UNIVERZITET U NIŠU

PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET

DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Reproduktivni centri vodozemaca na teritoriji grada Niša MASTER RAD

Kandidat: Mentor:

Maja N. Ilić Dr Jelka Crnobnja-Isailović

Niš, Oktobar, 2015.

2

ZAHVALNICA

Ovim putem želim da se zahvalim najpre porodici, prijateljima i svima onima koji su mi pružili

svih ovih godina beskrajnu podršku da studije uspešno privedem kraju. Posebno se zahvaljujem

profesorki Jelki Crnobrnji Isailović, koja je sarađivala sa mnom na ovom radu, kao i gradu,

opštini Niš, i građanima koji su mi pomogli u prikupljanju podataka. Naročito se zahvaljujem

članovima Biološkog društva „Dr Sava Petrović“ na ukazanoj saradnji.

3

Biografija kandidata

Maja Ilić rođena je 20. jula 1991. godine u Pirotu. Osnovno obrazovanje završava u OŠ

„Mladost“ 2006. godine u Velikom Bonjincu, iste godine upisuje gimnaziju u Babušnici, opšti

smer, koji sa odličnim uspehom završava 2010. godine.

Osnovne akademske studije Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Nišu, na

Departmanu za biologiju i ekologiju upisuje 2010. godine, a iste završava 2013. godine i dobija

zvanje „biolog“.

Po završetku osnovnih studija, iste godine započinje master akademske studije takođe na

Departmanu za biologiju i ekologiju, na smeru Biologija, koje uspešno završava 2014/2015

godine. Član je upravnog odbora Biološkog društva „Dr Sava Petrović“.

4

SADRŽAJ

1. Uvod ........................................................................................................................................... 5

1.1. Uzroci izumiranja vodozemaca...................................................................................... 5

1.2. Modifikacija i fragmentacija staništa ............................................................................. 7

1.3. Prekomerna eksploatacija .............................................................................................. 9

1.4. Zagađenje vodenih ekosistema ..................................................................................... 11

1.5. Klimatske promene ....................................................................................................... 13

1.6. Bolesti i paraziti ........................................................................................................... 15

1.7. Ciljevi istraživanja..........................................................................................................18

2. Materijal i metode ................................................................................................................... 19

2.1. Objekat istraživanja ................................................................................................... 19

2.2. Područje istraživanja ................................................................................................ 19

2.3. Gradske opštine obuhvaćene istraživanjem ............................................................... 22

2.4. Prikupljanje podataka ................................................................................................ 25

2.5. Analiza podataka ....................................................................................................... 25

3. Rezultati............ ....................................................................................................................... 27

4. Diskusija................................................................................................................................... 36

5. Zaključci .................................................................................................................................. 38

6. Literatura................................................................................................................................. 39

7. Summary .................................................................................................................................. 42

5

1.Uvod

Područje Republike Srbije (sa autonomnim pokrajinama Vojvodinom na severu i

autonomnom pokrajinom Kosovo i Metohija na jugu) rangira se u prvih 20 zemalja

Palearktičkog regiona prema bogatstvu vrsta vodozemaca (Anthony i sar., 2008). Na žalost,

faktori ugrožavanja populacija vodozemaca u Evropi su brojni. Neki od faktora smanjenja broja

populacija su fragmentacija staništa i mnogobrojne bolesti među kojima je hitridiomikoza za

koju se pretpostavlja da će postati ozbiljan problem za opstanak vodozemaca u budućnosti. Još

neki od faktora su zagađenje vode, konkurentski pritisak, klimatske promene, prekomerna

eksploatacija kao i infekcije parazitima (Crnobrnja-Isailović i sar., 2012).

1.1. Uzroci izumiranja vodozemaca

S obzirom da populacije vodozemaca prirodno osciliraju, postavlja se pitanje da li se radi

o prirodnom nestanku samih populacija ili je to rezultat antropogenog uticaja. Neki od uzročnika

nestanka populacija vodozemaca mogu se pripisati prirodnom uticaju, ali svakako ne svi. Razlozi

nestanka vodozemaca i smanjenja njihove brojnosti su raznovrsni, a mogu se podeliti na lokalne

i globalne.

Među lokalnim uzročnicima nestajanja vodozemaca svakako je značajan nestanak,

modifikacija i fragmentacija staništa. Krčenje šuma npr. dovodi do lokalnog izumiranja vrsta

koje su tu živele. Zabrinjavajuće je to da čak i na staništima koja su zaštićena dolazi do nestanka

populacija vodozemaca. Unošenje novih predatora i kompetitora, zagađenje i preterano

iskorišćavanje za komercijalne svrhe takođe mogu imati značajan negativan uticaj na populacije

vodozemaca. Neki pesticidi ometaju hormonsku ravnotežu jedinki, a samim tim i razmnožavanje

bez kojeg se populacija ne može održati. Takođe, mnoge bolesti čiji su uzročnici različite

bakterije, virusi i gljivice mogu dovesti do izumiranja populacija

(http://amphibiaweb.org/declines/declines.html).

6

U globalne uzročnike ubrajaju se povećanje sredinske temperature usled globalnog

zagrevanja, kao i druge posledice istog kao što su promene u vodnom režimu (naročito povećana

učestalost suša), isušivanje tla, duži sušni periodi i sve veća varijabilnost količine padavina. Kao

uzroci navode se još kisele kiše, deforestacija i pojačano UV-B zračenje. Svi ovi faktori mogu

delovati direktno izazivajući smrt jedinki ili indirektno izazivajući njihov stres

(http://amphibiaweb.org/declines/declines.html).

Najčešće dva ili više faktora deluju sinergistički, pa se uticaj jednog ili više faktora

pojačava. Tako npr. izloženost dejstvu određenih pesticida ili uzročnicima određenih bolesti neće

uticati na povećanje smrtnosti vodozemaca ili neće doći do značajnih promena brojnosti

populacije. Međutim, ako ta dva faktora deluju istovremeno nakon dejstva pesticida koji slabe

imuni sistem jedinki dolazi do zaraze određenim patogenima i na taj način dolazi do izumiranja

lokalnih populacija.

Kada se još dogodi i da je veliki deo staništa neke vrste uništen, ili je izrazito promenjen, pa je

samim tim smanjen broj reproduktivnih centara i mesta za reprodukciju, sve će to voditi ka

izumiranju vrste na tom području. Istraživanja pokazuju da ne postoji jedan konkretan uzrok

izumiranja vodozemaca, već da svi faktori u globalu doprinose ovoj pojavi

(http://www.hhdhyla.hr/vrste/vodozemci/razlozi-ugrozenosti).

Na osnovu određenih parametara vezanih za rasprostranjenje, ekologiju i faktore životne

istorije za svaku od ukupno 21 vrstu vodozemaca na teritoriji Srbije Vukov i sar. (2015)

razmatrali su faktore koji ih ugrožavaju kao i faktore njihovog očuvanja. Zbog malog

rasprostranjenja kao i velike osetljivosti na spoljašnje pretnje, vrsta Salamandra atra se smatra

ugroženom. Vrsta Triturus dobrogicus, koja živi u uniformnom ravničarskom staništu gde

postoji intenzivna poljoprivreda, takođe se smatra ugroženom u Srbiji. Ostale vrste mrmoljaka

(T. cristatus, T. macedonicus, i T. ivanbureschi), zbog intenzivnog gubitka vodenih staništa i

pogoršanja terestričnih staništa, smatraju se skoro ugroženim. Preostale tri vrste repatih

vodozemaca (Salamandra salamandra, Ichthyosaura alpestris i Lissotriton vulgaris) ne smatraju

se ugroženim. Među vrstama iz reda Anura, 4 vrste (Pelobates fuscus, Pelobates syriacus,

Pelophylax lessonae i Rana graeca) iz različitih razloga su u stalnoj opasnosti da postanu

ugrožene. Čini se da ostale vrste bezrepih vodozemaca nisu u neposrednoj opasnosti (Vukov i

sar., 2015). Međutim, Crnobrnja-Isailović i Paunović (2015) ubrajaju i vrste Hyla arborea i Rana

temporaria među lokalno potencijalno ranjive.

7

1.2.Modifikacija i fragmentacija staništa

Modifikacija, uništavanje i fragmentacija staništa verovatno su najozbiljniji razlog

nestanka i smanjenja populacija vodozemaca. Vrlo često vidimo posledice uništenja staništa

usled sve većeg porasta ljudske populacije, što će vremenom postati uobičajeno. Krčenje staništa

za širenje naselja, infrastrukturu, industriju, poljoprivredu i dr. odgovorno je za uništavanje

mnogih lokaliteta koji su postali u potpunosti neadekvatni za život vodozemaca (Slika 1).

Lokalno uništavanje staništa dovodi do njegove fragmentacije usled čega preostale populacije

postaju razdvojene nepovoljnim staništem i ne mogu da komuniciraju

(http://www.nzfrogs.org/Amphibian%20Extinction%20Crisis.html).

Urbanizacija utiče na smanjenje brojnosti populacija vodozemaca, jer sa njenim porastom

dolazi do smanjenja akvatičnih i terestričnih površina. Ova grupa kičmenjaka je veoma osetljiva

na modifikaciju i fragmentaciju staništa (Goren, 2008).

Iako većina vrsta vodozemaca živi u vlažnim staništima, upravo iznenađujući broj vrsta

su u potpunosti kopnene životinje. Takođe, postoje velike razlike između staništa adultnih i

larvenih oblika. Zbog toga je potrebno dobro poznavanje njihove biologije i ekologije kako bi se

pristupilo njihovoj zaštiti. Uništenje staništa predstavlja potpunu eliminaciju lokalnog ili

regionalnog ekosistema koji rezultira gubitkom njegove prethodne biološke funkcije. Jedan od

primera je potpuno isušivanje i zatrpavanje bare da bi se na tom mestu izgradila određena

infrastruktura. Krčenje šuma je još jedan od primera potpunog uništenja staništa koji može imati

razorno dejstvo na bogatstvo vrsta tog područja (http://amphibiaweb.org/declines/declines.html).

Šumarstvo i poljoprivreda imaju veliku ulogu u smanjenju populacija vodozemaca.

Takođe, izgradnja puteva i poljoprivrednih polja mogu biti prepreka za mnoge terestrične

zglavkare i sitne sisare kao i mnoge vrste vodozemaca. Rudarstvo može predstavljati veliku

opasnost za populacije vodozemaca, ne samo kroz zagađenje vode, već i kroz mehanička

uništenja kako njihovih staništa tako i samih jedinki

(http://amphibiaweb.org/declines/declines.html).

8

Modifikacija staništa takođe ima veliki negativan uticaj, čak iako nije potpuna ili trajna.

Primer je ispaša stoke koja može uništiti vodenu vegetaciju ili izazvati eroziju obale bara čime

stanište postaje nepovoljno za život vodozemaca

(http://amphibiaweb.org/declines/declines.html).

Fragmentacija staništa je sekundarni efekat uništenja staništa. Na uništenom staništu

nestaju populacije, dok su preostale populacije međusobno izolovane jer je veza među njima

izgubljena. Mnoge populacije vodozemaca su delovi metapopulacije, a kao takve su podložnije

izumiranju ako postanu izolovane. Vremenom fragmentacija staništa može dovesti do gubitka

genetičke raznovrsnosti što smanjuje sposobnost populacije da reaguje na promene u spoljašnjoj

sredini kao što su promena klime, zagađenja i introdukcija novih vrsta

(http://amphibiaweb.org/declines/declines.html).

Slika 1. Modifikacija i fragmentacija staništa koja predstavljaju reproduktivne centre vodozemaca.

Izvor: http://www.amphibiaweb.org/declines/HabFrag.html

9

1.3.Prekomerna eksploatacija

Drugi mogući razlog smanjenja populacija vodozemaca i njihovog izumiranja

jesteprekomerna eksploatacija. Širom sveta vodozemci se koriste i uzgajaju kao izvor hrane,

kućni ljubimci, kao eksperimentalne životinje u medicini, obrazovanju i istraživanjima, pa čak i

kao mamci za ribe. Alarmirajući je podatak da SAD godišnje uveze preko tri tone mesa

poreklom od ulovljenih vodozemaca, što je ekvivalentno 26 miliona jedinki.

Glavni izvoznici žaba su Indonezija, Indija i Bangladeš. Kada se vodozemci eksploatišu u

velikoj meri, to dovodi do prenamnožavanja njihovog potencijalnog plena. To opet rezultira sve

većom upotrebom insekticida koji dovode do zagađenja ekosistema i daljeg štetnog efekta na

populacije vodozemaca

(http://www.edgeofexistence.org/amphibian_conservation/amphibian_threats.php).

Vodozemci su oduvek bili popularni kao kućni ljubimci. Deca širom sveta svih uzrasta

sakupljaju punoglavce iz obližnjih bara da bi ih gledala kako metamorfoziraju u adulte.

Međutim, danas je čuvanje vodozemaca kao kućnih ljubimaca popularno i među starijom

populacijom. Veliki broj vrsta vodozemaca se prodaje u prodavnicama kućnih ljubimaca, a

mnogi plaćaju visoke cene za vrlo retke vrste.

Na primer, žabu Golijat, Conraua goliath, koja predstavlja najveću vrstu žabe na svetu i

živi u južnoj Africi, sve više ugrožava, osim gubitka staništa, prekomerna eksploatacija od strane

čoveka. Zbog toga što predstavlja najveću žabu na svetu cena joj je visoka, a samim tim zoološki

vrtovi i privatni sakupljači sve više sakupljaju jedinke ove vrste. Ova vrsta nije trenutno

zaštićena od strane CITES-a, pa gotovo da nema ograničenja za njenu međunarodnu trgovinu.

Srećom, one se retko nalaze, tako da i profesionalni sakupljači mogu da sakupe samo do desetak

jedinki.

Jarko obojene žabe, kao što su predstavnici familije Dendrobatidae, veoma su ugrožene

zbog prodaje u prodavnicama kućnih ljubimaca. Zbog jarkih boja i mnogih osobina vrlo su

interesantne sakupljačima. Na primer, Hong-Kong ima razvijen veliki sistem prodaje različitih

egzotičnih ugroženih vrsta vodozemaca. Tokom jedne godine, Južna Koreja isporuči oko 34.000

jedinki istočnjačke krastače vatrenog trbuha (Bombina orientalis) u Hong-Kong odakle se

transportuje do SAD-a (http://amphibiaweb.org/declines/exploitation.html).

10

Još jedan od načina eksploatacije vodozemaca jeste njihova upotreba za edukaciju i

istraživanja. U mnogim školama se žabe koriste u disekciji prilikom proučavanja organa. Naime,

kako je neophodno da se uz predavanja o ljudskom telu izvede i praktična nastava o unutrašnjim

organima, kao njihova zamena koriste se organi vodozemaca. Najčešće korišćene vrste za

disekcije su Rana pipiens complex i Lithobates catesbeianus. Pored žaba koriste se i daždevnjaci,

najčešće Necturus maculosus. Za disekcije koriste se jedinke uhvaćene u prirodi što ugrožava

lokalni diverzitet vrsta (http://amphibiaweb.org/declines/exploitation.html).

Teško je utvrditi da li upotreba vodozemaca u medicini ima ili ne negativan uticaj na

divlje populacije. Postoji mogućnost da zanimanje za proučavanje nekih supstanci koje luče

vodozemci ima pozitivan uticaj na očuvanje tih vrsta. Koža vodozemaca produkuje različite

biološki aktivne komponente. Nedavno su naučnici otkrili peptide u koži kandžaste žabe

(Xenopus laevis) i Vajtove arborealne žabe (Litoria caerulea) koji imaju antibiotsko dejstvo.

Alkaloidi iz kože određenih vrsta kao što je Epipedobates sp. imaju analgetičko dejstvo.

Vodozemci su veoma značajni u farmakopeji azijske kulture gde se veruje da određene vrste

imaju medicinsko i afrodizijačko dejstvo. Nekoliko vrsta žaba iz roda Bufo proizvode toksin

bufotenin u svojim pljuvačnim žlezdama koji ima halucinogena dejstva. Mnoge druge vrste roda

Bufo produkuju slična jedinjenja, i zbog toga ih ljudi sakupljaju. Iako se jedinke ne ubijaju, samo

sakupljanje nepovoljno utiče na matičnu populaciju

(http://amphibiaweb.org/declines/exploitation.html).

Vodozemci koji se najčešće koriste kao mamac su žabe iz porodice Ranidae, daždevnjaci

iz roda Desmognathus i daždevnjaci vrste Ambystoma tigrinum. Većina vrsta koje se prodaju u

prodavnicama kao mamac prikupljaju se iz divljine. Međutim, prema nekim istraživanjima, mali

broj jedinki se prodaje u odnosu na to koliko ih ima u prirodi, što dovodi do zaključka da

korišćenje vodozemaca kao mamaca ne utiče na njihovo ugrožavanje. S druge strane, zbog

introdukcije u druga staništa, korišćenje vodozemaca kao mamaca može dovesti do ugrožavanja

drugih vrsta sa sličnim ekološkim zahtevima

(http://amphibiaweb.org/declines/exploitation.html).

11

1.4. Zagađenje vodenih ekosistema

Postoje brojni dokazi da je zagađenje vodenih ekosistema na neki način odgovorno za

izumiranje vodozemaca. Posledice hemijskih stresora, kao što su pesticidi, teški metali,

acidifikacija i veštačka đubriva na bazi azota, utiču na vodozemce direktno, indirektno, letalno i

subletalno. Subletalni efekat kontaminacije dovodi do ometanog rasta, ponašanja i razvoja, što

može dovesti do pojave abnormalnosti u razvoju i ponašanju. Ove anomalije u razvoju i

ponašanju mogu dovesti do smanjenja osetljivosti na predaciju i kompeticiju i do smanjenja

reproduktivnog uspeha. Hemijski zagađivači, takođe, oslabljuju imuni sistem vodozemaca čineći

ih podložnijim bolestima, parazitima i UV zračenju. Neki pesticidi čak mogu poremetiti

endokrini sistem što može dovesti do malformacija kao što je pojava hermafroditizma

(http://amphibiaweb.org/declines/ChemCon.html).

Pesticidi predstavljaju veliki antropogeni dodatak prirodnim ekosistemima. U vodenim

ekosistemima, uticaj pesticida na pojedinačne vrste ispituje se eksperimentalno u laboratoriji.

Iako je ovo protokol za brzu indentifikaciju direktnog uticaja pesticida na organizme, on

sprečava procenu direktnog i indirektog uticaja pesticida na organizme u njihovom prirodnom

okruženju (Relyea, 2004).

Milioni tona oko stotinu pesticida i zagađivača akumuliraju se svake godine u oblastima

u kojima žive vodozemci. Takođe, herbicidi, fungicidi, teški metali i brojni zagađivači prožimaju

staništa vodozemaca. Lokalni zagađivaci mogu biti transportovani atmosferom u daleke,

relativno očuvane regione, gde čak i u malim količinama mogu biti štetni za životinje (Blaustein

i Johnson, 2003).

Oko 19 000-20 000 pesticida trenutno je odobreno i u upotrebi u SAD-u. Njihova

sigurnost za ljude i životnu sredinu uglavnom se proverava nekim testom kratkotrajne (akutne)

toksičnosti kao što je LC50 (koncentracija pri kojoj 50% ispitivanih jedinki umire). Standardni

test-organizam koji se koristi za vodena staništa je riba sunčanica (Lepomis gibosus). U početku

se mislilo da će vodozemci, zbog svojih jaja bez ljuske i propustljive kože, biti osetljiviji od

standarnih test-organizama, međutim istraživanja su pokazala da su letalne koncentracije za

vodozemce uporedive, a u nekim slučajevima čak i više od onih dobijenih za standardne

životinje.

12

Novija istraživanja pokazuju da postoji velika varijabilnost u toleranciji čak i između međusobno

vrlo srodnih vrsta. Stoga se zaključci dobijeni iz studija na svega nekoliko vrsta ne mogu

ekstrapolirati na čitavu grupu (http://amphibiaweb.org/declines/ChemCon.html).

Postoje dokazi da pesticidi igraju veliku ulogu u smanjenu brojnosti populacija, međutim

samo mali broj pesticida je ispitan na vodozemcima. Npr, “Roundup“ je herbicid za koji se

smatra da nema smrtonosan efekat na vodozemce. Ipak, ovaj pesticid je testiran na mnogim

vrstama vodozemaca kao i na larvama. Laboratorijske analize su pokazale da „Roundup“ može

imati letalan efekat na neke vrste žaba koje žive u Severnoj Americi ali samo na njihove

punoglavce, dok je uticaj na subadulte u prirodnom okruženju još uvek nepoznat (Relyea, 2005).

Grupa pesticida koja se najbrže širi zove se „Pesticidi nove generacije“, a to su uglavnom

insekticidi i herbicidi. Uobičajeni pesticidi iz ove grupe su organofosfati, karbamati i pirentoidi

koji su po funkciji neurotoksini, a deluju tako što blokiraju acetilholin esterazu, izazivajući tako

konstantno ispuštanje nervnih impulsa. Proučeno je delovanje insekticida karbamata po imenu

karbaril na vodozemce. Više koncentracije od onih nađenih u okruženju potrebne su za

izazivanje smrtnosti kod larvi vodozemaca. Međutim, hronična izloženost koncentracijama nižim

od onih u okruženju za jedan red veličine izaziva povišen mortalitet larvi i veoma visoku

učestalost deformiteta (http://amphibiaweb.org/declines/ChemCon.html).

Zato što su koncentracije iz LD50 testova visoke, postoji velika verovatnoća da

populacije vodozemaca pate od subletalnih efekata. Utvrđeno je da subletalne koncentracije

karbarila menjaju ponašanje punoglavaca, zbog čega su podložniji predaciji, smanjuje im se

stopa hranjenja pa su manji pri metamorfozi. Iznenađujuće je da karbaril ima indirektne

pozitivne posledice za vrstu Bufo woodhousi, zato što utiče na ishranu punoglavaca. Budući da je

zooplankton veoma osetljiv na karbaril, dolazi do smanjenja populacije što izaziva rast algi

kojima se hrane preživeli punoglavci, tako da brže rastu i veći su prilikom metamorfoze. S druge

strane, karbaril verovatno ima negativne indirektne posledice za daždevnjake, s obzirom da

smanjuje količinu beskičmenjaka kojima se oni hrane

(http://amphibiaweb.org/declines/ChemCon.html).

Za herbicide se uopšteno smatra da imaju malo uticaja na ribe jer im je primarno

delovanje na enzime fotosinteze. Ali, poslednja laboratorijska istraživanja su pokazala da atrazin,

najčešće upotrebljavan herbicid u SAD, izaziva hermafroditizam kod vrsta Xenopus laevis i

13

Rana pipiens. U SAD-u su nađene hermafroditske jedinke u svim populacijama vrste Rana

pipiens u kojima je koncentracija Atrazina bila veća ili jednaka 0,1 ppm

(http://amphibiaweb.org/declines/ChemCon.html).

Intenzivna agrikulturna i industrijska produkcija iz rudnika povećala je učestalost teških

metala u površinskim vodama. Teški metali poput aluminijuma, olova, cinka, kadmijuma, žive,

srebra, bakra, arsena, mangana, molibdena i antimona mogu značajno uticati na vodozemce. Npr.

nađeno je da ugljenski pepeo izaziva povećanu učestalost oralnih deformiteta, povišenu stopu

metabolizma i smanjuje preživljavanje larvi kod vrste Lithobates catesbeianus

(http://amphibiaweb.org/declines/ChemCon.html).

Acidifikacija, takođe, negativno utiče na rast i razvoj vodozemaca doprinoseći njihovom

nestanku. Ekstremno nizak pH može zaustaviti razvoj embriona. Na nešto višim pH vrednostima

dolazi do razvoja embriona, ali su enzimi koji izazivaju izlazak iz jaja inhibirani. Acidifikacija i

zagađenost teškim metalima često deluju sinergistički jer se topljivost teških metala povećava

kako pH pada. Prema tome, teški metali lakše prodiru iz tla u kiselu vodu. Dokazano je da

neorganski aluminijum deluje sinergistički sa niskim pH izazivajući mortalitet embriona

(http://amphibiaweb.org/declines/ChemCon.html).

Zagađenje azotom postaje ozbiljan problem širom sveta sa nepoznatim posledicama po

vodozemce. Azotni kontaminanti iz antropogenih izvora ulaze u vodene ekosisteme putem

industrijskog otpada, stoke, padavina i otpadnih voda iz industrijskog i ljudskog otpada. Azot se

nalazi u vodenim ekosistemima u četiri oblika: amonijum jona, amonijaka, nitrita i nitrata.

Amonijak je najviše toksičan, zatim nitriti pa nitrati. Međutim, amonijak i nitriti se retko nalaze u

okolini u velikim količinama jer bivaju oksidovani do nitrata od strane bakterija i algi

(http://amphibiaweb.org/declines/ChemCon.html).

1.5. Klimatske promene

Nekoliko slučajeva smanjenja populacija vodozemaca desilo se u netaknutim područjima

kao što su nacionalni parkovi. U tim područjima globalna promena klime mogla bi biti

odgovorna za nastale promene u populacijama.

14

Zbog propustljivisti njihove kože, dvofaznog životnog ciklusa i jaja bez nepropusne spoljašnje

opne, vodozemci su posebno osetljivi na male pomake u temperaturi i vlažnosti. Promena klime

može imati direktni i indirektni učinak na populacije vodozemaca

(http://amphibiaweb.org/declines/ClimateChange.html).

Vremensko razdoblje u kome će se vodozemci razmnožavati uveliko zavisi od

karakteristika okoline kao što su temperatura i vlaga, i zbog toga može zavisiti od globalnog

zagrevanja. Vrste umerenih područja verovatno su podložnije promenama u temperaturi budući

da veći deo godine provode u stanju mirovanja, izbegavajući ili hladne zime ili vrela leta. Fine

promene u temperaturi ili vlažnosti podstiču ih na izlazak iz skrovišta i put prema potocima,

ribnjacima ili barama gde se razmnožavaju. Stoga je pretpostavljeni uticaj promene klime na

vodozemce pojava razmnožavanja ranije u kalendarskoj godini. Neke vrste zaista pokazuju trend

ranijeg razmnožavanja (među tim vrstama su i Pelophylax esculentus, Lissotriton vulgaris i

Triturus cristatus). Osim toga, ovaj trend varira lokalno unutar iste vrste

(http://amphibiaweb.org/declines/ClimateChange.html).

Postojeći podaci su oskudni da bi se utvrdili odgovori na pitanja o uticaju promene klime

na vodozemce, ali obzirom na pokretanje programa monitoringa širom sveta, postoji nada da će

se u budućnosti doći do rešenja. Neke postojeće studije, rađene uglavnom u tropima, uspele su da

potvrde postojanje veze između smanjenja populacija vodozemaca i nepravilnih klimatskih

promena. Na primer, u Brazilu između 1979. i 1982. nekoliko hladnih zima je verovatno bilo

odgovorno za izumiranje pet vrsta žaba. U Brazilu je utvrđena i povezanost smanjenja broja

vodozemaca sa suvim zimama. U Australiji postoji veza između suša i masovnog smanjenja

vodozemaca kišnih šuma koji nastanjuju potoke

(http://amphibiaweb.org/declines/ClimateChange.html).

Promena klime verovatno utiče na vodozemce na složeniji način. Na primer, lokalne

promene u klimi mogu smanjiti funkciju imunog sistema, što opet može dovesti do veće

učestalosti bolesti i povišenog mortaliteta. Situacija može biti još složenija, uključujući

interakciju tri ili četiri faktora. Recimo, u naročito sušnim godinama lokalne promene okoline

mogu izazvati smanjenje dubine bare čime se punoglavci jače izlažu uticaju UV-B zraka, što

izaziva veću osetljivost na infekciju Saprolegnia ferax koja izaziva mortalitet jaja

(http://amphibiaweb.org/declines/ClimateChange.html).

15

Razlozi izumiranja vodozemaca su često nepoznati, zbog toga je teško razumeti da li

klimatske promene na direktan način utiču na izumiranje. Međutim, mnogi naučnici smatraju da

indirektan uticaj klimatskih promena, kao što su isušivanja vodenih površina što dovodi do

nestanka staništa, ima više štetnih efekata nego sama temperatura

(http://amphibiaweb.org/declines/ClimateChange.html).

1.6. Bolesti i paraziti

Bolesti se često navode kao mogući uzrok smanjenja populacija vodozemaca širom sveta.

Masovni mortalitet izazvan epidemijama igra važnu ulogu u dinamici mnogih životinjskih

populacija. Epidemije mogu imati teške posledice po opstanak populacija vodozemaca.

Primeri infekcija vodozemaca obuhvataju viruse, bakterije, gljive i metilje. Virusi iz porodice

Iridoviridae su povezani sa masovnim mortalitetom žabe travnjače (Rana temporaria). Ti virusi

su nedavno izolovani iz nekoliko drugih vrsta vodozemaca i povezuju se sa pojavama bolesti u

prirodnim i zatočenim populacijama. Bakterija koja izaziva bolest crvenih nogu Aeromonas

hydrophila verovatno je odgovorna za masovno umiranje 1979., a verovatno ima ulogu i u

uginućima krastače Bufo boreas boreas

(http://www.edgeofexistence.org/amphibian_conservation/amphibian_threats.php).

Ranavirusi, virusi iz familije Iridoviridae, izazivaju bolesti kod žaba u Evropi. Osim

jednog jedinog izuzetka, nijedna vrsta koja je bila inficirana ovim virusima nije izumrla niti joj

preti smanjenje populacija ili izumiranje. Jedina vrsta koja je bila inficirana ovm parazitom i koja

je ugrožena je žutonoga planinska žaba Rana mucosa

(http://www.amphibianark.org/pdf/ACAP.pdf).

Nedavno pronađen parazit iz filuma Myxozoa, trenutno identifikovan kao Myxozoan sp.,

poznat je kao uzročnik nekih bolesti kod riba, nađen je nedavno i kod punoglavaca vrste Rana

mucosa, koja je postala retka u prošlom veku (http://amphibiaweb.org/declines/diseases.html).

Deformacije ekstremiteta kod vodozemaca može izazvati, prema nedavnim dokazima,

pljosnati crv Ribeiroia ondatrae. Ovaj parazit ima složeni životni ciklus, tako da prilikom

razmnožavanja razvija larve cerkarije, za čiji dalji razvoj je potreban prelazni domaćin, koji je

najčešće neki vodozemac. Ove larve se incestiraju u blizini udova u razvoju kod larvi

16

vodozemaca što može prouzrokovati deformacije ekstremiteta tokom kasnijeg razvoja (Johnson i

Chase, 2004).

Gljiva Saprolegnia ferax pronađena je na jajima vrste Bufo boreas i pretpostavlja se da

izaziva mortalitet jaja. Izumiranje krastače Bufo baxteri pripisuje se parazitskoj gljivici

Basidiobolus ranarum, dok je gljivica Mucor amphibiorum uočena kod australijske arborealne

vrste Litoria caerulea. Gljivica Batrachochytrium dendrobatidis spominje se kao uzrok

izumiranja vodozemaca u Severnoj i Južnoj Americi i Australiji

(http://www.edgeofexistence.org/amphibian_conservation/amphibian_threats.php),

a detektovana je i u Evropi (Balaž i sar., 2015).

Hitridiomikoza, bolest izazvana gljivom Batrachochytrium dendrobatidis ima

najznačajniji uticaj na smanjenje brojnosti vodozemaca (Slika 2). Ova bolest je karakteristična za

vodozemce i jedna je od dve hitridne gljive koje izazivaju oboljenja kod vodozemaca.

Registrovana je kod mnogih vrsta žaba, nekih vrsta repatih vodozemaca i jedne vrste cecilija (

Typhlonectes sp.). Batrachochytrium dendrobatidis je prouzrokovala izumiranje preko 200 vrsta

žaba širom sveta. Iako su patogeni organizmi i ranije bili pominjani kao uzročnici smanjenja

brojnosti i izumiranja vodozemaca, hitridiomikoza je prva koja se i dalje širi. Pretpostavlja se da

je danas ovom bolešću zaraženo preko 350 vrsta vodozemaca

(http://www.edgeofexistence.org/amphibian_conservation/amphibian_threats.php).

17

Nejasno je jesu li ove bolesti novi činioci koji su se nedavno proširili među vodozemcima

ili su prethodno koegzistirali sa njima, ali im se patogenost nedavno povećala što može da znači i

da se imunitet vodozemaca smanjio. Obe hipoteze označavaju ljudski uticaj kao glavni razlog

pojave ili pojačane patogenosti. Moguće je da su ove pojave rezultat združenog delovanja više

faktora (http://www.edgeofexistence.org/amphibian_conservation/amphibian_threats.php).

Vodozemci se, prema nekim naučnicima, smatraju dobrim bioindikatorima (Blaustein,

1994; Blaustein i Wake, 1995). Kao rezultat, ova klasa je bila predmet mnogobrojnih istraživanja

i intenzivne medijske pažnje (Souder, 2000). Vodozemci imaju propustljivu kožu, bez dlaka,

krljušti i perja kao i jaja bez ljuske čiji je sadržaj izložen direktno spoljašnjoj sredini i lako

apsorbuje supstance. Takođe su ektotermni organizmi i imaju karakterističan životni ciklus koji

ih izlaže i akvatičnim i terestričnim opasnostima. Sve ove karakteristike čine vodozemce

posebno osetljivim na promene temperature, padavina i UV-zračenja. Smanjenje brojnosti,

zajedno sa povećanjem učestalosti deformiteta, može biti upozorenje teške degradacije životne

sredine (Blaustein i Johnson, 2003).

Slika 2. Vrsta Atelopus limosus uginula od posledica

hitridiomikoze. Izvor: https://prezi.com/sayzzk_cfh-

d/chytridiomycosis/

18

1.7. Ciljevi istraživanja:

Ovaj rad treba da doprinese upoznavanju i kartiranju reproduktivnih centara vodozemaca

na području grada Niša, da predstavi bogatstvo vrsta vodozemaca naseljenih na području grada

Niša i da proceni intenzitet uticaja antropogenog faktora na vodene ekosisteme i vodozemce koji

žive u tim ekosistemima. Polazne hipoteze bile su da proces urbanizacije ne menja i ne

osiromašuje prirodna staništa, te da ne postoje značajne razlike ni u broju reproduktivnih centara

vodozemaca nitu u bogatstvu vrsta vodozemaca između centralnih delova grada i periferije.

19

2. Materijal i metode

2.1. Objekat istraživanja

Vodozemci su grupa kičmenjaka koja obuhvata više od 7000 vrsta rasprostranjenih širom sveta.

Retke su u hladnim i sušnim predelima. Što se tiče evolucione istorije, zauzimaju posebno mesto

jer su najstarija grupa čiji su pripadnici naselili kopno. Vodozemci nemaju zaštitne mehanizme

koji sprečavaju prekomerno odavanje vode iz tela, tako da je, bez obzira da li žive samo u

vodenoj ili kopnenoj sredini, neophodno da se u njihovom okruženju nalazi određena količina

vode. Koža vodozemaca je relativno tanka, propustljiva i ima mnogobrojne sluzne žlezde koje

održavaju njenu vlažnost (Crnobrnja-Isailović i sar., 2012).

Svi savremeni (recentni) vodozemci grupisani su u tri reda: beznogi vodozemci ili Apoda

(tipičan predstavnik je cecilija - tropski crvoliki vodozemac), repati vodozemci ili Caudata

(Urodela) (daždevnjaci i mrmoljci) i bezrepi vodozemci ili Anura (sve vrste žaba) (Radević i

Šorić, 2009).

Većina vodozemaca se izleže iz jaja koja polažu u raznovrsna slatkovodna staništa. Jaja

vodozemaca su veoma podložna isušivanju tako da je za njihov uspešan razvoj neophodna

vodena sredina. Zbog toga se može reći da vodozemci život provode u dve sredine, vodenoj i

kopnenoj. Iz jaja se izležu larve, koje period do metamorfoze provode u vodenoj sredini. Kod

nekih vrsta prvi deo embrionalnog razvića odvija se u telu majke, pa u vodenu sredinu polažu

već oformljene larve. Nakon završetka metamorfoze i prelaska sa škržnog na plućni način

disanja, razvijaju se juvenilne jedinke koje su adaptirane na život u suvozemnoj sredini

(Crnobrnja-Isailović i sar., 2012). Pojedine vrste vodozemaca rađaju mladunce već oformljene za

život u suvozemnim uslovima.

2.2. Područje istraživanja

Niš je najveći grad u jugoistočnoj Srbiji i sedište Nišavskog upravnog okruga (Slika 3).

Po veličini je treći grad u Srbiji sa više od 250.000 stanovnika (3,3% stanovništva Srbije i 65,5%

stanovništva Nišavskog okruga) nastanjenih u pet gradskih opština. Nalazi se 237 kilometara

jugoistočno od Beograda na reci Nišavi, nedaleko od njenog ušća u Južnu Moravu.

20

Niš se nalazi u Niškoј kotlini uz ušće Nišave u Јužnu Moravu na 43°19' severne

geografske širine i 21°54' istočne geografske dužine. Uži centar grada јe na 194m nadmorske

visine (kod spomenika u centru). Naјviša tačka na teritoriјi grada јe Sokolov kamen, vrh na

Suvoј planini (1.523m nadmorske visine), a naјniža nizvodno od ušća Nišave u Moravu kod

mesta Trupale (173m nadmorske visine). Područјe grada zahvata površinu od 596,71 km2 (oko

0,7% površine Srbije i 21,8% površine Nišavskog okruga), na kome se nalazi Niš, Niška Banja i

68 prigradskih i seoskih naselja (Slika 4). Grad Niš obuhvata teritorije pet opština: Pantelej,

Medijana, Crveni Krst, Palilula i Niška Banja (Anonymous, 2011).

Iako je pretežno uokvirena visokim brdsko-planinskim obodom, Niška kotlina je u

povoljnoj komunikativnoj vezi sa susednim kotlinama, zahvaljujući pre svega dolinama Južne

Morave, Nišave i Kutinske reke. Dolina Južne Morave deli Nišku kotlinu na dva nejednaka dela:

zapadni deo poznat pod nazivom "Dobrič", koji je široko otvoren ka Topličkoj kotlini i istočni

(veći) deo, koji predstavlja Nišku kotlinu u užem smislu, koju preseca reka Nišava, blizu njenog

ušća u Južnu Moravu, deleći grad Niš, najvećim delom izgrađen na njenim obalama, na severni i

južni deo.

Na klimu kotline utiču geografski položaj, reljef i prodori toplih i hladnih vazdušnih

masa. Leta su topla, a zime sa puno snega. Prelazna godišnja doba su izrazita, dok su padavine

tipične za prolećni i jesenji period. Pojava najviših i najnižih temperatura nije uvek vezana za jul

i januar već ima pomeranja i odstupanja. Podneblje Niške kotline spada u oblast mezotermalnih,

umereno-kontinentalnih klimata sa izraženim stepenom kontinentalnosti i srednjom godišnjom

temperaturom od 12ºC.

Godišnje u proseku u Niškoj kotlini padne 589,6 mm kiše i snega po kvadratnom metru,

dok je prosečni vazdušni pritisak 992,74 milibara, a srednja godišnja vlažnost vazduha je 70,4%

(najviša je u januaru 80,0%, a najmanja je u avgustu 61,9%) (Milojević, 2015).

Najznačajniji hidrografski objekat grada je reka Nišava. Pored nje na teritoriji grada se

ističu još i Kutinska reka, Malčanska reka, Gabrovačka reka, Matejevačka reka i Humska reka.

Pored ovih rečica, na teritoriji grada se nalaze i Batušinačke, Međurovačke i Čokotske bare.

Međutim, ove rečice, kao i bare u okolini Niša, su nedovoljno dobro istražene i nema pouzdanih

podataka o njima (Anonymous, 2013).

21

Slika 3. Položaj grada Niša u okviru granica Republike

Srbije; Izvor:

http://24timezones.com/onlinemap/serbia_nis.php

Slika 4. Položaj grada Niša u okviru Nišavskog

okruga. Izvor: Anonymus: Revizija strategije razvoja

grada Niša od 2009. do 2020.

22

2.3. Gradske opštine obuhvaćene istraživanjem

Niška kotlina predstavlja prostorno ulegnuće u zemljinoj kori i specifičan je geoprostor

jugoistočne Srbije. Kao deo prostrane Južnomoravske doline, Niška kotlina počinje na istoku od

Sićevačke klisure, dok na zapadu srasta sa Moravskom potolinom, čineći kotlinu koja po

površini od 620 km² spada među veće geografske prostore ove vrste u južnoj Srbiji (Đorđević,

2005).

Grad Niš je podeljen na pet opština, koje pored urbanog dela obuhvataju i ruralna

područja (Slika 5). Ovih pet opština, zajedno sa ruralnim područjima, predstavljaju predmet

istraživanja ovog rada. Gradske opštine obuhvaćene istraživanjem su: GO Medijana, GO Crveni

Krst, GO Pantelej, GO Palilula i GO Niška Banja (Republička agencija za prostorno planiranje,

2011).

Gradska opština Medijana je najmanja po površini - 10.67km² (sa Brzim Brodom 49

km²), a najveća po broju stanovnika. Prema poslednjem popisu iz 2011. godine GO Medijana

ima 88.010 stanovnika, 0,7% više nego na prethodnom popisu. Od 257.867 stanovnika koliko

ima Grad Niš, više od jedne trećine živi na području Gradske opštine Medijana. Prostorno

posmatrano, opština obuhvata deo Niša sa dve karakteristične celine - staro gradsko jezgro Niša

sa viševekovnom istorijom, u čijem sedištu su današnje ulice: Voždova, Obrenovićeva, Milojka

Lešjanina, Nikole Pašića, Dušanova i Konstantina Velikog. Novi deo Niša je izgrađen pretežno

sedamdesetih i osamdesetih godina 20. veka na području Krivih livada, u čijem sedištu je

Bulevar Nemanjića (raniji naziv Bulevar Lenjina). U sastavu Gradske opštine Medijana je i

prigradsko naselje Brzi Brod, formirano na ostacima praistorijske i antičke naseljenosti. Prvi put

se pominje 1498. godine (14 hrišćanskih kuća). Područje Gradske opštine Medijana je visoko

urbanizovano i gusto naseljeno. Prema stepenu urbanizacije i opštoj gustini naseljenosti je među

prvim opštinama u Srbiji (iza beogradskih opština Vračar i Stari Grad) (Republički zavod za

statistiku, 2013). Što se tiče opštine Medijana istraživanja vezana za reproduktivne centre

vodozemaca kao i anketiranje stanovništva vršeni su samo u urbanom delu opštine. Ispitivanja

vezana za mesta reprodukcije vodozemaca vršena su u okolini reke Nišave koja protiče u okviru

teritorije opštine Medijana.

23

GO Crveni Krst zauzima severozapadni deo područja Niša i prostire se od reke Nišave na

severu gde se graniči sa opštinom Aleksinac. Na zapadu se naslanja na opštinu Merošina, a na

istoku se graniči sa GO Pantelej. Zauzimajući skoro trećinu površine grada Niša, GO Crveni krst

pripada najveći broj niških sela (23) ali i najmanji broj stanovnika (oko 15% stanovništva grada).

U gradskom delu opštine živi 8.882 stanovnika uglavnom u porodičnim kućama. Skoro trećinu

ovog broja čine pripadnici Romske nacionalne zajednice nastanjeni uglavnom u MK 12. februar.

Ostatak od 24.530 stanovnika živi u 23 sela. Sela u sastavu GO Crveni Krst su: Berčinac, Vele

Polje, Vrtište, Gornja Toponica, Gornja Trnava, Gornji Komren, Donja Toponica, Donja Trnava,

Donji Komren, Kravlje, Leskovik, Medoševac, Mezgraja, Miljkovac, Paligrace, Paljina,

Popovac, Rujnik, Sečanica, Supovac, Trupale, Hum i Čamurlija. Površina GO Crveni Krst je

181,53 km², broj stanovnika: 33.452, dok je struktura naselja: 23 seoske i 3 gradske jedinice

mesne samouprave (Republički zavod za statistiku, 2013). U ovoj opštini prikupljanje podataka,

kako terenskim radom tako i anketiranjem lokalnog stanovništva, vršeno je i u urbanom i u

ruralnom delu opštine.

Teritorija GO Pantelej obuhvata površinu od: 14.176 ha, 36 a, 62 m². Broj stanovnika GO

Pantelej je 48.000. Na teritoriji opštine nalaze se 4 gradska naselja i 12 sela:

Gornja Vrežina, Gornji Matejevac, Donji Matejevac, Kamenica, Brenica, Cerje, Knez Selo,

Malča, Pasjača, Oreovac, Jasenovik i Vrelo. Pored dela gradskog naselja, Gradska opština

Pantelej zahvata i predele Cerja i Kameničkog Visa na zapadu, a na istoku se prostire do Pasjače

i Oreovca. Zelene padine pobrđa Svrljiških planina, sa lepotama podzemnog lavirinta Cerjanske

pećine, predstavljaju prirodno bogatstvo opštine. GO Pantelej je svojim većinskim delom ruralna

opština (Republički zavod za statistiku, 2013). Što se tiče ove opštine istraživanja su vršena

pretežno u ruralnom delu opštine, ali je delimično obuhvaćen i urbani deo opštine.

Površina Gradske opštine Palilula je 117,37 kilometara kvadratnih, i po popisu iz 2002.

godine u njoj živi 72.165 stanovnika, od čega 54.596 živi u gradskom području, a 17.569 u

seoskom području. Međutim, prema procenama stručnjaka, usled velikog broja izbeglih lica sa

prostora Kosova i Metohije, na teritoriji Gradske opštine Palilula živi oko 90.000 stanovnika.

Seoska naselja GO Palilula su: Berbatovo, Bubanj, Vukmanovo, Gabrovac, Gornje Međurovo,

Deveti maj, Donje Vlase, Donje Međurovo, Krušce, Lalinac, Mramor, Mramorski Potok, Pasi

Poljana, Suvi Do i Čokot (Republički zavod za statistiku, 2013).

24

Anketiranje stanovništva kao i terenska istraživanja vršena su u svakom delu opštine, s tim što je

najveći deo istraživanja vršen u mestima Lalinac, Gabrovac i Mramor.

Niška Banja se nalazi 10 kilometara jugoistočno od Niša, nedaleko od ušća Nišave u

Južnu Moravu. Na području Gradske opštine Niška Banja, prema popisu iz 2011. godine, živi

14.819 stanovnika. Gradska opština Niška Banja se prostire na 144,92 kvadratna kilometra, a

stanovništvo živi u 16 naseljenih mesta – Niškoj Banji, Bancarevu, Gornjoj Studeni, Donjoj

Studeni, Jelašnici, Kunovici, Lazarevom Selu, Manastiru, Ostrovici, Prvoj Kutini, Ravnom Dolu,

Radikinoj Bari, Rautovu, Sićevu, Čukljeniku i u naselju Nikola Tesla. U selu Koritnjak ne živi ni

jedan stanovnik (Republički zavod za statistiku, 2013).

Što se tiče ove opštine istraživanja su vršena uglavnom u okviru Niške Banje, ali je istraživanje

sprovedeno i u nekim drugim mestima, pre svega u Jelašnici i naselju Nikola Tesla.

Slika 5. Gradske opštine u Nišu. Izvor: Anonymus:

Revizija strategije razvoja grada Niša od 2009. do 2020.

25

2.4. Prikupljanje podataka

Osnovna metoda primenjena za prikupljanje podataka bilo je pregledanje literature koja

sadrži podatke o rasprostranjenju vrsta vodozemaca na teritoriji Srbije, pa i područja Niša

(Džukić, 1995; Gasc i sar., 1997; Jović i sar., 2000; Jović i Ajtić, 2007; Milojević, 2015;

Radovanović, 1951; Sillero i sar., 2014; Vukov i sar., 2013). Osim toga, sprovedeno je

anketiranje stanovništva po opštinama radi dobijanja podataka o prisustvu vodozemaca na

određenim lokalitetima. Ova metoda podrazumeva postavljanje upitnika stanovništvu kao i

pokazivanje fotografija vrsta za koje pretpostavljamo da se nalaze na određenom lokalitetu.

Osim toga, primenjena je i metoda zvučnog transekta: tokom reproduktivnog perioda

vodozemaca istraživač se kretao po unapred određenoj trasi i beležio oglašavanja mužjaka žaba

snimanjem na diktafon (ili telefon), sa beleženjem sata u kome se zvuk čuo.

Takođe je beleženo da li je oglašavanje bilo pojedinačno ili se oglašavalo nekoliko mužjaka ili je

oglašavanje bilo horsko. Beležen je neposredni lokalitet i, kada je bio dostupan GPS uređaj,

geografske koordinate. Determinisanje vrsta vršeno je posle transekta, upoređivanjem zvučnih

snimaka sa već postojećim snimcima oglašavanja vrsta žaba i/ili analizom fotografija.

Reproduktivni centri vodozemaca locirani su na osnovu podataka dobijenih anketom i

obilazaka postojećih vodotokova u okviru istraživanog područja, opštine Medijana, opštine

Palilula, opštine Pantelej, opštine Crveni krst i opštine Niška Banja. Takođe, primenjen je i

zvučni transekt – kretanje duž unapred određene trase posle zalaska sunca i beleženje

oglašavanja mužjaka žaba.

Verifikacija podataka dobijenih prethodnim metodama vršena je tokom dana koliko je to

bilo moguće, vizuelnim prebrojavanjem.

2.5. Analiza podataka

Reproduktivni centri vodozemaca označeni su kao stajaćice (1) ili tekućice (2), mali

(stajaćice do 10m2 i tekućice širine do 2 m), srednji (stajaćice od 10m2 do 100m2 i tekućice

širine od 2 do 5 m) ili veliki (stajaćice veće od 100m2 i tekućice šire od 5m) i plitki (do 1.5 m

dubine) ili duboki (preko 1.5m dubine).

26

Za ispitivanje afiniteta vrsta vodozemaca prema određenom tipu reproduktivnih centara

primenjena je Spearman-ova korelacija ranga, standardna i multipla korespodentna analiza.

Za analizu značaja pojedinih reproduktivnih centara vodozemaca, a na osnovu vrsta

vodozemaca koje su utvrđene u njima, za svaki reproduktivni centar izračunat je Indeks statusa

očuvanosti (I= ∑ Si), koji predstavlja zbir Si vrsta koje su zabeležene na datom području, gde je

Si = skor očuvanosti vrste i određen na osnovu IUCN kategorizacije vrste (Temple i Cox, 2009).

Vrednost konzervacionog skora očuvanosti vrste raste sa povećanjem njene kategorije

ugroženosti (Sutherland, 2000). IUCN kategorije ugroženosti vrsta su vrednovane na sledeći

način: Ranjiva (VU) = 3; skoro ugrožena (NT) = 2; niska verovatnoća opasnosti (LC) = 1 (po

Milojković, 2006).

27

3. Rezultati

Na osnovu literaturnih podataka i terenskih istraživanja utvrđeno je da na području grada

Niša postoji oko 25 reproduktivnih centara vodozemaca, od toga 8 stajaćica i 17 tekućica. U

opštini Medijana nalaze se deo toka reke Nišave i deo toka Gabrovačke reke, u opštini Palilula

nalazi se 4 stajaćice (bare u blizini Delijskog visa, Batušinačke bare, bara blizu Ledene stene,

Lalinačka slatina) i 4 tekućice (Nišava, Južna Morava, Gabrovačka reka i Mramorski potok). U

opštini Pantelej nalazi se 6 tekućica (reka Nišava, Malčanska reka, Matejevačka reka, rukavac

Nišave, Brenička reka i Suvodolski potok), u opštini Crveni krst nalaze se 2 stajaćice (bara pored

Nišave blizu Popovca, bara pored Nišave u blizini Trupala) i 5 tekućica (Nišava, Rujnička reka,

Toponička reka, Humski potok i Rujnički potok). Na teritoriji Niške Banje nalaze se dve

stajaćice (Mrtvaja pored Nišave i bare na Kutinskoj reci) i 5 tekućica (Nišava, Kutinska reka,

Kunovička reka, Studena kao i jedna rečica kod školske česme). Najveći broj reproduktivnih

centara vodozemaca u okviru Niša nalazi se na opštini Palilula, a najmanji na opštini Medijana.

Tokom istraživanja reproduktivnih centara vodozemaca kao i vrsta zastupljenih na

teritoriji svih opština Niša primećeno je prisustvo tri vrste repatih vodozemaca (red Caudata) i 10

vrsta bezrepih vodozemaca (red Anura). U Tabeli 1 dat je pregled vrsta na osnovu anketiranja

stanovništva, terenskih istraživanja i pregleda literature za opštine Medijana, Palilula i Pantelej,

dok je u Tabeli 2 dat pregled vrsta u opštinama Crveni krst i Niška Banja.

Prema literaturi, na teritoriji opštine Medijana prisutne su sledeće vrste bezrepih

vodozemaca: Bombina variegata, Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Hyla arborea, Pelophylax

ridibundus, P. kl esculentus, Rana dalmatina, R. graeca i R. temporaria. Zabeleženo je prisustvo

sledećih vrsta repatih vodozemaca: Salamandra salamandra, Lissotriton vulgaris i Triturus

macedonicus. Terenskim istraživanjima u okviru opštine Medijana, zabeleženo je prisustvo

sledećih vrsta bezrepih vodozemaca: Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Pelophylax ridibundus, P.

kl esculentus, dok je od repatih vodozemaca primećena samo vrsta Salamandra salamandra

(Slika 9). Prema podacima dobijenim anketiraenjem meštana, na teritoriji opštine Medijana

navedeno je prisustvo sledećih vrsta bezrepih vodozemaca: Bufo bufo, Pseudepidalea viridis,

Pelophylax kl esculentus i Rana graeca.

U opštini Palilula pregledom literature uočeno je prisustvo sledećih vrsta žaba: Bombina

variegata, Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Hyla arborea, Pelophylax ridibundus, P. kl

28

esculentus, Rana dalmatina i R. graeca. Od bezrepih vodozemaca zastupljeni su: Salamandra

salamandra, Lissotriton vulgaris, Triturus macedonicus. Terenskim istraživanjima zabeleženo je

prisustvo sledećih vrsta bezrepih vodozemaca: Bombina bombina (Slika 6), Bombina variegata,

Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Pelophylax kl esculentus, Rana graeca, a od repatih

vodozemaca, prisutni su: Salamandra salamandra i Lissotriton vulgaris. Anketiranjem lokalnog

stanovništva zabeleženo je prisustvo sledećih vrsta: Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Pelophylax

kl esculentus, Rana graeca, kao i šarenog daždevnjaka (Salamandra salamandra).

Pregled literature koja se odnosi na opštine u Nišu i prisustvo vodozemaca u istim,

ukazuje da su u opštini Pantelej prisutne sledeće vrste žaba: Bombina variegata, Bufo bufo,

Pseudepidalea viridis, Hyla arborea (Slika 8), Pelophylax ridibundus, P. kl esculentus, R.

dalmatina i R. graeca. Od daždevnjaka i mrmoljaka prisutne su sledeće vrste: Salamandra

salamandra, Lissotriton vulgaris, Triturus macedonicus. Radom na terenu uočeno je prisustvo

sledećih vrsta bezrepih vodozemaca: Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Pelophylax kl esculentus,

dok nije pronađen nijedan repati vodozemac. Prema anketi prisutne su sledeće vrste: Bombina

variegata, Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Pelophylax ridibundus, P. kl esculentus, kao i

Salamandra salamandra.

Prema literaturnim podacima, u opštini Crveni krst prisutne su sve vrste bezrepih i repatih

vodozemaca kao u opštini Pantelej. Što se tiče podataka sa terena oni su nešto drugačiji. Prisutne

su sledeće vrste: Pseudepidalea viridis i P. kl esculentus. Anketiranjem stanovništva dobijeni su

sledeći podaci: od bezrepih vodozemaca su prisutni Bombina variegata, Bufo bufo,

Pseudepidalea viridis, Pelophylax ridibundus, P. kl esculentus, i Salamandra salamandra od

repatih vodozemaca.

Sastav vrsta u opštini Niška Banja je, prema literaturi, isti kao u opštinama Pantelej i

Crveni krst. Što se tiče podataka sa terena u ovoj opštini su prisutne sledeće vrste bezrepih

vodozemaca: Bombina variegata, Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Pelophylax ridibundus, P. kl

esculentus (Slika 7), kao i Salamandra salamandra od repatih vodozemaca. Prema podacima

sakupljenim prilikom anketiranja stanovništva ove opštine prisutne su sledeće vrste: Bufo bufo,

Pseudepidalea viridis, Pelophylax kl esculentus, Rana graeca, R. temporaria, kao i šareni

daždevnjak (Salamandra salamandra).

29

Slika 6. Bombina bombina

pronađena na Lalinačkoj slatini

Slika 7. Pelophylax kl esculentus pronadjen na terenu u

Niškoj Banji.

Slika 8. Hyla arborea; Izvor:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hyla_arb

orea_hun.jpg

Slika 9. Salamandra salamandra; Izvor:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Salamandra_p

lamista_po_skalowaniu.jpg

30

Tabela 1. Prisustvo svih vrsta vodozemaca prema literaturi, terenskim istraživanjima i

anketiranju stanovništva u opštinama Medijana, Palilula i Pantelej.

anketa literatura teren anketa literatura teren anketa literatura teren

0 1 1 1 1 1 0 1 0

0 1 0 0 1 1 0 1 0

0 1 0 0 1 0 0 1 0

0 0 0 0 0 1 0 0 0

0 1 0 0 1 1 0 1 0

1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1

0 1 0 0 1 0 0 1 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 1 1 1 1 1 1 1 1

0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 1 1 0 1 0 1 1 0

0 1 0 0 1 0 0 1 0

1 1 0 1 1 1 1 1 0

0 1 1 0 0 0 0 0 0

9. Pelobates fuscus

Medijana Palilula Pantelej

1. Salamandra salamandra

2. Lissotriton vulgaris

3. Triturus macedonicus

4. Bombina bombina

5. Bombina variegata

6. Bufo bufo

7. Pseudepidalea viridis

8. Hyla arborea

16. Rana temporaria

10. Pelobates syriacus

11. Pelophylax kl esculentus

12. Pelophylax lessonae

13. Pelophylax ridibundus

14. Rana dalmatina15. Rana graeca

0-vrsta nije prisutna

1-vrsta je prisutna

31

Tabela 2. Prisustvo svih vrsta vodozemaca prema literaturi, terenskim istraživanjima i

anketiranju stanovništva u opštinama Crveni krst i Niška Banja.

anketa literatura teren anketa literatura teren

1 1 0 1 1 1

0 1 0 0 1 0

0 1 0 0 1 0

0 0 0 0 0 0

1 1 0 0 1 1

1 1 0 1 1 1

1 1 1 1 1 1

0 1 0 0 1 0

0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0

1 1 1 1 1 1

0 0 0 0 0 0

1 1 0 0 1 1

0 1 0 0 1 1

0 1 0 1 1 0

0 0 0 1 0 0

Crveni krst Niška banja

2. Lissotriton vulgaris

15. Rana graeca

16. Rana temporaria

9. Pelobates fuscus

10. Pelobates syriacus

11. Pelophylax kl esculentus

12. Pelophylax lessonae

13. Pelophylax ridibundus

14. Rana dalmatina

3. Triturus macedonicus

4. Bombina bombina

5. Bombina variegata

6. Bufo bufo

7. Pseudepidalea viridis

8. Hyla arborea

1. Salamandra salamandra

0-vrsta nije prisutna

1-vrsta je prisutna

Slika 10. Pseudepidalea viridis; Izvor:

http://wp1150997.server-he.de/deutschland.htm Slika 11. Lissotriton vulgaris

pronađen na terenu.

32

Analiza afiniteta vodozemaca prema određenom tipu stajaćica urađena je na osnovu

podataka prikupljenih sa dve tekućice i četiri stajaćice (Tabela 3) pokazala je da je vrsta Bufo

bufo statistički značajno češće bila prisutna u malim reproduktivnim centrima (Spearman-ova

rank korelacija R= - 0.78 za odnos veličine reproduktivnog centra i prisustva vrste, p < 0.05).

Ostale vrste su ili bile veoma malo zastupljene u analiziranom uzorku reproduktivnih centara ili

su bile prisutne u skoro svima. Takođe, utvrđena je značajna korelacija između tipa analiziranih

reproduktivnih centara i njihove veličine: stajaćice su pretežno bile manji reproduktivni centri od

tekućica (Spearman-ova rank korelacija R=0.78, p < 0.05).

Korespodentna analiza je pokazala da postoji skoro značajna asocijacija između tipa

reproduktivnog centra i prisustva/odsustva vrste Rana dalmatina (Hi square=3.73, df=1,

p=0.053), takođe i između dubine i prisustva/odsustva vrste Bufo bufo (Hi square=3.73, df=1,

p=0.053); međutim, jedina značajna asocijacija ustanovljena je između veličine reproduktivnog

centra i prisustva/odsustva vrsta roda Bombina (Hi square=7.00, df=2, p=0.030).

Multipla korespodentna analiza urađena je bez vrsta koje su bile prisutne samo u jednom

reproduktivnom centru (vidi Tabelu 3). U prostoru koji zaklapaju prva i druga korespodentna osa

(Grafikon 1) uočava se afinitet vrste S. salamandra prema velikim reproduktivnim centrima

Sve vrste vodozemaca koje su zabeležene na području Niša, bilo putem ankete ili direktnim

istraživanjem ili na osnovu literaturnih podataka, imaju i globalni i regionalni (evropski) IUCN

status LC (ne spadaju u kategoriju ugroženih vrsta). Shodno tome, ukupan konzervacioni skor

faune vodozemaca područja Niša procenjen je na 12 (Tabela 4.).

33

Tabela 3. Reproduktivni centri vodozemaca u Nišu na osnovu terenskih istraživanja.

Naziv Opština Tip Veličina Dubina SS LV TM BBOM BV BBUF PVIR HA PKLE PR RD RG RT

Nišava Medijana 2 3 2 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0

Nišava Palilula 2 3 2 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0

Južna

Morava Palilula 2 3 2 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0

Gabrovačka

reka Palilula 2 2 1 0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 0

Lalinačka

Slatina Palilula 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 0 1 0 0 0 0

Batušinačke

bare Palilula 1 2 2 0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 1 0 0

Bare na

Delijskom

visu

Palilula 1 2 2 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 0

Tip: 1-stajaćice; 2-tekućice

Veličina: 1-mali (stajaćice do 10m² i tekućice širine do 2m); 2-srednji (stajaćice od 10m² do 100m² i tekućice širine od 2-5m); 3-veliki

(stajaćice veće od 100m² i tekućice širine preko 5m)

Dubina: 1-plitki (do 1,5m dubine); 2-duboki (preko 1,5m dubine)

Vrste: SS-Salamandra salamandra, LV- Lissotriton vulgaris, TM-Triturus macedonicus, BBOM-Bombina bombina, BV-Bombina

variegata, BBUF- Bufo bufo, PVIR- Pseudepidalea viridis, HA- Hyla arborea, PKLE- P. kl esculentus,PR- Pelophylax ridibundus,

RD-Rana dalmatina, RG- Rana graeca, RT- Rana temporaria.

34

Grafikon 1. Afiniteti pojedinih vrsta vodozemaca ka određenim karakteristikama reproduktivnih

centara.

2D Plot of Column Coordinates; Dimension: 1 x 2

Input Table (Rows x Columns): 13 x 13 (Burt Table)

tip:1

tip:2

velicina:1

velicina:2

velicina:3

dubina:1

dubina:2

SS:0

SS:1

BBUFO:0

BBUFO:1

RD:0

RD:1

-1.5 -1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0

Dimension 1; Eigenvalue: .57702 (49.46% of Inertia)

-2.0

-1.5

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

Dim

ensio

n 2

; E

igenvalu

e:

.34959 (

29.9

6%

of

Inert

ia)

tip:1

tip:2

velicina:1

velicina:2

velicina:3

dubina:1

dubina:2

SS:0

SS:1

BBUFO:0

BBUFO:1

RD:0

RD:1

35

Tabela 4. Konzervacioni skor vodozemaca na području Niša

Vrsta Konzervacioni

indeks

Salamandra salamandra 1

Lissotriton vulgaris 1

Triturus macedonicus NE*

Bombina bombina 1

Bombina variegata 1

Bufo bufo 1

Pseudepidalea viridis 1

Hyla arborea 1

Pelophylax ridibundus 1

Pelophylax kl. esculentus 1

Rana dalmatina 1

Rana graeca 1

Rana temporaria 1

TOTAL 12

*NE- Not Evaluated – IUCN status još nije procenjen

36

4. Diskusija

Čitava teritorija Srbije, uzimajući u obzir i geografsko rasprostranjenje i nadmorsku

visinu, je naseljena vodozemcima. U Srbiji postoji veliki broj perifernih lokaliteta naseljenih

vodozemcima koji su od posebnog značaja i vrši se njihova zaštita i očuvanje jer su periferne

populacije veoma osetljive na promene u ekosistemima koje naseljavaju (Kawecki, 2008). Od

posebnog značaja za konzervaciju, u nekim delovima Srbije, su reliktne populacije vrsta kao što

su Pelobates syriacus i Pelobates fuscus (Džukić, 2005).

Lista vodozemaca u Srbiji obuhvata 21 vrstu, od toga 8 vrsta repatih vodozemaca

(Caudata: Salamandra atra, Salamandra salamandra, Ichtyosaura alpestris, Lissotriton vulgaris,

Triturus cristatus, T. dobrogicus, T. ivanbureschii, T. macedonicus) i 13 vrsta bezrepih

vodozemaca (Anura: Bombina bombina, Bombina variegata, Bufo bufo, Pseudepidalea viridis,

Hyla arborea, Pelobates fuscus, P. syriacus, Pelophylax lessonae, P. kl. esculentus, P.

ridibundus, R. dalmatina, Rana graeca, R. temporaria) (Crnobrnja-Isailović i Paunović, 2015).

Najšire rasprostanjene vrste koje zauzimaju gotovo čitavu teritoriju Srbije jesu Lissotriton

vulgaris i 5 vrsta žaba (Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Hyla arborea, Rana dalmatina i

Pelophylax ridibundus). Vrste koje naseljavaju više od 50% teritorije srbije su 3 vrste iz reda

Caudata (Salamandra salamandra, Ichtyosaura alpestris i T. macedonicus) i dve vrste iz reda

Anura (Bombina variegata i P. kl. esculentus). Retke vrste vodozemaca koje zauzimaju izmedju

10-50% teritorije Srbije su T. dobrogicus i T. ivanbureschi od repatih i Bombina bombina,

Pelobates fuscus, Pelophylax lessonae, Rana graeca i R. temporaria od bezrepih vodozemaca.

Vrste sa izuzetno ograničenim rasprostranjenjem na teritoriji Srbije (manje od 10%) su

Salamandra atra, P. syriacus i Triturus cristatus (Vukov i sar., 2013).

Na teritoriji grada Niša do sada je vršeno istraživanje stajaćice u blizini Prirodno-

matematičkog fakulteta od strane Milojevića (2015). Na osnovu analize dobijenih podataka

tokom dvogodišnjeg monitoringa utvrđeno je prisustvo dve vrste vodozemaca na lokalitetu (rod

Anura): zelene krastače (Pseudepidalea viridis, Bufonidae - Slika 8) i zelene žabe (Phelophylax

kl esculentus, Ranidae). Zelena krastača, je najzastupljenija vrsta vodozemca na teritoriji Niša.

Terenskim istraživanjima je potvrđeno njeno prisustvo u svih pet opština grada Niša kao i

okolini. Monitoringom stajaćice dokazana je uspešna kolonizacija ove vrste.

37

Jedan od značajnijih podataka koji je dobijen terenskim istraživanjem jeste dokaz

prisustva vrste Bombina bombina na teritoriji Niša, tj. na području opštine Palilula. U

prethodnim istraživanjima i pregledima literature za ovu vrstu se samo pretpostavljalo da

naseljava teritoriju Niša (Vukov i sar., 2013). Vrsta je zabeležena na području Lalinačke slatine.

Na osnovu pregleda dosadašnje publikovane literature, rasprostranjenje vodozemaca u

gradovima na teritoriji Srbije praćeno je na teritoriji Beograda gde je zabeleženo prisustvo 4

vrste repatih vodozemaca (Salamandra salamandra, Lissotriton vulgaris, Triturus dobrogicus,

Triturus karelinii - sada T. ivanbureschi) kao i 9 do 11 vrsta bezrepih vodozemaca (Bombina

bombina, Bombina variegata, Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Hyla arborea, Pelobates fuscus,

P. syriacus, Pelophylax esculentus complex i Rana dalmatina), ukupno 13 vrsta vodozemaca

(Crnobrnja-Isailović i sar., 2012). Na osnovu literarnih i terenskih istraživanja zaključeno je da

na teritoriji grada Niša živi 10 vrsta bezrepih vodozemaca (Bombina bombina, Bombina

variegata, Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Hyla arborea, Pelophylax ridibundus, Pelophylax kl

esculentus, Rana dalmatina, R. graeca i R. temporaria) kao i 3 vrste repatih vodozemaca

(Salamandra salamandra, Lissotriton vulgaris – Slika 9, Triturus macedonicus). Poređenjem

vrsta sa teritorije Beograda i Niša uočeno je da teritoriju Niša ne naseljavaju vrste Pelobates

fuscus i Pelobates syriacus od bezrepih i T. dobrogicus i T. ivanbureschi od repatih vodozemaca.

Međutim, područje Niša naseljavaju T. macedonicus od repatih i R. graeca i R. temporaria, od

bezrepih vodozemaca. Konzervacioni skor faune vodozemaca područja Niša približan je

konzervacionom skoru zaštićenog prirodnog dobra “Vlasina” koji iznosi 12 (Dinov, 2015), ali

treba uzeti u obzir da je Dinov uvrstila u procenu i vrstu T. macedonicus koja još uvek nema

određen status ugroženosti na IUCN Crvenoj Listi ugroženih kičmenjaka, pridodajući joj

najmanji konzervacioni indeks. Status te vrste nije ni pretpostavljan prilikom izračunavanja

konzervacionog skora vodozemaca područja Niša. Zanimljivo je da konzervacioni skor faune

vodozemaca Nacionalnog parka “Đerdap” iznosi od 13 do 15, pri čemu su uračunate i

potencijalno prisutne vrste (Crnobrnja-Isailović i sar., u štampi), a variranje vrednosti skora

odnosi se na prisustvo jedne, dve ili tri vrste zelenih žaba Pelophylax esculentus complex.

38

5. Zaključci

U ovom radu su analizirani reproduktivni centri vodozemaca na teritoriji grada Niša.

Ispitivanja su vršena u periodu od februara do juna 2015. godine, za vreme početka i trajanja

reproduktivne aktivnosti, kao i embrionalnog razvitka larvi vodozemaca. Podaci su prikupljeni

posmatranjem i fotografisanjem lokaliteta reproduktivnih centara, kao i beleženjem prisustva

vrsta vodozemaca u i u neposrednoj okolini reproduktivnih centara. Dodatno je analizirana

dostupna literatura i izvršeno je anketiranje stanovnika opština Niša. Ispitane su sledeće gradske

opštine: Medijana, Palilula, Pantelej, Crveni Krst i Niška Banja. Na području grada zabeleženo je

25 reproduktivnih centara vodozemaca. Broj reproduktivnih centara u centru grada bio je manji u

odnosu na periferni deo. Bogatstvo vrsta vodozemaca u centru grada bilo je značajno manje od

onog u perifernim delovima grada. Na osnovu navedenih podataka zaključeno je da proces

urbanizacije menja i osiromašuje prirodna staništa. Rezultati ovog istraživanja bi trebalo da

podignu svest građana o značaju očuvanja prirodnog stanja vodenih ekosistema u njihovoj

neposrednoj okolini.

Ključne reči: reproduktivni centri, vodozemci, teritorija grada Niša, bogatstvo vrsta,

antropogeni faktor.

39

6. Literatura:

Anonymous, 2011: Prostorni plan administrativnog područja grada Niša 2021. - JP Zavod za

urbanizam Niš, Niš.

http://www.ni.rs/uploads/doc/uprave/upi/gup/PPAPGN%202021.pdf

(poslednja poseta 27.11.2014)

Anonymous, 2013: Operativni plan Odbrane od poplava na teritoriji Grada Niša za vode II reda

za 2013.godinu. - Službeni glasnik Republike Srbije 30/10; 93/12, Beograd.

http://www.ni.rs/uploads/doc/akta/130327-34/130327-34-29.pdf

(poslednja poseta 25.11.2014)

Anthony, B., Arntzen, J.W., Baha El Din, S., Böhme, W., Cogalniceanu, D., Crnobrnja-Isailovic,

J., Crochet, P.-A., Corti, C., Griffiths, R., Kaneko, Y., Kuzmin, S., Wai Neng Lau, M.,

Li, P., Lymberakis, P., Marquez, R., Papenfuss, T., Pleguezuelos, J.M., Rastegar, N.,

Schmidt, B., Slimani, T., Sparreboom, M., Ugurtas, I., Werner, Y., Xie, F., 2008:

Amphibians of the Palaearctic realm. In: Stuart, S.N., Hoffmann, M., Chanson, J.S., Cox,

N.A., Berridge, R.J., Ramani, P., and Young, B.E. (Eds.), Threatened Amphibians of the

World. Lynx Edicions, with IUCN - The World Conservation Union, Conservation

International and NatureServe, Barcelona, 106-113.

Baláž, V., Vörös, J., Civiš, P., Vojar, J., Hettyey, A., Sós, E., Dankovics, R., Jehle, R.,

Christiansen, D.G., Clare, F., Fisher, M.C., Garner, T.W.J., Bielby, J., 2013: Assessing

Risk and Guidance on Monitoring of Batrachochytrium dendrobatidis in Europe through

Identification of Taxonomic Selectivity of Infection. Conservation Biology 28: 213–223.

Blaustein A.R., 1994: Chicken Little or Nero’s fiddle? A perspective on declining amphibian

populations. Herpetologica 50: 85–97.

Blaustein, A.R., Wake, D.B., 1990: Declining amphibian populations: A global phenomenon? –

Trends in Ecology & Evolution 5: 203-204.

Blaustein, A.R., Wake, D.B., 1995: The puzzle of declining amphibian populations. Sci Am 272:

52–57.

Blaustein, A.R., Johnson, P.T.J., 2003: The complexity of deformed amphibians. – Frontiers in

Ecology and the Environment 1: 87-94.

Crnobrnja-Isailović, J., Paunović, M., 2015: Conservation and Decline of European Amphibians:

The Republic of Serbia. In: (H Heathvole, J Wilkinson Eds) Amphibian Biology Vol 11.

Part 4.Status of Conservation and Decline of Amphibians: Eastern Hemisphere:

Southern Europe and Turkey. Pelagic Publishing, Exeter, UK, 45-55.

Crnobrnja Isailović, J., Milojković, D., Macura, B. Amphibians and Reptiles of Đerdap. In press

(bilingual monograph – Serbian/English)

Crnobrnja-Isailović, J., Jelić, I., Stanisavljević, B., Ćosić, N., 2012: Vodozemci i gmizavci

Beograda. - Endemit, Beograd.

40

Dinov, J., 2015: Bogatstvo vrsta faune vodozemaca i gmizavaca Vlasinske visoravni, Master

rad,- Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Nišu.

Đorđević, M., 2005: Turističko-geografske karakteristike Niša, Diplomski rad, Prirodno-

matematički fakultet Niš.

Đurđević, M., 2006: Demografski razvoj grada Niša, Diplomski rad, Prirodno-matematički

fakultet Niš.

Džukić, G., 1995: Diverzitet vodozemaca (Amphibia) i gmizavaca (Reptilia) Jugoslavije, sa

pregledom vrsta od međunarodnog značaja. In: Stevanović, V., Vasić, V. (eds):

Biodiverzitet Jugoslavije sa pregledom vrsta od međunarodnog značaja. - Biloški fakultet

& Ecolibri, Beograd, 447-469.

Gasc, J-P., Cabela, A., Crnobrnja-Isailović, J., Dolmen, D., Grossenbacher, K., Haffner, P.,

Lescure, J., Martens, H., Martinez-Rica, J.P., Maurin, H., Oliveira, M.L., Sofianidou,

T.S., Veith, M., Zuiderwijk, A. (Eds.). 1997: Atlas of Amphibians and Reptiles in

Europe. - Societas Europaea Herpetologica & Museum Nationall d' Histoire Naturelle

(IEGB/SPN), Paris, 496 p.

http://www.seh-herpetology.org/Distribution_Atlas/Distribution_Atlas (poslednja poseta

30.11.2014)

Goren, L., 2008: Conservation of Toads in Urban Areas. – Froglog 85: 6-7.

http://www.amphibians.org/froglog/fl085/ (poslednja poseta 06.10.2015)

Johnson, P. T. J., Chase, J. M., 2004: Parasites in the food web: linking amphibian

malformations and aquatic eutrophication. Ecology Letters 7: 521-526.

Jović, D., Ajtić, R., 2007: Amphibian and Reptile fauna of the Sićevo and Jelašnica gorges.,

Trajković, S., Branković, S. (ed.): Sićevo and Jelašnica gorges environment status

monitoring. - Institute for Nature Conservation of Serbia & Faculty of Civil Engineering

and Architecture Niš, Niš.

Jović, D., Horvat, A., Ranđelović, V., 2000: Vodozemci i gmizavci Sićevačke klisure, - Natura

Naissi, Biološko društvo Dr Sava Petrović 3: 31-34.

Kawecki, T. J., 2008: Adaptation to Marginal Habitats. Annual Review of Ecology, Evolution,

and Systematics 39: 321-342.

Milojević, M., 2015: Dinamika naseljavanja vodozemaca i gmizavaca u novoformiranu stajaćicu

u gradu Nišu. Master rad,- Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Nišu.

Milojković, D., 2006: Uporedna analiza diverziteta gmizavaca (Reptilia) nacionalnih parkova

„Đerdap“, „Durmitor“, „Kopaonik“, Diplomki rad, - Biološki fakultet, Univerzitet u

Beogradu.

Radević, M., Šorić, V., 2009: Ekologija i raznovrsnost hordata. - Prirodno-matematički fakultet

Banja Luka, Banja Luka, 117-131.

Radovanović, M., 1951: Vodozemci i gmizavci naše zemlje. - Izdavačko preduzeće Narodne

Republike Srbije, Beograd.

Relyea, R.A., 2004: The impact of insecticides and herbicides on the biodiversity and

productivity of aquatic communities. – Ecological Applications 15: 618-627.

41

Relyea, R.A., 2005: The letal impact of Roundup an aquatic and terrestrial amphibians. -

Ecological Aplications 15: 1118-1124.

Republička agencija za prostorno planiranje, 2011: Regionalni prostorni plan za područje

Nišavskog, Topličkog i Pirotskog upravnog okruga, Izveštaj o strateškoj proceni uticaja

na životnu sredinu. – Zavod za urbanizam Niš, Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije,

Niš-Beograd. (2.12.2014).

http://195.250.98.80/rapp_mape/126/Izvestaj%20o%20strateskoj%20proceni-

RPP%20za%20podrucje%20NTP%20upravnog%20okruga.pdf

(poslednja poseta 30.11.2014)

Republički zavod za statistiku, 2013: Opštine I regioni u Republici Srbiji, 2013. – Republički

zavod za statistiku, Beograd. (2013)

Sillero, N., Campos, J., Bonardi, A., Corti, C., Creemers, R., Crochet, P.A., Crnobrnja Isailović,

J., Denoël, M., Ficetola, G. F., Goncalves, J., Kuzmin, S., Lymberakis, P., de Pous, P.,

Rodríguez , A., Sindaco, R., Speybroeck, J., Toxopeus, B., Vieites, D.R., Vences, M.,

2014: Updated distribution and biogeography of amphibians and reptiles of Europe. -

Amphibia-Reptilia 35: 1-31.

http://booksandjournals.brillonline.com/content/journals/10.1163/15685381-00002935

(poslednja poseta 29.11.2014)

Sutherland, W.J. 2000: The Conservation Handbook: Research, management and policy.

Blackwell Science, Oxford & London.

Temple, H.J.,Cox, N.A. 2009: European Red List of Amphibians. Luxembourg: Office for

Official Publications of the European Communities.

Vukov, T., Kalezić, M., Tomović, Lj., Krizmanić, I., Jović D., Labus, N., Džukić, G., 2013:

Amphibians in Serbia – Distribution and diversity patterns. - Bulletin of the Natural

History Museum 6: 90-112

Vukov, T., Kalezić, M., Tomović, Lj., Krizmanić, I., Jović D., Labus, N., Džukić, G., 2015:

Conservation Issues of Serbian Amphibians Identified from Distributional, Life History and

Ecological Data. – Acta zoological Bulgarica 67 (1): 105-116

http://amphibiaweb.org/declines/declines.html (poslednja poseta 28.08.2015.)

http://www.hhdhyla.hr/vrste/vodozemci/razlozi-ugrozenosti (poslednja poseta 30.08.2015.)

http://www.nzfrogs.org/Amphibian%20Extinction%20Crisis.html (poslednja poseta 30.08.2015.)

http://www.edgeofexistence.org/amphibian_conservation/amphibian_threats.php

(poslednja poseta 01.09.2015.)

http://amphibiaweb.org/declines/exploitation.html (poslednja poseta 01.09.2015.)

http://amphibiaweb.org/declines/ChemCon.html (poslednja poseta 03.09.2015.)

http://amphibiaweb.org/declines/ClimateChange.html (poslednja poseta 04.09.2015.)

http://www.edgeofexistence.org/amphibian_conservation/amphibian_threats.php (poslednja poseta

05.09.2015.)

http://www.amphibianark.org/pdf/ACAP.pdf (poslednja poseta 19.10.2015.)

http://amphibiaweb.org/declines/diseases.html (poslednja poseta 19.10.2015.)

42

UNIVERSITY OF NIŠ

FAKULTY OF SCIENCES AND MATHEMATICS

DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY

Amphibian Reproductive Centres on the territory of Niš

MASTER THESIS

Symmary

Amphibian reproductive centers in the city of Niš were analyzed in this study. Field work

was conducted from February to June 2015. including period of mating activity, as well as period

of the embryonic development of amphibian larvae. Data were collected by visual observing and

photographing local amphibian reproductive centers and by recording amphibian species in and

close to reproductive sites. Additionally, available literature was searched and citizens of all

districts of Niš were subjected to survey by using questionnaires. The following city districts

were searched for amphibian reproductive centres: Medijana, Palilula, Pantelej, Crveni krst,

Niška Banja. In the city area 25 amphibian reproductive centers were recorded. Number of

reproductive centers in the downtown was less in comparison to the suburb area. Amphibian

species richness in the downtown was significantly less in regard to the suburb area. Conclusion

was made on the basis of collected data that urbanisation significantly alter and impoverish

pristine habitats. The results of this study should raise citizen awarennes on importance of

conservation of natural conditions in aqutic ecosystems in their close surroundings.

Keywords: reproductive centers, amphibians, the territory of the city of Nis, species richness,

anthropogenic factor.