risk yönetimi ve değerlendirmesi ders nu:...

1

TEMEL İSG Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi

Ders Nu: 12

www.ustadlar.com.tr

©ÜSTADLAR EĞİTİM KURUMU

2 http://www.ustadlar.com.tr 0 216 474 02 74

Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi

Konu Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi

Konunun genel

amacı

Katılımcıların, risk değerlendirme ile ilgili temel kavramlar ile risk

değerlendirme yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmalarını

sağlamaktır.

Öğrenme

Hedefleri

Bu dersin sonunda katılımcılar;

Risk değerlendirmesinin temeli ve gerekliliğini tanımlar.

Risk değerlendirmesi yöntemlerini sıralar.

İşyerlerindeki riskleri değerlendirir.

Konunun alt

başlıkları

Tehlike ve risk kavramı

Risk yönetiminin bir parçası olarak risk değerlendirmesi

Risk değerlendirmesi ekibi ve çalışan katılımı

Risklerin kıyaslanması

Risk kontrolü ve korunma

Risk yönetimi

İlgili mevzuat

http://www.ustadlar.com.tr/



Matris gerekmeyenler

İRA = İş Risk Analizleri

ORA =Ortam Risk Analizleri

ERA =Ergonomik Risk Analizleri

Matris temelinde yapılacak olanlar

DRA =Donanım Risk Analizleri

ÜRA =Ürün Risk Analizleri

ADRA =Acil Durum Risk Analizleri

ÇRA =Çevre Risk Analizleri

YRA =Yönetimsel Risk Analizleri

Risk analiz metotları !...

Kinney & Risk-o-graph (derived from prEN 1050)

FTA (IEC 61025) Hata Ağacı Analizi

ETA (IEC 62308) Olay Ağacı Analizi

FMEA (IEC 60812) Hata Modu ve Etkileri Analizi

HAZOP (IEC 61882) Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi

IEC 60300-3-9 değişik metotlar

PHA (IEC 61165) Başlangıç Tehlike Analizi

JSA (IEC/ISO standart 15504) İş Güvenlik Analizi

Diğerleri

*IEC=International Electro technical Commission




Risk Matrisinin mantığı; Yapılacak olan önleyici ve düzeltici çalışmaların önceliğini

belirlemektir.

Her risk analizi matris temelinde yapılamaz!

Risk Matrisinin mantığı; Yapılacak olan önleyici ve düzeltici çalışmaların önceliğini

belirlemektir.

Her risk analizi matris temelinde yapılamaz!




Risk Değerlendirme Süreçleri

Risk Değerlendirmesi

Tehlike nedir?

Zarar,

Hasar veya

Yaralanma potansiyelidir.




Tehlikeli durum nedir?

Zararın her an yaşanabileceği olay veya davranışlardır.

Risk nedir?

Tehlikeli durum sonucunda yaşanabilecek olan zarardır.

RİSK;

Tehlike /Tehlikeli durumun içinde vardır

Tehlikenin gerçeğe dönüşmesidir

Yaşanacak bir sonuçtur

Koşullar olgunlaşmadıkça açığa çıkmaz

Gerçekleşirse zarar yaşanmış demektir

Risk daima tehlikenin bir elemanıdır.

Tehlike bir evin odası ise, riskler de oda içindeki eşyalardır!

Tehlike / Tehlikeli durum birden fazla risk içerebilir!

Tehlike, Tehlikeli durum ve Risk arasındaki ilişki

Riskler hiçbir zaman yok edilemez, azaltılamaz. Alınan tüm önlemler riski yok etmek,

azaltmak vb için değil, tehlike veya tehlikeli durumu önlemek içindir. Aldığımız

önlemlerden vereceğimiz her taviz ya iş kazası ya da meslek hastalığı olarak geri

dönecektir.




Meslek Hastalığı Etkenleri

Matris gerekmeyen Risk analizleri

İş – Risk Analizi: Çok sayıda çıktısı olan bir çalışmadır

Uygulama

1. adım: İş – Risk Analiz Ekiplerinin Kurulması

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğine (29.12.2012 / 28512) uygun

biçimde ekip kurulmalıdır. Ekipte;




İşveren veya işveren vekili

İş Güvenliği Uzmanı

İşyeri Hekimi

Çalışan temsilcisi

Destek elamanı

Bütün birimler konusunda bilgi sahibi biri

Olmalıdır.

2.adım: Ekibin bilgilendirilmesi

Bu çalışmanın sağlayacağı yararlar, çalışmanın nasıl yapılacağı vb konularda ekip üyeleri

bilgilendirilmelidir.

3. adım: Yapılan işlerin belirlenmesi

Bu adımda ekip üyeleri bir vardiya boyunca yaptıkları

çalışmaların, başka bir deyişle işlerin listesini çıkartır. İş Kazaları

mevzuatımıza göre bir iş yaparken olmaktadır. Bu bakımdan

yapılan işleri listelemek önem taşımaktadır. Yapılan her bir iş

“tehlike veya tehlikeli durum” anlamına gelmektedir.

Fiillere örnekler

Yandaki fiil örneklerini dikkatlice inceleyiniz. Her bir eylem

sırasında Ülke mevzuatımızda tanımlanan iş kazaları olabilir.

Zaman sınırı koyunuz!

Bu listelemenin eksiksiz yapılması için ekiplerin belli bir süre

içinde çalışmayı tamamlaması gerekir.

Listeleme nerede yapılır?

Verilen süre içinde olmak kaydıyla listeleme çalışması her yerde

yapılabilir.

İşyerinde

Evde

Servis aracında…

İşçilerin hazırladığı iş listelerini bilgisayarda bir Excel dosyasına kaydedin. Mükerrer

yazılmışları silin ve unutulan bir işin kalmaması için listeleri son haliyle ekip üyelerine geri

verin.

Yine verilen süre içinde eksiklerin tamamlanması sağlanmalıdır. İlaveleri listeye ekleyin

Bu aşamaya gelindiğinde elimizde çok sayıda çıktı oluşacaktır;

Duyu organlarını kullanarak yaptıkları işler

Beden gücü harcayarak yaptıkları işler

İş makineleri kullanımı

El aletleri kullanımı

Bu çıktılar oldukça önemlidir;

Kritik işler bu aşamada belirlenmiş olur. İşe giriş muayenesi ve periydik sağlık

muayenelerinde b u veriler gerekli olacaktır.

Uygulama talimatlarının bir kısmı bu aşamada belirlenmiş olur.

Yapılan bütün işler belirlenmiş olur. Bu sayede görev tanımları için de önemli bir

kaynak yaratılmış olacaktır.

Farkındalık yaratılmış olacaktır.

İşi sahiplenme duygusu güçlenecektir.




4. adım: İşlerin risklerini tespit etmek

Bu aşamaya kadar yapılan bütün işleri yani tehlikeleri/tehlikeli durumları belirlemiş olduk.

Artık bu tehlike/tehlikeli durumlar içindeki riskleri belirlemek gerekir.

Son hali verilmiş yapılan işler listesine olası risk sütunu ekleyin. Yeniden bir çıktı alın ve

ekip üyelerine dağıtın. Ekip üyeleri yaptıkları her işin karşısına “kendilerinde tahmin

ettikleri riskleri” yazmalıdırlar.

Gerekmesi halinde çalışanlarında katılımı sağlanmalıdır.

Çalışanların önerileri ile yetinmemek gerekir. Olası bütün riskleri belirlemek gerekir.

Bir örnek üzerinden gidersek;

Yapılan iş: Kaynak yapmak.

Çalışanların bulduğu riskler:

1-Elektrik çarpması

2-Gözleri kaynak alması

3-Dumanı solumak

4-Ellerin yanması

Çalışma bu durumda iken çözümlere geçildiğini varsayalım. Yalnızca aşağıdaki

önlemlerle yetinmek gerekecektir.

1-Kablolar ve fişler sağlam olacak

2-Topraklama sağlanacak

3-Kaynak gözlüğü – maskesi kullanılacak

4-Eldiven kullanılacak

5-Solunum maskesi kullanılacak

Teknik destekle yeniden riskleri belirlemek gerekir!

İşyeri Hekimi, İş Güvenliği Uzmanı, çalışan temsilcisi, destek elamanı, işveren vekili sürekli

bir araya gelerek “beyin fırtınası” tarzında riskleri belirlemek gerekir.

Bu durumda aşağıdaki gibi bir sonuç elde ederiz.

Teknik destek katkı sonrası risklerin belirlenmesi

1-Elektrik çarpması

2-Gözleri kaynak alması

3-Dumanı solumak

4-Ellerin yanması

5-Çıkan gazları solumak

6-X ışınlarına maruz kalmak

7-UV ve IR ısınlarına maruz kalmak

8-Yangın riski

9-Patlama riski

10-Bel ve sırt ağrıları

11-Hava kirliliği

12-Diğer çalışanların etkilenmesi

13-Mekanik etkilerle yaralanmalar

14-Sıçraklarla yaralanma

Burada listelenen her bir risk ya bir meslek hastalığı ya da bir iş kazası demektir.

Alınacak önlemleri şimdi yeniden değerlendirelim…

5. adım: Önlemleri belirlemek

Bütün risklerin belirlendiğinden emin olduktan sonra her bir riskin açığa çıkmaması için

alınması gereken önlemlerin belirlenmesi gerekir.




Excel tablomuzda bir sütun daha açalım ve çıktıları ekip üyelerine dağıtalım. Her bir risk

karşısına hangi önlemleri almak gerekir sorusunun işçilerce yanıtlanmasını sağlayalım.

İşçilerden gelen önerilerden sonra aşağıdaki gibi bir tablo ortaya çıkacaktır. Bu tabloya “İş

– Risk – Önlemler Ağacı” diyebiliriz.

Bu ağaç aslında bir kontrol tablosudur ve çok değişik amaçlarla kullanılabilir.

Bu aşamada da teknik destek üyelerinin devreye girmesi ve önlemleri gözden geçirmesi

gerekir.

İş – Risk – Önlemler Ağacı

6. adım: Önlemleri sınıflandırmak

İşyeri Hekimi, İş Güvenliği Mühendisi ve gerek görülmesi halinde yeteri kadar teknik

personel desteği ile gerekli olan önlemleri netleştirmek ve sonrasında da sınıflandırmak

gerekir. Sınıflandırma sonucu şöyle olacaktır

İşyerinin hazır imkânları ile hemen yapılabilecek düzeltmeler

Dışarıdan mal ve/veya hizmet alınarak/alındıktan sonra yapılabilecek düzeltmeler

Yatırım projesi/planı vb ile yapılabilecek düzeltmeler.

7. adım: kontrol tabloları ve istatistikler oluşturmak

Elde edilen verilerin istatistikler ile desteklenmesi ve “iş risk önlem ağacının” İş Risk Analiz

Formuna işlenmesi gerekir. Bu sayede işyerinin her bir bölümünde olabilecek iş kazaları ve

meslek hastalıklarının tamamına yakın bir kısmını belirlemiş oluruz.




Ortam Risk Analizleri

Çalışma ortamı gözlemi bölümünde ayrıntıları verilmiştir.

Ergonomik Risk Analizleri

Statik pozisyonlarda çalışmalar sonucunda kas ve iskelet sistemi hastalıkları ortaya

çıkmaktadır. Söz konusu hastalıklar E grubu meslek hastalıkları listesinde verilen “meslek

hastalıklarıdır” ergonomik risk analizleri meslek hastalıklarını belirleme ağırlıklı bir

çalışmadır.

Çalışma pozisyonları

Ayakta

Çömelerek

Dönerek

Eğilerek

Eller ileride

Eller omuz yüksekliğinden yukarıda

Gerilerek

Kayarak /paten vb.

Merdiven inip – çıkarak

Oturur durumda

Pedallarla çalışma

Sabit pozisyonda

Sallanarak

Sürünerek

Tırmanarak

Uzanarak

Ergonomik kontrol listelerini kullanarak;

Bazı işlerin yeniden tasarlanması gereği

İşyerinin yeniden tasarlanması gereği

Çalışma ortamında özel olarak ilgilenmeyi gerektiren durumlar

Çalışma yeri özellikleri

Fiziksel gereksinimler

Algılama ile ilgili iş yükü

Zihinsel iş yükü

Belirlemek üzere ergonomik risk analizleri yapabiliriz.

Bu çalışmanın ayrıntıları derste pratik uygulama ile anlatılacaktır.




Matris Temelinde Risk Analizleri

RİSK ALGILAMA

Tanımlar: Tanımlarda TS 18001-2008 İSG Yönetim Sistemleri esas alınmıştır.

Tehlike: İnsanların yaralanması, sağlığının bozulması veya bunların gerçekleşmesine

sebep olabilecek kaynak, durum veya işlem.

Sağlığın bozulması: Bir iş faaliyetinin veya işle ilgili durumun yol açtığı ve/veya

kötüleştirdiği belirlenebilir, olumsuz fiziksel veya ruhsal durum.

Olay: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak

potansiyele sahip olan işle ilgili olaylar.

Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olmadan gerçekleşen olaylara

“Hasarsız olay- Ramak kaldı” denilmektedir.

Kaza: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaydır.

Risk: Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay

veya maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet

derecesinin birleşimi.

Risk değerlendirmesi: Tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve

mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar

vermek için kullanılan proses.

Kabul edilebilir risk: Kuruluşun Yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre,

tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk.

Güvenlik: İşin yapılması ve yürütümü sırasında oluşan risk yada risklerin, tanımlanmış bir

zaman aralığı süresince, kabul edilemez düzeyin dışında kalma yeteneği.

RİSK

Risk = İ x Ş

İ: İhtimal

Ş: Şiddet




Proaktif İzleme

• İSG kurulunun çalışmaları,

• İş ekipmanları ve tesislerin güvenlik donanımlarının kontrolü,

• Doğrudan davranış gözlemleri

• İşyeri denetimleri ve denetim sonucu yapılan çalışmalar

• Haberli veya habersiz güvenlik turları,

• Çevresel etkilenme, kişisel maruziyet raporları İSG eğitimi alanların sayıları,

eğitimin etkinliği,

• İSG işçi temsilcisi ve İSG uzmanı raporları,

• Çalışanların görüşleri için anketler,

• Sağlık gözetim ve denetimi,

• Rrisk degerlendirme ve kontrol sonuçları, hedefler,

• Benzer kuruluşlarla kıyaslama

Reaktif İzleme

• İş kazası, meslek hastalığı raporları,

• Tehlikeli olay raporları,

• Yaralanma - hastalık raporları,

• Son anda önlenen olay raporları,

Milli mevzuatta belirtilen tüm kayıtlar tutulmalıdır.

Özellikle;

• Teftiş raporları,

• Eğitim kayıtları,

• İSG periyodik kontrol raporları,

• 18001 tetkik raporları, Danışman raporları,

• Kaza/olay raporları-takip raporları,

• İSG toplantı tutanakları,

• Tıbbi muayeneler ve sağlık gözetimi raporları,

• KKD kayıtları,

• Acil durum müdahale tatbikatları,

• Yönetimin gözden geçirmeleri,

• Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol kayıtları.

RİSKLER İNSANLAR TARAFINDAN NASIL ALGILANIR?

TEHLİKE VE RİSK ALGILAMASI

Riskin nasıl algılandığını anlamak için; insanların riski nasıl tanımladıklarına bakmak

gereklidir.

Risk insanlarca oldukça farklı şekilde tanımlanmaktadır.

• Risk muhtemel kaybın miktarıdır.

• Risk bir fonksiyondur ve ihtimal ve kayıp seviyesinin çarpımı olarak ifade edilir.

KABUL EDİLEBİLİR RİSK

R R

R




• Risk belirli bir tehlike karşısında kişinin şahsi varlıklarından bir kısmının veya

tamamının kaybedilme ihtimalidir.

Üzerinde uzlaşılan manada risk, güvenliğin zıddı bir durumdur ve güvenlikle ters orantılı

olarak değişir. (Kumamoto ve Henley 1996)

Deneysel Psikoloji alanında yapılan çalışmalarla risk algılanmasını etkileyen faktörler

belirlenmeye çalışılmaktadır.

Üzerinde durulan konulardan biriside;

• Riskler kişiler tarafından nasıl algılanır,

• Riskler toplum tarafından nasıl algılanır,

konusudur.

TOPLUMSAL RİSK ALGILAMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

RİSK ÖZELLİKLERİ ALGILAMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Felaket potansiyeli Ölüm ve yaralanmaların aynı anda ya da gelişigüzel

olması

Aşinalık Riskin önceden bilinip bilinmediği

Anlaşılabilirlik Risk etki mekanizmasının ya da işlemin

anlaşılabilirliği

Kendi kendini denetleyebilme Kişinin kendini kontrol edebilirliği

Gönüllü maruziyet Riskin gönüllü olarak alınıp alınmadığı

Çocuklar üzerindeki etkisi Çocukları ne şekilde etkilediği

Etkinin hızı Hemen etki ya da zamana yayılmış etki

Mağdur tanımı Kimler nasıl etkilenecektir

Korkutuculuğu Şahıslar üzerindeki korkutuculuk seviyesi

Kurumlara güven İlgili kurumlara olan güven duygusu

Medya ilgisi Medyanın konuya verdiği önem

Kaza geçmişi Geçmişte büyük ya da önemli kazalara sebep olup

olmadığı

Faydaları Bilinen faydalar ya da açık olmayan bilinmeyen

faydaları

Fayda-maliyet dağılımı Risklerin ve faydalarının düzgün olmayan dağılımı

Etki sonrası tersinebilirlik Etkilenmenin geri döndürülebilir ya da kalıcı olması

Kaynağı Doğadan mı yoksa insan hatasından mı

kaynaklandığı

RİSK ALGILAMASI- ZAMAN İLŞİKİSİ

RİSK-1Risk belirlendiğ inde bir önem Seviyesinde algılanır. Ancak zamanla önem seviyesinde bir

düşüş gözlenir. (kanıksama)

RRiisskk

aallggııllaammaa




RRiisskk

AAllggııllaammaa

ZZaammaann

RİSK ALGILAMASI İSTATİSTİĞİ

Amerika‘ da yapılan bir risk algılaması anket çalışmasında, Amerikan halkının günlük

hayatında kendisi için en fazla risk olarak algıladığı olaylar aşağıda verilmiştir .Ankete

verilen cevaplardan anket yapıldığı dönemde Amerika da ve dünyada yaşanan ve henüz

etkisini kaybetmemiş olan önemli kaza ve olayların neler olduğu hemen anlaşılmaktadır.

Bu dudum insanların normal hayatta risk olarak algıladığı olaylarda medyanın ve iletişimin

ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.

RİSK

Ciddi bir kaza

sonrası risk

algılama Seviyesi

aniden yükselir.

ZZaammaann

CCiiddddii kkaazzaa

RİSK

ZZaammaannCCiiddddii kkaazzaa

?

RRiisskk

aallggııllaammaa




Ömür boyu bir nükleer santralin yakınında yaşamak 15 kilo fazla ağırlık

Uçak düşmesi Kanser

İş Kazaları Kömür madeninde çalışmak

Normal ölçüye göre küçük araba kullanmak Sigara (günde 1 paket)

Motorlu taşıt kazaları Bekar olmak

Madencilik ya da inşaat işçiliği (ABD’de) Beyaz değil siyah olmak

Tüm kazalar Kadın değil erkek olmak

RİSK DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARINDA ÜST YÖNETİMİN ROLÜ NEDİR?

ÜST YÖNETİM;

Kuruluşta İSG Yönetim Sistemi oluşturmak ve Risk Değerlendirme uygulanmasına geçmek

için, bu konuda üst yönetim stratejik bir karar almak zorundadır.

RİSK YÖNETİMİ – YÖNETİCİNİN ROLÜ

Yönetici; yükümlülüklerinin ve sorumluluklarının neler olduğunu belirlemeli, dikkate

alması gerekli hususları değerlendirerek, öncelik sıralaması yapmalı ve öncelikler arasında

İSG konusuna hangi sırada yer vereceğine karar vermelidir.

SORUMLULUK HERKESİNDİR,

Suçlamayalım

Sorumluluk alalım

Sadece kendimiz için değil

Başkaları için de yapalım . İşyerini yaşanacak bir yer yapalım.

RİSK DEĞERLENDİRMESİ NEDEN YAPILMALIDIR?

Bugün geldiğimiz noktada risk yönetimi ve değerlendirmesi İSG ne yeni yaklaşım

felsefesinin en önemli unsurunu oluşturmaktadır.

Bunun en önemli nedenleri şöyle sıralanabilir.

İSG’ ye eski yaklaşımda tehlike bazlı düşünme esas alınmıştır. Yeni yaklaşımda ise risk

bazlı düşünme esas alınmıştır.




Eski yaklaşımda toplu koruma önlemlerinden çok kişisel korunma önlemleri öne çıkmıştır.

Yeni yaklaşımda ise proaktif olma ve önleyici tedbirler dediğimiz toplu koruma önlemleri

önem kazanmıştır.

Eski yaklaşımda İSG konusunda özel eğitimlere tabi tutulmuş profesyonel uzman katkısı

yasal olarak istenmez iken yeni yaklaşımda İSG uzmanlarından hizmet alınması zorunlu

hale getirilmiştir.

Eski yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta insan sağlığına zarar vermeyecek olduğunun

belgelendirmesi yapılmazken yeni yaklaşımda iş ekipmanlarının imalatta güvenli imal

edilmesinin yolunu sağlayan CE belgelendirme sistemi zorunlu hale getirilmiştir.

Burada sıralanan nedenlerle yeni yaklaşımın temel prensiplerinden birisi risk

değerlendirmesi olmuştur. Çünkü risk değerlendirmesi önleyici bir mantık içerisinde henüz

bir bedel ödemeden alınacak önlemlerin neler olduğunun belirlenmesi için yapılan bilimsel

bir çalışmadır.

İşyerleri ve hatta günlük yaşantımızda bulunduğumuz çevremiz tehlikelerle ve bu

tehlikelerin neden olabileceği risklerle doludur. İşte karşı karşıya kaldığımız bu bazen bize

zarar vermeyecek önleyici tedbirlerle güvenli hale getirilmiştir. Bu nedenlerle bizler onları

kendimiz için bir risk olarak algılamamaktayız. Aynı şekilde işyerlerinde üretim amacıyla

kullandığımız tüm ekipmanlar, tesisler ve kullanılan enerji kaynakları da çalışanlara zarar

vermeyecek şekilde sürekli olarak güvenli hale getirilmeye çalışılmıştır.

Risk değerlendirmesi çalışmalarında işte bu güvenlik donanımlarının yeterli olup olmadığı

ile yeterli değilse alınması gerekli yeni önlemlerin neler olduğunun tespiti için yapılan

çalışmaların bir bütünüdür.

Bugün ülkeler iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu maddi ve manevi kayıpları

azaltmak ve yolla kaybedilen maddi değerleri ekonomiye kazandırmak için yoğun bir çaba

içerisine girmişlerdi. İSG konusuna bilimsel bir temel üzerinde yaklaşan gelişmiş ülkeler bu

kayıplarını çok az seviyelere çekmeye başarmışlardır. Ancak gelişmekte olan ülkeler

arasında yer alan Ülkemizde halen iş kazaları ve meslek hastalıklarını neden olduğu direk

ve endirekt maliyetler, ülke ekonomisi üzerinde önemli bir mali yük oluşturmaktadır. Bu

kayıplarla ilgili olarak çok ciddi çalışmalar yapılmamasına rağmen, Çalışma ve Sosyal

Güvenlik Bakanlığınca, kayıpların yıllık toplamının 30-35 milyar TL. Civarında olduğu

tahmin edilmektedir.

İş kazaları ve meslek hastalıklarını bu ekonomik kayıplarının yanında kayıpların psikolojik

ve sosyolojik etkileri de dikkate alındığında, çok ciddi bir sorun ile karşı karşıya

bulunduğumuz bir gerçektir. İşte iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu bu

kayıpların azaltılabilmesi için yapılacak çalışmalara bir temel oluşturmak ve belirlenen

yüksek düzeydeki risklerle ilgili olarak önleyici faaliyetler başlatabilmenin bilimsel yolu risk

değerlendirmesi yapmaktır.

Çalışma ortamı gözle görünen veya görünmeyen tehlikelerle doludur. Bu tehlikelerden

kaynaklanan riskleri tahmin etmek ve kabul edilemez olanları ortadan kaldırmak için

izlenecek en iyi bilimsel esaslı çalışma RİSK GEĞERLENDİRMESİDİR.

Genel manada ve en basit haliyle RİSK; Bir tehlikeden kaynaklanan olayın ortaya çıkma

olasılığı ile bu olayının sebep olacağı etkinin şiddeti arasındaki bağlantıdır.

İŞVERENLER NEDEN RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPMAK İSTERLER?

YASAL NEDENLER

AHLAKİ NEDENLER

EKONOMİK NEDENLER




YASALARDA RİSK DEĞERLENDİRMESİ

AB ülkelerinde Risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını teşkil eden ve yeni yaklaşım

direktiflerinin ana direktifi olan 89/391/EEC Direktifi doğrultusunda hazırlanarak

09.12.2003 tarih ve 25311 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulan İSG

Yönetmeliği Ülkemizde Risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını oluşturmuştur. Ancak

Danıştay 10. Dairesinin 15.06.06 - 2006/3007 sayılı kararı ile Yönetmelik iptal edilmiştir.

Risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını oluşturan ve İSG konusunda yeni yaklaşımın

esasını oluşturan bu Yönetmeliğin iptal edilmesi ile ülkemizde bir ara ciddi anlamda yasal

bir boşluk oluşmuştur. Ancak şu anda “İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi

Yönetmeliği” (29.12.2012 / 28512) yürürlükte bulunmaktadır.

Risk Değerlendirmesi yapılmasının amacı,

Tehlikelerin belirlenmesi,

Her bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığıyla, olası sonuçların şiddet derecesinin

değerlendirilmesi,

Mevcut kontrollerin etkinliğinin gözden geçirilmesi,

Acil önlem gerektiren yüksek risklerle,

Orta vadede önlem alınması gereken risklerin belirlenmesi

Bu risklerin kabul edilebilir seviyelere indirilmesi için alınacak önlemlerin

belirlenerek uygulanması ve izlenmesidir.

RİSK DEĞERLENDİRMESİ NE ZAMAN YAPILMALIDIR?

Kural olarak, işe başlarken veya daha önce hiç yapılmamışsa,

Üretim yönteminde değişiklik halinde,

İş kazası, meslek hastalığı veya bir ramak kaldı olayından sonra,

İşyerinin taşınması veya binalarında değişiklik yapılması halinde,

Tehlike sınıfına göre çok tehlikeli,tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç

iki, dört ve altı yılda bir yenilenir

İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklik

meydana gelmesi,

Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi,

Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması halinde,

İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin olması

halinde.

Risk değerlendirmesinin bir kişi tarafından mı yoksa bir ekip tarafından mı

yapılmalı?

Risk değerlendirmesi bir ekip tarafından yapılmak zorundadır (İş Sağlığı ve Güvenliği Risk

Değerlendirmesi Yönetmeliği Madde 6). Risk değerlendirme ekibi;

İşveren veya işveren vekili

İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri

hekimleri

İşyerindeki çalışan temsilcisi

İşyerindeki destek elamanı

İşyerinde bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen

çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi

sahibi çalışanlar.




İşverenin yükümlülüğü

İşveren, çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme

ve geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar

veya yaptırır.

Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması, işverenin işyerinde iş sağlığı ve

güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.

İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi ve kişilere risk

değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder.

Risk değerlendirmesi

Tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere, tehlikeleri

tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin

kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve

gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir.

Çalışanların risk değerlendirilmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada

sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır.

Çalışanların bilgilendirilmesi

İşyerinde çalışanlar, çalışan temsilcileri ve başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen

çalışanlar ve bunların işverenleri, işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik

riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirilir.

5 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRMESİ

1. Adım TEHLİKELERİN TESPİT EDİLMESİ ve TANIMLANMASI

2. Adım RİSKLERİN BELİRLENMESİ, ANALİZİ VE DERECELENDİRİLMESİ

3. Adım KONTROL TEDBİRLERİNE KARAR VERİLMESİ

4. Adım KONTROL TEDBİRLERİNİN TAMAMLANMASI

5. Adım İZLEME VE TEKRAR ETME

1.Adım: TEHLKİKELERİN TESPİT EDİLMESİ ve TANIMLANMASI: Şu üç soru

tehlikeleri tanımlamamıza neden olur;

1-Tehlike Kaynakları nelerdir?

2-Bu tehlikeden kim ya da ne zarar görebilir?

3-Zarar nasıl ortaya çıkabilir?




Tehlikeler tespit edilirken özellikle iş ekipmanları ve sistemler, binalar tehlikenin kaynağı

olarak görülmeli ve bu kaynaktan hangi yolla zarar oluşacağı sorusu sorulmalıdır. Bu

sorunun cevapları o kaynaktan oluşacak tehlikeleri ortaya çıkaracaktır. Bu yolla bir

kaynaktan birden fazla tehlikenin oluşacağı tespit edilebilecektir. Yani bir kaynaktan birden

fazla tehlike oluşur, her bir tehlikeden de bir den fazla risk oluşur.

Bu sistematik yaklaşım içerisinde bir işyerinde tehlikeler şu yollarla tespit edilebilir.

a-Geçmiş kayıtları inceleyerek

b-Mevcut durumu inceleyerek

c-Mevzuat ve literatürü inceleyerek

Toplam = İşyeri Tehlikeleri

a-Geçmiş kayıtların incelenmesi:

• Ortam ölçüm raporlarının incelenmesi

• İş kazası ve ramak kaldı raporlarının incelenmesi,

• İSG Kurulu yıllık faaliyet raporlarının değerlendirilmesi,

• Kamu ve özel denetim elemanları raporlarının incelenmesi,

• Teknik periyodik kontrol raporlarının incelenmesi,

b-Mevcut durumu incelenmesi:

• Kimyevi, fiziki ve biyolojik etkenlerin listesi

• İş ekipmanlarının incelenmesi,

• Çalışma çevresinin incelenmesi,

• Ergonomik şartların incelenmesi

• İş aktivitelerinin gözden geçirilmesi

• İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi

• Organizasyonun incelenmesi

c-Mevzuat ve literatürün incelenmesi

• İSG mevzuatının incelenmesi,

• İlgili diğer mevzuatların incelenmesi,

• Standartların incelenmesi, (Harmonize diğer)

• İLO normlarının incelenmesi,

• Literatür taraması,

• İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi,

• Uzman yorumlarından yararlanılması,

Bu yollarla tespit edilecek tehlikeler şu yollarla sistematik olarak

gruplandırılabilir.

TEHLİKELERİN GRUPLANDIRILMASI

1. Mevzuat esaslı gruplama,

2. Proses esaslı gruplama,

3. Yerleşim esaslı gruplama,

4. Bilimsel esaslı gruplama,

5. Karma gruplama,

a. Mevzuat esaslı gruplama, 1) İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği 2) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 3) İşyeri Bina Ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık Ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik 4) Yapı İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmeliği 5) İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği 6) Asbestle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

7) Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 8) Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği 9) Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik 10) Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik




11) Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği

12) Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik 13) Maden İşyerlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmeliği 14) Tozla Mücadele Yönetmeliği 15) Kişisel koruyucu donanım yönetmeliği 16) Kişisel koruyucu donanımların işyerlerinde kullanılması hakkında yönetmelik 17) Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlyık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında

Yönetmelik

18) Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik 19) Geçici veya belirli süreli işlerde İSG hakkında yönetmelik, 20) Balıkçı Gemilerinde Yapılan Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 21) Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım

Yurtlarına Dair Yönetmelik 22) İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği.

b. Proses Esaslı Gruplama

İşyerinde bir yönetim sistemi TS EN ISO 9001, 14001 ve TS 18001 Yönetim sistemlerinde

biri veya bir kaçının kurulduğu ve Proseslerin belirlendiği işyerlerinde uygulanabilir bir

yaklaşımdır.

c.Yerleşim Esaslı Gruplama

İşyerinin fiziki yerleşim sistemine göre her bir bağımsız fiziki bölümdeki bütün tehlikelerin

gruplandırılması yöntemidir.

d. Bilimsel Esaslı Gruplama

Bu sistemde tehlikeler;

Mekanik Tehlikeler, Elektrik Tehlikeleri, Fiziksel Tehlikeler, Kimyasal Tehlikeler, Biyolojik

Tehlikeler, Çevresel Tehlikeler, İdari Tehlikeler, Organizasyonel Tehlikeler. İnsanlardan

kaynaklanan Tehlikeler v.b olmak üzere gruplandırılmaktadır.

e. Karma Gruplama

En çok kullanılan yöntemdir.

İşyerinin girişinden başlayarak yerleşim ve iş akışına göre sıra ile başlanıp, gerekirse her

bir bölüm içerisinde bilimsel esaslı gruplandırma veya mevzuat esaslı gruplandırmaların iç

içe yapıldığı gruplandırmadır.

2. Adım RİSKLERİN BELİRLENMESİ ANALİZİ VE DERECELENDİRİLMESİ

Risk değerlendirmesinin 2. Adımında tehlikelerden kaynaklanan risklerin ne yada neler

olabileceğine karar verilir. Aşağıda şematik olarak ta gösterildiği gibi bir tehlikeden birden

fazla risk oluşabileceği hiçbir zaman unutulmamalıdır.

Aşağıdaki faktörler bir kaza ya da olayın meydana gelme ihtimalini etkileyebilir;

Riske maruz kalan kişiler,

Riske maruz kalmanın tipi, sıklığı ve süresi,

Riske maruz kalma ile tesirleri arasındaki ilişki,

İnsan faktörleri,

Güvenlik fonksiyonlarının güvenilirliği,

Güvenlik tedbirlerinin işlemez hale getirilme veya yanıltılma imkânları,

Güvenlik tedbirlerinin idame ettirilebilme kabiliyeti




Risklerin belirlenmesi aşamasından sonra tercih edilen nicel veya nitel yöntemlerle risklerin

derecelendirilmesine geçilir. Bu derlerde en klasik ve temel risk değerlendirme modeli olan

MATRİS sistemi 5’li, matris olarak esas alınmıştır.

R = O X Ş

R = Risk

O = Olabilirlik (Tehdidin olma ihtimali)

Ş = Şiddet (Zararın Derecesi) olarak ifadelendirilmiştir.

Tehlike olabilirliğinin belirlenmesinde

Olabilirlik Ortaya çıkma sıklığı / frekans için

derecelendirme basamakları

----------------------- --------------------------------------------------

1-ÇOK KÜÇÜK : Yılda Bir

2-KÜÇÜK : Üç Ayda Bir

3-ORTA : Ayda Bir

4-YÜKSEK : Haftada Bir

5-ÇOK YÜKSEK : Her Gün

ve olası sonuçlar ve zararın şiddeti,

Derecelendirme

(İnsana Yönelik)

---------------------- -------------------------------

1-ÇOK HAFİF : İş saati kaybı yok,

2-HAFİF : İş günü kaybı yok,

3-ORTA : Hafif yaralanma,

4-CİDDİ : Ölüm, Uzuv kaybı,

5-ÇOK CİDDİ : Birden çok ölüm,

olarak belirlenmiştir.




RİSK MATRİSİ

Şiddet

Olabilirlik

1

2

3

4

5

1

Çok hafif

seviye Risk

1

Düşük

seviye Risk

2

Düşük

seviye Risk

3

Düşük

seviye Risk

4

Düşük

seviye Risk

5

2

Düşük

seviye Risk

2

Düşük

seviye Risk

4

Düşük

seviye Risk

6

Orta

seviye Risk

8

Orta

seviye Risk

10

3

Düşük

seviye Risk

3

Düşük

seviye Risk

6

Orta

seviye Risk

9

Orta

seviye Risk

12

Orta

seviye Risk

15

4

Düşük

seviye Risk

4

Orta

seviye Risk

8

Orta

seviye Risk

12

Yüksek

seviye Risk

16

Yüksek

seviye Risk

20

5

Düşük

seviye Risk

5

Orta

seviye Risk

10

Orta

seviye Risk

15

Yüksek

seviye Risk

20

Çok

yüksek

seviye Risk

25

Oluşturulan risk matrisine göre kabul edilebilirlik, yasal şartlar, yerel özellikleri ve işyeri

şartları dikkate alınarak aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır.

SONUÇ EYLEM

16, 20, 25

KABUL EDİLEMEZ RİSK

Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı

8, 9, 10, 12, 15

DİKKATE DEĞER RİSK

Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk

müdahale edilmeli

1, 2, 3, 4, 5, 6

KABUL EDİLEBİLİR RİSK

Acil tedbir gerektirmeyebilir




1. BÖLGE: KABUL EDİLEBİLİR RİSKLER

İhtimal ve şiddeti düşük bölge, risk skoru küçük olan risklerdir.

Bu bölgede yer alan riskler genellikle KABUL EDİLEBİLİR RİSKLER olarak tanımlanmaktadır

ve inceleme anında kontrolü yeterli olup, gerçekleşmesi halinde işletme için önemli bir

zarar doğurmayacak risklerdir.

2. BÖLGE: TRANSFERİ GEREKEN RİSKLER

İhtimali Düşük - Şiddeti Yüksek bölge risk skoru orta

Bu bölgede yer alan riskler genellikle TRANSFER EDİLMESİ GEREKLİ RİSKLER olarak

tanımlanmaktadır.

İhtimal asgari düzeye indirilmesine rağmen gerçekleştiğinde işyeri için kabul edilemez

nitelikte sonuçlar doğurabilecek olan riskler.

Bu sonuçlardan korunmak için;

1.Risk sonuçları sigorta şirketiyle paylaşılır veya tamamı devredilir.

2.Risk teknolojiye transfer edilir.

3.Proses veya işlem kısmen uzman bir kuruluşa verilir.

4.Ürün tamamen piyasadan temin edilebilir.

3. BÖLGE: AZALTILABİLİR RİSKLER

İhtimali yüksek - Şiddeti düşük bölge Risk Skoru ORTA bu bölgede yer alan riskler

genellikle AZALTILMASI GEREKLİ RİSKLER olarak tanımlanmaktadır.

İnceleme anında kontrol önlemleri yetersiz olup, risk kontrol önlemlerinden hiyerarşik

sıraya uygun olarak bir veya bir kaçının uygulanması ile risklerin kabul edilebilir sınırlara

getirilmesi mümkün olan riskler.

4. BÖLGE: KABUL EDİLEMEZ RİSKLER

İhtimali ve Şiddeti Yüksek bölge Risk Skoru yüksek bu bölgede yer alan riskler KABUL

EDİLEMEZ RİSKLER olarak tanımlanmaktadır.

Mevcut şekliyle çalışılması halinde güvenlik kontrolünün mümkün olamayacağı düşünülen

yüksek düzeyli riskler.




3. ADIM: KONTROL TEDBİRLERİNE KARAR VERMEK

Bu adımda özellikle kabul edilemez düzeyde bulunan risklerin kabul edilebilir düzeye

indirilmesi için gerekli olan kontrol tedbirlerine karar verilir.

Risk değerlendirmesinin en önemli adımlarından biri olan bu adımda risk kontrol

önlemlerinin neler olacağı ve bu önlemlerin belirlenmesinde ne tür bir öncelik tercihinde

bulunacağı belirlenir.

1.Önleyici Tedbirler:

İhtimali azaltıcı tedbirlerdir.

2. Koruyucu Tedbirler:

Şiddeti azaltıcı tedbirlerdir.

Risk kontrol önlemlerinin hiyerarşik düzeni;

1-Tehlikelerin ortadan kaldırılması,

(Riskleri kaynağında yok etmeye çalışmak)

2-Tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla değiştirmek, (İkame)

3-Mühendislik önlemlerini uygulamak;

• Otomasyon,

• Tecrit,(ayırma)

• Uzaklaştırma,

• Havalandırma,

• Ergonomik yaklaşımlardan yararlanma.

-Alınan bu önlemlere rağmen riski kabul edilebilir düzeylere düşüremiyorsak;

4-İdari önlemler-Güvenlik ve Sağlık İşaretleri

• Çalışma süreleri,

• İşyeri düzeni,

• Eğitim ve Öğretim,

• Planlı bakım-onarım

• Mental riskler, monotonluk, iletişim

• Denetim-Disiplin,

•

5-SON ÇARE

Kişisel koruyucu donanımlar;

• Temin

• Kullandırma

ÖNCELİK SIRASI

Kontrol tedbirleri en fazla etkili olacak şekilde, kategoriler halinde sıralanmıştır;

Elimine etmek

Yerine koyma-ikame

Ayırma-tecrit

Mühendislik kontrolleri

idari kontrolleri

KKD

4. ADIM KONTROL TEDBİRLERİNİ TAMAMLA

Bu adımda seçilen kontrol tedbirleri işyerinde uygulanarak tamamlanır.

Kontrol tedbirlerinin tamamlanması şu hususları içerir;




Çalışma yöntemlerinin geliştirilmesi

İletişim

Eğitim ve öğretimin sağlanması

Denetim

Bakım

5. ADIM

İZLE VE TEKRAR ET

Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden geçirilmesidir

Bu adımda en azından şu sorular cevaplandırılmalıdır.

Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmış mı?

Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi?

Bu kontrol tedbirleri doğru bir şekilde uygulanmış mı?

Seçilen yöntem çalışıyor mu?

Kontrol tedbirleri yeni ve ilave riskler çıkarmış mı?

Risklere maruziyet ortadan kaldırılmış veya yeterince azaltılmış mı?

RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI

Bugün dünyada 150’den fazla Risk Değerlendirme Metodunun varlığından söz edilmektedir.

Özellikle de sigorta şirketleri, üniversiteler, enstitüler ile NASA’nın bu yöntem bilimlerin

çeşitlenmesin de büyük rolleri olmuştur.

Endüstriyel fabrikaları sigortalayan şirketler risklerinin net olarak tayin edilmesini istemiş

ve birçok yöntemin geliştirilmesinde öncülük yapmışlardır.

(Zurih Sigortanın geliştirdiği Zurih Tehlike Analizi, DOW Chemical Co.’nun geliştirdiği DOW

F&EI indeksi gibi).

Risk değerlendirme yöntem bilimlerini sınıflandırmaya çalışırken öncelikle hangi amaca

hizmet ettikleri ve kullanıldıkları alanların dikkate alınması gereklidir.

-Nitel Risk Değerlendirme Metotları,

-Nicel Risk Değerlendirme Metotları,

-Karma Risk Değerlendirme Metotları olarak sınıflandırılabilir.

Bu risk değerlendirme metotlarından bazıları aşağıda verilmiştir.

Matris

Kontrol Listeleri (Check- List)

Fine - Kinney

Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA)

Hata Ağacı Analizi (FTA)

Tehlike ve Çalışılabilirlik Analizi (HAZOP)

Kaza Sonuç Analizi (ETA)

Tehlike analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (HACCP),

1-MATRİS METODU:

Kullanımı kolay ve uygulaması en yayın metotlardan birisidir. Bu metot diğer birçok

metodun temelini teşkil eder. Karma bir Risk Değerlendirme metodudur. II. Bölümde tüm

detayları ile anlatıldığı için burada yeniden anlatılmamıştır.

Risk skoru R: İ x D formülü ile elde edilir.




İ = İhtimal D= Sonucun derecesi veya şiddeti

2-KONTROL LİSTELERİ-ÇEKLİST METOD (Birincil Risk Analizi )

Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz

işleyip işlemediğini saptar. İki adımda gerçekleştirilir.

Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır.

Bir önlemler katalogu ile yapılması gereken düzeltmeler önerilir.

En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından

hazırlanmış listelerden alınır. (örnek: uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi)

ÇEK-LİST İLE RİSK ANALİZİ ÖRNEĞİ

3-FİNE- KİNNEY METODU

• Kullanımı kolay, yaygın olarak kullanılan bir metottur.

• İşyeri istatistiklerinin kullanımına imkân sağlar.

Risk Değeri= İ x F x D olarak hesaplanır.

İ= İhtimal, (0,2-10 arası bir değer)

F=Frekans, (0,5-10 arası bir değer)

D=Sonuçların Derecesi

Uygun Yetersiz

Yok Kontrolü yapılan konu Düşünceler

Tehlikeli alan yeterince tanımlanmış-sınırlanmış mı?

Alana girişler kontrol altında mı?

Gerekli uyarı işaretleri var mı? Uyarı işaretleri doğru

ve görülebilir mi?

Yangın tedbirleri prosedürlere uygun mu? Alanda

çalışanlar uygun ve yeterli eğitimleri almışlar mı?

Kişisel koruyucular var mı? Uygun mu?

Acil durum planı var ve görülebilir mi?




Tablo 1-İhtimal Skalası

İhtimal: Zarar ya da hasarın zaman içinde gerçekleşme ihtimali

Değer Kategori

0,2 Pratik Olarak İmkânsız

0,5 Zayıf İhtimal

1 Oldukça Düşük İhtimal

3 Nadir fakat Olabilir

6 Kuvvetle Muhtemel

10 Çok Kuvvetli İhtimal

Tablo: 2 Frekans (Maruziyet) Skalası

Frekans: Tehlikeye maruz kalma sıklığı

Değer Açıklama Kategori

0,5 Çok Nadir Yılda bir ya da daha az

1 Oldukça Nadir Yılda bir ya da birkaç kez

2 Nadir Ayda bir ya da birkaç kez

3 Ara sıra Haftada bir ya da birkaç kez

6 Sıklıkla Günde bir ya da daha fazla

10 Sürekli Sürekli ya da saatte birden fazla

Tablo: 3 Etki/Zarar-Sonuç Skalası

Derece: Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, işyeri ve çevre üzerinde oluşturacağı

zarar ya da hasarın şiddeti

Değer Açıklama Kategori

1 Dikkate Alınmalı Hafif-Zararsız veya önemsiz

3 Önemli Minör-Düşük iş kaybı, küçük hasar, ilk Yrd

7 Ciddi Majör-Önemli Zarar, Dış tedavi, işgünü kaybı

15 Çok Ciddi Sakatlık, uzuv kaybı, çevresel etki

40 Çok Kötü Ölüm, Tam maluliyet, Ağır çevr. etkisi

100 Felaket Birden çok ölüm, önemli çevre felaketi

Risk Düzeyine Göre Karar ve Eylem

Sıra Risk Değeri Karar EYLEM

1 R



İşyeri Bölümü : Değerlendiren : Tarih:

RİSK DEĞERLENDİRME FORMU

No TEHLİKELER RİSK RİSK DERECELENDİRMESİ Aksiyonlar ve

Ek Kontroller

Sorumlu Süre

İhtimal Frekans Etki Risk

Değeri

1

2

3

4

5

6

4-OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİ ANALİZİ (FAİLURE MODE AND EFFECTS

ANALYSİS- FMEA)

En yaygın kullanılan metotlardan biridir. Özellikle otomotiv sektöründe imalat sırasında

ve sonrasında olası hataların tespit edilmesi amacıyla çok fazla kullanılan bir metottur.

Genel manada Problem çözme tekniklerinden biri olarak ta çok fazla kullanılmaktadır.

Herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp, bunlardaki kısımlar, aletler,

kompenentlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hem de bütün sistemin

nasıl etkilenebileceği ve ortaya çıkabilecek sonuçlar analiz edilir.

FMEA ÇEŞİTLERİ

1) Sistem FMEA 2) Tasarım FMEA 3) Proses FMEA 4) Servis FMEA

1-Sistem FMEA AMACI; Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden

doğan sistem fonksiyonları arasındaki potansiyel hata türlerini belirlemektir.

HEDEFİ; Sistemin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.

2- Tasarım FMEA: AMACI: Bir makine veya ekipmanın tasarım aşamasında olası

hatalarını ortadan kaldırmak ve daha tasarım aşamasında sistemin analiz edilerek üretime

geçmeden hataların ortadan kaldırılmasını sağlamaktır.

ONAYLAYAN

Adı Soyadı:

İmza Tarih:




HEDEFİ: İmalatın ilk aşaması olan tasarım aşamasında ekipmanın kalitesini ve

güvenilirliğini garanti etmektir.

3-Proses FMEA AMACI; Üretim veya montaj prosesindeki eksiklerden doğabilecek hata

türlerini ortadan kaldırmak ve üretim ve montaj prosesini analiz etmektir.

HEDEFİ; Prosesin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.

4-Servis FMEA AMACI; Organizasyondaki aksaklıkların analiz edilmesidir.

HEDEFİ; Organizasyonun kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.

FMEA METODUNUN UNSURLARI

FMEA’nın üç temel unsuru vardır.

a.İhtimal: İ Hatanın zaman içinde gerçekleşme sıklığını gösteren değer, (1-10 arası)

b.Şiddet: Ş Hatanın gerçekleşmesi durumunda sonuçların derecesini gösteren değer, (1-

10 arası)

c.Tespit edilebilirlik: T Hatanın istenmeyen sonuçlara sebep olmadan tespit edilebilme

derecesini gösteren değer, (1-10 arası)

SİSTEM FMEA ŞİDDET ETKİ SINIFLAMASI

ETKİ ŞİDDETİN ETKİSİ DERECE

Uyarısız Gelen Tehlike

Felakete yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata

10

Uyarısız Gelen Tehlike

Yüksek hasara ve toplu ölümlere yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata

9

Çok Yüksek Sistemin tamamen hasar görmesini sağlayan yıkıcı etkiye sahip ağır

yaralanmalara,3.derece yanık, akut ölüm vb. etkiye sahip hata

8

Yüksek Ekipmanı tamamen hasar görmesine sebep olan ve ölüme,zehirlenme,3.derece yanık,akut ölümcül hastalık vb. etkiye

sahip hata

7

Orta Sistemin performansını etkileyen,uzuv ve organ kaybı,ağır yaralanma,kanser vb. yol açan hata

6

Düşük Kırık ,kalıcı küçük iş görmemezlik,2.derece yanık,beyin sarsıntısı vb. etkiye sahip hata

5

Çok Düşük İncinme, küçük kesik ve sıyrıklar,ezilmeler vb. hafif yaralanmalar ile kısa süreli rahatsızlıklara neden olan hata

4

Küçük Sistemin çalışmasını yavaşlatan hata 3

Çok Küçük Sistemin çalışmasında kargaşaya yol açan hata 2

Yok Etki yok 1




HATA OLASILIĞI HKS

HATA KÜMÜLATİF SAYISI

DERECE

Çok Yüksek:Kaçınılmaz Hata ½’ den fazla 10

1/3 9

Yüksek:Tekrar Tekrar Hata 1/8 8

1/20 7

Orta:Ara Sıra Olan Hata

1/80 6

1/400 5

1/2.000 4

Düşük:Nispeten Az Olan Hata 1/15.000 3

1/150.000 2

Pek Az:Olası Olmayan Hata 1/1.500.000’den düşük 1

TESBİT

EDİLEBİLİRLİK

TESBİT EDİLEBİLİRLİK OLASILIĞI DERECE

Tespit Edilemez Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği mümkün değil

10

Çok Az Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği çok uzak

9

Az Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği uzak

8

Çok Düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği düşük

7

Düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği çok düşük

6

Orta Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği orta

5

Yüksek Ortalama Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği yüksek ortalama

4

Yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği yüksek

3

Çok Yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği çok yüksek

2

Hemen Hemen

Kesin

Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın

keşfedilebilirliği hemen hemen kesin

1




Risk Öncelik Değeri (RÖD) R.Ö.D.= İ x D x T

0-1000 arasında bir değer alabilir.

Risk Öncelik Değeri (RÖD)

Sıra Risk Öncelik Değeri Karar

1 01 - 50 arası Düşük Riskli

2 50 - 100 arası Orta Riskli

3 100 - 200 arası Yüksek Riskli

4 200 - 1000 arası Çok Yüksek Riskli

ÖRNEK FMEA

5-HATA AĞACI ANALIZI (FAULT TREE ANALYSIS - FTA)

1962 Yılında Bell Telefon Laboratuarlarında Amerikan Hava Kuvvetleri için

geliştirilmiştir.

Bir tepe olayın gerçekleşmesi veya gerçekleşmemesi için alınması gereken önlemler

ayrıntılı bir şekilde analiz edilir.

Olmaması istenen tepe olay saptanıp, bu olaya neden olabilecek tüm faktörler analiz

edilir.

Sistem

/Parça

Hata

Türü

Hatanın

Sonuçları

Pompa Enerji

Kaynağı

Arızası

Pompa

çalışmıyor

İ

jeneratör

arızası 5

Ş

Yedek

jeneratör

alınması

T

2

R

Ö

D

90

09

0

Tavsiye Edilen

İyileştirmeler/

Eylemler

Jeneratör

mazot tankının

doluluk

takibinin

yapılması için

prosedür

hazırlanması

Sorumlu &

Tamamlama

Tarihi

Teknik

Emniyet,

15.12.2008

Hareket

Tarihi

2 1 4

Ye

ni (İ)

Yen

i (Ş)

Ye

ni R

PN

01.12.2008

Hataların

Nedenleri

Kontrol

Önlemleri

9

Yen

i (T)

2




Metodun çok ayrıntılı ve zaman alıcı olması nedeni ile genellikle nükleer güç

reaktörleri, uçak sistemleri gibi karmaşık sistemlerde kullanılır.

Değişik hataların neden olabilecekleri tepe olayı eksiksiz analiz edebilmek için,çok

deneyimli analizciye gereksinme vardır.

Analiz edilecek sistemin çok iyi belirlenmesi şarttır.

Hem tek bir olaya hem de çeşitli olaylara bağlı kaza olasılıklarını analiz etmek için

uygundur.

İstenmeyen tepe olayın ne sıklıkta ve ne olasılıkta olabileceği rakamlarla

belirlenebilir.

Alınacak önlemlerin ekonomik olup olmadığı saptanabilir.




6-TEHLIKE VE ÇALIŞABİLİRLİK ANALİZİ

(HAZARD AND OPERABILITY STUDIES- HAZOP)

Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak

geliştirilmiştir.

Multidisipliner bir tim tarafından, kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan

kaldırılmaları için uygulanır.

Belirli kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır.

Çalışmaya katılanlara, belirli yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya

olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur.

Bir sistemde veya proseste, ham maddelerin (raw materials),ara maddelerin

(intermediates), mamul maddelerin (finished products) ve enerji,su havalandırma

gibi destekleyici sistem veya maddelerin akısını analiz eder.

Genellikle kimya endüstrisinde borular ve enstrümanlar (piping and instrumentation)

(P&IDs) diyagramlarının analizlerinde kullanılır

Analizi yapılacak tip tesislerde deneyimi olan bir tim tarafından yürütülür.

HAZOP AKIM ŞEMASI

FİZİKSEL PARAMETRELER KİMYASAL PARAMETRELER

HAZOP SAPMA MATRİSİ

(ANAHTAR KELİMELER + KLAVUZ KELİMELER)

TEHLİKELİ SAPMA

PROSESİN VEYA OPERASYONUN BİR

BÖLÜMÜ

NEDEN

ARAŞTIRMASI




HAZOP METODOLOJİSİ

ANAHTAR KELİMELER ANLAMI

FAZLA (MORE) Kantitatif Çoğalma

AZ (LESS) Kantitatif Azalma

HİÇ (NONE) Mevcut Değil

Ters (Reverce) Öngörülen Yönün Aksine

PARÇASI (PART OF) Sistemin Bir Bölümü

Olması Gerekenden Farklı

...Kadar İyi (As Well As) Aynı Derecede

...DAN BAŞKA (OTHER

THAN)

Tamamen Farklı

HAZOP UYGULAMA ŞEKLİ

KKIILLAAVVUUZZ KKEELLİİMMEELLEERR

Akış

Basınç

Sıcaklık

Viskozite

Seviye, Kompozisyon

veya Durum

Reaksiyon

Zaman

Sıra




7-OLAY AĞACI ANALIZI (EVENT TREE ANALYSIS - ETA)

Her hangi bir tehlikeli olayın yaratabileceği çeşitli senaryolar analiz edilir.

İdeal olarak, birden fazla proses ve koruma sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır.

Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları sayısal olarak belirlenebilir.




8-Neden – Sonuç Analizi (Cause-Consequence Analysis)

Hata Ağacı Analizi ile Olay Ağacı Analizinin bir harmanıdır.

Amacı, olaylar arasındaki zinciri tanımlarken istenilmeyen sonuçların nelerden

meydana geldiğini belirlemektir.

9-Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (HACCP)

Özel olarak yiyecek ve içecek endüstrileri için geliştirilmiş bir metottur.

Birçok biyolojik,kimyasal,fiziksel ve mekanik tehlikeleri dikkate alır.

Adı geçen tehlikeleri ortadan kaldırmak veya azaltmak amacı ile kritik kontrol

noktaları belirlenir

Kabul edilebilir ve edilmeyebilir tehlike limitlerini de belirler.




10-Ön Tehlike Analizi ( PrHA )

Ön tehlike analizi, tesisin son tasarım aşamasında yada daha detaylı çalışmalara model

olarak kullanılabilecek olan hızla hazırlanabilen kalitatif bir risk değerlendirme

metodolojisidir.

Bu yöntemde olası sakıncalı olaylar önce tanımlanır daha sonra ayrı ayrı kendi içinde

çözümlenir.

Her bir sakıncalı olay veya tehlike, mümkün olan düzelmeler ve önleyici ölçümler formüle

edilir.

Bu metodolojiden çıkan sonuç, hangi tür tehlikelerin sıklıkla ortaya çıktığını ve hangi analiz

metotlarının uygulanmasının gerektiğini belirler.

Tanımlanan tehlikeler, sıklık/sonuç diyagramının yardımı ile sıraya konur ve önlemler

öncelik sırasına göre alınır.




İşyerinde Sağlık Gözetimi ve Biyolojik İzleme

Konu İşyerinde Sağlık Gözetimi ve Biyolojik İzleme

Konunun genel

amacı

Katılımcıların, işyerinde sağlık gözetimi ve biyolojik izleme

hakkında temel ilkeleri bilmelerine ve uygulanmasını kavramalarına

yardımcı olmaktır.

Öğrenme

Hedefleri

Bu dersin sonunda katılımcılar;

Sağlık gözetimi tanımı ve uygulama adımlarını belirler.

Çalışanın sağlık gözetimi talep hakkını söyler.

İşyerinde “uygun işe uygun işçi” ilkesi dikkate alınarak yapılacak

işe giriş muayeneleri ve aralıklı kontrol muayenelerini yapar.

İşyerinde biyolojik izlem yapar.

İşyerinde kronik ve sistemik hastalıkları olan çalışanları özel

olarak izler.

Sağlık gözetiminde hekimin sorumluluklarını sayar.

Sağlık gözetiminin koruyucu hekimlik uygulamalarına etkisini

örneklerle açıklar.

Konunun alt

başlıkları

Sağlık gözetimi tanımı ve uygulama adımları

İşyerinde “uygun işe uygun işçi” ilkesi dikkate alınarak yapılacak

işe giriş muayeneleri

Aralıklı kontrol muayeneleri

İşyerinde biyolojik izleme

İşyerinde kronik ve sistemik hastalıkları olan çalışanların özel

olarak izlenmesi

Sağlık gözetiminde hekimin sorumlulukları

Sağlık gözetiminin koruyucu hekimlik uygulamalarına etkisinin

örneklerle anlatılması

Mesleki rehabilitasyon kavramı ve standartları

İlgili mevzuat

NOT:

Bu dersin içeriği ile ilgili ayrıntılar kurs genelinde anlatılan

Meslek hastalıkları ve işe bağlı hastalıklar

Tıbbi etik

Toksikoloji

Çeşitli risk etkenleri

Epidemiyolojik yaklaşımlar

Gibi dersler tamamlayıcı olmaktadır. Bu bakımdan yalnızca bu ders notları ile kursiyerin

yetinmemesi gerekir.




Meslek Hastalıklarında Tanı Yöntemleri

Meslek hastalıkları konusunda öncelikle yapılması gereken, hastalık tablosuna doğru bir

klinik tanı konmasıdır. Ancak meslek hastalıkları bakımından yalnızca klinik tanı konması

yeterli değildir. Söz konusu hastalığın “meslek hastalığı” olarak tanımlanması için klinik

tanının yanı sıra, bu hastalığın belirli bir işte çalışıyor olmaktan dolayı meydana geldiğinin,

yani hastalığın meslekle ilişkisinin de ortaya konması gerekir. Bunun için ise hastanın

meslek öyküsünün öğrenilmesi gereklidir. Günümüzden 300 yıl önce Ramazzini tarafından

işaret edilen çalışma öyküsü alınmasının meslek hastalıkları konusunda büyük önemi

vardır. Ayrıntılı meslek öyküsü, hastanın halen ya da son olarak yaptığı işin yanı sıra varsa

önceki işlerinin de öğrenilmesi anlamına gelir. Hatta ayrıntılı çalışma öyküsü alınırken,

hastanın işyerinde çalıştığı bölüm, yaptığı iş, kullandığı ve çalışma sırasında karşılaştığı

maddeler, hatta varsa iş dışı uğraşıları, alışkanlıkları veya hobileri nedeniyle olabilecek

etkilenmeleri de öğrenilmelidir. Meslek hastalıklarında tanı yaklaşımı şu başlıklarda

incelenebilir:

A) Klinik değerlendirmeler:

Bütün hastalıkların tanısında klinik açıdan yapılacak değerlendirmelerin büyük yeri vardır.

Bu değerlendirmelerde öykü ve fizik muayene bulguları önem taşır. Öyküde hastalığın

belirtileri ile ilgili bilgilerin yanı sıra, hastanın çalışma öyküsü de öğrenilmelidir. Hastalığın

işle ilişkili olduğu düşünüldüğünde çalışma öyküsünün ayrıntı ile öğrenilmesi gerekir.

Ayrıntılı çalışma öyküsünde şu bilgilerin öğrenilmesi önerilmektedir:

1) Bütün işlerin tanımlanması: Kimi zaman hastalık, kişinin son olarak çalışmakta

olduğu işi ile değil, daha önce çalıştığı başka bir iş ile ilişkili olabilir. Hatta hastalık

başladıktan sonra kişinin iş değiştirilmiş olabilir. Bu yüzden ayrıntılı çalışma öyküsü için,

kişinin son olarak yaptığı işin öğrenilmesi yeterli değildir, daha önce çalışmış olduğu işler

de tarih sırası ile öğrenilmelidir. İngiltere’de Pnömokonyoz nedeniyle ölmüş olan hastaların

mesleklerinin incelendiği bir çalışmada, ölüm kayıtlarından öğrenilen meslekler bekçi,

ambar görevlisi, hizmetli vb. işler olarak bulunmuştur. Sonradan yapılan incelemede,

pnömokonyoz gelişmesinden sonra hastaların işlerinin değiştirilmiş olduğu ve yakınları

tarafından ölüm kayıtlarına son çalıştığı iş bilgisinin verilmiş olduğu saptanmıştır. Hastanın

eski ve yeni bütün çalıştığı işlerin öğrenilmesi kanser gibi uzun bir latent dönemden sonra

ortaya çıkan hastalıklar için de çok önemlidir. Bu hastalıklar bazen kişinin emekli

olmasından sonraki dönemde ortaya çıkmış olabilir, bu durumda da yapılan işlerin hepsi ve

bu işlerdeki maruziyet bilgileri ayrıntılı olarak öğrenilmelidir.

Çalışılan işler konusunda bilgi alınırken yalnızca işyerinin öğrenilmesi yeterli değildir,

işyerinde yapılan işin de öğrenilmesi gereklidir. Örneğin bir otomobil fabrikasında




birbirinden oldukça farklı çeşitli işler olabilir. Dolayısı ile böyle bir işyerinde çalışan kişiler

de farklı işler yapabilirler. Bu yüzden işyerinin adı ile birlikte yapılan işin ne olduğu da

öğrenilmelidir. Öte yandan, kişinin mesleğinin öğrenilmesi de tek başına yeterli olmaz. Zira

örneğin bir elektrik teknisyeni otomobil fabrikasında, tekstil fabrikasında veya akümülatör

fabrikasında çalışıyor olabilir ve çalıştığı işyerine göre de farklı riskleri ve etkilenmeleri

olabilir. Benzeri şekilde bir sekreter pestisid imali yapılan bir işyerinde çalışıyor olabilir ve

çalıştığı işyeri sorulmadan yalnızca mesleği öğrenilirse, pestisid maruziyeti hakkında bilgi

alınamaz.

2) İşyeri maruziyetleri: Çalışılan işyerinde hastanın esas olarak yaptığı işin ne olduğu ve

bu işi yaparken hangi maddelerle teması olduğu öğrenilmelidir. Bu inceleme yapılırken

hasta kullandığı veya temas ettiği bütün maddeleri hatırlamakta zorluk çekebilir. Bu

durumda hastalıkla ilişkili olabilecek başlıca etkenler de (örneğin kurşun, toz, kanserojen

maddeler, radyasyon vs.) sorulmalıdır. Kimi zaman işçiler kullandıkları maddenin ne

olduğunu açıkça bilemezler, ancak kod numarası olarak hatırlayabilirler. Bu durumda

üretici firma ile ilişki kurulmak suretiyle bu kod numaralı maddenin içinde hangi etken

maddelerin bulunduğu öğrenilebilir. Söz konusu maddelerle ilgili olarak işyerinde ortam

ölçümleri yapılmış ise bu ölçümlerin sonuçları da kaydedilmelidir. Ayrıca işin yürütümü

sırasında koruyucu önlemlerin olup olmadığı, kişisel koruyucu malzemenin varlığı ve

kullanım durumu da sorulmalıdır.

3) Belirtilerin zaman ilişkisi: Hastalığın belirtilerinin çalışma temposu ile ilişkisi de tanı

bakımından yönlendirici olabilir. Hastalığın belirtileri işyerine geldikten sonra artıyor ve

işyerinden çıkınca azalıyorsa, bu bilgi, hastalık belirtilerinin işyerindeki bir faktöre bağlı

olduğu konusunda uyarıcı olur. Örneğin Pazartesi sabahları işe başladıktan birkaç saat

sonra göğüste sıkışma hissi şeklindeki nefes darlığı öyküsü bisinozis için oldukça tipiktir.

Alerjik rahatsızlıklarda ve irritan maddelere bağlı olan belirtilerde zaman ilişkisi oldukça

tipiktir.

4) Benzeri yakınmaları olan başka işçilerin varlığı: Bir işyerinde bir işçide meslek

hastalığı belirtilerin ortaya çıkmış olması durumunda, o işyerinde çalışan diğer işçiler

arasında benzeri belirtileri olan başka işçilerin de varlığı çok olağandır. Bu nedenle

hastadan öykü alınırken, işyerindeki çalışma arkadaşları arasında benzeri yakınmaları olan

başka kişilerin bulunup bulunmadığı öğrenilmelidir. Erkeklerde bazı kimyasalların (örneğin

Di Bromo Chloro Propane; DBCP) fertilite bozukluğuna neden olduğu bilinmektedir. Bir

çalışmada, infertilite problemi nedeniyle bir hastanın başvurusu üzerine işyerinde yapılan

değerlendirmede, diğer çalışanlar arasında da fertilite ile ilgili sorunu olanların varlığı

saptanmıştır. Çalışanlar arasında benzeri belirtileri olan başka kimselerin araştırılması

bakımından, sağlık sorunu nedeniyle iş değiştiren veya erken emekli olan kişilerin olup

olmadığı da öğrenilebilir. Kendisinde bazı belirtileri hisseden ve işyerinde rahatsız olduğunu




fark eden bir kişinin kendi isteği ile işini değiştirmesi veya erken yaşta emekli olması da

mümkündür. Bu konunun da ayrıntılı çalışma öyküsü alınırken incelenmesi uygun olur.

5) İş dışı etkilenmeler: Meslek hastalıklarında bazen iş dışındaki etkilenmelerin de rolü

olabilir. İş dışı etkilenme başka bir işte çalışma ve bu şekilde etkilenme olabileceği gibi,

bazı hobiler ve alışkanlıklar nedeniyle de olabilir. Özellikle düşük ücretle çalışanlar, biraz

daha gelir elde etmek için asıl çalıştıkları yer dışında aynı türden bir başka işyerinde daha

çalışabilirler. Örneğin bir akümülatör fabrikasında çalışan kişi, hafta sonlarında veya tatil

zamanlarında daha küçük bir akümülatör imalathanesinde çalışabilir. Bu şekilde kişinin

kurşundan etkilenmesi olasılığı artar. Bu durumda çoğu kez ikinci iş olarak çalışılan

işyerindeki çalışma koşulları daha olumsuzdur ve oradaki etkilenme daha fazla olur. İş dışı

etkilenmeler kimi zaman da hobiler veya alışkanlıklar şeklinde olabilir. Boş zamanlarında

evinde bahçe işleri ile meşgul olan bir kişi pestisitlerle veya bazı irritan maddelerle temas

edebilir. Bu etkilenmeler de işyerindeki maruziyetle etkileşim gösterebilir. Sigara, alkol,

beslenme vb. alışkanlıklar da işyerindeki faktörlerle etkileşim gösterebilir. Bu yüzden

ayrıntılı öykü alınırken kişinin hobilerinin ve alışkanlıklarının da öğrenilmesi yararlıdır.

Akciğer kanseri konusunda asbest ile sigaranın etkileşimi çok bilinen bir örnektir. Bu

anlamda kişinin oturduğu yerin özellikleri dahi önem taşıyabilir. Oturulan yer çevresinde

doğal olarak veya atıklar şeklinde bulunan bazı maddeler de işyerindeki maruziyetlerle

etkileşim yapabilir.

Görüldüğü gibi ayrıntılı çalışma öyküsü veya maruziyetlere ilişkin bilginin alınması zaman

alıcıdır. Bu yüzden rutin uygulamalarda bu kadar ayrıntı ile çalışma öyküsü alma olanağı

yoktur. Ancak hastalığın meslek ile ilişkisinden kuşku olduğunda çalışma öyküsünü

olabildiğince ayrıntı ile öğrenmek gerekir. Bununla birlikte bazı hastalıklar söz konusu

olduğunda meslek soruşturmasının biraz daha ayrıntılı olarak yapılması uygun olur.

Meslekle ilişkisi daha fazla olan hastalıkların başlıcaları olarak deri hastalığı, solunum

sistemi hastalıkları, nörolojik tablolar, bel ve sırt ağrıları, bazı kanserler (özellikle akciğer

ve mesane kanserleri, lösemiler) ve açıklanamayan bazı belirti ve bulgular olduğunda

mesleksel etiyoloji de akla gelmelidir. Bu gibi durumlarda çalışma ve maruziyet öyküsünün

ayrıntılı olarak alınması yararlıdır.

Klinik değerlendirmeler içinde öykünün, özellikle de çalışma öyküsünün ve olası diğer

etkilenmelerin ayrıntılı şekilde öğrenilmesi büyük önem taşır. Klinik değerlendirmeler

olarak fizik bulgular da tanı bakımından önemlidir. Hastalık türüne göre değişik olmak

üzere saptanacak fizik bulgular tanıya yardımcıdır. Bunun ötesinde klinik değerlendirme

olarak bazı fizyolojik değerlendirmeler, endoskopik muayeneler vs de yararlıdır. Örneğin

gürültüye bağlı işitme kaybının değerlendirilmesinde odyolojik muayene çok yararlıdır.

Benzeri şekilde mesleksel akciğer hastalıklarında solunum fonksiyon testleri, hem tanı için

hem de hastalığın neden olduğu solunum fonksiyon bozukluğunun derecesini tayin için


risk yönetimi ve değerlendirmesi ders nu:...

Documents