2

Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin

9-cu sinifləri üçün “Biologiya” (İnsan) dərsliyi

Müəlliflər: Ədalət Fərəcov

Rəşad Səlimov

Bakı: Çaşıoğlu, 2011.

Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olan və açıq müzakirələrdə

bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış

YEKUN RƏY

Rafiq Quliyev

3

Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır:

1. Məzmun baxımından;

2. Dizayn və bədii tərtibat baxımından;

3. Tərcümə qüsurları;

4. Rus dilində olan variantdakı qüsurlar.

1. Məzmun baxımından

Dərslik 15 fəsildən, 144 səhifədən ibarət olub, hazırda qüvvədə olan tədris

proqramı əsasında hazırlanıb. Tədris proqramında nəzərdə tutulan mövzular dərslikdə

tam əhatə olunub, proqramdankənar heç bir mövzu dərsliyə daxil edilməyib. Mövzular

elmi-metodiki baxımından şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun tərtib olunub. Dərslikdəki

materiallar fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir.

Bununla belə dərslikdə müəyyən qüsurlar var. Bunların bir qismi tövsiyə

xarakterlidir.

Səhifə 14. Burada “İnsan bədənində müxtəlif mənşəyə və quruluşa malik olan,

lakin eyni funksiya daşıyan orqanlar sistemi orqanlar aparatını əmələ gətirir” fikri

qeyd olunub, lakin ona dair misal göstərilməyib. Misal göstərilməsi tövsiyə olunur.

Səhifə 15. Burada “İnsan +500C-dən -70

0C-yə qədər temperatur dəyişikliyinə

dözür və o, bu temperatur fərqində əziyyət çəkmədən yaşaya bilir” fikri qeyd

olunub.

Cümlədən “əziyyət çəkmədən” ifadəsinin çıxarılması təklif olunur. Çünki bu cür

temperatur fərqində yaşamaq olar, ancaq bunu “əziyyətsiz” etmək mümkün deyil.

Səhifə 22. Şırım haqqında (mərkəzi şırım, yan şırımlar) və şırım vasitəsilə baş

beynin paylara bölünməsi və insanın baş beynindən 12 cüt sinirin çıxması barədə

məlumat verilməyib.

Səhifə 23. “Baş beyindən, uzunsov və onurğa beyindən gələn informasiyalar

beyinciyə daxil olur” cümləsinin “Baş beyindən və onurğa beyindən gələn

informasiyalar beyinciyə daxil olur” kimi verilməsi məsləhətdir. Çünki uzunsov beyin

baş beynin tərkib hissəsidir.

4

“Baş beynin böyük yarımkürələri təkamüldə mərkəzi sinir sisteminin ən yeni

şöbəsi hesab olunur. O, ilk dəfə suda-quruda yaşayanlarda zəif şəkildə meydana

çıxmışdır. Onlarda yarımkürələrin üzərində qabıq yoxdur” fikirlərinin “Baş beynin

böyük yarımkürələri təkamüldə mərkəzi sinir sisteminin ən yeni şöbəsi hesab olunur. O,

ilk dəfə zəif inkişaf etmiş şəkildə balıqlarda meydana çıxır, suda-quruda yaşayanlarda

artıq yaxşı ayırd edilir. Onlarda yarımkürələrin üzərində bütöv qabıq qatı yoxdur” kimi

verilməsi daha yaxşı olar. Çünki çətinliklə seçilə bilən yarımkürələr artıq balıqlarda var

və onların beyni üzərində adacıqlar şəklində qabıq olur.

Abzas 1-də “beyinciyin yarımkürələrinin üzərinin beyin yarımkürələri kimi

xaricdən boz maddə ilə örtülməsi” qeyd edilərsə, beyinciklə baş beyin arasında oxşarlıq

daha yaxşı başa düşülər.

Səhifə 33. Yastı sümüklər haqqında onların “təxminən eni uzununa bərabər

olub….” ifadəsi verilib. Bu fikir doğru deyil, çünki yastı sümüklər müxtəlif formada, o

cümlədən uzunsov ola bilər, məsələn, qabırğalar.

Səhifə 35. Burada “Tənəffüs hərəkətləri zamanı döş sümüyü hərəkətsiz olur”

fikri doğru deyil. Belə ki, tənəffüs hərəkətləri zamanı qabırğaların ön ucu yuxarı və

aşağı yerini dəyişir və bu zaman döş sümüyünü də hərəkət etdirərək onurğa sütununa

yaxınlaşdırıb uzaqlaşdırır. Nəticədə döş qəfəsi öndən arxaya doğru həcmini dəyişir.

Səhifə 39-40. Əzələlərin funksiyaları və yığılma mexanizmləri haqqında

məlumatın bir qədər genişləndirilməsi təklif (tövsiyə) olunur.

Səhifə 46. Talassemiyanın virus hepatitləri ilə birgə təhlili və qarışdırılması doğru

deyil. Virus hepatitlərini abzasa çıxarmaq tövsiyə olunur.

Səhifə 47. “Qanın elmi əsaslar üzrə köçürülməsi yalnız immunitet haqqında

təlimin yaradıcısı İ.İ. Meçnikov, P. Erlix və Avstriya alimi K. Landşteynerin qan

qruplarını kəşf etməsindən sonra baş tutmuşdur” əvəzinə, “Qanın elmi əsaslar üzrə

köçürülməsi yalnız immunitet haqqında təlimin yaradılması (İ.İ. Meçnikov, P. Erlix) və

Avstriya alimi K. Landşteynerin qan qruplarını kəşf etməsindən sonra baş tutmuşdur”

yazılması tövsiyə olunur.

Səhifə 49. İmmunitetin “aktiv” və “passiv” formalarının verilməsi tövsiyə olunur.

Bu formaların hər birinin ayrı-ayrılıqda izah olunması məsləhətdir.

5

“İmmunitet – orqanizmin hər hansı yoluxucu xəstəliyə tutulmamaq

qabiliyyətidir” fikri bir qədər qeyri-dəqiqdir. İmmunitetə verilən tərifin

dəqiqləşdirilməsi və genişləndirilməsi məsləhət görülür.

Burada “İnsan orqanizminin immunitetlə təmin edilməsində qandan əlavə

qalxanabənzər vəz, dalaq, sümük iliyi, kor bağırsağın soxulcanabənzər çıxıntısı

və s. mühüm əhəmiyyət kəsb edir” fikrinin “İnsan orqanizminin immun

reaksiyalarında çəngələbənzər və qalxanabənzər vəzilər, dalaq, sümük iliyi, kor bağır-

sağın soxulcanabənzər çıxıntısı və s. mühüm əhəmiyyət kəsb edir” kimi verilməsi daha

doğru olar. Çünki çəngələbənzər vəz immun sistemin ən vacib orqanlarındandır. Onun

sadalanması vacibdir.

Səhifə 50. Burada “Zərdablar zəiflədilmiş və ya ölmüş xəstəlik törədicilərindən

və ya onların həyat fəaliyyəti nəticəsində yaranan məhsullarından alınır.”

cümləsinin “Zərdablar zəiflədilmiş, ölmüş xəstəlik törədiciləri və ya onların həyat

fəaliyyəti məhsullarının təsirinə məruz qalmış heyvanların qanından alınır” kimi

verilməsi tövsiyə olunur.

Yenə burada “QİÇS xəstəliyinin törədiciləri … limfositləri tamamilə məhv

edir” cümləsinin “QİÇS xəstəliyinin törədiciləri….limfositləri qismən məhv edir” kimi

verilməsi daha doğru olar.

Səhifə 51. “İnsanda iki qan dövranı vardır” fikri doğru deyil. Qan dövranı

birdir, o iki hissəyə ayrılır.

Burada qanın böyük qan dövranından keçmə vaxtı göstərilməyib.

Venalarda aypara qapaqların olması verilməyib. Bu məlumatların verilməsi

tövsiyə olunur.

Səhifə 53. Burada “Həm sol, həm də sağ mədəcikdə üç aypara qapaqcıq var”

cümləsi doğru deyil. Əslində insanın ürəyində 2 aypara qapaq olur. Aypara qapaq isə 3

aypara cibcikdən təşkil olunub.

Səhifə 54. “2-ci faza mədəciklərin sistolası (boşalması)” deyil, “2-ci faza

mədəciklərin sistolası (yığılması)” olmalıdır.

Səhifə 59. Nəfəsalma və nəfəsvermənin mexanizmlərinin izah olunması tövsiyə

olunur. Tənəffüs prosesinin 4 mərhələsi verilib, sonra qazlar mübadiləsinin tənəffüs

6

üzvləri vasitəsilə icra olunması yazılıb. Lakin qazların qan vasitəsilə daşınması və

toxumalarda baş verən qazlar mübadiləsi tənəffüs üzvləri vasitəsilə icra olunmur.

Burada “Nəfəs verərkən səs yarığı daralır, ondan keçən hava səs tellərinin

titrəyişiinə səbəb olur və səs yaranır” cümləsinin “Danışan və ya oxuyan zaman səs

yarığı daralırsa, ondan keçən hava səs tellərinin titrəməsinə səbəb olur və səs yaranır”

kimi verilməsi daha məqsədəuyğundur. Əgər dərslikdə yazılan kimi olsaydı, insan hər

nəfəs vermə zamanı səs çıxarardı.

Səhifə 60-72. İnsanın həzm kanalında mövcud olan mühit haqqında məlumat

verilməsi yaxşı olardı. Nəzərə almaq lazımdır ki, ağızda həzm zəif qələvi mühitdə, nazik

və yoğun bağırsaqda isə qələvi mühitdə gedir.

Səhifə 70. Burada “Ptialin nişastanı şəkərə, maltaza karbohidratları qlükozaya

parçalayır” cümləsinin “Ptialin nişastanı maltozaya, maltaza isə sonuncunu qlükozaya

qədər parçalayır” kimi verilməsi daha doğru olar. Əks halda izahdan belə təsəvvür

yarana bilər ki, nişasta və şəkər karbohidrat deyil, o, karbohidrat olmaq üçün ptialinin və

maltazanın təsirinə məruz qalmalıdır.

Burada “lizosimlər” sözü düzgün deyil. Lizosim konkret bir maddədir, onu cəm

şəklində işlətmək olmaz.

Yenə həmin səhifədə “...sonra 32 daimi dişlər çıxır” fikri qeyd olunub.

Azərbaycan dilinin qrammatik qaydalarına əsasən “dişlər” deyil, “diş” yazılması

məsləhətdir.

Səhifə 73. “Öd azlığı” ifadəsi izah olunmayıb. Ödün və qaraciyərin funksiyaları

tam açıqlanmayıb.

Səhifə 92. “Günəşin möhkəmləndirici təsirinin” nədən ibarət olduğu başa

düşülmür. D vitamini , onun yaranması və əhəmiyyəti haqqında məlumatın verilməsi

daha yaxşı olar.

Səhifə 96. Burada “.....qarın boşluğuna atılır” əvəzinə “çanaq boşluğuna düşür”

yazılarsa daha düzgün olar.

Səhifə 104. Başlığın “Gözün quruluşu” deyil, “Görmə orqanının quruluşu” kimi

verilməsi daha doğru olar.

Şəkil 67-də ön və arxa kamera verilib, lakin mətində bu barədə heç bir

məlumat verilməyib.

7

2. Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 22. 13-cü şəkildə “mədəcik” yazılıb, lakin mətndə bu barədə izah yoxdur.

Ona görə də “mədəcik” sözünü çıxarmaq lazımdır.

Səhifə 39. 27-ci şəkildə əzələ “hüceyrələri” adı altında səhv olaraq əzələ “dəsti”

göstərilib.

Səhifə 49. “İnsanlar heyvanların (məsələn, itlərin, donuzların və s.) tutulduğu

vəba xəstəliyinə tutulmur” cümləsinin “İnsanlar heyvanların (məsələn, itlərin,

donuzların və s.) tutulduğu taun xəstəliyinə tutulmur” kimi verilməsi məsləhətdir. Rus

dilində olan variantda düzgün olaraq “taun” yazılıb.

3. Tərcümə qüsurları

Səhifə 4. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantından fərqli olaraq rus dilində

olan variantında İ. Meçnikovun anadan olduğu və vəfat etdiyi illər göstərilməyib. “1845

– 1916-cı illər” əlavə olunmalıdır.

Səhifə 11. Dərsliyin rus dilində olan variantında yazılıb: “osteon sümük

toxumasının struktur vahididir”. Azərbaycan dilində olan variantda isə bu məlumat

verilməyib.

Səhifə 23. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında “Belə quruluş sayəsində

qabığın səthi insanda təxminən 200 min mm2-ə çatır” fikri verilib. Dərsliyin rus

dilində olan variantında isə bu rəqəmin düzgün olaraq 220 min olduğu göstərilib.

Səhifə 25. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantından fərqli olaraq, rus dilində

olan variantında sinir sisteminin irsi xəstəliklərinin səbəbləri haqqında heç bir məlumat

verilməyib.

Bu səhifədə “ Периоды высокой работоспособности отмечаются с 10 до 12

часов и с 16 да 18 часов” cümləsi dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında “Saat

10-dan 13-dək və 16-dan 20-dək işgüzarlıq daha yüksək səviyyəyə çatır” kimi verilib.

Səhifə 43. Dərsliyin rus dilində olan variantında “Потеря 1/2 - 1/3 крови может

закончится смертью человека” fikri qeyd olunub. Dərsliyin Azərbaycan dilində

8

olan variantında isə yazılıb: “Qanın 2–2,5 litrinin itirilməsi insanın ölümü ilə nəticələnə

bilər”.

Səhifə 51. Qanın böyük və kiçik qan dövranından keçmə vaxtı rus dilində olan

variantda göstərilib. Azərbaycan dilində olan variantda böyük qan dövranından keçmə

vaxtı göstərilməyib.

Səhifə 64. Burada “Таких вдуваний надо сделать 16 – 20 в минуту…” fikri

qeyd olunub. Azərbaycan dilində olan variantda isə 12-16 verilib.

Səhifə 77. Dərsliyin rus dilində olan variantında yazılıb: “В жидких

растительных жирах и рыбьем жире есть такие необходимые организму

жирные кислоты, которых нет в животных жирах”. Cümlədən elə çıxır ki, balıq

yağı heyvan mənşəli deyil. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında isə “Duru

bitki yağlarında heyvani yağlarda olmayan müəyyən zəruri maddələr vardır” verilib.

Səhifə 95. Dərsliyin rus dilində olan variantında yazılıb: “В течение жизни

созревают только 300-350 из них”. Azərbaycan dilində olan variantda isə 350-500

rəqəmləri verilib.

Səhifə 98-100. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantından fərqli olaraq, rus

dilində olan variantında 1 aylıq rüşeymin başı ilə bədəninin nisbətinin 1/3 olduğu və 4-5

aylıq döldə ilk dəfə olaraq ürək döyüntüsünün eşidildiyi haqqında heç bir məlumat

yoxdur.

4. Rus dilində olan variantdakı qüsurlar

Səhifə 6. Burada “На поверхности мембраны имеются мелкие поры, через

которые происходит процесс обмена веществ между клеткой и окружающей

средой” fikrinin “На поверхности мембраны имеются каналы, через которые про-

исходит процесс обмена веществ между клеткой и окружающей средой” kimi

verilməsi daha doğru olar.

Yenə burada “Разделенная мембраной внутренняя полость клетки

образует эндоплазматическую сеть” cümləsinin “Система мембран

разделяющая полость клетки образует эндоплазматическую сеть” kimi yazılması

daha doğru olar.

9

Səhifə 7. Burada “Лизосомы небольшие округлые тельца, покрытые

однослойной прочной мембраной” cümləsinin “Лизосомы небольшие округлые

тельца, имеющие одномембранное строение” kimi yazılması məsləhətdir. Çünki

membran birlaylı deyil.

Burada “Число белков в клетке порой доходит до 1000” cümləsinin “Число

видов белков в клетке доходит до многих тысяч” kimi yazılması məqsədəuyğundur.

Səhifə 8. “Протекающие при участии кислорода процессы биосинтеза и

распада идут с выделением и поглощением энергии” cümləsinin

“Протекающие при участии кислорода процессы распада идут с выделением

энергии” kimi yazılması məsləhətdir (biosintez prosesləri üçün oksigen tələb olunmur).

Səhifə 11. Burada “Все суставы, межпозвоночные диски, ушная раковина

и другие гибкие части скелета образованы хрящевой тканью” cümləsinin

“Хрящевая ткань покрывает суставные поверхности костей, а также образует

межпозвоночные диски, ушные раковины и многие другие гибкие части скелета”

kimi yazılması doğru olar. “Поперечнополосатая мышечная ткань состоит из

многоядерных волокон и образует скелетные мышцы, которые способны

быстро сокращаться и долгое время оставаться в расслабленном или

сокращенном состоянии” fikri də doğru deyil. Çünki eninəzolaqlı skelet əzələləri tez

yorulur və uzun müddət yığılmış vəziyyətdə qala bilmir. Bu xüsusiyyət saya əzələlər

üçün səciyyəvidir.

Səhifə 15. Burada “...в сравнении с другими живыми существами человек

лучше и быстрее приспосабливается к различным природным условиям.”

fikri doğru deyil. Belə ki, dəyişən şəraitə ən sürətlə uyğunlaşan canlılar bakteriya, ibtidai

birhüceyrəlilər və cücülərdir. Bu mənada insan axırıncı yerlərdən birini tutur.

Yenə burada “...человек улучшает и обогащает природу” fikri də doğru deyil.

Belə ki, insan təbiətə böyük və çox halda düzəlməz zərər vurur. İnsanların təsərrüfat

fəaliyyəti nəticəsində Yer üzərindən meşələrin 2/3 hissəsi qırılır, hər il yüzlərlə bitki və

heyvan növü məhv olur.

Səhifə 16. Burada “Один из отростков этих нейронов подходит к органам,

там завершается в виде рецептора” cümləsinin “Один из отростков этих

нейронов подходит к органам, где соединяется с рецептором” kimi verilməsi daha

10

məqsədəuyğundur (bir sıra reseptor neyronların qurtaracağı deyil, müstəqil

hüceyrələrdir).

Səhifə 23. Burada “Более глубокие извилины условно делят полушария на

лобную, теменную, височную и затылочную доли” cümləsinin “Более глубокие

борозды условно делят полушария на лобную, теменную, височную и затылочную

доли” kimi verilməsi daha yaxşı olardı.

Səhifə 25. “Наблюдающийся у детей вирус полиомиелита (детского

паралича) разрушает двигательные нейроны.....” cümləsinin “Вирус

полиомиелита (детского паралича) разрушает двигательные нейроны...” kimi

verilməsi tövsiyə olunur. Belə ki, yazılandan elə fikrə gəlmək olar ki, poliomielit

virusları bütün uşaqlarda var və onlar bəzən xəstəlik törədir.

Səhifə 32-33. Burada “К коротким костям относятся кости кисти

(запястья), пясти, фаланги кисти, фаланги стопы и фаланги пальцев”

cümləsinin “К коротким костям относятся кости запястья, пясти, фаланги

пальцев кисти, а также кости плюсны, предплюсны и кости пальцев стопы

(фаланги)” kimi verilməsi daha doğru olar. Bundan başqa, əlavə eləmək lazımdır ki, əl

və ayaq barmaqlarının falanqaları, əl və ayaq darağı sümükləri qısa borulu, əl və ayaq

daraqarxası sümüklər isə qısa süngəri sümüklərə aiddir.

Səhifə 33. Burada “Рост костей в длину возможен за счет деления и

размножения клеток хряща, покрывающего его головки” fikri doğru deyil.

Əslində, sümüklərin başcıqları gialin qığırdaqla örtülüb ki, bu qığırdaq sümüyün

uzununa böyüməsində iştirak etmir. Bu qığırdaq növü oynaq səthlərini əmələ gətirir və

“amartizator” rolunu oynayır. Sümüklərin uzununa böyüməsi isə sümük başcıqları

(epifiz) və onların orta hissəsi (diafiz) arasında yerləşən qığırdaq hüceyrələrinin

bölünməsi hesabına baş verir.

Səhifə 35. “Эти физиологические изгибы (имеются в виду лордозы и

кифозы)...” cümləsinin “Эти анатомические изгибы….” kimi yazılması tövsiyə

olunur.

Səhifə 37. “К полуподвижным соединениям относится соединение тел

позвонков, присоединение ребер к грудине и др” cümləsinin “К полуподвижным

соединениям относится соединение тел позвонков шейного грудного и

11

поясничного отделов позвоночника. И присоединение ребер к грудине” kimi

yazılması məsləhətdir. Belə ki, oma və büzdüm fəqərələrinin cisimləri hərəkətsiz

birləşir.

Burada saya əzələ liflərinin bir, eninəzolaqlı əzələ liflərinin isə çoxnüvəli olması

haqqında məlumat verilməyib.

Səhifə 42. Burada “... супинатор (стелька)” göstərilib. Qeyd etmək lazımdır ki,

“cупинатор” və “стелька” müxtəlif anlayışlardır.

Səhifə 43. “В нормальных условиях вся кровь в организме движется по

кровеносным сосудам. Примерно 1/4 его часть сохраняется в кровяных депо -

коже, селезенке и в сосудах печени в виде запаса” fikrinin “В нормальных

условиях большая часть крови организма движется по кровеносным сосудам.

Примерно 1/4 ее часть хранится в кровяных депо – коже, селезенке и в сосудах

печени в виде запаса” kimi yazılması daha doğru olar.

Səhifə 44. “При этом эритроциты присоединяют к себе воду, набухают и

мембрана эритроцита лопается ” cümləsinin “При этом вода проникает внутрь

эритроцитов, которые набухают и лопаются” kimi yazılması daha doğru olar.

Burada “В это время из тромбоцитов выделяется вещество ферментного

свойства, которое способствует превращению растворимого в плазме крови

белка фибриногена в нерастворимый белок фибрин” cümləsinin “В это время

из тромбоцитов выделяется белок, который запускает цепь реакций, в конечном

счете приводящих к превращению растворимого в плазме крови белка

фибриногена в нерастворимый белок фибрин” kimi yazılması daha yaxşı olar.

Səhifə 47. Burada “II группа крови, когда в эритроцитах крови содержится

агглютиноген А, а в плазме крови агглютинин α. III группа крови, когда в

эритроцитах крови содержится агглютиноген В, а в плазме агглютинин β.”

kimi məlumatlar doğru deyil. Çünki aqlütinogen A ilə aqlütinin α-nın, eləcə də

aqlütinigen В ilə aqlütinin β-nın eyni bir qanda olması eritrositlərin yapışmasına

(aqlütinasiyasına) səbəb olur və insan ölür. Bu fikrin “II группа крови, когда в

эритроцитах крови содержится агглютиноген А, а в плазме крови агглютинин β.

III группа крови, когда в эритроцитах крови содержится агглютиноген В, а в

плазме агглютинин α” kimi verilməsi daha doğru olar.

12

Səhifə 54. Burada “Одноразовое сокращение и расслабление сердца

называется сердцебиением или циклом сердечных сокращений” cümləsi

dəqiqləşdirilməlidir. Belə ki, ürək sikli onun bir dəfə yığılıb boşalması deyil, ürək işinin

hər üç fazasının başa çatması üçün tələb olunan vaxtdır.

Səhifə 62. “Давление углекислого газа в несколько раз ниже в

капиллярах вен окружающих альвеолы, поэтому углекислый газ переходит

из крови в альвеолярный воздух” cümləsinin “Давление углекислого газа в

несколько раз выше в капиллярах вен, окружающих альвеолы, поэтому углекислый

газ переходит из крови в альвеолярный воздух” kimi yazılması daha doğru olar.

Səhifə 63. “В результате их (межреберных мышц и диафрагмы)

сокращения начинается выдох” cümləsi “В результате их сокращения

начинается вдох” kimi yazılmalıdır.

Səhifə 67. Burada “Пища состоит как из органических (белки, жиры и

углевод), так и из неорганических (минеральные соли и вода) веществ

растительного и животного происхождения” cümləsinin “Пища состоит как из

органических (белки, жиры и углеводы), так и из неорганических (минеральные

соли и вода) веществ” kimi verilməsi daha doğru olar. Belə ki, mineral duzlar və su

bitki və ya heyvan mənşəli ola bilməz.

Səhifə 70. “В возрасте 5-6 месяцев у ребенка прорезаются 20 молочных

зубов”. Bu ifadə doğru deyil. Çünki 5-6 aylıq uşaqda ancaq-ancaq ilk süd dişlərin

çıxması başlanır (aşağı və yuxarı çənələrin kəsici dişlərinin).

Səhifə 74. Burada “Желчь нейтрализует кислое содержимое пищи, и,

набираясь в желчном пузыре, порциями выделяется в момент активной

стадии пищеварения” fikri doğru deyil. Əks halda elə çıxır ki, öd əvvəlcə qidanın

turş möhtəviyyatını neytrallaşdırır, sonra isə öd kisəsinə yığılır. Ona görə də bu fikrin

“Желчь, набираясь в желчном пузыре, порциями выделяется в процессе

пищеварения в 12 перстную кишку и нейтрализует кислое содержимое,

попадающее туда из желудка” kimi verilməsi məsləhətdir.

Səhifə 81. Burada “Основная часть жиров в двенадцатиперстной кишке

расщепляется на глицерин и жирные кислоты. Проходя через ворсинки

кишечника, эти вещества всасываются сначала в лимфу, а затем в кровь,

13

доставляются ко всем клеткам организма и преобразуются в нужные

организму жиры” fikri verilib. Əslində, orqanizmə xas olan yağlar xov hüceyrələrində

sintez olunur və yalnız sonra sorularaq bədənin müxtəlif hissələrinə daşınır.

Səhifə 82. Burada “При длительном отсутствии этого витамина (имеется в

виду витамин С), развивается цинга.....” fikrinin əvəzinə, “При недостатке

этого витамина...” verilməsi məsləhətdir. Çünki, insan bədənində “uzun müddət” C

vitamini olmasa, o öləcək.

Səhifə 87. Burada “Почечное тельце состоит из бокаловидной капсулы и

окружающего его (ее) капиллярного клубочка” fikri qeyd olunub. Həqiqətdə isə

kapilyar yumaqcıq qədəhəbənzər kapsulanı əhatə etmir, onun içərisində yerləşir.

Səhifə 88. Burada “Этот фильтр не пропускает клетки крови и крупные

белковые молекулы. Поэтому отфильтрованная жидкость схожа по составу с

плазмой крови” fikri qeyd olunub. Buradan “поэтому” sözünün çıxarılması

məsləhətdir. Əks halda elə çıxır ki, ilk sidiyin qan plazmasına oxşamasının səbəbi ora

zülalların keçməməsidir.

Səhifə 91. Burada “Образованные из более крепкого (чем волосы)

вещества ногти...” fikrinin əvəzinə “Имеющие большую толщину ногти...”

verilməsi daha doğrudur. Çünki dırnaq və tüklər eyni maddədən ibarətdir.

Səhifə 98. Burada “Они могут иметь одинаковый или разный пол и не

быть очень похожими друг на друга, так как каждый плод состоит из

индивидуального набора хромосом, своей яйцеклетки и сперматозоида и

имеет независимую плаценту” fikrinin əvəzinə, “Они могут иметь одинаковый

или разный пол и быть не очень похожими друг на друга, так как каждый плод

имеет свой индивидуальный набор хромосом, развивается из разных зигот, и

каждый образует свою независимую плаценту” verilməsi məsləhətdir.

14

Nəticə

1. Dərslikdə tədris proqramındakı mövzular tam əhatə olunub və şagirdlərin yaş

xüsusiyyətləri nəzərə alınıb.

2. Dərslik müvafiq fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir.

3. Dərsliyin forzas səhifəsində Dövlət Himni “Azərbaycan Respublikasının Dövlət

Himni haqqında” 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap olunmayıb.

Himnin adı (“Azərbaycan marşı”) ixtisar olunub. Həmçinin forzas səhifəsində Dövlət

Gerbinin rəngli təsviri “Dövlət Gerbi haqqında Əsasnamə”nin təsdiq edilməsi

barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 23 fevral tarixli Qanununun

tələblərinə uyğun çap olunmayıb. Bundan əlavə, dərslikdə Azərbaycan Respublikasının

dövlət rəmzlərinin təsvirlərinin Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri haqqında

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 23-cü maddəsində verilən ardıcıllıqla

(Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi

və Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni) çap olunması daha məqsədəuyğun olardı.