Ro!liny chronione wyst"puj#ce na Ponidziu

- materia$y przeznaczone dla uczestników konkursu „Moje Ponidzie”

1.Groszek panno%ski (Lathyrus pannonicus

W Polsce wyst!puje tylko na terenie rezerwatu KPK Polana Polichno gatunek zawlekany i efemerofit

Efemerofit – gatunek ro"lin obcego pochodzenia, który przypadkowo zosta# zawleczony i - zwykle przej"ciowo

- wyst!puje we florze danego kraju lub obszaru. Cz!sto efemerofity pojawiaj$ si! wokó# miejsc prze#adunku

towarów, np. wokó# portów, dworców kolejowych lub innych stacji prze#adunkowych, a tak%e wokó# szkó#ek

ogrodniczych i ogrodów botanicznych, w których uprawia si! gatunki obce

Ochrona Kategorie zagro%enia gatunku:

Kategoria zagro%enia w Polsce wg Czerwonej listy ro"lin i grzybów Polski (2006)]: E (wymieraj$cy, krytycznie

zagro%ony).

Kategoria zagro%enia w Polsce wg Polskiej Czerwonej Ksi!gi Ro"lin: VU (vulnerable, nara%ony).

Groszek pano&ski miejsce wyst!powania rezerwat Polana Polichno – Kozubowski PK

Dziewi"&si$ pop$ocholistny Carlina onopordifolia

– gatunek nale%$cej do rodziny astrowatych, znajduje si! w logo Z'iNPK.

Ochrona Ro"lina obj!ta w Polsce ochron$ "cis#$.

Opis gatunku

Bylina, tworz$ca rozet! li"ci; okazy kwitn$ce maj$ silnie skrócon$ #odyg! (do oko#o 1-2 cm), zako&czon$ jednym

koszyczkiem kwiatowym. Li"cie s$ barwy szarozielonej.

Osobnik zakwita i owocuje tylko raz, po czym ginie. Ro"lina kwitnie w lipcu i sierpniu; jest owadopylna. Owocki

dojrzewaj$ w jesieni, a wysypuj$ si! z koszyczka dopiero nast!pnej wiosny. S$ roznoszone przez wiatr lub mog$ by( sp#ukiwane przez wod! w dó# stoku. Prawdopodobne jest tak%e roznoszenie owocków przez zwierz!ta.

Intensywno"( kwitnienia zmienia si! z roku na rok zale%nie od warunków pogodowych. Ro"lina nie rozmna%a si! wegetatywnie. Okazy dziewi!(si#a pop#ocholistnego wyst!puj$ w lu)nych skupieniach.

Wymagania ekologiczne Ro"lina ro"nie w murawach kserotermicznych, na stokach i zboczach o ekspozycji

po#udniowej lub po#udniowo-zachodniej, zwykle na r!dzinach w!glanowych wytworzonych z wapieni kredowych.

S$ to gleby p#ytkie, silnie szkieletowe, bogate w w!glan wapnia a ubogie w azot, o odczynie oboj!tnym lub

zasadowym.

Dyptam jesionolistny (Dictamnus albus L.)

Wyst!puje w stanie dzikim od po#udniowej Europy po Syberi! i pó#nocne rejony Chin.. Obecnie potwierdzone

zosta#y tylko trzy stanowiska dyptamu w Polsce: rezerwat Kulin ko#o W#oc#awka okolice D$browy Górniczej

oraz rejon Pi&czowa.

Morfologia Bylina k#$czowa, silnie aromatyczna.

Biologia i ekologia Bylina o zdrewnia#ych p!dach, Siedlisko: suche lasy i zaro"la, wzgórza.

Ochrona Ro"lina obj!ta w Polsce "cis#$ ochron$ gatunkow$. Zastosowanie Ro"lina lecznicza: zawiera olejek eteryczny .Wykorzystywany w perfumerii.

Ciekawostki Wydziela tak du%o olejków eterycznych, %e w upalne i bezwietrzne dni po zbli%eniu zapa#ki zapalaj$ si! one,

ogie& trwa jednak tak krótko, %e nie niszczy ro"liny. Zjawisko to mo%liwe jest jednak tylko w rejonach o

znacznie cieplejszym klimacie – w Polsce nie by#o obserwowane. St$d te% nazywany jest ognistym krzewem,

gorej!cym krzewem lub krzewem Moj"esza

Ogrodnicy twierdz$, %e dyptam jesionolistny by# prawdopodobnie tym gorej$cym krzewem. który pojawi# si! Moj%eszowi w Ksi!dze Wyj"cia na górze Synaj

U niektórych osób po dotkni!ciu ro"liny mog$ pojawi( si! pod wp#ywem s#o&ca zaczerwienienia, wysypka lub

oparzenia.

Mi$ek wiosenny (Adonis vernalis L.)

Wyst!puje w stanie dzikim na wi!kszo"ci terytorium Europy oraz w Azji (Kaukaz, Zakaukazie i wschodnia

Syberia W Polsce na Wy%ynie Lubelskiej i w Ma#opolsce[.

Ekologia i biologia Bylina, kwitnie od kwietnia do maja. Wyst!puje na murawach kserotermicznych, wrzosowiskach, w borach

sosnowych. Ro"nie wy#$cznie na pod#o%u wapiennym lub gipsowym.

Ro!lina truj#ca: Ca#a ro"lina jest truj$ca.

Zagro'enia i ochrona

Dawniej gatunek by# w Polsce do"( cz!sty w Polsce po#udniowej i zachodniej. Zrywany przez zielarzy i z

powodu walorów ozdobnych sta# si! bardzo rzadki. Obj!ty zosta# "cis#$ ochron$ gatunkow$. W Czerwonej

li"cie ro"lin i grzybów Polski gatunek uznany za nara%ony (kategoria zagro%enia V. Gatunek wymieniony jest

tak%e w za#$czniku II Konwencji Waszyngto&skiej CITES, wprowadzaj$cej ograniczenie w obrocie handlowym

tym gatunkiem.

Zastosowanie Ro"lina lecznicza Surowiec zielarski: kwitn$ce ziele (Herba Adonidis vernalis) zawiera glikozydy w wi!kszych ilo"ciach ni% u

mi#ka letniego.

Dzia#anie: uspokajaj$ce, przeciwobrz!kowe i moczop!dne, substancje zawarte w ro"linie wzmacniaj$ te% mi!sie& sercowy i zwi!kszaj$ si#! jego skurczu z równoczesnym zmniejszeniem ich cz!stotliwo"ci

Zastosowanie: wewn!trznie stosuje si! wyci$gi alkoholowe przy os#abieniu mi!"nia sercowego, przewlek#ej

niewydolno"ci kr$%enia, nerwicy serca, mia%d%ycy naczy& wie&cowych. Leczenie mo%e odbywa( si! tylko pod

kontrol$ lekarza.

Go(dzik kartuzek (Dianthus carthusianorum)

Wyst!puje w "rodkowej, wschodniej i po#udniowej Europie, oraz w Turcji. W Polsce wyst!puje g#ównie na

ni%u i rzadko w ni%szych po#o%eniach górskich i jest do"( pospolity w naturalnym "rodowisku. W wielu krajach,

tak%e w Polsce jest uprawiany jako ro"lina ozdobna. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy lub

zadomowiony.

Biologia i ekologia

Bylina, ro"lina "wiat#olubna i ciep#olubna. Najcz!"ciej wyst!puje na pod#o%u wapiennym na suchych

murawach, w "wietlistych borach sosnowych, suchych #$kach, na piaskach. Zarasta tak%e ha#dy.

Oman w#skolistny (Inula ensifolia) –

gatunek ro"liny z rodziny astrowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Wyst!puje w rozproszonych ogniskach we wschodniej i "rodkowo-wschodniej Europie i po#udniowo-

zachodniej Azji po Morze Czarne. W Polsce jest do"( rzadki i wyst!puje tylko w po#udniowo-wschodniej cz!"ci

po Wy%yn! Ma#opolsk$ i Lubelszczyzne;s$ . W polskich Karpatach podawano jego wyst!powanie na kilku

tylko stanowiskach w Pieninach (u podnó%a Sokolicy i Hukowej Ska#y, na Szafranówce, w Szczawnicy nad

Dunajcem), na po#udniowych stokach Wysokiej Góry (Beskid S$decki), na prze#omie Dunajca w K#odnem, w

starym kamienio#omie w Zarzeczu i na Górze Jasieniowej na Pogórzu Cieszy&skim]

Aster gaw"dka (Aster amellus)–

Rozmieszczenie geograficzne Wyst!puje w stanie dzikim w Europie i zachodniej Syberii. W Polsce gwyst!puje na Roztoczu, Wy%ynie

Lubelskiej i Wy%ynie Ma#opolskiej, w dorzeczu Wis#y oraz na Pomorzu Wschodnim.

Biologia i ekologia Rozwój: bylina. Kwitnie od lipca do wrze"nia, jest owadopylny, kwiaty zapylane s$ przez muchówki i

b#onkówki Nasiona rozsiewa wiatr.

Siedlisko: miejsca nas#onecznione, suche, gleby %yzne, bogate w wap&. Ro"nie na s#onecznych wzgórzach,

ska#ach, w widnych zaro"lach. Gatunek kserotermiczny.

Zagro%enia i ochrona

Ro"lina obj!ta w Polsce od 2004 "cis#$ ochron$ gatunkow$. Zastosowanie

Ro!lina ozdobna uprawiana kwiaty ci!te i rabaty. W ogrodnictwie uzyskano wiele ró%nobarwnych odmian.

Lilia z$otog$ów (Lilium martagon L.)

– gatunek byliny z rodziny liliowatych (Liliaceae). Wyst!puje na cz!"ci terenów Europy i Azji. W Polsce jest

ro"lin$ rzadk$, cz!"ciej spotykana jest w Sudetach i Karpatach.

Morfologia.

Kwiaty Kwiatostan na wierzcho#ku #odygi stanowi lu)ne grono. Kwiaty barwy od ciemnoró%owej do

brudnolila, ciemnopurpurowo nakrapiane, w liczbie od trzech do dwunastu, osadzone s$ na d#ugich, #ukowato

zwieszaj$cych si! szypu#kach. Okwiat nie zró%nicowany na kielich i koron!, sze"ciodzia#kowy. W miar! dojrzewania mi!siste dzia#ki okwiatu odginaj$ si! coraz mocniej na zewn$trz, a% zawini!te dotkn$ nasady

kwiatu. 'rodkiem ka%dego p#atka biegnie rynienka, wype#niona nektarem.

Cz!"( podziemna Owalna, z#oto%ó#ta cebula, z#o%ona z licznych #usek (st$d nazwa "z#otog#ów").

Ekologia Ro"nie w rzadkich, widnych lasach, zaro"lach, zr!bach, rzadziej w"ród zio#oro"li. W najwy%szych po#o%eniach

(Tatry) na halach, na trawiastych miejscach w"ród ska#. Dost!p do nektaru maj$ tylko owady d#ugotr$bkowe,

dlatego kwiaty lilii zapylane s$ tylko przez motyle dzienne i nocne, g#ównie z rodziny zawisakowatych. Ro"lina

kwitnie od ko&ca czerwca do po#owy sierpnia. Zwabia owady nie tylko du%ymi i barwnymi kwiatami, ale

równie% zapachem. Szczególnie intensywnie pachnie wieczorem i noc$. Je"li jednak z jakich" powodów (np.

d#ugotrwa#a z#a pogoda) nie dojdzie do zapylenia krzy%owego, ro"lina do"( #atwo mo%e zapyli( si! w#asnym

py#kiem i równie% wytworzy( nasiona, jednak gorszej jako"ci

Ochrona

Obj!ta jest w Polsce ochron$ "cis#$. Jej pi!kne kwiaty by#y i s$ przyczyn$ znacznego jej wyniszczenia na

siedliskach naturalnych, gdy by#a jeszcze pospolita, jej cebulki uchodzi#y za przysmak w ka%dej postaci:

surowej, gotowanej i pieczonej.

Obuwik pospolity, (Cypripedium calceolus)

- gatunek byliny z rodziny storczykowatych. Ro"lina rzadko wyst!puj$ca, stanowiska s$ zazwyczaj pojedyncze

i mocno rozproszone. Spotykana w Polsce w Karpatach, Sudetach, na Pomorzu i Wy%ynie Miechowskiej. Jego

zasi!g obejmuje rozleg#y obszar od pó#nocnej i "rodkowej Europy poprzez Syberi! do Korei

Morfologia

Kwiaty Na szczycie #odygi zwykle 1, czasem 2-3 du%e kwiaty o czterech dzia#kach brunatnoczerwonych oraz o

war%ce cytrynowo%ó#tej. Kwiaty nie zawieraj$ nektaru, ale wydzielaj$ zapach wanilii i cytryny. Nale%$ do tzw.

kwiatów pu#apkowych. Owady zwabione barw$ i zapachem wchodz$ do "rodka rozd!tej war%ki. Wydostaj$c

si! z niej zabieraj$ ze sob$ py#ek lub dokonuj$ zapylenia py#kiem przyniesionym z innego kwiatu. Zdarza si!, %e s#absze owady gin$ nie mog$c si! wydosta( z pu#apki. Ro"lina kwitnie w maju

Zwany obuwikiem ze wzgl!du na charakterystyczny kszta#t war%ki.

Zagro'enia i ochrona

W niektórych krajach (np. Wielka Brytania) zosta# prawie wyt!piony przez kolekcjonerów. W Polsce gatunek

podlega "cis#ej ochronie gatunkowej. Obrót handlowy obuwikiem jest ograniczony; gatunek wymieniony zosta# w za#$czniku II Konwencji CITES. Wymieniony jest tak%e w za#$cznikach Dyrektywy Siedliskowej jako

gatunek wymagaj$cy ochrony w krajach cz#onkowskich Unii Europejskiej w sieci Natura 2000.

Len w$ochaty (Linum hirsutum)

gatunek ro"liny z rodziny lnowatych. W Polsce wyst!puje tylko w Niecce Nidzia&skiej

Ochrona

Ro"lina obj!ta w Polsce "cis#$ ochron$ gatunkow$.

Ostnica Jana Stipa joannis

– gatunek wieloletniej trawy z rodziny wiechlinowatych

Morfologia

Pokrój Osi$ga wysoko"( do 1 m , tworzy g!ste k!py.

Li"cie W$skie, typowe dla traw, g#adkie.

Kwiaty Zebrane w wiechowate, okaza#e kwiatostany, z plewkami zaopatrzonymi w bardzo d#ugie, spiralnie

skr!cone, niezwykle dekoracyjne o"ci, od których pochodzi nazwa rodzajowa. Kwitnie w maju i czerwcu.

Zagro'enia i ochrona

Ro"lina ta jest sk#adnikiem gin$cej w Polsce i rzadkiej ro"linno"ci stepowej. Ro"nie na s#onecznych i suchych

zboczach, tylko w nielicznych miejscach w Polsce, gdzie znajduje si! pod "cis#$ ochron$.

Zawilec wielkokwiatowy Anemone sylvestris L. Kwiaty Bia#e, o delikatnym zapachu, du%e, o "rednicy 4–7 cm. Czasami spotyka si! kwiaty %ó#te. Wyrastaj$ pojedynczo w okó#ku li"ci szczytowych. Okwiat jest na spodniej stronie jedwabi"cie ow#osiony.

Owoce Puszyste, bia#owe#niste z krótkim dzióbkiem.

Biologia i ekologia Wytwarza du%o py#ku, jest owadopylny. Pod wieczór kwiaty zamykaj$ si! i zwisaj$. Siedlisko: suche, s#oneczne zbocza, widne, suche lasy i ich obrze%a, murawy. Nasiona rozsiewane s$ przez

wiatr (anemochoria)..

Zagro%enia i ochrona Ro"lina obj!ta "cis#$ ochron$ gatunkow$. Zagro%eniem dla gatunku jest wykopywanie go

i przesadzanie do ogródków przydomowych, przeznaczenie do gospodarczego u%ytkowania muraw

kserotermicznych, w których wyst!puje, czy te% zarastanie ich przez wy%sz$ ro"linno"([4].

Dzwonek syberyjski (Campanula sibirica L.)

W Polsce jest rzadki, wyst!puje na murawach kserotermicznych.Wyst!puje od wschodniej Syberii poprzez

Rosj! i Kazachstan do Europy "rodkowej i po#udniowo-wschodniej. Najdalej na zachód si!ga do Niemiec,

Austrii i W#och

Biologia i ekologia Gatunek "wiat#o- i ciep#olubny. Ro"nie na murawach kserotermicznych i w "wietlistych zaro"lach.

Zagro'enia i ochrona Ro"lina obj!ta w Polsce "cis#$ ochron$ gatunkow$ od 2004 roku.

Wisienka stepowa kar$owata (Cerasus fruticosa Pall.

Wyst!puje od po#udniowo-zachodniej Syberii do Nadrenii. W Polsce gatunek rzadki, wyst!puje na Kujawach i

w po#udniowo-wschodniej cz!"ci kraju. Na zachodzie tylko w rezerwacie Bielinek.

Charakterystyka

Gatunek pontyjski, ciep#olubny.

Ro"lina obj!ta "cis#$ ochron$ gatunkow$.

Du%ym zagro%eniem dla niej jest wi"nia pospolita, z któr$ tworzy miesza&ce, co mo%e doprowadzi( do

wygini!cia typowego gatunku.

Poj"cia

Bylina ro"lina zielna %yj$ca wi!cej ni% dwa lata i zwykle wielokrotnie w tym czasie wydaj$ca nasiona b$d) zarodniki Byliny wraz z krzewinkami, krzewami i drzewami okre"lane s$ mianem ro"lin wieloletni.

W strefach klimatycznych, w których wyst!puj$ niekorzystne dla wegetacji okresy, byliny realizuj$ ró%ne

strategie umo%liwiaj$ce im przetrwanie tego czasu. Ze wzgl!du na po#o%enie p$ków w okresie niekorzystnym

dla rozwoju wzgl!dem powierzchni ziemi, w"ród bylin wyró%ni( mo%na kryptofity, hemikryptofity

U kryptofitów cz!"ci nadziemne bylin corocznie obumieraj$ zim$. Wiosn$ z p$ków znajduj$cych si! na

podziemnych organach przetrwalnikowych (k#$czach, bulwach, cebulach) wyrastaj$ m#ode p!dy, które

zakwitaj$ i wydaj$ nasiona.

Hemikryptofity zachowuj$ p$ki w czasie zimy ukryte w przyziemnej ró%yczce li"ciowej. Byliny s$ lepiej

przystosowane do surowych warunków klimatycznych ni% ro"liny jednoroczne i dwuletnie. W wysokich górach

lub w tundrze wraz z zaostrzaniem si! warunków klimatycznych wzrasta udzia# bylin we florze.

Gatunek kserotermiczny to gatunek przystosowany do %ycia w suchym i gor$cym "rodowisku, inaczej

gatunek ciep#o- i sucholubny.

'cis#a ochrona ro"lin w Polsce polega mi!dzy innymi na wprowadzeniu zakazów które obejmuj$:

1) zrywania, niszczenia i uszkadzania; 2) niszczenia siedlisk i ostoi;

3) dokonywania zmian stosunków wodnych, stosowania "rodków chemicznych, niszczenia "ció#ki le"nej i gleby w ostojach;

4) pozyskiwania, zbioru, przetrzymywania, posiadania, preparowania i przetwarzania ro"lin i ich cz!"ci;

5) zbywania, nabywania, oferowania do sprzeda%y, wymiany i darowizny ro"lin %ywych, martwych, przetworzonych i

spreparowanych, a tak%e ich cz!"ci i produktów pochodnych;

6) wwo%enia z zagranicy i wywo%enia poza granic! pa&stwa ro"lin %ywych, martwych.

Murawa kserotermiczna - niele"ne zbiorowisko ro"linne o charakterze murawowym lub murawowo-

zio#oro"lowym. Murawy kserotermiczne rozpowszechnione s$ w po#udniowej i po#udniowo-wschodniej

Europie, w obszarach o suchym i ciep#ym lecie. W Europie Zachodniej i 'rodkowej, w tym w Polsce, murawy

kserotermiczne rozwijaj$ si! na nas#onecznionych zboczach na suchym pod#o%u wapiennym. W zwi$zku z tym

gatunki buduj$ce tego typu fitocenozy to g#ównie ro" liny "wiat#olubne i wapieniolubne.