται από την απονοµή πολιτικών δικαιωµάτων σε ένα σχετικά υψηλό ποσοστό ενηλίκων, καθώς και από το δικαίωµα αυτών των πολιτών να αντιτίθενται στα κυβερνητικά στελέχη αποπέµποντάς τα µε την ψήφο τους. Αν και αυτό το καθεστώς υστερεί κατά πολύ σε σχέση µε το κλασικό ιδεώδες της αυτοδιακυβέρνησης , πάντως έχει το κρίσιµο πλεονέκτηµα πως αναγκάζει σε ικανοποιητικό βαθµό τους κυβερνώντες να ανταποκρίνονται στα αιτήµατα του λαού και να είναι υπόλογοι σ' αυτόν. Από αυτή την οπτική γωνία, η γοητεία της δηµοκρατίας έγκειται στο ότι αποτελεί το µόνο σύστηµα διακυβέρνησης που είναι ικανό να διατηρήσει συνθήκες ισορροπίας στις πολυσύνθετες και ευµετάβλητες σύγχρονες κοινωνίες.» Κατά τον Dahl , η απουσία της διάστασης της πολιτικής ισότητας στις δηµοκρατίες αποδυναµώνει την ίδια τη δηµοκρατία, αλλά η απουσία της δηµοκρατίας ως δυνατότητα επιλογής και συµµετοχής αποδυναµώνει την ίδια την κοινωνία στην ολότητά της Όπως τονίζει η Μελίνα Σεραφετινίδου (Εισαγωγή στην πολιτική κοινωνιολογία Gutenberg , Αθήνα 2006, σελ 67 «η φιλελεύθερη πλουραλιστική παράδοση βρίσκεται σε αντίλογο µε τη µαρξιστική. Για παράδειγµα, ο Robert Dahl ως βασικός εκπρόσωπος της πλουραλιστικής σχολής η οποία ασκεί δριµύτατη κριτική στη µαρξιστική θεωρία περί άρχουσας τάξης, επισηµαίνει ότι η πολιτική ανάλυση διακρίνει µεταξύ του «ασκώ δύναµη» και του «έχω δύναµη», παραπέµποντας µάλιστα στο έργο δύο µελετητών που ανήκουν στην 'αντίπαλη φιλελεύθερη σχολή της θεωρίας των ελίτ (Laswell & Kaplan, Power and Society , 1950)10. Αυτό που διαφοροποιεί την άσκηση από την κατοχή της δύναµης, γράφει ο Νταλ, είναι «η παρουσία έκδηλης πρόθεσης » στην περίπτωση της πρώτης και «η απουσία» κάθε τέτοιας πρόθεσης στην περίπτωση της δεύτερης (Dahl. 1968, 413). Παρόµοια, στην Περί Βίας µελέτη της η διακεκριµένη πολιτική φιλόσοφος Χάνα Άρεντ παρατηρεί ότι «υπό συνθήκες αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης ο λαός κυριαρχεί (rule) αυτούς που τον κυβερνούν (govern)» (Arendt, 1970, 41). Εν ολίγοις, η φιλελεύθερη θεωρητική παράδοση πρεσβεύει ότι ο Κυρίαρχος λαός έχει δύναµη την οποία όµως δεν ασκεί ο ίδιος, παρά µόνο περιοδικά όταν εκλέγει αυτούς που θα την ασκήσουν για λογαριασµό του. Αντίθετα, σύµφωνα µε τη µαρξιστική θεωρία δεν είναι ο λαός αυτός που "κυριαρχεί" αυτούς που Κυβερνούν5, αλλά η κοινωνική τάξη που συγκροτούν οι ιδιοκτήτες των µέσων παραγωγής.» Σε κάθε περίπτωση ο Robert A. Dahl , έχει σταδιακά αναδειχθεί ως η κύρια αυθεντία για το ζήτηµα της ∆ηµοκρατίας κατά τη διάρκεια των τελευταίων

δεκαετιών. Σύµφωνα µε τον γενικό ορισµό του Dahl, η σύγχρονη δηµοκρατία είναι ένα σύστηµα διακυβέρνησης µε συγκεκριµένες πρακτικές, στρατηγικές και κανόνες. Τα µέλη του εν λόγω συστήµατος αντιµετωπίζουν ο ένας τον άλλο ως πολιτικά ίσους, κυβερνούν συλλογικά και έχουν στη διάθεσή τους δικαιώµατα, πόρους , θεσµούς και όργανα που διασφαλίζουν τη δυνατότητά τους για αυτοδιοίκηση. Σε αυτό το πολιτικό καθεστώς , οι κυβερνώντες είναι υπόλογοι στους πολίτες για ό, τι κάνουν στη δηµόσια σφαίρα, και οι πολίτες είναι πολιτικοί παράγοντες που δρουν έµµεσα, µέσω του ανταγωνισµού και της συνεργασίας των εκλεγµένων αντιπροσώπων τους. Όπως όλα τα πολιτικά καθεστώτα, η δηµοκρατία εξαρτάται από την παρουσία των αρχόντων, δηλαδή ατόµων που κατέχουν εξειδικευµένους ρόλους εξουσίας και µπορούν να δώσουν νόµιµες εντολές σε άλλους. Αυτό που διακρίνει τους δηµοκρατικούς ηγέτες από τους µη δηµοκρατικούς είναι οι κανόνες που καθορίζουν τον τρόπο µε τον οποίο έρχονται στην εξουσία και οι πρακτικές που τους καθιστούν υπόλογους για τις πράξεις τους Όπως αναφέρει ο Robert Dahl στο βιβλίο του Περί ∆ηµοκρατίας ο όρος δηµοκρατία έχει τις ρίζες του στην κλασική Ελλάδα και Ρώµη, συνεπώς ως πολίτευµα και πολιτειακό σύστηµα εκκινεί περί το 500 π.Χ. στην αθηναϊκή δηµοκρατία και στη ρωµαϊκή πολιτεία (Res publica) και θεµελιώνεται επί της λαϊκής κυριαρχίας, του δήµου (Dahl, 1999: 28-29). Η δηµοκρατία δεν γνώρισε ευθύγραµµη εξελικτική πορεία αλλά φαίνεται, όπως υποστηρίζει ο Dahl (1999: 29), να έχει «επινοηθεί παραπάνω από µία φορά και σε παραπάνω από ένα σηµεία». Από τη σκοπιά του σήµερα, η δηµοκρατία έχει αποκτήσει καθολική αξία, καθώς αποτελεί πραγµατικότητα για τις περισσότερες χώρες του κόσµου και έχει αναδειχθεί σε γενικότερο τρόπο ζωής, ιδεολογίας και παιδείας. Ωστόσο, ο όρος ερµηνεύεται ποικιλοτρόπως, καθώς δεν υφίσταται ένα µοντέλο δηµοκρατίας, το οποί να γίνεται αυτό καθ’ αυτό αντιληπτό από όλους .. Μέσα από αυτό το ασαφές πλαίσιο ιδεών και προσεγγίσεων σχετικά µε το δηµοκρατικό ιδεώδες, ο Dahl (1998: 62-63) εντοπίζει πέντε βασικά κριτήρια τα οποία αναδεικνύουν τα κύρια χαρακτηριστικά και προϋποθέσεις που οφείλουν να διακρίνουν ένα δηµοκρατικό πολίτευµα. Ειδικότερα, πρόκειται για α) την ουσιαστική συµµετοχή των πολιτών κατά τη λήψη των αποφάσεων, β) την ισότητα της ψήφου, γ) την πληροφόρηση σχετικά µε τις εναλλακτικές πολιτικές και τις συνέπειες αυτών, δ) τον καθορισµό και έλεγχο επί της ηµερήσιας διάταξης από τους πολίτες, και ε) τον συνυπολογισµό στα ανωτέρω κριτήρια των ενήλικων υπηκόων και µόνιµων κατοίκων του εκάστοτε πολιτικού συστήµατος (Dahl, 1998: 62-63). Με άλλα λόγια το πρώτο θέµα το οποίο πρέπει να εξεταστεί εάν µια πολιτική διαδικασία είναι πράγµατι δηµοκρατική είναι αν υπήρχε όντως ουσιαστική συµµετοχή στις διαδικασίες. Αν δηλαδή όλα τα µέλη είχαν ίσες και ουσιαστικές ευκαιρίες προκειµένου να εκθέσουν τις απόψεις τους για τις

επιλογές που θα υιοθετηθούν. Το δεύτερο είναι αν πραγµατικά κάθε µέλος είχε την ευκαιρία να ψηφίσει και η κάθε ψήφος να µετρηθεί σαν ισότιµη. Το τρίτο θέµα που πρέπει να εξεταστεί είναι αν κάθε µέλος, µέσα σε εύλογο χρονικό διάστηµα, είχε την ευκαιρία να πληροφορηθεί τις εναλλακτικές δυνατότητες και τις πιθανές συνέπειές τους .Το τέταρτο θέµα είναι αν τα µέλη είχαν την δυνατότητα να καθορίσουν τα θέµατα που θα συζητηθούν στην ηµερήσια διάταξη. Το πέµπτο κριτήριο, αναφέρεται στην δυνατότητα να είναι κάποιος µέλος και να µην υπάρχουν αποκλεισµοί λόγω φύλλου, θρησκείας, κλπ Για να είναι µια διαδικασία δηµοκρατική θα πρέπει κατά τον Robert Dahl να πληροί όλα τα κριτήρια Ο πλουραλισµός ιδεών αναφορικά µε το δηµοκρατικό διακύβευµα, η ελλιπής θεµελίωση των δηµοκρατικών χαρακτηριστικών που προτάσσουν και η ανάδυση αντικρουόµενων απόψεων περί παρακµής του δηµοκρατικού ιδεώδους, συνδράµουν στην ανάδυση προκλήσεων, inter alia της κρίσης της δηµοκρατίας και της διόγκωσης του δηµοκρατικού ελλείµµατος, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο, µε το τελευταίο σε αυτό το στάδιο προσέγγισης να αποτελεί προτεραιότητα ανάλυσης στην παρούσα µελέτη. Το παράδοξο της ∆ηµοκρατίας (Το "δηµοκρατικό παράδοξο) κατά τον Dahl είναι ότι η δηµοκρατία διευρύνει τις προσδοκίες των πολιτών, αλλά υπερφορτώνει το δηµοκρατικό πολιτικό σύστηµα µε απαιτήσεις, στις οποίες αυτό δεν µπορεί να ανταποκριθεί. Ο πολίτης δοκιµάζει απογοήτευση αντιλαµβανόµενος την ύπαρξη δηµοκρατικών ελλειµµάτων. Υπάρχει ωστόσο και το "παράδοξο της ανάπτυξης": ∆εν είναι µόνο οι απαιτήσεις των πολιτών που υπερφορτώνουν το δηµοκρατικό σύστηµα, αλλά και η θεσµική και λειτουργική υστέρηση της δηµοκρατίας απέναντι στη ραγδαία ανάπτυξη της κοινωνίας. Θεσµικά και λειτουργικά οι δηµοκρατίες του σήµερα δεν διαφέρουν και πολύ από εκείνες της πρώτης µεταπολεµικής περιόδου. Στις αγγλοσαξωνικπύ τύπου (ανταγωνιστικές) δηµοκρατίες το κέντρο της πολιτικής ζωής παραµένει το κοινοβούλιο και ο πρωθυπουργός ή πρόεδρος. Στις δηµοκρατίες της ηπειρωτικής Ευρώπης (διαπραγµατευτικές δηµοκρατίες) κόµµατα και εκπροσωπήσεις συµφερόντων µοιράζονται την εξουσία συµπτύσσοντας ένα είδος άτυπου καρτέλ. Οι πολίτες απαιτούν, όµως, µεγαλύτερη συµµετοχή στη λήψη των αποφάσεων, καθώς και στον έλεγχο και τη λογοδοσία της εκλεγµένης εξουσίας. (βλ. R. Dahl, Περί ∆ηµοκρατίας... Επίσης, Ηλ. Κατσούλη, 'Η απαξίωση των πολιτικών κοµάτων και το "παράδοξο της ανάπτυξης"', στο Ηλ.Κατσούλη (επιµ.), Η Νέα Σοσιαλδηµοκρατία, Ι. Σιδέρης) Ο Robert Dahl επισήµανε ότι καπιταλιστικός κόσµος µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο πέρασε πρώτον στο στάδιο του µονοπωλιακού καπιταλισµού των κυρίαρχων µεγάλων επιχειρήσεων και δεύτερον, από αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε µοντέλο ενσωµάτωσης της ∆ηµοκρατίας σε ένα

κοινωνικοοικονοµικό σύστηµα, το οποίο παραχωρεί «προνοµιακές θέσεις» στα επιχειρηµατικά συµφέροντα, Σε περιόδους κρίσης µάλιστα ο Dahl θεωρούσε ότι η ισχύς µεταβιβάζεται στην εκτελεστική εξουσία, αλλά είναι βέβαιο ότι µία τέτοια εξέλιξη θα δυναµιτίζει το δηµοκρατικό οικοδόµηµα. Κατά τον Dahl , µολονότι η αντιροσωευτική δηµοκρατία µορεί να έχει σηµαντικότατα µειονεκτήµατα δεν υάρχει καλύτερη λύση…

Σχεδόν αιωνόβιος έφυγε από τη ζωή ο Αµερικανός "γίγαντας της πολιτικής

επιστήµης" Ρόµπερτ Νταλ (∆ΕΙΤΕ ΦΩΤ.) O κορυφαίος Αµερικανός ολιτικός ειστήµονας Ρόµερτ Νταλ, είτιµος καθηγητής του Πανειστηµίου του Γέιλ, α' όου έλαβε και το ρώτο του τυχίο στις Πολιτικές Ειστήµες, το 1940, έθανε στις 5 Φεβρουαρίου, σε ηλικία 99 ετών. 2 Ηµ.δηµοσίευσης: 20/2/2014 12:50:03 πµΤελευταία ανανέωση: 20/2/2014 12:50:03 πµ Ο Στάθης Καλύβας, Έλληνας καθηγητής σ' αυτήν ακριβώς την έδρα στο Γέιλ, µίλησε για το «θάνατο ενός γίγαντα της πολιτικής επιστήµης». Ο Κόρι Ρόµπιν, συγγραφέας του εξαιρετικού βιβλίου "The Reactionary Mind" ("Το Αντιδραστικό Μυαλό"), είπε για τον Νταλ ότι έζησε µε βάση το θεώρηµα του Τζορτζ Μπέρναρντ Σο, ότι «οι πιο σηµαντικοί άνθρωποι στον κόσµο όσο µεγαλώνουν γίνονται περισσότερο επαναστάτες». Κορυφαίος θεωρητικός του «πολιτικού πλουραλισµού», ο Νταλ υποστήριζε ένθερµα το σηµαντικό ρόλο που παίζουν στην πολιτική οι ενώσεις, οµάδες και οργανώσεις.

Στο πιο γνωστό του βιβλίο, το «Ποιος Κυβερνά; ∆ηµοκρατία και Εξουσία σε µια Αµερικανική Πόλη» (1961), όπως αναφέρει το philenews.com, µελετά τη δυναµική της εξουσίας στην πόλη Nιού Χέιβεν, του Κονέκτικατ, κι αποφαίνεται ότι η πολιτική εξουσία στην Αµερική είναι πλουραλιστική, διαφωνώντας, έτσι, ανοιχτά µε συναδέλφους του ακαδηµαϊκούς, όπως ο Μιλς κι ο Χάντερ, που έλεγαν ότι η Αµερική κυβερνάται από µία µικρή οµάδα αλληλένδετων ανθρώπων, που καταλαµβάνουν καίριες θέσεις εξουσίας. Μέχρι το τέλος της ζωής του ο Νταλ επέµενε ότι, αν και όπου συµβαίνει αυτό, ο µόνος τρόπος ανατροπής του είναι η συλλογικότητα, που να απορρέει από την οργάνωση σε οµάδες και οργανώσεις «απλών, σκεπτόµενων πολιτών».

Γεννηµένος στις 17 ∆εκεµβρίου του 1915, ο Ρόµπερτ Νταλ, που δίδαξε για 40 ολόκληρα χρόνια στο Γέιλ, υπήρξε πρόεδρος του Τµήµατος Πολιτικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου από το 1957 ως το 1962, ενώ το 1967 ανέλαβε πρόεδρος της Αµερικανικής Εταιρείας Πολιτικών Επιστηµών. Υπήρξε, ακόµη, µέλος της Εθνικής Ακαδηµίας Επιστηµών των ΗΠΑ, της Αµερικανικής Φιλοσοφικής Εταιρείας και της Αµερικανικής Ακαδηµίας Τεχνών και Επιστηµών.

ΡΟΜΠΕΡΤ ΝΤΑΛ – ΠΑΘΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ∆εκεµβρίου 9, 2007, 12:48 πµ Filed under: Βιβλιοκρισίες

Ο Ρόµπερτ Νταλ (γενν. 1915) αποκαλείται συχνά «πρύτανης» της αµερικανικής πολιτικής επιστήµης και ο χαρακτηρισµός αυτός δεν είναι τυχαίος. Ο Νταλ ανέθρεψε γενιές πολιτικών επιστηµόνων και παρέδωσε ένα πλούσιο και πολυσχιδές συγγραφικό έργο. Στο επίκεντρο του στοχασµού του ήταν οι πολιτικές δοµές των δηµοκρατικών καθεστώτων και οι τυπικές και άτυπες σχέσεις ισχύος που αναπτύσσονται µέσα σε αυτά.

Η ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι όχι µόνο δεν αποτελούσε ανέκαθεν µια αυτονόητη αλήθεια, αλλά µέχρι σχετικά πρόσφατα θα θεωρούνταν σκέτη ανοησία. Σήµερα ωστόσο η αµφισβήτησή της φαντάζει στους περισσότερους ανθρώπους αδύνατη, και τούτο όχι µόνο εντός των ορίων του δυτικού πολιτισµού. Η θεµελίωσή της, υποστηρίζει ο Νταλ, έχει δύο διαστάσεις, µια ηθική και µια πολιτική. Σύµφωνα µε την ηθική διάσταση, η ισότητα των ανθρώπων θεµελιώνεται στην ιδέα ότι καµία ανθρώπινη ζωή δεν έχει µεγαλύτερη αξία από µια άλλη. Η ιδιαίτερη ανθρώπινη αξία του κάθε ανθρώπου πηγάζει ακριβώς απ’το γεγονός ότι µοιράζεται την ίδια ανθρώπινη ιδιότητα µε τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Κατά την πολιτική διάσταση, η ισότητα θεµελιώνεται στην ιδέα πως κανείς άνθρωπος δεν είναι απ’τη φύση του περισσότερο ικανός να κυβερνά τους άλλους, επιφορτισµένος µε µια απόλυτη και αµετάκλητη εξουσία. Ούτε αυτή η ιδέα αποτελούσε αυταπόδεικτο γεγονός. Πολιτικές θεωρίες και ιδεολογίες προσπαθούσαν για αιώνες να δικαιολογήσουν την ιδέα πως κάποιο άτοµο ή κάποια οµάδα ήταν βάσει µιας αντικειµενικής, και ασφαλώς εξωανθρώπινης, τάξης πραγµάτων καταλληλότερη να έχει την εξουσία και να ορίζει το κοινό καλό.

Η ιδέα της πολιτικής ισότητας συνδέεται τόσο στενά µε τη δηµοκρατία, ώστε οι δύο έννοιες µοιάζει να µην µπορούν να διαχωριστούν. Η δηµοκρατία για τον Νταλ µπορεί να εµφανιστεί µε δύο µορφές: σαν ένα ιδανικό, µε βάση το οποίο συγκρίνουµε τις προόδους µας προς την κατεύθυνση της πολιτικής ισότητας· και σαν µια χειροπιαστή πραγµατικότητα µε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά. Ο Νταλ αναλύει µε µεγάλη πειστικότητα τα βασικά συστατικά της δηµοκρατίας ή της πολυαρχίας, όπως προτιµά να ονοµάζει τις σύγχρονες εκδοχές του δηµοκρατικού ιδανικού: αιρετοί αντιπρόσωποι, ελεύθερες εκλογές, ελευθερία έκφρασης, εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης, ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, κατοχύρωση ατοµικών δικαιωµάτων έναντι της βούλησης της πλειοψηφίας.

Όταν συγκρίνουµε το σηµερινό κόσµο µε το ιδανικό της πολιτικής ισότητας, ασφαλώς θα συµπεράνουµε ότι απέχουµε πολύ απ’την πραγµάτωσή του. Αν όµως κοιτάξουµε την ιστορία και συγκρίνουµε το παρόν µε το µόλις πρόσφατο παρελθόν, λέει ο Νταλ, δεν µπορούµε παρά να διαπιστώσουµε µια εκπληκτική διεύρυνση της ισότητας. Όµως ο Νταλ δεν µένει ικανοποιηµένος από τις µέχρι τώρα προόδους. Αντίθετα, φοβάται µια παγίωση των σηµερινών ανισοτήτων και µια ενδεχόµενη διεύρυνσή τους.

Για τον Νταλ είναι δεδοµένο πως τα πολιτικά µέσα, η δυνατότητα δηλαδή των ανθρώπων να επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις, είναι εξαιρετικά άνισα κατανεµηµένα. Το προσωπικό κόστος της συµµετοχής στις κοινές υποθέσεις µπορεί να είναι τόσο µεγάλο, ώστε οι πολίτες να αδιαφορήσουν για τα δηµόσια, αφήνοντας τούτη τη δουλειά σε εκείνους που θα εµφανιστούν ως ειδήµονες ή επαγγελµατίες της πολιτικής. Όµως το µοντέλο της ιδιώτευσης και της κατανάλωσης που έρχεται να υποκαταστήσει το πρότυπο της πολιτικής συµµετοχής, λέει ο Νταλ, ενέχει αντιφάσεις. Εδώ βρίσκεται η πιο σηµαντική συµβολή του βιβλίου.

Η κατανάλωση αγαθών, υποστηρίζει ο Νταλ, µπορεί να επιφέρει σηµαντική ικανοποίηση µέχρι ένα συγκεκριµένο όριο. Όταν κάποιος πεινάει ή κρυώνει, το να του δοθεί ένα πιάτο φαΐ ή ένα ζεστό ρούχο, θα του προσφέρει µια άµεση και χειροπιαστή ικανοποίηση. Αν µεγενθύνουµε αυτή την εικόνα, µπορούµε να πούµε πως η αύξηση του εισοδήµατος των κατώτατων στρωµάτων µιας κοινωνίας µπορεί να βιωθεί για τα στρώµατα αυτά σαν βελτίωση της ζωής τους. Από ένα όριο και πάνω όµως, λέει ο Νταλ, η αύξηση του εισοδήµατος δεν επιφέρει βελτίωση του αισθήµατος ικανοποίησης απ’τη ζωή, αλλά οδηγεί στην ανάπτυξη µιας διαρκούς δυσφορίας. Ο καταναλωτισµός έχει για τον Νταλ το εξής παράδοξο: υπάρχει µια κατάσταση όπου πεινάς και αν σου δοθεί ένα πιατό φαΐ χορταίνεις και νιώθεις ικανοποιηµένος. Αν περάσεις όµως αυτή την κατάσταση, τότε όσο περισσότερο φαΐ καταναλώνεις, τόσο θα αυξάνεται η πείνα σου.

Για τον Νταλ ο καταναλωτισµός αδυνατεί να ξεφύγει από τούτο το παράδοξο. Πιστεύει πως η διαρκώς αυξανόµενη δυσφορία πιθανώς θα οδηγήσει τα άτοµα σε µια επιστροφή στην πολιτική συµµετοχή και τα δηµόσια πράγµατα. Τούτο µάλλον είναι µια υπερβολικά αισιόδοξη πρόβλεψη. Τίποτα δεν αποκλείει πως, απογοητευµένα απ’τις δυσφορίες και τα άγχη του καταναλωτισµού, τα άτοµα θα οδηγηθούν στις απολαύσεις του περιθωρίου και της υποκουλτούρας, στον αναχωρητισµό ή τα οραµάτα των θρησκευτικών επαγγελιών. Ή πιο απλά, ότι θα συνεχίσουν να προσπαθούν να αυξήσουν τα εισοδήµατά τους.

(δηµοσιεύτηκε στο ένθετο βιβλίου της Καθηµερινής, 9 ∆εκεµβρίου 2007)

Πολυαρχία και οι συνταγµατικοί κανόνες : µια κριτική στην θεωρία του Robert Dahl (Περίληψη) pe

Francesco Battegazzorre

Είναι κοινός τόπος να θεωρούµε τις σύγχρονες δηµοκρατίες ως καθεστώτα που διαθέτουν τόσο µια δηµοκρατική όσο και µια συνταγµατική διάσταση. Εντούτοις στο θεωρητικό επίπεδο έχει αποδειχθεί πιο δύσκολο να συνδυάσει κανείς και της δύο αυτές πτυχές , δηλαδή να δώσει την δέουσα βαρύτητα στην κάθε µια, αναλύοντας την φύση και την απόδοση αυτών των καθεστώτων.

Η συµπεριφορική πολιτική επιστήµη και ειδικότερα αυτή που διαθέτει αξιοσηµείωτα αποτελέσµατα στην µελέτη των φιλελεύθερων δηµοκρατιών, δίνει ιδιαίτερη έµφαση στο δηµοκρατικό στοιχείο, όντας ενοχληµένη από τον υπερβολική δόση φορµαλισµού και κανονιστικότητας που διακατέχει µερικές φορές την συνταγµατική παράδοση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για στην περίπτωση της πιο εξέχουσας εµπειρικής σύλληψης της δηµοκρατίας : την θεωρία της πολυαρχίας που διατυπώθηκε από τον Robert Dahl. O Dahl όχι µόνο παραµερίζει κάθε σηµαντική θεωρητική προσέγγιση των συνταγµατικών παραγόντων , εστιάζοντας πρωτίστως στις κοινωνικές και πολιτιστικές προϋποθέσεις , αλλά τάσσεται ρητά κατά της συνταγµατικής διάστασης προσπαθώντας να αποδείξει την ασυµβατότητα της τόσο µε την διαµόρφωση όσο και µε την σταθερή λειτουργία της πολυαρχίας. Η παρούσα εργασία προσπαθεί να δείξει ότι η περιθωριοποίηση των συνταγµατικών παραγόντων είναι αδικαιολόγητη και αποδυναµώνει σοβαρά τις περιγραφικές και ερµηνευτικές δυνατότητες της θεωρίας του Dahl. . O συγγραφέας υποστηρίζει ότι η δοµική ανασυγκρότηση των πολυαρχιών που επιχειρεί ο Dahl είναι µονοµερής, αρνούµενη την αυτονοµία των συνταγµατικών κανόνων και εστιάζοντας µόνο στην κοινωνικοοικονοµική τάξη πραγµάτων ( στο σύστηµα των διάχυτων ανισοτήτων) και στην επέκταση των πολιτικών δικαιωµάτων ( καθολική ψηφοφορία) Ο Dahl αγνοεί εποµένως την σταθεροποιηµένη εξουσία η οποία συγκροτεί ένα ιδιόµορφο συστατικό στοιχείο των κυβερνητικών θεσµών και παίζει ουσιαστικό ρόλο σε κάθε κυβέρνηση . Συνεπώς η θεωρία του Dahl δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσει εκείνες τις µορφές συµπεριφοράς που εµπλέκονται στην δυναµική της πολυαρχικής πολιτικής .Μορφές συµπεριφοράς που ο Dahl βιάζεται να χαρακτηρίσει ως µια γενική πάλη για επιρροή πάνω σε αποφάσεις , περιορίζοντας έτσι την κυβέρνηση αποκλειστικά ως δεξαµενή εξωτερικών πιέσεων. Ακόµα περισσότερο η ερµηνεία του Dahl είναι υπερ-βολονταριστική µε την έννοια ότι αγνοεί τον τρόπο µε τον οποίο οι

επιλογές των δρώντων µεταβάλλονται από κανόνες που ρυθµίζουν και περιορίζουν την συµπεριφορά τους .

http://scholarios.wordpress.com/2007/12/09/passionesegalitatis/

Τρίτη, 30 Οκτωβρίου 2007

Ρόµπερτ Α. Νταλ, Περί πολιτικής ισότητας Με ιδιαίτερη χαρά φιλοξενούµε στη σειρά «Αναµετρήσεις µε τον 21ο αιώνα» το δοκίµιο του Ρόµπερτ Νταλ «Περί Πολιτικής Ισότητας». Αυτό για δύο λόγους. Πρώτον γιατί ο ίδιος ο Ρόµπερτ Νταλ, καθηγητής πολιτικής επιστήµης στο Πανεπιστήµιο Yale, είναι ένας από τους πιο γνωστούς και µε µεγάλη επιρροή πολιτικούς επιστήµονες της εποχής µας. Οι µελέτες του για τη δηµοκρατία, την πολιτική συµµετοχή και την πολιτική ισότητα έχουν συνεισφέρει αποφασιστικά και έχουν ασκήσει ιδιαίτερη επίδραση στο διάλογο για τη δηµοκρατία και τα δηµοκρατικά δικαιώµατα. Κατά το δεύτερο λόγο, αυτό το µικρό αλλά ιδιαίτερα περιεκτικό βιβλίο, καταπιάνεται µε ένα ζήτηµα που συνιστά ένα από τα πιο κρίσιµα προβλήµατα των κοινωνιών του εικοστού πρώτου αιώνα: το ζήτηµα της αύξησης των ανισοτήτων και ιδιαίτερα των σηµαντικών επιπτώσεων που αυτές έχουν στην ίδια τη δηµοκρατία και το µέλλον της. Ο Νταλ στο παρόν πόνηµα καταπιάνεται µε το ένα φαινόµενο που χαρακτηρίζει την εποχή µας. Από τη µια λαµβάνει χώρα η επέκταση της δηµοκρατίας σε όλο και περισσότερες χώρες στον κόσµο, επιβεβαιώνοντας έτσι τη ρήση του Τοκβίλ για την πορεία προς τον εκδηµοκρατισµό, µια πορεία που ο ίδιος θεωρούσε ότι είναι ασταµάτητη και σταθερή. Από την άλλη ωστόσο, δεν µπορεί κανείς να µην αναδείξει το ζήτηµα της κρίσης των δηµοκρατικών θεσµών, τον εµφανή περιορισµό της συµµετοχής των πολιτών στα κοινά, την περιχαράκωση των ελίτ, και µια τάση αυτονόµησης της πολιτικής από τους πολίτες και συνεπακόλουθα τον περιορισµό της πολιτικής λογοδοσίας. Η πολιτική ισότητα, παραδέχεται ο Νταλ, είναι ένα ιδεώδες, κάτι το οποίο ποτέ δεν µπορεί να υλοποιηθεί πλήρως, αλλά είναι κάτι για το οποίο αξίζει πάντα να παλεύουµε για την εκπλήρωσή του. Επιπλέον, η πολιτική ισότητα αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της δηµοκρατίας γιατί επιτρέπει τη συµµετοχή µεγάλου µέρους των πολιτών. Το ζήτηµα της συµµετοχής διατρέχει τον προβληµατισµό του Νταλ ήδη από το έργο του Polyarhy. Κοµβικό ρόλο στη συµµετοχή παίζει η πολιτική ισότητα αφού για να συµµετέχει κάποιος στις πολιτικές διαδικασίες πρέπει να διαθέτει και ανάλογους πόρους, πόρους τους οποίους η αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων

στερεί από συγκεκριµένες µερίδες του πληθυσµού. Η πολιτική ισότητα αποτελεί ένα αποφασιστικό θεµέλιο της δηµοκρατίας. Ωστόσο, η ανάγκη για διεύρυνση της πολιτικής ισότητας δεν προκύπτει απλά από τα παραπάνω. Ο Νταλ προχωρά ένα βήµα παραπάνω, θεµελιώνοντας την ανάγκη για πολιτική ισότητα στα συναισθήµατα των ανθρώπων. Η ανάγκη για ταύτιση µε τους άλλους, η ανάγκη για καλλιέργεια του ευ ζειν των άλλων, η ανάγκη της συνεργασίας έτσι ώστε να οικοδοµήσουµε πολύπλοκους οργανισµούς. Έτσι η ανάγκη για πολιτική ισότητα απορρέει µέν –συµφωνώντας µε τον Rawls- από τον Λόγο, τις ηθικές κρίσεις και την εµπειρία, αλλά βασίζεται επίσης σε βασικές πτυχές της ανθρώπινης φύσης. Ο προβληµατισµός που αναπτύσσει ο Νταλ σχετίζεται άµεσα µε παρόµοιους προβληµατισµούς που έχουν αναπτυχθεί από άλλους συγγραφείς που έχουµε συµπεριλάβει στην παρούσα σειρά, όπως ο Μπάουµαν, ο Ροζανβαλόν, η Σάσσεν, ο Γκίντενς. Στην ανάλυση του για την πολιτική ισότητα ο Νταλ καταλήγει σε ένα θεµελιακό δίλληµα: σήµερα, είτε θα παραµείνουµε προσκοληµµένοι στην κουλτούρα του καταναλωτισµού µε όλα τα αρνητικά που αυτό εµπεριέχει για τις δηµοκρατικές διαδικασίες, είτε θα ενστερνιστούµε µια κουλτούρα «της ιδιότητας του πολίτη», και συνεπώς θα παλέψουµε για την πολιτική ισότητα. Συνεπώς το ζήτηµα που τίθεται σήµερα στο κοινωνικό πεδίο είναι όχι η αναζήτηση της κατανάλωσης όλο και περισσότερων προϊόντων αλλά η αναζήτηση της ποιότητας στη ζωή, το ευ ζειν. Ευ ζειν σηµαίνει συµµετοχή, σηµαίνει ενεργός πολίτης. Σηµαίνει δράσεις για διεύρυνση της πολιτικής ισότητας έτσι ώστε το σύνολο της κοινότητας να συµµετέχει, να συνδιαλέγεται και να διαµορφώνει τη ζωή της. http://konstantinosgeormas.blogspot.gr/2012/01/blog-post_3695.html

Η δηµοκρατία αέναντι στα οικονοµικά συµφέροντα

Υονοµεύεται και ώς το ιδεώδες της ολιτικής ισότητας;

Γιώργος Σιακαντάρης Βιβλιοθήκη-Ελευθεροτυία, 25/01/2008

ΡΟΜΠΕΡΤ Α. ΝΤΑΛ Περί πολιτικής ισότητας ΜΤΦΡ.: ΜΑΡΙΑ ΜΠΑΡΠΑΤΣΗ ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ∆. ΓΕΩΡΜΑΣ «ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ» ΣΕΛ. 199, ? 16 Ο ενενηντάχρονος πολιτειολόγος Ρόµπερτ Α. Νταλ είναι σήµερα επίτιµος καθηγητής Πολιτικής Επιστήµης στο Πανεπιστήµιο του Yale, ενώ έχει διατελέσει πρόεδρος της Αµερικανικής Πολιτικής Επιστήµης. Για περισσότερα από πενήντα χρόνια ασχολείται µε τα προβλήµατα των σύγχρονων δηµοκρατιών, µε την πορεία, τις αντιφάσεις και την προοπτική τους. Ανήκει στο ρεύµα της λεγόµενης πλουραλιστικής παράδοσης, η οποία, σε αντίθεση αλλά και παρακινούµενη από τις θέσεις των Σουµπέτερ και Βέµπερ, αµφισβήτησε τη στηριζόµενη στη σηµασία των διατοµικών σχέσεων ανάλυση των σύγχρονων φιλελεύθερων δηµοκρατιών. Οι πλουραλιστές, παρότι εκκινούν από τις σχέσεις µεταξύ ατόµων, εντάσσουν αυτές τις σχέσεις στις διαδικασίες συγκρότησης, λειτουργίας και ανταγωνισµού µεταξύ οµάδων και θεσµών. Η πλουραλιστική θεώρηση βλέπει τις σύγχρονες δηµοκρατίες ως µηχανισµούς εξισορρόπησης ανταγωνιστικών συµφερόντων µεταξύ διαφορετικών «κοινωνικών µερίδων». Ο Νταλ προχώρησε πιο πέρα. Αρχικά, µε το βιβλίο του «Πρόλογος στη δηµοκρατική θεωρία» (1956) επιδίωξε να προσδιορίσει τη φύση των «πλουραλιστικών δηµοκρατιών» µέσα από το πρίσµα της άρσης των πολιτικών ανισορροπιών. Ετσι, γι’ αυτόν η ύπαρξη και η λειτουργία οµάδων και ,µειονοτήτων εξασφαλίζει την ισορροπία των δηµοκρατικών συστηµάτων. Ορισε µε αυτόν τον τρόπο τη δηµοκρατία ως την «κυβέρνηση των µειονοτήτων». Το 1961 µε το έργο του «Ποιος κυβερνά;» και το 1971 µε το κλασικό του έργο «Πολυαρχία. Συµµετοχή και Αντιπολίτευση» περιγράφει τους συνασπισµούς συµφερόντων που επηρεάζουν τη δηµόσια πολιτική.

Κρίσιµη καµπή στο έργο του αποτελεί το «Πρόλογος στην Οικονοµική ∆ηµοκρατία» (1985). Εδώ, στο στόχαστρο της κριτικής του τίθεται ο «εταιρικός καπιταλισµός», ο οποίος «γεννά τόσο µεγάλες ανισότητες ως προς τους κοινωνικούς και οικονοµικούς πόρους, ώστε να προκαλούνται σοβαρές παραβιάσεις της πολιτικής ισότητας» («Cambridge: Polity Press», σελ. 60). Ο Νταλ υποστηρίζει πως η απειλή κατά της ελευθερίας και της δηµοκρατίας δεν έρχεται από το αίτηµα της ισότητας. Αντιθέτως, οι φιλελεύθερες δηµοκρατίες απειλούνται από την αύξηση των πολιτικών ανισοτήτων, στη ρίζα των οποίων βρίσκονται κοινωνικές και οικονοµικές ανισότητες. Η δηµοκρατία ενσωµατώνεται σε ένα κοινωνικοοικονοµικό σύστηµα, το οποίο παραχωρεί «προνοµιακές θέσεις» στα επιχειρηµατικά συµφέροντα, εις βάρος του ανταγωνισµού µεταξύ των «κοινωνικών µερίδων» και της «πολυαρχίας». Στον παρουσιαζόµενο τόµο στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του θέτει την απάντηση στο ερώτηµα κατά πόσο ο στόχος της πολιτικής ισότητας µπορεί να διευρυνθεί ή θα πρέπει να εγκαταλειφθεί βορά στα τεράστια επιχειρηµατικά και οικονοµικά συµφέροντα. Ο Νταλ ξεκινά από τη διαπίστωση πως η ιδεώδης δηµοκρατία είναι αυτή στην οποία η πολιτική ισότητα είναι εφικτή. Η ιδεώδης δηµοκρατία συντίθεται στα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Ουσιαστική συµµετοχή, ισότητα της ψήφου, πλήρης ενηµέρωση, τελικός έλεγχος όσον αφορά την πολιτική ατζέντα και βαθµός ενσωµάτωσης του κάθε πολίτη στις προαναφερθείσες προϋποθέσεις της δηµοκρατικής πολιτείας. Σ’ αυτές τις προϋποθέσεις ανταποκρίνονται έξι πολιτικοί θεσµοί: αιρετοί αντιπρόσωποι, ελεύθερες εκλογές, ελευθερία έκφρασης, εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης, αυτονοµία του συνεταιρίζεσθαι και ενσωµάτωση όλων των µελών του δήµου. Στόχος όλων των παραπάνω είναι η εφαρµογή της αρχής της πλειοψηφίας µε τέτοιον τρόπο που δεν θα παραβιάζεται η υπέρτατη αρχή της πολιτικής ισότητας. Η αρχή της πλειοψηφίας, αν γίνει σκοπός της δηµοκρατίας και όχι µέσο για την επίτευξη της πολιτικής ισότητας, αποτελεί µια βλαπτική αρχή. Με συνέπεια ν’ αναζητεί εκείνους τους απαραίτητους περιορισµούς στην εξουσία της πλειοψηφίας οι οποίοι δεν θα οδηγούν στην κατάργηση της δηµοκρατίας. Με το συνολικό του έργο ο Νταλ δείχνει πως τα προβλήµατα της δηµοκρατίας θεραπεύονται µόνο µε περισσότερη δηµοκρατία και όχι µε νόµους που την περιορίζουν. Η αρχή της πολιτικής ισότητας είναι το όριο της αρχής της πλειοψηφίας. Πόσο όµως και υπό ποιες προϋποθέσεις είναι αυτή εφικτή; Για τον Νταλ η καθαρή λογική δεν είναι αρκετή για να νοµιµοποιήσει το αίτηµα της πολιτικής ισότητας. Αυτό το αίτηµα νοµιµοποιείται από την ίδια την ανθρώπινη φύση και τα συναισθήµατα. Ετσι στην καρδιά του πολιτικού τεχνοκρατισµού, στις ΗΠΑ, έρχονται να χτίσουν τις φωλιές τους τα πουλιά της µεταφυσικής και

συναισθηµατικής φόρτισης. Το αίτηµα της πολιτικής ισότητας είναι εφικτό γιατί ανήκει στην ανθρώπινη φύση. Αυτό το αίτηµα είναι ένα ιδεώδες που οφείλουµε να αγωνιζόµαστε να αποκτήσουµε και έχουµε υποχρέωση να υποστηρίζουµε µε τις πράξεις µας. Η επιχειρηµατολογία υπέρ του αιτήµατος είναι µάλλον επιφανειακή, το ίδιο όµως το συµπέρασµα είναι καταφανώς επιβλητικό. Αφού διευκρινίσει τους λόγους που κάνουν την ισότητα επιθυµητή, περνάει στην περιγραφή των εµποδίων που απειλούν το αίτηµα της πολιτικής ισότητας. Πρώτη απειλή είναι η άνιση κατανοµή των πολιτικών µέσων, των γνώσεων και των ικανοτήτων. Πολιτικά µέσα όµως είναι και το χρήµα, οι πληροφορίες, η τροφή, ο χρόνος, η κοινωνική θέση, η εργασία. Αντίθετα από την ανάγνωση που κάνουν πολλοί µεροληπτικοί αναγνώστες του αµερικανικού φιλελευθερισµού, οι κοινωνικές ανισότητες βρίσκονται πάντα στο βεληνεκές, αν όχι στον πυρήνα του προβληµατισµού του. ∆εύτερη απειλή είναι τα περιορισµένα χρονικά όρια για πολιτική συµµετοχή που έχουν τα κατώτερα κοινωνικά στρώµατα. Ο χρονικός περιορισµός οδηγεί τους πολίτες στο να µεταβιβάσουν στους αντιπροσώπους τους το δικαίωµα να λαµβάνουν αποφάσεις. Στο ίδιο αποτέλεσµα οδηγεί και η τρίτη απειλή, η οποία είναι το µέγεθος των σύγχρονων κρατών. Σηµαντική είναι και η τέταρτη απειλή, που είναι η ανεξέλεγκτη κυριαρχία της οικονοµίας της αγοράς και του κόσµου των µεγάλων επιχειρήσεων. Ο συγγραφέας περιγράφει όλες τις αρνητικές συνέπειες της λειτουργίας της αγοράς και την αναπόφευκτη ανισότητα στην κατανοµή των µέσων µεταξύ των πολιτών, όπου αυτή οδηγεί. Ο ίδιος δεν ζητεί την κατάργηση της αγοράς αλλά τον έλεγχό της. Βεβαίως τα όρια ανάµεσα στις ελεύθερες αγορές και στην κυβερνητική παρέµβαση είναι δυσδιάκριτα και ρευστά. Σ’ αυτά τα όρια σκοντάφτει και η σύγχρονη ευρωπαϊκή σοσιαλδηµοκρατική Αριστερά. Η πέµπτη απειλή έρχεται από την ανάπτυξη διεθνών συστηµάτων που δεν νοµιµοποιούνται δηµοκρατικά και η έκτη προκύπτει από τις σοβαρές κρίσεις που απειλούν κάθε πολιτικό σύστηµα. Στη συνέχεια, στη βάση όλων των χαρακτηριστικών και των απειλών που περιγράφει, εξετάζει δύο σενάρια για το µέλλον της πολιτικής ισότητας στις ΗΠΑ, ένα αρνητικό κι ένα θετικό. Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σηµασία δεν είναι η ανάλυση των σεναρίων, αλλά το τελικό του συµπέρασµα. Ο Νταλ καταλήγει πως υπάρχουν τρόποι για την επίτευξη του ιδεώδους της πολιτικής ισότητας. Το ζητούµενο είναι αν υπάρχει πολιτική βούληση. Η αισιοδοξία του συγγραφέα από µόνη της δεν αρκεί να

µας πείσει πως υπάρχουν δυνατότητες µετάβασης από τη συνείδηση του καταναλωτή στη συνείδηση του ενεργού πολίτη. Καθόλου δεν πείθουν τα πολιτικά υποκείµενα -όπως το κίνηµα της λεγόµενης ειρηνικής επαναστατικής αλλαγής-, στο οποίο ο φιλελεύθερος δηµοκράτης Νταλ βλέπει τις κινητήριες δυνάµεις αµφισβήτησης του καταναλωτισµού. Ο εντοπισµός όµως των εναλλακτικών λύσεων και των υποκειµένων της αµφισβήτησης της αγοραίας λογικής είναι πρόβληµα στο οποίο σκοντάφτει όχι µόνον ο Νταλ, όχι µόνον οι δηµοκρατικοί στις ΗΠΑ, αλλά και ολόκληρη η σύγχρονη δηµοκρατική και µεταρρυθµιστική Αριστερά. Οσο τα υποκείµενα της κοινωνίας εξατοµικεύονται τόσο και οι διεκδικήσεις τους θα αποκτούν έναν ευλύγιστο και προσωρινό χαρακτήρα και τόσο η διεκδίκηση συλλογικών συµφερόντων θα γίνεται πιο δύσκολη. Από τα αδιέξοδα της παγκοσµιοποίησης µπορεί να µας βγάλει η ίδια η παγκοσµιοποίηση και όχι η ακύρωσή της. Αυτή µπορεί να οδηγήσει σε παγκόσµιες εκφράσεις της άλλοτε εθνικής λαϊκής κυριαρχίας και σε αναδιαρθρώσεις του παγκόσµιου κεφαλαίου, που θα οδηγήσουν σε αναδιάταξη τα συλλογικά ταξικά υποκείµενα. Αυτά τα συλλογικά ταξικά υποκείµενα είναι και το όριο στο οποίο φτάνει και δεν το ξεπερνά η αµερικανική φιλελεύθερη σκέψη.

http://www.protoporia.gr/peri-dimokratias-p-119689.html

Περί δηµοκρατίας Συγγραφείς: Robert Dahl Θέµα: Πολιτικές επιστήµες Εκδότης: Ψυχογιός Μετάφραση: Βασίλης Κόρκας Σελίδες: 278 ISBN: 9789602745267 Ηµ. Έκδοσης: 01/04/2001

Η αυγή της νέας χιλιετίας έχει αναδείξει τη ∆ηµοκρατία και τα προβλήµατά της ως ένα από τα κρισιµότερα προτάγµατα των σύγχρονων ∆υτικών κοινωνιών, αλλά και γενικότερα του παγκόσµιου κοινωνικού και οικονοµικού συστήµατος. Ιδιαίτερα, µέσα στους έντονους προβληµατισµούς και τις αντιµαχίες που συνοδεύουν τη σηµερινή παγκοσµιοποιηµένη τάξη πραγµάτων, ο αναστοχασµός περί της ουσίας της ∆ηµοκρατίας αποτελεί ένα σταθερό πόλο έλξης, ο οποίος τις περισσότερες φορές λαµβάνει ένα δραµατικό χαρακτήρα. ΚΡΙΤΙΚΗ Ο 87χρονος σήµερα Ρόµπερτ Νταλ είναι ένας από τους κορυφαίους της αµερικανικής πολιτικής επιστήµης. Μια µατιά στους τίτλους των βιβλίων αυτού

του σοφού γέροντα αρκεί για να µας δείξει ότι η δηµοκρατία υπήρξε το κεντρικό θέµα των ερευνών και των αναλύσεών του. Αναφέρουµε ενδεικτικά ορισµένα µόνον από τα έργα του: «Α Preface to Democratic Theory» (1956), «Who governs?» (1961), «Polyarchy: Patricipation and Opposition» (1971), «Dilemmas of Pluralist Democracy» (1982), «Α Preface to Economic Democracy» (1985», «Democracy and its Critics» (1989), «On Democracy» (1998) κ.ά. Ο τίτλος της διδακτορικής διατριβής του νεαρού Νταλ το 1940 ήταν: «Σοσιαλιστικά προγράµµατα και δηµοκρατική πολιτική». Στη δεκαετία του 50, µαζί µε τον Τσαρλς Λίντµπλοµ, ο Νταλ εισήγαγε στη θεωρητική συζήτηση την έννοια της «πολυαρχίας», µε την οποία προσπαθούσε να αποδώσει και να εξηγήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που πήρε η πλουραλιστική δηµοκρατία στη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Έχοντας επίγνωση της απροσδιοριστίας και της πολυσηµίας του όρου «δηµοκρατία», καθώς και της µεγάλης διαφοράς που χωρίζει το δηµοκρατικό ιδεώδες από τις ιστορικές απόπειρες εφαρµογής του, ο Νταλ προτιµούσε τη χρήση του όρου «πολυαρχία». Έχει γράψει χαρακτηριστικά: «Από τη στιγµή που (κατά τη γνώµη µου) κανένα σύστηµα µεγάλης κλίµακας στον πραγµατικό κόσµο δεν έχει πλήρως εκδηµοκρατιστεί, προτιµώ να αποκαλώ τα πραγµατικά συστήµατα πολυαρχίες» («Polyarchy»). Το όνοµα του Ρόµπερτ Νταλ συνδέθηκε επίσης µε το New Haven, µια πόλη της ανατολικής ακτής των Ηνωµένων Πολιτειών. Και αυτό, όχι µόνον επειδή δίδαξε για πολλά χρόνια Πολιτικές Επιστήµες στο Πανεπιστήµιο του Γέιλ, που βρίσκεται σε αυτήν την περιοχή, αλλά κι επειδή χρησιµοποίησε αυτήν την πόλη ως παράδειγµα σε µιαν έρευνα για την εξουσία, που δηµοσιεύτηκε το 1961. Αυτό το βιβλίο του Νταλ, µε τίτλο «Who governs?», αναγνωρίστηκε γρήγορα ως ένα από τα σηµαντικότερα κείµενα της σύγχρονης αµερικανικής πολιτικής κουλτούρας. Ο Νταλ επιχειρούσε τότε να απαντήσει σε µια σειρά ερωτήµατα: Πώς ασκείται η εξουσία και πώς κατανέµεται η πολιτική επιρροή σε µια πλουραλιστική δηµοκρατία; Ποιος ελέγχει τους πόρους, τις θέσεις εργασίας, την πληροφόρηση; Ποιο ρόλο παίζουν οι ελίτ και ποιο είναι το πεδίο δράσης των πολιτικών κοµµάτων; Από αυτήν την αναλυτική έρευνα πήγασαν στα επόµενα χρόνια τα θεµελιώδη στοιχεία µιας θεωρίας της δηµοκρατίας, ικανής να παίρνει υπόψη της την κοινωνική και θεσµική πολυπλοκότητα. Ο Νταλ είναι ένας παθιασµένος υποστηρικτής και «προπαγανδιστής» της δηµοκρατίας. Ταυτόχρονα όµως είναι και ένας µελετητής, ο οποίος, ακριβώς επειδή θεωρεί τόσο πολύτιµη τη δηµοκρατία, προσπαθεί να φωτίζει τους κινδύνους που την απειλούν. Είναι επίσης ένας στοχαστής, ο οποίος, επειδή προσδοκά και απαιτεί πολλά από τη δηµοκρατία, µένει διαρκώς ανικανοποίητος µπροστά στα κενά και τις ελλείψεις που εµφανίζουν τα

υπάρχονται δηµοκρατικά καθεστώτα. Ο Irving Howe, ένας από τους πνευµατικούς πατέρες του αµερικανικού δηµοκρατικού σοσιαλισµού, είχε γράψει για τον Νταλ: «Ο Ρόµπερτ Νταλ είναι ταυτόχρονα ένας οξύνους κριτικός και ένας ακούραστος υπερασπιστής των δηµοκρατικών αξιών». Πράγµατι, διαφορετικά από άλλους φιλελεύθερους δηµοκράτες, που αρκούνται στην εξύµνηση της δηµοκρατίας και εµφανίζουν τις σηµερινές δυτικές δηµοκρατίες σαν το έσχατο και το ανώτερο στάδιο της πολιτικής εξέλιξης, ο Νταλ προτιµά να φωτίζει το µεγάλο χάσµα που χωρίζει το δηµοκρατικό ιδεώδες από την πραγµατικότητα των σύγχρονων δηµοκρατιών. Από αυτήν την άποψη, η αµερικανική εµπειρία τού προσφέρει ένα προνοµιακό πεδίο παρατήρησης και πολλά πολύτιµα διδάγµατα. Η αµερικανική δηµοκρατία υπήρξε στο παρελθόν ικανή να υποδεχθεί µεγάλα µεταναστευτικά κύµατα και να αφοµοιώσει γρήγορα τις µειονότητες, βρίσκοντας νέες ισορροπίες εξουσίας. Εδώ και πολλά χρόνια ωστόσο πάσχει σοβαρά, καθώς οι πολιτικοί θεσµοί της ασφυκτιούν κάτω από την υπερβολική δύναµη του πλούτου και την παντοκρατορία του χρήµατος. Η αµερικανική δηµοκρατία υποφέρει επίσης από την κάθετη πτώση της πολιτικής συµµετοχής, την αδιαφορία και την πολιτική απάθεια, από πελώριες οικονοµικές και κοινωνικές ανισότητες, από φαινόµενα µαζικού κοµφορµισµού και γενικευµένης εµπορευµατοποίησης. Ανάλογα προβλήµατα αντιµετωπίζουν και οι άλλες δυτικές δηµοκρατίες. Σχεδόν παντού οι πολίτες αδιαφορούν και δεν συµµετέχουν ενεργά στην πολιτική, οι διαδικασίες απόφασης βρίσκονται στα χέρια µικρών γραφειοκρατικών και πολιτικών ελίτ, οι οικονοµικές ανισότητες γιγαντώνονται καθιστώντας κενό γράµµα τη θεµελιώδη δηµοκρατική αρχή της πολιτικής ισότητας. Ο κίνδυνος να µπούµε οριστικά σε µιαν εποχή παρακµής και εκφυλισµού της δηµοκρατίας είναι υπαρκτός και µεγάλος. Και γι αυτό είναι επιτακτική και επείγουσα η ανάγκη ενίσχυσης, ανανέωσης και διεύρυνσης της δηµοκρατίας. Σε αυτό το συµπέρασµα καταλήγει ο Νταλ και στο βιβλίο του «Περί δηµοκρατίας». Το βιβλίο αυτό συνοψίζει και εκλαϊκεύει πορίσµατα πολύχρονων ερευνών και απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Σκοπός του συγγραφέα είναι να προσφέρει στον αναγνώστη έναν οδηγό για να αναζητήσει απαντήσεις σε µερικά από τα πλέον θεµελιώδη ερωτήµατα σχετικά µε τη δηµοκρατία: Τι είναι η δηµοκρατία; Πού και πώς αναπτύχθηκε; Ποια είναι τα κριτήρια που καθιστούν δηµοκρατική µια διαδικασία; Γιατί να επιλέξουµε τη δηµοκρατία; Ποια είναι τα πλεονεκτήµατα της δηµοκρατίας και γιατί αυτή είναι καλύτερη από τα µη δηµοκρατικά συστήµατα; Ποιες αξίες υπηρετεί καλύτερα η δηµοκρατία; Ποιους πολιτικούς θεσµούς χρειάζεται; Ποιες συνθήκες ευνοούν τη δηµοκρατία και ποιες είναι

δυσµενείς γι αυτήν; Ποιο είναι το µέλλον της δηµοκρατίας; Πώς µπορούµε να προχωρήσουµε πέρα από το υπάρχον επίπεδο δηµοκρατίας, προκειµένου να φτάσουµε σε ένα ανώτερο επίπεδο εκδηµοκρατισµού; Ο Νταλ γράφει µε τρόπο εξαιρετικά απλό, σαφή και κατανοητό, σχεδόν διαλογικό, καθώς αναλύει µεθοδικά τα επιχειρήµατα που προτάθηκαν στις διάφορες εποχές και στις διάφορες κοινωνίες υπέρ και κατά της δηµοκρατίας και των δηµοκρατικών αρχών και θεσµών. Εξιστορεί έτσι την ανάπτυξη της δηµοκρατίας από την αρχαία Ελλάδα ώς τις µέρες µας, φωτίζει τις διάφορες εκδοχές της δηµοκρατίας, ερευνά τις κύριες θεωρητικές της αρχές και αξίες, αναρωτιέται για την τωρινή κατάσταση της υγείας της και για το πολιτικό της µέλλον. Συχνή είναι η προσφυγή σε ιστορικά και πολιτικά παραδείγµατα, που απλώνονται πολύ στο χώρο και το χρόνο, από την αρχαία Αθήνα ώς τις συνελεύσεις των Βίκινγκς µεταξύ του 600 και 1000 µ.Χ. ή την Αµερική του18ου αιώνα. Αλλά ο Νταλ είναι ένας θεωρητικός της πολιτικής και το πιο πολύτιµο µέρος του έργου είναι κυρίως εκείνο στο οποίο εξετάζει και συγκρίνει τους διάφορους τύπους δηµοκρατίας, αντλώντας γενικά θεωρητικο-πολιτικά συµπεράσµατα για την αξία τους, τα όριά τους, την αποτελεσµατικότητά τους ανάλογα µε τα διάφορα ιστορικά και κοινωνικά περιβάλλοντα. Στόχος του Νταλ είναι να καταδείξει ότι από κάθε άποψη (πρακτική, ηθική, λογική) η δηµοκρατία είναι η καλύτερη δυνατή µορφή διακυβέρνησης. Η δηµοκρατία εποµένως είναι η καλύτερη επιλογή τόσο σε σχέση µε την αναρχική λύση (στην οποία η κατάργηση του κράτους προκαλεί ανυπόφορη βία και αταξία) όσο και σε σχέση µε την «κυβέρνηση των Φυλάκων» (όπως τους αποκαλούσε ο Πλάτων), στην οποία υποτίθεται ότι οι αποφάσεις παίρνονται από µια µικρή οµάδα αρίστων, προικισµένων µε ανώτερη γνώση και αρετή. Ο Νταλ ορίζει τη δηµοκρατία ως µια διαδικασία λήψης συλλογικών και δεσµευτικών αποφάσεων µέσα από το συνεχή διάλογο µεταξύ των µελών του πολιτικού σώµατος και µέσα από την πρακτική επαλήθευση των επιχειρηµάτων που προτείνονται για την υποστήριξη των αντιτιθέµενων θέσεων. Στην ιστορική της διαδροµή η δηµοκρατία εµφανίζεται ως ένα πεδίο διαρκούς πειραµατισµού και ως µια διαδικασία αργής και βασανιστικής εξέλιξης µιας τάσης που ενυπήρχε ήδη στην αθηναϊκή εµπειρία της πόλης-κράτους: της τάσης του λαού για αυτοκυβέρνηση, µε την έννοια της ενεργητικής συµµετοχής των πολιτών στη λήψη δεσµευτικών αποφάσεων και γενικότερα στη δηµόσια ζωή. Η κινητήρια δύναµη αυτής της εξελικτικής διαδικασίας µπορεί να ανιχνευτεί στην αύξηση του µεγέθους και των ποσοστικών διαστάσεων της κοινωνικής οµάδας που αποτελεί το «λαό», καθώς και στην εδαφική επέκταση του πλαισίου εφαρµογής των δεσµευτικών συλλογικών αποφάσεων. Αυτή η ποσοτική µεταβολή κλίµακας (από την πόλη-κράτος στο έθνος-κράτος) προκαλεί, µε τη σειρά της, έναν ποιοτικό µετασχηµατισµό των µορφών και των

θεσµών της δηµοκρατίας (από τις συνελεύσεις στα κοινοβούλια, από την άµεση στην αντιπροσωπευτική δηµοκρατία). Η δηµοκρατία θεµελιώνεται στην αρχή της πολιτικής ισότητας, σύµφωνα µε την οποία κάθε άνθρωπος είναι ένα αυτόνοµο πρόσωπο και έχει ίσα δικαιώµατα στη ζωή, στην ελευθερία, στην ευτυχία και στα υπόλοιπα θεµελιώδη αγαθά. Γι αυτό και είναι το πολιτικό σύστηµα που διασφαλίζει τη µέγιστη δυνατή ελευθερία και ενθαρρύνει την ανθρώπινη ανάπτυξη πληρέστερα από οποιαδήποτε άλλη εφικτή εναλλακτική λύση. Ο Νταλ γνωρίζει βέβαια πολύ καλά ότι η δηµοκρατία δεν λειτουργεί αποτελεσµατικά αν δεν απλώνει τις ρίζες της στην «ανθρωπολογία», αν δεν στηρίζεται δηλαδή στη συνείδηση και το ήθος, στις πεποιθήσεις και τις συµπεριφορές όσων καλούνται να την εφαρµόζουν στην καθηµερινή τους εµπειρία. Πόσο δηµοκρατική είναι όµως η πολιτική ζωή στις χώρες που αποκαλούµε σήµερα δηµοκρατίες; Ο Νταλ υπογραµµίζει τη µεγάλη σύγχυση που προκαλεί το γεγονός ότι ο όρος «δηµοκρατία» χρησιµοποιείται αδιακρίτως για να παραπέµψει τόσο σε µια ιδεώδη έννοια όσο και στις ιστορικές πραγµατικότητες που την επικαλούνται. Στην πραγµατικότητα όµως υπάρχει πάντοτε ένα µεγάλο χάσµα ανάµεσα στην ιδανική δηµοκρατία και στην πραγµατική δηµοκρατία. «Καµία πραγµατική δηµοκρατία -γράφει ο Νταλ- δεν έχει καταφέρει ποτέ να ικανοποιήσει όλα τα δηµοκρατικά κριτήρια...». Κανένα κράτος δεν είχε ποτέ µια πλήρως δηµοκρατική κυβέρνηση. Το χάσµα µεταξύ δηµοκρατικού ιδεώδους και πραγµατικής δηµοκρατίας είναι µια πρόκληση για όλους µας: «Μπορούµε -αναρωτιέται ο Νταλ- να βρούµε τρόπους να κάνουµε κάποιες "δηµοκρατικές χώρες" πιο δηµοκρατικές;» Στο έργο του «Α Preface to Economic Democracy» (1985), ο Νταλ υποδείκνυε µια κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να προχωρήσει ο εκδηµοκρατισµός. Ο Νταλ έδειχνε ότι η ισχύς και η εξουσία είναι παρούσες σε µιαν ευρεία γκάµα κοινωνικών θεσµών και οργανώσεων, από την οικογένεια ώς το συνδικάτο, από τα πανεπιστήµια ώς τις επιχειρήσεις. Είναι αναγκαίο να εξετάζουµε αυτές τις δοµές σαν πολιτικά συστήµατα και να κρίνουµε την άσκηση της εξουσίας στο εσωτερικό τους, προκειµένου να εκτιµήσουµε αν αυτές ικανοποιούν τα κριτήρια της δηµοκρατικής διαδικασίας. Ο Νταλ µελετούσε ιδιαίτερα τις δοµές εξουσίας της µεγάλης επιχείρησης που χαρακτηρίζει τον «Corporate capitalism» και κυριαρχεί όλο και περισσότερο στο δυτικό κόσµο. Οι µεγάλες επιχειρήσεις διευθύνονται από ολιγαρχίες και δεν ανέχονται καµία µορφή δηµοκρατικού ελέγχου ή συµµετοχής των εργαζοµένων στη διεύθυνση. Οργανισµοί όπως οι µεγάλες εταιρείες αποτελούν µια κραυγαλέα αντίφαση στο πλαίσιο ενός δηµοκρατικού συστήµατος, επειδή

εξαιρούν πελώριους τοµείς της κοινωνίας από τη συµµετοχή, τον έλεγχο, την αντιπροσώπευση. Ο Νταλ υποστήριζε ότι αυτό το αυταρχικό και αυστηρά ιεραρχικό µοντέλο πρέπει να τροποποιηθεί µε την εισαγωγή στοιχείων οικονοµικής δηµοκρατίας. Από την άλλη µεριά, στο βιβλίο του «Democracy and its critics» (1989), ο Νταλ τόνιζε ότι το εισόδηµα, ο πλούτος είναι και πολιτικοί πόροι. Αν κατανέµονται άνισα, τότε οι πολίτες δεν µπορεί να είναι πολιτικά ίσοι. Γιατί η δηµοκρατία είναι πάνω απ όλα συµµετοχή σε συνθήκες ισότητας στην πολιτική διαδικασία. Και αν, σύµφωνα µε τον Νταλ, η πλήρης και τέλεια ισότητα είναι µια ανέφικτη ουτοπία, η µείωση των οικονοµικών ανισοτήτων πρέπει να θεωρείται ύψιστη προτεραιότητα σε µια δηµοκρατική κοινωνία. Στο βιβλίο του «Περί δηµοκρατίας», ο Νταλ πραγµατεύεται ιδιαίτερα το ζήτηµα των σχέσεων καπιταλισµού και δηµοκρατίας. Ο καπιταλισµός υπονοµεύει και βλάπτει σοβαρά το ηθικό θεµέλιο της δηµοκρατίας, την πολιτική ισότητα µεταξύ των πολιτών. Καπιταλισµός και δηµοκρατία βρίσκονται εποµένως σε µια µόνιµη σύγκρουση. Ο καπιταλισµός δηµιουργεί µεγάλες οικονοµικές ανισότητες, που είναι και ανισότητες στην κατανοµή των πολιτικών πόρων, αφού -όπως είδαµε- οι πολίτες που είναι οικονοµικά άνισοι δεν είναι δυνατό να είναι πολιτικά ίσοι. Από την άλλη µεριά, ωστόσο, η καπιταλιστική οικονοµία της αγοράς είναι βασικός συντελεστής της οικονοµικής προόδου και η οικονοµική πρόοδος ευνοεί τη δηµοκρατία, στο βαθµό που βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο των πολιτών, περιορίζει τη φτώχεια και βοηθάει στην άµβλυνση των κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων.

ΜΕΛΙΝΑ ΣΕΡΑΦΕΤΙΝΙ∆ΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

Gutenberg , Αθήνα 2006

σελ 110-114

1. Η κατανοµή της πολιτικής δύναµης: ποιος κυβερνά;

«... Ο κόσµος κυβερνιέται αό ολύ διαφορετικά ρόσωα α ’ό,τι φαντάζονται αυτοί ου δεν βρίσκονται οι ίδιοι στα αρασκήνια »Μέντζαµιν Ντ ισραελι ( Πρωθυουργός της Μεγάλης Βρετανίας (1868 & 1874-80) και ένας αό τους ειφανέστερους ολιτικούς της εοχής του) α. «Ο λαός, µέσω των αντισταθµιζόµενων "οµάδων συµφερόντων"»: η πλουραλιστική θεωρία «Ποιος κυβερνά» είναι το ερώτηµα που θέτει επιτακτικά κατά τις πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες η πλουραλιστική σχολή (βλ. ενδεικτικά Dahl , 1961). Βάσει των εµπειρικών στοιχείων που συλλέγουν, αλλά και του θεωρητικού πλαισίου που καθοδηγεί τόσο τη συλλογή όσο και την ανάλυση και ερµηνεία αυτών των στοιχείων, οι πλουραλιστές καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι ο κατατεµαχισµός και η διάχυση της πολιτικής δύναµης χαρακτηρίζουν τις αναπτυγµένες «βιοµηχανικές» (όπως τις προσδιορίζουν) κοινωνίες της ∆ύσης, καθιστώντας την πολιτική τους ζωή και διακυβέρνηση πραγµατικά δηµοκρατική. Αναλυτικότερα, η πλουραλιστική θεωρία αντιλαµβάνεται τα µέλη της κοινωνίας ως άτοµα µε ποικίλες και αλληλοσυγκρουόµενες ανάγκες, αξίες και στόχους, βάσει των οποίων διαµορφώνονται εντός κάθε κοινωνίας πολλές κοινωνικές οµάδες µε διαφορετικά, και συχνά αντιθετικά, συµφέροντα (επιχειρηµατίες, εργάτες, αγρότες, καταναλωτές, φοιτητές, γυναίκες, γονείς, φυλετικές/θρησκευτικές/εθνοτικές οµάδες κ.λπ.). Προκειµένου να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους ή να υλοποιήσουν τους στόχους τους, αυτές οι άτυπες "οµάδες συµφερόντων5 ανταγωνίζονται µεταξύ τους για τον επηρεασµό ή έλεγχο της κρατικής εξουσίας διαµέσου ενός ευρέως φάσµατος πολιτικών δραστηριοτήτων, τις οποίες επιτρέπει ή καθιστά δυνατές το δηµοκρατικό πολίτευµα που επικρατεί στις σύγχρονες «βιοµηχανικές» κοινωνίες:

ψηφίζουν στις εθνικές εκλογές, συγκροτούν ενώσεις, συνδέσµους, συλλόγους, σωµατεία κ.λπ. που "πιέζουν’ τις κυβερνητικές αρχές και κινητοποιούν την "κοινή γνώµη’, οργανώνουν ή στηρίζουν πολιτικά

- 1 1 0 - ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ κόµµατα, προωθούν εκπροσώπους τους σε ηγετικές πολιτικές θέσεις κ.λπ. (βλ. παρακάτω Κεφ. 6). Είναι γεγονός ότι δεν συµµετέχουν όλα τα άτοµα εξίσου ενεργά στην οργάνωση και πολιτική δράση αυτών των "οµάδων συµφερόντων5, όµως αυτό δεν εµποδίζει την πολιτική έκφραση και προώθηση των αιτηµάτων τους απ’ αυτούς που κινητοποιούνται για λογαριασµό τους. Ο σχετικά µεγάλος αριθµός αυτών των Οµάδων συµφερόντων’ σηµαίνει ότι, σε αντίθεση µε όσα πρεσβεύει η µαρξιστική θεωρία, η σύγχρονη κοινωνία δεν διαιρείται τελικά σε δύο αντιµαχόµενα ταξικά στρατόπεδα (κεφαλαιοκρατών/εργατών), αλλά χαρακτηρίζεται από µια πολλαπλότητα διασταυρούµενων κοινωνικών συγκρούσεων και συµµαχιών µεταξύ των ποικίλλων οµάδων που τη συγκροτούν. Κάθε οµάδα επιδιώκει την επίτευξη πολύ συγκεκριµένων και σχετικά περιορισµένων στόχων, ενώ ως προς τα µέλη τους είναι σαφώς αλληλο-επικαλυπτόµενες, στο βαθµό που κάθε άτοµο ανήκει ταυτόχρονα σε πολλές: η µία προωθεί αιτήµατα που σχετίζονται µε το επάγγελµά του, η άλλη κινητοποιείται για ζητήµατα που αφορούν στη γειτονιά του ή στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή του, η τρίτη εκφράζει τις ιδεολογικές του πεποιθήσεις, άλλες πάλι καλύπτουν ζητήµατα σχετικά µε το φύλο του ή τη φυλή του, τη θρησκεία του, την εθνική του καταγωγή κ.ο.κ. Έτσι κάθε πολίτης βρίσκει τελικά τον εαυτό του συγχρόνως να συµφωνεί και να συγκρούεται (ανάλογα µε το συγκεκριµένο ζήτηµα ή αίτηµα) µε τα άλλα µέλη της κοινωνίας. Ως εκ τούτου, αυτές οι πολλές, περιορισµένου χαρακτήρα συγκρούσεις, που έχουν ξεχωριστό άξονα η κάθε µία, δεν διχάζουν αλλά «ενοποιούν» το κοινωνικό σύνολο (βλ. Coser 1956, Truman, 1951, Κεφ. 16), ενώ ταυτόχρονα αποτρέπουν τη συγκρότηση µιας συµπαγούς, ενιαίας, «πολιτικής ολιγαρχίας» ή «άρ- χουσας τάξης». Οι πολλές αλληλοσυγκρουόµενες "οµάδες συµφερόντων’ λειτουργούν ως ένα γνήσιο σύστηµα «αντισταθµιζόµενων πολιτικών δυνάµεων» (Galbraith , 1956), ενώ ο ανταγωνισµός τους µέσα στα πλαίσια του κοινοβουλευτικού πολιτεύµατος εξαναγκάζει κάθε οµάδα που επιδιώκει να ανέβει στην εξουσία να προσφύγει στο σύνολο του εκλογικού σώµατος ("στο λαό’) για να κινητοποιήσει την υποστήριξή του. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η εκπροσώπηση των λαϊκών µαζών, η πρόσβασή τους, έστω και έµµεση, στην κρατική εξουσία, αφού η άνοδος και παραµονή οποιασδήποτε "οµάδας συµφερόντων’ (ή των πολιτικών της εκπροσώπων) στην κυβέρνηση στηρίζεται και προϋποθέτει τη λαϊκή εύνοια. «Το γεγονός ότι οι επόµενες γενικές

εκλογές ποτέ δεν απέχουν περισσότερο από λίγα χρόνια αποτελεί έναν - 111 -

από τους σηµαντικότερους παράγοντες που προτρέπουν τους πολιτικούς να σέβονται την κοινή γνώµη και να προσαρµόζουν την πολιτική τους σε γνωστοποιήσεις των δηµόσιων αναγκών» (Birch , 1964,236). Εποµένως, στο ερώτηµα "ποιος κυβερνά;5, δηλαδή "ποιος ασκεί πολιτική δύναµη’ στη σύγχρονη κοινωνία, οι πλουραλιστές απαντούν "όλοι ανεξαιρέτως, άλλος λιγότερη κι άλλος περισσότερη, αλλά κανείς υπερβολικά πολλή’. Αυτό εξάλλου αποδεικνύουν οι εµπειρικές τους έρευνες, στις οποίες αναζητούν απάντηση στο παραπάνω ερώτηµα µέσω της συστηµατικής διερεύνησης της διαδικασίας λήψης αοφάσεων στο πολιτικό πεδίο, θέτοντας ως κεντρικό ερώτηµα το "ποιος επιβάλλει τη βούλησή το υ ’ κατά τη διαδικασία αυτή. Σύµφωνα µε τα π ο ρίσµατα αυτών των ερευνών, όπως τα συνοψίζει ο Ρόµπερτ Νταλ, «όλοι, οι επιχειρηµατίες, τα συνδικάτα, οι πολιτικοί, οι καταναλωτές, οι αγρότες, οι ψηφοφόροι και πολλές άλλες οµάδες, έχουν κάποια επίδραση στην έκβαση της κυβερνητική πολιτικής,... κάθε µία α π ’ αυτές τις οµάδες ασκεί εξαιρετικά µεγάλη επιρροή σε ορισµένα ζητήµατα αλλά ελάχιστη σε άλλα» (Dahl, 1959,36). Από τα τέλη περίπου της δεκαετίας του 1960 και µετά, τόσο ο Νταλ όσο και άλλοι σηµαντικοί πλουραλιστές θεωρητικοί αναθεωρούν τις παραπάνω απόψεις τους ως προς την κατανοµή της πολιτικής δύναµης στις σύγχρονες αναπτυγµένες "βιοµηχανικές’ κοινωνίες, διατυπώνοντας απόψεις και θέσεις που συγκροτούν µια νέα θεωρητική τάση, το "νεοπλουραλισµό’ (βλ. ενδεικτικά Dahl, 1985, Lindblom , 1977,Galbraith , 1967 & 1974, Duverger , 1974). Συγκεκριµένα, οι "νεο- πλουραλιστές’ διαπιστώνουν και αναγνωρίζουν ότι µία συγκεκριµένη "οµάδα συµφερόντων’, αυτή των µεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων, των λεγόµενων "corporations”(1), ασκεί πολύ µεγαλύτερη πολιτική δύνα-

- 112- µη απ’ ό,τι όλες οι υπόλοιπες. Για παράδειγµα, ο Galbraith οµιλεί περί µιας «σύντηξης» (fusion) που αναπτύσσεται µεταξύ κράτους και µεγάλων εταιριών (Galbrath, 1967, 392). Το κράτος «στα σηµαντικά θέµατα αποτελεί ένα εργαλείο» των corporations, οι οποίες διακρίνο- νται από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις για την εντυπωσιακή συσσώρευση κεφαλαίου και τον τεχνολογικό δυναµισµό τους (ibid 3, 297, 9-10) και οι οποίες τείνουν «να αποτελέσουν µέρος του διοικητικού συγκροτήµατος του κράτους» (ibid, 395-6). Με άλλα λόγια, µεταξύ κράτους και corporations αναπτύσσεται µια σχέση συµβιωτικής αλληλεξάρτησης και στενότατης συνεργασίας, η οποία συγκροτεί ένα ενιαίο σύστηµα σχεδιασµού του συνόλου της οικονοµικής ζωής και καθορίζει την αναπτυξιακή πορεία κάθε αναπτυγµένης "βιοµηχανικής5 κοινωνίας. Κι αυτό διότι όχι µόνο το µεγάλο κεφάλαιο, αλλά όλα τα µέλη

της σύγχρονης κοινωνίας απαιτούν "αγαθά’ (υψηλά εισοδήµατα, σταθερές τιµές, πλήρη απασχόληση κ.λπ.) που µόνο η απρόσκοπτη κεφαλαιακή συσσώρευση µπορεί να αποφέρει. «Η οικονοµική ύφεση, ο πληθωρισµός ή άλλες οικονοµικές συµφορές µπορούν να ρίξουν µια κυβέρνηση», γράφει ο Λίντµπλοµ. «Μια βασική λειτουργία της κυβέρνησης, κατά συνέπεια, είναι να διασφαλίσει ότι οι επιχειρήσεις θα µπορούν να επιτελούν το έργο τους» (Lindblom, 1977, 122-3). Κατά συνέπεια, «µείζον έργο µιας κυβέρνησης καθίσταται να σχεδιάσει και να διατηρήσει ένα σύστηµα κινήτρων για τους επιχειρηµατίες, να φροντίζει τα συµφέροντα τους και να τους παραχωρεί, λόγω της σηµασίας της ως κινήτρου, την οικειότητα της συµµετοχής στην ίδια τη διακυβέρνηση. Απ’ αυτή τη σκοπιά η σχέση µεταξύ κυβέρνησης και επιχειρήσεων είναι διαφορετική από τη σχέση µεταξύ κυβέρνησης και οποιασδήποτε άλλης οµάδας συµφερόντων στην κοινωνία» (Dahl and Lindblom, 1976, xxxvii).

113

Οι αναθεωρητές του πλουραλισµού παραµένουν "πλουραλιστές’ στο βαθµό που εξακολουθούν να υποστηρίζουν ότι η κατανοµή της πολιτικής δύναµης δεν χάνει παρ’ όλα αυτά τον "πλουραλιστικό-δη- µοκρατικό’ χαρακτήρα της, για πολλούς λόγους. Κατ’ αρχάς, οι µεγάλες επιχειρήσεις δεν λειτουργούν ως µια ενιαία, συµπαγή, σε όλα τα θέµατα οµόφωνη πολιτική ολιγαρχία, αλλά οι εσωτερικές τους διαφοροποιήσεις και συγκρούσεις επιφέρουν τον κατακερµατισµό της πολιτικής τους δύναµης και τις οδηγούν σε έναν πολιτικά υγιή ανταγωνισµό µεταξύ τους µε αποττεροστόχο την κινητοποίηση άλλων κοινωνικών οµάδων εντός του ευρύτερου πληθυσµού υπέρ των επιµέρους αιτηµάτων τους. «Οι πολιτικές αποφάσεις λαµβάνονται εντός µιας αρένας στην οποία οι δύο βασικές δυνάµεις είναι οι ψηφοφόροι και οι µεγάλοι κεφαλαιοκράτες», γράφει χαρακτηριστικά ο Ντυβερζέ (Duverger, 1974, 5). Αυτό σηµαίνει ότι ο µέσος πολίτης εξακολουθεί να έχει πολιτική "φωνή’ και πρόσβαση στην κρατική εξουσία. ∆εύτερον, η πολιτική δύναµη του κεφαλαίου είναι καθοριστική σε ένα µόνο τοµέα ή φάσµα ζητηµάτων, σ’ αυτά που αφορούν στην οργάνωση και πορεία της οικονοµίας. Τουναντίον, ως προς όλα τα υπόλοιπα κοινωνικά ζητήµατα, ακόµα και αυτά που µπορούν να χαρακτηριστούν ως «ιστορικής σηµασίας», τα µεγάλα επιχειρηµατικά συµφέροντα δεν ασκούν ιδιαίτερη επιρροή κατά την πολιτική διαδικασία λήψης αποφάσεων, η οποία διεξάγεται µε τρόπο απόλυτα δηµοκρατικό (Dunleavy & O’Leary , 1982,297-8, Held, 1983,41, McLennan, 1984,85-6). Τέλος, οι νεο- πλουραλιστές θεωρούν ότι ο πολλαπλασιασµός των κυβερνητικών και ηµι-κυβερνητικών οργανισµών που επιφέρει η ανάπτυξη του παρεµβατικού ή "κοινωνικού5 κράτους (βλ. παρακάτω Κεφ. 5.4.β) σηµαίνει τη διάχυση και τον

κατακερµατισµό της πολιτικής δύναµης εντός του κρατικού µηχανισµού, µε αποτέλεσµα κάθε απόφαση, µέτρο ή πολιτική να λαµβάνεται κατόπιν σύνθετων και πολυµερών διαπραγµατεύσεων και συµβιβασµών. Αυτός ο «διοικητικός πλουραλισµός» εγγυάται την απουσία µονολιθικότητας στην άσκηση της εξουσίας και, εποµένως, το δηµοκρατικό χαρακτήρα του πολιτικού συστήµατος (βλ. Dunleavy & O’Leary , 1982,183-5)

114 (1). Μέχρι στιγµής δεν έχει βρεθεί στην ελληνική γλώσσα όρος που να αποδίδει µε ακρίβεια τον ευρύτατα διαδεδοµένο στη ξένη βιβλιογραφία -αλλά και σε µη-ακαδηµαϊκούς κύκλους και συζητήσεις- όρο corporations -και τα παράγωγά του - π.χ. το επίθετο corporate - , ο οποίος αναφέρεται στις πολύ µεγάλες σε µέγεθος εταιρείες που διακρίνονται (α) για το νοµικό διασκορπισµό της ιδιοκτησίας τους σε πολλούς µετόχους, (β) για τη γραφειοκρατική διοικητική τους οργάνωση, βάσει της οποίας οι εταιρείες αυτές διευθύνονται όχι από τους ιδιοκτήτες τους αλλά από ένα πλήθος γραφειοκρατικών στελεχών ή managers και (γ) για την µονοπωλιακή ή ολιγοπωλιακή δύναµη που ασκούν εντός του συγκεκριµένου κλάδου της οικονοµίας στον οποίο ανήκουν, σε µεγάλο βαθµό καθορίζοντας τις συνθήκες της αγοράς\ δηλαδή τα βασικά οικονοµικά µεγέθη του κλάδου (όγκο παραγωγής, τιµές προϊόντος, ζήτηση αγοραστικού κοινού, απασχόληση κ.λπ.). -----------------------------------------

Από το : Andrew Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες. Μια εισαγωγή, Γρηγόρης Μολύβας, Γιώργος Ψιλόπουλος (µτφ), ΕΑΠ, Πάτρα, 2002. http://www.eap-forums.gr/modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=1855 ΚΕΦΑΛΑΙΟ2 Μετάφραση:Γρηγόρης Μολύβας Οι καταβολές και η εξέλιξη του φιλελευθερισµού Πρώτα το άτοµο! - τα κεντρικά µοτίβα του φιλελευθερισµού Φιλελευθερισµός και δηµοκρατία Ο κλασικό ς φιλελευθερισµός Ο νεότερος φιλελευθερισµός Πλουραλισµός ( 56-62) Ο πλουραλισµός, υπό την ευρύτερή του έννοια, είναι η πίστη ή η προσήλωση στην ποικιλοµορφία ή την πολλαπλότητα, δηλαδή την ύπαρξη πολλών διαφορετικών πραγµάτων. Ως περιγραφικός όρος, ο πλουραλισµός µπορεί να σηµαίνει την ύπαρξη κοµµατικού ανταγωνισµού (πολιτικός πλουραλισµός), ή την πολλαπλότητα ηθικών αξιών(ηθικός πλουραλισµός), την πολλαπλότητα πολιτισµικών πεποιθήσεων (πολιτιστικός πλουραλισµός) κοκ. Ως κανονιστικός όρος υποδηλώνει ότι η ποικιλία αποτελεί υγιή καιεπιθυµητή κατάσταση στην κοινωνία, συνήθως επειδή διασφαλίζει την ατοµική ελευθερία και προάγει την αντιπαράθεση, τη διαλεκτική συζήτηση και την καλύτερη κατανόηση. Υπό µια πιο στενή έννοια, ο πλουραλισµός αποτελεί µια θεωρία για την κατανοµήτης πολιτικής εξουσίας. Ως τέτοια διατείνεται ότι η εξουσία δεν πρέπει να είναι συγκεντρωµένη στα χέρια µιας ελίτ ή µιας κυρίαρχης τάξης, αλλά οφείλει να είναι ευρέως καιοµοιόµορφα διασκορπισµένη µέσα στην κοινωνία. Σ' αυτήν του τη µoρφή ο πλουραλισµός συνήθως εµφανίζεται ως µια θεωρία της οµαδικής πολιτικής (group polίtics), ηοποία συνεπάγεται ότι η πρόσβαση των διάφορων οµάδων στα κυβερνητικά κλιµάκια διασφαλίζει την ευρεία δηµοκρατική ανταπόκριση των τελευταίων. Η αρχή της ανεκτικότητας είναι η αξία, στην οποία στηρίζεται η φιλελεύθερη προτί. µηση για την ύπαρξη ποικίλων απόψεων και συµφερόντων στην κοινωνία. Η ανεκτικότητα σηµαίνει τη µη παρέµβαση, την προθυµία µας να επιτρέπουµε στους άλλους ανθρώπους να σκέπτονται, να µιλούν και να δρουν µε τρόπους που εµείς αποδοκιµάζουµε. Ως τέτοια αποτελεί ταυτόχρονα ένα ηθικό ιδεώδες και µια κοινωνική αρχή. Από τη µια µεριά αποτυπώνει το ιδανικό της προσωπικής αυτονοµίας, ενώ από την άλλη θεσπίζει ένα σύνολο κανόνων για το πώς οι άνθρωποι πρέπει να συµπεριφέρονται ο ένας στον άλλο. Το φιλελεύθερο επιχείρηµα υπέρ της ανεκτικότητας πρωτοδιατυπώθηκε κατά τον δέκατο έβδοµο αιώνα, σε µια προσπάθεια συγγραφέων όπως ο Τζων Μίλτων (J ohn Milton,1608-74) και ο Τζων Λοκ να υπεραµυνθούν της θρησκευτικής ελευθερίας. Στην Επιστολή περί ανεκτικότητας ([1689] 1963), ο

Λοκ υποστήριξε την άποψη ότι αφού η αρµόζουσα λειτουργία της κυβέρνησης είναι να προστατεύει τη ζωή, την ελευθερία και την ιδιοκτησία µας, αυτή δεν έχει δικαίωµα να αναµειγνύεται «στη µέριµνα για τις ψυχές των ανθρώπων». Εδώ υπογραµµίζεται η ζωτική για τους φιλελεύθερους διάκριση µεταξύ δηµόσιας» και «ιδιωτικής» σφαίρας. Η ανεκτικότητα πρέπει να επεκτείνεται σε όλα τα ζητήµατα που θεωρούνται ιδιωτικής φύσης, όπως είναι ακριβώς η θρησκεία, επειδή αυτά αφορούν ηθικά θέµατα, τα οποία ανήκουν οπωσδήποτε στη σφαίρα δικαιοδοσίας του ατόµου . Ο Τζων Στιούαρτ Μιλ, στο έργο του Περί ελευθερίας (ΜίΙΙ, Οπ Liberty [1859] 1972), εξέφρασε την άποψη ότι η ανεκτικότητα αποτελεί µια θεµελιώδους σηµασίας αρχή τόσο για το άτοµο όσο και για την κοινωνία. Από την οπτική γωνία του ατόµου, η ανεκτικότητα είναι πρωταρχικά εγγύηση της προσωπικής του αυτονοµίας και εποµένως προϋπόθεση της ατοµικής ηθικής καλλιέργειας. Ο Μιλ επέστησε την προσοχή στο ότι η ανεκτικότητα απειλείται από την εξάπλωση της δηµοκρατίας καθώς και του, όπως τον απεκάλεσε, «δεσποτισµού του εθίµου». Ωστόσο η ανεκτικότητα είναι απαράγραπτη για τη υγεία της κοινωνίας συνολικά. Μόνον η ελεύθερη διακίνηση ιδεών οδηγεί στην ανάδειξη της «αλήθειας», καθώς οι ορθές ιδέες αντικαθιστούν τις εσφαλµένες και η άγνοια σταδιακά εξαφανίζεται. Ο Μιλ συνεπώς µπορούσε να ισχυριστεί τα ακόλουθα: Αν ολόκληρη η ανθρωπότητα, εκτός από έναν, είχε κάποια άποΨη και µόνον ένα πρόσωπο είχε την αντίθετη άποΨη, ακόµη και τότε η ανθρωπότητα δεν θα νοµιµοποιούνταν να φιµώσει αυτό το πρόσωπο, περισσότερο από όσο θα νοµιµοποιούνταν το τελευταίο να φιµώσει την ανθρωπότητα, αν είχε τη δύναµη να κάνει κάτιτέτοιο (ΜίΙΙ, [1959] 1972, σ. 85). Κανένας φιλελεύθερος ωστόσο δεν θα προσυπέγραφε την απεριόριστη ανεκτικότητα. Για παράδειγµα, ο Λοκ δεν ήθελε να επεκτείνει την αρχή της ανεκτικότητας στους ρωµαιοκαθολικούς οι οποίοι, κατά την άποψή του, συνιστούσαν απειλή για την εθνική κυριαρχία καθώς είχαν δώσει όρκο υποταγή ς στον ξένο πάπα. Πιο συνηθισµένη περίπτωση είναι η ανεκτικότητα να αποκλείει τις απόψεις που είναι οι ίδιες µη ανεκτικές. Έτσι οι φιλελεύθεροι δέχονται να υποστηρίξουν νόµους που απαγορεύουν την έκφραση, για παράδειγµα, ρατσιστικών απόψεων, ή νόµους που απαγορεύουν τα αντιδηµοκρατικά πολιτικά κόµµατα, στη βάση τού ότι η εξάπλωση τέτοιων απόψεων, ή η επιτυχία τέτοιων κοµµάτων, θα σήµαινε πιθανότατα την κατάλυση της φιλελεύθερης ανεκτικότητας. Ενώ λοιπόν οι φιλελεύθεροι θα υπεραµύνονταν του δικαιώµατος των ισλαµιστών ζηλωτιστών να επικρίνουν το περιεχόµενο των Σατανικών Στίχων µπορούν, ωστόσο, να υποστηρίξουν τη δίωξη εκείνων που δηµόσια προσυπογράφουν τη θανατική καταδίκη του Σάλµαν Ράσντι. Η συµπάθεια των φιλελεύθερων για την ανεκτικότητα και την ποικιλοµορφία συνδέεται επίσης µε την πίστη τους στην εξισορροπηµένη κοινωνία, σε µια κοινωνία που δεν διχάζεται από θεµελιώδεις συγκρούσεις. Όσο και αν και τα άτοµα και οι κοινωνικές οµάδες προωθούν πολύ διαφορετικά συµφέροντα,

πάντως οι φιλελεύθεροι πιστεύουν ότι υπάρχει µια βαθύτερη αρµονία ή ισορροπία µεταξύ αυτών των αντιµαχόµενων συµφερόντων. Για παράδειγµα, τα συµφέροντα των εργατών και των εργοδοτών διαφέρουν: οι εργάτες θέλουν καλύτερες αµοιβές, λιγότερες ώρες και καλύτερες συνθήκες εργασίας, ενώ οι εργοδότες επιθυµούν να αυξήσουν τα κέρδη τους καθηλώνοντας το κόστος παραγωγής -περιλαµβανοµένων και των µισθών - σε όσο πιο χαµηλό επίπεδο γίνεται. Παρ' όλα αυτά, τα αντιµαχόµενα συµφέροντα συνάµα αλληλοσυµπληρώνονται: οι εργάτες χρειάζονται τις δουλειές και οι εργοδότες το εργατικό δυναµικό. Με άλλα λόγια κάθε οµάδα µπορεί να επιδιώκει το δικό της συµφέρον, και µολαταύτα να επικρατεί τελικά µια φυσική ισορροπία. Αυτή η αρχή της εξισορρόπησης έχει επηρεάσει ποικιλοτρόπως τη φιλελεύθερη σκέψη. Έχει κάνει κάποιους φιλελεύθερους να 'δεχτούν ότι στην οικονοµική ζωή τείνει να εµφανιστεί µια φυσική ισορροπία, η οποία δεν χρειάζεται να ρυθµίζεται από ανθρώπινες παρεµβάσεις. Ενθαρρύνει επίσης τους φλελεύθερους να πιστεύουν στην εξισορρόπηση των συµφερόντων µεταξύ των ανταγωνιστικών οµάδων ενός πολιτικού συστήµατος και τους προδιαθέτει ευµενώς στην πιθανότητα της ειρηνικής και αρµονικής συνύπαρξης των εθνών στο παγκόσµιο σύστηµα. Αυτή η έµφαση στην ποικιλία και την ανοχή έχει προκαλέσει ωστόσο και αρκετές κριτικές. Τόσο οι φιλελεύθεροι όσο και οι επικριτές τους έχουν απεικονίσει τον φιλελευθερισµό ως ηθικά ουδέτερο σύστηµα ιδεών, στη βάση του ότι αυτός δεν επιδιώκει να επιβάλει κανένα ορισµένο σύνολο αξιών και πεποιθήσεων, αλλά απλώς θέλει να δηµιουργήσει τις συνθήκες µέσα στις οποίες άνθρωποι που έχουν διαφορετικές ηθικές και υλικές προτεραιότητες µπορούν να συµβιώσουν ειρηνικά και επωφελώς. Υπό αυτή την έννοια ο φιλελευθερισµός παύει να αναφέρεται σε θεµελιώδεις αξίες, δηλαδή σε αξίες που θεωρούνται επιτακτικές και βρίσκονται πέρα από κάθε αµφισβήτηση. Ο µόνος περιορισµός που τίθεται στην ποικιλοµορφία είναι η προϋπόθεση ότι κάθε πλευρά πρέπει να ανέχεται τις απόψεις και τις πράξεις των άλλων . Υπό αυτή την έwοια, η ανεκτικότητα θα µπορούσε να θεωρηθεί ως η µόνη θεµελιώδης αρχή του φιλελευθερισµού. Η θέση αυτή, ωστόσο, ενέχει τον κίνδυνο να δηµιουργήσει µια κοινωνία χωρίς ηθικές δοµές και ανίκανη να περιστείλει την απληστία και τον εγωισµό. Οι συντηρητικοί, παραδείγµατος χάριν, καταδικάζουν τον φιλελευθερισµό στη βάση του ότι αυτός προάγει τον ηθικό και πολιτισµικό σχετικισµό. Υποστηρίζουν ότι εν απουσία των επιτακτικών αξιών είναι αδύνατη η εύτακτη και πολιτισµένη κοινωνική συµβίωση. Τα άτοµα έτσι καταλήγουν να αναγνωρίζουν µόνον τα δικά τους δικαιώµατα, παραβλέποντας τα καθήκοντα ή τις ευθύνες που τους αναλογούν. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα αυτή η κριτική οδήγησε στην όλο και εντονότερη κοινοτιστική κριτική του φιλελεύθερου ατοµικισµού, την οποία εξετάζουµε στο τελευταίο τµήµα τούτου του κεφαλαίου. Φιλελευθερισµός και δηµοκρατία Το φιλελεύθερο κράτος Οι φιλελεύθεροι δεν πιστεύουν ότι µόνο µέσα από τις ελεύθερες πράξεις των ατόµων και των εθελοντικών ενώσεων θα αναπτυχθεί µια εξ ισορροπηµένη και

ανεκτική κοινωνία. Αυτό είναι το σηµείο στο οποίο διαφωνούν µε τους αναρχικούς, που πιστεύουν ότι τόσο οι νόµοι όσο και η κυβέρνηση είναι περιττοί. Οι φιλελεύθεροι φοβούνται ότι τα ελεύθερα άτοµα µπορεί να θελήσουν να εκµεταλλευτούν τους άλλους, να αρπάξουν την περιουσία τους ή ακόµη να τους µετατρέψουν σε δούλου ς, αν κάτι τέτοιο υπαγορεύουν τα συµφέροντά τους. Τα ίδια άτοµα µπορεί επίσης να αθετούν ή να αγνοούν τις συµβατικές τους υποχρεώσεις, όταν κάτι τέτοιο αποβαίνει προς όφελός τους. Συνεπώς πάντοτε ελλοχεύει ο κίνδυνος η ελευθερία του ενός να συνεπάγεται την ασύδοτη κακοµεταχείριση του άλλου. Μπορεί λοιπόν να πει κανείς ότι κάθε άτοµο αποτελεί απειλή για τους άλλους, αλλά ταυτόχρονα και το ίδιο βρίσκεται υπό καθεστώς απειλής από κάθε άλλο µέλος της κοινωνίας. Η ελευθερία µας απαιτεί να περιορίζονται οι άλλοι ώστε να µην µπορούν να καταπατούν τη δική µας ελευθερία, και µε τη σειρά της η δική τους ελευθερία απαιτεί κι εκείνοι να διασφαλίζονται από εµάς. Οι φιλελεύθεροι ανέκαθεν πίστευαν ότι τέτοια προστασία µπορεί να προσφέρει µόνον το κυρίαρχο κράτος, που είναι ικανό να επιβάλλει περιορισµούς σε όλα τα άτοµα και στις οµάδες που υπάρχουν στην κοινωνία. Η ελευθερία λοιπόν µπορεί να υφίσταται µόνον «υπό το κράτος του νόµου». Όπως το έθεσε ο Λοκ, «όπου δεν υπάρχει νόµος, εκεί δεν υπάρχει ούτε ελευθερία». ΤζωνΛοκ (JohnLocke, 1632-1704) Άγγλος φιλόσοφος και πολιτικός. Γεwηµένος στο Σόµερσετ, ο Λοκ σπούδασε ιατρική στην Οξφόρδη προτού διοριστεί γραµµατέας του κόµη του Σάψτσµπερυ. Οι πολιτικές του απόψεις αναπτύχθηκαν µε υπόβαθρο τα γεγονότα της Αγγλικής Επανάστασης, από την οποία και διαµορφώθηκαν. Ο Λοκ ήταν συνεπής αντίπαλος της απολυταρχίας και συχνά απεικονίζεται ως ο φιλόσοφος της Ένδοξης Επανάστασης του 1688, η οποία εγκαθίδρυσε τη συνταγµατική διακυβέρνηση. Έτσι συνήθως θεωρείται στοχαστής-κλειδί του πρώιµου φιλελευθερισµού. Μολονότι δεχόταν ότι από τη ψύση τους οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι και ίσοι, η προτεραιότητα που αναγνώριζε στα περιουσιακά δικαιώµατα δεν του επέτρεψε' να ενστερνιστεί την πολιτική ισότητα ή τη δηµοκρατία υπό τη σύγχρονη έννοια , Τα πιο σηµαντικά πολιτικά έργα του Λοκ είναι το Μια επιστολή περί ανεκτικότητας (1689) και ∆ύο πραγµατείες περί διακυβέρνησης (1690). Στο ίδιο εγχείρηµα στηρίζεται η θεωρία του κοινωνικού συµβολαίου, που αναπτύχθηκε από συγγραφείς του δέκατου έβδοµου αιώνα όπως ήταν ο Τόµας Χοµπς (Κεφάλαιο 3) και ο Τζων Λοκ και η οποία, κατά τους φιλελεύθερους, εξηγεί τις πολιτικές υποχρεώσεις του ατόµου προς το κράτος. Ο Χοµπς και ο Λοκ κατασκεύασαν µια εικόνα για το πως ήταν η ζωή προτού υπάρξουν κράτος και κυβέρνηση, σε µια υποτιθέµενη ακρατική κοινωνία την οποία αποκάλεσαν «φυσική κατάσταση». Καθώς τα άτοµα είναι εγωιστικά, άπληστα και επιδιώκουν την ισχύ, η φυσική κατάσταση χαρακτηρίζεται από έναν ατέλειωτο πόλεµο όλων εναντίον όλων, στην οποία η ανθρώπινη ζωή είναι, σύµφωνα µε τα λόγια του Χοµπς, «µοναχική, φτωχική, άθλια, κτηνώδης και σύντοµη». Εξαιτίας αυτής της κατάστασης, ισχυριζόταν ο ίδιος φιλόσοφος, τα άτοµα

ορθολογικά σκεπτόµενα πρέπει να συνήψαν µια συµφωνία ή ένα «κοινωνικό συµβόλαιο», ώστε να εγκαθιδρύσουν µια κυρίαρχη κυβέρνηση, χωρίς την οποία ήταν αδύνατη η εύτακτη και σταθερή ζωή. Όλα τα άτοµα θα αναγνώριζαν ότι ήταν προς το συµφέρον τους να θυσιάσουν έναµέρος της ελευθερίας τους προκειµένου να εγκαταστήσουν ένα ορισµένο δικαιικό σύ. στηµα' ειδάλλως τα δικαιώµατά τους, αλλά και η ίδια τους η ζωή, θα βρίσκονταν διαρκώς υπό απειλή. Ο Χοµπς και ο Λοκ γνώριζαν πολύ καλά ότι αυτό το «συµβόλαιο» ήταν µια ιστορική µυθοπλασία. Στην πραγµατικότητα, τα κράτη σπάνια σχηµατίζονται µε τη ρητή συµφωνία των πολιτών που επιθυµούν να απαλλαγούν από τους κινδύνους τηςαναρχίας. Ο σκοπός ωστόσο της επιχειρηµατολογίας περί κοινωνικού συµβολαίου είναι να υπογραµµίσει πόσο µεγάλη αξία έχει για το άτοµο το κυρίαρχο κράτος. Με άλλα λόγια, ο Χοµπς και ο Λοκ επιθυµούσαν τα άτοµα να συµπεριφέρονται σαν να ήταν πραγµατικότητα το ιστορικό πλάσµα της φαντασίας που αποκαλούσαν φυσική κατάσταση, ώστε να σέβονται και να υπακούουν την κυβέρνηση και το νόµο, δείχνοντας ευγνωµοσύνη για την ασφάλεια που µόνο ένα κυρίαρχο κράτος µπορούσε να τους παράσχει. Η επιχειρηµατολογία του κοινωνικού συµβολαίου ενσωµατώνει αρκετές φιλελεύθερες στάσεις, οι οποίες αφορούν ιδιαίτερα το κράτος και την πολιτική αυθεντία γενικότερα. Καταρχάς, υποδηλώνει ότι υπό µια έννοια η πολιτική εξουσία πηγάζει «από τα κάτω». Το κράτος δηµιουργείται από τα άτοµα και για τα άτοµα' υπάρχει για να εξυπηρετεί τις ανάγκες και τα συµφέροντά τους. Η κυβέρνηση προέρχεται από τη συµφωνία ή τη συ- ναίνεση των κυβερνωµένων. Η πολιτική εξουσία πρέπει λοιπόν να είναι νοµιµοποιηµένη, δηλαδή πρέπει να είναι νόµιµη ή αποδεκτή στα µάτια όσων υπόκεινται σ' αυτήν. Τούτο σηµαίνει ότι οι πολίτες δεν έχουν απόλυτη υποχρέωση να υπακούουν σε όλους τους νόµους ούτε να αποδέχονται οποιαδήποτε µορφή διακυβέρνησης. Αν η κυβέρνηση βασίζεται σε ένα συµβόλαιο που συνάπτεται µεταξύ των κυβερνωµένων, τότε η κυβέρνηση δενµπορεί να αθετήσει τους όρους του συµβολαίου. Όταν η νοµιµοποίηση της κυβέρνησηςπαύει να ισχύει, τότε ο λαός έχει το δικαίωµα της εξέγερσης. Αυτή η αρχή αναπτύχθηκεαπό τον Λοκ στις ∆ύο πραγµατείες περί διακυβέρνησης (Locke, Two Treαtises on Government [1690] 1962) και χρησιµοποιήθηκε για να νοµιµοποιηθεί η Ένδοξη Επανάοτασητου 1688, η οποία εκθρόνισε τον Ιάκωβο Β' και εγκαθίδρυσε στη Βρετανία µια συνταγµατική µοναρχία υπό τον Γουλιέλµο της Οράγγης. ∆ιατυπώθηκε επίσης µε σαφήνεια από τον Τόµας Τζέφερσον (βλ. παρακάτω στο ίδιο κεφάλαιο) στην Αµερικανική ∆ιακήρυξη της Ανεξαρτησίας (1776), η οποία δηλώνει ότι, όταν η κυβέρνηση γίνει απόλυτη δεσποτεία, τότε «ο λαός έχει δικαίωµα να την αλλάξει ή να την καταργήσει». ∆εύτερον, η θεωρία του κοινωνικού συµβολαίου απεικονίζει το κράτος ως διαιτητή ή ουδέτερο επιδιαιτητή µέσα στην κοινωνία. Το κράτος δεν δηµιουργείται από µια προνοµιούχα ελίτ που επιθυµεί να εκµεταλλευτεί τις µάζες, αλλά µέσα από τη συµφωνία όλων των ανθρώπων. Το κράτος λοιπόν

ενσαρκώνει τα συµφέροντα όλων των πολιτών του και δρα ως ουδέτερος διαιτητής όταν τα άτοµα ή οι οµάδες έρχονται σε σύγκρουση. Για παράδειγµα, αν κάποια άτοµα αθετήσουν τις συµβατικές τους υποχρεώσεις, που απορρέουν από τα συµβόλαια που συνήψαν µε άλλα άτοµα, τότε το κράτος εφαρµόζει «τους κανόνες του παιχνιδιού» και επιβάλλει τους όρους του συµβολαίου - µε την προϋπόθεση, φυσικά, ότι κάθε µέρος συνήψε το συµβόλαιο εθελοντικά και εν πλήρη γνώσει των δεδοµένων. Το ουσιώδες χαρακτηριστικό κάθε τέτοιου διαιτητή είναι ότι οι πράξεις του είναι αµερόληπτες και αντιµετωπίζονται ως τέτοιες. Οι φιλελεύθεροι λοιπόν θεωρούν το κράτος ως έναν ουδέτερο διαιτητή ανάµεσα στα αντιµαχόµενα άτοµα και τις οµάδες µέσα στην κοινωνία. Μερικοί φιλελεύθεροι ωστόσο αντιλαµβάνονται το κράτος ως κάτι περισσότερο από έναν διαιτητή έτοιµο να παρέµβει στην κοινωνία των πολιτών όποτε επαπειλείται διαµάχη ή αδικία. Αυτό είναι ιδιαίτερα εµφανές στο έργο του γερµανού φιλόσοφου Γκέοργκ Χέγκελ(G.F.W. Hegel, 1770-1831). Στη Φιλοσοφία του δικαίου (Hegel, [1821] 1942) ο Χέγκελ ισχυρίστηκε ότι το κράτος αποτελεί µια ηθική ιδέα η οποία ενσαρκώνει τις συλλογικές προσδοκίες της κοινωνίας. Το κράτος είναι ένας χώρος «οικουµενικού αλτρουισµού» ο οποίος προάγει την αφοσίωση και την προσήλωση στα υψηλότερα εθνικά ιδανικά, αντιθέτως από την κοινωνία των πολιτών, που είναι ο χώρος του ατοµικισµούκαι του προσωπικού συµφέροντος. Ο Χέγκελ προχώρησε τόσο µακριά, ώστε ταύτισε την πρόοδο της κοινωνίας µε την ανάπτυξη του νεωτερικού κράτους, το οποίο περιέγραψε ως «πορεία του Θεού επί της γης». Αυτή η πίστη στο κράτος ως θετικό αγαθό µάλλον παρά ως αναγκαίο κακό είχε ιδιαίτερα σηµαντικό αντίκτυπο στον νεοσύστατο σύγχρονο φιλελευθερισµό, διευκολύνοντας θεωρητικά τη στήριξη του κράτους προνοίας και της παρεµβατικής πολιτικής. Ακριβώς το αντίθετο έκαναν ωστόσο οι φασίστες, οι οποίοι χρησιµοποίησαν τις ίδιες εγελιανές ιδέες για να υπεραµυνθούν της ισχυρής και αυταρχικής κυβέρνησης. ΣΕΛ 62-56 Η δηµοκρατική εξουσία Η προέλευση του όρου «δηµοκρατία» µπορεί να ανιχνευθεί στην αρχαία Ελλάδα. Όπως και άλλες λέξεις µε κατάληξη «-κρατία» -αριστοκρατία, γραφειοκρατία και άλλες-, η δηµοκρατία προέρχεται από την ελληνική λέξη κράτος, που σηµαίνει εξουσία ή διακυβέρνηση. Η δηµοκρατία λοιπόν σηµαίνει «διακυβέρνηση εκ µέρους του δήµου», όπου ο δήµος σηµαίνει το «λαό», αν και µε αυτόν τον όρο αρχικά εννοούσαν τους «φτωχούς» ή τους «πολλούς». Ωστόσο, ακριβώς επειδή η δηµοκρατία είναι τόσο δηµοφιλής, κινδυνεύει να καταστεί όρος κενός νοηµατικού περιεχοµένου. Με το να θεωρείται σχεδόν οικουµενικά ως «κάτι καλό», η δηµοκρατία κατέληξε σχεδόν να χρησιµοποιείται ως ζητωκραυγή, ως συναισθηµατική επιδοκιµασία κάθε συνόλου ιδεών ή του συστήµατος διακυβέρνησης, στο οποίο αναφέρεται. Κατά τη διατύπωση του Μπέρναρντ Κρικ(Bemard Crick, 1962, σ. 56) «η

δηµοκρατία είναι ίσως η πιο έκλυτη λέξη στον κόσµο των δηµόσιων πραγµάτων». Στην πραγµατικότητα, η δηµοκρατία είναι µια ουσιωδώς διαµφισβητούµενη έννοια: δεν υπάρχει κανένας κοινά αποδεκτός ή δεδοµένος ορισµός του όρου, αλλά συνυπάρχουν πολλοί ανταγωνιστικοί ορισµοί του. Από αυτούς, τη µεγαλύτερη επίδραση έχουν οι ορισµοί της άµεσης και της αντιπροσωπευτικής δηµοκρατίας. Στην προσφώνησή του στο Γκέτυσµπεργκ, το 1864, ο Αβραάµ Λίνκολν εκθείασε τις αρετές αυτού που ονόµασε «κυβέρνηση του λαού, από το λαό και για το λαό». ∆εδοµένου ότι όλες οι κυβερνήσεις είναι του λαού, αυτό σηµαίνει ότι υπάρχουν δυο εναλλακτικές µορφές διακυβέρνησης: κυβέρνηση από το λαό και κυβέρνηση για το λαό. Η άµεση δηµοκρατία αντικατοπτρίζει την πρώτη' βασίζεται στην άµεση, αδιαµεσολάβητη και αδιάλειπτη συµµετοχή των πολιτών στις κυβερνητικές ευθύνες. Αυτό είχε κάποτε επιτευχθεί στην κλασική δηµοκρατία της αρχαίας Αθήνας και είχε πάρει τη µορφή της κυβέρνησης που ασκείται µέσα από µια συνέλευση στην οποία µαζικά συµµετέχουν οι πολίτες. Η ίδια πρόθεση είναι εµφανής στη σύγχρονη πολιτική όταν γίνεται χρήση του θεσµού του δηµοψηφίσµατος. Αφού στην άµεση ή συµµετοχική δηµοκρατία ο λαός στην κυριολεξία κυβερνά τον εαυτό του, ουσιαστικά απαλείφεται η διάκριση µεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωµένων καθώς και µεταξύ κράτους και πολιτικής κοινωνίας. Ωστόσο το µειονέκτηµα της άµεσης δηµοκρατίας είναι ότι προσιδιάζει κυρίως σε σχετικά µικρές κοινότητες, πράγµα που σηµαίνει ότι η αντιπροσωπευτική δηµοκρατία γενικά θεωρείται ως η µόνη εφικτή µορφή δηµοκρατίας στις σύγχρονες συνθήκες. Η αντιπροσωπευτική δηµοκρατία αποτελεί όµως µια περιορισµένη και έµµεση µορφή δηµοκρατίας. Είναι περιορισµένη λόγω του ότι η πολιτική συµµετοχή περιορίζεται στην πράξη της εκλογής αντιπροσώπων κάθε λίγα χρόνια. Είναι έµµεση επειδή οι πολίτες δεν ασκούν οι ίδιοι την εξουσία, αλλά απλώς επιλέγουν αυτούς που θα την ασκήσουν για λογαριασµό τους. Εναποθέτοντας λοιπόν την κυβέρνηση στα χέρια µια τάξης επαγγελµατιών πολιτικών, που είναι ωστόσο δηµόσια υπόλογοι, η αντιπροσωπευτική δηµοκρατία απλώς προσεγγίζει το ιδανικό της κυβέρνησης για το λαό. Οι φιλελεύθεροι αντιµετώπισαν µε ανάµεικτα συναισθήµατα τη δηµοκρατία. Τον δέκατο ένατο αιώνα συχνά την θεώρησαν απειλητική ή επικίνδυνη. Υπό αυτή την έννοια, απηχούσαν τις ιδέες προγενέστερων πολιτικών στοχαστών, όπως ήταν ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, οι οποίοι θεωρούσαν τη δηµοκρατία ως ένα σύστηµα διακυβέρνησης από τις µάζες εις βάρος της σοφίας και της ιδιοκτησίας. Η κύρια ανησυχία των φιλελεύθερων ήταν µήπως η δηµοκρατία µεταβαλλόταν σε εχθρό της ατοµικής ελευθερίας. Αυτή προέκυπτε από το γεγονός ότι «ο λαός» δεν αποτελούσε µια ενιαία οντότητα, αλλά µάλλον ένα άθροισµα ατόµων και οµάδων µε διαφορετικές απόψεις και αντίθετα συµφέροντα. Η «δηµοκρατική λύση» στη σύγκρουση είναι η προσφυγή στους αριθµούς και στην εφαρµογή του κανόνα της πλειοψηφίας, της αρχής δηλαδή, ότι η βούληση της πλειονότητας πρέπει να επικρατεί επάνω σ' εκείνη της µειονότητας. Με άλλά λόγια, η δηµοκρατία καταλήγει να είναι η διακυβέρνηση

του 51 % - µια προοπτική την οποία ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ (Alexis de Tocqueville, 1805-59) ως γνωστόν περιέγραψε ως «τυραννία της πλειοψηφίας». Η ατοµική ελευθερία και τα δικαιώµατα των µειονοτήτων µπορούν έτσι να συνθλιβούν στο όνοµα του λαού. Ο Τζέηµς Μάντισον επεξεργάστηκε παρόµοιες όψεις στην αµερικανική Συντακτική Εθνοσυνέλευση της Φιλαδέλφειας, το 1787. Ο Μάντισον ισχυρίστηκε ότι η καλύτερη άµυνα κατά της πλειοψηφικής τυραννίας είναι ένα πλέγµα φραγµών και αντισταθµισµάτων, που θα ευαισθητοποιούσε την κυβέρνηση στα αιτήµατα των ανταγωνιστικών µειονοτήτων και συγχρόνως θα διασφάλιζε τους ιδιοκτήτες από τις βλέψεις των πολλών που δεν διέθεταν ιδιοκτησία. Οι φιλελεύθεροι έχουν εκφράσει έντονες επιφυλάξεις για τη δηµοκρατία, όχι απλώς ένεκα του υ κινδύνου της διακυβέρνησης από την πλειοψηφία, αλλά επίσης εξαιτίας της µορφής που παίρνει η πλειοψηφία στις νεωτερικές και βιοµηχανικές κοινωνίες. Για τον Τζών Στιούαρτ Μιλ, λόγου χάρη, η πολιτική σοφία των ανθρώπων είναι άνισα κατανεµηµένη και σε µεγάλο βαθµό σχετίζεται µε την παιδεία τους. Οι αµόρφωτοι είναι πιο επιρρεπείς στο να ενεργούν σύµφωνα µε τα στενά ταξικά τους συµφέροντα, ενώ οι µορφωµένοι είναι σε θέση να χρησιµοποιήσουν τη σοφία και την εµπειρία τους για το καλό των άλλων . Έτσι, ο Μιλ επέµενε 6τι οι εκλεγµένοι πολιτικοί θα έπρεπε να εκφράζουν τις δικές τους απόψεις µάλλον, παρά να αντικατοπτρίζουν τις αντιλήψεις εκείνων που τους εξέλεξαν -και έτσι πρότεινε ένα εκλογικό σύστηµα πολλαπλής ψήφου, στο οποίο δεν θα είχαν δικαίωµα ψήφου οι αγράµµατοι ενώ οι υπόλοιποι θα δικαιούνταν µια, δύο, τρεις ή τέσσερις ψήφους , ανάλογα µε το µορφωτικό τους επίπεδο και την κοινωνική τους θέση. Τζέηµς Μάντισον (Jαmes Mαdison, 1751-1836) Πρόεδρος των ΗΠΑ και πολιτικός στοχαστής. Ο Μάντισον καταγόταν από τη Βιρτζίνια και υπήρξε ένθερµος υποστηρικτής του αµερικανικού εθνικισµού κατά το Πανηπειρωτικό Συνέδριο του 1774 και 1775. Συνέβαλε στη σύγκληση της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης το 1778 και πρωτοστάτησε στην κατάστρωση του αµερικανικού συντάγµατος. Ο Μάντισον υπηρέτησε ως υπουργός Εξωτερικών (1801-9) στην κυβέρνηση του τζέφερσον και αργόττερα υπήρξε ο τέταρτος πρόεδρος των Ηνωµένων Πολιτειών (1809-17). Ο Μάντισον ήταν κορυφαίος εκφραστής των αξιών του πλουραλισµού και της πολυκεντρικής κυβέρνησης, επιµένοντας στην υιοθέτηση του οµοσπονδιακού συστήµατος, των δύο βουλών και της εδραίωσης της αµερικανικής κυβέρνησης στην οργανωτική διάκριση των εξουσιών . Το δόγµα του Μάντισον συνεπάγεται λοιπόν την ισχυρή έµφαση στους αµοιβαίους φραγµούς και τις εξισορροπήσεις των διάφορων πόλων εξουσίας, ως κύριο µέσο αναχαίτισης της τυραννίας . Όταν ανήλθε ωστόσο ο ίδιος στην εξουσία, ο Μάντισον θέλησε να ισχυροποιήσει ι τις εξουσίες της εθνικής κυβέρνησης. Τα πιο γνωστά του πολιτικά κείµενα είναι τα άρθρα του στον Οµοσπονδιακό (The Federalist Papers, 1787-, που προπαγάνδιζαν την επικύρωση του συντάγµατος. 63

Ο ισπανός κοινωνικός στοχαστής Ορτέγκα υ Γκάσσετ (Ortega Υ Gasset, 1883-1955) εξέφρασε µε πιο δραµατικό τρόπο παρόµοιους φόβους στην Εξέγερση των Μαζών (1930). Ο Γκάσσετ προειδοποίησε ότι η έλευση της µαζικής δηµοκρατίας οδηγούσε στην κατάρρευση του πολιτισµένου τρόπου ζωής και της ηθικής τάξης, ανοίγοντας το δρόµο στους αυταρχικού ς κυβερνήτες που αναρριχούνταν στην εξουσία καλλιεργώντας τα πιο ευτελή ένστικτα των µαζών. Ήδη από τον εικοστό αιώνα ωστόσο ένας αναλογικά µεγάλος αριθµός φιλελεύθερων άρχισε να βλέπει τη δηµοκρατία ως αρετή και αυτή η αλλαγή στάσης στηριζόταν σε µια ολόκληρη σειρά από επιχειρήµατα και θεωρητικές θέσεις. Η πιο πρώιµη φιλελεύθερη νοµιµοποίηση της δηµοκρατίας ήταν ότι αυτή παρέχει δυνατότητες ελέγχου της κυβερνητικής εξουσίας. Κατά τον δέκατο έβδοµο αιώνα ο Τζων Λοκ ανέπτυξε σε περιορισµένη κλίµακα µια θεωρία της προστατευτικής δηµοκρατίας, υποστηρίζοντας ότι το δικαίωµα ψήφου έπρεπε να επεκταθεί στους ιδιοκτήτες, οι οποίοι έτσι θα µπορούσαν να υπερασπίσουν τα φυσικά τους δικαιώµατα απέναντι στην κυβέρνηση. Αν η κυβέρνηση µέσω της φορολόγησης διαθέτει την εξουσία να απαλλοτριώνει την ιδιοκτησία των πολιτών, τότε και αυτοί δικαιούνται να προστατεύουν τους εαυτούς τους µέσα από τον έλεγχο της σύνθεσης του νοµοθετικού σώµατος, δηλαδή του οργάνου που ορίζει τους φό- ρους. Με άλλα λόγια, η δηµοκρατία έφτασε έτσι να σηµαίνει τη «συναινετική διακυβέρνηση» και να λειτουργεί µέσα από το µηχανισµό της αντιπροσωπευτικής συνέλευσης. Ηίδια ιδέα αναπτύχθηκε περαιτέρω ώσπου προσέλαβε τη µορφή του καθολικού δικαιώµατος ψήφου στους θεωρητικούς του ωφελιµισµού, όπως ήταν ο Τζέρεµυ Μπένθαµ καιο Τζέηµς Μιλ (James ΜίΙΙ, 1773-1836). Το ωφελιµιστικό επιχείρηµα υπέρ της δηµοκρα- τίας βασίζεται στην ανάγκη προστασίας ή προαγωγής των ατοµικών συµφερόντων. Ο Μπένθαµ πίστευε ότι, αφού όλα τα άτοµα αποζητούν την ηδονή και την αποφυγή του πό. νου, ο µόνος τρόπος για την προώθηση της «µεγαλύτερης δυνατής ευδαιµονίας του µεγαλύτερου αριθµού ατόµων» είναι η καθολική ψηφοφορία (την οποία αντιλαµβάνονταν στις ηµέρες του ως αναγνώριση δικαιώµατος ψήφου στον ανδρικό πληθυσµό). Η νοµιµοποίηση ωστόσο της δηµοκρατίας πάνω στη βάση της προστασίας που αυτή παρέχει στους ανθρώπους αποτελεί µια υπό αίρεση υπεράσπιση της δηµοκρατικής διακυβέρνησης. Σε τελική ανάλυση, η προστατευτική δηµοκρατία αποσκοπεί στο να παράσχει στους πολίτες τη δυνατότητα να ζήσουν όπως οι ίδιοι επιλέγουν και έτσι τείνει να συνδεθεί µε την ιδέα της ελάχιστης κυβερνητικής παρέµβασης. Μια πιο ριζοσπαστική συνηγορία υπέρ της δηµοκρατίας σχετίζεται µε τις αρετές της πολιτικής συµµετοχής. Αυτή έχει συνδεθεί µε τις ιδέες του Ρουσσώ, αλλά απέκτησε µια φιλελεύθερη ερµηνεία στα γραπτά του Τζων Στιούαρτ Μιλ. Υπό µια έννοια ο Μιλ εκ- φράζει την αµφιθυµία της φιλελεύθερης στάσης

απέναντι στη δηµοκρατία. Όταν µένει αχαλίνωτη η δηµοκρατία οδηγεί στην τυραννία, αλλά αν ποτέ η δηµοκρατία εκλείψει τότε επικρατούν η αµάθεια και η κτηνωδία. Για τον Μιλ, η κύρια αρετή της δηµοκρατίας είναι ότι προάγει «την υψηλότερη και πιο αρµονική» ανάπτυξη των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Μέσα από τη συµµετοχή στην πολιτική ζωή διευρύνεται ο πνευµατικός ορίζοντας των πολιτών, ισχυροποιείται η αισθαντικότητά τους και επιτυγχάνεται ένα υψηλότερο επίπεδο προσωπικής ανάπτυξης. Κοντολογίς, η δηµοκρατία αποτελεί µια εκπαιδευτική εµπειρία. Ως εκ τούτου και µολονότι απέρριπτε την πολιτική ισότητα, ο Μιλ πί- 64 στευε ότι το δικαίωµα ψήφου έπρεπε να επεκταθεί σε όλους εκτός από τους τελείως αναλφάβητους - και, στην πορεία, πρότεινε να επεκταθεί και στις γυναίκες (ένα ριζοσπαστικό µέτρο για την εποχή του). Επιπρόσθετα υπεραµύνθηκε των ισχυρών και ανεςάρτητων τοπικών εξουσιών, πιστεύοντας ότι αυτές θα διεύρυναν τις πιθανότητες τωνπολιτών να αναλάβουν τις ευθύνες µιας δηµόσιας θέσης. Ωστόσο, οι φιλελεύθερες θεωρίες για τη δηµοκρατία τον εικοστό αιώνα είχαν την τάση να επικεντρώνονται λιγότερο στη συνεννόηση και τη συµµετοχή και περισσότεροστην ανάγκη δηµιουργίας κοινωνικής συναίνεσης. Αυτό είναι εµφανές στον δηµοκρατικό ελιτισµό του αυστριακού οικονοµολόγου και κοινωνιολόγου Ζόζεφ Σουµπέτερ (Joseph Schumpeter, 1883-1950). Το «ρεαλιστικό» µοντέλο της δηµοκρατίας του Σουµπέτερ µπορεί να περιγραφεί περιληπτικά ως ακολούθως: Η δηµοκρατική µέθοδος είναι η θεσµική διευθέτηση για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων, στο πλαίσιο της οποίας ορισµένα άτοµα αποκτούν την εξουσία να αποφασίζουν δυνάµει µιας ανταγωνιστικής πάλης για την ψήφο του λαού (Schumpeter, 1976, σ. 269) Όπως το έθεσε ο Σουµπέτερ, «η δηµοκρατία είναι η διακυβέρνηση εκ µέρους των πολιτικών». Η σηµασία της, ωστόσο, δεν µειώνεται µε κανένα τρόπο από αυτό: ο πολιτικός ανταγωνισµός δηµιουργεί µια πολιτική αγορά, η οποία αναγκάζει τους πολιτικούς .να λαµβάνουν υπόψη τα διάφορα συµφέροντα που λειτουργούν στην κοινωνία. Οι θεωρητικοί του πλουραλισµού, όπως ο αµερικανός πολιτικός επιστήµονας Ρόµπερτ Νταλ (Roberι Dahl, γ. 1915) και ο Τσαρλς Λίντµπλοµ (Charles Lindblohm) χαρακτηρίζουν τα σύγχρονα δηµοκρατικά συστήµατα ως «πολυαρχίες», εννοώντας µε αυτό τον όρο τη διακυβέρνηση εκ µέρους των πολλών, ώστε να την διακρίνουν από τη διακυβέρνηση εκ µέρους όλων των πολιτών. Η πολυαρχία χαρακτηρίζεται από την απονοµή πολιτικών δικαιωµάτων σε ένα σχετικά υψηλό ποσοστό ενηλίκων, καθώς και από το δικαίωµα αυτών των πολιτών να αντιτίθενται στα κυβερνητικά στελέχη αποπέµποντάς τα µε την ψήφο τους. Αν και αυτό το καθεστώς υστερεί κατά πολύ σε σχέση µε το κλασικό ιδεώδες της αυτοδιακυβέρνησης , πάντως έχει το κρίσιµο πλεονέκτηµα

πως αναγκάζει σε ικανοποιητικό βαθµό τους κυβερνώντες να ανταποκρίνονται στα αιτήµατα του λαού και να είναι υπόλογοι σ' αυτόν. Από αυτή την οπτική γωνία, η γοητεία της δηµοκρατίας έγκειται στο ότι αποτελεί το µόνο σύστηµα διακυβέρνησης που είναι ικανό να διατηρήσει συνθήκες ισορροπίας στις πολυσύνθετες και ευµετάβλητες σύγχρονες κοινωνίες. Τα φιλελεύθερα δηµοκρατικά πολιτικά συστήµατα έχουν λοιπόν υβριδικό χαρακτήρα: ενσωµατώνουν δυο διακριτά χαρακτηριστικά, το φιλελεύθερο και το δηµοκρατικό. Το φιλελεύθερο στοιχείο της φιλελεύθερης δηµοκρατίας είναι η πίστη στην περιορισµένη διακυβέρνηση, δηλαδή στην ιδέα ότι το άτοµο πρέπει να απολαµβάνει προστασίας από τις αυθαίρετες ενέργειες των κυβερνητικών οργάνων. Το δηµοκρατικό της στοιχείο αφετέρου αντανακλά την πεποίθηση ότι οι κυβερνώντες κατά κάποιο τρόπο πρέπει να 'ναι υπόλογοι στο λαό και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του. Σε συνδυασµό, τα στοιχεία αυτά δηµιουργούν ένα πρότυπο δηµοκρατίας που έχει τρία κεντρικά χαρακτηριστικά . Πρώτον, η φιλελεύθερη δηµοκρατία αποτελεί µια έµµεση και αντιπροσωπευτική µορφή δηµοκρατίας. Οι θέσεις πολιτικής ισχύος κατακτώνται µε την επιτυχή αναµέτρηση των υποψήφιων σε τακτικά διεξαγόµενες εκλογές, οι οποίες διενεργούνται στη βάση της τυπικής πολιτικής ισότητας - «ένα πρόσωπο, µια ψήφος κάθε ψήφος έχει την ίδια αξία». ∆εύτερον, βασίζεται στον ανταγωνισµό και στην επιλογή εκ µέρους του εκλογικού σώµατος. Αυτά διασφαλίζονται από τον πολιτικό πλουραλισµό, την ανεκτικότητα απέναντι σε ένα ευρύ φάσµα αντιµαχόµενων πεποιθήσεων, συγκρουόµενων κοινωνικών φιλοσοφιών και αντιπάλων πολιτικών κινηµάτων και κοµµάτων. Τρίτον, η φιλελεύθερη δηµοκρατία χαρακτηρίζεται από τη σαφή διάκριση µεταξύ κράτους και κοινωνίας των πολιτών. Αυτή διατηρείται µέσα από εσωτερικούς και εξωτερικούς ελέγχου στην κυβερνητική εξουσία, από την ύπαρξη αυτόνοµων οµάδων και συµφερόντων και από τη λειτουργία της αγοράς ή την καπιταλιστική οργάνωση της οικονοµικής ζωής.

ID: 1412326 Εντυο: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Ηµ/νία: 06/11/2006 Σελ.: 61 Κατηγορία: Πλανήτης ΓΗ

Ενα φιλελεύθερο µανιφέστο κατά της πολιτικής Μπους

Του ΤΑΚΗ ΜΙΧΑ

Εν οψει των βουλευτικών εκλογών πάνω από 100 Αµερικανοί πανεπιστηµιακοί υπέγραψαν ένα «φιλελεύθερο µανιφέστο», µε το οποίο τοποθετούνται απέναντι στα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η χώρα. Μεταξύ αυτών που υπογράφουν είναι ο νοµπελίστας Κένεθ Αροου, ο Ρόµπερτ Νταλ, ο Τζέιµς Γκαλµπρέιθ, ο Αρθουρ Σλέσινγκερ, ο Αλαν Γουλφ, ο Τσαρλς Τίλι, ο Μπρους Ακερµαν κ.ά.

∆ιευκρίνιση: Στις ΗΠΑ ο όρος «φιλελευθερισµός» δεν έχει τις ίδιες παραδηλώσεις που έχει στην Ευρώπη όπου τα τελευταία έτη ταυτίζεται µε τον «νεοφιλελευθερισµό». Αυτό δεν σχετίζεται τόσο µε τις πολιτισµικές διαφορές των δύο ηπείρων όσο µε το γεγονός ότι υπάρχουν δύο σχολές φιλελευθερισµού. Το κοινό σηµείο αµφοτέρων είναι ότι έχουν ως άξονα αναφοράς την έννοια της ελευθερίας. Οµως ο νεοφιλελευθερισµός ερµηνεύει την ελευθερία ως «απουσία καταναγκασµού». Ο (αµερικανικός) φιλελευθερισµός από την άλλη πλευρά ερµηνεύει την ελευθερία ως «τη δυνατότητα που έχει το άτοµο να υλοποιήσει τους στόχους του». Προφανώς αυτές οι δύο ερµηνείες οδηγούν σε διαφορετική αντιµετώπιση π.χ. της αναγκαιότητας της ύπαρξης του κράτους κοινωνικής πρόνοιας.

Παραθέτουµε µερικά αποσπάσµατα του µανιφέστου:

«Εχουµε καταδικάσει τον πόλεµο στο Ιράκ ως παράνοµο, ανόητο και καταστροφικό για το ηθικό κύρος της Αµερικής… Αντί να µας κάνει πιο ασφαλείς ο πόλεµος στο Ιράκ έθεσε σε κίνδυνο την κοινή ασφάλεια των Αµερικανών και των συµµάχων τους».

«Πιστεύουµε ότι το κράτος του Ισραήλ έχει το θεµελιώδες δικαίωµα της ύπαρξης χωρίς το φόβο στρατιωτικής επίθεσης, µε ασφαλή σύνορα πλησίον αυτών του 1967 και η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει ειδικό καθήκον να συµβάλει στην επίτευξη σταθερής ειρήνης στη Μέση Ανατολή. Οµως η κυβέρνηση Μπους πρόδωσε το καθήκον της. Απέτυχε να ακολουθήσει µια σταθερή και δηµιουργική πορεία. Αποθάρρυνε τις προοπτικές επίτευξης ενός έντιµου διακανονισµού µεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων. Ενεθάρρυνε τις δυσανάλογες επιθέσεις στον Λίβανο µετά τις επιδροµές της Χετζµπολάχ, µε αποτέλεσµα την τεράστια καταστροφή σε ζωές πολιτών και περιουσιών»…

«Επαναβεβαιώνουµε τη µεγάλη αρχή του φιλελευθερισµού : Κάθε άτοµο θα πρέπει να έχει το δικαίωµα πρόσβασης στα βασικά µέσα για µια καλή ζωή. Πιστεύουµε µε πάθος ότι οι κοινωνίες θα πρέπει να παρέχουν την ίδια µεταχείριση στους πολίτες τους στο πλαίσιπ του νόµου ανεξάρτητα από φυλή, φύλο, ιδιοκτησία, εθνική ταυτότητα ή σεξουαλική προδιάθεση. Επιθυµούµε να κατευθύνουµε τη δηµόσια συζήτηση πάλι στα βασικά ερωτήµατα που απασχολούν το µέσο Αµερικανό – το δικαίωµα στη στέγη, σε φτηνή υγειονοµική περίθαλψη, ίσες ευκαιρίες στην απασχόληση, δίκαιους µισθούς καθώς και φυσική ασφάλεια και ένα βιώσιµο περιβάλλον για τους εαυτούς µας και τις µελλοντικές γενιές».

«Η µη αποδοχή από την κυβέρνηση της αναγνώρισης της πραγµατικότητας αγγίζει το αποκορύφωµα του παραληρήµατος στην άρνησή της να αναγνωρίσει τις θεµελιώδεις επιστηµονικές έρευνες που περιγράφουν τις µαζικές κλιµατικές αλλαγές που πραγµατοποιούνται. Περιφρονώντας τις συµβουλές των ειδικών επιστηµόνων η κυβέρνηση απέτυχε παταγωδώς όσον αφορά την ευθύνη που έχει απέναντι στους απογόνους µας. Προσπαθεί συνειδητά να υπονοµεύσει τη συµφωνία του Κιότο και αρνείται να ενθαρρύνει την εξοικονόµηση ενέργειας. Επιµένουµε ότι θα πρέπει να υπάρξει µια ριζική τοµή µε αυτό το θλιβερό παρελθόν. Η κυβέρνησή µας θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες για τη µείωση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης αναγνωρίζοντας έτσι τις ευθύνες µας ως του πρώτου υπεύθυνου για την παγκόσµια ατµοσφαιρική ρύπανση»…

«Η περιφρόνηση της κυβέρνησης Μπους προς την επιστήµη συµβαδίζει µε τη γενικευµένη αντιπάθειά της προς τον ορθό λόγο – µια προκατάληψη την οποία η σύγχρονη κοινωνία θα έπρεπε να είχε αφήσει πίσω της. Ο τρόπος µε τον οποίο η κυβέρνηση αντιµετωπίζει την επιστηµονική έρευνα, τη θεωρία της εξέλιξης, τον έλεγχο των γεννήσεων, την εξωτερική πολιτική, την τιµολόγηση των φαρµάκων και ο τρόπος µε τον οποίο λαµβάνει αποφάσεις αποδεικνύουν ότι περιφρονεί τα δεδοµένα και τη λογική και υπονοµεύει τους ίδιους τους δηµόσιους υπαλλήλους της. Αρνείται να συµβουλευτεί τους σοβαρούς ειδικούς και επικριτές. Λειτουργεί µε µυστικοπάθεια παραβιάζοντας τη δικαιοδοσία του Κογκρέσου. Αρνείται να δηµοσιοποιήσει τα ονόµατα αυτών τους οποίους συµβουλεύεται. Εµποδίζει τις προσπάθειες των δηµοσίων υπαλλήλων να φέρουν σε πέρας το έργο τους. ∆ιορίζει φίλους και γνωστούς των οποίων η πολιτική αφοσίωση δεν µπορεί να αντισταθµίσει την ανικανότητά τους. Οταν ερωτάται απαντά µε ψεύδη και διαστρεβλώσεις»…

«Ο ορθός λόγος είναι απαραίτητο συστατικό της δηµοκρατικής διακυβέρνησης. Οταν η κυβέρνηση συζητά την πολιτική της στο δηµόσιο χώρο θα πρέπει να θεµελιώνει τους νόµους της σε βάσεις που µπορούν να γίνουν αποδεκτές από όλους, ανεξάρτητα από τα θρησκευτικά «πιστεύω» τους. Η δηµόσια αφοσίωση στον ορθό λόγο και στα δεδοµένα συγκροτούν τις βάσεις µιας πλουραλιστικής δηµοκρατίας. Οµως αυτά τα θεµέλια έχουν

διαβρωθεί από την προσπάθεια της σηµερινής κυβέρνησης να ικανοποιήσει τη σκληρή ∆εξιά».

http://www.tmichas.word press.com

Πηγή: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Στήλη: ΠΛΑΝΗΤΗΣ-ΓΗ

∆ιάφορα: Ι∆ΕΕΣ – ΓΕΓΟΝΟΤΑ – ΠΡΟΣΩΠΑ

Μεταπτυχιακή Εργασία µε θέµα: Μορφές δηµοκρατίας: οι θεωρητικοί της δηµοκρατίας και οι θεσµικές ρυθµίσεις ου διακρίνουν κάθε µορφή Καλοφωλιά Παναγιώτα Αθήνα 2009 Σελίδες 18-24 Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης ΠΜΣ Νοµικός Πολιτισµός

Η λουραλιστική θεωρία

Στη θεωρία τους για τη δηµοκρατία των ελίτ, τόσο ο Weber όσο και ο Schumpeter αγνοούν τους ενδιάµεσους θεσµούς µεταξύ λαού και ηγεσίας, όπως τα κόµµατα, οι εκκλησίες και οι ενώσεις των πολιτών. Η σχολή των πλουραλιστών, οι οποίοι συχνά αποκαλούνται και ως θεωρητικοί της εµπειρικής δηµοκρατίας, εξέτασαν τη διασύνδεση µεταξύ του εκλογικού ανταγωνισµού των δραστηριοτήτων των οργανωµένων οµάδων συµφερόντων. Η διαπίστωση τους ήταν ότι η δηµοκρατική πολιτική ζωή είναι πιο ανταγωνιστική και οι ακολουθούµενες πολιτικές είναι πιο ικανοποιητικές για όλα τα µέρη από ότι ισχυρίζεται ο Schumpeter. Επίσης, θεωρούν ότι οι οµάδες πίεσης ή συµφερόντων αποτελούν δοµική πηγή σταθερότητας και κεντρική έκφραση της δηµοκρατίας40.

Η πλουραλιστική θεωρία της δηµοκρατίας έχει µε την κλασική – φιλελεύθερη θεωρία της αντιπροσωπευτικής δηµοκρατίας κοινούς δύο κύριους στόχους: επιδιώκει να αποτρέψει την ολοκληρωτική κυριαρχία και να ελέγξει τη δηµοκρατικά εκλεγµένη εκτελεστική εξουσία. Οι οπαδοί της πλουραλιστικής θεωρίας της δηµοκρατίας µάχονται και σε δύο άλλα µέτωπα. Υποστηρίζουν µε έµφαση το αντιπροσωπευτικό σύνταγµα. Και µε την ίδια έµφαση στρέφονται εναντίον της ταύτισης της δηµοκρατίας µε την εξουσία της λαϊκής συνέλευσης, καθώς επίσης και εναντίον της πλειοψηφικής λαϊκιστικής δηµοκρατίας. Αποφασιστικής σηµασίας για την επιτυχία ή αποτυχία της δηµοκρατίας δεν είναι ποια τάξη εξουσιάζει, αλλά η πλουραλιστική διάρθρωση της κοινωνικής δοµής µίας χώρας και της πολιτικής, καθώς και ο φιλελευθερισµός και ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας της διαµόρφωσης πολιτικής βούλησης και της λήψης αποφάσεων. Η πλουραλιστική θεωρία 19

έρχεται σε οξεία αντίθεση µε τη θεωρία του Barrington Moore για τη σχέση εγκαθίδρυσης δηµοκρατίας και ταξικής δοµής41.

Ο Robert Dahl αποτελεί τον πιο γνωστό εκπρόσωπο της πλουραλιστικής θεωρίας. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η δηµοκρατία

καθηµερινά γίνεται αντιληπτή από τους πολίτες µε δύο τρόπους: ως ιδανικό που πρέπει να επιτευχθεί και ως η πραγµατική υπάρχουσα κυβέρνηση που ως υπόδειγµα βρίσκεται στο πολιτικό σύστηµα της χώρας τους. Ως ιδανικό είναι µάλλον ανέφικτο, αλλά είναι ένα ιδιαίτερα χρήσιµο εργαλείο για να ταξινοµήσουµε και να κρίνουµε τα πολιτικά καθεστώτα: ως δηµοκρατικά ή µη δηµοκρατικά, ως περισσότερο ή λιγότερο δηµοκρατικά, ως κατευθυνόµενα προς ή από τη δηµοκρατία42.

Αρχή και βάση της θεωρίας του συνιστά η διαπίστωση ότι οι κυβερνήσεις πρέπει ιδανικά να παίρνουν τη δίκαιη εξουσία τους από τη συναίνεση των κυβερνωµένων, αναγνωρίζοντας 4 λόγους για να επιβεβαιώσει τη θέση του. Πρώτον, κυβέρνηση χωρίς συναίνεση είναι ασύµβατη µε την προσωπική ελευθερία. ∆εύτερον, κυβέρνηση χωρίς τη συναίνεση κάποιου µπορεί να είναι προσβολή στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και σεβασµό. Τρίτον, ο πολίτης µπορεί να απαιτήσει µε κίνητρο το αυτό – συµφέρον ότι η κυβέρνηση βασίζεται στη συναίνεση. Τέλος, σε αυτή την περίπτωση, η κυβέρνηση είναι πιο σταθερή και διαρκής. Ακόµα και αν οι άνθρωποι δεν συµφωνήσουν πάντα σε συγκεκριµένες πολιτικές, µία λύση είναι να κερδίσεις τη συναίνεση τους για µία διαδικασία43.

Οι ισχυρισµοί του Dahl βρίσκουν πρακτική εφαρµογή στις Ηνωµένες Πολιτείες, αλλά οι διαπιστώσεις του έχουν µεγάλη ερµηνευτική σπουδαιότητα. Το θεµελιώδες αξίωµα στον Αµερικάνικο πλουραλισµό είναι το εξής: Αντί για ένα κέντρο κυρίαρχης εξουσίας, θα πρέπει να υπάρχουν πολλαπλά κέντρα εξουσίας, κανένα από τα οποία δεν θα είναι πλήρως κυρίαρχο. Αν και ο µόνος νοµιµοποιηµένος κυρίαρχος είναι ο λαός, στις ΗΠΑ ούτε ο λαός πρέπει να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος. Οι συµµετέχοντες στη Συνταγµατική ∆ιάσκεψη δεν δηµιούργησαν µία δηµοκρατία, αλλά τη βοήθησαν να αναδυθεί. Καµία 20 οµάδα ανθρώπων δεν µπορεί να δηµιουργήσει λαϊκές κυβερνήσεις, εκτός αν οι πολίτες και οι υφιστάµενοι θεσµοί τους είναι έτοιµη για τη δηµοκρατία44.

Είναι φανερό ότι οι συνταγµατικές ρυθµίσεις δεν είναι αρκετές για να εξασφαλίσουν τη δηµοκρατία. Πρέπει να υπάρχουν και οι κατάλληλες κοινωνικές και οικονοµικές συνθήκες, καθώς και οι κατάλληλες αντιλήψεις στους πολίτες. ∆εδοµένου του ουσιαστικού βαθµού ισότητας που υπήρχε στην περιουσία, τα εισοδήµατα, τον έλεγχο επί της οικονοµικής δράσης και εκπαίδευσης, δεν µας προκαλεί έκπληξη ο σηµαντικός βαθµός ισότητας στις κοινωνικές σχέσεις µεταξύ των Αµερικανών45.

Ο Dahl θεωρεί ότι δεν είναι αναγκαίο ο έλεγχος στις πολιτικές αποφάσεις να διανέµεται ίσα, και ισχυρίζεται ότι δεν χρειάζεται όλοι οι πολίτες και οι οµάδες να έχουν το ίδιο πολιτικό βάρος. Επιπλέον, αναγνωρίζει, τις ολιγαρχικές τάσεις των οργανισµών και θεσµών, οι οποίες συνίστανται στην τάση των θεσµών να αυτονοµηθούν σε βαθµό που να µην τους καθιστούν υπεύθυνους στα µέλη τους46.

Το κριτήριο το οποίο πιστεύει ο Dahl ότι πρέπει να υιοθετηθεί για να κριθεί το σύστηµα, το σύστηµα που θα ενίσχυε την ισχύ των πολλών, θα προϋπέθετε ότι κάθε ενήλικος πολίτης θα είχε ίση και διαρκή δυνατότητα να

ασκήσει ίση ισχύ επί των κυβερνητικών αποφάσεων όση ασκούν και οι υπόλοιποι πολίτες. Περιλαµβάνεται η ισότητα στην ευκαιρία να ψηφίζει, να κερδίσει την προσοχή των λήπτων αποφάσεων και να επηρεάζει τα κριτήρια της επιλογής που χρησιµοποιούνται στην πολιτική στρατολόγηση47.

Με βάση το παραπάνω κριτήριο του Dahl, ο κορπορατισµός αποτελεί συστατικό στοιχείο της σύγχρονης δηµοκρατίας, και µάλιστα στοιχείο σταθερότητας για το πολιτικό καθεστώς. Στον πυρήνα του, ο κορπορατισµός σε µία σύγχρονη δηµοκρατία ασχολείται µε τις διαδράσεις µεταξύ των οργανωµένων επιχειρήσεων, των οργανωµένων εργαζοµένων και της κρατικής γραφειοκρατίας. Αυτοί οι 3 δρώντες συνεργάζονται σε εθνικό επίπεδο στην αναζήτηση αυτού που θεωρούν ως κοινό καλό. Η συµµετοχή της κρατικής γραφειοκρατίας ως ανεξάρτητου δρώντα είναι συστατικό στοιχείο του κορπορατισµού. Οι αποφάσεις που λαµβάνονται από τη συζήτηση µεταξύ 21 των 3 δρώντων πρέπει να περάσει από την κοινοβουλευτική διαδικασία. Αυτό µπορεί να είναι µία απλή τυπικότητα αν οι προτάσεις που τίθενται στο κοινοβούλιο έχουν ήδη γίνει αποδεκτές από τους δρώντες. Ως αντίβαρο στην άποψη ότι ο κορπορατισµός αποδυναµώνει τα πολιτικά κόµµατα, πρέπει να σηµειωθεί ότι οι πολιτικοί ηγέτες ενδέχεται να έχουν σηµαντικό ρόλο στις εργατικές και επιχειρηµατικές οργανώσεις48.

Υπάρχει ο ισχυρισµός ότι δεν πρέπει τα ειδικά οικονοµικά συµφέροντα να έχουν φωνή στη Βουλή, γιατί µπορεί να µειώσει τη πιθανότητα οι αποφάσεις να λαµβάνονται για το κοινό καλό. Αλλά κάποιος µπορεί να ισχυριστεί ότι είναι καλύτερο να ακούει τους αντιπροσώπους των οικονοµικών συµφερόντων στις ανοιχτές διαδικασίες της Βουλής. Επιπλέον, η υπευθυνότητα της κοινοβουλευτικής θέσης µπορεί να οδηγήσει σε µετριοπάθεια των θέσεων των οµάδων οικονοµικών συµφερόντων49.

Ενώ ο κλασικός κορπορατισµός είναι τριµερής, µπορούν να προστεθούν και άλλοι δρώντες, όπως οι αγρότες, οι τραπεζίτες και οι καταναλωτές. Ο κορπορατισµός µπορεί να θεωρηθεί ως ο αντίθετος πόλος του πλουραλισµού. Σε ένα πλουραλιστικό σύστηµα διακυβέρνησης, οι οµάδες οικονοµικών συµφερόντων βρίσκονται εκτός του θεσµικού πλαισίου της κυβέρνησης50.

Ο Dahl ισχυρίζεται ότι η αξία του δηµοκρατικού συστήµατος για τους συνηθισµένους πολίτες πρέπει να µετράται από το βαθµό στον οποίο οι εκροές του συστήµατος, µε τη µορφή της ασφάλειας, των υπηρεσιών και της υλικής στήριξης, τους ωφελούν. Στη βάση αυτής της λογικής, το λιγότερο που ένα άτοµο είναι υποχρεωµένο να συµµετάσχει στην πολιτική, στην πλευρά των αιτηµάτων και εισροών τους συστήµατος ώστε να κερδίσει τα συµφέροντα του στην πλευρά των εκροών, τόσο καλύτερα είναι51.

Ο καθηγητής McPherson επιτίθεται στη θεωρία του Dahl, τον οποίο ταυτίζει µε τον Schumpeter, καθώς θεωρεί ότι δεν εκφράζει τον δηµοκρατικό πλουραλισµό. Ο βασικός ισχυρισµός του είναι ότι ο άξονας Schumpeter – Dahl, αντιµετωπίζει τη δηµοκρατία ως µηχανισµό, απαραίτητη λειτουργία του οποίου είναι να διατηρήσει µία ισορροπία. Κρίνει τη θεωρία τους ως αντί- 22

δηµοκρατική, καθώς δεν θεωρούν άξια αναφοράς την ηθική ιδέα της ισότητας και της εξέλιξης της αυθεντικής φιλελεύθερης – δηµοκρατικής θεωρίας, µε τα επιχειρήµατα ότι είναι κανονιστική και ουτοπική. Και οι δύο αποδέχονται ως επαρκές µοντέλο της δηµοκρατίας, τον ανταγωνισµό µεταξύ δύο ή περισσότερων οµάδων ελίτ για την εξουσία. Η δηµοκρατία θεωρείται συµβατή, ή ακόµα προϋποθέτει, χαµηλή συµµετοχή των πολιτών, ώστε το πολιτικό σύστηµα να παραµείνει σε ισορροπία52.

Ο άξονας Schumpeter – Dahl βασίζεται σε µία ανεπιφύλακτη θεώρηση ότι ο άνθρωπος είναι στην ουσία του καταναλωτής ωφελειών, και προχωράει λέγοντας ότι κάθε ρεαλιστική και ειλικρινής φιλελεύθερη – δηµοκρατική θεωρία θα αντιµετωπίζει τον άνθρωπο έτσι. Οι δύο τους έχουν δίκιο ότι η θεωρία αποδέχεται ένα µοντέλο κοινωνίας που θεωρεί ότι οι άνθρωποι συµπεριφέρονται ως καταναλωτές53.

Ο McPherson, σε συµφωνία µε τον John Rawls, θεωρεί ότι η δηµοκρατία ταυτίζεται µε τη δικαιοσύνη και την ελευθερία – θετική και αρνητική – που πηγάζει από αυτή. Ο Rawls θέτει ως βασικές ηθικές αρχές τις οποίες πρέπει να ικανοποιεί µία συνταγµατική δηµοκρατία, δύο αρχές δικαιοσύνης: πρώτον, κάθε πρόσωπο που ασχολείται σε έναν θεσµό ή επηρεάζεται από αυτόν, έχει ίσο δικαίωµα στην πιο εκτεταµένη ελευθερία συµβατή µε ίση ελευθερία για όλους. ∆εύτερον, οι ανισότητες όπως καθορίζονται από τη θεσµική δοµή, είναι άδικες αν δεν είναι λογικό να περιµένεις ότι θα λειτουργήσουν προς το συµφέρον όλων και µε την προϋπόθεση ότι οι θέσεις και τα αξιώµατα στα οποία επισυνάπτονται ή από τα οποία απορρέουν είναι ανοιχτά σε όλους54.

Η κατηγορηµατική θεώρηση του είναι ότι οι θεσµοθετηµένες ανισότητες, οι οποίες επηρεάζουν τις προοπτικές της ζωής των ανθρώπων, είναι αναπόφευκτες σε κάθε κοινωνία. Και αναφέρεται σε ανισότητες µεταξύ τάξεων σε εισόδηµα ή πλούτο. Το µοντέλο το οποίο ο Rawls προτείνει ως αυτό που ικανοποιεί τις αρχές του περί δικαιοσύνης είναι µία συνταγµατική δηµοκρατία στην οποία η κυβέρνηση ρυθµίζει µία ελεύθερη οικονοµία µε συγκεκριµένο τρόπο. Πιο συγκεκριµένα, αν ο νόµος και η κυβέρνηση δρουν 23

αποτελεσµατικά για να κρατούν τις αγορές ανταγωνιστικές, τις πηγές πλήρως απασχολούµενες, την περιουσία και τον πλούτο ευρέως διανεµηµένο στις εποχές, και να διατηρεί ένα κατάλληλο κοινωνικό minimum, τότε αν υπάρχει ισότητα ευκαιριών µέσω της εκπαίδευσης για όλους, τότε η συνεπαγόµενη διανοµή θα είναι δίκαια55.

Η συζήτηση του Isaiah Berlin για την αρνητική ελευθερία ακολουθεί την περιγραφή της ελευθερίας ως την έλλειψη καταπίεσης. Η αρνητική ελευθερία του Berlin προϋποθέτει εγγυήσεις εναντίον δύο ειδών παρεµβάσεων: πρώτον, από το κράτος ή από τις πιέσεις του κοινωνικού κοµφορµισµού και δεύτερον, από άλλα άτοµα. Το παραπάνω σηµαίνει την απουσία επέµβασης σε συγκεκριµένες ατοµικές δραστηριότητες, αφού το κράτος παρεµβαίνει και για να προστατεύσει τους πολίτες56.

Η θετική ελευθερία του Berlin αναφέρεται στην ελευθερία να δράσει ως άνθρωπος, δηλαδή τη δυνατότητα να αναπτύξει πλήρως την προσωπικότητα του. Η ελευθερία ως αυτό – κυριαρχία γίνεται η κυριαρχία του ανώτερου ή πραγµατικού εαυτού από τον ζωώδη εαυτό του. Ο πραγµατικός εαυτός τότε ταυτίζεται µε κάποιο κοινωνικό σύνολο στο οποίο το άτοµο είναι µέρος, και αυτό το οργανικό όλο θεωρείται ότι ενσαρκώνει τους πραγµατικούς εαυτούς όλων των ατόµων57.

Ο Berlin ισχυρίζεται ότι η δηµοκρατία ως λαϊκή κυριαρχία ή ως κυριαρχία της πλειοψηφίας, δεν εγγυάται την αρνητική ελευθερία του ατόµου. Αυτό δεν σηµαίνει ότι η δηµοκρατία (θετική ελευθερία) είναι απαραίτητα εχθρική στην αρνητική ελευθερία, αλλά µπορεί να τη βοηθήσει. Γιατί η δηµοκρατία µπορεί στο σύνολο να παρέχει καλύτερη εγγύηση για τη διατήρηση των ατοµικών ελευθεριών από άλλα καθεστώτα, και έχει υπερασπιστεί ως τέτοια από τους φιλελεύθερους58.

Ο Dahl ολοκληρώνει τη σκέψη του µε την θέση ότι η πραγµατοποίηση της πολιτικής ελευθερίας προϋποθέτει την εγκαθίδρυση ενός ευρύτατου συστήµατος µη – ιδιωτικών µορφών συνεργασίας και ελέγχου στις εταιρείες. ∆ηλαδή προτείνει την επέκταση των δηµοκρατικών αρχών στις επιχειρήσεις. Ο Dahl θεωρεί ότι οι οµάδες συµφερόντων δεν µπορούν να αντιµετωπίζονται 24

59 ως ίσες, και το κράτος δεν πρέπει να θεωρείται ως ουδέτερος διαιτητής µεταξύ όλων των συµφερόντων: οι επιχειρήσεις ασκούν δυσανάλογη επιρροή στο κράτος και εποµένως και στη φύση των δηµοκρατικών αποφάσεων59.

40 David Held, op. cit. pp.186-187 41 Manfred G. Schmidt, ό. π. σσ.253-254 42 Robert A. Dahl, “A Democratic Paradox?”, Political Science Quarterly Vol.115 no1 (Spring 2000), p.37 43 Robert A. Dahl, Pluralist Democracy in the United States, Chicago: Rand Mc Nally and Co 1967, pp.15-17 44 Ibid. pp.24-26 45 Ibid. p.61 46 David Held, op. cit. p.195 47 Peter Bachrach, op. cit. p.89 48 Jurg Steiner, European Democracies, New York: Longman 1998, p.126 49 Ibid. p.123 50 Ibid. p.127 51 Peter Bachrach, op. cit. p.95 52 C. B. McPherson, Democratic Theory: Essays in Retrieval, Oxford: Clarendon Press 1973, p.78 53 Ibid. pp.79-80 54 Ibid. p.88 55 Ibid. pp.89-90 56 Ibid. p.98 57 Ibid. p.105 58 Ibid. p.109

Bachrach Peter, The Theory of Democratic Elitism, Boston: Little, Brown and Co 1967

Dahl Robert A., Pluralist Democracy in the United States, Chicago: Rand Mc Nally and Co 1967 Dahl Robert A., “A Democratic Paradox?”, Political Science Quarterly Vol.115 no1 (Spring 2000) Steiner Jurg , European Democracies, New York: Longman 1998, p.126 Held David, Models of Democracy, Oxford: Polity Press 1987 McPherson C. B., Democratic Theory: Essays in Retrieval, Oxford: Clarendon Press 1973

Του Τακη Καµπυλη

H ∆ηµοκρατία σε διαβούλευση;

ΑΡΧΕΙΟ ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ 10.01.2010

Ερώτηµα: ∆ύναται η πλειοψηφία των µελών µιας (δηµοκρατικής) κοινωνίας να αποφασίσει την κατάργηση ενός ή περισσότερων (δηµοκρατικών) δικαιωµάτων; Παραδείγµατος χάριν την κατάργηση της ελευθερίας του Λόγου ή του συνεταιρίζεσθαι;

Είναι δηµοκρατική µια πολιτική οντότητα (π. χ. ένα κράτος) όταν κάνοντας χρήση της πλειοψηφίας µπορεί να περάσει από τη ∆ηµοκρατία στην Τυραννία ή στην Ολιγαρχία;

Μια πρώτη απάντηση έχει ήδη δοθεί. Μπορεί το «πενήντα συν ένα» (συχνά και µικρότερο ποσοστό) να εκλέγει κυβέρνηση, αλλά για την τροποποίηση του Συντάγµατος απαιτείται (στην αντιπροσωπευτική δηµοκρατία) η λεγόµενη «υπερπλειοψηφία». O νοµοθέτης προέβλεψε την ανάγκη αυξηµένης πλειοψηφίας ακριβώς επειδή διείδε ως υπαρκτό τον κίνδυνο µια ∆ηµοκρατία να γυρίσει το µαχαίρι στον εαυτό της. Ως ασπίδα απέναντι (και) στη δηµαγωγία.

Με λίγα λόγια δεν είναι αντίθετο µε τις δηµοκρατικές ιδέες να θέτουµε περιορισµούς στην εξουσία της πλειοψηφίας να προβαίνει σε πράξεις αντίθετες µε τη λειτουργία ενός δηµοκρατικού συστήµατος. Αλλωστε, στην Ιστορία, τα µεγάλα λόγια περί δικαιωµάτων πολλές φορές χρησιµοποιήθηκαν µάλλον για να επιβάλουν τα συµφέροντα οµάδων προνοµιούχων. O συγγραφέας της διακήρυξης της Αµερικανικής Ανεξαρτησίας, ο Τόµας Τζέφερσον, γράφοντας πως όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι εξαιρούσε τις γυναίκες και τους δούλους (ο ίδιος, από τους εκατοντάδες που είχε στην «ιδιοκτησία» του, απελευθέρωσε λίγο πριν τον θάνατό του µόλις πέντε). Και δεν είµαι καθόλου βέβαιος, αν για την πολιτική ισότητα των γυναικών είχαν επιλεγεί στις αρχές του αιώνα τα δηµοψηφίσµατα στα οποία θα ψήφιζαν οι τότε έχοντες το δικαίωµα ψήφου, δηλαδή οι άνδρες.

Αυτή την καλυµµένη ακροδεξιά ρητορεία των δηµοψηφισµάτων, µε την οποία ακυρώνεται η ουσία της ∆ηµοκρατίας, την ξαναζούµε στις µέρες µας µε το θέµα της ιθαγένειας των µεταναστών.

Η λογική της θέλησης της πλειοψηφίας στο συγκεκριµένο θέµα είναι βαθύτατα αντιδηµοκρατική πρώτον διότι εξαιρεί από τη διαδικασία τα υποκείµενα της συζήτησης, δηλαδή τους µετανάστες και δεύτερον διότι επιζητά έτσι τη νοµιµοποίηση µιας πολιτικής που είναι ασύµβατη µε την έννοια της ∆ηµοκρατίας.

Οπως το έχει θέσει ο κορυφαίος Αµερικανός πολιτικός επιστήµονας Ρόµπερτ Νταλ, η ∆ηµοκρατία δεν είναι τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο από τη διαδικασία που εγγυάται την πολιτική ισότητα για κάθε µέλος µιας κοινωνίας ανεξάρτητα από την καταγωγή, το χρώµα ή τα πιστεύω καθενός - εφόσον αυτά δεν αντιβαίνουν τους ελάχιστους όρους πολιτειακής και όχι πολιτισµικής συνύπαρξης. Αλλά αυτές οι δύο έννοιες είναι ξεχωριστές και δεν είναι η πρώτη προϋπόθεση της δεύτερης όπως σκόπιµα συγχέεται στη δηµόσια διαβούλευση από πολλούς στη χώρα µας. H πολιτειακή ένταξη κάποιου ως ισότιµου µέλους µιας κοινωνίας δεν προϋποθέτει στη ∆ηµοκρατία ούτε την πολιτισµική αφοµοίωσή του µε την πλειοψηφία, ούτε πολύ περισσότερο µια κοινή εθνική καταγωγή. Πρώτον διότι το πολιτισµικά αµιγές ουδέποτε υπήρξε και δεύτερον διότι ούτε το «έθνος-κράτος» προήλθε αποκλειστικά από µια πληθυσµιακή οµάδα µε κοινή θρησκεία ή γλώσσα ή οτιδήποτε άλλο. Είναι µάλλον στοιχειώδης η παραδοχή ότι παραδείγµατος χάριν ο εκχριστιανισµός της ∆ύσης δεν ήταν αποτέλεσµα κάποιου στιγµιαίου κοινωνικού αυτοµατισµού, και ότι η γλώσσα δεν υπήρξε η απαραίτητη προϋπόθεση ενός έθνους-κράτους, αν µάλιστα σκεφθούµε, όπως γράφει ο Τσβετάν Τοντόροφ, ότι σήµερα οµιλούνται περίπου 6.000 γλώσσες αλλά υπάρχουν λιγότερα από 220 «έθνη» -κράτη.

Ηδη στις απαρχές του σύγχρονου έθνους-κράτους, τον 18ο αιώνα, ο Μοντεσκιέ έγραφε πως «γεννήθηκα κατ' ανάγκη άνθρωπος και κατά τύχη Γάλλος» δείχνοντας έτσι πως η κουλτούρα µιας οµάδας ανθρώπων δεν µπορεί να αποτελεί προϋπόθεση των πολιτικών της δικαιωµάτων.

∆εν µπορούµε να επιλέξουµε το πού και από ποιους θα γεννηθούµε, αλλά µπορούµε να επιλέξουµε ελεύθερα σε ποια κοινωνία θα ζήσουµε. H πολιτισµική µας ταυτότητα είναι θέµα σύνθετο και σε µεγάλο βαθµό ανεξάρτητο από εµάς, άλλωστε ουδέποτε παραµένει σταθερή ή αναλλοίωτη. Αντίθετα, η πολιτική µας ταυτότητα, η ισότιµη πολιτειακή µας ένταξη σε µια κοινωνία είναι αυτό που διασφαλίζεται από τη ∆ηµοκρατία, αµβλύνοντας ή εξουδετερώνοντας έτσι τις όποιες άλλες (υπαρκτές) επιµέρους διαφορές.

∆ιαφορετικά καταλήγουµε αποικιοκρατικά κακέκτυπα που αναγνωρίζουµε συµβατές ή ασύµβατες κουλτούρες ως πρόσχηµα αµφισβήτησης της πολιτικής ισότητας των µεταναστών.

Οι σύγχρονοι αρνητές της ιθαγένειας στους µετανάστες ούτε λίγο ούτε πολύ υποστηρίζουν πως ένα σύνθετο πλέγµα καταστάσεων και παραστάσεων όπως η («εθνική») ταυτότητα µπορεί να εξαιρεί οµάδες της κοινωνίας µας από το πολιτικό της Σώµα. ∆ηλαδή πως το παρελθόν και το παρόν µιας κοινωνικής οµάδας ή ενός ατόµου µπορεί να καθορίσει και το µέλλον της (ή το µέλλον του).

Στη ∆ηµοκρατία η ενσωµάτωση είναι κατ' αρχήν µια πολιτική και δευτερευόντως µια (ενίοτε θολή) πολιτισµική διαδικασία. Και η ευρωπαϊκή ενοποίηση που ζούµε και απολαµβάνουµε δεν οδηγεί σε ένα «ευρωπαϊκό έθνος». ∆εν οδηγεί σε ένα «λαό» Ευρωπαίων µε κοινή γλώσσα, καταγωγή θρησκεία ή κουλτούρα. Αλλά, οδηγεί σε ένα σύνολο πολιτικά ισότιµων ατόµων επιτρέποντας τη συνύπαρξη π. χ. µιας καταλανικής κουλτούρας σε µια ισπανική ταυτότητα που εγγυώνται οι δηµοκρατικοί ευρωπαϊκοί θεσµοί.

Η Ευρώπη εκλάπη από τον ∆ία, αλλά, σηµειώνει ο Τοντόροφ, ο Ηρόδοτος µας έδωσε µια πιο ρεαλιστική εκδοχή του µύθου: «H Ευρώπη, κόρη του βασιλιά Αγήνορα της Φοινίκης, απήχθη από ανθρώπους, Ελληνες από την Κρήτη. Εζησε στο νησί γεννώντας µια βασιλική δυναστεία. H ήπειρος λοιπόν πήρε το όνοµά της από µια ασιάτισσα που έζησε σ' ένα νησί της Μεσογείου. Προαναγγέλλει (ο µύθος) τον από αρχαιοτάτων χρόνων προσανατολισµό της Ευρώπης. Μια διπλά περιθωριακή γυναίκα γίνεται το έµβληµά της: είναι ξένη στην καταγωγή, ξεριζωµένη, µετανάστρια παρά τη θέλησή της. Οι Κρήτες την έκαναν βασίλισσά τους και οι Ευρωπαίοι σύµβολό τους».

Ιnfo

- Robert Dahl «Περί δηµοκρατίας» Αθήνα 2001, εκδ. Ψυχογιός

- Ρόµπερτ Νταλ «Περί πολιτικής ισότητας», Αθήνα 2002, εκδ. Μεταίχµιο

- Tzvetan Todorov «O φόβος των βαρβάρων», Αθήνα 2009, εκδ. Πόλις

- Paul Krugman «H συνείδηση ενός προοδευτικού», Αθήνα 2009, εκδ. Πόλις

- Αµάρτυα Σεν «Επανεξετάζοντας την ανισότητα», Αθήνα 2007, εκδ. Καστανιώτης

- Robert Owen «Μια θεωρία της κοινωνίας», Αθήνα 2008, εκδ. Αλεξάνδρεια

Έντυπη http://www.kathimerini.gr/718223/opinion/epikairothta/arxeio-monimes-sthles/h-dhmokratia-se-diavoyleysh

Αγοράζεται η ευτυχία; (Η Καθηµερινή)

Οι γιορτές είναι τα φώτα τους, η προσδοκώµενη θέρµη των τραπεζιών, τα ρεβεγιόν, τα στολίσµατα των δρόµων και των πολυκατοικιών. Είναι οι άοκνοι σηµατωροί στα µπαλκόνια, που αναβοσβήνουν οληνυχτίς, παλλόµενες αρτηρίες σκυθρωπών κτιρίων.

Μα πιο πολύ γιορτές είναι τα ψώνια, τα δώρα, τα καινούργια παπούτσια, οι ζελατίνες περιτυλίγµατος που ριγούν καθώς σκίζονται, η µέθη της κατανάλωσης. Οι τράπεζες το ξέρουν: τηλεφωνούν κάθε µέρα και προσφέρουν δάνεια µε µόλις 12,5%, χρεωστικές κάρτες µε ισόβια προέγκριση, πιστωτικές χωρίς συνδροµή. Τα µαγαζιά το ξέρουν: έχουν φωτοστολιστεί ήδη, αναβοσβήνουν σαν καθεδρικοί και καλούν τους προσκυνητές. Στις παρυφές, τα καφέ προσφέρουν µικρές δόσεις ανάπαυλας µε αφρόγαλα, προς 3,5 ευρώ, κοµψά σάντουιτς, lounge µουσικές. Στην Ιερά Οδό, οι µύστες στριµώχνουν κι άλλο τα τραπέζια γύρω απ’ τις πίστες της νύχτας. Ολα τα σκέπουν οι γιορτές, όλα κινούνται µε την προσδοκία του 13ου µισθού, όλα τα θερµαίνει η κατανάλωση.

Σκέφτοµαι πόσες φορές ιδρωκόπησα στα µαγαζιά αναζητώντας δώρα. Πόσο άχαρες είναι οι τελευταίες µέρες, οι τελευταίες ώρες, καθώς σαρώνεις τα ράφια κι όλα τα παιχνίδια φαίνονται ίδια, πληκτικά, φτηνιάρικα, κι άλλα πανάκριβα, και ιδρώνεις να βρεις κάτι για όλους. Πόση µοναξιά κυκλοφορεί κάτω από τα φώτα, πόση µελαγχολία κατεβάζουν τα ποτάµια των ανθρώπων. Ολοι πρέπει να είναι έξω, εκεί, εκτεθειµένοι, κι όλοι σπεύδουν να κρυφτούν, κρέµονται σε στάσεις λεωφορείων, εκλιπαρούν για ταξί, σέρνουν σακούλες.

Καταναλώνεις και µελαγχολείς. Αυτές τις µέρες ψωνίζεις καταναγκαστικά, γιατί όλοι ψωνίζουν, όλοι θύουν, όλοι λιβανίζουν µε τις πιστωτικές τους στους πάµφωτους βωµούς. Κι όλοι µένουν µε µια στυφάδα, ανεκπλήρωτοι και πεινασµένοι: το shopping δεν χορταίνει· ερεθίζει, αλλά δεν χορταίνει, δεν ανακουφίζει. Η κατανάλωση κατακλύζει τον νου, κυριεύει τις νευρικές ίνες, στήνει λίστες, υποχρεώσεις, εφευρίσκει αχόρταγες πτυχές, σε καταλαµβάνει σαν πυρετός και σε κατατρώει. Κι ύστερα σ’ αφήνει λιώµα, µαταιωµένο και αχόρταγο, βουλιµικό και µόνο, ένα µοναχικό αγρίµι µετά το µάταιο πλιάτσικο.

Ψυχολογισµός... Ενδεχοµένως. Η τέτοια θέαση εκκινεί από την ψυχική κατάσταση του καταναλωτή. Αλλά η κατανάλωση, σαν ατµοµηχανή που ζητάει διαρκώς κάρβουνο, έχει και µια υλική, εξόχως πολιτική διάσταση. Ευρισκόµενη στα σπλάχνα των δυτικών κοινωνιών παίζει διπλό παιχνίδι: αφενός θερµαίνει τις αγορές, αφετέρου παγώνει τη δηµοκρατία. Ο επιφανής Αµερικανός πολιτικός επιστήµων Ρόµπερτ Νταλ, στη µελέτη του «Περί

πολιτικής ισότητας», αντιπαραθέτει την κουλτούρα της κατανάλωσης στο ευ ζην, στην ποιότητα ζωής, στην ιδιότητα του πολίτη. Ο φιλελεύθερος καθηγητής του Γέιλ εµφανίζεται απαισιόδοξος για το πραγµατικό βάθος της δηµοκρατίας και εντοπίζει µερικές αιτίες του δηµοκρατικού ελλείµµατος· µια απ’ αυτές είναι η κατανάλωση:

«Η πραγµατική αντίφαση του καπιταλισµού», γράφει, «είναι η εξής: το γεγονός ότι καταφέρνει να ικανοποιήσει την ισχυρή ενόρµηση του ανθρώπου προς την ολοένα και µεγαλύτερη κατανάλωση προϊόντων της καπιταλιστικής επιχείρησης, έρχεται σε αντίθεση µε µια άλλη ακόµη πιο ισχυρή ανθρώπινη ενόρµηση: την αναζήτηση της ευτυχίας ή, αν προτιµάτε, µιας αίσθησης ευηµερίας».

Ο Νταλ εξετάζει κριτικά την κυρίαρχη κουλτούρα της κατανάλωσης και εξετάζει επίσης τα κινήµατα της αντικουλτούρας, του ’60 και του ’70, που φύτρωσαν ενάντια ή πλάι στην κατανάλωση. Είναι πικρός: τα περισσότερα µέλη του κινήµατος της αντικουλτούρας, από το Σαν Φρανσίσκο έως τη Νέα Υόρκη, δεν στράφηκαν εναντίον της καπιταλιστικής κατανάλωσης, αλλά λάτρεψαν τη δική τους εναλλακτική κατανάλωση: σεξ, ντραγκς και ροκ-εν-ρολ, κοινόβια και κλειστές κοινότητες. «Η επιτοµή του εγωιστή καταναλωτή», καταλήγει.

Ο εγωιστής καταναλωτής είναι το περιφερόµενο πρότυπο σήµερα. Είναι ο cool νέος της διαφηµιστικής εικονογραφίας, που χοροπηδάει έξω από τις αλυσίδες µαγαζιών κινητής και γκάτζετ, που µιλάει σαν καµένος, που ντύνεται emo και περιπλανιέται στο Mall.

Η εικονογραφία γίνεται ζωή. Ο δυστυχής εγωιστής καταναλώνει, καταναλώνει, καταναλώνει, όσο µπορεί, όσο αντέχει η πίστωση, κι ολοένα περισσότερο νιώθει άδειος και πεινασµένος, όλο και περισσότερο φτωχός. Εχει απολέσει την πολιτική του υπόσταση, έχει ξεχάσει τι σηµαίνει ελευθερία επιλογών, πολιτική ισότητα, κοινοτικός βίος, δηµιουργικότητα, αυτάρκεια, πολιτική δράση.

Τα έχει χάσει όλα. Αλλά µπορεί να τα ψωνίσει... http://democracy-rethymno.gr/fullstory.php?LANG=gr&id=151

Πώς µπορεί να ρυθµιστεί αυτή η µόνιµη ένταση, η σχέση ανταγωνιστικής

συµβίωσης καπιταλισµού και δηµοκρατίας; Ο Νταλ αποκλείει κατηγορηµατικά κάθε προοπτική «εξόδου» από την οικονοµία αγοράς και απορρίπτει την ιδέα µιας συγκεντρωτικά σχεδιασµένης οικονοµίας, γιατί

οδηγεί αναπόφευκτα σε απολυταρχικά καθεστώτα. Υπογραµµίζει ωστόσο την ανάγκη εκτεταµένων κυβερνητικών ρυθµίσεων και παρεµβάσεων, προκειµένου

να µετριαστούν οι επιζήµιες επιπτώσεις της καπιταλιστικής οικονοµίας της αγοράς.

Σε µια παλιότερη συνέντευξη (που δηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα «L Unita» στις 22.2.1990), ο Νταλ απάντησε στο ερώτηµα «αν θεωρεί τον εαυτό του σοσιαλδηµοκράτη» µε τον ακόλουθο τρόπο: «Οµολογώ ότι προσωπικά

υπήρξα πάντοτε απρόθυµος να αποδεχθώ όλες τις ετικέτες µε τις οποίες µε έχουν χαρακτηρίσει. Με χαρακτήρισαν συχνά φιλελεύθερο, ορισµένοι είπαν

για µένα ότι είµαι ένας τυπικός liberal, αλλά µερικές φορές µε είπαν και αναρχικό, σοσιαλιστή, δηµοκρατικό σοσιαλιστή ή ακόµη και συντηρητικό. Όλοι αυτοί οι ορισµοί µε φέρνουν σε δύσκολη θέση, επειδή υπάρχουν σε

αυτούς πλευρές εκείνων των θέσεων που συµµερίζοµαι και άλλες πλευρές που απορρίπτω. Αν δέχοµαι να µε χαρακτηρίζουν σοσιαλδηµοκράτη; Όχι ότι µε ενοχλεί, αλλά δεν είναι ένας όρος κατάλληλος για να συµπεριλάβει αυτό που

εγώ αισθάνοµαι ως την πολυπλοκότητα των πεποιθήσεών µου. Όσο για το πιο σηµαντικό πρόβληµα του µέλλοντος της αριστεράς, θα ήθελα να µπορούσα να απαντήσω, αλλά νοµίζω ότι δεν είναι δυνατό να το κάνω τώρα. Υπάρχει στην αριστερά µια µεγάλη επιθυµία για ένα παράδειγµα, για µια θεωρία, για µια

γενική και σφαιρική αντίληψη, που θα καταλάβει τη θέση των µεγάλων σφαιρικών φιλοσοφιών του παρελθόντος, όπως ο µαρξισµός ή ο µαρξισµός-λενινισµός, οι οποίες δεν λειτουργούν στην πολυπλοκότητα των σύγχρονων

οικονοµιών. Αλλά εγώ νοµίζω ότι δεν υπάρχει ακόµη τίποτε που να µπορεί να µπει στη θέση τους και αυτό σηµαίνει ότι οι άνθρωποι της αριστεράς, όπως και

οι άλλοι, θα πρέπει να δουν για λίγο καιρό χωρίς να διαθέτουν µεγάλα οράµατα, µέχρις ότου εµφανιστεί κάτι το έγκυρο και πειστικό. Εκείνο που είναι έγκυρο και πολιτικά σηµαντικό για την αριστερά, τώρα που απαλλάσσεται από αυτές τις ανεπιτυχείς κληρονοµιές, είναι η ταυτόχρονη στράτευση τόσο για την

ελευθερία όσο και για

ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

Πολιτική Κοινωνιολογία, Πολιτική Φιλοσοφία ∆εκεµβρίου 29, 2012 Σχολιάστε

ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

του Θανάση Τσακίρη

Σε γενικές γραµµές η λουραλιστική θεωρία λέει ότι η κοινωνία είναι ένας αγώνας

ανταγωνιστικών οµάδων µέσα σε µια αρένα µε διαιτητή το κράτος. Το κράτος αοτελεί

θεσµοθετηµένη δύναµη και εξουσία και είναι ο υέρτατος θεµατοφύλακας της

αντιροσωευτικής δηµοκρατίας στη σύγχρονη κοινωνία, ανοίγοντας το δρόµο ώστε αό

τις εντάσεις να ροκύψει ολιτικός ανταγωνισµός και λουραλιστική δηµοκρατία. Το

κράτος δεν εξυηρετεί ούτε τα δικά του συµφέροντα ούτε αυτά µιας και µοναδικής

οµάδας ή τάξης. Το κράτος µορεί να λειτουργήσει ως µέσο διαραγµάτευσης ή

µεσολάβησης. Κύριο καθήκον του κράτους είναι να εξισορροεί τα συµφέροντα ενός

λήθους ανταγωνιστικών οµάδων, να εκροσωεί τα συµφέροντα της κοινωνίας στο

σύνολό της, συντονίζοντας τις υόλοιους σηµαντικούς θεσµούς. Η ρωταρχική

λειτουργία του είναι να ροωθεί την αρµονία στο λαίσιο του συστήµατος για να

εξασφαλίζει την ισορροία και την τάξη ή να ειτηρεί τις συγκρούσεις συµφερόντων.

Αό αυτούς τους ρόλους, το κράτος είναι σε θέση να θεσµοθετεί την κυριαρχία του και

να διατηρεί την τάξη στην κοινωνία. ∆ιαχωρισµός της κυβερνητικής εξουσίας: ληθώρα

ανταγωνιζόµενων κυβερνητικών φορέων, διευθύνσεων και τοικών αρχών, την ύαρξη

ολιτικών κοµµάτων. Έτσι τα άτοµα και οι οµάδες µορούν να έχουν στη διάθεσή τους

διάφορα σηµεία ρόσβασης στους φορείς λήψης αοφάσεων.

Οι ΗΠΑ, όου ο λουραλισµός ααυγάζει αοτελώντας τη θεωρία της σύγχρονης

φιλελεύθερης δηµοκρατίας, αεικονίζονται ως το κύριο αράδειγµα «καλής κοινωνίας».

Το λουραλιστικό µοντέλο γνώρισε ραγδαία ανάτυξη στο χώρο της ολιτικής

ειστήµης, αρότι στηρίζεται ουσιαστικά σε ορισµένες κοινωνιολογικές αρχές και

ροσανατολίζεται µεθοδολογικά ρος τις µικρές οµάδες. Οι λουραλιστές µελετούν τις

µικρές αυτές οµάδες ροσώων και ροσαθούν να τις γενικεύσουν στο κοινωνικό

είεδο. Την οµάδα ως µονάδα ανάλυσης όρισε ρώτος ο Ντέηβιντ Τρούµαν

στηριζόµενος σε µεγάλο βαθµό στο έργο του Άρθουρ Μέντλευ ο οοίος τονίζει

χαρακτηριστικά ότι «η ισορροία των ιέσεων των οµάδων είναι η υφιστάµενη

κατάσταση της κοινωνίας». Η ολιτική δεν µορεί να εξηγηθεί µε όρους αισθηµάτων,

στάσεων ή ιδεών στο βαθµό ου αυτοί αορρέουν αό την ζωή των οµάδων˙ ούτε

µορεί να εξηγηθεί µε την µελέτη των ηγετών αφού αυτοί εκφράζουν τα συµφέροντα

των οµάδων, η δε συµεριφορά τους δεν µορεί να γίνει αντιλητή αρά µόνο αό την

οτική των οµάδων οι οοίες αοτελούν τις βασικές µονάδες ανάλυσης λόγω των

οµοιοµορφιών συµεριφοράς ου χαρακτηρίζουν τα µέλη τους. Αυτές οι οµοιοµορφίες

ηγάζουν αό τις σχέσεις ή τις αλληλειδράσεις µεταξύ των µελών της οµάδας. Ο

Τρούµαν κάνοντας λόγο για ισορροία των «θεσµοοιηµένων οµάδων» δεν εννοεί ότι

άντοτε βρίσκονται σ’ αυτή την κατάσταση χωρίς να διατυώνουν αξιώσεις εί άλλων

οµάδων. Όταν ροβαίνουν στη διατύωση των αξιώσεων διαµορφώνονται ως «οµάδες

συµφερόντων». Τα συµφέροντα ου υερασίζονται οι οµάδες είναι οι κοινές νοοτροίες

και οι µορφές συµεριφοράς ου συνεάγονται αυτές οι νοοτροίες. Αυτό σηµαίνει ότι

µορεί να διακρίνει κανείς εν δυνάµει οµάδες συµφερόντων εκεί όου ένας µεγάλος

αριθµός ανθρώων συµµερίζεται κοινές νοοτροίες ακόµη και χωρίς να είναι

οργανωµένοι σε µια οµάδα συµφέροντος. Αν όµως αειληθούν τα συµφέροντά τους,

τότε είναι ιο ιθανό να οργανωθούν.

Μια ακόµη έννοια ου συνεισέφερε ο Τρούµαν στην ολιτική ανάλυση είναι αυτή των

«ενώσεων», ου ροκύτουν αό τις «εφατόµενες οµάδες» (tangent groups). Αυτή η

έννοια είναι ιδιαίτερα ασαφής καθώς αναφέρεται µεν σε οµάδες ου αοτελούνται αό

ανθρώους τους οοίους φέρνουν σε εαφή οι σχέσεις τους µε τρίτους, .χ. εργοδότες

ου οι εργάτες τους ανήκουν στο ίδιο συνδικάτο, αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι αν δεν

υήρχε η σχέση µε τους τρίτους δεν θα ήταν δυνατή η ύαρξη της ένωσης, καθώς

τίοτε δεν εµοδίζει .χ. τους εργοδότες να είναι ενωµένοι και οι εργάτες τους να

ανήκουν σε διαφορετικά συνδικάτα. Το βασικό ρόβληµα αυτής της έννοιας είναι ότι δεν

αντιµετωίζει τη δυσκολία της γεφύρωσης του κενού µεταξύ των µικρών οµάδων και

της κοινωνικής δοµής.

Πώς ορίζουν οι λουραλιστές το κράτος και την εξουσία; Αυτό είναι ένα αναάντητο

ερώτηµα. ∆εν δίνουν ιδιαίτερη έµφαση στην φύση της κυβερνητικής εξουσίας ούτε και

στα ρόσωα ου την ααρτίζουν. Αντίθετα, την θεωρούν µια διαφοροοιηµένη

αντιροσωευτική οµάδα ου εκτελεί τις κυβερνητικές λειτουργίες για λογαριασµό των

υολοίων µελών της κοινωνίας. Συνεώς, σύµφωνα µε τη λογική τους, η κυβέρνηση

δεν διαθέτει ιδιαίτερη ελευθερία δράσης˙ βρίσκεται ολύ συχνά σε θέση τέτοια ώστε

είναι υοχρεωµένη να αντιδρά σε ρωτοβουλίες και ιέσεις άλλων οµάδων. Ιδιαίτερα

για το ρόλο του Προέδρου των ΗΠΑ, ο Τρούµαν τονίζει ότι «…ενεργεί

ροσαθώντας συνεχώς να διευθετεί τα οικίλα συµφέροντα στο λαίσιο του έθνους».

Θεωρεί ότι ο Πρόεδρος εριορίζεται αό το Κοινοβούλιο ου ασκεί τον έλεγχό τους σε

κρατικές υηρεσίες και υουργεία. Το Κοινοβούλιο µε τη σειρά του ενεργεί

εηρεαζόµενο αό τις διάφορες οµάδες.

Το ότι οι λουραλιστές αναφέρονται στο ρόλο των µικρών οµάδων, αυτό δεν σηµαίνει

ότι τελικά δεν αοδέχονται εµµέσως αόψεις τόσο των θεωρητικών των ελίτ όσο και

των κοινωνικών τάξεων. Θεωρούν και αυτοί ότι υάρχει µια «ενεργός µειοψηφία» ου

εκτελεί τις καθηµερινές λειτουργίες και διευθύνει τις διαδικασίες διακυβέρνησης µιας

κοινωνίας ή µιας µικρότερης οµάδας. Αυτοί αοτελούν την οµάδα των «ολιτικών

ανθρώων» κατά τον Ρόµερτ Νταλ. Οι άνθρωοι αυτοί αοτελούν τους ηγέτες των

οµάδων, ιδιαίτερα των οµάδων ίεσης. Στο ερώτηµα του «Ποιος κυβερνά;» ααντά ο

ίδιος ο Νταλ: «οι ερισσότερες αό τις ενέργειες της κυβέρνησης µορούν να

εξηγηθούν…ως το αοτέλεσµα των αγώνων µεταξύ οµάδων ατόµων µε

διαφοροοιούµενα συµφέροντα και µε διαφορετικούς σε µέγεθος όρους ειρροής».

Ουσιαστικά, κατά τον Νταλ, αρά την ανισότητα στους όρους, οι ηγέτες και οι µάζες

κυβερνούν αό κοινού. Εδώ φαίνεται η ρώτη κριτική αναθεώρηση της λουραλιστικής

θεωρίας καθώς υονοείται ότι υάρχουν ολιτικές και κοινωνικές ανισότητες µεταξύ

των οµάδων µε συνέεια να υερισχύουν οι ηγεµονικές. Ένα ακόµη ερώτηµα ου

διαφοροοιεί είναι το κατά όσο εύκολα µεταφέρεται εξουσία αό ένα τοµέα της

κοινωνίας σε έναν άλλο. Στο ερώτηµα αυτό ο Άρνολντ Ρόουζ αάντησε ισχυριζόµενος

ότι δεν είναι ίδιες οι εξουσίες µεταξύ τους καθώς άλλοι ασκούν ολιτική εξουσία, άλλοι

οικονοµική και άλλοι ασκούν εξωτερική ολιτική ή ολιτική για την αιδεία. Αντίθετα,

άλλοι διακεκριµένοι στοχαστές µε αναφορά στην θεωρία των ελίτ, όως ο Κ. Ράιτ-

Μιλς, τόνισαν ότι η εξουσία ενοικεί µε ενιαία µορφή στις ανώτατες βαθµίδες της

κρατικής υραµίδας και των κοινωνικών θεσµών˙ η ελίτ της εξουσίας – οικονοµική,

ολιτική και στρατιωτική – ροέρχεται και διαιωνίζεται αό µία κοινωνική τάξη, δηλαδή

την ανώτερη. Εµνεόµενες αό τον Μιλς ορισµένες τάσεις στο χώρο της ριζοσαστικής

αριστεράς χρησιµοοίησαν τον όρο ελίτ στις δικές τους αναλύσεις˙ .χ. τονίστηκε ότι στα

χέρια των ελίτ συγκεντρώθηκε η εξουσία ως αοτέλεσµα της εγκαθίδρυσης του

συστήµατος της οικονοµίας της αγοράς, της αντιροσωευτικής δηµοκρατίας και των

συναφών µορφών ιεραρχικής δοµής.

Πώς µορούµε να συνοψίσουµε τις κριτικές ου αευθύνθηκαν στον λουραλισµό;

Πρώτα α’ όλα αοτελεί αολογία υέρ του στάτους-κβο, υεράσιση του ισχύοντος

ολιτικού συστήµατος των ΗΠΑ, τοικιστική εικέντρωση ου δεν µορεί να γίνει

αοδεκτή ευρέως. Στην ραγµατικότητα οι εθελοντικές ενώσεις του λουραλισµού δεν

αοτελούν αρά ένα ακόµη είεδο της γραφειοκρατίας. Είσης, στην ράξη, οι ΗΠΑ

δεν αοτελούν µια κοινωνία όου όλοι είναι οργανωµένοι σε οµάδες˙ αντιθέτως, λίγοι

είναι µέλη τους και, ως εί το λείστον, ροέρχονται αό τα ανώτερα κοινωνικά

στρώµατα των λουσίων και εκαιδευµένων λευκών. Οι εθελοντικές ενώσεις στις

οοίες αναφέρονται οι συγκεκριµένοι λουραλιστές δεν αοτελούν ολιτικές οµάδες

αλλά κοινωνικές, ολιτιστικές κλ ου δεν διακρίνονται για την εντελώς δηµοκρατική

λειτουργία τους καθώς είναι γραφειοκρατικά και ιεραρχικά δοµηµένες. Οι όροι και η

ισχύς των ενώσεων είναι άνιση στο θεσµικό είεδο (µεγαλοειχειρηµατικές ενώσεις σε

σχέση .χ. µε τα συνδικάτα. Το κράτος δεν είναι ένας ουδέτερος µεσολαβητής. Οι

λουραλιστές θεωρούν ότι υάρχει ευρεία συναίνεση στους κανόνες του ολιτικού

αιχνιδιού αραβλέοντας την ραγµατικότητα της άρνησης αοδοχής του ου

αρουσιάζεται είτε µε τη µορφή της αοχής στις ροεδρικές εκλογές είτε µε τη µορφή

της ειρηνικής ή βίαιης κινητοοίησης των κοινωνικών κινηµάτων της εργατικής τάξης,

των µειονοτήτων, των γυναικών, της νεολαίας και των οικολογικών οργανώσεων. Κι

αυτό γιατί στη σκέψη τους δεν υάρχει χώρος για τις κοινωνικές τάξεις και για την

αρέµβαση και συµµετοχή των µαζών στην ολιτική. Οι λουραλιστές εστιάζουν τους

φακούς της ανάλυσής τους ερισσότερο στην ολιτική της κυβέρνησης και των

δηµοσίων θεσµών αφήνοντας εκτός οτικής γωνίας την ολιτική του ιδιωτικού τοµέα.

Είναι αορροφηµένοι µε την ανάλυση των τυικών ολιτικών θεσµών και αγνοούν τη

διάσταση µεταξύ των υοθετικών και των ραγµατικών λειτουργιών τους υό συνθήκες

καιταλισµού.

http://tsakthan2.wordpress.com/2012/12/29/%CF%80%CE%BB%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%84%

CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%83-%CE%B8%CE%B5%CF%89%CF%81%CE%B9%CE%B5%CF%83-

%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%83/

∆ηµοκρατίες σε αόγνωση

Γιώργος Σιακαντάρης, Εφηµερίδα των Συντακτών, 08/11/2014

Υφεση, χαµηλή ανταγωνιστικότητα, δηµόσια ελλείµµατα, όλα αυτά συνθέτουν το οικονοµικό παζλ της ελληνικής και ευρωπαϊκής κρίσης. Οι οικονοµικές κρίσεις όµως από µόνες τους δεν φτάνουν για να απειλήσουν τα θεµέλια της δηµοκρατίας. Μα στ’ αλήθεια απειλείται η δηµοκρατία στον δυτικό κόσµο; Αν µε την έννοια της δηµοκρατίας κατανοούµε την οποιαδήποτε αριθµητική και εκλογική πλειοψηφία, τότε βεβαίως καµία απειλή δεν κρέµεται πάνω από τη φιλελεύθερη αστική δηµοκρατία. Οπως όµως τόνιζε από τη δεκαετία του ’50 ο Ρόµπερτ Νταλ, η δηµοκρατία δεν ταυτίζεται µε την οποιαδήποτε αριθµητική πλειοψηφία. Αυτός έθετε, από τότε, το ζήτηµα του τρόπου µε τον οποίο λαµβάνονται οι αποφάσεις. Η πολιτική και εκλογική ελευθερία συνθέτει τη µία όψη της δηµοκρατίας. Υπάρχει όµως και η όψη που αφορά τον τρόπο µε τον οποίο κυβερνώνται οι δηµοκρατίες. Πρόσφατα στις ΗΠΑ έγινε γνωστή η απειλή φαρµακευτικών εταιρειών και µεγάλων ιδιωτικών νοσοκοµείων πως δεν πρόκειται να χρηµατοδοτήσουν βουλευτές και γερουσιαστές, οι οποίοι υποστηρίζουν το Obamacare. Επίσης στην Ευρώπη συνεχώς αποκαλύπτονται στοιχεία για τον τρόπο που το πολιτικό χρήµα επικαλύπτει την πολιτική πρακτική. Ενδεικτικά µόνο στην Ιταλία η Μαφία διαπλέκεται µε το κράτος, στη δε Ισπανία οι αποκαλύψεις για «το µαδριλένικο δίκτυο του 3%», ένα δίκτυο πολιτικο-επιχειρηµατικής διαφθοράς, απειλούν ακόµη περισσότερο την εµπιστοσύνη προς το πολιτικό σύστηµα. Κατά τα άλλα, στην Ελλάδα η οµίχλη σχετικά µε τη λίστα Λαγκάρντ, και όχι µόνο, καλά κρατεί. Το καινούργιο δεν είναι ότι αυτά συµβαίνουν. Η διαπλοκή κεφαλαίου και εξουσίας είναι κανόνας σε κάθε καπιταλιστική κοινωνία. Το πρόβληµα έγκειται στο ότι αυτά (χρηµατοδότηση υποψηφίων και βουλευτών από εταιρείες) θεωρούνται δεδοµένα και δεν κάνουν τις συνειδήσεις να εξεγείρονται. Και όταν µιλάω για εξεγερµένες συνειδήσεις, δεν εννοώ τις συνειδήσεις όλων όσοι εκλαµβάνουν την αστική φιλελεύθερη δηµοκρατία ως πρόσοψη της

εκµεταλλευτικής φύσης του καπιταλισµού. Αυτοί καλά κάνουν και δεν αγανακτούν. Εννοώ όλους όσοι θεωρούν τη φιλελεύθερη δηµοκρατία πολύτιµο «εργαλείο» στα χέρια και στις καρδιές των πολιτών και των εργαζοµένων. Οι κατά Νταλ «πόροι» και τα «συστατικά» που απειλούν τη δηµοκρατία τότε ονοµάζονταν «εταιρικός καπιταλισµός». Σήµερα σ’ αυτά τα «συστατικά» και τους «πόρους» διακρίνουµε τη διαπλοκή των οφσόρ, το πολυεθνικό και χρηµατοπιστωτικό κεφάλαιο, τις δικαστικές συντεχνίες που σφετερίζονται τη νοµοθετική εξουσία αντί να απονέµουν δικαιοσύνη, τον συντεχνιακό συνδικαλισµό αντί αυτού των εργαζοµένων, τα διάφορα επιχειρηµατικά λόµπι. Υπάρχει όµως και κάτι ακόµη. Σήµερα η εταιρική άλωση των κρατών και των αγορών δεν απειλεί µόνο το κράτος πρόνοιας, αλλά και την ίδια την πεµπτουσία κάθε νεοφιλελεύθερου προτάγµατος, την ίδια την ελεύθερη αγορά. Η τελευταία κλονίζεται όχι από τους αριστερούς αντιπάλους της, αλλά από τους νεοφιλελεύθερους κήρυκές της. Ακόµη ένας θεµέλιος λίθος στην αποθεµελίωση της δηµοκρατίας (συγχωρήστε τη φαινοµενική αντίφαση) είναι και η θεωρία άρνησης του διαχωρισµού µεταξύ ∆εξιάς και Αριστεράς. Στο όνοµα της επίλυσης των «κοινών» προβληµάτων, υποτιµάται το γεγονός ότι αυτά, αν και «κοινά», δεν έχουν τις ίδιες επιπτώσεις στις διαφορετικές κοινωνικές οµάδες. Ο διαχωρισµός ∆εξιά-Αριστερά είναι συστατικό στοιχείο της φιλελεύθερης δηµοκρατίας, γιατί πίσω απ’ αυτόν στοιχίζονται αιτήµατα κοινωνικών οµάδων, οι οποίες δεν έχουν όλες την ίδια πρόσβαση στην εξουσία. Οσοι θεωρούν ξεπερασµένο αυτόν τον διαχωρισµό αν δεν είναι δεξιοί (στην καλύτερη περίπτωση), αν δεν είναι αδαείς (η δεύτερη καλύτερη περίπτωση), είναι επικίνδυνοι αντίπαλοι της δηµοκρατίας (τρίτη και χειρότερη περίπτωση). Για τις δύο εκδοχές της ∆εξιάς (νεοφιλελεύθερη και συντηρητική) η πολιτική είναι αναγκαίο κακό. Το καλύτερο που µπορεί κανείς να πράξει είναι µόνο να µειώσει τον ρόλο του κράτους στην κοινωνία. Αντιθέτως για τη σοσιαλδηµοκρατική Αριστερά, µε δεδοµένο το πρωτείο της πολιτικής έναντι της οικονοµίας και των αγορών, σοσιαλδηµοκρατική διαχείριση σηµαίνει να µεταρρυθµίζεις όλα όσα απειλούν η εταιρική άλωση του δηµόσιου χώρου και των αγορών και η διαπλοκή ιδιωτικών εταιρειών και δηµόσιων επιχειρήσεων. Και βεβαίως πάνω απ’ όλα σήµερα απειλείται ο δυτικός κανόνας της προοδευτικής πολιτικής: το κράτος παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Η προτεραιότητα της οικονοµίας έναντι της πολιτικής αποτελεί τον προθάλαµο της προτεραιότητας της οικονοµίας έναντι της Πολιτείας και της ∆ηµοκρατίας. Από εδώ ώς τις πρακτικές που οδηγούν στην αναπόφευκτη διαπλοκή πολιτικής και οικονοµίας ο δρόµος δεν είναι ούτε µισό βήµα. Η απονοµιµοποίηση αναγκαιοτήτων όπως ότι η κυβέρνηση χρειάζεται για να θεραπεύει τις αποτυχίες της αγοράς, ότι η αγορά οφείλει να υπάγεται στον

νόµο, παρουσιάζεται ως το σηµερινό αυτονόητο, ως η σηµερινή κοινή λογική. Κακόµοιρη κοινή λογική, σε τι παραλογισµούς σού έλαχε να πέσεις! ∆εν αξίζει να πετάει κανείς στα «Ποτάµια» της αντιπολιτικότητας τέτοιες διαφορές. ∆εν αξίζει κανείς να ξεχνάει το κοινωνικό ζήτηµα (οι ανισότητες, ρε σύντροφε) για να γίνει απλά αρεστός και αποδεκτός. Βεβαίως το τεράστιο ζήτηµα είναι πώς εφαρµόζεις τέτοιες πολιτικές σε συνθήκες παγκοσµιοποίησης. Και αυτός ο διάλογος εκκρεµεί. Πριν απ’ αυτόν όµως πρέπει να αντιµετωπιστεί το κυρίαρχο σηµερινό ιδεολόγηµα, το σηµερινό «αυτονόητο», η σηµερινή «κοινή λογική» που θέλει για όλα να φταίνε οι δηµόσιες δαπάνες, αδιακρίτως του χαρακτήρα τους. Με αυτό θα συνεχίσω στο επόµενο άρθρο. Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος, συγγραφέας

http://www.metarithmisi.gr/el/readAuthors.asp?authorID=54&page=1&te

xtID=36744&sw=&sw=1024

Ο λουραλισµός και οι εναντίον του εικρίσεις

Του Θανάση Τσακίρη

Τονίσαµε σε προηγούµενο άρθρο (Εποχή, 15.6.03) ότι η θεωρία περί κοινωνικής τάξης του Μαρξ και η θεωρία των ελίτ χρησιµοποιήθηκαν για την νοµιµοποίηση των σοσιαλιστικών καθεστώτων και των συντηρητικών-ακροδεξιών καθεστώτων αντίστοιχα. Παράλληλα µε την ραγδαία άνοδο του καπιταλισµού, ιδιαίτερα στις αγγλοσαξονικές κοινωνίες, αναπτύχθηκαν οι θεωρίες του πλουραλισµού σε αντιπαράθεση µε τις θεωρίες του Μαρξ και των επιγόνων του καθώς και µ' αυτές των θεωρητικών των ελίτ.

Οι ΗΠΑ, όπου ο πλουραλισµός απαυγάζει αποτελώντας τη θεωρία της σύγχρονης φιλελεύθερης δηµοκρατίας, απεικονίζονται ως το κύριο παράδειγµα "καλής κοινωνίας". Το πλουραλιστικό µοντέλο γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη στο χώρο της πολιτικής επιστήµης, παρότι στηρίζεται ουσιαστικά σε ορισµένες κοινωνιολογικές αρχές και προσανατολίζεται µεθοδολογικά προς τις µικρές οµάδες. Οι πλουραλιστές µελετούν τις µικρές αυτές οµάδες προσώπων και προσπαθούν να τις γενικεύσουν στο κοινωνικό επίπεδο. Την οµάδα ως µονάδα ανάλυσης όρισε πρώτος ο Ντέηβιντ Τρούµαν1 στηριζόµενος σε µεγάλο βαθµό στο έργο του Άρθουρ Μπέντλευ ο οποίος τονίζει χαρακτηριστικά ότι "η ισορροπία των πιέσεων των οµάδων είναι η υφιστάµενη κατάσταση της κοινωνίας".2 Η πολιτική δεν µπορεί να εξηγηθεί µε όρους αισθηµάτων, στάσεων ή ιδεών στο βαθµό που αυτοί απορρέουν από την ζωή των οµάδων? ούτε µπορεί να εξηγηθεί µε την µελέτη των ηγετών αφού αυτοί εκφράζουν τα συµφέροντα των οµάδων, η δε συµπεριφορά τους δεν µπορεί να γίνει αντιληπτή παρά µόνο από την οπτική των οµάδων οι οποίες αποτελούν τις βασικές µονάδες ανάλυσης λόγω των οµοιοµορφιών συµπεριφοράς που χαρακτηρίζουν τα µέλη τους. Αυτές οι οµοιοµορφίες πηγάζουν από τις σχέσεις ή τις αλληλεπιδράσεις µεταξύ των µελών της οµάδας. Ο Τρούµαν κάνοντας λόγο για ισορροπία των "θεσµοποιηµένων οµάδων" δεν εννοεί ότι πάντοτε βρίσκονται σ' αυτή την κατάσταση χωρίς να διατυπώνουν αξιώσεις επί άλλων οµάδων. Όταν προβαίνουν στη διατύπωση των αξιώσεων διαµορφώνονται ως "οµάδες συµφερόντων". Τα συµφέροντα που υπερασπίζονται οι οµάδες είναι οι κοινές νοοτροπίες και οι µορφές συµπεριφοράς που συνεπάγονται αυτές οι νοοτροπίες. Αυτό σηµαίνει ότι µπορεί να διακρίνει κανείς εν δυνάµει οµάδες συµφερόντων εκεί όπου ένας µεγάλος αριθµός ανθρώπων συµµερίζεται κοινές νοοτροπίες ακόµη και χωρίς να είναι οργανωµένοι σε µια οµάδα συµφέροντος. Αν όµως απειληθούν τα συµφέροντά τους, τότε είναι πιο πιθανό να οργανωθούν. Μια ακόµη έννοια που συνεισέφερε ο Τρούµαν στην πολιτική ανάλυση είναι

αυτή των "ενώσεων", που προκύπτουν από τις "εφαπτόµενες οµάδες" (tangent groups). Αυτή η έννοια είναι ιδιαίτερα ασαφής καθώς αναφέρεται µεν σε οµάδες που αποτελούνται από ανθρώπους τους οποίους φέρνουν σε επαφή οι σχέσεις τους µε τρίτους, π.χ. εργοδότες που οι εργάτες τους ανήκουν στο ίδιο συνδικάτο, αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι αν δεν υπήρχε η σχέση µε τους τρίτους δεν θα ήταν δυνατή η ύπαρξη της ένωσης, καθώς τίποτε δεν εµποδίζει π.χ. τους εργοδότες να είναι ενωµένοι και οι εργάτες τους να ανήκουν σε διαφορετικά συνδικάτα. Το βασικό πρόβληµα αυτής της έννοιας είναι ότι δεν αντιµετωπίζει τη δυσκολία της γεφύρωσης του κενού µεταξύ των µικρών οµάδων και της κοινωνικής δοµής. Πώς ορίζουν οι πλουραλιστές το κράτος και την εξουσία; Αυτό είναι ένα αναπάντητο ερώτηµα. ∆εν δίνουν ιδιαίτερη έµφαση στην φύση της κυβερνητικής εξουσίας ούτε και στα πρόσωπα που την απαρτίζουν. Αντίθετα, την θεωρούν µια διαφοροποιηµένη αντιπροσωπευτική οµάδα που εκτελεί τις κυβερνητικές λειτουργίες για λογαριασµό των υπολοίπων µελών της κοινωνίας. Συνεπώς, σύµφωνα µε τη λογική τους, η κυβέρνηση δεν διαθέτει ιδιαίτερη ελευθερία δράσης? βρίσκεται πολύ συχνά σε θέση τέτοια ώστε είναι υποχρεωµένη να αντιδρά σε πρωτοβουλίες και πιέσεις άλλων οµάδων. Ιδιαίτερα για το ρόλο του Προέδρου των ΗΠΑ, ο Τρούµαν τονίζει ότι "…ενεργεί προσπαθώντας συνεχώς να διευθετεί τα ποικίλα συµφέροντα στο πλαίσιο του έθνους". Θεωρεί ότι ο Πρόεδρος περιορίζεται από το Κοινοβούλιο που ασκεί τον έλεγχό τους σε κρατικές υπηρεσίες και υπουργεία. Το Κοινοβούλιο µε τη σειρά του ενεργεί επηρεαζόµενο από τις διάφορες οµάδες. Το γεγονός ότι οι πλουραλιστές αναφέρονται στο ρόλο των µικρών οµάδων, δεν σηµαίνει ότι τελικά δεν αποδέχονται εµµέσως απόψεις τόσο των θεωρητικών των ελίτ όσο και των κοινωνικών τάξεων. Θεωρούν και αυτοί ότι υπάρχει µια "ενεργός µειοψηφία" που εκτελεί τις καθηµερινές λειτουργίες και διευθύνει τις διαδικασίες διακυβέρνησης µιας κοινωνίας ή µιας µικρότερης οµάδας. Αυτοί αποτελούν την οµάδα των "πολιτικών ανθρώπων" κατά τον Ρόµπερτ Νταλ.3 Οι άνθρωποι αυτοί αποτελούν τους ηγέτες των οµάδων, ιδιαίτερα των οµάδων πίεσης. Στο ερώτηµα του "Ποιος κυβερνά;" απαντά ο ίδιος ο Νταλ: "οι περισσότερες από τις ενέργειες της κυβέρνησης µπορούν να εξηγηθούν…ως το αποτέλεσµα των αγώνων µεταξύ οµάδων ατόµων µε διαφοροποιούµενα συµφέροντα και µε διαφορετικούς σε µέγεθος πόρους επιρροής". Ουσιαστικά, κατά τον Νταλ, παρά την ανισότητα στους πόρους, οι ηγέτες και οι µάζες κυβερνούν από κοινού. Εδώ φαίνεται η πρώτη κριτική αναθεώρηση της πλουραλιστικής θεωρίας καθώς υπονοείται ότι υπάρχουν πολιτικές και κοινωνικές ανισότητες µεταξύ των οµάδων µε συνέπεια να υπερισχύουν οι ηγεµονικές. Ένα ακόµη ερώτηµα που διαφοροποιεί τις νεώτερες θεωρίες είναι το κατά πόσο εύκολα µεταφέρεται εξουσία από ένα τοµέα της κοινωνίας σε έναν άλλο. Στο ερώτηµα αυτό ο Άρνολντ Ρόουζ απάντησε ισχυριζόµενος ότι δεν είναι ίδιες οι εξουσίες µεταξύ τους καθώς άλλοι ασκούν πολιτική εξουσία, άλλοι οικονοµική και άλλοι ασκούν εξωτερική πολιτική ή πολιτική για την παιδεία.4 Αντίθετα, άλλοι διακεκριµένοι στοχαστές µε αναφορά στην θεωρία των ελίτ, όπως ο Κ. Ράιτ-Μιλς, τόνισαν ότι η εξουσία

ενοικεί µε ενιαία µορφή στις ανώτατες βαθµίδες της κρατικής πυραµίδας και των κοινωνικών θεσµών? η ελίτ της εξουσίας - οικονοµική, πολιτική και στρατιωτική - προέρχεται και διαιωνίζεται από µία κοινωνική τάξη, δηλαδή την ανώτερη.5 Εµπνεόµενες από τον Μιλς ορισµένες τάσεις στο χώρο της ριζοσπαστικής αριστεράς χρησιµοποίησαν τον όρο ελίτ στις δικές τους αναλύσεις? π.χ. τονίστηκε ότι στα χέρια των ελίτ συγκεντρώθηκε η εξουσία ως αποτέλεσµα της εγκαθίδρυσης του συστήµατος της οικονοµίας της αγοράς, της αντιπροσωπευτικής δηµοκρατίας και των συναφών µορφών ιεραρχικής δοµής.6 Πώς µπορούµε να συνοψίσουµε τις κριτικές που απευθύνθηκαν στον πλουραλισµό; Πρώτα απ' όλα αποτελεί απολογία υπέρ του στάτους-κβο, υπεράσπιση του ισχύοντος πολιτικού συστήµατος των ΗΠΑ, τοπικιστική επικέντρωση που δεν µπορεί να γίνει αποδεκτή ευρέως. Στην πραγµατικότητα οι εθελοντικές ενώσεις του πλουραλισµού δεν αποτελούν παρά ένα ακόµη επίπεδο της γραφειοκρατίας. Επίσης, στην πράξη, οι ΗΠΑ δεν αποτελούν µια κοινωνία όπου όλοι είναι οργανωµένοι σε οµάδες? αντιθέτως, λίγοι είναι µέλη τους και, ως επί το πλείστον, προέρχονται από τα ανώτερα κοινωνικά στρώµατα των πλουσίων και εκπαιδευµένων λευκών. Οι εθελοντικές ενώσεις στις οποίες αναφέρονται οι συγκεκριµένοι πλουραλιστές δεν αποτελούν πολιτικές οµάδες αλλά κοινωνικές, πολιτιστικές κλπ που δεν διακρίνονται για την εντελώς δηµοκρατική λειτουργία τους καθώς είναι γραφειοκρατικά και ιεραρχικά δοµηµένες. Οι πόροι και η ισχύς των ενώσεων είναι άνισα στο θεσµικό επίπεδο (µεγαλοεπιχειρηµατικές ενώσεις σε σχέση π.χ. µε τα συνδικάτα). Το κράτος δεν είναι ένας ουδέτερος µεσολαβητής. Οι πλουραλιστές θεωρούν ότι υπάρχει ευρεία συναίνεση στους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού παραβλέποντας την πραγµατικότητα της άρνησης αποδοχής του που παρουσιάζεται είτε µε τη µορφή της αποχής στις προεδρικές εκλογές είτε µε τη µορφή της ειρηνικής ή βίαιης κινητοποίησης των κοινωνικών κινηµάτων της εργατικής τάξης, των µειονοτήτων, των γυναικών, της νεολαίας και των οικολογικών οργανώσεων. Κι αυτό γιατί στη σκέψη τους δεν υπάρχει χώρος για τις κοινωνικές τάξεις και για την παρέµβαση και συµµετοχή των µαζών στην πολιτική. Οι πλουραλιστές εστιάζουν τους φακούς της ανάλυσής τους περισσότερο στην πολιτική της κυβέρνησης και των δηµοσίων θεσµών αφήνοντας εκτός οπτικής γωνίας την πολιτική του ιδιωτικού τοµέα. Είναι απορροφηµένοι µε την ανάλυση των τυπικών πολιτικών θεσµών και αγνοούν τη διάσταση µεταξύ των υποθετικών και των πραγµατικών λειτουργιών τους υπό συνθήκες καπιταλισµού.

1. Βλ. Truman D. (1951) The Governmental Process: Political Interests and Public Opinion, New York: Knopf. 2. Βλ. Bentley A. (1967) The Process of Government, Cambridge, Mass.: The Belknap Press of Harvard University Press. 3. Βλ. Dahl R. (1961) Who Governs, New Haven Conn.: Yale University Press.

4. Βλ. Rose A. (ed) (1962) Human Behaviour and Social Processes, Boston: Houghton Mifflin. 5. Βλ. Wright Mills C. (1956) The Power Elite. New York: Oxford University Press. 6. Βλ. Fotopoulos T. (2001) "What is Inclusive Democracy?", in Barry Jones (ed) Routledge Encyclopedia of International Political Economy, London: RJ Routledge.

Η ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ (του Θανάση Τσακίρη) ∆ιαβάστε το πλήρες κείµενο -> KYVERNAN consociational Η ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ του Θανάση Τσακίρη Πολλοί πολιτικοί επιστήµονες προσπάθησαν να εξηγήσουν τη σταθερότητα της «αγγλοαµερικανικής δηµοκρατίας». Οι δοµοστρουκτουραλιστές ακολούθησαν τη µεγάλη θεωρία του κοινωνιολόγου Talcott Parsons, ο οποίος, σε γενικές γραµµές, θεωρούσε ότι οι ΗΠΑ διαθέτουν πληθώρα σχετικά αφανών δοµών (π.χ. οικογενειακές δοµές και οµάδες γειτονιάς κ.ά.) οι οποίες συµβάλλουν αθόρυβα στην εκτέλεση καθηµερινών πολιτικών και κοινωνικών λειτουργιών και ασκούν τους σταθεροποιητικούς για το σύστηµα ρόλους. Οι Gabriel Almond και Sidney Verba µε το έργο τους The Civic Culture (1963) και ο Seymour Martin Lipset µε το βιβλίο του Political Man (1960) θεωρούσαν ότι η δηµοκρατική σταθερότητα δεν οφειλόταν µόνο στην «υπευθυνότητα» ή την «ωριµότητα» των πολιτικών ελίτ ή των κοµµάτων στελεχών ή µαζών αλλά και στην δηµιουργία και ανάπτυξη µιας πολιτικής κουλτούρας ενεργών και υπεύθυνων πολιτών οι οποίοι συµµετέχουν στην πολιτική διαδικασία. Οι Almond και Verba πρότειναν τον όρο «πολιτική κουλτούρα» για να δείξουν τους τρόπους µε τους οποίους οι ατοµικές στάσεις των πολιτών µε τη συνολική δοµή του πολιτικού συστήµατος. Μετά από την έρευνά τους για την πολιτική κουλτούρα σε πέντε αρκετά διαφορετικές µεταξύ τους κοινωνίες (ΗΠΑ, ΗΒ, Μεξικό, Γερµανία, Ιταλία) κατέληξαν σε µια κατάταξη τριών ειδών πολιτικής

κουλτούρας: συµµετοχική, υποτακτική, τοπικιστική/ατοµικιστική (parochial). Στην πρώτη περίπτωση οι σχέσεις µεταξύ των εξειδικευµένων θεσµών από τη µια και της γνώµης και της δραστηριότητας των πολιτών είναι διαδραστική. Στη δεύτερη περίπτωση η στάση των πολιτών απέναντι στους θεσµούς και τους ρόλους της πολιτικής ζωής είναι παθητική. Στην τρίτη περίπτωση δεν υπάρχει σαφής διαφοροποίηση συγκεκριµένων πολιτικών ρόλων και προσδοκιών ανάµεσα στους δρώντες, δηλαδή υπάρχει ελάχιστη εξειδίκευση. Παραδείγµατος χάριν, στην περίπτωση της Ιταλίας η έµφαση που δίνεται στην «οικογένεια» ως την βασική κινητήρια δύναµη της κοινωνίας θεωρείται από τους συγγραφείς εµπόδιο για την ανάπτυξη της ιδέας της κοινότητας και της πολιτικής κουλτούρας που θα µπορούσε να οδηγήσει σε µια «αποτελεσµατική δηµοκρατία». Ο Lipset στο έργο του παρουσιάζει στοιχεία για τη θετική συσχέτιση ανάµεσα στην οικονοµική επίδοση και τη σταθερότητα της δηµοκρατίας σε µια χώρα. Παράλληλα τονίζει το ρόλο µιας µεγάλης µεσαίας τάξης και την τήρηση του κανόνα του κοινοβουλευτικού συστήµατος από τα κόµµατα της αντιπολίτευσης. Εποµένως, το ζητούµενο ήταν πώς θα δηµιουργηθεί η κατάλληλη πολιτική κουλτούρα για να υποστηρίζει τις αξίες της φιλελεύθερης δηµοκρατίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, θεωρείται ότι η αγγλοσαξονική ανταγωνιστική δηµοκρατία επιβιώνει και αναπτύσσεται γιατί υπάρχει µια σχετικά οµογενοποιηµένη εκκοσµικευµένη δηµοκρατική κουλτούρα σε αντίθεση µε τις περιπτώσεις της Γερµανίας, της Αυστρίας και της Ιταλίας του µεσοπολέµου. Στις χώρες αυτές υπήρχε διάσπαση της πολιτικής κουλτούρας και έλειπαν οι συνταγµατικές και πολιτικο-κοινωνικές δικλείδες ασφαλείας για την επιβίωση της δηµοκρατικής διαδικασίας (π.χ. αναλογικά εκλογικά συστήµατα) ενώ, υποτίθεται πως το δικοµµατικό σύστηµα συνέβαλε στην ύπαρξη σταθερότητας. Όµως, η δηµοκρατία των ΗΠΑ οικοδοµήθηκε πάνω στα ερείπια των αυτοχθόνων πολιτισµών και στον αποκλεισµό επί αιώνες των «εγχρώµων» γενικότερα, οι οποίοι αποκλείονταν από όλα τα πολιτικά, οικονοµικά και κοινωνικών δικαιωµάτων των «λευκών». Ο σηµαντικός πολιτικός επιστήµονας του πλουραλιστικού χώρου Robert Dahl στο έργο του Polyarchy, Participation and Opposition αναφερόµενος στις ΗΠΑ µιλά για «ελαττωµατική πολυαρχική δηµοκρατία».

Και η Ευρώπη; Είναι αυτή που περιγράφουν οι Almond και Verba; Μετά το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο υπήρξε «συναινετική δηµοκρατία» και ιδιαίτερα οι «∆ηµοκρατίες των Κοινωνικών Συµφωνιών». Αυτές ήταν εξίσου σταθερές και αποτελεσµατικές µε την «αγγλοαµερικανική» ανταγωνιστική δηµοκρατία, παρ’ όλο που για αρκετές δεκαετίες είχαν ταλαιπωρηθεί από την «διασπασµένη πολιτική κουλτούρα». Στην ουσία, ήταν «διαπραγµατευτικές δηµοκρατίες». Αντί της αρχής της πλειοψηφίας χρησιµοποιούνται συγκεκριµένες διαπραγµατευτικές συµβιβαστικές τεχνικές µε σκοπό την συναίνεση.

«∆ηµοκρατία των Κοινωνικών Συµφωνιών» σηµαίνει ότι µια πολιτική κοινότητα αποκτά συνείδηση ότι είναι βαθιά διασπασµένη και πρέπει να επιλύσει τα προβλήµατά της µε ένα συνεργατικό και σχετικά σταθερό τρόπο. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα αυτού του τύπου δηµοκρατίας είναι τα εξής: – Κατάτµηση της εξουσίας – Αυτονοµία κάθε ιδιαίτερου τοµέα σε τις άλλες υποθέσεις

– Αναλογικότητα της πολιτικής αντιπροσώπευσης, του διορισµού δηµοσίων υπαλλήλων και του µοιράσµατος των κονδυλίων – Εξασφαλισµένο δικαίωµα βέτο για όλα τα µέλη της κοινότητας σε όλες τις ζωτικού ενδιαφέροντος υποθέσεις

Η «∆ηµοκρατία των Κοινωνικών Συµφωνιών» δεν χρειάζεται την αρχή της πλειοψηφίας – ούτε, βέβαια, τις διαταγές – για την επίλυση των προβληµάτων που προκύπτουν από κοινωνικές διαιρετικές τοµές αλλά εφαρµόζει, ως επί το πλείστον, τις αρχές της φιλικής συµφωνίας. Στην Ελβετία και στη Γερµανία του 17ου και του 18ου αιώνα εφαρµόστηκαν αυτές οι αρχές για τη θρησκευτική ειρήνευση. Σήµερα, εκτός από την Ελβετία, το σύστηµα αυτό ισχύει σε µια σειρά από χώρες που ιστορικά χαρακτηρίζονταν από έντονες κοινωνικές συγκρούσεις και διασπάσεις, όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο και η Αυστρία. Όµως, στο Βέλγιο διαπιστώνεται µείωση εµπιστοσύνης προς το σύστηµα λόγω της σύγκρουσης για το γλωσσικό ζήτηµα µεταξύ Φλαµανδόφωνων και Γαλλόφωνων. Στην Αυστρία στην οποία λόγω του Ψυχρού Πολέµου επήλθε µια σχετική αποκλιµάκωση των ταξικών συγκρούσεων που πήρε σάρκα και οστά µε το µεγάλο συνασπισµό του Λαϊκού και του Σοσιαλδηµοκρατικού Κόµµατος, µετά το 1999 τα πράµατα άλλαξαν. Η κοινωνική συµφωνία δεν είναι εύκολη υπόθεση καθώς από τη µια µεριά κατέρρευσε το Σύµφωνο της Βαρσοβίας και το καθεστώς του λεγόµενου «υπαρκτού σοσιαλισµού» κι από την άλλη µεριά το ακροδεξιό Κόµµα της Ελευθερίας και οι µεταµορφώσεις του την καθιστούν δύσκολη. Επίσης, παλαιότερα, συναντούσαµε κι εκτός Ευρώπης στοιχεία δηµοκρατίας των κοινωνικών συµφωνιών, όπως στο Λίβανο πριν από τον εµφύλιο πόλεµο και τις στρατιωτικές επεµβάσεις της Συρίας και του Ισραήλ. Περιληπτικά θα µπορούσαµε να κατατάξουµε τις δηµοκρατίες ως εξής: 1. Ανταγωνιστικές δηµοκρατίες: Αυστραλία, Γαλλία, ∆ανία, Ελλάδα, Εσθονία, Ηνωµένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ιρλανδία, Ισλανδία, Ισραήλ, Ισπανία,

Καναδάς, Κόστα Ρίκα, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Ουγγαρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβενία, Σουηδία, Τσεχία 2. ∆ηµοκρατίες των Κοινωνικών Συµφωνιών: Ελβετία, Λουξεµβούργο 3. Αυστρία, Βέλγιο, Γερµανία, Ινδία, Ιταλία, Φινλανδία