Zavod za zaštitu prirode Crne Gore

STUDIJA ZAŠTITE PRIRODE

ZAŠTI ENOG PRIRODNOG DOBRA

„RATAC SA ŽUKOTRLICOM“,

OPŠTINA BAR

Podgorica / Budva / Bar, novembar 2011. godine

ii

iii

NARU ILAC: Javno preduze e za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore (direktor

Rajko Barovi ) OBRA IVA : Zavod za zaštitu prirode Crne Gore, Podgorica (Direktor Dr Zlatko

Buli )

BROJ UGOVORA: 0204-1486/2 od 19. 07. 2011 (Javno preduze e za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore) i 01-884 od 19. 07. 2011 (Zavod za zaštitu prirode Crne Gore)

VRSTA PROJEKTA: Studija zaštite zašti enog prirodnog dobra ( l. 53. i 56. Zakona o zaštiti prirode)

PROJEKAT: Revizija statusa zašti enih podru ja u zoni Morskog dobra Crne Gore

RUKOVODILAC PROJEKTA: Dr Zlatko Buli KOORDINATOR IZRADE STUDIJE: Mr Vasilije Buškovi SARADNICI U IZRADI STUDIJE:Dr Zlatko Buli ,dipl. biol., Mr Vasilije Buškovi dipl. biol, Dr Rajko Tripi , dipl. biol., Mr Sead Hadžiablahovi , dipl. biol., or e Milanovi ., Dr Dragan Roganovi , dipl. biol., Jelena Nik evi , dipl. biol., Bogi Gligorovi , dipl. biol., Mr Aleksandra Gligorovi , dipl. biol., Vesna Jovovi , dipl ing. pejz. arh., Mr Milka Rajkovi , dipl. biol., Prof. Dr Marijana Krivokapi , dipl. biol., Darko Savelji , dipl. biol., Dr Ruža irovi , dipl. biol., Dr Gojko Nikoli , dipl. geograf – kartograf, Mr Luka Mitrovi , dipl. geograf i Dr Vasilije Radulovi dipl. geolog AUTORI FOTOGRAFIJA: Zlatko Buli , Dragan Roganovi , Vasilije Buškovi , Vesna Jovovi KOMPJUTERSKA OBRADA: Milica Jovanovi KARTOGRAFSKO GEODETSKA OBRADA GRANICA ZAŠTI ENOG PRIRODNOG DOBRA: Dr Gojko Nikoli , or ije Bogdanovi i Mr Vasilije Buškovi

PREPORU ENO CITIRANJE U LITERATURI: Zavod za zaštitu prirode (2011): Studija

zaštite zašti enog prirodnog dobra “Ratac sa Žukotrlicom”, Opština Bar. Zavod za zaštitu prirode Crne Gore, Podgorica.

Podaci koji su dati u ovoj Studiji namijenjeni su isklju ivo za potrebe naru ioca i ne smiju se kopirati, umnožavati ili koristiti u druge svrhe bez dozvole naru ioca i obra iva a.

D I R E K T O R Dr Zlatko Buli

iv

v

S A D R Ž A J

I UVOD......................................................................................................... 1

Zakonski okvir za stavljanje pod zaštitu – reviziju statusa i kategorije zaštite zašti enog prirodnog dobra „Ratac sa Žukotrlicom” . 2

II OPIS PRIRODNIH I STVORENIH ODLIKA ZAŠTI ENOG PRIRODNOG DOBRA - OPIS ISTRAŽIVANOG PODRU JA .................. 5 1. Fizi ke karakteristike istraživanog podru ja .......................................... 5

1.1. Geografski položaj i topografija terena ................................... 5 1.2. Geomorfološke karakteristike................................................... 6 1.3. Geološke i hidrogeološke karakteristike................................... 6 1.4. Seizmološke karakteristike ..................................................... 8 1.5. Klimatske i vremenske karakteristike....................................... 9 1.6. Pedološke karakteristike........................................................... 11

2. Biološke karakteristike istraživanog podru ja ....................................... 13 2.1. Biogeografske karakteristike .................................................. 13 2.2. Biodiverzitet ............................................................................ 13 A. Kopneni biodiverzitet ................................................................ 13

Flora i vegetacija ................................................................ 13 Fauna .................................................................................. 15

Entomofauna ......................................................... 15 Herpetofauna ......................................................... 19 Ornitofauna ........................................................... 20

B. Morski biodiverzitet 21 Pregled gustine mikro i nanoplanktona ............................. 22 Florni pregled morskih trava ................................................ 22 Pregled taksona fitobentosa i faune na transektu Ratac ..... 24

III. PEJZAŽ I PREDIONE ODLIKE ZAŠTI ENOG PRIRODNOG DOBRA ............................................................................ 27 IV. STANJE PRIRODNIH RESURSA I NJIHOVA EVALUACIJA (VREDNOVANJE) ZA ZAŠTITU ............................................................. 31 V. PREDLOŽENI KONCEPT STATUSA / KATEGORIJA ZAŠTITE I ZONA / REŽIMA ZAŠTITE ................................................................... 37 VI. OSNOVE ZA UPRAVLJANJE – IZRADU PLANA UPRAVLJANJA .. 43 VII. POSLJEDICE KOJE PROISTI U OD PREDLOŽENOG KONCEPTA ................................................................ 45 PRILOZI ................................................................................................... 49

1. Kopija Anketnog lista za zašti enu prirodnu baštinu za zašti eno podru je Ratac sa Žukotrlicom ................................. 51

2. Kartografski prikaz granica zašti enog prirodnog dobra ................ 55 3. Karta zaštite prirode rta Ratac sa izdvojenim

nestabilnim odsjecima terena ........................................................ 57 4. Fotodokumentacija ......................................................................... 59

LITERATURA .......................................................................................... 61

vi

vii

Rezime

U skladu sa procedurom i uslovima za izradu Studije zaštite zašti enog prirodnog dobra koji su propisani u lanu 56 Zakona o zaštiti prirode, zavod za zaštitu prirode je uradio Studiju

zaštite zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom. Informacije, podaci i dobijeni reezultati koji su dati u ovoj studiji trebaju da budu dalje koriš eni od strane Opštine Bar i Javnog preduze a za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore za potrebe donošenja Akta o proglašenju – prekategorizaciji zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom i preduzimanja drugih Zakonom predvi enih mjera i aktivnosti.

Izradom ove Studije je sprovedena revizija ranije (1968 godine) zašti enog prirodnog dobra Sutomorska plaža. Tokom pripreme studije i formulisanja prijedloga za prekategorizaciju

predmetnog zašti enog prirodnog dobra sproveden je postupak evaluacije zastupljenih

prirodnih vrijednosti tog lokaliteta. Na osnovu saznanja o prirodnim i stvorenim odlikama

zašti enog prirodnog dobra, njegovim pejzažnim i predionim odlikama, kao i sagledavanja

stanja njegovih prirodnih resursa, predložen je koncept njegovog budu eg statusa, kategorije

zaštite i režima zaštite. Taj koncept statusa / kategorije zaštite po iva na Studijom utvr enim

vrijednostima predmetnog prirodnog dobra koje zaslužuju odgovaraju i stepen zaštite.

Predloženo je da zašti eno prirodno dobro „Ratac sa Žukotrlicom“: (i) zadrži status zašti enog prirodnog dobra, sa detaljno utvr enim granicama koje su date u ovoj Studiji i

(ii) promijeni kategoriju zaštite u skladu sa prisutnim preostalim1 prirodnim vrijednostima

koje su zna ajne za zaštitu. Klju na prirodna vrijednost za zaštitu i odgovaraju a kategorija

zaštite ovog zašti enog prirodnog dobra je:

- reprezentativna staništa zašti ene biljne vrste Posidonia oceanica u moru i zajednice vrsta Crithmum maritimum i Statice cosyrensis u kopnenoj obalnoj zoni

i te 2 komponente (morska i kopnene) ovog podru ja treba da se štite mjerama

zaštite koje odgovaraju kategoriji zaštite „SPOMENIK PRIRODE“, odnosno II KATEGORIJI ZAŠTI ENIH PRIRODNIH DOBARA. Predložen je režim zaštite koji

odgovara III STEPENU – održivo koriš enje, uz sprovo enje uslova utvr enih u

ovoj Studiji.

Pored koncepta statusa / kategorije zaštite, za ovo zašti eno prirodno dobro su utvr eni

Zakonom propisani elementi: administrativne granice podru ja, režim njegove zaštite a

odre en je i njegov zna aj i priroda. Propisane su i osnove za budu e upravljanje ovim

zašti enim prirodnim dobrom i definisane posledice koje proisti u od predloženog koncepta.

U skladu sa odredbama iz Zakona o zaštiti prirode, kao sastavni dio Studije je ura en i

kartografski prikaz granica ovog zašti enog prirodnog dobra na geodetskoj podlozi.

1 U odnosu na njihovo stanje iz vremena stavlja7nja ovog podru ja pod zaštitu – 1968-mu godinu.

viii

ix

I . UVOD U skladu sa odredbama iz Ugovora o izradi studija revizije zašti enih podru ja u zoni morskog dobra koji je zaklju en izme u Javnog preduze a za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore i Zavoda za zaštitu prirode (zaveden u Javnom preduze u za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore pod br. 0204-1486/2 od 19.07. 2011. godine i Zavodu za zaštitu prirode pod br. 01-884 od 19. 07. 2011. godine) Zavod za zaštitu prirode pristupio je izradi predmetne Studije po sadržaju koji je utvr en u lanu 56. Zakona o zaštiti prirode i kao takav prihva en od strane Javnog preduze a za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore u prethodnoj Ponudi Zavoda, br. 01-413 od 12 maja 2009 godine i Ponudi za otvoreni postupak Javne nabavke broj 0204-1243/3 Izrada studija revizije statusa zašti enih podru ja u zoni Morskog dobra za 2011 godinu. (br 475 od 04. 05. 2011 godine). Kao najpovoljniji ponu a u pomenutom postupku izabran je Zavod za zazaštitu prirode Crne Gore (Odluka o dodjeli ugovora broj 0204-1243/8) Ugovor je zaklju en u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti prirode i njime utvr enoj proceduri prethodnog podnošenja zahtjeva od strane Javnog preduze a za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore u ime SO Bar (0401-778/2 od 28. 09. 2009. godine) Zavodu za zaštitu prirode za izradu stru nih podloga – Studije zaštite za zašti ena prirodna dobra (zašti ene lokalitete) koja se nalaze u zoni zahvata Morskog dobra Crne Gore, uklju uju i i „Ratac sa Žukotrlicom“ u Opštini Bar ( lan 56., stav 1. i 2. Zakona o zaštiti prirode). Osnovu za donošenje ovog Ugovora ine odredbe iz lana 41 Statuta Javnog preduze a za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore i kona na Odluka o dodjeli ugovora. Ugovor je zaveden u arhivi Javnog preduze a za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore 19. 07. 2011. pod brojem 0204-1486/2 i arhivi Zavoda za zaštitu prirode Crne Gore tako e 19. 07. 2011. pod brojem 01-884. Zavod za zaštitu prirode je shodno odredbama Zakona o zaštiti prirode (“Sl. List SRCG”, br. 36/77, 39/77, 2/89, 29/89, 39/89, 48/91, 17/92, 27/94 & “Sl. List CG”, br. 51/08.), ovlaš en da u postupku stavljanja pod zaštitu i revizije utvr enih kategorija zašti enih prirodnih dobara priprema stru ne osnove – studije zaštite za ta zašti ena prirodna dobra. Kao i za ostala ranije zašti ena prirodna dobra, podru je Ratca sa Žukotrlicom koje je pod zaštitom od 1968. godine („Sl. list SRCG“ br. 30/68) neophodno je sprovo enje revizije statusa i kategorije njegove zaštite u skladu sa odredbama iz l. 53. Zakona o zaštiti prirode („Sl. list CG“, br. 51/08), a po Zakonom predvidjenom postupku koji je isti kao i postupak proglašavanja novih zašti enih prirodnih dobara ( l. 55. do 61. Zakona). Zašti eno prirodno dobro Ratac sa Žukotrlicom je u osnovnom aktu o stavljanju pod zaštitu (Rješenje o zaštiti objekata prirode, „Sl. list SRCG“ br. 30/68) svrstano u kategoriju „rezervat prirodnog predjela“, u ta ki III pomenutog Rješenja, pa je revizija njegove kategorije i statusa zaštite neophodna, jer važe i Zakon o zaštiti prirode ovakve rezervate ne predvidja. Po starom Anketnom listu za zašti enu prirodnu baštinu (br 01-2916-120324 od 1, 12 1977) me u razlozima za stavljanje ovog podru ja pod zaštitu navodi se da je na ovom podru ju prisutno klizište preko koga prolaze željezni ka pruga i Jadranska magistrala. Predmetno zašti eno prirodno dobro u tom dokumentu nije grupisano - klasifikovano kao „spomenik prirode“, ve kao „ostala zašti ena podru ja prirode (zna ajni krajolik, zna ajni vidikovac, predeli prirodnih lepota, posebnih prirodnih odlika i karakteristika, karakteristi ni pejsaži, park-šume i sli no)“. Kopija pomenutog Anketnog lista data je u Prilogu 1 ove Studije. Po svojoj suštini, zakonska definicija rezervata prirodnog predjela odgovara najbliže definiciji kategorije „spomenik prirode“ po prethodno važe em Zakonu o zaštiti prirode („Sl. list SRCG“, br. 36/77, 2/89). Do okon anja postupka revizije državni organi i organi lokalne uprave obavezni su da u skladu sa svojim nadležnostima sprovode mjere za zaštitu zašti enih prirodnih dobara i postupaju u skladu sa važe im Zakonom o zaštiti prirode ( l. 67. i dr.). Podru je Ratca sa Žukotrlicom je, kao zašti eno prirodno dobro za koje potrebno sprovesti reviziju njegove kategorije i statusa zaštite, prepoznato i u odgovaraju oj prostorno-planskoj dokumentaciji - Prostornom Planu Crne Gore (2008), Prostornom planu podru ja posebne namjene Morsko dobro (2008) i Prostornom (2006) i Generalnom Urbanisti kom Planu Opštine Bar (2007). Programske aktivnosti Zavoda za zaštutu prirode su protekle decenije bile usmjerene, izmedju

1

2

ostalog, i na istraživanje cmogorskog primorja u cilju revizije pojedinih zašti enih objekata prirode, a pogotovo pojedinih crnogorskih plaža, što su ujedno i opredjeljenja Prostomog Plana Cme Gore kao i Prostomog Plana Opštine Bar i drugih primorskih opština u sferi dugoro ne koncepcije i projekcije zaštite prirode i prirodnih vrijednosti Cme Gore. Stru ni saradnici Zavoda su stoga u više navrata obavili višednevna terenska istraživanja u cilju rekognosciranja zašti enih prirodnih dobara cjelokupnog cmogorskog primorja. Ove istraživa ke aktivnosti su omogu ile dobijanje jasnije i cjelovitije slika o stanju biodiverziteta i nežive prirode tog prostora. Zakonski okvir za stavljanje pod zaštitu – reviziju statusa i kategorije zaštite zašti enog prirodnog dobra „Ratac sa Žukotrlicom” Rješenjem o zaštiti objekata prirode („Sl. list SRCG“, br. 30/68) koje je Republi ki zavod za zaštitu prirode donio na osnovu Zakona o zaštiti prirode iz 1961. godine, Poluostrvo Ratac sa Žukotrlicom kod Bara je stavljeno je pod zaštitu kao rezervat prirodnog predjela. Tadašnji Zakon o zaštiti prirode je definisao rezervate prirodnih predjela kao podru ja koja se isti u posebnim panoramskim (pejzažnim) izgledom i naro itom prirodnom lijepotom. Predmetnim Rješenjem propisana je zabrana preduzimanja bilo kakve radnje koja može prouzrokovati promjenu oblika ili izgleda zašti enog objekta ili narušiti njegov integritet bez prethodne dozvole Zavoda. Ovaku zabranu zadržao je i Zakon o zaštiti prirode iz 1977. godine, koji je važio do 2008. godine, kada je donijet novi Zakon. Sli no tome, zašti eni objekti prirode (zašti ena prirodna dobra2) zašti eni na osnovu prvobitnog Zakona o zaštiti prirode („Sl. list SRCG“ , br. 17/61) smatraju se zašti enim i po odredbama kasnije donijetih zakona kojim se reguliše predmetna oblast. Važe i Zakon o zaštiti prirode („Sl. list CG“, br. 51/08) propisuje obavezu upisa ranije zašti enih prirodnih dobara u Registar zašti enih prirodnih dobara 3do kraja avgusta 2009. godine i obavezu ustanovljavanja upravlja a za (direktno) upravljanje ranije zašti enim prirodnim dobrima u roku od godinu dana od dana upisa u Registar. Za Ratac sa Žukotrlicom upravlja nije odredjen – ustanovljen Rješenjem o zaštiti. To je slu aj i sa drugim ranije zašti enim objektima prirode (izuzimaju i nacionalne parkove), s obzirom da su se prema ranije važe im propisima i u uslovima postojanja društvene svojine o zaštiti objekata starali imaoci objekta, opštinski organi i Republi ki zavod za zaštitu prirode. Zašti eno prirodno dobro „Ratac sa Žukotrlicom” u prostorno-planskoj dokumentaciji - Svi zašti eni objekti prirode u skladu sa važe im propisima unose se u odgovaraju u prostorno- plansku dokumentaciju kojom se predvidjaju i mjere zaštite i unapredjivanja zašti enih prirodnih dobara. Poluostrvo Ratac sa Žukotrlicom je u Prostornom planu Crne Gore (2008) prepoznato kao „predio posebnih prirodnih odlika“ i to pod nazivom Ratac sa Žukotrlicom, izme u Bara i Sutomora. Predjele posebnih prirodnih odlika Plan tretira kao zone od javnog interesa. Prostornim planom podru ja posebne namjene za morsko dobro (2008) Ratac sa Žukotrlicom kod Bara (površine 30 ha) prepoznato je kao rezervat prirodnog predjela i istovremeno svrstano u okviru kategorije „spomenik prirode“. Plan ne predvidja reviziju satusa ovog podru ja, niti promjenu njegovih granica. Takodje, smjernice za zaštitu ovog podru ja su: o uvanje prirodnog izgleda stjenovite obale i mediteranske vegetacije. Prostorni plan Opštine Bar (2006) i Generalni urbanisti ki plan Opštine Bar (2007) tako e prepoznaju zašti eno prirodno dobro „Ratac sa Žukotrlicom“ kao „predio posebnih prirodnih odlika“, svrstavaju i ga istovremeno u ekvivalentnu IUCN kategoriju upravljanja III. Oba plana tretiraju granicu tog zašti enog objekta prirode kao „prirodnu granicu brda sa njegovim biljnim pokriva em“ i preporu uju ga kao teren koji je povoljan za sport i rekreaciju. Istovremeno daju mogu nost ukopavanja javnih garaža u Ratac sa Žukotrlicom.

2 Pored naziva zašti ena prirodna dobra, u praksi se upotrebljavaju i nazivi zašti eni objekti prirode i zašti ena podru ja prirode i 3 Registar vodi nadležni organ uprave – Agencija za životnu sredinu

3

Kategorija „rezervat prirodnog predjela“ ne postoji u našem zakonodavstvu od 1977. godine, što je dovelo do nejasno a4 u prostorno-planskoj dokumentaciji koja tretira predmetno zašti eno prirodno dobro. Za ovo zašti eno prirodno dobro, do pristupanja izradi pšredmetne Studije nijesu postojali validni podaci o njegovim granicama i površini. Zakonom o zaštiti prirode predvidja se obaveza naknade štete vlasniku nekretnina u zašti enom prirodnom dobru za organi enja prava svojine srazmjerno umanjenju prihoda koje ima zbog nametnutih zabrana koriš enja i raspolaganja imovinom. Realno je o ekivati da e vlasnici nekretnina u ovom kao i ostalim zašti enim prirodnim dobrima insistirati na zaštiti privatne svojine i obavezi Države da istu poštuje. U zašti enim podru jim prirode, posebno onim sa strožijim režimom zaštite prirode (rezervati prirode, spomenici prirode i sl.) preporu uje se od strane IUCN-a da zemljište bude u državnoj svojini ili svojini lokalnih zajednica (komunica), sa obzirom da je vlasništvo relevantno za postizanje ciljeva upravljanja zašti enim podru jima prirode. Problemi u o uvanju prirodnih vrijednosti koji su nastali na podru ju Ratca sa Žukotrlicom, jednim dijelom poti u od namjere vlasnika nepokretnosti na tom atraktivnom dijelu crnogorske obale grade turisti ke i stambene objekte, dok su drugim dijelom posljedica nedovoljne efikasnosti u sprovo enju zakonske regulative u oblasti zaštite prirode.

4 Odredjene nejasno e u navodjenju naziva kategorije predmetnog zašti enog prirodnog dobra u prostorno-planskoj dokumentaciji proizilaze iz injenice da rezervat prirodnog predjela kao posebna vrsta zašti enog prirodnog dobra ne postoji po regulativi u oblasti zaštite prirode poslije 1977. godine, a prekategorizacija odnosno revizija statusa i kategorije zaštite tih podru ja nije izvršena. Stoga je nesporna pravna i fakti ka potreba za revizijom utvrdjene kategorije predmetnog zašti enog prirodnog dobra

4

5

II. OPIS PRIRODNIH I STVORENIH ODLIKA ZAŠTI ENOG PRIRODNOG DOBRA - OPIS STRAŽIVANOG PODRU JA Podru je istraživanja koje je se obra uje u ovoj sudiji je Ratac sa Žukotrlicom i njegova okolina sa kojom ostvaruje funkcionalno ekološke veze. Ovo poglavlje Studije daje samo opis prirodnih i stvorenih odlika istraživanog podru ja dok su vrednovanje i ocjena stanja njegovih prirodnih resursa dati u poglavlju IV Studije. U pogledu postignutih rezulata samih ekoloških istraživanja predmetnog podru ja, konstatovano je da su dosadašnja istraživanja ovog podru ja, pogotovo ona koja su sprovedena za potrebe izrade Studije zaštite, dala indicije da je podru je plaže i posebno njenog zale a pretrpjelo zna ajne fizi ke promjene koji su ugrozile njegove izuzetne predione / pejzažne osobine i biodiverzitet. II. 1. FIZI KE KARAKTERISTIKE ISTRAŽIVANOG PODRU JA II. 1. 1. GEOGRAFSKI POLOŽAJ I TOPOGRAFIJA TERENA Ratac sa Žukotrlicom (P 4 km2) nalazi se u jugozapadnoj morskoj padini Rumije, izme u Brca na sjeveru i Šušnja na jugoistoku. Sam rt / poluostrvo Ratac predstavlja u istureni dio kopna u Jadranskom moru koji sa zapadne i južne strane razdvaja Spi anski ili Sutomorski zaliv od Barskog sidrišta / uvale. Prema sjeveru, iznad Ratca sa Žukotrlicom se uzdižu padine Vrsute (k 1183 m.n.m.) i Sutormana (k. 1185 0m.n.m. Široka stran), i njihove niže kote Mala Vrsuta (k 666 m.n.m.), Jelica (k 426 m.n.m.), Grbavca (k 684 m.n.m.), Petilje (k 716 m.n.m.) i Stola (k 852 m.n.m.). Prema istoku i jugoistoku 0 položeni su tereni okolnih brda Peranovi a glavice (k 254 m.n.m.) i Vu inog brda (k 210 m.n.m.).

Geografski položaj Ratca sa Žukotrlicom na topografskoj karti VGI 1:25.000, isje ak iz lista «Bar»

6

II. 1. 2. GEOMORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE Predmetno podru je, iako relativno male površine, složenih je geomorfoloških odlika. To je posledica geološke gradje i evolucije terena, njihovog primorskog položaja, klimatskih odlika regiona i td. Geomorfološku gra u predmetnog podru ja karakteriše marinski reljef nastao djelovanjem abrazijskih (erozija voda mora) i akumulacijskih procesa na kontaktu mora i kopna. Abrazijski oblici karakteristi ni za kamene obale na otvorenom moru na pojedinim djelovima prelaze u klifove, a izgra eni su od klasti nih stijena tercijarnog fliša i karbonatnih sedimenata trijaske, jurske i kredne starosti. Tipi ni klifovi izdvojeni su na obali od anja do Šušnja. Akumulacijski oblici su na istraživanom podru ju prisutni u vidu pjeskovito-šljunkovitih plaža. Nastali su uz niske obale od nekonsolidiranog materijala koje izgra uju aluvijumi, proluvijalni konusi i zastori. II. 1. 3. GEOLOŠKE I HIDROGEOLOŠKE KARAKTERISTIKE Geološke karakteristike Ratac sa Žukotrlicom i okolni tereni su složenog stratigrafskog i litološkog sastava. Te terene izgradjuju sedimentne stijene mezozoika i kenozoika. Gra a terena pripada sklopu izdvojenih geotektonskih jedinica: Paraautohtona i zone Budva. Geotektonska jedinica Paraautohton: Grade je karbonatni sedimenti gornje krede (mastriht) i foraminiferski kre njaci srednjeg eocena, flišni sedimenti srednjeg i gornjeg eocena i sedimenti srednjeg miocena. Tipi na flišna serija gornjeg eocena, otkrivena je na pojedinim lokalitetima na podru ju Bara. Geotektonska jedinica zona Budva: Izgra uje obalu ispod mora od na potezu od uvale Pe in i anja. Gra ena je od karbonatnih i eruptivnih stijena mezozoika, anizijskog i paleogenog fliša. Trijaske tvorevine su facijalno i litološki su vrlo raznovrsne, a utvr eni su donji trijas, anizijski i ladinski kat srednjeg trijasa i gornji trijas. Prisutne su i vulkanske stijene. Kvartarne tvorevine razvijene su na cijeloj teritoriji Crnogorskog primorja te zauzimaju znatan prostor te su predstavljene aluvijalnim i deluvijalnim tvorevinama, kao i pjeskovima plaža. Sedimenti prve tri navedene facije su stratifikovani u tankim slojevima debljine liski do slojeva koji redje prelaze debljinu od 20 cm. Pružanje slojeva je, generalno gledano, od sjeverozapada ka jugoistoku, a pad slojeva prema sjevero-istoku. Ove stijenske mase su geotektonskim naprezanjima izborane, razlomljene i sa rasjedima i pukotinama. Mezozojske stijenske mase pripadaju Budvansko-Barskoj geotektonskoj jedinici, a eocenska flišna facija Jadransko-Jonskom sistemu bora. Stijenske mase Budvansko -Barske zone su od istoka i sjeveroistoka (Žukotrlica) navu ene na flišne stijenske mase jadransko-jonskih bora.

7

Geološka gra a šire zone Ratca sa Žukotrlicom - isje ak iz Osnovne geološke karte CG 1:100.000, sa legendom

Hidrogeološke karakteristike Na širem podru ju Bara zastupljene su stijenske mase koje, gledano sa hidrogeološkog aspekta, pripadaju slje im grupama: (i) hidrogeološkim izolatorima; (ii) hidrogeološkim kolektorima i rezervoarima pukotinsko-kavernozne poroznosti i (iii) hidrogeološkim kolektorima i rezervoarima intergranularne poroznosti. Grupi hidrogeoloških izolatora pripadaju stijenske mase flišnih facija: srednjeg trijasa, krede - eocena. Stijenske mase ovih facija, iako su ispresijecane gustom mrežom diskontinuiteta - me uslojne površine i brojne pukotine i rasjedi su toliko zaglinjene i geotektonskim naprezanjima slijepljene da su bez prakti ne superkapilarne efektivne poroznosti. U terene izgradjene od ovih stijenskih masa vode ne prodiru u dubinu. Ovi litološki flišni kompleksi izgradjuju vododržive terene, terene neprobojne za površinske i podzemne vode, terene koji predstavljaju barijere za vode. Grupi hidrogeoloških kolektora i rezervoara sa pukotinsko-kavernoznom poroznoš u pripadaju karbonatne stijenske mase sa i bez rožnaca trijasa, jure i krede. Kada u ovim litološkim kompleksima zna ajnije u estvuju rožnaci ili se pojave partije rožnaca onda se takvi «paketi» stijena u terenu ponašaju se kao hidrogeološki izolatori. Kada u ovim litološkim kompleksima preovlada karbonatna komponenta onda su to stijenske mase koje karakteriše pukotinska poroznost sa pojavama kaverni. Te stijenske mase izgradjuju vodopropusne terene. Grupi hidrogeoloških kolektora i rezervoara – intergranularne poroznosti pripadaju kvartarni aluvijalni i deluvijalni zrnasti sedimenti i pjeskovi morskih plaža. Ove nevezane stijenske mase karakteriše intergranularna poroznost. U granulometrijskim kompleksima aluvijalnih i deluvijalnih sedimenata javljaju se i gline koje im smanjuju vodopropustnost. Pjeskovi i šljunkovi plaža su isti i veoma vodopropustni. Kopno Crnogorsko primorje pripada Jadranskom slivu sa njegove teritorije oti e u prosjeku 604 m3/s vode, odnosno 19 km3 ili 44 l/s/km2 godišnje. Obilježava ga visoka koli ina padavina i nepovoljne sezonske oscilacije. Zbog brzog oticanja vode kroz tlo, bilans vode nije povoljan pa se u klju nim periodima (turisti ka sezona, vegetacijski period) javlja deficit vode. Voda kroz krašku podlogu oti e u more, a veliki dio se uliva ispod površine mora u obliku vrulja. Na ovom su prostori vrlo esta pojava buji ni vodotoci koji izazivaju eroziju. Karakteriše ih naglo dizanje i opadanje nivoa vode te prenošenje velike koli ine usitnjenog materijala – nanosa. Klimatski inioci, velika koli ina padavina (1500-2000 mm/god) nepovoljnog godišnjeg rasporeda (u kasnu jesen i rano prolje e) kada je najslabija zaštita zemljišta biljnim pokriva em pogoduju razvoju vodne erozije. Erozivni procesi nastaju kao rezultat interakcije geološko-

8

pedološke podloge, oblika reljefa, klimatskih karakteristika i na ina koriš enja zemljišta, a posebno su razvijeni na pojasu flišnih stijena. Ti procesi imaju i pozitivno djelovanje jer su na njihovim plavinama formirane plaže, a u zale u kvalitetna obradiva zemljišta. More Jadranski akvatorijum širok je oko 200 km i ini dio južno-jadranske kotline u kojoj su izmjerene i najve e dubine Jadrana (1340 m). Odlikuje se najve om masom vode i ja om izmjenom vode s Mediteranom. Dužina obalne linije s ostrvima iznosi oko 311km, sa koeficijentom razvedenosti oko 2,9. Vrijednost saliniteta morske vode jako varira kroz godinu, posebno vertikalno. More obrubljuje uglavnom stjenovita obala, s dobro formiranim klifovima. Strukturu morskog dna ine hridinasto, pjeskovito i muljevito dno, ije estice su terigenog i pelagi nog morskog porijekla. Talasi su eš i zimi i to sa sjevera (januar – mart) odnosno juga (novembar), a uglavnom su visine 0,5 do 1,5m. Talasi ve i od 1,5m su rijetki i javljaju se iz južnog pravca, a oni preko 4,5m su najrje i. Morske struje su pod neposrednim uticajem struja južnog Jadrana, sa najve im brzinama od 42 cm/s (ulazna) do 88 cm/s (izlazna). Glavna površinska struja kre e se od JI prema SZ brzinom od 42 cm/s prate i obalu. Zbog velikog volumena vode, temperatura zimi ne pada ispod 12°C. Ljeti se površinske priobalne vode ugriju do 27°C i više, a zimi se uspostavlja izotermija, koja se širi prema otvorenom moru. Salinitet morske vode varira, pa je na istraživanim stanicama (Institut za biologiju mora – Kotor) iznosio je 38,30-38,48%o, a na otvorenom moru do 39%. II. 1. 4. SEIZMOGEOLOŠKE KARAKTERISTIKE Ratac sa Žukotrlicom sa svojom okolinom je u regionu Crnogorskog primorja koje je u istorijskom vremenu potresano zemljotresima i IXo MCS skale. Sa aspekta seizmi ke rejonizacije, na prostoru Crne Gore jasno se izdvaja nekoliko aktivnih seizmogenih pojaseva od kojih i primorski region koji obuhvata: Ulcinjsko-skadarsku seizmogenu zonu, kao i Barsku i Boko-Kotorsku zonu, koje karakteriše mogu i maksimalni intenzitet zemljotresa (u uslovima srednjeg tla) od 9 stepeni po Evropskoj makroseizmi koj skali (EMS982) i o ekivano maksimalno horizontalno ubrzanje na osnovnoj stijeni – u opsegu od 20% od ubrzanja sile teže u zoni Boke Kotorske, pa do 28% u oblasti Ulcinja, uz vjerovatno u realizacije od 70% u okviru povratnog perioda vremena od 100 godina. Za potrebe GUP-a Bar ura ena je Karte seizmi ke mikrorejonizacije po kojoj se zona Ratca sa Žukotrlicom nalazi u zonama koje su za gradnju okarakterisane kao VIIIa, IXc-nestabilno, IXb te IXb-nestabilno. U ovoj zoni su mogu e pojave nestabilnosti u seizmi kim uslovima. Kod projektovanja gradnji na ovom terenu potrebno je prethodno izvršiti odgovaraju a geotehni ka istraživanja, za odre ivanje stabilnosti terena i eventualnih sanacionih mjera.

9

Karta mikroseizmi ke rejonizacije (izvor GUP Bara do 2020)

II. 1. 5 KLIMATSKE I VREMENSKE KARAKTERISTIKE Na podru ju Opštine Bar nalazi se jedna metereološka stanica (u Bari). Zbog toga vrijednosti klimatskih parametara za Ratac sa Žukotrlicom treba uzeti sa rezervom usljed mogu ih mikroklimatskih promjena. Podru je opštine Bar odlikuje se mediteranskom klimom koja je samo u višim dijelovima planinskog zale a izmijenjena pod uticajem planinske i umjereno kontinentalne. Specifi nost ovog klimata su duga i topla ljeta i blage zime. Maksimalna temperatura vazduha ima srednje mjese ne maksimalne vrijednosti u najtoplijim mjesecima (jul, avgust) oko 30°C, dok u najhladnijim (januar, februar) iznosi od 11°C-13°C. Koncentracija najviših dnevnih temperatura (29,3°C do 32,8°C) je tokom avgusta. Minimalna temperatura vazduha u zimskim mjesecima ima prosje nu vrijednost oko 5°C, dok u ljetnjim mjesecima ta vrijednost iznosi oko 20°C. Srednje mjese ne temperature vazduha pokazuju vrlo pravilan hod sa maksimumom tokom jula i avgusta i minimumom tokom januara i februara. Godišnje kolebanje u prosjeku iznosi oko 17°C, dok srednja temperatura nikada nije ispod 5°C. Srednja mjese na temperature iznad 10°C po inje relativno rano, ve u martu, a završavaju tek u decembru. Srednja mjese na temperatura kre e se u granicama 15-16°C, dok je za Bar 15,6°C. Ekstremne mjese ne temperature vazduha za maksimum tokom zimskog perioda su oko 17°C, a za minimum oko 0°C, dok je u ljetnom periodu maksimum oko 33-34°C, a minimum 15-17°C. Apsolutni maksimum javlja se u mjesecu julu za stanicu Bar (37,7°C). Apsolutni minimum se javlja u mjesecu februaru za stanicu Bar (- 5,3°C). Broj ljetnih dana, kada najviša dnevna temperatura dostigne 25°C i više, prosjeku bude oko 107 godišnje, pri emu je najve i broj tih dana u julu i avgustu (oko 29-30 dana mjese no). Ukupan broj ljetnih dana za stanicu Bar je oko 97,4. Tropskih dana, s dnevnom temperaturom od 30°C i više, ima u prosjeku godišnje oko 29, i to u junu, julu i avgustu. Ukupan broj tropskih dana za stanicu Bar iznosi 13,0. Mraznih dana, s najnižom temperaturom ispod 0°C, ima prosje no oko 10 godišnje, i to tokom decembra, januara i februara, a rijetko i marta. Broj mraznih dana za stanicu za stanicu Bar iznosi 8,0. Temperatura tla tokom godine pokazuje veoma pravilan hod, pa preko zime s dubinom blago raste, dok je u ljetnjim mjesecima obratno. Opšti režim padavina odlikuje se maksimumom tokom zimskog i minimumom tokom ljetnjeg perioda. Najve i doprinos ukupnoj godišnjoj koli ini padavina imaju mjeseci oktobar, novembar i decembar s oko 30-40%, a najmanji jun, jul i avgust s oko 10%. Od mora prema zale u uo ava se pove anja padavina. Tokom zimskog perioda dnevni prosjek padavina iznosi prosje no 5-8 l/m2,

10

mada najve e dnevne koli ine mogu dosti i vrijednosti preko 40 l/m2. U ljetnjem periodu, dnevni prosjek padavina iznosi svega oko 1 l/m2. Srednja godišnja koli ina padavina iznosi za stanicu Bar iznosi 1230,8 l/m2. Ekstremne 24 h padavine za period od 100 godina (prema modelu GUMBELA) iznosi 234 l/m2, a za stanicu Bar 213,27 l/m2. Vjetar (za period 1981-1995) pokazuje razli ite vrijednosti rasporeda u estalosti pravaca i brzine, kao i pojave tišina. Dominantni su vjetrovi iz pravca sjeveroistoka i jugozapada, dok se na pojedinim stanicama zapažaju odre ene specifi nosti. Tako su za stanicu Bar naju estaliji sjeveroistok (20%), istok-sjeveroistok (18,9%), sjever-sjeveroistok (8,1%), zapad (7,8%) i zapad-jugozapad (7,2%), tišine 5,2%.

Na slede oj tabeli i grafikonu su dati anemografski podaci o vjetru za podru je Bara pravac N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW TIHO estina % 5,9 8,1 20,0 18,9 3,6 3,5 3,3 2,6 3,1 3,1 3,5 7,2 7,8 2,9 0,7 0,6 5.2

sr.brz m/s 5,0 2,7 3,2 2,4 1,9 2,5 3,7 3,3 3,9 2,5 2,8 2,9 3,6 3,3 2,5 1,6 max brz. m/s 15,8 13,7 18,0 15,8 10,2 12,7 12,0 11,0 12,5 12,0 13,3 12,5 13,3 11,0 11,7 6,7

Maksimalne brzine imaju vjetrovi iz sjevernog i južnog kvadranta s prosje nim brzinama koje ne prelaze 5 m/s. Za stanicu za Bar, najve u srednju brzinu ima pravac sjever (5 m/s, s u estaloš u od 5,9%), a najve u maksimalnu brzinu sjeveroistok (18 m/s). Ekstremni udari vjetra (prema Teoriji ekstrema) ije djelovanje može poprimiti karakter elementarne nepogode imaju godišnje prosje nu brzinu od 30 m/s (108 km/h) u stanici u Baru. Relativna vlažnost vazduha pokazuje stabilan godišnji hod. Maksimum srednjih mjese nih vrijednosti javlja se tokom prelaznih mjeseci (april-jun i jul-avgust), a minimum tokom ljetnog perioda te u nekim slu ajevima i tokom zime (januar-februar). Vrijednosti srednje dnevne relativne vlažnosti pokazuju oscilacije koje su smanjenog intenziteta u ljetnjem periodu (oko 10%-20%), a znatno izraženije tokom zime (oko 20%-30%). Srednje godišnje relativne vlažnosti vazduha za stanicu za Bar iznosi 69,6% (min. 65,3% u februaru, max. 71,4% u septembru). Obla nost izražava pokrivenost neba oblacima. Na crnogorskom primorju je tokom godine u prosjeku 4,2 desetine (42%) neba pokriveno oblacima. Obla nost je u ljetnom periodu manja u odnosu na prosje nu godišnju za oko 40%. Srednja godišnja obla nost iznosi za stanicu Bar 4,27 (min. 1,9 u julu, max. 5,6 u decembru). Srednje mjese ne vrijednosti na svim stanicama pokazuju da se preko 50% pokrivenosti neba oblacima javlja u periodu novembar april te da se 18-22% obla nosti na svim stanicama javlja u mjesecima julu i avgustu. Osun anje predstavlja trajanje sijanje sunca izraženo u satima, a godišnji prosjek za Primorje iznosi oko 2455 sati, od kojih je 931 sat (40%) u tokom ljeta (jun, jul, avgust). Zimi je osun anje znatno smanjeno, pa tokom januara ima svega oko 125 sati, odnosno 5% godišnje vrijednosti. Srednja mjese na vrijednost osun anja iznosi za stanicu Bar 212,20 (max. 347,0 u julu). Tokom itave godine ima prosje no oko 7 sati osun anja dnevno, s dnevnim oscilacijama od +/- 3,5 asova.

More Srednja godišnja temperatura mora je 17,9°C, sa srednjom godišnjom oscilacijom vrijednosti od 1,7°C. Najhladniji period godine januar-mart ima srednju temperaturu oko 12°C, dok je srednja godišnja minimalna temperatura 15,5°C. U najtoplijem periodu junavgust srednja maksimalna temperatura je 23°C, dok je srednja godišnja maksimalna 20,1°C. Godišnja amplituda temperatura iznosi oko 12°C. Srednje godišnje temperature mora na stanici Bar iznosi 17,7°. Srednje mjese ne vrijednosti s temperaturom višom od 20,1°C na svim stanicama su u periodu jun-septembar, dok se najviša srednja vrijednost javlja u avgustu i to na stanici Bar 23,8°C. Srednje mjese ne vrijednosti s temperaturom višom od 20,1°C javljaju se na stanici Bar u periodu januara (max. 27,0°C u julu i avgustu). Korelacija izme u temperature mora i vazduha utvr uje se empirijski (metodom jednostruke regresione analize), pa ako je temperatura vazduha u 14 h iznosila 30°C, o ekuje se da temperatura mora bude 25,1°C u stanici Bar. Srednje dnevne temperature mora pokazuju stabilne vrijednosti, tako da 40% dana ima temperaturu izme u 17,9°C i 20,1°C. Smjer kretanja talasa definisan je na ovom podru ju na osnovu registrovane u estalosti na pojedinim stanicama, uz izdvajanje pojava kada je more bez talasa (tiho). Iz raspoloživih podataka, more bez talasa ne postoji registrovano na stanici Bar. Na na stanici Bar kretanje talasa ima izraženi u estali zapadni (69,3%) i sjeveroisto ni smjer (14,9%).

11

II. 1. 6. PEDOLOŠKE KARAKTERISTIKE Marinski pijesak i šljunak Stvoren radom talasa, koji su ga oblikovali i nataložili duž niske obale. Namjena marinskog pijeska i šljunka plaža je prirodno predodre ena za kupanje i sun anje, zbog ega su plaže manje ili više ure ene. Na samoj Ratcu sa Žukotrlicom nije razvijena vegetacija. Aluvijalno-deluvijalno zemljiše Javlja se kao nastavak aluvijuma te na lokalitetima duž niske obale gdje, po inju i od pjeskovito-šljunkovitih plaža, ispunjava ravne ili blago nagnute terene, kao i velike površine terena u zale u. Ovo je tlo uglavnom ilovastog ili ilovasto – glinovitog sastava. Kako je na potpuno ravnom terenu, zbog sastava zemljišta i podzemnih voda drenaža slaba, ponekad se pod uticajem podzemne vode zemljište oglejava te zabaruje (u vrijeme obilnijih padavina). Intenzivnija poljoprivredna proizvodnja mogu a je uz izvo enje melioracija. Prema proizvodnoj vrijednosti ova tla obi no pripadaju III i IV bonitetnoj klasi, osim onih u velikim primorskim poljima koja su naj eš e I, II i III, rje e i IV klasi.

Pedološka gra a Ratca sa Žukotrlicom i okolnih terena - isje ak iz Pedološke karte CG 1:50.000, sa

legendom

12

13

II. 2. BIOLOŠKE KARAKTERISTIKE ISTRAŽIVANOG PODRU JA II. 2. 1. BIOGEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE Primorski dio Crne Gore pripada Mediteranskom biogeografskom regionu. Za ovo podru je karakteristi an je uticaj mediteranske klime koji se odlikuje relativno visokim temperaturama i neravnomjernom distribucijom padavina. Visoke temperature i male koli ine padavina u toku ljeta uslovljavaju pojavu izraženog sušnog perioda koji traje više od mjesec dana a ponekad i dva mjeseca. Pedološku podlogu ini klimatogeni zonalni tip kisjelih zemljišta Ovakvi ekološki uslovi uzrokovali su i razvoj vrlo specifi ne termofilne zimzelene vegetacije (makija) koja se tokom dugog istorijskog razvoja prilagodila takvim životnim uslovima i raširena je na prostoru itavog Mediterana. Tako su u uskom priobalnim dijelu Crnogorskog primorja od obale mora do

300-400 m nadmorske visine razvijene takve tvrdolisne, vje nozelene šumske i žbunaste formacije. Ove formacije su u tipi nom obliku razvijene samo na dijelovima obale koje su direktno okrenute moru na plitkom tlu na tvrdim kre njacima dok se na staništima sa silikatnom ili mekanom karbonatnom podlogom i dubljim zemljištima javlja listopadna termofilna vegetacija. Prisustvo listopadnih elemenata ukazuje i na djelovanje planinske klime odnosno hladnih vjetrova, prije svega bure u zimskim mjesecima. Od vje nozelene šumske vegetacije na Crnogorskom primorju utvr eno je postojanje slijede ih šumskih zajednica i makije: Orno-Quercetum ilicis (šume crnike sa crnim jasenom), Myrto-Quercetum ilicis (vje nozelene šume mirte i crnike), Quercetum ilicis-virgilianae (makija crnike i duba), Ostryo-Quercetum ilicis (šume crnog graba sa crnikom), Orno-Cocciferetum (šume prnara sa crnim jasenom), Cisto-Ericetum arboreae (zajednica bušljika i erike), Erico-Calycotometum infestae (makija velike resike i kapinike), Erico-Arbutetum (makija velike resike i maginje), Oleo-Lentiscetum adriaticum (makija divlje masline i tršlje) i Oleo-Euphorbietum dendroidis (makija divlje masline i drvenaste mlje ike) Vegetacija Barskog podru ja pripada složenim zajednicama dvije klimatogene zajednice šuma: šume crnike i šume medunca i bijelog graba. Ove sastojine su danas ve im dijelom degradirane i zamijenjene makijom, garigom i kamenjarom. Makija se javlja kao posledica antropogenog uticaja na šume crnike (Quercus ilex) koje se smjenjuju grmolikim zajednicama u vidu niskih šuma i šikare. Pored zaštite tla, makija ima odre enu vrijednost i u poljoprivredi, snabdijevanju ogrevom, p elarstvu i hemijskoj industriji. Garig je dalji degradacioni oblik makije zastupljen u vidu niske zimzelne zajednice šikara, grmova i polugrmova. U urbanom tkivu Bara i Šušnja, kao i drugih naselja na Primorju, zastupljene su neautohtone vrste: palma, mimoza, maginja, magnolija, roga , lovor, lipa, topola, lijander, tuja, breza, libanski kedar, empres i dr. II. 2. 2. BIODIVERZITET Na istraživanom podru ju poluostrva Ratac sa Žukotrlicom registrovane su odre ene biljne i životinjske vrste i njihove zajednice ije su najzna ajnije karakteristike predstavljene u narednom tekstu, po uobi ajenim taksonomskim grupama, odvojene u odgovaraju a poglavlja za A. Kopneni i B. Morski biodiverzitet.

A. Kopneni biodiverzitet Flora i vegetacija Osim kultivisane dendroflore, na podru ju zašti enog prirodnog dobra koje obuhvata poluostrvo Ratac sa obalnom zonom do po etka Šušnja iza uvale Žukotrlica srije u se ostaci zajednice Orneto-Quercetum ilicis koja je predstavljena degradacionim stupnjevima u vidu skupnih ili pojedina nih elemenata makije. Pretežno antropogenim uticajima šuma crnike (Quercus ilex) je uništena a na njeno mjesto su se razvili elementi vegetacije tvrdolisnih žbunova (makija i gariga), kao i vegetacija kamenjara. Ovi pomenuti žbunovi su se prilagodili postoje im ekološkim uslovima. Na kamenitoj morskoj obali evidentirane su vrste karakteristi ne za zonu mlatne obale.

14

Od dendroflore najbrojniji su primjerci kultiviranog alpskog bora Pinus halepensis koji su na podlozi makije predstavljeni subasocijacijom Orneto-Quercetum ilicis pinetosum halepensis. Šume alpskog bora predstavljaju najljepše šume zimzelenog pojasa. Prisutni su pojedina ni primjerci drugih vrsta borova kao npr: Pinus pinaster, Pinus nigra ssp. dalmatica kao i više vrsta iz roda Prunus, Cupressus sempervirens, Juniperus oxycedrus, Juniperus phoenicea, Robinia pseudoacacia, Ficus carica a veoma su zanimljiva stabla Eucalyptusa u neposrednoj blizini manastira. Makija. - Zbog velikog prisustva sitnolisne mirte (mr e) – Myrtus comunis može se pretpostaviti da je ranije na ovom podru ju bila rasporstranjena subasocijacija Orno – Quercetum ilicis mirtetosum H-i . Od ostalih elemenata makije evdentirani su: žukva (Spartium juceum), veprina ili kostrika (Ruscus aculeatus), sparožina / šparog (Asparagus acutifolius), lamprika (Viburnum tinus), tetivika (Smilax aspera), skrobut (Clematis flammula), zimzelena bro ika (Rubia peregrina), bljušt (Tamus communis), kupina (Rubus ulmifolius), duba ac (Teucrium polium), crna sljeznica (Asplenium adiantum-nignum), bršljan (Hedera helix), dok se mjestimi no u prizemnoj flori nalaze i vrste: Viola sp., Bellis perenis, Ornithogalum montanum, Arum maculatum, Fumaria capreolata i dr. Na manje ili više otvorenim mjestima rasprostranjene su fragmetarno niske šikare tipa gariga u ijem se sastavu pored ostalog nalaze i elementi makije. To su pretežno biljne vrste u obliku

manjih grmova i polugrmova me u kojima su najzastupljeniji: kaduljasti bušin (Cistus salviefolius), veliki mljije (Euphoria vulfenii), šibika (Coronila emerus var. Emeroides, Colutea arborescens (pucalica), kao i druge vrste koje su isprepletane elementima makije. Na zidinama Manastira Bogorodica rata ke prisutno je više biljnih vrsta, me u kojima su najdominantnije: Campanula piramidalis, Parietaria ramiflora, Foenculum vulgare, Euphorbia vulfenii, Ajuga chamepitis, Caterach officinarum, Asplenium trichomanes, Rubus ulmifolius, Lactuca scariola, Palenis spinosa, Ficus carica, Melica ciliata, Cephalaria leuchantha, Sedum glaucum, Verbascum niveum i druge. Pošto se manastirske zidine nalaze pod zaštitom kao kulturno-istorijski spomenik koji predstavlja jedan od turisti kih dragulja Bara, ove biljne vrste bi trebale bile sa uvane u slu aju njegove restauracije. Na travnatim terenima ivicom šume alpskog bora, po kraj puta Bar-Sutomore, rasprostranjene su vrste iz familije trava (Poaceae), Fumaria capreolata, Tordylium apulum, Muscari comosum, Erodium cicutarium, Geranium robertianum, Prunella vulgaris i mnoge druge. Na morskoj obali, u mlatnoj zoni je prisutna karakteristi na mediteranska zajednica sa vrstama: Crithum maritimum i Statice cosyrensis. U grani noj zoni ovog podru ja se srije e dobro razvijena parkovska flora hotelskog kompleksa „Zlatna obala“ koja je opisana u Studiji zaštite za Sutomorsku plažu (Zavod za zaštitu prirode Crne Gore, septembar 2011). U toj zoni se srije u dobro o uvane sastojine alepskog bora (Pinus halepensis), a u nižim spratovima belograbi (Carpinus orientalis), cni jasen (Fraxinus ornus), crvena kleka (Juniperus oxycedrus), robut (Clematis flammula), kupina (Rubus ulmifolius), pimorska smrdljika (Pistacia terebinthus), Tetivika (Smilax aspera), kostrika bodljikava (Ruscus aculeatus), bro ika (Rubia peregrina), bljušt (Tamus communis) i druge vrste Iako ve inu flornih elemenata zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom ine mediteranski, prisutni su i srednjeevropski, kao i razli ite forme biljaka. Od mediteranskih flornih elemenata najzna ajnija je, kao što je to prethodno istaknuto, zajednica sa vrstama: Crithum maritimum i Statice cosyrensis.

15

Fauna Zbog brojnosti i visokog potencijalnog diverziteta vrsta u toku terenskih istraživanja tokom ljeta 2011 godine najve a pažnja je posve ena entomofauni – insektima u široj zoni zahvata Ratca sa Žukotrlicom. Entomofauna - Insekti Na podru ju samog Ratca sa Žukotrlicom utvrdjeno je prisustvo zašti enih vrsta insekata (vidi tabelu dolje). Pored njih, zbog antropogenih promjena registrovane su i odre ene vrste štetnih insekata. Generalno, fauna insekata obalnog podru ja u velikoj mjeri izmijenjena u odnosu na druga podru ja koja nijesu pod antropogenim uticajima. Dugotrajno uznemiravnje i degradacija staništa doveli su do izmjene specijske strukture tako da su na plažama i okolnim rubnim podru jima prisutne u velikoj mjeri vrste sa širokom ekološkom valencom. Specijalizovane plažne vrste se javljaju sporadi no i imaju veoma malu abudantnost. Dnevni leptiri Na slede oj tabeli je dat prikazan pregled utvr enih vrsta dnevnih leptira (Lepidoptera: Hesperioidea i Papilionoidea) na širem podru ju Ratca sa Žukotrlicom (dat je i uporedni pregled

kategorija i kriterijuma Crvene liste IUCN, Aneksa Habitat Direktive Savjeta 92/43/EEC i Nacionalna crvena lista).

Taksonomija

IUCN Crvena

lista kategorija (EVROPA

IUCN Crvena

lista kriterijum (EVROPA

IUCN Crvena

lista kategorija (EU 27)

Habitat Direktiva Aneksi

Zašti ene vrste u

Crnoj Gori

Sperfamilija Hesperioidea:HESPERIIDAE

1. Carcharodus alceae (Esper, 1780) LC LC

2. Ochlodes venatus (Bremer & Grey, 1853) LC LC

3. Thymelicus acteon (Rottemburg, 1775) NT A2b NT Superfamilia Papilionoidea:LYCAENIDAE

4. Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758) LC LC

5. Lampides boeticus (Linnaeus, 1767) LC LC 6. Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761) LC LC 7. Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775) LC LC

NYMPHALIDAE 8. Chazara briseis (Linnaeus, 1764) NT A2c NT 9. Hipparchia statilinus (Hufnagel, 1766) NT A2c NT 10. Limenitis reducta (Staudinger, 1901) LC LC 11. Polygonia C-album Linnaeus, 1758 LC LC 12. Polygonia egea (Cramer, 1775) LC LC 13. Pyronia tithonus (Linnaeus, 1767) LC LC 14. Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) LC LC 15. Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) LC LC

PAPILIONIDAE 16. Iphiclides podalirius Linnaeus,1758 LC LC DA 17. Papilio alexanor (Esper, 1800) LC LC IV DA 18. Papilio machaon (Linnaeus, 1758) LC LC DA

PIERIDAE 19. Pieris brassicae (Linnaeus, 1758) LC LC 20. Pieris rapae (Linnaeus, 1758) LC LC

16

Ostale vrste insekata Terenskim istraživanjima u toku ljeta 2011 posebno je istražena fauna insekata na podru ju Rta Ratac i Uvale Žukotrlica za koje se daju uporedni podaci u narednoj tabeli

Vrsta

Lokalitet

Ratac Žukotrlica

Av Se Av Se

Tip supstrata Tip supstrata Tip supstrata Tip supstrata

Š/P S Zp Š/P S Zp Š/P S PIP/P Š/P S PIP/P

Ameles decolor 0 0 1 0 1 1 0 1 0 0 1 2

Empusa fasciata 1 0 0 2 0 0 1 0 0 1 0 1

Mantis religiosa 1 0 1 0 2 1 0 1 0 1 0 1

Calopterix virgo 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 2

Lestes barbarus 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 4

Ishnura elegans 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 1

Aeshna mixta 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 3 2

Aeshna afinis 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 2 2

Caliaeshna microstigma 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2

Cordulegaster picta 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Somatochlora meridionalis 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 2

Gomphus vulgatisimus 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Onychogomphus forcipatus 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Libelulla depressa 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 3

Orthetrum bruneum 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 2

Orthetrum cancelatum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3

Symetrum sanguineum 0 0 0 0 0 1 0 0 0 3 0 1

Symperum striolatum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

Cocinella septempuncatata 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1

Epicometis hirta 0 0 1 0 0 1 0 0 2 0 1 1

Geotrupes sp. 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0

Cetonia aureata 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1

Melontha melontha 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Carabus sp. 1 1 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0

Staphylinus sp. 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1

Blaps mortisaga 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0

Harpalus sp.. 2 0 0 0 0 2 0 2 0 2 0 0

Ochthebius impressicollis 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Dytiscus sp. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Anthaxia sp. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Agrilus sp. 0 2 0 0 2 0 0 0 1 0 0 0

Opatrum luciphugum 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Onthophagus taurus 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2

Onthophagus fracticornis 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Chlorophorus trifasciatus 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1

Purpuricenus sp 0 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0

Sciaphobus sp. 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 2

Baris sp. 0 1 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1

Calomera littoralis 1 0 11 0 0 1 0 0 0 0 1 0

17

Calomera fischeri 1 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0

Cephalota chiloleuca 1 0 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1

Cephalota chiloleuca 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Cicindela sylvicola 0 1 0 0 1 0 1 0 1 0 1 1

Cicindela campestris 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 1 0

Macroglossum stellatarum 0 2 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0

Nymphalis sp. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Piers brasicae 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

Piers rapae 0 0 1 0 0 1 0 0 2 0 0 1

Papilio machaon 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 2

Zygaena filipendulale 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0

Cerura sp. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Macnothylacia sp. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Gomepteryx rhmani 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Celerio sp. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Iphiclides podalirins 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Amporia crataegi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Maniola jurtisa 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0

Isophya pyrenea 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Tetigonia viridisima 0 0 0 0 0 1 0 0 2 0 0 1

Gryllus campestis 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Acrida turita 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Acrotylus longipes 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Acrotylus patruelis 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0

Aiolopus strepen, 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

Oedaleus decorus 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

Acrometopa servillea 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 0

Barbitistes ocskayi 0 2 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0

Decticus albifrons 1 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0

Leptophyes laticauda 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pachytrachis striolatus 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Pholidoptera femorata 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0

Rhacocleis germanica 0 0 0 0 0 1 0 0 1 1 0 0

Acrotylus patruelis 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Anacridium aegyptium 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Oedipoda germanica 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Forficula auricularia 0 0 2 0 0 0 2 0 1 0 0 0

Labidura riparia 0 0 1 0 0 0 0 2 0 0 1 0

Cradetta montana 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0

Notonecta glauca 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0

Notonecta maculata 0 0 0 0 0 0 2 0 0 1 0 0

Geriis lacustris 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0

Gerris costae 0 0 0 0 0 0 3 0 0 2 0 0

Nepa cinarea 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0

Dasipoda hirtipes 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0

Bombus locorum 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0

Apis mellifera 0 2 0 0 2 0 1 1 0 1 0 1

Xylocopa violaceale 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

18

Bombus terrestris 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0

Vespula germanica 2 0 0 4 0 0 1 0 0 1 0 1

Bombus sp. 2 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0

Bombus sylvarum 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1

Bombus lapidarius 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1

Bombus sp. 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0

Vespa crabro 0 2 0 0 1 0 0 2 0 1 0 0

Polirtes galicea 2 0 1 0 0 0 1 0 1 0 1 0

Solia maculata 0 0 0 1 0 1 0 1 0 0 0 0

Sceliphnom destillationium 0 1 0 0 1 0 1 0 1 0 2 0

Amblyteles armatorius 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0

Osmia rufa 0 0 0 0 0 0 2 0 0 1 0 0

Myumeleon sp. 0 2 0 1 0 0 2 0 0 2 0 1

Ukupno jedinki po plaži 65 50 47 98

Broj vrsta po plaži 44 41 63 70

Zna enje oznaka: Š/P – Šljunakpijesak, S – Stijene, PIP/P - Podru je iza plaža, potok

Štetne vrste insekata - Ksilofagni i fitofagni insekti drvenastih vrsta

Lymantria dispar (Linnaeus, 1758) (Lymantridae, Lepidoptera) - Gubar je jedn od n jve ih šteto in liš rskih šum i vo nj k . Odlikuje se velikom reproduktivnom mo i, zn tnom ekološkom pl sti noš u i polif gnoš u. J vlj se periodi no u velikom broju (pren množenje ili gr d cij ). U ovoj godini je u primorskom dijelu Crne Gore, kao i na poluostrvu Ratac konstatovana progradaciona faza. I ko prisut n n etiri kontinent (Sjevern Afrik , Azij , Evrop , Sjevern Amerik ), n jve e štete pri inj v šum m B lk nskog poluostrv , gdje su se stekli povoljni uslovi z njegov r zvoj.Štete od gub r su dvoj ke: direktne - defolij cij ili gubit k lisne m se i indirektne. Defolij cije iz zv ne ishr nom gusjenic dovode do gubitk u prir stu, izost nku plodonošenj , fiziološkog sl bljenj i sušenj st b l , k o i stv r nj povoljnih uslov z n p d fitop togenih mikroorg niz m , gljiv i ksilof gih insek t , n ruš v nj estetike prostor i drugo. Redovna je pojava da mlado hrastovo liš e nakon golobrsta napada hrastova pepelnica.

Hrastova pepelnica na mladom liš u poslije golobrsta

Icosium tomentosum Lucas,1854(Coleoptera, Cerambycidae) je mediteranska vrsta iji životni ciklus traje dvije godine. Imaga se javljaju od juna do avgusta. Napada razli ite vrste familije Cupresaceae (Juniperus, Cupressus, Thuja, Callitrix, Tetraclinis itd.). Vrsta pripada grupi tercijernih šteto ina i tokom istraživanja su konstatovani hodnici i larve u granama ve eg pre nika i na deblima uginulih stabala empresa. Larve najprije žive i hrane se pod korom drveta, zatim ulaze u drvo. Imaga ove vrste izlaze no u i jedinke su fotofilne.

Larva i hodnik I. Tomentosum

19

Lophodermium pinastri (Schrad. ex Hook). Mnogi istr živ i su do sredine prošlog vijek sm tr li d se L. pinastri k o gljiv s širokim r sprostr njenjem odlikuje velikim v rij bilitetom u n tomskim, morfološkim i fiziološkim k r kteristik m ,

n ro ito p togenim svojstvim gde su iznesene mnoge protivurje nosti. L. pinastri može d živi k o s profit u izumrlim etin m u kojim sukcesivno formir plodonosn tijel i k o

p r zit u iglic m r zli itog stepen vit lnosti, a ove dvije grupe simptom mogu se u prirodi r zvij ti p r lelno i nez visno. Na pojedinim stablima alepskog bora uo eno je smoljenje iz ošte enja na deblu, odlupljivanje kore I hodnici izme u kore i bjeljike. Uzro nici su insekti familije Scolytidae: Ips sexdentatus Boern, Tomicus spp. Na nekim deblima uo ene su uzdužne ozljede iz kojih se izliva smola. U vrhu krošnje alepskog bora na pojedinim stablima se vide slomljene grane koje predstavljaju ulazna mjesta za štetne bioti ke faktore (insekte i gljive).

Na podru ju Ratca sa Žukotrlicom, na nekoliko stabala empresa konstatovani su simptomi napada gljive Seiridium cardinale (Wagener) Sutton & Gibson, uzro nika raka kore i sušenja vrhova stabala. Jasan simptom ove bolesti je izumiranje etina koje nastaje kao posljedica prstenovanja grana od strane gljive koja naj eš e u osnovi grana ostvaruje infekciju. Nekrotirana kora dobija sme u boju i na njoj se javljaju kapljice smole. Tipi ne rak rane su so ivaste, u kasnijoj fazi razvoja ulegnute a po njihovom obodu nastavlja se intenzivnije lu enje smole. Kod mladih stabala rak rane se obrazuju naj eš e na deblu i prije nego što do e do prstenovanja stabla, mogu dosti i dužinu od 60 do 90 cm. Plodonosna tijela gljive su acervule, pre nika 0,3 do 1,5 mm. Konidije su šesto elijske , sa 4 srednje elije koje su sme e obojene , dok su krajnje elije bezbojne i zašiljene, a njihova veli ina je 21-26 x 8-10,5 µm (Milijaševi , 2003)

Orius (Heterorius) majusculus Reuter, 1884 (Anthocoridae, Heteroptera) - Vrsta je ulovljena košenjem zdravog empresa. Pripada grupi predatorskih vrsta. Punktira jaja Lepidoptera i Acarina kao što je Metatetranychus Koch (Massee,1954). Tako e je povremeno fitofagan i utvr eno je da se hrani na hrizantemama u Holandiji. Prva generacija imaga se pojavljuje u julu; druga generacija esto brojnija i dostiže adultni stupanj krajem avgusta i u septembru. Orius majusculus je rasprostranjena i veoma esta u itavoj srednjoj Evropi od Poljske do Francuske a tako e i na delu Britanskih ostrva; tako e postoje na jugu Skandinavije. U južnoj Evropi je prili no rasprostranjena. Prisustvo Orius majusculus kao predatora može biti indikator prisustva štetnih vrsta grinja koje žive na empresu kao i na drugim vrstama drve a. Buprestis cupressi Germar, 1817 ( Buprestidae, Coleoptera) - je tipi na primarna šteto ina u našim primorskim krajevima gdje napada primarno empres, zatim kedar, tuju i bor (KOVA EVI , 1956). Na stablima empresa su tokom istraživanja konstatovani izletni otvori i larveni hodnici B. Cupressi. On je vrlo esta pojava na tim vrstama a naro ito na piramidalnom empresu dok manje strada horizontalni varijetet. Ova vrsta se smatra najopasnijom šteto inom empresa jer ugrožava uzgoj tog drve a koje se u našim krajevima uzgaja pojedina no ili u manjim grupama. Polaže jaja na ošte enim, a pored toga i na potpuno zdravim stablima. Napad ove vrste rje e se doga a na fiziološki oslabjelim stablima ve u prvom redu na onim stablima koja su pri osnovi mehani ki ošte ena ili na mjestima gdje su grane orezane.

20

Herpetofauna Herpetofauna Ratca sa Žukotrlicom sa širom okolinom najve im dijelom pripada fauni mediteranske odnosno submediteranske zoogeografske podoblasti. Na sastav vrsta vodozemaca I gmizavaca u velikoj mjeri uti e opšti karakter prirodne sredine,odnosno stanje vegetacije, stepen njene otvorenosti I krševitost. Medjutim, najzna ajniji faktori rasprostranjenja vrsta su klima i antropogeni zahvati. Na podru ju navedene plaže konstatovano je 18 vrsta vodozemaca i gmizavaca i to: Hyla arborea (Linnaeus, 1758) – gatalinka Pelophylax (Rana) ridibunda (Pallas 1771) – velika zelena žaba Rana dalmatina Bonaparte, 1840 – dalmatinska žaba Bombina variegata scabra (Kuster, 1843) – žutotrbi muka Testudo hermanni (Gmelin 1788) – kopnena kornja a Mauremys caspica (Valen., 1833) - rije na kornja a Hemidactylus turcicus (Linnaeus, 1758) - gekon Lacerta trilineata Schr., 1912 – veliki zelenba Podarcis muralis (Laurenti, 1768) – zidni gušter Podarcis melisellensis Werner, 1853 – kraški gušter Algyroides nigropunctatus (Dum. & Bibr., 1839) – ljuskavi gušter Lacerta oxycephala Dum. & Bibr., 1839 – oštroglavi gušter Ophisaurus apodus Obst, 1978 - blavor Platyceps najadum Eichwald 1831 – zmija šilac Hierophis gemonensis (Laurenti, 1768) – primorski smuk Elaphe quatuorlineata (Lacepede 1789 )– prugasti smuk Zamenis longissima (Laurenti, 1768) – obi ni smuk Vipera ammodytes (Linnaeus, 1758) - poskok Od navedenih vrsta, 10 se nalazi na spiskovima anexa II i IV EU Habitat directive (HD) i to :: Hyla arborea (HD Annex IV), Podarcis muralis (HD Annex IV), Podarcis melliselensis (HD Annex IV), Lacerta trilineata (HD Annex IV), Algiroides nigropunctatus ( HD Annex IV), Ophisaurus apodus (HD Annex IV), Testudo hermanni (HD Annex II, IV), Platyceps najadum (HD Annex IV), Elaphe quatuorlineata (HD Annex II, IV), Vipera ammodytes (HD Annex IV). Od zašti enih vrsta, u najužem dijelu zašti enog podru ja prisutni su:

Endemi ne vrste- zidni gušter, ljuskavi gušter, blavor, zmija šilac, poskok. Ranjive i ugrožene vrste- gatalinka, dalmatinska žaba, šumska kornja a, ljuskavi gušter,

krški gušter, oštroglavi gušter, primorski smuk, zmija šilac, obi ni smuk I prugasti smuk. Prorijedjene i ugrožene vrste- blavor, veliki zelenba .

Ornitofauna I pored injenice da se Crna Gora nalazi na Jadranskom seobenom koridoru ptica selica (Adriatic FlyWay), te da preko naše obale na stotine hiljada ptica prelije e Jadran na jesenjoj seobi i obratno, gotovo cijeli taj talas zaobilazi podru je Ratca sa Žukotrlicom kao šumovitog staništa za boravak ptica. Razloga za to ima više a u prvom redu su uznemiravanje, blizina saobra ajnice, naselja i injenica da se tokom toplijih dana ve i dio ovog podru ja koristi za kupanje, sport i rekreaciju. Isto tako, u okolini (sa pti jeg aspekta) ove plaže nalaze se Buljarica, Jaz i prostrana ulcinjska plaža sa Adom, te ptice na seobi imaju bolji izbor kada je u pitanju odmorište. Ptice se ne mogu posmatrati izolovano od svog staništa, u prvom redu biljnih zajednica i podloge, za koje su vezani prvenstveno lancem ishrane. Na Ratcu sa Žukotrlicom se registruju vrste primorskih etinarskih šuma kao i one vrste koje nalaze hranu u ovoj zoni kao što su: Larus michahellis, L. ridibundus, Paser domesticus, Columbo livia, Corvus corone cornix. Povremeno, tokom seobe, na plaži u Šušnju je mogu e registrovati nekoliko vrsta Limicolae: Pluvialis squatarola, Pluvialis apricaria, Charadrius alexandrinus, Charadrius alpina i druge kako se hrane na mjestima pod djelovanjem talasa. Ipak, njihovo prisustvo u pogledu brojnosti smatra se bezna ajnim. Prirodni resursi i potencijali podru ja morskog dobra zna ajno su bolji na ve ini plaža i obalnih zašti enih podru ja u okruženju od podru ja Ratca sa Žukotrlicom.

21

B. Morski biodiverzitet

Opšte karakteristike analiziranog podru ja i monitoring ekoloških indikatora Danas se u svijetu sprovode brojna nau na istraživanja usmjerena na ispitivanje, unapre enje i zaštitu životne sredine, naro ito vode, kao ograni enog i osjetljivog prirodnog resursa. Zbog svoje sposobnosti da apsorbuju zaga iva e iz vode, živi organizmi se ve dugo vremena koriste kao biološki indikatori (bioindikatori) zaga enja mora odnosno koriste se za kvantifikaciju nivoa zaga enja. Batimetrijske karakteristike transekta Transekt je postavljen pod pravim uglom na obalnu liniju, gdje je konstatovan balg nagib obale. Batimetrijski transekt se nalazi u plitkoj vodi (tab.1.a). do dubine od 10 m. Batimetrijske karakteristike transekta Žukotrlica nalaze se na dubini do 4 m (tab.1.b) sa veoma malim nagibima. Batimetrijske karakteristike transekata Ratac i Žukotrlica Dubina Lokacija, poluostrvo

Ratac Lokacija, Žukotrlica

Po etak 1 m 1 m 50 m 2 m 2 m 100 m 10 m 4 m Fizi ko hemijska analiza mora na lokacijiama Rata i Žukotrlica Fzi ko hemijska analiza mora na lokaciji Ratac5 Temperatura 0C 25.0 Salinitet PSU 38.2 pH 8.22 Kiseonik (mg/l) 9.2 Zasi enost kiseonikom (%)

102

Elektroprovodljivost (mS/cm)

57.5

Nitrati ( moll) 0.281

Nitriti ( moll) 0.138

Fosfati ( moll) 0.089

Ukupni azot ( moll) 9.500

Amonijak ( moll) 0.044

Silikati ( moll) 0.800

Fizi ko hemijska analiza mora (ljetnja sezona) na lokaciji Žukotrlica6 Temperatura 0C 23.2 Salinitet PSU 36.40 pH 8.19 Kiseonik (mg/l) 9.50 Zasi enost kiseonikom (%)

110.11

Elektroprovodljivost (mS/cm)

55.9

Nitrati ( moll) 1.185

Nitriti ( moll) 0.062

Fosfati ( moll) 0.18

Ukupni fosfor ( moll) 0.178

Amonijak ( moll) 1.149

Silikati ( moll) 24.925

5 Program monitoringa mora za 2011 i 2012 godinu. Pra enje bioloških parametara mora po travsektima. Izvještaj ljeto 2011 godine. JPMD. 6 6 Program monitoringa mora za 2011 i 2012 godinu. Pra enje bioloških parametara mora po travsektima. Izvještaj lsezonaka istraživanja 2010 i 2011. JPMD.

22

Najmanja temperatura mora iznosi 12.2 0C zimi a najve a 23.2 0C ljeti . Najmanji salinitet evidentiran je u prolje e (23.41 ‰). Smanjen salinitet je i tokom jesenje i zimske sezone.Maksimalni salinitet je ljeti i iznosi 36.40 ‰ Postoje e vrijednosti saliniteta odgovaraju vrijednostima elektroprovodljivosti. Pregled gustine mikroplanktona i nanoplanktona Dominantno mjesto pripada grupi Bacillariophyceae, koje zauzimaju veliki dio gustine populacije (transekt Ratac) dok su dinoflagelate zastupljene sa mnogo manjom brojnoš u svega od 80 do 200 elija/l. Dijatomeje (Bacillariophyceae) su eurivalentne- imaju široku ekološku valencu, koja im omogu ava stalno prisustvo u dinami kom sistemu kakvo je i podru je Crnogorskog primorja. Gustina populacija mikropanktona na ovom likaliteto (ljeto 2011) data je u slede oj tabeli. Vrsta Nivoi prisutnosti

Chaetoceros affinis 0

Chaetoceros decipiens 0

Chaetoceros diversus 0

Guinardia striata 0

Hemiaulus sinensis 0

Leptocylindrus danicus 0 Proboscia alata 0 Pseudonitzschia spp 0 Navicula spp 4 Tabellaria spp 0 Gonyaulax spp 0 Gymnodinium spp 0 Protoperidinium spp 0 Scripsiella spp 0 Legenda: o- nije prisutna u uzorku, ili je prisutna u malom broju 10 ili 102 el/l, 3-103 el/l, 4-104 el/l.

Analiza prosje ne gustine fitoplanktonskih grupa na transektu Žukotrlica,tako e ukazuje na dominaciju dijatomejske populacije u svim sezonama. Prisutni mikroplankton prilagodio se promjenama uslova životne sredine. Subdominatno mjesto zauzimaju neki od predstavnika Dinoflagelata. Zna ajna dinamika promjena fitoplanktonske komponente je pod jakim uticajem antropogenog faktora odnosno snažnim uticajem kopna koje dovode do promjena mikro i nano planktona u zalivskim podru jima. U podru ju otvorenog mora dejstvo antropogenog faktora manje se osje a. Kokolitoforidi i silikoflagelati prisutni su u manjem broju tokom sve etiri sezone. Vrijednost mikroplanktona na lokaciji Žukotrlica iznosi 1.3 x 103 elija/l.

Navicula spp.

Florni pregled morskih trava Na pli em dnu uz prosje ne poluizložene obale Jadrana rastu uglavnom poluotporne vrste podmorskih travnjaka na poluizloenim pješ ano-muljevitom dnu, npr. kod nas ve inom Posidonia oceanica (L.) Ima je u srednjem i južnom Jadranu i Mediteranu. Posidonia oceanica

23

je sredozemna vrsta južnoga reliktnog roda Posidonia,.Osim ove vrste, druga u svijetu je još Posidonia australis Hook (kod Australije). Listovi su dugi, nervatura paralelna, od 5do 8 listova je spojeno u krupnom, puze em rizomu (ili delimi no uspravljenom). Blago polegli listovi mogu biti od svijetlo zelene boje, kada su mladi do tamno zelene odnosno tamne boje (kod starijih listova) Kolonija posidonije može da pokriva i po nekoliko stotina kvadratnih metara a listovi mogu da dostignu i do 140 cm u dužinu i od 7 do 11 mm u širinu. P. oceanica cvjeta rijetko. Nakon cvjetanja nastaje plod, koji je veli ine masline i tamno sme e je boje.

Posidonia oceanica

Ovo je na Jadranu najbogatiji tip morskih travnjaka s mnoštvom raznih epifitnih algi i sesilne faune na podancima posidonije. Bujni travnjaci Posidonije su važni kao mrijestilište i bogato lovište pridnene ribe. Ova je zajednica poluotporna na hidrodinamiku, pa uz olujne rtove I udare talasa rastu tek ispod 3 do 6 m dubine, Zna aj posidonije je ogroman. To je jedna od najvažnijih biljaka Sredozemnog mora. S obzirom da 1 m2 dna koje pokriva posidonija svojim liš em formira površinu od oko 40 m2 ova biljka ini pravu oazu za mnoge biljne i životinjske vrste.Tako e, valja napomenuti da samo 1 m2 dna pod posidonijom proizvodi svakog dana oko 14 litara kiseonika. Istraživani transekt po inje od šljunkovite plaže na kojoj u supralitoralu postoje ostaci morske trave Posidonia oceanica. Mediolitoral i djelimi no litoral lokacije Ratac djelimi no se nastavljaju šljunkovitom podlogom koja je nepovoljna za razvoj fitocenoza u kojima je jedino bilo dosta ostataka listova posidonije. U infralitoralu se nalazi krupnije kamenje izme u koga je pješ ana podloga. Na stijenama koje se nalaze iza šezdesetog metra transekta na eni su busenovi Posidonije, dok podvodna livada ove morske trave po inje tek na devedeset i prvom metru istraživanog transekta. Morfometrijske karakteristike listova morske cvjetnice Posidonia oceanica Morfometrijske karakteristike

Br.list A 4.13 Br.list I 2.00 Br.list J 1.56 D A .lista 75.37 D-I 17.05 D-J 0.89 D -rukavac 3.58 A % 37.06 Š-Adulta 0.97 Š -interm 0.92 LAIa 301.95 LAIi 33.66 LAI 335.62

24

Šljunkoviti mediolitoral

Stjenoviti mediolitoral

Stjenoviti infralitoral

Pregled taksona fitobentosa i faune (transekt Ratac) Spisak na enih taksona fitobentosa Fitobentos Prisutnost Cymodocea nodosa - Posidonia oceanica + Acetabularia acetabulum + Amphiroa rigida + Anadyomene stellata + Cladophora sp. + Cladostephus verticillatus - Codium vermilara - Corallina officinalis - Cystoseira amentacea - Cystoseira compressa - Cystoseira corniculata - Cystoseira crinitophylla - Cystoseira foeniculacea ssp. tenuiramosa -

25

Cystoseira spinosa - Dasycladus vermicularis - Dictyota dichotoma + Dictyota linearis + Digenia simplex + Elachista sp. - Halimeda tuna + Halopteris scoparia + Halymenia floresia + Jania rubens + Laurencia obtusa + Liagora viscida - Litophyllum sp. - Padina pavonia + Peyssonnelia rubra + Peyssonnelia squamaria + Peyssonnelia rosa-marina + Sargassum vulgare - Sphaeroccocus coronophyfolius + Udotea petiolata + Womersleyella setacea - Wrangelia penicillata + UKUPNO 24 Spisak taksona faune Faunisti ka komponenta Prisutnost Agelas oroides - Aplysia depilans -Aiptasia mutabilis - Aplysina aerophoba - Arbacia lixula C Balanus perforatus cc Caryophillia clavus + Chondrosia reniformis +Chondrilla nucula + Cladocora cespitosa - Clathrina clathrus - Cliona celata - Condylactis aurantiaca + Coris julis +Crambe crambe C Diplodus annularis - Diplodus sargus sargus + Eunice sp - Diplodus vulgaris + Donax trunculus -Echinaster sepositus - Gibula sp. - Haliotis tuberculata - Holothuria tubulosa - Luria lurida - Ircinia oros -Labrus viridis - Litophaga litophaga - Marthiasterias glacialis - Mullus barbatus barbatus + Murex brandaris + Myriapora truncata -Mugil cephalus -

26

Mytilus galloprovincialis cc Oblada melanura + Ophidiaster ophidianus - Octopus vulgaris - Pecten jacobaeus - Petrosia ficiformis - Sabella spallanzanii - Sarpa salpa - Seranus cabrilla - Sphaerechinus granularis - Spongia officinalis - Reteporella grimaldii - Venerupis decussata - - Legenda> Cc- vrlo brojna vrsta, c- brojna vrsta, + obi no prisutna, r-rijetka vrsta

27

III. PEJZAŽ I PREDIONE ODLIKE ZAŠTI ENOG PRIRODNOG DOBRA Na osnovu prirodnih karakteristika prostora (geomorfološke, hidrološke, klimatske, vegetacijske) i posljedica razli itih ljudskih aktivnosti kroz vrijeme (na in koriš enja zemljišta, urbanizacija, kulturna baština), u Crnoj Gori je izdvojeno 19 osnovnih predionih jedinica7 od kojih obalno podru je Bara definiše jedinica Obalno podru je srednjeg i južnog Primorja. Unutar ove predione jedinice javlja se više tipova predjela i to: Pejzaž primorskih grebena

Pejzaž šljunkovito - pjeskovitih obala

Akvatorijalni pejzaž Antropogeni pejzaž.

U okviru granica podru a analiziranog za potrebe Studije revizije posebnog prirodnog predjela "Poluostrvo Ratac sa Žukotrlicom" karakteristi an tip predjela je Pejzaž primorskih grebena. Strukturu ovog predjela ine kre nja ka brda, rtovi, stjenovita obala i vazdazelena vegetacija. Pejzaž primorskih grebena je u direktnoj vezi sa pejzažom šljunkovito - pjeskovitih obala i akvatorijalnim pejzažom kao svojim neposrednim okruženjem. Ovakvo prisustvo više pejzažnih tipova u vidnom polju odražava se ne samo na oboga ivanje pejzažnog sadržaja ve i na funkcionalni kvalitet i kvalitet panoramskog doživljavanja prostora. Studijskom analizom (avgust - oktobar 2011), na istraživanom podru ju je kao poseban tip karaktera predjela izdvojeno Poluostrvo8 Ratac.

Geografski položaj zašti enog podru ja

Poluostrvo Ratac Klju ne karakteristike: Neizgra eno podru je, u kome se harmoni no prožimaju elementi prirodnog i

poluprirodnog predjela, predstavlja dio nacionalne prirodne baštine Vegetacijski pokriva izgra uje šuma alepskog bora sa o uvanim površinama obraslim

makijom i vegetacijom gariga Zimzelena vegetacija daje karakteristi an izgled prostoru i obezbje uje njegovu

živopisnost tokom cijele godine Obala je stjenovita sa prirodnim plažama

7 Sektorska studija 4.3. Prirodne i pejzažne vrijednosti i zaštita prirode u Crnoj Gori (Univerzitet Crne Gore i Republi ki zavod za urbanizam i projektovanje, 2005) 8 Zbog veli ine, može se nazvati i rt Ratac

ZAŠTI ENO

PODRU JE

28

Ostaci benediktinskog manastira Majke Božje Rata ke iz XI vijeka. Opis: Poluostrvo Ratac (27 mnv) predstavlja upe atljivu predionu cjelinu. Koristi se kao oaza izletni kog mira. Zašti enim prostorom dominira šuma alepskog bora koja, ina e, predstavlja sastavni dio mediteranskog pejzaža. Kultivisana je na degradiranom staništu šuma hrasta crnike i crnog jasena (Orno-Quercetum ilicis) radi stabilizacije terena koji izgra uju kre nja ke bre e. Ova visoka šuma, u vidu masiva, prekida pojas niske žbunaste vegetacije stvaraju i kontrastne prostorne forme. Pored skupina alepskog bora (Pinus halepensis), u sklopu šume zastupljene su grupacije i pojedina na stabla primorskog bora (P. pinaster), crnog bora (P. nigra ssp. dalmatica), eukaliptusa (Eucalyptus sp.), empresa (Cupressus sempervirens) i bagrema (Robinia pseudoacacia).

šuma alepskog bora

prirodna i kultivisana vegetacija

Obodom šume, oko ostataka manastirskog kompleksa i u pojasu duž stjenovite obale, zastupljena je makija i vegetacija gariga. U makiji dominira mirta (Myrtus communis), a od drugih autohtonih biljnih vrsta este su: primorska kleka (Juniperus oxycedrus), žukva (Spartium junceum), tršlja (Pistacia lentiscus), primorska somina (Juniperus phoenica), šipak (Punica granatum), tetivika (Smilax aspera), obi ni bušin (Cistus villosus), kaduljasti bušin (Cistus salviaefolius), šibika (Coronilla emerus ssp. emeroides), kostrika (Ruscus aculeatus), sparožina (Asparagus acutifolius), pelin (Salvia officinalis), Phlomis fruticosa, i dr. U makiju su mozai no utkana pojedina na stabla i manje grupe maslina (Olea europaea). Vegetacija gariga sastavljene je od heliofilnih elemenata, pretežno grmova i polugrmova. Pripada svezi Cisto-Ericion. O uvane formacije makije daju prostoru autenti an mediteranski izgled. To su, tako e, ekološki vrijedne površine ija zaštita je zna ajna i sa aspekta obnove crnikinih šuma, zatim imaju veliki zna aj u zaštiti terena od erozije, u održavanju vodnog režima i kao uto ište za mnoge životinjske vrste koje naseljavaju ovo podru je (ptice, slijepi miševi, insekti, herpetofauna).

stabla eukaliptusa (Eucalyptus sp.)

stablo masline (Olea europaea)

mirta (Myrtus communis)

29

Obala poluostrva je strma, niska i stjenovita, sa izraženim klifovima na djelovima izloženim visokim talasima, sa o uvanim prirodnim plažama i prostranim vizurama ka okolnim uvalama i otvorenom moru. Sliku predjela upotpunjuje zona graditeljske baštine sa arheološkim lokalitetom i ostacima benediktinskog samostana Majke Božje Rata ke (manastira Bogorodice Rata ke) iz XI vijeka. Kompleks manastira Ratac predstavlja Zakonom zašti en objekat graditeljske baštine (II kategorija zašti enog spomenika kulture).

makija

stjenovita obala

ostaci benediktinskog samostana Bogorodice Rata ke

30

31

IV. STANJE PRIRODNIH RESURSA I NJIHOVA EVALUACIJA (VREDNOVANJE) ZA ZAŠTITU U toku rada na terenu u toku ljeta 2011 gosine, str ni saradnici Zavoda za zaštitu prirode su konstatovali da su prirodne vrijednosti i prirodni resursi Ratca sa Žukotrlicom djelimi no izmijenjene u odnosu na stanje kada je to prirodno dobro stavljeno pod zaštitu (1968 godina). Biodiverzitet

A. Kopneni biodiverzitet Vegetacija – Šumska vegetacija i makija (vidi opis u poglavlju II. 2. 2. u okviru pod-naslova Flora i vegetacija) na podru ju Ratca sa Žukotrlicom su izmijenjene u odnosu na ranije stanje zbog zna ajnog antropogenog uticaja i znatno su prorije eni, fragmentisani i izmijenjeni. Od prirodne, posebno je zna ajna halofitna vegetacija koja je je prisutna u zoni mlata sa vrstama: Crithum maritimum i Statice cosyrensis, Zona njihovog rasprostranjenja je ugrožena izgradnjom raznih gra evinskih objekata – promjenom namjene i biološkog karaktera njihovog staništa.

Crithum maritimum

Kr enjem za potrebe izgradnje stambenih i turisti kih objekata promijenjena je fizionomija makije dok je šumska vegetacija u zna ajnoj mjeri sa izmijenjenim prirodnim sastavom. Posledice mjstimi nog uništavanja prirodne šumske vegetacije i makije odrazile su se i na gubljenje prizemnog sloja vegetacije i u krajnjem do pojave erozije u zoni buli nih tokova ili na strmim, jako nagnutim terenima. Ove promjene na šumskoj vegetaciji na Ratcu i terenima ka Šušnju izmjenile su prirodnu fizionomiju i pejzažne karakteristike samog zašti enog lokaliteta. Šuma i makija rta Ratac i obalni pojas ka Žukotrlici su još uvijek sa uvale izvorni izgled pejzaža. Pejzažne vrijednosti podru ja Ratca sa Žukotrlicom bile su jedan od bitnih faktora za stavljanje ovog podru ja pod zaštitu davne 1968 godine (vidi naredno poglavlje). Fauna – Faunisti ki resursi su siromašni, ali se me u vrstama srije u one koje su rijetke, endemi ne i zašti ene (vidi poglavlje II. 2. 2.). Tome je doprinijela isprekidanost funkcionalno-ekoloških veza preostalih prirodnih cjelina samog podru ja i njegovog zale a. Zbog položaja putne (Jadranska magistrala) i željezni ke infrastrukture, kao i zbog velike izgra enosti u zonama ka Sutomoru i baru / Šušnju, samo zašti eno podru je ne izgra uje zna ajnije funkcionalno-ekološke veze sa svojim širim okruženjem.

32

B. Morski biodiverzitet

Istraživanja9 Instituta za biologiju mora (Kotor) koja je naru ilo JP za upravljanje morskim dobrom Crne Gore (Budva) pokazala su da je na profilu Ratac (vidi poglavlje o morskom biodiverzitetu) prisutna morska trava Posidonia oceanica, po ev od 60-tog metra transekta gdje su na eni njeni busenovi, dok su njene podvodne livade prisutbne po ev od 91-og metra istraživanog transekta.

Kao pogodna zona za zaštitu staništa ove vrste procijenjen je pojas od morske obale do morskog plovnog puta - 150 metara od obalne linije, ija je dužina ograni ana dužinom pružanja kopnenog dijela zašti enog prirodnog dobra, isklju uju i zonu plaže kupališta. Pejzažne vrijednosti Poluostrvo Ratac sa Žukotrlicom zašti eno je 1968. godine kao rezervat prirodnog predjela ukupne površine oko 30 ha. Prema odredbama važe eg Zakona o zaštiti prirode ("Sl. list Crne Gore", br. 51/08), ova kategorija zaštite odgovara kategoriji predio izuzetnih odlika. U skladu sa nacionalnim zakonodavstvom, ovaj termin ozna ava "lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora, gdje je me usobno dejstvo ljudi i prirode tokom vremena oblikovalo prepoznatljive osobine lokaliteta sa zna ajnim estetskim, ekološkim i kulturnim vrijednostima, pra eno visokom biološkom raznovrsnoš u. U predjelu izuzetnih odlika zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti koje narušavaju obilježja zbog kojih je proglašen". Korespondiraju a IUCN kategorija upravljanja zašti enim podru jima je kategorija V: zašti eni kopneni/morski predio (Protected Landscape/Seascape). Ciljevi upravljanja su: održavanje harmoni nih interakcija prirode i kulture kroz zaštitu predjela i održavanje tradicionalnog koriš enja zemljišta, na ina gradnje i društvenih i kulturnih manifestacijama; podrška na inu života i ekonomskim aktivnostima koji su u skladu sa prirodom; o uvanje diverziteta predjela, staništa, vrsta i ekosistema; eliminisanje/prevencija neodgovaraju eg na ina i obima koriš enja zemljišta; mogu nost koriš enja kroz rekreaciju i turizam u skladu sa osnovnim kvalitetima podru ja; podrška nau nih i obrazovnih aktivnosti; doprinos dugoro noj dobrobiti lokalne zajednice kroz sticanje koristi od pružanja usluga ili odgovaraju eg koriš enja resursa sa podru ja. Po svojoj suštini, ranija zakonska definicija rezervata prirodnog predjela odgovara najbliže definiciji kategorije „spomenik prirode“ kako po prethodno važe em Zakonu o zaštiti prirode („Sl. list SRCG“, br. 36/77, 2/89) tako i po sada važe em Zakonu o zaštiti prirode („Sl. list CG“, br. 51/08) koja u lanu 41 glasi: “Spomenik prirode je lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora u kojem se nalazi jedan ili više prirodnih ili prirodno - kulturnih oblika, koji imaju ekološku, nau nu, estetsku, kulturnu ili obrazovnu vrijednost. Spomenik prirode može biti: geološki (paleontološki, mineraloški, hidrogeološki, strukturno-geološki, naftno-geološki, sedimento-loški i dr.), geomorfološki (pe ina, jama, stijena i dr.), hidrološki (vodotok, jezero i dr.), botani ki (rijetki ili lokacijom zna ajni primjerak biljnog svijeta i dr.), prostorno mali botani ki i zoološki lokalitet i dr. Na spomeniku prirode i u njihovoj neposrednoj okolini, koja ini sastavni dio zašti enog prirodnog dobra, zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti koje ugrožavaju obilježja, vrijednosti i ulogu spomenika prirode.”

9 Program monitoringa mora za 2010-2011 godinu - Pra enje bioloških parametara mora po transektima: (i)završni

izvještaj I (ii) izvještaj za ljeto 2011

33

Planovima Opštine Bar predvi ene su razvojne aktivnosti koje ne e mijenjati karakter ovog predjela.

Plan mjera za sprovo enje: Državna studija lokacije "Sektor 54, Ratac - zeleni pojas" (CAU Centar za arhitekturu i urbanizam 2009)

Državnom studijom lokacije "Sektor 54, Ratac - zeleni pojas" (CAU Centar za arhitekturu i urbanizam 2009) prostor zašti enog podru ja prirode i graditeljske baštine sa manastirom iz XI vijeka predvi en je za razvoj "kulturnog turizma" uz pažljivo oblikovanje obalnog šetališta. U obalnom pojasu sa prirodnim plažama ne predvi a se pristan zbog osjetljivosti i velike vrijednosti prostora, ve je pristup osiguran s magistralne saobra ajnice, uz koju je osigurano parkiralište za autobuse. Do zašti enih prirodnih plaža bi e osiguran pješa ki pristup. Obalno šetalište (širine oko 3,0 m), planirano je kao koridor u kojem e se položiti optimalna trasa pješa ke staze, primjereno oblikovane u skladu sa pejzažom i topografijom, a uz upotrebu prirodnih materijala sa savremenom podlogom. Bi e povezano stazama i stepenicama sa obalom i magistralnim putem. Uz šetalište su planirani elementi za sjedenje, posmatranje, rekreaciju, rasvjetu i dr., a prema obalnoj strani zaštitni kameni zidovi kao i zaštitni pojas vegetacije. Na šetalište se nadovezuju turisti ko uslužni sadržaji i rekreacija u zoni zelenila. Za objekte zaštite graditeljske baštine, u slu aju bilo kakvih aktivnosti ili gradnje treba dobiti prethodnu saglasnost Republi kog zavoda za zaštitu spomenika kulture Cetinje.

34

Zaštita karaktera predjela - pejzaža Novembra 2008. godine. Crna Gora je ratifikovala Evropsku Konvenciju o Predjeliman (European Landscape Convention, Council of Europe, Florence 2000) koja se bavi prirodnim, ruralnim, urbanim i periurbanim podru jima, uklju uju i kopno, kopnene vode i morska podru ja. Konvencija prepoznaje zna aj predjela kao iskonskog nosioca kvaliteta života. Ovim se država obvezala da sprovodi o uvanje predjela kroz instrumente za njihovu zaštitu, upravljanje i planiranje. U skladu sa odredbama l. 27 Zakona o zaštiti prirode ("Sl. list Crne Gore", br. 51/08 ), zaštita predjela vrši se "planiranjem i sprovo enjem sveobuhvatnih mjera kojima se sprije avaju neželjene promjene i degradacija prirodnih, prirodi bliskih ili stvorenih predjela, radi o uvanja zna ajnih obilježja i karaktera predjela, raznovrsnosti, jedinstvenosti i estetske vrijednosti i omogu avanja trajnog koriš enja prirodnih dobara". Osnovni problemi na prostoru zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom su: devastacija mediteranske vegetacije, devastacija prirodnih plaža i zauzimanje (izgradnja) obalnog pojasa. Strategijom razvoja identifikovanih tipova predjela treba dati naglasak na o uvanju i zaštiti prirodnih predjela i elemenata kulturnog predjela uz nužno sadejstvo sa razvojnim aktivnostima, zasnovanim na principima održivog razvoja, koje ne e ugroziti osnovni karakter predjela. U cilju zaštite autenti ne slike podru ja i njegovog identitea, neophodno je da se prilikom svih intervencija u prostoru, kroz efikasne mjere planiranja i pozitivne mjere koriš enja zemljišta, što više o uvaju prirodni ekosistemi, geomorfološki oblici i karakteristi ni elementi kulturnog pejzaža. U tom kontekstu, neophodno je sprovoditi sljede e aktivnosti: - zaštita površina pod makijom, maslinjaka i šumskih kultura - o uvanje karaktera prirodnih plaža - o uvanje prirodne konfiguracije terena i karakteristi nih vizura - sanacija devastiranih i degradiranih površina putem planskog pošumljavanja i ozelenjavanja

uz poštovanje karaktera predjela (koristiti autohtone biljne vrste kao i odoma ene etinarske vrste koje su dio kulturnog pejzaža)

- racionalno koriš enje ve zauzetog prostora, ograni avanje zauzimanja novih prostora i koriš enje o uvanih prostora uz minimum intervencija.

Geološki resursi - klizišta Rt / manje poluostvo Ratac, u cjelini, izgra uju, uglavnom stijenske mase koje, po starosti pripadaju tercijaru i kvartaru. Tercijalne tvorevine registovane su, kao izdanak, samo na jednom relativnom malom lokalitetu ispod zadnjih ku a naselja „Zlatna obala“. To su klasi ne stijene gornjeg eocena predstavljene glincima, laporcima i pješ arima, a rje e i drugim litostratigrafskim lanovima. Fliš se pojavljuje ispod relativno mo nog komleksa bre astih stijena i proteže se u pravcu Sutomora. Izme u „vidikovca“ i zidina manastira, na zapadnoj obali rta Ratac , otkriveni su izdanci tankoslojevitih, plo astih i laporovitih kre njaka sa proslojcima glinaca, koji vjerovatno, tako e pripadaju klasti noj faciji eocenskog fliša. Iznad ovih kre njaka tako e se nalazi relativno mo an sloj bre astih stijena. Kvartaru pripadaju mo ne naslage deluvijalnih i poluvijalnih bre a sastavljenih, uglavnom, od komada kre njaka. Ove bre e obi no se nalaze preko slojeva fliša i dosiježu, kao što je to slu aj na poluostrvu Ratac do same morske obale. Kako su po sastavu pretežno karobatnog porijekla, to je vezivo pojedinih nezaboljenih komada kre njaka tako e karbonatno a mjestimi no i glinovito. Iz ovog razloga u ovim bre ama srije emo, kako blokove kre njaka ve ih dimenzija, tako sitnu drobinu, zbog ega se, po krupno i, karakterišu heterogenom granulacijom. Po geološkom sastavu na rtu Ratac dominaniraju stijene pukotinske i intergranularne poroznosti, dobre vodopropusnosti radi ega su bre e ovog podru ja jako podložne eroziji (erodibilna svojstva bre a) pa se stvaraju jaruge ili otkidanja pojedinih bre astih blokova. U inžinjersko-geološkom pogledu stijenske mase poluostrva Ratac pripadaju, uglavnom, krutim i relativno dobro vezanim stijenama. Ovo se posebno odnosi na jako mo nu kre nja ku bre u koja ima dominantno u eš e, dok su klasti na facija eocenskog fliša može svrstati u relativno

35

slabo vezane stijene. Me utim, eocenski fliš, zbog ovog pojavljivanja, na vrlo ograni enom prostoru, nema bitnih uticaja na ukupnu stabilnost terena. Bre e na ve im nagibima ba podru ju Ratca nijesu stabilna podloga za gradnju. Brojni su primjeri nestabilnih padina duž poluostrva Ratac i to baš u stijenama izgra enih od kre nja kih bre a. Pored uticaja spoljašnjih sila, pojavi otkidanja i smicanja pojedinih blokova izgra enih od kre nja kih bre a, u mnogome doprinose i endogeni procesi, posebno kada znamo da se radi o terenu sa estim seizmi kim pokretima koji, zahvaljuju i neotektonici i kruto ii bre astih blokova, u mnogome pospješuju procese odronjavanja i kidanja. Prilikom geološkog kartiranja obale poluostrva Ratac (Republi ki zavod za zaštitu prirode 1988 godine) izdvojeni su i na karti (vidi Kartu zaštite prirode, autori M. Vu kovi i R. Mahailovi u Prilogu br 3)) ograni eni djelovi padina sa skoro vertikalnim odsjecima, koji su naj eš e, ocijenjeni kao nestabilna geološka sredina. Na djelovima poluostrva gdje, u bre i, preovla uju ve i blokovi kre njaka, prisutna su i kidanja i odronjavanja terna, ali je padina rta Ratac relativno stabilnija. Ovakav primjer srije emo upravo ispod zidina manastira mada su, i ovdje evidentni djelovi i zidina manastira koji su, zajedno sa osnovnom stijenom, otkinuti i premješteni do same obalne linije. Na južnoj strani poluostrva Ratac tj. idu i od zidina manastira Ratac prema sjevero-istoku, padina je relativno mirnija, ali se tako e može naglasiti da je nestabilna i sa blokovima, koji su prvenstveno radom morskih talasa, podlokani. Me utim, baš na ovom dijelu poluostrva nagibi padina su nešto blaži tako da je, spiranjem terena sa viših kota, omogu eno formiranje šljunkovito-kamenitih obala pogodnih za ure enje kao plaže. Krajni sjevero-isto ni dio terena karakteriše se vrlo strmom padinom koja je zahva ena jarugama. Ovaj dio obale izgra uje, pored bre aste komponente, i sitna drobina bogata crvenicom ili drugim glinovitim materijalom, zbog ega dolazi do spiranja i jaružanja. Ve i blokovi bre a odvaljeni su i premješteni do morske obale, zbog ega ovaj dio terena ine skoro neprohodnim. Ostali prirodni resursi Zbog svog malog zna aja za zaštitu u okviru zašti enog prirodnog dobra, stanje ostalih prirodnih resursa (mineralne sirovine, voda i sl) nije procjenjivano. Na primjer, na predmetnom terenu nema mineralnih sirovina ija bi eksploatacija bila društvena i ekonomski opravdana u današnjim okolnostima.

36

37

V. PREDLOŽENI KONCEPT STATUSA / KATEGORIJE ZAŠTITE I ZONA / REŽIMA ZAŠTITE

Polaze i od prethodno identifikovanih (i) klju nih razloga za stavljanje pod zaštitu predmetnog podru ja (poglavlja II i III) kao i (ii) rezultata vrednovanja glavnih prirodnih resursa (poglavlje IV) za koje treba obezbjediti odgovaraju e mjere zaštite, ovom revizijom statusa i kategorije zaštite Ratca sa Žukotrlicom predlaže se slede i koncept njegove zaštite:

1. Status i kategorija zaštite

U odnosu na prethodne nedovoljno precizne administrativne granice predmetnog zašti enog prirodnog dobra, ovom revizijom se predlaže da zašti eno prirodno dobro „Ratca sa Žukotrlicom“ zadrži status zašti enog prirodnog dobra, s tim što e mu se detaljno utvrditi granice i promjeniti kategorija zaštite u skladu sa prisutnim prirodnim vrijednostima koje su zna ajne za zaštitu (vidi poglavlja II i III). S tim u vezi, utvr ene su klju ne prirodne vrijednosti za zaštitu, njihova prostorna distribucija (rasprostranjenje) na kopnu i u moru, i shodno tome odgovaraju a kategorija zaštite ovog zašti enog prirodnog dobra. - Prirodne vrijednosti za zaštitu na kopnu: Zajednica vrsta Crithmum maritimum i Statice

cosyrensis u obalnoj zoni do saobra ajnice - jadranske magistrale, od ograde i južne kapije hotelskog kompleksa „Zlatna obala“ do javnog parkinga pored magistrale u uvali Žukotrlice.

- Prirodne vrijednosti za zaštitu u moru: Reprezentativna staništa zašti ene biljne vrste Posidonia oceanica morska trava u morskom obalnom pojasu od obale do morskog plovnog puta (150 metara od obalne linije)

Obije komponente (morska i kopnena) predmetnog zašti enog prirodnog dobra – zašti enog lokaliteta ( lan 37 Zakona o zaštiti prirode) treba da se štite mjerama zaštite koje odgovaraju kategoriji zaštite „SPOMENIK PRIRODE“, odnosno II KATEGORIJI ZAŠTI ENIH PRIRODNIH DOBARA, shodno opštim definicijama i uslovima zaštite koje propisuje Zakon o zaštiti prirode u lanovima 41 (za spomenik prirode) i 51 (za II kategoriju zašti enih prirodnih dobara) .

Imaju i u vidu (a) trendove u razvoju šireg okruženja i (b) uslove za zaštitu koje sa jedne strane odre uje karakter vlasništva nad nepokretnostima i samom zašti enom prirodnom dobru, a sa druge strane uticaj postoje e saobra ajne infrastrukture, predložen je režim zaštite koji odgovara III STEPENU – održivo koriš enje, uz sprovo enje uslova utvr enih u ovoj Studiji. Uslovi za zaštitu III- eg stepena zaštite se moraju propisati u ovoj Studiji i kasnije primjeniti u Planu i samoj praksi upravljanja predmetnog zašti enog prirodnog dobra, jer isti nijesu normativno ure eni u osnovnom Zakonu o zaštiti prirode kao i u podzakonskim aktima donijetim na osnovu tog zakona. Na kopnenom i morskom podru ju predmetnog zašti enog prirodnog dobra formira e se odgovaraju a zona koja treba da se integralno štiti mjerama zaštite koje odgovaraju prethodno navedenim kategorijama i režimu zaštite, shodno odredbama datim u lanovima 41, 51 i 54 Zakona o zaštiti prirode: Spomenik prirode je lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora u kojem se nalazi jedan ili više prirodnih ili prirodno - kulturnih oblika, koji imaju ekološku, nau nu, estetsku, kulturnu ili obrazovnu vrijednost. Spomenik prirode može biti: geološki (paleontološki, mineraloški, hidrogeološki, strukturno-geološki, naftno-geološki, sedimento-loški i dr.), geomorfološki (pe ina, jama, stijena i dr.), hidrološki (vodotok, jezero i dr.), botani ki (rijetki ili lokacijom zna ajni primjerak biljnog svijeta i dr.), prostorno mali botani ki i zoološki lokalitet i dr. Na spomeniku prirode i u njihovoj neposrednoj okolini, koja ini sastavni dio zašti enog prirodnog dobra, zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti koje ugrožavaju obilježja, vrijednosti i ulogu spomenika prirode.

( lan 41):

U II kategoriju razvrstavaju se zašti ena prirodna dobra koja imaju jednu ili više osobina od velikog zna aja za Crnu Goru, i to:

- autenti nost sa stanovišta fundamentalnih prirodnih nauka i primijenjenih biotehni kih disciplina;

( lan 51):

38

- ugroženost, smanjenje areala ili smanjenje brojnog stanja jedinki ili zajednica, poreme aj ekosistema i dr;

- prirodni fenomen, životnu zajednicu ili stanište vrsta reprezentativnih obilježja na nivou regionalno-geografskih cjelina;

- atraktivna pejzažna obilježja i kulturno-istorijske vrijednosti; - podru je od velikog zna aja za o uvanje kvaliteta životne sredine i za

o uvanje i regulaciju klime. Režim zaštite III stepena – održivo koriš enje ( lan 54):

Kategorija predmetnog zašti enog prirodnog dobra odre ena je primjenom propisanih kriterijuma za vrednovanje zašti enih prirodnih dobara ( lan 48 Zakona o zaštiti prirode) na prethodno identifikovane prirodne vrijednosti (poglavlje II) i utvr eno stanje prirodnih resursa (poglavlje III) zašti enog prirodnog dobra. U vezi sa tim, konstatovano je da su prirodne vrijednosti i prirodni resursi Ratca sa Žukotrlicom djelimi no izmijenjene u odnosu na stanje kada je to prirodno dobro stavljeno pod zaštitu (1968 godina), dok su identifikovane / prisutne prirodne vrijednosti tog zašti enog prirodnog dobra obezbjedile ispunjavanje slede ih propisanih kriterijuma (a) Suštinsko svojstvo zašti enog prirodnog dobra – koje sa injavaju: 1.) reprezentativnost prirodnih staništa vrsta Crithmum maritimum i Statice cosyrensis na kopnu i morske trave – Posidonia oceanica u moru, koje su zna ajni primjerci biljnog svijeta (prostorno mali botani ki lokalitet) u odnosu na pripadaju u regionalno-geografsku cjelinu i 2.) atraktivnost i integralnost, odnosno funkcionalno jedinstvo zašti enog prirodnog dobra sa neposrednom okolinom kojoj predmetno zašti eno prirodno dobro daje atraktivna i prepoznatljiva pejzažna obilježja (b) Funkcije i zna aj zašti enog prirodnog dobra – Po svojoj funkciji, podru je zašti enog prirodnog dobra „Ratacasa Žukotrlicom“ u novim – precizno odre enim granicama omogu ava zaštitu: atraktivnosti i prepoznatljivosti pejzaža rta Ratca obalnom zonom u kojoj je uklju ena uvala Žukotrlica . Ovo podru je ima veliki zna aja za o uvanje kvaliteta životne sredine njegovog okruženja, a tako e i za o uvanje i regulaciju klime, imaju i u vidu ve registrovane (vidi poglavlje II. 1. 5.) ali i najavljene klimatske promjene10 (c) Ugroženost zašti enog prirodnog dobra: Dosadašnje ljudske aktivnosti su dovele do djelimi ne ugroženosti pejzaža i drugih prirodnih vrijednosti podru ja Ratca sa Žukotrlicom. U slu aju njihovog daljeg progresivnog nastavljanja, te aktivnosti bi mogle da dovedu do gubljenja pojedinih prirodnih cjelina zašti enog prirodnog dobra, nasilnim nametanjem novih gra evinskih struktura koje bi sa jedne strane ugrozile suštinska svojstva ovog zašti enog prirodnog dobra (prirodna staništa), as druge strane umanjile atraktivnost i prepoznatljivost njegovog pejzaža. Na ugroženost pejzažnih vrijednosti samog lokaliteta Ratac sa Žukotrlicom direktno su uticale ljudske aktivnosti koje su na tom prostoru sprovedene od vremena njegovog stavljanja pod zaštitu (1968 godine) do danas. Utvr ivanje kategorije zašti enog prirodnog dobra – Na osnovu prethodno iznijetog utvr eno je da predmetno zašti eno prirodno dobro treba prekategorisati i razvrstati u odgovaraju u kategoriju zašti enih prirodnih dobara / zašti enih lokaliteta, i to: - U II (drugu) kategoriju koja obuhvata prethodno identifiovanu kopnenu i morsku

zonu rta Rataca sa uvalom Žukotrlica zbog zaštite njenih ugroženih prirodnih i pejzažnih obilježja.

Pored opštih uslova za zaštitu II-ge kategorije zašti enih prirodnih dobara ( lan 51 zakona o zaštiti prirode) u ovoj Studiji se daju i bliži uslovi zaštite za predmetno zašti eno prirodno dobro.

10 Prema Buskovic, V. 2008.: Vulnerability and impacts of Climate Change on Marine and Coastal Biodiversity in Montenegro, National Overview produced within the project Strategic Action Programme for the Conservation of Biological Diversity in the Mediterranean Region (SAP BIO)., predvi a se slede i prognosti ki scenario za klimatske promjene u Crnoj Gori do 2050: i) zagrijavanje – pove anje temperature vazduha za 1,8 - 2,2 0C, posebno u toku ljeta sa temperaturnim kontrastima izme u mora i kopnenog dijela na Primorju; (ii) padavine - precipitacije – smanjenje u rasponu izme u -6 % and – 14% posebno u toku ljeta sa smanjenjem relativne vlažnosti, smanjenjem vlage u zemljištu i sa pove anom evaporacijom – isparenjem, (iii) extremni klimatski doga aji – bi e pove ani i (iv) pove a e se nivoa mora za 18 – 22 cm

39

Utvr ivanje namjene i režima koriš enja zašti enog prirodnog dobra – Shodno prethodno utvr enoj kategoriji i režimu zaštite predmetnog zašti enog prirodnog dobra utvr uje se i namjena i režim njegovog koriš enja, kako slijedi.

- Namjena predmetnog zašti enog prirodnof dobra je PRIRODNA OBALA – OBALNA ZONA I NJEN PRIPADAJU I MORSKI AKVATORIJ, emu e se prilagoditi prostorni i urbanisti ki planovi, kao i planovi objekata privremenog karaktera u zoni morskog dobra

- Režim koriš enja zašti enog prirodnog dobra - S obzirom da za III stepen zaštite zašti enih prirodnih dobara u mati nom zakonu nijesu detaljnije propisani bliži uslovi zaštite ( lan 52 Zakona o zaštiti prirode), primjenjiva e se opšti uslovi za koriš enje zašti enog prirodnog dobra koji su dati u lanu 67 Zakona o zaštiti prirode, i to: Zašti ena prirodna dobara mogu se koristiti u skladu sa prostornim planom posebne namjene i planom upravljanja zašti enog prirodnog dobra, vode i ra una o o uvanju biološke i predione raznovrsnosti. Zabranjeno je koriš enje zašti enih prirodnih dobara na na in koji prouzrokuje:

- ošte enje zemljišta i gubitak njegove prirodne plodnosti; - ošte enje površinskih ili podzemnih geoloških, hidrogeoloških i geomorfoloških vrijedno-sti; - osiromašenje prirodnog fonda divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva; - smanjenje biološke i predione raznovrsnosti; - zaga enje ili ugrožavanje podzemnih i površinskih voda.

Tako e je neophodna i primjena slede ih uslova zaštite prirode za zašti eno podru je Ratac sa Žukotrlicom i njegovu neporednu okolinu, a ti u se prevashodno sistema prostornih i urbanisti kih planova, kao i planova / programa objekata privremenog karaktera u zoni morskog dobra: - Uslovi vezani za izbor lokacija, karakter i koriš enje privremenih i trajnih gra evinskih objekata - Izbor lokacija za izgradnju ili postavljanje privremenih ili trajnih (gra evinskih) objekata i obavljanje

djelatnosti (radnje i aktivnosti) uslovljavljen je karakterom zašti enog prirodnog dobra (spomenik prirode) za koje e se, do njihove izmjene i donošenja novih, primjenjivati postoje a rješenja iz važe ih prostornih i regulacionih planova višeg reda. Izmjenama i/ili donošenjem novih planova / programa u njihovom konceptu e se obezbijediti integracija i primjena slede ih uslova: (i) na samom zašti enom prirodnom dobru se ne mogu postavljati objekti trajnog karaktera, izvoditi radovi betoniranja, ekploatacije pijeska, izmjene obalne linije i strukturnog remodeliranja pješ anih plaža (ii) ukupna površina privremenih objekata, bilo kog tipa11 ne može prije i 1,5% (2839,5 m2) od ukupne površine kopnenog dijela zašti enog prirodnog dobra (iii) gra evinski objekti ili njihovi prate i elementi (tende, nadstrešnice, ograde i sl) u neporednoj okolini zašti enog prirodnog dobra, a posebno oni koji su locirani u njegovom grani nom dijelu moraju obezbijediti otvaranje vizura ka zašti enom prirodnom dobru – Ratcu sa Žukotrlicom,

- U odnosu na ve izgra ene gra evinske objekte i prisutne djelatnosti u samom zašti enom prirodnom dobru i njegovoj okolini, a posebno u njegovoj grani noj zoni pri planiranju mikrolokacija i gabarita novih objekata mora se uzeti u obzir njihovo zbirno kumulativno dejstvo na zašti eno prirodno dobro i prirodu uopšte.

- Odre ivanje mikrolokacije i gabarita gra evinskih objekta u spomenicima prirode mora uzeti u obzir prisutne ekosisteme, staništa i vrste, naro ito zakonom zašti ene biljne i životinjske vrste12. Planiranje mikrolokacije i gabarita gra evinskih objekata mora biti na bezbjednoj udaljenosti13 i ne smije ugroziti prisutne zašti ene biljne i životinjske vrste, posebno staništa vrsta Crithmum maritimum i Statice cosyrensis, kao i staništa ekološke mreže Natura 2000

- Uslovi za izbor dozvoljenih djelatnosti i vrste objekata i njihovih gabarita - Izbor vrste objekata i djelatnosti (radnje i aktivnosti) u predmetnom zašti enom prirodnom dobru mora

biti u skladu sa utvr enom namjenom i režimom njihovog koriš enja, kao i zakonom utvr enim opštim mjerama zaštite i o uvanja prirode, uklju uju i mjere za zaštitu karaktera predmetnog zašti enog prirodnog dobra, na njemu prisutnih ekosistema, staništa i vrsta

- Planiranje pojedina nih gabarita i tipa privremenih gra evinskih objekata u predmetnom zašti enom prirodnom dobru mora biti uskla eno sa njegovim specifi nostima i predionim karakteristikama kao i njegovog šireg okruženja. Privremeni objekti koji vremenom mogu dobiti karakter trajnih objekata (terase ugostiteljskih objekata i sl) moraju biti isklju eni iz administrativnih granica zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom.

11 Izuzimaju i plažni mobilijar (suncobrani, ležaljke) 12 Rješenje o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta (“Sl. list CG” br. 76/06)) 13 Bezbjedna udaljenost podrazumijeva fizi ko rastojanje od zone u kojoj se ispoljava negativno djelovanje planiranih gra evinskih objekata. Odre ije se individualno, na osnovu vrste objekta i vrste djelatnosti koja se planira na njemu, konfiguracije terena, vrste / tipa okolnih staništa i predjela, prisutnih komunikacija i drugih objekata i djelatnosti sa kojima planirani objekti i djelatnosti mogu imati sinergijski uticaj. U slu aju hidrološke povezanosti, bezbjedna udaljenost e se odre ivati u odnosu na obim akcidentnog zaga enja iz planiranih gra evinskih objekata ili vrste djelatnosti

40

- Planiranje privremenih gra evinskih objekata unutar administrativnih granica zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom mora uzeti u obzir koriš enje, što je više mogu e, lokalno zastupljenih ekološki prihvatljivih materijala i stilova gra enja

- Uslovi vezani za odre ivanje kapaciteta prihvatljivosti - Prilikom odre ivanja kapaciteta prihvatljivosti primjenjiva e se, kao i do sada raspoloživi nacionalni

normativi14 i ograni enja15 na osnovu kojih e posredno odre ivati i kapacitet privremenih objekata i vrsta djelatnosti kako u zašti enom prirodnom dobru tako i u njegovom širem okruženju

- Planiranje kapaciteta i vrste novih privremenih gra evinskih objekata uze e u obzir (i) dosadašnje iskustvo u koriš enju takvih objekata na podru ju Ratca sa Žukotrlicom, (ii) ocjenu ekološke odgovornosti i prethodnog ponašanja zainteresovanog investitora i (iii) sadejstvo sa zastupljenim vrstama djelatnosti u zašti enom podru ju i njegovoj okolini, zbog njihovog zbirnog – kumulativnog efekta, tako da se u planovima za postavljanje privremene nih objekata sabiraju njihovi parametri i shodno tome utvr uju kona na rješenja

- Odre ivanje prihvatljivih vrijednosti koeficijenta/indeksa izgra enosti i/ili zauzetosti za planirane objekte i djelatnosti (radnje i aktivnosti) u grani nom dijelu zašti enih prirodnih predjela primjenjiva e se individualno, u zavisnosti od specifi nosti predjela i vrste objakta / djelatnosti. Kao i za ostala podru ja u obalnoj zoni i na ostrvima, koeficijent zauzetosti po urbanisti koj parceli nebi trebao da prije e 0.2016.

- Uslovi za zaštitu predionih karakteristika zašti enog prirodnog dobra i njegove okoline - Planerskim rješenjima na zašti enom prirodnom dobru i njegovoj okolini ne smiju se uzrokovati

neželjene promjene i degradacija prirodnih, prirodi bliskih ili stvorenih predjela zašti enog prirodnog dobra i njegove okoline

- Planerska rješenja moraju uklju iti mjere za o uvanje zna ajnih i karakteristi nih osobina predjela17, kao i održavanje bioloških, geoloških i kulturnih vrijednosti koje odre uju njegov karakter i estetski doživljaj.

Pored prethodno navedenih uslova za zaštitu predjela, primjenjiva e se i odredbe iz l. 27 Zakona o zaštiti prirode ("Sl. list Crne Gore", br. 51/08 ), u kojem je utvr eno da se zaštita predjela vrši "planiranjem i sprovo enjem sveobuhvatnih mjera kojima se spre avaju neželjene promjene i degradacija prirodnih, prirodi bliskih ili stvorenih predjela, radi o uvanja zna ajnih obilježja i karaktera predjela, raznovrsnosti, jedinstvenosti i estetske vrijednosti i omogu avanja trajnog koriš enja prirodnih dobara". S tim u vezi, neophodno je sprovesti sljede e aktivnosti:

- utvrditi odgovaraju i ekološki model šireg predjela Ratca sa Žukotrlicom na nivou prostorno-planske dokumentacije, sprije iti znatnije izmjene karaktera okolnih predjela, a budu i razvoj bazirati na principima održivog razvoja

- racionalnije koriš enje ve zauzetog prostora, ograni avanje zauzimanja novih prostora i koriš enje o uvanih prostora uz minimum intervencija

- zaštititi preostale površine pod makijom, maslinjacima i šumskim kulturama - sanacija devastiranih i degradiranih površina u širem okruženju Ratca sa Žukotrlicom putem

planskog pošumljavanja i ozelenjavanja uz poštovanje karaktera predjela (koristiti autohtone biljne vrste kao i odoma ene etinarske vrste koje su dio kulturnog pejzaža)

- ure enje erodiranih površina i klizišta primjenom kompleksnih biološko-tehni kih mjera i radova

- zaštita jedinstvenih vizura, posebno na isto noj i zapadnoj strani Ratca sa Žukotrlicom - promovisanje obrazaca kulturnog predjela (maslinjaci, ure eni parkovi) i td

2. Zoniranje i režim zaštite zašti enog prirodnog dobra Shodno prethodno odre enoj kategoriji zašti enog prirodnog dobra i prepoznatom uniformnom karakteru podru ja, utvr ena je samo 1 zone zaštite i 1 režim zaštite predmetnog zašti enog prirodnog dobra koju ograni avaju njegove administrativne granice koje su grafi ki predstavljene u Prilogu br 2. ove studije. Te granice su tekstualno opisane u ta ki 5 ovog poglavlja. Prilikom odre ivanja granica ovog zašti enog prirodnog dobra, vodilo se ra una da se se iz njega izuzmu, što je više bilo mogu e, privatne parcele kako bi cjelokupna predložena površina za zaštitu bila ve im dijelom u državnom vlasništvu.

3. Odre ivanje zna aja zašti enog prirodnog dobra Zna aj zašti enog prirodnog dobra odre uje se shodo odredbama iz lana 35 Zakona o zaštiti prirode.

14 Pravilnik o uslovima koje moraju ispunjavati ure ena i izgra ena kupališta "Sl. list RCG", br. 63/2002 od 23.11.2002. godine), lan 12.

15 Za plaže / kupališta (npr.: najmanje 1/3 plaže po dužini i dubini treba da bude oslobo ena od plažnog mobilijara, jedna ležaljka na najmanje 4 m2 i dr 16 Za ekološki osjetljiva podru ja, koeficijent izgra enosti ne smije prije i 0.10 17 Pod zna ajnim i karakteristi nim obilježjima predjela podrazumijevaju se djelovi prirode karakteristi ni za odre ene predione tipove ili vješta ki djelovi predjela koji imaju prirodnu, istorijsku, kulturnu, nau nu ili estetsku vrijednost

41

U skladu sa identifikovanim vrijednostima lokaliteta Ratac sa Žukotrlicom i) i klju nim razlozim za njegovo stavljanje pod zaštitu, kao utvr enog statusa i kategorije zaštite odre eno je da zašti eno prirodno dobro „Ratac sa Žukotrlicom“ ima lokalni zna aj

4. Odre ivanje prirode predjela Shodno zastupljenim prirodnim vrijednostima lokaliteta Ratac sa Žukotrlicom ima karakter Prirodnog Predjela.

5. Opis utvr enih administrativnih granica zašti enog prirodnog dobra Daje se opis granica za spomenik prirode Ratac sa Žukotrlicom u II-goj kategoriji zašti enog prirodnog dobra, iji je režim zaštite III- eg stepena Podru je zašti enog prirodnog dobra obuhvata morsku i kopnenu zonu na podru ju rt Ratac – uvala Žukotrlica, koju na kopnu sa sjeverne i sjeveroisto ne strane ograni ava ograda hotelskog kompleksa „Zlatna obala“, od morske obale (6588297, 4665098) do južne kapije tog hotelskog kompleksa (6588356, 4665048), odakle granica nastavlja ivicom saobra ajnice – Jadranske magistrale i njenih manjih proširenja do javnog parkinga (6590107, 4663728) u uvali Žukotrlica ijom se zapadnom ivicom granica okomito (sa 6590120, 4663686) spušta do morske obale (6590077, 4663651) a odatle na rastojanju od 150 metara nastavlja do granice morskog plovnog puta koji, idu i u pravcu sjevera, paralelno sa obalnom linijom na udaljenosti od 150 metara, ograni avaju slede e ta ke 6589954, 4663564 6589802, 4663751 6589731, 4663744 6589554, 4663898 6589480, 4663883 6589068, 4664169 6588817, 4664423 6588620, 4664490 6588558, 4664642 6588361, 4664660 6588095, 4664617 6587958, 4664733 6588019, 4665033 6588179, 4665208 Od zadnje ta ke granica zašti enog prirodnog dobra se vra a na po etnu ta ku – po etak ograde hotelskog kompleksa Zlatna obala na morskoj obali (6588297, 4665098). Ukupna dužina granica zašti enog prirodnog dobra iznosi 6.031 m. Ukupna površina zašti enog prirodnog dobra iznosi 66,85 hektara, od ega je 18,93 hektara kopneni a 47,92 hektara morski dio tog podru ja.

42

43

VI. OSNOVE ZA UPRAVLJANJE – IZRADU PLANA UPRAVLJANJA Shodno odredbama iz l. 62 i 63 Zakona o zaštiti prirode Opština Bar je obavezna da odredi (u aktu o proglašenju) i potom formira upravlja a – tijelo koje e biti zaduženo za direktno upravljanje predmetnim zašti enim prirodnim dobrom. Prvo, opciono rješenje za Opštinu Bar može biti i formiranje jednog upravlja a koji e biti odgovoran za predmetno i sva ostala18 postoje a i planirana zašti ena prirodna dobra koja se nalaze na teritoriji opštine Bar a spadaju u njenu nadležnost shodno njihovoj kategoriji i statusu zaštite. Drugo, opciono rješenje može biti prenošenje prava upravljanja ovim i ostalim zašti enim prirodnim dobrima u opštini Bar na Javno preduze e za upravljanje morskim dobrom Crne Gore. To rješenje se ovom studijom i predlaže kao povoljnije, efikasnije i racionalnije, prvenstveno zbog ingerencija i ve izgra enih profesionalnih kapaciteta u Javnom preduze u za upravljanje morskim dobrom Crne Gore (Služba za održivi razvoj, Služba za kontrolu morskog dobra, Služba za ustupanje morskog dobra na koriš enje, Služba za ure enje i izgradnju morskog dobra i dr). Zbog karaktera zašti enog prirodnog dobra koje pored kopnenog ima i morski dio u okviru svojih administrativnih granica, neophodno je u samo upravljanje ovim podru jem uklju iti i nadležne organe / vlasti za kontrolu pomorskog saobra aja i aktivnosti na moru (Lu ka kapetanija, ribarska inspekcija i dr). Uporedo sa postupkom odre ivanja / formiranja upravlja a Javno preduze e za upravljanje morskim dobrom Crne Gore / Opština Bar e u svom Budžetu obezbjediti finansijska sredstva ( l 64 Zakona o zaštiti prirode) za rad upravlja a (sredstva za pokrivanje operativnih troškova, uklju uju i sredstva za sprovo enje direktnih mjera zaštite i neophodnih intervencija, kao i sredstva za sprovo enje programa i projekata za zaštitu predmetnog zašti enog prirodnog dobra). U slu aju prenosa prava upravljanja na Javno preduze e za upravljanje morskim dobrom Crne Gore, to preduze e može u svojoj strukturi formirati jednu posebnu organizacionu cjelunu – Službu zaštite (mogu i organizacioni oblici: odjeljenje, centar, sektor i sl) koja bi iz razloga racionalnosti u obavljanju preuzetih poslova imala ingerencije nad svim zašti enim prirodnim dobrima koja se nalaze u zoni Morskog dobra Crne Gore. Ovakvo rješenje zahtijeva unutrašnje preispitivanje mogu nosti i kapaciteta Javnog preduze e za upravljanje morskim dobrom Crne Gore za obavljanje preuzetih prava upravljanja zašti enim prirodnim dobrima. U svakom slu aju, dijalog izme u organa nadležne lokalne (samo)uprave i Javnog preduze a za upravljanje morskim dobrom Crne Gore o ovom pitanju je neophodan. Zavisno od unutrašnje organizacije upravlja a, u okviru njegovih upravlja kih struktura (upravni odbor, savjet ili sl.) treba da budu uklju eni odgovaraju i predstavnici lokalnog stanovništva kako bi njihovi intreresi bili uzeti u obzir prilikom donošenja odluka vezanih za uvo enje / primjenu ograni enja, zabrana ili dozvoljenih radni u predmetnom zašti enom prirodnom dobru. U slu aju da upravlja za predmetno zašti eno prirodno dobro bude ispunjavao uslove u pogledu stru ne, kadrovske i organizacione osposobljenosti za obavljanje poslova zaštite, unaprje enja, promovisanja i održivog razvoja zašti enog prirodnog dobra, optimalno je da isti pripremi Plan upravljanja predmetnim zašti enim prirodnim dobrom. Upravlja e proces pripreme Plana upravljanja voditi transparentno i participatorno, uz u eš e odgovaraju ih predstavnika lokalnog stanovništva, zainteresovanih firmi – investitora, ovlaš enih / nadležnih javnih institucije, nevladinih organizacija i dr). U slu aju Plana upravljanja za Ratac sa Žukotrlicom, definisa e se naro ito: 1. mjere za zaštitu plaže u cilju o uvanja zna ajnih obilježja i karaktera predjela, jedinstvenosti i estetske vrijednosti i omogu avanja trajnog koriš enja prirodnog dobra ( l 27 Zakona o zaštiti prirode). Pored navedenih mjera, Plan uravljanja treba ( l 66 Zakona o zaštiti prirode) da definiše i slede a pitanja:

- mjere zaštite, o uvanja, unaprje ivanja i koriš enja zašti enog prirodnog dobra; - razvojne smjernice, smjernice i prioritete za zaštitu i o uvanje zašti enog prirodnog dobra

uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva;

18 Potencijalna zašti ena prirodna dobra u Opštini bar: Ratac sa Žukotrlicom, Velji pijesak, plaže anj i Pe in, Park Dvorca na Topolici, Stara Maslina u Starom Baru i Regionalni park Rumija

44

- na in sprovo enja zaštite, koriš enja i upravljanja zašti enim prirodnim dobrom; - dugoro ne ciljeve zaštite i održivog razvoja; - analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite; - prikaz prirodnih resursa i korisnika zašti enog prirodnog dobra; - prioritetne aktivnosti na o uvanju, održavanju i monitoringu prirodnih i drugih vrijednosti i

segmenata životne sredine; - ocjenu stanja zašti enog prirodnog dobra; - smjernice za nau no-istraživa ki rad; - planirane aktivnosti na održivom koriš enju prirodnih resursa, razvoju i ure enju prostora; - prostornu identifikaciju planskih namjena i režima koriš enja zemljišta; - aktivnosti na promociji i valorizaciji zašti enog prirodnog dobra; - oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima nepo-

kretnosti; - dinamiku i subjekte realizacije plana upravljanja i na in ocjene sprovo enja; - finansijska sredstva za realizaciju Plana upravljanja; - druge elemente od zna aja za upravljanje zašti enim prirodnim dobrom.

Usaglašen Plan upravljanja e donijeti (usvojiti) nadležni organ (skretarijat nadležan za poslove zaštite životne sredine) u Opštini Bar ( l. 65 Zakona o zaštiti prirode) ili Javno preduze e za upravljanje morskim dobrom Crne Gore u slu aju da na njega budu prenijeta prava i ovlaš enja od strane Opštine Bar. S obzirom da je rok važenja Plana upravljanja 5 (pet) godina, za njegovo operativno sprovo enje e se za svaku godinu donositi od strane upravlja a Godišnji programi upravljanja na koji e se obezbje ivati saglasnost nadležnog organa (skretarijat nadležan za poslove zaštite životne sredine) u Opštini Bar, odnosno ministarstvo nadležno za poslove zaštite životne sredine / zaštite prirode u slu aju da na Javno preduze e za upravljanje morskim dobrom Crne Gore budu prenijeta prava i ovlaš enja od strane Opštine Bar. Upravlja e Godišnje programe dostavljati Ministarstvu i nadležnom organu lokalne uprave do 30. novembra teku e godine za narednu godinu, dok e im Izvještaje o njihovoj realizaciji dostavljati do 1. marta teku e godine za prethodnu godinu. Ministarstvo nadležno za poslove zaštite životne sredine je obavezno da Izvještaje o realizaciji Plana upravljanja za predmetno prirodno dobro dostavlja Vladi, na osnovu godišnjih programa upravljanja, do 1. marta teku e godine za prethodnu godinu. Pravna i fizi ka lica dužna su da vrše radnje, aktivnosti i djelatnosti u zašti enom prirodnom dobru u skladu sa Planom upravljanja. Prije isteka perioda na koji se Plan upravljanja donosi mogu se vršiti njegove izmjene i dopune na na in i u postupku koji je propisanom za njegovo donošenje u Zakonu o zaštiti prirode.

45

VII. POSLJEDICE KOJE PROISTI U OD PREDLOŽENOG KONCEPTA Predthodno izloženi Koncept ima e slede e direktne posljedice u slu aju njegovog prihvatanja / usvajanja od strane naru ioca Studije (Opština Bar i Javno preduze e za upravljanje morskim dobrom Crne Gore). Akt o proglašenju – prekategorizaciji zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom - Shodno odredbama iz l 62. Zakona o zaštiti prirode, Opština Bar je obavezna da nakon prihvatanja ove Studije DONESE AKT O PROGLAŠENJU – PREKATEGORIZACIJI zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom. Kao što je na to ukazano u prethodnom poglavlju, Opština Bar je obavezna da u Aktu o proglašenju odredi i potom FORMIRA UPRAVLJA A – tijelo ili instituciju koje e biti zaduženo za direktno upravljanje predmetnim zašti enim prirodnim dobrom ili (opciono) formira jednog upravlja a za predmetno i sva ostala zašti ena prirodna dobra koja se nalaze na njenoj teritoriji. U Aktu o proglašenju može se utvrditi prenošenje prava i obaveza upravljanja predmetnim zašti enim dobrom na Javno preduze e za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore, u slu aju postizanja njihovog me usobnog dogovora o istom. Ministarstvo nadležno za poslove zaštite životne sredine je u Nacrt Izmjena i dopuna Zakona o zaštiti prirode ve uvrstilo odredbu da svim zašti enim prirodnim dobrima koja se nalaze u zoni Morskog dobra upravlja JP za upravljanje morskim dobrom Crne Gore (u nacrtu novog Zakona o morskom dobru je predloženo da se zove Agencija za upravljanje morskim dobrom ) Mehanizam za formiranje upravlja a i / ili prenošenja prava upravljanja na drugi subjekat / instituciju odgovornu za direktno puravljanje nekim zašti enim prirodnim dobrom veže se za postupak donošenja Akta o proglašenju zašti enog prirodnog dobra, u skladu sa odredbama iz l 62. Zakona o zaštiti prirode. Formalno i suštinski, u Aktu o proglašenju nekog zašti enog

prirodnog dobra, pa time i zašti enog lokaliteta – zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom treba da se odredi i potom formira upravlja (institucija, preduze e, tijelo...) koji e biti zadužen za direktno upravljanje predmetnim zašti enim prirodnim dobrom. Odre ivanje upravlja a uklju uje mogu nost da se pravo upravljanja prenese, izme u ostalog i na nekog ve postoje eg upravlja a kao što je Javno preduze e za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore. Utvr ivanje prenošenja prava i obaveza upravljanja predmetnim zašti enim dobrom na Javno preduze e za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore treba da bude prethodno dogovoreno izme u Opštine Bar i Javnog preduze a za upravljanje morskim dobrom Crne Gore. Ovaj dogovor treba da bude suštinski i formalno postignut (može se donijeti Sporazum o tom pitanju) i to prije donošenja Akta o proglašenju predmetnog zašti enog prirodnog dobra. Pored utvr ene kategorije, vrste, zna aja predmetnog zašti enog prirodnog dobra i njegovih granica, prenos prava upravljanja i ostala zna ajna pitanja (na in obezbje enja odgovaraju ih finansijskih sredstava za rad upravlja a, sjedište i sl) treba da budu riješeni u Aktu o proglašenju, uklju uju i i utvr ivanje: - uslova i mjera zaštite za predmetno zašti eno prirodno dobro ( l 78 Zakona o zaštiti prirode), - naknada za koriš enje resursa u usluga (ecosystem services) predmetnog zašti enog prirodnog dobra ( l. 68 Zakona o zaštiti prirode), - kao i (eventualnih) naknada vlasnicima nepokretnosti vezanih za zabrane i ograni enja i raspolaganja nepokretnostima ( lan 73 Zakona o zaštiti prirode). Uporedo sa postupkom formiranja upravlja a Opština Bar, ili Javno preduze e za upravljanje morskim dobrom Crne Gore u slu aju da na njega budu prenijeta prava i ovlaš enja od strane Opštine Bar, bi e obavezna/o da u svom Budžetu obezbjediti i odgovaraju a FINANSIJSKA SREDSTVA ZA RAD UPRAVLJA A. Upravlja e biti dužan da organizuje Službu zaštite. Sa injava e je NADZORNICI koji imaju slede a ovlaš enja ( lan 113 Zakona o zaštiti prirode): legitimisanje lica koja zateknu u zašti enom prirodnom dobru; vršenje pregleda svih vrsta vozila, plovila i tovara; privremeno oduzmanje predmeta kojima je izvršen prekršaj ili krivi no djelo i predmeta koji su nastali ili pribavljeni izvršenjem takvog djela i da te predmete predaju upravlja u zašti enog prirodnog dobra radi uvanja; predaju (ili obavijeste) policiji lice bez li nih isprava koje je zate eno u vršenju prekršaja ili krivi nog djela, zazahtijevaju uspostavljanje prethodnog stanja, odnosno naredne mjere za sprje avanje i uklanjanje štetnih posljedica; sara uju sa vlasnicima i korisnicima prava na nekretninama u zašti enom prirodnom dobru u cilju zaštite

46

prirode; prate stanja divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva, kao i drugih vrijednosti zašti enog prirodnog dobra; pružaju pomo posjetiocima zašti enog prirodnog dobra i lokalnom stanovništvu. 1. Obavještavanje vlasnika nepokretnosti u zašti enom prirodnom dobru o uslovima koriš enja i ograni enjima – U saradnji sa podru nom jedinicom Uprave za nekretnine u Baru, nadležne opštinske službe za poslove zaštite životne sredine e obezbijediti spisak vlasnika nepokretnosti u predmetnom zašti enom prirodnom dobru koji e biti obaviješteni od strane Opštine Bar ili Javnog preduze a za upravljanje morskim dobrom Crne Gore o posebnim uslovima koriš enja njihovog zemljišta i drugih nepokretnosti, kao i ograni enjima koja proisti u po osnovu primjene Zakona o zaštiti prirode. Obavještavanje mora biti sprovedeno na formalan na in – u pisanoj formi, prije donošenja Akta o stavljanju pod zaštitu predmetnog zašti enog prirodnog dobra.

2. Izmjena prostorno – planske dokumentacije – Prostorno – planska i projektna dokumentacija koja se odnosi na zašti eno prirodno dobro Ratac sa Žukotrlicom bi e izmijenjena, shodno odredbama iz lanova 8., 9. i 10. Zakona o zaštiti prirode. Izmjene prostorno – planske i projektne dokumentacija su neophodne kako bi se sprije ilo trajno narušavanje biološke, geološke, hidrološke, klimatske, pedološke i predione raznovrsnosti zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom. U toj dokumentaciji e biti naro ito elaborirane mjere i uslovi za o uvanje predione i biološke raznovrsnosti Ratca sa Žukotrlicom ( lan 9. Zakona o zaštiti prirode)

3. Ublažavanje dosadašnjih štetnih posljedica od radnji, aktivnosti i djelatnosti u zašti enom prirodnom dobru Ratac sa Žukotrlicom – Do momenta donošenje i po etka sprovo enja kompenzatornih mjera za ve u injene štetne posljedice koje su dosadašnje radnje, aktivnosti i djelatnosti pri inile zašti enom prirodnom dobru Ratac sa Žukotrlicom Opština Bar i Javno preduze e za upravljanje Morskim dobrom Crne Gore e u cilju spre avanja novih ošte enja prirode u svojim planskim i razvojnim dokumentima obezbjediti zaštitu šire zone zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom, posebno za njegov kopneni dio ( lan 14 Zakona o zaštiti prirode).

4. Ograni avanje prometa nepokretnosti – Preporu uje se da se obustavi prodaja nekretnina u državnoj svojini fizi kim i pravnim licima.

Postupanje u slu aju prekršaja i krivi nih djela u zašti enom prirodnom dobru - Za prekršaje i krivi na djela u injene prirodnom dobru, odnosno prekršaje i krivi na djela prema zašti enom prirodnom dobru primjenjiva e se (resepktivno):

a. za prekršaje - odredbe iz lana 119 Zakona o zaštiti prirode i to: nov ane kazne od stostrukog do tristostrukog iznosa najniže cijene rada u Crnoj Gori za pravno lice i preduzetnika ako: - vrše radnje, aktivnosti i djelatnosti u zašti enom prirodnom dobru bez odobrenja organa uprave ( lan 11 stav 1); - ne sprovode kompenzatorne mjere ( lan 14); - bez odlaganja i o svom trošku ne otklone štetne posljedice koje su u prirodi i zašti enim prirodnim dobrima nastale usljed radnji, aktivnosti i djelatnosti izvedenih bez utvr enih uslova zaštite prirode ili suprotno datim uslovima ( lan 15); - obavljaju radnje, aktivnosti i djelatnosti u zašti enom prirodnom dobru u kojem se nalazi stanišni tip ili stanište zašti enih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva bez dozvole Ministarstva ( lan 30 stav 9); - obavljaju radnje,aktivnosti i djelatnosti koje ugrožavaju obilježja, vrijednosti i ulogu na spomeniku prirode i u njegovoj neposrednoj okolini koja ini sastavni dio zašti enog prirodnog dobra ( lan 41 stav 3); - na zašti enom staništu obavljaju radnje, aktivnosti i djelatnosti kojima se ugrožavaju njegove vrijednosti ( lan 42 stav 2); - u predjelu izuzetnih odlika obavljaju radnje, aktivnosti i djelatnosti koje narušavaju njegova obilježja ( lan 43 stav 2);- koriste zašti ena prirodna dobra suprotno lanu 67 ovog zakona; - ne dostave ponudu za prodaju nepokretnosti po pravu pre e kupovine na na in propisan u lanu 69 stav 1 Zakona o zaštiti prirode; - proda nekretninu koja se nalazi u granicama zašti enog prirodnog dobra drugom licu pod povoljnijim uslovima od uslova pod kojima ih je ponudio Vladi, odnosno jedinici lokalne samouprave ( lan 69

47

stav 2); - vrše nau no obrazovna istraživanja na zašti enom prirodnom dobru bez dozvole organa uprave ( lan 76 stav 1); - obavljaju radnje, aktivnosti i djelatnosti bez dozvole organa uprave ( lan 80 stav 4); - vrše branje, skupljanje i koriš enje, odnosno hvatanje i ubijanje nezašti enih biljnih i životinjskih vrsta i gljiva bez dozvole organa uprave ( lan 81 stav 2); - izvoze i uvoze u nau ne svrhe i radi izlaganja pojedine strogo zašti ene i zašti ene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva bez dozvole organa uprave ( lan 82 stav 3); - hvataju, drže i ubijaju strogo zašti ene životinje, ošte uje ili uništava njihove razvojne oblike, gnijezda ili legla, podru ja razmnožavanja i odmaranja, uznemirava u vrijeme razmnožavanja, podizanja mladih i hibernacije, uništava ili uzima jaja iz prirode bez dozvole Ministarstva ( lan 82 stav 5); - upotrebljavaju zabranjena sredstva za hvatanje i ubijanje divljih vrsta životinja bez dozvole organa uprave ( lan 83 stav 3); koriste zašti ene divlje vrste suprotno propisanim uslovima ( lan 84); - ne sprovode mjere zaštite i na in održavanja prelaza koji najmanje ometaju divlje životinjske vrste na propisan na in ( lan 85 stav 4); - izvode stubove i tehni ke komponente srednjenaponskih i visokonaponskih vodova na nedopušten na in ( lan 86 stav 2); - unose strane divlje vrste biljaka, životinja i gljiva u ekosisteme na teritoriji Crne Gore i u ekosisteme u kojima prirodno nijesu nastanjene bez dozvole organa uprave ( lan 87 stav 2); unose nestale divlje vrste biljaka, životinja i gljiva u ekosisteme na teritoriji Crne Gore bez dozvole organa uprave ( lan 89 stav 1); - drže u zato eništvu, uzgajaju, prodaju i kupuju strogo zašti ene i zašti ene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva bez dozvole organa uprava ( lan 90 stav 1); vrše iznos, unos, izvoz ili uvoz i unos s mora divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva, njihovih djelova i derivata bez dozvole organa uprave ( lan 91 stav 1); - uzimaju iz prirode zašti ene geološke i paleontološke objekte koji su proglašeni zašti enim prirodnim dobrima ili se nalaze na objektu geonasle a, zašti enom nalazištu ili ležištu mineralnih sirovina bez dozvole organa uprave ( lan 99).

b. za krivi na djela - odredbe Krivi nog zakonika koje se odnose na: ošte enje životne sredine (ve ih razmjera) ( lan 307, ta ka 3., 4. i 5.), uništenje (u ve oj mjeri) biljaka ( lan 308, ta ke 1. - 4.); ubijanje i mu enje životinja ve ih razmjera ( lan 309); uništenje i ošte enje zašti enog prirodnog dobra ( lan 310., ta ke 1 i 2.); kra u zašti enog prirodnog dobra ( lan 311, ta ke 1. - 3.); iznošenje u inostranstvo zašti nog prirodnog dobra i osebno zašti ene biljke i životinje( lan 312., ta ke 1. - 2.).

5. Javna kampanja za promovisanje zašti enog prirodnog dobra Ratac sa Žukotrlicom – Neophodno je da se provede javna kampanju radi promovisanja novog kncepta zaštite ovog zašti enog podru ja prirode i dobijanja podrške lokalne zajednice za njegovu zaštitu. Uz samo sprovo enje kampanje bi e potrebno da se sagledaju mogu nosti da se lokalnom stanovnitvu pruže povoljnosti za njihovo dobrovoljno pridržavanje ograni enja koja proisti u iz statusa i kategorije zaštite ovog zašti enog prirodnog dobra, odnosno normi ustanovljenih u Zakonu o zaštiti prirode.

48

49

PRILOZI

50

51

Prilog 1. Kopija Anketnog lista za zašti enu prirodnu baštinu za zašti eno podru je Ratac sa Žukotrlicom

52

53

54

55

Prilog 2 Kartografski prikaz granica zašti enog prirodnog dobra

56

57

Prilog 3. Karta zaštite prirode rta Ratac sa izdvojenim nestabilnim odsjecima terena

58

59

Prilog 4 Fotodokumentacija – zna ajnije vrste biodiverziteta u zoni Ratca sa Žukotrlicom Zivotinjske vrste

Papilio machaon Iphiclides podalirius

Echinaster sepositus

Ircinia oros

Reteporella grimaldii

Aplysia depilans

60

Biljne vrste

Morska trava – Posidonia oceanica

Crithmum maritimum

Carpinus orientalis

Crithmum maritimum

Pistacia lenthiscus

Olea europaea

61

LITERATURA Adam P., Birks H.J.B. & S. M. Walters (1971)(1972)): A contribution to the Study of the flora and vegetation of the Bar area, Montenegro. Glasn. Republ. Zav. Zaš. Prier. - Prir. Muz., 4:41-72, Titograd. Adamovi L. (1913.): Gra a za floru kraljevine Crne Gore. Rad JAZU. 195: 1-95, Zagreb. Ble i V. & Lakuši R. (1976.): Prodromus biljnih zajednica Crne Gore. Glasn. Rep. Zav. Zaš. Prir. - Prir. Muz. 9: 57-98, Titograd. Buli Z.(1995): Crvena knjiga flore crnogorskog primorja. Rez. ref.(S-II-32) sa nau nog skupa "Istraživanje Jadranskog mora i zaštita", 18-21.05. 1995, Kotor. Cveji , J., Vasiljevi , N., Tutundži , A., Tipologija predela Beograda za potrebe primene Evropske konvencije o predelima, Beograd, 2008. Essex Landscape Character Assessment, Final Report, Chris Blandford Associates, 2003. Hayek A. (1924.-1933.): Prodromus florae pennsulae balcaniceae. Berlin. Higgins L.G. and Riley N.D. (1970): A field guide to the butterflies of Britain and Europe. Collins ed, London. Higgins L.G.(1975): The Classification of European Butterflies. Collins ed, London. Horvat I. (1950.): Šumske zajednice Jugoslavije, [umar. Encikl., 2: 560-590, Zagreb. Horvat I., Glava V. & Ellenberg H. (1974.): Vegetetion Südosteuropas, 1-170, Stuttgart. IUCN 2009. 2009 IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 1994. IUCN Red List Categories. Prepared by the IUCN Species Survival Commission. IUCN, Gland, Switzerland. IUCN. 2001. IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1. IUCN Species Survival Commission. IUCN, Gland, Switzerland. IUCN. 2003. Guidelines for application of IUCN Red List Criteria at Regional Levels: Version 3.0. IUCN Species Survival Commission. IUCN, Gland, Switzerland. Jakši , P., (2003): Crvena knjiga dnevnih leptira Srbije (Lepidoptera: Hesperioidea I Papilonoidea). Zavod za zaštitu prirode Srbije. Beograd Kolektiv autora (1986.): Prirodna potencijalna vegetacija Jugoslavije (Komentar karte 1:1.000.000) Izd. Nau . Ve e Veg. Karte Jugosl. 1-122, Ljubljana. Kolektiv autora (1986.): Prodromus Phytocenosum Jugoslaviae ad Mappam Vegetations 1:200.000. Izd. Nau . Ve e Veg. Karte Jugosl. 1-46, Ljubljana. Lakuši R. (1987.): Šumske zajednice Jugoslavije - Crna Gora. Šumarska Enciklop., 3: 388-395, Zagreb. Landscape Character Assessment - Guidance for England and Scotland, The Countryside Agency and Scottish Natural Heritage, Department of Landscape University of Sheffield and Land Use Consultants, 2002. Lovri , A. Z. 1995: Dendroflora Jadrana, Flora Adriatica knj. 1 (drve e i grmlje obalnih Dinarida i otoka). Uzeto iz: WikiFlora Adriatica Matvejev S. & Puncer I.J. (1989.): Karta bioma - Predeli Jugoslavije i njihova zaštita. Pos. Izd. Prir. Muz., knj. 36: 1-76, Beograd. Mihajlovi , Lj (2008): Šumarska entomologija. Šumarski fakultet. Univerzitet u Beogradu Milijaševi , T. (2003): Naj eš e parazitske i saprofitske gljive na nekim vrstama iz familije Cupressaceae. Glasnik šumarskog fakulteta br. 87. str. 161 – 173. Beograd. Pan i J. (1875.): Elanchus plantarum vascularium quae aestate a. 1873. in Crna Gora legit Dr J. Pan i pp. III-VII, 1-106, Beograd. Parolly G. (1992): Die Orchideenflora Montenegroi. Ein Beitrag zum OPTIMA -Projekt “ Kartierung der mediterranen Orchideen” ( Orchidaceae), 1991. Mitt. Bl. Arbeitskc. Heim. Orch. Baden – Wurtt. 24 (2): 141-391, 1992. Poto i , Z.& al. 1980-1987: Šumarska enciklopedija, knj. I-III. Leksikografski zavod, Zagreb. Proti , Lj. & Roganovi , D. (2002):Heteroptera on Cypress (Cupressus sempervirens(Linnaeus) in Montenegro (Serbia & Montenegro). Acta entomologica serbica. Belgrade. Vol.7. No 1/2 pp. 17-27.

62

Pulevi V. & Buli Z. (1990.): Novosti iz flore Crne Gore. Bilten Društva ekologa B. i H., ser. B, br. 5: 85-89, Sarajevo. Pulevi V. & Vincek D. (1991.): Crna Gora - Vrata Balkana - Putopisi i zapisi evropskih botani ara. Biblioteka Crnogorsko nasle e, 1-1065, Obod, Cetinje. Pulevi V. (1970.): Euphorbia dendroides L. i E. wulfenii Hope u flori Crne Gore. Glasn. Republ. Zav. Zaš. Prir. - Prir. Muz., : 67-69. Titograd. Pulevi V. (1974.): Colchicum hungaricum Janka u flori Crne Gore. Glasn. Republ. Zav. Zaš. Prir. - Prir. Muz., 7: 59-61. Titograd. Pulevi V. (1977.): Prilog taksonomiji i horologiji nekih vrsta roda Crocus L. iz Jugoslavije (C. weldenii, C. alexandri i C. adami sens. lat.). Glasn. Republ. Zav. Zaš. Prir. - Prir. Muz., 10: 81-99. Titograd. Pulevi V. (1980.): Bibliografija o flori i vegetaciji Crne Gore. CANU, Bibliografija 1, 1-35, Titograd. Pulevi V. (1982.): Zaštita flore i vegetacije u Crnoj Gori. MANU, Odjelj. Biol. Med. Nauka, Prilozi (3)1:109-124. Skopje. Pulevi V. (1983.): O rasprostranjenju vrsta Crocus weldenii Hoppe & Fürnr. i C.

chrysanthus Herb. u Jugoslaviji. MANU, Prilozi 4 (1-2):159-166. Skopje. Pulevi V. (1983.): Zašti ene biljne vrste u SR Crnoj Gori. Glasn. Republ. Zav. Zaš. Prir. - Prir. Muz., 16: 33-54. Titograd. Pulevi V. (1973(1974)): Prilog flori Crne Gore. Glasn. Republ. Zav. Zaš. Prir. - Prir. Muz., 6: 77-83, Titograd. Pulevi V. (1976): Neke nove i rijetke biljke u flori Crne Gore. Republ. Zav. Zaš. Prir. - Prir. Muz., 9: 99 - 102, Titograd. Pulevi V., Buli Z. & Karaman V.(1995):Karakteristike i stepen ugruženosti halofitne flore i vegetacije Crnogorskog primorja. Rez. ref.(S-II-19) sa nau nog skupa "Istraživanje Jadranskog mora i zaštita", 18, 21. 05. 1995, Kotor. Roganovic, D. (2007): Contribution to the study of bark beetles fauna (Coleoptera, Scolytidae) of the mediterranean part of Montenegro. Bulletin of the Republic Institute for the protection of Nature in Podgorica. Podgorica. Pp 149 – 155. Roganovi , D. & Jovovi V. (2004): Diverzitet sipaca (Scolytidae, Coleoptera) na ukrasnom bilju mediteranskog podru ja Crne Gore. Prvi Simpozijum Ekologa Crne Gore. Zbornik rezimea. Tivat 14-18 Oktobar. Roganovi , D. (2007): Contribution to the knowledge of alien insect species in Montenegro. Proceedings of the International Conference: «Alien Arthropods in South East Europe – Crossroad of three Continents». 19-21 September 2007, Sofia, Bulgaria. Pp 17-25. Roganovi , D. (2007): Insects on trunk and branches of Cypress (Cupressus sempervirens L.) in Montenegro. Journal for Forestry, Wood Processing, Landscape Architecture and Horticulture, and Ecological Engineering in Soil and Water Resources Protection. 3-4. Belgrade.Pp 55 Rohlena J. (1942.): Conspectus florae Montenegrinae, XX-XXI: 1-506, Preslia, Praha. Roques, A. & Battisti, A. (1999): Cypres pests. In: Cypress. A practical handbook. Studio Leonardo, Florence, Italy. Sterniša, A. & Mišovi , S. (2001): Predlog aktivnosti za uspostavljanje sistema zelenih površina opštine Bar u narednom periodu. Komunalno stambeno javno preduze e Bar, str. 1- 25, Bar. Stevanovi , V. 1995. Biogeografska podjela teritorije Jugoslavije. In: Stevanovi , V. & Vasi , V., Biodiverzitet Jugoslavije. Biol. fak. Univ. u Beog. Šili . (1979.): Monografija rodova Satureja L., Calamintha Mill., Micromeria Benth., Acinos Mill. i Clinopodium L. u flori Jogoslavije. Zemalj. Muz. B. i H. Pos. Izd., 1-440, Sarajevo. Šili . (1984.): Endemi ne biljke. Ed. "Svijetlost" OOUR Zav. Udž. Nast. Sred. (Sarajevo) i Zav. Udž. Nast. Sred. (Beograd). Šili , . 1973: Atlas drve a i grmlja. Zavod za izdavanje udžbenika, 178 str., Sarajevo. Šili , . 1984: Endemi ne biljke, priroda Jugoslavije knj. 4, 227 str., Svjetlost Sarajevo. Šili , . 1990: Ukrasno drve e i grmlje, priroda Jugoslavije knj. 6, 221 str., Svjetlost Sarajevo. Šmarda J. (1968.): Vysledky biogeografickych cest do Jugoslavie vletech 1964.-1967. (II Vysledky botanickych cast) eskoslov. Akad. Ved. - Geogr. Ustav., 9-128., Brno.

63

Trinajsti I 1988. Sintaksonomska analiza termofilnih listopadnih šuma Crnogorskog primorja.- Syntaxonomische Analyse thermophiler sommergrüner Walder des Montenegrinischen Küstenlandes (Crnogorsko primorje). Polj. Šum. (Titograd), 34(2-3): 3-11, Trinajsti I. 1999. Sintaksonomska analiza vazdazelene šumske vegetacije Crnogorskog primorja. - Syntaxonomische Analyse immergrüner Waldvegetation des montenegri-nischen Küstenlandes (Crnogorsko primorje). Polj. Šum. (Titograd), 35(3-4): 3-11. Trinajsti , I. 1990: As. Oleo – Euphorbietum dendroidis Trinajsti 1973 (Oleo – Ceratonion Br.-Bl. ) u Crnogorskom primorju. Poljoprivreda i šumarstvo 36, Titograd 3 - 4: 22 – 27. Turill W. (1929): Plant life of Balkan peninsula. Oxford. Van Swaay, C., Cuttelod, A., Collins, S., Maes, D., Lopez Munguira, M., Šaši , M., Settele, J., Verovnik, R., Verstrael, T., Warren, M., Wiemers, M. and Wynhof, I. (2010): European Red List of Butterfies. Luxembourg: Publications Office of the European Union. Van Swaay, C.A.M. & Warren, M.S. 1999. Red Data Book of European butterflies (Rhopalocera). Nature and Environment, No. 99, Council of Europe Publishing, Strasbourg. Whalley, P. & Lewington, R, (1999):The pocket guide to butterflies of Britain and Europe. Printed and bound by Toppan Printing Company. China. http://lepidoptera.pro/species/aricia-anteros/ http://www.arkive.org http://www.britishbutterflies.co.uk/ http://www.butterfly-guide.co.uk/species/blues/blue17.htm http://www.butterfly-guide.co.uk/species/whites/cyp1.htm ZAKONI I DRUGA ZNA AJNA DOKUMENTA European Council for the Conservation of Fungi (ECCF) 2001: Project “Mapping and monitoring of threaten fungi in Europe” (50 threatened fungal species, including all 33 species candidates for listing in Appendix 1 of the Bern Convention – 2001) Important Fungus Areas. A provisional assessment of the best sites for fungi in the United Kingdom. Plantlife, Association of British Fungus Groups, British Micological Society. Kasom, G. (2006): Prijedlog za zaštitu 111 vrsta gljiva kao prirodnih dobara od posebnog interesa za Republiku Crnu Goru - Stru ni nalaz. Dokument Republi kog zavoda za zaštitu prirode. 33 threatened fungi in Europe Complementary and revised information on candidates for listing in Appendix I of the Bern Convention August 2003. A document compiled for EU DG Environment and the Bern Convention by Anders Dahlberg and Hjalmar Croneborg at the Swedish Species Information Centre on behalf of the Swedish Environmental Protection Agency (EPA) and the European Council for Conservation of Fungi (ECCF). ‘The Emerald Network – a network of Areas of Special Conservation Interest for Europe’. Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Heritage - Bern Convention. Strasbourg. * * * Bernska Konvencija o Evropskim divljim i prirodnim staništima Konvencija o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine; Konvencija o me unarodnom prometu ugroženim vrstama divlje faune i flore (CITES) Konvencija o biodiverzitetu Me unarodna konvencija za zaštitu ptica Me unarodna konvencija za zaštitu bilja Evropska Konvencija o predjelima ("Sl. list Crne Gore", br. ./08). Protokoli uz Konvenciju o biodiverzitetu - Protokol o biološkoj sigurnosti Konvencija o migratornim vrstama divljih životinja Rio Principi o održivom upravljanju šumama Evropska Konvencija o pejzažu Direktiva o o uvanju prirodnih i poluprirodnih staništa divlje flore i faune (92/43 EEC) Pan-Evropska strategija o zaštiti biološkog i predionog diverziteta;

64

* * * Studija „Pravci razvoja Crne Gore ekološke države, 2002, OCPD,Beograd & Ministarstvo zaštite životne sredine Vlade RCG, sintezna studija, str:1-284, Podgorica; Master plan za razvoj turizma u Crnoj Gori (Master Plan for Tourism Development in Montenegro) DEG, 2003; Vodoprivredna osnova Crne Gore, 2001; Agenda Ekonomskih reformi za Crnu Goru, 2003 ; The World Bank (2003/2004): Environmental Country Analyses for Serbia and Montenegro; UNECE (2003): Environmental Performance Review for FR Yugoslavia; UNEP (2003) Handbook of Environmental Law; USAID (2002): Biodiversity Analyses for Serbia and Montenegro; Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori. Institut ekonomskih nauka, 1993, Beograd; Zelena strategija Crne Gore 1991-2000. god. - razvoj agrara na osnovama tržišnog privre ivanja. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, str.1-130, 1992, Titograd; Program osnovnih mjera i rješenja za sprovo enje zelene strategije do 2000. godine. RCG, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, 1-17, Podgorica; Šume i šumarstvo Crne Gore - Koncepcija i strategija razvoja. Ekonomski fakultet - IDEI, str:1-46, 1994, Podgorica. Program ustanovljavanje i kategorizacija lovišta u Crnoj Gori. Fond S.D. RZZPCG, str. 1-145, 2000, Podgorica; Nacionalna stretegija održivog razvoja u Crnoj Gori. MZŽSVRCG. & UNDP. (2005/2006), Podgorica * * * Prostorni plan Opštine Bar Generalni urbanisti ki plan Opštine Bar do 2020, 2007. Odluka o donošenju Prostornog plana Crne Gore (“Sl. list CG”, br. 24/08) Odluka o donošenju Prostornog plana podru ja posebne namjene za Morsko dobro, sa Prostorni plan podru ja posebne namjene za Morsko dobro (“Sl. list RCG”, br. 30/07) Zakon o regionalnom prostornom planu "Južnog Jadrana" ("Sl. list SRCG", br.18/69, 26/71); Karakteristike flore i vegetacije, karaktersitike faune, pejzažne i ambijentalne specifi nosti, Bazna studija za potrebe Prostornog plana morskog dobra Crne Gore, MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor i Republi ki zavod za urbanizam i projektovanje, Podgorica. Sektorska studija za potrebe prostornog plana Republike Crne Gore, Prirodne i pejzažne vrijednosti prostora i zaštita prirode (SS-AE br. 4.3), Univerzitet Crne Gore i Republi ki zavod za urbanizam i projektovanje, Podgorica, 2005. * * * Zakon o zaštiti prirode ("Sl. list CG", br. 51/08 ) Rješenje o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta. - "Sl. list CG", br. 76/06. Rješenje o zaštiti objekata prirode ("Sl. list SRCG", br. 30/68 ) Rješenja o upisu u centralni registar zašti enih objekata prirode za RCG (“Sl. List RCG”, br. 20/94, 5/99, 36/00, 21/01); Zakon o uredjenju prostora i izgradnji objekata ("Sl. list CG", br. 51/08 ) Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (“Sl. list RCG”, br. 80/05) Zakon o životnoj sredini ("Sl. list CG", br. 48/08) Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu (“Sl. list RCG”, br. 80/05) Uredba o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu ("Sl. list RCG", br. 20/07 ) * * * Deklaracija o ekološkoj državi Crnoj Gori ("Sl. list RCG", br.39/91); Zakon o zaštiti vazduha od zaga ivanja ("Sl. list SRCG", br. 14/80, 16/80); Pravilnik o kriterijumima za izbor lokacija, na inu i postupku odlaganja otpadnih materija (Sl. list RCG, 56/2000);

65

Zakon o vodama ("Sl. list RCG", br. 16/95, 22/95); Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda ("Sl. list RCG" br. 14/96, 19/96, 15/97); Program sistematskog ispitivanja kvantiteta i kvaliteta površinskih i podzemnih voda ("Sl. list RCG", br. 33/97); Pravilnik o kvalitetu otpadnih voda i na inu njihovog ispuštanja u javnu kanalizaciju i prirodni recipijent ("Sl. list RCG", br. 10/97); Zakon o geološkim istraživanjima ("Sl. list RCG", br. 28/93, 42/94); Zakon o poljoprivrednom zemljištu ("Sl. list RCG", br. 15/92, 59/92); Zakon o šumama ("Sl. list SRCG", br. 17/80, 22/80, 19/86, 5/ 90, 10/90 i "Sl. list RCG", br. 21/91, 11/93, 6/94); Pravilnik o izradi, na inu vo enja i dostavljanja podataka katastra šuma ("Sl. list SRCG", br. 1/82); Pravilnik o izmjenama i dopunama pravilnika o na inu sakupljanja i koriš enja nezašti enih biljnih vrsta (“Sl. list RCG”, br. 64/03); Zakon o gra evinskom zemljištu ("Sl. list SRCG", br. 28/80, 12/86); Zakon o odre ivanju gra evinskog zemljišta u gradovima i naseljima gradskog karaktera ("Sl. list SRCG", br. 18/86, 12/73, 9/74, 17/74, 5/75, 21/75); Zakon o komunalnim djelatnostima ("Sl. list RCG", br. 12/95); Zakon o putevima ("Sl. list SRCG", br.38/89, 37/90, 13/91 i "Sl. list RCG", br. 56/92);