referat z xv zjazdu socjologicznego

Pomiar rozwoju społecznego na poziomie powiatu i województwa

Piotr Arak, doktorant w Instytucie Polityki Społecznej UWstarszy analityk w Centrum Analitycznym Polityka INSIGHT

Szczecin, 13 września 2013 r.XV Zjazd Socjologiczny „Co po kryzysie?”, grupa: „Oblicza polityki lokalnej”

2

Nowy projekt długoterminowy

• Perspektywa do 2020 r., • Realizator: UNDP we współpracy z Ministerstwem

Rozwoju Regionalnego,• Co dwa lata – kolejne badanie w 2014 r., • Narzędzie dla decydenta do wydawania pieniędzy i

ewaluacji projektów.

3

Rola wskaźników w rządzeniu

• Każda władza dąży do tego by przedstawić społeczeństwu swoje osiągnięcia, najlepiej pokazując postęp w stosunku do swoich konkurentów politycznych,

• Z drugiej strony obywatele nie mają wystarczającej wiedzy by zrozumieć szczegółowe informacje podawane przez władzę,

• Z tego powodu pojawia się popyt na wskaźniki syntetyczne, • Taki wskaźnik ma zalety propagandowo-informacyjne – był

cytowany w mediach ogólnopolskich i regionalnych.

4

Podstawy myślenia Amartya Sena

Trzy podstawowe pytania:1. Czy społeczeństwo dokonuje wyborów

odzwierciedlających aktualne preferencje obywateli?

2. Czy indywidualne prawa jednostki można pogodzić z interesem gospodarczym?

3. Co jest miernikiem sprawiedliwości w społeczeństwie?

5

Indywidualne szanse – capabilities approach

• Prawa jednostki i wspólne dobro narodu mogą czasem pozostawać w konflikcie, to ogólnie prawa te należy postrzegać jako coś, co służy temu wspólnemu dobru.

• Prawo do czytania tego, co chcesz, w przeciwieństwie do tego, co wskażą ci inni, zazwyczaj daje na przykład efekt w postaci wyższych dochodów.

• Cenię mój samochód za to, że zwiększa moją mobilność. Moje wykształcenie umożliwia mi uczestniczenie w takich dyskusjach.

• Indywidualne szanse (możliwości) są również uzależnione od wielu innych czynników, takich jak długość życia, zdrowie, wykształcenie. W tym duchu Sen zaproponował alternatywne mierniki pomiaru dobrobytu, takie jak stosowany przez UNDP Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI).

6

Czym jest Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)?

• Rozwój społeczny (ang. human development) to proces, w wyniku którego następuje poprawa warunków społeczno-ekonomicznych w danej społeczności.

• Wskaźnik Rozwoju Społecznego został utworzony w roku 1990 z inicjatywy ONZ a potem przekazany Programowi Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP)

• Podnosi świadomość na temat wyzwań, przed którymi stają kraje na różnym poziomie rozwoju oraz mobilizuje poparcie społeczne dla polityk mających na celu poprawę sytuacji na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.

7

Przesłanki powstania HDIMahbub ul Haq (2003) określił kilka przesłanek, zgodnie z którymi tworzony był nowy wskaźnik – HDI (Human Development Index)1. znalezienie wskaźnika, który by wykraczał poza przychód, przy

zachowaniu jego wiarygodności pod względem metodologicznym,2. ograniczenie liczby zmiennych składowych wskaźnika w celu zachowania

jego prostoty i funkcjonalności,3. stworzenie jednego, syntetycznego wskaźnika, a nie rozbudowanego ich

zestawu oraz4. połączenie we wskaźniku składowych społecznych i ekonomicznych (ul

Haq 2003).

Od 1990 roku HDI był stopniowo modyfikowany, lecz jego główne założenia pozostały niezmienione.

8

Wskaźniki użyte w globalnym HDIWymiar Zdrowie Edukacja Zamożność

Wskaźniki cząstkowe HDI (mierniki)

Wskaźnik przeciętnego trwania życia (Oczekiwane trwanie życia noworodka)

Wskaźnik Średniej Liczby Lat Edukacji (średnia liczba lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców w wieku 25 lat i starszych)

Wskaźnik Zamożności

[dochód narodowy per capita w USD, liczony według

parytetu nabywczego waluty (PPP $)]

Wzkaźnik Oczekiewanej Liczby Lat Edukacji (oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia)

Wskaźniki grupowe HDI Wskaźnik Zdrowia Wskaźnik Edukacji Wskaźnik Zamożności

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)Rozwój społeczny w ujęciu krajowym

9

Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)

• HDI przeniesiony na szczebel powiatowy pokazuje, jak poszczególne jednostki administracyjne pozycjonują się względem siebie, jakie są ich mocne i słabe strony. Nie chodzi tylko o stworzenie rankingu jednostek terytorialnych i pozycjonowanie ich w układzie „lepsza-gorsza”. Choć jest o użyteczne w strategii administracji centralnej – name and shame.

• Celem jest ukazanie na podstawie jakich składowych poszczególne regiony osiągnęły daną wartość wskaźnika LHDI – czy były to dobre wyniki gospodarcze, zdrowie ludności, czy wysoka jakość edukacji kompensująca opóźnienia w innych dziedzinach.

• Badanie zależności z innymi zmiennymi. Choć na razie tylko proste badanie korelacji.

• Do jego obliczenia wykorzystano szereg czasowy 2007-2010.

10

Wypełnienie konturów kolorem

11

Nowe podejście do mierzenia rozwoju społecznego (Ivanov, Peleah 2011)

• Zdefiniowanie wskaźników nakładów – oszacowanie wskaźników o charakterze ilościowym i wartościującym, podzielonych ze względu na typ nakładów: finansowych, infrastrukturalnych i innych zasobów polityk publicznych.

• Zdefiniowanie wskaźników efektów – oszacowanie wskaźników o charakterze ilościowym oceniających efekty w obszarze interwencji publicznej (mniejsza umieralność, większy poziom wiedzy obywateli i lepsze dochody).

12

Wskaźniki LHDIWymiar Zdrowie Edukacja Zamożność

Wskaźniki cząstkowe LHDI (mierniki)

Wskaźnik przeciętnego trwania życia (Oczekiwane trwanie życia noworodka)

Wskaźnik edukacji przedszkolnej (Odsetek dzieci w edukacji przedszkolnej: przedział wiekowy 3-4 lata)

Wskaźnik zamożności

(Średni poziom zamożności mieszkańców)

Zagregowany współczynnik zgonów (Zagregowany współczynnik zgonów z powodu nowotworów i chorób układu krążenia)

Wskaźnik wyników egzaminu gimnazjalnego (Średnia z wyników egzaminu gimnazjalnego: tylko dla części matematyczno-przyrodniczej)

Wskaźniki grupowe LHDI Wskaźnik Zdrowia Wskaźnik Edukacji Wskaźnik Zamożności

Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI) - powiat i województwoRozwój społeczny w ujęciu lokalnym i regionalnym

13

Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI) w województwach w 2010 roku (wskaźnik przyjmuje wartości od 1 do 100 punktów)

świet

okrzy

skiełód

zkie

lubels

kie

kujaw

sko-po

morskie

warmińs

ko-m

azurs

kie

zach

odnio

-pomors

kie

podk

arpac

kie

lubus

kie

podla

skie

dolno

śląski

e

opols

kieślą

skie

wielkop

olskie

pomors

kie

małopo

lskie

mazow

ieckie

0

10

20

30

40

50

60

70

36.8 39.3 39.6 41.2 42.3 42.9 43.8 44.4 44.4 46.3 47.0 49.5 50.2 51.1 51.960.2

14

Ranking województw ze względu na wartości LHDI w roku 2010 i zmiana w pozycji województw w rankingu w porównaniu do 2007

roku

Województwo Pozycja wg LHDI 2010

Zmiana pozycji w porównaniu

do 2007 r. LHDI HI EI WI

Mazowieckie 1 0 60,21 58,18 61,68 60,84Małopolskie 2 0 51,93 69,10 57,65 35,15Pomorskie 3 0 51,14 71,28 47,16 39,79Wielkopolskie 4 0 50,22 63,32 50,19 39,86Śląskie 5 0 49,54 48,39 53,92 46,59Opolskie 6 0 46,95 59,76 55,94 30,96Dolnośląskie 7 0 46,34 47,61 48,79 42,84Podlaskie 8 1 44,40 66,08 51,60 25,67Lubuskie 9 2 44,36 54,72 47,21 33,79Podkarpackie 10 0 43,77 72,28 48,15 24,09

Zachodniopomorskie 11 -3 42,89 52,31 42,51 35,48

Warmińsko-Mazurskie 12 0 42,33 58,61 41,85 30,93

Kujawsko-Pomorskie 13 0 41,22 49,17 42,31 33,67Lubelskie 14 1 39,55 48,61 46,46 27,40Łódzkie 15 1 39,28 31,48 52,25 36,85Świętokrzyskie 16 -2 36,78 45,95 39,18 27,62

15

Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI) w powiatach w 2010 roku (wskaźnik przyjmuje wartości

od 1 do 100, w punktach)

16

Wskaźnik Zdrowia (HI) w 2010 roku w powiatach

17

Wskaźnik Edukacji (EI) w powiatach w 2010 roku

18

Wskaźnik Zamożności (WI) LHDI w powiatach w 2010 roku

19

Ranking 10 powiatów o najwyższych wartościach LHDI w roku 2010 i zmiana pozycji w rankingu w

porównaniu do 2007 roku

PowiatPozycja wg LHDI

2010

Zmiana pozycji w porównaniu do

2007 r.LHDI HI EI WI

Warszawa 1 0 87,63 68,97 97,75 99,83Piaseczyński 2 0 80,75 68,01 83,74 92,44Pruszkowski 3 0 72,92 59,95 78,93 81,96Warszawski Zachodni 4 1 72,48 67,39 70,88 79,72Kraków 5 -1 72,05 69,00 88,47 61,27Poznań 6 0 71,52 62,35 85,83 68,37Rzeszów 7 0 71,22 85,90 83,24 50,52Sopot 8 10 69,78 52,86 88,38 72,74Gdynia 9 2 69,55 75,60 77,53 57,40Legionowski 10 3 69,09 66,35 73,76 67,37

20

Ranking 10 powiatów o najniższych wartościach LHDI w roku 2010 i zmiana pozycji w rankingu w porównaniu do 2007 roku

PowiatPozycja wg LHDI 2010

Zmiana pozycji w porównaniu do 2007

r.LHDI HI EI WI

Moniecki 369 5 23,31 53,11 33,64 7,09Skierniewicki 370 -18 23,24 13,07 37,20 25,80Janowski 371 -6 22,78 30,51 30,77 12,60Opatowski 372 -19 22,67 21,39 26,66 20,43Przysuski 373 -3 21,30 23,11 28,52 14,66Kolneński 374 4 20,47 66,39 25,00 5,16Chełmski 375 2 20,46 29,67 17,13 16,86Łomżyński 376 3 18,69 57,26 16,82 6,78Pińczowski 377 -79 18,11 9,67 29,07 21,13Kazimierski 378 -5 17,91 17,18 29,29 11,41Suwalski 379 -3 17,24 54,53 6,89 13,65

21

Nakłady polityk publicznych

Relacje między rozwojem społecznym a nakładami polityk publicznych

22

Rozwój społeczny

Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego -

LHDI

Nakłady polityk publicznych

(administracyjne, społeczne,

infrastrukturalne w wymiarach: zdrowia,

edukacji i ekonomicznym)Lokalny Wskaźnik

Rozwoju Społecznego nakładów polityki publicznej - LHDIPI

Wpływ pozostałych czynników: polityki rządu, inflacji, zmian zjawisk demograficznych, ukształtowania przestrzennego, położenia geograficznego, zaszłości historycznych etc.

23

Zależność między Lokalnym Wskaźnikiem Rozwoju Społecznego (LHDI) a Lokalnym Wskaźnikiem Rozwoju

Społecznego nakładów polityki publicznej (LHDIPI) w 2010 roku według powiatów

10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

10

20

30

40

50

60

70

80

R² = 0.172458289441629


Loka

lny W

skaź

nik R

ozwo

ju

Społ

eczn

ego

nakła

dów

polit

yki

publ

iczne

j (LH

DIPI

)

24

Nakłady na rozwój społeczny• W przypadku inwestycji takich jak ochrona zdrowia, czy edukacja okres

zwrotu nakładów inwestycyjnych w postaci zwiększonego poziomu rozwoju społecznego może być dłuższy niż perspektywa kilku lat.

• Potwierdza to fakt, że współczynnik korelacji liniowej LHDIPI z 2007

roku z wartościami LHDI w 2010 roku wynosi 0,538 i jest większy niż w przypadku korelacji LHDIPI dla 2010 roku. Oznacza to, że zależność między nakładami z roku 2007 a poziomem rozwoju społecznego w roku 2010 jest silniejsza niż zależność z bieżącymi nakładami.

• Należy także pamiętać, że rok 2007 był kulminacyjnym momentem rozliczania środków z perspektywy finansowej 2004-2006, w którym samorządy inwestowały większość zakontraktowanych inwestycji i projektów.

Polityka społeczna

26

Zależność między sumą wydatków na pomoc społeczną na terenie danego powiatu (władze gminy i powiatu) na

mieszkańca w 2010 roku (w zł) a wartością Lokalnego Wskaźnika Rozwoju Społecznego (LHDI) w 2010 roku według

powiatów

10 20 30 40 50 60 70 800

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

f(x) = − 0.635684678438476 x + 68.9783535831849R² = 0.309419132402183


Sum

a wyd

atkó

w na

pom

oc sp

ołec

zną n

a te

reni

e dan

ego

powi

atu

(wład

ze g

min

y i

powi

atu)

na m

ieszk

ańca

w 20

10 ro

ku (w

zł)

Polityka spójności

28

Suma wydawanych środków unijnych z budżetów samorządów gminnych i powiatowych na obszarze

danego powiatu w latach 2006-2010

10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

500

1000

1500

2000

2500

3000

R² = 0.000737186573337212


Sum

a wyd

awan

ych

środ

ków

unijn

ych

z bud

żetó

w sa

mor

ządó

w gm

inny

ch i

powi

atow

ych

na o

bsza

rze d

aneg

o po

wiat

u w

latac

h 20

06-2

010 w

pr

zelic

zeni

u na

mies

zkań

ca (w

zł,

nom

inaln

ie)

29

Suma dofinansowania projektów z wojewódzkich RPO oraz programów operacyjnych do końca 2010

roku w przeliczeniu na mieszkańca (w zł, nominalnie)

10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

500

1000

1500

2000

2500

R² = 0.0366790811608074


War

tość

sum

y dof

inan

sowa

nsow

ania

proj

ektó

w z w

ojew

ódzk

ich R

PO o

raz

prog

ram

ów o

pera

cyjn

ych

do ko

ńca

2010

roku

w p

rzeli

czen

iu n

a mies

zkań

ca

(w zł

, nom

inaln

ie)

30

Suma dofinansowania projektów z programów operacyjnych do końca 2010 roku w przeliczeniu na

mieszkańca (w zł, nominalnie)

10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

200400600800

100012001400160018002000

R² = 1.15531780265909E-05


War

tość

sum

y dof

inan

sowa

nia

proj

ektó

w z p

rogr

amów

ope

racy

jnyc

h do

końc

a 201

0 rok

u w

prze

licze

niu

na

mies

zkań

ca (w

zł, n

omin

alnie)

31

Suma dofinansowania projektów z Regionalnych Programów Operacyjnych do końca 2010 roku w

przeliczeniu na mieszkańca (w zł, nominalnie)

10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

R² = 0.00392810197332816


War

tość

sum

y dof

inan

sowa

nia

proj

ektó

w z R

egio

naln

ych

Prog

ram

ów

Oper

acyjn

ychd

o ko

ńca 2

010 r

oku

w pr

zelic

zeni

u na

mies

zkań

ca (w

zł,

nom

inaln

ie)

32

Suma dofinansowania projektów z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki do końca 2010 roku w

przeliczeniu na mieszkańca (w zł, nominalnie)

10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

100

200

300

400

500

600

R² = 0.339217626179029


War

tość

sum

y dof

inan

sowa

nia

proj

ektó

w z P

rogr

amu

Oper

acyjn

ego

Kapi

tał L

udzk

i do

końc

a201

0 rok

u w

prze

licze

niu

na m

ieszk

ańca

(w zł

, no

min

alnie)

Kapitał ludzki

34

Zależność między średnią liczbą lat nauki potrzebną na zdobycie osiągniętego wykształcenia dla osób w wieku powyżej 25 r.ż., w 2002 roku (w latach) a wartością średniomiesięcznego dochodu będącego podstawą opodatkowania w 2010 roku (w

zł, nominalnie) i wartością Lokalnego Wskaźnika Rozwoju Społecznego (LHDI) w 2010 roku według powiatów

Współczynniki wystandaryzowane w modelu SEM:Dochód - przeciętne miesięczne wynagrodzenie będące podstawą opodatkowania w 2010 roku w zł nominalnie (patrz rozdział 1 - opis wskaźników)Edukacja - średnia liczba lat nauki potrzebna do zdobycia osiągniętego wykształcenia dla osób w wieku powyżej 25 r.ż. w 2002 roku w latachLHDI - Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego, wartość dla 2010 rokuE_1 – zmienne resztkowe (residual), odzwierciedlają wpływ tych zmiennych na dochód, które nie są objęte analiząE_2 – zmienne resztkowe (residual, odzwierciedlają wpływ tych zmiennych na LHDI, które nie są objęte analizą Wartość dochodu liczona bez udziału świadczeń z pomocy społecznej.

35

Średnia liczba lat nauki potrzebną na zdobycie osiągniętego wykształcenia dla osób w wieku powyżej 25 r.ż. w 2002 roku (w latach) a LHDI

10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

2

4

6

8

10

12

14

16

R² = 0.762640878480383


Śred

nia l

iczba

lat n

auki

potrz

ebny

ch n

a zd

obyc

ie os

iągni

ęteg

o wy

kszt

ałcen

ia dl

a oso

b w

wiek

u po

wyże

j 25 r

.ż. w

2002

ro

ku

36

Udział deklaracji podatkowych wysłanych przez system e-Deklaracje w ogóle deklaracji wysłanych z

danego powiatu (w proc.) a LHDI

10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000.0%

1.0%

2.0%

3.0%

4.0%

5.0%

6.0%

7.0%

8.0%

R² = 0.216670293924215


Udzia

ł dek

larac

ji pod

atko

wych

wys

łanyc

h pr

zez s

yste

m e-

Dekla

racje

w o

góle

dekla

racji

pod

atko

wych

złoż

onyc

h w

dany

m p

owiec

ie (w

pro

c.)

37

Aktywność obywatelska

38

Zależność między średnią frekwencją wyborczą podczas wyborów samorządowych do Rad Gmin na terenie danego powiatu w 2010 roku (w proc.) a wartością Lokalnego Wskaźnika Rozwoju Społecznego (LHDI) w

2010 roku według powiatów

10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

R² = 0.268401469331966


Frek

ewen

cja w

wyb

roac

h do

Rad

y Gm

iny w

2010

roku

na t

eren

ie da

nego

po

wiat

u (w

pro

c.)

39

Tautologiczne wyjaśnienie• Poczucie obywatelskości i potrzeba udziału w wyborze najniższego poziomu władz

jest wysoka i zależna od poziomu rozwoju społecznego. • Linia regresji nachylona w prawo sugeruje, że więcej osób głosuje w wyborach

lokalnych tam, gdzie notujemy niższy poziom rozwoju społecznego. Współczynnik korelacji liniowej między frekwencją wyborczą w wyborach samorządowych a LHDI wynosi -0,518.

• Zaangażowanie na poziomie lokalnym wydaje się większe w regionach uboższych niż w regionach bogatszych.

• W małych miejscowościach i na wsi istnieje także większe prawdopodobieństwo osobistej znajomości z potencjalnymi kandydatami i wyborcy mogą mieć wrażenie, że oddany głos ma szansę na większe przełożenie na działanie władzy w wyborach bezpośrednich.

• Dodatkowymi czynnikami wyjaśniającymi wyższą frekwencję na wsi mogą być: mniejsze upartyjnienie wyborów lokalnych, większa obowiązkowość wyborców/przyzwyczajenie, większy udział osób starszych w populacji, przywiązujących wagę do wyborów politycznych.

Ciekawostki

41

Zależność między frekwencją wyborczą w ostatnich wyborach do rady gminy a liczbą odpadów, które nie

podlegają recyklingowi w 2010 r.

0.3 0.35 0.4 0.45 0.5 0.55 0.6 0.65 0.70

100

200

300

400

500

600

R² = 0.325196017922679

Frekwencja w ostatnich wyboach samorządowych do rady gminy (w proc.)

Zmie

szan

e odp

ady z

ebra

ne w

ciąg

u ro

ku

z jed

nego

gos

poda

rstw

a dom

oweg

o na

te

reni

e pow

iatu

(w kg

)

42

Zależność między segregowaniem śmieci a korzystaniem z pomocy społecznej

0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25 0.30

100

200

300

400

500

600

R² = 0.219380673573336

Udział gospodarstw domowych w których jest beneficjent pomocy społecznej wśród ludności powiatu (w proc.)

Zmies

zane

odp

ady z

ebra

ne w

ciąg

u ro

ku z

jedn

ego

gosp

odar

stwa

do

mow

ego

na te

reni

e pow

iatu

(w kg

)

Podsumowanie

44

Wady wskaźnika• Ma za zadanie opisać skomplikowane zjawisko – trudno jest streścić złożone

wielowymiarowe zjawisko w jednej liczbie, • Może być uznany za niewiarygodny – dane są dostępne na MojaPolis.pl, a przy

jego powstawaniu brało udział wiele osób, • Stanowi kompromis między ideą a praktyką – między chęciami autorów a

dostępnością danych,• Żaden wskaźnik nie jest obiektywny, bo na każdym etapie trzeba podejmować

subiektywne decyzje – o wagach, o wyborze miar etc., • Nie dostarcza wystarczająco informacji by być wskazówką przy podejmowaniu

decyzji politycznej – należy analizować wskaźniki szczegółowe, Ale mierniki syntetyczne są na tyle popularne i wygodne, że odpowiadają na zapotrzebowanie polityków, stanowią wygodne narzędzie do analiz porównawczych. Dostarczają łatwych do zrozumienia informacji o skomlikowanych procesach.

45

Do czego to wszystko może się przydać

• Budowanie rankingu, punkt odniesienia dla polityków,• Decyzja o przyznawaniu grantu na poziomie RPO w

urzędzie marszałkowskim, • Rywalizacja między samorządowcami,• Wskaźnik użyty np. w karcie wyników (Kaplan 1992)

określającym cele i mierniki ich osiągania przez samorządy lokalne,

• Element gry politycznej na pokazanie negatywnych, ale i pozytywnych działań włodarza.

46

Rekomendacje

• Więcej łatwiej dostępnych danych – trzeba składać wnioski o dostęp do danych publicznych!

• Powiaty są ciekawym obszarem do analizy – dużo danych jest dostępnych na tym poziomie (PKW, MF, MZ, NFZ),

• GUS to nie jest jedyne źródło danych, • Trzeba walczyć o nową definicję informacji

statystycznej w ustawie statystycznej tak by GUS dawał więcej danych.

47

Ekonomia szczęścia i łączenie wskaźników obiektywnych i subiektywnych lub tworzenie

wskaźników zrównoważonego rozwoju

http://www.flickr.com/photos/torrelodones/2727949918/

48

Dziękuję za uwagę

Raport na stronie: www.undp.org.plDane na stronie: www.mojapolis.pl

Kontakt: [email protected]

mailto:[email protected]

referat z xv zjazdu socjologicznego

Documents