Resultaten van het Practicum Ruimtelijke Kwaliteit

Gorecht+Plus

Verslag van de bijeenkomst op 19 februari 2004 Datum: 22 april 2004 Door: Peter Dauvellier (Dauvellier planadvies)

Ilja v.d. Veen (PAU Bureau voor Planadvies & -Uitvoering)

2

Inhoudsopgave

1. In den vroege ochtend… 1.1 Doel van de dag 1.2 Toelichting Practicum Ruimtelijke Kwaliteit 1.3 Eerste indruk van het gebied 1.4 Aan de slag met kwaliteitsprofielen

2. Na de lunch en een luchtje scheppen…. 2.1 Gebiedsgenese in verhalende vorm door André Veenstra 2.2 Groepsresultaat van prioritering bespreken 2.3 Kwaliteiten en kwetsbaarheden ruimtelijk vertalen (op kaart)

3. Laatste creatieve uitspatting tijdens de borrel 3.1 Posters maken van Gorecht+Plus in 2030 volgens de 4 profielen 3.2 Laatste ronde: commentaar op de dag en conclusies

4. Epiloog: nabeschouwing en aanbevelingen voor de toekomst 4.1 Nabeschouwing door Peter Dauvellier 4.2 Aanbevelingen voor toekomst

Bijlagen: A. Lijst van deelnemers & genodigden. B. Profielen met geclusterde kwaliteitsideeën. C. Gebiedsbeschrijving in woord en beeld.

3

1. In den vroege ochtend… 1.1 Doel van de dag Esther van Rijssel van de gemeente Hoogezand-Sappemeer heet alle aanwezigen welkom en licht de aanleiding voor dit Practicum Ruimtelijke Kwaliteit toe. De vier gemeenten hadden al enige tijd het idee om samen eens goed naar Gorecht+Plus te kijken. De 4 achterkanten van de 4 gemeenten vormen samen een vrij onbekend gebied, dat deels door die onbekendheid ook versnipperd dreigt te raken door met name stedelijke activiteiten. Op deze dag wordt een eerste stap gezet om de kwaliteiten en de identiteit van het gebied in beeld te brengen. De deelnemers van het Practicum zijn mensen die het gebied relatief goed kennen en er beleidsmatig bij betrokken zijn. Town-Net faciliteert deze bijeenkomst en helpt daarmee het belang van Gorecht+Plus als groen blauwe long in het stedelijk netwerk Groningen-Assen te definiëren. De resultaten van het Practicum Ruimtelijke Kwaliteit zullen gedeeld worden met andere (internationale) partners in Town-Net. 1.2 Toelichting Practicum Ruimtelijke Kwaliteit Peter Dauvellier leidt het Practicum, zoals hij ook al deed eerder in andere gebieden. Hij heeft -voordat hij zelfstandig adviseur werd- meegewerkt aan de 3e en 4e nota RO. Al sinds begin jaren tachtig werkte hij aan het inhoudelijk ontwikkelen en toepassen van het begrip ruimtelijke kwaliteit. Zo werd ontwikkelingsvisie voor het Groene Hart gebaseerd op de drie aspecten van ruimtelijke kwaliteit: gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde. Op basis van een aantal de laatste jaren door Habiforum georganiseerde practica heeft hij nu, samen met Joke Luttik (Alterra), een handreiking opgesteld voor de concretisering van ruimtelijke kwaliteit: de ‘Werkbank Ruimtelijke Kwaliteit’. (Zie: http://werkbank.habiforum.nl) De daarin gehanteerde methodiek maakt gebruik van de zogenaamde ‘Habiforuminmatrix’. Deze matrix combineert de drie ‘waarden’ met de indeling in vier door de VROM-raad gehanteerde belangen: economische, sociale, ecologische en culturele.

Economisch Belang

Sociaal belang

Ecologisch belang

Cultureel belang

Gebruiks-waarde

Allocatie efficiëntie Bereikbaarheid Stimulerende effecten Gecombineerd gebruik

Toegang Eerlijke verdeling Inbreng Keuze-mogelijkheden

Externe veiligheid Schoon milieu Water in balans Ecologische structuur

Keuzevrijheid Culturele verscheidenheid

Belevings-waarde

Imago/uitstraling Aantrekkelijkheid

Gelijkwaardigheid Verbondenheid Sociale veiligheid

Rust en ruimte Schoonheid der natuur Gezonde leefomgeving

Eigenheid Schoonheid der cultuur Contrastrijke omgeving

Toekomst-waarde

Stabiliteit en flexibiliteit Agglomeratie Gebundelde aantrekkelijkheid

Iedereen aan boord Sociaal draagvlak

Ecologische voorraden Gezonde ecosystemen

Erfgoed Integratie Culturele vernieuwing

Vrij naar: Pieter Hooimeijer, Henk Kroon en Joke Luttik (2001) Kwaliteit in meervoud; Conceptualisering en operationalisering van ruimtelijke kwaliteit voor meervoudig ruimtegebruik. Habiforum, Gouda, 2001.

De begrippen in de cellen van de matrix zijn indicatief, en dienen ter inspiratie. In de eerder gehouden practica werd een veelheid aan (nieuwe) kwaliteitkenmerken genoemd, die niet allemaal te vatten zijn onder de hierboven ingevulde begrippen. Wel bleek de matrix als zodanig een voldoende ruim denkraam te bieden: er werden geen kwaliteitskenmerken genoemd die niet in de matrix passen.

Het invullen van de matrix vormt het begin van de werkmethode. In de initiatieffase kan daarmee een eerste programma van eisen/wensen worden geformuleerd. Gedurende een ruimtelijk plan- en ontwikkelingproces zal ruimtelijke kwaliteit echter steeds opnieuw aandacht vragen. In de visiefase zal het er vooral om gaan de gebiedskwaliteit die men wil behouden of ontwikkelen in kaart te brengen. Daarmee wordt de basis gelegd voor ruimtelijke ingrepen in de uitvoeringsfase. Projectkwaliteit bouwt voort op gebiedskwaliteit. Maar pas als de gebruikers ruimtelijke kwaliteit ook herkennen en beleven is het werkelijke doel bereikt. Een prachtig ontworpen park heeft geen ruimtelijke kwaliteit als mensen er niet kunnen komen of het als onveilig gebied ervaren.

Ruimtelijke kwaliteit ontstaat pas als de aandacht ervoor een rode draad vormt tijdens álle fasen van het planproces. Kwaliteit is niet automatisch gewaarborgd, want in elke fase van een project spelen er andere belangen, of betrokkenen maken plaats voor andere personen, of er moeten andere potjes met geld aangesproken worden. In elke fase moet dus actief geïnvesteerd worden in kwaliteit. Bovendien moet gedurende het proces het estafettestokje van de kwaliteitsambitie steeds zorgvuldig worden overgedragen aan de nieuwe gangmakers. Het project Gorecht+Plus staat aan het begin van de initiatieffase. Veel aandacht is er daarom in het practicum voor doelen en strevingen. Maar ook over de visiefase wordt intensief nagedacht, door een eerste indruk van gebiedskwaliteiten te schetsen: structuurbeelden. De uitvoeringsfase wordt voorlopig overgeslagen, hoe zeer de handen ook jeuken om al maatregelen te formuleren. Aan het eind van de dag zullen we ons wel voorzichtig gaan verplaatsen in de beleving in de gebruikers van het gebied, door een poster te maken van Gorecht in 2030.

4

5

De stappen van het Practicum Ruimtelijke Kwaliteit voor Gorecht+Plus zijn: Kwaliteiten ordenen (initiatieffase)

• Resultaten van de ‘werkbank’: eerste beeld van kwaliteitskenmerken • Aanvulling van kwaliteitskenmerken • Clustering van de profielen: presenteren en bespreken • Clusters waarderen: belangrijkheid en kwetsbaarheid • Groepsresultaat van prioritering: bespreken RESULTAAT: vier kwaliteitsprofielen

Structuurbeelden schetsen (visiefase) • Kwaliteiten en kwetsbaarheden op kaart aanduiden • Structuurbeelden: presenteren en bespreken RESULTAAT: een kaart per kwaliteitprofiel

Beleving verbeelden (gebruiksfase) • Impressie van Gorecht+Plus in 2030 RESULTAAT: een poster per kwaliteitsprofiel

1.3 Eerste indruk van het gebied Van tevoren had een aantal deelnemers de matrix Ruimtelijke Kwaliteit ingevuld, met in hun achterhoofd de volgende vraag: “Welke ‘kwaliteitskenmerken’ zou het gebied Gorecht volgens u de komende 30 jaar moeten behouden of ontwikkelen”? De werkbank op internet (http://werkbank.habiforum.nl) bevat als hulp een aantal algemene kwaliteitsbegrippen, alsmede kwaliteitsbegrippen die naar voren kwamen in practica die in andere gebieden zijn gehouden. Men kan die begrippen gebruiken, maar ook eigen kenmerken in de matrix invullen of de matrix zelf aanpassen. Zeven personen vulden dit schema in, voorafgaand aan het practicum. Daaruit bleek het ecologisch belang en de belevingswaarde relatief sterk naar voren te komen. Dit leverde wel herkenning op met het gebied. De sterk ecologische invalshoek wordt voor een deel verklaard uit de impliciete vraagstelling voor Gorecht als groen/blauwe long in stedelijk netwerk. Deze impliciete oriëntatie bij en ideeën van de practicumdeelnemers lijken van invloed op de scores. Daarom werd een inventarisatie gemaakt van de beelden die elke deelnemer die ochtend, aan het begin van het practicum, heeft van Gorecht+Plus:

• Bedreigd groen • Niemandsland • Rustig, rijk gebied tussen steden in • Kruimelgebied met industrieel profiel • Natuurgebied (groot, bedreigd door landbouw, versnipperd door wegen) • Wandelgebied • Potenties voor functiecombinatie met waterberging • Rommelranden • Parel: ontoegankelijk houden! Gat in de kaart (infrastructuur) • Groen Hart en Groen Gat: geïsoleerd houden • Mooie groene zone tussen stedelijk gebied (angst stedelijk volgroeien) • “Nowhere is a place” & “Weerloos” • Bewoonde parel. Levend platteland • Groen hart op schaal van stedelijk netwerk

1.4 Aan de slag met kwaliteitsprofielen Per kolom van de matrix wordt een ‘kwaliteitsprofiel’ gecreëerd. Daartoe worden de kwaliteitsaspecten die voorafgaand aan het practicum via de ‘werkbank’ zijn ingevuld door de deelnemers met losse briefjes bij het juiste ‘profiel’ op flip-overvellen geplakt. Alle aanwezigen krijgen de kans de vier profielen aan te vullen met kwaliteitskenmerken die ze van belang vinden voor de ontwikkeling van het gebied. Door briefjes in verschillende kleuren te gebruiken, wordt het onderscheid tussen gebruikswaarde (geel), belevingswaarde (groen) en toekomstwaarde (oranje) zichtbaar gemaakt (zie foto’s). In de onderstaande tabel wordt aangegeven hoeveel kwaliteitsideeën in iedere cel van de matrix werden genoemd.

6

Aantal kwaliteits-idee�n (in %)

Economisch belang 24 (29)

Sociaal belang 23 (24)

Ecologisch belang 30 (26)

Cultureel belang 25 (21)

Gebruikswaarde 39 (42)

12 (14)

10 (10)

13 (9)

4 (9)

Belevingswaarde 33 (31)

6 (6)

6 (7)

8 (10)

13 (8)

Toekomstwaarde 30 (27)

6 (9)

7 (6)

9 (7)

8 (5)

9 = hoogste score per kolom (6) = resultaten van vier andere practica in % Getalsmatig wijken de scores nogal af van de invulling via de invulling vooraf via de ‘werkbank’. De gebruikswaarden zijn nu veel sterker vertegenwoordigd en vormen in drie van de vier kolommen de belangrijkste waarde. Het ecologische belang inspireert nog wel tot de meeste kwaliteitsideeën, net als in de voorfase. De culturele belevingswaarde van het gebied wordt door velen als kwaliteit herkend. Het ecologische en culturele belang van het gebied levert beduidend meer kwaliteitsideeën op dan in andere practica. Vervolgens gaan de deelnemers in groepjes per profiel de briefjes clusteren. Zo ontstaan per profiel ‘kwaliteitsthema’s’, bij voorkeur niet meer dan drie à vier per profiel. Waar mogelijk wordt ook een slogan aan het kwaliteitsprofiel toegevoegd. De groepen presenteren het resultaat van de ‘clustering’ en er volgt per profiel een korte plenaire discussie. Het gehele resultaat is te vinden in bijlage C.

7

Het culturele profiel Slogan “Benutting van de verborgen schatten” Kwaliteitsthema’s: Identiteit Het gaat vooral om de belevingswaarde van het gebied. Behouden en versterken van het contrast tussen groene ruimte en stad is een belangrijke kwaliteit. Daarbij wordt ook hoogbouw in de aanliggende steden genoemd (landmarks). De eigenheid van het gebied wordt bijzonder gewaardeerd, maar mag geen keurslijf gaan vormen. Vrijheid is ook een kwaliteitskenmerk. Het gebied zal ook beter ‘vindbaar’ moeten zijn. Behoud van erfgoed en cultuurhistorisch landschap Hierbij denkt men vooral aan toekomstwaarden. Gebouwen en landschappen laten zien hoe men woonde en werkte in dit gebied. Het cultuurlandschap, de scheepsbouw, dorpse elementen, historische panden, de kleinschaligheid en authenticiteit van het landschap worden daarbij genoemd. Ontwikkeling beleefbaarheid Nieuwe ontwikkelingen zijn mogelijk, binnen randvoorwaarden. Culturele vernieuwing gaat samen met herstel van oude waarden. Er zal ook meer samenhang tussen diverse gebiedskwaliteiten komen. Inzet is een ‘subliem ontwerp dat duurzaam is’. Het cultureel erfgoed van landschappelijke en historische elementen wordt beleefbaar. Discussie Niemand heeft het over grote ingrepen. Het gaat dus meer om “het verhaal kunnen vertellen”. Op zich heeft het gebied kwaliteiten genoeg. Hierbij past ook de discussie over de behoefte om toeristen /stadjers aan te trekken. Is dat een aanname of vraag?!!! Hier gaat het ook niet om grote ingrepen. Wat moet er dan wel gebeuren? Accenten van de randen veel meer benadrukken. “Van achterkant naar voorkant”. Ook is een kwaliteitsinjectie nodig. Er ligt nu een “laag van groezeligheid “ over het gebied heen. Die ontwikkeling kan ook van binnenuit komen, bijvoorbeeld in de scheepsbouw en andere nieuwe initiatieven

8

Het ecologisch profiel Slogan ‘Groene Parel’ Kwaliteitsthema’s Verborgen rijkdom en kwaliteit in kwetsbaarheid Schoonheid, zowel van het milieu en de natuur zijn door velen genoemde kwaliteiten. Daarnaast zijn rust& ruimte, stilte & duisternis kwaliteitskenmerken die de belevingswaarde van het gebied bepalen. Het open en oorspronkelijke landschap vormt een ‘groen kapitaal’ voor de regio. Mengen van functies Goede combinaties van natuur, water en recreatie dragen bij aan de gebruikswaarde en belevingswaarde van het gebied. De overgang van groen naar rood moet duidelijk worden gedefinieerd. Het is belangrijk een balans te bewerkstelligen tussen natuur en verstedelijking, bijvoorbeeld door natuur te ontwikkelen in groene vingers. Geleiden en sturen is nodig, ook van de toegankelijkheid van het groen. De toekomstwaarde van het gebied wordt bepaald door het conserveren van kwaliteiten als de verre gezichten en het tegelijkertijd ontwikkelen van het gebruik. Waterkracht en veerkracht ‘Begin met water, de rest komt later’. Met deze slogan wordt de sturende functie van het water voor de ruimtelijke kwaliteit van het gebied benadrukt. Een systeembenadering van het water is nodig om water in balans te krijgen. Die benadering heeft betrekking op het gehele stroomgebied en niet alleen de polder. Ecologische structuren in het gebied vertonen een grote veerkracht en diversiteit aan ecosystemen. Het gebied kan worden gezien als een groot robuust ecosysteem, dat als een ecologisch brongebied voor de stad functioneert Discussie De groene parel komt mede tot uiting door de drukke stedelijke randen, net als een plein dat bestaat bij de gratie van de bebouwing er omheen. Van oudsher is er water, groen, stilte, ruimte. Het is slecht ontsloten, maar dit is verbeterd door fietsroutes en een pontje (waarvan in de zomer 700/800 mensen per dag gebruik maken). Er zijn ontzettend veel potenties. We moeten zuinig zijn met schaarse en kwetsbare kwaliteiten. Nieuwe ontwikkelingen kunnen zijn: kanoroutes, waterverbindingen met Meerstad en ontwikkeling van het Winschoterdiep. Water is de drager van het gebied: het meer, de sloten, het laagveen, het kwelwater vanaf de Hondsrug. Herstel van natuur is er nu al wel. Zo is het moeraskruid is terug, en dan komt kleine zwaan komt hier ook wel weer. Maar in de toekomst moet het ecosysteem echt robuust en veerkrachtig worden. Dan kan het gebied nieuwe ontwikkelingen te lijf die er toch aankomen, zoals klimaatsveranderingen, industriële en infrastructurele ontwikkelingen. We zullen ook buiten het gebied moeten kijken, bijvoorbeeld naar de ‘hermeandering’ van de Hunze. Die is nodig voor waterkwaliteit in het gebied.

9

Het sociale profiel Kwaliteitsthema’s Toegankelijkheid De toegankelijkheid is een voorwaarde om het gebied te laten functioneren als uitloopgebied voor de omringende steden. Daartoe zal de barrièrewerking van de hoofdverkeersaders moeten worden doorbroken. Het gebied kan een tuinfunctie hebben met kleine recreatie en kleine dooradering. Schone bereikbaarheid en gebruik met respect van waarden garanderen deze functie ook voor de verdere toekomst. Verbondenheid en eigenheid Een gevoel van verbondenheid met Gorecht wordt als belevingswaarde gezien. De leefbaarheid van de dorpsgemeenschappen en de inbreng van bestaande gebruikers telt mee bij het behoud van eigenheid. Het behouden van cultuur en historische waarden is van belang voor het ontwikkelen van Gorecht ten behoeve van toekomstige bewoners. Leefruimte voor iedereen Gorecht biedt keuzevrijheid, heeft voor iedereen iets te bieden. De ruimte wordt eerlijk verdeeld of gedeeld. Gelijkwaardigheid van bewoners én stedelingen is een uitgangspunt. Ook de menselijke maat van het gebied is van belang. Aan de groeiende groep 50-plussers heeft gebied vel te bieden. Discussie De discussie gaat om wat bewoners en wat bezoekers aan het gebied kunnen hebben. Het gaat om mensen die er nu wonen en werken. In de woonwijk Meerwijck bijvoorbeeld is weinig openbare ruimte aanwezig in het woongebied. Daardoor is het water (meer) niet makkelijk toegankelijk, beleefbaar en gastvrij. Voor bezoekers is het Zuidlaardermeer wel beleefbaar vanuit de horecagelegenheden en recreatiegebieden die aan het water zijn gesitueerd. De leefbaarheid is extra kwetsbaar in Gorecht vanwege de spanning tussen het bewonersbelang (ommetje maken) en het ecologisch profiel.

10

Het economisch profiel Slogan “Lokaal toerisme in de lift” Kwaliteitsthema’s Water als economische kwaliteit Het gebied heeft als stedelijk uitloopgebied en als toeristisch gebied veel (potentiële) gebruikswaarden. Het is een rustgebied maar biedt ook attracties voor homo ludens. Verweving van functies, gecombineerd gebruik, functiemenging, zijn de termen waarin men de economische kwaliteit ven het gebied beschrijft. Veelal is water daarbij een belangrijke factor: water is een economische kwaliteit Ontwikkelen van (watergebonden) bedrijvigheid Er is in het gebied ruimte voor kleinschalige economische activiteiten. Daarnaast is de watergebonden bedrijvigheid een kansrijke sector. De toekomstwaarde hangt af van de mate waarin een uitnodigend vestigingsmilieu gecreëerd kan worden en van het flexibel toepassen van het RO-instrumentarium. Er is ruimte voor nieuwe ontwikkelingen. Groen woonmilieu als economisch argument Een groot aantrekkelijk rustig groengebied met een eigen karakter voegt veel toe aan het woonmilieu. Het groen vormt ook een compensatie van verstedelijking en infrastructuur. Er ontstaat een balans tussen verstedelijking en natuur. Gebruik maken van de fysieke mogelijkheden van een gebied is goed, wanneer activiteiten maar goed op die fysieke structuur aansluiten. Discussie Sommigen vinden voor Gorecht zelf het wonen geen economische trekker, omdat de bewoners er niet veel uitgeven. Wonen als economisch belang geldt eerder op de schaal van de hele regio. Met name de OZB is van economisch belang. Er wordt geconcludeerd dat wonen (verstedelijking) potentie heeft aan de rand van het gebied, dankzij het groen. Dat groen is zo en zal zo blijven. Het gesprek gaat over op rood-voor-groen constructies. Die hoeven niet persé betrekking te hebben op hetzelfde gebied. Compensatie kan ook elders plaatsvinden. Ook hierbij is het nodig in naar een ruimer gebied te kijken. Water wordt ook als zeer belangrijke economische kwaliteit genoemd: - berging (voorkomen van wateroverlast in de stad) - drinkwater (mogelijk als de waterkwantiteit ook een hogere waterkwaliteit mogelijk maakt) - scheepsbouw - recreatie en toerisme - aantrekkelijke woonomgeving Water heeft dus economische waarde en daar moet het gebied op in spelen.

Tijdens de ‘lopende lunch’ ervaren we projectkwaliteit naast de deur.

11

12

2. Na de lunch en een luchtje scheppen…. 2.1 Gebiedsgenese in verhalende vorm door André Veenstra André Veenstra van de gemeente Hoogezand-Sappemeer geeft in hoofdlijnen de gebiedsgenese aan. Het oostelijke deel van Gorecht+plus bestaat uit een laaggelegen veengebied, het stroomdal van de Hunze die via het Zuidlaardermeer oostelijk langs de stad Groningen verder stroomt. Aan de westzijde ligt de hoger gelegen Hondsrug, met zandgronden. Langs de flank komt waardevol kwelwater naar boven. Het landschap is hier kleinschaliger. Naar het noorden wordt het landschap opener en bij Borgmeren begint het kleigebied van de voormalige Fivelstroom. Gorecht is nog rijk aan veel groene gebieden, met name in de kern van het gebied. Veel stedelijke en infrastructurele structuren doorsnijden de landschappelijke eenheden, wardoor de samenhang moeilijk herkenbar is geworden. Zie verder bijlage C (analyse gebied Gorecht). 2.2 Aanscherping van de kwaliteitsprofielen De groepsleden krijgen drie rode en drie groene stickers. Met de rode stickers geven zij aan welke kwaliteitsthema’s zij het belangrijkste vinden voor de ontwikkeling van Gorecht. Met de groene stickers geven zij aan welke thema’s het meest kwetsbaar zijn in de toekomst. Dit leidt tot de volgende aanscherping van de kwaliteitsprofielen. Economisch profiel 16 - 6

Sociaal profiel 3 - 8

Ecologisch profiel 12 - 17

Cultureel profiel 12 – 11

Water als economische kwaliteit 9 - 1

Toegankelijkheid 3 - 3

Verborgen rijkdom en kwaliteit in kwetsbaarheid 3 – 15

Identiteit 1 - 6

Ontwikkelen van (watergebonden) bedrijvigheid 4 - 3

Verbondenheid en eigenheid 0 - 3

Mengen van functies 1 - 0

Behoud van erfgoed en cultuurhistorisch landschap 4 – 4

Groen woonmilieu als economisch argument 3 – 2

Leefruimte voor iedereen 0 – 2

Waterkracht en veerkracht 8 - 2

Ontwikkeling beleefbaarheid 7 – 1

16 = score belangrijkheid / 9=top3 6 = score kwetsbaarheid / 15=top3 De economische kwaliteiten scoren het meest, gevolgd door de ecologische en culturele kwaliteiten. Water is daarbij de belangrijkste structurerende omgevingsfactor. Ontwikkeling van beleefbaarheid van het gebied is het speerpunt in het culturele profiel. Identiteit en erfgoed worden als erg kwetsbaar gezien. De hoog ingeschatte ecologische kwetsbaarheid wijst op een beperkte opnamecapaciteit voor ‘stedelijke ontwikkelingen’ in het gebied.

13

Het sociale profiel wordt in zijn geheel als minder belangrijk gezien, maar is in verhouding daarmee wel behoorlijk kwetsbaar. Dit kan het risico in zich bergen van onderschatting van het belang van betrokkenheid van en draagvlak bij bewoners en omwonenden. Opvallend is dat de drie belangrijkste kwaliteitsthema’s niet als kwetsbaar worden gezien. Gorecht+Plus zou zich met deze thema’s goed verder zou kunnen profileren. 2.3 Kwaliteiten en kwetsbaarheden ruimtelijk vertalen: structuurbeelden De volgende stap in het practicum is het vertalen van de kwaliteitsthema’s naar kaartbeelden. Door vier subgroepjes wordt op een blanco kaart aangegeven welke deelgebieden en ruimtelijke structuren aan de orde zijn bij de belangrijkste kwaliteiten (rood) en de kwetsbaarheden (groen). Onderscheid wordt gemaakt tussen huidige en toekomstige kwaliteiten. Bestaande kwaliteiten worden aangegeven met een doorlopende lijn. Nog te ontwikkelen kwaliteiten (potenties) en toekomstige kwetsbaarheden worden met een gestippelde lijn aangeven. Op die manier wordt voor ieder kwaliteitsprofiel een structuurbeeld geschetst. De structuurbeelden worden daarna toegelicht en kort besproken. Kaart economisch profiel Kansen en belangrijke elementen Groene verborgen randen Door vier bergingsgebieden (zie B1 t/m B4 op kaart), en door vasthouden van eigen water (V op

kaart) voorkom je wateroverlast in omliggende steden. Blauwe verbindingen naar Meerstad, zowel voor schoon water als voor recreatievaart. Eén van

de zoekrichtingen loopt via het Oude Stroomdal en voert schoon water naar Meerstad Recreatieve routes (geel op kaart)

o Klein rondje Zuidlaardermeer o Grote ronde Zuidlaardermeer o Langs spoor naar de stad Groningen

Openbare oevers Zuidlaardermeer nodig voor goede toegankelijkheid Recreatieve ondernemers stimuleren in Wolfsbarge, Zuidoevers en Meerstad. Waterwinning biedt goede kansen

o Benut de aanwezigheid van pompstation met puttenveld o Risico: zout water in ondergrond kom je dan over enkele jaren tegen.

Discussie De scheepsbouw en andere watergebonden bedrijvigheid ontbreekt nog. Een heel kwetsbare sector. Er is angst voor teloorgang van de scheepsbouw. De rijksoverheid schroeft subsidies terug en de gemeente heeft weinig invloed. Bruggen in het Winschoterdiep zijn te smal en vormen een knelpunt voor de schepen. Andere bedrijven die watertransport nodig hebben, hebben hier ook last van.

14

15

16

Kaart sociaal profiel Linten(Westerbroek/Kropswolde-Meerweg) zijn kwetsbaar in planologisch opzicht. Meerstad

bedreigt de dorpslinten door haar nabijheid, men wenst een 100 meter brede buffer. Sterk lint: Annen-Noordlaren, alleen kleine transformaties, verder geen uitbreiding. Recreatieve routes (geel op de economische kaart):

o Klein rondje Zuidlaardermeer o Grote ronde Zuidlaardermeer o Langs spoor naar de stad Groningen o Openbare oevers Zuidlaardermeer nodig voor goede toegankelijkheid.

Vanuit Hoogezand-Sappemeer worden ook wandel- & fietsroutes naar het Zuidlaardermeer ontwikkeld.

Kwetsbaarheid Foxhol: revitaliseringgebied Vaarverbindingen naar Meerstad en de Blauwe Stad Vork (tegen Groningen aan, tussen gesplitste spoorlijnen naar zuid en oost): bestaande

kwetsbaarheid door druk vanuit de stad Zuidoevers project: recreatieve ondernemers en natuurontwikkeling

De discussie bij het sociale profiel gaat over hoe de verschillen in het gebied ervaren worden. De groep ziet geen animositeit tussen bepaalde groepen. De diversiteit is vooral verschil tussen rijk en arm. In de discussie of dit 1 cultuur zou moeten worden, wordt ontkennend geantwoord vanuit sociaal opzicht. Iedereen voelt zich thuis op zijn eigen plek en dat moet zo blijven. Bovendien moet ‘het gezamenlijk ontwikkelen van een visie’ niet betekenen dat we aan een dood paard gaan trekken. Wel is samenwerking en op één lijn zitten nodig voor waterberging en creëren van natte natuur. Ook voor het voorinvesteren in het landschap (voor het creëren van een aantrekkelijk woonmilieu rond Hoogezand, een project uit de Regiovisie) is jarenlange samenwerking nodig. Kaart ecologisch profiel Kansen en belangrijke elementen Grote lobben EHS Robuuste verbindingen Koppeling reguliere berging met waterberging maakt de natuur sterker Landbouw midden in het gebied is kwetsbaar. Vork: weidevogelgebied, sluit aan op de stadsecologische structuur (SER). In de Regiovisie is

hier bebouwing gepland. Essenlandschap is kwetsbaar Kwetsbare kwelzones langs flank Hondsrug Meander Hunze landschap belangrijk element. Milieu Boulevard II verstoort deze structuur van

het Hunzebeekdal. Er zijn verborgen rijkdommen die niet specifiek zijn aan te geven op de kaart vanwege de schaal: rust/stilte, esthetische waarden. Discussie De kwetsbaarheid wordt ook veroorzaakt doordat de natuur hier een belangrijke verbinding moet vormen tussen de Hondsrug, het Hunzedal en Midden-Groningen. Een scharnier is altijd extra kwetsbaar. Wensbeeld (op kaart “meander Hunze”): relatie langs hele Hunze. Is dit gewenst? Uit landschappelijk oogpunt wel, maar niet qua ecologie en water (Hunzeloop via vervolg op industrieterrein en stad Groningen, terwijl waterverbinding richting Midden-Groningen en Meerstad gewenst is). Weidevogels in de ‘Vork’ bij Haren/Groningen worden bedreigd door eventuele woningbouw. In het LOP van Haren is afgeraden om daar te bouwen. Haren zal de komende 20 jaar uitbreiden met ca. 800 woningen. Het alternatief was bouwen aan de zuidkant, met dezelfde structuur als heel Haren van oorsprong had, met houtwallen en een eigen verkavelingstructuur. Nu blijkt het toch nodig voor Haren om mogelijkheden te zoeken voor woningbouw (hoeveel huizen?) in de Vork aan de noordzijde. Een andere bedreiging voor de weidevogels is de EHS; het gekozen beheer en resulterende verruiging doen de weidevogelstand aanzienlijk afnemen. Doordat de oppervlakte voor natuur (HS) toeneemt, worden geschikte gebieden (vaak landbouw graslanden) steeds schaarser. ‘Natuurontwikkeling’ is dus niet altijd gunstig voor alle soorten en kan op gespannen voet staan met landschapsbehoud!

17

18 18

19

Kaart cultureel profiel Kansen en belangrijke elementen Het gebied kent verschillende deelgebieden, die in lichtoranje vlakken op de kaart zijn ingetekend. Het gaat om de volgende delen: Hondsrug. Nu en straks sterk.

Hunzedal: cultuurhistorisch landschap industriegebied: scheepsbouw is een belangrijk gebied (rood gestippeld = is toekomstig van

belang), hier liggen kansen voor nieuwe ontwikkelingen Linten van dorpen in noorden en Kropswolde: belangrijk voor nieuwe ontwikkelingen (recreatief,

kleinschalige bedrijvigheid, markante bebouwing oppoetsen en laten zien) Aansluiten bij Meerstad

Discussie De discussie richt zich op de veelal nog verborgen spanning tussen natuur en cultuurlandschap. Cultuurhistorisch landschap wordt bedreigd door natuur (net als vogelweidegebied). ‘Natuurbeheerders zijn cultuurbarbaren’. Ze laten sloten en petgaten verlanden en daarmee verdwijnt de landschapsstructuur. De Onnebroekstermadepolder is zo’n voorbeeld van een gebied waar het cultuurlandschap verdwijnt. Het schrikbeeld in Gorecht is één groot moerasgebied waar niks mag! Er liggen wel kansen, nl. voor boeren als natuurbeheerders. Boeren scheppen nu al diversiteit doordat ze bijvoorbeeld op verschillende tijden maaien. De bestemming ‘natuur’ is lange tijd als ‘per definitie goed’ bestempeld en een kritische houding t.a.v. de ontwikkeling in natuurgebieden bleef uit. Deels komt dit voort uit de betrouwbaarheid van een natuurorganisatie als het Groninger Landschap. De overheid daarentegen is onbetrouwbaar. Deze verstrekt vergunningen, maar voor een periode van slechts 5 jaar en daarna kan er weer veel veranderen. Wie is probleemeigenaar? Wie is verantwoordelijk voor de Groene Diensten in Gorecht? Gekeken wordt naar de provincies. Voor het cultuurlandschap is het minder duidelijk wie verantwoordelijk is. Er is een lange historie van plannen, maar het is onhelder wie verantwoordelijk is voor uitvoering. Een kans in dit verband is de Regiovisie Groningen-Assen, waarin het Regiopark (streven naar verbinden en versterken van groene en blauwe elementen) een belangrijke plek inneemt. Voor archeologische elementen en waardevolle artefacten (molens, waterwerken zoals sluisje of gemaal) is voldoende aandacht. Confrontatie van de 4 profielen. Opvallend is dat het economisch en ecologisch profiel aardig ‘op elkaar’ passen. De uitsplitsing in 4 profielen was zinvol om de diverse invalshoeken scherp te krijgen. Nu is het de opgave om de confrontatie tussen deze profielen aan te gaan. Kijken waar ze elkaar kunnen versterken, en waar spanningen ontstaan. Dat is een volgende stap voor de projectgroep (de betrokken gemeenten en provincie).

3. Laatste creatieve uitspatting tijdens de borrel 3.1 Posters maken van Gorecht+Plus in 2030 volgens de 4 profielen Met de kwaliteitsprofielen hebben we gewerkt aan ‘richtkwaliteit’ (initiatieffase). De structuurbeelden per kwaliteitsprofiel geven een eerste invulling aan de visiefase en laten iets zien van ‘gebiedskwaliteit’. De ‘projectkwaliteit’ (uitvoeringsfase) laten we vandaag nog even buiten beschouwing, hoewel in de structuurbeelden al enkele suggesties voor projecten zijn gedaan. Wel staan we kort stil bij de ‘gebruikskwaliteit’ van de gebruiks- en beheersfase. De vraag wordt gesteld: “Hoe zullen we in 2030 het gebied beleven, als de kwaliteiten volledig tot ontwikkeling zijn gekomen”. De vier teams beantwoorden deze vraag door het maken van een beeldende poster per kwaliteitsprofiel.

3.2 Slotronde: commentaar op de dag en conclusies De deelnemers geven het practicum meer heeft opgeleverd dan ze van tevoren verwacht hadden. Het is een leuke en nuttige dag gebleken op een mooie locatie, midden in het gebied. Van een relatief onbekend gebied (‘niemandsland’) is Gorecht+Plus vandaag bij de deelnemers veranderd in een gebied dat een veelheid aan (verborgen) kwaliteiten en potenties bezit en dat op zo’n korte afstand van de stad! Het nut van de dag bestaat allereerst uit de hoeveelheid materiaal die is verzameld (voorbereiding materiaal, kaarten etc.) en die vandaag uit de deelnemers is ‘gehaald’ (uit de hoofden op papier). Deze ingrediënten en een eerste confrontatie tussen de beelden en wensen van de diverse deelnemers leverde een goede eerste indruk op van het gebied, van de dynamiek en de mogelijkheden voor ontwikkelingsrichtingen (zij het beperkt in omvang). De methode van het Practicum heeft goed gewerkt. Er is bewust gekozen om in dit prille stadium met alleen beleidsmakers bijeen te komen. Een volgende stap zou een zelfde practicum zijn met bestuurders, bewoners, belangengroeperingen. Dan zullen de meningen over kansen en bedreigingen verder uit elkaar liggen. De projectgroep (samenwerkende gemeenten en provincie) moet nu de vervolgstappen zetten en op basis van dit practicum het projectplan afmaken. De aanwezige vertegenwoordiger van de Regiovisie geeft aan de projectbeschrijving te verwelkomen. Een logische stap zou de confrontatie van de vier profielen zijn. Samen kunnen de vier invalshoeken de Ruimtelijke Kwaliteit beslaan en daar misschien ook één kaart Ruimtelijke Kwaliteit van gemaakt kunnen worden. Maar als de afwegingen concreet worden, wordt het ook moeilijker. De discussies die op dit concrete niveau naar boven komen zijn juist interessant. Opsteker voor het gebied is zoals gezegd dat de genoemde economische en ecologische ontwikkelingsmogelijkheden relatief goed op elkaar aan lijken te sluiten. Bovendien kwamen De meningen van deelnemers over de gewenste aard en omvang van mogelijke ontwikkelingen in Gorecht+Plus ook redelijk goed overeen. Het doel van deze oefening moet goed in beeld blijven: de kwaliteiten en identiteit van Gorecht+Plus benoemen zodat iedereen in de toekomst bewust is van de consequenties van mogelijke ontwikkelingen in het gebied.

20

21

4. Epiloog: nabeschouwing en aanbevelingen voor de toekomst 4.1 Nabeschouwing door Peter Dauvellier Ruimtelijke kwaliteit is al ruim 15 jaar een centraal begrip in de ruimtelijke ordening. Iedereen wil met nieuwe plannen de ruimtelijke kwaliteit van de leefomgeving verbeteren. Maar het blijkt erg lastig greep te krijgen op het begrip. Dat komt omdat het begrip zich goed laat invullen met allerlei betekenissen. Ruimtelijke kwaliteit is dan ‘alles wat goed en mooi is’, en daardoor is het niets. Het is daarom begrijpelijk dat sommigen het begrip terzijde schuiven als een inhoudsloos ‘containerbegrip’. Om ruimtelijke kwaliteit tot een bruikbaar instrument te maken moeten we het erg nauwkeurig en stapsgewijs nader definiëren. In dit practicum is daarmee een goed begin gemaakt. Een voordeel is daarbij dat Gorecht aan het startpunt van een nieuw denk- en planproces staat en er een sterke gezamenlijke kwaliteitsambitie is. Belangrijk is ook dat de deelnemers bereid en in staat waren om even afstand te nemen van bestaande plannen, procedures, wetten en regelingen. Die zijn natuurlijk allemaal nodig om kwaliteit uiteindelijk tot stand te brengen, maar het blijven middelen om doelen te bereiken. Te vaak laten we ons leiden door die middelen en zoeken er ‘haalbare’ doelen bij. Gelukkig gebeurde dat hier niet. De ambities en inzichten die tijdens het practicum naar voren kwamen zijn natuurlijk niet allemaal nieuw en voor een groot deel gestoeld op ervaring van lange jaren. Toch zijn deze ambities en inzichten in een ander kader geplaatst, waardoor er nieuwe vergezichten zijn ontstaan. Die vergezichten zijn misschien nog vaag, maar dagen mogelijk uit om verder verkend te worden. Als daartoe te komende tijd ook de motivatie en energie kan worden gegenereerd, heeft dit practicum aan zijn doel beantwoord.

4.2 Aanbevelingen voor toekomst

Koester ieder idee en houd kwaliteit breed Er zijn veel ideeën over kwaliteit naar boven gekomen. Door de clustering zijn ze overzichtelijk geworden. Maar laat de inhoud van de clusters (de afzonderlijke kwaliteitsideeën) niet verloren gaan. Dat zijn de bouwstenen om straks een ontwikkelingsvisie op te bouwen. Ook de ideeën die niet in de clusters van de ‘kwaliteitsthema’s’ pasten, zou je in het oog moeten houden. Misschien zijn dat juist dat wel de meest originele ideeën. Het gebied kan een grote verscheidenheid aan kwaliteit hebben. Gooi dus niet te snel kwaliteitsaspecten op een hoop en gooi ze zeker niet voorgoed overboord. Er is een sterke behoefte aan het vinden van gezamenlijkheid en prioriteit in kwaliteitsaspecten. Daardoor kan het gebied ook een eigen karakter ontwikkelen. Maar zou ook ruimte moeten blijven zijn voor geheel afwijkende kwaliteitsaspecten. Gebruik kwaliteit als integraal groepsdenkproces In een vervolgfase zullen bestuurders, bewoners en belangengroepen in het proces betrokken raken. Zij zullen allen hun eigen ideeën over ruimtelijke kwaliteit hebben en moeten volop de ruimte krijgen om die toe te voegen. Maar minstens zo belangrijk is het zoeken naar aan elkaar verwante ideeën. Het gesprek daarover tussen de verschillende betrokkenen is een waardevol begin van het zoeken naar een gezamenlijke inhoudelijke agenda, die sectoren en belangen overstijgt. Tijdens het ‘clusteren’ kan daarmee een begin worden gemaakt, voortgezet tijdens het schetsen van structuurbeelden. Gecombineerde bijeenkomsten zijn daarom aan te bevelen. Juist bij gesprekken over ruimtelijke kwaliteit blijkt men goed naar elkaar te willen luisteren, ook al zijn de standpunten zeer verschillend. De matrix kan daarbij weer zijn nut bewijzen Zie projectideeën als kans en risico Tijdens de bijeenkomst is de uitvoeringsfase bewust overgeslagen. De beperkte tijd dwong daartoe. In een volgende bijeenkomst kunnen heel goed ‘interventies’ worden geïnventariseerd. Daarbij begin je met de vraag te stellen naar de verhouding tussen ‘lopende processen en projecten’ en de geformuleerde kwaliteitsambities. Waar kan men ‘meeliften’, en waar ontmoeten we ‘tegenliggers’. Op basis daarvan kunnen ook aanzetten worden gegeven voor projectmatige ingrepen. De al genoemde waterverbinding met Meerstad is daarvan een voorbeeld. Door dergelijke ‘projecten’ komt een visie tot leven. Maar er is ook een gevaar dat de projecten een eigen leven gaan leiden, en kwaliteitsambities op gebiedsniveau daaraan ondergeschikt worden. Iets dergelijks werd al gesignaleerd ten aanzien van de EHS-projecten, die soms dwars staan op bredere cultuur- en natuurwaarden.

22

Organiseer excursies Ruimtelijke kwaliteit komt pas echt tot leven als je die ook beleeft. Excursies in het gebied met als motto “op zoek naar ruimtelijke kwaliteit” kunnen daarbij motiverend werken en ook onderling begrip kweken. Wanneer verschillende groepen aangeven wat zij nu onder kwaliteit verstaan wordt het begrip snel concreter. Dergelijke ervaringen zijn inspirerend, maar kunnen ook leiden tot het focussen op details. Daarom is het goed om na een excursie de ervaringen weer te vertalen naar meer algemene kwaliteitsbegrippen

23

Bijlage A Deelnemers: Gemeente Slochteren: Hendrik Jan van Dasselaar Gemeente Groningen: Fred Mahler

Wout Veldstra Gemeente Haren: Jitse Betten

Atze Keuning Gemeente Hoogezand-Sappemeer: Esther van Rijssel

Jan Loning Andre Veenstra

Provincie Groningen: Brigitte van Berkel Provincie Drenthe: Yellie Alkema Waterschap Hunze en Aa’s: Emiel Galetzka Regiovisie Groningen-Assen Ronald van Paassen Town-Net Jan Kleine

Ilja van der Veen Simon Waley (engelse vertaling)

Genodigd maar verhinderd: Provincie Groningen: Elmer Koole Provincie Drenthe: Arthur Scheeper Ministerie LNV Noord: Linda Noorman

Bijlage B

profiel: ECOLOGISCH PROFIEL

slogan: "Groene Parel" MENGEN VAN FUNCTIES WATERKRACHT cluster: verborgen rijkdom &

kwaliteit in kwetsbaarheid

geleiden en sturen behoud door ontwikkeling

voorzichtig mengen Begin met water, de rest komt later

veerkracht

score kwetsbaarheid 15 2 score belangrijkheid 3 1 8 "kreten"

openheid schoon milieu (3x) rand en overgang rand-groengebied duidelijk definiëren

conserveren functiemenging water / recreatie waterbalans (4x) ecologische structuren

(7x)

oorspronkelijk landschap een schone omgeving toegankelijkheid

gebied visualiseren

behoud het karakteristieke verre uitzicht

functiemenging natuur / recreatie?

flexibel waterbeheer door waterberging en natuur

ecologisch brongebied voor de stad

natuurbehoud schoonheid der natuur (4x)

selectief! toegankelijk; ontsluiten

ontwikkeling en gebruik in evenwicht houden

samenhang blauw / groen (2x)

stroomgebied als uitgangspunt; niet alleen de polder

ecologische voorraden

groen kapitaal

geen verrommeling door bebouwing rond het meer

balans verstedelijking / natuur

natuur in de bebouwing aanleggen (groene vingers in het rood)

watersysteem als basis voor ontwikkeling

één groot robuust ecosysteem

rust & ruimte (3x)

functie combinaties waterkwaliteit versterken diversiteit

stilte en duisternis (2x)

goede combinatie van groene en blauwe functies

bevorderen belevingswaarde water

gezonde ecosystemen (5x)

gezonde leefomgeving

stepping stone H.S.-Haren-Hoogezand

er zijn nog mooie stukken rond het meer

profiel: SOCIAAL PROFIEL

slogan: - cluster: toegankelijkheid eigenheid / verbondenheid leefruimte voor iedereen buiten de clusters:

score kwetsbaarheid 3 3 2 score belangrijkheid 3 0 0 "kreten"

doorbreek barrièrewerking van de hoofdverkeersader (2x) inbreng (2x) eerlijke verdeling scheepsbouw

toegang (4x) reken met bestaande gebruikers keuzevrijheid (4x) intensivering gebruik geeft ruimte voor groene

oases

vrij gebruik met respect van waarden

behoud cultuur + historische waarden voor toekomstige generaties

sociaal draagvlak regionale verbroedering

tuinfunctie (kleine recreatie) behoud cultuur + historische waarden voor toekomstige bewoners

iedereen aan boord rust & ruimte

uitloop voor stedelijk gebied verbondenheid (5x) leeftijdsaccent 50+

stedelijk uitloopgebied gevoel van binding met Gorecht gelijkwaardigheid

schone bereikbaarheid leefbaarheid dorpsgemeen-schappen menselijke maat

kleine dooradering

rust en ruimte voor inspanning en ontspanning

25

profiel: CULTUREEL PROFIEL

slogan: "benutting verborgen schatten" cluster: Identiteit

(gebruik beleving) behoud erfgoed en cultuurhistorisch landschap

ontwikkeling beleefbaarheid

score kwetsbaarheid

6 4 1

1 4 7score belangrijkheid "kreten"

herkenbaarheid platteland / verstedelijking (2x) cultuurhistorie (2x) particulier initiatief

contrast stad / landelijk gebied authenticiteit een subliem ontwerp dat duurzaam is

stad en wellicht H-S moet(-en) veel meer en hoger bouwen (Contrast/Landmark) historisch erfgoed op nieuwe wijze benutten

nieuwe ontwikkelingen moeten mogelijk zijn binnen randvoorwaarden

contrastrijke omgeving (3x) behoud cultuurlandschap vernieuwing gaat samen met herstel oude waarden

eigenheid (& vrijheid, geen keurslijf) (5x) behoud cultuurhistorische kenmerken beleefbaar maken van het cultureel erfgoed

eigenheid (2x) scheepsbouw culturele vernieuwing

beleefbaarheid cultuurhistoriebehoud verborgen verboden plekken

vindbare parel historische panden koppeling van initiatieven

authentieke horeca landschappelijke & historische

elementen zichtbaar maken

dorpse elementen (2X)

meer samenhang creëren tussen diverse gebiedskwaliteiten en diskwaliteiten

behoud kleinschalig landelijk gebied geen openluchtmuseum-sfeer (2x)

erfgoed (3x)

26

profiel: ECONOMISCH PROFIEL slogan: "Locaal toerisme in de lift!" cluster: water: econ. zak met geld of slim combineren

van functies? Investeren

- ontwikkelen watergebonden bedrijvigheid

woonmilieu economisch argumentGroene compensatie > woonmilieu

buiten de clusters:

kwetsbaarheid 1 3 2 belangrijkheid 9 4 3 "kreten" vergroten potenties gecombineerd met

watergebruik/-beheer = van groot economisch belang

bereikbaarheid ruimte marginale economie activiteiten aansluitend aan fysieke mogelijkheden allocatie-efficientie (2x)

'overloop'-gebied voor de stadsbewoner, goed woonklimaat

gecombineerd gebruik

kleinschalige activiteiten waar mogelijk

activiteiten sluiten aan bij de fysieke mogelijkheden van het gebied

stimulerende effecten (2x)

gecombineerd gebruik scheepsbouw gebruikmaken van fysieke mogelijkheden gebied waterlelie

toerisme watergebonden bedrijvigheid stabiliteit & flexibiliteit (2x) tuincentra

recreatieve mogelijkheden voor bewoners & bezoekers uitnodigend vestigingsmilieu balans verstedelijking / natuur een economisch hart

van water

attracties voor homo ludens flexibel toepassen RO-instrumentarium

aantrekkelijk door geïsoleerd binnengebied en verdichting randen

gebundelde aantrekkingskracht

groene ruimte als uitloopgebied ruimte voor nieuwe

ontwikkelingen voldoende groen ter compensatie van verstedelijking & infrastructuur imago / uitstraling (4x)

stedelijk rustgebied eigenheid en samenhang in 't gebruik aantrekkelijkheid (4x) verweving + onderlinge versterking functies rust en ruimte functiemenging water/recreatie er moet een uitloopgebied voor de stad zijn uitloopmogelijkheden stedelijk gebied laag >water

27

Bijlage C ANALYSE GEBIED GORECHT-PLUS BEGRENZING: Kernen aan de rand van het gebied: • Groningen-zuid • Haren • Onnen • Noordlaren • Zuidlaren • De Groeve • Wolfsbarge • Kropswolde • Kolham • Scharmer • Harkstede • Engelbert Kernen ín het gebied: • dorp Westerbroek • Hoogezandster woonwijk

Meerwijck • buurtschap Essen • buurtschap Waterhuizen. LANDSCHAP Oorsprong:

• Hunzedal of Hunzelaagte is oorspronkelijk een samenhangend landschap. • Stroomgebied van beek de Hunze, die uitmondt in Zuidlaardermeer

Occupatiepatroon: • Bewoning op de van oudsher hoger gelegen delen, zoals de Hondsrug, zandrug ten

zuiden van Zuidlaardermeer, zandruggen van Harkstede en Westerbroek. • Meeste boerderijen in bebouwingslinten die de dorpen en buurtschappen met elkaar

verbinden. Enkele verspreid liggende boerderijen. Bodemsoort:

• Laagveengebied in centrale gedeelte • aan de westzijde geflankeerd door de veel hoger gelegen Hondsrug (zand) • in het oosten overgaand in het veengebied van Midden-Groningen • in het zuidoosten overgang naar Veenkoloniën.

Openheid: • Zeer grote openheid van grote delen van het gebied (fraaie vergezichten) • Op flanken Hondsrug meer verdichting.

Grondgebruik: • Water (meer, recreatie, transport) • Landbouw (overwegend grasland) • Natuur (Oosterpolder (Gr.), Onnerpolder en Oostpolder (Haren). • Natuurontwikkeling (kleinschalige en middelgrote) in combinatie met extensief

recreatief medegebruik: zoals natuurontwikkelings- en uitloopgebied nabij de wijk Oosterhaar, Harense Wildernis, Westerbroekstermadepolder, oeverlanden noordwestkant Zuidlaardermeer, Wolfsbarge, gebied bij Westerbroek

• Recreatie. Voorzieningen o.a. nabij Zuidlaardermeer (Meerwijk, Midlaren, zuidoever) natuurbad Engelbert, Grunostrand, Borgmeren, motel Westerbroek

• Bebouwing • Industrie • Infrastructuur

29

WATER • Meren: Zuidlaardermeer en Foxholstermeer. • Stroomdal: Hunze (of Oostermoersche vaart) mondt uit in Zuidlaardermeer, verder als

Drentsch Diep komt uit in Winschoterdiep. • Vaarverbindingen recreatievaart (Zuidlaardermeer – Groningen; idem – via

Winschoterdiep naar Oost-Groningen) • Natuurgebied • Industrie langs kanaal (scheepwerven) • Waterberging? • Waterwinning?

BARRIERES Doorsnijdende infrastructuur:

• A7 Groningen - Nieuweschans, • het Winschoterdiep • oude weg Groningen – Winschoten (parallel aan Winschoterdiep) • spoorlijn Groningen – Nieuweschans (op enige afstand van kanaal) • goederenspoorlijn Waterhuizen – rangeerterrein Onnen • de Dr. Ebelsweg tussen Haren en Waterhuizen.

Industriegebieden: • intensief gebruikte industriegebieden (o.a. scheepswerven) in zone tussen het

Winschoterdiep en de spoorlijn. • industriegebieden Driebond/Eemspoort.

Versnippering als gevolg van:

• barrièrewerking van spoorlijnen, kanaal en auto(snel)wegen • Gebied door de vijf gemeenten als achterkanten gezien

TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN Opgaven uit de Regiovisie: (Hoofddoelstellingen beleid Landelijk gebied, deelgebied zuidoost)

Algemene “opgaven”: • De beekdalen van (de Drentse Aa en) de Hunze vormen een belangrijk onderdeel van

de groene “mal” van de regio. De daar aanwezige waarden van natuur, landschap en de cultuurhistorische kenmerken zijn de basiskwaliteiten die behouden dienen te blijven.

• Landschap is alles wat buiten zichtbaar is – of zou moeten zijn –vanuit de belevingsbehoefte van de bewoners, gebruikers en bezoekers. Deze willen een woon, - werk, en recreatieomgeving die aanknopingspunten biedt voor herkenning. Een omgeving waaraan men zich kan hechten.

Bijzondere “opgaven”: • Waterkwaliteiten (Drentse Aa en) Hunze zo beheren dat er voorzien kan worden in de

toenemende behoefte aan de winning van oppervlaktewater; • De karakteristieke identiteit van de Hondsrug handhaven waarbij de gradiënten goed

zichtbaar dienen te blijven en zo mogelijk worden versterkt; • Zorgdragen voor een goede inpassing van de Ecologische Hoofdstructuur waarbij de

koppeling naar Midden-Groningen in het gebied tussen Groningen en Hoogezand-Sappemeer gewaarborgd is.

• De mogelijkheden benutten om met ontwikkelingen op het gebied van wonen, werken, infrastructuur en recreatie een bijdrage te leveren aan groene projecten (“rood voor groen”).

30

Overige ontwikkelingen die van invloed zijn op Gorecht-plus:

Stedelijke ontwikkelingen: • Ontwikkeling Meerstad tussen Groningen en Engelbert/Harkstede; • (mogelijke) woonbebouwing gebied De Vork in Haren-Noord; • stedelijke bouwopgave gemeente Hoogezand-Sappemeer;

Infrastructuur:

• (mogelijke) aanleg Zuidtangent door Haren-Noord naar A7 te hoogte van Euvelgunne • ruimtereservering voor doortrekking HSL/magneetzweefbaan Groningen – Duitsland; • overige maatregelen gericht op verbetering openbaar vervoer (regioproject Kolibri);

bijv. intensivering gebruik spoorlijn Groningen – Hoogezand; Waterbeheer:

• inrichting noodwaterbergingsgebieden • vasthouden gebiedseigen water in het belang van zowel behoud ecologische

kwaliteiten, natuurontwikkeling, als in verband met de winning van oppervlaktewater t.b.v. de drinkwatervoorziening.

Natuur & landschap:

• natuurontwikkelingsplannen (EHS); • robuuste verbindingszone naar Midden-Groningen • “Regiopark” (verbinden groene zones in netwerk Groningen-Assen) • Afronding van de Landinrichting Haren • Uitvoering Landschapsontwikkelingsplan Haren; voor Gorechtgebied met name

gericht op uitvoeringsmaatregelen groen/blauwe landschap.