nº 23

empre é emocionante embarcarse nunproxecto viábel. A remodelación levadaa cabo das instalacións da Sociedade

Liceo é o noso último proxecto, pero non é o de-rradeiro.

Unha directiva ou grupo dirixente de calque-ra entidade que sexa elixida democraticamentepolos seus asociados, ao levar a cabo e finaliza-do un proxecto, non debe dar por rematada oseu labor, senón que día a día debe iniciar loitarpor conseguir melloras e acrecentar os bens docolectivo, ata cumprir o mandato no que secomprometeu e que lle foi encomendado, loitan-do por conquerir novos proxectos e novas me-tas.

Conscientes da importancia da SociedadeLiceo de Noia para esta vila e para a súa bisba-rra non temos nin debemos descansar, senón se-guir loitando a fin de engrandecer o noso Liceo.

Por iso, debemos pensar en rematar as insta-lacións da área deportiva e de recreo que posui-mos en Ceilán. Tarefa que esperamos logrardentro do mandato desta Xunta Directiva.

Xosé Moas PazosPresidente

1

Presentac ión

Esta revista non poderá ser reproducida,nin total nin parcialmente, calquera quesexa o medio empregado, sen o permisoprevio do editor. Reservados todos osdereitos.

A Sociedade Liceo non se fainecesariamente responsable dasopinións dos seus escritores ecolaboradores.

EDITA:Sociedade LiceoAlameda, s/n15200 Noia (A Coruña)Tfno./Fax: 981 820 535email: infomacion@liceodenoia.comwww.liceodenoia.com

COORDINADOR:Cándido M. Prego Rajo

CONSELLO DE REDACCIÓN:Xosé Agrelo HermoRamón Carredano CobasMª Antonia Castro PatiñoPedro García VidalA. Ventura González ArufeXosé Moas Pazos

GRAVADO CAPA:Segundo Oviedo

MAQUETACIÓN E IMPRESIÓN:Gráficas Sementeira, S.A.Tfno.: 981 823 855Fax: 981 821 690e-mail: sementeira@telefonica.net

DEPÓSITO LEGAL: C-888-2000

día 18 de abril o xefe de zona de Caixa Galicia,D. Jesús Soto e o director desta entidade enNoia, D. Alfonso Romero, fixéronlle entrega ao

presidente da Sociedade dunha subvención porimporte de 12.000 !, para a realización de actividadesculturais e recreativas na sede da institución. O Sr. Moasagradeceu esta axuda e manifestou o desexo de que oLiceo sexa incluído nos circuítos culturais de Caixa Gali-cia.

2

Axenda.................................. 2

Cándido M. Prego Rajo

Historia do Liceo.................. 9

Ramón Carredano Cobas

Entrevista ............................. 12

Aurora Marco

Pepe da Roca

O mar .................................... 16

O mar no cancioneiro popular

Xosé Agrelo Hermo

Historia ................................. 19

Baixo o sol da Toscana e a lúa

de San Gimignano

Xerardo AgraFoxo

Xeografía .............................. 26

Auga e hixiene públicas en

Noia e Muros (II)

Pedro García Vidal

Pinceladas sanitarias .......... 34

Anticoagulantes orais

Víctor Vez Vilar

Cancións de Noia................. 38

¿Hasta cuando?

Prudencio Romo

Futbol.................................... 39

Noya S.D.- Tempada 1971/1972

Ricardo Güeto

Un antigo plano de A Serra . 45

Xoán X. Mariño

Contrastes (II)....................... 47

Domingo Campos

Antonio Ferreiro

Montenegro .......................... 51

X. Pastor Rodríguez Santamaría

Herbario (Tráiler).................. 56

X. Ricardo Losada

Balbordo populista .............. 59

Domingo Campos

Al servicio de España .......... 72

Poesía ................................... 74

Amor de mar

A. Bralo

Recunchos de Noia.............. 75

Roque Gallardo

Os nosos libros.................... 76

Xerardo AgraFoxo

SumarioAxenda

Cándido M. Prego Rajo

! ! !

OS SRES. SOTO E ROMERO DE CAIXA GALICIA ENTREGÁRONLLE UN

DONATIVO AO SR. MOAS PARA AS ACTIVIDADES CULTURAIS DO LICEO

O día 21 de maio, domingo, a Sociedade Liceo ren-deulle unha cálida e merecida Homenaxe, ao músiconoiés e colaborador desta revista PRUDENCIO ROMO,con motivo do seu nomeamento como SOCIO DEHONOR do Liceo de Noia. Asistiron unhas 600 persoas,entre as que se encontraban os alcaldes de Noia e Lou-same, Sres. Pérez Insua e Freire Abeijón que acudironcomo socios do Liceo.

Actuou en primeiro lugar o Cuarteto de Corda “Arta-bria”, do que forma parte o monitor da sección de Gaitas

do Liceo, Fernando Docampo Abeijón,un dos moitos antigos alumnos do mes-tre homenaxeado.

A continuación proxectouse unvideo das instantáneas máis relevantesda vida de Prudencio, realizado porRuth Pestonit, con música de fondo dos“Tamara” e de Zarzuela, faceta esta quedesenvolveu extraordinariamente e congrande dedicación na Sociedade Liceo.

O Sr. Presidente saudou aos asisten-tes e deu lectura do nomeamento desocio de honor que lle foi concedido porunanimidade na Asemblea Xeral desocios do día 27 de marzo. Logo deusepaso ao noso compañeiro MonchoCarredano, que fixo unha semblanza doperfil humano dun dos máis importan-tes músicos da comarca. PrudencioRomo tomou a palabra para agradecermoi emocionado o cariño e a presenciado público neste acto. Tamén e sobretodo á Directiva do Liceo que tivo aidea de organizar esta homeaxe, quetamén outras persoas merecen. O Sr.Moas fíxolle entrega dunha placa con-memorativa.

O acto rematou cun concerto defoclore galego a cargo da Coral Polifó-nica do Liceo, acompañada polo GrupoFolclórico “A Subela” tamén do Liceo.

3

O CUARTETO ARTABRIA, ACOMPAÑADO DUN GAITEIRO DO LICEO,INICIOU O ACTO

PRUDENCIO, CHARLA ANIMADAMENTE CON CARREDAO E MOA

O HOMENAXEADO,ACOMPAÑAD O DA

DIRECTIVA E OS

ALCALDES DE NOIA

E LOUSAME

No decurso desta actuación o directorda coral D. Domingo Barreiros, recor-dou a Prudencio como loitador na for-mación desta Coral e outros importan-tes eventos. Entregoulle un tríptico,titulado Tres sonetos para unha home-naxe, escrito por él mesmo expresa-mente para Prudencio, e que reproduci-mos a continuación.

4

UNHA PANORÁMICA DO SALÓN COS ASISTENTES AO ACTO

PRUDENCIO RECIBE UNHA PLACA CONMEMORATIVA COMO SOCIO DE

HONOR DA MAN DO PRESIDENTE

Mª JOSÉ VILLAVERDE CRESPO, DAS PANDERETEIRAS DO LICEO,ENTRÉGALLE UN RAMO DE ROSAS A PRUDENCIO

PRUDENCIO ENTRÉGALLE AS ROSAS Á SÚA

DONA PITÍ

Aproveitouse esta xornada para con-vocar o III CONCURSO DE CONTOSLICEO DE NOIA, dotado con 1000 !de premio. As bases do concursopódense consultar na nosa páxina Web,ou na Conserxería. Tamén se publicita-ron por medio de carteis anunciadores ena prensa comarcal.

O xornal “La Voz de Galicia” o día23 de maio, fíxose eco desta homenaxecon unha foto en primeira páxina, e cró-nica con foto en L2 Barbanza-Muros-Noia, cos seguintes titulares: “Pruden-cio Romo ya es parte de la historia delLiceo”.- “El compositor recibió uncálido homenaje por parte de más deseiscientos socios de la entidad recrea-tiva con la que colabora desde hacemuchos años”.

Tamén “El Correo Gallego” domesmo día 23, con crónica e foto napáxina 32, titula: “El Liceo de Noianombró socio de honor al músicoPrudencio Romo”.- “El fundador deLos Tamara fue homenajeado por sulabor desinteresada con esa Sociedad.Está recuperando canciones antiguaslocales para editar un CD”.

5

A CORAL CANTOU ACOMPAÑADA POR COMPOÑENTES DAS PANDERETEIRAS. O DIRECTOR DOMINGO BARREIROS NO MOMENTO DE

ENTREGARLLE O TRÍPTICO A PRUDENCIO

AO REMATE DO ACTO FELICITACIÓNS

O propio xornal “El CorreoGallego” na súa páxina final de contra-portada, con foto e crónica de XoséLuis Blanco, titula “Justo premio alcreador de Los Tamara”.- “Aciertopleno el que ha tenido el Liceo de Noia,al homenajear al maestro PrudencioRomo y honrarle con el título de sociode honor. El hecho de que el salón deactos registrase un lleno hasta la ban-dera, es la mejor evidencia del éxito dela iniciativa; un tanto que, sin dúbida,debe anotarse la directiva que presideJosé Moas Pazos... El tesorero de laentidad Moncho Carredano, premioAvilés de Taramancos, fue el encargadode hacer la laudatio del homenajeado...Al alcalde de Noia, Antonio PérezInsua, ya le han pedido una calle parael maestro...”.

6

Das festas de San Marcos, cabe destacar que porsegundo ano consecutivo, celebramos a “Feria de Abril”,que tivo como protagonistas ás compoñentes do Grupode Danza Española do Liceo “Hierbabuena”. Repetire-mos, a mellor, se é posibel.

! ! !

ALGUNHAS INSTANTÁNEAS DA “FERIA DE ABRIL”

7

Con motivo da inauguración dasnovas instalacións do edificio social, oGrupo de Teatro do Liceo puxo enescea a peza titulada Ximena e Minaiaámanse, unha adaptación de Anillospara una dama de Antonio Gala, queten como protagonista a viúva do heroecastelán Rodrigo Díaz de Vivar. Arepresentación desta obra magnifica-mente interpretada polos compoñentesdo grupo, encheu o salón de actos,sendo moi aplaudida por todos os asis-tentes.

! ! !

TRES INSTANTANEAS DO GRUPO DE TEATRO LICEO DE NOIA

Organizada pola Asociación de Actividades Empresariais de Noia, que preside D. Manuel ReyRodríguez, celebrouse o día 26 de maio no Restaurante Trapeiro, a VI Xuntanza de ConfraternidadeBerberecho de Prata. Entre os asistentes encontrábanse os Alcaldes de Noia e Lousame Sres. PérezInsua e Freire Abeijón, o diputado provincial D. José M. Lage, o responsable da Federación de Empre-sarios do Barbanza, D. Pablo Martelo, e o xerente comarcal Sr. Fernández Barja. No acto foron home-naxeados catro colectivos sociais dos que o Presidente Sr. Rey Rodríguez, dixo que a A.A.E. de Noiaquería recoñecer polo traballo que veñen desempeñando dende hai anos, en beneficio da comunidade,e ademais a seis sinaturas da localidade. Entre as catro primeiras atopábase a nosa Sociedade Liceo deNoia, recollendo o Berberecho de Prata o noso Presidente, D. José Moas Pazos, que estivo acompa-ñado na gala polo resto da súa directiva.

! ! !

D. JOSÉ MOAS

PAZOS CO

“BERBERECHO DE

PRATA”ACOMPAÑADO DO

RESTO DOS

PREMIADOS E O

PRESIDENTE E

VICEPRESIDENTA

DA A.A.E. DE

NOIA, SR. REY E

SRA. VIÑAS

8ASEMBLEA DE 27 DE MARZO DE 2006

A CONSERXERÍA EN TEMPOS DE OBRAS

NO ENTROIDO NON FALTOU “XENTE MIÚDA” COMO SE VE

O GRUPO DE TEATRO DE ARTEIXO ESTIVO CON NÓS NA

INAUGURACIÓN DAS INSTALACIÓNS

O “TRÍO NOSTALGIAS” COMO SEMPRE, MAGNÍFICO

todo o ano, en vez de sesenta pesetasmensuais durante seis meses, cota que asímesmodeberán abonar os viaxantes queresidan fora do ámbito social, si ben estesdeberán facelo en dúas cotas de centooitenta pesetas cada unha, a pagar nosmeses de Xaneiro e Xullo.

A instancias dun grupo de sociosrepresentados por D. Manuel FabeiroGómez, no mes de Agosto de 1.966,acórdase crear unha sección de teatro conome de "Grupo Artístico da SociedadeLiceo", sendo nomeado presidente dasección, o secretario da Sociedade D.Francisco Fernández Faya.

Neste mesmo mes de Agosto, e cogallo de cumprir a fundación da Socie-dade trinta e oito anos, celébranse diver-sos concursos e campionatos. O vinte-oito de Agosto fállase o primeiro con-curso de Artistas Noveles de Pintura daSociedade Liceo, estando formado oxurado polos seguintes señores: D. Anto-nio Busto Rodríguez, D. Pedro de Llano(Bocelo), D. José Agrelo Hermo, D.Manuel Blanco Ons, D. Alberto Taber-nero Balsa, D. Julio Mayo Coiradas,D.José Luís Moreira Sánchez, D. JoaquínTuñas Blanco (delegado de Coca-Cola),D. Francisco Fernández Faya (delegadodo Liceo), D. Armando Rama Villaverde(presidente do Liceo), que acordan con-ceder o primeiro premio desta exposi-ción ao cadro "Posta de sol" presentadopor "Tito", premio consistente en ban-dexa de prata doada por Coca-Cola, ecincocentas pesetas en metálico, doadaspola Sociedade Liceo que queda propie-taria do cadro premiado.

oa arribada da nova directiva presidida por D.Armando Rama Villaverde, para o bienio

1.966-1967, nótase un aumento progresivo no númerode socios, ao volveren darse de alta sen pago de cota

de entrada todos aqueles socios que se deran de baixaanteriormente.

Aínda que, como deixáramos indicado no anteriorcapítulo, ningún socio significado na campaña orques-trada para derrotar a D. Francisco de Andrés, accedeu aoposto de directivo, algúns deles si figuran na lista desocios aos que a Xunta de Goberno pide colaboración,eque a continuación detallo: D. Avelino Ageitos Roo, D.Abelardo Martínez Dieste, D. Raul Viñas Sánchez, D.Francisco Santos Villa, D. Manuel Castaño Iglesias, e D.Xosé Moas Pazos, e máis tarde, a de D. Andrés RodríguezMillares.

As actas destas datas son pouco amplas, limitándose adarnos conta das altas e baixas de socios, deixando escasí-simos datos do desenvolvemento da actividadesocial.Así, en Marzo do 1966, acórdase contribuír coacantidade de cen pesetas, ao homenaxe ao poeta Añón naSerra de Outes, e agradecer ao profesor D. Antonio Gutié-rrez de Velasco, o envío do seu traballo "Producción yConsumo de Berberecho en la Ría de Noia" para a biblio-teca da Sociedade.

No mes de Xuño celébrase a verbena de San Xoan,contratándose a actuación da orquestra "Los Murciéla-gos" por un prezo de seis mil pesetas.

Renuncia ao seu cargo de secretario D. ManuelBarreiro Freire, cargo que pasa a ocupar o directivo D.Francisco Fernández Faya.

A directiva ocúpase da continuación das obras do localsocial, rematando as escaleiras interiores, así como demellorar as instalacións xa rematadas, adxudicando, pre-vio concurso, a colocación de persianas "Gradulux" nazona da biblioteca, a D. Luís Otero Mato por un prezo deduascentas vinte pesetas o metro cadrado de persiana.

Acórdase modificar o sistema de pago de cota dos estu-diantes que pasarán a pagar trinta pesetas mensuais durante

9

Ramón Carredano Cobas

H istor ia do L iceo(XX)

No Malecón de Gasset, celébraseunha competición de natación con unpercorrido de cen metros, resultandogañador da mesma D. Miguel PazBarreiro, copa e duascentas pesetas, ensegundo lugar, D. José Ramón AgrafojoPérez, copa e cento cincuenta pesetas, een terceiro lugar D. Andrés MartínezVilariño, copa e cen pesetas. As copasforon doadas por Santamaría, correndo oLiceo cos premios en metalico.

Neste mesmo vinteoito de Agosto,xógase a final do campionato de pinacle,clasificándose campións D. Pedro SáezLestón, e D. Eduardo Estévez Durán,que recibiron trofeos doados polo arren-datario de bar da Sociedade.

Non faltan nestas actas, algunha san-ción imposta a algún socio por mal com-portamento na Sociedade, insultos aalgún directivo etc., como xa teño rese-ñado noutros capítulos. Nembarganteshai unha sanción curiosa polo insólita,imposta non a un socio si non a unempregado. Cito textualmente:

"Acórdase impor ao empregadodesta Sociedade Basilio Rodríguez, asanción de dous días de suspensiónde emprego e soldo, por encerrar naSociedade a un directivo, feito esteintencionado, considerándose talfeito como falta leve. A reincidencia,será motivo de expediente."

A Xunta Xeral Ordinaria celebradano mes de Decembro, non presentamaior interese, se exceptuamos o ter-ceiro punto da orde do día que di:

"Ampliación da xunta directivaen tantos membros como secciónsexistan ou poidan exisitir . Isto levacomo consecuencia a modificacióndo artículo XXI do regulamentovixente que queda redactado daseguinte maneira:

"A Xunta Directiva compoñerasede Presidente, Vicepresidente, secre-tario, tesoureiro, contador, bibliote-cario e de tantos vocais como sec-cións existan constituídas no seo daSociedade, máis dous; estes dousúltimos serán designados polo presi-dente da Sociedade; o representante

de cada sección será elixido polos membros de cadaunha delas, asumirá a presidencia da sección, eentrará a formar parte automaticamente como vocalda Xunta Directiva da Sociedade, sendo imprescindi-bel que pertenzan como socios de número á Socie-dade."

Coa chegada do novo ano, a Xunta de Goberno retomao acondicionamento das instalacións da Sociedade para asnovas necesidades que van aparecendo, e así, acordaacondicionar o local destinado a vivenda do conserxe, quedito sexa de paso, endexamais se utilizou para tal fin, parahabilitala como secretaría e local de seccións.

A escaseza de medios económicos é sempre o graninimigo da Sociedade, e dado que a subida de cota é sem-pre unha medida impopular, a directiva acorda unha cam-paña para a captación de novos socios, reducindo a cotade entrada a duascentas pesetas dende o primeiro ata otrinta de Abril ambos inclusives.

A citada campaña debeu ter éxito, pois o tres de Marzode mil novecentos sesenta e sete, noméase unha comisiónformada por D. Andrés Rodríguez Millares, D. ManuelFabeiro Gómez, D. Angel González Carnota, e D. JoséPestonit Brenlla co fin de se entrevistar cos propietariosdo antigo inmóbel da Sociedade. A entrevista parece daros seus froitos, e con data do 22 de Abril, faise efectiva acantidade de cincuenta e cinco mil pesetas, importe dasrendas pendentes de pago polo aluguer do nomeadoinmóbel. Asemade acórdase "proceder á adquisición duntelevisor para instalar no lugar máis conveniente norecinto da sociedade”.

O vintecinco de Agosto deste mesmo ano, celébraseXunta Xeral Extraordinaria, que ten como motivo princi-pal a adecuación dos estatutos ás novas normas legais,segundo escrito do Gobernador Civil, e co fin de non per-der a Sociedade o título de Recrativa. En consecuencia,apróbase a adición ao regulamento dun artigo que levará adenominación de 2º Bis, e que quedou redactado daseguinte maneira:"Para a práctica dos deportes, a Socie-dade constituirá unha sección para cada un dos deportesque practique, que quedarán suxeitas ao réxime xurídicoda Delegación Nacional de Educación Física y Deportes.B) Sempre que un grupo de socios eleve á Xunta Direc-tiva escrito solicitando a creación dunha sección, estaDirectiva verase na obriga de convocar Xunta Xeral, aque decidirá se procede a súa constitución e se a Socie-dade pode subvencionala para a súa práctica, sempre quenon poida subsistir polos seus propios medios.

A economía da Sociedade aparenta pasar por bos tem-pos, pois a Directiva acorda rematar o recinto dedicado abar, adxudicando as obras a D. Manuel Freire,e que asvarandas das terrazas da Sociedade, debido á ineficaciadas pranchas de uralita colocadas nun principio, segundo

10

Cándido Caamaño, un; D. José Agrelo,un; dous votos nulos, e un en branco.

Queda polo tanto nomeado presi-dente para o bienio sesenta e oito sesentae nove, o actual presidente, D. ArmandoRama Villaverde.

E non quixera rematar este artigosobre a historia da Sociedade, sen facerpara os máis novos, un recordo persoalda mesma nos tempos que acabo de rela-tar, pois foi a época na que eu comecei afrecuentala, e a asistir aos bailes que sedaban na mesma. Por aquel entón, o barestaba na entrada, ocupando aproxima-damente o que hoxe é a conserxería, exusto enfronte, o que é hoxe o vestí-bulo,atopábase un nivel máis baixo,como de un ou dous chanzos,onde seinstalaban mesas e sillas para servizo dobar.

O que é hoxe cafetaría estaba ocu-pado pola sala de xogos e a biblioteca,así como polo baño de señoras, e ondehoxe están os baños, atopábase a conser-xería. Os baños de cabaleiros, estaba nosoto, onde hoxe están situados os ximna-sios, así como tamén a sala de billares.

O primeiro andar estaba sen dividir, ealí celebrábanse os bailes. A afluencia dexente a estes bailes era masiva, sobretodo de xente nova. Era tal a cantidadede persoas alí congregada, que ir dunhapunta a outra do "salón" convertíasenunha misión imposíbel. Convertidonunha verdadeira sauna, os mozos e asmozas máis que compartir pasodobres,cumbias, e invitábel refregos, compartí-amos tamén inevitábelmente efluviossudoríparos. Non o din as actas, e eu nonson quen de lembrar a data con exacti-tude, pero por estes anos durante os tresdías dun inesquecíbel Entroido, tocou aOrquestra Romero.

No verán os bailes celebrábanse ao arlibre, na "pista", solar que hoxe ocupa osalón da Sociedade. Un daqueles"veráns azuis", nesa pista arrasaran "LosDuendes", que traían ademais dunhamúsica extraordinaria, luces de coresque cambiaban co ritmo da música. Uncubalibre custaba once pesetas.

indicaba o plano, sexan substituídas por chapas de ferrogalvanizado e marqueado de tubos, con un presuposto dequince mil pesetas presentado por D. Segundo FernándezFabeiro.

O aluguer do bar concédese por estas datas a D.Manuel Rodríguez Seoane, pola cantidade de dúas milpesetas mensuais. Ao remate dos cinco primeiros anos, oaluguer sufrirá un aumento do vinte por cento.

E antes de dar paso ao comentario da Xunta XeralOrdinaria, paso a copiar textualmente, a

"Acta da fundación da colección de Historia Natu-ral (Museo) do Liceo de Noia.

Con data vintetrés de Novembro de mil nocentosseseta e sete, e en presencia do presidente desta Socie-dade D. Armando Rama Villaverde e dos directivosexpresados á marxe, procédese a fundación destaColección (museo) de Historia Natural, sendo funda-dor do mesmo o Dr. D. Juan Miguel Villados, quendona para o mesmo a súa colección de paxaros einsectos coa condición seguinte: Que no caso de noninteresar no sucesivo esta colección, sexan devoltasao seu fundador as pezas por el doadas.

A colección doada está composta de trinta e noveaves disecadas entre as que se atopan: espátulas,aguias, miñatos, tordos, gaivotas, mazaricos, pegas,corvos, merlos, rulas, etc. Coas súas correspondentesvitrinas (dúas) realizadas en envero e madeira pren-sada, e sen cristales.

Ademais conta con seis estoxos en pino roxo cosseus correspondentes cristais nos que está colocada acolección de insectos.

Procédese a nomear directivo desta colecciónmuseo e recae o nomeamento por unanimidade sobreD. Juan Miguel Villados, quen o rexeita por non poderatendelo, desexando el mesmo que a dirección quede acargo do Presidente da sección de Caza e Pesca men-tres esta dependa da Sociedade, pasando a un direc-tivo da mesma se algún día esta sección se fixera inde-pendente.

Acórdase nomear Director Honorario ao citadofundador Dr. D. Juan Miguel Villados.

Esta colección é propiedade exclusiva do Liceo deNoia, e non poderá ser transferida a persoa algunhanin entidade sen acordo previo co seu fundador".

No seu momento, daremos debida conta da fin destainteresantísima colección.

O dezaseis de Decembro, celébrase Xunta Xeral Ordi-naria, na que o máis salientábel é a elección de presidente.A votación, dá o seguinte resultado: D. Manuel RamaVillaverde, cento corenta e catro votos; D. Francisco deAndrés Pérez, trinta e nove; D. Mario Ronquete, catro; D.

11

omo mestra de mestras e pro-funda coñecedora do ensino

no noso país, que diferencias obser-vas, en canto a preparación, meto-

doloxía e entrega, entre os/as ensinan-tes de antes e os/as de agora?

Depende da interpretación que lledemos a ese “antes”. Se se refere, porexemplo, á etapa da República, noámbito educativo acometeuse unimportante plano de reforma, iniciadopor aquel primeiro ministro de Instru-ción Pública, Marcelino Domingo,mestre, a quen sucedería Fernando delos Ríos, vencellado á “InstituciónLibre de Enseñanza”. Houbo medidasde grande impacto social: programamasivo de construción de escolas, nonobrigatoriedade da instrución relixiosa,debate sobre a “escola única”, aumentode salarios do profesorado, reforma dasEscolas Normais, ensaios de coeduca-ción, da que foi grande defensora acoruñesa María Barbeito Cerviño, unhaprofisional que constituiu un exemplopara o maxisterio galego. Interesabacrear mestres e mestras que cumpliran a

función social que tiñan encomendada, para o cal preci-saban unha mellor formación. As Normais converté-ronse en institucións profisionais cunha sólida prepara-ción pedagóxica. Todas estas medidas e máis a implan-tación do novo “Plano Profisional”, moi innovador,repercutiron, claro é, na preparación e metodoloxía demestres e mestras (o da entrega depende de cadaquén). Enon podemos esquecer o interesante e frutífero laborlevado a cabo polas Misións Pedagóxicas. Un noiés ilus-tre, Alejandro Rodríguez Cadarso, como Reitor da Uni-versidade de Santiago, foi un importante apoio para odesenvolvimento destas actividades “misioneiras”. AGuerra Civil e a longa noite de pedra que veu despois,racharon con aquel proxecto tan esperanzador, con aquelestilo educativo, e houbo un retroceso considerábel anivel humano (parte deste profesorado foi depurado,sancionado, inhabilitado) e material. A educación utili-zouse para reforzar os valores patrióticos e relixiosos. Eestas circunstancias trouxeron consecuencias na prepa-ración e metodoloxía do profesorado. Mais, ao me refe-rir a esta etapa, se respondo de forma xeral sen facermatizacións, corro o risco de ser inxusta con ensinantesvocacionais, sobre todo do tardofranquismo, con boapreparación, que facían o que podían e que deixaron asúa pegada nas futuras xerazóns, pola súa valía nasaulas, pola entrega e a paixón, que suplían carencias detodo tipo. A situación actual é bastante máis coñecida:

12

Entrev ista

Pepe da RocaAurora Marco

Autora de máis de cen traballos profesionais e dunha vintena de libros, Aurora Marco, noiesa poramor, exerce a docencia na Universidade Compostelá con enorme paixón e técnica depurada. A

delicada función de ensinar a futuros ensinantes, complétase co labor de teimosa investigación, sobretodo no universo feminino, tan exaltado pola moda actual como pouco estudado con profundidade e

responsabilidade. A profesora Marco segue, inaterábel, o seu camiño segura de que, con traballo,método e cariño, conséguense os obxectivos. E o que queira aprender, que aprenda.

i r m á sElisa e Jimena Fer-

nández de la Vega, queantes de finalizar a carreira

(que realizaron entre 1913 e1919), sendo alunas da Cátedra dePatoloxía colaboraron en GaliciaMédica, ao lado de nomes ilustres damedicina compostelana. Na actuali-dade, acho que na incorporación dasmulleres á universidade, no aceso ádocencia e á investigación, no nivel deaceptación e valoración,non hai discri-minación “aparente”. Mais a realidadeé outra. Os postos de responsabilidadeestán ocupados maioritariamente porhomes, o que implica, na miña opinión,escasa aceptación e, inclusive, desvalo-rización das mulleres. Algunhas cifrasda Universidade de Santiago que é aque mellor coñezo –e noutras seránsemellantes ou piores–, son ben elo-cuentes a este respecto: dos 25 centrosentre facultades e escolas técnicas, sóen 5 hai decanas/directoras. Dos 76

após a morte deFranco e coas sucesi-vas reformas, os movi-mentos de renovaciónpedagóxica, os materiaisdidácticos publicados, as revistas especializadas; conoutra situación político-social, en definitiva, mestras emestres teñen aos seu dispor unha serie de instrumentosque lles permiten enfrontarse a cativos e cativas con boapreparación e cunha metodoloxía axeitada. Canto áentrega, depende moito da vocación e, con relación aisto, teño para min que as vocacións fallan bastante.Mais este xa é outro tema.

Que nivel de aceptación e de valoración ten amuller no eido universitario de Galiza?

En teoría, o mesmo nivel de aceptación e de valora-ción que teñen os homes. Na práctica, a situación é bendiferente, como noutros ámbitos profisionais, por outraparte. Xa pasou tempo abondo desde que, a comezos doXX, as primeiras mulleres que acudiron ás aulas univer-sitarias tiñan que pedir un permiso especial ao Reitor;eran unha minoría cualificada e sobresaíron polos seusextraordinarios expedientes e pola valía profisional.Non hai máis que lembrar as primeiras médicas, as

13

Departamentos só 20 están dirixidospor mulleres. Cátedráticos de Universi-dade hai 276 e Catedráticas 39 (o12,3%). Nas recentes eleizóns de maiopasado, na candidatura que saiu pararexer os destinos os próximos catroanos hai paridade. Mais, esta medida,que hai que loubar, ficará en papelmollado se non estende a todos osniveis. Ou dito de outra forma: se é un“berniz”, un posicionamento politica-mente correcto, non servirá para nada.Mais confío que as cousas van mudarporque vai haber un “Observatorio deXénero” e a Vicerreitora de quendepende, creo que ten as cousas claras.Ademais, no proceso de converxenciaco Espazo Europeo de EducaciónSuperior, na construción do modeloeuropeo, o principio de igualdade entrehomes e mulleres contémplase comoprioritario. Nesta tarefa é indispensábela aportación das mulleres (a metade dahumanidade). Do contrario non seríaunha universidade moderna.

Estamos no Ano da Memoria noque estás intimamente involucrada.Que papel xogaron as mulleres gale-gas na loita antifranquista?

Un papel fundamental. A seguir dasublevación militar do 36, para moitasmulleres que defenderon a legalidaderepublicana, houbo represión, tortura,cadea, fusilamento, exilio, ás veces exi-lio interior, por veces máis duro que asaída da terra. Finalizada a guerra, naresistencia antifranquista o seu laborfoi determinante, nomeadamente nazona Galiza-León. E isto dito poralgúns protagonistas daquel movi-mento de resistencia dos anos 40, queaínda viven, e confirmado por investi-gacións xa feitas e polas que se están afacer este ano. Foron as mulleres quecolaboraron coa guerrilla, as guerrillei-ras (non hai que terlle medo ás pala-

bras), as que tiveron unha presenza moi activa naquelaloita,en igualdade cos homes en todas as misións que selles encomendaban: abastecimento, reparto de propa-ganda, desinformación cando conviña, búsqueda decasas de acollida, enlaces… Houbo mulleres no monte(“guerrilleiras con fusil”), peleando como os homes, quesabían manexar armas e participaron en enfrontamentoscoa Garda Civil: unhas morreron en combate, outrasforon duramente represaliadas e sofreron cárcere; outrascruzaron os Pirineos para trasladar armas para a guerri-lla ou viaxaron desde Franza para levar a bo termo deli-cadas misións. E houbo as “guerrilleiras da chaira”, pormoitas aldeas e vilas da Galiza que axudaron nesasoutras actividades a que me refiro que tamén foron dura-mente represaliadas. Segundo Francisco Rey Balbís,“Moncho”, xefe da IV Agrupación do Exército Guerri-lleiro de Galiza a finais do 40, que vive na Habana, máisdo 40% da guerrilla galega eran mulleres, non comoguerrilleiras permanentes no monte senón como colabo-radoras en diferentes misións. O que acontece é que,máis unha vez, o manto da invisibilidade ocultou o seunome e actividades. Hai que recuperar a súa memoria, eniso andamos.

A situación da nosa fala, é tan dramática comoalgúns nos queren facer ver?

Utilizar o calificativo “dramática” para definir asituación actual da nosa fala, lévame a pensar naquelInforme dramático sobre a lingua galega, de hai tantosanos…Parece que non avanzamos nada e sí houbo avan-zos, aínda que foron tan lentos como o camiñar das tarta-rugas. Un paso adiante e outro atrás, como a “Penélope”de Díaz Castro. Eu diría que a situación é alarmante: haiunha perda considerábel de galego-falantes, sobre todona xente nova que coñece o galego, porque o estuda,mais apenas o emprega. Esta mudanza no uso do galego,con relación a 15-20 anos atrás, percéboa ben na miñaexperiencia como ensinante desde hai trinta e seis anos,en contacto permanente con mozos e mozas entre 19 e22 anos. A mocidade non ve a lingua como un instru-mento útil que lle serve para se comunicar en todas assituacións da vida… Porque está a situación “ambien-tal”, por dicelo dalgunha forma: cando na xustiza, naigrexa, na empresa, nos medios de comunicación, namúsica, no deporte, nas artes plásticas, no comercio, nasactividades de lecer; en todo o noso contorno, en defini-tiva, estexa presente o galego con absoluta normalidade,

14

intereses que, en ocasións, pouco teñena ver coa valía de figuras, como a deCarvalho Calero, que ten merecimentossobrados para lle dedicar non un Díadas Letras senón os 365 días de cadaano, como a outros escritores e escrito-ras que aínda non foron homenaxeados.Don Ricardo –o meu profesor, o meumestre e amigo, de quen tanto apren-dín–, unha das personalidades máisimportantes do século XX, escritor, lin-güista, historiador da nosa literatura,político galeguista, tenente do ExércitoRepublicano, encarcerado e represa-liado a seguir da Guerra, foi nos derra-deiros anos da súa vida unha persoaincómoda para certo “holding” culturalda Galiza, pola súa filosofía reintegra-cionista. Iso trouxo como consecuenciaque amigos de xuventude, compañeirosde faculdade, departamentos universi-tarios, co “Visto Bon” das instanciaspolíticas daqueles anos, non só non res-peitasen as súas ideas senón que tenta-sen coartar a súa liberdade de expresióncon actuacións inconcebíbeis. Muitaspersoas non entenderon a súa mensaxe,daí os picotazos, a boicotaxe e as dispa-ratadas opinións que saíron en mediosde comunicación, que, reunidas, consti-tuirían unha boa “Antoloxía do dispa-rate”. Mais os “arrañóns de tantos sena-dores”, por parafrasealo, inclinaronomáis ao traballo, e a Galiza viva sempreo admirou, homenaxeou e agarimou.Posibelmente parte dos académicos edas catro académicas (fermosa porcen-taxe feminina!) temen que se reproduzaa polémica lingüística de anos atrás eque a incomodidade que xeraba aquelhome íntegro se adone dese Día tanritual. Non o sei. En todo caso,con ousen Día das Letras, Carvalho Calero tendesde hai tempo o seu lugar na historiada Galiza.

non haberá atrancos. Por outra parte, hai que dar semprea benvida a todas e todos os novos falantes, sen reticen-cias (“mira este/a que sempre falou castelán e agora usao galego”), aínda que se incorporen tardiamente porqueiso é bon para o futuro da nosa fala, sen preguntarnos aque actitude responde ese uso. Hai que gañar espazosnovos cada día… Son moitas cousas…

Que ámbitos da literatura galega cres que están enauxe nestes momentos?

Penso que a literatura galega, en contraste co queacontece coa lingua, pasa por un bon momento, en todosos xéneros, nomeadamente na poesía e na narrativa,pero tamén no ensaio e no teatro. Porén, non debemosesquecer a situación precaria en que se moven os escri-tores e escritoras con tiraxes moi pequenas da súasobras, sen poder profisionalizarse, con escasa publici-dade dos seus produtos literarios –afora contadas excep-cións–, sen axudas, sen cobrar direitos de autor/a enmoitos casos…Cóntanse cos dedos dunha man os escri-tores/as que viven da escrita e iso porque as súas obrasse traduciron a outras linguas ou pasaron ao cinema.Poroutra parte, como nacen escritores até debaixo daspedras (tense dito que Galiza é o país onde hai máisescritores por metro cadrado), as e os que realmentedeberían destacar pola súa calidade, ás veces pasan des-ercibidos. Tamén a promoción inflúe e, nos pasadosanos, só algúns e algunhas gozaban do favor oficial.Admiro o compromiso, a entrega, a teima por seguirescrebendo en galego de moitos e moitas: se para estecolectivo “os tempos aínda non son chegados”, confíoen que virán tempos mellores.

Discípula benquerida de don Ricardo CarvalhoCalero, para cando o Día das Letras dedicado ao exi-mio profesor?

A partir do ano 2000 en que se cumpriron os dez anosda súa morte, período que a Academia Galega establecepara poder dedicar esa efeméride a unha personalidadeda nosa historia, Carvalho Calero é un dos nomes que“soa”, é un dos nomes que algunhas entidades e asocia-cións pediron para ser a figura eleita. Pero na AcademiaGalega, como noutras institucións, hai distintas sensibi-lidades, e grupos máis ou menos definidos que –segundocreo– aplauden ou rexeitan os nomes que comezan a serreivindicados para esa data, en función de criterios ou

15

s mariñeiros teñen sona decantaren ben. As súas voces,tonificadas polo salitre e polo

viño, enchían -agora xamenos- de ledicia as noites de lúa cheanas festas patronais ou nas romaríaspopulares ao son dun repoludo gaiteiroou unha alegre pandereteira.

Miña lancha mariñeiraque ben capeas o vento;tamén eu o capeabacando era do teu tempo.

O mar tamén ten amores,o mar tamén ten muller;está casado coa area,dálle bicos cantos quer.

Mariñeiro vai ao mar,mariñeiro o mar non deixes:canto máis fondo máis auga,canta máis auga, máis peixe.

Cancións anónimas como estasforon recopiladas na Costa da Mortepor ese incansábel investigador da cul-tura popular galega que é o profesorQuintáns Suárez. Seguindo no fío doseu estudo, atopamos que a separaciónda familia é unha das eivas máis gravesque ten a profesión de mariñeiro. Dicíaun vello pescador que os homes do mardebían ter tres salarios: un, por traballa-dor, coma todo o mundo; outro, por tra-ballar nun medio tan brando e perigosoonde non pisa o boi; e o terceiro, porestar separado da familia.

A vida de mariñeironon ten moito que envidiar:botan tres días en terrae vintecinco no mar.

Miña meniña pequenaquen che dará de mamar?Túa nai vai na vendimae teu pai saíu ao mar.

Mariñeiro, non,que vai e non vén;un zapateiriñoque traballe ben.

O traballo do mariñeiro é duro, aínda que el non sequeixa. As queixas veñen, máis ben, das persoas queri-das que quedan en terra.

Arrimadiña a unha penapúxenme a consideraros traballiños que pasaun mariñeiro no mar.

16

O mar

Xosé Agrelo Hermo

O mar no cancioneiropopular

O CARME EN SANTA CRISTINA NOS ANOS 70

A muller do mariñeiropódese chamar viúva,que cando vai para o marvai para a sepultura.

Ante o fatalismo da morte presen-tida, aférrase ao salvavidas do amor quelle agarda en terra, un amor que moitasveces consolídase nunha familia queseguirá a tradición mariñeira.

Gaivotiña voadoralévalle no teu peteirounha cartiña de amorespro meu amor mariñeiro.

Estreliña mariñeiraque andas no mar a nadar,diraslle ao meu queridiñoque me veña visitar.

Rema, barqueiriño, remanon deixes que a auga nos leve;quero ver o meu amorantes de que a noite cerre.

Ao mariñeiro no marnunca lle falta unha pena:porque lle rompe o temón,porque lle renxe unha vela.

O home de mar tampouco se doe da morte, pero sabeque ela está rondando na agarda dun descoido para arre-batarlle a vida. Menos mal que se alguén ten claro que amorte forma parte da vida, ese é o mariñeiro.

Para ser bo mariñeirotres condicións hai que ter:coñecer o mar e os barcos,e non ter medo a morrer.

Mariñeiriño do mar,asegura a túa vida;mira que vas embarcaren unha táboa podrida.

A vida do mariñeiroé triste a máis non poder:en busca de peixe saesen saber se ha de volver.

17

Van as lanchas polo mar,van as lanchas polo mar,van os meus amores dentroe non lles podo falar.

Non te cases cun ferreiroque é moi malo de lavar;cásate cun mariñeiroque vén lavado do mar.

Estando no mar pescando,estando no mar pesqueiunha rapaza bonitae con ela me casei.

Outro salvavidas para o mariñeiro éa Virxe do Carme. Máis fetichista querelixiosa, a devoción á Virxe do Carme,forma parte moi importante da bagaxeemocional que leva consigo o profesio-nal do mar. É curioso observar que unpadroado tan recente, que só se remonta

ao ano 1901 no que a raíña rexente María Cristinanomeou a Virxe do Carmelo patroa da mariña de guerra,collera tal arraigo na familia mariñeira até o punto deestar na escada de valores relixiosos por riba do mesmoDeus. A soedade, o desamparo e a impotencia ante osperigos do mar teñen moito que ver con esta procura deacubillo no colo desta nai idealizada.

A nosa Virxe do Carmequen a puxo moreniña?Foi a raiola do solque entrou pola ventaniña.

Nosa Señora do Carmeten os zapatiños baixos,que llos deu un percebeiroque ía polo mar abaixo.

É a Virxe do Carmelofermosa estrela do mar;é o amor da miña almadesde que empecei a amar.

18

redor da súa figura máis ilustre: Leo-nardo. Resulta imprescindíbel visitar oMuseo Vinciano, que recolle os mode-los dalgúns aparatos deseñados poloxenial artista, a igrexa parroquial deSanta Croce, que conserva a súa píabautismal, e camiñar por un carreiro deterra vermella ata a aldea de Anchianoonde naceu nun afastado día do ano1452 o autor de A Gioconda.

Preto de Vinci existe unha cidadenunca visitada noutras viaxes a travésde Italia. Luca é unha descuberta ines-perada. A través das rúas estreitas e dis-cretas do seu casco histórico, que con-serva intacta a planta antiga protexidapor un dobre recinto de murallas, soa-mente circulan os peóns e as bicicletas.Polo acougo que se respira detrás dosseus muros renacentistas semella unlugar agradábel. A cidade natal de Gia-como Puccini conta cunha Praza do

Para o que participa no goberno da cidade,o principal problema é a beleza.

Proverbio sienés.

úas imaxes sinxelas. A luz que ilumina ospétalos dos mirasoles asociada coa lúa queagarima estas paisaxes de múltiples facia-

nas. Evocadoras imaxes identificadas cunhas terrasardentes e milenarias: o corazón de Italia e o berce doHumanismo. Emocións que invaden a cabeza dos viaxei-ros cando intentan descubrir unha rexión que polas sen-sacións que desprenden as súas postais, a ledicia das súascelebracións folclóricas e a personalidade dos seus artis-tas máis ilustres semella un paraíso terreal.

Pero, que outros misterios existen detrás desas ima-xes nas que se reflicten fermosas mansións protexidaspor círculos de alciprestes? Que tesouros agocha estaterra tan considerada polos amantes da boa mesa, as ten-das de antigüidades e os produtos artesanais? Que haidetrás dos circuítos turísticos máis visitados?

POLAS TERRAS DE LEONARDO E PINOCCHIO

Dispostos a descifrar estes interrogantes entramos naToscana a través da súa porta máis branca. Un lugarrecoñecido no mundo polas canteiras de mármore máisfamosas do mundo: Carrara. Unha placa conmemorativasinala a carón da Praza Alberica a casa onde residíaMiguel Anxo cando acudía ata aquí para buscar as pezasdas súas esculturas. Camiñando pola liña da costa ató-pase a pequena localidade de San Giuliano Terme onderesidiu Lord Byron e alentou os derradeiros suspiros opoeta inglés Percy B. Shelley. Para explorar este territo-rio chegamos, a través dunhas terras ateigadas de viñe-dos e oliveiras, ata unha vila cuxa actividade xira ao

19

Xerardo AgraFoxo

H istor iaBaixo o sol da Toscana

e a lúa de San Gimignano

¿QUE HAI DETRÁS DESTA BUCÓLICA E

SUXESTIVA IMAXE DA CAMPIÑA TOSCANA?

Mercado, trazado sobre a area do antigoanfiteatro romano,e tres igrexas únicasen Italia. San Martino,San Frediano eSan Michele in Foro merecen, ademaisdunha delicada contemplación das súasespectaculares fachadas, dende asameas da Torre delle Ore, unha atentavisita ao interior das súas naves.

Explorando estas terras de chairassuaves e outeiros cubertos de castiñei-ros visitamos na vila de Collodi douslugares de interese: os teatrais xardínsda Vila Garzoni e o Parque Pinocchio,construído neste lugar porque CarloLorenzini, o autor do impertinente per-sonaxe infantil, tomou como pseudó-nimo o nome da vila natal da súa nai.Tamén resulta recomendábel visitar avila balnearia de Montecatini Terme,frecuentada por reis e aristócratas euro-peos,e o pintoresco burgo medieval deMontecatini Alto que conserva nocumio do seu asentamento os restosdunha fortaleza visitada polos turistasque invaden a súa coqueta praza central.Despois dunhas breves paradas en Pis-toia e Prato, regresar a Vinci significavolver a encontrarse co escenario dasvivencias infantís do pintor que, aolombo dunha mula e coa doce compañíada Monna Lisa, abandonou a Toscana-

para vivir os derradeiros días na residencia francesa deClos Lucé.

SAN GIMIGNANO E MÓNICA BELLUCCI

Atravesando o río Arno divisamos o outeiro fortifi-cado de Certaldo. Entre os edificios reconstruídos des-taca a casa de Giovanni Bocaccio. Dende a fiestras daresidencia do autor de O Decamerón pode albiscarse nohorizonte a sensual silueta de San Gimignano. Talvez avila máis fermosa de Italia polo seu aspecto medieval, orecinto de murallas e as trece torres que simbolizan o seuesplendor cando se atopaba na vía de peregrinación caraa Roma. O conxunto arquitectónico semella unha escul-tural bágoa de pedra. Dende a porta de San Giovanniascéndese, entre tendas de artesanía e agradábel restau-rantes, ata a Praza da Cisterna, dominada por un pozoantigo e un conxunto de edificios do século XIV querepresentan a riqueza dos seus propietarios. A caróndeste teatral decorado atópase a Praza do Duomo, orna-mentada polo Palazzo do Podestá, coa torre máis antigada cidade, o Palazzo do Popolo e a Colexiata onde seconservan os impresionantes frescos de dous mestres doRenacemento: Benozzo Gozzoli e Domenico Ghirlan-daio. Dende a Fortaleza do século XIV domínase o labi-ríntico conxunto urbano e un val con relevos de perfísdelicados e alciprestes afiados.

Para gozar da naturalidade deste asombroso marcoarquitectónico resulta imprescindíbel deterse varias noi-tes nalgunha das pousadas do seu recinto histórico.Entón, se es capaz de ollala con acougo, cando as rúasrecobran a súa faciana natural e as febles luces da lúa ilu-

20

RÚAS LOUSADAS, MANSIÓNS BRASONADAS E

COLORIDAS MACETAS ADORNANDO UNHA

ALDEA SITUADA PRETO DA CAPITAL FLORENTINA

PANORÁMICA DE SAN GIMIGNANO –TAL VEZ A VILA MÁIS FERMOSA

DE ITALIA– COA SÚA MURALLA INTACTA E A SILUETA DAS SÚAS

FACHENDOSAS TORRES

minan as fachadas dos seus monumen-tos, San Gimignano turbará para sem-pre o teus soños e nunca a esquecerás.Mesmo é posíbel, mentres apuras oúltimo capuchino nunha terraza reco-llida, que che pida lume algún artistaprotexido cuns lentes negros comoJeremy Iros ou Rachel Weisz. Por alíandaban cando rodaban Beleza roubadacon Bernardo Bertolucci.

Talvez na túa viaxe te atopes conoutros actores, porque a Toscana é uninmenso plató cinematográfico. Aquírodouse o drama shakesperiano Mucho-ruído y pocas nueces. Franco Zefirelli-filmou Un té con Mussolini. Unha habi-tación con vistas, baseada nunha obrade E.M. Forster, tamén se ambientounestes inimitábel escenarios naturais.Por estas paraxes estivo a exquisitaKristin Scott Thomas cando traballabaen El misterio de la villa, Julietta Bino-che facendo de enfermeira en Elpaciente inglés ou a desacouganteNicole Kidman cando rodara Retrato deuna dama. Por onde andara MónicaBellucci!

Preto de San Gimignano existenoutras vilas que converten a esta parteda Toscana nunha rexión orgullosa dosseus engados. Volterra, como outrascidades de orixe etrusco, sitúase nocumio dunha acrópole. O conxunto éfamoso polas súas estatuas brancas, assúas murallas ciclópeas e un dos teatrosromanos mellor preservados de Italia.Máis ao sur atópase a vila de MassaMarítima, onde se recende a proximi-dade do Mediterráneo e a frescura duncasco antigo ateigado de pazos conarcadas sombrías e fiestras misteriosas.Asentada nun val frondoso está aincomparable abadía cisterciense deSan Gálgano. As ruínas da igrexa per-miten apreciar o seu interior, teitadopolo luminoso ceo toscano, e os seus

21

DENDE A “ROCCA” PODE CONTEMPLARSE O PERFIL DAS 13 TORRES

QUE SIMBOLIZAN DENDE O MEDIEVO O CONXUNTO URBANO DA VILA

DE SAN GIMIGNANO

PRAZA DA CISTERNA DE SAN GIMIGNANO. ARTE E SENSIBILIDADE.DECORADO DAS LOITAS MEDIEVAIS E CENTRO DA VIDA COTIÁ

DURANTE OITO SÉCULOS.

ALCIPRESTES ESTILIZADOS, MANSIÓNS REXAS E MILLEIROS DE VIÑEDOS.IMAXES TÍPICAS DUNHA COMARCA DE RELEVOS SUAVES E AROMAS

DELICADOS.

muros espidos e ríxidos coma o esque-leto dunha embarcación derrotada.

MONTERIGGIONE E AS POSTAISTURÍSTICAS

Entre Siena e San Gimignano enclá-vase unha vila que conserva case inma-culado o seu cerco de murallas salpica-das de catorce torres que permiten unhavista soberbia sobre os outeiros e viñe-dos da comarca. Monteriggione impre-sionou de tal xeito a Dante Alighierique se inspirou nela para describir osabismos do Inferno na Divina Comedia.No interior do seu recinto celébraseunha das festas medievais máis impor-tantes de Italia. Nesta perfecta recons-trución da tradición cultural da época osasistentes cambian os cartos por escu-dos e a vila ilumínase con fachos.

É ao sur destas terras onde se encon-tran as paisaxes máis retratadas polaspostais. Campos de alciprestes loitandocontra o vento, oliveiras adornandoigrexas sinxelas, capelas erguidas paraexpiar o asasinato dun rival nun asuntode amores e mansións que exhiben oseu pasado nos emblemas dos seusmuros. Deixando atrás a monumentalSiena atópase a vila de Asciano e a aba-día de Monte Oliveto Maggiore,erguida a partir do ano 1313 pola ordeolivetana nesta afastada paraxe pararecobrar a sinxeleza da regra bieita. Nos

frescos do claustro representou Lucca Signorelli a vida

de San Bieito. Tamén é interesante visitar a botica antiga

e un laboratorio de restauración de pergamiños.

Para recuperarse do percorrido polos carreiros serpe-

antes que cinguen a este complexo monástico nada

mellor que facer unha parada en Montalcino. A activi-

dade principal desta vila é a vinicultura. Desta rexión

proceden os excelentes viños de Brunello que se conser-

van nas adegas da rexa Fortezza, situada no punto máis

elevado desta localidade. Nas súas prazas e rúas pódese

degustar estei lustre caldo acompañado con embutidos.

Como lembranza da protección que os seus habitantes lle

deron aos sieneses, tras a toma desta cidade polos floren-

tinos, a bandeira de Montalcino abre o desfile da carreira

do Palio na Praza do Campo.

22

NO CLAUSTRO DO MOSTEIRO DE MONTE

OLIVETTO MAGGIORE REPRESENTOU LUCCA

SIGNORELLI A VIDA DE SAN BIEITO

AS VILAS E AS ALDEAS DA TOSCANA REPRESENTAN UNHA

OPORTUNIDADE ÚNICA PARA BALDEIRAR O TEU PETO E ADORNAR A TÚA

GAIOLA CANDO REGRESES DA TÚA VIAXE

AS PAISAXES COR SIENA, OS CAMPOS DE MILLO E OS HORIZONTES

RECORTADOS TAMÉN CONSTITÚEN A ESENCIA FÍSICA DESTA TERRA

MILENARIA

Como John Bailey e Iris Murdoch osviaxeiros camiñan rumbo á zona máisoriental da Toscana para contemplar omesmo cadro que durante anos cativou asensibilidade do famoso crítico literarioe a escritora irlandesa. Antes realizamosunha breve visita ás terras onde ancorouFrances Mayes, a autora de Bajo el solde Toscana. A novela que conta a histo-ria desta profesora que decidiu abando-nar a vida urbana para recuperar orecendo da terra e os praceres da vida

A sabia mestura de vilas amábeis, viños delicados ecomidas típicas, vinculada coas bondades do clima e orecendo que deixou a historia, motiva que a Toscana sexaunha rexión amada polos turistas. Con todo, se te afastasun pouco do triángulo Pisa-Siena-Florencia podes perco-rrela sen apenas alterar o teu ritmo vital. Malia que a vidaé moi cara, nas terrazas debes andar con coidado e moi-tos “albergos” resultan inaccesíbeis, existen outras posi-bilidades para explorala sen baldeirar o peto. A extensarede de establecementos que ofrece a oficina de AGRO-TURISMO permite un aloxamento máis doado en gran-xas perfectamente acondicionadas. Mesmo podes cola-borar nas tarefas agrícolas ou encerellarte cunha viaxeiratedesca.

Se antes da II Guerra Mundial había preto de 25 milingleses residindo na Toscana, algúns deles personaxesdas novelas de Henry James, agora milleiros de alemánsinvaden estas terras. Así, cando coidas que estás perdidonunha poeirenta pista de terra, Audis e Mercedes apare-cen de súpeto a carón dunha aldea onde a pista de tenisou a piscina están perfectamente camufladas.

DETRÁS DE PIERO DELLA FRANCESCA

Camiño das terras máis meridionais da Toscana xordeante os ollos unha xoia do románico máis puro. A solita-ria abadía de San Antimo cativa aos visitantes polos seusmuros de mármore travertino e os alciprestes que acen-túan a súa intemporalidade no fondo dun val de outeirosfrondosos. Visitar este conxunto monástico, mentres osmonxes cantan os salmos gregorianos,eleva a impresiónque causan as liñas lombardas do seu campanario e asábsidas semicirculares que se abren sobre o deambulato-rio. Despois dunha breve parada en Bagno Vignoni, aestación termal de orixe romana preferida de Santa Cata-lina de Siena e Lorenzo o Magnífico, visitamos Pienza, acidade reorganizada polo Papa Pío II e famosa poloqueixo percorino, e Montepulciano. Esta cidade do Valde Orcia destaca sobre todo polos seus viños e as súasrúas con pazos de estilo renacentista. Durante o veránactores da comarca representan na festa de Bruscello osepisodios máis turbulentos da cidade. Nunha ladeiradeste asentamento urbano atópase a obra mestra de Anto-nio Sangallo: a fermosa igrexa de A Madonna di SanBiagio, construída con mármore de tons amarelos eocres.

23

MALIA A MASIVA AFLUENCIA DE TURISTAS,ACHEGARSE ATA O BATISTERIO DE PISA

SEMELLA UNHA VISITA INEVITÁBEL

A COR MEL DA MADONNA DI SAN BIAGIO,ERGUIDA NAS LADEIRAS DE MONTEPULCIANO,REPRESENTA A PERFECTA SINTONÍA DA PAISAXE

TOSCANA CO ESPÍRITO DO RENACEMENTO

nunha casa situada na aldea de Brama-sole. Que nome máis fermoso!

Nomes vinculados cunha terra ecunha historia. Resulta difícil atopartendas, restaurantes ou aloxamentoscon denominacións impropias. AlbergoLion Bianco, Trattoría Angiolino, CaffePalle d’Oro, Restaurante La Barcarola,Taberna e Fattoría Il Florentino ouOstería Bacco que non gardan relacióncon outros nomes recollidos aquí comoParrillada Hawai, Restaurante Liver-pool, Hotel Singapore, Bar Shangai ouPulpería California. Nomes alleos aunha terra e claros exemplos dunha cul-tura sen identidade propia.

Despois de percorrer os arredoresdo lago Trasimeno chegamos a Arezzo,famosa pola industria de elaboración dexoias de ouro, o mercado de antigüida-des e as súas rúas medievais. Taménrecoñecida polas escenas da película Lavida es bella de Roberto Benigni. Peroo reclamo principal da cidade son osfrescos de Piero della Francesca sobreA Lenda da Vera Cruz na igrexa de SanFrancesco. Un impoñente conxuntomural que só se pode visitar con reservaprevia. No Museo Cívico de Sansepol-cro atópase o cadro obxecto da peregri-nación a estas terras:A Resurrección deCristo, tamén de Piero della Francesca.A escena representa a un Cristo impasí-bel no intre de saír do sartego mentres

24

O PALAZZO COMUNALE DE MONTEPULCIANO RESULTA UNHA VERSIÓN

ELEGANTE DOUTROS EDIFICIOS ERGUIDOS NOS CENTROS DAS VILAS

ITALIANAS DURANTE A IDADE MEDIA

A ABADÍA DE SAN ANTIMO INSPIROU A POETAS E PINTORES POLA

HARMONÍA DAS SÚAS PROPORCIÓNS ARQUITECTÓNICAS E A FRONDOSA

PAISAXE QUE A ABRAZA

NA ELEGANTE PIAZZA GRANDE DE AREZZO

RODOU ROBERTO BENIGNI ALGUNHAS

ESCENAS DA PELÍCULA “LA VIDA ES BELLA”

SE VIAXAS POLA TOSCANA ORIENTAL NON DEIXES DE CONTEMPLAR NA

COQUETA VILA DE MONTERCHI A “MADONNA DEL PARTO” DE PIERO

DELLA FRANCESCA

res centenarias e paraxes de gran belezapanorámica. A última visita por estaterras orientais da Toscana é para ácoqueta vila de Poppi e o Castello diRomana, que acolleu a Dante candotivo que exiliarse de Florencia.

Non o dubides. Cando teñas unhaoportunidade viaxa ata estas terras ondeunha luz incomparábel guiará os teuspasos coma se foses un artista do Rena-cemento. Non fagas como algúns via-xeiros que prefiren mergullarse na selvavietnamita ou pasear pola muralla chinasen coñecer antes estas paisaxes.¡Quemágoa! O ambiente resulta tan acolle-dor que moitas vilas atópanse illadas aotráfico. Se ao regreso, mentres lembrasa túa experiencia toscana,ves un cocheque ven de fronte pola alameda, non tepreocupes; non estás sufrindo o “mal deStendhal”, son os munipas que deixarono tabaco na oficina. Vai a Toscana ecomprobarás como nunca volverás.

os gardas dormen un sono que semella definitivo. Aimpresión recibida lévanos a contemplar outra obra destemestre na curiosa localidade de Monterchi. A Madonnadel Parto é unha obra única e inquietante porque trans-mite non só a emoción da Virxe, ante a fatiga e inminen-cia do seu parto, senón a súa preocupación por un futuroque albisca incerto para o seu fillo.

Pero a Toscana non é soamente unha terra ateigada decadros e personaxes históricos, paisaxes envolventes efrescos renacentistas. Tamén ofrece a posibilidade demercar nas tendas perfumes delicados, cerámicas pinta-das, artigos de coiro e produtos típicos da súa gastrono-mía. En poucas rexións de Europa se ofrece unha varie-dade tan ampla da súa riqueza artesanal. Mesmo se que-res fuxir do “mal de Stendhal” –o delirio que lle produciuao novelista a sobredose de obras artísticas que vira enFlorencia– o mellor e mergullarse nestas pequenas vilasonde as mozas amosan a súa elegancia mentres deixanentrever os seus engados.

OS MOSTEIROS DOS APENINOS

Outros monumentos e outras paisaxes, que non gar-dan relación coas imaxes ofrecidas polas postais da Tos-cana, poden percorrerse polas ladeiras dos montes Ape-ninos. Unha rexión atraente para os amantes da naturezae a vida que se respira nos seus recollidos mosteiros.Despois de visitar a casa natal do autor de A Capela Six-tina en Caprese Michelangelo, onde o seu pai foraalcalde, penetramos nunha espesa foresta para coñecer orecinto de A Verna. Unha construción erguida sobre unharocha que aflorou despois dun terremoto. O mosteiro éimportante centro de peregrinación porque aquí recibiuos estigmas de Cristo en 1224 Giovanni de Asís, cha-mado Francesco porque estudara francés.

Dende este convento tamén se pode visitar o mosteirode Camaldoli a través dunha estrada poboada de abetos esinais que anuncian a presenza de cervos e osos. Os mon-xes camaldoleses abandonaron o seu retiro e agorarexentan unha cafetaría e venden licores e xabóns. Asis-tir a unha misa cantada ou visitar as celas somerxidas navexetación resulta unha experiencia recomendábel. Oterceiro mosteiro de visita obrigada é o de Vallambrosa,fundado para que os aristócratas se retirasen a unha vidamáis austera. Malia estes votos de pobreza, a orde creadano século XII medrou no corazón desta foresta de árbo-

25

O CASTELO DE POPPI SIMBOLIZA A

IMPORTANCIA DESTA PEQUENA LOCALIDADE

ERGUIDA A CARÓN DOS APENINOS

ntes da industrialización doXIX, a elevada mortalidade

era unha característica xeral daspoboacións. As frecuentes cri-

ses de subsistencia, debido a unhascolleitas sempre dependentes das variá-beis condicións climáticas, provocabana aparición de cíclicas fames sobre asque as epidemias actuaban cunhagrande efectividade que dezmaba enpoucos meses as comunidades humanasda zona afectada.

A peste, ademais da fame e a guerra,era unha das temidas pragas das socie-dades preindustriais que cada certotempo reaparecía cobrándose, onde ofacía, un elevadísimo saldo de vítimas.Especialmente graves eran os episodiosde mortalidade catastrófica nas vilas ecidades. A pestilencia era un inimigotemíbel e terríbel que atopaba nas malascondicións hixiénicas e sanitarias desesespazos urbanos un excelente medio depropagación. Por iso, xa desde os pri-meiros tempos, os habitantes da urbeprocurarán un control efectivo sobre asepidemias. As portas que se abrían namuralla protectora do establecementourbano, supoñían un filtro onde contro-lar calquera sospeitoso de padecerenfermidade infecto-contaxiosa. Encaso de dúbida, negábase a entrada aoburgo, e o enfermo era rexeitado caraalgún dos centros de acollida de “apes-tados”, sempre emprazados en lugaresillados e afastados do núcleo urbano.San Lázaro, en Noia, ao outro lado dorío Traba, e o Santuario da Virxe do

Camiño en Muros, eran espazos para a enfermidade aosque o resto da poboación accedía dun xeito moi restri-tivo.

Era nas vilas e cidades, pola súa concentraciónhumana, onde os efectos das epidemias alcanzaban a súamáxima expresión. Diversos factores contribuían á súaexpansión: un sistema de sumidoiros –cando existía–inadecuado e deficiente; unha escaseza de control e lim-peza dos pozos negros que contaminaban o subsolo ouque desbordaban con certa frecuencia; a insalubridadedas augas estancadas, abundantes en moitas rúas; unhaacumulación de esterqueiras que non se sacaban ao exte-rior senón que se acumulaban no interior do recintourbano; o costume de arroxar desperdicios e augas suciasás rúas; a acción contaminante dos produtos residuaispestilentes de certas actividades como carnizarías, peixa-rías,…,e habería que resaltar ademais a existencia decemiterios dentro dos cascos urbanos, tan prexudiciaispara a comunidade desde o punto de vista sanitario.

Aínda que xa na Ilustración a preocupación pola salu-bridade urbana constituía un tema presente, será a parti-res da metade do século XIX cando comecen a afrontarsecon verdadeiro rigor os problemas referentes ao sanea-mento dos núcleos urbanos, en parte como consecuenciada expansión demográfica que ten lugar nas mesmas;pero tamén e moi importante, pola grande repercusiónsociolóxica causada polos episodios de mortalidade pro-vocados polas epidemias. As deficientes condiciónshixiénico-sanitarias das vilas van proporcionar un campoabonado para a difusión das epidemias, especialmente asde cólera e as de febre amarela, pero tamén de enfermi-dades pulmonares e infecto-contaxiosas como a tubercu-lose, sarampelo, variola, difteria ou tifo, que con carácterendémico teñen nunha poboación mal alimentada ecarente de hábitos hixiénicos unha presa fácil. A istovense sumar a mala calidade da atención médica e unhainexistente política de hixiene pública.

26

Xeograf ía

Pedro García Vidal

Auga e hixiene públicasen Noia e Muros (II)Tempos de pestilencia na ría

medidas ao alcance co fin de evitar ocontaxio.

Durante todo o século XIX, os epi-sodios de pestilencia achéganse ciclica-mente polo Barbanza. O cólera morbo-asiático, por exemplo, azouta estas xeo-grafías á maneira dunha peste doréxime demográfico antigo a mediadosdo referido século.Ao igual que antiga-mente fixera a peste, o cólera proviñade novo do mundo asiático.A primeirapandemia desta enfermidade na Penín-sula, e posiblemente unha das máis gra-ves polos seus efectos demográficos,tivo lugar entre os anos 1833 e 1835. Aoparecer penetrou a través de Portugal,logo estendeuse cara a Galicia polascostas de Vigo onde se produciron bro-tes illados. Este brote tivo maior inci-dencia no sur e leste de España. Conigual ou superior gravidade, o cóleraretornou en 1854-1856, iniciándose obrote en Vigo.

En xullo do ano 1854 aparece o pri-meiro infectado na vila de Ribeira eaxiña se propaga polas localidades máispróximas. Á ría de Muros-Noia chegaun pouco máis tarde. O día 23 de agostode 1854 falecía en Noia Dominga Fer-nández, solteira, residente na praza daFanequeira. No mes de setembro atatrinta e dous veciños perderon a vidacomo consecuencia da propagación dapestilencia (Agrafoxo Pérez, Xerardo,1991).

A peste chega igualmente a Murospor esas datas. En sesión do 15 de outu-bro reflíctese o problema e maniféstasea necesidade urxente de “contratar unmédico de confianza para que en lasapremiantes circunstancias viniese aencargarse inmediatamente de la asis-tencia de los enfermos con especialidadde los atacados del cólera que tanto lla-man la atención”.

O de 1854 non foi o último episodiorelacionado co cólera morbo-asiático.En anos sucesivos fíxose presente a epi-demia en diferentes lugares da costa,cobrándose sempre un número impor-

EPISODIOS DE PESTILENCIA NAS VILAS DEMUROS E NOIA NO SÉCULO XIX

A revolución industrial coa conseguinte expansión docapitalismo colonial á conquista de novos territorios nosque proverse de materias primas baratas e de novos mer-cados para as manufacturas, favorecida pola revolucióndos transportes que achegaban dun xeito moito máis doa-dos os diferentes países do mundo, fixo que a posibili-dade de contaxios e transmisión de enfermidades entrecontinentes fora agora moito maior que nas épocas pre-cedentes. A velocidade de difusión das pandemias incre-mentouse de xeito importante e o ferrocarril e o barco íanactuar como os vehículos transmisores do mal.

Así, a transición do século XVIII ao XIX estivo mar-cada pola chegada repetitiva dun grave contaxio impor-tado desde o mundo americano, ao que abriron a porta asdisposicións de libre comercio dadas a diversos portospor Carlos III. Tratábase da febre amarela, tamén coñe-cida como “vómito negro”, enfermidade posiblementede orixe africano e levada cara ao Novo Mundo nos car-gamentos de escravos negros (Betrán Moya J.L., 2006).A enfermidade ten como axente a un virus septicémicoque é transmitido, como no caso do paludismo, por unmosquito. En España houbo episódicas epidemias noséculo XVIII, pero será nas primeiras décadas do séculoXIX cando todo o Mediterráneo español sexa afectado.O comercio coas Indias e unha deficiente organizaciónsanitaria que non podía evitar o contrabando e os descoi-dos sanitarios constituíron a súa causa (Betrán MoyaJ.L., 2006). O temor a que a enfermidade chegase ásvilas costeiras de Noia e Muros queda reflectido nasconstantes referencias nos libros de actas a circularesenviadas pola superioridade de cara a tomar tódalas

27

MAPA DA PRIMEIRA INVASIÓN DO CÓLERA EN ESPAÑA (1833-1835).IMAXE TOMADA DO LIBRO: HISTORIA DE LAS EPIDEMIAS EN ESPAÑA Y

SUS COLONIAS (1348-1919).

tante de vítimas. Un tremendo terror seinstalou nas poboacións costeiras ante asúa chegada e as medidas preventivasocuparon un lugar importante dentrodas preocupacións das autoridades.

Tamén, a finais do mesmo ano de1854, a variola fará aparición nas rúasintramuros da vila de Noia. O día 19 deoutubro cóntanos Xerardo Agrafoxo(1991) “falecía na rúa de Laxe a pri-meira vítima desta mortal enfermidade.Tratábase de Domingo Millares, a quenseguirían Adelaida Rodríguez de 21anos, morta días máis tarde, e NicolasaRita veciña da rúa Condesa”. Estaenfermidade foi facendo visitas esporá-dicas á vila ao longo de todo o séculoXIX, e debeu reaparecer con certa inten-sidade no ano 1891, producindo unhagrande preocupación entre as xentes.

Xa en pleno século XX, o derradeiroepisodio de epidemia mortífera tenlugar no ano 1918. Trátase da coñecidacomo gripe do 18 , “la más reciente delas plagas o mortandades generaliza-das” en palabras do investigador bar-banzano Daniel Bravo Cores (1990).Tamén coñecida co inmerecido nomede gripe española, ou a dama española,por ser esta a orixe que a Royal Aca-demy of Medicine de Gran Bretaña deuá epidemia; porén, na actualidade dasdiferentes hipóteses sobre a súa orixesemella aceptado que os primeiroscasos se deron nun campamento nortea-mericano en Fouston, Kansas, o 4 demarzo de 1918. A epidemia estendeuserapidamente ata a costa oeste ameri-cana, e desde aí difundiuse logo polossoldados que se embarcaron cara ásfrontes de combate europeos nas derra-deiras fases da Primeira Guerra Mun-dial (Betrán Moya, J.L., 2006). EnEspaña, a primeira ondada da gripedeuse coñecer oficialmente o 20 demaio de 1918 en Madrid.

Na ría de Muros-Noia, nos meses deoutubro, novembro e decembro, a gripealcanzou unha virulencia notable, produ-cindo un número importante de vítimasnos concellos próximos de Noia e Lou-same. En Noia, dun total de 219 faleci-

dos, os afectados pola gripe foron 70. No veciño concellode Lousame, dun total de 84 falecidos morreron comoconsecuencia da gripe 45 (Agrafoxo Pérez,X., 1991).

Pero non só a peste e a fame nas cíclicas crises desubsistencia, facían estragos na poboación: outras enfer-midades, como a tise ou tuberculose, eran igualmentecausa de frecuentes defuncións. Ademais, a ausencia demedidas de carácter médico e sanitario dificultabanextraordinariamente o control de enfermidades contaxio-sas ou a curación de todo tipo de males. A asistenciamédica era moi escasa. Cidades e vilas eran visitadas decando en vez, por personaxes, máis ou menos formados,que ofrecían os seus servizos médicos, como era o casodos sacamoas e compoñedores. Os pobos desasistidos,especialmente nas áreas menos urbanizadas, reclamabandesesperadamente á Xunta de Sanidade o envío urxentede médicos.

NORMAS OFICIAIS DESTINADAS A EVITAR OCONTAXIO NAS VILAS COSTEIRAS

As desfavorábeis condicións hixiénicas que presenta-ban as vilas, como era norma xeral naquel tempo en

28

“FIEBRE AMARILLA”. ÓLEO DE JUAN MANUEL BLANES.

lla que se ha manifestado en Carta-gena de Lebante para que se tengacuydado por las Diputaciones desanidad con los buques que proce-dan de aquel puerto u otros que serozen con aquellos, y dichos S.S.acordaron darle el mas puntualcumplimiento, y al efecto entregaronla citada orden al Regidor Diputadode Sanidad para su observancia yque dé razón a este Ayuntamiento decualquiera nobedad que obserbe ynote sobre este particular”.

A Xunta Suprema de Sanidade doReino é o organismo encargado decoordinar as medidas de loita e preven-ción a través das xuntas municipais edas xuntas de sanidade de partido, ascales foron reorganizadas en cadansúadas capitanías xenerais. Como xa suce-dera en contaxios anteriores, a capaci-dade de actuación destas xuntas era moilimitada e estivo marcada pola carenciade recursos económicos propios, o quefacía recaer todo o custo das medidas

tódalas entidades urbanas, favorecían a existenciadunhas altas taxas de mortalidade, e contribuían igual-mente, a conformar un escenario favorábel para a propa-gación de episodios de pestilencia. Os variados tipos deepidemias, que facían aparición cada certo tempo, cobra-ban, baixo estas condicións favorábeis de transmisión,un elevado saldo de vítimas. Por outra banda, as vilascosteiras estiveron especialmente afectadas polas pestes,tendo en conta que, en numerosos casos, a enfermidadeviña de Oriente traída polos tripulantes dos barcos. Porconseguinte, normalmente, a peste chega por mar. Poriso, o control das embarcacións que arriban a porto faiseimprescindíbel, sobre todo, en momentos de perigo. Paraevitar o contaxio, dispuxéronse as “visitas do mar”: osbarcos que arribaban a porto debían ser inspeccionadospola Xunta de Sanidade antes de poder atracar e as auto-ridades decidían se a embarcación examinada debía ounon permanecer en corentena no mar antes de que osseus tripulantes baixasen a terra.

Froito da política centralista dos Borbóns, foi a crea-ción dunha Xunta Suprema de Sanidade e dunha serie dexuntas locais nas costas, herdeiras en moitos casos das xaexistentes nos pasados séculos, co obxecto de coordinara vixía dos portos marítimos, tanto de viaxeiros como demercadorías. Así, ante a presenza de febre amarela,detectada na cidade de Cartaxena, o 22 de outubro de1811 presentouse unha orde da capital de Santiago naque se pon en garda á vila de Muros co fin de que esmerea vixía sobre embarcacións procedentes de dito porto ouportos próximos:

“expedida por los S.S. Justicia y Ayuntamiento deaquella ciudad, en la qual inserta una de la JuntaSuprema de Sanidad de fecha diez y nuebe de Agostoúltimo, terminante a los síntomas de la fiebre amari-

29

ENFERMOS DURANTE UNHA EPIDEMIA DE PESTE NEGRA, NUN CADRO

GÓTICO.

PORTADA DEDICADA AO CÓLERA DE 1885. LE

PETIT JOURNAL. VARIOS XORNAIS, REVISTAS E

PUBLICACIÓNS PERIÓDICAS CIENTÍFICAS DO

MUNDO RECOLLERON OS ACONTECEMENTOS

DRAMÁTICOS DA PESTE QUE AFECTOU A TODA

EUROPA.

contra a enfermidade sobre as depaupe-radas arcas municipais (Betrán MoyaJ.L., 2006).

MEDIDAS DE SALUBRIDADE EHIXIENE PARA PROTEXERSE DAPESTE

Nas vilas e cidades as medidas dehixiene debían extremarse, aínda queeste aspecto era moi difícil de cumprirpolo tipo de urbanización ( poucas rúasempedradas, ausencia de canalizaciónsde augas fecais, de servizos de limpezapúblicos,…); os regulamentos urbanosen forma de ordenanzas atendían estascuestións. Así, nas Ordenanzas Munici-pais de Muros de1863 ou nas de Noiade 1898 aparte de toda unha serie demedidas que fan referencia á hixiene esalubridade públicas, trátase de poñerde manifesto a necesidade dunha seriede medidas específicas de precauciónante a peste co fin de evitar o contaxio:

— Los directores de estudios ymaestros de escuela, no admiti-rán en sus clases ningún niñoque no esté vacunado, ni tam-poco a los convalecientes desarna, escarlatina u otras enfer-medades contagiosas, sin queacrediten competentemente

haber purificado las ropas y pasado una corres-pondiente cuarentena.

— Tampoco se permite la concurrencia de niños, aestudios o escuelas, cuyas habitaciones sean pro-porcionalmente reducidas y no tengan la luz yventilación suficiente.

— Tampoco se permite celebrar funciones religiosas,que atraigan gran concurrencia, en las iglesias ocapillas que no tengan capacidad suficiente pararecibirla.

— Esta prohibición se extiende a los espectáculospúblicos que se den en locales de las mismas con-diciones.

Igualmente, as medidas de salubridade dirixidas aevitar a propagación por contaxio de enfermidades,tamén afectan ás propias vivendas dos particulares:

— Se prohibe la aglomeración de muchas personasen habitaciones pequeñas.

— La habitación donde muera un enfermo de malcontagioso, se picará y blanqueará por cuenta delhabitante en ella, saneándola suficientemente.

A loita contra o desagradábel visitante céntrase namellora das medidas hixiénicas nas que os Concellos nonescatiman esforzos:

“El Sr. Alcalde dio cuenta de las medidas higiéni-cas adoptadas por la Junta de Sanidad para prevenircontra los estragos del cólera, lo cual produce gastosporque el Municipio tiene que hacer la limpieza decasi toda la población y de las cañerias, el ayunta-

30

BARRIO DE SAN XOSÉ EN MUROS A PRINCIPIOS DO SÉCULO XX. AS MALAS CONDICIÓNS HIXIÉNICO-SANITARIAS PRESENTES NAS VILAS

E CIDADES, CONSTITUÍRON DURANTE MOITO TEMPO UN BO CALDO DE CULTIVO PARA A APARICIÓN E PROPAGACIÓN DAS ENFERMIDADES

INFECTO-CONTAXIOSAS.

8ª – Que no se permita vagarlibremente por las calles a los cer-dos, los cuales deberán ser conduci-dos con pastor y sin detenerse a lasafueras de esta población; debiendoadvertir que no se halla compren-dida en la palabra afueras de estenúcleo la carretera que de la Agestaconduce al barrio de la Virgen.

9ª – Que las cuadras de los gana-dos a que se refiere el número ante-rior, asi como las de vacuno y cual-quiera otro, habrán de limpiarse ydesinfectarse cada ocho dias porcuenta de los propios dueños.

10ª – Que lo mismo haya depracticarse con los depósitos en loslugares escusados que existan den-tro de las casas de esta Villa.

11ª – Que los dueños de los mata-deros inmediatamente después derealizadas las operaciones dematanza de las reses los baldeen conagua de la mar.

12ª – Que todas las estercolerasque existan en las inmendiacionesen esta Capital a menor distancia dela señalada en el articulo 111 de las

miento enterado acordó que si los gastos presupues-tados para este objeto no fueran suficientes que seeche mano de los necesarios consignados en el capi-tulo de imprevistos provisionalmente”. (Muros, A.M.13 de xullo de 1884).

Ao mesmo tempo, toda unha serie de recomendaciónshixiénico-sanitarias tratan de concienciar á poboaciónpara facer fronte á epidemia en caso de presentarse:

“ Por el Sr. Presidente se expuso la gran necesi-dad que existe de que por los habitantes del distritose cuide de la limpieza para evitar las consecuenciasdel cólera que esta diezmando la Nación, y la Corpo-ración abundando en los mismos propositos acuerdaque se fijen bandos y al efecto dicta las siguientes dis-posiciones:

1ª – Que todos los habitantes de este distritobarran y limpien la calle o calles contiguas a la casaen que habiten en la mitad de la extensión compren-dida entre esta y las en que moren sus mas próximosvecinos, y que cuando no hubiese otros en la mismacalle o estuviese inhavitada la obligación de que seha hecho merito comprenda toda extensión de aque-lla.

2ª – Que el polvo y las demas basuras procedentesde la referida limpieza en este pueblo y sus arrabaleshayan de ser arrojadas a la mar y dentro de sus aguaspreviamente.

3ª – Que esto último se practique igualmente conlas aguas sucias, inmundicias cenizas y cualesquieraotros residuos de procedencia animal o vegetal quedeban su origen a la limpieza …

4ª – Que se prohiva vaciar aguas sucias por lasvertederos o aguas de las casas y que solo se permitahacerlo con las limpias cuando aquellas desagüenpor caño cerrado en las alcantarillas en la calle.

5ª – Que en conformidad con lo dispuesto en elartículo 109 de las ordenanzas de este municipio seprohive lavar y limpiar pescado de cualquier claseasi como patatas y otras cualesquiera legumbres enlas puertas de las casas y en las calles y plazuelas delpueblo. Estas operaciones habrán de hacerse a ori-llas de la mar o en el interior de las casas.

6ª – Que del mismo modo se prohiva lavar ropapescado y otra cualquiera cosa de esta clase quefuere en las fuentes publicas y en los ríos que atravie-sen el casco de este pueblo.

7ª – Que se prohiva igualmente tender ropas enlas calles y plazuelas en esta Villa.

31

RESTOS DUNHA ANTIGA CANALIZACIÓN

APARECIDA NA RÚA DE MAZACÁÑAMOS DE

NOIA. CUBRIR AS CANALIZACIÓNS DE AUGAS

FECAIS FOI UNHA ESIXENCIA ANTE O PERIGO DE

PROPAGACIÓN DA PESTE.

antes referidas ordenanzas hayan decegarse con arena a la altura de 75cm; operacion que se hará dentrodel tercero dia por los mismos due-ños, o dé orden al encargado de laejecución del presente acuerdo y porcuenta de aquellos.

13ª – Que con arreglo a lo preve-nido en el articulo 112 de las preci-tadas ordenazas municipales alhacer la limpieza prescrita en el pre-cedente nº 10 se cuidará de que nose derramen en las calles las basu-ras, quedando en caso contrarioobligados los dueños o conductoresa limpiar el sitio y a baldearlo conagua de la mar.

14. Que la limpieza en las callesde que hablan los dos primerosnúmeros se ejecute antes de lasnueve de la mañana y que las aguasde baño particulares y los vacinesdepositos de escusados hayan devaciarse en la mar después de las

diez de la noche y antes de las cinco de la mañana enlos meses de Abril, Mayo, Junio, Julio, Agosto ySetiembre y después de las nueve y antes de las sieteen los restantes del año.

15ª – Que mientras reine el colera en cualquierade las provincias peninsulares del Reyno, la infrac-cion en las disposiciones anteriores, asi como las decualquiera de las contenidas en las vigentes ordena-zas de este municipio, no podrá ser corregida conpena inferior a cinco pesetas ni superior a veinte ycinco; debiendo aplicarse la prisión subsidiaria a losinsolventes en la forma que establezca el código. (Muros, A.M. 15 de agosto de 1885).

O risco da situación fai que se sexa especialmenterigoroso cos infractores:

“Se dio cuenta de las medidas acordadas por laJunta de Sanidad en la previsión de una invasión delcólera, de todo lo que ha quedado enterado el Ayun-tamiento y acuerda que se fijen bandos dándolas aconocer al publico para su cumplimiento y que todocontraventor a los mismos sea multado de cinco adiez pesetas por primera vez; el reincidente de diez aveinte y cinco y si persistiesen en no cumplirlos omostrasen unha actitud rebelde, aunque sea pasiva,sean tratados como desobedientes a los mandatos dela Corporación y se les castigue con arreglo a Dere-cho, para cuyo efecto se girarán visitas a domicilio yque el Sr. Alcalde sea responsable de la imposición delas penas”. (Muros, 30 de agosto de 1885)

A finais de século, a persistencia de focos de cólera endeterminados lugares da península, fai que os temoressigan estando presentes e un estado de vixilia perma-nente insista nas medidas hixiénicas que puideran favo-recer a propagación da enfermidade.

OUTRAS FORMAS DE LOITA CONTRA APESTILENCIA

Ante a noticia dun brote de peste unha das primeirasmedidas que se tomaban era a limpeza diaria das rúas, aprohibición de que os animais deambulasen librementepor elas, e regular a hora na que os campesiños debíanproceder á recollida do esterco. Igualmente, tómansemedidas co fluxo externo dos vertedoiros, e o habitualcostume de arroxar desperdicios á rúa a través de ventáse portas. As Ordenanzas tipifican algunhas situacións,que en realidade xa foran contempladas anteriormente endisposicións locais e mandatos rexios, aínda que o feitode que se sigan discutindo ou resolvendo anos despoisnas reunións municipais é unha proba evidente do difícil

32

CONSCIENTES DA SÚA IMPORTANCIA, AS

ORDENANZAS MUNICIPAIS DEDICABAN

AMPLOS CAPÍTULOS AOS ASPECTOS

RELACIONADOS COA HIXIENE E SALUBRIDADE

PÚBLICAS.

causa común con aquellos que defen-dían la necesidad de derribar definiti-vamente las antiguas murallas queencorsetaban el progreso urbano yamenazaban la salubridad interna desus habitantes” (Betrán Moya, J.L.,2006). Facíase necesaria e urxente unhaintensa remodelación urbana no campodas infraestruturas, con prioridade paraaquelas relacionadas coa hixienizacióne saneamento.

No ámbito de actuación que as vilasde Noia e Muros, ao igual que o resto devilas e cidades galegas, se propoñendurante o século XIX co obxecto deavanzar no progresivo desenrolo da súainfraestrutura urbana, van ocupar unlugar sobranceiro os problemas referen-tes ao saneamento. Os esforzos realí-zanse para establecer un sistema satis-factorio de sumidoiros, así coma osconducentes a procurar a limpeza viariae a correcta eliminación de residuos,tentando garantir a recollida de lixo detodo tipo. Todo este conxunto de actua-cións, constituirán, xunto ao abastece-mento de auga que xa tratamos (Ala-meda nº 22), os piares nos que se funda-mentarían as aspiracións das corpora-cións locais para lograr mellorar apenosa situación sanitaria na que se ato-paban as poboacións galegas. Son tem-pos de cambio para as vilas de Noia eMuros. Diso trataremos no próximonúmero desta revista Alameda.

BIBLIOGRAFÍA

Agrafoxo Pérez, Xerardo: 400 anos na his-toria de Noia. Noia, 1991.

Betrán Moya, J. Luís : Historia de las epide-mias en España y sus colonias (1348-1919). Madrid, 2006.

Bravo Cores, Daniel: “La peor epidemia dela comarca”. La Voz de Galicia, 16,17 e18 de maio, 1990.

Libros de Actas Municipais de Muros eNoia.

Rosende Valdez, Andrés A.: Unha HistoriaUrbana: Compostela (1595-1780). San-tiago de Compostela, 2004.

que resultaba erradicar determinados hábitos da veci-ñanza (Rosende Valdez, A.A. 2005).

A partires do século XIV estendérase a opinión querelacionaba un aire adecuado e limpo coa conservaciónda saúde colectiva e, ao contrario, un aire putrefacto coaaparición de enfermidades. A asociación entre mal olor eputrefacción, e entre esta e pestilencia era para os médi-cos unha relación obvia. De feito a presenza de bo olorno ambiente era un signo definitivo de que a putrefac-ción desaparecera e de que o aire se purificara. Así pois,tal como sinala J.L. Betrán Moya (2006), “el mal olorpercibido por el sentido del olfato jugaba un papel cen-tral en la semiología de la pestilencia”. De aí que debíanpoñerse tódolos medios posibles para evitar o airecorrupto ou tratar de purificalo. Por ilo, xunto á limpezadiaria de rúas e prazas, recomendábase a queima de plan-tas aromáticas.O lume, xunto co ouro e a forca, era undos principios activos polos que se regulaba o poder civilpara a erradicación da peste. O lume servía para a desin-fección e a combustión de substancias infectas ao travesoda fumigación de substancias aromáticas. A desinfeccióndo aire, ao que os médicos consideraban principal axentetransmisor da enfermidade, levábase a cabo mediante aqueima de plantas coma o romeo e outras aromáticasprendidas en diferentes lugares da vila. En sesión de 19de abril de 1826, o concello de Muros fai un avisopúblico, no que entre outras indicacións sinala que: “pre-viene a todo vecino que al anochecer procuren hacerfogatas en la calle con laurel, romero, mentrastos y otrasaromáticas muy a propósito para purificar el ayre”.

A medida básica para asegurar a erradicación do malna cidade pasaba por sacalo fóra dela. Como hospital decontaxiados preferíronse case sempre os recintos relixio-sos que se atoparan nas aforas, que pecharan nos seusmuros a enfermidade alonxándoa da urbe. Dese xeito, olazareto ou morbería colocábase con frecuencia nos arra-baldes ( Virxe do Camiño en Muros) ou, cando fora posi-ble, en lugares illados como illotes ( San Lázaro en Noia).

En último termo sempre quedaba demandar axudadivina para que botase unha man: “El Señor Alcalde pro-puso que se hiciera una novena al glorioso San Roquepara que por su interseción se nos libre de la epidemiavariolosa y cuyos casos suceden con bastante frecuenciaen este pueblo” (Noia, A.M. 23 de abril 1891).

O AVANCE DO DISCURSO HIXIENISTA

As pésimas condicións de habitabilidade no interiordas vellas urbes que convertía as epidemias de cólera enfeitos demasiado frecuentes colaboraron a que “el dis-curso higienista tomara amplitud y llegara a hacer

33

ueremos hoxe ocuparnos duntema que cada vez interesa amáis persoas, dado que asemadeson cada vez máis os enfermos

aos que se lles pautan doses de anticoa-gulantes orais.

Para que, amigo lector, nos entenda-mos mellor: imos falar do SINTROM, epara elo acudimos a un experto namateria: D. Agustín Pía Morandeira. Elé Farmacéutico titular por oposición doSergas e con destino no centro de saúdede Noia, onde ben desenvolve a súalabor dende fai case 10 anos.

REVISTA ALAMEDA: Para queserven os anticoagulantes orais?

Dr. PÍA MORANDEIRA: Sonmedicamentos que fan que o sanguetarde máis tempo en coagular ao impe-dir que a vitamina K sexa utilizada polofígado para formar algúns dos factoresda coagulación.

R.A.: É un tratamento moderno?

Dr. P.M.: En absoluto, son medica-mentos que se utilizan dende hai moitosanos, concretamente, o Sintrom, o máisutilizado en España, foi dado de alta noano 1961.

R.A.: Existen varios medicamentos que cumpren estafunción ademais do coñecido Sintrom?

Dr. P.M.: Si, por vía oral, ademais do Sintrom que tencomo principio activo o acenocumarol tamén temos oAldocumar que ten de principio activo a Warfarina e queé o máis utilizado noutros países. Hai outros anticoagu-lantes, as heparinas pero estas só poden utilizarse víaparenteral a través dunha inxección.

R.A.: Cales son as patoloxías nas que se debe pautarun anticoagulante oral?

Dr. P.M.: Son moitas e cada vez máis numerosas. Osestudos que se teñen feito nos últimos anos demostranque nas patoloxías nas que se están a utilizar estes medi-camentos os pacientes anti-coagulados viven máis anosfronte aos que non estánanticoagulados. As patolo-xías nas que se usan sontodas nas que está aumen-tado o risco de que se forme

34

P inceladas san itar ias

Víctor Vez VilarAnticoagulantes orais

DR. D. AGUSTÍN PÍA MORANDEIRA

Dr. P.M.: A diferenza da maioría dosmedicamentos, nos que as doses esta-blécense en función da gravidade doproblema, no caso dos anticoagulantesorais estas doses son individuais paracada paciente.

Para calculalas faise unha análise dosangue na que se investiga o INR que éun índice do tempo de tromboplastinado paciente. O resultado deste INRdebe estar dentro duns valores quevarían en función da enfermidade.

As doses de cada paciente calcú-lanse en función do valor do INR.

Hai que aclarar que as doses destesmedicamentos non están en relacióncoa gravidade da enfermidade como namaioría dos medicamentos. Por exem-plo, se ben un hipertenso toma tantomaior dose de antihipertensivos cantomáis alta ten a tensión arterial, no casodos anticoagulantes orais isto non é asíe o feito de que unha persoa necesitedoses elevadas de anticoagulante paraque o seu INR estea en valores correc-tos non quere dicir que estea máisenfermo que outro que necesita dosesmenores.

R.A.: É sempre necesario facer unhaextracción na vea?

Dr. P.M.: Dende hai uns anos existea posibilidade de determinar o INR ensangue capilar, cunha pequena punciónno dedo como se fai nas determinaciónsde glucosa nos diabéticos. Non é un

un trombo por exemplo pacientes con problemas nas vál-vulas cardíacas ou algúns con certo tipo de arritmias.

R.A.: Teñen efectos secundarios estes medicamen-tos?

Dr. P.M.: Como todos os medicamentos. O máis fre-cuente é a hemorraxia que normalmente obriga a consul-tar co médico. En calquera caso o beneficio da toma dosanticoagulantes orais sempre é superior ó risco.

R.A.: E contraindicacións?

Dr. P.M.: Os anticoagulantes orais non están con-traindicados practicamente en ningunha situación comúnsó en patoloxías moi concretas e pouco frecuentes quepredispoñen a sufrir hemorraxia ou nalgunhas etapas doembarazo nas que habería que utilizar heparinas.

R.A.: Xa nos dixo que hai outros, ademais do propioSintrom pero, son todos iguais?

Dr. P.M.: Hai pequenas diferenzas en canto ao tempoque tardan en facer efecto e á duración deste, pero basi-camente son iguais. As diferenzas son maiores cos que seadministran vía parenteral por canto actúan sobre dife-rentes factores da coagulación.

R.A.: Onde está a diferenza entre os anticoagulantesorais e os inxectados?

Dr. P.M.: A principal diferenza está en que os inxec-tados non precisan dun control de coagulación a travésda determinación do tempo de protrombina que mide ograo de anticoagulación no que está o paciente.

R.A.: Por que as persoas que están sometidas a estestratamentos deben analizar o seu sangue con frecuencia?

35

método extendido e tan só utilizase enáreas determinadas de Galicia princi-palmente polo custo directo que supo-ñen as tiras reactivas necesarias parafacer os controis. Penso que co tempoeste método de determinación extende-rase a todos os centro de saúde.

R.A.: Que precaucións debe tomarunha persoa que está sometida a estestratamentos?

Por exemplo, coa comida podecomer de todo?

Dr. P.M.: Antes de tomar calqueramedicamento debe consultar co seumédico, moitos medicamentos alteran oefecto dos anticoagulantes. Ademais deisto, e de facer os seus controis de INRperiodicamente, debe facer vida total-mente normal.

As comidas deben ser equilibradas evariadas, deben comer de todo procu-rando non facer cambios bruscos nadieta que debe ser baixa en sal para unmellor control da tensión arterial.

R.A.: Insistindo no tema da alimen-tación pódese comer verduras ou émellor evitalas?

Dr. P.M.: Os anticoagulantes actúaninhibindo a acción da vitamina K nocorpo polo tanto, se aumentamos ainxestión de vitamina K na dieta, nece-sitaremos máis dose de anticoagulantepara acadar o mesmo efecto.

Entre os alimentos demaior contido en vitaminaK están as verduras, espe-cialmente as de folla grandee verde como a col, coliflor,breco, coles de Bruxelas,espinacas, chícharos, lei-tuga, nabos, espárragos,perexil ou aguacate e outros alimentos como garavanzos,chocolate, castañas, turróns e mazapáns.

Hai que ter claro que a cantidade de anticoagulanteque toma cada paciente é diferente e apropiada para o seuconsumo habitual de vitamina K nas comidas, polo tantoo principal é procurar non facer cambios no seu con-sumo, se habitualmente consume este tipo de verdurasdebe seguir facéndoo na mesma cantidade, e se non estánpresentes na súa dieta habitual non debe introducilas deforma brusca e en grandes cantidades porque con todaprobabilidade alterarían, disminuíndoo, o efecto do anti-coagulante.

R.A.: E se se produce unha ferida, pode correr algúnrisco?

Dr. P.M.: A gravidade das hemorraxias depende daintensidade e da zona onde se produza. En xeral candounha hemorraxia non cede aplicando hemostase na zona,débese acudir ao centro de saúde máis preto.

R.A.: Temos entendido que unha extracción dentaria,tamén comporta ter que tomar certas precaucións nestaspersoas.

36

R.A.: Algo máis que engadir?

Dr. P.M.: Os anticoagulantes orais

úsanse dende hai anos na prevención de

tromboembolismos. A eficacia e seguri-

dade do tratamento dependen de acadar

en cada paciente o nivel de anticoagula-

ción adecuado e mantelo no rango tera-

péutico o máximo tempo posíbel. Valo-

res de INR por debaixo do recomen-

dado aumentan o risco de formación de

trombos e valores superiores ao indi-

cado aumentan o risco de hemorraxia.

Teña claro que se vostede está a tra-

tamento con anticoagulantes e acada un

bo control, este medicamento está a

aumentar a súa esperanza de vida.

Pertence vostede a un grupo de

pacientes, cada vez máis amplo, que se

está a beneficiar dos estudos levados a

cabo nos últimos anos con estes medi-

camentos. Diferentes ensaios demos-

tran, que nas enfermidades que se están

a utilizar, os pacientes que toman anti-

coagulantes viven máis anos que os que

non os toman.

R.A.: E pola nosa parte nada mais

que agradecer a inestimable colabora-

ción do noso convidado de hoxe.

Dr. P.M.: Na actualidade en pacientes anticoaguladosque se someten a unha extracción dentaria non é precisosuspender a toma do anticoagulante como se facía haitempo. Se o resultado do último INR é correcto, a extrac-ción faise coma en calquera outro paciente aplicandounha serie de medidas despois da extracción, isto é asíporque o risco de suspender o anticoagulante e maior queo da posíbel hemorraxia. O sangrado tras unha extrac-ción non é moito maior que en pacientes non anticoagu-lados.

R.A.: Pódense administrar inxeccións intramuscula-res a un enfermo a tratamento con A.O.?

Dr. P.M.: Están totalmente prohibidas as inxecciónsintramusculares, xa que poden dar lugar a hematomasimportantes e lesións nalgúns nervios.

R.A.: E no caso dunha diarrea?

Dr. P.M.: As diarreas poden alterar os niveis do medi-camento en sangue, é conveniente adiantar o control nes-tes casos para comprobar que non se produciu alteraciónno nivel de INR.

R.A.: Qué medicamentos poden interferir cos A.O.?

Dr. P.M.: Os anticoagulantes orais interaccionan coamaioría dos medicamentos. Isto non quere dicir que nonse podan utilizar outros medicamentos se non que candose fai hai que indicalo na folla de control que se envía aoservizo de hematoloxía en cada control.

Nalgúns casos nos que a interacción pode alterarmoito chega con adiantar o control para ver como está aafectar este novo tratamento ao INR.

R.A.: Por qué aconsellan os especialistas tomar omedicamento sempre á mesma hora?

Dr. P.M.: Por adquirir un hábito e evitar esquecerse.Non obstante, compre subliñar que a hora non é o impor-tante, o fundamental é tomalo cada 24 horas para manterniveis constantes en sangue do anticoagulante.

R.A.: Qué hai que facer cando se esquece algunhadose?

Dr. P.M.: Se se esquece a dose á hora que ten por cos-tume, pode tomala a outra hora pero nunca tome o dobreao día seguinte.

37

canción que presentamosnesta ocasión para min ten

unha dúbida na letra da primeiraestrofa. Creo que non é esa a

letra orixinal. O que quere dicir quenunca a cantamos ben, polo menos noque atinxe a miña xeneración, pero senque sirva de disculpa, seguramente xaviña viciada de moito antes.

Dende aquí pídovos que se hai alguén que se lembreda letra orixinal (que é so media cuarteta), teña a benpoñerse en contacto, ven sexa conmigo ou ven, coa con-serxería da Sociedade Liceo. Deste xeito na próximarevista correxirei o fallo.

Esta canción é das máisvellas do repertorio noiés, eten unha anécdota, cumpríadúas funcións, a primeiracomo cantiga e a segundaera que a frase “No mevengas a llorar con esosojos”, usábase como iro-nía, nas pequenas dis-putas familiares.

38

Canc ions de Noia

Prudencio Romo¿Hasta cuando?

— Na xornada 9ª pérdese no campodo Cepelo por 2 a 1 contra o Negreira.

— Xa na 2ª volta o Noya gaña enCarnota por 1 a 0 no campo de Lom-báns. Era o 16/4/72 e estabamos na xor-nada 10ª.

— Xornada 11ª o 23/4/72, o Noyavence ao Bayo por un rotundo 5 a 1.

— Xornada 12ª o 30/4/72, Campode Ara Solis, Finisterre 2 - Noya 3.

— Xornada 13ª o 7/5/72, o Noyaempata 2 a 2 co Puenteceso.

— Xornada 14ª o 14/5/72, novotriunfo noiés esta vez contra o Cee por 2a 0.

— Xornada 15ª o 21/5/72, no campodo Artón, partido de rivalidade, Estei-rana 0 - Noya 4.

— Xornada 16 o 28/5/72, Noya 2 -Porteño 1, aquí reseñar a grande actua-ción do veterano porteiro do Porteño,Pepe.

— Xornada 17ª 1/6/72, no campodas Pedras Blancas, Carballo 1 - Noya2.

Noya S.D. participa unha tempada máis na ligada Costa na súa 9ª edición.

Con cambio na presidencia do Club, na que odeixa D. Ramón Senra e cólleo D. Ramón Vilas.

Tamén se cambia de adestrador no cal esta tempadasería D. Benito Padrón. Faise cargo dos xuvenís Matito.

A plantilla está formada polos seguintes xogadores:Manolo, Cortés, Chito, Chero, Lago, Canelas, Mon,Pachucho, Jandro, Fernando, Xerardo, Carril, Sito,M.Petisco, Jaime, Lete, Ríos e outros.

O campionato da Costa comezou con dous equiposmenos que a tempada anterior, retirouse o Buño, Muxía eXallas, e entraba un novo Club da nosa ría o Esteirana,co que se facía un total de 10 equipos.

Equipos participantes: Bayo, Carballo, Carnota, Cee,Esteirana, Finisterre; Negreira, Noya, Porteño e Puente-ceso.

— Na 1ª xornada 13/2/72, o Noya debuta no campode San Alberto ante a súa afición gañandolle ao Carnotapor 2 goles a 1.

— A 2ª xornada o 20/2/72, Bayo 1 - Noya 4. Xógaseno campo do Balsiño.

— Na 3ª xornada o 27/2/72, no campo de San Albertoo Noya ten o seu primeiro tropezo ao empatar 2 a 2 coFinisterre.

— A 4ª xornada o 5/3/72, primeira derrota noyesaante o Puenteceso por 2 a 1.

— Na 5ª xornada 12/3/72, outra derrota do Noya, estavez no campo das Raíces en Cee por 2 goles a 1.

— A 6ª xornada o 19/3/72, no partido de rivalidade,Noya 6 - Esteirana 2, no campo de San Alberto.

— Na 7ª xornada o 26/3/72, o Noya empata no Pontedo Porto 3 a 3 contra o Porteño.

— Na 8ª xornada o 2/4/72, novo tropezo do Noyacontra o Carballo empatando 1 a 1.

39

Ricardo Güeto

FútbolNoya S.D. 1971/1972

BENITO PADRÓN,ADESTRADOR DO NOYA

S.D. 71/72

— Xornada 18ª 4/6/72. Remata aliga co duelo Noya - Negreira na que osnoieses impóñense por 4 a 2 no campode San Alberto.

A clasificación final foi a seguinte:1º Negreira, 28 puntos; 2º Noya, 26; 3ºPorteño, 24; 4º Carballo, 22; 5º Cee, 21;6º Puenteceso, 20; 7º Carnota, 15; 8ºBayo, 10; 9º Esteirana, 8; 10º Finisterre,6.

O Noya S.D. fixo estes números:xogou 18 partidos dos que gañou 11,empatou 4 e perdeu 3, con 44 goles afavor e 24 en contra. O máximo golea-dor foi Periscal do D. Carballo.

Na copa da Costa o Noya na pri-meira ronda elimina o Porteño por 4 a 2en Ponte do Porto, e 6 a 1 en Noia, equeda eliminado polo Carballo cosresultados de 2 a 0 fora, e 3 a 1 en Noia(vale o gol en campo contrario) e quedacampión o Ponteceso.

Outros partidos:

Amistoso: Noya 4 - Grove 0.

Trofeo Nazareno na Pobra, Noya 3 -Palmeira 1, foi un partido con grandesbarullos.

Trofeo Caixa Galicia xogado enSanta Isabel, Palmeira 2 - Noya 1.

Xógase o II Trofeo Banco de Bilbaoentre Deportivo e Celta xuvenil; o gaña-dor enfróntase ao Noya descoñecendoos resultados.

O Campo de San Alberto foi levan-tado e acondicionado o céspede e oNoya tivo que xogar case todos os parti-dos fóra de San Alberto.

A plantilla de xuvenís contaba entreoutros con Emeterio, Paredes, Andres,Rego, Díez II, Augusto, Calvo, Varela,Alfonso, Daniel e Vilanova…

O Negreira non quería xogar a fasede ascenso e quería venderlle a praza aoNoya, non houbo acordo e perdía enCenlle (Ourense) por 16 a 0 presen-tando un equipo de xuvenís.

Industrial C.F. de Noya1971/72

Equipo fundado en Noia na liga Ría de Muros, senfederar, na tempada 1969/70 e na seguinte non puido par-ticipar pois de principio quería xogar na liga da Costa.

40

NOYA S.D. 71/72. MANOLO, ALEJANDRO, CHERO, LAGO,PACUCHO, CHITO, X. AGRAFOXO, RÍOS, FERNANDO, LETE E JAIME

NOYA S.D. 71/72. CHITO, CANELAS, CHERO, ALEJANDRO E MON.FERNANDO, X. AGRAFOXO, MANOLO, LETE E JAIME.

NOYA S.D. 71/72. FERNANDO, CHITO, SITO, CHERO, MON,PACUCHO, MANOLO. X. AGRAFOXO, RÍOS, CARRIL, LETE E JAIME.

Os ingresos do mes de xaneiro do 72foron de 5.150 ptas. e os gastos de13.920 ptas. No mes de febreiro osingresos foron de 2.199 ptas e os gastosde 8.097 ptas. Isto debíase a que habíaque xogar fóra da casa.

Participa no campionato galego deafeccionados quedando eliminado poloVedra por 2 a 1 e 1 a 0.

O club tiña o rexistro na FederaciónGalega de Fútbol 25/1/1971.

No próximo número falaremos dacampaña 1972/73 do Noya S.D. ealgúns datos do Industrial.

A continuación falamos da presentecampaña do Noya C.F. na que se consi-gue o ascenso a Rexional Preferente.

Recordámoslle aos nosos lectores oascenso do Noya C.F. a Rexional Prefe-rente, o 7 /5/06 e despois de 3 tempadasen 1ª Rexional. Nunha loita titánica coMontañeiros e o Galicia Mugardos, naque todo se decide na última xornada eacompaña neste ascenso ao noso equipoo Montañeros. A última xornada foi deinfarto con teléfonos, radios e inclusofalouse de maletíns. Ao final da mesmao Noya gaña por 1 a 4 ao Perlío (Ferrol)e Mugardos por 2 a 4 ao Val do Dubra.

O campionato tivo desde o principioestes 3 equipos no grupo de cabeza, pri-meiro sería o Mugardos, logo púxose oNoya, ata que ao final sería o Montañe-ros.

O equipo adestrábao Manuel OteroAsorey, natural de Santiago. A plantillaestaba formada por: porteiros, AndrésManeiro e Roberto Alcalde. Defensas;Daniel Alvarez (Dani), Pablo Martínez,Daniel Rama (Dani Rama), AlejandroMartínez (Alex), Julio Lago, MiguelBrión, Jose Manuel Molina (Borre),José Mª Ogando (Chema). Medios: Ale-jandro Canini, Roberto Otero (Rober),Carlos Balderrábano (capitán doequipo), Benito Casanova (Beni),Alberto Pérez (Castaño), Alberto Martí-nez. Dianteiros: Yago Molinos, Hugo

O seu presidente foi D. Laureano Junquera, relevadopor D. José Fernandez Antelo, o adestrador AbelardoDieste que tamén era xogador.

Nesta tempada participa na liga do Sar de 2ª divisióne a súa clasificación foi 4º nun grupo de 11 equipos, que-dando campión o Cordeiro.

O Industrial fixo estes números: xogou 20 partidosdos cales gañou 11, empatou 3 e perdeu 6, con 39 goles afavor e 36 en contra, cun total de 25 puntos.

Os restante equipos foron Unión, San Antonio, Escla-vitud, Bastavales, Sigüeiro, Dubra, Praiña, Brión e Vea.

As cores do conxunto noiés eran totalmente de azul.

Algúns dos xogadores foron: Somoza, Gelo, Baha-monde, Ferrol, Siso, Ulloa, Lojito, Quico, José Mª,Lugo, Saturno, Tajes, Antelo, Garcia, Trillo, Creo eoutros.

Tivo que xogar partidos fóra da casa por estar enreparación San Alberto.

Algúns resultados do Industrial: Industrial 3 -Cor-deiro 2 . Vea 1 - Industrial 1. Dubra 0 - Industrial 1. Cor-deiro 2 - Industrial 1. Industrial 1 - Brión 2. Industrial 2 -Sigüeiro 2.

41

CAMPO DE SAN ALBERTO 71/72

EQUIPO DO INDUSTRIAL C.F. DE NOIA, 71/72. 2ª REXIONAL LIGA DO

SAR

Fernandez, Javier Piñeiro (Pana), Enri-que Riomayor (Quique) e AlbertoMeira (Vaqui).

A xunta directiva estaba compostapor:

Presidente: Juan Ramón GonzalezOviedo

Vice-presidente: Ricardo GüetoSóñora

Vice-presidente 2º: Santiago Rodrí-guez Moledo

Secretario: Julio José Moreno Pesto-nit

Tesoureiro: Isidro Romero Sánchez

Vocais e cargos:

José Eduardo Miranda Rivadulla(delegado do equipo senior).

José Antonio Freire Creo (delegadodo equipo xuvenil).

Angel Maximino Brantuas Núñez(delegado do equipo infantil).

Julio Moreno Montero (coordinadordeportivo).

Manuel Braña Limeres, José Anto-nio Roo Roo, Juan María Gómez San-tiago, Juan Villaverde Muñiz e Fer-nando Aguado Tomé.

Cun presuposto de 72.000 ! aprox. e uns 500 socios a40 ! de cota e o carné familiar a 60 !.

Breve crónica dos partidos oficiais:

Comezou o campionato xogando en Cariño onde oNoya gaña por 0 a 1 con gol de Beni, foi un día de choivafina nun campo de herba sintética. Era a xornada nº 1 o4/9/05.

Na xornada 2ª o 11/9/05, o Noya gáñalle ao Orillamarda Coruña con gol de Yago.

A 3ª xornada o 18/9/05, o Noya desprázase a Caloonde volve a gañar por 1 a 2 con goles de Carlos eAlberto M., tamén en campo de herba sintética.

Na xornada 4ª o Noya cede o primeiro punto no esta-dio de San Lázaro ao Dubra 1 a 1 con gol de Alberto M.,era o 25/9/05.

42

NOIA C.F. 2005/2006. JUAN GÓMEZ (VOCAL), GÜETO (VICEPRESIDENTE), ROBERTO, CARLOS, BRIÓN, ALEX, DANI ÁLVREZ, JUAN RAMÓN

GONZÁLEZ (PRESIDENTE), M. OTERO (ADESTRADOR), ROBER, PABLO, DANI RAMA, MANEIRO, MIRANDA (DELEGADO), TONO (VOCAL).ROO (VOCAL), CANINI, ALBERTO MARTÍNEZ, BENI, JULIO, HUGO, CASTAÑO, YAGO, QUIQUE, VAQUI, NIMO (VOCAL)

NOIA C.F. INFANTIL 2005/06. ASCENDEU Á LIGA GALEGA TRAS

QUEDAR 3º NA LIGA AZOÑAL. DE PÉ NAS ESQUINAS O ADESTRADOR

FACHIS E O DELEGADO NIMO

dase dúas semanas máis tarde vencendoo Noya por 0 a 1 con gol de Alberto M.Os incidentes foron unha tangana einvasión do terreo de xogo por parte deespectadores.

Xornada 17ª o 8/1/06, último partidoda 1ª volta o Noya gaña ao Perlio por 2a 0 con goles de Yago e Carlos.

Xa na 2ª volta xornada 18ª, o Noyavolve a xogar en San Lázaro gañandoao Cariño por 5 a 0 con goles de Yago,Carlos, Vaqui (2) e Quique. Era o15/1/06.

A xornada 19ª o 22/1/06, no campode Elviña, Orillamar 2 - Noya 2, congoles de Yago e Brión, un partido raroonde o Orillamar terminou con 8 xoga-dores e o Noya fallou un penalti.

Xornada 20ª o 29/1/06, por 4ª vezempata o Noya na súa casa, esta vez coCalo 2 a 2 con goles de Alberto M. eCarlos.

Xornada 21ª o 5/2/06, Dubra 1 -Noya 4, con goles de Alberto M. (3) eCanini.

Xornada 22ª o 12/2/06, o Noyavence por 1 a 0 ao Cordeiro, gol deBrión.

Xornada 23ª o 19/2/06, o Noya des-prázase a Rutis onde gaña por 1 a 0 congol de Alberto M.

Na xornada 5ª o Noya gaña ao Cordeiro por 0 a 2 nocampo deste con goles de Alberto M. e Robert; era o02/10/05.

Xornada 6º o Noya recibe a visita do Olímpico deRutis, no que gaña por 2 a 1 con goles de Yago e Castaño,era o 9/10/05.

Xornada 7º, Paisoco 0 - Noya 1, gol de Alberto Mar-tínez, o 16/10/05. Foi unha tarde de choiva.

Xornada 8ª o 23710/05, o Noya recibe ao lider Gali-cia Mugardos onde o resultado foi de empate 1 a 1 congol de Alberto M.

Na xornada 9ª o 30/10/05, no 1º derbi do Barbanza,Unión 2 - Noya 0, o campo de St. Lucía cheo e primeiraderrota do Noya.

Na xornada 10ª o 6/11/05, Noya 1 - Sporting Ciudadda Coruña 1, con gol de Canini, foi un novo tropezo enSan Lázaro.

Na xornada 11ª o 13/11/05, o Noya gaña en Vimianzoao Soneira por 2 a 3 con goles de Yago, Castaño e Brión.Foi unha tarde chuviosa.

A xornada 12ª o 20/11/05, viña a 2ª derrota do Noya,e única na casa, ante o Montañeros por 1 a 2 goles congol de Alberto M.

Xornada 13ª o 27/11/05, victoria noiesa por 1 a 0 aoSan Lorenzo de Verdillo. O gol foi de Alberto M.

Xornada 14ª o 4/12/05, o Noya gaña por 1 a 0 con golde Yago ao Español da Coruña. Este partido cámbiase deescenario pois tiña que xogarse na Coruña.

Xornada 15ª o 11/12/05, o Noya golea ao Bayo por 6a 0 con goles de Alberto M. (3) Yago, Hugo e Vaqui.

A xornada 16ª o 18/12/05, o Noya ten o partido máispolémico da tempada en Cacheiras pois fora suspendidono minuto 32 do 1º tempo con 0 a 0 no marcador. Reanú-

43

M. OTERO (ADESTRADOR), MIRANDA , DANI RAMA, CHEMA,BORRE, ALEX, MANEIRO, PABLO, BRION, DANI ÁLVAREZ. CANINI,RUBERTO, VAQUI, A. MARTINEZ, CASTAÑO, HUGO, BENI, ROBER.

ADESTRADOR DO NOIA C.F. 2005/06,MANUEL OTERO ASOREY

A xornada 24ª o 26/2/06, Noya 1 -Paiosaco 0, con gol de Yago.

Na xornada 25ª o Noya saca unvalioso empate 0 a 0 no campo dasPedrerías en Mugardos, ante numerososafeccionados de Noya.

A xornada 26ª o 10/3/06, chega oderbi a San Lázaro co resultado deNoya 1 con gol de Carlos, Unión 0. Cal-culouse sobre 1.200 personas norecinto.

Xornada 27ª o 19/3/06, en Elviña (ACoruña), S. Ciudad 0 - Noya 2, congoles de Brión e Canini.

Na xornada 28ª o Noya golea aoSoneira de Vimianzo por 4 a 1, congoles de Yago, Alberto M., Carlos eBrión.

Xornada 29ª o 2/4/06, o Noya caegoleado polo Montañeros en Elviña por4 a 0. Sería a 3ª derrota na competición.

Xornada 30ª o 9/4/06 ,San Lorenzo1 - Noya 1, gol de Rober. Este partidofoi suspendido no minuto 85 por agre-sión a un linier. Xogouse o tempo querestaba o sábado ao mesmo resultado.Este partido xogouse en Verdillo (Car-ballo).

Xornada 31ª o 16/4/06, no campo doMaicende (A Coruña) Español 0 - Noya2, con goles de Alberto M. e Carlos.

Xornada 32 o 23/4/06, xoga comovisitante o seu 4º partido seguido, Bayo

2 - Noya 4, con goles de Carlos (2) Yago e Robert.

Xornada 33ª o 30/4/06, ante máis de mil espectadoreso Noya derrota ao Cacheiras por 1 a 0 con gol de Carlosnun partido dramático tal como ían os outros resultados.

Xornada 34 terminaba a liga o 7/5/06 con ese mencio-nado Perlio 1 - Noya 4, con goles de Carlos (2) Canini eRobert.

Dicir que o Noya xogou 34 partidos, que gañou 24,empatou 7 e perdeu 3, con 62 goles a favor e 25 goles encontra. Con 79 puntos, o campión fixo 80 e o terceiro 77.

Clasificación: 1º Montañeros, 2º Noya, 3º Mugardos,4º Soneira, 5º Orillamar, 6º Paiosaco, 7º Sporting Ciu-dad, 8º Unión, 9º Dubra, 10º Calo, 11º Español, 12º SanLorenzo, 13º Bayo, 14º Cariño, 15º Olimpico, 16º Perlío,17º Cacheiras e 18º Cordeiro.

No referente a categorías inferiores, destacar oascenso do equipo infantil á Galega despois de quedarterceiros na liga azonal de Santiago. Na liguiña eliminoua dous equipos da Coruña.

O adestrador Fachis, tiña estes xogadores:

Ruben Bouzón, Manuel Mariño, Alberto Seijas, JuanCaamaño, Brais Martinez, Borja Somoza, Manuel Cana-bal, Juan Jose Mato, Rubén Trillo, Antonio dos Anjos,Ignacio Pérez, César Vazquez, Pablo Ferro, M. AlejandroPonte, Abel Veiga, J. Maria Figueira, Mario Roo, CarlosMaqueira e Elias Ruso.

Tamén recordar ao equipo cadete que foron campiónsno Barbanza e ascenden á azonal de Santiago. O seuadestrador, Tino Somoza.

En resumen, unha gran tempada do futbol noiés.

44

NOIA C.F. EQUIPO CADETE QUE ASCENDEU A 1ª AZONAL. DE PÉ E NAS ESQUINAS O ADESTRADOR TINO SOMOZA E O DELEGADO

CLAUDIO.

desde as proximidades da igrexa de S.

Pedro ata desembocar no río Tins logo

de bordear Boel, segundo se deduce da

indicación que acompaña a unha liña

que debe representar unha captación de

augas, na que se le “Presa de la

disputa”.

Lamentabelmente no citado Arquivo

non se atopou rastro do preito que orixi-

nou a elaboración deste rarísimo plano,

realizado, segundo se le no texto arriba

transcrito, polo arquitecto Manuel

Varela, orixinario da parroquia de S.

Martiño de Figueroa, no actual concello

de Cerdedo, pertencente á actual

comarca pontevedresa de Terra de

Montes e que en anos anteriores esti-

vera construíndo a igrexa de S. Pedro de

Outes1, no cerramento do adro de S.

Tirso de Cando e na construción de

capela do Carme, dentro deste2 e que

posiblemente volveu a traballar aquí

nesta época para erguer o campanario

desta última parroquia.

O plano, feito con tinta e augada

sobre papel, mide 74,5 cms. de longo e

o Arquivo do Reino de Galicia, que ten a súa sé

na cidade de A Coruña, consérvase, coa signa-

tura RA-23, un plano da Serra de Outes datado no

ano 1780, aínda que alí téñeno erroneamente

catalogado como “Plano de Sta. María de Entines” por-

que o nome desta parroquia aparece citado no texto que o

acompaña e que, segundo a amábel transcrición reali-

zada por Dª Mª Mar García Miraz, arquiveira do citado

Arquivo, pon:

“Este mapa y diseño, lo executé por mi, Manuel

Varela, maestro de arquitectura, vecino de la feligre-

sía de San Martín de Figueroa, jurisdición de Mon-

tes, como perito para ello eligido por Antonio Fer-

nández y consortes, Pedro Pérez y los suios en dis-

puta que controbierten en el Real Tribunal y a cuia

verificación ha venido D.n Simón Antonio de Villa y

Cea, receptor, en virtud de real auto de sala. Y para

hacerle entrega deste dicho mapa a finde que le lega-

lize y junte a su obrado y esplicación que de ello daré

para declaración, lo firmo por ante el nominado

receptor, estando en Santa María de Entines y casa

de auditorio a catorce días del mes de abril, año de

mil sietecientos y ochenta=enmendado Pérez=Valga.

Firmado manuel Varela. Ante mí Simón Antonio de

Vila”

Como se ve, o erro na denominación do plano provén

de que estaba situada en Entíns a casa na que se realizou

o auditorio no que o receptor que levaba o caso recibiu as

informacións pertinentes relativas ao pleito entablado.

Este obedecía a unha disputa pola augas do curso flu-

vial, xa entón coñecido como Río de Outes, que baixa

45

Xoán X. Mariño

Un antigo planode A Serra

1 Xoán X. Mariño. Patrimonio histórico-artísticode Outes. Vol. II.Ed. Tóculo. Santiago, 1999.Páx. 33.

2 Idem. Páx. 23.

53,7 de alto e representa a rúa principal

de A Serra, desde o seu comenzo, xunto

á ponte medieval que salva o Río Tins e

que non se representa nel, ata a praza da

Cruz, que aínda se segue chamando do

mesmo xeito e na que confúen a rúa da

Carreira (chamada Carera no mapa), o

camiño que vai para Boel, cuxo nome é

perceptible, ó pé do pazo que se repre-

senta no extremo, e o antigo Camiño

Real (denominado Camio Real de la

Siera), que desemboca no Sitio de

Feria, no que, en efecto, ata épocas moi

recentes se celebraron as feiras de A

Serra, á sombra dunha vella carballeira,

arrasada nos anos 80 para facer sitio a

un parque con fonte, banco e arboriños

decorativos. Segue o camiño en direc-

ción a Outes e as terras altas de Valadares, pasando polo

Río de Outes, o sinuoso curso de auga pintado de cor

verde no mapa que facía mover xa desde aqueles anos os

cinco muíños representados á súa beira, hoxe tristeira-

mente abandoados, coñecidos cos nomes de Caghulo, do

Couto, Cambeiro, Boela e Grabiel.

Ocupan o resto do plano a representación de terreos

de labradío, baldíos, prados e montes, quizais os altos de

Cambeiro e Cures, nas estribacións meridionais do alto

da Baqueira.

É significativo tamén que a vía de comunicación con

Muros transcorra pola Carreira, a onde vai parar o

camiño que hoxe é a actual Avda. de Fisterra, pero que

antes morría no cruce no que hoxe se atopa o “Cruceiro

da Galdrana”3.

46

3 Xoán X. Mariño. Patrimonio Histórico-Artístico de Outes. Vol. I. Ed.Tórculo. Santiago, 1998. Páx.139.

R.: Aquí en Zurich no lo recuerdo,pero tengo entendido que en Bernahabía dos líneas, la 3 y la 5, disponían deese servicio. Ha sido una de las ciudadesmás importantes de Europa que primeroinstaló esa ventaja.

P.: Correos… ¿Cómo funcionaCorreos?

R.: El servicio de Correos no sóloaglutina todo lo concierne a la corres-pondencia, sino que tramita la casi tota-lidad de las transferencias y recibos decobro. Aquí el fluido eléctrico, el agua,los alquileres, las transferencias de losinmigrantes, etc. etc., no suelen domici-liarse en las entidades bancarias. Todoeso, y mucho más, se hace a través deCorreos. Incluso tienen algunos servi-cios especiales como, por ejemplo,aquel que pagando unos cinco francos sequedan con toda la correspondencia deuna persona que se va de viaje o seencuentra de vacaciones. Luego, alregreso, se hace una llamada telefónicay te traen todo a casa. No me cabe nin-guna duda de que Correos merece unsobresaliente.

P.: Hay extranjeros que dicen que losbancos suizos siempre permanecen lim-pios porque nadie se sienta en ellos parano mancharlos.

R.: Esas personas no conocen lamentalidad de los suizos. La limpieza eneste país es algo que se hereda. Desdeque nacemos nos habituamos a no ensu-ciar nada que pudiese afear nuestropatrimonio. Son los bancos, las calles,los parques, las cafeterías, los hospita-

n el anterior número de esta revista hacía yo uncanto a la belleza de Suiza. Luego, echaba mano

de los conocimientos de una persona allí nacida–doña E. Steiger– para que me ilustrase sobre

determinados interrogantes que me resultan de interéspor cuanto ponen de manifiesto determinadas diferenciasentre países. Como quiera que la entrevista se me anto-jaba larga para su publicación en un solo número, hice unalto dejando para éste el resto de las notas tomadas.

P.: Una vez que nos ha dejado claro que viajar en trenresulta altamente interesante, ¿cómo me describiría lafunción de los tranvías?

R.: Creo que resultará suficiente que le diga que, enlas horas punta, estos vehículos hacen una parada cadatres minutos en la estación correspondiente. Luego, en lashoras valle, rondan los siete minutos con variaciones fijasen los días festivos. Esto me recuerda que en algunos paí-ses tuve que esperar más de una hora sobre el horario pre-visto. Aquí no hay esperas para desplazarse en unos tran-vías y autobuses realmente cómodos.

P.: Como quiera que los billetes se consiguen en unasmáquinas y no hay que pasar por el conductor, yo me he“tirado” un mes viajando gratis sin que me sorprendieseningún inspector o interventor. ¿No pueden hacer estomismo los usuarios de aquí?

R.: Por supuesto que no. Ningún helvético se subiría aun servicio público sin el documento reglamentario paraviajar. Eso es imposible. Es tanta la responsabilidad quese tiene en estos casos que a un suizo le caería la cara devergüenza si se olvidase del billete. Si esto sucediese–que no sucede- desearía que se lo tragase la tierra. No leimportaría la multa que le impusiesen, sino el haberse sal-tado una norma de conducta con la que ha convividosiempre. Sólo podría darse este caso en una persona quetuviese las facultades mentales mal.

P.: Tengo entendido que cuando no proliferaban losteléfonos móviles, algún tranvía contaba con servicio deteléfono.

47

Jaime Pérez Roget

Contrastes(II)

les, los bosques, los servicios públi-cos… Todo debe estar escrupulosa-mente limpio para que podamos sentir-nos orgullosos del civismo que nos hantransmitido nuestros abuelos y nuestrospadres. Tenga la seguridad que si unextranjero tira un papel al suelo nadie lerecriminaría eso con palabras, peropuede estar seguro que ese papel lo tras-ladará a una papelera el primer suizo quelo vea en el suelo. Y si alguien le pregun-tase el motivo de recogerlo solamente ledirá que allí, en el suelo, estaba fuera delugar.

P.: He observado que los peatonesson respetados al máximo.

R.: Un peatón jamás se tomará lalibertad de “saltarse” un semáforo. Pero,igualmente, los conductores respetan almáximo a los peatones en aquellos luga-res en que el tráfico puede no estar regu-lado con señales. Aunque sea un solopeatón el que esté pendiente de cruzar lacalle, no cabe duda alguna de que elautomovilista se detendrá para dejarlopasar con la mejor de sus sonrisas. Enlos pasos de cebra es donde existe unintercambio continuado de sonrisas ygestos de agradecimiento, tanto porparte del peatón como por parte de losconductores.

P.: ¿Se ven los taxistas atosigadospor el tráfico?

R.: No. Así como los servicios públi-cos gozan de todas las preferencias,igualmente los taxistas cuentan con elapoyo total del resto de conductores paraque no sufran retrasos. Es normal con-templar como los conductores de loscoches privados se echan a un lado o sedetienen para ofrecer la preferencia a lostaxistas.

P.: El sistema de cobro de las auto-pistas suizas es diferente al de otros paí-ses. ¿Por qué?

R.: Me imagino que se ha estudiadoa fondo el tema y que este sistema es elque se considera mejor para Suiza. Nosé si en otros países resultaría bueno.Aquí, en lugar de estaciones de peaje se

ha ideado un tique que podamos adquirir en determinadosestablecimientos. Con este tique en lugar visible se puedecircular por todas las autopistas sin problema alguno altiempo que se recaudan unas cantidades considerablespara su mantenimiento. Esto trae aparejado que no ha sidonecesario eliminar las múltiples salidas en la mayoría delos pueblos que se construyeron cuando estaban progra-madas como autovías.

P.: Volviendo sobre la inmigración. Hay países en losque los inmigrantes –y no inmigrantes–, en grupos o ais-ladamente, cometen determinados delitos o faltas muygraves. ¿Sucede algo parecido en Suiza?

R.: Partiendo de la base que todos aquí estamos muycontrolados (cosa que nosotros aplaudimos) cualquieremigrante que cometa un desliz que perturbe las leyes delpaís, estará fuera de las fronteras en un tiempo record. Asíde sencillo. No existen las medias tintas para nadie. Sinosotros cometemos un delito lo pagamos. Y si sonextranjeros-emigrantes o turistas- lo pagan. Aquí hay muypocas facilidades para emprender aventuras raras.

P.: Cuando voy a comer a un restaurante siempre meextraña el silencio allí existente.¿Es siempre así?

R.: Nosotros no somos personas ruidosas. Es verdadque existen algunos bares o cervecerías en donde el ruidose hace notar. Incluso hay mucha gente que canta cuandotoma unos vinos en locales un tanto especiales. Pero enlas cafeterías, trenes, restaurantes, tranvías, etc. etc., noacostumbramos a levantar la voz para dirigirnos a losacompañantes o para llamar a un camarero. Las conversa-ciones en los restaurantes son tan sosegadas que se puedeoír el ruido de un tenedor al caer al suelo, pero jamás sepodrá escuchar lo que hablan los de la mesa de al lado. Elruido es tan molesto que en los restaurantes no suelen dis-poner de aparatos de televisión. Difícilmente tampoco seencuentran televisiones en las cafeterías. Nosotros vamosa comer y a hablar, no a que nos pasen un programa o achillar a los vecinos de mesa.

P.: A muchos extranjeros nos sorprende que los esta-blecimientos (sobre todo los de bebidas, que son siemprelos más conflictivos) cierren sus puertas puntualísima-mente.

R.: El dueño de cualquier establecimiento sabe quesobrepasar el horario de cierre en un par de minutos puedeacarrearle una multa o que le precinten el local por untiempo. Pero ellos no se complican la vida. Si una vez avi-sada la clientela hay algún individuo que se hace el remo-lón, descuelgan el teléfono y en dos minutos tiene allí unpar de policías que se encargan del tema. Y ante el respeto–no miedo o temor– que se le tiene a los representantes dela ley el problema ya no existe y las puertas se cierran a lahora marcada.

48

R.: Si a alguien se le ocurre hacerseel gracioso a costa del ejército suizo,puede tener la seguridad no sólo de sersancionado con una multa, sino quepuede ser expulsado del país.

P.: Tengo entendido que los jóvenessuizos no son unos descarados “trepas”que intentan pasar por encima de sussuperiores a cualquier precio.

R.: Los jóvenes helvéticos se prepa-ran y luchan para conseguir buenospuestos de trabajo. Pero todos lo hacencon rectitud y buenos modos. Ellossaben que siempre les llegará sumomento sin necesidad de ir poniendozancadillas para ganarse los cargos. Sonlos primeros en reconocer que los cargosse ganan por méritos propios. No cabeduda que, salvo posibles excepciones,tenemos una juventud sana en toda laextensión de la palabra.

P.: Usted seguramente ha oído hablarde problemas con los jóvenes de otrospaíses. En España, por ejemplo, está demodo la movida del botellón, entre otrasmovidas, que causa bastantes proble-mas. ¿Qué le parece esto?

R.: Mi mentalidad puede marcharparalela en algunos casos a la mentali-dad latina. Pero esto no lo comprendo.Creo que son hábitos que se deben cortarde raíz. Resulta indigno que jóvenes deotros países se desplacen a determinadasciudades españolas para correrse unasjuergas que en su país no podrían poneren práctica. Realmente es bastante difí-cil para mi el entender esas libertades.

P.: En una ocasión he pasado por unacarretera en donde había una finca total-mente sembrada de flores. En una cajitaestaba escrito “una flor, un franco”. ¿Nohabrá gente que se aproveche y se llevelas flores sin pagar?

R.: Esto es como lo de subirse a untranvía sin billete. Las flores están allípara que, libremente, las pueda cogeruno a cambio de un franco. Nadie semancharía en llevársela sin pagar. Tam-poco existe el riesgo de que unos gam-berros entren en la finca y estropeen

P.: ¿Cómo nos explicamos el que los bosques nosufran incendios?

R.: En Suiza pueden vivirse catástrofes –y, de hecho,algunas se han vivido-, pero es muy difícil poder achacaresas catástrofes a falta de previsión. Nuestros bosquesestán muy controlados y son tratados con el máximo res-peto tanto por nativos como por extranjeros. Sabemos lospeligros que encierra y todos colaboramos al máximo.Nunca he oído hablar aquí de la posibilidad de un piró-mano.

P.: ¿Qué echa de menos de otros países?

R.: Muy pocas cosas. Nosotros tenemos medios paradesplazarnos a vivir unos días a otros países. No cabeduda que mientras estamos allí disfrutamos con su modode vida, pero, al final, deseamos volver a la tranquilidadque esto nos proporciona. Me consta que una gran canti-dad de alemanes tienen casa y viven la mayor parte delaño en distintos puntos de España. Pero nosotros somosdiferentes. Nuestro país es pequeño y tenemos al alcancede la mano, grandes y hermosos lagos donde podemosbañarnos, campos extremadamente cuidados para tomarel sol y montañas con un atractivo reconocido en todo elmundo. Somos un país privilegiado al que le falta un pocode agua salada y la arena de las bellas playas gallegas.

P.: Se acusa a los suizos de excesiva credulidad. ¿Estan fácil engañarles?

R.: Si algo se odia en este país es la mentira. Nosotrosno necesitamos ir por la vida engañando ni diciendo men-tiras. Por ello, en principio, aceptamos lo que nos dicen.Pero como la mentira es muy difícil que se mantenga,luego llega el momento en que el mentiroso se descubre yahí se acabó todo. Puede haber amistad, puede habercariño, puede, incluso, haber amor; pero cuando se descu-bre la mentira todo eso, normalmente, se termina. A noso-tros no nos engañan. Los que mienten o pretenden enga-ñar lo hacen consigo mismo.

P.: ¿Admitiría usted que criticasen a sus autoridades?

R.: Me enfadaría. Esto es como la mentira que nosoportamos. Si alguien hace comentarios negativos denuestras autoridades, la persona que los hace pierde todanuestra simpatía o amistad. Debemos pensar que el res-peto que sentimos por nuestras instituciones es sagradopara nosotros. Están ahí por nosotros y merecen todonuestro cariño, respeto y apoyo. Si alguien quiere denos-tarlos que lo haga, pero siempre lejos de nosotros.

P.: La peculiaridad del ejército suizo puede levantardeterminados comentarios sobre las fuerzas armadasfederales. Hay personas que critican el que los soldadostengan en sus casas los fusiles y demás pertrechos.

49

algo. Pueden pudrirse las flores en lafinca sin que nadie haga nada negativo.Lo que se haría sería avisar al dueño siobserva que las flores se están poniendoen mal estado o algo se ha roto. Otracosa, no.

P.: En todas partes se habla de la ten-dencia de Suiza a votar. ¿Es tanto comodicen?

R.: Aquí se vota para todo aquelloque se considera importante. Y comotodas las decisiones que se toman sonimportantes, es necesario votar. Supon-gamos que se pretende hacer una calleelevada; pues todos a votar. Pero no sevota porque sí. Primero se expone lamaqueta de lo que se pretende. Luego seperfilan los beneficios, el coste, eltiempo de duración de la obra, etc. etc.Pasado un tiempo y estudiado todo, sevotará y se procederá a realizar la obratal cual ha sido votada. Otras veces hayque confeccionar otra maqueta, nuevospresupuestos, etc. etc..Y volvemos avotar. Pero las cosas se hacen con el con-senso de todos.

P.: Aquí es muy normal que en unamesa de una cafetería puedan sentarse adesayunar cuatro personas que no seconocen de nada. ¿Es normal sentarse enuna mesa que está ocupada por una odos personas?

R.: No solamente es normal, sinoque es justo. Usted piense que el dueñodel local tiene veinte mesas y están ocu-padas por una sola persona cuando pue-den estarlo por ochenta sin que nadie sesienta incómodo u ofendido. ¿Cuál es elproblema? Incluso, a veces, es enrique-cedor al tener la ventaja de cambiarimpresiones con personas que puedenser de otros países. Y si no quiere hablarcon los demás nadie va a obligarle a ello.Yo creo que es una muy buena costum-bre. Solamente hay que solicitar permisopara sentarse y ya está. Así de simple.

P.: En un hotel de Basilea me quedóolvidado un pijama. Al día siguiente porla mañana se lo comuniqué por teléfonoy me preguntaron si quería que me loremitiesen a una dirección o si pasaría a

buscarlo. Fui a buscarlo y me extrañó que ya lo teníanempaquetado desde la mañana del olvido con mi direc-ción de España. Me sorprendió tanta diligencia.

R.: Es normal que pasadas cuarenta y ocho horas se loremitan si no tienen noticias suyas. Ellos saben que nodeben quedarse con esa prenda y se la remiten a la direc-ción que registraron el día de la pernoctación. Eso no debeextrañar a nadie. Es lo normal en este país.

P.: En una ocasión el propietario de un hotel de Schlie-ren se equivocó con la cuenta. Me cobró de menos. Pasa-dos unos días volví por el hotel y, sin enseñarle la factura,le dije que se había equivocado en la cuenta. Se pusopálido, luego morado hasta el punto que temí que pudiesepasarle algo malo. Cuando le mostré la factura casi saltade alegría al comprobar que el error le perjudicaba a él.Creo que se encontró tan mal porque pensaba que se habíaequivocado en mi contra y que yo podía tener la creenciade que quiso estafarme. Me invitó a cenar, a beber y tuvotantas atenciones conmigo que llegue a sentirme molestoporque tuve la impresión de que le resultaba difícil admi-tir mi pequeño rasgo de honradez. ¿Cree usted que sucomportamiento era el normal?

R.: Hay que conocer la mentalidad de la gente de aquípara comprenderle. Primero se sintió muy mal porquecreía que usted le iba a acusar de algo que él seguramentejamás haría. Luego al darse cuenta de que el perjudicadoera él, quiso demostrarle la gratitud por el gesto. No cabeduda que si el error se produjese con un suizo tomaríanuna cerveza y comentarían la equivocación en broma.Pero tratándose de un extranjero quería demostrarle elagradecimiento por el gesto. Tal vez llegó a la conclusiónde que usted se había comportado como si su mentalidadfuese más de aquí que muchos otros extranjeros que pasa-ban diariamente por el hotel. Seguramente, pasado elmomento de euforia, le comenzó a tratar como a un suizomás..

P.: Si teniendo las dimensiones de un país pequeño(algo más de 41.000 kilómetros cuadrados) Suiza goza deuna reconocida importancia internacional, ¿cómo seríaesto si contase con la extensión de España, Francia o Ale-mania?

R.: Solamente puedo decirle que resultaría mucho másincómoda. No podemos olvidar que aquí lo tenemos todoal alcance de la mano sin carecer de grandes industrias,extraordinarios comercios, un reconocido nivel bancario,etc. etc. De otro modo todo estaría más diversificado y, talvez, no sería tan fácil mantener el control que ahora serespira. Yo creo que Suiza, que es sólo un poco másgrande que Galicia, está muy bien así. Lo otro no sepodría valorar sin tenerlo.

50

Antonio Eduardo Ferreiro Monte-negro naceu na Pobra do Caramiñal o22 de abril de 1877, nunha familia deorixe fidalga, pois era parente do grandeescritor Ramón María del Valle-Inclán etamén de quen foi figura notable nasletras cubanas, Carlos MontenegroRodríguez. A Pobra dese ano, en plenaRestauración, estaba gobernada poloalcalde Rafael Calleja Rábanos, queocupou o cargo ata 1881 e tiña entre os

ouco a pouco vanse coñecendo aspectos descoñe-cidos da historia e da cultura do Barbanza, pero

aínda quedan zonas escuras que conviña ir acla-rando. Unha destas zonas escuras é a da historia dos

movementos obreiros de raíz socialista, anarquista ecomunista que se produciron entre 1890 e 1925, aíndaque é certo que historiadores como Dionisio Pereiraforon clarificando esta cuestión. Queremos hoxe lembrara partir dun número de datos non demasiado extensos, afigura dun xornalista pobrense que foi esencial no nace-mento do socialismo no Barbanza e, ademais, un xorna-lista que está aínda por estudar.

51

Xoán Pastor Rodríguez

Lembranza dun xornalista esquecido:

Antonio FerreiroMontenegro

FOTO DE FERREIRO MONTENEGRO

seus concelleiros ao sociólogo JoaquínDíaz de Rábago. A vila contaba neseano de nacemento de Ferreiro con 6.168habitantes e tiña xa un numeroso prole-tariado traballando nas fábricas doAreal, pero a nobreza seguía tendo ungrande peso na vida social e das elites,nobreza que tiña o seu líder no señor daTorre de Xunqueiras, Francisco deBorja Gayoso de los Cobos.

Esta orixe na pequena nobreza deFerreiro e a súa profesión de empregadodo aparato xudicial, non lle impediudesenvolver un papel relevante no nace-mento do xornalismo obreiro e noabrente do socialismo do Barbanza.Temos constancia que Ferreiro tivo unpapel determinante nas folgas que tive-ron lugar na ría de Arousa en 1914, anono que as obreiras e obreiros das fábri-cas de conserva da Pobra do Caramiñaldecidiron loitar polos seus dereitoslaborais. Deste feito queda constanciagrazas á revista madrileña AcciónSocialista, unha revista semanal e ilus-trada que comezara ese mesmo ano asúa andaina. No número vinte, do pri-meiro de agosto de 1914 amósanos aAntonio Ferreiro, como Presidente daSociedade Obreira, á fronte dun nume-rosísimo grupo de folguistas na Pobra.Ademais, na sección “La ActualidadSocial” incluirá a seguinte nota:

“Los obreros conserveros de laría de Arosa, en Puebla del Carami-ñal, llevan más de cinco meses enhuelga.

Las reclamaciones que hanhecho a los dueños de la fábrica deconservas no pueden ser más razo-nables.

Cobraban un salario de noventacéntimos diarios y la jornada era dequince horas.

Ahora piden únicamente cobraruna peseta veinticinco céntimos.

52

ACCIÓN SOCIALISTA

castelán, cun formato reducido a trescolumnas, anotando a dirección daredacción do xornal, que era a rúa Xogoda Bola, probablemente no domiciliodo seu director. Máis tarde aumentou oformato do xornal, ao dobre, a catrocolumnas. O galego tiña só presenzatestemuñal, pois só aparecía nas coplasde tipo satírico. O xornal editábase enVilagarcía de Arousa no prelo de PedroAbad Abalo e custaba dez céntimos.

Non tiña Ferreiro unha pluma tandotada coma a do seu parente Valle-Inclán, pois o seu estilo era humilde,aínda que cargado da forza da razónpara criticar as inxustizas e defender osdereitos dos traballadores, sen temor aenfrontarse cos poderosos da súa vilacomo foi o caso dos seu ataque a JacoboDíaz de Rábago, que naqueles anos seapropiou de miles de metros do montede man común propiedade dos veciñosna Curota, a quen dedicou as seguintescoplas co título “Siempre toca”:

Si quieres hacer dineroy que no te falte nadacoge el monte de Balteiro

Sin embargo, la burguesía que explota la industriano cede, asegurándose que la terquedad tiene porcausa el carácter agrio de una señora que está deencargada en la fábrica.

Los huelguistas, que son unos 150, están muy ani-mados.

Entre éstos hay bastantes mujeres.

Y seguramente triunfarán en la lucha que sostie-nen”.

Eran momentos de grande axitación social neste anono que comeza a Primeira Guerra Mundial, axitación queterá o seu cume na folga xeral en España de 1917 e naRevolución Rusa, con consecuencias en toda Europa.

Non sabemos, e os historiadores deberían estudalo,cal foi en detalle o movemento obreiro e as súas reivindi-cacións nos anos que van do comezo da guerra europea,ata 1918 en que remata. O que si sabemos é que AntonioFerreiro segue á fronte do movemento na Pobra do Cara-miñal, movemento social que terá o seu propio órgano deprensa.

O trinta de abril de 1916 aparece La Razón, que levapor subtítulo “Semanario Crítico. Órgano del PartidoObrero”. Aínda se seguía publicando en marzo de 1917,tendo por director ao citado Ferreiro. O lema era “La crí-tica purifica el ambiente de la verdad mal traída. Todospara uno, uno para todos. Unión es fuerza”. Constabade catro páxinas e estaba redactado case totalmente en

53

VAPOR DE PASAXE THE LANCER DA POBRA

y cierra hasta la Tomada.Después si los labradoresprotestan del latrocinio, les dices: Fueron los frailesque me dieron el dominio.La cuestión es amarrardos o tres mil ferraditosy si alguno se opusiesele amenazas con los grillos.Luego siembras los piñonesy haces una información,que al cabo de quince añosde pelas te da un millón.Tú nunca te preocupespor lo que diga la gente¡Acuérdate del refránde reír y andar caliente!Adelante con la cruz

primero muerto que bobo,¿no sabes que hay en el atrioun santo que es San Xacobo?

Este problema co monte de mancomún seguirá moi presente nosxulgados e na vida política daPobra aínda en 1926, ano no que unadversario político de Díaz deRábago, o avogado José FerrerVales publica o folleto tituladoExamen de la documentación quepresenta el señor Rábago para jus-tificar la propiedad de los terrenosque ocupó hace poco tiempo dentrode los linderos señalados al monteCurota, onde cita a oposición deFerreiro á apropiación desesterreos. Pero Ferreiro estaba xamorto, pois faleceu o vinte e sete deoutubro de 1918, ano de grandemortandade na Pobra por mor dagripe, que levou por diante a vidade máis de noventa veciños, aíndaque a súa partida de defunciónsinala como causa a tuberculose.

O xornal La Razón estaba maio-ritariamente redactado por FerreiroMontenegro, ás veces agochado

con pseudónimos como “Triquitraque”, aínda quetamén consta que colaboraba Juan Rosende Querentes,nado en 1891 nunha familia da burguesía, baixo os pseu-dónimos de “Un peludo”, “Un gondolero”, “Un torero”e “Un tastas”. Esta colaboración do mozo Querentestróuxolle enfrontamentos co seu pai, pois o vinte e oitode maio de 1916 fai un “comunicado” ao mesmo xornalpara desmentir que disparase contra o seu proxenitor porestar este en desacordo coa súa colaboración no xornal,asegurando: “Ni tengo desavenencias por cooperar enLa Razón, ni tampoco llegué aún a abrigar la idea delparricidio”.

Ás veces incluía versos de xenea romántica asinadospor “Manuel María”, sinatura que tamén aparece poresas datas no xornal A Nosa Terra, ao pé de versos gale-gos. Como mostra do estro poético deste modesto versi-ficador pode citarse un fragmento do seu poema “Ausen-cias”, que apareceu xa no número un:

54

PRIMEIRO NÚMERO DO XORNAL POBRENSE LA RAZÓN, 1916

exemplares, que levaba por título LaDiana. Outra noticia que poderiamosdestacar foi a existencia dunha manifes-tación celebrada en 1916 por causa dasupresión do servizo do vapor The Lan-cer, onde se asegura que asistiron unhascatrocentas persoas, cifra que lle parecebaixa a quen dá a noticia e o leva a con-cluír que foi un fracaso, pois “la mayorparte de los pueblenses tuvieron noti-cias de ello después de celebrada”.Non todo eran noticias tan serias, pois ovinte e un de maio de 1916 anuncia queno Coliseo Cine Puebla debutará o trío“Petits Oro”, ás que cualifica de artis-tas cheas de “Arte, Gracia, Juventud yMoralidad absoluta”.

Malia ser un xornal obreiro, ospequenos comerciantes non dubidaronen inxerir anuncios en La Razón, e asíaparecen tendas de alimentación, comaa de Luís Cambeiro, a reloxería deGerardo Pouso, a ferretaría da viúva deAntonio Lago, o Café Moderno de Tor-cuato Otero ou a cervexa La CruzBlanca.

Cando se escriba a historia do socia-lismo no Barbanza e tamén a do xorna-lismo nas primeiras décadas do séculoXX, non pode faltar un capítulo dedi-cado a La Razón e ao seu director Anto-nio Ferreiro Montenegro.

BIBLIOGRAFÍA

RODRÍGUEZ SANTAMARÍA, X.P.: Escritores

da Barbanza, A Pobra do Caramiñal,

Concello da Pobra do Caramiñal, 1999.

A Pobra do Caramiñal. Cronoloxía histórica,

A Pobra do Caramiñal, A.C. A Miserela,

2002.

SANTOS GAYOSO, E.: Historia de la prensa

gallega 1800 – 1986, Sada, O Castro,

1990.

Viento que la tierra cruzas,ave que surcas el cielo,flor por el río arrastrada,veloces decidle prestoal amor de mis amoresque de soledades muero.

Que es inmensa mi tristeza,que muy hondo el sentimientoque en mi pecho siempre anida,que es grande mi desconsuelo;repetidle una y cien vecesque de soledades muero.

Ofrece La Razón moitas noticias e curiosidades paracoñecer a pequena historia da Pobra do Caramiñal e dasúa bisbarra, como é o caso do saúdo dirixido a un xornalque se publicaba na mesma vila, e do que non coñecemos

55

ACTA DE DEFUNCIÓN DO XORNALISTA ANTONIO FERREIRO

MONTENEGRO, 1918

DA FINALIDADE DESTE LIBRO

entres leo Herbario, de SándorMárai, recordo a Séneca, Epic-teto, Marco Aurelio e Mon-taigne, filósofos aos que o

autor lles dedica o libro pois coñeceronde primeira man os límites do humano,e ativéronse ás consecuencias. Iso é oestoicismo, escola filosófica á quetamén llo dedica, pois ofreceu consolocando ninguén nin nada no mundo oofrecían, e ensinaban a non terlle medoá morte, nin á escravitude, nin ápobreza nin á enfermidade. Hoxe paré-cennos demasiado conformistas, perona época Helenística e do ImperioRomano, onde só a salvación íntima epersoal era posible, non foi poucacousa.

O libro consta de 202 pequenoscapítulos, de media, unha ou dúas páxi-nas como máximo. O primeiro delesdefine a finalidade do libro. O autor,que se declara sincero e limitado decoñecementos, traslada esas calidadesao libro, que, dese xeito, non aspira aser erudito senón un humilde libro deprimaria. Pero non debemos deixarnoslevar por unha declaración parcial. Deseguido, o autor di que ese libro de pri-maria pretende falar do destino do serhumano no mundo ou, o que é o mesmo,de contar como cómpre vivir.

Seguindo coas contradicións (Márai

manéxaas con mestría para lle dar credibilidade ao queaconsella), propón, como ser humano, non renunciar aese imposíbel que é a verdade absoluta, aínda sendoconsciente de que terá que se avergoñar moitas veces porse equivocar en pequenos detalles. É por iso, explica,que este libro é como os antigos herbarios, onde oshomes intentaban por medio de simples mostras de follase plantas atopar unha resposta a interrogantes talescomo que facer cando alguén ten o corazón roto ou sesente abandonado por Deus.

Resumirei, como pequenos tráileres, algúns desescapítulos.

DOS SENTIMENTOS

Neste capítulo, Márai dinos que os sentimentos sonunha horda salvaxe que loita contra o ser humano senrespectar ningunha das regras do xogo. Para se impor,morden, beliscan, e dan patadas. Mais a súa grandeza éprecisamente esa. Ese ataque das paixóns é a demostra-ción máis clara de que estamos vivos. A clave é, xa quelogo, educalas, convertelas (domealas, como facemoscoas forzas da natureza, para que, por riba, nos deanenerxía) en algo humano. A cobiza, por exemplo, pódesetransformar en algo tan humano como é a forza de von-tade. ¿Como conseguilo? Márai dá a receita: moita expe-riencia, tristura, forza de vontade e unha enerxía sobre-humana.

DAS SUPERSTICIÓNS

Non debemos vivir con supersticións. Os seres huma-nos entregáronse a elas en épocas nas que, abandonadosdiante da Natureza e o Estado (que non comprendían),tiñan medo e usábanas para aplacalo. Márai cre quedetrás de todo fenómeno natural hai unha orde, mesmo

56

X. Ricardo LosadaHerbario (Tráiler)

asuntos humanos: o tempo.

DE CANDO TEMOS DEREITO ACAMBIAR DRASTICAMENTE ANOSA VIDA

Estás canso do traballo, o lugar e a

casa onde vives e as persoas que te

rodean. Todo che parece unha carga.

Necesitas construír novas relacións. O

teu espírito (inmaterial) pesa máis que a

carga do camión do lixo. Oes falar dou-

tros lugares, e mentalidades, mesmo

exóticos. A dúbida corróete, queres que-

dar, e irte.

Nese caso, Sándor Márai aconsella,

antes de decidir nada, examinar ben as

túas experiencias, intelixencia e carác-

ter, e o coñecemento da vida que chega-

ches a acadar. Que teñas claro que as

novidades non che van cambiar as túas

condicións respecto ao mundo. Só ti te

podes dar algo decisivo e esencial. No

novo traballo, coas novas amizades,

todo seguirá a depender de ti, non deles.

Ademais, alá serás un forasteiro (un

tolleito) e unha lei humana di que, custe

o que custe, sexas fiel ao teu país. Fica

onde a vida te puxo, leva a cabo as túas

obrigas e enche a túa alma de xustiza.

Só se as condicións na que vives son

incompatibles co teu carácter, cambia,

pero ten presente que despois de cada

cambio seguirás sendo o mesmo.

DO INIMIGO

No mundo atoparaste varios tipos de

persoas: indiferentes, amigos e adversa-

rios. E un máis: o inimigo, un tipo que

te odia, que acabaría contigo se puidese,

malia non lle faceres nunca nada. Eví-

tao. Pero non o elimines. Necesítalo. El

apréndeche a vivir, a combater, a defen-

derte. Obrígate a coñecer a túa verdade

para poder defenderte diante del.

unha intelixencia superior, que fai innecesaria calquerasuperstición.

Pero se o mundo fose ordenado, rebátese a si mesmo,sería máis doado do que é. Como seres humanos estamosobrigados a estar orgullosos da nosa intelixencia e danosa fe. Pero tamén debemos ser humildes. E a humil-dade di que o mundo é, como foi sempre, turbio, e quedebemos ter medo. No mundo, aínda que a nosa inteli-xencia se revele, hai demos. E meigallos. Pero aínda así,volve a rebaterse, non debemos entregarnos ás supersti-cións, seríamos uns ignorantes, nin desprezalas, sería-mos uns soberbios. ¿Entón que? Tratemos as supersti-cións, recomenda, cunha comedida mofa, como aquelque sorrí pero non deixa de ter un pouco de medo.

DA CHAMADA DO MUNDO

O ser humano é un ser social. É bo buscar compaña econversa, mesmo pesadas, xa que axudan a liberarnos dasoidade das nosas vidas. Unha boa conversa (esixe digni-dade e paciencia dos interlocutores) non é cousa menor.Coñecemos outras opinións e melloramos as nosas dunxeito amigábel. Sen embargo, o que a maior parte daxente leva a esas reunións é a vaidade. Por iso semprenos queda unha sensación de culpa, como se fósemoscómplices dos excesos dunha bacanal. Así, Márai propónevitar as invitacións de quen só busca o recoñecementosocial ou profesional. Tratan aos convidados como mer-cancía no mercado da vaidade. Nestes casos, non sexascondescendente con eles. Moléstaos. Que aprendan quesó pode convidar quen ten unha alma elevada e nobre.

DO TEMPO QUE É O QUE O DECIDE TODO

Os seres humanos temos que tomar decisións conti-nuamente. Márai aconsella que as decisións que tome-mos sexan flexíbeis. Non deben ser ríxidas, xa que asdecisións só toman forma definitiva co tempo. Tam-pouco deben ser absolutas nin irrevogábeis. Ao contra-rio, deben ser plásticas para se poder ensamblar no cam-biante mundo das intencións humanas. E baixo ningúnconcepto asines as túas decisións con xuramentos; osxuramentos impiden actuar ao corazón e á intelixencia,que pulen indefinidamente, hoxe, mañá e sempre, cal-quera decisión que tomemos. Pobre de nós se non foseasí. Porque, debemos sabelo, quen toma as decisións nonsomos nós senón ese espazo onde se deciden todos os

57

DA SUBSTANCIA HUMANA

Os seres humanos empregamos moi-tos disfraces pero debaixo seguimossendo os mesmos de hai dez mil anos.Percibimos e sentimos o mundo, edámoslle a mesma resposta. A únicadiferenza é que naquelas remotas épo-cas relacionábanse co mundo sen inter-mediarios (nin microscopios nin teles-copios) e chegaban máis preto dossegredos do mundo e o tempo, da lin-guaxe máxica dos sinais ocultos danatureza, que nós. Tiñan un oído máisfino e unha vista máis aguda. A civiliza-ción fainos cegos e xordos, preguiceirose aparvados. Estamos máis informadospero somos máis ignorantes. Cremosque premendo un botón imos dirixir ouniverso. A civilización expulsounosdaquela grande, misteriosa e íntimacomunidade da que formabamos partena antigüidade.

DE MIN MESMO

No último capítulo, o autor agradeceao destino ter sido un ser humano e terun mínimo de intelixencia para ir poucoa pouco comprendendo o mundo, coñe-cendo o amor, os devezos e as decep-cións, a terra e as estacións. Dáse contaque un día terá que morrer, pero ata isolle parece xusto e sinxelo. Porque viviuo máximo e o máis grandioso: o destinohumano. Non me podía acontecer nin-gunha outra cousa, remata o libro (eimaxinamos ao autor no leito de morte),nada mellor.

DA FINALIDADE DESTE ARTIGO

Por que escribo un artigo no quetodo o mérito é dun descoñecido morto,que nunca mo ha de agradecer? Que llepode interesar aos socios do Liceo deNoia as reflexións filosóficas dun autor

húngaro que se suicidou en California en 1989? Acasoese suicidio non invalida calquera consello que nos poidadar?

Non vou contestar esas preguntas. Contestar unhapregunta é acoutar un territorio e, neste caso, quedaríafóra, non pode dicirse con palabras, o máis importante.Como cando lle queres describir a alguén un sentimentoforte. Domínache unha sensación de fracaso.

Por iso, o único que farei será contar dúas das moitasexperiencias que me sucederon tras ler este libro, e quecada quen, se lle peta, saque as súas conclusións.

O martes 6 de xuño de 2006 (6-6-6, o número daBesta, o día no que certo malditismo di que nace o demo)estaba dando clase de filosofía a alumnos de 1º deBacharelato. Aproveitei o día para suscitar un debatesobre a superstición no mundo actual. Todo ía ben ataque interveu, para dicir que comprendía perfectamente áxente que non quería ter un fillo ese día, a mellor alumnaque tivera nunca. Quedei de pedra. Irriteime e tratei portodos os medios de facela entrar en razón. Pero nonhoubo forma. Saín da aula deprimido, cuestionándome amiña capacidade profesional. Pola tarde lin o capítuloDas supersticións do libro de Márai e comprendín queme equivocara no enfoque da cuestión, e que caera natrampa da alumna. Dicíao tan en serio que tratei de con-vencela poñéndome máis serio aínda. Mellor sería, paraela e para min, seguir o consello de Márai, e tomar asuposta nacenza do Demo cunha comedida mofa.

Dous días despois recibín a noticia de que non gañaraun concurso literario no que era finalista. Non foi unhaboa noticia e busquei consolo no libro de Márai. Abrinoao chou e saíu o capítulo Dos sentimentos. Alí lin que acobiza pode transformarse en algo tan humano como aforza de vontade, e sentín que un coitelo me atravesabacon saña o peito. Lino varias veces teimando saber porque, e conseguino. Non lle dicía nin á muller que me pre-sentaba a concursos literarios por temor a me sentir unfracasado e que os demais me mirasen con desprezo.Aquela frase fíxome comprender que mentres non sen-tira esa mirada de desprezo moitas veces no cocote nonacadaría a cobiza nin, polo tanto, a forza de vontadenecesarias para ser un escritor honesto.

Aquí me tendes, co cocote á vosa disposición, mans áobra.

58

O LÍDER CARISMÁTICO

O populismo encomia ao líder caris-mático, ao caudillo. Non hai populismo–lembra Enrique Krauze– sen a figurado home providencial que vai resolver,dunha vez e para sempre, os problemasdo pobo. O populismo xera grandesexpectativas e a xente reflíctese nodemagogo pensando que é un políticodiferente dos demais, que é dos seus, e,en consecuencia, constitúe un aval quegarante o remedio aos males ou proble-mas próximos. “O concello está naUCI”, “todo está por facer e imos come-zar a facelo”, tódolos problemas teñensolución e tódalas solucións veñen daman do caudillo que domea aos inimi-gos do interior e do exterior.

“Noso amigo, nosa amiga:

Isto non é unicamente unha cam-paña electoral, é tamén unha cam-paña de salvamento. Nunca Noiacaíra tan baixo, nunca houbo tantoabandono, tanta preguiza e tantadespreocupación.

Estamos na encrucillada de dei-xar ir morrendo pouco a pouco anosa vila, ou de erguer-nos para,entre todos, dar-lle a vida e o pro-greso que necesita. Non é somentesun traballo ou unha promesa electo-ral, é un empuxe que temos que darentre todos. Un labor de mancomún. Se estás conforme co quepasa en Noia, co deterioro que sofre

astor Alonso é un populista paradigmático no eidoda política local e nas ás do populismo é como

consegue uparse ao seu cumio, acadando a máximadistinción: a Alcaldía.

Non hai grandes diferenzas formais na retórica doantano aspirante e a do hogano alcalde. Os “chalés conmármore de Carrara”, os “colchóns de auga” e unhamorea máis de linduras propaladas con profusión demedios dan paso a outras semellantes: ”capos mafiosos”,“proxenetas de nenas de 14 anos”, “tonto do pobo”,“matóns”, “narcotraficantes”, “corruptos”, “vividores”...Epítetos todos eles denigrantes e impropios dunha auto-ridade política, tamén dunha persoa asisada. Pero indaque a retórica formal non experimenta trocos moi signifi-cativos a transcendencia varía polo rango do autor e, nocaso que nos ocupa, ostenta o cargo de máxima autori-dade no concello de Noia.

No terreo político con frecuencia hai excesos verbais,desmesuras varias, lideiras e excentricidades, pero tan-tos, tan reiterados, de tal calibre e dirixidos con tan dis-pares obxectivos coma os da etapa de Pastor Alonso áfronte da Alcaldía son inusuais na contorna e tamén nopaís.

De primeiras cómpre dicir que para algún profano oupara os que non seguiron con interese o decurso dosacontecementos quizabes resulte moi chocante que unrexedor cunha experiencia política de anos caia en tantose tan graves erros xa desde o mesmo inicio do seu man-dato, que o partido que o apoia se convirta nun meroapéndice domesticado e que tan só contadas vontadespartidarias sexan quen de subtraerse a tanto despropó-sito. Precisamente por iso* pode resultar clarificadora aanálise da peculiar traxectoria dun dos actores políticosmáis admirado e asemade máis deostado da recente his-toria do municipalismo democrático noiés.

59

Domingo Campos

Balbordo populistaOs trazos da demagoxia

e co seu esmorecemento xeral nontés que votar. Se, polo contrario,queres que Noia se poña no lugarque lle corresponda como cabeza decomarca a túa man pode axudarnosna tarefa.

VOTA-NOS UNHA MAN.

B.N.G.”Fonte: A SUBELA. BOLETÏN DE INFORMACIÓN

MICIPAL DO BNG.

(xuño de 1987)

“(...) Enfrentados a unha oposi-ción cativa que ao non ser capaz decoaligarse para formar gobernófuncionou unicamente coa ansia deacoso e derribo de todo o que sequere facer e sen aportar nuncaunha idea, un proxecto ou un planpara mellorar, correxir ou mesmopresentar calquer petición dos vicin-ños que os votaron. Enfrentados aunha administración corrupta porparte de funcionarios de alto cargoque houbo que expedientar e retirardos seus postos. Aínda así os pro-gramas van-se artellando paseniñopero firmemente e Noia xa ten unaspecto diferente.

(...) O labor vaise facendo poiscon calma pero sen pausa, a pesardas nulas axudas da Xunta e daDeputación.

En dous anos máis Noia será, sendúbida, unha plataforma cara ofuturo. Somente necesitamos a vosaaxuda para seguir adiante”.

Fonte: CONCELLO DE NOIA. BOLETÍNINFORMATIVO.

“PRESENTACIÓN E MOTIVO”. (decembro de1989).

A VERDADE OFICIAL

Pastor Alonso adónase da palabra,transformándoa no seu principal instru-mento carismático. Coa palabra fabricaa verdade oficial, única e incuestioná-bel. Exerce como intérprete supremodela e actúa coma se fose a axencia denoticias do pobo alumando persoal-

mente e sen intermediarios a súa propia andaina de heroeincombustíbel na persecución do mal en toda clase deactos, preferentemente multitudionarios, organizados nopolideportivo, salón de plenos, prazas públicas... emesmo en aulas magnas da Universidade compostelá.Consciente do valor dos medios na formación da opiniónpública, non desaproveita endexamais nin a más mínimaoportunidade de intervir nos audiovisuais, mentres que axenerosidade da prensa permítelle copar titulares prefe-renciais desenvoltos amplamente en páxinas interiores;todo ilo reforzado con follas voadeiras, panfletos, libelospartidarios e publicacións municipais.

Como pretende a inmunidade á crítica e padece dealerxia á autocrítica abomina a liberdade de expresión econfunde a crítica coa inimizade militante, por iso pro-cura desprestixiala e acalala con todo tipo de mordazas

60

SIRO XUNTOU ASI A ESTES TRES SINGULARES PERSONAXES

DE ESQUERDA A DEREITA: CASTRO SACIDO (INTERVENTOR), DÍAZ

FORNAS, CAMPOS ALBORÉS, VÁZQUEZ DÍAZ, CASTRO BLANCO E

AVILÉS VINAGRE DURANTE NUNHA SESIÓN PLENARIA

Se imaxinativa resulta esta “verdadeoficial” sobre a situación de Noia enxuño de 1987, non menos imaxinativa emesmo pintoresca resulta estoutrafabricada con motivo do apresamentopola RENAMO de catro mariñeirosgalegos, dous de Noia, en outubro de1989:

“(...) INTERVENCIÓN DO CON-CELLO DE NOIA

Por primeira vez na historia da“democracia española”, ungoberno municipal desafía os silen-cios e medios silencios cómplicesque acompañan a este caso e agui-lloa a política exterior para queactúe, sen perda de tempo, tratandode poñela á altura dos problemasreais da xente, sen encomendarllenada á inercia mecanicista dasestructuras administrativas dopoder, facéndolle ver o lado humándo problema. No Ministerio deAsuntos Exteriores sentou mal aviaxe da Delegación do Concello deNoia a Lisboa, pois, polo visto, adiplomacia pretendía resolver osecuestro á súa maneira, que xa sesabe cal é: Con fórmulas para cida-dáns de terceira, polo camiño daresignación. Cando Pastor Alonsodecidiu realizar as súas propias xes-tións para coñecer o estado dosmariñeiros galegos e as esixenciasdos bandidos da RENAMO, éraseconsciente da trascendencia dopaso, de cara a sensibilizar á opi-nión pública do país, por un lado, e,polo outro, como maneira ou xeitode que a mesma actuase de acelera-dor da acción mediadora dogoberno de Madrid neste asunto.

MADRID TOMA BOA NOTA

O obxectivo marcado poloequipo municipal tornou o secuestroó plano da actualidade e, así, aAdministración Central veríase na

cando non é quen de controlala, aínda que sexa formu-lada no seo da súa propia formación partidaria.

Eis algunha mostra do devandito:

“(...) Neste tempo que levamos o timón municipaltivemos que pasar moitas tormentas. Para nós foidifícil e tivo moitos costes, mesmo persoais, mais foiinevitabel. Houberanos sido máis fácil escoitar osCantos de Sirea e deixar encalla-lo barco nos baixosda corrupción, do aproveitamento persoal, da des-idia, o abandono... non o fixemos, nin o faremosnamentras contemos coa vosa axuda e colaboraciónsinceira, como ate agora.

Atopamos unha situación dantesca: Noia estaba“saisie par la peur” (paralizada polo medo). Era omedo ó pandillismo, ó matonismo no que caera oConcello. A falla de xestión, os ghettos dos distintosfuncionarios de élite, os políticos profesionais quesacrificaron importantes servicios, que xa tiñamos, acambio do seu medre persoal dentro da organizaciónpolítica na que militan (...)”

Fonte: CONCELLO DE NOIA. BOLETÍN INFORMATIVO “DOUS ANOSDE ANDADURA”. PASTOR ALONSO, ALCALDE. (decembro de 1989).

61

PANFLETO DO BNG CHAMANDO Á XENTE AO PLENO

obriga de declarar que Exteriorestentara, sen éxito, negociar cos rap-tores da RENAMO a través da CruzVermella e que agora andan mergu-llados na tarefa de manter tratodirecto cos terroristas. De seren ver-dade estas fermosas palabras, istotoma o rumbo da esperanza e nósatrevémonos a suxerir que ogoberno español debe moverseinternacionalmente e presionar aSudáfrica e ós propios EE.UU.,ámbolos dous instigadores e finan-ciadores dos “contras” mozambica-nos. Da forza da nosa insistencia, daforza da solidariedade activa dasociedade noiesa (e mesmo galega)vai depender moito o acelera-lo pro-ceso de liberación dos nosos vici-ños. Entre todos, con tódolos mediosmateriais e morais a xogar a bazade manter este tema de permanenteactualidade, estaremos a dar oexemplo dun pobo reclamando xus-ticia e respeto para os seus (...)”

Fonte: CONCELLO DE NOIA. BOLETÍNINFORMATIVO

(decembro de 1989).

Non queremos desaproveita-la oca-sión de referirnos a unha reportaxepublicada polo semanario Panorama daque se fai eco en portada La Voz deGalicia o martes, 9 de xullo de 1991,que logo desenvolve profusamente nointerior. Di así o titular da portada:

“LA PARAMOUNT RODARÁ UNAPELÍCULA CONTRA LA DROGA

EN LA RÍA DE NOIA”.

Os titulares do interior son destateor:

“El Gobierno ha puesto trabaspor miedo a dañar la imagen deEspaña ante el 92.

CHARLES BRONSON INTERPRE-TARÁ A PASTOR ALONSO EN

UNA PELÍCULA SOBRE EL NAR-COTRÁFICO EN NOIA”.

A figura do antagonista aparecenidia: nada menos que o propio

Goberno do Estado manipulando e presionando a unhapoderosa empresa cinematrográfica dos EE.UU. en con-tra de Pastor Alonso, como se non tivera outras ocupa-cións máis importantes. Aínda que nada máis sexa poloseu valor fantasioso paga a pena deixar constancia dela.

Tampouco estoutra ten desperdicio:

“ELALCALDE DE NOYA“SE APUNTÓ” A LA DEA

Noya. E. M.G.

El alcalde de Noya, Pastor Alonso, afirmaba enuna rueda de prensa celebrada el pasado 13 de junioque tanto él como Manuel González López Agra, jefede la Policía Local, eran agentes de la DEA (agencianorteamericana de lucha contra la droga) en Noya ycolaboradores de agentes oficiales británicos en lalucha contra el narcotráfico. Estas contundentesdeclaraciones pretendían exculpar a González LópezAgra de cualquier responsabilidad derivada por sudetención en el aeropuerto de Labacolla, donde se leintervino una pistola que había introducido en Bara-jas, al tomar un vuelo regular Madrid-Santiago deCompostela..

El alcalde salió así en su defensa: el agente tuvoque ir a Madrid en viaje oficial, para mantener una

62

PANFLETO DO BNG CON MOTIVO DO CONFLITO COS FUNCIONARIOS

mula-las súas limitacións; todo ilo res-pondendo a un guión baseado no dog-matismo estólido, na desenvoltura retó-rica e no impenetrábel fanatismo, senimportarlle nada a creba das regras dacortesía institucional e o fraudulentoabuso das propias competencias. Consti-túe un episodio máis da escura estratexiade manipulación que busca acadar metasdesideoloxizadas e satisface-las ilimita-das ambicións dun político sectario.

Cando en xullo de 1988 o xuíz deNoia, José Luís Albés López, dita autode procesamento e impón unha fianzade 104 millóns de pesetas polos actosvandálicos dun ano antes en PonteNafonso Pastor Alonso dá unha rolda deprensa no hotel Compostela da capitalgalega acompañado dos mesmbros doConsello Nacional do BNG BautistaÁlvarez, Francisco Rodríguez eEncarna Otero, manifestando:

“(...) Como o anterior xuíz nonquería ser o quinto concellal doPSOE fixéronlle un expediente disci-plinario por rendemento no traballoe botárono fóra. Agora o PSOE pusoun da cuarta lista, os conocidos“xueces de cuchara” que o PSOEintroduxo nos xulgados, un xuez queparece que sacou a carreira faipouco e que ten 62 anos pero que opuxeron alí para sacar adiante otema do auto de procesamento(...)”.

Fonte: EL CORREO GALLEGO (23-07-1988).

Pero hai máis pérolas dialécticas nomesmo acto e sobre o mesmo asunto:

“(...) Detrás de todo este demo-cratismo non hai máis que un réximecomo o de Sudáfrica. O PSOE sonos blancos e tódolos demais somosos negros (...)”

Fonte: DIARIO DE GALICIA (23-07-1988).

Un días antes da rolda de prensa (17-07-1988) a formación política doalcalde, o BNG, distribúe por Noia e asúa contorna un comunicado desta teor:

entrevista con miembros de la DEA norteamericanaen la propia embajada de los Estados Unidos. Por lascaracterísticas del asunto, González López Agra tuvoque llevar el arma que se le incautó en Labacolla.

Tanto la embajada de EE. UU., como la británicaen Madrid, han desmentido la relación de ambos conla DEA y niegan que se haya celebrado tal reunión”.

Fonte: ABC (Madrid, domigo 21-10-1990, pp 52).

O ROL DO ANTAGONISTA

A distorsión da verdade pública, a desinformaciónabrangue tódolos eidos da vida social, pero, a semellanzada cinematografía, coa aparición ineludíbel dalgún anta-gonista. Os antagonistas adoitan ser de xeito recorrentepersoas ou grupos de dentro e de fóra aos que PastorAlonso xostrega pola perentoria necesidade de buscarchivos expiatorios perante os propios fracasos, nun vanintento de acoirazarse ante os seus graves erros e disi-

63

COMUNICADO DO BNG CON MOTIVO DO PROCESAMENTO DE

PASTOR ALONSO POLA QUEIMA DAS AREEIRAS

“COMUNICADO DO B.N.G.(...) O BLOQUE NACIONALISTA

GALEGO ENTENDE QUE OFEITO DO PROCESAMENTO

OBEDECE A UNHA DOBLEINTENCIÓN:

a) Carregar a responsabilidadeúltima dos feitos en persoas ou insti-tucións que nada teñén que ver coacausa motivadora do problema, queera e é a autorización para extrac-ción da area. Queren converter aoAlcalde de Noia e aos mariñeeirosno “Chivo expiatorio” dunhasactuacións e erros graves doutrospoderes públicos.

b) Reprimir a solidariedade queo Alcalde de Noia tivo cos viciñosque pedían poder viver do seu traba-llo... Habería que preguntar-se porqué mentras o deputado do PSOE,Díaz Fornas, tivo a mesma partici-pación que a que se lle imputa aoAlcalde, non foi procesado. Quenestá detrás de todo isto?(...)”

Fonte: ARQUIVO PERSOAL.

Obviamente, Díaz Fornas non tivoparticipación algunha nos feitos vandá-licos de Ponte Nafonso. Achegouse, isosi, á ribeira do Tambre, mais candointuíu o que podía pasar e despois deque os seus chamamentos á temperanzanon se atenderan abandonou sen dila-ción o lugar dos feitos e a mesma locali-dade.

O RECURSO Á MOBILIZACIÓN

A mobilización constante do pobo éoutro dos trazos que definen esta etapa.Alonso Paz apela, organiza, mobiliza,arenga e encirra á masa. O polidepor-tivo municipal transfórmase no teatropreferido para magnifica-la súa mega-lomanía narcisista, lanza-las invectivascontra os “malos” e, asemade, demos-trárlle-la súa forza, o seu poder aos“inimigos”. É o poder do pobo, a xusti-ficación de todo, nunha moderna inter-

pretación do proverbio latino “Vox populi. Vox Dei”.Nunca na recente historia do municipalismo democráticoningún outro alcalde –houbo seis diferentes– utilizou opolideportivo para celebrar sesións plenarias. Nunca, ninantes nin despois, se usou e abusou tanto dunha instala-ción pública para actos tan descaradamente partidarios etan desideoloxizados.

Esta forma de vantaxismo político pretende mobilizarsentementos en troques de razóns; por iso emprega abarafunda e non a argumentación, recorrendo a situa-cións puerís tales como situar aos veciños en disxuntivasque só admiten unha soa e única resposta, facéndollescrer que son eles os que deciden, do mesmo xeito que selles fai aos nenos cando se quere consegui-la sús adhe-sión. As mobilizacións para a confección dos orzamen-tos, as sesións plenarias con merendolas previas comoreclamo e as inauguracións multitudinarias con degusta-ción de empanadas son exemplos claros deste vanta-xismo político.

O fin pretendido non é outro que crea-lo caos e apli-car unha política de terra queimada, incendiando atalímites insospeitados e insoportábeis o normal funciona-

64

CONVOCATORIA PARA ASISTIR AOS ACTOS DO 25 DE XULLO EN

SANTIAGO

deterioro funcionarial, mais alá deser erradicada pola anterior Corpo-ración, foi sempre consentida eaínda alentada, con eloxios aos fun-cionarios mais corruptos deste Con-cello.

Non estamos dispostos a permitirque certos funcionarios (algúncosta-lle aos viciños de Noia500.000 ptas. mensuais e 1.000.000ptas. en meses de pagas extraordi-narias) boicoteen e atranquen aactividade normal do Concello.

Somos conscientes das presiónsa que se ven sometidos algúns fun-cionarios por parte doutros de máisalto rango, utilizando a influenciaque lle otorga o seu posto.

Consecuentemente e contandocoa vosa axuda imos facer a limpezade este Concello. Nós non somos tre-padores políticos, como son outrosque todos vós coñecedes.

O B.N.G. Fai un chamamento,aos viciños de Noia para entretodos acabar coa corruptela exis-tente no noso concello”.

Fonte: ARQUIVO PERSOAL.

O devandito panfleto repartido enpleno conflito cos funcionarios com-bina a “verdade oficial” co “recurso ámobilización”, o mesmo ca estoutroque reproducimos decontino:

“NON SE LLE DOU A CASAAGARDAR

AOS QUE QUEREN ACABAR CON ELA

As seis da tarde do mércores día18 parte dos funcionarios do nosoconcello pecháron-se na casa con-sistorial. Funcionarios que noncumplen nen cos horarios de traba-llo nen cos viciños.

Desde o mes de xuño en que oB.N.G. se fixo cargo da responsabi-lidade do goberno estamos asistindoa un entorpecimento da xestión

mento da institución e convertendo o patio de xogonunha lameira impracticábel con tal de acadar algunharenda política.

“FOMOS ELEXIDOS PARA GOBERNARE IMOS FACELO

O B.N.G. apoiará todas as medidas dirixidas aque o Concello funcione e non se cederá, baixo nen-gún concepto, ás presións de grupúsculos que utili-zan métodos “á siciliana”.

Queremos deixar ben claro que esta situación de

65

LA VOZ DE GALICIA (09-07-1991)

PASTOR ALONSO DURANTE OS INCIDENTES NA XUNQUEIRA

DE SAN LÁZARO

municipal por parte dunha minoríado funcionariado.

As últimas anomalías protago-níza-nas o sustituto do secretariocollendo unha baixa por lumbago, ecomprobándose que leva nese perí-odo unha vida disipada, e logo osecretario de Intervención quechega a insultar ao Sr. alcalde repe-tidas veces. Tamén o secretario da-se de baixa domiciliaria no día 18,disque de hernia estando senembargo pechado sen cumplir o pre-cepto médico.

Como podedes ver todo isto éunha maniobra para que se deixenseguir as cousas como sempre. Nósnon podemos ser cómplices de todaesta patraña. Cada quen ten quecumprir co seu deber. Xa está ben defolgar.

VINDE HOXE AO PLENO EXTRAORDINA-RIO.

O AXUNTAMENTO É UNHA EMPRESA DETODOS E TEN QUE FUNCIONAR”.

B.N.G.Fonte: ARQUIVO PERSOAL

Botamos man novamente daquel comunicado doBNG repartido con motivo do procesamento do alcaldepola queima das areeiras, parcialmente reproducido conanterioridade, para pór de manifesto o devandito:

“(...) Chamamos a todos os viciños de Noia ecomarca a que secunden activamente todas aquelasiniciativas e actos que se leven acabo en defensa daxusta loita dos mariñeiros e mariscadores da ría.

TODOS COS MARIÑEIROS E MARISCADO-RES.

XOGAMO-NOS O FUTURO DE MOITASFAMILIAS.

ADIANTE COA MOVILIZACIÓN”.Noia, 17 de Xullo do 88”

E tamén destoutro, que baixo o título “A TODOS OSVICIÑOS DE NOIA. ¡UNHA BATALLA MÁIS!”comezaba dicindo: “Diante da inhabilitación do nosoalcalde Pastor Alonso, a cidadanía de Noia e tamén os

66

LA VOZ DE GALICIA (10-03-1988)

EL CORREO GALLEGO (02-12-1988)

día de comisións e de sesións plenariassen contar incluso cos seus propioscompañeiros do goberno,que se enterandelas ao mesmo tempo que os conce-lleiros da oposición, malia ostenta-lapresidencia das comisións informati-vas, facendo política de feitos consuma-dos e chegando mesmo a menospreza-los públicamente. As decisións impor-tantes tomadas no seo do BNG non asten en conta, como tampouco respecta oacordo acadado por concelleiros da súaformación cos funcionarios, desautori-zándoos e rachando toda posibilidadede diálogo posterior.

Pastor Alonso non admite límites aoseu poder, ao poder que lle pertence pordereito de conquista electoral, e por isodomestica ao partido con novas forna-das de militantes desideoloxizados,pero afectos á súa causa, que é o que lleimporta, e utiliza a mesma estratexia noconsistorio.

E se este é o comportamento que tencos compañeiros que o apoian, resultadoado imaxinarse a trato dado aos con-celleiros da oposición e as persoas ou

enemigos do país e do progreso deben saber(...)”. Oremate do mesmo é como segue:

“(...) POR TODO ISTO O BNG CONVOCA ATODOS OS VICIÑOS A UN ACTO MULTITUDINA-RIO QUE TERA LUGAR O DOMINGO DIA 16 DEFEVREIRO AS 19.30 NO POLIDEPORTIVO ONDEO NOSO ALCALDE PASTOR ALONSO EXPLICARAO PORQUE DESTA INXUSTA SETENCIA.

¡ACUDE!

ACUDE. DOMINGO 16 DE FEVREIRO. 19.30POLIDEPORTIVO”.

Fonte: ARQUIVO PERSOAL.

O AUTORITARISMO

Con frecuencia –lembra Shanon– os políticos popu-listas adoitan caer na tentación autoritaria porque amanmáis o poder que a democracia, e esta deriva conduceinexorabelmente a perverte-lo funcionamento das insti-tucións, ao menoscabo dos dereitos individuais e asocava-las mesmas bases do xogo democrático.

Dende o mesmo inicio do seu mandato Pastor Alonsofabrica cunha máquina de escribir portátil decretos, cir-culares, mandamentos de pago, convocatorias e ordes do

67

BANDO DA ALCALDÍA CON MOTIVO DO DÍA DE GALIZA

PASTOR ALONSO NA AUDIENCIA DE ACORUÑA (FARO DE VIGO)

colectivos críticos coa súa xestión emesmo cos alcaldes de concellos estre-meiros ou máis ou menos próximos:insultos, represalias, intromisións navida privada, descualificacións perso-ais, expulsións dos plenos, multas,denuncias infundadas e un longo ronselde improperios gabados en moitas oca-sións por un auditorio vociferante. Velaíunha pequena mostra:

O REMUÍÑOConstitución y terrorismo

“El último pleno celebrado enNoia no terminó como el rosario dela aurora, pero casi, casi. Huboduros enfrentamientos verbales eincluso la expulsión del concejalsocialista Domingo Campos Albo-rés. Y todo ello porque el regidormunicipal, Pastor Alonso Paz, del

Bloque negó reiterada e insistentemente a que seleyera una moción de urgencia, ya aceptada, que pro-ponía emitir una condena consistorial por el aten-tado que costó la vida al empresario coruñés ClaudioSan Martín. La moción la respaldaban los gruposmunicipales de AP, CDS, CG y PSOE. Según lamayoría de los concejales presentes, la negativa dePastor Alonso a permitir la lectura y votación deltexto propuesto trataba de evitar el pronunciamientode los ediles –él incluído– del párrafo que decía:“Reafirmar el convencimiento de que la Constitu-ción Española y el Estatuto de Autonomía son lasnormas básicas para la defensa de Galicia, de susintereses y para el desarrollo de la solidaridad entretodos cuantos integran el pueblo gallego”. Párrafoque precedía a la condena del atentado”.

Fonte: LA VOZ DE GALICIA (04-06-1988).

“PastorAlonso contra todosELALCALDE QUIERE AHORA DERRIBAR UN

GALPÓN PASANDO POR ALTO LA RESO-LUCIÓN JUDICIAL”

Fonte: EL CORREO GALLEGO (21-10-1988).

“Los vecinos que intentaban impedir vertidos debasura fueron finalmente desalojados por la Guardia

CivilELALCALDE DE NOIA INTENTÓ ROMPER UNA

BARRERA HUMANA CON AGUAA PRESIÓN”

Este grave incidente foi motivo de serias discre-pancias no seo do BNG e mereceu un comentariopúblico do concelleiro-delegado de Cultura, AntónAvilés Vinagre, que tiña algún fillo formando abarreira de veciños, desta teor: “Por coerenza, nonpodo compartir a forma de actuar do alcalde. Coidoque os veciños merecen un trato democrático e a súapostura, se esté ou non de acordo con ela, é respeta-ble”.

Fonte: LA VOZ DE GALICIA (07-05-1989).

O xornal “EL CORREO GALLEGO” (07-05-198)relata deste xeito os feitos daquela noite:

“(...) A la 1 de la madrugada hace su aparición elcamión de la basura con intención de descargar. Elcoche de la Policía Municipal anuncia por megafo-nía que los vecinos se aparten para permitir elacceso. Ante la negativa, Pastor Alonso ordena queactúe el coche-bomba provisto de mangueras paradisolver a los manifestantes que aguantaron estoica-mente los manguerazos de agua formando un cordón

68

ABC (MADRID, 21-10-1990)

pesar de que los miembros de lasfuerzas del orden les facilitan talposibilidad.

Los hechos habían sido puestosen conocimiento del gobernadorcivil de A Coruña, quien ordenó aldestacamento que se encontraba enNoia a que convencieran a los veci-nos a fin de que depusieran su acti-tud. Todo el despliegue del Cuerpode la Benemérita hizo acto de pre-sencia a las 2 y media en la Xun-queira, entrando en diálogo con losvecinos para que permitieran elacceso al camión, a lo cual accedie-ron de forma pacífica”.

Outras probas igualmente contun-dentes da súa deriva autoritaria son: odesaloxo pola forza dunha familiapobre da súa vivenda de Barro, feitopolo que foi inhabilitado polo TribunalSupremo; a porfía cos funcionarios, enespecial co secretario e o despido porrazóns políticas do traballador do con-cello, Manuel Fontenlos González,opositor activo en contra dos verquidosde lixo na Xunqueira de San Lázaro, aopé mesmo das vivendas alí construídase integrante, ademais, da comisiónnegociadora do convenio colectivo parao persoal laboral ao servizo do consisto-rio.

As actitudes antidemocráticas erepresivas están presentes na propiacampaña electoral de 1991 e obriga aoresto de formacións que concorren áseleccións a denuncia-los feitos perantea Xunta Electoral de Zona:

“PP, PSOE Y PSG DENUNCIAN APASTOR ALONSO POR RETIRAR

SU PROPAGANDA CON OBRE-ROS Y VEHÍCULOS DELAYUN-

TAMIENTO

Ribeira (Redacción). Las agru-paciones locales del partido Popu-lar, PSdeG-PSOE y PSG-EsquerdaGalega de Noia tienen previstodenunciar hoy al alcalde, PastorAlonso Paz, ante la Junta Electoral

humano. Acto seguido, el alcalde dio la orden deentrar en acción a la Policía Municipal, y a susseguidores. Siendo él y estos últimos los que de unamanera más contundente se emplearon con durezacontra los manifestantes, al mismo tiempo que elcamión de basura trataba de hacerse paso entre losvecinos que se encontraban sentados ante las ruedasdel vehículo y sujetos a la rueda delantera del mismo.

A las 2 de la mañana, ante la gravedad de loshechos, se personan en el lugar el teniente de laGuardia Civil de Ribeira acompañado de 3 números– en las inmediaciones se encontraba un amplísimodispositivo del Cuerpo de la Benemérita– paragarantizar el orden y evitar que continuasen las agre-siones. Después de unos primeros cambios de impre-siones entre el mando de la Guardia Civil y los dosbandos enfrentados, Pastor Alonso invita a sus parti-darios para volver a actuar. Asimismo los vecinosdenuncian ante la Guardia Civil que han sido vícti-mas de agresiones y malos tratos, pero nadie seatreve a presentar las correspondientes denuncias a

69

COMUNICADO DO BNG CON MOTIVO DA INHABILITACIÓN DE

ALONSO PAZ POLO TRIBUNAL SUPREMO

de Zona por retirar propaganda desus respectivas candidaturashaciendo uso de obreros y vehículosmunicipales. Asimismo, durante lanoche tenían previsto boicotear lapublicidad del Bloque NacionalistaGalego, por entender que las cuatroformaciones que participan en loscomicios deben iniciar nuevamentela campaña(...)”

Fonte: LA VOZ DE GALICIA (21-05-1991).

O GASTO COMO INVERSIÓN

Pastor Alonso ten un concepto moipeculiar da economía. Os orzamentosson tan só un instrumento propio, édicir, predio particular que pode ser uti-lizado en todo tipo de proxectos impor-tantes, gloriosos ou necesarios, senimportarlle os custos. Padece unha faltade sutileza coa economía que o conducea pensar que todo gasto constitúe unhainversión. Ten un concepto máxico daeconomía: a importancia do gastoderiva da rendibilidade e a rendibili-dade provén da produción de rendaspolíticas e do volume das mesmas.Alonso Paz reparte directamente oscartos; e esta práctica non é criticábel ensi mesma, sobre todo se deste reparto sebeneficia principalmente aquel sectormenos favorecido da cidadanía. Mais,el no o fai de xeito gratuíto, e isto si queé criticábel, focaliza a axuda e recóbraaen obediencia. Esta ignorancia enmateria económica vaino levar a unendebedamento de descomunais pro-porcións, do que o concello vai tardaranos en recuperarse. É o sino dos políti-cos de voo curto que tan só pensan noinmediato e non entenden que a econo-mía é unha cuestión de longo alcanceque ten que servir para moito máis quepara acada-lo obxectivo de perpetuarseno poder con máis comodidade da quese dispón neses momentos.

Se para chegar á Alcaldía difundiuunha idea ficticia da realidade econó-mica, despois, durante o seu mandato,

entronizou a mentalidade da subvención. Os veciñostiñan o deber de pedir e a “empresa dos quince mil accio-nistas” o deber de pagar. Se as riadas averiaban un lava-doiro, mercábanse lavadoras e “acabouse o lavar á man”.Se alguén protestaba pola alta carga impositiva, manda-mento de pago e a cobrar do concello para pagarlle aoconcello. As decisións unilaterais en materia económica,concretamente en temas tan sensibeis coma os contratoslaborais, compras importantes de equipamentos sen con-signación orzamentaria, recetas de opiáceos... implicaránaos responsabeis do departamento económico sen terenen absoluto nada que ver con elas.

As críticas da oposición son continuas ao longo de

70

EL CORREO GALLEGO (28-04-1992)

LIXO NA XUNQUEIRA DE SAN LÁZARO

cidadá, que non reproducimos por faltade espacio, pero que poden ser consul-tados nas hemerotecas. Precisamentecontra o poeta foron duras as críticas deAlonso Paz realizadas na propiaAudiencia de A Coruña con motivo dacelebración dun xuízo, un máis, cualifi-cándoo: “De exercicio de necrofilia.Fernán-Vello é un socio dunha empresaque se chama Laiovento, con Beiras.Esa –aludindo ao artigo– é unha saídaempresarial para salvar a empresa,supoño”.

Luís Pousa escribe:

“(...) A Pastor Alonso no le vota-ron masivamente en Noia tanto porlas barbaridades que dijo y dice,cuanto por ser un alcalde servicial yatrevido, que adaptó el discursopolítico al lenguaje llano, a la crí-tica simple y clarividente de señalarcon el dedo a –supuestos– culpablesen función de datos casi nunca con-trastados pero que eran y son dedominio público, y, por lo tanto,situados a caballo de la verdad amedias y la imaginativa fabulaciónpopular.

Parecería exagerado decir quePastor Alonso hizo de Noia un reinoa su deseo, pero si resulta más con-vincente señalar que creó un uni-verso político y social a su medida,con reminiscencias de lo que seconoce como la “democraciavaquera” directa de aquel lejanooeste americano (...)”

EL CORREO GALEGO, 02-05-92

O DESPREZO DA LEGALIDADE

Nunca en Noia houbo un políticoque tivera que pasar tantas veces e portan diferentes causas polos tribunais dexustiza. Esta circunstancia abonda parafundamenta-lo antedito. É un trazo máisdo populista que actúa como se fose oxefe dunha tribo do bosque no queimpera unicamente a lei natural.

todo o seu mandato. Un expoñente do devandito consti-túeo a moción presentada a finais de 1988 polo GrupoMunicipal de AP solicitando a contratación, medianteconcurso, da realización dunha auditoría que compren-dese a xestión, administración e aplicación orzamentariados fondos públicos municipais “examinando unica-mente a partir del 30 de octubre de 1987 los siguientesapartados: contratación y pago de personal laboral; con-tratación y pago de asesores de la presidencia; gestión delas obras realizadas, con sus respectivos proyectos, pre-supuestos y órganos que procedieron a su aprobación;sanciones sufridas por el concello y motivos que las oca-sionaron y cumplimiento de las partidas de ingresos ygastos presupuestarios en 1988 con las desviaciones queconcurren hasta el 30 de noviembre, incluídas las modi-ficaciones presupuestarias”.

Os gastos do concello merecen para os socialistas ocualificativo de “espectaculares” ano e medio despois datoma de posesión de Alonso Paz e poñen como un exem-plo deste despilfarro inxustificado “que el alcalde pres-cindió de los servicios que una gestoría noiesa prestabaal Ayuntamiento para la confección de nóminas, seguri-dad social y otros asuntos relacionados con el personal.Después de anunciar públicamente que la prestacióndeste servicio se haría a partir de entonces en el consisto-rio, lo que hace realmente es encargárselo a otra gestoríade reciente instalación en Noia. Pero resulta muy signifi-cativo comprobar que mientras los honorarios profesio-nales de la primera gestoría supusieron para el consisto-rio un importe medio mensual de 13.000 ptas, sin IVA,en 1987 y de 17.000 ptas. en los cinco primeros meses de1988, los de la gestoría que, actualmente y por decisióndel alcalde, presta estos mismos servicios le suponen alayuntamiento un desembolso medio mensual de 93.210pesetas –1.118.520 frente a 204.000 pesetas anuales dela primera-“.

A DIVISIÓN CIDADÁ

A demagoxia e a intemperancia de Pastor Alonso pro-voca división e avívese o enfrontamento. Pero, cando seinocula o veleno entre os seguidores de a pé o antago-nismo resultante a eses niveis faise duradeiro, é dicir, axenreira por abaixo colle consistencia e perturba deforma duradeira tamén as relacións familiares, veciñais,laborais e de amizade, enturbiando a convivencia cidadá.

Queremos salientar de xeito moi especial dous artigosxornalísticos, un do profesor Carlos Xixirei e o outro dopoeta Fernando Fernán-Vello, alusivos ao enfrontamento

71

nuevo régimen que por el bien de todos estamos obliga-dos a sostener.

Huyendo de extremismos y estridencias que siembranalarma en los pacíficos habitantes de Noya y conscientesde nuestra responsabilidad para con la gran masa de opi-nión que nos apoya y fuerza a definirnos, hemos acor-dado:

Asociarnos para el mejor servicio de la República, quees libertad con orden; propiedad y trabajo con dignidad;justicia y progreso; que es más firme, cuanto másdefienda la familia y respeta las tradiciones religiosas delos pueblos; que es más sólida cuanto más las distintasclases sociales que siempre existieron, existen y existirán,contribuyan al acierto en la personificación que la repre-sente; que es permanente mientras imponga la igualdadde todos los ciudadanos ante la Ley.

Sueñan los que esperan por una separación que dieraal traste con la gesta gloriosa de la unidad española;España, orgullosa de su historia siente y agradece laespectación de las Repúblicas, que cual tesoro sagradocultivan el legado de su lengua maravillosa y de la civili-zación en que las inició. Que desaparezca el centralismoabsorvente de funciones y energías urgentes a la prosperi-dad de las regiones en el grado que las características delugar y tiempo vayan aconsejando; pero si la vehemenciase impone al cálculo razonable y nos precipita a dar unsalto en el vacío, todos seremos responsables del aparta-miento de la América española y del suicidio de la región.

Sueñan los que fundados en acontecimientos desgra-ciados, pero moméntaneos, claman por el aplastamientode la Iglesia. La República ni la aplasta ni la persigue; larespeta, ofreciendo feliz ocasión para distinguir los católi-cos por hipocresía y los católicos por convicción; la res-peta, porque sabe que los ataques anarquistas y comunis-tas encuentran en toda religión un valladar inexpugnableque garantiza la vida del Estado. Lo contario sería unhorrendo atentado a la soberanía popular y al espíritucívico que la anima.

Servidores de la República por que la reconocemosconsagrada por la aquiescencia general, la defenderemos,no como pecadores que disfrazados de apóstoles la invile-cen, si no haciendo llegar al alma del pueblo el verdaderoconcepto de la República como forma de gobierno en

72

a tradicional Monarquía espa-ñola se ha desmoronado a impul-

sos de continuados errores políti-cos; es un hecho consumado; e ilícita

cualquiera maniobra capaz de llevar alánimo la inquietud de una posible reac-ción. Es más: a los mismos monárquicosel último titular de la Corona ha seña-lado la ruta a seguir: ¡ESPAÑA! y elbien de España es ahora la consolidaciónde la República.

Nosotros –con la altivez que propor-ciona de una parte la actuación dignaque no mendigó favores para olvidarlos,y de otra la libertad de pensar que comoinnata nos exime de solicitar autoriza-ción para obrar políticamente– ante elgran suceso histórico y los graves pro-blemas cuya solución se inicia, no debe-mos permanecer indiferentes; máximecuando la imprudencia aparentementealiada con el hampa, perturban la mar-cha normal hacia la consolidación del

Centro de Apoyo a la República en Noia año 1931Al servicio de España

DOCUMENTO DA HISTORIA DE NOIA

Transcrición do documento

Vicente Tarrío, José Fernández Vilas,Antonio Cascallar, Gumersindo Blanco,Germán González y José Fernández,Comerciantes. José Gómez, AndrésOns, José Chouza, José Blanco, JesúsFariña y Manuel Ríos, canteros.Alfonso Cadarso, Jesús Balirac, AntonioTomé Carou, Francisco Fernández, Pri-mitivo Trigo, Alejandro Otero, ManuelPérez Fernández, Ramón Iglesias, JuanPérez, Pedro Fiaño, Carlos Pérez, Lean-dro López y Constantino Blanco, Indus-triales. Eladio Fernández, Depen-diente. José Paz Ortiz, Profesor demúsica. Severo Leiceaga y SalvadorGregori, Banca. Ramón y Andrés Gon-zález, Comisionistas. Manuel AnteloLiñayo, Perito. José Mayo Tuñas,Manuel Mariño Boullón, Ricardo Abei-jón, Manuel Liñares y Manuel Róo Páis,Propietarios. Eduardo López, AntonioCruz y Francisco Filgueira, sastres.Manuel Castro, Manuel Peña, ManuelAntelo, Domingo Coiradas y ManuelCastro, herreros. José Romero, JoséTrillo, Francisco Antelo, ManuelOlveira, Faustino Rudiño, CándidoVidela, Ramón Caramés y LaureanoMayán, zapateros. Benito Dosil, JuanQueiro, Ramón Tomé, José Montero,Baldomero Iglesias, Antonio SánchezBarreiro, Avelino Guerrero Rey, ManuelGuerrero Blanco, Constantino Nimo,José Guerrero Blanco, Agustín Calvo yAntonio Blanco, labradores. SegundoGómez, Manuel Antelo, ConstantinoNieto, Antonio Iglesias, José Méndez,Laureano Viñas, Luís Carreño, CándidoPestonit, Baltasar Louro, Celestino Igle-sias, Andrés Mariño, Manuel Lestayo,José Gascó Lires, José Ces Iglesias,Manuel Trillo, José Trillo Filgueira,Francisco Romero, Luís Mayán, RamónTomé, Manuel Viñas Róo, PerfectoAmeneiro Sánchez, Rafael Sanles,Ramón Mayán Souto, José Trillo,Cipriano Rial, Norberto y Alfonso Cao,Luís Santos, Pedro Martínez, FranciscoMartínez, Nazario Blanco, José Arce,Manuel Figueroa y Manuel MayánPazos. (Estos electores no indicaron alfirmar su profesión u oficio)”.

nación civilizada; clamaremos, entre las actividades adesarrollar, por la difusión de la cultura que capacite altrabajador para asumir la responsabilidad del gobierno yadministración pública; y llevaremos la tranquilidad a losespíritus timoratos demostrando que el separatismo; elcomunismo y la persecución religiosa son fantasmas utli-zados por la canalla para desprestigiar la República yapartarnos de nuestro deber.

He ahí la misión del Centro que al servicio de la Repú-blica fundamos en Noya contando con la ayuda de cientosde entusiastas; y sin dificultades para dar patente políticaa nadie, invitamos a todos los vecinos que acepten debuen grado la República como forma de gobierno defini-tiva en España, sean republicanos, sean socialistas, paraque acudan a inscribirse en las oficinas instaladas provi-sionalmente en el primer piso del coliseo NOELA.

Noya, 24 de Mayo de 1931

César Carreño y Rodríguez Villamil y Germán VidalBarreiro, Abogados, Jovita Rodríguez Pomero, Alejan-dro Cadarso Caamaño y Manuel Mayo García, Médicos.Carlos Ruibal Ferrín y José Blanco, Maestrosnacionales. Jesús García, Presidente del Pósito de Pesca-dores. Ramón Creo Vilas, Director de la Escuela deArtes y Oficios. Manuel del Río, Escultor. AurelioRodríguez Millares, José Filgueira Lestayo, José Martí-nez, José R. Castro, Andrés Santamaría, Luís CostaParada, Lisardo Martínez Abeijón, Francisco Antelo Lou-rido y Benigno Guerrero Rey, carpinteros. Luís Rodrí-guez, Ventura Gómez, Santos González, José Lamas,Emilio Seijas, Segundo González, Casiano Creo, JuanAbeijón, Manuel González, José L. Rodríguez y José MªSantos, Armadores, patrones de cabotaje y pesca.David de la Iglesia, Eugenio Villar y Ramón Vieites,albañiles. Manuel Seijas Louro, Argimiro RodríguezMillares, Luís Seijas y Angel Rodríguez, peluqueros. JoséRivas, José Ricoy, Hilario Bailón, Benigno Millares,Alfonso Louro, Jesús Arufe Villaverde, Rafael Santos,Ramón Mayán, Manuel Arufe, Antonio Mayán, ArgimiroArufe, José Arufe, Valentín Ameneiro, Andrés González,Manuel Ameneiro, Francisco Arufe, Luís Santos, JoséBenito Villar, Luís Hermida, Luís Louro, Argimiro Gon-zález, José Louro, Miguel Louro Gibar, José Creo,Manuel Mayán Pazos, Agustín Agra Fernández, José Cas-tro González, Antonio Chouza, Rafael Ortiz, LuísCarreño, Manuel Hermida, Manuel Seijas, ManuelGómez Villar, Luís González y José Hermida,marineros. José Baltar, Juan Busto y Ramón Sáez, Far-macéuticos. José Viñas, Manuel Villaverde, Eladio Para-dela y Ricardo Fernández, curtidores. Rodrigo RomaníRiva, Severo G. Rivas, Pedro Sáez Pichel, Ramón VarelaRiva, Juan Vilaró, Ezequiel Allut, Domingo Cobas,

73

Quisiera ser marinero,y navegando en mi barca,cruzar la linea del cielohasta llegar a tu cama.

Quisiera ser marinero,marinero de aguas blancas,echar mi red en tu cuerpoy apoderarme de tu alma.

Quisiera ser marinero,marinero de aguas mansas,vivir, prendido al recuerdode tu risa enamorada.

Quisiera niña, tus sueños,soñando con mi llegada,esperándome en tu puerto,junto a las luces del alba.

Por ti, quisiera ser ola,agua brava, espuma blanca,luchando contra las rocas,para volver a tu playa.

Velero en mares de Oriente,delfín en aguas calmadas,coral y luz transparenteisla perdida en la nada.

Navegarte muy adentro,deslizarme por tu espalda,besar tus labios de viento,dejar anclada mi ancla.

Quisiera ser marinero,marinero de aguas bravas,luchando contra tus senosnaufragando en tu mirada.

Por ti, quisiera ser niña,mar furioso, espuma blancay provocar el naufragiode la virtud que guardabas.

Por ti, quisiera ser ola,cubierta de espuma blanca,y penetrar en tu cuerposin que tu me niegues nada.

Quisiera ser marinero,y que tu fueras mi barca.

74

Poes ía

A. BraloAmor de mar

75

Roque Gallardo

Recunchos de Noia

Cando os veleiros descansan no mar,a xente pasea polo Triquinai

Fronte a humildade de pel franciscanaérguese a altiva fachenda da banca.

Dura e fermosa solaina de graanunciou nun tempo a entrada ao Tapal

76

Os nosos l ibrosAgustín Agra

X. Ricardo Losada

O xene da chuviaEdiciós do Castro / 18,5x12,5 cm. / 172 páxinas

É este conxunto de trinta e catro exquisitos relatos do rian-xeiro, e habitual colaborador da nosa revista, a súa primeiraentrega en formato libro, que nos presenta nesta edición da xamítica colección de narrativa de Ediciós do Castro e coa quecelebramos a súa entrada no sistema literario galego. Uns textospara ler de vagar, deleitándose coa frescura e a fina ironía da súaliteratura, mesmo emocionándose polo impacto causado poladescuberta da mestría dun autor que disecciona tanto a memoriacomo acontecementos cotiáns dende a óptica intuitiva da súa for-mación humanística, mais adobiada tamén coa curiosidade eperspicacia dun científico ou dun neno, e que o levan a tecer consutileza realidade e fantasía para ofrecernos esta obra que cauti-vará sen dúbida ao lector máis esixente.

Martín Veiga

Ollos de ÁmbarEdiciós do Castro / 18,5x12,5 cm. / 172 páxinas

Ergue cada poeta o seu universo a partir dos recordos do seu,as súas vivencias, lecturas e reflexións, peneirados polo cribo dasúa sensibilidade, e, nesta obra merecedora do prestixioso pre-mio Esquío de poesía 2005, na súa XXV edición, posibelmente omáis alto galardón na súa categoría da nosa literatura, achéganoso noiés residente en Irlanda, onde imparte aulas na universidadede Cork, a súa terceira entrega despois dunha década de silen-cio, após de nos ofrecer As últimas ruínas, o poemario co queconquistara o premio Espiral Maior do 93, o outro gran referentegalego. Estamos ante unha obra madura, longamente reflexio-nada, valorada polo xurado polo novidoso do texto e a precisiónda súa prospección sentimental, na que percorre coa intensidadedos seus versos territorios que foran explorados pola súa ollada eque aquí recupera do ámbar no que ficarán fosilizados para aeternidade.