regionale kennisnetwerken en innovatie anet weterings roderik … · deze lijkt per sector te...

r egionale kennisnet wer ken en innovatieAnetWeteringsRoderikPonds

Inhoud

Samenvatting 7

Inleiding Achtergrond11Vraagstelling12Opbouw13

Theoretische achtergrondRegionalecontacteninclusterseninnovatie17Belangvaninternekennisvoorexternekennisverwerving20Belangenruimtelijkedimensievanexternekenniscontacten22Samenvatting24

ICT- en life sciencessector in NederlandIcT-enlifesciencesbedrijveninNederland29Selectievandedrieonderzoeksregio’s36Samenvatting40

Het meten van kenniscontacten, innovatie en de interne kennisbasisMetenvandedriekernbegrippen43Dataverzamelingenrespons46Samenvatting49

Participatie in regionale kennisnetwerkenBelangvanregionalekenniscontacten53Structuurvanregionalekennisnetwerken54Participatieinregionalekenniscontacten60Samenvatting62

Regionale en niet-regionale kenniscontacten vergelekenKenmerkenvanregionaleenniet-regionalekenniscontacten69Watkenmerktregionalecontacten?74Samenvatting76

Regionale kenniscontacten en innovatief vermogenKenniscontacteneninnovatievanIcT-bedrijveninMidden-Nederland83ExternekenniscontacteneninnovatievanlifesciencesbedrijveninGelderlandenZuid-Holland86Samenvatting87

Conclusies 93

BijlagenDataverzameling,responsenmethode97Resultatenvanderegressieanalyses102

Literatuur 107Over de auteurs 109

• 7

Sa menvaT TIng

• Bedrijvenverwervenbelangrijkeenmeerspecialistischekennisvooralbuitendeeigenregio.

• Bedrijvenverschillensterkinhetaangaanvankenniscontacten.Vooralbedrijvenmetrelatiefveelhogeropgeleidenzijnactiefinhetexternverwervenvankennis.

• Erisgeeneenduidigerelatietussenhetaangaanvanregionalekennis-contactenenhetinnovatiefvermogenvanbedrijven.Dezelijktpersectorteverschillen:indelifesciencessectorlijktdezerelatieerweltezijnenindeIcT-sectorniet.

• InzoweldeIcT-sectoralsindelifesciencessectorhangtdeinternekennis-basisvanbedrijvensamenmethuninnovatiefvermogen.

AchtergrondNudeontwikkelingvanregionalekennisnetwerkensteedsmeerdoordeoverheidwordtgestimuleerd,isinzichtinderelatietussenruimtelijkenabij-heid,kennisuitwisselingeninnovatievansteedsgroterbelang.Omdieredenbeschrijvenwijindezestudiedestructuurvanregionalekennisnetwerkenenhetsoortorganisatiesenbedrijvendathierinparticipeert.Daarnaastwordtbekekenofderegionalekenniscontactenvanbedrijvenbelangrijkerzijndanhunkenniscontactenbuitendeeigenregio.Tenslottewordtdesamenhangonderzochttussenderegionalecontactenvanbedrijvenenhuninnovatiefvermogen:verwervenbedrijvenmetregionalecontacteninderdaadmeerexternekennisenzijnzedaarominnovatieverdananderebedrijven?

DataTotophedenzijnerweinigfeitelijkegegevensbeschikbaarzijnoverhetbestaanvanregionalekennisnetwerkenenhunbelangvoorhetinnovatiefvermogenvanbedrijven.Dedatadienodigzijnomdebovengenoemdeonderzoeksvragentebeantwoorden,zijndanookdoorhetRuimtelijkPlan-bureauzelfverzameldmetbehulpvantelefonischeenquêtesonderbedrij-ven.DaarbijhebbenweonsbeperkttotderegionalekennisnetwerkenvandelifesciencessectorendeIcT-sector.Hetgrotebelangvankennisvoorbedrijvenindezesectorenmaaktdatzezeerwaarschijnlijkookbaathebbenbijregionalekennisuitwisseling.BijdeIcT-sectorrichtenweonsvooralopbedrijvenindecomputerdienstverlening;bijdelifesciencessectoropbedrij-vendiezichinbelangrijkematebezighoudenmetbiotechnologie.Opbasisvanderuimtelijkeverdelingvandezetweesectorenisgekozenvoordedrieonderzoeksregio’sMidden-Nederland,enZuid-HollandenGelderland;ditzijnbelangrijkeconcentratieregio’svoorrespectievelijkdeIcT-sectorendelifesciences.

6 Samenvatting

8 r eg i o n a l ek enni s ne t w er k eneni nn ovat i e 8

Structuur van de regionale kennisnetwerkenInhetalgemeenstaanbedrijvenmetrelatiefveelhogeropgeleidenmeeropenvoorhetexternverwervenvankennis.Daarnaastparticiperenbedrij-venindelifesciencesveelmeerinderegionalekennisnetwerkendanIcT-bedrijvenenhebbenzebovendienmeerniet-regionalecontacten.Dithangtwaarschijnlijksamenmetdeaardvandedoordezebedrijvennoodzakelijkekennis.Binnendelifesciencesisersprakevaneenzeersnelleontwikkelingvanderelevantekennis,diebovendiensterkopwetenschappelijkonderzoekisgebaseerd.Demeestebedrijvenzijnnietinstaatallebenodigdenieuwekennisbinnenhetbedrijfzelfteontwikkelen.Hierdoorstaandezebedrijvenoverhetalgemeenmeeropenvoorkennisvanbuiten.IndeIcT-sectordaarentegen,waarwetenschappelijkekennisminder

centraalstaat,hebbenmeerbedrijvenoverhetalgemeenminderexternecontacten.

Daarnaastblijktdaterbinnendekennisnetwerkenvanzoweldelifesciences-bedrijvenalsdeIcT-bedrijvenzogenaamdesleutelorganisatiesbestaan.DeuniversiteitenenkennisinstellingeninrespectievelijkLeidenenWageningenzijn,naasteenbeperktaantalgroterebedrijven,devakinhoudelijkesleutel-organisatiesvoordelifesciencessector.Dithangtsamenmetdesterkeoriën-tatievanbedrijvenindelifesciencessectoropwetenschappelijkekennis.DegroteIcT-bedrijvenzijndesleutelorganisatiesinhetvakinhoudelijkenetwerkbinnendeIcT-sector.Voororganisatorischeproblemenbenuttenbedrijvenuitbeidesectorenondersteunendeorganisaties,zoalsSyntensindeIcT-sectorendeBiopartnercentresinhetgevalvandelifesciences.

Regionale versus nietregionale kenniscontactenRegionaleenniet-regionalekenniscontactenvandeIcT-enlifesciencesbe-drijvenverschillenduidelijkvanelkaar.Bedrijvenbenuttendeniet-regionalekenniscontactenvaakvoorvakinhoudelijkekennis.Dergelijkekenniscontac-tenervarenzijvoorhetoplossenvantechnologischeenorganisatorischeproblemenalsbelangrijkerdanderegionalekenniscontacten.Deregionalekenniscontacten,waarbijmeerface-to-faceoverlegplaatsvindt,zijnvluchti-ger.Erwordtminderrelevantekennisuitgewisselddanindeniet-regionalekenniscontacten.Welhebbenbedrijveninhetalgemeenmeerregionaledanniet-regionalekenniscontacten.

Ruimtelijkenabijheidopzichisdusnietvoldoendeenevenminnoodzakelijkvoorkennisuitwisseling.Bedrijvenwisselenalleenkennisuitalszewatvanelkaarkunnenlerenenalshetrisicovanopportunistischgedragbeperktis.Ditlaatstevereistvertrouwen.ZozijndenietregionalekenniscontactenvanIcT-bedrijvenenlifesciencesbedrijveninZuid-Hollandvakergebaseerdoprelatiesuithetverleden.BijdelifesciencesbedrijveninGelderlanddaaren-tegenlijktjuisthetnetwerkvanregionalecontactenmeergebaseerdtezijnoprelatiesuithetverleden.MogelijkligtdeoorzaakhiervoorindevoorNederlanduniekespecialisatievandezeregioindelandbouwtechnologie.

8 • 98 Samenvatting

Relatie regionale kenniscontacten en innovatieErbestaatnietaltijdeenpositievesamenhangtussenhetaantalregionalekenniscontactenenhetinnovatiefvermogenvanbedrijven.VoordeIcT-bedrijveninMidden-Nederlandgeldtdathuninnovatieoutput–hetaandeelvandeverkoopvannieuweproductenendienstenindetotaleomzet–nietafhangtvanhetaantalregionalekenniscontactendatzijonderhouden.Deinnovatieoutputhangtevenminsamenmethetaantalniet-regionalekennis-contacten.HetinnovatiefvermogenvanIcT-bedrijveninMidden-Nederlandlijktdusnietaftehangenvanhetverwervenvanexternekennis.LifesciencesbedrijveninGelderlandenZuid-Hollandprofiterendaaren-

tegenwelvanhunregionalekenniscontacten.Voordezebedrijvenisereenpositievesamenhangtussenhetaantalgeregistreerdepatentenenhetaantalvakinhoudelijkekenniscontactenmetorganisatiesinderegio.Hetaantalniet-regionalecontactenbeïnvloedthetinnovatiefvermogenvandezebedrijvenniet.

Doordatheteffectvanregionalekenniscontactenlijktteverschillentussensectoren,ishetdevraagofhetstimulerenvanregionalekennisnetwerkenookautomatischleidttoteenverbeteringvanhetinnovatiefvermogenvandebedrijvenindieregio.Welvertoontdeinternekennisbasisvanbedrijveninbeidesectoreneenpositievesamenhangmethuninnovatiefvermogen.ZowelvoordeIcT-sectoralsvoordelifesciencessectorgeldtdatbedrijvenmeteenhogeraandeelmedewerkersmeteenuniversitairdiplomaeengroterinnovatiefvermogenhebben,én–zoalswehiervoorzagen–eengroteraan-talkenniscontacten.Vooreeneffectiefgebiedsgerichtbeleiddatzichrichtophetstimuleren

vanhetinnovatiefvermogenvanhetbedrijfsleven,isderhalveinzichtnodigindespecifiekekenmerkenvandesector.

�0 • ��0 Inleiding

InleIdIng

Achtergrond

HetsuccesverhaalvanSiliconValleywordtvaakaangehaaldomteillustrerendatderuimtelijkeconcentratievanbedrijvenenkennisinstellingengunstigisvoorkennisuitwisselingeninnovatie.Eenveelgenoemdeverklaringvoorhetgroteinnovatiefvermogenvandebedrijvenindieregioisdatdekorteafstan-dentussendedaargevestigdeorganisatieshebbengeleidtotveleformeleeninformelecontacten.Doordezecontactenwisselenorganisatiesinderegiobewustofonbewustveelkennisuit.Hetgeheelvandezeregionalekennis-contactenvormteenregionaalkennisnetwerk,waarvanbedrijvendiedaarinactiefzijnprofiteren.Bedrijvenbuitenderegiohebbenmindermakkelijktoegangtotdekennisbinnenhetnetwerk,wateenverklaringkanzijnvoorhetgrotereinnovatiefvermogenvanbedrijveninderegio.

Dezeveronderstellingoverregionalenetwerken,kennisuitwisselingtussenorganisaties,eninnovatieiseenvanderedenendatderegiodeafgelopenjareninbinnen-enbuitenlandeenmeercentralerolheeftgekregeninhetinnovatiebeleid.InNederlandstarttehetMinisterievanEconomischeZakenmetdenotaPieken in de Delta(2004a)eengebiedsgerichtinnovatiebeleidinaanvullingopdenationaalgerichteinitiatievendiealindeInnovatiebriefwarengeformuleerd.OokhetInnovatieplatformbenadrukthetbelangvanderegioindekenniseconomieenisin2006gestartmeteenregioprogramma(Innovatieplatform2006).Daarnaastgevendediverseadviesorganen,zoalsdeAdviesraadvoorWetenschapenTechnologie(aWT2007)endeSociaal-EconomischeRaad(2006),aandatderegioeeneigenroldienttespeleninhetinnovatiebeleid.Inverschillenderegio’szijnbeleidsinitiatievenontwikkeldwaarbijdefocusoverhetalgemeenligtophetstimulerenvanlokaleenregio-nalenetwerkenvankennisuitwisseling.Hetbelangrijkstedoellijkthiermeehetstimulerenvanmeercontactentussenorganisatiesinderegio,indehoophetinnovatiefvermogenvandedaargevestigdebedrijventevergroten.Hetfeitdaterdiversebeleidsinitiatievenbestaanomregionalekennisnetwerkentestimulerensuggereertdatmenervanuitgaatdatmeerregionalecontactendekansopinnovatieverhogen,éndatdiecontactennuniet,ofonvoldoende,ontwikkeldzijninverschillenderegio’sinNederland.

Geziendediverseinitiatievengerichtopdeontwikkelingvanregionalenet-werkentussenbedrijvenonderlingentussenbedrijvenenkennisinstellingen,ishetopvallenddaterweinigfeitelijkegegevenszijnoverhetbestaanvanregionalekennisnetwerkenenhuneffectophetinnovatiefvermogenvanbedrijven.Inderecenteeconomisch-geografischeliteratuurwordener

�2 r eg i o n a l ek enni s ne t w er k eneni nn ovat i e �2

inmiddelsallerleikanttekeningengeplaatstbijhetverondersteldeverbandtussenruimtelijkenabijheid,interactiesenkennisuitwisseling.Uitempirischestudiesblijktnamelijkdathetaantalinteractiesinconcentratieregio’snietveelhogerisdaninandereregio’s(Bathelte.a.2004).Hoekanditdanhetgrotereaantalinnovatiesindieregio’sverklaren?Ookhebbenveelbedrijvennaastkenniscontacteninconcentratieregio’scontactenmetorganisatiesbuitenderegio.Zijnderegionalekenniscontactenbelangrijkerdandeniet-regionale?Meerinhetalgemeenishetnauwelijksbekendhoeregionalekennisnetwerkeneruitzien,ofbepaaldebedrijvendaarinactieverzijndanandereenwatderelatieismetinnovatie.Erstaandusnogveelvragenopenoverhetbelangvanregionalenetwerkenvoorkennisuitwisseling.Dezeverdienendeaandachtgezienderecentefocusvanbeleidsmakersophetstimulerenvanregionalekennisnetwerkenindehoophetinnovatiefvermo-genvanbedrijvenindieregio’stevergroten.

Vraagstelling

Regionalekennisnetwerkenzijnopgebouwduitcontactentussenbedrijven,kennisinstellingenenoverheidsorganisatiesineenregio.Dezestudiewilnaderinzichtgeveninhetbelangvanderegionalecontactentussenorganisa-tiesvoorkennisuitwisseling.Ditgebeurtoptweemanieren.Eerstvergelijkenwederegionalekenniscontactenvanbedrijvenmethunniet-regionalekenniscontacten.Verschillendezevanelkaarenzoja,zijnderegionalecon-tactenbelangrijkerofjuistniet?Vervolgensonderzoekenwedesamenhangtussenderegionalecontactenvanbedrijvenenhuninnovatiefvermogen.Verwervenbedrijvenmetmeerregionalecontacteninderdaadmeerexternekennisenzijnzedaarominnovatieverdananderebedrijven?Omdezevragentekunnenbeantwoordenisgedetailleerdeinformatie

nodigoverbedrijven,dematewaarinzeinnoverenenhunkenniscontacten.Zulkegegevenszijnnietvoorhandeninbestaandedatabestanden,waardooreigendataverzamelingnoodzakelijkis(VanOorte.a.2006).Hetonderzoekistoegespitstopderegionalekennisnetwerkenvandelife sciencessectorinZuid-HollandenGelderlandendeIcT-sectorinMidden-Nederland.Inbeidesectorenspelenkenniseninnovatieeenbelangrijkerolenzewordendaaromookregelmatiginhetbeleidgenoemdalsbelangrijkegroeisectoren(ziehethoofdstuk‘IcT-enlifesciencesectorinNederland’).Wekiezenvoorderegio’sGelderlandenZuid-Holland(lifesciences)enMidden-Nederland(IcT)omdatdegenoemdesectorendaarhetsterkstvertegenwoordigdzijn.

Weonderzoekendevolgendedrievragen:1.Watisdestructuurvanderegionalekennisnetwerkenindegeselec-teerdesectorenenregio’s,enwelksoortorganisatiesenbedrijvenparticipeerthierin?2.Waarinverschillenderegionalecontactenvoorkennisuitwisselingvandeniet-regionalecontactenvandelifesciences-enIcT-bedrijven?3.Watishetbelangvanregionalekenniscontactenvoorhetinnovatiefvermogenvanlifesciences-enIcT-bedrijven?

�2 • �3�2 Inleiding

Opbouw

Hetvolgendehoofdstukbiedteenoverzichtvantheoretischeinzichtenoverhetbelangvanruimtelijkenabijheidvoorhetaangaanvankenniscontacten,enderecentekanttekeningenhierbij.Wegaaninopderoldieruimtelijkenabijheidtussenorganisatiesspeeltbijkennisuitwisseling.Hetderdehoofd-stukbeschrijftdeontwikkelingenindeIcT-enlifesciencessectorinNederland.Weonderbouwendekeuzevoordetweesectorenendedrieregio’swaaropdezestudiezichricht.Gegevensoverkenniscontactenvanbedrijvenzijnnietvoorhandenenindezestudieisdaaromgekozenvoorhetverzamelenvangegevensviaeentelefonischeenquête.Voordatwedeempi-rischeresultatenbespreken,gaanweinhetvierdehoofdstukinopdedata-verzamelingendedefiniëringvandedrieconceptendiecentraalstaanindezestudie:kenniscontacten,innovatieendeinternekennisbasisvanbedrijven.Indedaaropvolgendehoofdstukkenwordendeempirischeresultatenweer-gegevenenbeantwoordenwededrieonderzoeksvragenindezestudie.Hethoofdstuk‘Participatieinkennisnetwerken’beschrijftdestructuurvanderegionalekennisnetwerkenengeeftaanwelkeorganisatieseencentralerolspelenindezenetwerken.Ookbekijkenwewelkebedrijveninmeerofmin-deremateactiefzijnindezenetwerken.Hethoofdstuk‘Regionaleenniet-regionalekenniscontactenvergeleken’gaatinophetbelangvanderegionalekenniscontacten.Wevergelijkendekenmerkenvanderegionalekenniscon-tactenmetdievanniet-regionalecontactenvandelifesciences-enIcT-bedrijven.Vervolgensonderzoekenweinhethoofdstuk‘Regionalekennis-contacteneninnovatiefvermogen’ofereenrelatiebestaattussendematewaarinbedrijvenactiefzijnindezeregionalenetwerken,enhuninnovatiefvermogen.Inhoofdstukachtvattenwedeantwoordenopdeonderzoeks-vragensamenenformulerenweconclusies.

�4

Theoretische achtergrond

• �7Theoretische achtergrond �6

Theor e TISChe aChTergrond

Sindshetbeginvandejarennegentigiserinzowelderuimtelijkeconomischealsdeeconomisch-geografischeliteratuurveelaandachtvoordepositievesamenhangtussenderuimtelijkeconcentratievansectoreneninnovatie.Eenvaakgenoemdeverklaringhiervoorisdatderuimtelijkenabijheidtussenorganisatiesindeconcentratieregio’sleidttotveleformeleeninformelecon-tacten,diedekansopkennisuitwisselingverhogen.�Deafgelopenjareniserechtertoenemendekritiekopdezeveronderstelling.Alhoewelkorteafstan-dentussenorganisatiesheteenvoudigermakenomcontactteleggenenteonderhouden,bestaatdeneiginghetbelangvanregionalecontactenvoorkennisuitwisselingteoverdrijven.

Indithoofdstukgevenweeenoverzichtvandetheoretischevisiesophetbelangvanruimtelijkenabijheidvoorkennisuitwisselingtussenorganisaties.Eerstlichtenwetoewaaromverondersteldwordtdatruimtelijkenabijheidenveelcontactentussenorganisatiesbijdragenaankennisuitwisselingeninno-vatie.Vervolgensgaanweinopdeinzichtenuitdeinnovatieliteratuur,diedeverondersteldestimulerenderolvanruimtelijkenabijheidvoorkennis-uitwisselinginbelangrijkematenuanceren.Ruimtelijkenabijheidisopzichniet voldoende.Derecenteeconomisch-geografischeliteratuursteltzelfsdatruimtelijkenabijheidnietnoodzakelijkisvoorkennisuitwisseling,endatcontactenovergrotereafstandwaarschijnlijkbelangrijkerzijn.Ditwordtuitgebreidtoegelichtindelaatsteparagraaf.

Regionale contacten in clusters en innovatie

AlsindshetverschijnenvanhetwerkvanMarshall(1890)wordterkenddatbedrijvendiezijngevestigdineenregiowaarinanderebedrijvenenverwanteorganisatiesuitdezelfdesectorzichconcentreren,kunnenprofiterenvanruimtelijkeschaalvoordelen.Marshallonderscheidtdrievoordelen:eengespecialiseerdearbeidsmarkt,gespecialiseerdetoeleveranciersenkennis-spillovers.2Deregio’swaarsectorenzichconcentrerenenwaarbedrijvenvandezevoordelenprofiteren,wordenclustersgenoemd.Decennialangisvooralbenadruktdatbedrijvenindergelijkeclustersprofiterenvanlageretransactiekosten.Alsgevolgvantechnologischeontwikkelingenzijndetransportkostendeafgelopendecenniasterkafgenomenendecommunicatie-mogelijkhedensterktoegenomen.Hierdoorzijndekostenvanhetaangaanenonderhoudenvancontactenintijdengeldsterkgedaald.Verwachtwerddathierdoorderuimtelijkeconcentratievansectorenzouverminderen.Maardeblijvende–enzelfsnieuwopkomende–regionaleconcentratiesvansec-torenoveralterwereldbewijzenhettegendeel.Veleempirischestudiesnaar

1. Wanneerweschrijvenoverde

relevantievanruimtelijkenabij-

heidzullenwehetindezestudie

hebbenoverorganisatiesenniet

alleenoverbedrijven.Metorgani-

satiesbedoelenwebedrijven,

kennisinstellingenenoverheids-

organisaties.Bedrijvenprofiteren

mogelijkvandenabijheidvan

bedrijvenénandereorganisaties

omdatzeookdaarmeekennis

kunnenuitwisselen.

2. Kennis-spilloversbetreffende

leerprocessendieontstaandoor-

datkennisgeproduceerdbijhet

enebedrijfofdeeneorganisatie

bedoeldofonbedoeldookdoor

andereorganisatiesbenutkan

worden.Ditkanopverschillende

manierengebeuren,bijvoorbeeld

viainteractiestussenorganisaties

ofarbeidsmarktmobiliteitKennis-

spilloverkanechterookzonder

enigcontactplaatsvindendoordat

concurrentenvanelkaarleren

doorelkaarsgedragteobserveren

(Vicente&Suire2007).


ditfenomeentonendatereenpositievesamenhangbestaattussenderegio-naleconcentratievansectorenenhetaantalinnovaties(Jaffee.a.1993;Audretsch&Feldman1996).Indejarennegentigverschuiftdenadrukopdeverklaringvandevoordelenvanderuimtelijkeconcentratievansectorendanookvankostenvoordelennaardevoordelenvankennis-spillovers(Glaeser1998).

Deveronderstellingdatkennis-spilloverstussenorganisatiesruimtelijkgeconcentreerdzijn,isterugtelezenindeliteratuurvanzowelderuimtelijkeeconomiealsdeeconomischegeografie.Deruimtelijkeeconomiespreektoverlocalised knowledge spillovers(Jaffee.a.1993).Hierbijwordtkennisbeschouwdalseenlokaalpubliekgoedofzogenoemdclubgoed,datalleentoegankelijkisvoorbedrijvenindienzijindezelfderegiozitten.Bedrijvendiezijngevestigdineenconcentratieregiovanhunsectorzoudeneerdervankennisuitwisselingkunnenprofiterenomdatzijeengroterekanshebbenincontacttekomenmetandereorganisatiesmetrelevantekennis.Dezelitera-tuurbestaathoofdzakelijkuitempirischestudiesnaardesamenhangtussenderuimtelijkeconcentratievansectoreninregio senhetaantalinnovatiesindieregio s(Feldman1999).Deeconomisch-geografischeliteratuurgaatdieperinopdevraagwaarom

bedrijveninclustersmeerprofiterenvankennis-spillovers(Becattini1990;Camagni1991;Cooke&Morgan1998).Netalsinderuimtelijkeconomischeliteratuurwordtveronderstelddatermeerinteractiestussenorganisatiesineenclusterplaatsvinden,maardaarnaastwordthetbelangbenadruktvaneengedeeldecultureleachtergrondennormenenwaardenbinnenclusters.Eengemeenschappelijkeinstitutionelebasiszouhetvertrouwentussenkennis-partnersbevorderenwaardoorzijeerdergeneigdzijnkennisuittewisselenenbeterinstaatzijnelkaartebegrijpen(Gertler2003).Deempirischestudiesindeeconomisch-geografischeliteratuurbestaanvooraluitcasestudiesnaardewijzewaaropkennisuitwisselingbinnenclustersplaatsvindt.Erwordendriemogelijkemechanismenvoordeuitwisselingonderscheiden:formeleeninformeleinteractiestussenbedrijven(zoweltussenvergelijkbarebedrijvenalsmetklantenoftoeleveranciers),arbeidsmarktmobiliteitenspinoffs.

Beideliteratuurstromingenveronderstellendusdatderuimtelijkeconcen-tratievankennis-spilloversvooralteverklarenisdoordatruimtelijkenabij-heidhetoverlegtussenorganisatiesvereenvoudigt.Debasisvoorditideeligtbijhetvaakgemaakteonderscheidtussengecodificeerdeentacit,ofwelpersoonsgebonden,kennis(Gertler2003).Gecodificeerdekenniskunjevastleggenineenhandleidingofinsoftware.Dezekennisisvrijeenvoudiguittewisselenzonderdaterveeltoelichtingnodigis.Somsisdatechterveellastiger,bijvoorbeeldbijkennisdieontstaatdoorervaring.Hetuitwisse-lenvandezetacitkennisvereistveelvuldigoverlegtussendebetrokkenen.Hetkanzelfsnoodzakelijkzijndetaaksamenuittevoerenenopdiemaniertelerenhoedithetbestkan.Eigenlijkisoverlegbijnaaltijdnoodzakelijk,omdatookhetgoedinterpreterenenjuistinzettenvangecodificeerdekennis

�8 • �9Theoretische achtergrond �8

vaaktacitkennisvereist.3Hoemeertacitdekennisis,destegroterdenood-zaaktotoverleg.Daarnaastbenadruktdeeconomisch-geografischeliteratuurdaterbij

regelmatigcontacteerdervertrouwentussendepartnersontstaat,watdekansopdeuitwisselingvantacitkennisverhoogt.Tacitkennisisvaakbedrijfsspecifiekenbelangrijkvoordeconcurrentiekrachtvaneenbedrijf.Bedrijvenzijndusnietsnelgeneigdhuntacitkennismetderdentedelen.Meestaliserdanooksprakevanwederkerigheidbijkennisrelaties.Eenbedrijfisbereidkennismeteenanderbedrijftedelenomdathetverwachtookietstekunnenlerenvandeander.Erbestaatechteraltijdeenrisicodatdepartneropportunistischgedragzalvertonenendeaangebodenkenniswelaccepteertmaardaarnietsvoorterugdoet.Wederzijdsvertrouwenisdaaromvangrootbelang.Ruimtelijkenabijheidtussenorganisatiesvereenvoudigtregelmatigover-

leg,datnoodzakelijkisvoordeuitwisselingvantacitkennis.Teneersteisdekansgroterdatpotentiëlepartnerselkaarontmoetenalszedichtbijelkaarzijngevestigd.Vaakiserookaleenzekerebasisvoorvertrouwenbijcontac-tenmetorganisatiesuitdezelfderegio.Ondernemerskennenelkaarmis-schienuithetverledenomdatzesamenhebbengestudeerdofooitbijhet-zelfdebedrijfhebbengewerkt.Ookzijnondernemersmeestalbeteropdehoogtevandereputatievanandereorganisatiesinderegio,omdatzehieroverviaviahoren.Inclusterszijndekennisrelatiesvaakgebaseerdopvertrouwen,omdatvriendschappelijkecontactenerverwevenzijnmetdemarktrelaties.Ishetcontacteenmaalgelegd,danishetvervolgensookgemakkelijkteonderhoudenalsdeorganisatiesdichtbijelkaarzitten.Alspotentiëlepartnerselkaarnogregelmatigterugzienkanereenzekerematevanvertrouwenontstaanwaardoorzeeerdergeneigdzijnkennisuittewisselen.Deveronderstellingisdatermeerkennisstromenontstaaninregio’swaarsectorenzijngeconcentreerd,waardoorhetinnovatiefvermogenvanbedrijvenindieregio’sgroteris.Figuur1geeftdezeredeneringschematischweer.

Indemeerrecenteliteratuurzijnerbelangrijkekanttekeningenbijdezeveronderstellinggeplaatst.Economisch-geografischestudieszijnvaakgerichtophetmesoniveauvanderegioenbestuderenhoeregionaleomstandighedenhetpresterenvanbedrijvenbeïnvloeden.Doordefocusopexternefactorenhebbendestudiesweinigaandachtvoorbedrijfsinternefactoren.Daardoorlijkthetalsofallebedrijvenineenclusterevenveelkun-nenprofiterenvandekennisstromenindieregio’s.Dematewaarinbedrijveninstaatzijnexternekennisteverwervenensuccesvolomtezetteninnieuweproductenofprocessenhangtechtersterkafvankenmerkenvanhetbedrijfzelf(Vaessen1993;Giuliani&Bell2005).Hierdoorverschilthetinnovatiefvermogenvanbedrijvenineencluster.Indevolgendeparagraaflichtenweditnadertoeopbasisvaninzichtenuitdeevolutionaireeconomieeninnovatieliteratuur.

3. Indeeconomisch-geografische

literatuurwerdvaakgesproken

overtacitengecodificeerdekennis

alstweetegenovergesteldezaken.

Ditideeissterkbekritiseerdvanuit

deinnovatieliteratuur(Cowan&

Foray1997,Lissoni2001).Detwee

vormenmoetenwordengezienals

deuiteindenvaneencontinuüm

(Gertler2003).


Belang van interne kennis voor externe kennisverwerving

Viaexternecontactenhebbenbedrijventoegangtotkennisenvaardighedenzonderdatzeveelhoeventeinvesterenindeontwikkelingvannieuwekennis(Tether2002).Ditverondersteltechterweldatbedrijveniederverschillendekennisbezittenenvanelkaarkunnenleren.Elkbedrijfbezitbedrijfspecifiekekenniswaardoorheteeneigeninternekennisbasisheeft.Volgensdeevoluti-onaireeconomieontstaanverschillenindeinternekennisbasisvanbedrijvendoordathetprocesvankennisverwervingeninnovatieisomgevenmeteengrotematevanonzekerheid.Dekennisbasisvanbedrijvenisgrotendeelsopgebouwduitdekennis,vaardighedenenervaringenvandemedewerkers.Daarnaastontstaatvaakeenorganisational memorydatmeerisdandesomvanallekennisvanmedewerkersomdathetomdegedeeldeervaringengaat(Nelson&Winter1982).Alsbedrijveninnoverenenbehoeftehebbenaannieuwekennis,zullenzedezevaakopbouwenvanuitdeeigenkennisbasisenzoverderleren(Nelson&Winter1982).Deontwikkelingvandeinternekennisbasisisduseencumulatiefleerprocesdatinelkbedrijfandersverloopt.Aldusontstaanerbedrijfsspecifiekekennisenverschilleninhetinnovatiefvermogenvanbedrijven.

Deheterogeniteitaankennisbetekentechterookdatnietallebedrijvenvanelkaarkunnenleren.Alsdekennisbasisvantweebedrijventeveelverschilt,zullenzeelkaarnooitbegrijpen.Eenbedrijfdatactiefisindechemie,bezittotaalanderekennisdaneenbedrijfindevisserij.Eenvoorwaardevoorkennisuitwisselingtussenbedrijvenisdatzedeelsoverlappendekennisenvaardighedenbezitten.Tegelijkertijdmoethunkennisbasisookverschillen,omdatzeandersnietietsnieuwsvanelkaarkunnenleren(Nooteboom2000).Omexternekennisopwaardetekunnenschatten,teexploiterenenindeeigenkennisbasisteintegrerenmoeteenbedrijfoverabsorptive capacitybeschikken(Cohen&Levinthal1990).Bedrijvenmeteenmeerontwikkeldekennisbasiszullendezecapaciteiteerderinhuishebben.Deinternekennis-basisvanbedrijvenbeïnvloedtdusnietalleendeprestaties,maarbepaaltookhoesuccesvolzezijninhetverwervenvanexternekennis.Dezeinzichtennuancerenhetbelangvanruimtelijkenabijheidvoor

kennisuitwisseling.Korteafstandentussenbedrijvenvereenvoudigendebenodigdeinteractiesvoorleerprocessen,maarzijnopzichgeenvoldoendevoorwaardevoorkennisuitwisseling.Dekennisbasisvandebetrokkenorga-nisatiesmoetdeelsoverlappen,zodatzevanelkaarkunnenleren.Alsdatbinneneenclusterniethetgevalis,zalerondanksderuimtelijkenabijheidgeenkennisuitwisselingplaatsvinden.Devraagisdanookofderelevanteorganisatiesaltijdinderegiotevindenzijn.

20 • 2�Theoretische achtergrond 20

Figuur 1.Relatietussenruimtelijkenabijheid,interactieseninnovatie,zoalsveelvuldigverondersteldinliteratuurenbeleid

Tabel 1.Redenenvoorhetbelangvanruimtelijkenabijheidvoorkennisuitwisselingendeargumentenvoorentegen

Reden Voor Tegen

Ruimtelijkenabijheidvergemakkelijkt

face-to-facecontactendienoodzakelijk

zijnvoordeuitwisselingvan(tacit)

kennis

Kostenvoorface-to-facecontactenzijn

zowelintijdalsgeldlager

Tijdelijkeruimtelijkenabijheidisvoor

face-to-facecontactenvoldoende.

Voorbeeldenhiervanzijnwerk-

bezoekenencongressen

Ruimtelijkenabijheidvergemakkelijkt

hetvindenvanpotentiëlepartners

Toevalligecontactenkomenvakervoor,

bijvoorbeeldbinnenbusinessclubsen

skyboxen.

Hetzoekennaarpotentiëlepartnersis

eenbewustproceswaarbijdemate

waarinervanelkaargeleerdkanworden

debasisvormt

Ruimtelijkenabijheidstimuleert

vertrouwendoorgezamenlijke

(regionale)cultureleachtergrond

Organisatiesindezelfderegiodelenin

veelgevalleneengezamenlijkenormen-

en-waardenstructuurhetgeensamen-

werkensterkvergemakkelijkt

Verschillenenovereenkomstenin

normenenwaardenspelenmetname

ophetniveauvanlandenennauwelijks

tussenregio’sbinneneenkleinlandals

Nederland

Ruimtelijkenabijheidstimuleertonder-

lingvertrouwenenkennisuitwisseling

indirectdoordatsocialenetwerken

ruimtelijkgeconcentreerdzijn

Socialenetwerkenkomenvoortuit

mechanismendieeenregionalecompo-

nenthebben:gedeeldarbeidsverleden

(arbeidsmarkt),gedeeldstudieverleden

enbijeenkomstenvanverenigingen

Socialenetwerkenspelenzichookover

langereafstandenafenruimtelijke

nabijheidisnietnoodzakelijkomdeze

contactenteonderhouden.Deruimte-

lijkedimensievandezemechanismenis

nietaltijdregionaal:bijvoorbeeld

arbeidsmobiliteithogeropgeleiden

Vergemakkelijkthetonderhouden

vanrelaties

Verhoogtdekansompotentiële

partnersteontmoeten

Innovatiefvermogen

bedrijvenKennisuitwisseling

enkenniscontactenRuimtelijkenabijheid


Belang en ruimtelijke dimensie van externe kenniscontacten

Nietalleendeinzichtenuitdeinnovatieliteratuurnuancerenhetbelangvanregionalekenniscontacten.Diverseempirischestudiesnaarinteractiestussenorganisatiesinclusterslatenziendathetaantalinteractiesindieregio’svrijbeperktis(Bathelte.a.2004).Tegelijkertijdtonenverschillendestudiesaandatcontactenoverlangeafstandvaakalsbelangrijkwordenaangeduid(Glas1996).Deveronderstellingdatderuimtelijkedimensievankenniscontactenverklaardkanwordenopbasisvanhetverschiltussentacitenmeergecodifi-ceerdekenniswordtdanooknietlangeralstoereikendgezien(Gertler2003).Indemeerrecenteeconomisch-geografischeliteratuurwordtderolvanruimtelijkenabijheidbijkennisuitwisselingoptweemanierengenuanceerd.

Zoalshiervooruitgelegdisruimtelijkenabijheidopzichgeenvoldoendevoorwaardevoorkennisuitwisseling.Hetgaaterindeeersteplaatsomdatdebetrokkenenietsvanelkaarkunnenleren.Ditwordtcognitieve nabijheidgenoemd.Ruimtelijkenabijheidisechterookgeennoodzakelijkevoor-waarde(Boschma2005).Vaakismenonzekeroverdekennisuitwisseling,vooralvanwegehetrisicovanopportunistischgedrag.Ruimtelijkenabijheidalleenkandieonzekerheidnietverminderen,datvereistanderevormenvannabijheidtussendebetrokkenen.Organisatorische nabijheidkanhiervoorzorgenomdaterdansprakeisvanenigecoördinatieencontrolevanderelatie(Rallet&Torre2000).Bijvoorbeeldalsdekennisdelingplaatsvindttussentweeafdelingenvandezelfdeorganisatieofineenjoint venture.Ofdoorcontractueelvastteleggenwatermetdekennisgebeurt.Minderformeelkanooksociale nabijheidtussenbetrokkenenhetvertrou-

wenbiedendatvereistisvoorkennisuitwisseling.Organisatieswaarvandecontactengebaseerdzijnopvriendschapofzelfsfamiliebandenzullenelkaareerdervertrouwen(Granovetter1985).Zijzullensnellerbereidzijnkennismetelkaartedelen,ookalszenietindezelfderegiozitten.

Dezeinzichtenindeverschillendevormenvannabijheidnuancerenhetbelangvanruimtelijkenabijheidvoorkennisuitwisseling.Infeitevergemak-kelijktruimtelijkenabijheiddekennisuitwisselingalleenindirect(Howells2002).Doordatruimtelijkenabijheidhetgemakkelijkermaaktomcontactteleggenenteonderhouden,kanerorganisatorischeofsocialenabijheidontstaantussendebetrokkenen.Socialeenruimtelijkenabijheidoverlappenhierdoorookvaak.Breschi&Lissoni(2002)stellenzelfsdatsocialenet-werkenderedenzijndatveelcontactenvoorkennisuitwisselingregionaalgeoriënteerdzijn.Ruimtelijkenabijheidvergemakkelijktdusalleenhetontstaanvandeanderevormenvannabijheiddiewelnoodzakelijkzijnomdegrotematevanonzekerheidbijkennisuitwisselingtussenorganisatiesteverminderen.Alserreedssprakeisvanorganisatorischeofsocialenabijheidtussende

potentiëlepartners,maakthetzelfsnietuitwaarzezijngevestigdenkaner

22 • 23Theoretische achtergrond 22

ookkennisuitgewisseldwordenovergrotereafstand.Vaakzalerdanweleenaantalkeerfacetofaceoverlegzijn,maardatkangeregeldwordenviatijdelijkenabijheiddoorbezoekenenwerkreizen(Rallet&Torre2000).

Ookwatbetreftdeinhoudvandekenniscontactenzienweeennuanceringvanhetbelangvanruimtelijkenabijheid.Bedrijvenwordenverondersteldandersoortigekennisteverwervenviaregionalecontactendanvianiet-regi-onalecontacten.Ditwordtvaaktoegelichtmetdetermenlocal buzzenglobal pipelines(Owen-Smith&Powell2004;Bathelte.a.2004).Deregionalecon-tactenkunnenrelevantekennisopleverenvoorhetinnovatieprocesvaneenbedrijf,maarvaakwordtdezekennisdanopgedaanbijtoevalligeontmoe-tingen.Dekansdatdeondernemersofmedewerkersvanorganisatiesdieindezelfderegiozijngevestigdelkaarvakerface-to-facesprekenisaanzienlijk.MenontmoetelkaarbijvoorbeeldbijregionalebijeenkomstenvandeKamervanKoophandelofinformeelbijderegionalevoetbalclub.Maardezecontac-tenwordenmeestalnietgelegdmethetvooropgezettedoelbepaaldekennisteverwerven.Viaeennetwerkvancontacteninderegioontvangteenbedrijfallerleiinformatieenkennis,waarvanhetmeestenietergbruikbaarismaarsommigedingenwel.Hetgeheelvanregionalecontactendatvoorkomtuitruimtelijkgebondensocialenetwerkenwordtlocal buzzgenoemd.Hetisvoorbedrijvenveellastigercontactenoptebouwenmetorganisaties

dieverderwegzijngevestigd.Binnenderegiozijnbedrijvenvaakwelopdehoogtevandereputatievanpotentiëlepartners.Viaeenpaaroverleggenkandanafgetastwordenofmendebenodigdekennisbezit.Ditisveellastigeroverlangereafstand,waardoorhetopbouwenvandiecontacteneenflinkeinvestering–intijdenvaakookingeld–vereist.Gaanbedrijvencontactenaanmetorganisatiesbuitenderegio,danzullenzedathoogstwaarschijnlijkdoenomdatdeanderepartijkennisbezitwaaraanzebehoeftehebben.Deuitwisselingoverlangereafstandbetreftdanookmeestalspecialistischekennisdiebelangrijkisvoorhetinnovatieprocesvaneenbedrijfendienietinderegiozelfverkrijgbaaris.Debetrokkenbedrijvenontmoetenelkaarvaakopvakinhoudelijkecongressenofbeurzenwaarmenhoortofzietwelkekennisdeandereorganisatiebezit.Die‘tijdelijkeruimtelijkenabijheid’isbelangrijkvoorhetontstaanvanrelatiesoverlangereafstand.Zulkeniet-regionalerelatieswordenglobal pipelinesgenoemd.

VolgensBathelte.a.(2004)benuttenbedrijvenbijhuninnovatieproceszoweldekennisdiezeontvangenviadelocal buzzalsdekennisuitdeglobal pipelines.Naastdecontactenbinnenhetclusterzijnniet-regionalerelatieszeerbelangrijkomnieuwekennisinhetclustertebrengen.Hetinnovatiefvermogenvanbedrijvenisdusafhankelijkvancontactenopbeideruimtelijkeschaalniveaus.


Samenvatting

Indithoofdstukzijnweingegaanopderolvanruimtelijkenabijheidtussenorganisatiesbijkennisuitwisseling.Eenveelgenoemdeaannameindeeconomisch-geografischeliteratuurvandejarennegentigisdatruimtelijkenabijheiddeinteractiesvereenvoudigtdienodigzijnvoorhetuitwisselenvantacitkennis.Ditzouhetgroteinnovatiefvermogenvanbedrijveninclustersverklaren.Recentereinzichtenbinnenzoweldeevolutionaireeconomiealsde

economischegeografierelativerenechterditbelangvanregionalekennis-contacten.Deevolutionaireeconomiebenadruktdatelkbedrijfeenuniekeinternekennisbasisheeft,diebepaaltinhoeverrehetbedrijfexternkenniskanverwervenenbenutten.Bedrijvenmeteenmeerontwikkeldeinternekennisbasiszoudenbeterinstaatzijnomvanandereteleren,éndezeexternverworvenkennisbeterkunnenbenuttenbijinnovatieprocessen.Voordiekennisuitwisselingiswelvereistdatdekennisvandebetrokkenorga-nisatiesdeelsoverlapt.Alsgeenenkeleorganisatieinderegioderelevantekennisbezit,zullenergeenkenniscontactenontstaan.Alleenruimtelijkenabijheidtussenorganisatiesisdusnietvoldoendeomkennisuitwisselingtelatenplaatsvinden.Debetrokkenpartijenmoetenwatvanelkaarkunnenleren,anderszalerüberhauptgeencontactgelegdworden.Ookdeeconomischegeografienuanceerthetbelangvanregionalekennis-

contactenvoorinnovatieomtweeredenen.Teneerstekanruimtelijkenabij-heiddekennisuitwisselingtussenorganisatieswelvergemakkelijken,maaralleenindirect.Kennisuitwisselinggaatgepaardmeteenhogematevanonzekerheidvanwegehetrisicovanopportunistischgedrag.Dieonzeker-heidneemtafdooreenzekerematevancontroleofdoorvertrouwen.Ditvereistorganisatorischeofsocialenabijheidtussendebetrokkenpartners.Ruimtelijkenabijheidvereenvoudigthetleggenenonderhoudenvandecontactendiekunnenhelpenomdeanderevormenvannabijheidoptebouwen.Alseraleenzekerematevanorganisatorischeofsocialenabijheidbestaattussenpartijen–bijvoorbeeldomdatdebetrokkenensamenhebbengestudeerdofooitbijhetzelfdebedrijfhebbengewerkt–kankennisuitwis-selingookzonderruimtelijkenabijheidtussenorganisatiesplaatsvinden.Daarnaastwordtrecentveronderstelddatdeniet-regionalecontacten

belangrijkerzijndandelokale.Hetislastigomeencontactoptebouwenmeteenorganisatiedieverderwegisgevestigdomdatdergelijkecontactenmin-dermakkelijktecontrolerenentecoördinerenzijn.Teverwachtenvaltdatbedrijvenniet-regionalecontactenalleenaangaanalszedenkenerveelaantehebben.Dezecontactenzoudendaaromvooralspecialistischekennisuitwis-selingbetreffenenbelangrijkzijnvoorhetinnovatieproces.Deregionalecontactenzoudenmeeradhocplaatsvindenennietaltijdbelangrijkekennisbevatten.Ookdezecontactenkunnenbijdragenaanhetinnovatiefvermogenvanbedrijven,maarhetzijnminderbewustekenniscontacten.

24 • 25Theoretische achtergrond 24

Hetverondersteldebelangvanruimtelijkenabijheidvoorkenniscontactenissamengevatintabel1,metargumentendiehetbelangvanruimtelijkenabij-heidbenadrukkenenargumentendiedatbelangjuistnuanceren.

ErisnogweinigempirischonderzoekverrichtnaarderuimtelijkedimensievankenniscontacteninNederland(Ponds&VanOort2006).Indezestudiezullenwedekenmerkenvanregionaleenniet-regionalecontactenvanbedrijveninclustersnaderonderzoeken(hoofdstuk‘Regionaleenniet-regionalekenniscontactenvergeleken’)entoetsenwelksoortcontactenbijdraagtaanhetinnovatiefvermogenvandezebedrijven(hoofdstuk‘Regionalekenniscontacteneninnovatiefvermogen’).

26

ICT- en life sciencessector in Nederland

• 2928 IcT- en life sciencessector in Nederland

ICT- en lIfe SCIenCeSSeC Tor In neder l and

Hetempirischdeelvandezestudieistoegespitstopdelife sciencessectorinderegio’sZuid-HollandenGelderland,endeIcT-sectorinMidden-Nederland.Deonderzoeksvragenuitheteerstehoofdstukzijnalleentebeantwoordenmetbehulpvangedetailleerdedataoverhetinnovatiefvermogenvanbedrijven,enhettypeenderuimtelijkedimensievanhunkenniscontacten.Dergelijkedatazijnnietkant-en-klaarbeschikbaarenhebbenwedaaromzelfverzameldviatelefonischeenquêtes.Wehebbenonsdaarbijbeperkttottweesectorenindrieregio’s.

Indithoofdstuklichtenwediekeuzenadertoe.AllereerstbeschrijvenwehetbelangendeontwikkelingvandeIcT-enlifesciencessectorinNeder-land.Hierbijgevenweeenkortoverzichtvanbeleidsinitiatievendiezowelnationaalalsregionaalvoordezesectorenzijnontwikkeld.Danvolgteenverantwoordingvandekeuzevoorderegio’sZuid-HollandenGelderlandinhetgevalvandelifesciences,enMidden-NederlandvoordeIcT-sector.

ICT- en life sciencesbedrijven in Nederland

Dezeparagraafgeefteenkortoverzichtvandeontwikkelingenenken-merkenvandeIcT-enlifesciencessectoromeenbeeldtekrijgenvandepositievandezesectorenbinnendeNederlandseeconomie.Wegaaninophetbelangvandecontactentussenorganisatiesenopdebeleidsaandachtvoordezesectoren.Beidesectorenzijnrelatiefjongenomvatteneenrelatiefgrootaantalkleineenenkelegrotebedrijven.Opveleanderegebiedenverschillendetweesectorenechtervanelkaar.HieronderdefiniërenwedeIcT-sectorengevenweaanwelkebedrijvenindezestudiecentraalstaan.WezettenhetinnovatiefvermogenvandezesectoraftegendiebinnenanderedienstensectoreninNederland.Eenzelfdepositioneringvandelifesciencessectorisnietmogelijk,omdatdezelastigaftebakenenisendaardoormoeilijkterugtevindenindeofficiëlestatistieken.OmtocheenbeeldteschetsenvandezesectorinNederlandgebruikenwedatavanBiopartner.

IcTbedrijven in NederlandInformatieenCommunicatieTechnologie(IcT)iseenbredebenamingvooreengroepbedrijvendieactiefzijnindeinformatie-,communicatie-entele-communicatiesector.Ditkunnenondernemingenzijndiezichbezighoudenmetzowelhardware(zoalsdeproductieenontwikkelingvancomputers)alssoftware(zoalsdeontwikkelingvancomputerprogramma’s).Daarnaastzijnervelebedrijvenactiefingerelateerdedienstverlening.Inditonderzoekligtdefocusopdezogenoemde‘computerservicebureaus’(indestandaard-


bedrijfsindelingvanhetCentraalBureauvoordeStatistiekbekendondercode72).Ditbetreftvooraldedienstengerelateerdeensoftwarebedrijven�,hiernakortwegaangeduidalsIcT-sectorofIcT-bedrijven.

DeIcT-sectorvormteenbelangrijkesectorbinnendezakelijkedienst-verleningenisdeafgelopendecenniasterkgegroeid.Figuur2toontdeontwikkelingvanhetaantalbedrijven.Hieruitblijktdatdesectorvooralisgegroeidindetweedehelftvandejarennegentigtotenmet2001.DoordetijdisookhetaandeelvandeIcTindenationalewerkgelegenheidtoe-genomenvan0,31procentin1981(bijna13.000banen)tot1,84procent(bijna124.000banen)in2001.IcTvormteenbelangrijkedienstensectorenistevenseenvandemeest

innovatieve,zoalsblijktuitdatavanhetcbsoverinnovatieperdienstensec-tor.HetcbsverzameltelkevierjaargegevensoverinnovatievanbedrijvenviadeCommunityInnovationSurvey(cIs-enquête),dieinverschillendeEuropeselandenwordtuitgevoerd.Daarinwordtbedrijvengevraagdofzedeafgelopendriejaarnieuweproductenofdienstenhebbenontwikkeldenopdemarkthebbengebracht.Ditiseenindicatievoorhetinnovatiefver-mogenvanbedrijven.Figuur3toontderesultatenvandemeestrecentecIs-enquêtenaarhetinnovatiefvermogenvandienstensectorenindeperiode2002-2004.Hetgemiddeldevanalledienstensectorenisinhetzwartweer-gegeven.VandedienstensectoreninNederlandkentdeIcT-sectordemees-teinnovatievebedrijven.

BeleidsmakersachtendeIcT-sectorbelangrijkvanwegehetgeneriekekarak-tervandetechnologiedieeraantengrondslagligt.IcTwordtgezienalseenbelangrijkeenabling technology.HetbeleidrichtzichdanooknietzozeerophetstimulerenvandeIcT-sector,maarophetstimulerenvanhetgebruikendetoepassingvanIcT.Zowelconsumentenalsbedrijvenwordenopverschil-lendewijzengestimuleerdomIcT-toepassingentegebruiken.Daarnaastiserveelaandachtvoordeontwikkelingvandenoodzakelijkeinfrastructuur,zoalsbreedbandverbindingen.HetbeleidgerichtopkenniseninnovatiefocustinhetalgemeenmeeropdehardwarekantvanIcTdanopdesoft-warekant.DitisopvallendaangezienhetgrootstedeelvandeNederlandseIcT-sectorbestaatuitbedrijvendieactiefzijnindecomputerdienstverleningensoftwareontwikkeling.Dehardwarekantisvrijbeperktontwikkeld(cbs2003).Recentzijnerweldiversebeleidsinitiatievenopregionaalniveauont-wikkeldmeteenexplicietefocusophetstimulerenvanbedrijvigheidindecomputerdienstverleningensoftwaresector.Insommigegevallen–zoalsinderegioUtrecht–gaathetdanomeenspecifiekesubsector,zoalsdeontwik-kelingvancomputerspellen(gaming)ensimulatieprogramma’s.

1. Hetbetreffenhierdevolgende

sbI-codes:72101(systeemhuizen),

72102(adviesbureausophet

gebiedvanautomatisering),

7220(systeemontwikkelings-,

systeemanalyse-en

programmeerdiensten)en

7230(computercentra,dataentry-,

ponsbureausendergelijke).

ZieookWeterings(2006)voor

eenverdereonderbouwing.

30 • 3�30 IcT- en life sciencessector in Nederland

Figuur 2.OntwikkelinginabsoluteaantallenvanIcT-bedrijveninsbI-code72.Bron:cbs

(2007)

Figuur 3.Hetaandeelinnovatievebedrijvenperdienstensector.Bron:cbs(2007)


Inhetvorigehoofdstukisingegaanophetbelangvaninteractiestussenorga-nisatiesvoorkennisuitwisseling.Ditgebeurtviaverschillendeinteractie-mechanismentussenorganisaties,variërendvansamenwerkinginResearch&Development(r&D)totinformelecontactengebaseerdopsocialenetwer-ken.Hetrelatievebelangvandeverschillendevormenvaninteractievarieertpersector.Inhightechsectorenspelenformeler&D-samenwerkingenjoint ventureseengroterol(Stuart2000)terwijlsectorenwaarinnovatiemetmindergroteinvesteringengepaardgaat,vaaklosserecontactenkennen.DitlaatstegeldtookvoorIcT-bedrijven(althansvoordegenediezichbezig-houdenmetcomputerdienstverlening)enhierdoorzijnvoorIcT-bedrijvendeminderformelecontactenmogelijkbelangrijker(Weterings2006).Dezestudiebeperktzichdaaromniettotdeformelesamenwerkingsrelaties,maarkijktmeerinhetalgemeennaarkenniscontacten,zelfsalsdezeeenmaligzijngeweest.Ditwordtnadertoegelichtinhetvolgendehoofdstuk.

Life sciencesbedrijven in NederlandHetislastigomdelifesciencesalseenapartesectortedefiniëren.Erbestaangroteverschillentussenbedrijven,nietalleenquaaandachtveld,maarookquabedrijfskenmerkenzoals,omvangenwinstgevendheid.Gegevensoverdeontwikkelingeninnovativiteitvanlifesciencesbedrijvenzijnerinvergelij-kingmetanderesectorennauwelijks.Datkomtvooralomdatheteennogvrijjongesectorbetreftenereengrotediversiteitaandefinitiesvanlifesciencesis.Daarnaastzijnlifescienceseensectoroverstijgendetechnologie,waar-doordelifesciencesbedrijveninverschillendesectorentevindenzijn,ondermeerindefarmaceutischeindustrie,devoedingsindustrieendespeur-enontwikkelingsbedrijven.2Inbeleidenliteratuurwordtdanookvaakgespro-kenoverlifesciencesalseengroepbedrijvendiezichactiefbezighoudenmettechniekenenprocessenwaarmeebiologischlevenkanwordengeanaly-seerdendiekunnenwordeningezetvoordeontwikkelingvannieuweofverbeterdeproductenenproductieprocesseninverschillendetoepassings-gebieden.(MinisterievanEconomischeZaken2004b;Biopartner2005).Binnenlifescienceswordenwetenschappelijkeinzichtenuitdebiotechnolo-gie,farmacie,biologie,chemie,natuurkundeeninformaticagecombineerd.HetMinisterievanEconomischeZaken(2003)onderscheidtinnavolging

vanEnzinge.a.(2002)driecategorieën:dedicatedlifesciencesbedrijven,diversifiedlifesciencesbedrijvenenvolgendelifesciencesbedrijven.Hetonderscheidisgebaseerdopdematewaarinkenniseninnovatieophetgebiedvanlifescienceseenrolspeleninhetbedrijf.Dedicated life sciencesbedrijvenzijngespecialiseerdinlifesciencesenactiefinlifesciencesgeoriën-teerder&Denindetoepassinginprocessen,productenendienste.VoorbeeldenzijnCrucellenKeygene.Diversified life sciencesbedrijveninte-grerenkenniseninnovatieuitdelifesciencesmetreedsbestaander&D-enproductieactiviteiten.Zijzijnvaakactiefinsectorenwaarontwikkelingenindelifesciencesgroteinvloed(kunnen)hebben,zoalsdechemische,farma-ceutischeenvoedselindustrie.VoorbeeldenzijnDsMenUnilever.Volgende life sciencesbedrijvenvoerenzelfgeenlifesciencesgerelateerder&Dof

2. RespectievelijksbI-codes244,

15en73.

32 • 3332 IcT- en life sciencessector in Nederland

productieuitmaarmakenwelgebruikvandekenniseninnovatiesuitdelifesciences.Hierondervallenbijvoorbeeldbierbrouwerijenenzaadveredelings-bedrijven.Defocusinditonderzoekligtopdeeerstegroep.Dedicatedlifesciencesbedrijvenkenneneenrelatiefsterkeruimtelijkeconcentratie.Dealgemeneveronderstellingisdanookdatdezebedrijvenhetmeestebelanghechtenaanruimtelijkenabijheidvanvergelijkbarebedrijvenenkennis-instellingen.Inveelgevallengaathetomspin-offsvanuniversiteitenwaar-meenogveelcontactbestaat.Samenwerkingtussendedicatedendiversifiedlifesciencesbedrijvenismindersterkruimtelijkgebondenenvindtplaatsopregionaal,nationaaleninternationaalniveau.

Erkanookeenonderscheidwordengemaaktnaarverschillendetoepas-singsgebiedenbinnendelifesciences.Eenveelgebruikteindelingisdieinagrofood(‘groene’),farmaceutische(‘rode’)enindustriële(‘witte’)bio-technologie.Daarbinnenzijndanweersubcategorieënteonderscheidendieelkvooranderediversifiedenvolgendelifesciencesbedrijvenvanbelangzijn(figuur4).

Omdatlifesciencesnietalseenspecifiekesectorgetypeerdkunnenworden,ishetvrijwelonmogelijkeenvolledigbeeldtekrijgenvandeontwikkelingvandebedrijvigheidenwerkgelegenheid.Eerderestudiesmakendaaromgebruikvaneenaantalindicatoren,variërendvanhetaantalbedrijvenentotaler&D-uitgavenaanlifesciencestothetaantalbiotechnologiepatentenenhetaantalhectaregenetischgemodificeerdegewassen(OrganisationforEconomicCo-operationandDevelopment2005).OmtocheenbeeldtekrijgenvandeontwikkelingvandelifesciencessectorinNederlandgaanwehieruitvanhetaantalNederlandsededicatedlifesciencesbedrijvenzoalsgedefinieerddoorBiopartner(2005).

Figuur5toontdeontwikkelingvanhetaantaldedicatedlifesciencesbedrijventussen1998en2004.Indezeperiodeblijktnietalleenhetaantalpatentensneltezijntoegenomen,maarookhetaantaldedicatedlifesciencesbedrijven.Inabsolutezingaathetechteromeenvrijkleinaantalbedrijvenenbeperktewerkgelegenheid.Datbeleidsmakersenonderzoekdesondanksveelaan-dachthebbenvoordezesectorhangtvooralsamenmetdeverwachtingdattraditioneleresectoren,zoalsdefarmaceutische,dechemischeendevoed-selindustrie,sterkkunnenprofiterenvandeontwikkelingenindelifesciences.

Sindsdejarentachtigstaanlifesciencesindebelangstellingvanbeleids-makers,waarbijdefocusineersteinstantieligtopdeopbouwvankennisoverbiotechnologie.Vanafhetmiddenvandejarennegentigverschuiftdeaandachtnaarinnovatieenhetvergrotenvandesamenwerkingtussenbedrijfslevenenkennisinstellingen.In2000starthetMinisterievanEcono-mischeZakenhetBiopartner-programmametalsdoelhetbevorderenvanhetondernemersklimaatendeoprichtingvannieuweondernemingeninde


lifesciences.ErwordenregionaleBiopartner-centraopgerichtindenabijheidvanuniversiteiten3omondermeerspin-offstestimulerenenaccommoderen.In2005eindigtditprogrammaenvallendebeleidsinitiatievengerichtopdelifesciencessectorinNederlandonderhetbredereTechnopartner-pro-gramma.DeregionaleBiopartner-centrafungerentegenwoordigvooralalsincubatorenbiedenstartersonderanderekantoor-enlaboratoriumruimteaan.Ookindiverseregio’szijnlifesciencesaangewezenalsspeerpuntinhetregionaal-economischbeleid.Demeesteinitiatievenrichtenzichophetfaci-literenvandeoprichtingvannieuwebedrijvenenspin-offsvanuniversiteitendoorhetaanleggenvanscienceparkenrondomkennisinstellingen.Daarnaastiserveelaandachtvoorhetstimulerenvandesamenwerkingtussenbedrij-venenkennisinstellingen,enbedrijvenonderling.

Overhetalgemeenzijnlifesciencesbedrijvenvrijsterkgerichtopsamen-werkingmetandereorganisaties(Powelle.a.1996).Universiteiten,dedica-tedlifesciencesbedrijven,grotefarmaceutischebedrijven,overheidsin-stellingenenziekenhuizenwerkennauwsamenopregionale,nationaleeninternationaleschaal(Powelle.a.1996;Enzinge.a.2002).Devoornaamsteredenisdatdewetenschappelijkekennisentechnologieinditvakgebiedzichzeersnelontwikkelen,alverschillenderedenenvoorsamenwerkingperorganisatie.Grotefarmaceutischeenchemischebedrijvensluitenallian-tiesmetdedicatedlifesciencesbedrijvenomkennisteverwervendiezezelfniethebben.Inveelgevallengaathetomdeaankoopvanlicentiesoppaten-tendiedebasisvormenvoorverdereontwikkelingvaneenproductdooreenfarmaceutischbedrijf.Dedicatedlifesiencesbedrijvenhebbenoverhetalge-meenzelfnietdefinanciëlemiddelenompatentenverderteontwikkelentotbijvoorbeeldmedicijnen,enbeschikkennietoveruitgebreidedistributie-kanalen.Samenwerkingligthierdanookvoordehand.Diversifiedlifesciencesbedrijvenzijnoverhetalgemeengroteinternationaleconcernsdiewereldwijdzoekennaarpotentiëlepartnersonderdededicatedlifescien-cesbedrijven.Ruimtelijkenabijheidkanhierbijhelpen,maarspeeltoverhetalgemeeneenkleinerol.Hetregionaleschaalniveauisvangroterbelangvoorsamenwerkingtussendedicatedlifesciencesbedrijvenonderlingentussendedicatedlifesciencesbedrijvenenkennisinstellingen.Diverseonderzoekentonenaandatsamenwerkingsrelatieseenpositieveeffecthebbenopdeprestatiesvaneenbedrijf(onderanderePowelle.a.1996;Cockburn&Henderson1998).Weverwachtendanookdathetbelangvanexterneken-niscontactenindelifesciencesgrootisengroterdanindeIcT-sector,zoalsindevolgendehoofdstukkenempirischwordtgetoetstvoorNederland.

3. IntotaalzijnerzesBiopartner-

centraopgericht:inAmsterdam,

Groningen,Leiden,Maastricht,

UtrechtenWageningen.


Figuur 4.Toepassingsgebiedenlifesciences.Bron:Biopartner(2005)enMinisterievanEconomischeZaken(2004b);

bewerkingrpb

Figuur 5.AantaldedicatedlifesciencesbedrijveninNederland.Bron:Biopartner(2005)

Agro–Food

(groenebiotechnologie)

Farmacie&Gezondheid

(rodebiotechnologie)

Industrie

(wittebiotechnologie)

Algemeen

Lifesciences

Voedsel

Veeteelt–gezondheid

Veeteelt–voeding

Plantenenzaden

Diagnostisch

Therapeutisch

Preventie

Mileu

Biochemie

Instrumenten&apparaten

Overig


Selectie van de drie onderzoeksregio’s

DitonderzoekrichtzichopdevraaginhoeverreIcT-enlifesciencesbe-drijvenregionalecontactenonderhoudenomkennisteverwervenenofditeffectheeftophuninnovatiefvermogen.Wespitsenditonderzoektoeopbedrijvendieinregio’szijngevestigdwaarzeeengrotekanshebbenken-nisuittewisselen:datzijnderegio’smetdemeestebedrijvenactiefindeIcT-enlifesciencessector.Alsruimtelijkenabijheidinderdaadkennisuitwisselingvereenvoudigtdoordatbedrijvensnellermetelkaarincontactkomen,zullenwejuistindieregio’sregionalekenniscontactentussenbedrijvenenorgani-satiesmoetenvinden.

Defocusopdeconcentratieregio’sbiedtonstevensdemogelijkheidtetoet-senhoedeheterogeniteitvandebedrijvendoorwerktophuninnovatiefver-mogen.Debedrijvenkunnenvandezelfdegunstigeregionaleomstandighe-denprofiteren.Devraagisofzeditinverschillendematedoenvanwegedeverschilleninkennisbasisvandezebedrijven.Eenlaatsteredenombedrijvengevestigdinconcentratieregio’sonder

deloeptenemenisdatdebeleidsinitiatieventenaanzienvandelifesciences-sectorzichopdebedrijvenindieregio’srichten(MinisterievanEconomischeZaken2004b).

OpbasisvanderuimtelijkespreidingvandewerkgelegenheidindeIcTblijktalvrijsnelwaardezesectorzichvooralconcentreert.Figuur6toontderuim-telijkepatronenvanderelatievewerkgelegenheidinde40cOrOp-regio’sin1981,1991en2001.DesectorheeftzichintoenemendemategeconcentreerdindecOrOp-regio’sUtrechten’tGooienVechtstreek(diegrenstaandenoordkantvanderegioUtrecht).Indezestudieduidenwedezetweeregio’ssamenaanalsderegioMidden-Nederland.

Voorlifesciencesiseenanalysevanwerkgelegenheidspatronenlastigeraangezienditgeenstandaardsectorisindewerkgelegenheid-enbedrijfs-statistieken.Hetin2005opgehevenBiopartnerpubliceerdeelkjaareensectorrapportgerichtopdededicatedlifesciencesbedrijven.VolgensBio-partner(2005)warenerin2004157dedicatedlifesciencesbedrijvenactiefinNederland.Opbasisvanderuimtelijkespreidingvandezebedrijvenkaneenindicatiewordengegevenvanderuimtelijkespreidingvandelifescien-cesinNederland.Figuur7toontderuimtelijkespreidingvanNederlandsededicatedlife

sciencesbedrijveninNederlandin2004.Alleendebelangrijksteregio’senstedenzijnweergegeven;hierzijnintotaal103bedrijvengevestigd.VerspreidoverderestvanNederlandliggendeoverige54lifesciences-bedrijvendieBiopartnernoemt.Lifesciencesbedrijvenconcentrerenzichvooralrondomkennisinstellin-

genzoalsuniversiteiten.Leidenvormtmet24bedrijvendebelangrijkstelocatie,gevolgddoorAmsterdam,GroningenenUtrecht.Dekeuzevoor


Figuur 6.Relatievewerkgelegenheid(inlocatiequotiënten)indeIcT-sector(sbI72)in1981,1991en2001.Bron:Koerhuis&Cnossen

(1982),Weterings(2006)

2001

0,0-0,5

0,5-1,0

1,0-1,5

1,5-2,5

2,5-3,0

1991

0,0-0,5

0,5-1,0

1,0-1,5

1,5-2,5

1981

0,0-0,5

0,5-1,0,

1,0-1,5

1,5-2,5

2,5-3,5


4. Hierondervaltbijvoorbeeldde

vestigingvanCentocorinLeiden

metmeerdan1100medewerkers.

deregioZuid-Holland(metdaarinLeiden,RotterdamenDelft)voorditonderzoekligtdanookvoordehand;dekeuzevoorGelderlandlijktdatwel-lichtwatminder,ookalherbergenzowelWageningenalsNijmegen13Nederlandsebedrijven.DefiguurheeftechteralleenbetrekkingopdeNederlandsededicatedlifesciencesbedrijven.Nederlandsevestigingenvanbuitenlandselifesciencesondernemingenzijnnietmeegeteld,terwijldezeweleenbelangrijkerolspelenindezesectorinNederland.4Bovendientoontfiguur7hetaantalbedrijvenperregio,maarnietdegroottevandezebedrij-venendaarmeederuimtelijkespreidingvanwerkgelegenheid.Naasteenanalysevandespreidingvandebedrijvigheidishetookmogelijk

omopbasisvanlifesciencespatenteneenbeeldtekrijgenvanderuimtelijkespreidingenconcentratievandesectorenderegionaleverschillenininnova-tie.Figuur8toontderuimtelijkeverdelingvanhetabsoluteaantalpatenten,figuur9deruimtelijkeconcentratiepatronenvoorpatentaanvragenindeperiode1979-2002.

Inabsolutezinconcentreertdelifesciencessectorzichvooralinderandste-delijkeregio’sendeVeluwe(figuur8).Bijdegrotestedenisdatuiteraardgerelateerdaandeabsoluteomvangvandezeregio’s,eninhetgevalvanderegioRijnmonddeaanwezigheidvanUnilever.Deregio’sLeidenendeVeluwebehorentotdebelangrijksteregio’sophetgebiedvanbiotechno-logiepatenten.Ditblijktookuitfiguur9,waarbijderelatievespecialisatievaneenregioisgemetenaandehandvandelocatiequotiënt.Eenwaardevan1betekentindezefiguurdathetaandeelbiotechnologiepatentenbinnenhettotaalaantalpatentenineenregiogelijkisaandataandeelvoorNederlandalsgeheel.LeidenendeVeluwekenneneenhogematevanspecialisatieindelifesciences.GroningenenFlevolandkenmerkenzicheveneensdooreenrela-tievespecialisatiemaarhebben,zoalsfiguur8toont,inabsolutezinnietuit-zonderlijkveelpatentaanvragen.Omgekeerdblijkenderegio’smetdegrotestedenjuistnietbijzondersterkgespecialiseerdtezijn,terwijlerinabsolutezinwelveelpatentaanvragenzijn.OmdatderegioLeidenenderegioVeluwerelatiefsterkgespecialiseerdzijninlifesciences,éninabsolutezinveelpatent-aanvrageninlifescienceshebben,kozenwedezeregio’svoordezesector.

WekozenookvoorZuid-HollandenerzijdsenGelderlandanderzijdsomdatbeideregio’sbinnendelifescienceseenanderespecialisatiekennen.LeidenenZuid-Hollandzijnrelatiefgespecialiseerdinmedischelifesciences(‘rode’biotechnologie),Gelderland–endanvooraldegemeenteWageningen–kenteensterkereagro-foodlifesciences(‘groene’biotechnologie).Daarnaastvor-menlifesciencesinbeideregio’seenbelangrijkspeerpuntinhetruimtelijk-economischbeleid.ZopromootLeidenhetBioScienceparkalseenvandeEuropesecentravoorbiotechnologie,envormtWageningenhetruimtelijkecentrumvandezogenoemdeFood-Valley.


Figuur 7.Aantaldedicatedlifesciencesbedrijvenperregio. Bron:Biopartner(2005)

0,00-0,37

0,38-1,00

1,01-1,79

1,80-3,21

3,13-5,69

0-2

3-6

7-12

13-32

33-96

Figuur 8.Ruimtelijkpatroonopbasisvanhetabsoluteaantal

patentenpercOrOp-regio,1997-2002.Bron:epO-data(2005);

bewerkingrbp

Figuur 9.Ruimtelijkpatroonopbasisvanlocatiequotiëntvan

aantalpatentenindelifesciences,1997-2002Bron:epO-data

(2005);bewerkingrbp

40 r eg i o n a l ek enni s ne t w er k eneni nn ovat i e

Samenvatting

IndithoofdstukisingegaanopdekenmerkenenontwikkelingvandeIcT-sectorenlifesciencessectorinNederlandendekeuzevandeonderzoek-spopulatievandezestudie.Hetzijnallebeikennisintensievesectorendieinvergelijkingmetanderesectorenzeerinnovatiefzijn.Hetgrotebelangvankennisvoorbedrijvenindezesectorenmaaktdatzezeerwaarschijnlijkookbaatkunnenhebbenvanregionalecontactenvoorkennisuitwisseling.BijdeIcT-sectorligtdefocusopbedrijvenindecomputerdienstverlening,diesindshetmiddenvandejarennegentigeenzeersterkegroeihebbendoor-gemaakt.Dezesectorisinvergelijkingmetanderedienstensectorenbijzon-derinnovatief.Lifescienceszijnlastigalseenapartesectortedefiniëren.Bedrijvenactiefinverschillendesectorenzijnbezigmetdezenieuwetech-nologie,maardestandaardbedrijfsindelingvanhetcbsonderscheidtzenietalsapartesector.Delifesciencesbestaanuiteengroepbedrijvendiezichinsterkeofmindersterkematebezighoudenmetbiotechnologie.Defocusinditonderzoekligtopdebedrijvendiehierzeersterkmeebezigzijn,dezoge-hetendedicatedlifesciencesondernemingen.Dezerelatiefjongeenkleinebedrijvenzijndeafgelopenjarensterkgegroeidenzijnzeerinnovatief.OpbasisvanderuimtelijkeverdelingvandeIcT-sectorendelifesciences

inNederlandisgekozenvoordedrieonderzoeksregio’sMidden-Nederland(IcT)enGelderlandenZuid-Holland(lifesciences).Ditzijnbelangrijkecon-centratieregio’svandetweegeselecteerdesectorenbinnenNederland.Alsersprakeisvaneenregionaalkennisnetwerk,ishetzeerwaarschijnlijkdatditindezeregio’svoorkomtomdatdehogeconcentratievanbedrijvendaardekansopkenniscontactenverhoogt.

40

Het meten van kenniscontacten, innovatie en de interne kennisbasis

• 4342 Het meten van kenniscontacten, innovatie en de interne kennisbasis

he T me Ten van k ennISConTaC Ten, InnovaTIe en de InTer ne k ennISba SIS

Inhettweedehoofdstukisingegaanopdetheoretischeinzichtenoverruim-telijkenabijheid,kennisuitwisselingeninnovatie.Opbasisvandegevondenliteratuurhebbenwevastgestelddatdrieconcepteneenbelangrijkerolspe-len:kenniscontacten,deinternekennisbasisvanbedrijvenenhuninnovatiefvermogen.

Inheteerstedeelvandithoofdstuklichtenwetoehoewededriekern-begrippenindezestudiehebbengemeten.Dedatadienodigzijnomdeonderzoeksvragentebeantwoorden,hebbenweverzameldviatelefonischeenquêtes.Inhettweededeelgaanweinopdeselectievandebedrijveninbeidesectoren,derepresentativiteitvandesteekproefenderespons.

Meten van de drie kernbegrippen

Regionale kenniscontacten Hetdoelvandezestudieisinzichttegeveninderelevantievanregionalekenniscontacten.Maarwatbedoelenwepreciesmetkenniscontacten?Bedrijvenkunnenverschillendesoortenexternecontactenonderhouden,variërendvancontactenmetklanten,totsamenwerkingsrelatiesmetkennis-instellingen.Welkesoortcontactenhetmeestvanbelangis,verschiltpersector.Nietalleenvariërendeorganisatieswaarmeecontactplaatsvindt,maarookdeaardvanhetcontactenhetruimtelijkeschaalniveauwaaropdecontactenontstaan.Ookbeleidsmakersonderkennendathettypekennisdatwordtuitgewis-

seldverschiltperruimtelijkschaalniveau.DenotaPieken in de Deltamaaktdanookonderscheidtusseninternationaleonderzoeksnetwerkenwaarinspecialistischekenniswordtuitgewisseld,enlokaleinnovatienetwerkenwaarindezekenniswordttoegepastbijdeontwikkelingvannieuweproductenofdiensten.Ominzichttekrijgeninderelevantievanregionalekennisnetwerkenmoe-

tenwekiezenvoorkenniscontactendievooralophetregionaleschaalniveauplaatsvinden.Wespitsendezestudiedaaromtoeopkenniscontactendiebedrijvenaangaanwanneerzewordengeconfronteerdmeteenvakinhou-delijkoforganisatorischprobleemdatnietinternoptelossenis.Clusteringenruimtelijkenabijheidzoudenjuistvoordezevormvankennisuitwisselingbelangrijkzijn(Giuliani&Bell2005;MinisterievanEconomischeZaken2004a).Wanneererhulpwordtingeroepenvaneenexterneorganisatie,wijstditopeenzekerematevanonderlingvertrouwen.Indeliteratuurisvaakveronderstelddatjuistditsoortcontactenbinneneenclusterisgecon-centreerd.Wewillenbekijkeninhoeverredieaannameklopt.Wehebben


debedrijvendaaromgevraagdnaarhuncontacteninénbuitenderegio.Erisnogweinigempirischonderzoekverrichtnaarhetfeitelijkeruimtelijkeschaalniveauvanzulkecontacten.Dekansbestaatdathetbelangvanderegiohierbijoverschatwordt.

Daarnaastisereenonderscheidgemaaktnaarvakinhoudelijkeenorganisa-torischekennis.Deeerstesoortheefteenbedrijfnodigbijhetoplossenvanproblemenbijdeontwikkelingvanproductenofdiensten.Ditkanzoweleentechnologischprobleemzijnalseenprobleemmethetvindenvannieuwemarkten.Indeenquêteisdeondernemersgevraagdofzeooiteenandereorganisatiehebbenbenaderdophetmomentdatzegeconfronteerdwerdenmettechnologischeofmarktproblemen.Organisatorischekennisgaatoverhetfunctionerenvandeonderneming,denkaanmanagementvraagstukken,hetvindenvangoedewerknemersendefinanciering.Indeenquêteisdeondernemersgevraagdnaardecontactendiezezijnaangegaanophetmomentdatzewerdengeconfronteerdmeteenprobleemophetgebiedvandebedrijfsvoering.

Totslotspeeltderuimtelijkedimensievankenniscontacteneencentralerolindezestudie.Wemakendaarvooreenonderscheidnaarregionaleenniet-regionalekenniscontacten.Eenkenniscontactisregionaalindieneenbedrijfheeftaangegevendatdeorganisatiewaarmeehetcontactheeftgezochtindezelfderegioisgevestigdalshetbedrijfzelf.VoordelifesciencesbedrijvengaathetomdeprovincieZuid-HollandofdeprovincieGelderland.BijdeIcT-bedrijvengaathetomtweecOrOp-regio’s:Utrechten’tGooi,enVecht-streek,diewesamenMidden-Nederlandnoemen.Eennadeelvanzo’nregionaleafbakeningisdatbedrijvendieaandegrensvaneendergelijkeregioliggeneerdercontactenzullenhebbenbuitenderegiodanbedrijvenmiddenindieregio’s.Hetisechtervoorrespondentenveeleenvoudigeromtebepalenofhuncontactenbinnendeadministratieveregiovallendanbinneneencirkelvaneenbepaaldaantalkilometersrondomhunvestiging.Zekerbijeentelefonischeenquêteishetbelangrijkdatderespondentenditsnelkunneninschatten.Wehebbendeondernemersookgevraagdnaardevestigingsplaatsvandeorganisatiewaarmeezecontacthebben,waardoorwekondencontrolerenofersprakeisvaneenbiasdoorgrensgebieden.Ditbleekmeestalniethetgevaltezijn,omdatdegenoemdeniet-regionalecon-tactenopgrotereafstandenen–zekerbijlifesciences–inhetbuitenlandgevestigdzijn.

Innovatief vermogen van bedrijvenInnovatieiseenlastigtemetenfenomeen.Eenduidelijkedefinitieontbreektendeaardvaninnovatiesverschiltsterkpersector.Hetbegripinnovatiewordtvaakverschillendgeïnterpreteerd,integenstellingtotbijvoorbeelddeomzetvaneenbedrijf(cbs2006).Indeliteratuurwordendevoor-ennadelenvanverschillendeindicatorendanookveelvuldigbediscussieerd(Kleinknecht2000).Hetcbslostdezeproblemenopdoortekiezenvoorde

44 • 4544 Het meten van kenniscontacten, innovatie en de interne kennisbasis

1. Hetgebruikvanpatentenis

nietonomstredenenkentvoor-

ennadelen.Vooreenoverzicht

zieGriliches(1990).

beproefdevragenendefinitiesvandeCommunityInnovationSurvey(cbs2006).Eenindicatordiehieruitvoortkomtendeafgelopenjarensteedsvakergebruiktwordt,ishetaandeelvandeverkoopvannieuweproductenendien-stenindetotaleomzetvaneenbedrijf(innovatieoutput).Hoewelerooknadelenaankleven,wordtditoverhetalgemeenalseengoedeindicatorgezien.Andereindicatorenhebbenalsgrootnadeeldatzevaakalleendeinvesteringenvaneenbedrijfindeontwikkelingvannieuweproductenofdienstenmeten(bijvoorbeeldpatentenenr&D-investeringen).Deindicator‘innovatieoutput’vanhetcbsgeeftaanofdieinvesteringenookleidentotsuccesvollenieuweproductenofdiensten.Wekozenerdanookvoorinnova-tieindeIcT-sectoropdezemaniertemeten.Derespondentenisgevraagdwelkenieuweproductenofdienstenzeopdemarkthebbengebrachtindedriejaarvoorafgaandaandeenquêteenwelkaandeeldezenieuweproduc-tenendienstennuvormenindetotaleomzet.Bijdeinterpretatievandeindi-catormoetenweweleenaantalzakenindegatenhouden.Zowordthetinno-vatiefvermogenvangrotebedrijvenvaakonderschatdoordatdezemeestalveelproductenendiensteninhunportfoliohebben.Ookzullensommigeproductenofdienstenpaseensubstantieelaandeelindeomzetgaanvormenalszeenigetijdopdemarktzijn.

Bijdelifesciencessectorkunnenweinnovatieoutputnietalsindicatorvoorhetinnovatiefvermogennemen.TotnutoebeperkendewerkzaamhedenvanveeldedicatedlifesciencesbedrijveninNederlandzichtotder&D-fase,waardoordezebedrijvennoggeenproductenofdienstenopdemarktbrengen.Welwordenderesultatenvandier&D-werkzaamhedenoverhetalgemeengepatenteerd.Doorsamentewerkenmetgroterebedrijven,enlicentiesvandezepatententeverkopenwordenopbrengstengegenereerd.Hettijdpadtussenr&Dendaadwerkelijketoepassingvangepatenteerdevindingenineennieuwproductisvrijlang.Ditmaakthetaandeelindeomzetvannieuweproductenofdiensteneenminderbruikbareindicator.Omdatcommercieelkansrijkevindingenindezesectorbijnaaltijdgepatenteerdworden,hebbenwebeslotenhetaantalpatentaanvragenalsindicatorvoorhetinnovatiefvermogenvanlifesciencesbedrijventegebruiken.�Deonder-nemingenisgevraagdhoeveelpatentenzehebbengeregistreerd.WeerkennendathetvoordevergelijkbaarheidvanderesultatenindeIcT-

enlifesciencessectorbeterzouzijndezelfdeindicatorvoorbeidesectorentenemen.InprincipehaddenwevoordeIcT-sectorookdeindicatorvanpatentenkunnenaanhouden.HetprobleemisechterdatdeIcT-bedrijvendiecentraalstaanindezestudie,hunproductenendienstenslechtszeldenpaten-teren.Hetaantalpatentenzoudusgeengoedbeeldgevenvanhuninnovatiefvermogen.

Interne kennisbasis van bedrijvenOminzichttekrijgeninderelatietussenkenniscontactenenhetinnovatiefvermogenvanbedrijvenmoetenwezekerookrekeninghoudenmetdeheterogeniteitvanbedrijvenwatbetrefthuninternekennisbasis.Deinterne


kennisbasiskanhetinnovatiefvermogenvaneenbedrijfbeïnvloeden,maarookhetaantalkenniscontactendateenbedrijfaangaat.Deinternekennis-basisvanbedrijvenbestaatgrotendeelsuitdekennis,vaardighedenenerva-ringenvandemedewerkersbinnenhetbedrijf.Omdekennisbasisvandebedrijventebepalenhebbenwederespondentengevraagdnaarhetoplei-dingsniveauendewerkervaringvanhunmedewerkers.Zemoestendemede-werkersverdeleninpercentagesnaaropleidingsniveau(mbo,hbo,universi-tairengepromoveerd)eninviercategorieënvanjarenwerkervaring.Opbasisvandeantwoordenkozenwetweevariabelenalsindicatorvoordeinternekennisbasisvanbedrijven.Hetopleidingsniveauisuitgedruktalshetpercentagemedewerkersdateenuniversitaireofhogereopleidingheeft.Werkervaringisgemetenalshetpercentagemedewerkersdatvijfofmeerjarenwerkervaringheeft.Figuur10geefteenoverzichtvandetheoretischeconceptenendeoperationaliseringdieweinditonderzoekhanteren.

Dataverzameling en respons

Dedatavoordezestudiezijnverzameldviaeentelefonischeenquête.Wehebbendebedrijvengevraagdnaarhuninnovatiefvermogen,hunkennis-contacten,kenmerkenvandeinternekennisbasisenmeeralgemenebedrijfs-kenmerken.Voorhetverzamelenvangegevensoverdekenniscontactenisgebruikgemaaktvanderosterrecallmethodedieveelvuldiggehanteerdwordtbinnendesocialenetwerkanalyse(Wasserman&Faust1994).Deres-pondentenkrijgeneenlijstmetnamenvanorganisatiesinderegioenkunnenaangevenmetwelkeorganisatieszecontacthebbengezochtbijproblemen(hetroster).Daarnaastisderespondentengevraagdofernogandereorgani-satiesrelevantzijngeweestenkondenzeookpartijenvanbuitenderegionoemen(derecallmethode).Wemerkenopdathierwelenigrisicoopeenbiasbestaatomdateenrespondentwaarschijnlijkeerdereencontactherkentopeenlijst,dandathijereenuitdeeigenherinneringkanoproepen.

Demethodologievandesocialenetwerkanalyseisgebaseerdopdeaannamedatergegevensbeschikbaarzijnoverallerelatiesvandehelepopulatie.Omopbasisvanempirischonderzoekuitsprakentedoenoverderelatietussendenetwerkpositieenhetgedragvaneenactorishetnoodzakelijkhethelenetwerktemeten.Zonderinformatieoverhethelenetwerkkunnendenet-werkpositiesnietbepaaldwordenendaarmeeevenmindesamenhangtussennetwerkpositieengedragofprestaties.Ditbetekentdateenresponse ratevan100procentnodigis,onhaalbarekaartbijeenenquête.Daaromrichtenstudieszoalsdezezichmeestalopdeanalysevanegonetworks enleggenzeeenrelatiemethetgedragvaneenactor(Boschma&TerWal2006).Bijdeanalysevanego-networksstaandebedrijvenuithetonderzoekenhuncon-tactencentraal.Bijdezemethodeishetnietnodigdeexactenetwerkpositievanverschillendeactorentebepalen.Deonderzochtebedrijvenkunnenmetelkaarwordenvergelekenwatbetreftaantalenintensiteitvanderelatiesdiezeaangaanendeorganisatieswaarmeezedezezijnaangegaan.


Figuur 10.Operationaliseringvandetheoretischeconcepten

Opleidingsniveaumedewerkers

Werkervaringmedewerkers

Interne kennisbasis

OperationaliseringTheoretisch concept

IcT:aandeelomzetdoornieuweproductenofdiensten

Lifesciences:aantalgeregistreerdepatenten

Innovatie

Regionaleenniet-regionalevakinhoudelijkekenniscontacten

(contactgezochtvanwegetechnologischeofmarktproblemen)

Regionaleenniet-regionaleorganisatorischekenniscontacten

(contactgezochtvanwegeorganisatorischeproblemen)

Kenniscontacten


Daarnaastkanergetoetstwordenofereenverbandbestaattussenkenmer-kenvandezebedrijvenenderelatiesdiezeaangaanenhunprestaties(ziehoofdstuk‘Regionaleenniet-regionalekenniscontactenvergeleken).InBijlage1lichtenwedekeuzevooreentelefonischeenquêteenspecifiekdekeuzevoorderoster-recall-methodetoe.

Debedrijvenhebbenwegeselecteerdmetbehulpvangegevensvanregio-naalgeoriënteerdeorganisatiesgerichtopdelifesciences-enIcT-sector.Devestigingenvandecomputerdienstverleningwordensinds1993apartgeregi-streerddoordeKamervanKoophandel.MetdiegegevenszoudenwedusdeonderzoekspopulatievoordeIcT-sectorinMidden-Nederlandkunnenselec-teren.TochhebbenwebeslotenhiervoordatavanSkillcitytegebruiken,eenorganisatiedietrachtdekenniscontactentussendezebedrijveninderegiotestimuleren.Dezeorganisatieheefteengoedbeeldvandebedrijvendieactiefzijninderegioenbeschiktoverdecontactgegevensvandebedrijvendieinditonderzoekcentraalstaan.OmdathetvrijeenvoudigiseenIcT-bedrijftestarten,zijnervrijveelondernemersparttimeactiefindezesector.DezebedrijvenstaangeregistreerdbijdeKamervanKoophandelzonderactieftezijn(Weterings2006).DegegevensvanSkillcitybetreffenuitsluitendactievebedrijven.IntotaalzijnerbijSkillcity391IcT-bedrijveninderegioUtrechten’tGooibekend,endezevormdendepopulatievoorhetonderzoeknaardeIcT-bedrijveninMidden-Nederland.Vandezegroephebbener135deelgenomenaandezestudie,watnacorrectievandepopulatieneerkomtop35,5procentrespons.

Voordelifesciencessectorishetnietmogelijkdeonderzoekspopulatieteselecterenmetbehulpvanbestaandedatabestandenoverbedrijfsvesti-gingen.Dezesectorwordtnietapartonderscheidenindestandaardbedrijfs-indelingendebedrijvenzijnverspreidoververschillendesectorengeregi-streerd.Voordeselectiehebbenwegegevensgebruiktvanorganisatiesgerichtopdezesector.InderegioZuid-HollandwashetCompetenceCentreLifeSciences(ccls)debelangrijkstebronvoordegeselecteerdebedrijven.DezeorganisatierichtzichophetondersteunenvandelifesciencessectorinZuid-Holland.Detotalepopulatiebestonduit95bedrijvenwaarvaner38aanhetonderzoekhebbendeelgenomen(eenresponsvan44,7procent).VoorderegioGelderlandhebbenFoodValley,BiopartnerendegemeenteWage-ningengegevensoverlifesciencesbedrijvengeleverd.Vande41bedrijvenhebbener20aanonsonderzoekdeelgenomen.DeresponsvoorGelderlandbedraagt57,1procent.InBijlage1lichtenwederesponsvoorbeidesectorenindedrieregio’stoe.


Samenvatting

Indithoofdstukisbeschrevenhoewedevoornaamstetheoretischeconcep-tenvandezestudie,tewetenkenniscontacten,deinternekennisbasisenhetinnovatiefvermogenvanbedrijven,hebbengemeten.Kenniscontactenzijngedefinieerdalscontactendiebedrijvenaangaanomkennisteverwervenalszegeconfronteerdwordenmeteenprobleemdatnietmetinternekenniskanwordenopgelost.Deinternekennisbasisisgemetenaandehandvanhetopleidingsniveauendewerkervaringvandemedewerkers.Hetinnovatiefvermogenisindelifesciencesgemetenaandehandvanhetaantalaange-vraagdepatenten,enindeIcTopbasisvanhetaandeelvannieuweproductenofdienstenindeomzet.Indevolgendedriehoofdstukkenzullendeonder-zoeksvragenvandezestudiebeantwoordwordenmetbehulpvandehierbeschrevendata.

50

Participatie in regionale kennisnetwerken

• 5352 Participatie in regionale kennisnetwerken

ParTICIPaTIe In r egIonale k ennISne T wer k en

Indithoofdstukbeantwoordenwedeeersteonderzoeksvraagvandezestudie:Watisdestructuurvanderegionalekennisnetwerkenindegeselec-teerdesectorenenregio’s,enwelksoortorganisatiesenbedrijvenpartici-peerthierin?Webeperkenonstotdeegonetworksvandegeënquêteerdebedrijven.Dithoudtindatwealleenderegionalecontactenbekijkendiederespondentennoemen.Wegaannaoferoverlapbestaattussendegenoemderegionalecontacten,enoferorganisatieszijndiemogelijkeensleutelrolspelen.OpdiemanierkrijgenweinzichtindestructuurvanderegionalekennisnetwerkenvandeIcT-bedrijveninMidden-NederlandendelifesciencesbedrijveninGelderlandenZuid-Holland.Deverwachtingisdatdeverschillentussendetweesectorenleidentotverschillendenetwer-kenenverschilleninhetbelangvankennisinstellingenindezenetwerken.Daarnaastbekijkenweindithoofdstukwatvoorbedrijvenvooralregionalekenniscontactenaangaan.Hebbenzespecifiekekenmerkenenbeschikkenzeovereenmeerontwikkeldeinternekennisbasis?

Heteerstedeelvandithoofdstukgaatinopdestructuurvandekennisnet-werken.Wekijkenhoeveelbedrijvenregionalekenniscontactenhebben.Vervolgensnemenwedestructuurvandenetwerkeninelkesectorafzon-derlijkonderdeloep.Totslottoetsenwewatvoorsoortbedrijvenervooralveelkenniscontactenonderhoudeninderegio.Hebbendezebedrijvenspecifiekekenmerken?

Belang van regionale kenniscontacten

Defocusinditonderzoekligtopdeexternekenniscontactendiebedrijvenaangaanalszewordengeconfronteerdmetproblemen.Echterlangnietallebedrijvengaanzulkecontactenaan.Tabel2toonthetabsoluteaantalenhetrelatieveaandeelvandebedrijvenmetregionaleen/ofniet-regionalekennis-contacten.

Binnendelifesciencesgaateenrelatiefgroteraantalbedrijvenkenniscon-tactenaan(93procent)danbinnendeIcT-sector(80,3procent).Dithangtmogelijksamenmetdesectorwaarinzeactiefzijn(zieookhoofdstuk‘IcT-enlifesciencessectorinNederland’).Binnenlifescienceskomensamen-werkingenkennisuitwisselingveelvakervoorvanwegedevrijjongeenzichnogsnelontwikkelendewetenschapwaaropdezesectorisgebaseerd.Ditblijktookuithetfeitdatdeverschillentussendetweelifesciencesregio’sonderlingmindergrootzijndantussendezeregio’sendeIcT-sectorinMidden-Nederland.Verdervaltopdatbedrijvenvakeraangevendatze


relatieshebbenophetregionaleniveaudanophetniet-regionaleniveau.Hiermeelijktderegiovangroterbelangvoordezekenniscontactendanandereruimtelijkeschaalniveaus.Afgezienvandeinhetvorigehoofdstukgenoemdepotentiëlebiasalsgevolgvandegebruiktemethodemoethiernogeenkanttekeningbijwordengeplaatst.Hetgaathieromhetaantalcon-tactenennietomhetbelangvandezecontactenvooreenbedrijf.Hetisgoedmogelijkdatniet-regionalecontactenveelbelangrijkerzijndanregionalecontacten,ookalkomenzemindervaakvoor.Hetverschiltussenregionaleenniet-regionalecontactenwordtnaderonderzochtinhetvolgendehoofd-stuk.

Structuur van regionale kennisnetwerken

Deregionalekenniscontactendiedebedrijvenhebbengenoemdkunnenonsinzichtverschaffenindestructuurvanhetregionalekennisnetwerk.Perregiogevenwehettotalenetwerkvankenniscontacten,hetvakinhoudelijkeenhetorganisatorischekennisnetwerk.Indefiguren11totenmet19zijnderespondentenroodgemarkeerdendedoorrespondentengenoemdeorgani-satieswit.Binnenelknetwerkonderscheidenwedriesoortenorganisaties:bedrijven(aangegevenalsrondje),kennisinstellingen(vierkant)enonder-steunendeorganisaties(driehoek).Denamenvandeniet-commerciëleorga-nisatiesdievaakwordengenoemddoorrespondentenzijnookindefigurenopgenomen.Depijlengevenweerwelkeorganisatiedoorwelkerespondentzijngenoemd.

Regionaal kennisnetwerk van life sciences in ZuidHollandDefiguren11totenmet13tonendedrievariantenvanhetregionalekennis-netwerkvandelifesciencesinZuid-Holland.Demeestgenoemdeorganisa-tiesinhettotalenetwerkzijnkennisinstellingeninderegioLeiden:deuniver-siteitenhetacademischziekenhuis(luMc)enhetCentreforHumanDrugResearch(cHDr).HetcHDriseennon-profitorganisatiedieonderandereklinischonderzoekverrichtsamenmetacademischeinstellingenenhetbedrijfsleven.AndereuniversiteitenenkennisinstellingeninderegioZuid-Hollandvormeneveneensbelangrijkeorganisatiesinhetnetwerk.

Naastkennisinstellingenwordenverschillendeondersteundeorganisatiesgenoemd.DitzijnondermeerBioPartner,ccls(lifesciencesnetwerkZuid-Holland)endebrancheorganisatieNiaba.Nietzeerverrassendzijndeken-nisinstellingensleutelorganisatiesinhetvakinhoudelijkkennisnetwerk(figuur12).Deondersteunendeorganisatieszijnvooralbelangrijkinhetorga-nisatorischekennisnetwerk(figuur13).

Daarnaastwordtnogeenaantalbedrijvenveelvuldiggenoemdalsbelang-rijkebronvoorvakinhoudelijkekennis.Ditbetreffenvooraldegroterelifesciencesbedrijveninderegio.Hetbelangvangrotebedrijvenvoorkennis-uitwisselingineenregiowordtbenadruktindeanchortenantgedachte

54 • 5554 Participatie in regionale kennisnetwerken

Tabel 2. Aantalenaandeelrespondentenmetexternekenniscontacten

Totaal

bedrijven

Bedrijven met

kenniscontacten

Bedrijven met regionale

kenniscontacten

Bedrijven met niet-

regionale kenniscontacten

totaal aandeel (%) totaal aandeel(%) totaal aandeel(%)

Life sciences

Gelderland

20 20 100 20 100 10 50,00

Life sciences

Zuid-Holland

37 33 89,20 28 75,70 23 62,20

Life sciences

totaal

57 53 93,00 48 84,40 33 57,90

ICTMidden-

Nederland

135 108 80,30 94 69,60 63 46,70

(Agrawal&Cockburn2003).Verondersteldwordtdateengrootr&D-intensiefbedrijf(deanchor)hetfunctionerenvankleinebedrijvenindezelfderegioenhetregionaleinnovatiesysteeminhetalgemeenstimuleert.Aller-eerstontwikkelengrotebedrijvenvaaklokale(sociale)netwerkenmettoeleveranciers,afnemersenkennisinstellingen.Hierdoorzoudendezeanchorbedrijvenbelangrijkesleutelorganisatiesinregionalekennisnet-werkenzijnendaarmeeregionalekennisuitwisselingbevorderen.Hetfeitdatvooralkleinerelifesciencesbedrijveneenaantalgroterebedrijvennoe-men,terwijldegrotereaangevennauwelijksregionalecontactentehebben,suggereertdatdegrotebedrijvenmogelijkerwijsalsanchorfunctioneren.Verderkandoordeaanwezigheidvananchorbedrijveneenmarket thick

eningeffectoptreden.Hiermeewordtbedoelddatdeaanwezigheidvaneenofmeeranchorbedrijvenderegionalearbeidsmarktvoorspecialisten(onderandereonderzoekers)stimuleertenderegionalevraagnaarondersteunendedienstverlening(bijvoorbeeldophetgebiedvanintellectueeleigendom)kanvergroten.Dekleinerebedrijveninderegioprofiterenmogelijkerwijsvandezevergrotearbeidsmarktendeaanwezigheidvanspecialistischetoe-leveranciers.

Regionaal kennisnetwerk van life sciences in GelderlandDefiguren14totenmet16tonenderegionalekennisnetwerkenvoordelifesciencesinGelderland.HetaantalbedrijvenindesteekproefinGelderlandiskleinerdaninZuid-Holland,maardestructuurvanbeidenetwerkenzieterongeveerhetzelfdeuit.Kennisinstellingenvormendesleutelorganisatiesinhetlokalenetwerk,waarbijdeUniversiteitWageningenendeverschillendeonderzoeksinstellingeninWageningendomineren.DaarnaastwordtdeRadboudUniversiteitinNijmegenvaakgenoemd.Dezekennisinstellingendominerenvooralhetvakinhoudelijkekennisnetwerk.


HetorganisatorischekennisnetwerkvanlifesciencesbedrijveninGelderlandkentintegenstellingtotdatinZuid-Hollandgeenduidelijkesleutelorganisa-ties.Ditwilnietzeggendatergeenondersteunendeorganisatieszijnofdatzijgeenbelangrijkerolspelen.Derespondenteninditonderzoekgavenslechtsaandatzijgeenkenniscontactenhebbenmetdezeorganisaties.Opanderegebiedenzoalshuisvestingofpersoneelzoudendezeorganisatiesmogelijkweleenrolkunnenspelen.

Inhetalgemeenkanwordengeconcludeerddatkennisinstellingeneenbelangrijkerolspeleninderegionalekennisnetwerkenvanlifesciences.Ditisteverklarendoorhetgrotebelangvanwetenschappelijkonderzoekindelifesciencesendoordatveelbedrijvengestartzijnalsspin-offvaneenuniver-siteit,waardoorerwellichtnog(sociale)contactenbestaan.Dekenmerkenenachtergrondenvandezecontactenbekijkenweinhetvolgendehoofd-stuk.Verdervaltopdateenkleinaantalbedrijveneenveelbelangrijkererolinhetnetwerkspeeltdanandere.Opbasisvandezedatakunnenwenietaan-tonendathetomechteanchorbedrijvengaat,maarzevormennaastdekennis-instellingenbelangrijkesleutelorganisatiesinhetnetwerk.

Regionaal kennisnetwerk van IcTbedrijven in MiddenNederlandFiguur17totenmet19tonenderegionalekennisnetwerkenvandeIcT-sectorinMidden-Nederland.HetmeestgenoemdzijndegroteIcT-bedrijveninderegio.HoewelmindervaakgenoemdblijkenookdeHogeschoolUtrechtendeUniversiteitUtrechtbelangrijkeorganisaties.

Invergelijkingmetdelifesciencesnetwerkenvaltopdatdecontactenmetcommerciëleorganisatiesdomineren,vooralinhetvakinhoudelijkekennis-netwerk.Binnenhetorganisatorischekennisnetwerkzijnondersteunendeorganisatiecruciaal.SleutelorganisatieishierSyntens,eeninitiatiefvanhetMinisterievanEconomischeZaken,datinnovatieadvieslevertaanhetmidden-enkleinbedrijf(MKb).Zowelindelifesciences-alsindeIcT-net-werkengaathetbijdemeestekenniscontactenomvakinhoudennietzozeeromorganisatorischekennisuitwisseling.IcT-bedrijvenhebbensowiesominderorganisatorischekenniscontactendandelifesciencesbedrijven.

InvergelijkingmetdelifesciencesnetwerkenbestaanerbinnendeIcT-sectorinMidden-Nederlandmeerkenniscontactendie‘los’vanhetnetwerkstaan:ditzijncontactentussenbedrijvenoforganisatiesdienietdoorandereres-pondentenwordengenoemd.Ditkankomendoordatdepopulatieendesteekproefgroterzijn,waardoordekansoplossekenniscontacteneenvou-digweggroteris.Hetkanookkomendoordatbedrijveninbeidesectorenverschillenindematewaarinze(regionale)kenniscontactenaangaan,zoalsondermeerblijktuittabel2.


Figuur 11.TotaalregionaalkennisnetwerkvanlifesciencesbedrijveninZuid-Holland

Figuur 12.RegionaalvakinhoudelijkkennisnetwerkvanlifesciencesbedrijveninZuid-Holland

Figuur 13.RegionaalorganisatorischkennisnetwerkvanlifesciencesbedrijveninZuid-Holland

Bedrijf(respond)

Bedrijf

Kennisinstelling

Ondersteunende

organisatie

1. HogeschoolvoorHoger

LaboratoruimOnderwijs

2. EramusMedischCentrum

3. DutchVaccinGroup

4. LeidsUniversitairMedisch

Centrum

5.Niaba

6.HollandBiotechnology

7. NetherlandsGenomicsInitiative

8. CentreforHumanDrug

Research

9.UniversiteitLeiden

10.BioPartnerLeiden

11.ccls

12.TuDelft

13.TNODelft

14. Syntens

15.SenterNovem


Figuur 14.TotaalregionaalkennisnetwerkvanlifesciencesbedrijveninGelderland

Figuur 15.RegionaalvakinhoudelijkkennisnetwerkvanlifesciencesbedrijveninGelderland

Figuur 16.RegionaalorganisatorischkennisnetwerkvanlifesciencesbedrijveninGelderland

Bedrijf(respond)

Bedrijf

Kennisinstelling

Ondersteunende

organisatie

1.RadboudUniversiteitNijmegen

2.PlantResearchInternational

3.Rikilt

4. WageningenCentreforFood

Sciences

5. UniversiteitWageningen

6.CentreforBiosystems

Genomics


Figuur 17.TotaalregionaalkennisnetwerkvanIcT-bedrijveninMidden-Nederland

Figuur 18.RegionaalvakinhoudelijkkennisnetwerkvanIcT-bedrijveninMidden-Nederland

Figuur 19.RegionaalorganisatorischkennisnetwerkvanIcT-bedrijveninMidden-Nederland

Bedrijf(respond)

Bedrijf

Kennisinstelling

Ondersteunende

organisatie

1. Syntens

2. HogeschoolUtrecht

3. Skillcity

4. UniversiteitUtrecht

5. SenterNovem

6. KamervanKoophandel


Participatie in regionale kenniscontacten

Uitdefiguren14totenmet19blijktalduidelijkdatbedrijvensterkverschilleninhetaantalregionalekenniscontacten.Devraagisnuofbepaaldesoortenbedrijvenvakerdergelijkeregionalekenniscontactenhebben.Eerderheb-benwetoegelichtdatdeinternekennisbasisvaneenbedrijfdeabsorptive capacitykanbepalen.Bedrijvenmeteenmeerontwikkeldekennisbasiszijnbeterinstaatexternekenniscontactenaantegaanentebenutten.Zijkunnendeexternekennisbeteropwaardeschatten.Hierondertoetsenweofditookgeldtvoorbedrijvenindelifesciences-enIcT-sector.Aangezienweditdoenmetbehulpvanregressieanalysenemenweindezeparagraafdelifescien-cesbedrijvenvanderegioZuid-HollandenGelderlandsamen.Alhoewelwemeerdandehelft(57procent)vandelifesciencesbedrijveninGelderlandhebbengeënquêteerd,zijnditerinabsoluteaantallenmaar20.Ditistewei-nigvooreendergelijkeanalyse.Debedrijvenindezeregio’skennenverschil-lendespecialisaties.InGelderlandzijnzehoofdzakelijkactiefindeagro/foodlifesciences,inZuid-Hollandvooralindefarmaceutischelifesciences.Mogelijkbeïnvloedendieverschilleninspecialisatiesookhetaantalregionalecontactenvanbedrijven.Daaromcontrolerenweindeanalysesvoorderegiowaarindelifesciencesbedrijvenzijngevestigd.

Omeeneersteindruktekrijgenvandematewaarinbedrijvenverschilleninhetaantalkenniscontactentoontfiguur20defrequentieverdelingvanhetaantalregionalecontacten.Dehorizontaleasgeefthetaantal regionale relatiesperbedrijf,deverticaleashet aantal bedrijvendateenbepaaldaantalregionalerelatiesheeft.Uitdezefiguurenuittabel2blijktdatbedrijvenonderlingverschilleninvóórkomeneninaantalregionalecontacten.AlsIcT-bedrijvenalregionalekenniscontactenhebben,gaathetmeestalomeenoftweecontacten.Tabel2laatziendaterveelmeerlifesciencesbedrijvenmetregionalekenniscontactenzijn.Uitfiguur20blijktookdatdezebedrijvenoverhetalgemeenmeerregionalecontactenhebbendandeIcT-bedrijven.Eeninteressantevraagisvervolgensofbedrijvendieveelenweinigregionalecontactenhebbenvanelkaarverschillenenopwelkgebied.

Omtekijkeninhoeverrebepaaldebedrijvenmeerofminderregionalecontactenhebben,iseenregressieanalyseuitgevoerd.Hierbijhebbenwegekekeninhoeverreomvang,leeftijd,dematewaarineenbedrijfinvesteertininnovatie,enopleidingsniveauenwerkervaringvandewerknemerssamenhangenmethetaantalregionalerelatiesvaneenbedrijf.ZowelindeliteratuuralsindenotaPieken in de Delta(Ministerievan

Economischezaken2004a)wordtveronderstelddatvooralmiddelgroteenkleinebedrijvenenjongebedrijven(zowelspinoffsalsstartups)veelregio-nalekenniscontactenhebben.Grotebedrijvenzoudenmindergebondenzijnaanderegio.Verschillendeonderzoekensuggererendatdematewaarineenbedrijfexternekenniscontactenheeftooksamenhangtmetdeabsorptivecapacity, dematewaarineenbedrijfinstaatisexternekennisoptenemen.Dit

60 • 6�60 Participatie in regionale kennisnetwerken

hebbenwegemetendoortekijkennaardeinnovatie-investeringenendewerkervaringenhetopleidingsniveauvandemedewerkers.

Voordatweingaanopderesultatenvanderegressieanalysebekijkenweeerstgedetailleerddebedrijfskenmerkenvandelifesciences-enIcT-bedrij-ven.Tabel3toontvoordeverschillendekenmerkenvandegeënquêteerdelifesciencesbedrijvenhetgemiddelde,destandaarddeviatieendeminimaleenmaximalewaarde.Deomvangvanbedrijvenblijktsterktevariëren.Hetkleinstebedrijfheeftslechts0,4medewerkers,hetgrootstemaarliefst1.150.Overigenszijnerslechtstweebedrijvenmetmeerdan100ftemedewerkers(allebeirondde1.000fte).

Delifesciencesbedrijvenzijndoorgaansvrijjong,gemiddeld6,6jaar.Bijnadehelftvandemedewerkersheeftmeerdanvijfjaarwerkervaring.Geenenkellifesciencesbedrijfheeftgéénmedewerkersmeteenuniversitairdiploma.Eénbedrijfheeftslechts9,1procentmedewerkersmeteenuniversitairbedrijf;gemiddeldheeftmaarliefst60,6procentvandemedewerkerseenuniversitairdiplomaofiszelfsgepromoveerd.Nietvreemdgezienhetgrotebelangvanwetenschappelijkekennisvoordezebedrijven.Dekenmerkenvandelifesciencesbedrijvenvertonengeensterkeonder-

lingesamenhang,zoalsblijktuiteencorrelatieanalyse.Ditisbelangrijkvoordeinterpretatievanderesultatenvanderegressieanalyse.Bijeensterkecor-relatieisnamelijknietduidelijkwathetindividueleeffectisvanelkbedrijfs-kenmerkophetaantalregionalecontacten(zogehetenmulticollineariteit).

Tabel4toontdekenmerkenvandeIcT-bedrijven.Ookhierblijktuiteencorrelatieanalysedatdekenmerkenvandebedrijvengeensterkeonderlingesamenhangvertonenenisheteffectvanelkkenmerkafzonderlijktebepalen.Ookhiervaltdegrotevariatieinomvangvaltop.GemiddeldzijndeIcT-

bedrijvenwelietsgroterdanlifesciencesbedrijven,maarookdezesectorkenmerktzichdoorenkeleheelgroteenveelkleinerebedrijven.Tweegeën-quêteerdebedrijvenhebbenruimmeerdan1000medewerkers;alleanderehebbenminderdan200fte.DegemiddeldeleeftijdvandeIcT-bedrijvenisvrijlaag,maarhetoudstebestaatal39jaar.DeIcT-sectorisietsouderdandelifesciencessector.Hetgemiddeldeopleidingsniveauligtwatlager,metruim30procentmensenmeteenuniversitaireopleiding.Dewerkervaringisvrij-welvergelijkbaar.

Tabel5toontderesultatenvanderegressieanalysewaarmeewehebbenbekekeninhoeverredebedrijfskenmerkenvanlifesciencesbedrijvenenIcT-bedrijvensamenhangenmethetaantalregionalekenniscontactenvandezebedrijven.�Eenstatistischsignificanteenpositievesamenhangtusseneenbepaaldbedrijfskenmerkenhetaantalregionalekenniscontactenisweer-gegevenmeteenplus;eennegatievesamenhangmeteenmin.Hetaantalplussenofminnengeeftdematevansignificantieweer,zoalsonderdetabelisaangegeven.InBijlage2staandecoëfficiëntenenstandaardfoutvandezeanalysevermeld.

1. Deafhankelijkevariabelein

dezeanalysebestaatdusuitaantal-

len.Eendergelijkevariabeleheeft

vaakeenzogenoemdePoisson-

verdeling,waarbijkleinereaantal-

lenvakerwordengenoemd.Ook

zijnerbedrijvenmetnulregionale

contacten.Daaromhebbenwe

gebruikgemaaktvaneennegatief

binominaalmodel(Long&Freese

2003)meteenoverdispersiepara-

meter(alpha).Ditwordtnader

toegelichtinBijlage1.


Terwijlopbasisvandeliteratuurverwachtkonwordendatbepaaldesoortenbedrijvenmeerregionalekenniscontactenaangaandananderebedrijven,gaatditnietopvoordelifesciencesbedrijven.Nochdeomvangendeleeftijdvandezebedrijven,nochdekenmerkenvanhunkennisbasis(innovatie-investeringen,werkervaringenhetopleidingsniveauvanmedewerkers)hebbeneensignificanteffectophetaantalregionalecontacten(uitgaandvaneen90procentzekerheidsmarge).Voordelifesciencessectorlijkendebedrijfskenmerkenvaneenbedrijfdusniettebeïnvloedenhoeactiefhetbedrijfisinhetregionalekennisnetwerk.Deresultatenintabel5tonendatditwelhetgevalisbinnendeIcT-sector

inMidden-Nederland.GrotereIcT-bedrijvenhebbenmeerregionalekennis-contacten,wantdeomvang,gemeteninaantalftewerknemers,heefteenpositiefensignificanteffectophetaantalregionalecontacten.KleinerebedrijvenzijnindeIcT-sectordusnietméérregionaalgeoriënteerddangrotebedrijvenvoorhunkenniscontacten.Ergaateveneenseenpositiefeffectuitvanhetaandeeluniversitairopge-

leidemedewerkersenvanhetaandeelmedewerkersmetmeerdanvijfjaarwerkervaring.Deinternekennisbasisvanbedrijvenindezesectorlijktinder-daadbijtedragenaandematewaarinIcT-bedrijvenparticipereninhetregio-nalekennisnetwerk.

Samenvatting

Indithoofdstukisingegaanopdestructuurvanderegionalekennisnet-werkenvandeIcT-enlifesciencessectorindrieregio’s.HetbelangvankennisinstellingenvoordelifesciencessectorenvandegrotebedrijvenindeIcT-sectorkomtduidelijknaarvoren.InzowelZuid-HollandalsGelderlandvormenuniversiteitenenkennis-

instellingeninrespectievelijkLeidenenWageningendesleutelorganisatiesindevakinhoudelijkekennisnetwerken.Ookeenbeperktaantalgroterebedrijvenspeelteenbelangrijkerol.BinnendeIcT-sectorzijndegroteIcT-bedrijvensleutelorganisatiesinhetvakinhoudelijkekennisnetwerk.Binnendeorganisatorischekennisnetwerkenlijkenondersteundeorgani-

satieseenbelangrijkeroltehebben.InhetIcT-netwerkisSyntensdecentraleorganisatie,terwijlerinZuid-Holland(lifesciences)verschillendesleutelor-ganisatieszijn,zoalsBiopartnerLeidenenderegionalelifesciencesorgani-satieccls.InGelderlandiseendergelijkesleutelorganisatievoororganisato-rischekennisnietgevonden.


Figuur 20.Aantalenfrequentievanderegionalekenniscontactenpersector

IcT

Life sciences

Aantalregionalekenniscontacten

Aantalbedrijven

Aantalregionalekenniscontacten

Aantalbedrijven


Detweesectorenverschillensterkindematewaarinbedrijvenparticipereninderegionalekennisnetwerken.Bijnaallelifesciencesbedrijvenzijnactiefinhetregionaalkennisnetwerk,eninGelderlandhebbenzelfsallebedrijvencontacteninderegio.BinnendeIcT-sectorheefteenvrijgrootaantalbedrij-venhelemaalgeenkenniscontacteninderegio.

Dezeverschillentussendesectorenkwamenooknaarvorenuitdeanalysewaarinbekekenisofbedrijvenmetveelregionalecontactenspecifiekeken-merkenhebben.Indeliteratuurwordtaangenomendatdeinternekennis-basisvanbedrijvenbelangrijkisvoorhetaantalcontactendatzijinderegiohebben.Bedrijvenmeteenmeerontwikkeldekennisbasiszoudenbeterinstaatzijnexternekennisopwaardeteschattenenteverwerven.Dezever-onderstellingkanbevestigdwordenvoordeIcT-bedrijven,maarkloptnietvoordelifesciencesbedrijven.Erzijngeenspecifiekebedrijfskenmerkendiesamenhangenmethetaantalregionalecontactenvandezebedrijven.Hetexternverwervenvankennislijkteenalgemeenkenmerkvanbedrijvenindelifesciences.Dithangtwaarschijnlijksamenmethunsterkeoriëntatieopwetenschappelijkekennis.Veelbedrijvenzijnopgerichtdoorvoormaligemedewerkersvandeuniversiteitenzijnvooralbezigmetder&D-activiteitenennietmetdeverkoopvanproducten.Lifesciencesisookeenkennisvelddatnogsteedssnelverandert.Demeestebedrijvenzijnhierdoornietinstaataldienieuwekennisbinnenhetbedrijfteontwikkelenenzijndusdeelsaange-wezenopexternekennis.Hierdoorzijndezebedrijvenoverhetalgemeenmeeropennaarbuitentoe.IndeIcT-sector,waarwetenschappelijkekennismindercentraalstaat,hebbenmeerbedrijvengeenofweinigregionalecontacten.VooralIcT-bedrijvenmeteenhogeraandeelhoogopgeleideenervarenmedewerkershebbenmeerregionalekenniscontacten.Hetaangaanvanregionalekenniscontactenlijktdusaftehangenvandesectorwaarineenbedrijfactiefis.

Inhetvolgendehoofdstukgaanwenawatregionaleenniet-regionalekennis-contactenkenmerkteninhoeverrediesoortenkenniscontactenvanelkaarverschillen.


Tabel 3.Kenmerkenvandelifesciencesbedrijven

Gemiddelde Std. Dev. Minimum Maximum Aantal

Omvang(aantal fte) 52,45 205,92 0,4 1150 57

Leeftijd van het bedrijf 6,6 5,40 0 22 57

Percentage activiteit r&d 53,19 37,04 0 100 57

Percentage medewerkers met meer

dan vijf jaar werkervaring

49,43 36,58 0 100 53

Percentage medewerkers met uni-

versitair diploma of hoger

60,56 30,21 9,1 100 55

Tabel 4.KenmerkenvandeIcT-bedrijven

Gemiddelde Std. Deviatie Minimum Maximum Aantal

Omvang (aantal fte) 66,15 439,00 0,1 5000 135

Leeftijd van het bedrijf 8,79 6,60 0 39 135

Percentage medewerkers actief in ontwikkeling

nieuwe producten of diensten

54,47 32,90 0 100 119

Percentage medewerkers met meer dan vijf jaar

werkervaring

53,79 37,29 0 100 124

Percentage medewerkers met universitair diploma

of hoger

32,07 31,60 0 100 133

Tabel 5.Samenhangbedrijfskenmerkenenaantalregionalekenniscontactenvanlifesciences-enIcT-bedrijven

Aantal regionale kenniscontacten

Life sciences ICT

Omvang (log fte) . +

Leeftijd (log jaren) . .

Innovatie intensiteit . .

Opleidingsniveau medewerkers

(aandeel medewerkers met universi-

taire opleiding of hoger)

. +++

Jaren werkervaring medewerkers

(aandeel medewerkers met 5 of meer

jaren werkervaring)

. +

Regio (Gelderland =1) .

Constante . .

Alpha 0,545**(0,173) 0,734**(0,187)

Log likelihood -124,43 -201,3

aIC 4,998 3,857

n 53 108

.nietsignificant

-/+significant,p<0,10

--/++significant,p<0,05

---/+++significant,p<0,01

66

Regionale en niet-regionale kenniscontacten vergeleken

• 6968 Regionale en niet-regionale kenniscontacten vergeleken

r egIonale en nIe T-r egIonale k ennISConTaC Ten vergelek en

Indithoofdstukzoomenwenaderinopderegionaleenniet-regionalekenniscontactenindeIcT-enlifesciencessector.Indeliteratuurover local buzzenglobal pipelineswordtveronderstelddatregionaleenniet-regionalekenniscontactenvanbedrijvenduidelijkverschillen.Maarhoebelangrijkzijnderegionalecontactenvanbedrijveninvergelijkingmetdeniet-regionalecontacten?Isdevisievanbeleidsmakersdieervoorkiezenderegionalecontactenvanbedrijveninclusterstestimulerenniettesmal?Indithoofdstukbeantwoordenwedaaromdetweedeonderzoeksvraag:Waarinverschillenderegionalecontactenvoorkennisuitwisselingvandeniet-regionalecontac-tenvandelifesciences-enIcT-bedrijven?

Eerstvergelijkenwedeverschillendekenmerkenvandetweetypencon-tactenmetelkaar.Klopthetdatniet-regionalecontactenbedoeldzijnvoormeerspecialistischekennis,enzijndezecontactendoelbewusteraangegaandanderegionalecontacten?Webekijkenookinhoeverreniet-regionalecontactengebaseerdzijnopeerderesocialecontactentussendebetrokke-nen.Benuttenbedrijveninderdaadsocialenabijheidomdegroterematevanonzekerheidbijhetaangaanvanrelatiesoverlangeafstandinteperken?

Kenmerken van regionale en niet-regionale kenniscontacten

Indeenquêteisalleondernemersgevraagdofzeweleenscontacthaddengezochtmetandereorganisatiesophetmomentdatzegeconfronteerdwer-denmetproblemen.Deondernemerskondenineersteinstantieaangevenofzedergelijkecontactenhaddengehadmetorganisatiesvermeldopdelijstvoorhunsectorenregio.Daarnaastkondenzeorganisatiesnoemendienietopdelijstvoorkwamen,ookvanbuitendeeigenregio.De130geënquêteerdeIcT-bedrijvengavenintotaal409kenniscontactenop.De37geënquêteerdelifesciencesbedrijveninZuid-Hollandnoemden177contacten,ende20lifesciencesbedrijvenuitderegioGelderland130contacten.Figuur21toontdeverdelinginregionaleenniet-regionalecontacten.

Allebedrijvengebruikenvooralregionalecontactenvoorhetverwervenvandekennisomproblemenoptelossen.Ongeveertweederdevandecontactenismetandereorganisatiesinderegio.Dezeuitkomstisnietergverrassend.Indezestudierichtenweonsophettypekenniscontactendatverondersteldwordtvooralinderegioplaatstevinden.Dekennisdienodigisvoormeerfundamenteelonderzoekofr&Dwordtvaakvia(inter)nationalenetwerkenverkregen(Ponds&VanOort2006).Vaakzijnslechtseenpaarspecialistenoverdewereldbezigmethetontwikkelenvandergelijkekennis.Kennisdie


nodigisvoorhetoplossenvanmeerpraktischeproblemenwordteerderregionaaluitgewisseld,zoverondersteltookhetMinisterievanEconomischeZakenindenotaPieken in de Delta(2004a).Niettemingeefteenaanzienlijkdeelvandebedrijveninonzestudieaandatzedezekennisookgedeeltelijkvianiet-regionalecontactenverwerven.Devraagisofderegionaleenniet-regionalekenniscontactenverschillendekenmerkenhebben.

Derespondentenhebbenaangegevenmetwatvoorsoortorganisatiezevooralkenniscontactenonderhouden:klanten,toeleveranciers,vergelijk-barebedrijven,kennisinstellingenofconsultancybureaus.Uitfiguur21blijktdatIcT-bedrijvenenlifesciencesbedrijvendaarinvanelkaarafwijken.DeIcT-bedrijvenbetrekkendekennisomspecifiekeproblemenoptelos-

senvooralvantoeleveranciers.Indemeestegevallenbetrefthetookvakin-houdelijkcontacten.VeelIcT-bedrijveninNederlandzijnactiefinhetimple-menterenenopmaatmakenvan(software)productendieingekochtwordenbijgrote,vaakinternationaleIcT-bedrijven.Hetdooronsgevondenverschiltussenhetpercentageregionaleenniet-regionalecontactenmettoeleve-ranciersindeIcT-sectorissignificant.Deoverige organisatieswordenonge-veerevenvaakgenoemd.Opvallendiswelhetrelatieflagepercentagekenniscontactenmetklanten.IcT-bedrijvenwerkenvaakinnichemarktenenrichtenzichdaardoorsterkopdevraagvanklanten(Weterings2006).Waarschijnlijkleidtdefocusvandezestudie(opkennisvoorhetoplossenvanvakinhoudelijkeoforganisatorischeproblemen)ertoedatklanteneenveelmindercentralerolspelen.Delifesciencesbedrijvenhebbenvooralveelkenniscontactenmetkennis

instellingen.Ditligtvoordehandaangeziendekennisbasisvandezesectorsterkwetenschappelijkis.Bovendienontstaanveelvandebedrijvenalseenspin-offvanuituniversiteiten.Eenhogerpercentagevandecontactenmetkennisinstellingenisniet-regionaal,maarditisgeensignificantverschil.Ver-derbetrefteenflinkpercentagevandekenniscontactenvanlifesciencesbe-drijvenvergelijkbare bedrijven.Diecontactenzijnsignificantvakerregionaal.

Deondernemersisgevraagdhunkenniscontactentetyperennaar:–hetbelangvanhetcontactvoorhetoplossenvanhetprobleem(opeenschaalvan1tot5);–hettypekennisdatzijuitwisselden(vakinhoudelijkoforganisatorisch);–deintensiteitvanhetcontact(aantalface-to-faceoverleggenperjaar);–deduurvanhetcontact(eenmalig,regelmatigterugkerendoflangdurig);–desocialebasisvanhetcontact(meteenoud-collegaofoud-studie-genoot).Alduskunnenwetoetsenofderegionaleenniet-regionalecontactenvan

debedrijvenpersectorenperregioopdezepuntenverschillen,zoalsdelite-ratuuroverlocalbuzzenglobalpipelinesveronderstelt.

70 • 7�70 Regionale en niet-regionale kenniscontacten vergeleken

Figuur 20.Aandeelregionaleenniet-regionalecontactenvandelifesciencesbedrijveninGelderlandenZuid-Holland,ende

IcT-bedrijveninMidden-Nederland

Figuur 21.Typeorganisatiewaarmeekenniscontactbestaat,regionaalenniet-regionaal(contacten=100%)

IcT-bedrijven MiddenNederland

Life sciencesbedrijven

Regionalerelaties

Niet-regionalerelaties

Regionalerelaties


Totaal


Deeersteaannameisdatniet-regionalecontactenbelangrijkerzijnvoorhetoplossenvanproblemendanregionalecontacten.Hetisnieteenvoudigkennisuittewisselenmetorganisatiesdieverderwegzijngevestigd,omdatzulkecontactenlastigtecoördinerenentecontrolerenzijn.Deliteratuurverondersteltdaaromdatbedrijvenditsoortcontactenalleenaangaanalsdeandereorganisatiekennisbezitdienietteverkrijgenisinderegio,maarwelnoodzakelijkisombepaaldeproblemenoptelossen.Mogelijkwaarderenondernemersregionalecontactendaaromlagerdandeniet-regionalecon-tacten.Wehebbendeondernemersgevraagdhetbelangvanhunkennis-contactentescorenopeenschaalvan1(onbelangrijk)tot5(zeerbelangrijk).Tabel6laatvoorbeidesectoreneninalleregio’sziendatdeondernemersregionalecontacteninderdaadgemiddeldlagerwaarderendanniet-regio-nalecontacten.BijdelifesciencesbedrijveninZuid-HollandendeIcT-bedrij-venishetverschiltussenhetgemiddeldebelangvanderegionalecontactenendeniet-regionalecontactenooksignificant.Detweedeveronderstellingisdatdekennisuitwisselingovergrotereafstandspecialistischervanaardis.Wehebbendaaromgetoetstofdeniet-regionalecontactenvanbedrijvenvakerbenutwordenvoorvakinhoudelijkedanvoororganisatorischekennis.Deaannameisdatvakinhoudelijkekennisoverhetalgemeenmindergemakkelijkinderegioteverkrijgenisdanmeeralgemenekennisoverhetrunnenvaneenbedrijf.Inhetvorigehoofdstukbleekaldatniet-regionalecontactenquatypeken-

nisnietsignificantverschillenvanregionalecontacten.Beidezijnmeestalgerichtophetverkrijgenvanvakinhoudelijkekennis.Figuur23laatziendatbijniet-regionalecontactenhetvakinhoudelijkedeel

welietsgroterisdanbijregionalecontacten,maarditisgeensignificanthogerpercentagedanbijregionalecontacten.

Eenderdeverwachtingisdatdeintensiteitvanderegionaleenniet-regionalecontactenverschilt.Indeenquêteisdaaromgevraagdnaarhetaantalface-to-faceoverleggendatdebedrijvenmethunexternecontactenhebbenendeduurvanderelatie.Tabel7laatvooralledriederegio’sziendathetgemiddeldaantalface-to-

facecontactenmetpartnersinderegiohogerisdanmetpartnersvanbuitenderegio.Bijdelifesciencesbedrijvenisdatverschilsignificant.VoordeIcT-sector–waarhetgemiddeldaantalcontactenüberhauptveellagerligt–ishetverschilnietsignificant.Tabel7toontverderdatergroteverschillenbestaantussendelifesciences-

bedrijveninderegio’sZuid-HollandenGelderland.Dezeerhogestandaarddeviatiebijhetaantalface-to-facecontacten

metpartnersinderegioduidteropdathetaantalface-to-facecontactenvanbedrijftotbedrijfsterkvarieert.Hetenebedrijfheefterheelveel,hetanderejuistheelweinig.

72 • 7372 Regionale en niet-regionale kenniscontacten vergeleken

Hetaantalface-to-faceoverleggenmetpartnersgeeftnoggeeninzichtindeduurzaamheidvanhetcontact.Ookalhebbenpartnerszeerveeloverleggevoerd,hetisbestmogelijkdatdezepartnersdekennisuitwisselingbeperkthebbentoteeneenmaligekwestie.Eenbelangrijkkenmerkvandesterktevaneencontactisofmenbijnieuweproblemenwederomcontactopneemtmetdebetreffendepartner.Daaromisdeondernemersookgevraagdnaardeduurvanhetcontact:betrofheteeneenmaligekwestie,washeteensteedsterugkerendcontactofwasersprakevaneenlanglopenderelatie.Zokondenwedevierdeveronderstellingtoetsen:opbasisvanhetcontrasttussenlocalbuzzenglobalpipelineskanverwachtwordendatderegionalecontactenvakereenmaligzijn,terwijldemeerbewustaangeganecontactenoverlangereafstandlangdurigzijn.

Uitfiguur24blijktdatdekenniscontacteninbeidesectorenmeestalnieteen-maligzijn.EenopvallendverschiltussendeIcT-sectorendelifesciencessec-torisweldatdeIcT-bedrijvenvakerhunkenniscontactentyperenalsterug-kerendecontacteninplaatsvanlangdurigerelaties,terwijldelifesciences-bedrijvenaangevenvakerlangdurigerelatiestehebben.Mogelijkhangtditsamenmetdegroteverschillenindelevenscyclusvanproductenbinnendezebedrijven.DeproductenendienstenvanIcT-bedrijvenkunnenrelatiefsnelwordenontwikkeldenvervangen,terwijldatbijlifesciencesproducteneenzeerlangetijdvergt.Delaatstegroepbedrijvenisduswaarschijnlijkmeerafhankelijkvanlanglopendecontacten.VoorzoweldeIcT-bedrijvenalsdelifesciencesbedrijvengeldtdatzesigni-

ficantvakereenmaligecontactenhebbenmetorganisatiesindezelfderegio.Vanalleniet-regionalecontactenisereenhogerpercentageregelmatigterugkerendoflanglopend.Ditverschilisechternietsignificant.

Deliteratuuroverlocalbuzzenglobalpipelinesbevatgeenaannamesoverdesocialebasisvankenniscontacten.Andererecenteeconomisch-geografischeliteratuurverondersteltechterdateensocialebasisdebehoefteaanruimte-lijkenabijheidkanvervangen.Daaromhebbenwebekekeninhoeverredekenniscontactentotstandzijngekomendoordatdebetrokkenenvoorheenbijhetzelfdebedrijfhebbengewerktofsamenhebbengestudeerd(figuur25).IndelifesciencessectorinGelderlandis20procentvanallekennis-contactengebaseerdopsocialenabijheid.VoordebedrijveninZuid-Hollandisdat25procent.IndeIcT-sectorisslechts15procentvandecontactengebaseerdoprelatiesuithetverleden.DelifesciencesbedrijveninGelderlandhebbendezesocialecontacten

vooralbinnenderegio,debedrijveninZuid-HollandendeIcT-bedrijveneer-derdaarbuiten.Inalledriedegevallengaathetomeensignificantverschil.Wekunnenopbasisvandezeresultatendusnietbevestigendatsocialenabij-heidaltijdalseensubstituutwerktvoorruimtelijkenabijheid.Delifescien-cesbedrijveninZuid-HollandendeIcT-bedrijvenlijkensocialenabijheidweltebenuttenomdeonzekerheidvancontactenovergrotereafstandinteper-ken,maarhetsocialenetwerkvanbedrijveninGelderlandlijktjuistdeelsde


**significantverschil

tussengemiddeld

aantalregionaleen

niet-regionale

contacten(p=0,05)

***significantverschil

tussengemiddeld

aantalregionaleen

niet-regionale

contacten(p=0,01)

.nietsignificant




basisvanhetregionalekennisnetwerktevormen.Overigensgeldtinalledriederegio’sdateengrootdeelvandekenniscontactennietgebaseerdisopzo’nsocialebasis,respectievelijk75procentvandecontactenindelifesciencesen85procentvandecontactenindeIcT-sector.Debedrijvengaandushetmerendeelvanhunkenniscontactenaanzonderdatersprakeisvansocialenabijheid.

Dezeresultatenbevestigengrotendeelsdeindeliteratuurverondersteldeverschillentussenlocalbuzzenglobalpipelines.Regionalecontactenzijnsignificantvakereenmaligengaangepaardmetmeerface-to-faceoverleg.Dekennisuitwisselingvianiet-regionalecontactenissignificantbelangrijkervoorhetoplossenvandeproblemen.Dezecontactenzijnookvakerbedoeldvoormeerspecialistischekennisenzijnvakerlangdurig.

Wat kenmerkt regionale contacten?

Hiervoorhebbenwederegionaleenniet-regionalekenniscontactenopzeskenmerkenvergeleken.Daarmeeiseeneersteinzichtverkregenindeaspec-tenwaarinregionaleenniet-regionalecontactenvanelkaarverschillen.Eennogopenstaandevraagisofaldezekenmerkenregionaleenniet-regionalecontactentyperen,ofdatbepaaldekenmerkendomineren.Weonderzoekenditmetbehulpvanlogistischeregressieanalyse.Daarmeekunnenwedeinvloedvanelkvandekenmerkenopderegionaledimensievandekennis-contactenschatten,gecorrigeerdvoorhet(mogelijkverstorende)effectvandeoverigekenmerken.

Uittabel8blijktdatzoweldelifesciencesbedrijvenalsdeIcT-bedrijvenhunregionalekenniscontactensignificantlagerwaarderenvoorhetoplossenvanproblemendanhunniet-regionalecontacten(zieBijlage2voordecoëfficiën-ten).Dezevariabeleblijftdussignificant,ooknuweviahetregressiemodelcontrolerenvoordeanderemogelijkekenmerkenvankenniscontacten.DeregionalecontactenvandeIcT-bedrijvenblijkenooksignificantmindervaakbedoeldtezijnvoordeuitwisselingvanvakinhoudelijkekennis.Contactenvoororganisatorischekennisvindenvakerinderegioplaats.IndeIcT-sectorbetreftditvaakcontactenmetaccountants,administratiekantorenofbanken.Ditsoortbedrijvenzijndoorgaansinelkeregiobeschikbaar.Voorspecialistischekennisoverproductenofdienstenzaleenbedrijfbuitenderegiomoetenzoeken,omdatersimpelweggeenondernemingoforganisatieinderegioisgevestigddieoverdezekennisbeschikt.DecontactenvanIcT-bedrijvenmetkennisinstellingenzijnnietsignificantvakerbinnenderegio.Ooknietalswealleenkijkennaarcontactenmetuniversiteiten.ErisdusgeensprakevaneensterkebandvandeIcT-bedrijvenmetdekennisinstellingeninderegioMidden-Nederland.Inhetvorigehoofdstukbleekookaldatkennis-instellingenbinnendeIcTgeencentralerolinhetkennisnetwerkspelen.Lifesciencesbedrijvenbetrekkenhunvakinhoudelijkekennisnietsignifi-

cantvakerviacontactenbuitenderegio.Weliswaarhebbendelifesciences-


Tabel 6.Gemiddeldbelangvanregionale,niet-regionaleentotaleaantalkenniscontactenpersectorenperregio

Life sciencesbedrijven Gelderland Gemiddelde Standaarddeviatie N

Regionaal 3,15 1,36 93

Niet-regionaal 3,50 0,9 36

Totaal 3,24 1,25 129

Life sciencesbedrijven Zuid-Holland Gemiddelde** Standaarddeviatie N

Regionaal 3,02 1,28 106


Totaal 3,32 1,22 168

ICT-bedrijven Midden-Nederland Gemiddelde** Standaarddeviatie N

Regionaal 3,22 1,24 275


Totaal 3,43 1,21 401

Tabel 7.Gemiddeldaantalface-to-faceoverleggenperjaarvanregionale,niet-regionaleentotaleaantalcontactenpersectoren

perregio

Life sciencesbedrijven Gelderland Gemiddelde** Standaarddeviatie N

Regionaal 26,74 51,29 93


Life sciencesbedrijven Zuid-Holland Gemiddelde*** Standaarddeviatie N

Regionaal 42,21 123,58 106


Life sciencesbedrijven Midden-Nederland Gemiddelde Standaarddeviatie N

jRegionaal 5,16 60,37 272


Tabel 8.Resultatenvandelogistischeregressievoorhettyperenvanregionalenetwerkrelatiesvanlifesciences-enIcT-bedrijven

(1=regionaalcontact)

Life sciences ICT

Zuid-Holland Gelderland

Constant . . +++

Belang contact (schaal 1 tot en met 5) --- -- ----

Vakinhoudelijke kennis . . -

Contact met kennisinstellingen . - .

Log (face-to-faceoverleg per jaar) . +++ ++

Langlopend contact . . .

Contact tussen oud-collega’s of studiegenoten - ++ --

n 164 128 374

r-Square 0,217 0,313 0,125


bedrijveninGelderlandvakercontactmetuniversiteitenvanbuiten,maarditeffectisnietsignificantvoordebedrijveninZuid-Holland.Voordelifesciencesbedrijvengeldtdusnietzoeenduidigdatzemeerspecialistischeken-nisviacontactenvanbuitenderegiobetrekken.

DeregionalecontactenvandelifesciencesbedrijveninZuid-Hollandwordennietgekenmerktdoormeerface-to-faceoverleg.Indevorigeparagraafvon-denwehiernogweleensignificantverschiltussenregionaleenniet-regio-nalecontacten,maarditverdwijntalsgecorrigeerdwordtvoordeanderekenmerken.BijdelifesciencesbedrijveninderegioGelderlandendeIcT-bedrijvengaanregionalecontactenwelgepaardmetsignificantmeerface-to-faceoverleg.Deduurvandecontactenvanbedrijveninbeidesectorenblijktnietsamentehangenmetderuimtelijkedimensievandezecontacten.

Ookuitderegressieanalyseblijktdatdeniet-regionalecontactenvandeIcT-bedrijveninMidden-NederlandendelifesciencesbedrijveninZuid-Hollandsignificantvakerzijngebaseerdopsocialecontactenuithetverleden,terwijlditbijdelifesciencesbedrijveninGelderlandjuistvoorderegionalecontactengeldt.Deoorzaakvanditverschilbinnendelifesciencessectorligtmogelijkinhettypespecialisatievandelifesciencesbedrijveninbeideregio’s.InGelderlandzijndemeestebedrijvengeconcentreerdindegemeenteWageningen,enbijnaallemaalactiefinlifesciencesophetterreinvanagro/food(ziehethoofdstuk‘IcT-enlifesciencessectorinNederland’).DebedrijveninZuid-Hollandzijnvooralgespecialiseerdindefarmaceutischelifesciences.DeuniversiteitWageningenisdeenigeinNederlanddieisgespecialiseerdinlandbouwtechnologie,terwijlmeerdereuniversiteitenmedischefaculteiteneneenacademischziekenhuishebben.Dekansisdusgroterdatoud-studentenofmedewerkersvandeuniversiteitWageningenindieregioactiefblijven.DeoprichtersvanbedrijveninZuid-Hollandkun-nenaanverschillendeuniversiteitenverspreidoverNederlandhebbengestu-deerdofgewerkt,waardoorzemindersterkgeoriënteerdzijnopderegio.

Samenvatting

Indeeconomisch-geografischeliteratuurvandejarennegentigwordtveron-derstelddatbedrijvenbinnenclustersmeerkennisverwervenomdatermeerinteractiesindieregio’splaatsvinden.Ruimtelijkenabijheidtussenbedrijvenmaakthetmakkelijkeromelkaarregelmatigteontmoetenenditverhoogtdekansopkennisuitwisseling.Deresultatenindithoofdstuksuggererendatalleenheteerstedeelvandezeveronderstellingklopt:regionalecontactenwordeninderdaadgekenmerktdoorsignificantmeerface-to-faceoverlegperjaar,metuitzonderingvanderegionalecontactenvandelifesciences-bedrijveninZuid-Holland.Voorallegeënquêteerdebedrijvengeldtechterdatdeniet-regionalecontactensignificanthogergewaardeerdwordenvoor


Figuur 23.Percentageregionale,niet-regionaleentotalekenniscontactenvoorvakinhoudelijkeenorganisatorischekennis,

persectorenperregio

Life sciences Gelderland: aandeel vakinhoudelijke en organisorische contacten in totaal

Life sciences ZuidHolland: aandeel vakinhoudelijke en organisatorische contacten in totaal

IcT MiddenNederland: aandeel vakinhoudelijke en organisorische contacten in totaal

Vakinhoudelijk

Organisatorich


hetoplossenvantechnologischeenorganisatorischeproblemen.Meerface-to-facecontactentussenorganisatiesbetekentdusnietautomatischdaterookmeerrelevantekenniswordtuitgewisseld.Dezeresultatenbevestigendemeerrecenteideeënoverlocalbuzzen

globalpipelines.Binneneenclusterzijnervelelossecontacten,dieechternietaltijdzinvollekennisopleveren(delocalbuzz),terwijlderelatiesbuitenderegioveeldoelbewusterwordenaangegaanendaardooreerderspecialis-tischeenbelangrijkekennisopleveren.

Indithoofdstukhebbenweookeensignificantesamenhanggevondentussendesocialebasisenderegionaledimensievankenniscontacten.Deniet-regio-nalecontactenvanIcT-bedrijvenenlifesciencesbedrijveninZuid-Hollandzijnsignificantvakergebaseerdoprelatiesuithetverleden.Ditbevestigtdeveronderstellingvanmeerrecenteeconomisch-geografischeliteratuurdatsocialenabijheidkanhelpendeonzekerheidbijcontactenovergroteafstandteverminderen.Mogelijkkomtditookomdatondernemersbeteropdehoogtezijnvandekennisdieoud-collega’senoud-studiegenotenbezittenenzich–ookalzittenzeineenandereregio–eerdertothenwendenalszegeconfronteerdwordenmetbepaaldeproblemen.BijdelifesciencesbedrijveninGelderlandlijktjuisthetnetwerkvanregio-

nalekenniscontactenmeergebaseerdtezijnoprelatiesuithetverleden.MogelijkligtdeoorzaakhiervoorindevoorNederlanduniekespecialisatievandezeregioindelandbouwtechnologie.DekansisgroterdatvoormaligestudentenofmedewerkersvandeuniversiteitWageningenookindieregiogevestigdblijven,terwijldeoprichtersvandemeerfarmaceutischebedrijveninZuid-Hollandvanverschillendeuniversiteitenafkomstigkunnenzijn.

Wewetennudatderegionaleenniet-regionalekenniscontactenvanzoweldeIcT-bedrijvenalsdelifesciencesbedrijvenvanelkaarverschillen,maarhoewerktdatdoorophetinnovatiefvermogenvandezebedrijven?Zijnbedrij-veninnovatieveralszemeerexternerelatieshebbenendragendanregionaleofjuistniet-regionalecontactenmeerbij?Dezevragenstaancentraalinhetvolgendehoofdstuk.


Figuur 24.Percentageregionale,niet-regionaleentotaleaantalcontactenperduurvanderelatie(regionale,niet-regionaleen

totaleaantalcontacten=100%)

Life sciencesbedrijven Gelderland

Life sciencesbedrijven ZuidHolland

IcTbedrijven MiddenNederland

Regionalerelaties


Totaal

80 r eg i o n a l ek enni s ne t w er k eneni nn ovat i e

Figuur 25.Percentageregionale,niet-regionaleentotaleaantalcontactenopbasisvaneerdercontacttussenbetrokkenen(oud-

studiegenotenofoud-collega’s)(100%pertypecontact)

Regionalerelaties


Totaal

80

Regionale kenniscontacten en innovatief vermogen

• 8382 Regionale kenniscontacten en innovatief vermogen

r egIonale k ennISConTaC Ten en InnovaTIef ver mogen

Indithoofdstukonderzoekenweofbedrijvenmetmeerregionalekenniscon-tacteneengroterinnovatiefvermogenhebben.Deeconomisch-geogra-fischeliteratuurvandejarennegentigverondersteldedathethogeinnovatiefvermogenvanbedrijveninclustersvoortkwamuitdevelecontactentussenbedrijvenindieregio’s.Dittoetsenweindithoofdstukempirischvoordelifesciences-endeIcT-bedrijven.Webeantwoordendaarmeedelaatsteonderzoeksvraag:Watishetbelangvanregionalekenniscontactenvoorhetinnovatiefvermogenvanlifesciences-enIcT-bedrijven?

DeIcT-sectorendelifesciencessectorverschillendusdanigvanelkaardatinnovatienietopdezelfdemanierkanwordengemeten.Daarombesprekenwederesultatenvandeanalysesvoorbeidesectorenapart.EerstbekijkenwederesultatenvantweeregressieanalysesdietoetsenofereensamenhangbestaattussenhetaantalexternecontactenenhetinnovatiefvermogenvandeIcT-bedrijven.Inhethoofdstukmettheoretischeachtergrondenisbena-druktdatexternecontactenslechtsvooreendeelhetinnovatiefvermogenvanbedrijvenbeïnvloeden.Daarnaastspeeltdeinternekennisbasisvanbedrij-veneenbelangrijkerol,omdatdeze(mede)bepaalthoegoedbedrijveninstaatzijnexternekennistebenuttenendeinterneenexternekennisomtezettenininnovaties.Daaromhebbenwenietalleenheteffectvandeexternecontactengetoetst,maarookdatvandeinternekennisbasisenmeeralge-menebedrijfskenmerken.

Vervolgensbesprekenwederesultatenvanvergelijkbaremodellenvoordelifesciencesbedrijven.Debedrijveninderegio’sGelderlandenZuid-Hollandzijnweersamengenomen,omdathetaantalcasesanderstelaagwerdvooreenregressieanalyse.

Kenniscontacten en innovatie van ICT-bedrijven in Midden-Nederland

Tabel9toontdebeschrijvendestatistiekvandeverschillendekenmerkenvanIcT-bedrijvendiewegebruikenomdesamenhangtussenexternekenniscon-tactenenhetinnovatiefvermogenvandezebedrijventeonderzoeken.HetinnovatiefvermogenvandeIcT-bedrijvenisgemetenopbasisvanhuninno-vatieoutput,datwilzeggen,hetpercentagenieuweproductenendienstenindetotaleomzetvanhetbedrijf.Hetbetreftdandenieuweproductenendien-stendiehetbedrijfdeafgelopendriejaarheeftontwikkeld.Uitdetabelblijktdatgemiddeld46procentvandetotaleomzetvanIcT-bedrijvenvoortkomtuitdeverkoopvannieuweproductenendiensten.�Hetinnovatiefvermogenvandezebedrijvenlijktdusvrijhoogtezijn,albestaanergroteverschillentussendebedrijven.

1. Intotaal22bedrijvenzijnnietin

deanalysemeegenomen.Twaalf

bedrijvengavenaanhelemaal

geennieuweproductenofdien-

stenopdemarkttehebben

gebrachtindedriejaarvooraf-

gaandaandeenquête,entwee

bedrijvengavenaannogbezigte

zijnmetdeontwikkelingvande

nieuweproductenendiensten.

Zevenrespondentengavenaan

niettewetenwathetaandeelvan

denieuweproductenendiensten

indeomzetwasenéénrespon-

dentweigerdehieroverinformatie

teverstrekken.


DeIcT-bedrijvenverschillenookvrijsterkinhetaantalkenniscontactendatzehebben.Gemiddeldhebbenzetweeregionalecontactenenbijnaéénniet-regionaalcontactvoorhetoplossenvanproblemen.2Voordeanalysesindithoofdstukhebbenwedevakinhoudelijkeenorganisatorischekenniscontac-tenverderopgedeeldnaarregionaleenniet-regionalecontacten.Opdiemanierkunnenwenietalleenonderzoekeninhoeverrehetaantalregionalecontactensamenhangtmethetinnovatiefvermogenvanbedrijven,maarookofdebedrijvenvooralvanvakinhoudelijkeoforganisatorischeregionalecon-tactenlijkenteprofiteren.Uiteraardbestaatereensterkesamenhangtussenhetregionaleenniet-regionalekaraktervandecontactenenerzijdsendever-dereopsplitsingvandezecontactennaarvakinhoudelijkenorganisatorischanderzijds.Omvoorbeidetypecontactenheteffectophetinnovatiefvermo-genboventafeltekrijgen,hebbenwetweeregressieanalysesuitgevoerd.Eénwaarbijweeenonderscheidnaarregionaleenniet-regionalecontactenmakeneneenwaarbijdezecontactenverderwordenuitgesplitstnaarvak-inhoudelijkenorganisatorisch.

Omtebepalenwatheteffectisvandekenniscontactenvanbedrijvenophuninnovatiefvermogen,controlerenwevoorvijfanderekenmerkenvandiebedrijven.Indeliteratuuroverinnovatiewordtveronderstelddatookdezekenmerkenhetinnovatiefvermogenvanbedrijvenkunnenbeïnvloeden.Wenemenzeopinderegressieanalyseomzoheteffectvanexternekennis-contactenteisoleren.Zoalstoegelichtinhettheoretischehoofdstukkandeinternekennisbasisvanbedrijvenhetinnovatiefvermogenbeïnvloeden.Inhethoofdstuk‘Hetmetenvankenniscontacten,innovatieendeinterneken-nisbasis’hebbenwetweevariabelengeïntroduceerdalsindicatorenvoordeinternekennisbasisvanbedrijven:hetpercentagemedewerkersmeteenuniversitairdiploma,enhetpercentagemedewerkersmetmeerdanvijfjaarwerkervaring.Beidevariabelenwordeninderegressieanalyseopgenomen.Dederdecontrolevariabeleisinnovatie-input.Uitvelestudiesisgebleken

datinnovatie-inputeenbelangrijkeindicatorisvoordeinnovatieoutputvanbedrijven.WehebbenaandeondernemersvandeIcT-bedrijvengevraagdhoeveelprocentvandemedewerkersbetrokkenisgeweestbijdeontwikke-lingvandenieuweproductenendiensten.Ditblijktgemiddeld54procenttezijngeweest,alhoewelookhiergroteverschillentussenbedrijvenbestaan(zietabel9).Totslotcontrolerenweofhetinnovatiefvermogenvandebedrijvenookverschiltvanwegeverschilleninomvangofdeleeftijdvanhetbedrijf.Ditzijndevierdeenvijfdecontrolevariabeleinderegressieanalyse.

Tabel10toontderesultatenvandetweeTobit-modellendiewehebbengebruiktomdesamenhangtussenexternekenniscontactenenhetinnovatiefvermogenvanIcT-bedrijventebepalen.InBijlage1wordtdekeuzevoordezeanalysenadertoegelicht.InheteerstemodelhebbenwegekekenofIcT-bedrijvenmetexternekenniscontacteninnovatieverzijneninhoeverrehetdanuitmaaktofditregionaleofniet-regionalecontactenzijn.Zowelhetaan-talregionalealshetaantalniet-regionalecontactenblijktgeensignificanteffecttehebbenopdeinnovatieoutputvanIcT-bedrijven.

2. Voordezevariabelezijnookde

bedrijvenopgenomendieaan-

gavengeenexternecontacten

tehebben.Zijhebbenbijzowel

hetaantalregionalealshetaantal

niet-regionalecontacteneen0.

84 • 8584 Regionale kenniscontacten en innovatief vermogen

Tabel 9.BeschrijvendestatistiekvoordeanalysevanhetinnovatiefvermogenvanIcT-bedrijven

Gemiddelde Std. Dev. Min. Max. n

Aandeel nieuwe producten en diensten

in omzet

46,36 31,05 0 100 113

Aantal regionale contacten 2,05 2,57 0 14 135

Aantal niet-regionale contacten 0,98 1,34 0 6 135

Aantal regionale vakinhoudelijke contacten 1,38 2,13 0 14 135

Aantal niet-regionale vakinhoudelijke

contacten

0,7 1,08 0 5 135

Aantal regionale organisatorische contacten 1,00 1,30 0 5 135

Percentage medewerkers met een universi-

tair diploma

32,07 31,6 0 100 133

Percentage medewerkers met vijf of meer

jaren werkervaring

53,79 37,29 0 100 124

Percentage medewerkers actief met innovatie 54,47 32,9 0 100 119

Omvang 66,15 439 0,1 5.000 135

Leeftijd 8,79 6,6 0 39 135

Tabel 10.ResultatenvandeTobit-modellenomheteffectteschattenvanexternekenniscontactenendeinternekennisbasisophet

innovatiefvermogenvanIcT-bedrijveninMidden-Nederland,alsercentagevandetotaleomzetdoordeverkoopvannieuwepro-

ductenofdiensten

Model1 Model2

Innovatie input (percentage werknemers actief

met innovatie)

++ ++

Omvang (log fte) + .

Leeftijd (log aantal jaren) -- --

Opleidingsniveau medewerkers (aandeel

medewerkers met universitaire opleiding of hoger)

++ ++

Jaren werkervaring medewerkers (aandeel

medewerkers met 5 of meer jaren werkervaring)

. .

Aantal regionale contacten (log) .

Aantal niet-regionale contacten (log) .

Aantal regionale vakinhoudelijke kenniscontacten (log) .

Aantal niet-regionale vakinhoudelijke kenniscontacten

(log)

.

Aantal regionale organisatorische kenniscontacten (log) .

Constant ++ ++

n 101 101

Loglikelihood -417,57 -417,09

McKelvey and Zavoina’s r2 0,39 0,39

Left-censored observations (=0) 5 5

Uncensored observations 83 83

Right-censored observations 13 13

.nietsignificant





Inhetvorigehoofdstukbleekdatniet-regionalecontactenvanIcT-bedrijvenbelangrijkerwarenvoorhetverwervenvanvakinhoudelijkekennis.Daaromhebbenweinhettweedemodeldrievariabelenaandeanalysetoegevoegddieeenonderscheidmakennaarhetaantalregionalecontactenomvakin-houdelijkekennisteverwerven,hetaantalniet-regionalevakinhoudelijkecontactenenhetaantalregionaleorganisatorischecontacten.OokdanblijkthetaantalexternekenniscontactenvanIcT-bedrijvengeenpositieveinvloedtehebbenophuninnovatieoutput.

DeinternekennisbasisvandeIcT-bedrijvenhangtweldeelspositiefsamenmethetinnovatiefvermogen.Bedrijvenmeteenhogeraandeelmedewer-kersmeteenuniversitairdiplomahebbeneenhogereinnovatieoutput.Dewerkervaringvandemedewerkersheeftgeensignificanteffect.OokblijkenIcT-bedrijvenwaarvaneengroteraandeelmedewerkersbetrokkenwasbijdeontwikkelingvannieuweproductenendiensten,eenhogerpercentagenieuweproductenendienstenindeoutputhebben.Dematevaninnovatie-inputheeftduseenpositieveinvloedopdeoutput.DaarnaastblijkengrotereenjongereIcT-bedrijveninnovatievertezijn.Deelskomtditresultaatvoortuitdemanierwaaropweinnovatiemeten.Jongerebedrijvenhebbenvaakeenkleineraantalproductenendiensten,waardoornieuweproducteneerdereengrootaandeelvandeomzetzullenuitmaken.DezeresultatenkomenovereenmeteerderonderzoeknaarhetinnovatiefvermogenvanIcT-bedrijven(Weterings2006).

VoordeIcT-bedrijveninMidden-Nederlandkunnenwedusconcluderendathetaantalexternecontactenhuninnovatiefvermogennietbeïnvloedt.Deinternekennisbasisspeeltweleenrol.Bedrijvendieactieverinvesterenindeontwikkelingvannieuweproductenendienstendoormeermedewer-kersintezetten,endieeenhogeraandeelmedewerkersmeteenuniversitairopleidingsniveauhebben,zijnsuccesvollerinhetontwikkelenvannieuweproductenendienstendanbedrijvendieexternkennisverwerven.

Externe kenniscontacten en innovatie van life sciencesbedrijven in Gelderland en Zuid-Holland

Hetinnovatiefvermogenvandelifesciencesbedrijvenisgemetenaandehandvanhetaantalpatentendatzehebbengeregistreerd.3NetalsbijdeIcT-bedrijvenhebbenwevoordelifesciencesbedrijventweeregressieanalysesuitgevoerdomdeinvloedvanexternekenniscontactenophetinnovatiefver-mogentebepalen.WehebbendezelfdevariabelengebruiktalsbijdeIcT-sector.Daarnaastisinallemodelleneenvariabeleopgenomendieaangeeftinwelkeregiodebedrijvenzijngevestigd.Omdesamenhangtussenaantalregionalecontacteneninnovatiefvermogenteschattenviaeenregressie-analysemoetenermeerdan30caseszijn.Daaromhebbenwedelifesciences-bedrijvenvanderegio’sZuid-HollandenGelderlandsamengenomen.Omdatweechterinhetvorigehoofdstukweleenaantalverschillenvondentussendebedrijvenindebeideregio’s,controlerenwehiervoorindezemodellen.

3. Intotaalhebben57lifesciences-

bedrijvenaanditonderzoekmee-

gedaan.Voordezeanalysehebben

weechteralleendebedrijven

meegenomendieactiefaan

r&D-ontwikkelingdoen.Twaalf

bedrijvengavenaandatzezich

hiermeenietbezighoudenom

datzijhoofdzakelijkdiensten

voorlifesciencesaanbieden.

Dezebedrijvenhebbendanook

geenpatentengeregistreerd.


Uittabel11blijktdatdelifesciencesbedrijvendiezichinelkgevaldeelsbezig-houdenmetr&Dgemiddeldtweegeregistreerdepatentenhebben.Maarerzijngroteverschillentussendebedrijven,wantdeondernemingmetdemeestepatentenheeftermaarliefst18.NetalsbijdeIcT-sectorhebbendelifesciencesbedrijvenmeerregionaleenmeervakinhoudelijkekenniscontac-ten.Correlatieanalysestonendatdesamenhangtussendeverschillendevari-abelennietdusdanighoogisdatzenietinéénregressiemodelmogenwordenopgenomen.

Tabel12toontderesultatenvandetweeregressiemodellendiezijngebruiktomdesamenhangtussendeexternecontactenenhetinnovatiefvermogenvandelifesciencesbedrijventeschatten.Uitheteerstemodelblijktdatbedrijvenmetmeerregionalekenniscontactensignificantmeerpatentenregistrerendanbedrijvenmetmindercontacten.Voordelifesciencessectorgeldtdusdatbedrijvenmetmeerregionalekenniscontacteneengroterinno-vatiefvermogenlijkentehebben.Inhettweedemodelhebbenwehetaantalregionaleenniet-regionalekenniscontactenweerverderopgesplitstopbasisvanhettypekennis:vakinhoudelijkoforganisatorisch.Hieruitblijktdatdelifesciencesbedrijvenvooralprofiterenvandevakinhoudelijkecontactenmetandereorganisatiesinderegio.Alleendittypekenniscontactenvertoonteenpositiefensignificanteffectophetaantalpatentenvandezebedrijven.

NetalsbijdeIcT-bedrijvenblijktookbijdelifesciencesbedrijvendathetaandeelmedewerkersmeteenuniversitaireopleidingpositiefensignificantsamenhangtmethetinnovatiefvermogen.Lifesciencesbedrijvenmeteenhogeraandeelhoogopgeleidemedewerkershebbenmeergeregistreerdepatenten.Heteffectvanhetaantaljarenwerkervaringvanmedewerkersisnietsignificant.Nietverbazingwekkendhebbengroterelifesciencesbedrijvenenbedrij-

venwaarr&Deengroteraandeelvandewerkzaamhedenbeslaat,meerpatentengeregistreerd.Deleeftijdvandebedrijvenheeftgeensignificanteffectophetaantalpatenten.OokhebbendelifesciencesbedrijveninderegioZuid-HollandnietsignificantmeerpatentendandebedrijveninGelderland,ofandersom.

Samenvatting

UitdeanalysesvoordeIcT-bedrijvenendelifesciencesbedrijvenblijktdaternietaltijdeenpositievesamenhangbestaattussenhetaantalregionaleken-niscontactenenhetinnovatiefvermogenvanbedrijven.VoordeIcT-bedrij-veninMidden-Nederlandgeldtdathuninnovatieoutput,datwilzeggenhetaandeelvandeverkoopvannieuweproductenendienstenindetotaleomzet,nietafhangtvanhetaantalregionalekenniscontacten.Maardieoutputhangtevenminsamenmethetaantalnietregionale contacten.Hetinnovatiefver-mogenvanIcT-bedrijveninMidden-Nederlandlijktdusnietaftehangenvanhetverwervenvanexternekennis.


.nietsignificant




BijdelifesciencesbedrijveninGelderlandenZuid-Hollandisditechterwelhetgeval.Dezebedrijvenprofiterenvanhetonderhoudenvanmeerken-niscontacteninderegio.Wevondeneenpositieveensignificantesamenhangtussenhetaantalgeregistreerdepatentenenhetaantalvakinhoudelijkecontactenmetorganisatiesinderegio.Hetaantalniet-regionalecontactenbeïnvloedthetinnovatiefvermogenvandezebedrijvenniet.

Inbeidesectorenvertoontdeinternekennisbasisvanbedrijveneenpositievesamenhangmethetinnovatiefvermogenvanbedrijven.WevondenvoorzoweldeIcT-alsdelifesciencessectordatdebedrijvenmeteenhogeraan-deelmedewerkersmeteenuniversitaireopleidingeengroterinnovatiefver-mogenhebben.Daarnaastblekenookdemeeralgemenebedrijfskenmerkenendekennisintensiteitvanbedrijven(gemetennaarhetaandeelr&D-werk-zaamhedenendeinnovatie-input)positiefbijtedragenaanhetinnovatiefvermogenvanbedrijveninbeidesectoren.


Tabel 11.Beschrijvendestatistiekvoordeanalysevanhetinnovatiefvermogenvanlifesciencesbedrijven

Gemiddelde Std. Dev. Min. Max. n

Aantal patenten 2,09 3,57 0 18 45

Percentage medewerkers actief met innovatie 53,19 37,04 0 100 57

Aantal regionale contacten 3,51 3,58 0 17 57

Aantal niet-regionale contacten 1,88 2,17 0 9 57

Aantal regionale vakinhoudelijke contacten 2,7 2,9 0 13 57

Aantal niet-regionale vakinhoudelijke contacten 1,54 1,82 0 6 57

Aantal regionale organisatorische contacten 0,81 1,36 0 5 57

Omvang 52,45 205,92 0,4 1.150 57

Leeftijd 6,6 5,4 0 22 57

Percentage medewerkers met universitair

diploma

60,56 30,21 9,1 100 55

Percentage medewerkers met vijf of meer jaren

werkervaring

49,43 36,58 0 100 53

Regio 0,35 0,48 0 1 57

Tabel 12.Resultatenvanregressiesomheteffectteschattenvanexternecontactenendeinternekennisbasisophetaantal

geregistreerdepatentenvanlifesciencesbedrijveninGelderlandenZuid-Holland

Model1 Model2

r&d intensiteit (percentage van werkzaamheden) ++ ++

Omvang (log fte) ++ ++

Leeftijd (log aantal jaren) . .

Opleidingsniveau medewerkers (aandeel medewerkers met universitaire opleiding of hoger) ++ ++

Jaren werkervaring medewerkers (aandeel medewerkers met 5 of meer jaren werkervaring) . .

Aantal regionale contacten (log) ++

Aantal niet-regionale contacten (log) .

Aantal regionale vakinhoudelijke kenniscontacten (log) ++

Aantal niet-regionale vakinhoudelijke kenniscontacten (log) .

Aantal regionale organisatorische kenniscontacten (log) .

Regio . .

Constante -- --

n 43 43


aIC 3,318 3,388

90

Conclusies

• 9392 Conclusies

ConCluSIeS

Sinds2004voertdeNederlandseoverheideengebiedsgerichtinnovatie-beleidwaarinonderanderewordtingezetophetstimulerenvanregionalekennisnetwerkentussenorganisaties.Ditbeleidsluitaanbijeenvandemeestgangbareveronderstellingenindeeconomisch-geografischeliteratuurvandejarennegentigdatruimtelijkenabijheidtussenorganisatiesdekansopkennisuitwisselingverhoogt,omdatbedrijvendaneerdermetelkaarover-leggen.Ditverondersteldeverbandisvaakgenoemdalsverklaringvoorhetgroteinnovatiefvermogenvanbedrijveninregio’szoalsSiliconValley,waarveelorganisatieszittendieactiefzijnbinnenhetzelfdekennisveld.Inzulkeconcentratieregio’szoudenbedrijvenmeertacitkennisuitwisselen,datwilzeggenervaringskennisdienieteenvoudigtecodificerenvalt.Hetuitwisselenvandezetacitkennisvereistveeloverlegtussenbedrijveneneenzekerematevanonderlingvertrouwenwateerderontstaatalsmenelkaarregelmatigontmoet.

Dewetenschappelijkeliteratuurenhetbeleidgaanerdusvanuitdatmeerregionalecontactendekennisuitwisselingbevorderen,watdekansopinno-vatiezouverhogen.Indezestudiehebbenwijditverondersteldebelangvanregionalecontactenvoorkennisuitwisselingnaderbekeken,aangezienernogweinigfeitelijkbekendisoverregionalekennisnetwerken,zekerinNederland.Wehebbenonderzochtofregionalecontactenbelangrijkerzijnvoorkennisuitwisselingdanniet-regionalecontacten.Vervolgenshebbenweonderzochtofbedrijvenmetmeerregionalekenniscontacteninnovatie-verzijn.Indezestudiezijndezevragenbeantwoordvoortweekennisintensieve

sectorenindrieregio’swaardezesectorenzichruimtelijkconcentreren:delifesciencesinZuid-HollandenGelderland,endeIcTinMidden-Nederland.

Opbasisvanhetempirischedeelvandezestudiekomenwijtotdevolgendeconclusies.–Bedrijvenverschillensterkindematewaarinzeregionalekennis-contactenaangaan.Vooralbedrijvenmetrelatiefveelhogeropgeleidenstaanopenvoorhetexternverwervenvankennisinderegio.Deinternekennisbasisvanbedrijvenspeelthierbijduseenrol.–Regionalekenniscontactenwordengekenmerktdoormeerface-to-face-overleg,maarbedrijvenverwervenbelangrijkereenmeerspecialistischekennisviahunniet-regionalekenniscontacten.–Erisgeeneenduidigerelatietussenhetaangaanvanregionalekenniscon-tactenenhetinnovatiefvermogenvanbedrijven.Binnendelifesciences-sectorzijnbedrijvenmetmeerregionalekenniscontactenookinnovatie-


ver,terwijlerbinnendeIcT-sectorgeenrelatielijkttebestaan.Hetbelangvanregionalekennisnetwerkenvoorhetinnovatiefvermogenvanbedrijvenlijktduspersectorteverschillen.–DeinternekennisbasisvanbedrijvenhangtinzoweldeIcT-alsdelifesciencessectorpositiefsamenmethetinnovatiefvermogenvanbedrijven.Daarmeelijktdeinternekennisbasiseenconstanterefactortezijnvoorinnovatiedanregionalekenniscontacten.

Onsonderzoekbevestigthetverondersteldebelangvanregionalekennis-contactenvoormeerpraktischekennisuitwisseling.Vaakiszoweldooronderzoekersalsbeleidsmakersveronderstelddatderuimtelijkedimensievankenniscontactenverschiltperfasevanhetinnovatieproces.r&Dentech-nologieontwikkelingkenneneensterkeinternationaleoriëntatie,watwerdbevestigddooreeneerderestudievanhetrpb(Ponds&VanOort2006).Dezestudietoontdatdemeestelifesciences-enIcT-bedrijvendekennisvoorhetoplossenvantechnologischeoforganisatorischeproblemeninhetbedrijfbinnenderegioverwerven.

Deresultatenvandezestudiebevestigenechterookgrotendeelsdenuance-ringenvanhetverondersteldebelangvanruimtelijkenabijheidvoorkennis-uitwisseling,inderecentereeconomisch-geografischeliteratuur.Onzeana-lyseslatenziendatnietallebedrijvenevenactiefparticipereninhetregionalekennisnetwerk.Deelshangtditsamenmetdeinternekennisbasisvanbedrij-ven.Debedrijvenmeteenhogeraandeelmedewerkersmeteenuniversitairdiplomahebbenmeerregionalecontacten.Dezebedrijvenlijkendusbeterinstaathetregionalekennisnetwerktebenutten.

Onzestudietoontookdatderegionaleenniet-regionalecontactenvandeIcT-enlifesciencesbedrijvenvanelkaarverschillen,alverwervendebedrij-venerdezelfdesoortkennismee.Zoalsvaakverondersteldvindtermeerface-to-faceoverlegplaatsbijcontacteninderegio.Ditblijkenechtervoorallossecontactentezijnwaarinminderbelangrijkekenniswordtuitgewisselddanvianiet-regionalekenniscontacten.Ditbevestigtderecenteaannameindeeconomisch-geografischeliteratuurdatjuistniet-regionalecontactenbelangrijkerzijnvoorkennisuitwisseling.Contactenoverlangereafstandbrengenveelonzekerheidmetzichmeeomdatderelatielastigtecoördi-nerenentecontrolerenis.Bedrijvenzullendaaromalleengeneigdzijnniet-regionalecontactenaantegaanalsdebetrokkenorganisatieovercrucialekennisbeschikt.Ondankshetveleface-to-faceoverlegdatbedrijvenhebbenmethuncontacteninderegio,betekentditdusnietdaterookmeer(rele-vante)kennisuitwisselingplaatsvindtviadiecontacten.Ruimtelijkenabijheidopzichisnietvoldoendeenevenminnoodzakelijkvoorkennisuitwisseling.Bedrijvenwisselenalleenkennisuitalszewatvanelkaarkunnenlerenenalshetrisicovanopportunistischgedragbeperktis.Ditvereistvertrouwen,datweliswaargemakkelijkerkanontstaanalsdebetrokkenenindezelfderegiozijngevestigdwaardoorzeelkaarregelmatigontmoeten,maardatookkanontstaanalsbedrijvenopgrotereafstandvanelkaargevestigdzijn.

94 • 9594 Conclusies

Deruimtelijkeconcentratievanbedrijvenenorganisatiesbetekentdusnietdateraltijdsprakeisvanmeeronderlingekennisuitwisseling.Regionaleken-niscontactenblekenineenvandetweeonderzochtesectoreneenpositiefeffecttehebbenophetinnovatiefvermogen,maarindeanderesectoront-brakditeffect.Derelevantemechanismenvoorkennisuitwisselingbinnenruimtelijkeconcentratiesvansectorenenclusterslijkenhiermeepersectortekunnenverschillen.

Opbasisvandezeresultatenvaltdustebetwijfelenofhetstimulerenvanregionalekennisnetwerkenookautomatischleidttoteenverbeteringvanhetinnovatiefvermogenvanbedrijvenindieregio.Ditsucceshangtmedeafvandeinternekennisbasisvandebedrijven.Dieinternekennisbasisbeïnvloedtzowelhetaantalkenniscontactendatbedrijvenaangaanalshuninnovatiefvermogen.Endanzijnernogdegeconstateerdesectoraleverschillenindesamenhang

tussenkenniscontacteneninnovatie.Omeeneffectiefgebiedsgerichtinno-vatiebeleidtekunnenontwikkelenisinzichtnodigindespecifiekekenmer-kenvandesector.Devraagisdanookofbeleidsmakersdezeinzichtenkun-nenverwervenenopbasishiervan‘maatwerk’kunnenleveren,ofdathiermeerterughoudendheidgewenstis.

96 • 97 96 Bijlagen

bIjlage 1 daTaverzamelIng, reSPonS en meThode

Telefonische enquêteDedatavoordezestudiezijnverzameldviatelefonischeenquêtes.Allegese-lecteerdeIcT-enlifesciencesbedrijveninrespectievelijkderegio’sMidden-Nederland,enGelderlandenZuid-Hollandzijntelefonischbenaderdmetdevraagofzijbereidwarenopeenvoorhengeschikttijdstipmeetewerkenaanhetonderzoekviaeentelefonischeenquête.Hierbijisinallegevallengevraagdomeenafspraakmetdeoprichter,directeurof–bijgrotebedrijven–iemandvandedirectie.Deenquêteszijnafgenomeninjuniendeeersteweekvanjuli2006.Alleverzameldegegevenszijnanonieminhetonderzoekverwerkt.

Wehebbenomtweeredenengekozenvooreentelefonischeenquête.Teneerstebetrefthetonderzoekrelatiefgevoeligeonderwerpen.Dekansiskleindatrespondentenbereidzijnvragentebeantwoordenoverhuninnova-tiefvermogen,huninternekennisbasisendekenniscontactenmetandereorganisatiesalszehieroverschriftelijkbenaderdworden.Alhoeweldegege-vensgeanonimiseerdverwerktwordeninhetonderzoekgaathettochomonderwerpendieconcurrentiegevoeligkunnenzijnwaardoormendezegegevensnietzomaaroppapier(ofviahetinternet)zalwillendoorgeven.Debestemanieromdergelijkeonderwerpenaantekaartenzijninterviews,maardezezijnzeertijdrovend.Detweederedenomdedataviaeentelefonischeenquêteteverzamelenis

datwevaneenvrijgrootaantalbedrijvengegevenswildenvergaren.Daarkomtbijdatbedrijvenvaakminderbereidzijntoteeninterviewomdathenditveeltijdkost.

Tabel13toontdeoorspronkelijkepopulatieperregio,hetaantalbedrijvendattelefonischaangafniettezullendeelnemenaanhetonderzoek,deuiteinde-lijkeonderzoekspopulatieenderespons.BijdeIcT-bedrijveninMidden-Nederlandwasderespons39procent,bijdelifesciencesorganisatiesietshoger:45procentinZuid-Hollanden57procentinGelderland.Vanwegebeperktegegevensoverdepopulatiekunnenwenietbepalenofderesponsookrepresentatiefisvoordepopulatieperregio.Webeschikkenalleenoverhetadresentelefoonnummervandebedrijvenindepopulatie.Degeënquê-teerdebedrijvenlijkendepopulatievanderegiowelgrotendeelsteweer-spiegelen.Beidesectorenkenmerkenzichdooreengrootaantalkleineenenkelezeergrotebedrijvenmethonderdenmedewerkers.Inalledriederegio’siseenaantalgrotebedrijvengeënquêteerd(voordeIcT-sectorviaeenaantalinterviews).Daarnaastzijndegeënqueteerdelifesciencesor-ganisatiesinGelderlandbijnaallemaalactiefindeagro/foodsector,endie


inZuid-Hollanddoorgaansindemedischelifesciences.Ditkomtovereenmethetbekendeverschilinspecialisatievandelifesciencesbedrijvenindezeregio’s.

RosterrecallmethodeDedataoverdekenniscontactenvandebedrijvenzijnverzameldviadezogenoemderosterrecallmethode,dieveelvuldigwordtgebruiktbinnendesocialenetwerkanalyse(Wasserman&Faust1994).Dezeuitdesociologieafkomstigemethodeisgerichtophetanalyserenvannetwerkenvanonder-lingerelatiestussenactorenineenonderzoekspopulatie.Basisgedachteindesocialenetwerkanalyseisdeaannamedatdestructuurvaneennetwerkendepositievaneenactorbinnendatnetwerkeenbelangrijkeffecthebbenophetgedragofpresterenvanactoren.Omdatgegevensoverrelatiesoverhetalgemeennietvoorhandenzijn,moetendezenogverzameldteworden.Datkaninprincipeoptweemanieren,viaderoster-enderecall-methode.Bijderostermethodewordtderespondenteencompletelijstvandeonderzoeks-populatievoorgelegd.Hierbijdientderespondentvoorelkeactoropdelijstaantegevenofereenrelatiebestaat.Bijderecallmethodemoetderespon-dentzelfdenamennoemenvanactorenmetwiehijeenrelatieonderhoudt.Veelrespondentenzijnechternietinstaatzichallerelatiesophetmomentvanenquêterenteherinneren.Daaromgenietderoster-methodevaakdevoorkeur.Ditveronderteltechterdatdeheleonderzoekspopulatieendaar-meeallemogelijkenetwerkpartnersvantevorenbekendzijnendelijstduscompleetis.Indepraktijkblijktdatzeldenhetgevaltezijn,waardooreencombinatievanbeidemethodehetmeestgangbaaris.Deroster-recall-methodeisookindezestudiegebruikt.Figuur26geeftaanhoeditisgebeurd.

Elkbedrijfdatmeewerkteaanhetonderzoekheeftpere-maileenlijstont-vangenwaaropdebelangrijkstebedrijveneninstellingeninderegiostondenaangegeven.Bijelkgenoemdcontactwerdeenaantalvragengesteldoverkenmerkenvandatcontact.Vervolgenskondenrespondentendezelijstaan-vullenmetorganisatiesdienietopdelijststondenmaarwaarmeezijwelcon-tacthadden.Dezeorganisatieskunnenzowelbinnenalsbuitenderegiogevestigdzijn.Wemerkenopdaterbijdezemethodewelenigrisicoopeenbiasbestaatomdateenrespondentwaarschijnlijkeerdereencontactherkentalsdezeopeenlijstvermeldstaatdanwanneerdezeuitdeeigenherinneringopgedieptmoetworden.

RegressieanalysesOmtebepalenwatdesamenhangistussenbedrijfskenmerken,hetaantalregionalecontactenvoorkennisuitwisselingenhetinnovatiefvermogenvanbedrijven,hebbenwegebruikgemaaktvandriesoortenregressieanalyses.Inallegevallenbetreftheteenmultipleregressieanalyse,datwilzeggendatweheteffectvaneenbepaaldevariabeleopdeafhankelijkevariabelemeten,corrigerendvoordeanderevariabeleninhetmodel.Wenemendusmeer-

98 • 99 98 Bijlagen

derekenmerkenvandebedrijvenofnetwerkrelatiestegelijkertijdinhetmodelop.Deregressieanalysewaarinwedekenmerkenvanregionaleenniet-regio-

nalecontactentrachttenteachterhaleniseenlogistisch regressiemodel.Deafhankelijkevariabeleinditmodelisbinair:0alsheteenniet-regionaalcontactbetreft,en1alsheteenregionaalcontactis.

Tweekeerhebbenwegebruikgemaaktvaneennegatief binominaal model:omdesamenhangtussenbedrijfskenmerkenenhetaantalregionalecontac-ten(watvoorsoortbedrijvenparticiperenvooralinhetregionaalkennisnet-werk)teschattenendesamenhangtussenregionalecontactenenhetaantalpatenten(alsindicatorvoorhetinnovatiefvermogenvandelifesciences-bedrijven).Deafhankelijkevariabelenindezeanalyseszijnaantallen.Dezevertonen

meestaleenPoisson-verdeling,waarbijdekleinereaantallenvakerwordengenoemddandehogereaantallen.Omhiervoortecorrigerenhebbenweeennegatiefbinominaalregressiemodelgebruikt.Omdatinderegressieanalysevanhetaantalregionalecontactenookdebedrijvenwordenmeegenomenzonderrelaties(nul),isersprakevaneensterkeoververtegenwoordigingvandenullenenkleineaantallen(zogenoemdeoverdispersie).Daardoorwijktdevariantieafvanhetgemiddeldeenmoeteennegatiefbinominaalmodelwordenopgesteld(Long&Freese2003).Indatmodelwordtdaneenover-dispersieparameteralphaopgenomen.

VoordeanalysevanhetinnovatiefvermogenvandeIcT-bedrijvenhebbenwegebruikgemaaktvaneenTobitregressiemodel.HetinnovatiefvermogenvandeIcT-bedrijvenisgemetenaandehandvanhuninnovatieoutput,datwilzeggenhetpercentagenieuweproductenendienstenindetotaleomzetvanhetbedrijf.Deafhankelijkevariabeleisdusgelimiteerd(tussendewaarden0en100).EenbelangrijkevoorwaardevooreenOrdinaryLeastSquare-regres-sie(demeestgebruikelijkemethodeomeenlineairverbandtetoetsen)isdatdeafhankelijkevariabeleelkewaardekanaannemen.Datgeldtvooronzemetingendusniet.Ditkanleidentotinconsistenteschattingenenvoorspeldewaardenlagerdannul.WehebbendaaromvoorhetTobit-regressiemodelgekozen,waarbijdeafhankelijkevariabeleneengelimiteerdewaardekun-nenhebben.Ditmodelisgeschataandehandvandemaximum likelihoodmethode.BijTobit-modellenkandegebruikelijkeR-kwadraatnietingezetwordenalsteststatistiek.InplaatsdaarvanisdeMcKelvey-Zaviona-statistiekgebruiktvoorhetberekenenvandepseudoR-kwadraat(Veall&Zimmerman1994).


Tabel 13.Onderzoekspopulatieenrespons

ICT- Midden-Nederland Life sciences Gelderland

aantal

bedrijven

aantal

verwijderde

bedrijven

% aantal

bedrijven

aantal

verwijderde

bedrijven

%

Oorspronkelijke onderzoeks-

populatie

391 – 100 41 – 100

Niet behorend tot de doelgroep: – 41 10,5 – 6 14,6

omdat:

Andere hoofdactiviteit – 12 – – 1 –

Niet meer actief – 15 – – – –

Dubbeltelling – 2 – – 1 –

Verhuisd uit de regio – 12 – – 4 –

Uiteindelijke onderzoeks-populatie 350 – 100 35 – 100

Niet bereikt – 54 15,4 – 2 –

Geen medewerking verleend – 161 46 – 13 –

– – – – – –

Respons 135 – 38,8 20 – 57,1

Figuur 26.Lijstroster-recall-methode

19a.Organisaties

waar mee

contact is

19c. Locatie 20. Belang

contact

21. Type

organisatie

22. Type contact

1 Bedrijf1

2 Bedrijf2

3 Kennisinstelling1

4 Kennisinstelling2

5 Overheidsorganisatie1

6 Overheidsorganisatie2

7 Enzovoorts

Organisaties waarmee contact was maar die niet op de lijst staan

Naam organisatie Locatie Belang contact Type organisatie Type contact Wijze van contact Aantal keer face-

to-face contact

1

2

3

4

5

6 Enzovoorts

�00 • �0� �00 Bijlagen

Life sciences Zuid-Holland

aantal

bedrijven

aantal

verwijderde

bedrijven

%

94 – 100

– 10 10,5

– 7 –

– 1 –

– – –

– 2 –

85 – 100

– – –

– 13 –

– – –

37 34 44,7

23. Wijze van

contact

24. Aantal keer

face-to-

facecontact

25.Hoe contact

gekomen?

26. Oud-collega/

studiegenoten?


bIjlage 2 reSulTaTen van de regreSSIeanalySeS

Tabel 14.ResultatenvananalysesvoorhetaantalregionalekenniscontactenvanlifesciencesbedrijveninGelderlanden

Zuid-Holland,enIcT-bedrijveninMidden-Nederland(standaarddeviatietussenhaakjes)

Life sciences ICT

Omvang (log fte) -0,211 0,453*

(0,306) (0,259)

Leeftijd (log jaren) 0,304 -0,149

(0,504) (0,467)

r&d intensiteit 0,006 0,002

(0,004) (0,004)

Opleidingsniveau medewerkers (aandeel 0,ooo 0,008**

medewerkers met universitaire opleiding of hoger) (0,005) (0,004)

Jaren werkervaring medewerkers (aandeel 0,006 0,006*

medewerkers met vijf of meer jaren werkervaring) (0,004) (0,003)

Regio (Gelderland =1) 0,474

(0,302)

Constante 0,47 -0,391

(0,815) (0,556)

Alpha 0,545** 0,734**

(0,173) (0,187)

Log likelihood -124,43 -201,3

aIC 4,998 3,857

n 53 108

*p<0,10

**p<0,05

***p<0,01

�02 • �03 �02 Bijlagen

Tabel 15.ResultatenvandelogistischeregressievoorhettyperenvanregionalenetwerkrelatiesvanIcT-bedrijvenin

Midden-Nederland(1=regionaalcontact;0=niet-regionaalcontact)(standaarddeviatietussenhaakjes)

Constant 2,79*** (0,48)

Belang contact (schaal 1 tot en met 5) -0,59*** (0,12)

Vakinhoudelijke kennis -0,51* (0,26)

Contact met kennisinstellingen 0,33 (0,46)

Log (face-to-facecontacten per jaar) 0,59** (0,25)

Langlopend contact 0,04 (0,26)

Contact tussen oud-collega’s of studiegenoten -0,68** (0,34)

n 374

r-Square 0,125

Tabel 16.Resultatenvandelogistischeregressievoorhettyperenvanregionalenetwerkrelatiesvanlifesciencesbedrijvenin

Zuid-HollandenGelderland(1=regionaalcontact;0=niet-regionaalcontact)(standaarddeviatietussenhaakjes)

Zuid-Holland Gelderland

Constant 2,94 (0,7) 1,44 (0,97)

Belang contact (schaal 1 tot en met 5) -0,81*** (0,19) -0,60** (0,29)

Vakinhoudelijke kennis -0,03 (0,43) -0,62 (0,68)

Contact met universiteiten -0,23 (0,43) -0,99* (0,51)

Log (face-to-facecontacten per jaar) 0,55 (0,35) 2,37*** (0,7)

Langlopend contact 0,07 (0,39) -0,17 (0,56)

Contact tussen oud-collega’s of

studiegenoten -0,66* (0,4) 1,73** (0,82)

n 164 128

r-Square 0,217 0,313

*p<0,10

**p<0,05

***p<0,01

*p<0,10

**p<0,05

***p<0,01


Tabel 17.ResultatenvanTobit-modellenomheteffectteschattenvanexternekenniscontacteneninternekennisbasisophet

innovatiefvermogenvanIcT-bedrijveninMidden-Nederland,uitgedruktalspercentagevandetotaleomzetdoordeverkoopvan

nieuweproductenofdiensten(standaarddeviatietussenhaakjes)

Model 1 Model 2

Innovatie-input (percentage werknemers

actief met innovatie)

0,483** 0,490**

(0,116) (0,114)

Omvang (log fte) 14,477* 13,07

(7,93) (8,038)

Leeftijd (log aantal jaren) -48,004** -45,747**

(14,632) (14,433)

Opleidingsniveau medewerkers (aandeel mede-

werkers met universitaire opleiding of hoger)

0,330** 0,326**

(0,100) (0,106)

Jaren werkervaring medewerkers (aandeel mede-

werkers met vijf of meer jaren werkervaring)

0,064 0,065

(0,085) (0,085)

Aantal regionale contacten (log) -8,626

(10,886)

Aantal niet-regionale contacten (log) -8,372

(12,919)

Aantal regionale vakinhoudelijke kenniscontacten

(log)

-4,653

(12,594)

Aantal niet-regionale vakinhoudelijke kennis-

contacten (log)

4,391

(14,431)

Aantal (regionale) organisatorische kennis-

contacten (log)

-16,223

(12,760)

Constant 42,608** 40,846**

(16,98) (16,792)

N 101 101


McKelvey and Zavoina’s R2 0,39 0,39

Left-censored observations (=0) 5 5

Uncensored observations 83 83

Right-censored observations 13 13

*p<0,10

**p<0,05

***p<0,01

�04 • �05 �04 Bijlagen

Tabel 18.Resultatenvanregressiesomheteffectteschattenvanexternecontacteneninternekennisbasisophetaantalpatentenvan

lifesciencesbedrijveninGelderlandenZuid-Holland(standaarddeviatietussenhaakjes)

Model 1 Model 2

r&d-intensiteit (percentage van werkzaamheden) 0,013** 0,013**

(0,006) (0,003)

Omvang (log fte) 1,937** 1,888**

(0,335) (0,335)

Leeftijd (log aantal jaren) -0,091 -0,046

(0,514) (0,507)

Opleidingsniveau medewerkers (aandeel

medewerkers met universitaire opleiding of hoger) 0,016** 0,015**

(0,007) (0,007)

Jaren werkervaring medewerkers (aandeel mede-

werkers met vijf of meer jaren werkervaring)

-0,004 -0,004

(0,004) (0,004)

Aantal regionale contacten (log) 1,355**

(0,402)

Aantal niet-regionale contacten (log) 0,275

(0,37)

Aantal regionale vakinhoudelijke kenniscontacten

(log)

1,196**

(0,458)

Aantal niet-regionale vakinhoudelijke kennis-

contacten (log)

0,305

(0,400)

Aantal (regionale) organisatorische kennis-

contacten (log)

0,248

(0,480)

Regio 0,045 0,066

(0,348) (0,347)

Constante -4,243** -3,938**

(0,976) (0,941)

n 43 43


aIC 3,318 3,388

*p<0,10

**p<0,05

***p<0,01

�06 �06 Literatuur • �07

lITer aTuur

AdviesraadvoorWetenschapenTechnologiebeleid(2007),

Bieden en binden. Internationalisering van r&D als

beleidsuitdaging,DenHaag:aWT-advies69.

AgrawalA.&I.Cockburn(2003),‘Theanchortenant

hypothesis:exploringtheroleoflarge,local,r&D-intensive

firmsinregionalinnovationsystems’,International Journal

of Industrial Organization,21:1227-1253.

Audretsch,D.B.&M.P.Feldman(1996),‘r&Dspilloversand

thegeographyofinnovationandproduction’,American

Economic Review, 86(3):630-640

Bathelt,H.,Malmberg,A.&P.Maskell(2004),‘Clustersand

knowledge:localbuzz,globalpipelinesandtheprocessof

knowledgecreation’,Progress in Human Geography,28(1):

31-56.

Becattini,G.(1990)‘TheMarshallianindustrialdistrictasa

socio-economicnotion’,p.37-51,in:F.P.Pyke,G.Becattini

&W.Sengenberger,eds.,Industrial districts and interfirm

cooperation in Italy,Geneva:InternationalInstitutefor

LaborStudies.

Biopartner(2005),The Netherlands life sciences sector report

2005,Ede:Biopartner.

BoschmaR.&A.L.W.terWal(2006),Knowledge networks and

innovative performance in an industrial district. The case of a

footwear district in the South of Italy,PapersinEvolutionary

EconomicGeography(peeG)0601,Utrecht:Universiteit

Utrecht,vakgroepeconomischegeografie.

Boschma,R.(2005),‘Proximityandinnovation:acriticalassess-

ment’,Regional Studies, 39(1):61-74.

Breschi,S&F.Lissoni(2002),Mobility and Social Networks:

Localised Knowledge Spillovers Revisited,CespriWorking

Paper142,Milaan:UniversiteitBocconi.

Camagni,R.(1991)‘Local‘milieu’,uncertaintyandinnovation

networks:towardsanewdynamictheoryofeconomic

space’,pp.121-145in:R.Camagni,ed.,Innovation networks:

spatial perspectives,London:BellhavenPress.

cbs(2003),De digitale economie 2003,www.cbs.nl.

cbs(2006),Kennis en economie,www.cbs.nl.

cbs(2007),Statline,gegevensoveraantallenbedrijvenpersbi-code,www.cbs.nl.

Cockburn,I.&R.Henderson(1998),‘Absorptivecapacity,

coauthoringbehaviorandtheorganizationofresearchin

drugdiscovery’,The Journal of Industrial Economics,46(2):

157-182.

Cohen,W.M.&D.A.Levinthal(1990),‘Absorptivecapacity:a

newperspectiveonlearningandinnovation’,Administrative

Science Quarterly,35(1):128-152.

Cooke,P.&K.Morgan(1998),The Associational Economy.

Firms, Regions and Innovation,Oxford:OxfordUniversity

Press.

CowanR.&DForay(1997),‘TheEconomicsofcodificationand

thediffusionofknowledge’,Industrial and Corporate Change,

6:595-622.

Enzing,C.M.,S.Kern&A.vandeGiessen(2002),De toekomst

van de Nederlandse life sciences sector: trends en knelpunten,

TNO-sTbrapport02-08,Delft:TNO-sTb.

Feldman,M.P.(1999),‘Theneweconomicsofinnovation,

spilloversandagglomeration:areviewofempiricalstudies’,

Economics of Innovation and New Technology,8:5-25.

Gertler,M.S.(2003),‘Tacitknowledgeandtheeconomic

geographyofcontext,ortheindefinabletacitnessofbeing

(there)’,Journal of Economic Geography,3:75-99.

GiulianiE.&M.Bell(2005),The microdeterminants of meso

level learning and innovation: evidence from a Chilean wine

cluster. Research Policy,34:47-68.

Glaeser,E.(1998),‘Arecitiesdying?’,Journal of Economic

Perspectives,12:139-160.

Glas,F.(1996),Industriële netwerken; ruimte, regio’s, cultuur

en beleid,NederlandsGeografischeStudies201,Utrecht/

Groningen:KNaG/FaculteitRuimtelijkewetenschappen,

UniversiteitGroningen.

Granovetter,M.(1985),‘Economicactionandsocialstructure:

theproblemofembeddedness’,American Journal of

Sociology,91:481-510.

Griliches,Z.(1990),‘Patentstatisticsaseconomicindicators:

asurvey’,Journal of Economic Literature,28(4):1661-1707.

HowellsJ.R.L.(2002),‘Tacitknowledge,innovationand

economicgeography’,Urban Studies,39(5):871-884.

Innovatieplatform(2004),Voorstellen sleutelgebieden aanpak,

DenHaag:Innovatieplatform.

�08 t i t el �08

Innovatieplatform(2006),Ontdek innovatief Nederland,

DenHaag:Innovatieplatform.

Jaffe,A.B.,M.Trajtenberg&R.Henderson(1993),‘Geographic

localizationofknowledgespilloversasevidencedbypatent

citations’,Quarterly Journal of Economics,108(3):577-598.

KleinknechtA.(2000),‘IndicatorsofManufacturingand

ServiceInnovation:TheirStrengthsandWeaknesses’,pp.

169-186in:J.S.Metcalf&I.Miles(eds.),Innovation systems

in the service economy,Boston,Dordrecht,London:Kluwer

AcademicPublishers.

Koerhuis,H.&W.Cnossen(1982),De software en computer

servicebedrijven. Een onderzoek naar de structuur en

ruimtelijke spreiding van de software en computerservice

bedrijven in Nederland medio 1981,Groningen:Geografisch

InstituutRijksuniversiteitGroningen.

Long,J.S.&J.Freese(2003),Regression Models for Categorical

Dependent Variables Using Stata,CollegeStation,Tx:Stata

Corporation.

Lissoni,F.(2001),‘Knowledgecodificationandthegeography

ofinnovation:thecaseofaBreschiamechanicalcluster’,

Research Policy,30:1479-1500.

Marshall,A.(1890),The principles of economics,NewYork:

PromotheusBooks.

MinisterievanEconomischeZaken(2003),Life Sciences –

Een pijler van de Nederlandse kenniseconomie,DenHaag:

MinisterievaneZ.

MinisterievanEconomischeZaken(2004a),Nota Pieken in de

Delta,DenHaag:MinisterievaneZ.

MinisterievanEconomischeZaken(2004b),Actieplan Life

Sciences. Kansen grijpen, knelpunten aanpakken,DenHaag:

MinisterievaneZ.

MinisterievanEconomischeZaken(2005),Onderscheidend

Vermogen – Sleutelgebiedenaanpak: samen werken aan

innovatie op kansrijke gebieden,DenHaag:MinisterievaneZ.

Nelson,R.R.&S.G.Winter(1982),An Evolutionary Theory of

Economic Change,Cambridge,Massachussets:TheBelknap

PressofHarvardUniversityPress.

Nooteboom,B.(2000),Learning and Innovation in Organizations

and Economies,Oxford:OxfordUniversityPress.

Oort,F.van,e.a.(2006),Economische netwerken in de regio,

Rotterdam/DenHaag:NAiuitgevers/rpb

OrganisationofEconomicCo-operationandDevelopment

(2005),A framework for biotechnology statistics,Paris:OecD.

Owen-SmithJ.,W.W.Powell(2004),‘Knowledgenetworksas

channelsandconduits:theeffectsofspilloversintheBoston

biotechnology’,Organization Science,15(1):5-21.

Ponds,R.&F.VanOort(2006),Kennishubs in Nederland.

Ruimtelijke patronen van onderzoekssamenwerking,

Rotterdam/DenHaag:NAiuitgevers/rpb.

Powell,W.W.&K.W.Koput&L.Smith-Doerr(1996),

‘Interorganizationallearningandthelocusofinnovation:

learninginbiotechnology’,Administrative Science Quarterly,

41(1):116-145.

RalletA.&A.Torre(2000),‘Isgeographicalproximity

necessaryininnovationnetworksintheeraofglobal

economy?’,GeoJournal,49:373-380.

Sociaal-EconomischeRaad(2006),Welvaartsgroei door en

voor iedereen,serAdviesnr.06/08,DenHaag:ser.

StuartT.(2000),‘Interorganizationalalliancesandthe

performanceoffirms:astudyofgrowthandinnovationrates

inahigh-technologyindustry’,Administrative Science

Quarterly,43:668-698.

Tether,B.S.(2002),‘Whoco-operatesforinnovationandwhy?

Anempiricalanalysis’,Research Policy:31,947-967.

Vaessen,P.(1993),Small business growth in contrasting

environments,NijmeegseGeografischeCahiers40,

Nijmegen:RadboudUniversity,facultyofadministrative

sciences,departmentofeconomicgeography.

Veall,M.R.&K.F.Zimmerman(1994),‘Goodnessoffit

measuresintheTobitmodel’,Oxford Bulletin of Economics

and Statistics,56:485-499.

Vicente,J.&R.Suire(2007),Informationalcascadesversus

networkexternalitiesinlocationalchoice:evidenceof

‘IcTclusters’formationandstability,Regional Studies,

41:2,173-184.

Wasserman,S.&K.Faust(1994),Social Network Analysis:

Methods and Applications,Cambridge:CambridgeUniversity

Press.

Weterings,A.(2006),Do firms benefit from spatial proximity?

Testing the relation between spatial proximity and the

performance of small software firms in the Netherlands,

ProefschriftUniversiteitUtrecht.

�08 • �09 �08

over de auTeurS

Anet WeteringsstudeerdesocialegeografieaandeUniversiteitUtrecht.Begin2006promoveerdezijopeenonderzoeknaarheteffectvanruimtelijkenabijheidtussenorganisatiesophetinnovatiefvermogenvansoftware-bedrijveninNederland.Sindsmedio2005iszijalsonderzoekerwerkzaambijhetRuimtelijkPlanbureau.Daardoetzijvooralonderzoeknaarregionaleverschillenineconomischegroeienhetbelangvanregionalenetwerkenvoorkennisuitwisselingeninnovatie.Zijisco-auteurvanderpb-publicatiesAtlas van kennis en innovatie(2005)enClusters en economische groei(2007).

Roderik Pondsstudeerdeinternationaleeconomieeneconomischegeografi-scheaandeUniversiteitUtrecht.Sindsseptember2004ishijwerkzaambijhetRuimtelijkPlanbureau,waarhijeenpromotieonderzoekuitvoertoverregionaliseringenglobaliseringvankennisnetwerken,insamenwerkingmetdeUniversiteitUtrecht.Hijisco-auteurvanderpb-publicatieKennishubs in Nederland(2006).

Over de auteurs

��0

Colofon

Onderzoek

AnetWeterings(Projectleider)

RoderikPonds

Supervisor

JanSchuur

Illustraties

RoderikPonds,AnetWeteringsen

TypographyInteriority&OtherSerious

Matters

Met dank aan

BenAlfrink(Skillcity),

OedzgeAtzema(UniversiteitUtrecht),

RonBoschma(UniversiteitUtrecht),

NettieBuitelaar(ccls/lifemeetsscience),

StephaanDeclerck(rpb),

KoenFrenken(UniversiteitUtrecht),

JeffGielen(BioPartnerCenter

WageningenB.V.),

KeesJanGroen(Taskforce

InnovatieUtrecht),

DebbievanderHoorn(Kamer

vanKoophandelUtrecht),

FrankvanOort(rpb/UniversiteitUtrecht),

AnnedeRoos(Skillcity),

AnneterWal(UniversiteitUtrecht)

Eindredactie

GemmekevanKempen

Ontwerp en productie

TypographyInteriority&OtherSerious

Matters,DenHaag

Druk

DrukkerijDeMaasstad,Rotterdam

©NAiUitgevers,Rotterdam/Ruimtelijk

Planbureau,DenHaag/2007.Allerechten

voorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemag

wordenverveelvoudigd,opgeslagenineen

geautomatiseerdgegevensbestand,of

openbaargemaakt,inenigevormofop

enigewijze,hetzijelektronisch,mecha-

nisch,doorfotokopieën,opnamen,ofenige

anderemanier,zondervoorafgaandeschrif-

telijketoestemmingvandeuitgever.Voor

zoverhetmakenvankopieënuitdezeuit-

gaveistoegestaanopgrondvanartikel16b

Auteurswet1912johetBesluitvan20juni

1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijBesluitvan

23augustus1985,Stb.471enartikel17

Auteurswet1912,dientmendedaarvoor

wettelijkverschuldigdevergoedingtevol-

doenaandeStichtingReprorecht(Postbus

882,1180aWAmstelveen).Voorhetover-

nemenvangedeelte(n)uitdezeuitgave

inbloemlezingen,readersenanderecom-

pilatiewerken(artikel16Auteurswet1912)

dientmenzichtotdeuitgevertewenden.

NAiUitgeversiseeninternationaalgeori-

enteerdeuitgever,gespecialiseerdinhet

ontwikkelen,producerenendistribueren

vanboekenoverarchitectuur,beeldende

kunstenverwantedisciplines.

www.naipublishers.nl

IsbN9789056626273

regionale kennisnetwerken en innovatie anet weterings roderik … · deze lijkt per sector te...

Documents