Rapportering Milieu 2016

2

Inhoudstafel

Inhoudstafel ................................................................................................................ 2

Inleiding ....................................................................................................................... 5

1 BEDRIJFSINTERNE MILIEUZORG ...................................................................... 6

1.1 Beheer eigen milieuvergunningen ........................................................................ 6

1.2 Overtredingen en aanmaningen ......................................................................... 13

1.3 Bodembeheer .................................................................................................... 13

1.3.1 Bodemonderzoeken en -saneringen ....................................................... 13

1.3.2 Restverontreiniging na sanering ............................................................. 19

1.3.3 Bodemverontreiniging als gevolg van calamiteiten aan landzijde ........... 19

1.3.4 Controle en monitoring bodem ............................................................... 21

1.3.5 Grondverzet ........................................................................................... 22

1.4 Bedrijfsintern afval en afvalwaterbeheer ............................................................ 23

1.4.1 Afvalwater .............................................................................................. 23

1.4.2 Bedrijfsintern afvalbeheer ....................................................................... 24

1.5 Milieuzorg .......................................................................................................... 27

1.5.1 Audits ..................................................................................................... 27

1.5.2 Opbouw milieuzorgsysteem ................................................................... 30

1.5.3 Milieuvriendelijk aankoopbeleid .............................................................. 30

1.5.4 Adviezen op straal- en schilderwerken ................................................... 34

1.5.5 Duurzaam bouwen ................................................................................. 36

1.6 Milieuondersteuning projecten ........................................................................... 37

1.6.1 MER ....................................................................................................... 37

1.6.2 Omgevingsveiligheid bedrijfsintern ......................................................... 39

1.6.3 Overige milieuondersteuning t.b.v. projectontwikkeling .......................... 40

1.7 Klimaatbeleid Havenbedrijf Antwerpen .............................................................. 44

1.7.1 Bedrijfsinterne Carbon Footprint ............................................................. 44

1.7.2 Bedrijfsintern klimaatbeleid ..................................................................... 47

1.8 Invulling rol waterbeheerder ............................................................................... 50

1.8.1 Beheersing verontreiniging door kunststofgranulaten ............................. 54

1.8.2 Calamiteitenbeheersing: dienstverlening bij watergebonden

oliecalamiteiten .................................................................................................. 55

1.8.3 Ophaling drijfvuil ..................................................................................... 57

1.8.4 Watercaptatie ......................................................................................... 59

2 MILIEUDIENSTVERLENING SCHEEPVAART ................................................... 61

2.1 Afvalinzameling binnenvaart .............................................................................. 61

2.2 Afvalinzameling zeevaart ................................................................................... 65

2.3 Ballastwater ....................................................................................................... 68

2.4 Bunkering scheepsbrandstoffen ......................................................................... 70

2.4.1 Traditionele brandstoffen ........................................................................ 70

2.4.2 LNG ........................................................................................................ 72

2.4.3 Alternatieve brandstoffen ........................................................................ 76

2.5 Droge en natte ladingsresten van de binnenvaart .............................................. 77

2.6 Walstroom binnenvaart ...................................................................................... 79

3

2.7 Walstroom zeevaart ........................................................................................... 82

2.8 Havenkortingen ................................................................................................. 83

2.8.1 ESI ......................................................................................................... 83

2.8.2 Fijnstofkorting ......................................................................................... 85

2.8.3 Kortingen binnenvaart ............................................................................ 87

2.9 Milieuperformantie binnenvaart .......................................................................... 88

2.10 Milieugerelateerde databank scheepvaart ......................................................... 90

2.11 Gasvormige ladingsresten van de binnenvaart .................................................. 90

2.11.1 Monitoring VOS (iNoses) ........................................................................ 91

2.11.2 Ontgassingsinfrastructuur binnenvaart ................................................... 93

2.12 Scrubbers .......................................................................................................... 96

2.13 Onderhoud schepen .......................................................................................... 98

2.13.1 Scheepsherstelling project i-SuPORT .................................................... 98

2.13.2 Romp- en propellerreiniging ................................................................... 99

3 HAVENBREDE THEMATISCHE MILIEUWERKING ......................................... 102

3.1 Lucht ................................................................................................................ 102

3.1.1 Stand van zaken uitvoering Actieplan Fijn Stof en NOx ........................ 102

3.1.2 Rapportering luchtkwaliteit ................................................................... 103

3.1.3 Emissies ............................................................................................... 107

3.2 Hinder .............................................................................................................. 109

3.2.1 Geluid ................................................................................................... 109

3.2.2 Hinderbeleving ..................................................................................... 111

3.2.3 Klachten, meldingen en algemene netheid ........................................... 111

3.3 Water ............................................................................................................... 115

3.3.1 Diffuse emissies ................................................................................... 115

3.3.2 Golfimpact schorren ten gevolge van Ontwikkelingszone Saeftinghe ... 118

3.3.3 Hemelwaterstudie Linkeroever ............................................................. 121

3.3.4 Monitoring en rapportering waterkwaliteit ............................................. 123

3.3.5 Ondersteuning van havenontwikkeling vanuit perspectief water ........... 129

3.3.6 Waterhuishouding Saeftinghe............................................................... 134

3.3.7 Waterkwantiteitsmodel ......................................................................... 136

3.4 Waterbodem .................................................................................................... 139

3.4.1 Rol als waterbodembeheerder - beleidsmatige kadering ...................... 139

3.4.2 Sedimentbeheer - ondersteuning license to operate ............................. 142

3.4.3 Inventarisatie waterbodem ................................................................... 148

3.4.4 Wetenschappelijk onderzoek waterbodem ........................................... 151

3.5 Milieukundige ondersteuning toegankelijkheid Schelde ................................... 157

3.6 Natuur .............................................................................................................. 159

3.6.1 Natuurkerngebieden rond het havengebied .......................................... 160

3.6.2 Soortenbeschermingsprogramma ........................................................ 185

3.6.3 Monitoring i.k.v. Vogel- en Habitatrichtlijn ............................................. 192

3.6.4 Meta-populatie (onderzoeks)project - meeuwenproblematiek ............... 196

3.7 Energie en klimaat ........................................................................................... 199

3.7.1 Carbon Footprint .................................................................................. 199

3.7.2 CCUS ................................................................................................... 200

4

3.7.3 Positie / kwetsbaarheid / readiness haven van Antwerpen vanuit

klimaatperspectief ............................................................................................ 204

3.7.4 Externe veiligheid havenbreed ............................................................. 207

3.8 Afval / materialen ............................................................................................. 210

3.8.1 Ontwikkeling kringloopeconomie .......................................................... 210

3.9 Erfgoed ............................................................................................................ 211

4 TOELATINGSBELEID - HANDHAVINGSBELEID - REGLEMENTERINGEN ... 214

4.1 Toelatingsbeleid .............................................................................................. 214

4.1.1 Het voorkaairegime en doorvoeropslagplaatsen ................................... 215

4.1.2 Advisering toelatingsprocedures ........................................................... 220

4.2 Handhavingsbeleid .......................................................................................... 224

4.3 Havenreglementering ...................................................................................... 227

5 DUURZAAMHEID ............................................................................................. 230

5.1 Projecten duurzaamheid .................................................................................. 230

5.1.1 Duurzame bedrijventerreinen ............................................................... 230

5.1.2 Bedrijventerreinmanagement vzw Luithagen ........................................ 233

5.1.3 Klimaatneutrale bedrijvenzones binnen de haven ................................. 234

5.2 Verduurzaming havenbedrijvigheid, duurzaamheidsrapportering en

duurzaamheidsaward ................................................................................................ 239

6 COMMUNICATIE .............................................................................................. 242

6.1 Intern ............................................................................................................... 242

6.2 Extern .............................................................................................................. 242

5

Inleiding

Onderhavig rapport geeft een overzicht van de voortgang in 2016 inzake bedrijfsintern en havenbreed milieubeheer. Er wordt daarbij aandacht besteed aan de wijze waarop:

Invulling werd gegeven aan de wettelijke verplichtingen van de milieucoördinator van het Havenbedrijf Antwerpen;

Werd omgegaan met juridische milieurisico's die het Havenbedrijf Antwerpen (HA) loopt;

Nieuwe kennisinzichten tot stand kwamen met betrekking tot de milieutoestand in het havengebied;

Milieudienstverlening voor de scheepvaart werd opgebouwd;

Werk werd gemaakt van gebiedsbeheer vanuit milieuoogpunt (thematisch, in toelatingsbeleid en handhavingsbeleid en in havenreglementering).

Beleidskader

Op 3 juni 2013 keurde de Raad van Bestuur de aanvullende verduidelijking van de algemene milieubeleidsvisie haven dd. 2007 en het actieplan milieu 2014-2018 goed. Daarbij werden de acties gekaderd in de versterking van de license to operate en de versterking van de unique selling proposition van de haven. Een overzicht van de voortgang van implementatie van dit actieprogramma vindt u hier.

Dit actieprogramma omvat tevens alle milieugerelateerde acties uit het actieprogramma bij het GRUP Antwerpse Zeehavengebied.

Hebt u interesse in een andere bijlage of een bepaalde link, maar hebt u geen toegang? Dan kan u deze ook steeds opvragen via milieu@portofantwerp.com.

6

1 Bedrijfsinterne milieuzorg

1.1 Beheer eigen milieuvergunningen

Doelstelling en omschrijving

Erop toezien dat alle activiteiten die het Havenbedrijf uitvoert op een correcte manier vergund zijn en erop toezien dat de vergunningsvoorwaarden correct worden nageleefd en hierover halfjaarlijks rapporteren.

Beleidstraject

Het aanvragen en beheren van de milieuvergunningen en -meldingen voor de inrichtingen met ingedeelde activiteiten die door het Havenbedrijf Antwerpen worden geëxploiteerd, is een belangrijk onderdeel van de bedrijfsinterne milieuzorg.

Het Havenbedrijf Antwerpen beschikt op dit moment over 44 exploitaties met ingedeelde activiteiten, waarvan 12 klasse 1, 19 klasse 2 en 13 klasse 3-inrichtingen.

Voor 7 van de inrichtingen klasse 1 is de aanstelling van een milieucoördinator en een jaarlijks verslag van de milieucoördinator vereist; voor 3 inrichtingen (vergunningen dokken) geldt de verplichting tot de uitvoering van een decretale milieuaudit. Deze audits hebben tot op heden nooit plaatsgevonden omdat de scope en inhoud ervan niet definieerbaar zijn.

Planning

Taak Initiële Start (opdracht ontvangen)

Geschatte Start

Initiële einddatum (gevraagde datum indiening)

Geschatte einddatum (verwachte datum indiening)

Bemerkingen

omzetting gevaarlijke stoffen in alle vergunningen (Vlaremverplichting tgv wijziging wetgeving)

1/12/2015 01/06/2017

nota indelingsrubriek 48.2 in de omgevingsvergunning

05/06/2015 29/09/2015 31/05/2016 draft nota onder de vorm van e-mail bericht verstuurd naar voorzitter AMV-werkgroep havens op 28/04/2016 en besproken op deze werkgroep op 21/06/2016

overdracht MV dempen insteekdokje Albertdok

overnamedossier op 29/07/2016 aan INFR/MI bezorgd voor overdracht aan aannemer werken

MV centralisatie operationele diensten (hernieuwing MV sleepdienst)

16/03/2016 16/05/2016 31/08/2016 MVA ingediend op 24/10/2016

actualisatie MV Kieldrechtsluis

04/03/2016 27/05/2016 01/07/2016 31/10/2016

nieuwe melding hoogspanningspost wachtplaatsen thv Hansadok/Groenendijk

31/1/2016 Q2 2016 gegevens transformator bekend (locatie gegevens definitief?)

7

nieuwe melding hoogspanningspost wachtplaatsen thv Reigersbos/De Zouten

Q2 2016 nog geen ontwerpgegevens transformator bekend (wachten tot bouwaanvraag ingediend)

MVA nieuwe locatie groenonderhoud Zandvlietweg (Blauwe loods)

27/06/2016 01/09/2016

overdracht of stopzetting MV kraandienst K321 (tgv stopzetting exploitatie)

1/08/2016 1/09/2016 in te dienen na overdracht terrein (havenbedrijf blijft ondertussen verantwoordelijk voor terrein)

nieuwe melding hoogspanningspost wachtplaatsen Kanaaldok (thv Covestro)

Q3 2016

omgevingsvergunning Royerssluis (tgv volledige renovatie)

Q3 2016 november 2016

omgevingsvergunning wordt ingediend door aMT (MER in afrondingsfase)

omgevingsvergunning bemalingswerken Royerssluis (tbv bouwfase)

Q3 2016 wordt waarschijnlijk geïntegreerd in omgevingsvergunning Royerssluis (zie hierboven)

aanpassing MV K102 (tgv afgelopen reorganisatie en wijzigingen bij GBP/W)

Q3 2016 regularisatie na verbouwingswerken 2015

aanpassing MV sluiscomplex Boudewijn/Van Cauwelaert (centralisatie INFR/MI, actualisatie en rechtzetting vermogen noodgroepen)

Q3 2016 regularisatie na verbouwing af te werken in 2016

actualisatie MV nieuwe havenhuis bij einde bouwwerken

27/05/2016 Q3/2016 actualisatie naar as-build toestand

stopzetting of overdracht MV havenhuis Entrepotkaai (tgv verkoop gebouw)

Q4/2016 vraag tot overname MV door PATR gesteld aan overnemer

stopzetting milieumelding Londonbrug (tgv overdracht bevoegdheid stadsbestuur)

01/03/2017 afspraak met stadsbestuur dat HA milieumelding behoudt totdat aanvraag voor nieuwe Londonbrug

uitbreiding MV dokkencomplex LO (met Verrebroekdok fase 3)

2017 besproken met provinciebestuur op 28/01/2016

aanpassing MV sluiscomplex Zandvliet/Berendrechtsluis

Q2 2017 opstarten na inwerkingtreding omgevingsvergunning (wijziging indelingsgrenzen noodgroep)

8

(volledige actualisatie)

aanpassing MV Kallosluis (actualisatie incl zoutopslag en rechtzetting vermogen noodgroepen)

Q2 2017 opstarten na inwerkingtreding omgevingsvergunning (wijziging indelingsgrenzen noodgroep)

actualisatie melding Noordkasteelbrug (rechtzetting vermogen noodgroep)

Q2 2017 opstarten na inwerkingtreding omgevingsvergunning (wijziging indelingsgrenzen noodgroep) of na afronding MER Masterplan Oosterweeleiland

actualisatie melding Oosterweel- en Wilmarsdonkbrug (rechtzetting vermogen noodgroep en rubriek 17.4 laten opnemen)

Q2 2017 opstarten na inwerkingtreding omgevingsvergunning (wijziging indelingsgrenzen noodgroep) of na afronding MER Masterplan Oosterweeleiland

actualisatie MV klasse 2 - bedieningsgebouw Mexicobruggen

Q4 2016 Q1 2017 28/02/2017 28/02/2017 regularisatie MV naar as-build toestand

overdracht of stopzetting MV AWN (tgv verhuis naar nieuwe site op K602-610)

2018 mogelijkheid tot overname MV op 9/8/2016 aangekondigd bij stadsbestuur ikv stavaza lopende dossiers

Stand van zaken

Omzetting gevaarlijke stoffen

Op 1 juni 2015 traden de bepalingen inzake gevaarlijke producten van de Vlaremtrein 2013 in werking. Als gevolg van deze bepalingen moet iedere exploitant tegen 1 december 2015 voor elk van zijn inrichtingen een overzicht opstellen van de in de milieuvergunning of -melding opgenomen gevaarlijke producten en de indeling van deze producten op basis van de nieuwe indelingscriteria. Met deze omzetting werd gestart in de loop van 2015 en ze zal in 2016 afgerond worden. Het Havenbedrijf Antwerpen voldoet voor het overgrote deel aan deze verplichting tot omzetting. Enkel de grote sluiscomplexen moeten nog gedaan worden, maar omdat in de loop van 2017 een grondige actualisatie zal plaats vinden van deze sluizen, wordt dan ook de CLP verordening toegepast.

Decreet omgevingsvergunning

In 2014 werd het decreet betreffende de omgevingsvergunning vastgesteld door het Vlaams Parlement. Het uitvoeringsbesluit werd goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 27 november 2015. Beide treden in werking op 23 februari 2017. Dit decreet regelt de integratie van de huidige stedenbouwkundige en milieuvergunning in een nieuw vergunningsstelsel.

Het decreet heeft een aantal belangrijke gevolgen hebben voor de vergunningen van het Havenbedrijf Antwerpen. Vooreerst wordt door het besluit tot aanwijzing van de Vlaamse en provinciale projecten ter uitvoering van het decreet op de omgevingsvergunning (Belgisch Staatsblad 4 maart 2015) het Vlaamse gewest de bevoegde instantie om uitspraak te doen over alle vergunningsdossiers met betrekking tot de natte infrastructuur met openbaar karakter binnen de grenzen van de zeehaven. Een aantal projecten van het Havenbedrijf Antwerpen zullen onder deze categorie vallen. In tegenstelling tot de projecten die worden beslist door provinciale of gemeentelijke niveau, is er tegen deze beslissingen geen georganiseerd beroep op

9

administratief niveau meer mogelijk (wel nog een gerechtelijke procedure via de Raad voor Vergunningsbetwistingen).

Daarnaast stelt de verplichte integratie tussen het stedenbouwkundige luik en het milieuluik van de vergunningsaanvragen het Havenbedrijf voor de uitdaging om de interne organisatie van projectorganisatie en vergunningenbeheer hierop af te stemmen. Momenteel volgen de bedrijfsinterne processen voor het aanvragen van de stedenbouwkundige en de milieuvergunning immers elk hun eigen afzonderlijk spoor. Om te vermijden dat bij toekomstige projecten de geïntegreerde vergunningsaanvraag geen vertraging oploopt, zal meer interne afstemming vereist zijn en eventueel ook een inhaalbeweging om de bestaande vergunningen up-to-date te houden met het oog op latere uitbreidingen. Hiervoor werd in 2016 het to-be-proces Aanvraag Omgevingsvergunning" opgesteld in het kader van COSO2013 om te komen tot nieuw uitgeschreven procedures en mogelijke wijziging van de organisatiestructuur. Het door directiecomité goedgekeurde proces werd op 16 februari 2017 gepresenteerd aan de technisch managers van de directie INFR, samen met een toelichting over de nieuwe omgevingsvergunning. De uitgewerkte processen omvatten tevens het proces voor opvolging van vergunningen en vergunningsvoorwaarden en de eventueel daaruit voortvloeiende aanpassing van vergunningen in voorbereiding op de uitbouw van een milieuzorgsysteem.

In afwachting van de operationalisering van deze processen worden nu reeds, via de samenwerking tussen de technische uitvoeringsdiensten en INFR/RO_M in het kader van een raamcontract milieudienstverlening met het studiebureau Technum (zie Milieuondersteuning projecten) en via de samenwerking met INFR/G_E/A in het kader van de kwaliteitscontrole op eigen stedenbouwkundige vergunningsaanvragen van het Havenbedrijf, verdere stappen gezet die een verdere interactie bij de latere omgevingsvergunning mogelijk moeten maken.

Ten slotte bepaalt het decreet op de omgevingsvergunning dat de looptijd van alle vergunningen (thans 20 jaar voor milieuvergunningen) zal worden omgezet naar onbepaalde duur. Voor de meeste milieuvergunningen van het Havenbedrijf Antwerpen zal dat kunnen gebeuren via een vereenvoudigde procedure. Voor de milieuvergunningen aangevraagd na 9 september 2002 en verleend voor 20 jaar zal een normale hervergunningsaanvraag moeten worden ingediend. Dit laatste zal van toepassing zijn voor de exploitaties van de dokken op Linkeroever (einddatum 2020), Rechteroever (2022) en Deurganckdok (2022) en de locatie op K102 (2020). De exploitaties van het Algemeen Werkhuis Noord (AWN) (2020) en het Kraanbedrijf (2022) zullen op dat moment reeds verlaten zijn door het Havenbedrijf Antwerpen en moeten niet langer hervergund worden.

Actualisatie vergunningen

Voor de meeste exploitatiesites van het Havenbedrijf Antwerpen werden gedurende de afgelopen jaren de milieuvergunningen of milieumeldingen geactualiseerd. Enkel het sluizencomplex Berendrecht/Zandvliet, de Royerssluis en het Algemeen Werkhuis Noord kwamen tot op heden nog niet aan bod in deze actualisatieronde. Voor het Algemeen Werkhuis Noord zal deze actualisatieoefening uiteindelijk niet meer gebeuren omdat er prioriteit wordt gegeven aan het traject om deze activiteiten tegen 2018 te verhuizen naar K602-612. Dit werd ook zo meegedeeld in een schrijven van 26 mei 2015 aan het stadsbestuur Antwerpen. Voor de Royerssluis zal een volledig nieuwe milieuvergunning worden aangevraagd in het kader van de geplande renovatie van de sluis; hiervoor loopt momenteel het MER-traject (zie Milieuondersteuning projecten).

Op een aantal sites zijn ondertussen grote of kleinere aanpassingswerken in uitvoering of reeds uitgevoerd waardoor nog een nieuwe actualisatie van de milieuvergunning

10

vereist is. Het betreft met name de herinrichting van K102 en de centralisatie van Maritieme Infrastructuur op het sluizencomplex Boudewijn/Van Cauwelaert. Voor het project van de geplande nieuwe centrale werkplaatsen voor de operationele diensten op K602-612 werd INFR/RO_M van bij de start mee betrokken in functie van de inrichting en met het oog op het vergunningstraject. Naar aanleiding van deze centralisatie zullen een aantal bestaande vergunningen stopgezet of overgedragen kunnen worden (milieuvergunningen AWN, Baggerbedrijf en Kraanbedrijf).

Naar aanleiding van een aanmaning van de afdeling Milieu-inspectie (aMI) in 2014 werd inmiddels vastgesteld dat de noodgroepen waarover het Havenbedrijf Antwerpen beschikt, momenteel vergund zijn op basis van het nominaal motorvermogen in plaats van het nominaal thermisch ingangsvermogen, zoals thans vereist is na een aanpassing van de VLAREM-indelingslijst. De milieuvergunningen of milieumeldingen waarin deze noodgroepen opgenomen werden, zullen overeenkomstig moeten worden aangepast. Voor een aantal inrichtingen zal dit een verhoging van de indelingsklasse tot gevolg hebben. De komst van de omgevingsvergunning in 2017 zal deze indeling in een hogere klasse echter weer tenietdoen (wegens hogere indelingsdrempels) waardoor er momenteel geen actie wordt ondernomen.

Milieuvergunningen dokken

Tussen de ingedeelde inrichtingen die het Havenbedrijf Antwerpen exploiteert, vormen de milieuvergunningen voor het exploiteren van een zeehandelshaven een bijzonderheid. Het betreffen 3 exploitaties klasse 1 voor respectievelijk het dokkencomplex achter de sluizen op de linkeroever, het dokkencomplex achter de sluizen op de rechteroever en tenslotte het getijdedok Deurganckdok. Het havengebied voor de sluizen op Rechteroever (Noorzeeterminal en Europaterminal) en Linkeroever (binnenvaartterminal Kallo Industries) zijn momenteel niet opgenomen in de milieuvergunningen van het Havenbedrijf Antwerpen, als gevolg van het standpunt dat LNE hieromtrent destijds had. Er worden geen verdere stappen ondernomen tot wanneer er duidelijkheid is aangaande de toekomst van rubriek 48.2.

Met betrekking tot de indeling van zeehandelshavens als hinderlijke inrichting werd in het driehoeksoverleg van 5 juni 2015 voorgesteld dat de havenbesturen een nota zullen opstellen, waarin de voor- en nadelen van het behouden van de rubriek 48.2 in de indelingslijst binnen de omgevingsvergunning worden afgewogen en het betreffende vergunningsproces wordt geschetst. De problematiek van het voorkaairegime, de indeling onder rubriek 48.2 en de daarmee samenhangende MER-plicht werd besproken in de AMV-werkgroep havens van 21 juni 2016, waarbij is gebleken dat een consensus binnen handbereik ligt. De discussie staat voorlopig nog on-hold.

Opkuis oude vergunningen

De afgelopen jaren werd een inhaalbeweging ingezet om oude, nog openstaande vergunningen of meldingen op te kuisen, waarbij o.m. alle dossiers op naam van stad Antwerpen - Havenbedrijf en een reeks door het Havenbedrijf Antwerpen verlaten activiteiten reeds werden opgedoekt. Thans moeten nog een reeks oude meldingen op naam van het Havenbedrijf Antwerpen worden stopgezet; het betreffen veelal transfoposten van het middenspanningsnet op Rechteroever, dat enkele jaren geleden werd overgedragen aan IVEG (Infrax). IVEG heeft aangegeven dat zij zelf verder zullen instaan voor de aanmelding van de resterende middenspanningscabines die zij hebben overgenomen van het Havenbedrijf. Hierover moeten nog de laatste afspraken worden gemaakt inzake overdracht van data.

11

Output

In 2016 werden de volgende milieuvergunningen verkregen of milieumeldingen geakteerd:

Voor de bouw van een nieuwe hoogspanningspost aan de Lichterweg (walstroom) werd een milieumelding klasse 3 ingediend. Van deze melding werd akte genomen door het schepencollege van Antwerpen op 29 januari 2016.

Als gevolg van de reactie van het provinciebestuur Oost-Vlaanderen op de omvorming van Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen agh naar Havenbedrijf Antwerpen NV van publiek recht werden 4 meldingen van overdracht ingediend van de milieuvergunning voor respectievelijk het servicepark Kallo (afvalpark binnenscheepvaart), de dienstgebouwen Kallosluis, het dokkencomplex in de Waaslandhaven en het Deurganckdok. Van de eerste drie vergunningen werd de overname geakteerd door het provinciebestuur op 25 februari 2016; van de overname van de milieuvergunning (en gelijktijdig de schrapping van de inmiddels vervallen rubrieken) voor het Deurganckdok werd akte genomen door het provinciebestuur op 7 april 2016.

De exploitatie van de vrachtwagenparking aan de Spitsenstraat werd stopgezet op 7 januari 2016. Van de stopzetting van deze exploitatie werd kennis genomen door het provinciebestuur Antwerpen bij e-mailbericht van 9 maart 2016.

In het kader van de overdracht van de havenbestuurlijke bevoegdheden op het Eilandje werd een mededeling kleine verandering ingediend voor de stopzetting van de activiteiten als uitbating van een zeehandelshaven (Vlaremrubriek 48.2). Van deze mededeling werd akte genomen door het provinciebestuur Antwerpen op 24 maart 2016.

Voor de exploitatie van een opslagloods voor (strooi)zoutopslag in de Bremenstraat werd een milieuvergunning klasse 2 aangevraagd. De milieuvergunning werd verleend door het provinciebestuur Antwerpen op 14 april 2016. Er werden geen bijzondere voorwaarden opgelegd.

Voor het dempen van het insteekdokje aan het Albertdok (ter hoogte van K126) werd een milieuvergunning klasse 1 aangevraagd. De milieuvergunning werd verleend voor het termijn van 4 jaar door het provinciebestuur Antwerpen op 12 mei 2016. De gevraagde afwijkingen op de samenstelling van de bodemkwaliteit voor opvulling, de uren voor aanvoer van gronden en op het bijhouden van een register werden toegestaan mits het opmaken van een bodembeheerrapport.

Voor de plaatsing van een bijkomende noodgroep in het datacenter Thorntonroad (Wilmarsdonksteenweg) werd een milieuvergunning klasse 1 (klasse verhoging) aangevraagd. De milieuvergunning werd verleend door het provinciebestuur Antwerpen op 23 juni 2016. Er werden geen bijzondere voorwaarden opgelegd.

Voor de kaaimuurwerken aan het Albertdok Westzijde (ter hoogte van K117 - K127) werd een tijdelijke milieuvergunning klasse 2 aangevraagd voor de bemaling en de waterzuivering van het verontreinigde bemalingswater. De tijdelijke milieuvergunning werd verleend voor een termijn van 1 jaar door het schepencollege van Antwerpen op 24 juni 2016. Als bijzondere voorwaarde werd een monitoring op het gezuiverde bemalingswater opgelegd.

De milieuvergunning voor het exploiteren van een LNG bunker- en vulinstallatie werd overgedragen aan Engie LNG Solutions. Op 8 juli 2016 heeft het provinciebestuur Antwerpen akte genomen van deze melding van overdracht.

12

Voor de exploitatie van een nieuw datacenter in de Loodglansstraat (site Kaai 102) werd een milieuvergunning klasse 1 aangevraagd. De milieuvergunning werd verleend door het provinciebestuur Antwerpen op 14 juli 2016. Er werden geen bijzondere voorwaarden opgelegd.

Om het voorafgaand archeologisch vooronderzoek, grondmechanisch en milieuhygiënisch bodemonderzoek te kunnen uitvoeren in voorbereiding op de aanleg van Verrebroekdok - fase 3 moeten de Verrebroekse plassen worden leeggepompt. Hiervoor werd een tijdelijke milieuvergunning klasse 1 aangevraagd. De milieuvergunning werd verleend voor een termijn van 1 jaar door het schepencollege van Beveren op 26 juli 2016. De milderende maatregelen uit de passende beoordeling werden als bijzondere vergunningvoorwaarde opgelegd.

De exploitatie van de zoutopslag in de Panamaloods werd stopgezet op 7 juli 2016. Van de stopzetting van de exploitatie werd kennis genomen door het provinciebestuur Antwerpen op 28 juli 2016.

Met de ingebruikname van de Kieldrechtsluis werd de milieuvergunning voor de bouw en exploitatie van deze sluis gedeeltelijk (dwz voor de exploitatiefase) overgenomen van het bouwconsortium. Het provinciebestuur Oost-Vlaanderen nam op 15 september 2016 akte van deze gedeeltelijke overname, waarbij het voorstel voor opsplitsing van de opgelegde bijzondere voorwaarden werd gevolgd door het provinciebestuur.

De tijdelijke milieuvergunning voor het leegpompen van de Verrebroekse Plassen werd overgedragen aan Aannemingsbedrijf Aertsen die deze werken zal uitvoeren. Van deze overdracht werd akte genomen door het schepencollege van Beveren op 10 oktober 2016.

De tijdelijke milieuvergunning voor de kaaimuurwerken aan het Albertdok Westzijde werd overgedragen aan de aannemer Artes Rogiers die deze werken zal uitvoeren. Van deze overdracht werd akte genomen door het schepencollege van Antwerpen op 21 oktober 2016.

Omwille van de geplande overdracht van de stadsdroogdokken aan het stadsbestuur in het kader van de inrichting van het droogdokkenpark zal er aan de Blauwhoefstraat een nieuwe centrale werkplaats worden gebouwd. De site zal bestaan uit een scheepsherstelcluster en een nautische cluster. Voor deze site werd een milieuvergunningsaanvraag klasse 1 ingediend bij het provinciebestuur Antwerpen op 24 oktober 2016. Het vergunningsbesluit werd tot op heden nog niet ontvangen.

De milieuvergunning voor het exploiteren van de locatie Bruggen & Sluizen Zuid (Kattendijk-Oostkaai) werd overgedragen aan AG Vespa. Van de overname werd akte genomen door het provinciebestuur Antwerpen op 28 oktober 2016.

Met de ingebruikname van het nieuwe Havenhuis werd het kantoorgebouw Hofstraat verlaten en de milieuvergunning overgedragen aan de stad Antwerpen. Het provinciebestuur Antwerpen nam op 14 december 2016 akte van de overdracht van de milieuvergunning.

Gelinkte pagina's

Overzicht vergunde exploitaties

2016-06-16_Omgevingsvergunning: To Be proces_Finale versie processen Aanvraag Omgevingsvergunning

Milieuondersteuning projecten

13

Het voorkaairegime en doorvoeropslagplaatsen

Handhavingsbeleid

Havenreglementering

1.2 Overtredingen en aanmaningen

Doelstelling en omschrijving

Gevolg geven aan vastgestelde overtredingen van de milieuwetgeving en aanmaningen als gevolg daarvan.

Beleidstraject

Legal compliance.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

vrachtwagenparking Goordijk

04/07/2016 26/07/2016 ---

Stand van zaken

Op 4 juli 2016 ontving het Havenbedrijf Antwerpen een verzoek van de aMI om toelichting te geven over het concrete gevolg dat werd gegeven aan de bijzondere voorwaarde met betrekking tot de dimensionering, uitrusting, opvolging en onderhoud van de KWS-afscheiders op de vrachtwagenparking Goordijk. Op 26 juli 2016 werd alle (tot op heden) beschikbare informatie overgemaakt aan aMI. Momenteel gebeurt er op de vrachtwagenparking Goordijk geen periodieke controle van de KWS-afscheiders en gebeurt er bijgevolg geen registratie. De installatie van het automatische detectiesysteem met doormelding van de KWS-afscheiders moet nog besteld worden. De KWS-afscheiders van de verschillende afvalparken worden wel periodiek gecontroleerd en de data hiervan wordt geregistreerd. De KWS-afscheiders van andere exploitatiesites worden periodiek gecontroleerd, maar nog niet geregistreerd. Vanaf heden zal dit ook geregistreerd worden. Sinds april 2016 kunnen we beroep doen op het raamcontract van de stad Antwerpen met Roefs nv om KWS-afscheiders te ledigen en reinigen.

1.3 Bodembeheer

1.3.1 Bodemonderzoeken en -saneringen

Een terugkerende problematiek bij het uitvoeren van oriënterende bodemonderzoeken in het kader van overdracht (dit is overdracht volgens de definitie van het bodemdecreet, waaronder het aangaan en beëindigen van een concessie valt), is de discrepantie tussen concessiegrenzen en kadastergrenzen. De kadastrale percelen dienen om de grondslag voor het heffen van de onroerende voorheffing te bepalen. Aangezien de concessionaris de belastingplichtige is voor deze heffing is het in principe zo dat de kadastrale grenzen worden aangepast aan de concessiegrenzen. In de praktijk blijkt het echter in sommige gevallen voor te komen dat deze grenzen niet overeenkomen.

De OVAM gebruikt de kadastrale percelen als unieke aanduiding van een grond. Een oriënterend bodemonderzoek moet uitspraak doen over een volledig kadastraal perceel (of meerdere percelen).

14

Dit leidt er toe dat wanneer een concessie die een deel van een perceel bestrijkt wordt overgedragen, het mogelijk is dat het noodzakelijk is het hele kadastrale perceel te onderzoeken. Als er op het niet over te dragen deel risicoactiviteiten plaatsvinden kan dat leiden tot hoge kosten en hinder voor de gebruiker van dat deel van het perceel.

Overleg met zowel de OVAM als het kadaster heeft in het verleden nooit tot een oplossing kunnen leiden. INFR/RO_M zal naar aanleiding van concrete dossiers de problematiek opnieuw aankaarten bij de OVAM en overleg plegen met C/JD en/of PATR om hetzelfde te doen bij de diensten van het kadaster teneinde tot een pragmatische oplossing te komen.

AWN-ICC

Doelstelling en omschrijving

Naar aanleiding van de geplande verhuis van AWN en de overdracht van de terreinen aan de stad moet er voldaan worden aan de verplichtingen van het bodemdecreet. Doelstelling is deze verplichtingen (bodemonderzoek en -sanering) correct, tijdig en binnen budget uit te voeren. De timing wordt mee bepaald door de timing van de voorbereidende werken voor de renovatie van de Royerssluis, met name de verplaatsing van nutsleidingen en de bouw van een tijdelijke loods voor de Kogge.

Beleidstraject

Historiek

AWN: de droogdokkensite wordt geëxploiteerd door het HA. Er worden zogenaamde risicoactiviteiten (activiteiten die voorkomen in de lijst van activiteiten die mogelijk bodemverontreiniging kunnen veroorzaken) uitgevoerd, waardoor er een onderzoeksverplichting geldt voor het terrein, zowel periodiek als bij overdracht. In 2002 werd een eerste periodiek bodemonderzoek uitgevoerd conform de bepalingen van het bodemdecreet. Uit dit onderzoek bleek de noodzaak tot uitvoeren van een beschrijvend bodemonderzoek. Het HA werd niet aangemaand door de OVAM om dit onderzoek uit te voeren, in 2010 voerde het HA op eigen initiatief een BBO uit om voorbereid te zijn op de nodige acties in het kader van een geplande overdracht van het terrein. Uit het BBO bleek dat een bodemsanering noodzakelijk is ter hoogte van het terrein tussen DD6 en DD8.

ICC: na het faillissement van de concessionaris (industrieel schilderbedrijf ICC) kwam de onderzoeksplicht voor de grond bij het Havenbedrijf als eigenaar. Het oriënterend en beschrijvend bodemonderzoek werd in 2012 conform verklaard door de OVAM. De conclusie was dat er bodemsanering noodzakelijk is.

Het HA heeft aan de OVAM voorgesteld de opmaak van het BSP af te stemmen op het ontwerp van de inrichting van het terrein na de verhuis van AWN en de uitvoering van de saneringswerken zo veel mogelijk te combineren met de inrichtingswerken.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

opmaak bestek en aanbesteding

1/2/16 15/4/16

bodemsanering fase 1 2/5/16 30/6/16

opmaak BSP fase 2 1/1/17 30/6/17

15

Stand van zaken

Om enerzijds de voorbereidingen voor de werken aan de Royerssluis (verplaatsen nutsleidingen) en anderzijds de bouw van een tijdelijke loods voor de Kogge mogelijk te maken, wordt een eerste fase van de sanering uitgevoerd in 2016.

Op 23 december 2015 werden de beperkte BSP's voor beide terreinen ingediend bij de OVAM, op 8 februari 2016 ontving het HA de conformiteitsattesten.

Op 4 april 2016 ontving het HA de offertes voor de uitvoering van de saneringswerken (bestek B10391). De prijs van de laagste regelmatige inschrijving bedraagt 283.379 €. De saneringswerken zijn afgerond. Aangezien de loods voor de kogge er nu toch niet komt zal het terrein nog worden afgewerkt, hiervoor werd verrekening 1 goedgekeurd (DC 29/8/2016 nr. 161800). Daarnaast is meer verontreinigde grond uitgegraven dan in het bodemsaneringsproject geraamd. Totale meerkost bedraagt 20.975,07 €.

Na uitvoering van de saneringswerken volgt er een verplichte monitoringsperiode van minimaal 2 jaar om de stabiele eindsituatie aan te tonen. Om de 6 maanden worden er stalen genomen van het grondwater. Er werden reeds twee monitoringsrondes uitgevoerd. Alle resultaten voldoen aan de gestelde terugsaneerwaarden.

Een tweede gefaseerd BSP wordt opgesteld in de eerste helft van 2017, zodat eind 2017 de overdracht kan gerealiseerd worden. De opdracht hiervoor is via het raamcontract voor diensten door een erkend bodemsaneringsdeskundige (B10236) gegeven. De saneringswerken van de tweede fase worden dan bij voorkeur gecombineerd met de werken voor de aanleg van het park, die momenteel gepland zijn rond 2023-2024. De kosten voor de nog uit te voeren saneringswerken worden voorlopig geraamd op 245.000 €.

Output

BSP's ingediend bij de OVAM en conform verklaard. Eerste tussentijds rapport overgemaakt aan de OVAM, nog geen reactie ontvangen.

Fort Filip

Doelstelling en projectomschrijving

De terreinen ter hoogte van de restanten van het fort Filip zijn eigendom van het HA. Het fort en de omliggende terreinen is (vermoedelijk vanaf 1950 tot begin jaren ’70) gebruikt voor tijdelijk of definitief storten van afval van de raffinaderijen en andere (chemische) bedrijven en voor het verbranden van afvalolie. Het bekken is sinds de jaren ’50 van de 20ste eeuw gebruikt als lozingspunt voor afvalwater. Het terrein is zeer zwaar verontreinigd en moet gesaneerd worden. Het saneringsproject zal gecombineerd worden met de werken in het kader van het geactualiseerd Sigmaplan en zal rekening houden met diverse aspecten zoals het vrijwaren en uitbreiden van de leidingenzone langsheen de Scheldelaan, de bestemming van het gebied als natuurgebied en de voorziene creatie van estuariene natuur en het historische belang van de plek (19de eeuws fort, 16de eeuws fort en locatie Farnesebrug).

Beleidstraject

Met besluit Nr.122700 besliste het directiecomité een bodemonderzoek te laten uitvoeren op de terreinen van Fort Filip, met uitzondering van het perceel van het bufferbekken. Het bodemonderzoek werd afgerond en is conform verklaard door de OVAM.

Het onderzoek komt tot besluit dat er een ernstige bodemverontreiniging aanwezig is op het terrein die vermoedelijk veroorzaakt is door het storten en verbranden van afval, waaronder gevaarlijk afval, gedurende de jaren 1950 – 1960. Een bodemsanering is noodzakelijk. De kern van de verontreiniging bevindt zich in en onder het 19de eeuwse

16

fort en heeft zich reeds verspreid tot op de Boomse klei (35 m beneden maaiveld) en in het grondwater tot onder de Schelde. Hoogstwaarschijnlijk is er ook uitstroom naar het oppervlaktewater. Het openbaar domein (Scheldelaan) is niet verontreinigd. De precieze toedracht van het storten en verbranden en de toelatingen die er voor gegeven zijn is historisch onderzocht. Op basis van de huidige informatie lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat de saneringskosten kunnen verhaald worden op de veroorzaker(s).

Naast de verontreiniging ter hoogte van het Fort is er ook verontreiniging aangetoond ter hoogte van het bufferbekken. Het OBBO concludeert dat deze deels het gevolg is van de afvalwaterlozing.

Nadat zowel het HA als Total beroep aantekenden tegen het conformiteitsattest van het OBBO, zijn beide partijen tot een minnelijke schikking kunnen komen met betrekking tot de sanering van het bufferbekken. met besluit nr. 161385 stemde het DC in met de dadingsovereenkomst. Het HA zal de sanering uitvoeren, Total zal een vastgelegd bedrag bijdragen aan de saneringskost. Beide partijen hebben hun beroep tegen het conformiteitsattest ingetrokken.

Er is nog geen beslissing genomen met betrekking tot de uitvoering van het project.

Planning (mijlpalen)

MP Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Opmerkingen

1 opmaak en conform verklaring BSP

01/12/2016 30/06/2017

2 opmaak bestek, aanbesteding en gunning

01/04/2017 01/12/2017

3 uitvoering sanering 01/07/2018 31/12/2020

Studies en vergunningstraject

Het OBBO voor het Fort werd door de OVAM conform verklaard op 05/12/2014.

Het BBO voor het bufferbekken werd door de OVAM conform verklaard op 26.09.2016.

Het conformiteitsattest van het BSP dat zal worden opgemaakt, geldt als vergunning voor alle werken en activiteiten die in het kader van de sanering noodzakelijk en goedgekeurd zijn.

Gunningstraject

Na overleg met WenZ stellen INFR/RO_M en INFR/GBP/L voor een gezamenlijke aanbesteding te organiseren voor zowel de sanering als de werken ikv de aanleg van de Sigmadijk, als de werken ikv de verbreding van de leidingenstrook gezien de gelijktijdige uitvoering en de interferentie tussen de werken. Het directiecomité heeft op 30.01.2017 opdracht gegeven aan INFR/RO_M en INFR/GBP/L de nodige stappen te nemen om tot een realisatie-overeenkomst te komen en een bestek op te maken volgens de vermelde principes:

HA staat in voor bodemsaneringswerken, werken in het kader van het verbreden van de leidingenzone, werken voor de aanpassing van de uitwatering van de regenwaterafvoer van de Scheldelaan

WenZ is aanbestedende overheid en stelt alle noodzakelijke administratieve handelingen

17

alle beslissingen mbt de overheidsopdracht (goedkeuring bestek, gunning, goedkeuring vorderingsstaten, oplevering) worden door WenZ vooraf voor akkoord voorgelegd aan het HA

elke partij staat in voor de kosten en rechtstreekse betaling van de werken waarvoor hij dient in te staan

HA staat in voor de milieukundige begeleiding van de bodemsanering (door een erkend bodemsaneringsdeskundige aan te stellen)

WenZ staat in voor het toezicht op de bouwkundige werken

Uitvoering

De timing van de sanering van het fort hangt samen met de uitvoering van de Sigmawerken, het plan is immers de verontreiniging te isoleren, waarbij de sigmadijk bovenop de ondoorlatende wand komt, die rond het fort zou moeten worden gerealiseerd. Deze piste zal evenwel nog de toets van een conformverklaring van een bodemsaneringsproject doorstaan.

De start van de werken is voorzien voor Q3 2018.

Voormalig terrein General Motors

Doelstelling en projectomschrijving

Naar aanleiding van de aankoop van het voormalige GM-terrein heeft het GHA de verplichting om het terrein te saneren overgenomen van de overdrager.

Beleidstraject

Op basis van het in opdracht van GM opgestelde en door de OVAM conform verklaarde bodemsaneringsproject werd een bestek opgemaakt. De RvB keurde op 15/12/2015 met besluit nr. 143406 procedure, bestek en gunningscriteria goed voor B 10244 "Bodemsanering op een terrein aan de Noorderlaan te Antwerpen". Op basis van de ingediende offertes en alternatieve voorstellen werd gekozen voor een goedkopere en duurzamere aanpak van de sanering door behandeling van de te reinigen gronden op het terrein zelf in plaats van deze af te voeren voor externe verwerking. Om deze aanpak mogelijk te maken liet het HA een aangepast BSP opstellen. Dit werd op 23/12/2015 conform verklaard door de OVAM.

Planning (mijlpalen)

MP Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Opmerkingen

1 sanering vaste deel van de aarde

01/10/2017 31/03/2018

2 grondwatersanering 31/03/2018 31/03/2019

3 monitoring 01/04/2019 01/04/2021

Studies en vergunningstraject

Conform het bodemdecreet moeten bodemsaneringswerken worden begeleid door een Erkende Bodemsaneringsdeskundige (EBSD) type 2. Op 24/10/2014 keurde de afgevaardigd bestuurder hiervoor de gunning van B10239 aan Antea Group nv goed. Een aangepast BSP werd op 23/12/2015 conform verklaard door de OVAM.

18

Gunningstraject

Op 13/7/15 werd de opdracht gegund aan de TV Aertssen-Biosoil. Het aanvangsbevel werd gegeven op 23/9/15. De werken werden aansluitend geschorst tot 23/11/15.

Uitvoering

De voorziene afbraakwerken werden in november 2015 uitgevoerd op basis van het bestaande BSP. De effectieve sanering werd begin januari 2016 opgestart na conform verklaring van het aangepaste BSP.

Naar aanleiding van staalnames en analyses in het kader van de sanering werd een tot nog toe onbekende verontreiniging vastgesteld die mogelijk een invloed heeft op de uitvoering van de sanering. . Het HA heeft op 01/04/2016 een aanvraag tot vrijstelling van saneringsplicht ingediend bij de OVAM.

Op 10.05.16 ontving het HA van de OVAM het besluit tot vrijstelling van de saneringsplicht voor het HA voor de PFOS-verontreiniging. De OVAM zal de verontreiniging ambtshalve saneren. Gezien de PFOS-verontreiniging grotendeels op dezelfde locatie voorkomt als de andere verontreinigingen (waarvoor HA de saneringsplicht heeft) is een gezamenlijke aanpak noodzakelijk. Enerzijds zal de OVAM een BBO en BSP laten opmaken voor de PFOS verontreiniging, anderzijds zal HA laten onderzoeken of de voorziene saneringstechniek (biologische reiniging op locatie) nog haalbaar is gelet op de PFOS-verontreiniging. In ieder geval zal de uitvoering van de sanering enkele (vermoedelijk 6) maanden uitgesteld worden.

Op 10.02.16 werd het HA op de hoogte gebracht dat Biosoil nv - één van de partners van de THV aan wie het werk gegund werd - de boeken heeft neergelegd. De andere partner van de THV heeft aangegeven dat hij zich georganiseerd heeft om de werken te kunnen verderzetten.

Op 14/10/2016 werden er met de OVAM afspraken gemaakt over de verdere aanpak van de PFOS-verontreiniging en de impact op de sanering iov het HA:

OVAM geeft opdracht aan Antea (bodemsaneringsdeskundige die de sanering iov het HA begeleidt) een BBO voor PFOS op te maken

HA geeft opdracht aan Antea om de impact van de PFOS verontreiniging op de haalbaarheid van de voorziene biologische reiniging van de gronden en de waterzuivering na te gaan

HA geeft opdracht aan Antea om indien nodig een aangepast BSP op te maken.

In het beste scenario blijkt er uit het BBO enkel een saneringsnoodzaak voor PFOS voor het grondwater en blijkt uit de labotesten dat het PFOS de biologische reiniging niet verhindert. In dat geval moet er enkel een aangepast BSP gemaakt worden om een lozingsnorm aan te vragen voor PFOS.

Uit de resultaten van het onderzoek blijkt echter dat er een saneringsnoodzaak is voor PFOS voor het vaste deel van de aarde (VDA). Dat betekent dat er een nieuw BSP moet worden ingediend met een gecombineerde aanpak (uitgraving) van beide verontreinigingen. Vooraleer er een BSP kan worden ingediend moet een BBO voor de PFOS-verontreiniging worden afgewerkt en ingediend. In principe kan het BSP pas worden ingediend na dat het BBO is conform verklaard maar de OVAM heeft aangegeven hier soepel in te willen zijn.

Anderzijds blijkt uit de labotesten dat de voorziene biologische reiniging van de gronden niet verhinderd wordt door de aanwezigheid van PFOS. Wel zal de waterzuiveringsinstallatie moeten worden aangepast.

De volgende stappen zijn:

afwerken van het BBO PFOS iov OVAM en conform verklaring

opmaak van een BSP 'gecombineerde aanpak PFOS-andere verontreinigingen' en conform verklaring

19

evalueren van de impact van de wijziging van de werken op de gegunde opdracht B10244 en aanpassing of heraanbesteding

In het beste geval kunnen de werken oktober 2017 terug opgestart worden. Uitvoeringstermijn (ontgraven, ter plaatse biologisch reinigen en terug aanvullen) 1 jaar. Vervolgens grondwatersanering, momenteel begroot op 2 jaar, impact van PFOS nader te onderzoeken. De impact van de grondwaterzuivering op gebruik van het terrein is beperkt.

1.3.2 Restverontreiniging na sanering

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start Geschatte Start Initiële einddatum Geschatte einddatum Bemerkingen

BAC/TPA 2011 2016

Stand van zaken en output

Dossier BAC/TPA: na de overdracht van een concessiegrond aan de Scheldelaan van Borealis Antwerp compound aan Total Petrochemicals Antwerp en een lang aanslepende sanering i.o.v. BAC werd in 2011 het eindevaluatieverslag van de sanering conform verklaard door de OVAM. De overnemer, TPA, ging echter in beroep en liet een bodemonderzoek uitvoeren dat aantoonde dat er na de sanering nog mogelijk verontreiniging aanwezig was op de grond die aanleiding kon geven tot saneringsnoodzaak. Hierop volgde een jarenlange discussie en juridische procedures tussen de betrokken partijen (BAC, TPA, HA, OVAM en BP als saneringsaansprakelijke van de oorspronkelijke sanering). Om de discussies te sluiten heeft het HA initiatief genomen om het BBO laten uitvoeren, waaruit gebleken is dat er geen saneringsnoodzaak is. Op 12 juni 2015 heeft de OVAM het rapport conform verklaard. Op 23 mei 2016 stemde het Directiecomité in met de dading tussen HA en BAC en de daarin voorziene afstand van rechtsvordering en van het hoger beroep.

Dit dossier toont aan dat restverontreiniging na sanering een reëel risico kan vormen voor het Havenbedrijf als eigenaar van een groot patrimonium van industriële gronden.

1.3.3 Bodemverontreiniging als gevolg van calamiteiten aan landzijde

Het Havenbedrijf Antwerpen beschikt over een raamcontract met een deskundige die 24/7 oproepbaar is om bodemstalen te komen nemen bij calamiteiten en eerste maatregelen voor te stellen en de uitvoering daarvan te begeleiden, evenals vaststellingen te doen om een eventuele aansprakelijke te identificeren. In 2017 werd eenmaal beroep gedaan op deze dienstverlening naar aanleiding van een vermoedelijke sluiklozing door een onbekende veroorzaker op een braakliggend perceel thv K530.

In 2016 zijn er 6 schadegevallen op gronden in eigendom van het HA geregistreerd, allen ten laste van de concessionaris.

Eigenaar grond (Havenbedrijf Antwerpen) saneringsplichtig

Doelstelling en omschrijving

Het bodemdecreet bepaalt dat bij een nieuwe bodemverontreiniging de saneringsplicht in eerste instantie ligt bij de exploitant of gebruiker. Als er geen exploitant of gebruiker is ligt de verplichting bij de eigenaar. Zo kan het Havenbedrijf bij incidenten op of naast de openbare weg waarbij een (mogelijke) bodemverontreiniging ontstaat de

20

verplichting hebben het bodemonderzoek en eventuele saneringsmaatregelen uitvoeren. De kosten kunnen achteraf verhaald worden op de aansprakelijke.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Naftaweg 1/6/2016 1/8/2016

Naftaweg-D'Herbouvillekaai

1/5/2016 31/12/2016

Polderdijkweg 1/5/2016 31/12/2016

Stand van zaken

Naftaweg: bij de afvoer van verontreinigde grond van de sanering van het terrein aan de Naftaweg (cf. supra), raakte een van de vrachtwagens de wielwasinstallatie waardoor de brandstoftank beschadigd raakte. Hierdoor ontstond er een verontreiniging met minerale olie op de openbare weg (Naftaweg). Er werd onmiddellijk absorberend materiaal aangebracht en de brandweer reinigde het wegdek. Conform de bepalingen van het bodemdecreet heeft het HA als eigenaar de verplichting de nodige maatregelen te nemen. Het schadegeval werd gemeld aan de OVAM. De OVAM legde het HA op vaststellingen te laten doen door een erkend bodemsaneringsdeskundige. Uit dit rapport blijkt de noodzaak tot verder onderzoek om de nieuwe verontreiniging af te perken. Alle kosten zullen verhaald worden op de veroorzaker van de verontreiniging. BBO is in opmaak.

Hoek Naftaweg - D'Herbouvillekaai: nieuw lek in bovengrondse leidingen werd vastgesteld op 9 februari 2015. Gelet op de zéér beperkte omvang lijkt een verwijdering van de verontreiniging (manuele ontgraving?) aangewezen. Het betreft ca. 4 m³ verontreinigde grond. de uivoering van de werken is gegund voor 3650 €. Er is geen duidelijkheid over de eventuele aansprakelijke, het Havenbedrijf is als eigenaar van de grond saneringsplichtige. De werken worden tegelijk uitgevoerd met de werken aan de Polderdijkweg (cf infra).

Polderdijkweg - geparkeerde tankoplegger: de Scheepvaartpolitie heeft op 16 mei 2015 vastgesteld dat een geparkeerde tankoplegger stookolie lekte of had gelekt. De veroorzaker heeft op eigen initiatief de verontreinigde grond verwijderd. De EBSD heeft in opdracht van HA vastgesteld dat er geen verontreiniging meer aanwezig is en dit gerapporteerd aan de OVAM.

Inovyn - Scheldelaan: bij uitvoeren van een proefsleuf i.o.v. Inovyn op 18 september 2015 werd een verdachte geur waargenomen. Na staalname in opdracht van HA bleek er geen sprake van bodemverontreiniging.

Exploitant saneringsplichtig

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Aanpak schadegevallen overwegen

1/4/2016 1/9/2016

21

Stand van zaken en output

Brabo-K201 (naast Vollers): op 12 september 2013 werd door INFR/RO_M de stedelijke milieuwacht opgeroepen voor opborrelende olie. Aan de hand van cameraonderzoek is vastgesteld dat de olie afkomstig was van een lekkende olietank bij het gebouw van Brabo. Brabo heeft een bodemsaneringsproject laten opstellen en dit is door de OVAM in december 2015 conform verklaard. In november 2016 zijn is de sanering opgestart, verwachte einddatum is 1 maart 2017.

Total Olefins Antwerp - Scheldelaan 10: op 29 november 2014 werd er een lek in een bovengrondse opslagtank met solventen vastgesteld. Total heeft een BBO opgesteld en dit is conform verklaard door de OVAM. Total heeft aangegeven dat er voor de hele site van TOA in 2017 een BSP zal worden ingediend, met inbegrip van het schadegeval.

NPG Bio II - Antwerp Gateway - St-Antoniusweg 1700, Beveren: op 20 februari 2015 is er een calamiteit ontstaan door een biologische reactie in een opslagtank voor digestaat. Daardoor is er schuimvorming ontstaan en is er 15 m³ digestaat op de bodem terechtgekomen. Eerste maatregelen dienen voor 30 augustus 2015 uitgevoerd te worden. Op 12 mei 2016 ontving HA een kopie van het eindevaluatierapport. Het besluit is dat de initiële maatregelen (uitgraven van de verontreiniging) voldoende zijn en dat er geen verdere maatregelen noodzakelijk zijn. De OVAM heeft het rapport nog niet beoordeeld.

Monsanto - Scheldelaan 460, Lillo: op 5 juni 2015 is er Roundup/glyfosaatzout op de bodem terechtgekomen na een spoeloperatie. De manuele handklep is blijven open staan. Voor 6 december 2015 dienden verdere maatregelen genomen te worden. Op 1 juli 2016 ontving het HA een kopie van het eindevaluatierapport. Het besluit is dat er na de reeds uitgevoerde saneringswerken geen verdere maatregelen noodzakelijk zijn. De OVAM heeft het rapport nog niet beoordeeld.

Wind aan de Stroom, Kallo: op 17 januari 2016 brak een leiding tussen het dieselreservoir en de generator waarbij ca. 150 liter diesel op de bodem terechtkwam. De aannemer verantwoordelijk voor de generator heeft een erkend bodemsaneringsdeskundige en een saneringsaannemer aangesteld. De verplichte melding aan de OVAM werd gedaan. De sanering is nog lopende omwille van de tijdelijke onbereikbaarheid van het terrein door andere werken.

CNH Industrial Belgium nv: overvulling met afvalolie van bovengrondse opslagtank 70523 op 3 maart 2016. Op 10 oktober 2016 werd er een eindevaluatierapport opgesteld, er zijn geen verdere maatregelen noodzakelijk.

Transport C. Van Loon & zoon: op 23 mei 2016 ontstond er een breuk in een afvoerleiding. Op 26 augustus 2016 werd er een eindevaluatierapport ingediend bij de OVAM.

Gunvor Petroleum Antwerpen: 21 oktober 2016: aardolielek ter hoogte van de aansluiting van de pier. Voor 24 april 2016 moet Gunvor de nodige maatregelen uitvoeren.

Vopak Terminal Eurotank NV: 24 oktober 2016: diesellek (gasolie) ter hoogte van tank 801. Voor 24 april 2016 moet VOPAK de nodige maatregelen uitvoeren.

MAC²: op 23 november 2016 is er door een lek in de installatie een minerale olieverontreiniging ontstaan. Voor 23 mei 2016 moet MAC² de nodige maatregelen uitvoeren.

1.3.4 Controle en monitoring bodem

Doelstelling en omschrijving

Als eigenaar van de gronden is het in het belang van het Havenbedrijf dat de verplichte periodieke bodemonderzoeken correct worden uitgevoerd door de concessionarissen.

22

Op basis van de informatie van de OVAM en informatie over de milieuvergunningsaanvragen controleert het Havenbedrijf of deze verplichtingen worden nagekomen.

Ook het correcte gebruik van aanvulgrond van geschikte milieuhygiënische kwaliteit is in het belang van het Havenbedrijf. Het Havenbedrijf controleert of de kwaliteit van de aangevoerde grond overeenkomt met de geattesteerde kwaliteit.

Vanaf februari 2016 is er bij INFR/RO_M een extra collega aan de slag in het kader van stages voor hoogopgeleide anderstaligen. Zij heeft onder andere als taak de screening van risico’s voor het HA met betrekking tot historische bodemverontreiniging. De screening omvat een onderzoek naar percelen, eigendom van het HA, waarvoor geen recente (< 10 jaar oude) informatie over de bodemtoestand beschikbaar is. Er wordt nagegaan of er gegevens zijn over een mogelijke historische verontreiniging en of er een risico is dat het HA als eigenaar van de grond saneringsplichtig zou kunnen zijn.

Beleidstraject

Er werden afspraken gemaakt met de OVAM en met de erkende bodembeheerorganisaties (Grondbank en Grondwijzer) over de aanpak van de controle op grondverzet.

Er werden in het kader van het halfjaarlijks overleg met de OVAM (begeleidingscomité samenwerkingsovereenkomst) afspraken gemaakt over de aanpak van de controle op naleven van de periodieke onderzoeksplicht.

Stand van zaken en output

Screening risico's HA mbt historische bodemverontreiniging: de screening van gronden in eigendom van HA is voor ca. 60% gedaan. Er zijn 9 dossiers (10 kadastrale percelen) op 118 dossiers (919 percelen) gedetecteerd met mogelijke saneringsplicht voor het HA. Concreet gaat het om bodemdossiers 2599, 2252, 18940, 3548, 3941, 2983, 2052, 89, 111. Voor de dossiers waar een risico werd gedetecteerd zal een kostenraming worden opgemaakt ten behoeve van de boekhoudkundige voorzieningen voor milieurisico's. Verder zal een evaluatie gemaakt worden van nut en noodzaak van maatregelen om de risico's verder te onderzoeken en/of aan te pakken. De opgevraagde en aangeleverde rapporten historische bodemonderzoeken worden in samenwerking met GIS gekoppeld in Havenwijzer+. De onduidelijkheden en hiaten in de dossiers worden met de OVAM besproken en aangepakt om de data correct en up-to-date te houden.

Periodieke onderzoeksplicht: a.d.h.v. data OVAM controleert het HA concessieterreinen op RO waar de laatste 10 jaar geen bodemonderzoeken meer zijn ingediend, met de informatie over milieuvergunningsaanvragen (Vlarebo-rubrieken). Bij vaststelling van inbreuk op termijn voor periodieke bodemonderzoek neemt het HA contact op het concessiebedrijf. Dit gebeurde voor 7 concessiebedrijven (24 kadastrale percelen), met name Nova Natie, Navitec, Waagnatie, NNT, ABT, Sea-Tank, Cosmos, op 70 gescreende bedrijven (327 kadastrale percelen).

Grondverzet: beide erkende bodembeheerorganisaties bezorgen het HA periodiek een overzicht van aanvoer van uitgegraven bodem op eigendommen van het HA. In 2016 gaf deze info geen aanleiding tot het uitvoeren van controles op het terrein.

1.3.5 Grondverzet

23

Doelstelling en omschrijving

Conform de bodemwetgeving en ter ondersteuning van de infrastructuurdiensten van het HA laat INFR/RO_M technische verslagen opstellen voor gepland grondverzet. Het technisch verslag is een milieukundig onderzoek naar de kwaliteit van de uit te graven bodem dat uitsluitsel geeft over de gebruiksmogelijkheden. Daarnaast adviseert INFR/RO_M de betrokken diensten bij het opstellen van bestekteksten en posten om een correcte uitvoering van het grondverzet te verzekeren.

Stand van zaken en output

Bij projecten van het Havenbedrijf waar grondverzet aan te pas komt, wordt conform de wettelijke bepalingen een milieuhygiënische beoordeling van de gebruiksmogelijkheden van de uitgegraven grond (technisch verslag) opgemaakt. De resultaten van dit onderzoek worden opgenomen in de bestekken.

In 2016 werden volgende technische verslagen opgemaakt:

Grondhoop Goordijk

Kastelweg

Logistiek Park Schijns

Luithagen

AET

Controlestaal grondhoop MPET

Grote Geule

17 rugstreeppadpoelen

Verrebroekdok fase III

Controlestaal Straatsburgbrug

deel 1 Saeftinghedok

1.4 Bedrijfsintern afval en afvalwaterbeheer

1.4.1 Afvalwater

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

GD370 BOS: prefabbureel HKD:Gebouwgroep

september 2017

december 2017

GD437 Kaai 100:Gebouwgroep september 2017

december 2017

Tijdelijke IBA's kaai 602 juni 2017

Stand van zaken

Afvalwater

In de eerste helft van 2016 werd naast het bestaande rietveld aan het dienstgebouw van INFR/MI (GD066) te Kauwenstein een nieuw rietveld geïnstalleerd. Dit nieuwe

24

rietveld is nodig om het extra volume afvalwater, veroorzaakt door het samenbrengen van verschillende diensten naar GD066, te zuiveren. Zodra gebouwen GD 370 en GD437 gekoppeld zijn aan een waterzuivering, de verhuis van AWN naar Kaai 602 is gerealiseerd en Argus operationeel is, zal al het afvalwater uit de dienstgebouwen van het Havenbedrijf gezuiverd worden en zijn er geen extra investeringen meer nodig. Uit de procesbeschrijving kwam naar voren dat de analyses van het gezuiverde afvalwater niet uitsluitend door de firma die het systeem geplaatst heeft, mag uitgevoerd worden. Vanaf 2017 zal het effluentwater van de IBA's via het raamcontract met Eurofins worden geanalyseerd.

Op alle bestaande waterzuiveringssystemen worden via een onderhoudscontract jaarlijks onderhoud, controles, staalnames en analyses uitgevoerd. Alle systemen werken naar behoren.

1.4.2 Bedrijfsintern afvalbeheer

Doelstelling en omschrijving

Het Havenbedrijf wenst een zo transparant en efficiënt mogelijk bedrijfsintern afvalstoffenbeheer te organiseren. In functie daarvan lopen er via INFR/RO_M een aantal raamcontracten afvalinzameling en -verwerking en worden hoeveelheden en kosten geregistreerd in een afvalstoffendatabank. Deze gegevens worden tevens geanalyseerd met het oog op mogelijke verbeteracties (ander ophaalregime, sensibiliseringsinitiatieven,...).

Hoewel het de bedoeling is om het bedrijfsbreed afvalstoffenbeheer zo veel mogelijk te centraliseren en te coördineren binnen INFR/RO_M, zijn er een (zeer beperkt) aantal dienstspecifieke afvalstromen die via de diensten zelf worden beheerd omwille van hun specifieke karakter. Voor het Baggerbedrijf gaat het dan om zaken als bilgewater, septisch materiaal van de binnenvaartschepen en pyrotechnisch materiaal, voor het Sleepbedrijf bilgewater en roetafval (schoorstenen) van de binnenvaartschepen, afval van tankreiniging, slib van olieafscheiders, loodbatterijen, brandblustoestellen en pyrotechnisch materiaal en voor het Algemeen Werkhuis Noord bilgewater en roetafval van de binnenvaartschepen. De gegevens hieromtrent worden ook door INFR/RO_M geregistreerd (niet inbegrepen in onderstaande grafieken).

In verband met het afval dat gegenereerd wordt bij werken in opdracht van het Havenbedrijf, wordt de verantwoordelijkheid voor correcte verwerking bij de aannemer gelegd in het kader van de bestekken. De daadwerkelijke uitvoering daarvan wordt opgevolgd via verwerkingsattesten, via dewelke eveneens afvalhoeveelheden kunnen worden geregistreerd.

Beleidstraject

P.M.

Stand van zaken en output

Niet-gevaarlijk bedrijfsafval

De inzameling van niet-gevaarlijk bedrijfsafval werd in 2016 gecontinueerd zonder noemenswaardige problemen of zonder wijzigingen in aanpak.

25

De toename in 2011 is te wijten aan de opwaardering van een aantal concessieterreinen wegens faillissement en aan de stopzetting van de ophaalronde kantoorafval door de Stad Antwerpen. Tot en met 2010 werd het kantoorafval van de dienstgebouwen van het Havenbedrijf ingezameld door de Stad Antwerpen op basis van een forfaitaire kost per container. De hoeveelheden werden niet geregistreerd. Vanaf 2011 verzorgt een privé-afvalophaler de inzameling en worden de hoeveelheden, zoals wettelijk vereist, geregistreerd. De facturatie gebeurt op basis van een gedifferentieerde tarifering.

In 2014 was er een nogal grote stijging van de hoeveelheid niet-gevaarlijke bedrijfsafvalstoffen die grosso modo veroorzaakt werd door de fractie "groenafval" die 90 ton bedroeg in 2013 en maar liefst 260 ton in 2014. De verklaring hiervoor was dat de dienst INFR/GBP/W in 2014 een aantal grote opkuisacties had uitgevoerd én veel meer had ingezet op groenonderhoud, als inhaalbeweging ten opzichte van de vorige jaren. De verwachting was toen dat deze trend zich ook in 2015 zou verderzetten. Dat bleek echter niet het geval te zijn aangezien deze fractie in 2015 ongeveer 68 ton bedroeg, wat opnieuw meer in de grootteorde was van de hoeveelheid in 2013. De verklaring hiervoor lag voor een klein stukje in het feit dat er in 2015 iets minder grote rooiacties werden uitgevoerd dan verwacht (wel al ingepland maar uitvoering pas in 2016) en er bijna geen beroep kon worden gedaan op de haventornado’s voor groenonderhoud t.g.v. de beperkte instroom in dat project. Maar de voornaamste reden van de daling van de hoeveelheid groenafval in 2015 is het feit dat sinds 2015 het groenonderhoud bijna uitsluitend aannemerswerk is geworden, waarbij zij zelf instaan voor de verwerking van alle afval. Tot op heden worden deze hoeveelheden niet geregistreerd. Rechtzetting is mogelijk, maar eerst zou er eens moeten worden nagedacht hoe het HA in het algemeen principieel wil omgaan met de registratie van afvalhoeveelheden die vrijkomen in het kader van aannemingen. En ook hoe de term "bedrijfseigen afval" in die context wordt geïnterpreteerd. Ondanks deze trend van uitbesteding, is de fractie "groenafval" in 2016 quasi verdubbeld t.o.v. 2015 (ongeveer 130 ton in 2016 tegenover ongeveer 68 ton in 2015). Dit komt enerzijds door de uitvoering van die geplande rooiacties in 2016 (zie hoger) en anderzijds door het feit dat sinds maart 2016 ook heel Linkeroever door INFR/GBP wordt onderhouden én de haventornado's in 2016 heel actief zijn geweest (in tegenstelling tot 2015 - zie hoger). Samen met de aanzienlijke stijgingen van de fracties "hout b" (als gevolg van verschillende opruimacties van het Baggerbedrijf met het oog op de verhuis naar K602-K612 en tevens als gevolg van meerdere opruimacties van INFR/MI in het kader/in de nasleep van de centralisatie die werd doorgevoerd, ging de hoeveelheid van ongeveer 14 ton in 2015 naar ongeveer 54 ton in 2016), "slib als restafval/brandbaar bedrijfsafval" (door de verschillende verhuis-/centralisatieacties en

26

het restafval dat daarbij vrijkwam en de gestegen activiteit van de haventornado's met bijhorende vermeerdering van het ingezamelde zwerf-/veegvuil verhoogde de hoeveelheid in 2016 met ongeveer 31 ton t.o.v. 2015), "vertrouwelijk papier" (het definitief verlaten van een aantal locaties en de daarbij horende opruiming van archieven zorgde voor meer dan een verdubbeling: van ongeveer 20 ton in 2015 naar ongeveer 44 ton in 2016) en "kantoorafval" (GFT, P&K en restafval - als gevolg van de verhuis naar het NHH worden sinds half september 2016 de gewichten m.b.t. deze fracties ook geregistreerd terwijl dat voordien in het oude HH en de Hofstraat niet het geval was aangezien de ledigingen toen door de stad Antwerpen werden uitgevoerd als onderdeel van de globale stedelijke toer voor ophaling van huishoudelijk afval) zorgde dit in hoofdzaak voor de toch wel grote toename van de niet gevaarlijke bedrijfsafvalstoffen in 2016 t.o.v. 2015.

Gevaarlijk bedrijfsafval

Het gevaarlijk bedrijfsafval wordt decentraal op elke locatie waar gevaarlijk afval vrijkomt, opgeslagen in een daarvoor geschikt lokaal en in daarvoor geschikte afvalrecipiënten, voorzien van de nodige pictogrammen en labels. Het gevaarlijk afval wordt op afroep opgehaald door een geregistreerd afvalstoffeninzamelaar, -handelaar of -makelaar.

De stijging van de hoeveelheid gevaarlijk afval in 2016 t.o.v. 2015 is fors. Hiervoor zijn twee redenen: de meer dan normale afvoer van afgewerkte olie bij OP/TBV/AWN d.d. 20-jan-2016 (ledigen van enkele verzamelrecipiënten, een operatie die slechts om de paar jaren nodig is) en de uitzonderlijke ophaling van afvalolie/olie-watermengsel bij INFR/MI op ZAS/BES d.d. 16-feb-2016 (renovatie hydraulische groepen van de bruggen en schuiven op ZAS/BES met ineens verandering van merk hydraulische olie).

Schroot

De verkoop van ferro- en non-ferroschroot is sinds 2012 samengebracht in één bestek om zo een betere service, een groter volume en betere prijzen te verkrijgen. Deze aanpak werd verder gezet in 2016 waarbij het bestek uit 2012 werd heraanbesteed aangezien de maximale looptijd van 4 jaar was bereikt.

27

In 2016 heeft het Havenbedrijf 364 ton schroot afgevoerd via de raamcontractant. Dit leverde een opbrengst op van 69.338,81 €. De uitzonderlijk hoge hoeveelheden schrootafvoer in 2013 en 2014 waren te wijten aan opruim- en renovatiewerken (OP/TBV/BG). De grote stijging in 2016 t.o.v. 2015 is enerzijds het gevolg van het verlaten/renoveren van een aantal locaties met de daarbij horende opruimwerken (Kraanbedrijf, Kattendijkdok-Oostkaai en verbouwingen VCS i.f.v. centralisatie INFR/MI) en anderzijds de opkuiswerken op de terreinen van General Motors. De hoeveelheid non-ferro is marginaal t.o.v. de hoeveelheid ferro.

1.5 Milieuzorg

In dit hoofdstuk worden de resultaten van de uitgevoerde bedrijfsinterne milieuaudits samengevat, wordt aangegeven welke inspanningen werden gedaan naar milieuvriendelijk aankoopbeleid, duurzaam bouwen en milieuvriendelijker stralen en schilderen toe, en wordt de voortgang naar opbouw van een milieuzorgsysteem samengevat.

1.5.1 Audits

Doelstelling en omschrijving

Eenmaal per jaar worden alle locaties van het Havenbedrijf bezocht/geïnspecteerd door een team van deskundigen dat bestaat uit vertegenwoordigers van de interne diensten P/IDPB (in functie van veilige werkomstandigheden, veiligheidsgerelateerde keuringen, etikettering van producten,...), INFR/G_E/B (in functie van onderhoud/reparatie van gebouwen) en INFR/RO_M (in functie van milieubewuste en milieulegale bedrijfsvoering). Daarnaast neemt ook de externe arbeidsgeneesheer deel aan deze bedrijfsbezoeken, en dit met het oog op fysieke en psychologische werkomstandigheden. Tevens zijn meestal enkele afgevaardigden van de vakbond(en) aanwezig.

Gebreken die worden vastgesteld, komen in een verslag/lijst en worden voor verder gevolg via Maximo toegewezen aan een bepaald center. Men heeft dan een bepaalde termijn om de gebreken in orde te brengen. De verslagen/lijsten waarin gebreken worden vermeld en de correctievoortgang opgevolgd, worden eenmaal per jaar besproken tijdens de overlegcomités met de vakbonden.

Beleidstraject

P.M.

28

Planning (mijlpalen)

Audits 2017:

Center en Locatie Datum

INFR/MI/AAT – Kieldrechtsluis

HKD/SVM – Kieldrechtsluis

16-jan-2017

INFR/MI/AAT – Zandvliet- en Berendrechtsluis

HKD/SVM – Zandvliet- en Berendrechtsluis

30-jan-2017

HKD/SVM – Boudewijn- en Van Cauwelaertsluis

INFR/MI/AAT – Boudewijn- en Van Cauwelaertsluis

INFR/MI/CT – Boudewijn- en Van Cauwelaertsluis

P/IDPB – Boudewijn- en Van Cauwelaertsluis

13-feb-2017

HKD/SVM – Bruggen (LIB, NOB, OOB, WIB, SIB, MEB en LOB)

INFR/MI/AAT – Bruggen (LIB, NOB, OOB, WIB, SIB, MEB en LOB)

INFR/MI/CT – Bruggen (LIB, NOB, OOB, WIB, SIB, MEB en LOB)

13-mrt-2017

P/IDPB – Havenhuis 27-mrt-2017

HKD/SVM – Royerssluis

INFR/MI/AAT – Royerssluis

INFR/MI/CT – Royerssluis

28-apr-2017

OP/VSL – Gebouwen K602/sleeptaak

HKD/SVM – Gebouwen K602

8-mei-2017

OP/TBV/AWN – Kaai 18/Buitenploeg

HKD/SVM – Kaai 18

22-mei-2017

INFR/MI/CT – Kallosluis

INFR/MI/AAT – Kallosluis

HKD/SVM – Kallosluis

19-jun-2017

OP/TBV/BG – Kaai 128 26-jun-2017

F/TC – Datacenter Thornton Road

F/HR – Kaai 100

C/COM/MAS – MAS paviljoen

INFR/RO_M – Milieuparken binnenvaart Kaai 75, Kaai 601 en Kaai 1105

3-jul-2017

INFR/G_E – Kaai 102

INFR/GBP – Kaai 102

13-jul-2017

29

Stand van zaken

In 2016 werden volgende auditrondgangen in aanwezigheid van INFR/RO_M uitgevoerd:

Center en Locatie Datum

HKD/SVM – Kaai 170

HKD/SVM – Royerssluis

INFR/MI/AAT – Royerssluis

29 januari 2016

OP/VSL – Gebouwen K602/sleeptaak

SVM/SD – Gebouwen K602

8 februari 2016

INFR/MI/CT – Zandvliet- en Berendrechtsluis

INFR/MI/AAT – Zandvliet- en Berendrechtsluis

HKD/SVM – Zandvliet- en Berendrechtsluis

11 maart 2016

INFR/G_E – Kaai 102

INFR/GBP – Kaai 102

31 maart 2016

OP/TBV/BG – Kaai 128 13 april 2016

OP/TBV/AWN – Kaai 18

OP/TBV/AWN – Buitenploeg

20 april 2016

F/TC – Datacenter Thornton Road

F/HR – Kaai 100

C/COM/MAS – MAS paviljoen

INFR/RO_M – Milieuparken binnenvaart Kaai 75, Kaai 601 en Kaai 1105

28 april 2016

INFR/MI/AAT – Kieldrechtsluis

HKD/SVM – Kieldrechtsluis

26 mei 2016

INFR/MI/CT – Kallosluis

INFR/MI/AAT – Kallosluis

HKD/SVM – Kallosluis

6 juni 2016

HKD/SVM – Boudewijn- en Van Cauwelaertsluis

INFR/MI – Boudewijn- en Van Cauwelaertsluis

7 juli 2016

Output

De voornaamste conclusie is dat de positieve tendens van het voorbije jaar zich doortrekt. Er wordt meer en meer aandacht besteed aan de milieubewuste opslag van (gevaarlijke) producten en orde en netheid. Ook worden op steeds meer locaties inspanningen geleverd om het correct sorteren en veilig tijdelijk stockeren van (gevaarlijk) afval te bevorderen.

30

I.v.m. zuinig omspringen met energie lijkt de bewustwording te zijn toegenomen - wellicht mede onder impuls van de inspanningen die gedaan werden i.k.v. ISO50001, maar is er wel nog werk aan de winkel op de werkvloer (persluchtlekken die we telkens opnieuw tegenkomen, verwarmingen die aanstaan terwijl de ramen open zijn, lichten die blijven branden,...).

Algemeen kan gesteld worden dat het huidige format van bedrijfsrondgangen (samen met P/IDPB) tekortschiet om de legal compliance op milieugebied 100% te garanderen (het is met de huidige aanpak niet mogelijk om in detail na te kijken of de vergunde situatie overeenstemt met de praktijksituatie en of de vergunningsvoorwaarden volledig worden nageleefd). In de tweede jaarhelft van 2016 werden in het kader van COSO processen en procedures uitgetekend - to be - waarmee deze tekortkoming in de toekomst zal geremedieerd worden.

Gelinkte pagina's

Bedrijfsbezoeken TO 2016

Bedrijfsbezoeken Operationeel 2016

Bedrijfsbezoeken ADM 2016

Bedrijfsbezoeken HKD 2016

Proces audits/bedrijfsbezoeken

1.5.2 Opbouw milieuzorgsysteem

In 2016 werden interne processen van bedrijfsinterne milieuzorg gedocumenteerd. Het HA beschikt op heden evenwel niet over een gecertifieerd milieuzorgsysteem. Er werden in 2016 enkele verkenningen gedaan i.k.v. de voorbereiding van een traject naar een ISO14001 gecertificeerd milieuzorgsysteem, mogelijks voor een deel van het HA. Er werden enkele verkenningen gedaan om inspanningen i.v.m. de implementatie rond diverse zorgsystemen (kwaliteit, veiligheid, milieu, energie) te coördineren en bedrijfsinterne beleidsontwikkeling terzake op elkaar af te stemmen. In afwachting van verdere afspraken werd de verdere opbouw van een milieuzorgsysteem on hold gezet.

1.5.3 Milieuvriendelijk aankoopbeleid

Doelstelling en omschrijving

(bij voorkeur) Proactief verstrekken van milieuadvies op voorgenomen investeringen van het bedrijf, conform de taken van de milieucoördinator. Dit gebeurt door reeds tijdens de ideeën- en/of initiatiefase van een project samen met de initiatiefnemer rond de tafel te zitten, teneinde conformiteit van het project/proces met milieuwetgeving en milieubeleid te waarborgen. Indien dat niet gebeurt, kan milieuadvies nog altijd verstrekt worden op het ontwerp-bestek, vooraleer dit uitgestuurd wordt, en dit in het kader van de verankering van de adviesbevoegdheid van de milieucoördinator.

Tevens wordt ook advies gegeven omtrent de aankopen van magazijnartikelen, dewelke via bestelbonnen worden aangekocht i.p.v. via bestekken. milieuadvies wordt verstrekt in de goedkeuringsprocedure van de gevaarlijke producten geïnitieerd door P/IDPB.

Beleidstraject

Begin 2011 werd de adviesbevoegdheid van de milieucoördinator (alsook die van P/IDPB en F/AO) verankerd d.m.v. DC- punt nr. 110342. Sindsdien worden bestekken systematisch overgemaakt aan INFR/RO_M voor advies.

31

Einde 2015 werd een procesbeschrijving uitgetekend voor de werking van de Administratie Overheidsopdrachten (F/AO), nl. proceshandboek aankoop overheidsopdrachten, p. 5, 31 en 60. Daarin werd de adviesrol van INFR/RO_M bevestigd: milieuadviezen, sindsdien opgemaakt in een vast sjabloon worden gezien als noodzakelijke documenten om het dossier verder te kunnen zetten. De verantwoordelijkheid voor het verkrijgen van een advies ligt bij de opsteller van het bestek.

Wat betreft de adviesverlening omtrent de aankopen van magazijnartikelen, werd in 2015 een procedure uitgewerkt om dat elektronisch te laten verlopen via het aankoopsysteem Maximo. Deze Maximoprocedure is echter nog niet in dienst, de advisering van de producten verloopt momenteel via ePortaal via een goedkeuringstraject beheerd door P/IDPB waarbij de arbeidsgeneesheer alsook INFR/RO_M om advies gevraagd worden vooraleer tot aankoop over te gaan.

Planning (mijlpalen)

Recurrent

Stand van zaken

In 2016 werden 209 bestekken beoordeeld. Naast terugkerende insteek in verband met grondverzet, afvalbeheer of baggerwerken, in sommige projecten werden er ook voorstellen gedaan bij een aantal bestekken:

Minimum Tier IV of EU stage IV of bouwjaar 2008, bij aankoop van voertuigen (K2736, K2639, K2844, ...);

Meenemen van energieverbruik in TCO (total cost of ownership) (B10373,...);

Verplichten van FSC (Kxxxx,...) en gunningscriteria i.v.m. duurzaamheid meenemen (K2475,...);

Voorstel inzake natuurbouw (B9998,...);

Bij afvoer van materialen, de vzw Werkvormm gelegenheid geven om herbruikbare materialen te gebruiken (K2761,...);

Beperken van het opleveren van papieren documenten bij het uitvoeren van studies (meerdere bestekken);

Insteek in het bestek inzake aankoop van fietsen voor werknemers;

Bij uitbating van het bedrijfsrestaurant werd geadviseerd om het charter van vredeseilanden (met 10 duurzame engagementen) mee in het bestek te nemen;

Opnemen van energielabel en Cradle to cradle certificaat voor gebruik van koffiemachines;

Voor het organiseren van events, voorstel tot opnemen van milieucriterium, waarbij wordt gekeken naar volgende punten: algemeen, afvalbeheer & catering (bio, regionaal, seizoensgebonden, fair trade en gezond karakter) (K2806);

Opgeven van richtlijnen voor het gebruik van detergenten en oplosmiddelen (K2804);

Bij opleidingsbestekken inzake rij-opleidingen, geadviseerd om eco-driving ook aan te bieden.

verpakkingsmateriaal wordt door de leverancier terug meegenomen (K2836, B10410,...)

32

Het bestek k2858 (inloopmatten) werd mee door de milieudienst beoordeeld naar duurzaamheid van de inschrijvers.

Sinds kort wordt er ook specifiek op energie geadviseerd door de manager energie. Er worden verdere stappen genomen om dit advies in een formele procedure te schrijven. In het algemeen kan worden vastgesteld dat een toenemend aantal diensten proactief duurzaamheidsmaatregelen opnemen in hun bestekteksten.

Ondermeer daardoor kon de tijd nodig om de bestekken te adviseren verder worden gereduceerd tot gemiddeld 3,7 kalenderdagen, waarbij het 95e percentiel (m.n. 13 dagen) binnen de vastgelegde termijn van 14 kalenderdagen valt. In onderstaande grafiek wordt weergegeven wat het aantal geadviseerde bestekken is (Y-as) dat binnen de opgegeven dagen in de X-as is geadviseerd.

In 2016 werden totaal 103 adviesvragen i.v.m. de aankoop van producten doorgegeven aan INFR/RO_M. In 2 gevallen werd er een fout in de adviesvraag aangeboden, wat resulteerde in 101 concrete adviezen. Er werden geen producten negatief beoordeeld, maar voornamelijk in de adviezen over vetten/smeermiddelen was het globale advies gunstig, doch met de opmerking dat het betreffende product schadelijk is voor aquatisch milieu. In sommige gevallen een irriterend of bijtend product, waarbij dan geadviseerd werd om persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen (handschoenen, bril,...)/ Enige tijd is de adviesverlening gebeurd in Maximo maar er werd gezamenlijk met IDPB afgesproken om (voorlopig) terug over te schakelen naar ePORTaal omdat dit eenvoudiger werkt.

De gegeven adviezen kunnen globaal onderverdeeld worden in de volgende rubrieken:

Smeermiddelen/vetten

Hydraulische olie

Voegkit

Verven

Pasta (afdichtingen)

Schoonmaak/reiniging

Handreiniger

12

3

2

15

4

16

7

33

Afdichtingsmiddel

Lijmen

Olie

Ontstopper

Koelvloeistof

Antiroest

Benzine

Spuitbussen

Cement

Gassen

Markeerstift

Aerosolen

Ontvetter

White spirit

9

3

3

4

1

1

2

7

2

2

3

3

2

Totaal 101

In 2015 werd onderzoek gedaan naar een milieuvriendelijke aandrijvingsvorm voor het nieuw te bouwen waterinjectietuig. Daarbij werden verschillende alternatieven met elkaar vergeleken op vlak van economische kosten en ecologische baten, gaande van direct mechanische aandrijving van de voortstuwing en de jetpompen, tot diverse varianten van diesel-elektrische aandrijving. Tevens werd de optie dual fuel (= LNG + diesel) onder de loep genomen, evenals een aantal nageschakelde technieken (Water in Fuel Emulsion, SCR(T), enz.). Uiteindelijk bleek een diesel(-elektrisch) gedreven variant met nageschakelde Selectieve Katalytische Reductie van NOx (SCR) de optie met de beste milieu-kosten-batenbalans. In opdracht van BG/CNT en via Ecodocks werd tevens kennis opgebouwd mbt opwoeling van slib tijdens waterinjectiewerken. Kort samengevat kan worden gesteld dat de bijkomende turbditeit beperkt is in ruimte en in tijd en hierdoor bij voorkeur zo beperkt als mogelijk toegepast wordt in zones met een historisch passief wat betreft waterbodem (zie ook Ecodocks +).

In 2016 werd het project Waterbus op de Schelde & in de dokken gelanceerd door schepen Marc Van Peel, en dit in het kader van het pakket aan flankerende maatregelen bij de realisatie van de Oosterweelverbinding. INFR/RO_M heeft daartoe een vergelijking gemaakt tussen de uitstoot van zulke waterbus over een traject van 20 km en de uitstoot door een equivalente transportprestatie per auto. Hieruit is gebleken dat het autovervoer gunstiger scoort, tenzij de waterbus wordt uitgerust met motoren die conform zijn aan de Stage V -emissienorm uit de Non Road Mobile Machinery (NRMM)- Richtlijn, die in juni 2016 is goedgekeurd. Toch werd beslist om door te gaan met dit project, omdat dit een belangrijke bijdrage zou kunnen leveren tot de ontwarring van de bestaande mobiliteitsknoop in en rond Antwerpen. Bovendien werd beslist om in eerste instantie bestaande, klassiek gedreven schepen in te zetten, teneinde een snelle opstart (juni 2017) te kunnen garanderen.

Volgende milieu-insteek werd opgenomen in het bestek dat in het voorjaar van 2017 zal uitgestuurd worden naar de 5 valabele kandidaten die zich via de kandidatuurstelling hebben aangemeld:

34

Minimumdrempel voor luchtemissies = CCR II

Puntentoekenning ifv toegepaste emissiereductietechnologie voor technologieën die verder gaan dan CCR II

Opname in de technische bepalingen van een aantal andere (dan minimalisatie luchtemissies) duurzaamheidsaspecten, die een “meerwaarde voor de maatschappij” (incl. de reiziger) bieden

Vraag om engagement van de opdrachtnemer tot deelname aan continu verbeteringsproces inzake milieu-performantie

In functie van verbetering milieuperformantie van de sleepvloot konden in 2016 geen stappen vooruit worden gezet.

Wat betreft de beoogde vlootvernieuwing, heeft INFR/RO_M geadviseerd om vanaf heden een innovatietraject in gang te zetten, zodat het Havenbedrijf voorbereid is om bij een volgende aankoop significante reducties van brandstofverbruik, broeikasgas- en andere emissies te realiseren.

Kort daarna is echter dit aankoopproces stopgezet na een negatieve praktijktest (DC nr. 170300 dd. 27/02/2017).

Ook in 2016 is het pilootproject SCRT (= naschakeling van Roetfilter & DeNOx -installatie op uitlaatgassen van hulpmotoren), meer bepaald de emissiemetingen daarop, afgerond geraakt. Na een mislukte poging door LABORELEC, heeft SGS uit Arnhem de metingen opnieuw uitgevoerd dd 01-05 februari 2016. Daaruit kwam naar voren dat de in het bestek vooropgestelde EURO V- norm niet gehaald werd. Daarom werd 10% van de factuur van de leverancier van het SCRT-systeem definitief afgehouden. Tevens werd afgesproken tussen Sleep- en Milieudienst om SCRT-systemen slechts in nieuwbouwschepen toe te passen, wanneer de reële vermogensvraag dichter in buurt van motoroptimum ligt, d.w.z. in hybride sleepboten.

Tot slot werd kennis opgebouwd i.v.m. ISO20400, de nieuwe norm(-in-opmaak) voor duurzame inkopen. De norm is opgesteld om duurzaam aankopen te laten evolueren van “het toevoegen van duurzaamheidscriteria aan bestekken” naar het volledige aankoopproces. Het doel van de norm is om duurzaamheid te integreren in het volledige aankoopproces en zo niet enkel de verantwoordelijkheid te leggen bij de suppliers. De norm kan in de toekomst een kader bieden om interne aankoopprocessen verder te ontwikkelen.

Output

Advies INFR/RO_M tweededehands sleepboten

Gelinkte pagina's

DC-pt 110342: Verankering adviesbevoegdheid INFR/RO_M

Proceshandboek aankoop overheidsopdrachten

Procesoptimalisatie

1.5.4 Adviezen op straal- en schilderwerken

Doelstelling en omschrijving

Het zo milieuvriendelijk mogelijk laten verlopen van straal- en schilderwerken die zowel op schepen (zowel die gelegen zijn in het water als die in een droogdok) als op staalconstructies op de kade (i.c. daar waar vervuiling van het oppervlaktewater t.g.v. de straal- en schilderwerken mogelijk is) worden uitgevoerd. Doel is om de emissies naar vnl. water en lucht tot een minimum te beperken en om zo duurzaam mogelijke verven en andere producten te laten toepassen. Dit gebeurt door het verstrekken van

35

adviezen, voorafgaand aan de start van de werkzaamheden, en door het uitvoeren van controles op terrein, tijdens de werkzaamheden.

Beleidstraject

In de periode 2012-2013 werden, in samenwerking met de sector van de scheepsherstelling en met de havengemeenschap, (nieuwe) reglementen opgesteld. Die zijn opgenomen in de Gemeentelijke Havenpolitieverordening van Antwerpen en de bijhorende havenonderrichtingen dewelke in 2014 in werking zijn getreden. Hierdoor hoeft er minder ad hoc geadviseerd te worden en is er ook een richtsnoer aanwezig voor continue advisering.

Jaarlijks wordt het droogdokkenreglement herbekeken en desgewenst aangepast. Het betreffende reglement is van toepassing op externe droogdokgebruikers.

Planning (mijlpalen)

Recurrent

Stand van zaken

De dienst INFR/RO_M heeft in 2016 13 adviezen verstrekt. In volgende tabel vindt u de evolutie van de gegeven adviezen:

Adviezen voor werken aan 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Schepen op het water 0 4 0 11 4 1 1

Staalconstructies 1 2 3 2 3 0 1

Schepen in droogdokken AWN 12 26 19 11

Som 1 6 3 25 33 20 13

De toename sinds 2012 van het aantal verstrekte adviezen omtrent schepen in de droogdokken van S/AWN heeft ongetwijfeld te maken met de toename van het aantal reguliere aanvragen na een aanpassing aan het Droogdokkenreglement, eind 2013. Daardoor verlopen aanvraag, advisering en opvolging van scheepsherstellingswerken meer gestroomlijnd dan voorheen.

In 2016 werden 11 droogdokkingen uitgevoerd en opgevolgd, sinds mei gebeurde het merendeel aan de hand van een checklist. Het betrof telkens schilder- en mechanische werken, en voor de eerste 2 dokkingen straalwerken. Op 21 maart 2016 werd een externe droogdokgebruiker uitgenodigd om de manier van werken opnieuw in afspraken (i.v.m. straal- schilderwerken) om te zetten.

Bij verdere controle werden enkele administratieve tekortkomingen vastgesteld, die door de aannemer werden gecorrigeerd. Het (ene) advies voor werken aan schepen op het water betrof een test met een nieuwe technologie met onderwaterreiniging. Eind 2016 werd ook nog het beleidskader uitgelegd aan 2 bedrijven die geïnteresseerd zijn om testen uit te voeren op onderwaterreiniging van scheepsrompen.

Sinds 2014-2015 gebeurt de advisering van schepen op het water en van staalconstructies rechtstreeks door de Havenkapiteinsdienst en de dienst Scheepvaartmanagement. Zij bevestigen de trend dat toelatingen voor schilder- en straalwerken op de correcte manier worden aangevraagd. De schilderwerken op water betreffen enkel kleine retouches van de scheepsnaam e.d. betreft. Er worden geen straal- en schilderwerken met enige impact toegelaten op het water, deze worden doorverwezen naar droogdokken. Momenteel is er een lage prioritering naar

36

handhaving (vergelijk tussen werken ter plaatse & de aanvraag van de werken). Tevens wordt er zelden een afwijking gevraagd op de huidige Havenreglementering.

Uit de gegevens van HKD blijkt dat:

2015 Goedgekeurd

2015 Afgekeurd

2016 Goedgekeurd

2016 Afgekeurd

HKD 18 - aanvragen herstellingen aan haveninfrastructuur boven water

466 1 595 7

HKD 20 - brand-, las-, kleine schilder-, herstelwerken aan schepen en drijvende constructies boven de waterlijn

2.991 10 3.217 3

Gelinkte pagina's

Havenreglementering

Romp- en propellerreiniging

1.5.5 Duurzaam bouwen

Doelstelling en omschrijving

Duurzaam karakter van nieuwe bouwwerken/verbouwingen garanderen.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

indienen post construction assessment HH

september 2016

april 2017 januari 2017 augustus 2017

rapport kan pas afgerond worden na afronden commissioning

indienen design stage assessment K602

april 2017 juli 2017 onder voorbehoud aanleveren bewijzen door bouwteam

Stand van zaken

Nieuw Havenhuis

Het BREEAM-certificaat "very good" werd afgeleverd voor de ontwerpfase.

De assessor is gestart met de opmaak van het post construction assessment. De noodzakelijke 'site inspections' zijn uitgevoerd. Echter ontbreekt er nog informatie van de aannemer (resultaten commissioning en building user guide) om het assessment af te ronden. Na indienen van het assessment wordt het certificaat binnen 2 à 3 maanden verwacht, afhankelijk van de mate waarin BRE (de instantie die het certificaat uitreikt) bijkomende vragen en opmerkingen formuleert bij het assessment rapport.

Centralisatie operationele diensten

De opdracht is toegewezen aan TV Tractebel-Cordeel. De werken zijn gestart. Voor het gebouw 'technisch beheer vloot' (TBV) voorziet de offerte een BREEAM-score van 59,13%. Voor de andere 2 gebouwen is er geen procentuele score opgegeven in de BAFO (werd ook niet gevraagd) en geldt dus enkel de minimale score 'Very Good', d.i. 55%. Voor elk gebouw zal er een apart assessment gebeuren en een certificaat worden aangevraagd.

37

Sweco Belgium is door het HA aangesteld als assessor. Er wordt naar gestreefd dat Tractebel-Cordeel alle bewijzen voor het design stage assessment tegen einde februari 2017 aanlevert, waarna het rapport tegen einde maart kan worden afgerond (onder voorbehoud van effectief voldoende bewijzen). Het design stage assessment zal dan ingediend worden bij BRE om een design stage certificaat te verkrijgen.

1.6 Milieuondersteuning projecten

1.6.1 MER

Doelstelling en omschrijving

De meeste infrastructuurprojecten in het havengebied zijn onderworpen aan een toetsing aan de m.e.r.-plicht.

Voor de infrastructuurprojecten waarbij het Havenbedrijf Antwerpen initiatiefnemer is of rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken partij is, trekt de Afdeling Ruimtelijke Ordening & Milieu het m.e.r.-proces of geeft zij inhoudelijke ondersteuning.

Beleidstraject

In 2014 startte de dienst MER met de opmaak van een toelichtingsnota over de toepassing van de m.e.r.-plicht voor de rubriek waterwegen. Op aangeven van de havenbesturen werd deze toelichtingsnota in 2015 gaandeweg uitgebreid met de rubrieken zeehandelshavens, havens en haveninstallaties, waarbij de scope van de rubriek zeehandelshavens is gedefinieerd als (het netwerk van) de waterwegen binnen de afbakening van het havengebied. Volgens de uitgewerkte toelichtingsnota, waarvan de recentste werkversie werd ontvangen op 24 december 2015, moet voor de aanleg van nieuwe dokken en verbredingen, verlengingen en verleggingen van bestaande dokken een volwaardig MER worden opgesteld. Hetzelfde geldt voor sluizen, die worden beschouwd als een onderdeel van een waterweg (en bijgevolg ook een haven). Voor louter kaaimuurwerken zal in principe een project-m.e.r.-screeningsnota volstaan.

Op 27 november 2015 werd een overleg georganiseerd met de dienst MER en de buitendiensten Oost-Vlaanderen en Antwerpen van Ruimte Vlaanderen, waaruit is gebleken dat de diensten van Ruimte Vlaanderen systematisch een project-m.e.r.-screening wensen voor elk maritiem infrastructuurproject (ongeacht de eventuele geringe omvang van het project), waarbij de diepgang van de project-m.e.r.-screeningsnota weliswaar mag worden bepaald door de initiatiefnemer zelf. Er wordt verwacht dat de toelichtingsnota voor de rubrieken waterwegen, zeehandelshavens, havens en haveninfrastructuur in de loop van 2016 zal worden gefinaliseerd. In de werkgroep 'havens' van het departement LNE heeft de dienst MER op 21 juni 2016 deze nota verder toegelicht; de Afdeling Milieuvergunningen van LNE heeft aangegeven dat zij eventueel opmerkingen op deze nota wensen te formuleren.

In 2015 werd parallel aan de voormelde toelichtingsnota een andere toelichtingsnota met bijhorend voorstel tot wetswijziging voor de rubriek "werken of op langs waterlopen" (in lijst II bij het MER-besluit) opgesteld. Door tussenkomst van de afdeling Maritieme Toegang (MOW) en van de havenbesturen kon een consensus worden bereikt dat deze rubriek wordt ingeperkt tot de niet-kunstmatige bevaarbare waterlopen, zodat elke mogelijk overlap met de voormelde rubrieken wordt vermeden. De wijziging van deze rubriek is opgenomen in de Vlarem zomertrein 2015, die door de Vlaamse regering werd goedgekeurd op 18 maart 2016. Onder deze gewijzigde rubriek "werken of langs waterlopen" zullen de verdiepingswerken voor de Schelde en de kaaimuurwerken aan de Schelde getijdeterminals worden gevat. Ook hiervoor geldt de regeling dat bij de verbreding, verlenging, verlegging, maar ook verdieping een volwaardig MER moet worden opgesteld, tenzij een ontheffing op de MER-plicht kan

38

worden verkregen en voor de kleinere projecten een project-m.e.r.-screeningsnota kan volstaan.

Op basis van de bovenvermelde toelichtingsnota(s) zal voor het gros van de infrastructuurprojecten van het Havenbedrijf Antwerpen een project-m.e.r.-screeningsnota volstaan. Deze nota worden hetzij zelf opgesteld (eenvoudige projecten), hetzij opgesteld door een externe MER-deskundige. Het Havenbedrijf Antwerpen heeft daarvoor sinds 2014 een raamcontract met Technum. Binnen dit raamcontract worden ook ontheffingsdossiers op de MER-plicht opgesteld (ontbossingsprojecten). Voor grotere ontheffingsdossiers met voorafgaand modelleringswerk en voor volwaardige MER's wordt telkens een afzonderlijke overheidsopdracht opgestart.

Om verrassingen in het te doorlopen MER-traject of bij de evaluatie van de MER-screening door de vergunningverlenende overheid te vermijden, wordt er jaarlijks een overleg georganiseerd met de dienst MER (in 2015 op 3 maart).

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

MER Logistiek Park Schijns 2013 opdrachthouder Technum; richtlijnen oktober 2013; doorstart van de opdracht momenteel in voorbereiding

MER Verrebroekdok fase 3 2013 juni 2016 opdrachthouder Antea; richtlijnen september 2013; onderzoekfase lopend

MER Renovatie Royerssluis 2014 opdrachthouder Technum (getrokken door aMT); MER-onderzoek is doorgestart na projectaanpassing en kan Q1 2017 worden ingediend

MER Ontwikkelingszone Saeftinghe - fase 1 (OZS)

4/11/2015 4/11/2016 31/12/16 opdrachthouder Antea; uitvoering opdracht geschorst voor het luik MER (luik landschapsstudie bufferdijk o.l.v. aMT blijft voorlopig doorlopen)

Stand van zaken

Over de stand van zaken in de lopende (of op te starten) MER-trajecten voor infrastructuurprojecten wordt gerapporteerd in het kwartaalrapport van INFR/DIR en/of de respectieve projectpagina's; over de MER-trajecten voor natuurinrichting projecten (Grote Geule) wordt gerapporteerd onder het hoofdstuk thematische werking - natuur. Over de andere m.e.r.-toetsen wordt gerapporteerd onder het hoofdstuk 'milieustudies via raamcontract met Technum'.

Output

In 2016 werd voor geen van de vermelde MER-projecten een formele processtap (kenningsgeving, richtlijnen, goedkeuring project-MER) afgerond. De opdracht aan Technum voor de opmaak van een alternatievenonderzoeksnota voor het complex project Extra Containerbehandelingscapaciteit Antwerpen (ECA) werd voortijdig stopgezet omdat de afdeling Maritieme Toegang deze opdracht beheert.

In 2016 werd er geen jaarlijks overleg met de Dienst MER georganiseerd wegens te weinig concrete voortgang in de verschillende lopende of op te starten MER-dossiers.

39

Gelinkte pagina's

Milieustudies via raamcontract

Natuurkerngebieden rond het havengebied

1.6.2 Omgevingsveiligheid bedrijfsintern

Doelstelling en omschrijving

Het Havenbedrijf Antwerpen wordt bij de uitwerking van zijn eigen projecten gaandeweg meer en meer geconfronteerd met vragen en issues inzake omgevingsveiligheid. Alhoewel er reeds enkele jaren voorzichtig wordt ingezet op kennisopbouw, ontbreekt het Havenbedrijf momenteel voldoende expertise om op dit terrein voldoende ondersteuning te kunnen bieden.

Beleidstraject

In functie van de vraag aan welke dienst binnen het Havenbedrijf Antwerpen de exploitatieverantwoordelijkheid (met name voor de veiligheidsaspecten) voor de vrachtwagenparking Goordijk zou worden toegewezen, besliste het Directiecomité op 22 december 2014 om deze discussie te plaatsen binnen het bredere kader van verantwoordelijkheden en taken inzake omgevingsveiligheid voor het Havenbedrijf. Er werd opdracht gegeven aan INFR/RO_M (trekker) en HKD/GM om in samenwerking met de andere betrokken diensten een overzicht uit te werken inzake de globale problematiek van omgevingsveiligheid in de Antwerpse haven in relatie tot de opdracht als havenbestuur volgens het havendecreet, en de bestaande hiaten en/of opportuniteiten op te lijsten en te kwantificeren in aantal FTE en dit te presenteren aan het Directiecomité tegen eind Q1 2015.

Stand van zaken

Een interne discussienota hierover werd eind Q4 2015 afgerond en meegenomen in de discussie rond de verdere werking van HKD, doch bleef verder zonder gevolg. Er is inmiddels voorgesteld om de verantwoordelijkheden van het Havenbedrijf Antwerpen inzake omgevingsveiligheid eerst verder in kaart te brengen aan de hand van een externe studie opdracht vooraleer er verder conclusies worden getrokken. Aan C/JD zal gevraagd worden om deze studie te trekken.

Ondertussen werd er in 2016 ad hoc verder gewerkt rond een aantal projecten met veiligheidsissues.

Vrachtwagenparking Goordijk

In het kader van de geplande huur door het Havenbedrijf van een nieuw te bouwen vrachtwagenparking ten zuiden van het vormingsstation langs de Noorderlaan (Goordijk) werden er in 2014 verder gesprekken gevoerd met de brandweer en Infrabel om de veiligheidsaspecten van een mogelijke interactie tussen parking en rangeerbundel te evalueren en preventiemaatregelen te bepalen. Uiteindelijk werd op 21 november 2014 de stedenbouwkundige vergunning voor de aanleg van deze vrachtwagenparking verkregen door de bouwheer/concessionaris. Omwille van de specifieke locatie werden er in het brandweeradvies bij deze stedenbouwkundige vergunning een reeks preventie- en infrastructurele maatregelen opgelegd die zowel gevolgen hebben voor de bouw als voor de latere exploitatie van de parking. De milieuvergunning voor de exploitatie van de parking werd verleend aan het Havenbedrijf Antwerpen op 13 mei 2015. De bouwwerken voor de vrachtwagenparking zijn ondertussen afgerond en de brandweer heeft na enkele inspectierondes de parking vrijgegeven voor exploitatie. Op 1 maart 2016 werd er een intern overleg georganiseerd om afspraken te maken over de verdere opvolging van de voorwaarden

40

die tijdens de exploitatie van de vrachtwagenparking zullen moeten worden nageleefd door het Havenbedrijf.

Windturbines

In het kader van een aantal projecten van het Havenbedrijf Antwerpen (leidingenstrook Scheldelaan, clustering operationele diensten op K602-612,...) werd INFR/RO_M om advies gevraagd over veiligheidsnota's opgesteld door erkende VR-deskundigen. De betrokken diensten werden telkens geïnformeerd over de eventuele leemtes in de nota en/of (gevolgen van) de conclusies van de nota.

Gelinkte pagina's

Externe veiligheid havenbreed

1.6.3 Overige milieuondersteuning t.b.v. projectontwikkeling

Milieustudies via raamcontract

Doelstelling en omschrijving

Projectondersteuning bieden door middel van MER-ontheffingen of project-m.e.r.-screeningsnota's, passende beoordelingen of natuurtoetsen, mobiliteitsrapporten, veiligheidsnota's of losse opdrachten die het Havenbedrijf nodig acht voor de uitvoering/realisatie van zijn projecten, of de projecten waarbij het betrokken is.

Beleidstraject

Sinds 24 december 2013 heeft het Havenbedrijf een raamcontract met studiebureau Technum voor de opmaak van project-ondersteunende milieu-, natuur- en veiligheidsstudies. De documenten die via dit raamcontract worden bekomen, zijn vaak noodzakelijk (op straffe van onvolledigheid) toe te voegen aan stedenbouwkundige en/of milieuvergunningsaanvragen. In deze dossiers gaat het meestal om projecten van andere (infrastructuur)diensten dan INFR/RO_M. Het is dan ook erg belangrijk dat INFR/RO_M in een zo vroeg mogelijk stadium van de projecten wordt betrokken. Zo kunnen verschillende procedures/taken gelijktijdig verlopen en wordt vermeden dat er tijdsverlies optreedt wanneer bv. net voor de geplande indiening van een stedenbouwkundige aanvraag blijkt dat er nog een milieugerelateerd document noodzakelijk is. Tevens - en zeker zo belangrijk - kan dan reeds bij de opmaak van bestekken rekening worden gehouden met voorstellen/aanbevelingen op milieugebied die uit dergelijke documenten naar voren komen.

Om de samenwerking/communicatie hieromtrent met de andere diensten te optimaliseren, gaf INFR/RO_M op 22 februari 2016 een toelichting aan de betrokken medewerkers van INFR/MI. Het is de bedoeling om op termijn ook nog voor andere (infrastructuur)diensten zo een toelichting te organiseren.

In de tweede helft van 2016 werd gestart met de heraanbesteding van het raamcontract aangezien het maximale budget op korte termijn zal opgebruikt zijn. Van deze gelegenheid werd gebruik gemaakt om het nieuwe raamcontract ook wat breder op te vatten teneinde maximaal voorbereid te zijn op vraagstellingen die zich aandienen. Tevens werd ervoor gekozen om - in tegenstelling tot het huidig lopende raamcontract - aan te besteden in verschillende percelen, met als doel maximaal te garanderen dat voor elk type van opdrachten op de juiste expertise beroep kan worden gedaan. De aanbestedingsprocedure zal in de eerste helft van 2017 worden afgerond.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start (officiële

Geschatte Start

Initiële einddatum

Effectieve einddatum

Verwachte einddatum

Bemerkingen

41

aanvangsdatum) (ontvangst draftversie)

(ontvangst definitieve versie)

(ontvangst definitieve versie)

Deelopdracht (DO) 8/2

5 januari 2015 NVT 4 maart 2015

27 oktober 2015

NVT Beslissing dienst Mer op 9-aug-2016 (inwilliging/goedkeuring).

DO12 8 juni 2015 NVT 18 december 2015

28-sep-2016

NVT NVT

DO12/2 6 juni 2016 NVT ? 28-sep-2016

NVT NVT

DO13 22 juni 2015 NVT 20 augustus 2015

26 november 2015

NVT Beslissing dienst Mer op 15 februari 2016 (inwilliging/goedkeuring).

DO14/2 10 mei 2016 NVT ? ? NVT NVT

DO19 16 november 2015

? ? ? NVT NVT

DO21 1 juni 2015 NVT 16 juni 2015 4 december 2015

NVT Stedenbouwkundige vergunning werd verleend op 12 april 2016 en de milieuvergunning op 12 mei 2016.

DO22 15 oktober 2015 NVT 4 november 2015

4 december 2015

NVT Procedures voor het verkrijgen van de laatste 2 stedenbouwkundige vergunningen voor deze poelen zijn momenteel lopende. Alle stedenbouwkundige vergunningen voor de andere poelen werden ondertussen verleend (één dossier per poel of voor enkele poelen samen).

DO23 13 oktober 2015 NVT 27 oktober 2015

18 november 2015

NVT Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag werd ingetrokken in 2016.

DO24 26 oktober 2015 NVT 24 november 2015

25 januari 2016

NVT Stedenbouwkundige vergunningaanvraag werd verleend op 1-feb-2017.

DO26 9 december 2015 NVT 8 januari 2016

8 maart 2016

NVT Stedenbouwkundige vergunningaanvraag werd V&O verklaard op 7 juli 2016.

DO27 4 januari 2016 NVT ? 8-dec-2016 NVT Verdere uitvoering deelopdracht werd vanaf 9-sep-2016 overgedragen aan AMT.

DO28 22 februari 2016 NVT NVT NVT NVT NVT

DO29 30 maart 2016 NVT 13 april 2016

13 april 2016

NVT NVT

DO30 19 februari 2016 NVT 25 februari 2016

9 maart 2016

NVT Stedenbouwkundige vergunning werd verleend op 15-dec-2016.

DO31 27 juni 2016 NVT 15 juli 2016 14-sep- NVT Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag

42

2016 werd nog niet ingediend.

DO32 25-jul-2016 NVT 12-aug-2016

21-nov-2016

NVT Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag (omgevingsvergunningsaanvraag) moet nog worden ingediend. Gelet op de wijzigingen m.b.t. het project zal de milieunota waarschijnlijk moeten worden geactualiseerd (via het nieuwe raamcontract).

DO33 NVT NVT NVT NVT NVT Door communicatieproblemen met de opdrachthouder als gevolg van het ontslag van enkele medewerkers werd deze deelopdracht uiteindelijk niet toegewezen.

DO34 NVT NVT NVT NVT NVT Wegens een stuk voordeliger alternatief werd deze deelopdracht niet toegewezen.

DO35 NVT NVT NVT NVT NVT Wegens een stuk voordeliger alternatief werd deze deelopdracht niet toegewezen.

Stand van zaken

In 2016 werden binnen dit raamcontract geen opdrachten toegewezen die nog lopende zijn en werden ook geen nieuwe offertes gevraagd m.b.t. dossiers die nog niet zijn toegewezen.

Output

In 2016 werden binnen dit raamcontract de volgende opdrachten afgewerkt:

Deelopdracht (DO) 12 (herlocalisatie & centralisatie OP - PrMS): in functie van de herlocalisatie en centralisatie van de operationele bedrijven (AWN, Sleepbedrijf en Baggerbedrijf) op K602-K612 werd een project-m.e.r.-screening opgemaakt met het oog op de milieu- en stedenbouwkundige vergunningsaanvraag (respectievelijk INFR/RO_M en INFR/G_E).

DO12/2 (herlocalisatie & centralisatie OP - MOBER): in functie van de herlocalisatie en centralisatie van de operationele bedrijven (AWN, Sleepbedrijf en Baggerbedrijf) op K602-K612 werd een MOBER opgemaakt met het oog op de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag (INFR/G_E).

DO14/2 (Waaslandhaven - MO i.k.v. SBKVA): naar aanleiding van een stedenbouwkundige vergunningsaanvraag was bijkomend mobiliteitsonderzoek noodzakelijk aangaande de Waaslandhaven Noord (INGR/GBP).

DO19 (verkeersmodel haven - actualisatie): in 2011 werd een havenmodel voor het ganse havengebied opgemaakt. Dit werd opgebouwd aan de hand van cijfers uit 2009 en 2010 en werd slechts voor bepaalde zones geüpdatet. Aangezien hoe langer hoe meer beroep wordt gedaan op dit havenmodel en de basisgegevens van het bestaande model 5 jaar oud zijn, drong aan actualisatie zich op (C/ST_A).

DO24 (werken Kempisch dok - PrMS): in het kader van de nieuwe stedelijke invulling van de openbare ruimte en de wateroppervlakken van het Eilandje worden aan de noordwestzijde van het Kempisch dok ter hoogte van K37b-K37c de bestaande stalen damwand vernieuwd en het bestaande (verzakte) talud ten zuiden van de Kempische brug gerenoveerd. De nieuwe rechte kaaimuur wordt grotendeels meer naar voor gebracht (in het dok) om plaats te geven aan een trappenpartij en een platform dichtbij het water. Het gedeelte talud wordt gerenoveerd naar oorspronkelijk uitzicht. In functie van de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag (INFR/MI) werd een project-m.e.r.-screening opgesteld.

DO26 (aanleg wachtplaatsen BVS - PrMS & verscherpte NT): aan het kanaaldok B2, ter hoogte van het Reigersbos/De Zouten, worden een aantal wachtplaatsen

43

voor binnenvaartschepen gecreëerd. De nieuwe wachtplaatsen zullen ook een afmeermogelijkheid zijn voor toeristische schepen van Havenland. Het project omvat enkel het bijplaatsen van meerpalen, ladders en walstroomkasten. In functie van de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag (INFR/MI) werd een project-m.e.r.-screening + verscherpte natuurtoets opgesteld.

DO27 (alternatievenonderzoek OZS - startnota): in functie van het alternatievenonderzoek m.b.t. ontwikkelingszone Saeftinghe (OZS) - thans complex project extra containercapaciteit Antwerpse haven genoemd - moest een startnota worden opgemaakt (INFR/GBP).

DO28 (MVA ATPC - second opinion veiligheid): met betrekking tot de milieuvergunningsaanvraag voor de uitbreiding van ATPC werd een second opinion gevraagd rond veiligheid (INFR/RO_M).

DO29 (multitrailers rotonde Sint Antoniusweg - MO) : er werd een mobiliteitsonderzoek uitgevoerd naar het effect van multitrailertransporten tussen de sites van AG en GCS langs de rotonde op de Sint Antoniusweg (INFR/GBP).

DO30 (dichtmaken RoRo CTNOT - actualisatie PrMS): in het kader van de realisatie van extra afmeerlengte wordt het RoRo-gedeelte van de Containerterminal Noordzeeterminal (CTNOT) dichtgemaakt door het bouwen van een kaaimuur. In functie van de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag (INFR/MI) werd een project-m.e.r.-screening opgesteld (actualisatie van het document uit 2013).

DO31 (plaatsen dukdalven CTNOT - PrMS & PB/VEN-toets): in het kader van de realisatie van extra aanmeerlengte worden dukdalven aangelegd ter hoogte van de Containerterminal Noordzeeterminal (CTNOT). In functie van de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag (INFR/MI) werd een project-m.e.r.-screening met passende beoordeling en VEN-toets opgemaakt.

DO32 (ophoging MIDA - milieunota): voor de stockage van gronden afkomstig van de inrichting van Prosperpolder-Zuid zal een terrein van ca. 9 ha ten noorden van de MIDA's ten noordwesten van het (gedempt) Doeldok ingenomen worden. Het betreft geen m.e.r.-plichtig project maar toch werd ervoor gekozen om de milieueffecten te beschrijven in een milieunota (cfr. een project-m.e.r.-screeningsnota) die als bijlage bij de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag kan gevoegd worden (INFR/GBP).

Uit de ervaring met de opdrachten gedurende de voorbije loopjaren van het raamcontract blijkt dat het werken met dit raamcontract aanleiding gaf tot een betere afstemming van de geplande uitvoeringswerken op milieuaspecten én de doorwerking daarvan in het vergunningentraject. Het kan dan ook worden beschouwd als een goede voorbereiding op de komst van de toekomstige omgevingsvergunning (zie Beheer eigen milieuvergunningen).

Waterhuishouding Logistiek Park Schijns

Omschrijving/Stavaza

Vanwege de te hoge kostprijs van de bouw van 2 nieuwe pompstations t.h.v. Churchilldok en Delwaidedok stelt VMM voor om het huidige pompstation Rode Weel te opwaarderen en het Schijn te verleggen naar de in het GRUP Zeehavengebied voorziene strook voor ecologische infrastructuur. Langs de kant van de polders wordt een gracht voorzien langsheen de A12 autoweg, waarbij deze via een doorsteek onder de A12 aansluit op de nieuwe gracht. Er wordt door VMM bekeken welk ruimtebeslag de nieuwe gracht-waterloop met zich mee zal brengen op het terrein. VMM heeft Grontmij aangesteld om het Schijn te verleggen en te modelleren.

In het kader van de afwateringsproblematiek van het Benedenschijn, welke mede gekoppeld is aan de ontwikkeling van het Logistiek Park Schijns, werd een nieuwe

44

samenwerkingsovereenkomst opgemaakt tussen de betrokken partijen: Vlaamse Milieumaatschappij, Havenbedrijf Antwerpen, Provincie Antwerpen, Stad Antwerpen en het Vlaamse Gewest. Hierin werd overeengekomen dat de afwatering zal blijven verlopen via pompstation Rode Weel, maar dat de aanvoerende grachten zullen worden verlegd en/of verbreed, de wachtboezems worden geherstructureerd en het pompstation Rode Weel wordt overgedragen aan de VMM die een technische opwaardering van het pompstation zal doorvoeren. Deze samenwerkingsovereenkomst werd goedgekeurd op de Raad van Bestuur van GHA op 31 maart 2014 (nr. 140857), maar vanwege een dispuut tussen VMM en Stad Antwerpen m.b.t. de personeelskosten van het personeel van pompstation Rode Weel is deze samenwerkingsovereenkomst nog niet gefinaliseerd. In juni 2015 is er een overeenstemming bereikt tussen VMM en Stad Antwerpen. Hiermee is er een akkoord van alle partijen. De overeenkomst is eind 2016 door Inspectie van Financiën (IF) en de Vlaamse Regering negatief geadviseerd onder meer vanwege de verouderde gegevens. VMM is momenteel bezig om een actuele stand van zaken op te maken en deze opnieuw te bezorgen aan IF. Ondertussen is de VMM wel gestart met de werken aan de twee wachtboezems.

Gezien de huidige bedding van het Schijn, welke deel zal uitmaken van het toekomstige LPS, vervuild is door afvoer van verontreinigd water doorheen de jaren, is hiervoor een bodemsaneringsproject opgestart door HA i.s.m. OVAM.

Documenten

Samenwerkingsovereenkomst WHH

Modellering Schijn

Bodemsaneringsproject Verlegd Schijn

Contactpersonen Samenwerkingsovereenkomst

HA: Eric De Deckere

Overkoepelend: Maarten Goris

Contactpersonen Modellering Schijn

HA: Jan De Meyer

VMM: Rik Scholiers

Contactpersonen BSP

HA: Joris Vanderhallen

1.7 Klimaatbeleid Havenbedrijf Antwerpen

In onderhavig hoofdstuk wordt ingegaan op het bedrijfsintern klimaatbeleid en de bedrijfsinterne klimaatperformantie van het HA, dat nauw samenhangt met het energiebeleid. Voor rapportering over dat energiebeleid kan verwezen worden naar de rapportering over ISO50001 en naar de energienota die halfjaarlijks opgemaakt wordt.

1.7.1 Bedrijfsinterne Carbon Footprint

Doelstelling en omschrijving

Tweemaal per jaar wordt de bedrijfsinterne Carbon Footprint berekend. Belangwekkende evoluties worden verklaard en kunnen de basis vormen voor energie- en dus CO2-besparende acties op het terrein.

De berekening van de bedrijfsinterne Carbon Footprint is een dynamisch gegeven. Opportuniteiten tot verbetering worden aangegrepen.

45

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

PIANC WG188 "Existing initiatives"

Oplijsten bestaande initiatieven + samenvatting

02/2016 06/2016 12/2016

Detailanalyse bestaande initiatieven

01/2017 06/2017

Opmaak richtlijnenkader 06/2017 01/2018

Stand van zaken en output

De Carbon Footprint van het Havenbedrijf Antwerpen is weergegeven in onderstaande grafiek. T.e.m. 2010 omvat dit scope 1, scope 2 en scope 3 emissies, zoals gedefinieerd door het Greenhouse Gas (GHG) Protocol:

scope 1: directe emissies tgv brandstofverbruik;

scope 2: indirecte emissies tgv elektriciteitsverbruik;

scope 3: dienstreizen per vliegtuig, het woon-werkverkeer en de indirecte emissies van aangekochte brandstoffen.

Vanaf 2011 worden geen scope 2-emissies meer gerapporteerd wegens de overschakeling op 100% groene stroom. De Carbon Footprint wordt uitgedrukt in ton CO2-eq, waarbij zowel CO2, N2O als CH4-emissies in rekening gebracht worden. De evolutie in relatieve emissies geeft weer in hoeverre de activiteit bijdraagt tot de totale Carbon Footprint van het HA.

De Carbon Footprint van 2016 is licht gedaald t.o.v. 2015 (-1,37%). Dit is quasi volledig toe te schrijven aan het gedaalde brandstofverbruik van de kranen (-64,78% absoluut en -4,00% relatief) en tevens de daaraan gekoppelde indirecte emissies van de aangekochte brandstof (-2,47% absoluut en -0,35% relatief). Dit overtreft de stijgingen in de brandstofverbruiken van de "andere operationele diensten" (+3,34% absoluut en +2,21% relatief) en de gebouwen (+19,71% absoluut en +0,71% relatief). De verklaring van het spectaculair lagere verbruik aangaande de kranen is tweeledig: het stopzetten van het Kraanbedrijf met uitfasering van de walkranen en het gedaalde aantal taken voor de zelf varende hijsbok Brabo. Het hogere brandstofverbruik van de "andere operationele diensten" (som sleepbedrijf, baggerbedrijf en peilboot) is het resultaat van een stijging bij het sleep- en het baggerbedrijf. Het onderzoek naar de oorzaken hiervan is momenteel nog lopende. De toename van het brandstofverbruik in gebouwen wordt verklaard door drie factoren: 1) het koudere voor- en najaar in 2016, 2) de nieuwe regeling rond het behouden van de comforttemperatuur: tot en met 2015 werd gewerkt met stook- en niet-stookseizoenen. Dit heeft als resultaat dat op koude dagen nu steeds zal verwarmd worden daar waar in het verleden de verwarming consequent werd uitgeschakeld tussen 1/5 en 30/9, en 3) het in gebruik nemen van het nieuwe Havenhuis, dat een grotere verbruiker is dan het kantoorgebouw in de Hofstraat en het oude Havenhuis samen. De verklaring voor dit laatste is dat er in het nieuwe Havenhuis hoge comforteisen dienen gehaald te worden o.a. wat betreft binnen luchtkwaliteit. Hiervoor is het noodzakelijk dat er doorgedreven wordt geventileerd, weliswaar met terugwinning van warmte, maar in totaliteit toch een merkbaar hoger verbruik. Ook het feit dat het gebouw nog niet is "ingeregeld" speelt

46

mee. De overige trends m.b.t. het energieverbruik van het HA worden geduid in de energienota.

De 80/20-verhouding tussen scope 1- en scope 3-emissies blijft behouden. De indirecte emissies van de aangekochte brandstoffen vertegenwoordigen nog steeds ruim 70% van de scope 3-emissies.

* Som sleepbedrijf, baggerbedrijf en peilboot.

47

↓ Voor de cijfers van 2016 en 2015 werden de verbruiken en bijhorende CO2-uitstoot m.b.t. de gebouwenverwarming (gas + stookolie) van GIPLO niet meer mee in beschouwing genomen. Dit moet op een ander ogenblik ook nog voor alle andere (halve) jaren retroactief worden toegepast. De trend zoals zichtbaar via de grafiek wordt echter niet fundamenteel beïnvloed aangezien GIPLO slechts ongeveer 0,17% van de totale CO2-uitstoot van het HA vertegenwoordigt of vertegenwoordigde.

De CO2-eq emissies ten gevolge van infrastructuurwerken zijn momenteel niet opgenomen in de bedrijfsinterne Carbon Footprint. Volgens de filosofie van het GHG Protocol behoren deze emissies tot scope 3 en zijn bijgevolg niet noodzakelijk te rapporteren om een accuraat beeld te hebben van de bedrijfsinterne Carbon Footprint. Bovendien is er tot op heden geen internationaal geharmoniseerde methodiek beschikbaar om deze emissies te kwantificeren. Naar aanleiding van dit laatste werd begin 2016 de werkgroep PIANC WG188 opgericht.

De PIANC WG188 "Carbon management of ports and navigation infrastructure", met vertegenwoordigers uit internationale sectorfederaties voor logistiek, baggeractiviteiten en havens, beoogt tegen 2018 de opmaak van een technische, niet-politieke handleiding inzake het beheer van de carbon footprint van havens en scheepvaartinfrastructuur. Dit moet de betrokken stakeholders toelaten om 1) te voldoen aan toekomstige regelgeving, 2) innovatief te zijn en 3) een platform voor gegevensuitwisseling tussen de verschillende betrokkenen te creëren. De richtlijnen zullen geïllustreerd worden met case studies. Het Havenbedrijf Antwerpen trekt het luik inzake kwantificering van CO2 emissies en maatregelen ter reductie van deze emissies, incl. fysische CO2-vastlegging on- en offsite. Zodoende wordt er over gewaakt dat de richtlijnen een meerwaarde bieden aan havens en kan overwogen worden om deze in de eigen bedrijfsvoering te implementeren. INFR/RO_M beheert de "shared workspace" (ePortaal) van deze werkgroep, zodat gegevens op een transparante en efficiënte manier kunnen georganiseerd en bijgewerkt worden.

1.7.2 Bedrijfsintern klimaatbeleid

Klimaatplan Havenbedrijf Antwerpen

Doelstelling en omschrijving

Teneinde een doelgericht intern klimaatbeleid te kunnen voeren, worden kwantitatieve doelstellingen uitgewerkt in een klimaatplan voor het Havenbedrijf Antwerpen. Het plan omvat acties om deze doelstellingen te bereiken, evenals de kosten en baten (financieel en in termen van CO2-reductie) die daar tegenover staan.

Er wordt uitgegaan van 2 scenario's: 1) 20% CO2-emissiereductie tegen 2020 t.o.v. 2005 en 2) klimaatneutraal tegen 2020. Beide scenario's omvatten enkel de activiteiten die onder scope 1 en scope 2 vallen, zoals gedefinieerd door het Greenhouse Gas Protocol:

scope 1: directe CO2-emissies van bronnen in eigendom of gecontroleerd door het HA in zijn afgebakend geografisch gebied. Bijvoorbeeld emissies tgv eigen stookinstallaties, dienstvoertuigen, enz.

scope 2: CO2-emissies van aangekochte elektriciteit, die door het HA verbruikt wordt.

In functie van de haalbaarheid van beide scenario's kan beslist worden om een tussenliggend scenario uit te werken. Klimaatneutraal wordt hierbij gedefinieerd als "niet bijdragen aan klimaatverandering", waarbij de getrapte aanpak vermijden, verbeteren en tenslotte compenseren gevolgd wordt.

48

Beleidstraject

P.m.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Oplijsten klimaatdoelstellingen en -acties van andere EU havens en instanties met vergelijkbare activiteiten als HA

Q2 2016 06/2016 06/0216

Opmaak Carbon Footprint 2005 (referentiesituatie) voor scope 1 en 2

Q3 2016 12/2016 12/2016

Reductiescenario's doorrekenen en toetsen aan Carbon Footprint voor beschikbare jaren

Q3 2016 nvt nvt recurrent

Scenario's aanvullen met geplande maatregelen uit ISO 50001 en relevante acties uit overzicht EU havens en instanties met vergelijkbare activiteiten als HA

Q3 2016 12/2016 01/2017

Inzamelen en rapporteren informatie inzake carbon offsetting en enten op de scenario's (waar nodig)

Q3 2016 Q1 2017 03/2017

Klimaatplan ter goedkeuring voorleggen aan Directiecomité

12/2016 Q1 2017 Q2 2017

Stand van zaken

Het energieverbruik en de bijbehorende CO2-emissies voor de scope 1 en scope 2 activiteiten van het Havenbedrijf werden opgelijst voor het jaar 2005 (referentiejaar) en alle daaropvolgende jaren tot en met 2015. De verwerking van de cijfers voor 2016 is in opmaak, evenals de opmaak van prognoses voor de activiteiten tem 2020. Het beslist beleid inzake reductie van energieverbruik tem 2020 werd hierop geënt. Uit de oplijsting van klimaatacties van andere Europese havens en instanties met vergelijkbare activiteiten als het HA konden geen aanvullende maatregelen geïdentificeerd worden. Bij een veronderstelling dat het niveau van de activiteiten gelijk blijft tem 2020, zou met het huidige beleid een CO2-emissiereductie van 14% in 2020 t.o.v. 2005 gerealiseerd worden. Bijgevolg zullen aanvullende maatregelen nodig zijn om de doelstellingen van 20% te halen. Om het scenario "klimaatneutraliteit" in te vullen, wordt de piste van CO2-compensatie momenteel onderzocht.

Output

Overzicht klimaatdoelstellingen en -acties van andere EU havens en instanties met vergelijkbare activiteiten als HA: 2016 Climate Plans over the world

Klimaatplan met evolutie energieverbruik, CO2-emissies en beslist beleid tem 2020

Gelinkte pagina's

Bedrijfsinterne Carbon Footprint

Lean and Green

49

Doelstelling en omschrijving

Verbetering klimaatperformantie van logistieke bedrijfsinterne activiteiten en havenbrede uitrol van het programma. Het Havenbedrijf Antwerpen neemt een voorbeeldfunctie op.

Beleidstraject

Historiek

In 2013 engageerde het Havenbedrijf zich om een plan van aanpak op te stellen om de Lean and Green award te bekomen voor haar logistieke activiteiten. Het plan werd op 7 oktober 2013 goedgekeurd door het Directiecomité (DC nr. 132746) en omvat volgende maatregelen: ecovaren door sleepbootkapiteins, sleeptaken meer eco-efficiënt organiseren, mobiele kranen vervangen door kranen met energierecuperatiesysteem, warmterecuperatiesysteem installeren op hijsbok Brabo, energie-efficiëntie van gebouwen verbeteren en elektriciteit op basis van 100% groene stroom aankopen. Het Havenbedrijf werd op 11 december 2013 beloond door het Vlaams Instituut voor Logistiek (VIL) met een Lean and Green award, voor haar plan inzake duurzame aanpak van haar logistieke activiteiten. Om de award te verzilveren en een Lean and Green Star te ontvangen, dient de initiële doelstelling van relatieve CO2-reductie van 20% gehaald te worden binnen de vooropgestelde termijn met name 2010-2015.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Opmaak plan van aanpak 03/2013 03/2013 10/2013 10/2013

Tussentijdse rapportering VIL 03/2015 03/2015 03/2015 03/2015

Eindrapportering VIL 03/2016 03/2016 03/2016 05/2016

Opvolgen maatregelen operationele diensten

recurrent via ISO50001

Stand van zaken

Eind maart 2015 werd een tussentijdse evaluatie overgemaakt aan het VIL, met een rapportering van de cijfers t.e.m. 2014. Ondanks het feit dat een CO2-reductie van 13,46% behaald werd, ligt dit onder de vooropgestelde doelstelling van 19,91% voor het jaar 2014. Dit is te wijten aan het feit dat verschillende maatregelen niet uitgevoerd werden zoals voorzien in het plan van aanpak, dit omwille van economische (afbouw kranenpark), technische (warmterecuperatiesysteem op hijsbok Brabo) en/of organisatorische (sleeptaken meer eco-efficiënt organiseren) redenen.

Dit kon in het jaar 2015 niet meer bijgestuurd worden. Dit mede door de afbouw van het kranenpark, wat ertoe leidde dat het aandeel van de sleepdienst in de scope en bijgevolg de impact van het al dan niet halen van de vooropgestelde CO2-emissiereductie door deze dienst, nog groter werd.

Niettemin worden verder acties inzake CO2-emissiereductie genomen, zij het buiten het Lean and Green kader. Bijvoorbeeld worden door de operationele diensten maatregelen genomen om het brandstofverbruik beter te beheersen:

Er werd een continue verbruiksmeter geplaatst op een hoofdmotor van sleepboot T31. De gegevens zijn op dit moment echter niet te koppelen aan het vaarprofiel

50

van de sleper. In 2016 zal nagegaan worden welke parameters bij elkaar gebracht dienen te worden om een koppeling verbruik – vaarprofiel mogelijk te maken. Als dit lukt, kunnen betere analyses van het brandstofverbruik gemaakt worden.

Daarnaast werd in februari 2016 ook een continu meting op de c.v.-installatie van dezelfde boot geïnstalleerd met als doel het niet-operationele verbruik af te zonderen naar analogie met gebouwen en kunstwerken om zo de operationele verbruiken beter in kaart te kunnen brengen en mogelijke acties op gebied van verwarming te kunnen monitoren. Indien de resultaten dit rechtvaardigen, zal deze actie worden uitgebreid naar andere sleepboten.

Mensen met samenhangende taken wat planning betreft van verschillende centers en ook deze van de Schelderadar werden op dezelfde locatie ondergebracht, met het oog op een meer efficiënte planning van de sleeptaken.

Isoleren van de verwarmingsleidingen in de technische ruimten benedendeks van hijsbok Brabo (incl. het plaatsen van thermostatische kranen op de radiatoren) is uitgevoerd eind 2015.

Vervangen van de gasolie gestookte verwarmingsketel van hijsbok Brabo door een efficiënter systeem werd onderzocht en wordt geïmplementeerd in 2016.

Indienstname (juli 2016) van het nieuwe logistiek vaartuig "Tuimelaar", ter vervanging van een verouderd tuig. De motoronafhankelijke luchtverwarmer bij het nieuwe vaartuig zorgt voor een verminderd brandstofverbruik t.b.v. verwarming en bijgevolg voor minder CO2-emissie.

Onderzoek naar de inzet van een diesel-elektrisch waterinjectievaartuig met nageschakelde SCR-installatie bij het baggerbedrijf. Dit weliswaar met het oog op de vermindering van NOx-emissies, doch de modulaire opbouw van de motor laat ook toe om de belasting te optimaliseren. Dit moet leiden tot een verminderd brandstofverbruik en dus minder CO2-emissie.

Het opvolgen van deze maatregelen gebeurt recurrent in het kader van ISO50001.

Ook voor bedrijfsinterne activiteiten die niet begrepen zijn in de scope van Lean and Green, worden maatregelen genomen om de CO2 emissies te verminderen. Inzake milieuvriendelijk aankoopbeleid stapte de afdeling Voertuigenbeheer bijvoorbeeld af van de unitaire keuze voor dieselwagens. Een grootschalige campagne rond woon-werkverkeer leidde tot een stijging van het aantal regelmatige fietsers en gebruikers van het openbaar vervoer (zie Bedrijfsinterne Carbon Footprint).

Output

ePortaalsite "Lean and green": handleidingen, communicatiemateriaal, maatregelen+KPI's en rapportering

Tekst Plan van aanpak Lean and Green

Evaluatie Lean and Green

Gelinkte pagina's

http://vil.be/lean-green/lean-and-green-award/

1.8 Invulling rol waterbeheerder

De positie en de daaraan gekoppelde verantwoordelijkheden van het Havenbedrijf als waterbeheerder zijn vastgelegd via het decreet houdende het beleid en het beheer van de zeehavens (2 maart 1999, laatste wijzigingen op 20/04/2012 en 28/02/2014), wet Chabert (19/06/1978), het decreet betreffende het integraal waterbeleid (18 juli 2003, laatst gewijzigd op 19/07/2013) en het Bodemdecreet (27 oktober 2006).

Het Havendecreet en de wet Chabert

51

Het Havendecreet stelt o.a. dat het Havenbedrijf beheerder is van het openbaar en privaat havendomein (art 2.2° juncto artikel 9). Dit heeft betrekking op “alle domeingoederen gelegen in het havengebied waarvan het havenbedrijf eigenaar is, die aan het havenbedrijf in concessie of in beheer zijn gegeven, of waarop het havenbedrijf een recht van erfpacht of een recht van opstal heeft”.

Tot dit domein behoort de haveninfrastructuur bestaande uit de basisinfrastructuur, de uitrustingsinfrastructuur en de suprastructuur maar zonder de maritieme toegangswegen (art 2.9°). Onder de haveninterne basisinfrastructuur wordt verstaan “de dokken, zijnde, wateroppervlakten, taluds en aanleg baggerwerken, inbegrepen het ophogen van terreinen met uitzondering van de ligplaatsen” (art 2.11°). Onder de maritieme toegangswegen wordt onder meer verstaan de Beneden-Zeeschelde, de vaarwegen in de aan getij onderworpen gedeelten van de havens met inbegrip van de toegangsgeulen naar de zeesluizen telkens met hun aanhorigheden en de kanaaldokken en zwaaikommen telkens met uitzondering van de ligplaatsen (art 2.16°). De ligplaatsen betreffen het wateroppervlak dat gebruikt wordt als aanleg- of wachtplaats voor vaartuigen, of daartoe onmiddellijk in gebruik kan worden genomen (art 2.15°).

In art. 29.§1. wordt gesteld dat het Antwerpse Havenbedrijf verantwoordelijk blijft voor de instandhouding, het onderhoud en de exploitatie van de kanaaldokken en zwaaikommen, met uitzondering van het verwerken van de specie.

Het HA is eigenaar van alle dokken op rechteroever, inclusief kanaaldokken en zwaaikommen. Wat linkeroever betreft, is het beheer van alle dokken door het Vlaamse Gewest aan het Havenbedrijf gegeven volgens art. 12 in de wet Chabert.

Op basis van het Havendecreet en de wet Chabert kan geconcludeerd worden dat het beheer van de dokken, waartoe zowel water als waterbodem behoren, de verantwoordelijkheid is van het Havenbedrijf Antwerpen (als eigenaar en/of beheerder). De beheerstaak van het HA over het ganse havengebied neemt weliswaar niet weg dat ook het Vlaams Gewest een operationele bevoegdheid claimt in het havengebied-beheersgebied van HA (bv. in de maritieme toegang). Dit doet bovendien geen afbreuk aan de financiële verantwoordelijkheid van het Vlaams Gewest conform het Havendecreet.

Het decreet Integraal Waterbeleid

In het decreet Integraal Waterbeleid wordt gesteld dat bij het voorbereiden, het vaststellen, het uitvoeren, het opvolgen en het evalueren van het integraal waterbeleid het Vlaamse Gewest, de diensten en agentschappen die afhangen van het Vlaamse Gewest, de besturen, alsmede de publiekrechtelijke en privaatrechtelijke rechtspersonen die in het Vlaamse Gewest belast zijn met taken van openbaar nut, waartoe ook het havenbedrijf behoort, de verwezenlijking van de doelstellingen beogen zoals die geformuleerd zijn in art. 5. Tot deze doelstellingen behoren onder meer:

De bescherming, de verbetering of het herstel van oppervlaktewater- en grondwaterlichamen op zo’n wijze dat tegen de datum vermeld in artikel 51, §2, een goede toestand van de watersystemen wordt bereikt, waaronder minstens een goede chemische toestand en een goed ecologisch potentieel wordt verstaan voor het waterlichaam Antwerpse havendokken + Schelde-Rijnverbinding.

Het voorkomen en verminderen van de verontreiniging van oppervlaktewater en grondwater onder meer door het progressief verminderen van de verontreiniging door prioritaire stoffen en het stopzetten of het progressief beëindigen van de verontreiniging door prioritair gevaarlijke stoffen.

Het duurzaam beheer van de voorraden aan oppervlakte- en grondwater.

52

Het beheer en de ontwikkeling van waterwegen met het oog op de bevordering van een milieuvriendelijker transportmodus van personen en goederen via de waterwegen en het realiseren van de intermodaliteit met de andere vervoersmodi en het bevorderen van de internationale verbindingsfunctie ervan.

De integrale afweging van de diverse functies binnen een watersysteem, evenals het onderling verband tussen de verschillende functies van het watersysteem.

Bij de verwezenlijking van de doelstellingen vermeld in art. 5 wordt tevens rekening gehouden met het onderlinge verband tussen het water en de andere onderdelen van het milieu, in het bijzonder het met het water verbonden ecosysteem, waartoe ook de waterbodem behoort.

Tevens moet rekening gehouden worden met het een 12-tal beginselen die vermeld staan in art. 6, waaronder het standstill-, het preventie-, het bron-, voorzorgs- en vervuiler betaalt-beginsel.

Bij de verwezenlijking van de in artikel 5 bedoelde doelstellingen en de toepassing van de in artikel 6 bedoelde beginselen wordt met het oog op het multifunctionele gebruik van watersystemen ook rekening gehouden met de sociale en economische gebruiksfuncties ervan (art. 7).

Op basis hiervan kan gesteld worden dat elke waterbeheerder (in casu het Havenbedrijf Antwerpen) mee verantwoordelijk is om voor het waterlichaam dat zij beheert de goede toestand, zoals hierboven beschreven, binnen de voorgeschreven timing te behalen. De waterbeheerder is daarbij verantwoordelijk voor die aspecten die zich binnen zijn bevoegdheidsveld bevinden.

Het Bodemdecreet

Met betrekking tot de waterbodem moet er ook worden verwezen naar het bodemdecreet betreffende de bodemsanering en bodembescherming (27 oktober 2006). Volgens het Bodemdecreet ligt de verplichting om een waterbodemonderzoek uit te voeren bij de beheerder van de waterbodem, net zoals de verplichting om de sanering uit te voeren.

Noot: er ligt nu wel een wijziging voor aan het Bodemdecreet voor mbt de saneringsplicht voor waterbodems. In de toelichting staat letterlijk (pg. 38 mbt artikel 69 dat aanpassingen aan artikel 132 Bodemdecreet voorziet)”: het wordt als onbillijk ervaren dat in die gevallen [dit is: waar het mogelijk is om de verontreiniging rechtstreeks te linken aan specifieke risico-activiteiten in de omgeving van de waterbodem] de beheerder van de waterloop waarvan de waterbodem gesaneerd moet worden, alleen moet instaan voor de uitvoering en financiering van de sanering van de waterbodem.” Daarom wordt voor die gevallen waar een bronperceel van de verontreiniging kan worden aangewezen, de saneringsplicht voor dat deel van de verontreiniging gevestigd conform artikel 22 Bodemdecreet (cfr. regeling mbt historische verontreiniging die naar analogie geldt voor waterbodems). In de toekomst zou het dan kunnen dat niet alleen het HA als waterbeheerder de saneringsplicht draagt en achteraf kosten moet gaan verhalen bij een andere aansprakelijke, maar dat die verantwoordelijke meteen mee worden aangeduid als saneringsplichtige. Het is wel maar de vraag hoe waarschijnlijk het is dat een verantwoordelijke kan worden aangeduid.

Er is nog geen lijst opgesteld van te onderzoeken bodems of prioritair te saneren waterbodems dus tot op vandaag kan er eigenlijk nog geen wettelijke verplichting tot waterbodemsanering op grond van het Bodemdecreet zijn.

De regeling van het Bodemdecreet doet er evenwel geen afbreuk aan dat sanering zich kan opdringen in functie van andere triggers, zoals:

53

de nautische toegankelijkheid, bij het uitvoeren van verdiepingsbaggerwerken;

een calamiteit die een sanering van de onderwaterbodem noodzakelijk maakt;

of een overdracht van gronden.

De saneringsplicht voor een waterbodem ligt overeenkomstig het Bodemdecreet bij de “beheerder van de waterbodem” en niet bij “de eigenaar”. Er is geen definitie gegeven van beheerder van de waterbodem. Maar voor de definitie van waterbodem wordt er verwezen naar het decreet integraal waterbeleid. De waterbodem wordt hier gedefinieerd als de bodem van een oppervlaktewaterlichaam die altijd of een groot gedeelte van het jaar onder water staat (art 2.46°). De waterbodem maakt dus integraal deel uit van het oppervlaktewaterlichaam en het beheer valt dan ook onder de waterbeheerder.

Het beheer van de waterbodem in de Antwerpse havendokken is m.a.w. de verantwoordelijkheid van het Havenbedrijf Antwerpen. Er zou kunnen worden geargumenteerd dat het VG verantwoordelijk is voor de delen die als maritieme toegang kwalificeren en dus voor dat deel “beheerder van de waterbodem” zou zijn. Gelet op de bepalingen van het Havendecreet en uitgaande van de principiële (beheers)bevoegdheid van het HA in het ganse havengebied is dit evenwel moeilijk te verdedigen.

Als op basis van een waterbodemonderzoek een saneringsplichtige zou worden aangeduid, zal dit hoogstwaarschijnlijk het HA zijn (eigenaar/beheerder van de dokken).

Vertaling rol als waterbeheerder in milieubeleidsvisie

De verantwoordelijkheid van HA als beheerder van de Antwerpse havendokken komt overeen met de milieubeleidsvisie van het Havenbedrijf Antwerpen, welke werd goedgekeurd door de RvB op 8 mei 2007. In deze visie wordt duidelijk aangegeven dat het Havenbedrijf Antwerpen een voortrekkersrol wil spelen in het behalen van milieudoelen zowel op Europees als op Vlaams en lokaal milieu. Het havenbedrijf speelt deze rol door een proactieve, verantwoordelijke en kritische manier om te gaan met milieu-uitdagingen, zonder daarbij (eigen) milieuproblemen af te wentelen op andere delen van de samenleving. In art. 19novies §2 van het Havendecreet wordt gesteld dat het havenbedrijf als gebiedsbeheerder van het havengebied gebiedsgerichte initiatieven kan ontplooien.

Voor het oppervlaktewater en waterbodem is de milieubeleidsvisie verder vertaald in de thematische milieubeleidsvisies Integraal waterbeleid en bodem (RvB 21 oktober 2008) en een bijbehorend actieprogramma dat in 2013 is doorvertaald naar het actieprogramma naar de periode 2014-2018 (RvB 3 juni 2013). Zowel de thematische milieubeleidsvisie als ook het actieprogramma stemmen overeen met de hierboven geschetste medeverantwoordelijkheid van het Havenbedrijf om een goede toestand te behalen in de Antwerpse havendokken.

Op 1 januari 2016 werd de bevoegdheid als waterbeheerder voor het gebied Eilandje overgedragen aan de stad Antwerpen. Het protocol tussen het Havenbedrijf Antwerpen en de stad Antwerpen, dat (retroactief) deze overdracht van bevoegdheid regelt, werd inmiddels goedgekeurd door de Raad van Bestuur van het Havenbedrijf en de gemeenteraad van de stad.

Met deze bevoegdheidsoverdracht werd ook de bevoegdheid inzake watercaptaties op het Eilandje overgedragen aan het stadsbestuur. Op het moment van overdracht betroffen het slechts 3 watercaptaties (1 van het stadsbestuur en 2 van het Havenbedrijf Antwerpen). Er werden de nodige regelingen getroffen met de stedelijke milieudienst om deze overdracht van bevoegdheid vlot te laten verlopen.

54

Deze bevoegdheidsoverdracht heeft eveneens tot gevolg dat het Havenbedrijf Antwerpen geen adviezen als waterbeheerder meer verstrekt in het kader van de watertoets bij milieuvergunnings- of stedenbouwkundige aanvragen. Door de VMM werden de nodige aanpassingen doorgevoerd aan de Vlaamse Hydrografische Atlas zodat Havenbedrijf Antwerpen niet langer als adviesinstantie zal worden aangeschreven voor dit gebied.

1.8.1 Beheersing verontreiniging door kunststofgranulaten

Doelstelling en omschrijving

In de haven van Antwerpen worden binnen bepaalde zones contaminatie vastgesteld van kunststofgranulaten in het milieu. Deze zones worden bepaald a.d.h.v. binnengekomen meldingen havengebruikers en van vaststellingen door controleurs van het Havenbedrijf Antwerpen. Via diverse trajecten wenst het HA maatregelen te nemen tegen verdere verspreiding van het probleem.

Daarnaast wil het HA ook de negatieve perceptie die mogelijk ontstaat door deze vaststellingen ombuigen van negatief naar positief door het aantonen van de sterktes van HA als polymer hub en de concrete acties die naar verbetering van 'pellet loss' worden ondernomen.

Beleidstraject

In 2016 werden volgende acties geïnitieerd:

inventarisatie van hotspots en betrokken bedrijven in Antwerpen in supply chain kunststofgranulaten;

actieve monitoring van hotspots en snelle opruim bij vaststelling verontreiniging, incl. terugkoppeling naar mogelijks betrokken bedrijven ifv preventie;

Sensibiliseren van bedrijven om te participeren in "Operation Clean Sweep" met Plastics Europe als trekkende kracht. verladers van kunststofgranulaten zijn drijvende kracht, vragen hun logistieke dienstverleners doorheen de hele logistieke keten om kunststofgranulaten zonder morsingen op en over te slaan en te transporteren.

Op 19 april 2017 : engageren van logistieke bedrijven betrokken in supply chain kunststofgranulaten (CEO niveau)

Op 22 juni 2017 (nog te bevestigen datum): plechtige ondertekening van OCS pledge door de "captains of industry" .

Nulmeting pellets POA

Er werden zones aangeduid waar er een contaminatie wordt vastgesteld van pellets in het milieu (beperkt tot haven van Antwerpen). Deze zones worden bepaald a.d.h.v. binnengekomen meldingen havengebruikers en van vaststellingen door controleurs van het Havenbedrijf Antwerpen.

Zones die voldoen aan volgende criteria worden onderworpen aan een nulmeting om meer inzicht te verkrijgen in de oorzaak en de omvang.

1. Risico tot contaminatie van pellets is aanwezig.

2. De zone is goed afgebakend.

3. De zone is fysisch bereikbaar voor reinigingsmiddelen en personeel.

Voorafgaand de nulmeting worden desbetreffende zones ontdaan van de aanwezige pellets door middel van een clean-up.

55

De nulmeting heeft als doel om inzicht te krijgen in de mate waarin pellets vrijkomen in het milieu van de Antwerpse haven en welke oorsprongen deze emissies hebben. Zodoende kunnen er concrete maatregelen genomen worden om deze contaminaties / emissies te voorkomen.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Ontwikkeling centraal platform nulmeting

1. databank - nulmeting, foto's, staalname en clean up

2. omschrijving meetstroken

3. instructies inspecteur

18/1/17 3/2/17

clean up rondpunt hazopweg/steenlandlaan (zone 1A)

12/1/17 3/2/17

start nulmeting zone 1A 4/2/17 doorlopend

clean up talud verrebroek/doeldok (zone 1B)

15/2/17 16/2/17

start nulmeting zone 1b 18/2/17 doorlopend

Stand van zaken

Nulmeting pellets POA

Voor de nulmeting werden er verschillende databanken ontwikkeld waarin de data wordt opgeslagen. Deze databanken worden gecentraliseerd in een webplatform dat voor de belanghebbenden van de werkgroep beschikbaar is. Zo bestaat er:

1. een databank voor de nulmeting zelf = inzicht in aangroei pellets 2. een databank voor de stalen die worden genomen = inzicht in type pellets 3. een databank van de uitgevoerde opruimacties = inzicht in aangroei als type pellets

Op dit ogenblik worden er metingen uitgevoerd op 2 meetzones die zich bevinden in de havensector Waaslandhaven zuid. De nulmeting wordt door de werkgroep ieder kwartaal geëvalueerd. Tijdens de evaluatie zal er bepaald worden of een nieuwe opruimactie uitgevoerd moet worden waardoor er een nieuwe meetcampagne wordt opgestart. Tot slot kunnen er nieuwe zones aangekaart worden voor opname nulmeting. Deze stroken dienen door middel van een testmeting aan te tonen dat het om een structurele spill gaat.

Output

Inventarisatie hotspots, oplijsting mogelijk betrokken spelers en plan van aanpak.

1.8.2 Calamiteitenbeheersing: dienstverlening bij watergebonden oliecalamiteiten

56

Doelstelling en omschrijving

Op correcte wijze invulling geven aan de verplichtingen die het Havenbedrijf heeft vanuit haar milieuvergunning voor exploitatie van een dokkencomplex en vanuit haar rol als waterloopbeheerder.

Milieukundige ondersteuning van de incidentenmanager bij de beheersing en bestrijding van oliecalamiteiten op het oppervlaktewater in de haven van Antwerpen, enerzijds door beheer en opvolging van het raamcontract dienstverlening bij oliecalamiteiten en anderzijds door beheer van het contract en ondersteuning bij staalname en analyse.

Beleidstraject

In de milieuvergunningen waarin het HA toelating krijgt voor de exploitatie van dokkencomplexen (Vlarem rubriek 48.2.) werd als bijzondere voorwaarde het volgende opgenomen: de exploitant neemt alle nodige voorzorgen om in geval van calamiteiten in de dokken snel en efficiënt beheersmaatregelen te kunnen treffen.

Op dit ogenblik geeft HKD, met ondersteuning van INFR/RO_M uitvoering aan deze opdracht.

Met besluit nr. 113352 van 10 oktober 2011 gaf het Directiecomité opdracht aan INFR/RO_M tot het opmaken van een bestek voor het afsluiten van een raamcontract 'ondersteuning bij watergebonden oliecalamiteiten'. Na ruime interne (RO_M, HKD, SVM, OP) en externe (HMO, KBRV, ASV) consultatie en overleg keurde de Raad van Bestuur met besluit nr. 131267 op 13 mei 2013 het bestek goed. Op 22 juli 2014 keurde het Directiecomité met besluit nr. 141919 de gunning goed.

Andere dan oliecalamiteiten op het oppervlaktewater worden bestreden door brandweer en civiele bescherming.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Vernieuwing contract KWS-fingerprinting

2/2016 4/2016 Lopende - loopt zeer moeizaam voor het verkrijgen van feedback maar losse opdrachten worden wel uitgevoerd

Evaluatie B10083: beslissing verlenging

1/06/2016

Stand van zaken

Op 1 januari 2015 ging de opdracht B10083 "Dienstverlening bij watergebonden oliecalamiteiten" van start. De werken worden operationeel en financieel opgevolgd door de incidentenmanager (HKD), vanaf maart ondersteund door een team van calamiteitendokmeesters. De wachtdienst oliecalamiteiten werd ontbonden. De opstart van de opdracht verliep niet zonder problemen, wat aanleiding gaf tot enkele ingebrekestellingen aan het adres van de opdrachthouder. Meermaals werd overleg gepleegd om tot een betere uitvoering te komen en uiteindelijk werden er afspraken gemaakt voor een andere aanpak vanaf 1 juli 2015. Deze komt erop neer dat de opdrachthouder de volledige verantwoordelijkheid krijgt voor operationele beslissingen bij het organiseren van de calamiteitenbestrijding.

57

Na evaluatie van de dienstverlening, waarbij werd vastgesteld dat de kwaliteit van de uitgevoerde interventies niet aan de verwachtingen van het HA voldoet, gaf het DC opdracht aan INFR/RO_M te starten met de opmaak van een nieuw bestek.

In de eerste helft van 2016 zijn er 59 watergebonden oliecalamiteiten gemeld, waarvan 25 met onbekende veroorzaker (eerste helft van 2015: 54, resp. 26). In 15 gevallen (waarvan 3 met onbekende veroorzaker) werd de dienstverlener opgeroepen voor een interventie.

Vanaf 9 maart 2015 startte het GHA met een calamiteitencel onder aansturing van een calamiteitenmanager om (de)bunkeractiviteiten proactief te controleren in het havengebied, zowel via landzijde als via de waterkant. Dit gebeurt via een samenwerkingsakkoord met de scheepvaartpolitie. Eveneens het onmiddellijk ter plaatse zijn bij een calamiteit en degelijk onderzoekswerk naar een veroorzaker is een belangrijk aandachtspunt voor de dokmeester calamiteiten.

Inzake het onderzoek naar een vermoedelijke veroorzaker heeft INFR/RO_M in 2016 de calamiteitencel bijgestaan met 5 koolwaterstof fingerprinting analyses om meer inzicht te kunnen verschaffen naar het type olie en een mogelijke match. Dit naar analogie van de omvangrijke oliecalamiteit aan de Europaterminal (eind 2014) waarbij de veroorzaker ten gevolge van een match heeft bekend. 1 analyse heeft effectief bijgedragen bij het weerleggen van een betwisting vermoedelijke veroorzaker. De overige analyses deden dienst om vermoedelijke veroorzakers uit te sluiten. De opdracht die de analyses behartigde en door het labo van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen als unieke leverancier werd uitgevoerd, werd in april 2016 beëindigd wegens einde uitvoeringstermijn. Gelet op de verworven ervaringen zal er een nieuwe opdracht opgemaakt worden zodat het HA over de mogelijkheid beschikt om dergelijke analyses verder te kunnen laten uitvoeren zodoende om de calamiteitencel inzicht te blijven verschaffen in onbekende oliecalamiteiten.

Op het einde van 2014 werd de interne wachtdienst on-scene commanders on hold gezet. De milieucoördinator heeft de directie gewezen op de (milieu)risico's daarvan. met de in wording zijnde permanentie met adjunct-incidentencoordinatoren werd hieraan tegemoet gekomen.

Gelinkte pagina's

HKD kwartaalrapport 2016 Q1

HKD kwartaalrapport 2016 Q2

1.8.3 Ophaling drijfvuil

Doelstelling en omschrijving

De haven van Antwerpen wil een propere haven zijn. We beheersen actief de afval van de binnenvaart en van de zeevaart zodoende om drijfvuil in de waterwegen en zwerfvuil langsheen de waterwegen te voorkomen.

Beleidstraject

Het dagdagelijks verwijderen van afval uit de verschillende dokken van de haven van Antwerpen.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

58

Analyse huidig werking drijfvuilverwijdering

4/2016 5/2016 uitgevoerd

Brabo Cleaning = back up Condor

5/2016 7/2015 lopende

Analyse hotspots drijfvuil haven Antwerpen

4/2016 4/2016 uitgevoerd

Voorstel versterking huidige werking OP/BG

5/2016 6/2016 uitgevoerd

Optimalisatie captatie meldingen drijfvuil

6/2016 7/2016 lopende - nog geen gevolg gegeven

Voorstel mogelijke financiering versterking huidige werking

10/2016 9/2016 12/2016 lopende - wachtende op antwoord OVAM

back up BCC verwijderen drijfvuil

10/2016 01/2017 11/2016 uitgevoerd - geen voorstel ontvangen

Stand van zaken

Drijfvuil bestaat onder meer uit resten van verpakkingsmateriaal (zoals hout en plastic), resten van trossen en fenders, en zwerfvuil (blikjes en dergelijke) die in het water terechtkomen. Dit afval is zowel afkomstig van het land (door allerlei activiteiten op de kaaien, sluikstorten) als van het water (sluikstorten door schepen). Het HA levert de nodige inspanningen om dit afval weg te werken, niet enkel omdat het naar een duurzame en propere haven streeft, maar ook omdat het drijvend vuil schade kan berokkenen aan schepen en haveninfrastructuur. De drijfvuilophaalboot de Condor is dagelijks in de weer om samengedreven drijfvuil uit het water en van taluds te verwijderen.

Om de huidige werking van de Condor/drijfvuilverwijdering haven Antwerpen te versterken, wordt er onderzocht of hotspots voorzien kunnen worden met permanente inzamelsystemen. Hiervoor werden i.s.m. HKD de hotspots in kaart gebracht en de huidige werking van de Condor geëvalueerd. Met OP/VWT/BG zullen er systemen onderzocht worden die mogelijks ingezet kunnen worden op desbetreffende hotspots. Eveneens zal bekeken worden of Brabo Cleaning (zie Calamiteitenbeheersing: dienstverlening bij watergebonden oliecalamiteiten) ingezet kan worden als back up voor de Condor.

Om de huidige drijfvuilverwijdering aan hotspots en moeilijk te reinigen zones te versterken heeft INFR/RO_M eind 2016 een projectvoorstel voorgelegd aan de OVAM voor een financiële ondersteuning. De financiële ondersteuning kadert in het zgn. halve euro budget (2 miljoen €) via verpakkingsindustrie + 7 miljoen € bijkomend budget. Drijfvuil in waterwegen (Vlaanderen) komt ook in beeld en zou deels van dit budget gebruik kunnen maken. OVAM maakt het ontwerpprogramma ‘drijfvuil/zwerfvuil/sluikstorten’ op in najaar 2016 waarna een goedkeuring door de Minister volgt in voorjaar 2017. Op dit ogenblik is het HA nog wachtende of het projectvoorstel wordt weerhouden.

59

Output

Doorheen de jaren stellen we een opmerkelijke stijging vast. Dit is grotendeels het gevolg van het feit dat het HA de Condor efficiënter kan inzetten, waardoor deze drijfvuilophaalboot meer drijfvuil uit het dokwater kan verwijderen. De plotse daling in 2015 is te wijten aan het feit dat de Condor voor enige tijd er tussen uit heeft gelegen voor herstelling en er geen personeel ter beschikking was.

1.8.4 Watercaptatie

Doelstelling en omschrijving

Als waterbeheerder van de dokken is het Havenbedrijf Antwerpen de bevoegde overheid voor het verlenen van de watercaptatievergunningen, zoals bepaald in de Vlaamse reglementering inzake watervang (decreet van 21 december 1990 houdende begrotingstechnische bepalingen alsmede bepalingen tot begeleiding van de begroting 1991 - artikelen 80 tot en met 89 inzake watervang en besluit van de Vlaamse regering van 3 mei 1991 betreffende het afleveren van vergunningen voor het capteren van water uit de in het Vlaams gewest gelegen bevaarbare waterlopen, kanalen en havens).

Zij is tevens bevoegd voor het intrekken van watercaptatievergunningen en het innen van de jaarlijkse watercaptatievergoedingen, die - na afhouding van een beheersvergoeding van 20% - worden doorgestort aan de nv Waterwegen en Zeekanaal.

Beleidstraject

Er zijn momenteel geen beleidsmatige initiatieven met betrekking tot watercaptatie gepland.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

60

Opvragen verbruikscijfers 2016

19/12/2016 30/12/2016

Rappel opvragen verbruikscijfers 2016

6/01/2017 16/01/2017

Opmaak eindoverzicht verbruikscijfers 2016

16/01/2017 20/01/2017

Stand van zaken

Op 1 januari 2016 werd de bevoegdheid als waterbeheerder voor het gebied Eilandje overgedragen aan de stad Antwerpen. Het protocol tussen het Havenbedrijf Antwerpen en de stad Antwerpen, dat (retroactief) deze overdracht van bevoegdheid regelt, wordt eerstdaags gefinaliseerd. Met deze bevoegdheidsoverdracht werd ook de bevoegdheid inzake watercaptaties op het Eilandje reeds overgedragen aan het stadsbestuur. Het betreffen momenteel slechts 3 watercaptaties (1 van het stadsbestuur en 2 van het Havenbedrijf Antwerpen).

Inzake het beheer van de watercaptatievergunningen waren er in 2016 geen verdere ontwikkelingen.

In de onderstaande figuur wordt een overzicht gegeven van de gecapteerde volumes gedurende de afgelopen jaren.

Output

Het overzicht van de gegevens is doorgestuurd naar havenrechten watervang op 1 februari 2017. In 2016 werden er tot op heden 5 meldingen en 1 vergunning ingediend voor het capteren van dokwater.

61

2 Milieudienstverlening scheepvaart

In het actieprogramma milieu 2014-2018 van het Havenbedrijf (punt nr. 131483) worden de acties in relatie tot de scheepvaart gebundeld in een globaal pakket. In de scheepvaart worden immers belangrijke inspanningen gedaan om de milieuperformantie te verbeteren. De inspanningen zijn niet alleen belangrijk voor de scheepvaart zelf, maar zijn vaak ook relevant voor de haven en kunnen in heel wat gevallen ook bijdragen tot de oplossing van milieu-uitdagingen in het havengebied. Deze vergen echter vaak een flankerende dienstverlening in havens. Vanuit die optiek investeert het Havenbedrijf in een performante milieudienstverlening. Onderstaand hoofdstuk heeft betrekking tot de acties 174-248 uit het actieprogramma.

2.1 Afvalinzameling binnenvaart

Doelstelling en omschrijving

Een milieuverantwoorde inzameling van afvalstoffen afkomstig van de binnenvaart draagt bij tot een duurzame bedrijfsvoering van en in de haven. Opdat ook de binnenvaart haar scheepsafval op een verantwoorde wijze zou afgeven en zo het illegaal storten te voorkomen, zorgt het HA voor de nodige faciliteiten zoals opgelegd in het kader van het CDNI (vertaald in het Vlaams Afvalbeheersplan Binnenvaart). Op de Rechterscheldeoever zet het Havenbedrijf een bilgeboot in. Daarnaast biedt het de sector drie afvalparken aan (twee op de Rechterscheldeoever en één op de Linkerscheldeoever). De binnenschippers kunnen er terecht met al hun gevaarlijk en niet-gevaarlijk scheepsafval. De scheepsafvalstoffen worden maximaal selectief ingezameld en door een erkende afvalstoffeninzamelaar, handelaar of makelaar overgebracht naar een vergunde afvalverwerkingsinstallatie.

Beleidstraject

In 1994 werd het Verdrag inzake de verzameling, afgifte en inname van afval in de Rijn- en binnenvaart (CDNI) opgemaakt door de Conferentie van Verdragsluitende Partijen onder auspiciën van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart in Straatsburg, waarna het geratificeerd werd in de verschillende lidstaten. De actuele tekst kan geraadpleegd worden op de website van het CDNI (http://www.cdni-iwt.org/nl/). In België kwam het CDNI in 2009 in voege. In het CDNI worden de principes inzake inzameling en financiering van scheepsafval vastgelegd. Het algemene uitgangspunt van het CDNI is dat de vervuiler de kosten draagt die verbonden zijn aan het inzamelen, het bewerken of verwerken van afval. Het CDNI verbiedt ook het lozen van scheepsafval en delen van de lading vanaf schepen in de vaarwegen, tenzij in een aantal beperkte gevallen (zie ook het hoofdstuk over droge en natte ladingsresten van de binnenvaart). Zo draagt het bij tot de bescherming van de waterkwaliteit en het leefmilieu. Het CDNI bepaalt dat niet enkel de schipper, de overige bemanning en andere personen aan boord, maar ook de verlader, de vervoerder, de ladingontvanger en de exploitanten van overslaginstallaties en ontvangstinrichtingen de vereiste zorgvuldigheid moeten betrachten om verontreiniging van de vaarwegen te voorkomen, de hoeveelheid scheepsafval zo gering mogelijk te houden en vermenging van verschillende afvalsoorten zo veel mogelijk te voorkomen.

Het CDNI is een verdrag tussen de leden van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR)(België, Nederland, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland) en Luxemburg. Door afspraken te maken die gelden in het ganse Rijngebied wordt het gelijk speelveld voor alle actoren bewerkstelligd. De Vlaamse waterwegbeheerders en de havenbesturen ondersteunen dit verdrag omdat het de competitiviteit van de activiteiten in hun territoria bevordert en de performantie verbetert.

62

Op 12 december 2016 (punt nr. 162663) keurde het Directiecomité het Vlaams afvalbeheersplan voor de binnenvaart 2016-2020 goed, dat een actualisatie is van het beheersplan 2010-2015 (punt Nr. 103416).

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Uitbouw Kallopark Q2 2016

Q3 2016 Q1 2017 Q3 2017 Lopende - opdracht gegund. Zie ook INFR/MI/CT kwartaalrapportering infrastructuurwerken

Vernieuwing contract bilgeboot

Q3 2015

1/11/2015 Q4 2015 1/02/2016 Uitgevoerd

Vernieuwing contract afvalinzamelaar afvalparken

Q1 2016

1/02/2016 1/04/2016 1/04/2016 Uitgevoerd

Vernieuwing afvalstoffenbeheersplan binnenvaart

Q1 2016

Q1 2016 Q3 2016 Q4 2016 Uitgevoerd

Onderzoek dubbelwandige bilgeboot AWN

Q2 2016

Q3 2016 31/10/2016 Uitgevoerd

Afstemming afvalstoffendatabank binnenvaart Vlaamse waterwegbeheerders

Q3 2016

Q3 2016 Q4 2016 Uitgevoerd

Onderzoek toename/verschuiving afvalstoffen binnenvaart deel C naar haven Antwerpen

Q2 2016

Q2 2016 Q4 2016 Q4 2016 Uitgevoerd

Voorstel voor gedifferentieerd tarief voor afgifte van afval uit deel C

Q3 2016

Q2 2017 Lopende (wachtende op 2de kamer NL)

Bezetting personeel afvalparken

Q4 2016

Q2 2017 Lopende (Aanwerving Raymond Nuyens - springers gesprekken lopende)

Stand van zaken

Op Linkeroever is het huidige park aan kaai 1103 niet ingericht conform de bepalingen van de milieuwetgeving. Er werd daarom door het Directiecomité (punt nr. 121931) beslist een nieuwe servicekade in te richten aan de overkant van het Waaslandkanaal en op de huidige locatie meerdere ligplaatsen te creëren voor tankerlichters, waar momenteel een tekort aan is. De bouw- en milieuvergunningsaanvraag werden respectievelijk op 25 juni 2014 en op 18 juni 2014 ingediend en kort daarna verkregen. Eveneens werd door het Directiecomité (punt Nr. 151650) goedkeuring gehecht aan de selectie kandidaten en het bestek voor de bouw van de nieuwe servicekade. Gelet op de complexiteit inzake de stabiliteit van het platform, zal het uitgebouwde afvalpark pas in 2017 in gebruik genomen worden. De gunningsprocedure voor het aanstellen van

63

een geschikte aannemer werd in kwartaal 4 van 2015 door INFR/MI/CT opgestart en werd op 4 juli 2016 (punt Nr. 161418) gegund aan aannemer Hye NV. De infrastructuurwerken zijn in het najaar 2016 opgestart.

De twee afvalparken op Rechteroever zijn volledig conform met de milieuwetgeving. Buiten een ingericht afvalpark voor de binnenvaart heeft het HA in mei 2015 een proefproject opgestart waar er scheepsafval ingezameld wordt op het sluisplateau van de Royerssluis. Hierdoor kunnen binnenschippers zich tijdens de versassing ontdoen van hun huishoudelijke scheepsafvalstoffen. Dit proefproject werd samen met SVM positief geëvalueerd en deze ontvangstvoorziening zal mee geïntegreerd worden in de renovatie van de Royerssluis.

Voor de afvalophaling aan de afvalparken en de daarbij horende afvalverwerking werd in 2015 een aanbestedingsprocedure opgestart aangezien de uitvoeringstermijn van het voorgaande bestek afliep. Op 1 april 2016 werd de nieuwe opdracht toegewezen aan Vanheede Environmental Services.

Naast de vaste afvalontvangstvoorzieningen kan de binnenvaart zich in de Antwerpse Rechteroeverhaven wenden tot een mobiele ontvangstinstallatie, met name de bilgeboot. Deze dienstverlening wordt in opdracht van het Havenbedrijf uitgevoerd en na doorlopen van een nieuwe aanbestedingsprocedure werd de opdracht vanaf 1 februari 2016 opnieuw gegund aan Martens Cleaning. Vernieuwend t.o.v. het vorige contract beschikt de bilgeboot over motoren die voldoen aan de CCRII-norm. Bij een motorbelasting van 25% overstijgen de milieubaten die dagdagelijkse meerprijs. In desbetreffend gunningsbesluit werd ook de opdracht gegeven om samen met HKD/GM en OP/TBV/AWN de haalbaarheid te onderzoeken voor de aanschaf van een dubbelwandig inzamelschip. De keuze aankoop of niet wordt meegenomen in algemeen beleidspunt in voorbereiding bij OP.

De informatie betreffende de inzameling van afval, maar ook de informatie met betrekking tot walstroom- en drinkwaterlevering aan de binnenvaart, wordt verspreid via het Vlaams dienstverleningsplatform voor de binnenvaart (www.binnenvaartservices.be). Het Havenbedrijf Antwerpen is sterk actief betrokken in de ontwikkeling van dit platform. Tot slot stelde het HA in het kader van artikel 5.2.11.4 van het Vlaams reglement betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen (VLAREMA) samen met het Havenbedrijf Gent en de Vlaamse waterwegbeheerders nv De Scheepvaart en Waterwegen & Zeekanaal nv het afvalbeheersplan binnenvaart voor 2016-2020 op. Dit gebeurde onder begeleiding van de OVAM. Het huidige afvalbeheersplan is een actualisatie van het beheersplan van 2011-2015 en geeft, net zoals het vorige beheersplan, een pragmatische invulling aan de bepalingen uit artikel 5.2.11.4 van het VLAREMA. Zo werd er zo veel als mogelijk verwezen naar de website www.binnenvaartservices.be, die continu geactualiseerd wordt en daarmee steeds correcte informatie over de ontvangstinstallaties weergeeft. Daarmee wordt er een oplossing geboden voor het probleem dat zich stelde bij het vorige afvalbeheersplan, dat een statische weergave was van de situatie in 2011 en in de laatste jaren outdated was en daarmee zichzelf overbodig maakte.

Uit onderzoek (zie verder) is gebleken dat de Antwerpse haven te kampen heeft met afvaltoerisme vanuit Nederland, doordat de afgifte van huishoudelijk en ander gevaarlijk en niet-gevaarlijk afval dat onder deel C van het CDNI valt in Antwerpen gratis kan gebeuren. In 2017 zal er een voorstel geformuleerd worden om bepaalde afvalfracties betalend te maken, zodat de binnenvaartsector gestimuleerd zal worden om selectief in te zamelen, met als doel om zoveel mogelijk afvalstromen te recycleren en te valoriseren. Dit gebeurt in overleg met o.a. de Vlaamse en Nederlandse overheden.

64

Output

Inzake selectieve inzameling streeft het HA samen met de binnenvaartsector om de restafvalfracties te beperken tot een minimum. Zo heeft de opening van het afvalpark aan de servicekade kaai 601 ertoe geleid dat 80% van alle niet-gevaarlijke scheepsafvalstoffen selectief wordt ingezameld. Gevaarlijke scheepsafvalstoffen worden selectief ingezameld conform hun gevaareigenschappen en recyclagemogelijkheden. Gelet op het feit dat de afvalsector niet stilstaat, hebben de afvalparken voor de binnenvaart zich de voorbije jaren zo georganiseerd dat men geëvolueerd is van de selectieve inzameling van zes gevaarlijke scheepsafvalfracties in 2010 tot 20 fracties in 2016.

Figuur 1: Inname van bilgewater en scheepvaartolie van de binnenvaart in de Antwerpse haven van 2012 tot 2016 in m³

65

Figuur 2 en 3: Inname van vaste scheepsafvalstoffen van de binnenvaart in de Antwerpse haven van 2012 tot 2016 in ton

We stellen vast dat er tussen 2012 en 2016 een dalende trend is in de afgifte van bilgewater en scheepvaartolie (figuur 1). Deze daling is te verklaren door de toegenomen inspanningen die de andere Vlaamse waterwegbeheerders leveren inzake inzameling van olie- en vethoudend scheepsafval. Sinds 2014 zijn er voor deel A van het CDNI-verdrag op Vlaams niveau meerdere en beter afgestemde afvalontvangstvoorzieningen voorhanden. Wat de vaste scheepsafvalstoffen betreft stellen we vast dat in 2014 een abrupte stijging plaatsvindt in de afgifte in Antwerpen (figuur 2). Dit zou verklaard kunnen worden door het feit dat Nederland sinds 1 november 2013 de binnenschippers laat betalen voor afgifte van niet-oliehoudend en niet-gevaarlijk scheepsafval. Het betreffende Nederlandse abonnementssysteem is reeds sinds haar invoering onderwerp van kritiek en werd daarom recent (2016) in opdracht van de Nederlandse minister van infrastructuur en milieu (M.H. Schultz van Haegen) geëvalueerd door Rebel. Het HA werkte mee aan dit onderzoek en de resultaten hiervan zijn terug ter vinden in het onderzoeksrapport.

Gelinkte pagina's

http://www.cdni-iwt.org/nl/

http://www.binnenvaartservices.be/

2.2 Afvalinzameling zeevaart

Doelstelling en omschrijving

De IMO duidt de voorziening van afvalontvangstinstallaties aan als een cruciaal punt voor een effectieve implementatie van MARPOL. MEPC moedigt havenstaten (zeker diegene die net als België MARPOL ondertekend hebben) sterk aan om aan hun MARPOL-verplichtingen te voldoen en adequate afvalontvangst en -verwerkingsinstallaties te voorzien.

Een tweede wettelijk kader is de EU-richtlijn 2000/59/EG1 van het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie van 27 november 2000 betreffende havenontvangstvoorzieningen voor scheepsafval en ladingresiduen, gewijzigd door richtlijn 2002/84/EG (5 november 2002), richtlijn 2007/71/EG (13 december 2007) en richtlijn 2015/2087/EU (18 november 2015).

Derde relevante reglementering is het Vlaams Reglement betreffende het duurzaam beheer van Materiaalkringlopen en Afvalstoffen (VLAREMA)

66

De acties die de haven van Antwerpen hierin onderneemt zijn de volgende:

1. Opstellen van een havenafvalbeheersplan: in het afvalbeheersplan van de haven van Antwerpen voor 2015-2017 worden (i) de noden geraamd voor havenontvangstvoorzieningen voor scheepsafval en ladingresiduen van zeeschepen die gewoonlijk de Antwerpse haven aanlopen, (ii) wordt aangetoond dat aan deze noden wordt tegemoetgekomen en (iii) wordt een financieel systeem uitgewerkt waarbij elk aanlopend schip bijdraagt in de kosten van de havenontvangstvoorzieningen, waarbij het gebruik van deze havenontvangstvoorzieningen aangemoedigd wordt. Hiermee wordt er invulling gegeven aan bovengenoemde regelgevingen. Het Havenbedrijf Antwerpen stelt zich als doel om een correcte invulling van deze wetgeving te borgen en hiervoor een performante dienstverlening aan te bieden in de haven van Antwerpen.

2. Een periodiek overleg tussen de Belgische havens (Gent, Antwerpen en Zeebrugge), de federatie van bedrijven voor milieubeheer (FEBEM), openbare Vlaamse afvalmaatschappij (OVAM) en de overheid met als doel het level playing field tussen de havens te waarborgen en regelmatige rapportering omtrent het opgehaalde afval te bewerkstelligen. FEBEM rapporteert maandelijks de cijfers van opgehaald afval. Verder worden nieuwe ontwikkelingen gemeld en de verscheidene regelingen (vb. voor afgiftes en tussenkomsten) op elkaar afgestemd.

3. Deelname aan de werkgroep Harmonisatie Afvalbeheersplan tussen Nederlandse en Vlaamse zeehavens: een periodiek overleg tussen de Belgische (Gent, Antwerpen en Zeebrugge), Nederlandse havens (Rotterdam, Amsterdam, Groningen Sea Ports, Zeeland Sea Ports), OVAM en het Nederlands ministerie van infrastructuur en milieu. Hoofddoel is om eenduidigheid en transparantie naar de klanten te scheppen in de Vlaamse en (een groot aantal van de) Nederlandse Zeehavens. Zo worden er onder meer standpunten ten aanzien van het internationaal beleid (ESSF, ESPO,...) afgetoetst en indien mogelijk onder een noemer ingediend. Buitenlandse voorstellen tot regelgeving inzake ontvangstinstallaties zijn voor de havens in België en Nederland vaak in de praktijk niet haalbaar daar zij in Europa bij de weinigen zijn waar afvalophaling- en verwerking van zeeschepen met een openmarktsysteem geregeld is. Doel is om de implementatie van de wetgeving in de praktijk haalbaar te houden en een afzwakking van de regelgeving omtrent het afvalbeheer van zeeschepen op Europees niveau tegen te gaan. Ook lokale wetgeving, kwaliteitseisen voor ontvangstinstallaties, eventuele hindernissen/problemen en common practice worden afgetoetst. Dit om een level playing field te waarborgen en nieuwe ontwikkelingen sneller te (h)erkennen.

Beleidstraject

Op 18 maart 2013 ging het Directiecomité akkoord om de deelname aan de werkgroep Harmonisatie afvalbeheersplan tussen Nederlandse en Vlaamse Zeehavens verder te zetten (punt nr. 130658).

Op 1 december 2014 keurde de Raad van Bestuur van het Havenbedrijf (punt nr. 143152) het nieuwe afvalbeheersplan voor de haven van Antwerpen voor 2015-2017 goed.

Stand van zaken

Individuele acties

1. Opstellen havenafvalbeheersplan:

Door een goede implementatie van het afvalbeheersplan kunnen schepen in de haven van Antwerpen hun scheeps-en ladingsgebonden afval op een efficiënte en

67

gemonitorde wijze afgeven. Het 'vervuiler betaalt'-principe wordt gewaarborgd door dat elk zeeschip dat de haven aanloopt, financieel bijdraagt voor de inzameling en verwerking van het scheepsafval, ongeacht of het gebruik maakt van een havenontvangstvoorziening. Op 12 januari 2015 trad het afvalbeheersplan voor de haven van Antwerpen 2015-2017, dat goedgekeurd werd door de Vlaamse Minister van Leefmilieu, in werking. Dit ter actualisatie van het afvalbeheersplan 2013-2015. Eind 2016 is gestart met de voorbereidingen voor het volgende afvalbeheersplan.

2. Periodiek Vlaams overleg:

Het overleg vindt eens per kwartaal plaats. Het Havenbedrijf werkt samen met de zeehavens van Gent, Zeebrugge, (Amsterdam en Rotterdam) om tot een eenduidig en doorzichtig kostendekkingsysteem te komen (weliswaar nog steeds met verschillende tarieven in de verschillende havens als dit nodig is om de bijdragen en tussenkomsten sluitend te maken).

3. Periodiek Vlaams-Nederlands overleg:

Er wordt gezamenlijk input ingediend/overlegd bij zowel ESPO als de Europese commissie omtrent de herziening van de Europese richtlijn voor havenontvangstvoorzieningen. Er wordt gewerkt aan een vrijstaand document rond Vlaams-Nederlandse kwaliteitseisen voor havenontvangstinstallaties. Een eerste volledige versie wordt verwacht tegen eind Q1 2017.

Algemene waarnemingen

In de Antwerpse haven zijn voldoende havenontvangstvoorzieningen actief voor de inzameling van scheepsafval en ladingresiduen afkomstig van de zeevaart. Door een openmarktbenadering is er een goede concurrentie tussen de verschillende ophalers van scheepsafval. Al het afval van zeeschepen wordt ingezameld door de erkende havenontvangstinstallaties zoals vermeld in het huidig afvalstoffenbeheersplan 2015-2017. Een bevraging uitgevoerd in de tweede jaarhelft van 2016 bevestigt dat er voor elke afvalstroom van zeeschepen meerdere ontvangende/verwerkende bedrijven actief zijn.

Output

In 2015 werd er in de Antwerpse haven van de diverse fracties van het oliehoudend afval (Marpol Annex I) minder ingezameld in vergelijking met 2014. Voor het scheepsvuilnis (Marpol Annex V) is er in 2015 een stijging waar te nemen voor de afgifte van ladinggerelateerd afval, plastic en overig afval. In 2015 werden maar de helft van het volume droge ladingsresten afgegeven in vergelijking met 2014. In 2016 werd 75.906 m³ oliehoudend afval en 17.332 m³ scheepsvuilnis ingezameld. Door de moeilijke oliemarkt wordt de afgifte van Annex I-afval duurder en neemt het aantal afgiftes van oliehoudend afval af. Bovendien is er in de Antwerpse haven geen speler actief welke afvalolie kan opwaarderen naar een product. INFR/RO_M en PATR/C_E onderzoeken hoe spelers die dit vacuüm kunnen invullen, te faciliteren. Daarnaast is er als gevolg van het gebruik van properder brandstoffen wellicht ook minder aanbod tout-court van oliehoudende afvalstoffen.

2014 2015 2016

Bilgewater 14.758 9.989 6.226

Sludge 87.498 62.284 45.840

Vuil ballastwater 160 60 237

68

2014 2015 2016

Waswaters incl. ladingsresten 48.355 35.673 22.653

Afvalolie 699 616 949

SOM 151.470 108.622 75.906

Tabel 1: Oliehoudend afval (Marpol Annex I) (volume in m³)

2014 2015 2016

Ladinggerelateerd afval 1.536 2.541 2.736

Voedselresten 1.104 1.084 994

Plastic 4.494 4.820 4.708

Droge ladingsresten 866 319 476

KGA 1.561 1.408 1.176

Waswaters incl. ladingsresten 416 452 322

Overig afval 6.774 7.482 6.920

SOM 16.751 18.106 17.332

Tabel 2: Scheepsvuilnis (Marpol Annex V) (volume in m³)

Gelinkte pagina's

Afval zeevaart in het duurzaamheidsverslag

Marpol op website IMO

Afvalbeheersplan haven van Antwerpen

2.3 Ballastwater

Doelstelling en omschrijving

In 2004 adopteerde de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) de ballastwaterconventie als reactie op de groeiende bezorgdheid van de milieu-impact van ballastwaterlozingen. De voornaamste bezorgdheid is het transport van exotische soorten.

De conventie verplicht schepen tot het hebben van een ballastwatermanagementplan, ballastwater record book en ballastwater treatment installatie. Onder regelgeving B-3 kan een schip op een bepaalde route een uitzondering bekomen. Deze uitzondering zal uitgereikt worden tussen twee havens als blijkt dat ze identieke kenmerken hebben (fysische kenmerken, exotische targetsoorten,...). In 2013 stelde de OSPAR een geharmoniseerde procedure op om uitzonderingen te verkrijgen. Indien schepen die het Antwerpse havengebied aanlopen aanspraak zouden willen maken op eventuele uitzonderingen, is er nood aan een overzicht van aanwezige organismen geïnventariseerd volgens het HELCOM Port Survey Protocol.

69

Met de ondertekening door Finland werd de ballastwaterconventie geratificeerd. Op 7 september 2017 zal de conventie in werking treden. Om uitzonderingen te verkrijgen werd naast de OSPAR procedure in november 2016 op MEPC70 ook de 'Same Risk Area' approach aanvaard als methodiek.

De effectieve installatie van ballastwaterbehandelingssystemen aan boord van schepen gaat globaal gezien traag. Dit omdat de US Coast Guard (welke een eigen ballastwaterregelgeving heeft) momenteel slechts een beperkt aantal behandelingssysteem goedgekeurd heeft, welke niet voor elk scheepstype een goede operationele toepassing bieden.

Beleidstraject

In het Havenbedrijf wordt er voorlopig niet onderzocht om zelf een dienstverlening uit te bouwen naar het mobiele of walgebonden ballastwaterbehandelingsinstallatie. Dit omdat de afvalmarkt in het havengebied een open markt is en omdat de vraag naar dergelijke dienstverlening op dit ogenblik onduidelijk is. Het Havenbedrijf kan commerciële aanbieders van deze dienstverlening wel faciliteren.

Het havenbedrijf voert in 2017 wel een analyse uit van de aanwezige soorten volgens de voorgeschreven HELCOM-OSPAR-procedure. Hierdoor wordt de informatie over de in de haven aanwezige soorten beschikbaar gesteld voor schepen die eventueel een uitzondering willen aanvragen.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Inschatting kans op uizondering op basis van beschikbare gegevens

Mei 2016

Opmaak en publicatie bestek inventarisatie volgens HELCOM procedure

Najaar 2016 Januari 2017 Januari 2017

Inventarisatie volgens HELCOM procedure

April 2017 September 2017

Resultaten inventarisatie beschikbaar

Oktober 2017

Stand van zaken

Uit een eerste bevraging bij reders in de Belgische zeehavens door de FOD-Moiliteit en Transport, afdeling Maritiem Transport, begin 2015 bleek dat er op dat moment enkel voor Zeebrugge en Gent mogelijk interesse zou zijn voor het aanvragen van een uitzondering op bepaalde trajecten. Op basis van deze interesse heeft het VLIZ een inventarisatie gemaakt van de beschikbare gegevens van de organismen in Zeebrugge en Gent en deze vergeleken met de gegevens van de havens van de aangegeven trajecten, namelijk Hull, Grimsby, Sheerness, Rosyth, Gothenburg, Brevi, Dublin, Esbjerg, Humber en Purfleet. Uit deze eerste analyse bleek dat de kans op het verkrijgen van een uitzondering zeer klein is. Voor Antwerpen is deze analyse niet gebeurd, maar indien er rederijen een uitzondering zouden willen overwegen, moeten de benodigde gegevens beschikbaar gesteld kunnen worden. Een bestek is opgemaakt voor het inventariseren van de biota volgens het HELCOM Port Survey Protocol. Daarnaast heeft het Havenbedrijf Antwerpen zelf een eerste analyse gedaan op basis van de beschikbare gegevens uit de Antwerpse havens en een aantal andere

70

havens waarmee vaste verbindingslijnen zijn, naar analogie met de analyse die VLIZ heeft uitgevoerd voor Zeebrugge en Gent. Op basis hiervan lijkt de kans op uitzonderingen eerder klein, maar andere studies hebben aangetoond dat incidentele meldingen van aangetroffen soorten in het verleden niet wil zeggen dat deze soorten allemaal aanwezig zijn in het heden.

Output

Het rapport "Initial risk assessment under Regulation A-4 of the Ballast Water Management Convention for the Port of Antwerp using the joint HELCOM/OSPAR Harmonised Procedure" is opgemaakt naar analogie met het rapport dat VLIZ heeft opgemaakt voor de havens van Gent en Zeebrugge.

2.4 Bunkering scheepsbrandstoffen

2.4.1 Traditionele brandstoffen

Doelstelling en omschrijving

De haven van Antwerpen wil haar plaats als 5de grootste bunkerhaven behouden of versterken. Een kwaliteitsborging van geleverde bunkerbrandstoffen is daarom cruciaal. Het HA tracht, samen met andere actoren, een faciliterende en actieve rol te spelen in het bunkergebeuren om aldus haar imago als betrouwbare bunkerhaven kunnen bestendigen/te versterken.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Vernieuwing en uitbreiding contract S-analyses bunkerbrandstoffen haven Antwerpen

mei 2016 april 2016 november 2016

oktober 2016 uitgevoerd

publicatie K2864 - staalname en analyse brandstofstalen

december 2016

januari 2017 uitgevoerd

gunning K2864 januari 2017

maart 2017 lopende

Stand van zaken

Op 1 januari 2015 is de verstrengde IMO (International Maritime Organization) zwavelregelgeving van kracht gegaan: vanaf dan mochten de scheepsbrandstoffen gebruikt in de ECA's (Emission Control Area) maximaal 0,1% zwavel bevatten, of moest het equivalent behaald worden d.m.v. emissiereducerende technologieën aan boord van het schip. Ook werd eind 2016 bepaald door de IMO dat een globale beperking van het zwavelgehalte in scheepsbrandstoffen tot 0.5% in 2020 zal ingevoerd worden.

In België is de handhavende rol weggelegd voor Federale Overheid Mobiliteit en Transport i.s.m. Port State Control. Recente cijfers voor de Antwerpse haven:

2015 2016 (tot 24/08)

Administratieve controles 1454 1056

Administratieve inbreuken 64 78

71

2015 2016 (tot 24/08)

Controles adhv zwavelanalyses 59 127

Inbreuken adhv zwavelanalyses 9 31

In 2012 is het Havenbedrijf met een monitoringcampagne van start gegaan op scheepsbrandstof van de zeevaart (Directiecomitébesluit nr. 120214). Dit als dienstverlening naar rederijen en schepen die in Antwerpen bunkeren toe en complementair aan het politionele optreden vanwege FOD. De te onderzoeken stalen werden door HKD/GM aangeduid op basis van de wekelijkse bunkeroverzichten, en door het labo systematisch geanalyseerd op zwavel- en watergehalte. In 2013 werd via een wijziging van Haveninformatienota 63 aan bunkerbedrijven een meldingsplicht opgelegd van hun geleverde bunkeractiviteiten. Deze worden gecontroleerd door de Havenkapiteinsdienst, in samenwerking met de scheepvaartpolitie. In geval van overschrijdingen wordt de federale overheidsdienst bevoegd voor scheepvaartcontrole (Port State Control) daarvan op de hoogte gebracht.

In Directiecomitébesluit nr. 120214 werd de opdracht gegeven om de campagne te evalueren na zes maanden. Aangezien er geen noemenswaardige overschrijdingen werden vastgesteld tijdens de eerste monitoringcampagne inzake het zwavelgehalte van bunkerstalen, werd met Directiecomitébesluit nr. 130714 beslist om de campagne terug te schroeven van 20 naar 2 stalen/maand. Steekproefgewijs selecteert HKD/GM 2 stalen voor analyse. Het bunkerstaal dat volgens de havenpolitieverordening bijgehouden moeten worden, wordt na bunkering opgehaald door een erkend labo voor analyse. Zoals gerapporteerd in 2015 werden er in de 1ste helft van 2016 geen inbreuken vastgesteld.

Als gevolg van de verstrengde wetgeving en het aflopen van het bestek i.v.m. analyses van bunkerstalen, werd een nieuw bestek gelanceerd en een aangepaste monitoringsaanpak uitgewerkt, waarmee ingespeeld wordt op de sterke vraag vanuit de rederijen naar een level playing field. Daarbij werd rekening gehouden met de resultaten van een door MPC uitgevoerde marktconsultatie van de bunkerindustrie (2015). Naar aanleiding van bezorgdheid omtrent bunkerkwaliteit in de Antwerpse haven, omtrent de mogelijke aanwezigheid van ongewenste stoffen in de scheepsbrandstof (bv. inmenging afvalolie) en ter behoud van het level playing field zal de havenkapiteinsdienst met de vernieuwing van het bestek ook starten met een aangepaste en meer gerichte staalnamestrategie.

De geselecteerde parameters en het beperkt aantal gekoppelde stalen zullen in geen geval garant kunnen staan voor een overall goede bunkerbrandstofkwaliteit in het Antwerpse havengebied maar zullen wel een indicator zijn voor eventuele problemen.

De parameters die in de vernieuwde aanpak zijn opgenomen, werden geselecteerd in functie van:

1. Aanslag op de scheepsmotor

2. Inmenging afvalolie

3. Algemene kwaliteit brandstof

4. Wettelijke bepalingen en ISO-standaarden

De geselecteerde parameters in kader van aanslag op de scheepsmotor, algemene brandstofkwaliteit en de wettelijke bepalingen sluiten aan bij een studie inzake mariene brandstofkwaliteit die door INTERTANKO op MEPC70 (Marine Environment Protection Committee – 70e bijeenkomst) geagendeerd werd. Op dit comité is brandstofkwaliteit

72

sedert enkele jaren een recurrent thema. In de studie werden de parameters uitgelicht die, op basis van een uitgebreide analysecampagne, het meest overschreden werden.

Naast deze parameters wordt een grote range aan optionele parameters meegenomen. Het is niet de bedoeling dat deze bij de standaardtesten meegenomen worden. De parameters zijn meegenomen om een zekere vrijheid geeft aan de Havenkapiteinsdienst indien er nood is aan een concrete actie met betrekking tot bunkeractiviteiten (inclusief debunkering) stalen te kunnen nemen zonder een aparte opdracht uit te schrijven, Dit om efficiënt en effectief werken mogelijk te maken en op voorhand een zekere prijsindicatie te hebben.

Op 8 december 2016 werd bestek K2864 gepubliceerd om de bovenstaande analysecampagne op brandstofstalen te kunnen uitvoeren. De gunning wordt in maarti 2017 verwacht waardoor de opdracht in maart 2017 kan starten.

Output

Zwavelgehalte brandstoffen

Bij de staalnamecampagne van de bunkerstalen heeft het Havenbedrijf Antwerpen voor het jaar 2015 en voor de eerste helft van 2016 geen inbreuken vastgesteld. In de tweede helft van 2016 heeft het HA geen brandstofstalen meer geanalyseerd gelet op de vernieuwing van het contract S-analyses bunkerbrandstoffen. In het Global Integrated Shipping Information System (GISIS) van de IMO daalt het aantal meldingen voor Antwerpen, zowel in absolute als relatieve cijfers. Wel werden in januari 2017 reeds 2 meldingen gemaakt van een hoog zwavelgehalte in Antwerpse bunkerbrandstof.

Jaar 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Gisis meldingen Antwerpen 6 40 46 52 72 7 1

% op totale Gisismeldingen 26,09% 30,77% 16,08% 13,00% 13,85% 7,14% 4,55%

2.4.2 LNG

Doelstelling en omschrijving

De schone brandstof LNG biedt diverse voordelen voor zowel de zeevaart als de binnenvaart. In eerste instantie zijn schepen die varen op LNG compliant met de internationale regelgeving m.b.t. emissies in het Europese SECA-gebied (het Kanaal, de Noordzee en de Baltische zee). Daarnaast worden, door in te zetten op LNG als brandstof, concrete acties gerealiseerd van het fijnstofactieplan van de Antwerpse haven. Ook wordt er verwacht dat LNG op termijn een competitieve brandstof zal zijn t.o.v. klassieke, op petroleum gebaseerde brandstoffen. Het Havenbedrijf stelde zich daarom als doel om de bunkering van LNG in de Antwerpse haven te faciliteren. Om deze doelstelling te kunnen waarmaken streeft het Havenbedrijf een aantal objectieven na:

Het beschikbaar maken van bunkerfaciliteiten in de Antwerpse haven;

De ontwikkeling van LNG bunkerprocedures voor het veilig en efficiënt bunkeren van LNG;

Het faciliteren van initiatieven in de opstartende markt voor LNG als brandstof.

Beleidstraject

Om de genoemde objectieven te realiseren, voerde het Havenbedrijf de afgelopen jaren een beleid dat gekenmerkt werd door een aantal belangrijke mijlpalen:

73

In december 2011 keurde het Directiecomité (punt nr. 114280) de doelstelling goed om “tegen 2015 [...] de potentiële vraag van reders om LNG in plaats van HFO en/of MGO te bunkeren [te] kunnen beantwoorden en faciliteren.”

Op 21 januari 2013 gunde het Directiecomité de opdracht aan DNV om een set van operationele bunkerprocedures uit te werken en te valideren, samen met een studie naar de risico's die verbonden zijn aan LNG-bunkeractiviteiten (B10022). Wanneer deze LNG-bunkerprocedures in maart 2014 opgenomen werden in de Gemeentelijke Havenpolitieverordening, was de Antwerpse haven de eerste haven ter wereld met een regelgeving omtrent LNG bunkering.

Ondertussen gaf het Directiecomité op 28 januari 2013 haar principiële goedkeuring voor deelname aan het Europees project LNG Masterplan voor Rijn-Main-Donau. Samen met 33 partners trachtte het Havenbedrijf gedurende twee jaar de introductie van LNG in de Europese binnenvaart als brandstof en als cargo te stimuleren. Het Havenbedrijf werkte binnen dit consortium nauw samen met de havenbedrijven van Bazel, Mannheim, Rotterdam en Straatsburg in de zogenaamde Rhine Port Group. Het project resulteerde in een strategisch document (het 'LNG Masterplan') dat maatregelen voorstelt om een lijst van knelpunten aan te pakken.

In mei 2013 gunde het Havenbedrijf de opdracht aan Fluxys NV om een risicoanalyse uit te voeren van een zevental terreinen voor de opslag en overslag van LNG en het uitvoeren van truck-to-ship bunkering in de Antwerpse haven (B10053).

In augustus 2013 verleende het Havenbedrijf de opdracht aan Exmar Marine NV om samen met het Havenbedrijf een LNG-bunkerschip te ontwerpen, realiseren en exploiteren (B10005). De eerste fase van deze opdracht, de 'studiefase', werd in april 2014 door Exmar Marine NV succesvol opgeleverd, waarna in september 2014 echter formeel werd beslist om niet over te gaan tot de tweede fase van het project, zijnde de bouw van het bunkerschip.

Op 4 november 2013 gaf de RvB (punt Nr.133066) haar goedkeuring voor de ondertekening van een Memorandum of Understanding m.b.t. LNG tussen MPA (Maritime and Port Authority of Singapore), MBZ (Maatschappij van de Brugse Zeehaven) en GHA, met als primaire doelstelling de harmonisatie van procedures voor het bunkeren van LNG. De Memorandum of Understanding (MoU) werd op 13 november 2013 ondertekend tijdens de Flanders Port Area missie naar Singapore in het bijzijn van minister Crevits en op 31 maart 2014 nam de RvB (punt Nr. 140729) kennis van een herziene en finale versie van de MoU. In juni 2014 trad ook Havenbedrijf Rotterdam toe en werd de werkgroep omgedoopt tot de Focus Group. Op 5 oktober 2016 werd de MoU hernieuwd en uitgebreid met partijen uit de VS, Japan, Zuid-Korea en Noorwegen, waarvoor het DC eerder haar goedkeuring had gegeven (punt Nr. 161976).

Op 4 mei 2015 keurde de Raad van Bestuur (punt nr. 151028) de nieuwe tariefverordening op de zeeschepen goed, waardoor schepen die op LNG varen omwille van hun performantie op vlak van fijn stof, bovenop de bestaande ESI-korting (10%) in de Antwerpse haven een korting van 20% krijgen op hun netto gefactureerde tonnenmaatrecht. Deze fijnstofkorting is degressief en wordt ieder jaar verlaagd met 5%. De eerste korting werd op 20 juli 2015 toegekend aan de Sefarina.

Op 24 maart 2014 gaf het DC (punt nr. 140794) de opdracht om de bouw van een LNG bunker- en vulinstallatie voor de binnenvaart uit te besteden via een EPC-contract en om in een parallel traject naar een exploitant-concessionaris te zoeken.

74

Later werd de piste om zelf in het bunkerstation te investeren echter verlaten en op 6 juli 2015 gaf de Raad van Bestuur haar akkoord voor de organisatie van een bevraging voor de bouw en exploitatie van een LNG bunker- en vulinstallatie voor de binnenvaart op een concessieterrein aan kaai 528. De Raad van Bestuur koos op 14 december 2015 (punt nr. 153025) uit drie kandidaturen ENGIE LNG Solutions als voorkeurskandidaat voor de bouw en exploitatie van LNG bunkerstation. Na onderhandelingen tussen het Havenbedrijf en ENGIE LNG Solutions, sloten beide partijen op 21 maart 2016 een concessieovereenkomst (punt nr. 160720).

Op 15 februari 2016 engageerde het Havenbedrijf zich tot deelname aan INtoLNG-project (punt nr. 160347), waarvoor het samen met enkele Vlaamse en Nederlandse partners subsidies aanvroeg binnen het Connecting Europe Facility. ENGIE LNG Solutions hoopte op Europese cofinanciering voor de bouw van het LNG-bunkerstation. De concrete bijdrage van het Havenbedrijf betrof de uitwerking van een trainingsprogramma voor de stakeholders van de Antwerpse haven, zoals het eigen personeel van het Havenbedrijf (dokmeesters), personeel betrokken bij LNG bunkeroperaties (terminaloperatoren, vrachtwagenchauffeurs, bunkeraars), scheepseigenaren, reddingswerkers, dokwerkers, enz. Helaas werd het projectvoorstel niet weerhouden door INEA, wat ENGIE LNG Solutions er echter niet van zal weerhouden om het LNG-bunkerstation te realiseren.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Beschikbaar maken van bunkerfaciliteiten

2012 Concessie voor de bouw van een LNG bunkerstation werd in 2016 gegund aan ENGIE LNG Solutions

Bunkerprocedures beschikbaar in de haven

2012 Bestaande teksten werden in 2016 geactualiseerd

Initiatieven faciliteren om LNG markt in Antwerpen op gang te brengen

2012 Ongoing

Stand van zaken

Eerste objectief: beschikbaar maken van bunkerfaciliteiten

ENGIE LNG Solutions zal op 1 april 2017 het concessieterrein aan K526-K528 in gebruik nemen en hierop tegen 31 maart 2018 een LNG bunkerstation voor de binnenvaart bouwen. ENGIE LNG Solutions zet dit project in de markt als een Alternatieve Energiehub.

In februari 2017 werd het LNG bunkerschip van Engie, Fluxys, de Japanse rederij NYK en Mitsubishi Corporation opgeleverd door de Zuid-Koreaanse scheepsbouwer Hanjin Heavy Industries & Construction. Hoewel de thuishaven van dit schip Zeebrugge is, kunnen dergelijke schepen technisch gezien ook de LNG bunkervraag in Antwerpen verzorgen. Om de exploitatie van LNG bunkerschepen in de Antwerpse haven te faciliteren, startte het Havenbedrijf in 2015 gesprekken met het Vlaamse Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust om de mogelijkheden tot het verlenen van een uitzondering op de loodsverplichting (Pilot Exemption Certificate; PEC) voor LNG bunkerschepen op de Schelde te bespreken. Op 14 januari 2016 maakte het Agentschap haar standpunt duidelijk:

75

enkel LNG bunkerschepen die geregistreerd zijn als binnenschip of als estuaire vaart zijn van de loodsplicht vrijgesteld. Voor de vaart met een zeevarend LNG bunkerschip tussen Zeebrugge en Antwerpen moet dus voor het zeetraject een zeeloods worden genomen en voor het riviertraject een rivierloods. Enkel voor het frequent uitvoeren van bunkeroperaties in de onmiddellijke omgeving van een haven komen de ingeschakelde kapiteins of bevoegde officieren die de feitelijke navigatie leiden op het LNG bunkerschip, onder strikte voorwaarden in aanmerking voor een PEC. Eveneens wordt verder bekeken hoe deze schepen kunnen ingezet worden in het Antwerpse havengebied en aan welke technisch-nautische voorwaarden deze schepen moeten voldoen om de veilige operaties in de haven zo goed mogelijk te kunnen garanderen.

Tweede objectief: ontwikkeling van bunkerprocedures voor het veilig en efficiënt bunkeren van LNG

In 2016 werden door INFR/RO_M en HKD de Antwerpse bunkerprocedures geactualiseerd, waarbij een sterke harmonisatie nagestreefd werd met de "LNG bunker guideline" van SGMF (Society For Gas as a Marine Fuel) en de LNG bunkerprocedures van de havens van Singapore en Rotterdam.

Op 5 oktober 2016 werd de MoU met Singapore en Zeebrugge hernieuwd en uitgebreid met de Havens van Rotterdam, Jacksonville, Yokohama, Busan en het maritiem agentschap van Noorwegen. Belangrijke doelstelling van deze MoU is de verdere harmonisatie van LNG bunkerprocedures.

Derde objectief: het faciliteren van initiatieven in de opstartende markt voor LNG als brandstof

Het Havenbedrijf engageerde zich in 2016 als partner in het Vlaams/Nederlandse INtoLNG-project, maar dit project werd niet weerhouden voor Europese subsidies.

Ook in 2016 kunnen schepen die op LNG varen korting krijgen op hun tonnenmaatrecht in de Antwerpse haven op basis van ESI, het fijnstofkortingssysteem voor zeeschepen en het kortingssysteem voor binnenvaart.

Output

De ontwikkeling van LNG als bunkerbrandstof kende in 2016 enkele belangrijke tegenslagen. Naast het feit dat zowel de binnenvaart als de zeevaart kampen met een overcapaciteit en het voorlopig dus niet aantrekkelijk is om te investeren in nieuwbouwschepen, is het op dit ogenblik door de lage olieprijzen moeilijk om een business case voor LNG te maken. Ten tweede nam het Europees Parlement op 14 september 2016 een besluit over de Non Road Mobile Machinery verordening, die normen oplegt voor de emissies van onder andere binnenschepen. Deze normen zouden niet in de kaarten spelen van LNG, zo klinkt alleszins bij de binnenvaartorganisaties EBU en ESO.

Desalniettemin blijft de ontwikkeling van LNG als brandstof hoog op de agenda staan in de Antwerpse haven. Met de ontwikkeling van het LNG-bunkerstation voor de binnenvaart zal vertrouwen gecreëerd worden bij de binnenvaartrederijen dat LNG in de Antwerpse continu beschikbaar is en veilig en efficiënt gebunkerd kan worden.

De vraag naar LNG bunkering door de binnenvaart en de zeevaart in de Antwerpse haven nam lichtjes toe in 2016 (16 bunkeringen vonden plaats). Daarmee werd de stijgende trend van de voorgaande jaren aangehouden: in 2013 werd er in totaal 8 keer LNG gebunkerd, in 2014 11 keer, en in 2015 13 keer. Dit ondanks de tijdelijke onbeschikbaarheid van de kade tijdens de eerste maanden van 2016, waar de bolders verstevigd werden teneinde in de toekomst ook grotere feederschepen te kunnen laten aanmeren aan het bunkerstation.

76

Gelinkte pagina's

http://www.lngbunkering.org/

http://www.lngmasterplan.eu/

Tariefverordening op de zeeschepen

Gemeentelijke Havenpolitieverordening en havenonderrichtingen

LNG Masterplan op het permanent overleg binnenvaart

LNG bunker- en vulinstallatie in kwartaalrapportering infrastructuur

2.4.3 Alternatieve brandstoffen

Doelstelling en omschrijving

In de periode 2011 - 2016 spande het Havenbedrijf zich sterk in voor de ontwikkeling van LNG als alternatieve brandstof voor de scheepvaart. Niet alleen werd er lokaal veel geïnvesteerd in onderzoekswerk en ontwikkeling van infrastructuur, maar het Havenbedrijf profileerde zich ook sterk als koploper op het internationaal toneel. Vandaag is het echter opportuun om de blik te verruimen en te overwegen om ook in te zetten op andere alternatieve brandstoffen, met de bedoeling een antwoord te bieden aan (1) de impact van de scheepvaart op de klimaatverandering (emissies van broeikasgassen), (2) de impact van de scheepvaart op de lokale luchtkwaliteit (emissies van NOx, SOx, fijn stof, ...) en (3) de energieleveringszekerheid aan de scheepvaart.

Net zoals voor LNG, is de doelstelling van dit project tweeledig:

1. Klaar zijn met bunkerfaciliteiten als er vragen vanuit de markt komen

2. Ontwikkelen van nieuwe markten

De focus ligt momenteel op methanol, dat net zoals LNG beduidend lagere emissies van SOx, NOx en fijn stof met zich meebrengt dan traditionele brandstoffen. Het bijkomende voordeel van methanol is dat het lokaal geproduceerd kan worden vanuit o.a. CO2 en H2 m.b.v. hernieuwbare energie. Aldus draagt deze brandstof bij tot het vermijden van CO2-emissies t.o.v. conventionele productie van methanol uit aardgas. Bovendien draagt dergelijk power-to-methanol concept bij tot de stabilisatie van het elektriciteitsnet bij toenemend aandeel hernieuwbare energieproductie. Er wordt daarom ook nauw afgestemd met de initiatieven die er lopen bij PATR/OC/NRG m.b.t. de ontwikkeling van de productie van methanol in de Antwerpse haven.

Beleidstraject

Tot nog toe werden geen formele beleidsbeslissingen genomen door het Havenbedrijf. Wel werden in 2016 de eerste stappen gezet om te komen tot een visie m.b.t. alternatieve transportbrandstoffen, die in 2017 gefinaliseerd zal worden.

Stand van zaken

Sinds maart 2015 gebruikt de Stena Germanica (ferry tussen Kiel en Gothenburg) als eerste schip ter wereld methanol als brandstof, dat daarvoor omgebouwd ('geretrofit') werd. Dit schip is uitgerust met een motor van Wärtsilä. In mei 2016 werden vervolgens de eerste drie van zeven tankers die varen op methanol in gebruik genomen door Waterfront Shipping, een dochtermaatschappij van Methanex. Deze drie tankers – de Lindanger, Mari Jone en Taranaki Sun – zijn elk uitgerust met een dual fuel motor van MAN. Het Havenbedrijf houdt deze projecten nauwlettend in de gaten en bekijkt of er zich opportuniteiten voordoen voor projecten in de Antwerpse haven.

77

In de eerste jaarhelft van 2016 verschenen ook enkele rapporten die allen de voordelen en mogelijkheden van methanol onderstrepen:

IMO (MEPC69/inf.10): "Methanol as marine fuel: environmental benefits, technology readiness and economic feasibility"

Europese JRC: "Alternative fuels for marine and inland waterways"

EMSA: "Study on the use of ethyl and methyl alcohol as alternative fuels in shipping"

2.5 Droge en natte ladingsresten van de binnenvaart

Doelstelling en omschrijving

Nadat een binnenschip een bulklading gelost heeft, moeten de ladingsrestanten uit het ruim of de ladingstanks verwijderd worden voor er een vervolgtransport kan plaatsvinden. Om te voorkomen dat ladingsrestanten in het oppervlaktewater terechtkomen, schrijft deel B van het CDNI (Verdrag inzake de verzameling, afgifte en inname van afval in de Rijn- en binnenvaart) losstandaarden voor en worden verplichtingen toegewezen aan de vervoerder, de ladingontvanger en de verlader. In de gevallen dat er waswater geproduceerd wordt en in ontvangst wordt genomen door de exploitant van de overslaginstallatie, kan dit ook implicaties hebben voor de milieuvergunning van die terminal. Het doel is om compliance van de havengebruikers met het CDNI te faciliteren en om ervoor te zorgen dat er maximale rechtszekerheid en duidelijkheid is voor alle betrokken partijen. Daartoe worden de volgende objectieven nagestreefd:

Informeren van de spelers waarop het CDNI betrekking heeft over de correcte naleving van het verdrag;

Streven naar een level playing field door een adequate handhaving;

Wegwerken van knelpunten die naleving van het verdrag bemoeilijken.

Beleidstraject

Het CDNI werd op 9 september 1996 opgemaakt door de Conferentie van Verdragsluitende Partijen onder auspiciën van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart in Straatsburg. In België werd het verdrag geratificeerd met het 'decreet van 9 mei 2008 houdende instemming met het Verdrag inzake de verzameling, afgifte en inname van afval in de Rijn- en binnenvaart, aangenomen in Straatsburg op 9 september 1996 door de Centrale Commissie voor de Rijnvaart, alsmede met zijn bijlagen 1 en 2 en de bij bijlage 2 horende aanhangsels I tot en met V'. Het CDNI trad daardoor op 1 november 2009 in voege.

Stand van zaken

Eerste objectief: informeren van de spelers waarop het CDNI betrekking heeft over de correcte naleving van het verdrag

Het Havenbedrijf Antwerpen fungeert sinds 2010 als nationaal meldpunt voor klachten inzake losverklaringen in kader van deel B van het CDNI. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de meldingen die sinds 2010 ontvangen en behandeld werden. Uit het overzicht van de klachten per type goederenstroom bleek tot 2013 een dalende trend waarneembaar. Na een lichte stijging in 2015, viel het aantal meldingen in 2016 weer terug naar het niveau van 2013. Een eerste mogelijke verklaring zou zijn dat een aantal aspecten in de loop van 2015 verduidelijkt werden. Een tweede verklaring kan gezocht worden in het feit dat er nog geen afdoende handhaving gedaan werd op de losverklaring, waardoor de

78

pakkans bij een overtreding gering is en naleving van de bepalingen van het verdrag mogelijks niet altijd zeer strikt genomen wordt.

Aard v/d goederen 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Subtotaal

2010 - 2016

Aantal meldingen %

Stukgoed 20 9 7 3 3 5 3 50 23,6

Vloeibare bulk 17 7 1 2 3 6 1 37 17,5

Droge bulk 10 30 11 7 4 10 4 76 35,9

Onbekend 5 2 20 1 10 2 6 49 23,1

Som 52 48 39 13 20 23 14 198 100

Op internationaal niveau publiceert de CDNI/G werkgroep, met daarin vertegenwoordigers van de zes verdragsluitende partijen, geregeld antwoorden op veelgestelde vragen (FAQ's) m.b.t. deel B van het CDNI. De Belgische delegatie, bestaande uit de OVAM, het departement MOW, de FOD Mobiliteit en het Instituut voor Transport langs de Binnenwateren (ITB), koppelt hierover terug met de sector en de Vlaamse havens.

Tweede objectief: streven naar een level playing field door een adequate handhaving

Het CDNI verplicht de schipper om zes maanden lang een correct ingevulde losverklaring aan boord van het schip te bewaren. De handhaving moet dus aan waterzijde gebeuren, waarvoor de federale scheepvaartpolitie (SPN) via het KB Boetecatalogus (8/1/2013) bevoegd is. Op een aantal handhavingscampagnes in 2015 na, werd hierin nog maar weinig initiatief genomen door SPN.

Derde objectief: wegwerken van knelpunten die de naleving van het verdrag bemoeilijken

Op advies van het Havenbedrijf en Alfaport besloot de Vlaamse overheid (OVAM en LNE) in juni 2016 om in de Vlarem een uitzondering te formuleren bij rubriek 2.2.6 voor het reinigen van scheepsruimen, waarbij voor wat betreft het waswater blijvend moet worden voldaan aan het CDNI (binnenvaart) en MARPOL (zeevaart). De motivatie luidt dat, aangezien een scheepsruim een recipiënt is volgens VLAREM, er enige onduidelijkheid was of het reinigen door de schipper en het lozen/afgifte van dit afvalwater vergunningsplichtig was, terwijl in het CDNI-verdrag voor de binnenvaart en het MARPOL-verdrag voor internationale schepen opgenomen staat wat met waswater van schepen moet en kan gedaan worden (lozen in de vaarweg of lozen op riolering (RWZI of bedrijfsriolering) of afgifte voor bijzondere behandeling). Voor de duidelijkheid wordt dit nu vermeld als uitzondering, waarbij de nadruk gelegd wordt dat deze verdragen blijvend moeten gerespecteerd worden. De afvoer van waswaters met ladingrestanten wordt bij afvoer via de vaarweg of via de bedrijfsriolering beschouwd als de lozing van afvalwater. Het bedrijf dat loost via zijn bedrijfsriolering moet voldoen aan de lozingsvoorwaarden geregeld via de omgevings-/milieuvergunning en waswaters die vrijkomen bij ladingontvangers of overslaginstallaties en er (tijdelijk) opgeslagen worden, zijn in feite bedrijfseigen afvalstoffen die onder de uitzondering van rubriek 2 vallen mits het om een tijdelijke opslag gaat en deze regelmatig worden afgevoerd. Waswaters die vrijkomen bij ontvangstinstallaties en er opgeslagen

79

en/of verwerkt worden zijn wel vergunningsplichtig. De wijziging aan de Vlarem werd in september 2016 doorgevoerd.

In 2016 werd op advies van een internationale Expertgroep de aanpassing van Aanhangsel III van het CDNI, de zogenaamde stoffenlijst, aangepast. In deze stoffenlijst wordt per type lading bepaald volgens welke losstandaard een binnenschip opgeleverd moet worden, met in welbepaalde gevallen een wasverplichting. De VMM vertegenwoordigde de Belgische delegatie in deze Expertgroep. De vernieuwde stoffenlijst treedt in voege op 1 januari 2018.

Tijdens de zitting van de Conferentie van Verdragsluitende Partijen van december 2015 werden artikel 7.04, tweede lid, en artikel 7.02, tweede lid, van het uitvoeringsbesluit van het CDNI gewijzigd. Voortaan moet een schip telkens gewassen worden wanneer de ladingsresiduen van de voorgaande lading niet met het waswater op de vaarweg geloosd mogen worden, ongeacht de toestand van het schip voor belading (artikel 7.04). De schipper heeft hierdoor niet automatisch het recht op een wasschoon schip bij oplevering wanneer hij een wasschoon aanleverde voor de opdracht. Vooraf kan er echter schriftelijk overeengekomen worden dat het schip volgens een hogere losstandaard of wasschoon opgeleverd wordt na de opdracht (artikel 7.02). Omdat de schipper bij het lossen van het schip niet meer moet aantonen dat het schip wasschoon was voor belading om beroep te kunnen doen op de wasverplichting van de verlader/ladingontvanger, betekent de wijziging van Art. 7.04, tweede lid, een administratieve vereenvoudiging. De wijzigingen werden op 27/1/2016 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad en werden van kracht op 1/7/2016.

Gelinkte pagina's

De actuele tekst van het CDNI en de FAQ's kunnen geraadpleegd worden op de website van het CDNI (http://www.cdni-iwt.org/nl/).

2.6 Walstroom binnenvaart

Doelstelling en omschrijving

Door het gebruik van walstroom door de binnenvaart worden de emissies van lokale polluenten (fijn stof, NOx) tijdens de lig- en wachttijd maximaal beperkt. Het aanbieden van deze voorzieningen en de daarbij horende betaalsystemen behoort tot de basistaken van het Havenbedrijf en wordt daardoor zo veel als mogelijk in eigen beheer uitgewerkt.

Beleidstraject

Op 13 december 2010 (punt nr. 104146) nam het Directiecomité kennis van een marktbevraging inzake de modernisering van de bestaande walstroomkasten en bijhorende betalingsmogelijkheden voor binnenvaart in het havengebied. Daarna werd een werkgroep samengesteld die zowel technisch als organisatorisch uittekende hoe betalende diensten voor de binnenvaartsector (elektriciteit, waterbedeling, afval,…) voorzien moeten worden in het havengebied. Ook werd een generatorverbod ingevoerd in het wachtdok voor lichters, waar walstroom reeds beschikbaar was.

Op 24 juli 2012 (punt nr. 122271) gaf het Directiecomité haar goedkeuring voor het bestek voor het leveren en in dienst stellen van walstroomkasten met een betaalsysteem voor de binnenvaart aan wachtdok K75. Het HA engageerde zich toen ook om het systeem, dat voor de Haven van Antwerpen in samenspraak met het Vlaams Gewest gekozen werd, te toetsen met en mee te promoten in de andere Vlaamse Havens.

80

Op 12 februari 2013 (punt nr. 130304) ging het Directiecomité akkoord met deelname aan het project Shore Power Flanders, waardoor binnen het Europese TEN-T programma subsidies bekomen werden voor de modernisering van walstroomkasten in het havengebied alsook de uitrol van een uniform betalingssysteem voor walstroom in Vlaanderen.

Op 3 maart 2014 nam het Directiecomité kennis van het “Actieplan Fijn Stof en NO2 voor Stad en Haven Antwerpen - Periode 2014-2018” (punt nr. 140606). Eén van de acties uit dit plan betreft het verder uitbouwen van de walstroominfrastructuur voor binnenvaart in het Antwerpse havengebied (actie HA) en de uitbouw van een uniform betaalsysteem voor walstroom voor de binnenvaart in Vlaanderen (actie MOW, in samenwerking met LNE, HA, DS & W&Z).

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Uitbreiding walstroominstallatie K75 met 2 kasten

30/06/2015 Gerealiseerd

Ingebruikname 11 nieuwe walstroomkasten aan kaai 602

30/06/2015 Gerealiseerd

Voorzien van hoogspanningscabine voor de LS-kasten van de tankvaart aan K75

31/8/2015 Gerealiseerd

Ingebruikname CEBES 31/10/2015 Gerealiseerd

Ingebruikname 3 nieuwe walstroomkasten voor riviercruises aan Kattendijkdok

1/02/2016 Gerealiseerd

Ingebruikname 3 nieuwe walstroomkasten aan Groenendijk

30/06/2016 30/06/2017

Ingebruikname 7 nieuwe walstroomkasten aan Kanaaldok B1

30/06/2016 31/12/2017 Project on hold omdat vervanging van de loopbruggen on hold staat

Ingebruikname 3 nieuwe walstroomkasten aan Kallo sluis

31/12/2016 31/12/2017 Samen met afvalpark binnenvaart

Ingebruikname 5 nieuwe walstroomkasten aan Kieldrechtsluis

31/12/2016 30/06/2017 4 kasten voor de sleepboten en 1 voor Brabo

Ingebruikname 15 nieuwe walstroomkasten aan Kanaaldok B2

31/12/2017 31/12/2017 Project on hold omdat vervanging van de loopbruggen on hold staat

Stand van zaken

In 2015 werd de walstroominstallatie ter hoogte van K75 uitgebreid met 2 bijkomende LS-walstroomkasten en een hoogspanningscabine. Deze nieuwe kasten kunnen een groter elektrisch vermogen leveren en zijn specifiek bedoeld voor de grootverbruikers,

81

typisch tankerschepen. De verdere exploitatie van het walstroomsysteem binnen Vlaanderen is opgestart, zo is Waterwegen & Zeekanaal in Evergem een wachtkaai aan het uitrusten met dezelfde technologie. Binnen het walstroomplatform gebeurde de ontwikkeling van een uniform overkoepelend centraal beheersysteem, CEBES genaamd. Hierdoor zullen de verschillende lokale beheersystemen (LOBES) gekoppeld kunnen worden zonder dat de eindgebruiker, de binnenschipper, een verschil merkt. Ongeacht de locatie in Vlaanderen waar deze walstroom wil afnemen. De walstroomkasten voor riviercruises ter hoogte van Kattendijkdok Westkaai (K15 en 16) werden einde 2015 in gebruik genomen en geïntegreerd in het walstroomplatform. Alle bovenstaande realisaties kaderen in het project “Shore Power in Flanders” dat subsidies ontvangt van het Europese TEN-T-programma.

Hiernaast heeft HA 11 walstroomkasten geplaatst op K602 ten behoeve van de sleepboten die aan wal liggen. Deze kasten zijn enkel voor intern gebruik maar zijn wel uitgerust met dezelfde technologie als deze voor de binnenvaart.

Output

De totale afname van walstroom door binnenvaart in de Antwerpse haven in 2016 was 452 MWh, verdeeld over de riviercruises aan K15-16 van het Kattendijkdok (416 MWh) en de lichters in het wachtdok aan K75 (36 MWh). Ook de eigen sleepboten van het HA namen 314 MWh aan walstroom af ter hoogte van K602. In figuur 1 wordt het elektriciteitsgebruik van de verschillende afnemersgroepen weergegeven voor de periode 2013-2016. De walstroomkasten voor de riviercruises en de sleepdienst werden pas in 2016 in gebruik genomen, waardoor er een forse stijging waar te nemen is in 2016 t.o.v. 2015. De eerste walstroomkasten aan K75 werden in gebruik genomen in september 2013. De elektriciteit werd toen gratis aangeboden tot en met maart 2014, waarna de afname betalend werd. Dit verklaart de daling van het gebruik in 2015, dat het eerste volledige jaar is dat de elektriciteit tegen een prijs aangeboden werd. Desalniettemin wordt er in 2016 aan de walstroomkasten aan K75 een stijging (+ 24%) van afname waargenomen t.o.v. 2015.

Figuur 1: Elektriciteitsgebruik aan de walstroomkasten in de Antwerpse haven tussen 2013 en 2016 (data zijn additief weergegeven)

Om de milieuwinst door het gebruik van walstroom te berekenen, kunnen de vermeden emissies van een schip met een CCR II-generator in rekening gebracht worden. De vermeden emissies door het gebruik van 1 MWh walstroom bedragen 1064 kg CO2, 6,71 g SOx, 200 g PM10 en 6000 g NOx (o.b.v. de verbranding van een hoeveelheid

82

diesel met dezelfde energie-inhoud). Rekening houdende met de maatschappelijke kosten (vnl. gezondheidszorg) van deze stoffen, levert het gebruik van 1 MWh walstroom een maatschappelijke baat van 141,49 euro (AEA Technology Environment 2005). In 2016 was de totale afname van walstroom (binnenvaart + sleepboten) in de Antwerpse haven 766 MWh, wat overeenstemt met een maatschappelijke baat van 108.381 €. Noot: door deze conservatieve benadering zal de werkelijke milieuwinst waarschijnlijk hoger liggen (i.g.v. oudere schepen).

Gelinkte pagina's

Bestek B 10045bis (leveren en in dienst stellen van walstroomkasten met een betaalsysteem) in kwartaalrapportering infrastructuur

Bestek B 10247 (walstroomvoorzieningen voor riviercruises t.h.v. Kattendijkdok en integratie hiervan in het walstroomplatform) in kwartaalrapportering infrastructuur

Platform binnenvaartservices: http://www.binnenvaartservices.be/

Rapportering Actieplan fijn stof en NO2 in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen. Periode 2014 - 2018 (indicator 3 op p. 17)

2.7 Walstroom zeevaart

Doelstelling en omschrijving

Door het gebruik van walstroom voor aangemeerde schepen wordt het gebruik van de hulpmotoren vermeden. Zo wordt de uitstoot van lokale polluenten (NOx, SOx en PM) tijdens de ligtijd beperkt. Het Havenbedrijf Antwerpen wil de verdere ontwikkeling van walstroom ondersteunen en faciliteren.

Beleidstraject

Op Europees niveau heeft de commissie in 2006 aanbevelingen neergeschreven ter bevordering van het gebruik van walstroom door schepen die in communautaire havens verblijven (2006/339/EC). In de richtlijn van 22 oktober 2014 betreffende de uitrol van infrastructuur voor alternatieve brandstoffen verplicht ze lidstaten tot het implementeren van een alternatief infrastructuurnetwerk zoals walstroom tegen 2025. Walstroom moet geïnstalleerd worden indien dit kosteneffectief is en voordelig is voor het milieu (DIR 2014/94/EU). Het Havenbedrijf evalueert geval per geval de mogelijkheden en haalbaarheid voor het installeren van een walstroominstallatie.

Stand van zaken

De walstroominstallatie aan de IMT-terminal is wegens veranderende loops van de schepen die de terminal aanlopen en nieuwe standaarden in onbruik geraakt. In 2009 werd beslist om de walstroominfrastructuur op de IMT-terminal als innovatieproject te subsidiëren. In 2016 werd via DC-punt nr. 162286 beslist om vanwege voorvermelde reden de overeenkomst stop te zetten d.m.v. het toevoegen van een addendum aan het contract.

Het Havenbedrijf bood ondersteuning voor de ontwikkeling van walstroomfaciliteiten aan Deurganckdok-West en Oost. Samen met de terminaloperator (MPET) is overeengekomen dat tijdens de aanleg van de kaaiverharding ook de nodige wachtbuizen, trekputten en openingen in kaaimuur voorzien zullen worden. Dit om de aanleg van een walstroominstallatie te allen tijde mogelijk te maken, zelfs wanneer de terminal operationeel is. In Deurganckdok-West worden de nodige voorzieningen getroffen voor 9 aansluitpunten, in Deurganckdok-Oost worden de nodige voorzieningen getroffen voor 4 aansluitpunten. Het voorzien van dergelijke infrastructuur faciliteert de realisatie van walstroomvoorzieningen door de betrokken private spelers.

83

In December 2016 wordt met DC 162750 vorm gegeven aan de verdere strategie voor de implementatie van walstroom in het havengebied. Er wordt principieel akkoord gegaan met vijf parallel te volgen strategieën:

1. “Walstroom-ready”: HA installeert zelf wachtbuizen ter voorbereiding van een vaste walstroominstallatie bij aanleg/wijziging van kaai-infrastructuur.

2. Ad-hoc, case-by-case antwoord bieden op vragen van rederijen in de haven van Antwerpen.

3. De piste naar een mobiele walstroominstallatie wordt afzonderlijk onderzocht.

4. Op beleidsvlak streeft het HA ernaar om een aantal flankerende maatregelen te faciliteren.

5. HA stimuleert de marktvraag door het uitreiken van een strategische milieu-korting ten behoeve van schepen uitgerust met walstroom.

Deze strategieën vormen het kader voor een toekomstig beleid.

Momenteel worden volgende acties onderzocht:

Mobiele walstroom - Batterijschip

Met DC-punt nr. 162686 werd er principieel akkoord gegaan tot verder onderzoek naar deze piste. In het kader van een CEF-oproep werd een nieuw consortium opgericht tussen Leclanché (batterijfabrikant - bouwer barge), Engie/Electrabel (voorzien aansluitpunt wal) en HA (ondersteuning), waar deze laatste een minderheidsaandeel heeft en enkel zal bijdragen in manuren. De subsidieaanvraag werd ingediend in Q1 2017. Indien de subsidie-aanvraag goedgekeurd wordt, zal een SPV opgericht worden met de drie genoemde partijen.

Vaste walstroominstallatie aan het Deurganckdok

MSC is vragende partij om van walstroom te kunnen gebruik maken wanneer zij met hun schepen aan de kaai liggen. De haalbaarheid om een investeringsproject te realiseren werd onderzocht. Daarbij werden mogelijkheden tot cofinanciering verkend:

de piste om ikv een CEF-oproep te gaan moest worden verlaten omdat er niet tijdig een tweede haven waar investeringen in infrastructuur op stapel stonden, kon worden geidentificeerd.

Het aanvragen van een INTERREG-subsidie. Conceptnota voor het project werd ingediend op 01 Maart. Partners zijn HA, DPA (London gateway), MSC België, MSC UK, Le Havre, Zeeland Seaports en De Ruyter maritieme academie.

Verdere financiële besprekingen tussen betrokken partijen zijn nodig vooraleer een finale go kan worden gegeven voor het investeringsproject.

2.8 Havenkortingen

2.8.1 ESI

Doelstelling en omschrijving

Onder de paraplu van de International Association of Ports and Harbours (IAPH) ontwikkelde een groep havens in het kader van het World Ports Climate Initiative (WPCI) de Environmental Ship Index (ESI). Het Havenbedrijf Antwerpen maakte van meet af aan deel uit van WPCI. Aan de hand van een standaardformule kan een individueel schip een ESI-score toegekend krijgen, waarvoor rekening gehouden wordt met de milieuperformantie voor de parameters stikstof, zwavel en CO2 (voor walstroom wordt een bonus toegekend). Het schip krijgt een score van 0 punten als het louter voldoet aan de NOx-Tier I-normering en geldende SOx-emissienormen voor het

84

vaargebied. De index wordt gebruikt als basis om milieuvriendelijkere schepen een steuntje geven d.m.v. kortingen op havenrechten. Door te kiezen voor een internationaal gehanteerd systeem kunnen t.a.v. reders niet alleen inspanningen naar bv. controle en databeheer gerationaliseerd worden, maar wordt ook de incentive t.a.v. reders substantiëler dan wanneer we een alleenstaand initiatief in Antwerpen zouden nemen.

Beleidstraject

Nadat de Raad van Bestuur van het Havenbedrijf op 7 juni 2011 (punt nr. 111751) besliste om kortingen te geven op basis van de ESI-score, trad het systeem in juli 2011 voor een periode van 3 jaren (tot 31 december 2014) in voege. Daarbij besloot de Raad van Bestuur dat, indien er minder dan 25 schepen met een score van 31 of meer aanlopen in Antwerpen, de korting zou worden toegekend aan de 25 hoogst scorende schepen. Op 1 december 2014 besloot het Directiecomité (punt nr. 143264) om het ESI-kortingssysteem ook na 31 december 2014 te behouden. Tot op heden rapporteert F/HR ieder kwartaal een overzicht van de uitgekeerde kortingen aan het Directiecomité en wordt het systeem onverminderd voortgezet. In de nieuwe tariefverordening voor 2017 werd de implementatie van ESI-kortingen door het Havenbedrijf herbekeken.

Vanaf 1 januari 2017 geldt een trapsysteem, met respectievelijke grenzen en bijhorende kortingen op 31- 05%, 50 - 10% en 70 - 15% in plaats van de eerdere 10% korting bij een minimumscore van 31.

Stand van zaken

Sinds de invoering van het ESI-korting kende het HA kortingen toe aan het volgende aantal aanlopen:

2012 462 aanlopen

2013 344 aanlopen

2014 501 aanlopen

2015 903 aanlopen

2016 - Q1 1.137 aanlopen

In volgende tabel een overzicht van het aantal schepen met een esoi-score groter dan 31 punten welke in het register staan en welke de Antwerpse Haven aanlopen.

Kwartaal Aantal schepen in ESI register

met score > 31 ptn

Aantal aanlopen in Antwerpen van

schepen met score > 31 ptn

2014

Q1 495 109

Q2 551 127

Q3 634 124

Q4 695 141

85

Kwartaal Aantal schepen in ESI register

met score > 31 ptn

Aantal aanlopen in Antwerpen van

schepen met score > 31 ptn

2015

Q1 861 187

Q2 1.109 245

Q3 1.264 238

Q4 1.308 233

2016

Q1 1.455 265

Q2 1.455 273

Q3 1.532 281

Q4 1.661 318

Vandaag kent ESI wereldwijd 49 incentive providers die milieuperfomante schepen belonen. In december 2016 waren 5099 schepen geregistreerd. Het aantal participerende havens en schepen blijft stijgen, zij het meer gematigd dan bij de opstart van ESI.

Op de ESI-managementmeetings in 2015 en 2016 is beslist de formule te herzien. Een nieuwe implementatie bestaat uit een modulair systeem, waar de haven zelf kan kiezen welke modules ze meeneemt (SOx & NOx, CO2, OPS). De verwachte impact in Antwerpen (op basis van de beschikbare data) is dat de score van schepen gemiddeld zo'n drie punten zal stijgen. Implementatie van de nieuwe formule zal samen met een vernieuwing van de ESI-website gebeuren in 2017.

Verbeterpunten i.v.m. governance van ESI en in verband met transparantie/betrouwbaarheid van data werden aangekaart binnen ESI en verbeteracties terzake zijn in voorbereiding.

Output

Met het kortingssysteem ondersteunt het Havenbedrijf initiatieven die een verbetering van de luchtkwaliteit in de haven (~ emissies van SOx en NOx) alsook een algemene verbetering van de impact van de scheepvaart op het klimaat (~ CO2) nastreven, die verder gaan dan wat de wetgeving vereist.

Gelinkte pagina's

Beslissing van Raad van Bestuur (nr. 111751) voor invoering van ESI

ESI in het duurzaamheidsverslag

2.8.2 Fijnstofkorting

Doelstelling en omschrijving

In aanvulling op het ESI-kortingssysteem, dat de milieuperformantie van zeeschepen beoordeelt op basis van hun emissies van NOx, SOx en CO2, geeft het Havenbedrijf

86

een bijkomende korting voor schepen die goed presteren op vlak van fijnstofemissies. Doordat de twee kortingssystemen complementair zijn, kunnen schepen die op LNG varen of gebruik maken van een scrubber in zero-discharge modus profiteren van beide systemen. Voor LNG kreeg men in 2015 daarom bovenop de ESI-korting van 10% een fijnstofkorting van 20%, voor scrubbers bedroeg de bijkomende korting 15%. Deze korting verlaagt in de tijd naarmate de innovatieve technologieën meer mainstream worden om de aandacht op snelle innovatie te benadrukken. Op die manier wordt er gefocust op innovatieve early movers op het vlak van milieuperformantie.

Beleidstraject

Op 1 december 2014 ging het Directiecomité (punt nr. 143264) akkoord met de invoering van een degressief milieukortingssysteem voor de zeevaart gebaseerd op de performantie inzake fijnstofemissies.

Op 9 maart 2015 (punt nr. 150622) keurde het Directiecomité de procedure goed waarmee gecontroleerd wordt aan de hand van de documenten van de rederij of de technologie effectief aan boord aanwezig is en ook gebruikt wordt.

Op 1 juli 2015 werd het fijnstofkortingssysteem via een aanpassing van de tariefverordening voor zeeschepen effectief ingevoerd (Raad van Bestuurpunt nr. 151028).

Stand van zaken

De fijnstofkorting is degressief, bedoeld op pioniers te bedoelen. Beoogde kortingen als volgt:

Jaar LNG-korting Scrubberkorting

2015 20% 15%

2016 15% 10%

2017 10% 5%

Bij de lancering van het fijnstofkortingssysteem en de publicatie van het bijhorende persbericht heeft INFR/RO_M van een 6-tal rederijen vragen gekregen over het systeem en de aan te leveren bewijsstukken. In januari 2017 heeft het Havenbedrijf 77 keer kortingen toegekend, 74 aan LNG-aangedreven schepen en 3 voor schepen uitgerust met closed loop scrubbers.

Periode Aantal kortingen LNG Aantal kortingen scrubbers

Q3 2015 4 0

Q4 2015 7 0

Q1 2016 13 0

Q2 2016 13 0

Q3 2016 23 0

Q4 2016 11 0

87

Periode Aantal kortingen LNG Aantal kortingen scrubbers

januari 2017 3 3

Totaal 74 3

Alvorens deze kortingen werden toegekend, werden de nodige controles zoals beschreven in het DC-punt nr. 150622 (dd. 9/3/2015) uitgevoerd door INFR/RO_M. Eveneens werden de communicatielijnen zoals beschreven in datzelfde punt met F/HR gevolgd. Uit de praktijk blijkt dat het aanleveren van de nodige bewijsstukken in kader van het fijnstofkortingssysteem voor een LNG-aangedreven schip relatief eenvoudig is, maar dit voor een met scrubber uitgerust schip moeilijker is. Mede hierdoor werden tot op heden enkel kortingen uitgereikt voor LNG-aangedreven schepen. In januari 2017 werden door INFR/RO_M de eerste aanvragen tot scrubberkorting goedgekeurd.

2.8.3 Kortingen binnenvaart

Doelstelling en omschrijving

Net zoals de zeevaart wordt ook de binnenvaart beloond voor inspanningen die er geleverd worden m.b.t. milieuperformantie. De volgende technologieën kunnen genieten van een korting:

7% korting voor vaartuigen die gebouwd werden voor 2008 en uitgerust zijn met een CCR-II motor (bouwjaar zoals vermeld in de binnenvaartmeetbrief);

15% korting voor vaartuigen die gebruik maken van een diesel-elektrische hoofdaandrijving, waarbij de dieselmotor voldoet aan de emissie-eisen van de CCR-II norm;

15% korting voor vaartuigen die gebruik maken van een LNG of dual fuel motor (LNG als hoofdbrandstof, eventueel diesel als ontstekingsbrandstof) als hoofdaandrijving;

15% korting voor vaartuigen die gebruik maken van een elektromotor aangedreven door brandstofcellen met waterstof (H2) als brandstof.

Beleidstraject

In 2012 werd voor de eerste maal een kortingssysteem m.b.t. milieuperformantie van de binnenvaart ingevoerd door het Havenbedrijf, waarbij schepen met een CCR-II gecertificeerde motor een korting van 7% op de havenrechten werd toegekend. Het Directiecomité nam dit besluit in december 2011 (punt nr. 114100).

Op 16 december 2013 besliste de Raad van Bestuur van het Havenbedrijf (punt nr. 133385) om vanaf 1 januari 2014 ook kortingen toe te kennen aan andere technologieën, zoals LNG.

Output

De evolutie over de laatste jaren van het aantal aanlopen/doorvaarten van schepen met bovenstandaard-aandrijving ten opzichte van het totaal aantal aanlopen is weergegeven in onderstaande tabel:

Aantal aanlopen met korting Totaal aantal aanlopen

KPI (korting/totaal)

CCR-II* Diesel-elektrische aandrijving*

LNG/Dual Fuel*

Totaal*

88

Aantal aanlopen met korting Totaal aantal aanlopen

KPI (korting/totaal)

2014 1141 (35)

0 (0) 0 (0) 1141 (35)

69486 1,64%

2015 1063 (45)

97 (1) 22 (1) 1182 (47)

69759 1,69%

2016 940 (53) 182 (2) 16 (1) 1138 (56)

72062 1,58%

*aantal aanlopen/doorvaarten (aantal schepen)

We kunnen besluiten dat er in 2016 een (zeer) lichte daling in het aantal bovenstandaard-aanlopen is t.o.v. de voorgaande jaren, zowel absoluut als relatief. Het aantal unieke schepen met bovenstandaard-aandrijving dat de haven aanliep is evenwel toegenomen, wat erop wijst dat de daling in totaal aantal uitgereikte kortingen niet te wijten is aan administratieve last bij registratie. De afname in aantal aanlopen van het aantal bovenstandaard-aanlopen is moeilijk te verklaren a.d.h.v. marktontwikkelingen of micro-economisch gedrag en berust waarschijnlijk louter op toeval.

Gelinkte pagina's

Tariefverordening op de binnenvaart

2.9 Milieuperformantie binnenvaart

Doelstelling en omschrijving

De binnenvaart is een belangrijke modus in het achterlandvervoer van de Antwerpse haven. Het doel is om tegen 2030 een aandeel van 40% te bewerkstelligen in de hinterlandtrafieken. Hiervoor werden tal van projecten geïnitieerd zoals de opzet van een nautisch binnenvaartcoördinatiesysteem, de invoering van havenbrede lichterplanning en de consolidatie van kleine containervolumes. De inspanningen van het Havenbedrijf op de verschillende domeinen worden gebundeld in het Masterplan Binnenvaart (punt nr. 160304). Vanuit milieu-oogpunt wordt er onder meer ingezet op de voorziening van walstroom, gescheiden afvalinzameling en de vermindering van emissies van de binnenschepen door promotie van alternatieve aandrijftechnieken of brandstoffen.

Het Havenbedrijf Antwerpen investeert continu in kennisopbouw m.b.t. duurzame technieken in de binnenvaart. Op basis daarvan kan er enerzijds advies m.b.t. vergroening verleend worden aan de binnenvaartondernemers als belangrijke klanten van het Havenbedrijf, en kunnen anderzijds beleidsmatige keuzes onderbouwd worden die te maken hebben met o.a. het gedifferentieerd haventarief voor de binnenvaart op basis van groene aandrijftechnieken.

Beleidstraject

In het Actieplan fijn stof en NOx in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen voor de periode 2014-2018 werden een aantal projecten opgenomen om de vergroening van de binnenvaart te bevorderen, zoals promotie van het ecovaren.

In september 2015 (punt nr. 152052) besloot de Raad van Bestuur om deel te nemen aan het CLINSH-project, in het kader waarvan een consortium o.l.v. de

89

Nederlandse provincie Zuid-Holland een aantal acties zal ondernemen ter vergroening van de binnenvaart.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Goedkeuring CLINSH door LIFE-commissie

30/6/2016 30/6/2016 Project werd goedgekeurd

Uitvoering CLINSH 1/9/2016 1/9/2016 31/8/2020

Goedkeuring project vergroeningsconsulent binnenvaart

1/7/2016 31/8/2016 31/3/2017 Er wordt nog gewacht op een goedkeuring

Uitvoering project vergroeningsconsulent binnenvaart

1/9/2016 1/4/2017 31/12/2019

Stand van zaken

Op 27 oktober 2016 werd in Düsseldorf het officiële startschot gegeven voor het CLINSH-project (Clean Inland Shipping). Een consortium van 17 organisaties uit België, Nederland, Duitsland en het VK, o.l.v. Provincie Zuid-Holland, stelt zich als doel om de impact van de binnenvaart op de luchtkwaliteit in dichtbevolkte gebieden (noordwest Europa) te verminderen. Na de (succesvolle) afloop van het LIFE-project (2020) zal er een internationale milieuscore voor de binnenvaart beschikbaar zijn, een 15-tal pilootprojecten met emissiereducerende technieken op private binnenschepen gerealiseerd zijn, het scheepsemissiemodel (EMPORTANT) uitgebreid zijn zodat het ook voor binnenvaart bruikbaar is en zal een kader op tafel liggen voor een grensoverschrijdend financieringsinstrument voor de binnenvaart. het totale budget voor het project bedraagt € 8.514.903. Het HA levert hierin een significante bijdrage van € 1.200.137, waarvan het leeuwendeel (€ 800.000) zal dienen om enkele demonstratieprojecten in de binnenvaart te realiseren. In juni 2016 werd het project officieel goedgekeurd door de LIFE-commissie, waardoor 60% van de gemaakte kosten gesubsidieerd zullen worden door Europa. In het voorjaar van 2017 zal een projectoproep gepubliceerd worden voor de demonstratieprojecten.

Het Samenwerkingsakkoord van 8 oktober 2010 tussen de federale Staat en de Gewesten bevat bepalingen met betrekking tot de aanwending van financiële middelen die beschikbaar zijn gebleven bij het Belgisch Fonds voor de binnenvaart (voormalig sloopfonds) als saldo van in het verleden toegekende toelagen of intrestopbrengsten. Het geld in het fonds is afkomstig van de binnenschippers zelf. Het totale bedrag van deze resterende financiële middelen bedraagt 1.183.094,33 euro en artikelen 6 en 7 van het Samenwerkingsakkoord bepalen dat die middelen kunnen worden benut ter ondersteuning van projecten voor de binnenvaart. Het HA en Kenniscentrum Binnenvaart Vlaanderen (KBV) - de koepelvereniging van de verschillende Vlaamse binnenvaartverenigingen - dienden samen met de Vlaamse waterwegbeheerders nv De Scheepvaart en Waterwegen en Zeekanaal nv op 29 maart 2016 een projectvoorstel in waarin voorgesteld wordt dat gedurende drie jaar een vergroeningsconsulent aangesteld wordt om een vergroeningsslag teweeg te brengen in de Belgische binnenvaartsector. Bevoegde Vlaamse minister Weyts gaf reeds zijn zege, maar momenteel (januari 2017) wordt nog steeds gewacht op de goedkeuring van de Waalse en Brusselse ministers.

90

Output

Het projectvoorstel voor de vergroeningsconsulent kan hier gedownload worden: Finaal projectvoorstel.

Gelinkte pagina's

Instream campagne voor een slimme en efficiënte binnenvaart

http://www.clinsh.eu/

2.10 Milieugerelateerde databank scheepvaart

Doelstelling en omschrijving

Een verkenning doen naar de mogelijkheden van een informatiecentrum rond scheepvaart en milieu in een Antwerpse context en met een internationaal perspectief.

Beleidstraject

Het project werd uitgevoerd in de context van het Interreg-project Lerend netwerk duurzame havens.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start Geschatte Start Initiële einddatum Geschatte einddatum Bemerkingen

2013 ?

Stand van zaken

De haven van Antwerpen voerde samen met de andere betrokken havens in het Interregproject 'lerend netwerk duurzame zeehavens' een haalbaarheidsstudie uit m.b.t. de ontwikkeling van een milieugerelateerde databank voor de zeescheepvaart. Binnen dit project heeft men de financiële en juridische haalbaarheid en de technisch-inhoudelijke vormgeving van een milieugerelateerd informatiesysteem voor de zeescheepvaart in kaart gebracht. Het positieve resultaat van de studie leidde tot wat interesse bij enkele spelers in het Antwerpse om ermee aan de slag te gaan - tot op heden evenwel zonder concreet resultaat. Elders in Europa zijn er intussen wel initiatieven die in de richting lijken te gaan van een soortgelijk informatiesysteem. Ook reders blijven op zoek naar een gezamenlijk platform. HA werd gecontacteerd door een groep olv MSC, met verder ondermeer CMA-CGM en Evergreen.

Gelinkte pagina's

http://www.portofantwerp.com/nl/interreg-project-duurzame-zeehavens

2.11 Gasvormige ladingsresten van de binnenvaart

In de Antwerpse haven is het volgens artikel 2.1.24 van de Gemeentelijke Havenpolitieverordening "verboden [om] gassen en/of dampen te laten ontsnappen waarbij gevaar of hinder kan ontstaan voor mens en milieu". In de Nederlandse provincies Zuid-Holland, Noord-Holland, Noord-Brabant en Utrecht is het verboden om benzeen (UN 1114) en stoffen met UN-nummers 1267, 1268, 1863, 1993 en 3295 die meer dan 10% benzeen bevatten te ontgassen. Dit lappendeken aan (lokale) ontgassingsverboden zorgt evenwel voor ontgassingstoerisme (CE Delft, 2016). Daarom werken de leden van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR) in Straatsburg aan een aanpassing van deel B van het CDNI, zodanig dat het verbod op ontgassing van binnenschepen binnenkort geregeld wordt in het ganse Rijngebied. De finale tekst voor het CDNI-verdrag zal in juni 2017 goedgekeurd worden in Straatsburg.

91

Om te anticiperen op de nieuwe regelgeving, maar ook om een antwoord te bieden aan de reeds bestaande vraag in de (prille) markt, werkt het Havenbedrijf mee aan de ontwikkeling van performante ontgassingsinfrastructuur in de Antwerpse haven. Mede dankzij dit initiatief zullen op korte termijn voldoende alternatieve oplossingen voorhanden zijn zodat er geen rechtvaardiging meer zal bestaan voor het illegaal ontgassen, wat vandaag naar alle waarschijnlijkheid geregeld voorkomt in de Antwerpse haven.

Een strikte handhaving van het lokale - en binnenkort internationale - ontgassingsverbod is momenteel van ogenblikkelijk belang. Het Havenbedrijf werkte in 2016 aan de uitrol van een netwerk van iNoses, die ontgassingen in een vroeg stadium zullen detecteren en op die manier een gerichte handhaving zullen ondersteunen. De iNoses zullen volledig operationeel en performant zijn tegen de zomer van 2017. In de tussentijd werkt de Havenkapiteindsdienst aan de aanschaf van infraroodcamera's, die het dan weer mogelijk zullen maken om overtredingen strafrechtelijk te kunnen vaststellen.

2.11.1 Monitoring VOS (iNoses)

Doelstelling en omschrijving

In een tijdspanne van vier jaar wordt in het Antwerpse havengebied een netwerk van een 60-tal iNoses uitgebouwd waarmee verhoogde concentraties van VOS in de atmosfeer gedetecteerd kunnen worden. Dit netwerk is bedoeld als een vroegtijdig waarschuwingssysteem voor allerlei soorten incidenten waarbij vluchtige organische stoffen (VOS) zijn vrijgekomen, en dit met het oog op de bescherming van mens en milieu in het havengebied. Bijgevolg zouden deze iNoses het Havenbedrijf in eerste instantie kunnen helpen om sneller te kunnen tussenkomen en om de ontgassingsproblematiek beter te kwantificeren. Mogelijk kunnen ze in de toekomst een rol spelen in de handhaving van het ontgassingsverbod in de haven.

Beleidstraject

Op 2 december 2013 besliste het Directiecomité om een detectiesysteem uit te bouwen voor gasvormige emissies in het havengebied (punt nr. 133274).

Op 25 augustus 2014 besliste het Directiecomité om goedkeuring te hechten aan een Europese onderhandelingsprocedure met bekendmaking voor de opdracht B10228 - Uitbouw en exploitatie van een monitoringsnetwerk gasvormige emissies in de haven van Antwerpen (punt nr. 141800).

Op 6 juli 2015 werd bestek B10228 door het Directiecomité (punt nr. 151740) gegund aan het Consortium van dotOcean NV, SGS Belgium NV en Olfascan NV voor een bedrag van 387.100,00 EUR excl. btw, en dit voor het pilootproject in het 1ste jaar.

Op 4 oktober 2016 hechtten de directeur infrastructuur en milieu en de gedelegeerd bestuurder goedkeuring aan een termijnverlening van 150 kalenderdagen van het eerste jaar van de opdracht (punt nr. 161979)

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Proefproject 1ste jaar

3/08/2015 3/08/2016 30/9/2017 In 1Q2016 werden vooral inspanningen geleverd om het systeem stabiel te krijgen. Door het innovatieve karakter van het project zal de initiële timing niet

92

gehandhaafd worden.

Proces beheer iNoses

1/2/2017 30/9/2017

Stand van zaken

De eerste iNoses werden in april 2016 geïnstalleerd in het havengebied en aan het einde van het jaar waren er 23 neuzen operationeel. Al deze iNoses staan op dienstgebouwen van het Havenbedrijf. Sommige neuzen staan per 2 opgesteld, waardoor een validatie van de metingen in de lopende opstartfase mogelijk is. In het voorjaar van 2017 zullen negen iNoses verhuizen naar andere locaties in de haven, waar ze autonoom kunnen werken m.b.v. een batterij en zonnepaneel.

Parallel met de uitrol van de iNoses in het havengebied, werden in het laboratorium fingerprints gemaakt van 15 zuivere stoffen, die momenteel door de iNoses geïdentificeerd en gekwantificeerd kunnen worden. Daarnaast kunnen mengsels van deze zuivere stoffen gedetecteerd worden.

Ook werd in september 2016 een testversie van de meldkamer Atlantis in gebruik genomen. Sindsdien worden geregeld VOS in de haven gedetecteerd. In de lopende ontwikkelingsfase van het project zijn deze zogenaamde events echter niet heel betrouwbaar. Door in het komende kwartaal nog bijkomende stoffen te fingerprinten, zal de betrouwbaarheid van de events beduidend toenemen. In de huidige situatie worden bepaalde events in overleg met HKD en dotOcean verder onderzocht, waardoor een boeiende leercurve wordt doorgemaakt. In 2017 zal het proces voor beheer van de iNoses uitgetekend worden. Er zal op basis van de verdeling van de verantwoordelijkheden (m.b.t. opvolging van events), i.s.m. de bevoegde instanties, beslist worden welke organisaties toegang zullen krijgen tot de meldkamer.

Door middel van een openbare aanbesteding zal door HKD ook een meettoestel gekocht worden om verboden ontgassing in het havengebied te kunnen vaststellen. Dit meettoestel kan ingezet worden in combinatie met de signalen van de iNoses. Vooralsnog lijkt het meest gangbare toestel voor dit doel een infraroodcamera (FLIR), maar door gebruik van openbare aanbesteding krijgen andere bedrijven de kans hun meettoestellen voor te stellen. Er zal een apparaat gekozen worden na een uitgebreide evaluatie.

93

Effectieve locaties dd.25/01/2017

Output

In de eerste jaarhelft van 2016 waren er opnieuw klachten door bedrijven, werknemers van het Havenbedrijf of burgers, die in mindere of meerdere mate in verband te brengen zijn met ontgassingen. Van elk incident wordt er door de dokmeester incidenten aan de incidentenmanager en/of de havenkapitein gerapporteerd. De rapportage werd geregistreerd in een dossier "type 6" van de dienst averijen. HKD doet verslag hierover in haar periodieke rapportering:

In de eerste jaarhelft van 2015 werd geen specifieke rubriek 'geurhinder' opgenomen in de rapportage (punt nr. 152058)

In de tweede jaarhelft van 2015 werden er 16 meldingen van geurhinder geregistreerd (punt nr. 160326)

In de eerste drie kwartalen van 2016 werden er vier meldingen van geurhinder geregistreerd (punt nr. 161077, punt nr. 161752 en punt nr. 162213)

Gelinkte pagina's

Zie ook actie CN_PF_03_1_4 in het Actieprogramma van Ontwikkeling Havengebied Antwerpen

2.11.2 Ontgassingsinfrastructuur binnenvaart

94

Doelstelling en omschrijving

Binnenschepen die een vloeibare lading hebben gelost en daarna een andere lading willen vervoeren, moeten zich ontdoen van de gasvormige residuen in de ladingtanks. Op Europees niveau bestaat er specifiek een verbod op het vrij ontgassen van benzine naar de atmosfeer (EU richtlijn 94/63/EG). In de Antwerpse haven geldt een totaal ontgassingsverbod volgens de Gemeentelijke Havenpolitieverordening (artikel 3.13.8) en de leden van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (België, Nederland, Duitsland, Frankrijk en Zwitserland) hebben, samen met Luxemburg, de intentie om ontgassing te reguleren via deel B van het CDNI (Convention relative à la collecte, au dépôt et à la réception des Déchets survenant en Navigation rhénane et Intérieure). Desondanks worden er geregeld ontgassingen naar de atmosfeer vastgesteld in de Antwerpse haven. Het Havenbedrijf heeft als doel om het aanbod aan ontgassingsinfrastructuur in de Antwerpse haven te optimaliseren. Drie objectieven worden nagestreefd om dit doel te bereiken:

1. De sector wordt via een communicatiecampagne geïnformeerd over de bestaande ontgassingsinfrastructuur in het havengebied;

2. Met een steunprogramma streeft het Havenbedrijf ernaar om de performantie van ontgassingsinfrastructuur in de Antwerpse haven te verbeteren;

3. Een duidelijke (internationale) regelgeving moet een rechtszeker klimaat creëren voor investeerders, waardoor de markt van ontgassingsinfrastructuur zal aantrekken.

Beleidstraject

Op 26 oktober 2015 (punt nr. 152693) werd een overzicht gegeven van (i) de huidige ontgassingsproblematiek in Antwerpen, (ii) de bestaande en ontbrekende regelgeving en (iii) de potentiële vraag naar ontgassing in de Antwerpse haven, waarna de opdracht gegeven werd om een steunprogramma uit te werken voor de optimalisatie van de bestaande ontgassingsinfrastructuur in het havengebied.

Op 13 juni 2016 (punt nr. 161393) werd de verdere aanpak van het ontgassingsdossier besproken en keurde het Directiecomité de projectoproep voor het steunprogramma goed.

Op 23 januari 2017 (punt nr. 170112) keurde het directiecomité een voorstel van gekozen projecten goed.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Publicatie brochure ontgassingsinfrastructuur

30/06/16 30/9/16

Lancering projectoproep steunprogramma ontgassingsinfrastructuur

1/4/16 17/6/16 26/9/16 26/9/16

Uitvoering projecten steunprogramma ontgassingsinfrastructuur

1/4/17 1/4/17 31/12/17 De begunstigden houden zich eraan om de projecten te realiseren binnen een termijn van 2 jaar (vereiste uit het steunprogramma). Uit de indicatieve planning van de projectvoorstellen blijkt evenwel dat een realisatie van de meeste

95

projecten haalbaar is tegen het einde van dit jaar.

Duidelijkheid inzake ontgassingsverbod in Vlaanderen/Rijngebied

30/06/16 30/06/17

Stand van zaken

De stand van zaken m.b.t. de verschillende doelstellingen is als volgt:

Eerste objectief: informatie bestaande ontgassingsinfrastructuur

In de eerste jaarhelft van 2016 werd de sector bevraagd en informatie verzameld teneinde een informatiebrochure over de bestaande ontgassingsinfrastructuur in de Antwerpse haven te publiceren. Deze brochure werd opgeleverd en wordt nu succesvol ingezet door de diensten MPC en PATR/IM_A. In het voorjaar van 2017 zal een eerste actualisatie gebeuren.

Tweede objectief: steunprogramma ontgassingsinfrastructuur

In juni '16 werd een projectoproep gelanceerd voor het steunprogramma ontgassing binnenvaart. Het Havenbedrijf stelde daarmee een budget van 600.000 € beschikbaar om projecten te steunen die een verbeterde performantie van de ontgassingsinfrastructuur in de Antwerpse haven teweeg brengen. Het Havenbedrijf steunt innovatieve projecten die leiden tot een snellere en goedkopere ontgassingsoperatie. Projectvoorstellen konden ingediend worden tegen 26 september 2016 en werden daarna door een beoordelingscomité geëvalueerd, waarbij ook het advies van onafhankelijke externe stakeholders ingewonnen werd. Een eerste selectie van weerhouden projecten gebeurde in januari 2017 en de projecten zullen bekendgemaakt worden in maart 2017.

Derde objectief: duidelijk regelgevend kader

De Vlaamse overheid richt zich hiervoor tot het CDNI, dat de beste garanties biedt om op internationaal niveau tot een level playing field te komen. Op 28 juni 2016 werd de ontwerptekst voor het CDNI met daarin bepalingen over ontgassing voorgesteld aan de Conferentie van Verdragsluitende Partijen. Deze ontwerptekst werd aangeleverd door de CDNI/G werkgroep, waardoor gesteld kan worden dat de tekst gedragen wordt door de lidstaten, de industrie (o.a. Cefic) en de binnenvaartsector (o.a. EBU-ESO). De havenbedrijven van Antwerpen, Rotterdam en Amsterdam gaven weliswaar aan dat het voorstel te weinig ambitie toonde inzake de invoeringstermijn van het ontgassingsverbod en pleitten ervoor dat een snellere invoering nagestreefd wordt dan destijds uit het voorstel bleek. Ook de GRTS-werkgroep nam hierover een duidelijk en gedragen standpunt in tijdens de publieke consultatieronde, die afliep op 15 september 2016. In het voorjaar van 2017 worden de laatste wijzigingen besproken in de CDNI/G werkgroep in Straatsburg, waarna finale goedkeuring zal gebeuren in juni 2017.

Daarnaast leverde het Havenbedrijf dagelijks inspanningen om verschillende spelers in de sector met elkaar in contact te brengen, opportuniteiten te identificeren en te creëren en testen met ontgassingsinstallaties te faciliteren.

Output

Realisatie van de drie genoemde objectieven leidde/zal leiden tot de volgende output:

1. Een brochure die een overzicht geeft van de bestaande ontgassingsinfrastructuur in het havengebied;

2. De optimalisatie van de bestaande ontgassingsinfrastructuur in de Antwerpse haven zal resulteren in onder andere (i) een versnelde ontgassingsoperatie, (ii) een

96

verbreding van het stoffenspectrum, (iii) een verlaging van de responstijd en (iv) een verlaagde kost voor de eindgebruiker;

3. Een duidelijk en gebiedsdekkend verbod op ontgassing van een lijst van prioritaire stoffen in Vlaanderen en bij uitbreiding het ganse Rijngebied.

Gelinkte pagina's

Zie ook actie CN_PF_03_1_4 in het Actieprogramma van Ontwikkeling Havengebied Antwerpen

2.12 Scrubbers

Doelstelling en omschrijving

Na het in voege treden van de Europese Zwavelrichtlijn (2012/33/EU) moeten schepen of overschakelen op laagzwavelige brandstoffen, of de nodige end-of-pipe technieken (scrubbers,...) voorzien om de uitstoot van SOx te minimaliseren. Havengebruikers zoals rederijen vragen naar een duidelijke en wetenschappelijk onderbouwde regelgeving inzake het installeren en de ingebruikname van deze technologieën. Omdat schepen die in Antwerpen aanmeren moeten voldoen aan deze regelgeving en de installatie van scrubbers een van de strategieën is om te voldoen aan de IMO-regelgeving voor een globale beperking op het zwavelgehalte in de brandstof tegen 2020, verwachten we een toename van schepen die scrubbers gebruiken in de Antwerpse Haven.

Het gebruik van scrubbers brengt ook nieuwe afvalstromen met zich mee, zoals:

scrubberwaters bij het varen met open-loop scrubbers;

scrubbersludge, een concentraat van de elementen die uit de verbrandingsgassen worden gefilterd.

Om lozingen op zee te vermijden is het aangewezen dat schepen deze afvalstroom aan walzijde afgeven en ze deze mogelijkheid ook hebben in de haven van Antwerpen.

Door verschillen in wetgeving met buurlanden, kan dit een rol spelen in de beslissing van rederijen om zeeschepen wel of niet op een bepaalde haven te laten varen. Concreet zijn in het Nederlandse deel van de Schelde lozingen voorlopig nog toegelaten. In Vlaanderen geldt een volledig lozingsverbod, waardoor scrubbers die een lozing in het oppervlaktewater genereren niet kunnen gebruikt worden. Om een onderbouwd toelatingsbeleid te ontwikkelen, is in de eerste plaats meer kennis nodig over de impact van lozingen van scrubbers op de water(bodem)kwaliteit, waarbij een samenwerking met de UAntwerpen (onder Ecodocks +) is opgestart om kennis hierover te vergaren door zowel literatuurstudie als het uitvoeren van een staalnamecampagne. Op basis van dit onderzoek wordt onderzocht op welke manier een level playing field kan gecreëerd worden.

In de eerste helft van 2016 heeft de Raad van Bestuur ingestemd met een verdere verlenging van 30% VTE voor één kalenderjaar waarin onderzoek is gepland rond scrubbers, verfijning en validatie van het Ecodocksmodel en een evaluatie van normoverschrijdingen waterkwaliteit

Beleidstraject

Afval van scrubbers wordt door de Europese Commissie bewust uit de herziening van richtlijn omtrent havenontvangstinstallaties gelaten (2000/59/EC). Het Havenbedrijf Antwerpen pleitte samen met de andere Belgische havens om deze afvalstroom toch op te nemen. De finale versie wordt in 2017 verwacht. Op internationaal of Europees

97

niveau is voorlopig geen eenduidige regelgeving omtrent het lozen door scrubbers en de afgifte van scrubbersludge.

De historiek, motivatie en plan van aanpak omtrent scrubberwaters- en lozingen in de haven van Antwerpen zijn toegelicht aan het Directiecomité op onderstaande momenten:

Ecodocks: Directiecomitépunt 132283 (11/10/2013 - 10/04/2015)

Ecodocks +: Directiecomitépunt 150402 (1/02/2015 - 30/04/2016)

verlenging Ecodocks + (30 % VTE): Directiecomitépunt 161251 (1/05/2016 - 30/04/2017)

Stand van zaken

In de loop van 2014 werd duidelijk dat heel wat rederijen zullen kiezen voor scrubbers om te voldoen aan de wetgeving met betrekking tot zwavel in scheepsbrandstoffen die vanaf 1 januari 2015 in voege trad. Scrubbers zijn apparaten die de rookgassen van zeeschepen reinigen. Er bestaan verschillende types, waarbij in min of meerdere mate afvalresidu's en/of afvalwaters ontstaan. Het HA is onderzoek gestart om (1) afgiftefaciliteiten voor deze nieuwe afvalstromen te faciliteren, (2) om een rechtszeker kader in verband met lozingen te faciliteren en (3) de effectieve impact van de lozingen naar waterkwaliteit in te schatten en een risicobeoordeling uit te voeren (Ecodocks +).

De voorlopige eindresultaten van het project Ecodocks + zijn einde april 2016 overgemaakt aan de stuurgroepleden van dit project en andere stakeholders (betrokken reders en de Belgische Redersfederatie). De studie heeft een positieve evaluatie gekregen. Ze geeft op een bevattelijke manier en vanuit verschillende invalshoeken de werking en de mogelijke impact van het gebruik van scrubbers weer. Bovendien wordt de studie ervaren als uniek omwille van de uitgebreide dataset die aan de basis ligt. De onderzoeksinspanningen worden gewaardeerd door betrokkenen.

De resultaten kunnen als volgt worden samengevat:

(1) Bevestiging van het gebrek aan level playing field waarbij lozingen van scrubbers op datum van vandaag wel toegelaten zijn bv. in Rotterdam maar niet in België is een feit.

(2) Uit de resultaten van het onderzoek blijkt alvast dat de bijkomende lozingen via scrubbers op het water amper te merken zullen zijn in de dokken en de Schelde, maar eveneens dat op datum van vandaag (en dus zonder scrubberlozingen) er reeds een niet-conformiteit is t.o.v. een aantal Vlaamse en EU Quality Standards (oa voor wat betreft de parameter benzo()pyreen). De oorzaken zullen door HA verder in kaart worden gebracht in kader van onderzoek (oa zie Weiss-model), maar een aanpak op het meest geschikt (Vlaamse) niveau is mogelijk op z'n plaats omdat de oorzaken breder kunnen zijn dan enkel havengebiedgerelateerd o.m. atmosferische depositie - instroom via Schelde (zie ook Water).

(3) Een onzekerheid op datum van vandaag is de onduidelijkheid over de oorzaak van de grote variatie op de bestaande data en afgeleid de aannames m.b.t. impact. UAntwerpen heeft in 2015 op basis van de meest recente data een verband gezocht tussen (1) fuelkwaliteit en waswaterkwaliteit evenals tussen (2) nazuiveringsinstallatie aan boord vs. waswaterkwaliteit evenals de invloed van (3) vermogen vs. waswaterkwaliteit. Op basis van de huidige data, is het moeilijk om conclusies te trekken, en is er dus weinig basis om een case-to-case beleid (bv. i.f.v. fuelkwaliteit, vermogen,…) te ondersteunen.

Op basis van bovenstaande aandachtspunten is er dan ook binnen de werkgroep milieudienstverlening scheepvaart gesteld dat HA het gebrek aan level playing field op

98

EU-niveau onder de aandacht zal brengen. Voor een piste waarbij aan early movers toch toelating zou kunnen worden verleend om te lozen, kon bij de overheid geen draagvlak worden gecreëerd.

Verder promoot HA het gebruik van scrubbers voor zover deze aan alle geldende wetgeving voldoen (zie Havenkortingen).

Het HA heeft in 2016 ook een CEF (Connecting Europe Facility) subsidieaanvraag ondersteund die tot doel heeft schepen uit te rusten met scrubbers waarbij HA een deelproject zou op zich nemen m.b.t. scrubberafval bij havenontvangstvoorzieningen. Dit project is evenwel niet weerhouden. Om toch zicht te krijgen op de ontvangstmogelijkheden van scrubbersludge heeft het Havenbedrijf beslist deze afvalstroom mee te nemen in een bevraging naar alle afvalophalers en -verwerkers in het havengebied. De resultaten van deze bevraging worden verwacht in 2017. Tot op heden zijn er geen problemen geweest met het ontvangen van scrubbersludge in het havengebied.

Zie ook Ecodocks +.

Gelinkte pagina's

Ecodocks +

Havenkortingen

Water

2.13 Onderhoud schepen

2.13.1 Scheepsherstelling project i-SuPORT

Doelstelling en omschrijving

Faciliteren van de ontwikkeling van duurzame (scheeps)herstellings- en onderhoudspraktijk in de haven van Antwerpen.

Beleidstraject

i-SuPORT werd geïnitieerd op een workshop omtrent scheepsherstelling die in 2012 in het Havenhuis werd georganiseerd. Daar werd vastgesteld dat innovatie in de sector wellicht mogelijk zou zijn mits clustering. VITO diende een projectvoorstel in bij het Agentschap ondernemen, waarbij het Havenbedrijf partner was. Het budget van het project bedroeg ca. 500.000 €.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Implementatie project i-suport

maart 2013

maart 2013 februari 2016 februari 2016

Stand van zaken

In haar speurtocht naar 'key enabling technologies', die ons in staat moeten stellen het Vlaamse industrieel weefsel groener, socialer, creatiever en innovatiever te maken, keurde de Vlaamse overheid in 2013 het i-SuPORT-project goed. Dankzij dit project konden (een veertiental) bedrijven in een havengerelateerde context samen proeven van lasertechnologie als duurzame alternatieve technologie voor herstellen en reinigen.

99

De toepassing van lasertechnologieën is geen evidente opdracht voor individuele of kleinere bedrijven. Een meer collectieve benadering binnen de havensector heeft een grotere kans op succes. Daarom zullen de projectpartners aan de hand van de bevindingen bij de toepassing van de lasertechnologieën de technisch-economische haalbaarheid van deze innovatieve technologieën richting havengebonden herstelactiviteiten kunnen bepalen. Mogelijk is een verruimde toepassing van lasertechnologie enkel doenbaar in een (fysiek of virtueel) clusteropstelling.

Het project liep van 1 maart 2013 tot 29 februari 2016. Meer info op www.i-suport.be.

De rol van het Havenbedrijf is tweeërlei: enerzijds worden bij S/W/AWN een aantal testen uitgevoerd op te herstellen stukken, anderzijds werd in een haalbaarheidsstudie onderzocht op welke wijze de innovatieve technologieën kunnen worden ingezet in de havencontext. Daarnaast werden bij een tiental andere bedrijven testen uitgevoerd. Conclusie van de testen was ondermeer dat clustering noodzakelijk is (1 servicecentrum voor meerdere klanten en clustering met activiteiten van voor- en nabehandeling).

Er werden een tweetal workshops georganiseerd, waar een aantal serviceproviders hun innovatieve technologieën konden pitchen voor een groep van gebruikers uit het havengebied. Een aantal contacten konden worden gelegd tussen technologieleveranciers en gebruikers.

Verder bouwend op de resultaten van de haalbaarheidsstudie werd in het kader van onderhavig project een vervolgstudie uitgevoerd i.v.m. het concept technisch bedrijvencentrum, waarbij het Havenbedrijf Antwerpen de “Operations supporting industry” wil faciliteren. Dit gaat verder dan enkel scheepsherstelling. Hierbij wordt in detail op volgende punten ingegaan:

inventariseren van de mogelijke vestigingslocaties;

benodigde infrastructuur inschatten;

financiële haalbaarheid;

opmaak van projectomschrijving voor de realisatie van dit technisch bedrijvencentrum.

Output

Via de studies van Rebelgroup wordt de basis gelegd om een Technisch bedrijvencentrum te realiseren. De resultaten werden tot op heden nog niet gebruikt.

Gelinkte pagina's

http://www.i-suport.be/

2.13.2 Romp- en propellerreiniging

Doelstelling en omschrijving

Het reinigen van de scheepsromp brengt een ongewenste impact op de omliggende waterkwaliteit met zich mee:

Exotische invasieve soorten die meegereisd zijn op de romp van het schip kunnen de lokale biodiversiteit verstoren

Partikels van de scheepsverven kunnen in het omgevingswater terecht komen. De anti-fouling verven bevatten vaak zware metalen en biociden.

100

Beleidstraject

Het Havenbedrijf wil de potentiële impact van romp- en propellorreinigingen beperken, al mag dit niet leiden tot het beknotten van de innovatieve mogelijkheden. Het Havenbedrijf verwelkomt milieuvriendelijke alternatieve reinigingsmethoden.

Rompreiniging

Het reinigen van de scheepsromp in havengebied is op heden verboden in de havenonderrichtingen tenzij door een door het HA erkende niet-giftige aangroei-werende verfsoort gebruikt is. Dit verbod is eertijds ingesteld om de verspreiding van toxische verven (en zeker de TBT-houdende) naar onze onderwaterbodem te voorkomen.

Gedurende de periode van 2006-2009 nam het Havenbedrijf als partner deel aan het EU LIFE Project ECOTEC-STC. De algemene doelstelling van het onderzoeksproject was een ecologische en economische evaluatie van de voordelen van een biocide-vrij scheepsverfsysteem. Dit verfsysteem, door project-initiatiefnemer Hydrex ontwikkeld onder de naam 'Ecospeed', is een glad en hard verfsysteem voor scheepsrompen dat geen toxische stoffen uitstoot om aangroei af te weren. Nadeel hiervan is dat de scheepsromp op regelmatige tijdstippen moet gereinigd worden. Om het economisch haalbaar te maken, kan dit niet in een droogdok, maar dienen deze reinigingen onder water te gebeuren, eventueel tijdens laad- en losactiviteiten.

Het Havenbedrijf, meer bepaald de diensten HKD en INFR/RO_M, spitste zich in dit onderzoeksproject toe op het deelaspect 'ecologische evaluatie van onderwaterreiniging', met het oog op het opstellen van nieuwe procedures en voorwaarden waaronder de cleaning van scheepsrompen behandeld met een biocidevrij scheepsverfsysteem, opnieuw zou kunnen toegelaten worden. Gedurende de looptijd van het onderzoeksproject werden o.a. fysico-chemische uitloogtesten op laboschaal uitgevoerd i.s.m. Rijkswaterstaat Zeeland (mede-partner in het LIFE-project). Hierin werd aangetoond dat de vrijzetting tijdens het conditioneren (= “opschuren” na aanbrengen van verf op de romp) én tijdens routine-reinigingen niet significant was, en dat die geen aantoonbare ecotox-effecten veroorzaakten.

Een ander aspect dat deel uitmaakte van het onderzoeksproject was het bepalen van een kritische drempel, boven dewelke geen onderwaterreiniging meer kan toegelaten worden, wegens te groot risico op verspreiding van 'alien species'. Studiebureau ERM had immers in haar literatuurstudie aangetoond dat de aangroei van organismen in het beginstadium beperkt blijft tot micro-organismen. Deze zijn kosmopolitisch, wat betekent dat ze voorkomen in alle wereldzeeën. Vanaf een bepaalde laagdikte beginnen zich echter macro-organismen af te zetten. Deze zijn niet kosmopolitisch en houden dus wel een risico in op verspreiding van 'alien species'. Na analyse van het rapport van ERM werd duidelijk dat het bepalen van de grens tussen micro- en macro-organismen én de aanvaardbare laagdikte, eerder een kwestie is van onderscheid tussen zachte (= algen en wieren) en harde (= pokken, schelpen e.d.) aangroei. Het oordelen over toelaatbare of ontoelaatbare aangroei zal in de praktijk geveld worden door een vertegenwoordiger van de Nautische Commissie, die als neutrale waarnemer optreedt conform de voorschriften van de Gemeentelijke Havenpolitieverordening.

Het Havenbedrijf laat sindsdien onder welbepaalde voorwaarden het onderwaterreinigen van scheepsrompen behandeld met een biocidevrij scheepsverfsysteem dan ook toe. De Informatienota nr. 10 voor havengebruikers werd dan ook in die zin aangepast en aangevuld met de procedure voor aanmelding en inspectie die hiervoor doorlopen dient te worden, en op 26 maart 2010 goedgekeurd. Ter gelegenheid van de herwerking van de Havenpolitieverordening in de jaren daarna, en naar aanleiding van de uitwerking van een nieuwe reglementering voor het uitvoeren van Straal- en Schilderwerken aan Schepen en Staalconstructies in de jaren

101

2012-2013, werd de betreffende Infonota 10 omgevormd tot havenonderrichting artikel 3.8 "Voorwaarden met betrekking tot het uitvoeren van duiktaken, herstellingswerken, en straal- en schilderwerken".

Intussen is er ook technologie beschikbaar gekomen die het mogelijk maakt om scheepsrompen onder water te reinigen, zonder dat de weggehaalde fouling en verfresten naar de waterkolom worden verspreid. Deze toestellen (i.c. robots) zijn immers uitgerust met een "onderwaterstofzuiger", waardoor ze de vervuiling aan land brengen. Na decantatie van het overtollige water, kan het bezinksel afgevoerd worden voor externe verwerking. Deze technologie maakt het eventueel mogelijk om ook met klassieke verven geschilderde scheepsrompen onder water te reinigen, en dit voor zover het rendement van afzuiging van de afgehaalde vervuiling voldoende hoog is. Vanuit INFR/RO_M worden bedrijven die actief inzetten op deze innovatieve technologie aangesproken om een mogelijke additionele dienstverlening in Antwerpen aan te bieden.

Propellerreinigen en polijsten

In het Havenbedrijf is het reinigen van de propeller toegestaan, maar het polijsten niet. Dit omdat bij het polijsten partikels van de schroef afgeschraapt worden en in de waterkolom terecht komen. Het verbod wordt omschreven in de havenonderrichtingen (paragraaf 2.3), waar polijsten enkel toegestaan is met kunststof borstel met een hardheid die kleiner is dan het schroefmateriaal (waardoor er enkel gereinigd wordt). In de praktijk blijkt echter een beperkte handhaving van deze regelgeving. Bij aanvraag tot reinigen van de schroef wordt de hardheid of productbeschrijving niet mee opgevraagd.

Stand van zaken

Voor de verven waarbij rompreiniging zonder meer zou toegelaten worden, doorliep tot op heden slechts één verf met succes de testprocedure. Momenteel wordt enkel het verfsysteem van Hydrex toegelaten om onder water te reinigen.

Innovatieve reinigingsmethodieken worden door de grote verscheidenheid door een case-by-case benadering beoordeeld. In samenspraak met HKD ontwikkelde INFR/RO_M een testprocedure waaraan de nieuwe technologieën onderworpen worden. De test vereist een demonstratie met 12-tal staalnames gedurende het hele verloop waarbij lab-analyses aantonen dat er geen impact is van de rompreiniging op het omgevingswater. Verder is het Havenbedrijf (zowel HKD als INFR/RO_M) op de test aanwezig om te controleren op de voorwaarden naar veiligheid toe en of de test correct wordt uitgevoerd. Bij een succesvolle test en controle-test kan een toelating tot het gebruik van de technologie bekomen worden.

In 2016 waren er contacten met 3 bedrijven die onderwaterreiniging als dienst willen aanbieden. Eén bedrijf testte zijn uitrusting alreeds in de haven (20/05/16), waaruit bleek dat er nog verbeterpunten zijn. Het bedrijf neemt terug contact op voor een nieuwe test. Het HA heeft de betrokken bedrijven laten weten open te staan om testen te laten uitvoeren en te faciliteren waar mogelijk.

Output

Relevante regelgeving in de Havenonderrichtingen.

Gelinkte pagina's

Havenonderrichtingen

Advies stralen en schilderen

102

3 Havenbrede thematische milieuwerking

3.1 Lucht

3.1.1 Stand van zaken uitvoering Actieplan Fijn Stof en NOx

Doelstelling en omschrijving

Het hoofdobjectief van het Actieplan is een reductie van de emissies en immissies van fijn stof en NO2, zodat op een duurzame wijze - d.w.z. niet afhangend van “gunstige” weersomstandigheden - voldaan wordt aan de toepasselijke luchtkwaliteitsnormen.

Beleidstraject

Op 21 mei 2008 werd de Europese Richtlijn inzake Luchtkwaliteit (2008/50/EC) definitief goedgekeurd. Daarin werden een aantal maximumwaarden voor fijn stof (PM10 en PM 2,5) en voor NO2 in de omgevingslucht vastgelegd, waaraan de lidstaten moeten voldoen.

Op 2 december 2008 heeft Hilde Crevits, toenmalig Vlaams Minister van Leefmilieu, het (eerste) “Actieplan Fijn Stof en NO2 in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen” uitgevaardigd, zodanig dat de Europese grenswaarden in de Antwerpse agglomeratie in de nabije toekomst niet meer overschreden zouden worden. Wanneer lidstaten echter vaststelden dat zij, ondanks alle inspanningen terzake, in bepaalde zones met overschrijdingen niet konden voldoen aan bepaalde normen tegen de gestelde data, dan konden zij hiervoor uitstel bekomen, mits indiening van een gemotiveerd derogatieverzoek. Het eerste Actieplan maakte deel uit van de "Aanvraag om uitstel van voldoening aan de luchtkwaliteitsnormen voor PM10" die de Belgische overheid heeft ingediend bij de Europese Commissie. Die oordeelde echter dat dit Actieplan onvoldoende aantoonde dat de normen na de uitstelperiode wél zouden gehaald worden, en wees deze uitstelaanvraag daarom af. Er werd een inbreukprocedure opgestart, die uitgemond is in een besluit om België voor het Europees Hof van Justitie te dagen op 6 april 2011. Einde 2015 is deze procedure echter opgeschort, omdat het voorwerp van ingebrekestelling, nl. de overschrijding van de PM10-normen, sinds een 2-tal jaren niet meer aanwezig was.

Intussen (namelijk sinds 1 januari 2010) was ook de luchtkwaliteitsnorm voor NO2 verstrengd naar 40μg/m³ en wordt die jaargemiddelde norm overschreden, (onder andere) in het Havengebied. In 2015 was dat nog het geval in een brede corridor rond de Ring en de snelwegen.

Daarom heeft de afdeling Lucht van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE), in opdracht van Joke Schauvliege, de huidige Vlaamse Minister van Leefmilieu, een "Aanvraag om uitstel van voldoening aan de luchtkwaliteitsnormen voor NO2" ingediend. Op basis van dat dossier heeft de Europese Commissie dan uitstel van voldoening aan de NO2-norm verleend tot uiterlijk 1 januari 2015.

Om daadwerkelijke voldoening aan de nieuwe norm mogelijk te maken binnen de Antwerpse agglomeratie, heeft het dept. LNE, in samenwerking met het Havenbedrijf Antwerpen en stad Antwerpen, een (tweede) “Actieplan Fijn Stof en NO2 voor Stad en Haven Antwerpen_Periode 2014-2018” opgemaakt. In dit tweede actieplan zijn een aantal acties uit het eerste actieplan geheroriënteerd, en is het accent van de havengerelateerde acties verschoven van bv. droge bulk naar (vracht-)autoverkeer. Dit "Actieplan_2.0" is door Minister Schauvliege uitgevaardigd op 26 februari 2014.

Daarop is een proces van afstemming opgestart tussen de Stuurgroep van het Actieplan Fijn Stof en de WG Milieukwaliteit binnen het Centraal Netwerk i.k.v. de uitvoering van het GRUP van de Haven van Antwerpen. In dit proces werden de

103

verantwoordelijkheden van en relaties tussen de diverse werkgroepen duidelijk gesteld, en werden de diverse acties concreet toegewezen aan zgn. Trekkers en Actoren. Dit alles is einde 2014 uitgemond in een Actietabel, die in maart 2015 gebruikt is voor een eerste officiële rapportage aan de Vlaamse Regering en aan de bestuursorganen van Stad en Havenbedrijf.

Een tweede rapportage (over het jaar 2015) is door LNE opgeleverd in september 2016 (zie onder Output). Momenteel worden de gegevens verzameld voor de rapportage over het jaar 2016, met als doel die te verwerken tot een finaal rapport tegen halfweg 2017.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Uitvoering acties 1ste Actieplan

2/12/2008 25/02/2014

Uitvoering acties 2de Actieplan

26/02/2014 31/12/2018

Stand van zaken

Ofschoon de officiële start van het 2de Actieplan en de doorrekening van maatregelen naar luchtkwaliteit, met daaruit volgende bepaling van operationele doelstellingen en indicatoren, wat tijd heeft nodig gehad, zit de eigenlijke uitvoering van de acties wel degelijk op schema. Dit kan opgemaakt worden uit de stand van zaken van uitvoering van de diverse acties die zich bevindt in bijlage (zie Gelinkte pagina's): alle acties zijn in uitvoeringsfase, 11 van de 36 aan het HA toegewezen acties zijn al afgerond, en 14 van die 36 acties zijn als recurrent te beschouwen. Voor meer details verwijzen we naar de rapporteringstabel (in XLS) onder Output.

In de 1ste jaarhelft van 2016 is LNE's voorstel van operationele doelstellingen en indicatoren door de diverse stuurgroepleden geëvalueerd en bijgestuurd. Het werd tijdens de stuurgroepvergadering van 30/6/16 goedgekeurd. In de rapportage dd. september 2016 over de stand van zaken per einde 2015 van het Actieplan_2.0 heeft LNE meteen ook een hoofdstuk opgenomen omtrent de vervullingsgraad van de goedgekeurde Operationele Doelstellingen, aan de hand van de goedgekeurde Indicatoren: zie rapport (in pdf) onder Output.

Output

20160912_RapporteringActieplanAnwerpen_Def_CV.pdf

20170217_Rapportering_ActieplanAntwerpen_2014_Maart2017_aanv HA.xlsx

Gelinkte pagina's

Actieplan_2.0 dd. 26 februari 2014

DC-punt Communicatiecampagne ter voorbereiding van eventuele invoering LEZ voor (vracht-)wagens in Havengebied Antwerpen

DC-punt mbt goedkeuring (aangepaste) selectie van kandidaten voor Projectoproep HWT's

3.1.2 Rapportering luchtkwaliteit

Immissies

104

Doelstelling en omschrijving

Monitoring van de luchtkwaliteit in het Antwerps Havengebied teneinde te kunnen vaststellen in hoeverre er ruimte is voor toekomstige industriële en/infrastructurele ontwikkelingen.

Beleidstraject

In 2008-2009 is een samenwerkingsovereenkomst met VMM (en Gemeente Beveren) tot stand gekomen, die o.a. inhield dat, in ruil voor de aankoop van 2 meetposten voor fijn stof door elk van de partijen, VMM de HA- en Beveren-meetposten zou integreren in haar meetnet. Tevens zou VMM jaarlijks een rapport uitbrengen over de luchtkwaliteit in de Haven van Antwerpen, en dat op basis van de meetresultaten van de nieuwe en de bestaande VMM-meetposten.

In de loop van 2016 werd een actualisatie van het meetnet voorbereid in samenspraak met VMM, met een bijhorende aanpassing van de samenwerkingsovereenkomst. De actualisatie komt neer op volgende ingrepen (met meer details in het Directiecomitépunt via Gelinkte Pagina's):

Vervanging van PM10 of PM2,5-meetposten volgens het TEOM-meetprincipe door PM10 én PM2,5-meetposten volgens het FIDAS-principe;

Overname van HA's Black Carbon-meetposten en integratie in het meetnet van VMM.

I.p.v. meetposten in eigendom te nemen, zal het HA de VMM betalen voor een totale dienstverlening, bestaande uit het uitvoeren van metingen, het rapporteren van de resultaten, en het opmaken van een interpreterend rapport.

Stand van zaken

Op 5 juli 2016 heeft de VMM de luchtkwaliteitskaarten "2015" (= gemodelleerd op basis van emissies 2013, gecombineerd met meteo 2015) voor SO2 , NO2, PM10 en PM2,5 in de haven van Antwerpen aangeleverd.

Zwaveldioxide - SO2

Uit de metingen bleek dat de Europese grenswaarden voor SO2 voor het zesde jaar op rij ruim gerespecteerd bleven. De SO2-jaargemiddelden zijn in 2015 nog verder gedaald t.o.v. 2014, en bedroegen nog maar één derde van de concentraties gemeten in 2007.

Stikstofdioxide - NO2

De NO2-concentraties bleven in 2015 op alle meetstations in de Antwerpse haven onder de Europese grenswaarden. Daarmee wordt net(jes) op tijd voldaan aan de Europese grenswaarde, die (pas) vanaf 1 januari 2015 van kracht is (i.p.v. 01/01/2010), nadat de Europese commissie de Vlaamse uitstelaanvraag hiervoor goedkeurde.

Sinds 2005 vertonen de jaargemiddelde NO- en NO2-concentraties een gestage dalende trend. Deze werd voortgezet in 2015. De concentraties van NO2 liggen in het Antwerpse havengebied weliswaar zo’n 20% hoger dan het Vlaamse gemiddelde, met nog sterke norm-overschrijdingen op en rond de grote verkeersaders. (Dit wordt aangetoond door het verkeersgerichte meetstation "Borgerhout Straatkant" (R802) in de Stad Antwerpen, dat representatief is voor drukke wegverkeersaders, en dat in 2015 wél in overschrijding is gegaan. Dat heeft aanleiding gegeven tot de noodzaak aan opmaak van een (bijkomend) actieplan teneinde de NO- en NO2-concentraties beneden de normwaarde te krijgen.)

Fijn stof - PM10

105

De Europese jaargrenswaarde en het maximaal aantal toegelaten overschrijdingen van de daggrenswaarde werden in 2015 ruimschoots gerespecteerd.

Voor de jaargrenswaarde is dat al enige jaren het geval. De PM10-jaargemiddelden in de Antwerpse haven dalen sinds 2003 stelselmatig. Enige uitzondering daarop vormt het jaar 2011, dat gekenmerkt werd door een voorjaar met aanhoudende continentale wind uit het noordoosten. Blijkens bijgaande PM10-kaart, werd in 2015 een licht hogere jaargemiddelde concentratie opgetekend dan in 2014, met name in het noordelijke deel van de Rechteroeverhaven. Wellicht heeft dit te maken met de intensieve smogperiode, die gans NW-Europa gekend heeft in maart 2015. Voor het eerst treffen we op die kaart ook een concentratiezone van PM10 aan t.h.v. de noordelijke zijde van de aansluiting van het Delwaidedok op het Kanaaldok B2. Dit heeft te maken met de eerste (via VLAREM II verplichte) rapportering van diffuse stofemissies door het aldaar actieve droge bulk op- en overslagbedrijf. De jaargemiddelde PM10-concentratie voor de ganse haven van Antwerpen bleef tijdens de volledige periode hoger dan of gelijk aan de concentratie voor het virtueel gemiddelde voor Vlaanderen.

Ook het aantal overschrijdingen van de daggrenswaarde (d.w.z. het aantal dagen met PM10-waarden hoger dan 50 μg/m³; dit mogen er op jaarbasis maximaal 35 zijn) vertoonde een piek in 2011. Nadien daalde het aantal dagen met PM10-concentraties hoger dan 50 μg/m³ opnieuw stelselmatig. Het aantal overschrijdingen van de daggrenswaarde voor PM10 bleef in 2015 ruimschoots binnen de limiet van 35 dagen op alle meetstations in het havengebied. De meetpost Luchtbal vertoonde het hoogste aantal overschrijdingen, met 15 dagen. Volgens nog-niet gevalideerde cijfers, is dit aantal overschrijdingsdagen in 2016 verder gedaald tot 11. Het lijkt er bovendien op dat Boudewijnsluis de rol van 'meetpost met het hoogste aantal overschrijdingen' aan het overnemen is. Daar werden in 2016 immers 12 overschrijdingsdagen vastgesteld. De WGO-richtwaarde van maximaal 3 dagen met een PM10-waarde hoger dan 50 μg/m³ op jaarbasis, ligt in ieder geval nog ver buiten bereik.

Kwartaalgemiddelden t.b.v. KPI-rapportering

Teneinde de actuele situatie van de luchtkwaliteit meer op de voet te kunnen volgen, werd sinds begin 2015 met VMM overeengekomen dat zij, in de 2de week na het verstrijken van ieder kwartaal, de - weliswaar nog niet gevalideerde - kwartaalgemiddelden van alle meetstations in de Antwerpse haven aanleveren voor de parameters SO2, PM10, PM2,5, NO2, NO en Black Carbon. Het overzicht vanaf 2014 tot en met Q4 van 2016 bevindt zich onder Output. Uit deze gegevens kunnen we volgende besluiten trekken:

Voor SO2 stellen we een gemiddelde daling van de luchtconcentratie met 1 à 2 µg/m³ vast tov 2014. Vermoedelijk is dit mede het gevolg van de verstrenging van het toegelaten zwavelgehalte in scheepsbrandstoffen in SOx Emission Control Areas (SECA) van 1,0 naar 0,1% per 1 januari 2015. Enkel Q4/2016 kent opnieuw een stijging met 1µg/m³. Dit is vermoedelijk te wijten aan een grotere stookbehoefte tgv het relatief koude najaar van 2016, mogelijks gecombineerd met de stijgende trend van de zeevaarttrafiek.

Voor PM10 stellen we een gemiddelde daling van de luchtconcentratie met 2 à 3 µg/m³ vast tov 2014, weliswaar met een piek in het laatste kwartaal van 2016 t.o.v. hetzelfde kwartaal in 2014 en 2015. Dit is vermoedelijk te wijten aan een grotere stookbehoefte tgv het relatief koude najaar van 2016, mogelijks gecombineerd met de stijgende trend van de zeevaarttrafiek.

De NO2-concentratie lag in 2016 gemiddeld 2µg/m³ lager dan in 2014. Daarmee lijkt de normconformiteit, als gemiddelde genomen over het ganse havengebied, nu verankerd te worden. De 'hot corridors' langs de Ring, de snelwegen en de grote

106

invalswegen, met jaargemiddelde concentraties tot 70µg/m³, blijven evenwel bestaan. De concentraties liggen in de winterperiode (Q1 & Q4) wel systematisch hoger dan in de zomerperiode. Dit heeft te maken met de grotere stookbehoefte in de winter dan in de zomer. Bovendien lag de NO2-concentratie in Q4/2016 2µg/m³ hoger dan in de analoge kwartalen van 2014 en 2015, wat vermoedelijk dezelfde oorzaak kent als die voor de stijging van SO2 en PM10.

Actualisatie meetnet VMM - HA - Beveren in Haven Antwerpen

In de 1ste jaarhelft van 2016 werden de eind 2015 opgestarte gesprekken met VMM verder gezet omtrent een actualisatie van het meetnet, en in de 2de helft van 2016 werd een nieuwe samenwerkingsovereenkomst opgesteld door HA's Juridische Dienst.

De opname van 1 of 2 BTEX-meetposten in het meetnet is uiteindelijk niet doorgegaan.

Momenteel zit het gefinaliseerde ontwerp van samenwerkingsovereenkomst in het goedkeuringstraject naar de Directie.

Co-creatietraject VITO rond sensornetwerken en luchtkwaliteit

Doelstellingen, scope & timing

VITO (= Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) lanceerde het concept van “co-creatie” om ondernemers te helpen om een idee te laten groeien tot een realisatie in de praktijk. Dit vergt immers expertise, die niet altijd tot de core business van het bedrijf hoort. VITO werpt zich op om dit voor anderen te realiseren in een strak tijdschema van 6 maanden, met aanvang op 06/10/2016. Ze doen dit nu o.a. voor het thema “sensornetwerken en luchtkwaliteit”. Mogelijke toepassingsdomeinen zijn: smart cities, smart buildings, industrie 4.0 en connected health.

Rol Havenbedrijf

VITO werkt hiervoor o.a. samen met relevante partners die de potentiële eindgebruikers van de ideeën vertegenwoordigen. Port of Ghent en Port of Antwerp nemen die ondersteunende rol op. In dit co-creatietraject brengt VITO complementaire (KMO-)bedrijven uit de privé-sector samen om samen de opportuniteiten te onderzoeken voor het creëren van nieuwe zakenmodellen m.b.t. luchtkwaliteitsmetingen en sensornetwerken.

Concreet heeft het HA zich, in de rol van eindgebruiker, geschaard achter het co-creatietraject ‘Health Dashboard Industrie’, waarin ook volgende privébedrijven rond de tafel zijn gebracht: The Sniffers, iSencia, Dotocean, Smartlog en G4S.

Verwachte output/resultaten

Doel is om een dienst aan te bieden aan bedrijven om hun werknemers te beschermen tegen blootstelling (indoor + op bedrijfsterrein) aan bepaalde stoffen. Deze dienst wordt aangeboden via het installeren van een sensornetwerk met bijhorend dashboard voor opvolging van de metingen/resultaten en alarmering bij het overschrijden van drempelwaarden.

Concreet willen we aftoetsen of dit idee technisch potentieel heeft en of er een markt voor is (onderzoek technische haalbaarheid + marktbevraging). In dit stadium worden nog geen (validatie)testen uitgevoerd. Na het co-creatieproject kan, afhankelijk van het resultaat, een specifiek onderzoeksproject opgestart worden voor het uittesten en ontwikkelen. Tegen eind maart 2017 willen we een duidelijk zicht op technische haalbaarheid (beschikbaarheid van sensoren) en de potentiële markt hiervoor (op basis van wetgeving en marktonderzoek bij bedrijven).

107

Output

Overzicht van de kwartaalgemiddelden ikv KPI-rapportering

Gelinkte pagina's

DC-punt (in goedkeuringstraject!): 20160329 C Actualisatie en uitbreiding meetnet luchtkwaliteit in Haven Antwerpen

3.1.3 Emissies

Doelstelling en omschrijving

Emissies liggen aan de basis van immissies (= resulterende luchtkwaliteit). Het binnen de bestaande normen brengen of houden van de luchtkwaliteit kan (bijna) enkel door de emissies onder controle te houden. Door de jaarlijkse opmaak van een emissie-inventaris, kan men de evolutie van de emissies opvolgen en de aandelen van de diverse bronnen in de totaalemissies evalueren. Op basis van die evaluatie kunnen dan de gepaste maatregelen genomen worden om de emissies zodanig te sturen dat overal aan de geldende luchtkwaliteitsnormen wordt voldaan.

Beleidstraject

Sinds 2009 bestaat een overeenkomst met de Vlaamse Milieumaatschappij om jaarlijks een emissie-inventaris van het Antwerps Havengebied op te maken. Dit in ruil voor het aanleveren door het Havenbedrijf van emissie-inventarissen voor specifieke, havengebonden bronnen, zoals zeeschepen en havengebonden werktuigen. In de loop der jaren heeft VMM een aantal keer haar berekeningsmethode aangepast aan het voortschrijdend inzicht. Daardoor zijn inventarissen uit het verleden niet steeds volledig vergelijkbaar met de huidige.

Planning (mijlpalen)

Recurrent

Stand van zaken

De VMM bezorgde op 6 juni 2016 de recentste tijdreeksen i.v.m. de emissies van de verschillende polluenten (zie Output). Deze tijdsreeks bevat de jaren 2000 - 2005 - 2010 - 2014, na een herberekening van de emissie-inventaris door VMM. De jaren 2011 - 2012 - 2013 werden niet opnieuw doorgerekend, waardoor ze niet meer in deze nieuwe tijdsreeks opgenomen zijn.

Alle polluenten kenden sinds 2000 een (significant) dalende trend qua emissies, met uitzondering van de emissies van NO2. Die vertoonden hun piekwaarde pas in 2005 (veroorzaakt door een aanzienlijke stijging van de emissies door verkeer en energieproductie, niet in voldoende mate gecompenseerd door de emissiedaling door de sector industrie).

108

Output

109

3.2 Hinder

3.2.1 Geluid

Doelstelling

De EU-Richtlijn over Omgevingsgeluid (2002/49/EC) verplicht agglomeraties >250.000 inwoners mét aangrenzende industriegebieden om een (eerste) geluidsbelastingskaart op te stellen tegen 1/07/2007. Daarna dient die kaart om de 5 jaar geactualiseerd te worden. De eerstvolgende karteringsronde moet afgewerkt zijn tegen einde 2017.

Beleidstraject

Het HA heeft gekozen om voor het havengebied zélf een geluidskaart op te stellen. Dit o.a. omdat dan zowel LO als RO gekarteerd kon worden, en o.w.v. de mogelijkheid die dan zou ontstaan om het rekeninstrument terzake te gebruiken tot doorrekening van grootschalige havenontwikkelingsscenario's. De opmaak van de eerste kaart is uitgevoerd door eigen personeel, en onder begeleiding van Vincotte Environment. Deze eerste kaart is opgeleverd op 10 december 2010. Ze geeft de geluidsbelasting weer die veroorzaakt wordt door de hoofdbronnen Industrie, Wegen en Spoorwegen in en rond het Antwerpse Havengebied.

Daarop is door het DC beslist om een validering van die kaart te laten uitvoeren, en dat d.m.v. een geluidsmeetcampagne gedurende ongeveer een maand op 13 meetpunten in de periferie van het Havengebied. Die campagne is uitgevoerd in het najaar van 2012. In 2013 is de bestaande geluidsbelastingskaart geactualiseerd o.b.v. de resultaten van de validatiemetingen (en van intussen beschikbaar gekomen nieuwe gegevens omtrent wegverkeerslawaai).

De geactualiseerde geluidsbelastingskaart voor de haven werd begin 2014 gefinaliseerd, en vervolgens gebruikt voor externe communicatie in de loop van 2014. Tevens werd, in samenwerking met de Stad Antwerpen, een brief opgemaakt met vraag tot prioritaire actie t.a.v. (spoor-)weglawaai en op 3 oktober 2014 doorgestuurd naar de respectievelijke (spoor-)wegbeheerders. Concrete acties op terrein zijn door deze instanties tot op heden niet genomen.

110

Naar aanleiding van talrijke geluidsklachten vanwege het spoorverkeer langs lijn L59, waaronder goederenverkeer van en naar de Waaslandhaven via de zgn. Gentbocht in Melsele – Beveren, besliste het Havenbedrijf Antwerpen begin 2016 om, in samenwerking met Gemeente Beveren en met INFRABEL, een geluidsmeetcampagne op te zetten in de betrokken zone, met als doel de huidige situatie in kaart te brengen. Op basis van de relatie tussen de meetresultaten en de trafiekgegevens, kan men dan extrapolaties maken naar situaties uit het verleden (bv. die vóór de ingebruikname van de Liefkenshoekspoortunnel) en/of in de toekomst (o.b.v. prognoses van treintrafiek).

Tevens zullen de meetresultaten kunnen dienen als input of ter validatie van de 3de ronde van geluidskartering van het Havengebied Antwerpen, die zal doorgerekend worden in 2017, kunnen gebruikt worden in communicatie en mogelijks nuttig zijn ikv ECA.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Uitvoering geluidsmetingen langs L59 Melsele- Beveren

01/06/2016 30/03/2017

Voorbereiding inzameling geluidsbelastingsgegevens o.a. actualisering adresgegevens bedrijven

Feitelijke inzameling geactualiseerde geluidsbelastingsgegevens via enquêtering bedrijven

1/09/2016

01/01/2017

31/12/2016

31/03/2017

Verwerking gegevens

Doorrekenen en actualiseren geluidsbelastingskaart obv nieuwe gegevens

1/04/2017

1/7/2017

30/06/2017

30/9/2017

Actualiseren indicator (= aantal (ernstig) gehinderden in periferie van Havengebied) tbv Duurzaamheidsverslag

1/10/2017 15/10/2017

Stand van zaken

In 2015 zijn er op het vlak van communicatie geen initiatieven meer geweest, omdat er geen behoefte meer aan was. Gelet op de resultaten van de karteringsoefening dd. 2014 en de daaruit volgende berekening van aantallen gehinderden (nl. quasi geen ernstig gehinderden/slaapgestoorden door de bron 'Industrie'), was er geen aanleiding tot het prioritair nemen van actie door het Havenbedrijf Antwerpen.

Conform de EU-Richtlijn Omgevingslawaai (2002/49/EC) moet de bestaande geluidsbelastingskaart om de 5 jaar geactualiseerd worden. De deadline voor de eerstvolgende actualisatie is 31 december 2017. Daartoe moesten vanaf najaar 2016 geactualiseerde geluidsbelastingsgegevens opgevraagd worden bij de bedrijven in de Antwerpse haven. Een enquête terzake is uitgestuurd op 3 januari 2017, met de vraag om aanlevering van gegevens tegen 17 februari 2017. Deze gegevens worden dan verwerkt tegen einde maart 2017, waarna ze eerst besproken worden binnen de stuurgroep Geluidsbelastingskartering, alvorens in het rekenmodel IMMI gestopt te worden.

111

I.v.m. de geluidsmetingen langs L59 Melsele-Beveren, is een ontwerprapport opgeleverd. De opmerkingen daarop van de diverse stuurgroepleden worden verwerkt tegen maart 2017. Aansluitend zal een nieuwe stuurgroepvergadering belegd worden, ter bespreking van de meetresultaten en finale rapportering. Tevens zullen dan afspraken gemaakt worden omtrent een communicatie van die resultaten naar het publiek.

Gelinkte pagina's

Presentatie omtrent gb-kartering, bepaling van aantal gehinderden en vervolgacties terzake

3.2.2 Hinderbeleving

Doelstelling en omschrijving

Het ontwikkelen van een methodiek om periodiek de (hinder)beleving van de haven in beeld te brengen en het periodiek in beeld brengen van de hinderbeleving.

Planning (mijlpalen)

Recurrent

Stand van zaken en output

Er werd in de eerste jaarhelft van 2015 verder gewerkt aan de draagvlakbarometer en aan indicatoren rond draagvlak in samenwerking met de Universiteit Antwerpen. Vanuit de resultaten van dit onderzoek werd gerapporteerd in het kader van het duurzaamheidsverslag dat op 22 oktober 2015 werd gepubliceerd.

Deze methodiek werd vervolgens ook toegepast in een draagvlakonderzoek (zie Gelinkte pagina’s). Uit het algemene onderzoek blijkt dat tweederde van de mensen in relatie tot de haven milieuaangelegenheden zeer belangrijk/belangrijk vinden, dat de milieugerelateerde initiatieven die de haven neemt diegene zijn die men het sterkste apprecieert en dat men doorgaans minder goed geïnformeerd is omtrent wat de haven rond milieuaangelegenheden doet.

Gelinkte pagina's

http://www.duurzamehavenvanantwerpen.be/nl/content/maatschappelijke-beleving

DC-punt 160402: Resultaten draagvlakbarometer 2015

3.2.3 Klachten, meldingen en algemene netheid

Doelstelling en omschrijving

Verbetering openbare reinheid haven Antwerpen.

Beleidstraject

Het periodiek verwijderen van sluikstortingen en zwerfvuil. Aan de hand van periodieke tellingen de netheid in kaart brengen. Zodoende om:

1. hotspots van zwerfvuil en sluikstortingen vast te stellen;

2. het optimaliseren van veeg en opruimrondes;

3. het verder uitstippelen van het zwerfvuilbeleid.

Dit met als voornaamste doel het voorkomen van zwerfvuil en sluikstortingen.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Geschatte Initiële Geschatte Bemerkingen

112

Start Start einddatum einddatum

Ontwikkeling van een applicatie om het proces van NHI te vereenvoudigen

Q4-2015

Q4-2016 Q2-2016

Uittesten van de applicatie en ingebruikname

Q2-2016 Q3-2016

Evaluatie & rapportage van de resultaten

Q2-2016 Q2-2016

Uitwerking zwerfvuilcampagne truckers

Q3-2015

Q4-2015 Q3-2016

Stand van zaken

Opruiming van sluikstortingen

Het Havenbedrijf Antwerpen zet zich dagelijks in voor de reinheid van haar haven. Systematisch worden Haventornado's (project sociale tewerkstelling) en aannemers ingezet voor het verwijderen van zwerfvuil. Voor sluikstortingen van grotere aard wordt er beroep gedaan op eigen personeel dat instaat voor het wegbeheer of op een gespecialiseerde externe firma indien er bepaalde gevaarseigenschappen zijn gekoppeld aan de sluikstorting. In geval er een dader (sluikstort = misdrijf) achterhaald kan worden, zullen de kosten van de geleden schade aan de dader worden aangerekend. In 2016 heeft het Havenbedrijf Antwerpen 119 meldingen inzake sluikstort en zwerf/drijfvuil verwerkt waarvan 1 dader werd vastgesteld, die door de scheepvaartpolitie verder politioneel werd opgevolgd.

Klachten en meldingen

In de eerste helft van 2015 werden de 'as is'-bedrijfsprocessen, de daaraan verbonden risico’s en welke verbeteringen er mogelijk zijn gedocumenteerd. Bij deze oefening werd ook het proces interne/externe klachten en meldingen opgestart. Het proces biedt garantie dat een klacht of melding, zoals bijvoorbeeld een sluikstorting, een goede workflow krijgt doorheen het bedrijf. Dit met als voornaamste doel de klacht of de melding op een efficiënte en correcte manier af te handelen. INFR/RO_M heeft in 2016 80 interne meldingen en 71 externe meldingen behartigd (zie Milieuklachten 2016). 91% van de meldingen omvatte meldingen inzake openbare reinheid. De voornaamste andere klachten waren te wijten aan geur- en stofhinder.

Netheidsindex (NHI)

Sinds Q2 2015 monitort het HA de netheid binnen het Antwerpse havengebied. De netheidsindex is een meetinstrument gebaseerd op de aan- of afwezigheid van zwerfvuil e.a. andere parameters zoals sluikstort, onkruidgroei, beschadigingen aan straatinfrastructuur, etc. Dit meetinstrument geeft geen indicatie weer van de absolute hoeveelheden zwerfvuil of sluikstort maar is een graadmeter voor de netheid van de openbare ruimte.

De netheidsindex is een management- en meetinstrument, met volgende doelstellingen:

opvolging van de netheid in de haven van Antwerpen om een algemeen beeld te krijgen in vergelijking met andere (industrie)gebieden;

detectie van zones binnen de haven van Antwerpen met veel zwerfvuil en/of sluikstorten;

113

preventie rond netheid en de beleving van de haven van Antwerpen;

creëren van bewustwording met betrekking tot de problematiek van het zwerfvuil.

Het laatste jaar werd over gans het Havengebied de netheidsindex gemeten (zoals aangegeven in bovenstaande oplijsting van de beschikbare kaarten). De rapportage is gebaseerd op het Masterplan Rechterscheldeoever Haven van Antwerpen, zoals op het DC midden 2015 werd voorgesteld. In parallel wordt een er applicatie ontwikkeld waarbij op een eenvoudige manier de verschillende datasets worden verwerkt en waarbij stakeholders op de hoogte worden gebracht van sluikstorten, beschadigde weginfrastructuur, etc. De applicatie is sinds Q2 2016 in gebruik.

Momenteel wordt de applicatie gebruikt om de netheidsindex te meten en te berekenen. Bedoeling is om verder aan de applicatie te werken middels:

de applicatie toegankelijk te maken voor andere diensten om meldingen (beschadigde infrastructuur,...) te kunnen doen. Hiervoor wordt in samenspraak met de betrokken infrastructuurdiensten nagegaan waar de meerwaarde is.

de applicatie toegankelijk te maken voor externe havengebruikers om meldingen (sluikstorten,...) te kunnen doen. Hiervoor wordt kortgesloten met stad Antwerpen voor eventuele samenwerking met hun applicatie. Indien er zich hier geen mogelijkheden toe lenen, worden eventueel via samenwerking met OVAM verder stappen gezet d.m.v. subsidieproject.

Zwerfvuilcampagne truckers

Voor een specifieke clusterzone van transportgerelateerde bedrijven, met name Luithagen diende het Havenbedrijf Antwerpen in Q3 2015 een zwerfvuilcampagne in dat door het Vlaams netheidsnetwerk "Indevuilbak" (OVAM en FOST PLUS) werd goedgekeurd. De zone Luithagen trekt vrachtwagens aan welke voor een bepaalde periode stationair aanwezig zijn op het openbaar domein. Zij maken van die tijd dikwijls gebruik voor consumpties en het reinigen van hun cabine. Het bedrijventerrein en haar omgeving beschikken niet altijd over de nodige voorzieningen waar ze hun cabineafval kunnen deponeren. Dit heeft als gevolg dat men op regelmatige basis zwerfvuil en sluikstort aantreft in en rondom het bedrijventerrein. Ten slotte beschikken de chauffeurs over een internationaal karakter waardoor ze vaak niet vertrouwd zijn met de geldende ethiek rond afvalverwijdering.

De acties van de zwerfvuilcampagne worden ondergebracht in een 5-pijlerproject die zich door middel van samenspel richten tot volgende doelstellingen:

De openbare netheid van het bedrijventerrein Luithagen bevorderen;

Vrachtwagenverkeer stimuleren om hun afval op een verantwoorde en milieuvriendelijke wijze af te geven;

Afvalvoorzieningen ontwikkelen voor vrachtwagenchauffeurs.

Het bedrijventerrein Luithagen is niet de enige plaats in de haven van Antwerpen waar een hoge densiteit van vrachtverkeer aanwezig is. Zo zijn er een tal van plaatsen waar vrachtwagens tijdens hun laad- en losactiviteiten voor een bepaalde periode stationair aanwezig zijn. Hiervoor wordt voornamelijk gekeken naar:

1. Clusterzones van transportbedrijven 2. Vrachtwagenparkings 3. Benzinestations 4. Eet- en rustplaatsen 5. Terminals met grote concentraties aan vrachtverkeer

Tijdens het periodiek Havenmilieuoverleg werd het 5-pijlerproject voorgesteld. Interesse ontstond bij de grootste containerterminal van de Antwerpse rechteroeverhaven, met name MSC PSA European Terminal nv (MPET). Dagdagelijks

114

ontvangt de MSC terminal gemiddeld 2000 vrachtwagens die containers komen laden en lossen. Gelet op die hoge densiteit aan vrachtwagenverkeer, is het een opportuniteit om deze locatie te betrekken in het 5-pijlerproject waarbij een aantal pijlers doelgericht worden toegepast. Zo werd er in Q2 2015 een proefproject opgestart waarbij een afvalpunt werd ontwikkeld aan het centraal aanmeldgebouw van de MSC-terminal dat exclusief bestemd is voor truckers. Na een positieve evaluatie in Q2 2016 werd er overeengekomen om hiermee verder te gaan en zal de verdere uitwerking van de zwerfvuilcampagne ook ingericht worden op de nieuwe MPET-terminal aan het Deurganckdok.

Aan de hand van het in kaart brengen van de openbare netheid voor de rest van het Antwerps havengebied, met name de netheidsindex, heeft opgeleverd (Q2 2016) resultaat van de eerste meetcampagne hotspots van zwerfvuil aangekaart die prioritair behandeld dienen te worden. Niet alleen het bedrijventerrein Luithagen werd daarin aangeduid maar ook andere zones in de haven van Antwerpen waar een link met zwerfvuil en het aanwezige vrachtverkeer gemaakt kan worden. Op basis van deze nieuwe gegevens werd er op het HMO van 28 april 2016 een volgende fase voorgesteld en goed bevonden die enerzijds is gebaseerd op het positieve resultaat van proefproject bij MPET en anderzijds op het 5-pijlerproject dat werd ingediend bij de OVAM.

De nieuwe aanpak bestaat uit het ontwikkelen van een toolkit voor concessionarissen die ervoor moeten zorgen om zwerfvuil van truckers rondom en op hun terrein te voorkomen:

1. Een handleiding met best practices om cabine-afval van truckers te ontvangen 2. Communicatiemateriaal bestaande sensibilserende en instructieve boodschappen 3. Een meetinstrument om de reinheid van hun bedrijventerrein te evalueren

De toolkit zal toegepast worden op locaties in functie van materialiteit en relevantie (hoge densiteit truckers en prioriataire hotspots netheidsindex).

In het derde kwartaal van 2016 is er een samenwerking ontstaan tussen FOST PLUS en het HA voor de ontwikkeling van de communicatiemiddelen om de doelgroep van de zwerfvuilcampagne te sensibiliseren en te instrueren. Dit met als doel om de communicatiemiddelen af te stemmen met eerder ontwikkeld materiaal van FOST PLUS en om dit verder uit te rollen naar andere plaatsen in België zoals bijvoorbeeld parkings langs autosnelwegen. Zodoende dat de herkenbaarheid van de campagne vergroot wordt. De finale ontwerpen werden in december 2016 opgeleverd.

Output

HA beschikt momenteel over volgende datasets van de meetcampagnes:

meting van NHI van de volledige zone Luithagen van Q2 2014 tot Q4 2016

meting van NHI van gans Havengebied (waarbij 25% van elke weg is gemeten):

o Kaart Q2 - 2015: alle zones scoren voldoende tot goed

o Kaart Q3 - 2015: Waaslandhaven Noord en Industriezone Zwijndrecht scoren in dit kwartaal onvoldoende

o Kaart Q4 - 2015: zone Luithagen scoort onvoldoende

o Kaart Q1 - 2016: alle zones scoren voldoende tot goed

o Kaart Q2 - 2016: alle zones scoren voldoende tot goed

o Kaart Q3 - 2016: alle zones scoren voldoende tot goed

o Kaart Q4 - 2016: alle zones scoren voldoende tot goed

115

o Kaart met waarden berekend op 1 jaar voor Q2 2015 - Q1 2016: alle zones scoren minimaal een voldoende

Hoewel zones voldoende tot goed kunnen scoren, zijn er wegen die onvoldoende scoren en prioritair dienen te worden aangepakt. Deze wegen zijn op elke kaart aangeduid in het rood.

Q2

2015

Q3

2015

Q4

2015

Q1

2016

Q2

2016

Q3

2016

Q4

2016

Chemisch eiland Noord 82,1 83,9 85,8 87,2 90,9 90,3 94,6

Chemisch eiland Zuid 83,0 83,5 78,5 81,1 89,9 86,7 88,3

Oosterweeleiland 77,5 83,4 84,1 76,0 79,4 81,0 78,1

2de & 3de havendok 78,1 80,2 81,2 85,0 84,4 88,3 88,8

Churchilldok 75,1 77,2 81,8 90,1 81,6 90,3 87,1

Logistiek Park Schijns 84,3 80,8 83,0 87,3 91,8 92,4 84,7

Delwaidedok 74,6 81,9 76,1 88,2 92,3 87,9 79,3

Luithagen 75,1 85,7 68,7 89,9 84,2 89,0 82,4

Industriezone Zwijndrecht 78,3 68,1 87,8 87,0 87,6 91,4 83,5

Waaslandhaven Zuid 76,3 71,0 87,0 71,2 88,8 81,6 84,8

Waaslandhaven Noord - - - - 86,5 82,2 79,5

Deurganckdok - - - - 89,4 79,4 85,0

Kerncentrale Doel 96,7 98,3 100 100 99,2 99,2 -

Logistiek Park Waasland 83,3 84,4 95,8 74,4 93,8 84,2 89,4

Waaslandhaven Noord + Deurganckdok 73,2 68,6 76,2 72,5 - - -

Gelinkte pagina's

Milieuklachten 2016

3.3 Water

3.3.1 Diffuse emissies

Doelstelling en omschrijving

In 2012/2013 is een eerste maal een inventarisatie gemaakt van de diffuse emissies van verontreinigingen naar het oppervlaktewater, gebaseerd op gegevens uit 2010. Op basis hiervan was het mogelijk om significante bronnen van parameters die de waterkwaliteitsnorm overschrijden of die een probleem vormen in de waterbodem te

116

bepalen. Vervolgens kan er in overleg met de relevante actoren bekeken worden op welke wijze de betreffende significante bronnen kunnen worden verminderd, zodat de waterkwaliteitsdoelstellingen die geformuleerd zijn voor de havendokken behaald kunnen worden.

Beleidstraject

In opdracht van het Havenbedrijf Antwerpen hebben Deltares en VITO in 2012 een inventarisatie uitgevoerd naar de havenspecifieke emissies op het oppervlaktewater in het Antwerps havengebied. De nadruk lag hierbij op de emissies vanuit diffuse bronnen van PAK’s, zware metalen en nutriënten. Daarnaast is er een vergelijking uitgevoerd van alle berekende emissies met de reeds beschikbare gegevens uit de Emissie-Inventaris Water (EIW) van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). Op basis van gegevens uit de Nederlandse Emissieregistratie, de Vlaamse Emissie-Inventaris water en gegevens van het Havenbedrijf Antwerpen zijn schattingen gemaakt voor een 16-tal emissiebronnen die vallen onder de activiteiten zeevaart, binnenvaart, spoorwegen, wegverkeer, calamiteiten en waterbouw. Er is gebleken dat er zeer veel relevante informatie vanuit het Havenbedrijf Antwerpen of vanuit andere betrokken diensten beschikbaar kon worden gesteld voor deze studie. Daardoor konden de emissieschattingen worden uitgevoerd met een regionalisatie op een zeer fijn detailniveau: gridcellen van 50x50m. Dit levert een gedetailleerd beeld op van de locaties van de emissiebronnen en belasting van het oppervlaktewater, wat goede aanknopingspunten geeft voor het formuleren en uitvoeren van gebiedsgerichte maatregelen. De schattingen zijn gemaakt voor het jaar 2010 en voor een aantal bronnen is ook een prognose opgesteld voor de jaren 2015 en 2020. Deze prognoses geven aan dat voor de meeste sectoren een forse groei kan worden verwacht in de komende jaren. De schattingsmethodieken zijn per bron in een factsheet beschreven. In de factsheets is gedetailleerde informatie opgenomen over de herkomst van de informatie, de wijze van berekening, de betrouwbaarheid van de gegevens en referenties. De achterliggende berekeningen zijn als aparte rekensheets beschikbaar gesteld. Er is een groot aantal aanbevelingen geformuleerd om de schattingen op termijn nog te kunnen verbeteren.

Ondertussen is er nood aan een update van de inventarisatie van de diffuse emissies. Er wordt gekozen om gebruik te maken van het nieuwe emissie-inventaris model WEISS, dat ook op Vlaamse schaal wordt gebruikt door de VMM. WEISS staat voor Water Emissions Inventory planning Support System. Door dit model te gebruiken, weliswaar op aangepaste schaal zoals de voorgaande studie, kan er een uitwisseling en synchronisatie plaatsvinden van de andere emissie bronnen die jaarlijks door de VMM worden berekend. Dit is een belangrijke voorwaarde om op termijn een holistisch overzicht van alle emissies naar het oppervlaktewater in het havengebied te verkrijgen. Er wordt ook gekozen om de ontwikkeling en berekening van het WEISS-model nu door het Havenbedrijf Antwerpen zelf te coördineren, zodat de emissie-inventaris op geregelde basis opnieuw kan worden uitgevoerd, zodat het mogelijk is om het gevoerde beleid te evalueren en nieuwe acties aangaande probleemstoffen uit te stippelen.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Inschatting maken of m.b.v. Weiss updates zelf gemaakt kunnen worden

1-feb-2016

31-mrt-2016

117

Verzamelen data die als input dienen

1-mrt-2016 31-aug-2016

Opstart implementatie WEISS

1-apr-2016 1-sep-2016 onder voorbehoud op basis van uitkomst eerste taak

Configuratie WEISS 1-sep-2016 31-jan-2017

Update emissie-inventaris 1-feb-2017 30-apr-2017 idem

Rapportering 30-apr-2017 31-mei-2017 idem

Stand van zaken

Na overleg in maart 2016 met de VMM en VITO is er een voorstel uitgewerkt om het emissie-inventaris model WEISS te implementeren voor de haven. Met de ondersteuning van VITO, die het model hebben ontwikkeld, zal het model geconfigureerd worden voor de Antwerpse haven, met vergelijkbare schaalgrootte en ook de haven specifieke bronnen die in de eerdere studie uit 2012 werden opgenomen. Vervolgens zal er een nieuwe inventarisatie gebeuren op basis van de meest recente gegevens. Voor overkoepelende gegevens, die beschikbaar zijn op Vlaams niveau, kan er beroep gedaan worden op de gegevens van de VMM, op voorwaarde dat ze in de stuurgroep mogen participeren. Aanvullend zal er voor het model van de haven ook gekeken worden of de aanvoer van andere watersystemen, onder meer via sluizen en uitwisseling met de waterbodem kan worden opgenomen. Hiermee wordt er een link gelegd met Ecodocks. Door het model zelf te configureren op schaal van de haven, worden er ook mogelijkheden geboden om scenario analyses te doen, waarbij het effect van bepaalde beheersmaatregelen kunnen worden geanalyseerd. Het voorstel is in juni 2016 besproken en goedgekeurd op het havenmilieuoverleg.

Het project OC2811/1 “Emissie-inventaris water – koppeling WEISS” werd sinds september 2016 opgestart in opdracht van het Havenbedrijf Antwerpen. De huidige studie bevat:

Het opstarten en configureren van een WEISS-systeem voor de Antwerpse haven.

Het updaten van riool- en afvoerstelsels voor het havengebied om in het WEISS te zetten.

Het in het systeem integreren van al de begrootte bronnen en stoffen uit de factsheets opgesteld in de studie van Deltares en VITO met de bijgewerkte EVV’s (berekend op basis van de gegevens van 2015).

De inventaris vervolledigen met resterende bronnen die opgehaald worden uit het WEISS Vlaanderen van VMM (bv. “atmosferische depositie”, “corrosie waterbouw”).

De integratie van de nieuwe bronnen “waterbodems” en “aanvoerende waterlopen” in het systeem (afstemming wordt gemaakt met Ecodocks).

De integratie van al het materiaal in WEISS Antwerpse Haven en de daaropvolgende herberekening van de diffuse emissies.

De studie wordt begeleid door een stuurgroep “WEISS-implementatie en update van de wateremissie-inventaris” waar VMM, VITO, Essenscia en VOKA aan deelnemen.

118

Gelinkte pagina's

Monitoring en rapportering waterkwaliteit

3.3.2 Golfimpact schorren ten gevolge van Ontwikkelingszone Saeftinghe

Doelstelling en omschrijving

Het bepalen van de mogelijke impact ten gevolge van een toenemende activiteit op Deurganckdok en de geplande aanleg van het Saeftinghedok door scheeps- en/of windgolven op het Galgeschoor.

Beleidstraject

In het kader van de werkgroep MoNa LiSa (Morfologosich – Nautisch HydrauLIsch onderzoek ontwikkelingszone SAeftinghe) is er in opdracht van GHA onderzoek uitgevoerd op het Galgeschoor om inzicht te krijgen in de mogelijke effecten van het geplande Saeftinghedok op de tegenoverliggende slikken en schorren (DC nr. 090388). Deze opdracht werd uitgevoerd door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) in samenwerking met het Waterbouwkundig Laboratorium. De resultaten van dit onderzoek toonden aan dat het vermoedelijke effect van bijkomende golfbelasting eerder beperkt zou zijn. Vanwege de beperkte dataset kon er echter geen definitief uitsluitsel gegeven worden hierover. Er is dus nood aan verdere monitoring van de mogelijke effecten ten gevolge van de geplande ontwikkeling/aanleg van het Saeftinghedok op de voorliggende Europees beschermde slik- en schorhabitats van het Galgeschoor. Het al dan niet voorkomen van een impact zal in het kader van de project-MER ontwikkelingszone Saeftinghe ook verder uitgeklaard moeten worden.

Nu de bouw van de Deurganckdoksluis nagenoeg is afgerond en ten gevolge van de verhuis van de MSC terminal van het Delwaidedok naar het Deurganckdok zullen de scheepvaartbewegingen toenemen. Hierdoor wordt het mogelijk om een beter onderscheid te maken tussen de mogelijke effecten van wind- en scheepvaartgeïnduceerde golven op de slik- en schorhabitats van het Galgeschoor. Bijkomende monitoring kan dientengevolge resulteren in bevestiging of bijstelling van de geschatte impact van golven op het Galgeschoor ten gevolge van de aanleg van het Saeftinghedok. Het in dat kader uitgewerkte projectvoorstel tracht invulling te geven aan diverse beheervragen, namelijk:

1. Welke golfbelasting rust er momenteel op slikken en schorren in de fetch van het Deurganckdok en het geplande Saeftinghedok? Wat is het relatieve belang van wind- en scheepsgolven?

2. Verschilt de huidige golfbelasting van deze gemeten ten tijde van het MoNa LiSa-project en is er de komende jaren een verschil merkbaar ten gevolge van toegenomen scheepsbewegingen (na de opening van de Deurganckdoksluis en verhuis MSC)? Verandert het relatieve belang van wind- en scheepsgolven?

3. Wat is de relatie tussen golfbelasting en morfologische veranderingen op het slik en de schorrand in de fetch van het Deurganckdok en het geplande Saeftinghedok?

4. Hoe verandert deze relatie doorheen het jaar bij gemiddelde en extreme omstandigheden en wat zijn de verschillen tussen het slik en de schorrand? Verandert deze bij toegenomen scheepsbewegingen?

5. Wat is de uiteindelijke golfimpact op slik- en schorhabitats in het Galgeschoor?

6. Is de in het kader van het MoNa LiSa-project geschatte impact van golfbelastng ten gevolge van de aanleg van het Saeftinghedok op de slik- en schorhabitats van het Galgeschoor correct of moet deze worden bijgesteld? Zo ja, hoe?

119

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Project 1/11/2015 31/10/2017

Eerste tussentijdsrapport Mei 2016

Terugkoppeling met schorrenwerkgroep

Juni 2017

Stand van zaken

Het project is opgestart op 1 november 2015. De studie wordt uitgevoerd door het INBO in samenwerking met Universiteit Antwerpen, Waterbouwkundig Laboratorium Borgerhout en het NIOZ. De eerste intensieve meetcampagne heeft plaatsgevonden en de monitoring van de sedimentatie en erosie op de slikken is opgestart. De resultaten van de eerste meetcampagne zijn geanalyseerd en er zijn samengevat in twee conceptrapporten waarbij de golfmetingen op respectievelijk het laag en middelhoog en het hoger deel van het slik worden geanalyseerd. De meetlocaties worden weergegeven in de volgende twee figuren.

120

Output

Een eerste analyse is van de data is erop gericht geweest om een onderscheid te kunnen maken tussen golven veroorzaakt door schepen en door wind. Voor de

121

analyse van de scheepsgolven was het de voorwaarde dat er tijdens het meetevent één enkel schip passeerde. Respectievelijk 300 en 160 meetevents op het laag en middelhoog slik voldeden hieraan. De eerste resultaten leverden weinig aanvullende resultaten op, maar op basis van de discussie in de stuurgroep zijn er bijkomende aanpassingen gebeurd aan de analyse, waardoor mogelijk meer patronen kunnen worden onderscheiden. De primaire golfhoogte neemt in ieder geval duidelijk toe met een toenemende snelheid van de schepen en is tevens omgekeerd evenredig met het waterpeil voor alle meetlocaties. De lengte van het schip en de afstand tussen schip en meetlocatie lijken geen invloed te hebben op de primaire golfhoogte. Met betrekking tot de windgolven is het zo dat er een duidelijke correlatie is tussen de primaire golfhoogte en de windsnelheid. De piek golfhoogtes worden op alle locaties waargenomen bij zuidwestelijke wind met senlheden boven de 15 m/s. Een tweede uitgebreide meetcampagne heeft plaatsgevonden in oktober/november 2016. De ruwe resultaten zijn besproken in de stuurgroep en worden verder geanalyseerd.

Uit de analyse van de doorlopende monitoring blijkt dat de golfwerking op het lage slik zeer sterk gerelateerd zijn aan de spring-/doodtij cyclus. Voor de locaties op het hoog slik zijn er andere factoren die meespelen, met name de wind lijkt daarbij belangrijk te zijn.

Gelinkte pagina's

WP38a - Onderzoek voorafgaand aan ProjectMER en concessiebevraging - deel Galgenschoor

3.3.3 Hemelwaterstudie Linkeroever

Doelstelling en omschrijving

In het verleden is er voor Rechteroever een studie uitgevoerd met betrekking tot de implementatie van de GSV betreffende hergebruik, infiltratie, buffering en vertraagde afvoer van hemelwater. Deze studie heeft geresulteerd in informatie met betrekking tot nut en mogelijkheden aangaande infiltratie en buffering en kan in die hoedanigheid gebruikt worden door bedrijven bij bouwvergunningsaanvragen. Aangezien deze informatie locatie specifiek is, is er nood om soortgelijke informatie ook in kaart te brengen voor linkeroever. Tegelijkertijd kan er een aanpassing gebeuren voor rechteroever, aangezien de GSV is aangepast en ook op basis van de bevindingen tot nog toe bij bouwvergunningsaanvragen. Finaal dienen de resultaten van deze studieopdracht ingezet te kunnen worden bij de beoordeling door de betrokken actoren van individuele stedenbouwkundige vergunningsaanvragen voor wat betreft de bepalingen van de GSV (inclusief eventuele afwijkingsvragen conform artikel 9 van de GSV), en dit vanaf de fase van eventuele voorbesprekingen van toekomstige aanvragen. Bijkomende doelstelling is om informatie met betrekking tot mogelijkheden voor hergebruik en infiltratie toegankelijker te maken voor de bedrijven.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Uitschrijven bestek

maart 2016

maart 2017

Aanbesteden studie

juni 2016 april 2017

Afronden studie eind 2018 Studie voor rechteroever heeft om en nabij de twee jaar

122

geduurd.

Stand van zaken

Het bestek is opgemaakt en de studie is voorgesteld op het HMO. De verschillende betrokken actoren hebben in het najaar van 2016 hun opmerkingen bezorgd op het bestek. Hieruit bleek dat er toch wel een aantal fundamentele verschillen waren in visie op de doelstellingen van de studie. Dit heeft geresulteerd in een eerste stuurgroep op 14 februari 2017, waar alle opmerkingen grondig besproken zijn en er gezamenlijk tot een voorstel van verwerking van deze opmerkingen in het bestek is gekomen. De studie zal volgende aspecten uitwerken:

Een evaluatie van de toepassing van de bevindingen van de studie "Betreffende onderzoek over de toepassing van het hemelwaterbesluit in het Antwerpse havengebied op de rechteroever, in het bijzonder de mogelijke rol van infiltratie in het tegengaan van de verzilting van het grondwater" bij de adviesverlening door de betrokken overheden.

Het opstellen van een informatiekaart waarbij aangegeven staat waar infiltratieproeven zijn uitgevoerd en de gegevens opgevraagd kunnen worden. Tevens zal er aangegeven worden in welke zones infiltratie niet wenselijk/mogelijk is. Hiervoor zal mede gebruik gemaakt worden van de bevindingen op rechteroever.

Een onderbouwd antwoord geven op de vraag of infiltratie van (zoet en niet-verontreinigd) hemelwater een meerwaarde heeft voor het watersysteem (en het milieu in het algemeen). Indien ja, onder welke (rand)voorwaarden/omstandigheden? Er dient in het bijzonder onderzocht te worden of infiltratie kan bijdragen tot het verminderen van de verzilting van het grondwater. Dit gebeurt in de eerste plaats door een beschrijving van de bestaande gegevens, indien nodig geacht aangevuld door metingen en/of een grondwatermodel. Hierbij wordt aandacht gevraagd voor de in het havengebied bestaande grondwaterverontreinigingen op bepaalde sites gekoppeld aan verontreinigde bodems als mogelijke randvoorwaarde waarbij infiltratie niet aangewezen zou zijn.

Een onderbouwd antwoord geven op de vraag of buffering en/of vertraagde afvoer van (zoet en niet-verontreinigd) hemelwater een meerwaarde heeft voor het watersysteem (en het milieu in het algemeen). Indien ja, onder welke (rand)voorwaarden/omstandigheden? In het bijzonder dient het maximale ledigingsdebiet op de linkeroeverdokken bepaald te worden (cf. vertraagde afvoer) en of de linkeroeverdokken als collectieve buffervoorziening kunnen dienst doen. Dit gebeurt door een beschrijving van bestaande gegevens en het beschikbare waterhuishoudingsmodel.

Uitwerken hoe kan beoordeeld worden door de betrokken actoren bij de advisering en/of verlening van stedenbouwkundige vergunningsaanvragen of een ingediend dossier voldoet aan de GSV verplichting maximaal hemelwater te hergebruiken. Hiervoor wordt een beoordelingsinstrument/handvat opgesteld om dit te kunnen nagaan.

Het opstellen van richtlijnen voor de hemelwaterinfrastructuur in de Ontwikkelingszone Saeftinghe, zodat optimale invulling gegeven kan worden aan de implementatie van de GSV in deze zone. Deze richtlijn zal zowel informatie bevatten richting mogelijke wijzen waarop hergebruik als infiltratie kan worden bewerkstelligd bij bedrijven als ook informatie richting aandachtspunten in het

123

vergunningstraject, waarbij al dan niet overwogen wordt door de bedrijven om een afwijking aan te vragen.

Op basis hiervan worden de richtlijnen m.b.t. de hemelwaterrichtlijn voor zowel het bestaande als het nog te ontwikkelen deel van de haven op Linkeroever uitgewerkt en wordt de richtlijn voor Rechteroever aangepast.

Gelinkte pagina's

http://www.portofantwerp.com/nl/publications/brochures-kaarten/leidraad-hemelwater-2013

3.3.4 Monitoring en rapportering waterkwaliteit

Doelstelling en omschrijving

In zijn hoedanigheid als waterbeheerder van de dokken in de haven van Antwerpen monitort het Havenbedrijf maandelijks de waterkwaliteit, zowel op Linker- als Rechteroever. Hiermee kan de chemische en ecologische toestand afgetoetst worden aan de te behalen kwaliteit, zoals die is vastgesteld in functie van de Europese Kaderrichtlijn Water. Anderzijds biedt de monitoring de nodige informatie voor beheer, beleid als ook gebruik van het water in de dokken.

Beleidstraject

Het Havenbedrijf monitort sinds 2003 de waterkwaliteit van de dokken op Linkeroever en Rechteroever. In 2016 werden net als in de voorgaande jaren maandelijks stalen genomen op 3 vaste meetpunten (Albertdok, Kanaaldok B2, Waaslandkanaal). Staalname en analyse werden in 2016 door een nieuw labo, Eurofins, uitgevoerd. Tegelijkertijd is er in 2016 voor gekozen om de waterkwaliteitsdata online beschikbaar te stellen. Hiervoor is er wel een interne kwaliteitscontroleprocedure uitgewerkt. Na deze procedure worden de data in de databank ingevoerd en zijn ze online opvraagbaar via http://www.portofantwerp.com/nl/waterkwaliteit. Diverse reacties van onder meer VMM, scheepvaartpolitie, bedrijven en vissers, tonen aan dat hiervan dankbaar gebruik wordt gemaakt.

De gebruikte methodieken van staalname en analyses zijn conform de Vlaamse regelgeving zodat de analyseresultaten aan de Vlaamse milieukwaliteitsnormen (MKN) getoetst kunnen worden. Dit houdt automatisch ook een toetsing in aan de milieukwaliteitsnormen conform de Kaderrichtlijn Water. Deze normen zijn echter met ingang van 2016 aangepast voor diverse parameters.

In functie van diverse projecten kan er bijkomende monitoring gebeuren van specifieke punten. In 2016 is in dat kader de waterkwaliteit van de vispaaiplaats aan het Kanaaldok en de saliniteit in Doeldok verder opgevolgd. Bijkomende metingen zijn uitgevoerd voor diverse andere projecten zoals resuspensie van slib en TBT, waterkwaliteit water in leidingkokers etc.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Online beschikbaar stellen van de waterkwaliteitsgegevens

maart 2016

augustus 2016

Identificeren van significante bronnen voor de stoffen die de waterkwaliteitsnormen overschrijden

Oktober 2016

juni 2017

124

Stand van zaken

De waterkwaliteitsmonitoring van de dokken werd in 2016 verder gezet op dezelfde wijze als de vorige jaren. Er werden voor 2016 een aantal veranderingen waargenomen t.o.v. de voorgaande jaren. Arseen en kwik bleven voor het eerst op alle drie de locaties onder de milieukwaliteitsnorm. Voor kwik was dit ook een gevolg van de gewijzigde normering, waarbij enkel nog een maximum norm geldt. Cadmium en zink blijven op alle drie de locaties boven de norm. Koper overschrijdt, in tegenstelling tot voorgaande jaren, de norm in het Waaslandkanaal en Albertdok. Ook voor zilver wordt er een overschrijding van de norm waargenomen, maar de detectielimiet ligt hier boven de norm. De gewijzigde normen resulteren ook in een overschrijding van de norm voor benzo(a)pyreen en fluorantheen. De som van indeno(1,2,3-cd)pyreen en benzo-(ghi)peryleen blijft ook net als voorgaande jaren boven de norm. De adsorbeerbare halogeniden overschrijden de norm in het Waaslandkanaal en Kanaaldok. Aangezien de emissie inventaris momenteel opnieuw wordt uitgevoerd en de gegevens uit de vorige inventaris niet meer up-to-date zijn, worden er hier geen verdere mogelijke bronnen aangegeven van de verschillende contaminanten. Medio 2017 wordt een geüpdatete versie van de emissie inventaris voor de havendokken verwacht.

Het gemiddelde doorzicht in het Waaslandkanaal en Albertdok was in 2016 minder dan 90 cm en voldoet daarmee niet aan de norm. Zowel totaal stikstof als fosfor vertonen op alle drie de locaties nog een overschrijding van de norm, alhoewel er een lichte afnemende trend waar te nemen is voor totaal stikstof over de jaren heen. Mogelijk is dit een gevolg van lange termijn maatregelen bovenstrooms, aangezien daar de belangrijkste bronnen liggen voor nutriënten. Ook het chemisch zuurstofverbruik (CZV) vertoont lagere waarden dan in voorgaande jaren, maar blijft op alle drie de locaties nog boven de norm zitten. In het Waaslandkanaal zijn er in 2016 overschrijding van de maximum normen voor zuurstof, biologisch zuurstof verbruik (BZV), geleidbaarheid en chloride. De verhoogde chlorideconcentraties met name in het najaar en met uitbreiding ook naar de andere twee meetlocaties werd in het milieujaarrapport 2015 ook al aangegeven als belangrijk aandachtspunt. De trend zet zich in 2016 verder. Een verklaring hiervoor is vermoedelijk de langere periode van lagere debieten zoet water afkomstig uit bovenstroomse delen mogelijk te wijten aan veranderende klimatologische omstandigheden. Ook op de Elbe en Rijn werden laagwater afvoeren in het najaar gesignaleerd met impact op de binnenvaart. Verwachting is dan ook dat dit in de toekomst meer kan gaan voorkomen.

Een overzicht van de resultaten van 2016 is terug te vinden in de tabel onder Output.

125

Output

In de onderstaande tabel worden de resultaten van 2016 samengevat en getoetst aan de MKN. De rood gemarkeerde getallen zijn overschrijdingen van de milieukwaliteitsnorm. Voor een aantal stoffen zijn de milieukwaliteitsnormen met ingang van 1 januari 2016 gewijzigd. De wijzigingen staan aangegeven in het blauw en onderstreept.

Parameters Milieukwaliteits-norm Waasland-kanaal

Kanaal-dok

Albert-dok

Waasland-kanaal

Kanaal-dok Albert-dok

Jaar-gem. Max. Jaargemiddelde Maximum

Zware metalen (totale concentratie) (mg/l)

Antimoon (Sb) 0,0011 0,0011 0,0011 Voor alle dokken: 0,0014

Arseen (As) 0,0036 0,0029 0,0020 0,0065 0,0036 0,0031

Cadmium (Cd) 0,0002 0,0002 0,0002 0,0003 0,0003 0,0003

Chroom (Cr) 0,0026 0,0023 0,0045 0,0049 0,0025 0,0290

Koper (Cu) 0,0042 0,0050 0,0117 0,0170 0,0082 0,0750

kwik (Hg) 0,0005 0,0005 0,0005 Voor alle dokken: <0,0001

126

Lood (Pb) 0,0026 0,0024 0,0023 0,0049 0,0025 0,0025

Nikkel (Ni) 0,0024 0,0024 0,0042 0,0025 0,0025 0,0160

Zilver (Ag) 0,0004 0,0004 0,0004 0,0005 0,0005 0,0005

Zink (Zn) 0,0204 0,0206 0,0251 0,030 0,030 0,043

Hardheid (berekend uit Ca en Mg) (°F)

Magnesium (Mg) (mg/l) 222 211 126 420 360 260

Calcium (Ca) (mg/l) 147 127 103 210 170 140

Hardheid 129 119 78 224 189 143

Zware metalen (opgeloste concentratie) (mg/l)

Antimoon (Sb) <0,1 0,0010 0,0009 0,0009 0,0050 0,0050 0,0050

Arseen (As) <0,003 0,0029 0,0026 0,0026 0,0055 0,0038 0,0030

Cadmium (Cd)

(hardheid in mg CaCO3/l)

Hardheid <40

<0,00008 < 0,00045

Hardheid 50-100

0,0002

0,0002

0,0002 0,0002 0,0002 0,0002

<0,00009 <0,0006

Hardheid 100-200

<0,00015 <0,0009

Chroom (Cr) <0,005 0,0018 0,0011 0,0007 0,0050 0,0050 0,0050

Koper (Cu) <0,007 0,0090 0,0043 0,0086 0,0750 0,0088 0,0690

kwik (Hg) (norm is geschrapt)

<0,00007 0,00002 0,00002 0,00002 0,00003 0,00003 0,00003

Lood (Pb) (norm is geschrapt)

0,014 0,0028 0,0023 0,0023 0,0083 0,0025 0,0025

Nikkel (Ni) (norm is geschrapt)

0,034 0,0026 0,0026 0,0025 0,0037 0,0029 0,0028

Zilver (Ag) <0,00008 0,0084 0,0084 0,0084 0,0100 0,0100 0,0100

Zink (Zn) <0,02 0,020 0,022 0,023 0,050 0,050 0,050

Polyaromatische Koolwaterstoffen (µg/l)

Acenafteen <0,06 0,0050 0,0072 0,0050 0,005 0,031 0,005

127

Acenaftyleen <4 0,0250 0,0250 0,0250 0,0250 0,0250 0,0250

Anthraceen <0,1 <0,1 0,0043 0,0042 0,0043 0,0075 0,0067 0,0110

Benzo(a)anthraceen <0,3 0,0171 0,0409 0,0080 0,1400 0,4000 0,0160

Benzo(a)pyreen <0,00017 <0,27 0,0127 0,0083 0,0056 0,0970 0,0320 0,0120

Benzo(k)fluorantheen <0,17 0,0105 0,0063 0,0050 0,0550 0,0160 0,0050

Benzo(b)fluorantheen <0,17 0,0158 0,0087 0,0058 0,1200 0,0300 0,0140

Benzo(k)fluorantheen + Benzo(b)-fluorantheen

(norm is geschrapt)

0,0263 0,0150 0,0108 0,1750 0,0460 0,0190

Benzo(ghi)peryleen

0,0123 0,0054 0,0055 0,0630 0,0100 0,0110

Indeno(1,2,3-cd)pyreen 0,0111 0,0054 0,0055 0,0630 0,0100 0,0110

Indeno(1,2,3-cd)pyreen + Benzo-(ghi)peryleen

<0,0082 0,0233 0,0129 0,0112 0,141 0,037 0,018

Chryseen <1 0,0168 0,0090 0,0068 0,110 0,032 0,021

Dibenz(a,h)anthraceen <0,5 0,0066 0,0050 0,0050 0,0240 0,0050 0,0050

Fenanthreen <0,1 0,0180 0,0180 0,0117 0,0700 0,1100 0,0310

Fluorantheen <0,0063 <0,12 0,0385 0,0172 0,0277 0,240 0,068 0,170

Fluoreen <2 0,0057 0,0092 0,0058 0,0130 0,0400 0,0150

Naftaleen <2 <130 0,0084 0,0179 0,0148 0,0250 0,1400 0,0550

Pyreen <0,04 0,0341 0,0176 0,0243 0,2300 0,0570 0,1100

Som PAK 0,203 0,158 0,121 1,20 0,54 0,33

Andere parameters

Temperatuur (°C) ≤ 25 13,0 14,2 13,8 22,5 22,8 21,5

Helderheid via Secchi (in meter)

ZG ≥ 0,9m 0,66 0,91 0,73 0,90 1,40 1,10

Adsorbeerbare organische halogeniden (µg/l)

<40 50 65 38 100 280 100

Anionische detergenten (mg/l)

<0,100 0,041 0,046 0,044 0,10 0,13 0,11

Kationische detergenten <1 0,13 0,14 0,12 0,26 0,34 0,27

128

(mg/l)

Niet-ionische detergenten (mg/l)

<1 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10

Kation. + Anion. detergenten (mg/l)

<1,00 0,17 0,18 0,17 0,29 0,37 0,30

Opgeloste organische koolstof (mg C/l)

5,9 5,5 4,9 8,6 8,7 6,6

pH ≥6 & ≤9 8,1 8,0 8,0 8,5 8,3 8,4

Zuurstof (in situ) (mg/l) ≥ 6 10,2 9,9 9,8 7,8 8,5 8,0

Zuurstof (als O2 %) <120 95,2 94,9 94,1 127 99,2 101

CZV (mg/l) P90 ≤30 37,0 30,8 28,3 56,8 63,6 54,8

BZV (mg/l) P90 ≤6 3,13 1,98 2,68 6,90 3,22 4,9

Chloriden (mg/l) P90 ≤6.000 3.465 3.248 1.897 6.148 5.146 3.642

Geleidbaarheid (bij 25°C) ( µS/cm)

P90 ≤18.000 10.924 10.284 6.403 18.400 15.960 11.640

Sulfaten (mg/l) <1.000 491 462 285 870 730 490

Nitraat-N (mg N/l) 2,29 2,25 2,35 3,80 3,30 3,30

Nitriet-N (mg N/l) ≤0,2 ≤0,6 0,046 0,049 0,047 0,30 0,13 0,12

Ammonium-N (mg N/l) 0,20 0,22 0,20 0,31 0,45 0,35

Kjeldahl-N (mg N/l) 0,85 1,38 0,83 1,20 5,10 1,50

Totale N (mg N/l) ≤ 1,8 (ZG) 3,81 4,43 3,43 5,20 8,00 4,40

Totale Fosfor (mg/l) ≤ 0,11 (ZG) 0,15 0,17 0,14 0,52 0,27 0,25

Ortho-fosfaat (mg/l) 0,11 0,11 0,09 0,19 0,16 0,16

Noten

Bij Indeno(1,2,3-cd)pyreen + Benzo-(ghi)peryleen zijn waarden onder de detectielimiet, omgewisseld met de helft van de detectielimiet

Bij Benzo(k)fluorantheen + Benzo(b)-fluorantheen zijn waarden onder de detectielimiet, omgewisseld met de helft van de detectielimiet

Bij Anionionische + kationische detergenten zijn de waarden onder de detectielimiet, omgewisseld met de helft van de detectielimiet.

Voor de parameter zuurstof werd het minimum ipv het maximum bepaald.

129

Voor de parameters CZV, BZV, chloriden en geleidbaarheid het 90-percentiel (P90) (ipv het maximum) om te toetsen aan de MKN.

Voor de parameters totale stikstof en totale fosfor werd het zomerhalfjaargemiddelde (ZG) bepaald om te toetsen aan de MKN. (i.e. voor de maanden april t.e.m. september)

Gelinkte pagina's

http://www.portofantwerp.com/nl/waterkwaliteit

Diffuse emissies

3.3.5 Ondersteuning van havenontwikkeling vanuit perspectief water

Doelstelling en omschrijving

Als gebiedsbeheerder en beheerder van de Antwerpse havendokken staat het Havenbedrijf Antwerpen in voor integraal waterbeheer- en beleid, waarbij rekening wordt gehouden met de algemene principes van het integraal waterbeleid zoals dat is uitgewerkt in Vlaanderen op basis van de Europese Kaderrichtlijn Water, de kwaliteitsdoelstellingen die behaald moeten worden, de watergebruiksfuncties die binnen de haven van belang zijn en afstemming met andere functies en activiteiten in de haven.

Beleidstraject

Zie Invulling rol waterbeheerder.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Bespreken wie actie onderneemt met betrekking tot nota in stroomgebiedsbeheerplan 'Inventarisatie en visie

4/2016

Herwerken nota oliecalamiteiten in functie van CIW-werkgroep Ecologisch Waterbeheer

3/2016 1/2016 1/2017

Aanzet geven voor nota te gebruiken detergenten

3/2017

Studiedag 'water in en rond de haven' 22/3/2017 22/3/2017

Stand van zaken

Stroomgebiedbeheerplannen

De stroomgebiedbeheerplannen voor de periode 2015-2021 zijn voornamelijk toespitst op de verkozen speerpuntgebieden, waardoor het beleid voornamelijk daar op focust. Desalniettemin wordt er door het havenbedrijf Antwerpen proactief verder gewerkt aan de in het stroomgebiedsbeheerplan vermelde acties. Begin 2017 zal er in het verlengde hiervan en gekoppeld aan het OHA een studiedag worden georganiseerd waarop gefocust zal worden op alle watergerelateerde aspecten in en rond de haven.

Overlegstructuren

130

Het havenbedrijf Antwerpen heeft in 2016 mede namens de andere havens actief geparticipeerd in de CIW-werkgroepen Bagger- en ruimingsspecie en Ecologisch Waterbeheer. Relevantie actiepunten uit de andere werkgroepen werden opgevolgd, gecommuniceerd en besproken via de cel Haven- en Waterbeleid van MOW. Dit overleg heeft door reorganisaties binnen MOW wel maar 1 keer plaatsgevonden in 2016.

Gelinkte pagina's

Rol als waterbodembeheerder - beleidsmatige kadering

Ad-hoc CIW Werkgroep Achteruitgang en afwijkingen

Situering

Op 1 juli 2015 gaf het Europees Hof van Justitie antwoord op de 4 prejudiciële vragen die gesteld werden door een Duitse rechtbank over de interpretatie van de Kaderrichtlijn Water bij de goedkeuring van projecten, het zogenaamde Wezer-arrest (zaak C-461/13). Op 10 december 2015 besloot de CIW, na analyse van de gevolgen van deze uitspraak, om een ad hoc werkgroep van de werkgroepen Watertoets en Kaderrichtlijn Water op te richten die volgens het CIW Werkplan 2016 tegen december moet onderzoeken hoe de evaluatie op projectniveau kan gebeuren.

In deze nota wordt kort gerapporteerd over de samenstelling, werkzaamheden en plannen van de ad hoc werkgroep.

Leden

De leden van de ad hoc werkgroep zijn vooral afkomstig uit de CIW-werkgroepen Kaderrichtlijn Water en Watertoets. Een aantal mensen hebben hierbij aangegeven niet actief deel te willen nemen aan de vergaderingen, maar wel op de hoogte gehouden te willen worden.

Volgende entiteiten zijn actief vertegenwoordigd:

VVPW

Aquaflanders

VMM (Afdelingen Operationeel waterbeheer, Rapportering Water, Ecologisch Toezicht en Integraal Waterbeleid)

Waterwegen en Zeekanaal NV

nv De Scheepvaart

Departement Mobiliteit en Openbare Werken (afdeling Maritieme Toegang)

Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust

LNE (Dienst Milieueffectrapportage en Afdeling Milieuvergunningen)

Het departement MOW (afdeling Beleid) zit de vergaderingen voor. Het CIW-secretariaat is secretaris.

Vertegenwoordigers van de volgende entiteiten worden ook op de hoogte gehouden:

VVP

L&V

RWO

ANB

Zij krijgen alle informatie die ook aan de leden van de vergadering wordt bezorgd.

Aangezien de ad hoc werkgroep valt onder zowel de werkgroep Kaderrichtlijn Water als onder de werkgroep Watertoets moet aan beide werkgroepen gerapporteerd worden.

131

Doelstellingen

De ad hoc werkgroep heeft tot taak te onderzoeken hoe de evaluatie op projectniveau kan gebeuren. Daarnaast zal de werkgroep zich ook buigen over de toepassing van artikel 4.7 van de kaderrichtlijn water, de enige manier om een afwijking te bekomen voor projecten die een achteruitgang van de toestand kunnen veroorzaken of het halen van de doelstellingen van de kaderrichtlijn water kunnen verhinderen. Op die manier kan de werkgroep ook een bijdrage leveren aan de actualisatie van CIS-richtsnoer 20 over afwijkingen die in 2016-2017 is gepland door de Europese Strategische Coördinatiegroep en zal uitgevoerd worden door de Ad Hoc Task Group art 4.7 waarvan Vlaanderen een van de mede-trekkers is.

Ook de beoordeling van plannen en programma’s zal onderzocht worden. De beoordeling van plannen en programma’s wordt in het licht van mogelijke afwijkingen sterk aanbevolen door de Europese Commissie. Het kan onderbouwing bieden aan de keuze voor een bepaald alternatief of kan ervoor zorgen dat mogelijke knelpunten zijn gekend van in een vroeg stadium en de nodige informatie voor de onderbouwing van een afwijking tijdig kan worden verzameld.

Het is ook de bedoeling om dit alles te vertalen in een handleiding gemaakt voor initiatiefnemers, adviserende instanties en vergunningverleners omdat niet iedereen even vertrouwd is met de Kaderrichtlijn Water en de wijze waarop dit ingrijpt op de betrokken beleidsinstrumenten.

Het spreekt voor zich dat het Wezer-arrest erg belangrijk is als uitgangspunt voor de ad hoc werkgroep. Uit de analyse van het Wezer-arrest die op 10 december 2015 door de CIW werd goedgekeurd blijkt dat het arrest belangrijke gevolgen heeft voor de vergunningverlening voor projecten en bij uitbreiding voor vergunningen in het algemeen. Er is ook uit af te leiden dat voldoende aandacht moet besteed worden aan de effecten op water bij het verlenen van vergunningen. Om ervoor te zorgen dat vergunningen worden verleend conform dit arrest zal de werkgroep volgende vragen beantwoorden:

Welke projecten of aanvragen voor vergunningen moeten beoordeeld worden?

Welke effecten moeten onderzocht worden?

Waar moeten welke effecten worden ingeschat en hoe?

Wanneer is er sprake van een achteruitgang of het in gevaar brengen van het bereiken van de doelstellingen?

Onder welke voorwaarden mag een afwijking worden toegestaan?

Stand van zaken

De ad hoc werkgroep is al vier keer samengekomen tussen februari en juni. Om iedereen voldoende inzicht te geven in dit dossier werden de eerste 2 vergaderingen vooral gebruikt voor kennisuitwisseling. Het is complexe materie waar verschillende aspecten rond regelgeving en waterbeleid samen komen en dit vergt heel wat inspanningen van de leden om het overzicht goed te bewaren.

Gelet op de complexiteit van de materie, zullen niet alle doelstellingen van de ad hoc werkgroep gerealiseerd zijn voor het einde van het jaar. Er is tijd nodig om nieuwe inzichten en achtergrondkennis te verwerven, te vertalen naar voorstellen en ideeën te laten rijpen. Bovendien zijn er nog heel wat leemten in de kennis waar een antwoord op moet gevonden worden. De ad hoc werkgroep is ook afhankelijk van wat er beweegt op Europees vlak. Het werk dat geleverd wordt rond afwijkingen zal deels als antwoord, deels als insteek dienen voor de actualisatie van het richtsnoer waaraan wordt gewerkt in kader van de “common implementation strategy” en hangt dus ook voor een deel af van de vorderingen van de werkzaamheden op het Europese niveau.

1. Achteruitgang

132

De werkzaamheden rond “achteruitgang” concentreerden zich tot nu rond de discussie over welke projecten of aanvragen voor vergunningen moeten beoordeeld worden en welke effecten moeten onderzocht worden. Het overleg hierrond is nog lopende. Een eerste piste wijst in de richting van de watertoets als instrument en procedure waar de toetsing van de effecten moet gebeuren, waarbij de beschrijving en de beoordeling van de effecten in eerste instantie in het MER gebeurt. Dit voorstel moet nog verder op punt worden gesteld, o.a. omdat niet voor alle projecten een MER moet opgemaakt worden. Belangrijk hierbij is dat op een uniforme en zo objectief mogelijke manier kan worden vastgesteld of een project toelaatbaar is of niet. Het is de bedoeling om een beoordelingskader te voorzien dat zoveel mogelijk aansluit bij wat er reeds bestaat. Het toepassingsgebied, dus welke projecten en aanvragen voor vergunningen moeten worden beoordeeld, is nog niet afgebakend. Discussiepunten zijn bijvoorbeeld de omvang van projecten en het soort ingreep (lozingen wel/niet). Het is belangrijk dat de afbakening van het toepassingsgebied goed doordacht gebeurt, want het kan verstrekkende gevolgen hebben.

De grootste voortgang is tot nu toe geboekt op het vlak van de inhoud van het beoordelingskader, dus welke effecten moeten worden onderzocht. Er is een eerste voorstel uitgewerkt over hoe het studiegebied moet worden afgebakend, welke effecten moeten worden onderzocht en hoe de koppeling met de stroomgebiedbeheerplannen moet gebeuren. Het studiegebied wordt afgebakend op waterlichaamniveau en omhelst alle waterlichamen die kunnen beïnvloed worden door een project. De effecten die onderzocht moeten worden, zijn de effecten op de kwaliteitselementen die gebruikt worden voor de beoordeling van de waterlichamen. Voor oppervlaktewater zijn dat de biologische, hydromorfologische en fysico-chemische elementen en de specifiek verontreinigende stoffen die de ecologische toestand of het ecologisch potentieel bepalen en de stoffen die de chemische toestand bepalen. Voor grondwater richt het onderzoek zich op de grondwaterafhankelijke terrestrische ecosystemen, zoutwaterintrusie, behoud van gespannen lagen, regionaal verlaagde grondwaterpeilen en aanhoudende peildalingen voor de kwantitatieve toestand en de stoffen die de kwalitatieve toestand beschrijven. Daarnaast wordt ook een koppeling gemaakt met het maatregelenprogramma van de stroomgebiedbeheerplannen om na te gaan of een project geen nadelige gevolgen heeft voor geplande acties (die de toestand moeten verbeteren).

De discussie naar hoe de effecten moeten worden onderzocht is net gestart en hangt ook samen met het oordeel over de toelaatbaarheid van een project (kan het een achteruitgang veroorzaken of het bereiken van de doelstellingen in gevaar brengen?).

2. Afwijkingen

Voor wat betreft afwijkingen zijn de vorderingen kleiner omdat er nog niet zoveel tijd voor is uitgetrokken. Het onderwerp is slechts vluchtig aangehaald en dan vooral wat er op Europees vlak beweegt.

3. Vervolgtraject

De ad hoc werkgroep zal in december een volgende keer rapporteren over de werkzaamheden en een verder uitgewerkt voorstel voorleggen over welke projecten of aanvragen voor vergunningen moeten beoordeeld worden en welke effecten onderzocht moeten worden. De havens worden in het verdere traject geïnformeerd via het overleg integraal waterbeheer tussen havens en MOW.

MOW-Havens Overleg IWB - CIW

Belangrijkste punten uit het overleg Integraal Waterbeleid MOW-havens 201

Voorstelling Waarschuwings- en Alarmsysteem voor de SChelde (Wass)

133

Ann Huysmans (Internationale Scheldecommissie) geeft een toelichting over WASS, wat met name relevant is voor de havens van Gent en Antwerpen. De bedoeling van de presentatie is om aan de havenbedrijven duidelijk te maken wat er van hun verwacht wordt i.k.v. WASS. De vraag is om intern Vlaanderen tussen het RIS en de havenbedrijven een interne procedure af te spreken en te implementeren om bij (mogelijke) grensoverschrijdende risico’s inzake waterkwaliteit dit te melden aan de andere regio’s (via het RIS). Een vervolgoverleg heeft nadien plaatsgevonden met HKD te Antwerpen, waar concrete afspraken zijn gemaakt voor afstemming procedures in geval van calamiteiten.

Voorstelling nieuwe structuur departement MOW en afdeling Beleid

Als gevolg van de reorganisatie zijn ook een aantal taken verschoven, wat ook een weerslag heeft op de samenstelling van dit overleg. Edward heeft de taken voor de CIW-werkgroep bagger- en ruimingsspecie overgenomen van Astrid Van Vosselen die nu in de Stafdienst werkt. De voormalige cel Havens en logistiek is gesplitst en verdeeld over het team Duurzame goederenstromen en het team Maritieme zaken en luchthavens. Klaas Van Cauwenberg zit nu bij het team Duurzame goederenstromen en neemt daarom niet meer deel aan deze vergadering. Het team Maritieme zaken en luchthavens zal het overleg opvolgen, maar niet actief deelnemen aan de vergaderingen.

Terugkoppeling Belgisch overleg over problematiek scrubbers

Op 25 oktober 2016 werd de nota “Tussentijdse bevindingen uit het Belgisch overleg over de lozingsproblematiek bij het gebruik van scrubbers op zeeschepen en vraag naar visie en standpunt van havenbesturen” aan de havenbedrijven bezorgd met de vraag tegen 25 november 2016 een gezamenlijke reactie te bezorgen aan MOW.

Deze reactie werd op 16 december 2016 besproken in de ambtelijke werkgroep en volgende besluiten zijn getrokken:

Het lozingsverbod kan blijven bestaan.

Er moet meer duidelijkheid komen voor de sector omtrent de lozing van scrubbergerelateerd afval.

Er wordt best met Duitsland en Nederland informeel contact gelegd rond deze thematiek.

Handhaving van het lozingsverbod is ook belangrijk en gebeurt indien mogelijk als samenwerking tussen de federale en Vlaamse overheid

Het heeft weinig zin om nu energie te steken in een internationale aanscherping van de regelgeving via de IMO omdat het draagvlak daar slechts beperkt zal zijn.

Er zal een brochure gemaakt worden waarin duidelijkheid wordt verschaft aan de sector en de havenbedrijven zullen hier nauw bij worden betrokken.

Er is binnen de werkgroep echter beslist van niet in te gaan op de vraag van de havenbedrijven om hen rechtstreeks te betrekken bij de ambtelijke discussies. Ze zullen wel via de gebruikelijke kanalen op de hoogte gehouden worden en waar nodig om een reactie gevraagd worden.

De havenbedrijven kunnen zich achter de conclusies van de ambtelijke werkgroep scharen, zij het dat ze het betreuren dat ze niet bij de ambtelijke discussies worden betrokken en hun kennis en ervaring niet rechtstreeks benut wordt. Ze benadrukken nogmaals het belang van een gelijk speelveld binnen de EU en vragen om duidelijke signalen in die zin aan de EC te geven. Wat betreft het lozingsverbod merken ze wel op dat de overheid er voor moet waken niet met 2 maten en 2 gewichten te werken voor landgebonden bedrijven en scheepvaart.

Maatschappelijk debat financiering waterbeleid

134

Op vraag van de adviesraden (gesteld bij het openbaar onderzoek naar de laatste stroomgebiedbeheerplannen) is een maatschappelijk debat opgestart rond de financiering van het waterbeleid. Op 2 december 2016 vond de eerste vergadering plaats van het overlegplatform. Naast de vertegenwoordigers van de verschillende betrokken sectoren en administraties, maken ook de kabinetten van de minister-president, de viceminister-presidenten en Joke Schauvliege deel uit van de groep. Jan Verheeke, secretaris van de Minaraad is voorzitter. Marc Van Verre, VMM is secretaris. MOW is vertegenwoordigd door het departement (Ina), DS en W&Z. Het is de bedoeling dat het overlegplatform tegen eind 2018 een advies met beleidsaanbevelingen voor het toekomstig waterbeleid voorbereid ten behoeve van de CIW.

Terugkoppeling vanuit VNSC-projectgroep zoetwater

Momenteel wordt een tabel opgemaakt om de beschikbare informatie te verzamelen aan de hand waarvan de knelpunten in het zoetwaterbeheer kunnen vastgesteld worden. Ook biedt de tabel de mogelijkheid om aan te geven welke meetgegevens en (reken)modellen er beschikbaar zijn voor de verschillende zones in het studiegebied. Met behulp van de tabel kan een rapportage worden gemaakt over gesignaleerde knelpunten en mogelijke toekomstige knelpunten.

CIW Werkgroep Ecologisch Waterbehee

Stand van zaken

In 2016 was het meest relevante punt op de agenda van de CIW werkgroep Ecologisch Waterbeheer voor de havenbedrijven de nota gecoördineerde aanpak oliecalamiteiten. Deze nota wordt uitgewerkt door de VMM, maar is grondig gewijzigd op basis van de ervaringen opgedaan in de haven van Antwerpen. Op aangeven van HA is de aanpak zoals die in Antwerpen wordt gevolgd overgenomen in de door de VMM opgemaakte conceptnota. HA heeft ook de opmerkingen van de andere drie Vlaamse zeehavens doorgegeven en zijn aanpak met de beheerders van de bevaarbare wegen besproken om zo tot een consensus te komen voor de nota. De voorgestelde strategie hierbij is:

het vermijden van het gebruik van dispersanten;

indien er toch dispersanten ingezet dienen te worden, dan enkel dispersanten uit een centrale op te maken lijst, mogelijk op basis van de lijst van het CEDRE;

bij beperkte calamiteiten van lichte, vluchtige oliën wordt niet ingegrepen, tenzij eventueel de natuurlijke afbraak/vervluchtiging versnellen door de waterturbulentie te vergroten;

o de communicatie over deze aanpak moet eenduidig gevoerd worden, zeker ook om het publiek te overtuigen dat in deze situaties niet ingrijpen minder schadelijk is dan het gebruik van dispersanten;

bij andere oliecalamiteiten wordt er maximaal ingezet op het inperken van de verspreiding, stoppen van de bron en verwijderen van de olie uit het systeem;

o het voorstel is om een inventarisatie te maken op deelbekken niveau van het beschikbare interventiemateriaal.

3.3.6 Waterhuishouding Saeftinghe

Doelstelling en omschrijving

De bestaande afwatering van de polders gelegen in en rond de te ontwikkelen zone Saefthinghe via het pompstation van Doel verdwijnt. In functie daarvan moet er een

135

ontwerp gemaakt worden voor een aangepaste waterhuishouding van de polders Nieuw- en Oud-Arenberg. Ook de afwatering van de zone Electrabel en het westelijk ontsluitingscomplex moeten hierbij worden meegenomen. Uitgangspunt is de eindsituatie waarbij OZS volledig is ontwikkeld, maar ook de stappen in de ontwikkeling van fase 1 en de toestand aan het eind hiervan moeten mee in beeld gebracht worden.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Ontwerp opmaken voor toekomstige afwatering poldergebieden in en rond Ontwikkelingszone Saeftinghe

1/3/2016 31/8/2016 Door bijkomende vragen waardoor er een aantal nieuwe scenario's uitgewerkt moeten worden is de studie verlengd tot april 2017

Stand van zaken

Gedurende 2015 is er een uitgebreide dialoog gevoerd met alle betrokken partijen, zowel gezamenlijk als bilateraal werden de polder Land Van Waas, afdeling Maritieme Toegang als de Vlaamse Milieumaatschappij geraadpleegd. Ook de gemeente Beveren en Electrabel (i.v.m. afwatering terreinen kerncentrale) werden gecontacteerd. Op basis van deze gesprekken werden de nog overblijvende varianten voor de toekomstige afwatering van het gebied OZS in beeld gebracht en werd er voor elk van deze varianten gekeken wat de aandachts- en knelpunten waren om in beeld te brengen in functie van het uitwerken van deze varianten. Deze analyse is vervolgens uitgewerkt in een bestek voor een studie met de looptijd van 6 maanden voor de opmaak van een ontwerp voor de toekomstige afwatering. Deze studie is gegund aan IMDC nv en is opgestart op 1 maart 2016. Op basis van een uitgebreide analyse en dialoog met de betrokken partijen, namelijk Engie-Electrabel, gemeente Beveren, aMT, HA, VMM, polder Land van Waas, ANB, INBO, WenZ en de MLSO is de basis gelegd voor een multi criteria analyse van de uitgewerkte scenario's. De resultaten hebben geresulteerd in een aantal nieuwe suggesties met als basis een pompstation in de polder Oud-Arenberg dat het water naar Doeldok pompt. Ook de piste van het behoud van Putten Weide heeft een aantal nieuwe scenario's naar voor geschoven. Beide aspecten worden momenteel volgens dezelfde benadering verder uitgewerkt. .

Output

De bestaande afwatering van de polders gelegen in en rond de te ontwikkelen zone Saeftinghe (OZS) via pompstation van Doel verdwijnt. In functie daarvan moeten de mogelijke scenario’s voor de afwatering van deze gebieden in kaart gebracht worden en dienen de voor- en nadelen naast elkaar afgewogen te worden. De afwatering van de gebieden in de Nieuw Arenbergpolder tijdens en na de ontwikkeling van OZS fase 1 moet daarbij afgestemd worden op de keuze voor de finale afwatering.

De gebieden waarvoor de afwatering moet worden bestudeerd zijn de Nieuw Arenbergpolder, Oud Arenbergpolder, Zone Electrabel (zone tussen de opgehoogde kerncentrale en de randen van de opgehoogde zone van het Saefthinghedok) en het Westelijk Ontsluitingscomplex.

De afwatering van de verschillende gebieden kan verlopen via twee mogelijke afvoerroutes, namelijk:

richting toekomstig Saeftinghedok;

136

via de Noord-Zuidverbinding naar pompstation Stenen Goot, waarna het via pompstation Watermolen in Verrebroekdok of via de Betonsluis in de Schelde terecht komt.

De geplande studie is opgebouwd uit 4 posten namelijk een inventarisatie van de bestaande gegevens en knelpunten, een analyse van de verschillende scenario’s en het uitwerken van het meest wenselijke scenario en het adviseren van de omschakeling van de huidige afwatering naar de afwateringstoestand als Ontwikkelingszone Saeftinghe fase 1 is gerealiseerd.

De resultaten van de eerste analyse is weergegeven in een concept rapport dat begin juni aan alle partijen is verspreid. De opmerkingen en suggesties werden door IMDC verwerkt en aangepast in het rapport. Een nieuwe versie van het rapport, waarin ook de MCA in is opgenomen is aan de stuurgroepleden verspreid. De uitbreiding van de studie met bijkomende scenario's heeft er voor gezorgd dat het project nog niet is afgerond.

Gelinkte pagina's

WP16 - Voorontwerp afwatering `

WP21 - Ontwerp Afwatering

3.3.7 Waterkwantiteitsmodel

Doelstelling en omschrijving

Het opstellen van een waterhuishoudingsmodel voor de dokken op Linker- en Rechteroever, zodat er een betere inschatting gemaakt kan worden van de effecten ten gevolge van beheerwerken in de dokken en aanvoerende watersystemen alsook van veranderende klimatologische omstandigheden op de waterkwaliteit, met name de saliniteit, en de daaraan gekoppelde functies, zoals bv. koelwatercaptatie.

137

Beleidstraject

Momenteel worden er jaarlijkse waterbalansen opgemaakt voor de dokken op Linker- en Rechteroever. Tot enige tijd geleden was dit voldoende om een inschatting te kunnen maken van de verversingsgraad en de belangrijkste aanvoerroutes van het water, maar in het kader van verschillende effectstudies blijkt dat deze jaarlijkse balansen niet voldoende zijn. Om een goede inschatting te kunnen maken van de effecten van beheerwerken in de dokken en op de aan de dokken gekoppelde waterlichamen is er nood aan een waterhuishoudingsmodel. Belangrijke aspecten daarbij zijn met name de inschatting van mogelijke effecten van langere periodes met lage zoetwateraanvoeren op de saliniteit en de verversingsgraad van het water in de verschillende dokken. Deze laatste informatie is ook van belang voor de bedrijven in functie van lozingsvergunningsaanvragen.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Ideevorming project waterkwantiteitsmodel met aandacht voor:

doelstellingen

gegevensbeschikbaarheid

mogelijkheid zelf ontwikkelen

1/2/2016 15/03/2016

Projectvoorbereiding:

opmaak mesh als input in Telemac

aanzet voor verzamelen van ontbrekende gegevens

15/3/2016 31/05/2016

Projectuitvoering:

berekening van de inputdata voor Telemac

data analyse en data cleansing

model simulaties

modelvalidatie

scenario-analyse

rapportering

01/06/2016

Stand van zaken

In eerste instantie is er gekozen om het waterhuishoudingsmodel in Telemac te ontwikkelen voor Linkeroever. Op basis van de waterbodempeilgegevens is er een mesh opgemaakt (zie figuur) en vervolgens is er met de gegevens over instromend en uitstromend water via de Kallosluis, pompgemaal Watermolen en captatie door de bedrijven een calibratie gedaan van het model op basis van de waterpeil gegevens.

138

Na het corrigeren van enkele aspecten in het model, bleek er nog een verschil te zitten in de gemeten en de berekende waterpeilen (zie figuur).

Dit is waarschijnlijk ten gevolge van verkeerde berekening van inputgegevens aan de sluis of het pompstation. Dit werd verder bekeken en gecorrigeerd (zie figuur).

139

Vervolgens zal er een validatie van het model gebeuren met recentere gegevens. Ondertussen is er ook opgestart met het model op te maken voor Rechteroever.

3.4 Waterbodem

3.4.1 Rol als waterbodembeheerder - beleidsmatige kadering

Doelstelling en omschrijving

Als gebiedsbeheerder en beheerder van de Antwerpse havendokken staat het Havenbedrijf Antwerpen in voor integraal waterbeheer- en beleid, waar waterbodem/sedimenten een deel vanuit maakt.

Beleidstraject

De positie en de daaraan gekoppelde verantwoordelijkheden van het Havenbedrijf als water(bodem)beheerder zijn vastgelegd via het decreet houdende het beleid en het beheer van de zeehavens (2/3/1999, laatste wijzigingen op 20/4/2012 en 28/2/2014), wet Chabert (19/6/1978), het decreet betreffende het integraal waterbeleid (18/7/2003, laatst gewijzigd op 19/7/2013) en het Bodemdecreet (27/10/2006).

E.e.a. wordt toegelicht in het hoofdstuk Invulling rol waterbeheerder.

Planning

Recurrent

Stand van zaken - Beleid(sdocumenten)

Er is verstrengde regelgeving rond sanering waterbodem in de maak

Er is een ontwerplijst beschikbaar van Vlarebo-categorieën met een verhoogde kans op een ernstige verontreiniging van de waterbodem. Deze lijst werd opgesteld op vraag van OVAM op basis van objectieve parameters middels een uitgebreide deskstudie.

Voor deze categorieën zal in een OBO (dus door de gebruiker) steeds te worden overgegaan tot onderzoek van de waterbodem gerelateerd aan de lozingspunten. Beoordeling van de onderzoeksresultaten vallen onder de bepalingen van niet-

140

genormeerde parameters. Bijgevolg dient een toetsing ‘duidelijke aanwijzing van een ernstige bodemverontreiniging’ (DAEB) uit te wijzen of verder onderzoek zich opdringt.

Samengevat kan dus gesteld worden dat er een verstrengde regelgeving rond sanering waterbodem in de maak is. De verstrenging beoogt een grotere verantwoordelijkheid te leggen bij bij de gebruiker van de waterbodem daar waar in het recent verleden de volledige verantwoordelijkheid bij de waterloopbeheerder lag (in casu HA).

Belangrijk aandachtspunt is evenwel dat de gebruikers cfr ht bodemdecreet het statuut 'onschuldige eigenaar' kunnen inroepen waarna ook weer de waterloopbeheerder (in casu HA) wellicht operationeel en financieel zal geviseerd worden.

Belangrijk aandachtspunt is evenwel dat de gebruikers cfr. het bodemdecreet het statuut 'onschuldige eigenaar' kunnen inroepen waarna ook weer de waterloopbeheerder (in casu HA) wellicht operationeel en financieel zal geviseerd worden. groot verzet bij VOKA. De publicatie is voorzien wellicht in 2017 en nadat door OVAM de nodige validaties zijn uitgevoerd. HA volgt aktief op via CIW-BRS en de werkgroep Verontreinigde waterbodem o.l.v. OVAM. HA zal dankzij werk uitgevoerd in kader van Ecodocks en inventarisatie faciliterend kunnen optreden naar de bedrijven in het havengebied die onder een strengere reglementering (= uitvoering van OBO/BBO) inzake waterbodem zullen vallen.

Daarnaast beoogt de aanpassing van de regelgeving nog een aantal wijzigingen:

In het kader van de DAEB-systematiek zullen toetsingswaarden waterbodem worden vastgelegd door de OVAM, rekening houdend met een voorstel, uitgewerkt door de Universiteit van Antwerpen op basis van bestaande concentraties, ecotoxicologische gegevens en verschillende normenkaders uit binnen- en buitenland. Tevens worden in het SP OBO ook de minimuminspanningen en rapportagevereisten vastgelegd.

Aanvullend aan de wijzigingen in de SP OBO, wordt ook voorzien in een code van goede praktijk voor waterbodem, teneinde de nodige tools aan te reiken aan de erkend bodemsaneringsdeskundige. Hierin zullen de specificiteiten voor de voorstudie en de bemonstering – en bemonsteringsstrategie worden opgenomen. In een volgende fase worden dan ook de andere standaardprocedures (BBO en verder) aangepast.

In parallel loopt bij de Universiteit van Antwerpen een studieopdracht (IWT beurs) voor het opstellen van een geïntegreerd beoordelingssysteem voor de risico-evaluatie van aquatische ecosystemen. Hierbij wordt maximaal ingezet op communicatie tussen de bodemsector en de wetenschappers teneinde een tool te ontwikkelingen die past binnen de finaliteit van het beschrijvend bodemonderzoek en het decretaal waterbodemonderzoek

In de loop van 2017 zullen de nodige aanpassingen aan de standaardprocedure oriënterend bodemonderzoek (SP OBO) worden doorgevoerd en zullen de opmerkingen verzameld in de consultatieronde van einde 2016 worden verwerkt. De publicatie is voorzien voor 2017 en nadat de zogenaamde ontwerplijst van Vlarebo-categorieën zal gevalideerd zijn door OVAM. OVAM plant deze validatie uit te voeren via staalname in de waterloop bij desbetreffende bedrijven. HA wordt betrokken bij de validatie in Antwerpen teneinde de kennis opgebouwd in mapping/Ecodocks maximaal te laten renderen.

Stroomgebiedbeheerplannen

Het tweede generatie stroomgebiedbeheerplannen voor het Benedenscheldebekken zijn op 3 februari 2016 verschenen in BS (goedgekeurd door de Vlaamse Regering op

141

18/12/2015) en bevat een aantal acties voor de periode 2015-2021, die mee bijdragen aan een verdere verbetering van de water(bodem)kwaliteit in het Benedenscheldebekken, waaronder het waterlichaam de Antwerpse havendokken en Schelde-Rijnverbinding vallen. Het HA is mede betrokken geweest bij de opmaak van dit stroomgebiedbeheerplan.

Beleidsnota BRS

De OVAM heeft in juni 2016 het een ontwerp-beleidskader BRS afgewerkt na grondig overleg met vele stakeholders waaronder het HA. Als belangrijke conclusie uit het beschrijvende gedeelte van de nota is opgenomen dat er in Vlaanderen momenteel geen gebrek bestaat aan capaciteit voor het verwerken van BRS. Er is wél een probleem met de verwerking van specie of percolaat uit specie die bepaalde contaminanten (o.a. TBT) bevat. Deze conclusie laat voorlopig de deur open voor de verwerking van TBT-houdende specie in het buitenland.

Binnen het plan is ook voldoende ruimte open gelaten voor:

Flankerende maatregelen ter bevordering van herbruik;

Milderende maatregelen m.n. lagere stortheffing voor BRS in het algemeen en in het bijzonder voor definitief niet-herbruikbare specie.

Dit is het gevolg van de vaststelling dat vandaag herbruik van BRS niet de facto goedkoper dan storten en dat dus die markt alvast nog niet zelfregulerend is. Actie voor waterloopbeheerders als verplichte opname tot herbruik in bestekken zou (zonder goede flankerende en milderende maatregelen) dus financiële negatieve gevolgen kunnen hebben voor waterloopbeheerder.

Voor het verwerken van BRS geldt de cascade van waardebehoud die in het Materialendecreet is vastgelegd: voorrang voor zo hoogwaardig mogelijke vormen van nuttige toepassing, volgens de beste beschikbare technieken, storten kan enkel als de andere opties geen uitweg bieden. Om de principes te concretiseren werden een aantal doelstellingen geformuleerd die het milieuverantwoord beheer van BRS in Vlaanderen moeten faciliteren en stimuleren. De doelstellingen werden verder uitgewerkt in een aantal acties die als volgt kunnen worden samengevat:

Afstemming normeringskaders VLAREMA - VLAREBO en optimalisatie grondverzetsregeling;

Organisatie vooroverleg en betere afstemming tussen de waterloopbeheerders en de verwerkers van BRS;

Inzet van een mix aan instrumenten, ook financiële, waardoor voorrang wordt gegeven aan het gebruik van BRS als grondstof en de beschikbare stortcapaciteit wordt gevrijwaard, zonder een actief beleid te ontmoedigen;

Stimulering concurrentiepositie en kennisdeling, met onder meer een actualisatie van de leidraad voor de beste beschikbare technieken.

De acties zijn complementair met of kaderen in het maatregelenprogramma dat onderdeel uitmaakt van de stroomgebiedbeheerplannen voor Schelde en Maas 2016-2021. Dit is dan ook de reden waarom OVAM ervoor gekozen heeft om geen initiatieven op te nemen die de veroorzaker responsabiliseren.

Op vraag van de Minister zal een luik worden toegevoegd rond de aanpak van sanering van waterbodems.

De maatregelen evenals het aanvullend luik zullen in de loop van 2017 verder worden uitgewerkt waarna het plan en actieprogramma wellicht definitief zal landen in 2017.

Studie rond de verwerkingscapaciteit van TBT-houdend slib in Vl

142

VITO heeft in opdracht van OVAM in de eerste helft van 2016 ingezoomd op de verwerkingscapaciteit van TBT-houdend BRS (bagger - en ruimingsspecie) in Vlaanderen. Ook deze studie werd actief opgevolgd vanuit het HA omdat de vaststellingen de basis vormen voor OVAM om al dan niet exportvergunningen voor de verwerking van specie af te leveren. Een belangrijke conclusie is dat er in Vlaanderen momenteel geen gebrek bestaat aan capaciteit voor het verwerken van BRS. Er is wel een probleem met de verwerking van specie of percolaat uit specie die bepaalde contaminanten (o.a. TBT) bevat.

Deze conclusie laat voorlopig de deur open voor de verwerking van TBT-houdende specie in het buitenland.

Overlegstructuren

Actieve opvolging van het actieprogramma van de Commissie Integraal Waterbeheer (CIW) heeft er toe geresulteerd dat er in 2015 een duidelijkere lijn is getrokken naar de wijze waarop de havenbedrijven betrokken zouden moeten worden. Op basis van hiervan is er afgesproken dat vanaf het najaar 2015 de havens rechtstreeks betrokken zijn in de CIW-werkgroepen Bagger- en ruimingsspecie (BRS) en Ecologisch Waterbeheer. Relevante actiepunten vanuit de CIW-werkgroep BRS worden gecommuniceerd met de andere havenbesturen. Relevante actiepunten uit de andere werkgroepen worden dan weer opgevolgd, gecommuniceerd en besproken via de cel Haven- en Waterbeleid van MOW. Hiertoe is er minimaal twee keer per jaar een overleg met de havenbedrijven.

CIW-BRS start een ad hoc werkgroep 'afzet van herbruikbare BRS vergroten': HA neemt hieraan deel.

Overleg met FANC i.f.v. mogelijke deelname aan onderzoek FANC naar natuurlijke radioactiviteit in het sediment in de haven.

Gelinkte pagina's

Ondersteuning van havenontwikkeling vanuit perspectief water

3.4.2 Sedimentbeheer - ondersteuning license to operate

Doelstelling en omschrijving

Vanuit milieukundig oogpunt ondersteunen van de werken i.f.v. de huidige en toekomstige (visie 2020) nautische toegankelijkheid in het gehele dokkencomplex, ook in zones waar werken uitgevoerd worden i.o.v. aMT. Dit alles conform het Havendecreet en de afsprakennota baggerwerken tussen HA en aMT achter de sluizen.

Dit document en zijn addendum ligt nog ter ondertekening voor bij de betrokken Minister.

Beleidstraject

In 2015 werden de processen die gevoerd worden met betrekkking tot deze opdracht gedetailleerd gedocumenteerd (er is een goedgekeurd proceshandboek beschikbaar) en geoptimaliseerd. Hieraan is grondig overleg met de projectleiders voorafgegaan.

Het vanuit milieukundig oogpunt bewaken van de nautische toegankelijkheid gebeurt, naast het Havendecreet en de afsprakennota baggerwerken tussen HA en aMT achter de sluizen, via aan aantal raamcontracten en samenwerkingsovereenkomsten die hieronder kort worden opgelijst.

Staalnames en analyses onderwaterbodem

143

Met het nieuwe raamcontract milieukundige opvolging bergingslocaties baggerspecie (B10335) dat begin 2016 op het Directiecomité (nr. 160187) werd gegund aan het Provincie Instituut voor Hygiëne, worden de staalnames en analyses van waterbodem uitgevoerd en rapportages opgesteld. Het raamcontract voorziet dat het Havenbedrijf instaat voor het ter beschikking stellen van een vaartuig voor het nemen van waterbodemstalen.

Gebruik van een vaartuig voor het nemen van waterbodemstalen

Voor het nemen van waterbodemstalen - en meer bepaald oppervlaktestalen - werd tot najaar 2015 steeds gebruik gemaakt van een hydrografisch vaartuig van VLOOT dab. Hiervoor werd een overeenkomst afgesloten met Vloot en Vlaamse Hydrografie die op 9/9/2013 op het Directiecomité (nr. 132499) werd goedgekeurd. Sinds het HA in het bezit van een eigen hydrografisch vaartuig (najaar 2015), uitgerust met kraan voor een oppervlaktestaalname van waterbodem, werden reeds meerdere staalnames met ECHO vlot uitgevoerd. De samenwerkingsovereenkomst met Vloot dab blijft behouden als back-up.

Nemen van dieptestalen

Voor het nemen van dieptestalen (vibrocores en boringen) wordt gebruik gemaakt van het raamcontract (B10186) beheerd door INFR/MI, gegund aan SGS.

Opmaak van dossiers i.f.v. het verkrijgen van grondstofverklaringen

Naast het raamcontract met PIH, heeft HA nog een lopend raamcontract met ABO (B10243) om milieuhygiënische interpretatierapporten te maken om grondstofverklaringen te verkrijgen voor opgebaggerde specie die vrijkomt bij verdiepings- of uitbreidingswerken aan bv. kaaimuren.

Planning (mijlpalen)

Recurrent

Stand van zaken

In kaart brengen van de baggerzones

De verwachte baggervolumes werden in 2016 verder in 2D en 3D kwalitatief in kaart gebracht in functie van mogelijke verwerkingsopties. Het betreft in concreet volgende baggerzones:

Behoud toegang zwaaikommen Zandvliet- en Berendrechtsluis, Boudewijn- en Van Cauwelaertsluis (halfjaarlijkse staalname)

BZ0164 dieptestalen (vibrocores)

BZ0164CLP1 VOPAK fase 2 dieptestalen (boringen)

BZ0205 Kanaaldok B1, kaai 502-510 dieptestalen (vibrocores)

BZ0208 Insteekdok 2, centraal

BZ0209 Insteekdok 3

BZ0211 Insteekdok 2, noordzijde

zwaaikommen Kallo- en Kieldrechtsluis (halfjaarlijkse staalname)

BZ0212 Doeldok

BZ0207 Asiadok

BZ0210 Kanaaldok B3

BZ0219 Kanaaldok B1, vaargeul

144

BZ0214 Kanaaldok B2, vaargeul (noord)

BZ0215 Kanaaldok B2, vaargeul (zuid)

BZ0218 Kanaaldok B3, vaargeul

BZ0221 Hansadok, taludzone voor natte dokken

BZ0172bis (ifv afbakening TBT-verontreiniging)

Baggerzones Hansadok en omgeving

De kwaliteit van de waterbodem in de te verdiepen zone in het Hansadok en het 4de Havendok ten behoeve van ATPC, Noordnatie en VOPAK laat verwerking op de AMORAS-site op datum van vandaag niet zomaar toe, gelet op het historisch passief aldaar.

Het verdiepingsproject ATPC (4de Havendok) werd in 2014, ondanks de juridische procedures die in dit kader werden aangespannen, afgerond. Alzo is het voor de eerste keer mogelijk geweest om baggerspecie op een duurzame, ecologisch verantwoorde en kostenefficiënte manier (een derde van de kostprijs die had moeten betaald worden wanneer export niet was mogelijk geweest) te bergen in het buitenland en werd ook operationeel een diversificatie van afzetmogelijkheden bewerkstelligd.

Ook in het 4de Havendok (ten behoeve van Noordnatie), in het verlengde van bovenvermelde reeds uitgevoerde project, dient de vaargeul verdiept te worden t.b.v. Noordnatie. De kwaliteit van de waterbodem in combinatie met de hoge zandgehaltes, laat verwerking op AMORAS - op dit moment - niet toe. HA heeft er voor gekozen om niet langer faciliterend te werken voor afvoer van specie, maar heeft de aannemers voldoende tijd gegeven (tot 08/2016) om de nodige toelatingen vooraf aan hun inschrijving te bekomen. DC heeft opdracht gegeven om de uitvoering van deze nautisch noodzakelijke baggerwerken in vaargeul te gunnen aan de goedkoopste reglementaire inschrijver. De werken zijn nog niet opgestart omwille van juridische procedures. Er wordt bekeken wat de vervolgpistes zijn naar aanleiding van de ongunstige uitspraak ikv UDN en dit alles rekening houdend met de strenge deadline van 10 maart 2017. Via overleg/afspraken met OP/VWT/BG en dienst oliecalamiteiten wordt bewaakt dat zoveel mogelijk preventief wordt gewerkt teneinde oliecalamiteiten te voorkomen; waterbodem is aldaar immers zwaar aangerijkt met minerale olie. INFR/RO_M is betrokken via werfoverleg. OP/VWT/BG gaat nodige afstemming voorzien met INFR/GBP en omgekeerd. Immers de baggerwerken in de 50 m zone zullen vermoedelijk gelijktijdig plaatshebben. Verdere info: B10343 - werfverslagen.

Voor een andere deelzone nl. de noodzakelijke en nautisch belangrijke baggerwerken in de maritieme toegang van het Hansadok (BZ0164) tbv VOPAK werd door aMT een zeer beperkte deelzone aangepakt met het oog op ontwatering en berging op AMORAS. De hele zone is op datum van vandaag evenwel niet geschikt voor verwerking op AMORAS. Ook de problematiek mbt steenstorting boven de leidingszone aldaar dient te worden uitgeklaard teneinde de gestelde deadline van november 2017 te kunnen respecteren.

Voor de derde deelzone (kaaimuur VOPAK - fase 1) werd door de aannemer zelf gedeeltelijke afvoer naar buitenland naar voor geschoven als te verkiezen oplossing. Deze baggerwerken zijn effectief gestart op 6 januari 2015. De bovenlaag van 2 meter werd apart gebaggerd en afgevoerd naar Nederland (De Slufter). Hierdoor zijn ook binnen dit werk (door het afvoeren van specie naar de Slufter) de kosten op zeer significante wijze beperkt. De export naar Nederland viel binnen de exportvergunning die door DC Industrial N.V. werd verkregen. In januari 2015 werd echter een sterke geurhinder vastgesteld door de operatoren op het baggerponton en bij De Slufter. Hierop werden de baggerwerken tijdelijk stilgelegd en een nieuwe staalname

145

uitgevoerd, de baggerwerken terug opgestart (na overleg met OVAM en op basis van een verfijnd plan van aanpak) en succesvol afgerond binnen de timing juni 2015, weliswaar met significante meerkosten.

HA heeft op 17 maart 2015 een brief tot vrijwaring van haar rechten verstuurd naar VOPAK. Omwille van het feit dat dezelfde producten op dezelfde diepte worden teruggevonden zowel in de waterbodem als in de landbodem door VOPAK in gebruik, vermoedt HA dat er een migratie heeft plaats gehad vanuit de zwaar aangerijkte landbodem naar de waterbodem. VOPAK betwist deze visie en meent dat verontreiniging vanuit de dokken naar zijn terrein migreerde. INFR/RO_M heeft in 2016, een desktopoefening opgestart en daarnaast en in samenwerking met VOPAK, onderzoek (o.a. online grondwatermetingen) om de effectieve richting van de verontreinigingsflux tegensprekelijk te bepalen, om alzo een eenduidig antwoord te kunnen geven op beide stellingen. Op basis van deze resultaten (Q4/2016) konden geen bijkomende kwantitatieve argumenten gevonden worden om de waterbodemkosten (ca 2,5 mio €) te kunnen terugvorderen bij VOPAK. Bovendien komt nu ook ADD (en HA als saneringsplichtige bij ADD) mee in the picture omdat de landbodemverontreiniging van VOPAK snel die richting uit gaat. (zie verslag 13 september via mail). Overleg hierover is ingepland met VOPAK in het voorjaar van 2017. Verdere info is te raadplegen op 917_A_B_D - WP 8 - Uitvoering.

Tot slot werden door INFR/RO_M einde 2015 en begin 2016 de 2 volgende fasen van de kaaimuurwerken (en baggerwerken) aan een uitgebreide nieuwe screening van de waterbodem onderworpen. Na de vaststellingen van de eerste fase was dit afgesproken om fase 2 en 3 opnieuw te onderzoeken. Er zijn geen vaststellingen gedaan in zelfde grootteorden als in de waterbodem van fase 1. Dit werd alzo aan betrokkenen, projectleider en Financiële dienst gecommuniceerd. Dit materiaal blijft evenwel met TBT aangerijkt waardoor een aangepaste verwerking zich (minstens voor een deel van de specie) opdringt.

Gelet op het feit dat na bovengenoemde 3 baggerwerken de zogenaamde bronzone van de vervuiling t.h.v. een scheepswerf nog steeds aanwezig zal zijn (er is nl. geen nautische noodzaak voor baggerwerken in de taluds van de scheepswerf noch in de natte dokken), heeft het Havenbedrijf beslist om ook in deze zone tabula rasa te maken, en de bronzone aan te pakken en alzo verspreiding naar de omgeving te vermijden. Via B10246 werd de helft van deze bronzone gebaggerd, deels in 2015 en -na ontvangst nieuwe exportvergunning- verder afgerond in 2016. De overige bronzone is - wegens juridische onduidelijkheid - nog niet aanbesteed (B10460 in ontwerp bij OP/VWT/CNT). INFR/RO_M voert de afgesproken staalnamecampagnes uit in deze zone. Campagne is noodzakelijk voor B10460 en voor BBO van ADD (tegen mei 2017 cfr. Ministrieel besluit) en zal HA bijkomende info leveren over het feit of en waar (in xyz) er bijkomende aanpak van bronzone noodzakelijk is. Verdere info is te raadplegen op B10246 oliecalamiteit (24 juli 2016). De noodzakelijke info i.f.v. dading Finindus is aangeleverd aan de Financiële dienst. Het hierin voorziene bedrag is volledig gebruikt; vermoedelijk is nog niet de volledige bronzone aangepakt.

Andere baggerzones of projecten met een baggercomponent

In het voorjaar van 2016 werd door INFR/RO_M ter ondersteuning van het project dichtmaken roro CTNOT en aanleg bodemmatten, afspraken gemaakt met aMT voor het terugkleppen van specie in de Schelde. De specie die zal vrijkomen t.h.v. het dide nieuw te leggen bodemmatten, werd medio 2016 met vibrocores bemonsterd. De huidige milieuvergunning vergt een herbemonstering voor een aantal parameters. De werken zijn echter gepland na 2018 en de voorwaarden uit toekomstige vergunning zijn nog niet bekend op datum van vandaag. Nadat hierover duidelijkheid is, zal de herbemonstering plaatsvinden.

146

In het Kanaaldok B1, thv de steiger aan kaai 502-510, dient een aanzienlijk volume specie gebaggerd te worden omwille van nautische noodzaak. De specie is echter zwaar aangereikt met zware metalen, TBT en minerale olie. A.d.h.v. een proef, in samenwerking met aMT, zal worden bekeken of aanvaarding op AMORAS mogelijk is. Info is overgemaakt aan aMT in april 2016. Proef is nog niet opgestart.

Achteraan in het Doeldok is op korte tijd een grote verondieping (140.000 m³) ontstaan, met grote zekerheid afkomstig van een overloop tijdens baggerwerken Kieldrechtsluis. aMT zal de nodige actie ondernemen.

In 2016 werd de nodige milieukundige ondersteuning (mv/slibkwaliteit) geleverd i.f.v. gebruik van NID voor tijdelijke opslag materiaal BAM. Deze overeenkomst is ondertussen goedgekeurd door het Directiecomité.

Churchilldok - Zenith-project

Voor het bereiken van de huidige theoretische diepte (-11,08) staan 3 bestaande baggerzones in uitvoering:

BZ0174 (t.h.v. voormalig Graandok) vereist, wegens hoge Cd en TBT-gehaltes, gecombineerd baggerwerk noodzakelijk ifv afvoer naar AMORAS; overleg met aMT is hierover ongoing;

BZ0173, voldoet aan voorwaarden voor afvoer naar AMORAS;

BZ0172, zeer hoge TBT-gehaltes aangetroffen. Ook hierover zal overleg met aMT noodzakelijk zijn.

I.f.v. het verdiepingsproject t.b.v. Zenith vereist, zowel in de vaargeul als t.h.v. de kaaimuur, een verdieping tot -12,58 TAW. Hiervoor zal de zone in het voorjaar van 2017 milieuhygiënisch in kaart gebracht worden. Om het te baggeren volume hiervoor zo beperkt mogelijk te houden, zal begin 2017 een afwijking mbt de verplichte eindafdek aangevraagd worden (art 45-procedure) op de lopende milieuvergunning van de onderwatercellen. Scope beslissing kan grote gevolgen hebben op te baggeren volume.

Via volgende link kan de lezer inzoomen op detailinfo m.b.t. milieukundige aspecten van baggerwerken binnen het havengebied: zie Periodiek baggeroverleg LT (HA-aMT).

AMORAS

De eerste en belangrijkste verwerkingslocatie voor de baggerspecie is en blijft AMORAS, waar het Vlaams Gewest verantwoordelijk is voor de exploitatie. In 2015-2016 zijn er op AMORAS een aantal operationele en milieuadministratieve ingrepen voorbereid teneinde vraag en aanbod van baggerspecie verder op elkaar te kunnen afstemmen en teneinde de stortplaats operationeel gereed te maken voor het ontvangen van gevaarlijke (bv. met TBT aangerijkte) specie. Deze upgrades zijn einde 2016 nog ongoing.

Er zijn 3 milieukundige aandachtspunten i.v.m. AMORAS:

1. Lozingsproblematiek: verder blijft de lozingsproblematiek precair. De milieu-impact naar het ontvangende oppervlaktewater mag niet verhogen bij intake van grotere hoeveelheden specie, bij intake van specie gecatalogeerd als gevaarlijk afval (bv. TBT-specie) en bij intake van specie die van buiten het Antwerps havengebied komt (bv. specie afkomstig vanuit het Lobroekdok) . HA heeft, als waterloopbeheerder, gevraagd hierover impactonderzoek naar het ontvangende oppervlaktewater (in casu het Kanaaldok) op te starten. Bij bijkomende milieu-impact of bij berging van materiaal met hoge TBT concentraties is het niet onmogelijk dat een upgrade van de waterzuivering van AMORAS zich opdringt.

2. De afsprakennota aMT/HA en zijn addendum die o.a. de aanvaarding van alle specie (niet alleen onderhoudsspecie) van HA en ook specie van buiten het

147

havengebied toelaat. De afsprakennota aMT/HA en zijn addendum is goedgekeurd door de Raad van Bestuur en ligt ter ondertekening voor bij de Minister.

3. Het Havenbedrijf heeft aangegeven dat bovenstaand plan geen hypotheek mag leggen op het herbruikpotentieel van filterkoeken. De resultaten van het VAMORAS-projecten en van andere initiatieven die aMT terzake nam, waren immers veelbelovend, herbruik werd in kader van het flankerend beleid bij het GRUP mee opgenomen als actiepunt.

Andere verwerkingslocaties voor baggerspecie in het havengebied

De andere verwerkingslocaties voor baggerspecie in het havengebied, die in tegenstelling tot AMORAS wel rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid van het Havenbedrijf vallen, werden in 2016 verder milieukundig opgevolgd conform de vergunningsvoorwaarden.

Het Havenbedrijf Antwerpen heeft sinds einde 2015 geen locatie meer actief voor berging van baggerspecie. Voor deze locatie en de andere ex-bergingslocaties voor baggerspecie (loswallen benoorden Zandvlietsluis, onderwatercel Delwaidedok en onderwatercel Churchilldok 1+2+3 gebeurt de nazorg cfr. VLAREM of milieuvergunningsvoorwaarden, met name aanleg van de afdek (of de voorbereiding tot aanleg van de afdek), de jaarverslagplicht en de opvolging van oppervlaktewater- en grondwaterkwaliteit rondom de bergingslocaties. Rondom het Churchilldok werd in het grondwater bij een staalname medio april 2016 hoge waardes aan TBT gevonden in 2 peilputten. In 2015 was dit ook reeds het geval. Telkens vond een herbemonstering plaats waarbij de hoge gehaltes aan TBT niet bevestigd konden worden. Algemeen is de conclusie van de opvolging van grond- en oppervlaktewater dat er geen invloed merkbaar is naar omgeving (oppervlakte- en grondwater) vanuit de bergingslocaties voor baggerspecie in beheer van het Havenbedrijf. Delwaidedok: beschadiging van peilput 7A en peilput 7B rond Delwaidedok. Peilputten werden milieukundig gedempt en niet vervangen. Overige peilputten blijven halfjaarlijks opgevolgd en jaarlijks gerapporteerd.

De milieuvergunning van het Churchilldok, voor het terugkleppen van baggerspecie in OWC 3, verviel einde december 2015. De vergunning is enkel nog actief voor het aanbrengen van een afdeklaag op de 3 OWC's. Een toekomstvisie voor het Churchilldok dient dus uitgewerkt te worden. Binnen de baggerwerkgroepen HA/aMT wordt dan ook bekeken of het mogelijk is deze onderwatercellen in de toekomst te gebruiken als tijdelijke/definitieve zandstock (omwille van grotere zandhoeveelheden die verwacht worden) en zo ja, tegen welke kostprijs, tegen welke milieuadministratieve randvoorwaarden/afdekverplichtingen en vooral hoe dit alles past in de visie 2020 (project Zenith) waarbij juist een bijkomende diepgang (naar -12,58 TAW) om nautische redenen noodzakelijk is. Ook andere onderwatercellen worden in het zelfde licht bekeken.

In het kader van de afwerking van de loswallen benoorden Zandvlietsluis heeft de Raad van Bestuur in december 2015 mede op basis van een heel intense herbemonstering en uitgebreid overleg het zogenaamde scenario 7 (vervuilde specie wordt afgevoerd naar verwerker en de afzet wordt voorzien door de aannemer) weerhouden. Details volume/timing/inrichtingsplannen dienen te worden overgemaakt door INFR/GBP waarna de nodige vergunning (in casu afwerkingsplan) kan aangevraagd worden bij MI. Bijkomend noodzakelijk (omwille van wijziging in aanpak) milieuhygiënisch onderzoek op 1B2 kan worden opgestart na ontvangst van inrichtingsplannen terrein. Aansluitend kan goedgekeurd afwerkingsplan voor 1B2 eventueel bijgestuurd worden. Dossier is in 2016 in overleg met betrokkenen.

Via volgende link kan de lezer inzoomen op detailinfo m.b.t. milieukundige aspecten van baggerwerken binnen het havengebied: zie Periodiek baggeroverleg LT (HA-aMT).

148

Gelinkte pagina's

Milieukundige ondersteuning toegankelijkheid Schelde

Rol als waterbodembeheerder - beleidsmatige kadering

3.4.3 Inventarisatie waterbodem

Doelstelling en omschrijving

Een goede kennis van de onderwaterbodem en de kwaliteit ervan is een basisvereiste om op efficiënte en effectieve wijze acties ter vrijwaring/ontwikkeling van de nautische toegankelijkheid te ondersteunen. De inventarisatie van de waterbodem dient verder ook gezien te worden vanuit de plicht van het Havenbedrijf, als goede huisvader en eigenaar van het publiek domein, om de milieutoestand van zijn activa te monitoren in het kader van de wetgeving rond milieu die constant evolueert. Met de resultaten kan het Havenbedrijf haar risico's beter in kaart brengen en in de toekomst, als de milieuwetgeving rond onderwaterbodem scherper wordt gesteld, kan deze info ondersteuning bieden om de rechten en de plichten af te lijnen van de verschillende partijen.

Beleidstraject

De historiek, motivatie en plan van aanpak zijn uitgebreid toegelicht aan het Directiecomité op 10/2/2014 (punt nr. 140317).

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

stakeholderoverleg en voorbereiding staalname

maart 2014

sept 2014

staalname sept 2014

jan 2015

rapportage juli 2015

jan 2016 deelrapport 1 = 7/10/2015

deelrapport 2 = 23/11/2015

deelrapport 3 = 05/2016

afsluitend stakeholderoverleg

juni 2016

juni 2016 stakeholderoverleg heeft plaatsgevonden op 24/05/2016

operationele doorvertaling

juni 2016

juni 2017

Stand van zaken

Na uitgebreid stakeholdersoverleg met de bevoegde overheden, de havensector, aMT en contractanten is in 2015 de effectieve staalname afgerond, waarna de analyse van de resultaten en het voorlopig eindrapport gevolgd is einde april 2016. Omwille van de link tussen Ecodocks + (risicomodel waterbodem) en de effectieve mapping (verzamelen van data) zijn beide dossiers tezamen afgerond en voorgesteld aan betrokken stakeholders.

149

In het eerste deelrapport wordt de huidige kwaliteit van de waterbodem besproken op basis van de staalname september 2014-januari 2015. De resultaten liggen grotendeels in de lijn van de verwachtingen:

een beperkt aantal stalen voldoet aan de geldende hergebruiksnormen;

de meeste stalen voldoen wel aan de acceptatiecriteria van AMORAS (meest limiterende factoren zijn minerale olie en TBT);

ter hoogte van de Linkeroeverhaven worden lagere concentraties gevonden;

ter hoogte van de oudste dokken is het historisch passief groter.

In het tweede deelrapport worden de analyseresultaten van de huidige staalnamecampagne vergeleken met de analyseresultaten van voorgaande campagnes (2002 en 2010). Uit deze vergelijking is er geen algemene verbetering noch verslechtering van de waterbodemkwaliteit over de periode 2002-2015 vast te stellen. De gemiddelde concentratie aan minerale olie in 2015 ligt significant lager dan deze in 2010, maar voor de parameters Chroom, Nikkel en TBT werd een significante stijging vastgesteld.

In deel 3 werden een aantal zones gedetecteerd met afwijkende evoluties (zone rond de scheepswerf - 4HD, LED en KB2). Het risicomodel Ecodocks zal het eerst inzoomen op deze zones.

150

Omdat in een aantal gevallen de verontreiniging van de landbodem mee aan de oorzaak kan liggen van verhoogde concentraties van polluenten in de waterbodem wordt in 2016 in kader van een professionele stage een compleet overzicht gemaakt van de aanwezige landbodem- en grondwaterverontreiniging met een actueel verspreidingsrisico richting de dokken volgens onderstaand schema. De focus ligt in de eerste plaats op de zone rond 4HD. Alvast voor deze zone is het besluit (december 2016) dat er geen één-op-éénverband kan gelegd worden tussen de aanwezige landbodem- en grondwaterverontreiniging en de aanwezige waterbodemverontreiniging. Hierop zal in 2017 verder ingezoomd worden op andere mogelijke oorzaken van de afwijkende evoluties aldaar (rioleringsproblematiek, toestand kaaimuur,...). Deze methodologie werd besproken met OVAM in het kader van de SWO en goed bevonden. In 2017 zullen dan ook de andere zones met afwijkende evoluties volgens dezelfde plan van aanpak onder de loep gehouden worden.

In de eerste helft van 2016 zijn de projecten Ecodocks + en van het inventarisatie waterbodem toegelicht aan betrokken interne en externe partijen zowel op hoofdlijnen als in detail via technische toelichtingen van het rekenmodel Ecodocks. Beide projecten evenals de validatiecases zijn door betrokken stakeholders positief onthaald. Immers, een sitespecifiek risicomodel van deze omvang op basis van de uitgebreide dataset, was tot op heden nog niet beschikbaar in Vlaanderen. Op die manier is dus de operationele doorvertaling van de besluiten - havenbreed (i.f.v. risk approach) ongoing. Een operationele doorvertaling die sowieso hand in hand loopt met de ontwikkeling van de regelgeving terzake op Vlaams niveau. Zo wordt er op dit moment i.o.v. OVAM een studie uitgevoerd naar het ontwikkelen van een methodiek om risicopercelen m.b.t. het identificeren van waterbodemverontreiniging. De huidige Vlarebo-lijst blijkt ontoereikend, niet elke risicoactiviteit naar bodemverontreiniging houdt risico's in voor naburige waterbodems en vice versa. In de studie in opmaak gaat ook bijzondere aandacht naar de aanwezigheid van waterlopen en lozingspunten.

E.e.a. is het gevolg van de vaststelling dat het niet eenvoudig is om een vervuiler te identificeren bij waterbodemverontreiniging. Specifiek voor het havengebied komen daar nog andere aandachtspunten bij:

Het havengebied wordt gekenmerkt door een combinatie van diffuse en plaatselijke emissies;

Naast baggerwerkzaamheden waarbij sedimenten uit de dokken worden verwijderd, wordt er ook dikwijls sediment verplaatst d.m.v. sweep-techniek;

Invloed van verspreiding via polluenten via de havendokken en het Schelde-estuarium/Albertkanaal.

De verdere verfijning van Ecodocks is dan ook een iteratief proces waarbij tot een zo correct mogelijke vaststelling gekomen kan worden van de grootte van het eventueel saneringsprobleem, zowel milieuhygiënisch als financieel.

151

Gelinkte pagina's

Scrubbers

Ecodocks +

Brakke triade

Rol als waterbodembeheerder - beleidsmatige kadering

3.4.4 Wetenschappelijk onderzoek waterbodem

Ecodocks +

Doelstelling en omschrijving

Omwille van de vaststelling dat er gebrek aan kennis is over het gegeven of de vastgestelde verontreiniging van de waterbodem ook effectief een risico vormt voor de omgeving, is het Havenbedrijf in 2014 in samenwerking met de Universiteit Antwerpen gestart met het onderzoeksproject Ecodocks, dat de opmaak beoogt van een dynamisch risicomodel voor de Antwerpse havendokken. De bedoeling is om de bagger- en bergingswerken in de toekomst risicobeheerd te kunnen laten doorgaan en concrete ondersteuning te bieden aan milieutechnische problemen bij de huidige verwerkingslocaties, met de nadruk op AMORAS. Tevens kan het risicomodel mee in beeld brengen in welke mate de verontreinigde waterbodem een limiterende factor is voor de ecologische kwaliteit die voor het waterlichaam Antwerpse havendokken behaald dient te worden.

De gegevens die verzameld werden i.f.v. Ecodocks, werden gebruikt voor een rudimentaire impactanalyse voor het gebruik van scrubbers (lozen van waswater) op de waterkwaliteit in de dokken. In de eerste helft van 2015 heeft de Raad Van Bestuur van het HA dan ook ingestemd met de uitbreiding van het onderzoeksproject met bepaling van impact van scrubberlozingen. Het project draagt nu de naam Ecodocks +.

In de eerste helft van 2016 heeft de Raad van Bestuur ingestemd met een verdere verlenging van 30% VTE voor één kalenderjaar waarin onderzoek is gepland rond scrubbers, verfijning en validatie van het Ecodocksmodel en een evaluatie van normoverschrijdingen waterkwaliteit.

Beleidstraject

De historiek, motivatie en plan van aanpak zijn uitgebreid toegelicht aan het Directiecomité en de Raad van Bestuur op onderstaande momenten:

Ecodocks: Directiecomitépunt 132283 (11/10/2013-10/4/2015)

Ecodocks+: Directiecomitépunt 150402 (1/2/2015-30/4/2016)

verlenging Ecodocks+ (30% VTE): Directiecomitépunt 161251(1/05/2016 - 30/04/2017)

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Ecodocks 11/10/2013 11/10/2013 1/2/2015 via Directiecomitépunt 150402 is project uitgebreid en einddatum verlegd

Ecodocks +

1/2/2015

30/04/2016

152

verfijning en validatie van het Ecodocksmodel

01/05/2016

30/04/2017

Stand van zaken

Het onderzoek wordt begeleid door een stuurgroep waar OVAM, VMM, aMT en MOW deel van uitmaken. Via het Havenmilieuoverleg wordt periodiek teruggekoppeld naar de privésector.

In het kader van het project Ecodocks werd een model uitgewerkt (met bruikbare interface via rekenmodel) om de risico’s van de verontreiniging in de waterbodem te analyseren. Het model is ontwikkeld voor alle dokken van de rechteroever van de haven van Antwerpen. De berekeningen in het model geven inzicht in:

de bijdrage van de waterbodem tot verontreiniging van de waterkolom;

het risico van de verontreiniging ten opzichte van de ecotoxicologische grenswaarden;

het risico van waterbodemverontreiniging bij baggerwerken en resuspensie door grote schepen;

het risico op verspreiding van verontreiniging geassocieerd met de waterbodem;

de belangrijkste vrachten in en uit het systeem op niveau van het volledige dokkencomplex.

Het project Ecodocks en het daaruit voortgekomen model bundelt alle beschikbare informatie met betrekking tot het risico van verontreiniging en wordt gebruikt om een risicobeoordeling uit te voeren op een geïntegreerde manier. Zo wordt het risico van verontreiniging in de waterbodem niet enkel bepaald door concentraties aan polluenten in de waterbodem, maar wordt dit gekaderd binnen de beschikbare kennis over processen en bronnen. Het model en de bevindingen geven enerzijds inzicht in het aquatische systeem op het niveau van het dokkencomplex RO. Anderzijds laat het toe om beschikbare informatie op een eenvoudige manier te gebruiken om een risicoanalyse van een bepaalde zone uit te voeren. De risicoanalyse is gebaseerd op pijlers die werden gedefinieerd in het bodemdecreet: ecotoxicologisch risico en risico op verspreiding. In overleg met OVAM werd beslist de derde pijler, humaan toxicologisch risico, niet te onderzoeken in het model.

De dokken zijn een complex systeem waarbij processen als sluiswerking en scheepvaart de risicoanalyse niet vereenvoudigen. Bij het uitvoeren van een risicoanalyse met het model is het belangrijk de uitkomst genuanceerd te interpreteren en ook de informatie van de achterliggende gegevens te gebruiken. Het model is momenteel in staat een risico-evaluatie uit te voeren.

153

In de eerste helft van 2016 is in samenwerking met INFR/GBP en INFR/CAD een uitgebreide meetcampagne uitgevoerd die tot doel heeft de gesuspendeerde sedimentconcentratie (SSC) en haar beïnvloeding door menselijke activiteiten (baggerwerken, scheepvaart de werking van sluizen) in kaart te brengen (K2721). Er werd een volledig ruimtelijk en temporeel beeld van de SSC veroorzaakt door bovengenoemde activiteiten over de gehele waterkolom (verticaal vlak), alsook over het horizontaal vlak opgemeten. De meetdata worden in Ecodocks + geïmplementeerd en kunnen ook gebruikt worden o.a. i.f.v. kennisopbouw enerzijds m.b.t. aankoop van nieuw baggertuig (zie ook Milieuvriendelijk aankoopbeleid) en anderzijds m.b.t. de evolutie in sediment-hoeveel achter de sluizen. De impact van scheepvaart en baggerwerken was beperkter dan theoretisch verwacht.

In 2016 zijn de projecten Ecodocks + en inventarisatie waterbodem toegelicht aan betrokken interne en externe partijen zowel op hoofdlijnen als in detail via technische toelichtingen van het rekenmodel Ecodocks. Er werd hen ook alle deeldocumenten van Ecodocks + overgemaakt. Het betreft het rekenmodel an sich en rapport I (de handleiding), rapport II (de technische achtergrond van het rekenmodel) en rapport III (de belangrijkste vaststellingen gemaakt doorheen de opbouw van het project) en het afzonderlijk rapport m.b.t. impact van bagerwerkzaamheden en scheepvaart op turbiditeit.

De projecten (Ecodocks + en inventarisatie) zijn door betrokken stakeholders positief onthaald. Immers, een sitespecifiek risicomodel van deze omvang op basis van de uitgebreide dataset, was tot op heden nog niet beschikbaar in Vlaanderen.

Detailbedenkingen van de verschillende stakeholders zijn ontvangen waarna een validatie heeft plaatsgehad op de verschillende geselecteerde aandachtszones. Op die manier is dus de operationele doorvertaling van de besluiten - havenbreed (i.f.v. risk approach) ongoing. Een operationele doorvertaling die sowieso hand in hand loopt met de ontwikkeling van de regelgeving terzake op Vlaams niveau. De verdere verfijning van Ecodocks is immers een iteratief proces. Alzo kan tot een zo correct mogelijke vaststelling gekomen worden van de grootte van het eventueel saneringsprobleem, zowel milieuhygiënisch als financieel. Ook m.b.t. het kunnen valoriseren van de besluiten voor Havenbedrijf zelf (i.f.v. verdiepingsbaggerwerken) zijn de eerste stappen gezet en hebben betrokken projectleiders te kennen gegeven dat een uitgebreide staalname nodig is (uitgebreider dan wat wettelijk voorzien is) in fase van projectinitiatie.

Toelichting van Ecodocks gebeurde in 2016 op studiedag ie-net (vroeger KVIV) en netwerkavond van VEB (vereniging van erkend bodemdeskundigen), CIW-BRS en CEDA.

154

Afstemming wordt bewaakt met emissie-inventaris water.

Gelinkte pagina's

Scrubbers

Ecodocks +

Brakke triade

Diffuse emissies

Brakke triade

Beleidstraject

Zie Directiecomitépunt nr. 121554.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Project brakke triade

najaar 2014

31/3/2016 Eind 2016 Via een doctoraatsbeurs is er extra tijdsruimte gecreëerd, waardoor meer analyses kunnen gebeuren en verwerkt kunnen worden

Communicatie m.b.t. resultaten

januari 2017

De geplande studiedag, waarbij de resultaten van deze studie als ook de studie van Ecodocks, worden gecommuniceerd naar een internationaal publiek is gepland eind januari 2018.

Implementatie voorgestelde methodiek

voorjaar 2017

Onder implementatie wordt verstaan de opnamen van de voorgestelde methodiek in de lopende monitoringsprogramma's met als doelstelling om meer gegevens te krijgen en de methodiek vervolgens verder te evalueren en indien nodig aan te passen.

Stand van zaken

Het project “Opstellen van een triademethode voor classificatie van waterbodems in zout en brak milieu” werd in 2014 opgestart in opdracht van VMM, WenZ, aMT en HA. Het doel van het huidige studieproject omvat de ontwikkeling van een methode voor risicobeoordeling van sedimenten in brakke en zoute wateren. Deze methode, die wordt opgesteld naar analogie van de huidige TRIADE-beoordelingsmethode voor zoet water en specifiek voor Vlaamse waterbodems, bevat een analyse van een reeks fysico-chemische parameters, een biologische in-situ beoordeling van de benthische macro-invertebraten-levensgemeenschap en bioassays die worden uitgevoerd onder gecontroleerde laboratoriumcondities. Het betreft hier dus een eerste screening van mogelijke risico's t.g.v. een verontreinigde waterbodem op basis van gestandardiseerde monitoring. Voor een diepgaandere risico-beoordeling kan er vervolgens gebruik gemaakt worden van het Ecodocks model. Ondanks het feit dat de ontwikkelde TRIADE-methodologie zijn wetenschappelijke meerwaarde reeds heeft bewezen voor de risicobeoordeling van sedimenten in zoet water, tonen de resultaten van de inventarisatie van de waterbodems van de bevaarbare waterlopen echter duidelijk aan dat de methode onvoldoende is uitgewerkt voor toepassing in brakke en zoute watersystemen. In de eerste fase van het project is er op basis van een

155

literatuuronderzoek een plan van aanpak voor de uitwerking van de drie pijlers opgemaakt. Er is ook een overzicht gemaakt van de beschikbare gegevens. 14 aanvullende stalen zijn genomen in het voorjaar van 2015 op de Zeeschelde, inclusief een locatie zowel in de geul van Kallosluis als in de dokken achter Kallosluis, en Westerschelde. Daarnaast is er ook aangesloten bij de staalnamecampagnes uit het waterbodemmeetnetwerk van de VMM in zowel het voorjaar van 2015 en 2016, waarbij er respectievelijk 8 en 9 stalen zijn genomen in brakke zones waarbij 2 locaties op Rechteroever namelijk in het Kanaaldok en in de Schelde-Rijnverbinding. Op Linkeroever is er een staal genomen in de waterloop van de Hoge Landen. Tot slot zijn er in oktober 2015 nog bijkomend stalen genomen in het Hansadok en het Churchilldok.

Output

De resultaten zijn in april 2016 besproken in de stuurgroep. Op basis daarvan worden een viertal rapporten uitgewerkt, waarvan de eerste drie conceptrapporten voor de drie afzonderlijke delen van de triade, namelijk fysico-chemie, ecotoxicologie en biologie in de zomer worden opgeleverd en het vierde integrerende rapport in oktober 2016 zal worden opgeleverd. Enkele van de resultaten staan hieronder weergegeven.

Onderstaande figuur geeft een verloop van de gemeten gehaltes van PAKS, waarbij in de bovenste figuur locatie 4 in de Antwerpse haven is achter Kallosluis en locatie 6 de toegangsgeul naar Kallosluis. In de volgende figuur is locatie 6 de waterloop de Hoge Landen, locatie 7 is het Kanaaldok en locatie 8 is de locatie op de Schelde-Rijnverbinding. Vergelijkbare trends zijn aangetroffen voor de som van de PCBs. In functie van de ontwikkeling van de brakke triade methodologie wordt er gestreefd naar een indeling van de gemeten waarden op basis van kwaliteitsklasses. Hierbij is er voorgesteld om drie klassen te onderscheiden, namelijk klasse 1 gebaseerd op achtergrond- en streefwaarden en waarbij geef effect wordt verwacht, klasse 2 waarbij er een ecotoxicologisch effect wordt verwacht en klasse 3 waarbij een ernstig ecotoxicologisch effect wordt verwacht.

156

Ecotoxicologische testen zijn uitgevoerd met Hediste diversicolor, Corophium volutator en Brachionus plicatilis. De stalen genomen in het Hansadok, Churchilldok en de Schelde-Rijnverbinding vertonen bij alle drie de testen een hogere mortaliteit. Voor het Kanaaldok is dit niet het geval. Uit een multivariate analyse van de data blijkt dat er een correlatie is tussen de waargenomen ecotoxicologische effecten en de gemeten lood en cobalt gehaltes.

157

Voor het biologisch deel van de beoordeling zijn er in het voorjaar 2016 een tweetal methodes geanalyseerd. De eerste is gebaseerd op de Multi-Metric-Index (MMI, Stoddart et al. 2008) die wordt toegepast op zoet watersystemen, de andere is gebaseerd op de in functie van de Europese kaderrichtlijn ontwikkelde M-AMBI index. Uit de determinatie gegevens van de stalen in de dokken blijkt echter dat het aantal individuen zeer beperkt is. Achter Kallosluis en de Schelde-Rijnverbinding werden geen organsimen aangetroffen. In het Hansadok en het Churchilldok werden de veelkleurige zeeduizendpoot Hediste diversicolor en de brakwaterstrandschep ivalve Rangia cuneata aangetroffen. Deze laatste is een invasieve soort voor het eerst aangetroffen in de Antwerpse haven in 2006. Indien blijkt dat de lage aantallen macro-invertebraten een gevolg zijn van de grote waterdiepte, zal er afgewogen worden of de derde tak van de triade-beoordeling zinvol is als onderdeel van de beoordelingsmethodiek voor dergelijke watersystemen.

De draft rapporten voor de drie luiken van de triade beoordeling als ook de integratie zijn aan de stuurgroepleden verstuurd. Opmerkingen en suggesties kunnen nog tot eind maart 2017 worden bezorgd.

Gelinkte pagina's

Directiecomitépunt nr. 121554

3.5 Milieukundige ondersteuning toegankelijkheid Schelde

Doelstelling en omschrijving

Ondanks het feit dat het Havenbedrijf geen directe operationele bevoegdheid heeft m.b.t. toegankelijkheid van de Schelde, is het vaarwegbeheer op de Schelde van groot belang teneinde de toegang tot de Haven te kunnen blijven garanderen/verbeteren vanuit operationeel standpunt en/of vanuit duurzaamheidsstandpunt. In functie daarvan volgt het Havenbedrijf mee de ontwikkelingen op die er gebeuren en geeft het ook mee een impuls aan de kennisontwikkeling met betrekking tot het ecosysteem van de Schelde en de daaraan gekoppelde ecosysteemfuncties waaronder ook bevaarbaarheid.

Beleidstraject

INFR/RO_M participeert in de werkgroep Nautische Toegankelijkheid binnen het Havenbedrijf. Een werkgroep onder coördinatie van de COO waar vanuit verschillende expertises advisering wordt gedaan omtrent het beleid dat er gevoerd wordt en zou gevoerd moeten worden aangaande de toegankelijkheid van de Schelde. Er wordt hierbij integraal aandacht besteed aan veiligheid, bevaarbaarheid en natuurlijkheid. Verder opvolging (oa in kader van de milieuvergunning en de daarbij horende voorbereidende onderzoeken) gebeurt in de schoot van het Vlaamse Scheldeteam (in de schoot van VNSC). HA maakt hier deel vanuit.

158

Stand van zaken

Onderzoek

Het Havenbedrijf werkt samen met de Universiteit Antwerpen ter bevordering van kennisontwikkeling die het beheer van de vaarweg kan ondersteunen. Deze zomer is een samenwerkingsproject opgestart dat zich o.m. richt op visie-ontwikkeling voor ecosysteemdienstengebaseerd beheer van de Schelde.

Uit verschillende Europese Interregprojecten (o.a. DeltaNet, TIDE, WaterCap) kwam naar voren dat het zoeken naar een integraal duurzaam beheer van delta’s en estuaria niet eenvoudig is, aangezien dit inhoudt dat er zowel rekening moet worden gehouden met veiligheid tegen overstromingen, een gezond en veerkrachtig ecosysteem en economische vitaliteit. In 2014 werd er daarom onder leiding van aMT en Rijkswaterstaat het project EMOVE (Estuaries on the Move) opgestart, waarbij het de intentie was om door een actief share- en stakeholderproces een analyse te maken van welke kennisleemten er waren en wat voor de verschillende share- en stakeholders prioritair was. Op de workshops waren zowel sectoren landbouw, beleid en beheer, en economie van beide kanten van de grens actief vertegenwoordigd. Dit resulteerde in een lijst van 55 onderwerpen op het vlak van onderzoek, governance en maatregelen, waarvan er een vijftal zijn weerhouden om verder uitgewerkt te worden door de stakeholders. Het betreft hierbij de projecten 'Duurzaam morfologisch beheer en natuurontwikkeling', 'Wisselpolders en zilte teelten', 'Serious Game: Estuarien beheer', 'Grensoverschrijdend landschapspark Saeftinghe' en 'Stakeholders als buitenboordmotor voor de VNSC'. De projectideeën worden door de verschillende actoren gebruikt als insteek naar nieuwe projecten. Het idee van een 'Grensoverschrijdend landschapspark' is zo onder meer deels terug te vinden in het project 'Havenland'. 'Duurzaam morfologisch beheer en natuurontwikkeling' wordt momenteel opgenomen in een tweetal Interregprojectvoorstellen namelijk 'Smart Sediments' en een mogelijk vervolg op 'TIDE'. Het Havenbedrijf volgt deze projectvoorstellen op en bekijkt waar mogelijk de opportuniteiten om te participeren.

Milieuvergunningstechnisch - adviesbevoegdheid

aMT heeft haar hernieuwing van haar milieuvergunningen voor de bagger (en terugklepwerken) op de Schelde verkregen. Via het Vlaamse Scheldeteam (in de schoot van VNSC) volgde HA de voorbereidende onderzoeken in dat kader en de vergunningsaanvraag op. Aandachtspunten opgelijst in overleg LT, zie Periodiek baggeroverleg LT (HA-aMT).

Op 19 juni 2015 werd het ontwerpbeheerplan Deltawateren 2015-2021 voor de 7 aangewezen Natura 2000-gebieden ter inzage gepubliceerd. HA heeft zijn zienswijze op het deel 'Westerschelde & Saeftinghe' ingediend, waarbij er zowel opmerkingen zijn gemaakt over de beperkte betrokkenheid van de VNSC bij de opmaak van dit plan als ook een aantal inhoudelijke opmerkingen die verwijzen op het afstemmen van het ontwerpbeheerplan met lopende afspraken, onderzoek en beheeractiviteiten.

Eind 2015 werd er vanuit de werkgroep Nautische Toegankelijkheid ook advies uitgebracht met betrekking tot de keuze van het kabeltracé voor het windmolenpark voor de kust van Walcheren richting Borssele. Hierbij is een aantal belangrijke bemerkingen ingebracht met betrekking tot het voorkeurstracé dat deels door de vaargeul zal lopen onder meer in een zone waar in het verleden in functie van de bevaarbaarheid scheepswrakken zijn weggehaald. Belangrijk is dat de kabels op voldoende diepte worden gelegd om geen (toekomstige) belemmeringen voor de bevaarbaarheid op te leveren als ook de veiligheid te kunnen garanderen in de zone die is aangeduid als noodankerplaats. Op 18 december 2015 zijn de ontwerpkavelbesluiten Borssele III, IV en V (innovatiekavel) gepubliceerd op de website van het Bureau Energieprojecten. Tot en met 18 januari 2016 kon een

159

zienswijze ingediend worden op de ontwerpbesluiten. Het HA heeft dd. 19 januari 2016 een zienswijze ingediend - waarbij in hoofdzaak verwezen werd naar het kabeltracé. Op 8 april 2016 zijn de kavelbesluiten gepubliceerd. Belanghebbenden die een zienswijze hebben ingediend tegen de ontwerp kavelbesluiten konden een beroep instellen. (Het HA heeft geen beroep ingesteld. Het HA had een zienswijze ingediend m.b.t. de kavels III, IV en V maar inhoudelijk werd er eigenlijk verwezen nr de aanlandingswijze.) Ook de passende beoordeling is besproken en opmerkingen zijn overgemaakt. Het Ministerie van Economische Zaken van Nederland ging ondertussen verder met de procedures en besluiten. Het inpassingsplan lag van 15 juli tot en met 26 augustus 2016 ter inzage. HA heeft protest indienen bij de Nederlandse Raad van State (DC nr. 161708).

3.6 Natuur

Het havengebied is voor een groot deel gelegen in of grenst aan Natura2000-gebied, in het bijzonder de Vogelrichtlijngebieden 'Schorren en polders van de Beneden-Schelde' en 'De Kuifeend en Blokkersdijk' en het Habitatrichtlijngebied ' Schelde- en Durme-estuarium van de Nederlandse grens tot Gent'. In uitvoering van artikel 36ter §1 van het decreet van Natuurbehoud werd op 15 juli 2016 door de Vlaamse Regering een principiële beslissing genomen houdende vaststelling van de instandhoudingsdoelstellingen (IHD) en prioriteiten voor de speciale beschermingszone (SBZ) 'De Kuifeend en Blokkersdijk - deel De Kuifeend' en de speciale beschermingszone 'Schorren en polder van de Beneden-Schelde'.

Naast (Europese) natuurverplichtingen die voortvloeien uit het feit dat het havengebied voor een groot deel gelegen is in of grenst aan Vogel- en Habitatrichtlijngebied, dient er binnen het havengebied ook rekening te worden gehouden met Vlaamse natuurwetgeving, in het bijzonder het Natuurdecreet en het Soortenbeschermingsbesluit.

Samen met de goedkeuring van het afbakenings-GRUP werd een door ANB uitgewerkte faseringsnota tot gefaseerde realisatie van de natuurkerngebieden rond het havengebied in relatie tot de belangrijke infrastructuurprojecten binnen het havengebied goedgekeurd. De natuurkerngebieden die dienen gerealiseerd te worden en onder de verantwoordelijkheid van het Havenbedrijf vallen zijn:

Voor LSO: Prosperpolder-Zuid, Doelpolder-Midden (gedeeltelijk samen met aMT) en Grote Geule;

Voor RSO: Opstalvallei fase II.

Zolang de realisatie van deze natuurkerngebieden nog niet is voltooid, blijft het Havenbedrijf gebonden aan enkele nog niet ingevulde verplichtingen uit het natuurcompensatieplan Deurganckdok. Van deze verplichtingen is als belangrijkste te vermelden het jaarlijks behoud van 200 ha geschikt broedgebied voor strand- en plasbroeders op de Linkerscheldeoever.

Ten gevolge van de uitspraak van het Europees Hof van Justitie, dd 21/07/2016, die oordeelde dat de in het GRUP voorziene natuurontwikkeling moest gekwalificeerd worden als compenserende maatregelen (i.p.v. pro-actieve robuuste natuurontwikkeling) waarvoor de bijzondere toets van de Habitatrichtlijn had moeten gebeuren en van de op basis van het advies (dd. 20/09/2016) van de auditeur te verwachten vernietiging van het 'moeder' GRUP, inclusief de vernietiging van de natuurkerngebieden, staat de proactieve natuurontwikkeling overeenkomstig de faseringsnota onder druk. Het Havenbedrijf blijft inhoudelijk achter de natuur-faseringsnota staan en zal de gemaakte afspraken rond natuurontwikkeling blijven honoreren, ook na de mogelijke vernietiging van het 'moeder' GRUP.

160

3.6.1 Natuurkerngebieden rond het havengebied

Gerealiseerde natuurprojecten

Doelstelling en omschrijving

In navolging van het natuurcompensatieplan van Deurganckdok (2001), het RUP Liefkenshoekspoortunnel (2008), RUP Bietenveld (Amoras) (2007) en de faseringsnota natuur van het GRUP (2013) voor de afbakening van het havengebied Antwerpen worden sinds 2002 in en rond het havengebied Antwerpen permanente en tijdelijke natuur(compensatie)gebieden gerealiseerd.

Beleidstraject

Alle natuurprojecten vinden hun oorsprong uit hetzij een nooddecreet (cfr Deurganckdok), hetzij een strategisch plan dat op plan niveau verankerd is in een (G)RUP met bijbehorend actieprogramma.

Planning (mijlpalen)

Aangezien het hier een overzicht betreft van afgewerkte projecten, is een planning met mijlpalen hier niet van toepassing.

Stand van zaken

Volgende permanente natuurgebieden werden gerealiseerd:

In het kader van het Nooddecreet Deurganckdok:

Groot rietveld (2003)

Drijdijck (2006)

Doelpolder-Noord en Brakke Kreek (2007)

Putten West en Zoetwaterkreek (2006)

Paardenschor (2004)

In het kader van het RUP Bietenveld:

Opstalvalleigebied fase 1 (2008)

In het kader van het RUP Liefkenshoekspoortunnel:

Rietveld Kallo (2014)

In het kader van GRUP Afbakening zeehavengebied Antwerpen:

Zwartkopmeeuwenbroedplaats lus A12/R2 (2009)

Tijdelijke natuurgebieden:

In het kader van het Nooddecreet Deurganckdok:

Verrebroekse plassen (2003)

MIDA-zones (2005)

Vlakte van Zwijndrecht (2004)

Tijdelijke natuurgebieden in kader van de compensatieverplichting 200 ha geschikt broedgebied voor strand- en plasbroeders:

Jaarlijks wordt er in de werkgroep strand en plasbroeders van de BC Natuur LSO een oppervlaktebalans opgemaakt. De geactualiseerde oppervlaktebalans van de werkgroep dd. 10/09/15 wordt onderaan toegevoegd. De tabel is tot op heden nog actueel.

161

Output

De inrichting, het beheer, de eventuele optimalisatiewerken en de monitoring van de gerealiseerde gebieden wordt opgevolgd door de Beheercommissie (BC) Natuur Linkerscheldeoever (LSO).

Op de website van de BC Natuur LSO kan de meest recentste informatie over de gebieden teruggevonden worden.

Binnen de overeenkomsten inzake de afspraken voor de realisatie en het beheer van de natuurkerngebieden van het MMHA van het strategisch plan voor de haven van Antwerpen – overeenkomst niet-estuariene natuurkerngebieden en estuariene gebieden (LSO) en de overeenkomst inzake afspraken voor de realisatie en het beheer van de natuurcompensatie voor het Vogelrichtlijngebied “De Kuifeend” in het Opstalvalleigebied en van de Zwartkopmeeuwenbroedsplaats (RSO) werden afspraken gemaakt tussen de partijen havenbedrijf Antwerpen, Vlaams Gewest, MLSO en NMBS (enkel RSO) mbt inrichting, beheer, optimalisatiewerken en monitoring.

Gelinkte pagina's

http://www.beheercommissienatuurlinkerscheldeoever.be/

http://rechterscheldeoever.beheercommissienatuur.be/

Natuurprojecten in voorbereiding

Doelpolder-Midden

Doelstelling en projectomschrijving

De inrichtingsstudie en technisch ontwerp GGG – Doelpolder Noord en Midden kadert in de realisatie van het "meest wenselijk alternatief (MWeA)" van het geactualiseerd

162

Sigmaplan (goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 22/07/2005). Doelpolder Noord en Midden worden tevens in het Maatschappelijk Meest Haalbaar Alternatief (MMHA) van het 'plan-MER over het Strategisch Plan voor en de afbakening van de haven van Antwerpen in haar omgeving' weerhouden als onderdeel van het noordelijk gebied waarvoor uitgegaan wordt van natuurontwikkeling. De afbakening van het noordelijk gebied van het MMHA Strategisch Plan valt nagenoeg volledig samen met het MWeA Geactualiseerd Sigmaplan. Voor de toekenning en de verdeling van de natuurtypen binnen het noordelijk gebied werd overeenstemming gezocht met de Achtergrondnota Natuur. In de besluiten van de Vlaamse Regering van 17/12/2004 en 22/07/2005 inzake de Langetermijnvisie Schelde-estuarium, de Ontwikkelingsschets 2010 en het Geactualiseerd Sigmaplan werd immers uitdrukkelijk gesteld dat er voor het noordelijk gebied van LSO afstemming dient te zijn met het strategische planningsproces voor het LSO-gebied. Deze afstemming impliceert een estuariene ontwikkeling van Doelpolder (Doelpolder Noord, Brakke Kreek en Doelpolder Midden). De afstemming impliceerde eveneens dat de voorziene timing van het MWeA voor delen van het noordelijk gebied, waaronder Doelpolder, werd aangepast in functie van het Strategisch Plan, met als doel het zo snel mogelijk bereiken van een gunstige staat van instandhouding voor de betrokken SBZ's in en om het havengebied.

De inrichtingsstudie en technisch ontwerp GGG – Doelpolder Noord en Midden omvat al het voorbereidende studiewerk om te kunnen overgaan tot de realisatie van Doelpolder als een gereduceerd getijdengebied (GGG-gebied) met estuariene natuur.

De opdracht bestaat uit verschillende deelopdrachten waaronder:

uitvoeren van topografische opmetingen in het hele gebied;

de opmaak van een (natuur)inrichtingsplan;

de opmaak van een project-MER;

geotechnisch onderzoek;

opmaak overzichtsplannen tbv opmaak technisch verslag;

uitvoeren van sonderingen en boringen;

de geheelopdracht ontwerp van alle infrastructuur in het gebied;

de vertaling van dit ontwerp in een dossier voor aanvraag van een stedenbouwkundige vergunning;

de vertaling van dit ontwerp in een volledig aanbestedingsdossier;

het veiligheidscoördinatie-ontwerp;

communicatie;

het in voorkomend geval verlenen van diverse diensten in regie;

Het Havenbedrijf Antwerpen is opdrachtgever van de studie. Waterwegen en Zeekanaal (W&Z) nv is leidend ambtenaar van de studie.

Beleidstraject

Op 4 mei 2009 gaf het directiecomité (DC 091728) haar goedkeuring aan het ontwerp van samenwerkingsovereenkomst tussen het Havenbedrijf Antwerpen en nv Waterwegen en Zeekanaal (W&Z) voor de voorbereiding van de inrichting van Doelpolder Noord/Midden als gebied voor estuariene natuur. Op 12 mei 2009 hechtte de raad van bestuur (RvB 091850) aan diezelfde beslissing zijn goedkeuring.

De overeenkomst werd door beide partijen ondertekend op 6 oktober 2009.

Op 27 september 2010 gaf het directiecomité (DC 103246) haar goedkeuring aan het bestek 16EI/10/01 'Inrichtingsstudie en technisch ontwerp GGG – Doelpolder Noord en Midden' en de procedure.

163

Op 28 maart 2011 gaf het directiecomité (DC 110925) haar goedkeuring aan de gunning van het bestek 16EI/10/01 aan het studiebureau Arcadis voor een bedrag van € 552.560,20 (excl. BTW).

Op 16 april 2012 gaf het directiecomité (DC 121210) haar goedkeuring aan verrekening 1 voor een bedrag van € 80.660,68 (excl. btw); schorsing van 29 september 2011 t.e.m. 8 januari 2012, termijnverlenging van 9 januari 2012 t.e.m. 31 januari 2012 voor deelopdracht 1 en schorsing van 29 september 2011 t.e.m. 1 februari 2012, termijnverlenging van 2 februari 2012 t.e.m. 31 mei 2012 voor deelopdracht 2.

Planning (mijlpalen)

MP Taak Initiële start

Geschatte start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Opmerkingen

1 Scharniermoment 1 maart 2016

15 juli 2016

31 december 2016

Scharniermoment verlaat naar 15 juli 2016

2 Indienen stedenbouwkundige vergunningsaanvraag

december 2015

30 mei 2016

juni 2016 november - december 2016

Vertraging wegens procedure Beveren tegen GRUP en vernietiging GRUP ingeschat op een jaar tot 2 jaar.

3 Archeologisch vooronderzoek

maart 2016

april 2017 juli 2016 augustus 2017

Gunning uitgesteld tot na uitspraak RvS mbt al dan niet vernietiging natuurkerngebieden

4 Archeologisch onderzoek augustus 2016

juli 2017 december 2016

5 Aanbestedingsprocedure

Opmaak bestek

Publicatie bestek

Gunning bestek - aanbesteding

april 2016

december 2016

Vertraging wegens procedure Beveren tegen GRUP + mogelijke vernietiging GRUP

6 Uitvoeringswerken 2017 2019 2019 2021

Vergunningstraject

Er dienen geen vergunningen te worden aangevraagd in dit voorbereidend traject van het project.

Gunningstraject

Het Havenbedrijf Antwerpen is aanbestedende overheid. W&Z is leidend ambtenaar. De opdracht werd gegund aan het studiebureau Arcadis. Het aanvangsbevel werd gegeven op 1 juni 2011 voor de deelopdrachten 1 en 2. Op 9 februari 2012 werd het aanvangsbevel voor deelopdracht 3 gegeven. Op 12 november 2013 werd het aanvangsbevel voor deelopdracht 5 - Opmaak project-MER gegeven. Op 1 september 2014 werd het aanvangsbevel voor deelopdracht 4 - Ontwerp gegeven.

164

Op 24 november 2014 werd het aanvangsbevel voor deelopdracht 6 - Opmaak plannen tbv opmaak technisch verslag gegeven.

Op 18 mei 2015 werd het aanvangsbevel voor deelopdracht 7 - Opmaak dossier bouwvergunningsaanvraag gegeven.

Uitvoering

DEELOPDRACHT 1 en 2

Sinds 1 juni 2011 zijn de deelopdrachten 1 (Topografie) en 2 (Geotechnisch onderzoek) van het voorbereidende studiewerk van start gegaan.

Het gebied Doelpolder Noord en Midden en het Paardenschor werd topografisch ingemeten muv de percelen waarvan toegang werd geweigerd door eigenaars en/of pachters. Deelopdracht 1 (topografie) is afgerond sinds 31 januari 2012.

Voor wat betreft deelopdracht 2 (geotechnisch onderzoek) zijn de sonderingen uitgevoerd muv enkele op percelen waarvan toegang werd geweigerd door eigenaars en/of pachters. Het uitvoeren van boringen is afgerond, het beproeven van de monsters is momenteel in uitvoering. Deelopdracht 2 werd voorlopig beëindigd in voorjaar 2012.

In december 2014 werd een aangepast voorstel van boringen uitgewerkt om de ontbrekende sonderingsgegevens alsnog te bekomen. Dit aangepast voorstel werd niet uitgevoerd. Het uitvoeren van de ontbrekende sonderingen wordt verschoven naar een latere datum.

DEELOPDRACHT 3

Deelopdracht 3 (opmaak inrichtingsplan) is in uitvoering sinds 9 februari 2012.

Tussen 9/2/2012 en 2/10/2012 zijn er 3 stuurgroepvergaderingen gehouden ivm opmaak inrichtingsplan: Februari 2012: evaluatie van het uitgevoerde onderzoek naar het eventueel behoud van kernen Ouden Doel en Rapenburg (met name screening op hydraulische aspecten en veiligheid tegen overstroming)November 2012: indicatieve toetsing stabiliteit zoetenberm

o SG1 (9/2/2012): bespreking randvoorwaarden tbv opmaak inrichtingsplan o SG2 (25/6/2012): bespreking eerste versie van het inrichtingsplan o SG3 (2/10/2012): bespreking tweede versie van het inrichtingsplan.

Voortgang en inbreng van Arcadis was te beperkt t.o.v. SG2. Dit werd per brief gemeld aan Arcadis.

19/10/2012: n.a.v. SG3 werd een overleg in beperktere kring gehouden waar o.a. de bezwaarschriften van het Openbaar Onderzoek van het GRUP besproken werden. Het inrichtingsplan dient voornamelijk aangepast te worden vanuit uitgangspunten erfgoed.

Eind mei 2013: nieuwe versie van het inrichtingsplan beschikbaar

5/06/2013: overleg met Agentschap Onroerend Erfgoed om de implementatie van erfgoedwaarden in inrichtingsplan te bespreken n.a.v. de studie Ruraal Erfgoed.

16/07/2013: overleg GHA – W&Z – AMT i.v.m. voortgang van de studie.

07/2013 t.e.m. 09/2013: aanleveren nodige info i.v.m. openstaande punten zodat Arcadis de inrichtingsstudie kan afronden (o.a. info waterbekkens kerncentrale Doel, grenzen GRUP etc.)

In het najaar 2013 werd van het ontwerp-inrichtingsplan een digitaal hoogtemodel opgemaakt dat aan het Waterbouwkundig Laboratorium werd bezorgd. Het Waterbouwkundig Laboratorium heeft aan de hand hiervan verdere simulaties gedaan in functie van de GGG-werking en de te verwachten waterstanden in het gebied. Dit resulteerde in het rapport "Dijkhoogtes Doelpolder: Deelrapport 3 -

165

Aanvullende scenarioberekeningen met betrekking tot de GGG-werking en de veiligheid tegen overstromingen in het kader van de aanleg van het GGG Doelpolder. revisie januari 2014".

Op 18/03/2014 vond de 4de stuurgroep plaats waarin de resultaten uit het rapport van het WL werden besproken als ook versie 5 van het inrichtingsplan. Versie 5 van inrichtingsplan houdt rekening met de aanbevelingen uit erfgoedstudie - deelrapport Doelpolder en houdt rekening met de modelleringsresultaten uit het rapport van het WL. Er wordt gekozen voor 11 kokers met een inlaatdrempel op +3,3mTAW en een uitlaatdrempel op +0m TAW. In de kokers worden schotbalken voorzien zodat een brede range van in- en uitlaatpeilen kan ingesteld worden in functie van de toekomstige natuurontwikkeling in het gebied. Dit scenario garandeert de maximale flexibiliteit om het gebied zowel op korte als op lange termijn te laten evolueren naar de gewenste habitattypen.

Op 14/08/2014 werd versie 6 van het inrichtingsplan opgemaakt en door middel van een begeleidende nota gedocumenteerd. De opmerkingen op deze nota worden verwerkt tot een finale nota. Inrichtingsplan versie 6 wordt in deelopdracht 4 technisch uitgewerkt / ontworpen.

DEELOPDRACHT 4

Het aanvangsbevel voor deelopdracht 4 (ontwerp) werd gegeven op 1 september 2014. De uitvoeringstermijn van deze deelopdracht bedraagt 120 kalenderdagen.

In december 2014 werden de eerste ontwerpplannen van het binnengebied, de bijkomende stuwtjes en het in- en uitlaatkunstwerk doorgestuurd voor controle en eventuele opmerkingen. In maart 2015 vond een overleg plaats mbt alle ontwerpplannen. Op basis van dit overleg dienen nog een aantal zaken in de ontwerpplannen van het binnengebied aangepast te worden. Deze aanpassingen zijn met de dienst Onroerend Erfgoed afgetoetst en worden verwerkt in de finale ontwerpplannen van het binnengebied. In september 2015 zijn eveneens verfijningen aangebracht aan de ontwerpplannen van de wegenis op de dijken. In samenwerking met afdeling Geotechniek zijn bijsturingen uitgevoerd aan de berekeningsnota's voor het in- en uitlaatkunstwerk en de dijken.

In samenspraak met Electrabel zijn er in de maanden augustus en september 2015 plannen opgemaakt voor de wegenis van en naar de kerncentrale.

DEELOPDRACHT 5

Het aanvangsbevel voor deelopdracht 5 (opmaak project-MER) werd gegeven met ingang op 12 november 2013. Op 16 mei 2014 werd het kennisgevingsdossier in het kader van het project-MER bij de dienst MER ingediend die het dossier op haar beurt op 5 juni 2014 volledig en ontvankelijk verklaarde. Het openbaar onderzoek over de kennisgeving werd door de Gemeente Beveren ingesteld en liep van 19 juni tot 18 juli 2014. Naar aanleiding van het openbaar onderzoek is er naar de inwoners van de gemeente een infobrief verstuurd. De richtlijnenvergadering met de dienst MER vond plaats op 12 augustus 2014. Op 2 september 2014 werden de richtlijnen van de dienst mer voor de opmaak van de project-MER ontvangen. Overeenkomstig deze richtlijnen heeft Arcadis een MER-rapport opgemaakt. De bespreking van deze ontwerptekst van het MER-rapport met de mer-dienst vond plaats op 28 april 2015. De MER-rapport werd op 30 juni 2015 ingediend bij de dienst mer. Op 6 augustus 2015 werd het MER-rapport door de dienst mer goedgekeurd.

DEELOPDRACHT 6

Op 24 november 2014 werd het aanvangsbevel voor deelopdracht 6 - Opmaak plannen tbv opmaak technisch verslag gegeven. De uitvoeringstermijn van deze deelopdracht bedraagt 30 kalenderdagen. De plannen werden binnen de

166

uitvoeringstermijn opgemaakt en overgedragen aan ABO, de bodemsaneringsdeskundige die het technisch verslag zal opmaken. Het milieuhygiënisch bodemonderzoek op terrein werd opgestart in de week van 19 januari 2015. De nodige brieven om deze werkzaamheden op terrein te kunnen uitvoeren werden naar de eigenaars verstuurd door W&Z. Het technisch verslag is opgemaakt en overgedragen aan Arcadis voor verder gevolg.

In de zomer van 2015 hebben ook boringen plaatsgevonden in het Paardeschor. De milieuhygiënische informatie van deze boringen is aangevuld in het technisch verslag en overgedragen aan Arcadis voor verder gevolg.

In het kader van het ontwerp van de in- en uitlaatconstructie heeft het Waterbouwkundig labo schaalmodelproevern uitgevoerd in functie van de afmetingen en diepte van de woelkom voor en achter de sluis. Woelkom wordt minder lang, Arcadis werkt technisch voorstel verder uit.

DEELOPDRACHT 7

Op 18 mei 2015 werd het aanvangsbevel voor deelopdracht 7 - Opmaak dossier bouwvergunningsaanvraag gegeven. De uitvoeringstermijn van deze deelopdracht bedraagt 120 kalenderdagen.

Bouwaanvraag werd 30 mei 2016 ingediend bij RV. Ingediend dossier betreft scenario waarbij de gehuchten Ouden Doel en Rapenburg verdwijnen conform de beslissing van de Vlaamse Regering.

Openbaar onderzoek van de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag liep van 22 september tot 22 oktober 2016.

Op 14 oktober 2016 heeft Beveren met een schrijven aan Minister Weyts een verzoek tot intrekken van de bouwaanvraag aangevraagd. Op dit verzoek is niet ingegaan. De stedenbouwkundige vergunningsaanvraag werd niet ingetrokken door W&Z. Op 16 januari 2017 staat dossier op de agenda van het college van Burgemeester en schepenen van Beveren. Het advies van Beveren gaat vervolgens naar RV. Er wordt een negatief advies verwacht.

DEELOPDRACHT 8

Op 18 januari 2016 wordt het aanvangsbevel gegeven voor deelopdracht 8 - Opmaak aanbestedingsdossier. De uitvoeringstermijn van deze opdracht bedraagt 120 kalenderdagen.

De opmaak van het aanbestedingsdossier was lopende maar wordt on-hold gezet in afwachting van de uitspraak Raad van State in de zaak van Beveren tegen het AfbakeningsGRUP.

ARCHEOLOGISCH VOORONDERZOEK - bestek 16EI/16/03

Ter voorbereiding van het archeologisch vooronderzoek werd door W&Z een ontwerp van bestek (open offertevraag voor aanneming van diensten) opgemaakt en in december 2015 ter goedkeuring aan de projectpartners (Vlaams Gewest, HA, MLSO) voorgelegd. Het bestek werd gepubliceerd in de week van 21 maart 2016. De opening van de offerte zal doorgaan op donderdag 19 mei 2016. De uitvoering van het bestek wordt geraamd op € 380.500 (excl. btw) waarvan € 97.751 (excl. btw) rechtstreeks ten laste valt van het Havenbedrijf Antwerpen.

Op 19 mei werden 2 offertes ontvangen. De opdracht kan gegund worden aan Ghent Archaeological Team bvba maar uitvoering is on-hold gezet tot na de uitspraak van Raad van State mbt de al dan niet vernietiging van de natuurkerngebieden op LSO.

WERKGROEP Ouden Doel en Rapenburg

167

Er is een werkgroep opgestart rond het al dan niet behoud van Ouden Doel en Rapenburg. Deze werkgroep kwam in 2016 2 maal samen: op 22/11/2016 en 15/12/2016.

In de werkgroep wordt bekeken in welke mate Ouden Doel en/of Rapenburg al dan niet behouden kunnen blijven. Op basis van een onderzoek uitgevoerd door OMGEVING wordt het al dan niet behoud gemotiveerd en worden afbakeningslijnen rond de gehuchten voorgesteld.

In voorbereiding tot de opmaak van een plan-MER en GRUP voor de mogelijke nieuwe afbakening van het natuurgebied Doelpolder zal gestart worden met voorbereidende onderzoeken. Het betreft volgende vooronderzoeken:

Onderzoek waterhuishouding mbt: o grondwaterstand, onderloopsheid dijken en verzilting; o waterafvoer en waterzuivering;

Onderzoek mbt nutsleidingen;

Onderzoek mbt bereikbaarheid/ontsluiting van elk van de behouden gehuchten;

Onderzoek mbt ruimtelijke impact van de dijken;

Onderzoek mbt natuurcompensatie;

Kostprijsraming op conceptniveau

Grote Geule

Doelstelling en omschrijving

De studieopdracht B10230 omvat het voorbereiden en de opmaak van een inrichtingsplan, het project-milieueffectenrapport (project-MER) en het bouwvergunningsaanvraagdossier voor het natuurontwikkelingsproject Grote Geule.

De opdracht wordt opgedeeld in 7 deelopdrachten:

Deelopdracht 1: Topografische opmetingen

Deelopdracht 2: Voorbereiding en bijkomend onderzoek in functie van de opmaak van het inrichtingsplan

Deelopdracht 3: Opmaak van een concept natuurinrichtingsplan

Deelopdracht 4: Opmaak van een project-milieueffectenrapport (project-MER)

Deelopdracht 5: Opmaak van een bouwtechnisch inrichtingsplan

Deelopdracht 6: Opmaak van een bouwvergunningsaanvraagdossier

Deelopdracht 7: Communicatie

Beleidstraject

In de beslissing van 11 september 2009 koos de Vlaamse Regering voor het in het plan-MER omschreven maatschappelijk meest haalbaar alternatief (MMHA) als na te streven gewenste ontwikkeling voor de haven van Antwerpen. In dit MMHA is de Achtergrondnota Natuur het uitgangspunt voor de afbakening van de natuurgebieden die ervoor moeten zorgen dat de instandhoudingsdoelstellingen voor de speciale beschermingszones en de beschermde soorten gehaald worden.

In uitvoering van dit MMHA zullen op de Linkeroever volgende natuurkerngebieden in een eerste fase ingericht worden:

Prosperpolder Zuid fase 1

Nieuw Arenbergpolder fase 1

Grote Geule

Doelpolder

168

Voor de realisatie en het beheer van deze natuurkerngebieden werd een “overeenkomst inzake de afspraken voor de realisatie en het beheer van de niet-estuariene natuurkerngebieden van het MMHA van het strategisch plan voor de haven van Antwerpen” opgemaakt tussen het Havenbedrijf Antwerpen, de Maatschappij Linkerscheldeoever (MLSO) en het Vlaams Gewest.

Deze overeenkomst legt de taakverdeling vast tussen de Partijen bij de realisatie en het beheer van de natuurkerngebieden alsook van de verdeelsleutels inzake de financiering. Op 22 april 2013 hechtte de raad van bestuur haar goedkeuring aan deze overeenkomst (punt nr. 130977)

Met betrekking tot het natuurkerngebied Grote Geule is het Havenbedrijf Antwerpen verantwoordelijk voor de inrichting van het natuurgebied alsook voor het ganse voorbereidingstraject, de gunning en het toezicht van de werken. De kosten verbonden aan het voorbereidingstraject en de inrichting worden verdeeld tussen de Partijen volgens verdeelsleutel 1 zoals vastgelegd in de overeenkomst inzake de afspraken voor de realisatie en het beheer van de niet-estuariene natuurkerngebieden van het MMHA op Linkerscheldoeover (1/3 Vlaams Gewest waarvan 16,665% ANB en 16,665% AMT, 2/3 Havenbedrijf (51,39%) en MLSO (15,28%)).

Op 26 maart 2014 werd de overeenkomst over de realisatie en het beheer van de niet-estuariene natuurgebieden Linkerscheldeoever ondertekend door de betrokken Vlaamse ministers. Eerder ondertekende ook het Havenbedrijf Antwerpen en de Maatschappij Linkerscheldeoever de overeenkomst.

Op 22 juli 2014 gaf het directiecomité (punt nr. 141886) haar goedkeuring voor het bestek B10230 “inrichtingsstudie en technisch ontwerp natuurontwikkelingsproject Grote Geule” aan de hand van een open offerteaanvraag.

Op 23 maart 2015 gaf het directiecomité (punt nr. 150751) haar goedkeuring om bestek B10230 “inrichtingsstudie en technisch ontwerp natuurontwikkelingsproject Grote Geule” te gunnen aan Antea Belgium NV voor een totaal bedrag van 157.866,62 EUR (exclusief btw). Hiervan valt 51,39%, t.t.z. 81.127,656 EUR, rechtstreeks ten laste van het Havenbedrijf Antwerpen.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Gunning B10230 mei 2015 februari 2017

DO1: Topografische opmetingen 4/06/2015 3/09/2015

DO2: Voorbereiding en bijkomend onderzoek

26/05/2015 23/09/2015

DO3: Concept natuurinrichtingsplan

variantenanalyse

consensus inrichtingsplan

19/10/2015

22/02/2016

17/01/2016

23/03/2016

DO4: Project-MER

kennisgevingdossier

MER-rapport

4/01/2016

5/09/216

4/03/2016

31/12/2016

31/03/2016

31/03/2017

Opmaak MER-rapport vertraging wegens verwerken van vele opmerkingen openbaar onderzoek

169

DO5: Bouwtechnisch inrichtingsplan september 2016

april 2017 december 2016

DO6: Bouwvergunningsaanvraagdossier

november 2016

juni 2017 februari 2017

DO7: Communicatie

Indienen stedenbouwkundige vergunningsaanvraag

februari 2017 september 2017

Vergunningsprocedure februari 2017 september 2017

augustus 2017

Archeologisch vooronderzoek

Archeologisch onderzoek

Aanbestedingsprocedure

Uitvoeringswerken augustus 2017

Stand van zaken

In de eerste helft van 2013 werd er ter voorbereiding van een bestek voor de opmaak van een inrichtingsplan voor Grote Geule een knelpuntennota opgemaakt. Deze nota bundelt alle knelpunten en openstaande vragen en bezorgdheden dewelke een vertaling dienen te vinden in het inrichtingsplan.

De knelpuntennota werd eind 2013 afgerond en werd als basis gebruikt voor de opmaak van een bestek voor de opmaak van een natuurinrichtingsplan voor Grote Geule. Voor de begeleiding van het bestek en de uitvoering van het bestek werd een stuurgroep en een klankbordgroep Grote Geule opgericht.

Het bestek B10230 'Inrichtingsstudie en technisch ontwerp van het natuurontwikkelingsproject Grote Geule' werd opgemaakt en door zowel klankbordgroep, stuurgroep als het Directiecomité van het Havenbedrijf goedgekeurd. Het bestek betrof een open offerteaanvraag, Europees gepubliceerd 23 juli 2014. Voor het bestek werden op 8 september 2014 5 inschrijvingen ontvangen. De opdracht werd na goedkeuring van het Havenbedrijf, Vlaams Gewest en MLSO op 31 maart 2015 gegund aan Antea Group Belgium.

DO1: Topografische opmetingen

Op 4 juni 2015 werd het aanvangsbevel gegeven voor het uitvoeren van topografische opmetingen. Deze opdracht is afgerond en opgeleverd.

DO2: Voorbereiding en bijkomend onderzoek

Op 26 mei 2015 werd het aanvangsbevel gegeven voor het voorbereidend en bijkomend onderzoek.

Een eerste klankbordgroepvergadering vond plaats op 25 juni 2015. Tijdens deze vergadering werd aan een ruime groep van stakeholders een stand van zaken gegeven over de voortgang van het project, in het bijzonder de aanpak en reeds gevoerde onderzoek binnen deelopdracht 2.

Voor DO2 werd een ontwerp van syntheserapport opgemaakt. Het ontwerp syntheserapport van DO2 werd met de uitgevoerde variantenanalyse verder

170

aangevuld en op 24 december 2015 overgemaakt aan de klankbordgroep voor opmerkingen.

DO3: Concept natuurinrichtingsplan

Deelopdracht 3 bevat 2 fases: in eerste instantie dient een variantenanalyse uitgevoerd te worden van mogelijke inrichtingsplannen, in tweede fase zal een consensus inrichtingsplan verder uitgewerkt worden.

Op 19 oktober 2015 werd het aanvangsbevel gegeven voor de uitvoering van de variantenanalyse. Op de klankbordgroep van 17 december 2015 werden de verschillende inrichtingsplan-varianten toegelicht en besproken.

Op 22 februari 2016 werd het aanvangsbevel gegeven voor de uitwerking van de consensus inrichtingsvariant.

Rekening houdend met de ontvangen opmerkingen werd het inrichtingsplan variant 2 verder uitgewerkt tot een eerste ontwerp van natuurinrichtingsplan. Dit plan werd als basis gebruikt voor de opmaak van de mer-kennisgeving en zal aan het publiek toegelicht worden via een infomarkt. Na ontvangst van alle opmerkingen uit klankbordgroep, stuurgroep en openbaar onderzoek van het kennisgevingsdossier zal het ontwerp inrichtingsplan verder uitgewerkt worden tot een definitief natuurinrichtingsplan.

DO4: Project-MER

MER-kennisgeving:

Op 4 januari 2016 werd het aanvangsbevel gegeven voor de opmaak van het mer-kennisgevingsdossier.

Op 22 maart 2016 vond de 3de klankbordgroep plaats met toelichting over het uitgewerkte ontwerp natuurinrichtingsplan en de mer-kennisgeving.

Op 31 maart werd de mer-kennisgeving bij de dienst-mer ingediend. Op 19 april 2016 werd de kennisgeving volledig verklaard door de dienst-mer. In het kader van het openbaar onderzoek voor de mer-kennisgeving werd op 26 april 2016 een infomarkt over het natuurproject georganiseerd. De vragen en opmerkingen uit de infomarkt worden gebundeld en verwerkt en daar waar mogelijk volgt bijsturing van het inrichtingsplan. Ook een aantal opmerkingen relevant voor de gemeenten. Hierover werd bilateraal overleg gepland omdat buiten de scope van onze opdracht.

Het openbaar onderzoek van de kennisgeving liep van 27 april tot en met 27 mei. Er werden 22 unieke bezwaren ingediend.

Op 1 juli 2016 vond de richtlijnenvergadering met de dienst mer plaats.

Op 30 september 2016 werden de richtlijnen voor de project-MER door de dienst Mer goedgekeurd.

MER-rapport:

Aanvangsbevel opmaak MER-rapport werd gegeven op 5/09/2016 met uitvoeringstermijn tot eind december. In februari - maart 2017 kan dan MER-rapport ingediend worden.

Ten gevolge van vele bezwaren en opmerkingen op het inrichtingsplan opgenomen in de MER-kennisgeving zullen er aanpassingen doorgevoerd worden aan het inrichtingsplan zodat een nieuw consensusplan kan bekomen worden. In het bijzonder waren er opmerkingen over de langsgrachten en de waterhuishouding.

Eind december 2016 ontving het HA een antwoordnota mbt de langsgrachten en een deelrapport scenario-analyse mbt grond en oppervlaktewater.

Eind december ontving het HA ook een eerste ontwerp MER-rapport ter nazicht. De timing voor het indienen van de MER in februari - maart 2017 zal vermoedelijk niet gehaald worden daar het ontwerp MER-rapport nog door verschillende

171

instanties dient nagelezen te worden, vervolgens aangepast dient te worden door Antea om dan als formeel ontwerp-MER ingediend te worden bij de dienst MER voor advies.

EXTRA / PARALLEL projecten

Op 8 augustus 2016 vond een verkennend overleg plaats (met HA, VLM, ANB, AMT, MLSO) rond de opstart van een landinrichtingsproject in Beveren en Sint-Gillis-Waas. Zaken rond recreatie, nutriënteninflux van landbouw en ophoging van landbouwgronden zouden beter in dit landinrichtingsproject opgenomen dan in het natuurinrichtingsproject GG. Op 18 oktober 2016 vond een formeler overleg plaats tussen VLM, Eddy Bruyninckx (Greet Bernaers), Peter Van de Putte, burgemeesters van Beveren en Sint-Gillis-Waas, Polder Land van Waas mbt een mogelijk landinrichtingsproject. Ter voorbereiding van dit overleg werd op 20 september 2016 een vervolgoverleg gehouden met als output een overzicht van maatregelen die een ruimtelijk behoefte kennen.

Output

Op 23 december 2015 werd een ontwerp van syntheserapport voor DO2 en 3 door Antea opgeleverd. Na ontvangst van de opmerkingen uit de klankbordgroep zal dit rapport verder afgewerkt worden tot een finaal rapport ter onderbouwing van het inrichtingsplan.

Thema water en slibbodem in project Grote Geule

Slibbodem

Op 11 april 2016 vond een overleg plaats met de Provincie Oost-Vlaanderen (Luc De Winne en Wim Behiels) en de Polder Land van Waas i.v.m. de slibbodem. Er werd een raming gemaakt van de hoeveelheid te ruimen slib (en kostprijs) wanneer er maar geruimd moet worden tot het bodempeil van de duikers onder de wegen Polderstraat en Sint-Kornelisstraat (en dus niet tot op de vaste bodem).

Er zal tevens gekeken worden naar de slibkwaliteit en de kosten voor de sanering van eventueel vervuild slib.

Antea voerde een berekening uit van de hoeveelheid te ruimen slib wanneer de ruiming beperkt wordt tot een bodempeil van -0,16mTAW. Het zou nu gaan over een 25.000 m³ te ruimen slib ipv 182.000 m³ slib.

ABO voerde in juli-augustus-september 2016 naast bijkomende oppervlaktewaterkwaliteitsanalyses volgende analyse op het slib uit ikv waterkwaliteitsverbetertraject: slibkwaliteit, vertikale nutriëntenverdeling van totaal Fe, totaal S, totaal P, organisch N in slibmatrix, ammonium in poriënwater. Op basis van deze analyseresultaten kan meer nauwkeurig bepaald worden in functie van waterkwaliteit hoeveel (hoe diep) slib er dient geruimd te worden.

In het kader van mogelijke slibruiming zal een subsidiedossier opgemaakt worden. Gezien de detailleringsgraad van de benodigde documenten in dit dossier kan het pas volgend jaar ingediend worden voor subsidies in 2018. Aangezien HA dit dossier niet kan indienen (enkel waterloopbeheerders van 2de en 3de categorie kunnen dit) moeten er afspraken gemaakt worden met de gemeenten, bij voorkeur met de gemeente Beveren. Overleg is opgestart.

Waterkwaliteitsmonitoring

In het kader van het natuurontwikkelingsproject Grote Geule werd er bijkomend waterkwaliteitsmonitoring gedaan op een drietal locaties in de Grote Geule, ter hoogte van de Polderstraat (blauwe lijn), Sint-Kornelisstraat (rode lijn) en de Kieldrechtsebaan

172

(groene lijn). Deze monitoring vond plaats op maandelijks basis gedurende gans het jaar 2014 en 2015. De monitoring wordt niet verder gezet in 2016.

De waterkwaliteitsgegevens tonen duidelijk aan dat er een eutrofieringsprobleem aanwezig is in de Grote Geule. Totaal stikstof en totaal fosfor concentraties zitten het gehele jaar boven de norm en pieken in het begin van de zomer met als resultaat ook een grote algenbloei en dientengevolge problemen met de zuurstofcondities, die zeker manifest waren in 2015. Er is wel een duidelijk verschil tussen de drie locaties, waarbij met name de locatie aan de Polderstraat er veel beter uitkomt dan de locatie aan de Kieldrechtsebaan. De resultaten staan weergegeven in onderstaande grafieken.

173

174

DO 2_Onderzoeksrapport

20151221__NI_GroteGeule_Conceptrapportage.pdf

DO 3_Inrichtingsplan

Kaart_GroteGeule.pdf

Kaart_GroteGeule_met_achtergrond.pdf

20160318_IP Grote Geule_vs03.pdf

DO 4_project-MER

Kennisgeving_Bundel_finaal.pdf

175

DO 7_Communicatie

Nieuwsbrief opgemaakt in kader van infomarkt voor MER-kennisgeving

NB_grote_geule_april_2016_DEF.pdf

Nieuw Arenbergpolder

Doelstelling en omschrijving

Het natuurontwikkelingsproject Nieuw Arenbergpolder fase 1 maakt integraal onderdeel uit van het Maatschappelijk Meest Haalbaar Alternatief (MMHA) van het plan-MER dat de basis vormde van het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) ‘Afbakening zeehaven Antwerpen’. Het natuurontwikkelingsproject heeft als doelstelling het realiseren van instandhoudingsdoelstellingen voor avifauna en vormt het vervanggebied voor de Putten Weiden. Daartoe dient binnen het projectgebied een habitattype van zilte graslanden gerealiseerd te worden.

Beleidstraject

In de beslissing van 11 september 2009 koos de Vlaamse Regering voor het in het plan-MER omschreven maatschappelijk meest haalbaar alternatief (MMHA) als na te streven gewenste ontwikkeling voor de haven van Antwerpen. In dit MMHA is de Achtergrondnota Natuur het uitgangspunt voor de afbakening van de natuurgebieden die ervoor moeten zorgen dat de instandhoudingsdoelstellingen voor de speciale beschermingszones en de beschermde soorten gehaald worden.

In uitvoering van dit MMHA zullen op de Linkeroever volgende natuurkerngebieden in een eerste fase ingericht worden:

Prosperpolder Zuid fase 1

Nieuw Arenbergpolder fase 1

Grote Geule

Doelpolder

Voor de realisatie en het beheer van deze natuurkerngebieden werd een “overeenkomst inzake de afspraken voor de realisatie en het beheer van de niet-estuariene natuurkerngebieden van het MMHA van het strategisch plan voor de haven van Antwerpen” opgemaakt tussen het Havenbedrijf Antwerpen, de Maatschappij Linkerscheldeoever (MLSO) en het Vlaams Gewest.

Deze overeenkomst legt de taakverdeling vast tussen de Partijen bij de realisatie en het beheer van de natuurkerngebieden alsook van de verdeelsleutels inzake de financiering. Op 22 april 2013 hechtte de Raad van Bestuur haar goedkeuring aan deze overeenkomst (punt nr. 130977).

Met betrekking tot het natuurkerngebied Nieuw Arenbergpolder fase 1 is de afdeling Maritieme Toegang (AMT) van het Vlaams Gewest verantwoordelijk voor de inrichting van het natuurgebied alsook voor het ganse voorbereidingstraject, de gunning en het toezicht van de werken.

Nieuw Arenbergpolder wordt ingericht als een natuurgebied (zilte graslanden). Het maakt onderdeel uit van het Actieprogramma OHA, waarbij proactief natuur wordt ontwikkeld die ervoor moet zorgen dat latere havenontwikkelingen geen significante impact hebben op het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen. Zo is de inrichting van Nieuw Arenbergpolder fase 1 een noodzakelijk voorwaarde voor onder ander het verdwijnen van de Putten Weiden en de aanleg van de eerste fase van de Ontwikkelingszone Saeftinghe.

In het kader van het voorbereidingstraject voor de realisatie van het natuurgebied Nieuw Arenbergpolder fase 1 werden volgende zaken reeds ondernomen:

176

Op 27 oktober 2014 (punt nr. 142879) keurde het Directiecomité volgende opdrachten goed:

gunning van deelopdracht 18 – MER-ontheffing aan Tractebel Engineering ten bedrage van 11.816,62 € excl. btw (= bedrag ten laste van het HA)

gunning van deelopdracht 15 – Grondonderzoek aan ABO NV ten bedrage van 25.921,75 € excl. btw (= bedrag ten laste van het HA)

Op 9 februari 2015 (punt nr. 150199) keurde het Directiecomité volgende opdracht goed:

aanbestedingprocedure ‘onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking’ en het ontwerp bestek ‘geofysisch onderzoek natuurinrichting Nieuw-Arenbergpolder te Beveren’ ten geraamde bedrage van 57.500 € excl. btw (= bedrag ten laste van het HA)

Op 18 augustus 2015 (punt nr. 152019) keurde het Directiecomité volgende opdrachten goed:

gunning 'geofysisch onderzoek' aan GATE bvba ten bedrage van 53.173,23 € excl. btw (= bedrag ten laste van het HA)

gunning 'grondboringen' aan ABO NV ten bedrage van 24.641,51 € excl. btw (= bedrag ten laste van het HA)

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag

medio 2015

begin 2016 juni 2016 Vertragingen ten gevolge van negatief advies Beveren mbt Oude Sluisstraat

Archeologisch vooronderzoek

najaar 2015

begin 2016 eind 2016 Vertraging wegens niet toegankelijkheid van gronden. Duur van vertraging afhankelijk van onteigeningsproces

Archeologisch onderzoek

begin 2016

medio 2016 eind 2016 Vertraging afhankelijk van voortgang archeologisch vooronderzoek

Aanbesteding inrichtingswerken

bestek ter goedkeuring partners

publicatie bestek

gunning

mei 2016

juli 2016

januari 2017

september 2016

juli 2016

september 2016

november 2016

Aanbesteding wordt losgekoppeld van aanbesteding natuurproject Doelpolder.

Vertraging: Aanbesteding on-hold gezet tot uitspraak RvS mbt vernietiging AfbakeningsGRUP.

Uitvoering januari 2017

voorjaar-zomer 2017

medio 2018 Aanbesteding wordt door aMT on-hold gezet tot uitspraak RvS mbt al dan niet vernietiging GRUP en de natuurkerngebieden

Stand van zaken

MER-ontheffing goedgekeurd door de dient MER op 2 juni 2015.

177

Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag voor de inrichtingswerken werd ingediend op 5 augustus 2015. Bouwvergunning verkregen in mei 2016.

Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag voor het grondtransport en ophogen van terreinen aan (toekomstige) rotonde Watermolen en terreinen Spaans fort is ingediend begin augustus 2016.

Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag voor omleggen van de Oude Sluisstraat is in begin augustus 2016 ingediend.

In september 2015 werd opdracht gegeven tot het uitvoeren van het archeologisch vooronderzoek. De werkzaamheden zijn momenteel geschorst omdat er geen toelating is verkregen om enkele privégronden te betreden.

Het scharniermoment tussen minnelijke verwerving en gerechtelijke onteigening lag op eind 2015. Voor het eerste gerechtelijke onteigeningsdossier werd door de vrederechter een uitspraak gedaan in het voordeel van het Vlaams Gewest.

Het bestek voor de aanbesteding van de inrichtingswerken ligt ter goedkeuring voor bij de partners. Maritieme Toegang neemt voor om niet te publiceren vooraleer er uitspraak is van Raad van State m.b.t. de vernietiging van het AfbakeningsGRUP.

Opstalvalleigebied fase 2

Doelstelling en projectomschrijving

Het natuurontwikkelingsproject heeft als doelstelling het realiseren van instandhoudingsdoelstellingen voor avifauna. In het bijzonder voor Roerdomp, Bruine kiekendief, Blauwborst, Rietzanger, Bergeend, Krakeend en Kuifeend. Daartoe dienen binnen het projectgebied een aantal habitattypes gerealiseerd te worden. In het bijzonder rietland, waterplassen en natte weilanden.

Het project omvat in hoofdzaak grondwerken zoals de aanleg van plassen, de creatie van rietland en natte weilanden en de aanleg van bufferdijken.

De inrichtingswerken gaan gepaard met ingrepen in de waterhuishouding in het gebied, m.n.:

het deels verleggen van de Opstalbeek naar de Middelwatergang;

het gedeeltelijk verleggen van de Afwateringsgracht, met demping van de oude bedding;

het bouwen van een stuw op de Afwateringsgracht t.h.v. de Zijp.

De werken moeten toelaten een gericht waterpeilbeheer te voeren in functie van de natuurdoelstellingen in de Opstalvallei.

Verder voorziet het project ook in de aanleg van recreatieve en ecologische infrastructuur. In het inrichtingsplan zijn de nodige wandel- en fietspaden opgenomen zodat het gebied toegankelijk wordt (of blijft) voor zachte recreatie.

178

Inrichtingsplan

Beleidstraject

Het natuurontwikkelingsproject Opstalvallei maakte deel uit van het zogenaamde "combinatievoorstel" voor de noordoostelijke rand op de Rechterscheldeoever, dat op haar beurt deel uitmaakte van het strategisch plan voor de haven van Antwerpen. Dit combinatievoorstel reikt een oplossing aan voor een reeks van sleutelkwesties in de bedoelde randzone en omvat naast belangrijke infrastructuurprojecten tevens de realisatie van een Streefbeeld Natuur.

Het combinatievoorstel en de onderdelen daarvan maken integraal onderdeel uit van het Maatschappelijk Meest Haalbaar Alternatief (MMHA) van het plan-MER dat de basis vormde van het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) ‘Afbakening zeehaven Antwerpen’. Uit het plan-MER bleek de noodzaak tot inrichting van de Opstalvallei als compensatie voor de negatieve effecten op het vogelrichtlijngebied "De Kuifeend en Blokkersdijk". Verder werd ook gesteld dat de impact van de havenactiviteiten op Berendrecht gemilderd wordt door het natuurgebied en dat de leefbaarheid hier zal verbeteren.

Concreet is het natuurontwikkelingsgebied Opstalvallei fase 2 een compensatie van beschermde natuur die door volgende havenontwikkelingsprojecten verloren is gegaan en zal gaan:

Historisch passief uitbreiding rangeerstation Antwerpen Noord;

Logistiek Park Schijns;

Wachtdok Noordland;

Main Hub;

Confreight Village.

In 2003-2005 werd in opdracht van het Havenbedrijf in kader van het strategisch plan rechterscheldeoever Haven van Antwerpen een bufferstudie door Aeolus opgemaakt (B9012). In 2005 en 2007 werd vervolgens in opdracht van het Havenbedrijf door Aeolus respectievelijk een hydro-ecologisch onderzoek in functie van natuurinrichting uitgevoerd en een inrichtingsplan voor de Berendrechte polder opgemaakt.

179

In 2011 werd goedkeuring gegeven via bestek B9910 voor het opmaken van een grondwatermodellering ten behoeve van de natuurinrichting Opstalvallei fase 2 en het opmaken van een MER-ontheffingsdossier voor deze natuurinrichting.

Planning (mijlpalen)

MP Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Opmerkingen

1 Bouwaanvraag inrichtingswerken

28 april 2015

Niet gekend Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag ingetrokken wegens negatief advies afschaffen van buurtwegen. Een aangepast stedenbouwkundige vergunningsaanvraag wordt opgemaakt.

2 Archeologisch onderzoek

februari 2016

begin juni 2016

Studies en vergunningstraject

MER

Op 28 juni 2013 werd een verzoek tot MER-ontheffing ingediend bij de dienst Milieueffectrapportagebeheer van de afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid (LNE). Op 20 mei 2014 werd de goedkeuring van de MER-ontheffing ontvangen.

Bouwaanvraag

Op 28 april 2015 werd de bouwaanvraag voor de inrichtingswerken ingediend. Het openbaar onderzoek liep van 29 mei tot 27 juni 2015.

In mei 2016 werd de bouwaanvraag bij Ruimte Vlaanderen ingetrokken. Wegens het negatief advies mbt de zaak der buurtwegen, kon de vergunning niet toegekend worden.

Een aangepaste vergunningsaanvraag wordt voorbereid.

Zaak der buurtwegen

Half december 2014 werd een afschaffingsdossier verstuurd aan de gemeente Stabroek en stad Antwerpen (cc district Berendrecht-Zandvliet-Lillo) voor wat betreft de zaak van de buurtwegen. Gemeente Stabroek heeft het negatief advies van de gemeenteraad overgemaakt aan de deputatie. Antwerpen heeft een gemotiveerd positief advies gegeven. De deputatie heeft zich reeds uitgesproken over het afschaffingsdossier van Stabroek. Ze heeft zich onbevoegd verklaard voor het nemen van een beslissing mbt de afschaffing. De deputatie heeft zich nog niet uitgesproken over het afschaffingsdossier van Antwerpen.

Archeologisch onderzoek

Er zal archeologisch vooronderzoek uitgevoerd moeten worden voorafgaand aan de inrichtingswerken van Opstalvalleigebied fase 2. Het uitvoeren van dit archeologisch onderzoek is een voorwaarde die de afdeling Onroerend Erfgoed oplegt voor het geven van een gunstig advies op de bouwaanvraag van de inrichtingswerken voor Opstalvalleigebied fase 2. Het bestek voor dit archeologisch onderzoek werd opgemaakt en gepubliceerd. Op 29 juni 2015 werden 4 offertes ontvangen, 1 daarvan werd onontvankelijk verklaard.

180

Het gunningsverslag werd opgemaakt en goedgekeurd door de financierende partners. De opdracht werd gegund aan VUhbs archeologie (Vrije Universiteit Amsterdam) voor een bedrag van € 274.400,00.

Alternatief inrichtingsplan PIF

Tegen het natuurinrichtingsproject is veel weerstand van het Polder Investeringsfonds (PIF) met als zaakvoerder Ben Simons. PIF gaat niet akkoord met het huidige natuurinrichtingsplan wegens het verdwijnen van het polderlandschap en de landbouwactiviteiten. Op eigen initiatief heeft PIF een alternatief inrichtingsplan opgemaakt waarin het polderlandschap én een bio-landbouwactiviteit mogelijk blijft. Het bijhorende rapport motiveert dat desondanks het behoud van deze 2 laatste ook de natuurdoelstellingen in het natuurgebied kunnen gehaald worden. Verschillende partijen buigen zich momenteel over het plan om te bekijken of de voorgestelde combinatie natuur en landbouw effectief mogelijk is als ook de natuurdoelstellingen die rusten op het gebied moeten gehaald worden.

In het kader van de beroepsprocedure van het Vlaams Gewest tegen de uitspraak van de Vrederechter mbt de onteigening van PIF heeft ANB in de conclusies gemotiveerd laten noteren dat het inrichtingsplan van PIF niet voldoet en de beoogde natuurdoelstellingen met dit plan niet kunnen gehaald worden.

Gunningstraject

Zal ten gepaste tijde verder aangevuld worden.

Uitvoering

Zal ten gepaste tijde verder aangevuld worden.

181

Prosperpolder-Zuid

Doelstelling en projectomschrijving

Het natuurontwikkelingsproject Prosperpolder-Zuid fase 1 maakt integraal onderdeel uit van het Maatschappelijk Meest Haalbaar Alternatief (MMHA) van het plan-MER dat de basis vormde van het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) ‘Afbakening zeehaven Antwerpen’. Het natuurontwikkelingsproject heeft als doelstelling het realiseren van instandhoudingsdoelstellingen voor avifauna. Daartoe dienen binnen het projectgebied een aantal habitattypes gerealiseerd te worden. In het bijzonder plassen, oeverzones en rietland.

Beleidstraject

Op 27 november 2008 werd goedkeuring gegeven aan bestek K2018 mbt de opmaak van een inrichtingsplan, inclusief de opmaak van een ontheffingsdossier voor een MER voor het project Prosperpolder-Zuid als onderdeel van de realisatie van het "Noordelijk Gebied", conform Achtergrondnota Natuur.

In de beslissing van 11 september 2009 koos de Vlaamse regering voor het in het plan-MER omschreven maatschappelijk meest haalbaar alternatief (MMHA) als na te streven gewenste ontwikkeling voor de haven van Antwerpen. In dit MMHA is de Achtergrondnota Natuur het uitgangspunt voor de afbakening van de natuurgebieden die ervoor moeten zorgen dat de instandhoudingsdoelstellingen voor de speciale beschermingszones en de beschermde soorten gehaald worden.

In uitvoering van dit MMHA zullen op de Linkeroever volgende natuurkerngebieden in een eerste fase ingericht worden:

Prosperpolder Zuid fase 1

Nieuw Arenbergpolder fase 1

Grote Geule

Doelpolder

182

Voor de realisatie en het beheer van deze natuurkerngebieden werd een “overeenkomst inzake de afspraken voor de realisatie en het beheer van de niet-estuariene natuurkerngebieden van het MMHA van het strategisch plan voor de haven van Antwerpen” opgemaakt tussen het Havenbedrijf Antwerpen, de Maatschappij Linkerscheldeoever (MLSO) en het Vlaams Gewest.

Deze overeenkomst legt de taakverdeling vast tussen de Partijen bij de realisatie en het beheer van de natuurkerngebieden alsook van de verdeelsleutels inzake de financiering. Op 22 april 2013 hechtte de raad van bestuur haar goedkeuring aan deze overeenkomst (punt nr. 130977).

Met betrekking tot het natuurkerngebied Prosperpolder Zuid is het Havenbedrijf Antwerpen verantwoordelijk voor de inrichting van het natuurgebied alsook voor het ganse voorbereidingstraject, de gunning en het toezicht van de werken.

Prosperpolder Zuid wordt ingericht als een natuurgebied (plas- en oevergebied). Het maakt onderdeel uit van het Actieprogramma OHA, waarbij proactief natuur wordt ontwikkeld die ervoor moet zorgen dat latere havenontwikkelingen geen significante impact hebben op het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen. Zo is de inrichting van Prosperpolder Zuid fase 1 een noodzakelijk voorwaarde voor onder ander de aanleg van de eerste fase van de Ontwikkelingszone Saeftinghe, alsook voor de aanleg van deel 3 van het Verrebroekdok.

Planning (mijlpalen)

MP Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Opmerkingen

1 MER-ontheffing inrichtingswerken

31/10/2013

2 MER-screening ophogen Putten Hoog

15/09/2015 18/11/2015

3 Bouwaanvraag inrichtingswerken 31/07/2014 24/04/2015

4 Bouwaanvraag ophogen Putten Hoog (stockeren grondoverschotten van inrichtingswerken)

20/11/2015 20/05/2016

5 Archeologisch vooronderzoek (deel 1 - testfase)

02/2015 15/09/2015

6 Archeologisch vooronderzoek (resterend deel)

16/11/2015 16/03/2016

7 Opmaak en goedkeuring bestek (HA en financierende partners)

10/08/2015

8 Aanbesteding en gunning (goedkeuring gunningsvoorstel door HA en financierende partners)

17/08/2015 5/01/2016

9 Inrichtingswerken 4/04/2016 5/10/2017

183

Studies en vergunningstraject

Op 29 mei 2012 werd een verzoek tot MER-ontheffing ingediend.

Op 31 oktober 2013 werd de MER-ontheffing ontvangen. De bouwaanvraag werd ingediend op 31 juli 2014. Op 24 april 2015 werd de bouwvergunning verleend.

Oorspronkelijk was voorzien dat de grondoverschotten, die zullen vrijkomen tijdens de inrichtingswerken, zullen getransporteerd worden naar Putten Hoog. Ondertussen is gebleken dat ophoging van Putten Hoog niet meer gewenst is om redenen van latere exploitatie als industriegebied.

Een eerste deel van de grondoverschotten zal getransporteerd worden naar C59. Voor het afvoeren van de resterende grondoverschotten wordt momenteel gewerkt aan een vergunningsaanvraag (incl. bekrachtigde archeologienota en milieunota) voor het ophogen van percelen ten noordwesten van de opgespoten MIDA's.

Er wordt een archeologisch onderzoek uitgevoerd. De uitvoering hiervan is een voorwaarde dat de afdeling Onroerend Erfgoed oplegt voor het geven van een gunstig advies op de bouwaanvraag. Het onderzoek wordt uitgevoerd door ORBit-UGent & GATE (Universiteit Gent) en bestaat uit een bureaustudie, het scannen van het gebied m.b.v. een elektromagnetische inductie techniek, aangevuld met sonderingen, archeologische boringen en proefsleuven.

Het onderzoek werd afgerond voor het gehele gebied, met uitzondering van de westelijke plas (volgens nieuw inrichtingsplan). De zone buiten deze westelijke plas werd vrijgegeven en er werd inmiddels gestart met de uitvoering van de inrichtingswerken. In de zone van de westelijke plas werden in 3 boringen prehistorische artefacten gevonden. Deze artefacten zijn afvalproducten ten gevolge van vuursteenbewerking en ze wijzen dus op menselijke activiteit.

Het vervolgonderzoek bestaat uit bijkomende boringen in een fijner grid. Rond elke 'positieve boring' werden 6 extra boringen uitgevoerd. Hieruit is gebleken dat er bij één van de drie positieve boringen nog bijkomende artefacten werden gevonden. Bij de andere twee werden geen bijkomende artefacten gevonden. GATE heeft het advies geformuleerd om ter plaatse van de positieve boring waar bijkomende artefacten aangetroffen werden, de vondsten in situ te bewaren. Dit houdt in dat het ontwerp van het inrichtingsplan licht gewijzigd zal worden (de contour van de westelijke plas wordt iets kleiner).

Rond de twee overige positieve boringen (waar geen bijkomende artefacten gevonden werden) wordt voorgesteld geen verdere archeologische stappen te ondernemen, gezien het geringe aantal indicatoren.

Het advies van GATE werd voorgelegd aan Onroerend Erfgoed. In juni 2016 heeft Onroerend Erfgoed principieel goedgekeuring gegeven en werd de westelijke plas vrijgegeven. Het eindrapport werd gefinaliseerd door GATE. De officiële goedkeuring van het finaal eindrapport door Onroerend Erfgoed wordt momenteel ingewacht. Hierna kunnen de werken worden opgeleverd.

Op 15 september 2014 werd goedkeuring gegeven aan het bestek B10272 - Uitvoeren van sonderingen, boringen en labo-proeven ten behoeve van het inrichten van het natuurontwikkelingsgebied Prosperpolder Zuid. Op 7 november 2014 werd goedkeuring gegeven om de werken toe te wijzen aan Geo Measuring en Analysis. De werken zijn uitgevoerd en opgeleverd.

Op 22 september 2014 werd goedkeuring gegeven aan het bestek K 2567 - Opmaak van de nodige stabiliteitsstudies i.k.v. aanleg natuurgebied Prosperpolder Zuid. Op 6 november 2014 werd goedkeuring gegeven om de studie toe te wijzen aan Witteveen + Bos Belgium NV. De studie is uitgevoerd.

184

Gunningstraject

Het bestek B10314 voor inrichtingen van het natuurontwikkelingsgebied Prosperpolder Zuid, dat voorziet in een open offerteaanvraag, werd principieel goedgekeurd door het directiecomité op 22 juni 2015 en door de Raad van Bestuur van 6 juli 2015. Op 10 augustus 2015 werd van alle financierende partijen goedkeuring ontvangen.

Op 21 september 2015 werden 4 offertes ingediend. Op 26 oktober 2015 werd goedkeuring gegeven door het directiecomitié om de werken toe te wijzen aan THV Van Wellen - Smet Aannemingen. Op 15 december 2015 werd van alle financierende partijen goedkeuring ontvangen van dit gunningsvoorstel. Op 16 december 2015 werd de gunningsbeslissing bekend gemaakt aan de inschrijvers. Op 5 januari 2016 werden de werken gegund aan THV Van Wellen - Smet Aannemingen.

Uitvoering

De werken zijn gestart op 4 april 2016. Het gebied werd ondertussen volledig vrijgegeven door Onroerend Erfgoed. De grondwerken in het oostelijk deel van het gebied (uitgraafzone 3) zijn afgerond. Uitgraafzone 1 en uitgraafzone 2 zijn in uitvoering.

185

3.6.2 Soortenbeschermingsprogramma

Implementatie Soortenbeschermingsprogramma

Doelstelling en projectomschrijving

Het Soortenbeschermingsprogramma (SBP) Antwerpse haven en de uitbouw van een netwerk van ecologische infrastructuur binnen het Antwerps Havengebied werd door het Havenbedrijf Antwerpen, in samenwerking met het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), de Maatschappij Linkerscheldeoever, vzw Natuurpunt, Voka-Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland / Alfaport en vertegenwoordigers van de industrie als instrument uitgewerkt. Doel van dit programma is ervoor te zorgen de verplichtingen verbonden aan de soortenbeschermingswetgeving in het havengebied ingevuld kunnen worden zodat deze in harmonie met economische ontwikkeling kunnen gerealiseerd worden. Het betreft een gebiedsgericht programma en het bestaat uit een bundeling van vooraf opgestelde en door de Vlaamse overheid goedgekeurde acties die ervoor moeten zorgen dat er een goede staat van instandhouding wordt bereikt voor de beschermde soorten in het havengebied. Het Havenbedrijf Antwerpen zal hierbij als gebiedsbeheerder de rol op van regisseur opnemen en de uitvoering van de acties coördineren. De uitvoering van deze acties maakt het voor het Agentschap Natuur en Bos mogelijk om aan de havengebruikers afwijkingen toe te staan op de geldende verbodsbepalingen uit het Soortenbesluit.

Naast een overwegend gedeelte en een kort beschikkend gedeelte omvat het SBP Antwerpse haven een omvangrijke bijlage, bestaande uit een bundeling van 14 individuele soortenbeschermingsprogramma’s voor paraplusoorten (ISBPP). De Rugstreeppad, de Gierzwaluw, de Oeverzwaluw, de Huiszwaluw, de Slechtvalk, de Visdief, de Zwartkopmeeuw, de Blauwborst, de Bruine kiekendief, de Moeraswespenorchis, de Groenknolorchis, het Wit bosvogeltje, het Bruin blauwtje en de Meervleermuis werden als paraplusoort geselecteerd. Deze werden geselecteerd uit de ruimere groep van 90 beschermde soorten die in het havengebied voorkomen,

186

omdat de behoudsmaatregelen of -acties voor deze soorten meteen ook de instandhouding van de overige 76 beschermde soorten afdekken.

De acties die er voor moeten zorgen dat deze paraplusoorten en hun meelifters een goede staat van instandhouding bereiken zijn opgenomen in een 5-jaren actieprogramma (juni 2014 - juni 2019).

In een jaarlijks monitoringrapport wordt er, op basis van doelstellingen, over de stand van instandhouding van de paraplusoorten en de voortgang van het actieprogramma gerapporteerd.

Beleidstraject

Op 12 november 2012 (DC 123466) heeft het directiecomité beraadslaagd omtrent de voortgang inzake de opmaak van een Soortenbeschermingsprogramma voor de Haven van Antwerpen en de uitbouw van een netwerk van ecologische infrastructuur als instrument om de verplichtingen, verbonden aan de Soortenbeschermingswetgeving op een voor de havengemeenschap aanvaardbare wijze na te leven.

Op 16 december 2013 (RvB 133430) werd door de Raad van Bestuur het ontwerp van ministerieel besluit tot vaststelling van een soortenbeschermingsprogramma voor het Antwerpse havengebied goedgekeurd als ook het ontwerp van overeenkomst met betrekking tot het soortenbeschermingsprogramma.

Op 23 mei 2014 werd het ministerieel besluit tot vaststelling van een soortenbeschermingsprogramma voor het Antwerpse havengebied door minister Schauvliege goedgekeurd. Het besluit trad in werking op 1 juni 2014 en is geldig voor een periode van 5 jaar. Op 21 augustus 2014 werd het besluit in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd.

Planning (mijlpalen)

Er werd een 5-jaren actieprogramma opgesteld met melding in welk jaar welke acties dienen uitgevoerd te worden.

In het actieprogramma zijn in totaal 176 acties gedefinieerd. De stand van zaken eind 2016: 31% van de acties werd uitgevoerd, 24% van de acties zijn lopende en 79% van de acties dient nog uitgevoerd te worden.

Voor de acties die uitgevoerd werden en lopende zijn werd eind 2016 30% van het totale budget uitgegeven. Hierbij dient te worden vermeld dat de acties met de hoogste kosten nog dienen uitgevoerd te worden zodat de verhouding aantal acties en budget niet één op één kan overgenomen worden.

Studies en vergunningstraject

Niet van toepassing

Gunningstraject

Niet van toepassing

Uitvoering

Stand van zaken doelstellingen

Paraplusoort Doelstelling (geldt binnen havengebied)

2014

(ref.)

2015 Stand van zaken 2016

Beoordeling

Blauwborst 50 - 60 broedparen 77 82 92 broedparen Doelstelling wordt behaald mede dankzij inzet tijdelijke EIN gebieden

187

Paraplusoort Doelstelling (geldt binnen havengebied)

2014

(ref.)

2015 Stand van zaken 2016

Beoordeling

bijkomend 9 - 27 ha rietmoeras

geïntegreerd bij doelstelling Bruine kiekendief

65 - 79 ha open water geïntegreerd bij doelstelling Bruine kiekendief

Bruine kiekendief 8 broedparen (in havengebied)

4 3 2 broedparen Doelstelling wordt niet gehaald. Inspanningen voor rietontwikkeling essentieel om doelstelling te kunnen halen.

89 - 107 ha rietmoeras 43,21 67,4 geen nieuwe kartering in 2016

Doelstelling wordt niet gehaald

89 - 107 ha open water 122,55 121,4 geen nieuwe kartering in 2016

Doelstelling wordt gehaald dankzij inzet van tijdelijke EIN gebieden

Optimalisatie foerageergebied in het havengebied en omliggende landbouwgebied

70,4ha 118,57 ha waarvan 59 ha (van 67 ha gewenst) geoptimaliseerd door terugdringen van verbossing, 31,06ha in havengebied (van 75 ha gewenst) en 28,51ha in landbouwgebied (van 45 ha gewenst) geoptimaliseerd door inzaaien

Doelstelling deels gehaald. Bijkomende inspanningen nodig voor terugdringen verbossing en inzaaien landbouwpercelen. Tegen over 2015 is er een sterke vooruitgang geboekt.

Gierzwaluw 2 kolonieplaatsen op RSO 2 2 2 kolonieplaatsen Doelstelling wordt gehaald

Huiszwaluw 4 kolonieplaatsen op LSO en RSO

4 4 4 kolonieplaatsen Doelstelling wordt gehaald

Oeverzwaluw 1000 broedparen gespreid over LSO en RSO met minimum van 600 bp op LSO

1254 1609 1839 broedparen (1147 op LSO en 692 RSO)

Doelstelling wordt gehaald

Slechtvalk 5 à 6 broedpaar op LSO en RSO

gegevens nog niet beschikbaar.

5 nestkasten beschikbaar. Succes van de nestkasten door ontbrekende gegevens niet gekend

Visdief hoogkwalitatieve broedplaats op LSO en tijdelijke broedlocatie op RSO

1 broedlocatie op LSO en 1 op RSO

Doelstelling wordt gehaald

Zwartkopmeeuw 1 broedlocatie op RSO en 1 broedlocatie op LSO

1 broedlocatie op RSO en 1 broedlocatie op LSO

Doelstelling wordt gehaald

188

Paraplusoort Doelstelling (geldt binnen havengebied)

2014

(ref.)

2015 Stand van zaken 2016

Beoordeling

Meervleermuis Duurzaam creëren van zomerverblijfplaatsen

nog geen voorzieningen gecreëerd

Doelstelling wordt nog niet gehaald

1 kolonieplaats van elk type (gebouw en boomholte) op RSO en op LSO

nog geen voorzieningen gecreëerd

Doelstelling wordt nog niet gehaald

1 winterverblijfplaats nog niet ingericht Doelstelling wordt nog niet gehaald

Connectiviteit tussen foerageergebieden onderling en tussen foerageergebieden en zomerkolonies.

op de gekende vliegroutes bevinden zich slechts enkele punten met uitstekende en goede connectiviteit, de rest scoort matig tot slecht

Doelstelling wordt nog niet gehaald

Rugstreeppad Minimum 800 adulten op LSO 610 799 - 862

618 - 907 in permanente EIN

Doelstelling wordt gehaald. Inspanningen in bijkomend geschikt habitat in corridors en stapstenen blijven noodzakelijk + optimalisatie van bestaande inrichtingen blijven wenselijk opdat de doelstelling blijvend kan gehaald worden.

4 permanente kerngebieden met daarin telkens minimaal 1 deelpopulatie van 200 adulte dieren.

kerngebieden ingericht, aantal doelstelling wordt voorlopig enkel gehaald in kerngebied Haasop (294 adulten).

Doelstelling van 4 kerngebieden wordt gehaald, maar bijkomende inspanningen zijn nodig om aantal doelstelling per kerngebied te halen

Een functionele ecologische verbinding tussen de verschillende leefgebieden alsook een goede connectiviteit met de gebieden buiten de functionele ecologische eenheid

Slechts op 1 locatie (verhoogd rondpunt Haandorp) werden de knelpunten al aangepakt. De rest van de migratieknelpunten moeten nog opgeheven worden.

Doelstelling wordt niet gehaald

Bruin blauwtje 224 ha schrale graslanden binnen havengebied en 11 ha buiten havengebied

148,61 148,61 ha Doelstelling wordt nog niet gehaald. Beheersinspanningen in 2016 via bestek beheer EI zullen hopelijk in 2017 op de ontwikkeling van schrale graslanden zichtbaar zijn.

Groenknolorchis Behoud populatie Haasop ok Doelstelling wordt gehaald + uitbreiding van de populatie dankzij omvormingsbeheer in de

189

Paraplusoort Doelstelling (geldt binnen havengebied)

2014

(ref.)

2015 Stand van zaken 2016

Beoordeling

nabije omgeving van de bestaande groeiplaats

Potenties creëren voor een 2de populatie

onderzoek lopende Doelstelling wordt nog niet gehaald

Moeraswespenorchis 6 groeiplaatsen (5 LSO en 1 RSO) van telkens min. 1 ha

12 17 16 groeiplaatsen geïnventariseerd maar minimum oppervlakte wordt nog niet overal gehaald. Populatiegroottes nemen op de meeste locaties toe.

Doelstelling 'aantal groeiplaatsen' wordt gehaald. De minimale oppervlaktedoelstelling van 1 ha binnen permanente EI wordt nog niet overal gehaald. Bijkomende inspanningen nodig.

Wit bosvogeltje Behoud huidige zone van voorkomen

ok Doelstelling wordt gehaald

Bijkomende habitat creëren van 10ha

onderzoek lopende Doelstelling wordt nog niet gehaald

Stand van zaken acties

Om rapportering en opvolging van de doelstellingen en van het actieprogramma uit het SBP Antwerpse haven overzichtelijk te houden, werd een GIS-gerelateerd 5-jaren-actieprogramma opgemaakt. Dit programma bestaat uit een onderdeel éénmalige acties, bv. inrichtingswerken, en een onderdeel meerjarige acties, bv. beheer. In het kader van het kunnen toekennen van afwijkingen door het Agentschap voor Natuur en Bos zal er op kwartaalbasis aan de Beheercommissie LSO en RSO gerapporteerd worden over de voorgang van het actieprogramma. Volgende rapporteringen aan de BC vonden plaats: 13 februari 2015, 4 september 2015 (LSO), 20 oktober 2015 (RSO), 24 juni 2016 (LSO), 19 december 2016 (RSO).

In maart 2015 werd het eerste monitoringrapport opgeleverd. Dit rapport zal als referentietoestand beschouwd worden van het netwerk van ecologische infrastructuur.

Sinds juni 2016 is het finale monitoringsrapport jaargang 2015 beschikbaar. Er is nog geen monitoringsrapport jaargang 2016 beschikbaar enkel een samenvattende beoordeling van de monitoringresultaten die in bovenstaande tabel opgenomen is.

In 2015 werden volgende acties mbt het SBP uitgevoerd:

inrichting van Steenlandpolder als kerngebied voor de Rugstreeppad

beheerwerken in de Verrebroekse plassen in functie van optimalisatie foerageer- en broedgebied voor Bruine kiekendief

integratie van Rugstreeppadpoelen en ecotunnel bij de aanleg van het verkeerscomplex rotonde Haandorpweg

gunning K2556bis - Ondersteuning landbouwers bij vrijwillige samenwerking in het kader van het SBP “Antwerpse Haven”: Verkenning van mogelijkheden en begeleiding bij onderhandeling. Deze aanbesteding kadert binnen de actie 'verhogen van structuurvariëteit in de poldergebieden binnen en buiten havengebied' ten behoeve van meer geschikt foerageergebied voor Bruine kiekendief.

190

indienen van stedenbouwkundige vergunningsaanvragen voor de aanleg van 18 rugstreeppadpoelen in het netwerk EI

ontwerp van generieke afwijkingsaanvraag, isw met pijp- en nutsleidingmaatschappijen, voor werkzaamheden in leidingenstroken die samenvallen met het netwerk EI

gunning bestek B10303 - Beheer ecologische infrastructuur

opmaak bestek B10367 - Ontbossingen in Verrebroekse plassen in functie van optimalisatie foerageer- en broedgebied voor Bruine kiekendief

ontwerp depressie Ketenislaan voor Moeraswespenorchis (isw met project stoomleiding Ecluse)

MER-ontheffingsdossier ontbossingen Haasop

inventarisatie vliegroutes vleermuizen op LSO

In 2016 werden volgende acties uitgevoerd:

K2556bis - Ondersteuning landbouwers bij vrijwillige samenwerking in het kader van het SBP “Antwerpse Haven”: Verkenning van mogelijkheden en begeleiding bij onderhandeling

Manueel hakhoutbeheer in de zone Groenknolorchis in Haasop

ontbossingen in zones LPW fase 2 en 5, Bayervlakte in functie van optimalisatie foerageergebied voor Bruine kiekendief

Plaatsing 2 toegangspoorten Haasop

Telemetrisch onderzoek vliegroutes vleermuizen op LSO

bestek B10303 - Beheer ecologische infrastructuur

Ontbossingen in Verrebroekse plassen in functie van optimalisatie foerageergebied voor Bruine kiekendief

Opmaak stedenbouwkundige vergunningsaanvragen voor 18 poelen in het netwerk EI voor Rugstreeppad

Gunning bestek B10459 voor de realisatie van 18 poelen in het netwerk EI voor Rugstreeppad

Aanbrengen van alternatieve nestgelegenheid voor Huiszwaluwen Samga / Boortmalt in samenwerking met BAM ikv Oosterweelverbinding

finaliseren en formaliseren van de generieke afwijkingsaanvraag voor werkzaamheden in leidingenstroken die samenvallen met het netwerk EI

plaatsing van een visdievenponton op RSO

gunning bestek B10440 om enkele begrazingsblokken af te sluiten met afsluitingen

Inrichting Wachtboezems Verlegde Schijns (door VMM) in functie van broedgebied Blauwborst en Bruine kiekendief

K2805 "Prospectie, landbouwtechnische en bedrijfseconomische begeleiding van landbouwers in alternatieve teelprojecten alsmede sensibilisering en community building in het kader van het Interregproject Grenspark Groot Saeftinghe"

Ondersteuning geven voor afwijkingsaanvragen op het soortenbesluit voor Samga, Total, MPET, AMT, Kebony, Lievense CSO, Havenbedrijf, Mexiconatie, NMP en Roossens.

In 2017 zullen volgende actie verdergezet en/of opgestart worden:

realisatie 18 poelen voor Rugstreeppad

Plaatsing van begrazingsrasters op LSO en RSO

Opmaak stedenbouwkundige vergunningsaanvraag ontbossingen in Haasop in functie van optimalisatie foerageer- en broedgebied voor Bruine kiekendief

opmaak bestek ontbossingen in Haasop in functie van optimalisatie foerageer- en broedgebied voor Bruine kiekendief

heruitgave brochure Oeverzwaluw

191

opmaak bestek voor begrazing van enkele zones in het netwerk EI dmv schapen (K2807)

plaatsing oeverzwaluwwanden (2 op RSO en 1 op LSO) en zwaluwtil op LSO

voorbereidende werken tunnel- en geleidingselementen voor Rugstreeppad

versterken populatie Groenknolorchis op LSO door experiment translocatie en aanleg bijkomende depressie in Haasop Oost

EI Stand van zaken infomomenten

Op 26 mei 2015 werd een toelichting gegeven tijdens de milieuinfosessie van ABAS-KVBG;

Op 29 mei 2015 werd een toelichting gegeven tijdens het bezoek van de MiNa-raad aan de haven van Antwerpen.

Beheer netwerk van Ecologische Infrastructuur

Doelstelling en omschrijving

Op 24 mei 2014 werd dit Ministerieel Besluit tot vaststelling van een SBP voor het Antwerps havengebied ondertekend door de minister. Het SBP Antwerpse haven bevat onder andere doelstellingen voor 14 paraplusoorten en legt het ruimtelijk gebied onder de vorm met een netwerk van ecologische infrastructuur (EI-netwerk) vast waarbinnen deze doelstellingen moeten gehaald worden.

Om de doelstellingen opgelegd in het SBP voor onder andere Bruin Blauwtje, Moeraswespenorchis, Groenknolorchis, Rugstreeppad, Wit Bosvogeltje, Blauwborst en Zwartkopmeeuw te halen dient het EI-netwerk ecologisch beheerd te worden.

Voor het beheer van het netwerk van EI werd bestek B10303 opgemaakt. In het kader van het project Antwerpse haven natuurlijker wordt het beheer tevens ondersteund en begeleid door Natuurpunt.

Beleidstraject

Door de Raad van Bestuur van 10 juli 2002 en het Directiecomité van 5 juli 2002 werd in artikel 3 inzake de uitbouw, het beheer en het toezicht op het netwerk van ecologische infrastructuur voor het Zeehavengebied Antwerpen:

ingestemd met het voorstel om het Havenbedrijf Antwerpen te laten instaan voor de opmaak van een globaal beheersplan voor de ontwikkeling en de instandhouding van vernoemd netwerk van ecologische infrastructuur;

de coördinatie van de verschillende beheersplannen en inrichtingsplannen van de verschillende deelgebieden van de ecologische infrastructuur en in dit kader de nodige afspraken en overeenkomsten te maken met de desbetreffende eigenaars en beheerders van gronden en terreinen;

de nodige middelen en personeel te voorzien of te laten opleiden om het toezicht op de vrijwaring van de ecologische infrastructuur op adequate wijze te vervullen.

In het kader van het Strategisch Plan is gesteld dat HA beheerder is van het Ecologisch Infrastructuur netwerk.

In het Directiecomité van 9 december 2013 (nr. 133407) en in de Raad van Bestuur van 16 december 2013 (nr. 133430) werd het ontwerp van ministerieel besluit tot vaststelling van een Soortenbeschermingsprogramma (SBP) voor het Antwerps havengebied goedgekeurd.

Op 24 mei 2014 werd dit Ministerieel Besluit tot vaststelling van een SBP voor het Antwerps havengebied ondertekend door de minister. Het SBP Antwerpse haven bevat onder andere doelstellingen voor 14 paraplusoorten en legt het ruimtelijk gebied onder

192

de vorm met een netwerk van ecologische infrastructuur (EI-netwerk) vast waarbinnen deze doelstellingen moeten gehaald worden.

Op zitting van 20 april 2015 (nr. 151013) werd door het Directiecomité goedkeuring gegeven aan de selectiecriteria voor het bestek B10303 en de oproep tot kandidaten.

Op zitting van 29 juni 2015 (nr. 151529) werden door het Directiecomité alle kandidaten weerhouden en werd bestek B10303 goedgekeurd.

Op zitting van 1 februari 2016 (C-punt nr 160170) werd door de gedelegeerd bestuurder en directeur infrastructuur en milieu goedkeuring gegeven aan de gunning van het bestek B10303.

Planning (mijlpalen)

De duurtijd van het bestek bedraagt 2 jaar (2016-2017). Op kwartaalbasis zal in overleg met de opdrachthouder vastgelegd worden welke zones in het netwerk van EI welk beheer behoeven. De opvolging gebeurt op basis van een wekelijks overleg.

Stand van zaken

Het aanvangsbevel voor bestek B10303 is gegeven op 22 februari 2016.

In 2016 is

er hakhoutbeheer uitgevoerd in Steenlandpolder en Grote Kreek;

de vegetatie in de Rugstreeppadpoelen gemaaid en is watercrassula uit de poelen gehaald;

op diverse locaties Japanse Duizendknoop bestreden door uitgraven, maaien en afdekken met EPDM-folie;

het netwerk EI gefaseerd gemaaid, met afvoer van zwerfvuil en maaisel.

3.6.3 Monitoring i.k.v. Vogel- en Habitatrichtlijn

Doelstelling en omschrijving

In het kader van de bepaling van de gunstige staat van instandhouding van Europese Speciale Beschermingszones, worden zowel op de Linker- als op de Rechterscheldeoever monitoringscampagnes uitgevoerd. De monitoring op de Linkerscheldeoever loopt al van 2003 en wordt uitgevoerd door het INBO, in opdracht van ANB, in het kader van het op 8 december 2006 goedgekeurde ontwerpprotocol "voor het realiseren van natuurontwikkeling in het Linkerscheldeoevergebied – Monitoring, Beheerscommissie & opvangregeling". In overeenstemming met het protocol stelt INBO jaarlijks een rapport op, dat als bijlage bij het jaarrapport van de Beheerscommissie wordt gevoegd.

De monitoring op de Rechterscheldeoever startte op 1 januari 2009 in opdracht van ANB. De monitoring op de RSO heeft tot doel het bewaken van de Instandhoudingsdoelstellingen voor het vogelrichtlijngebied Kuifeend en de soorten die vallen onder de bijlage IV van de Habitatrichtlijn en bijlage I van de Vogelrichtlijn. De monitoring wordt eveneens uitgevoerd door het INBO.

Planning (mijlpalen)

Recurrent

Stand van zaken

Linkerscheldeoever

Broedvogels

193

De monitoringsresultaten voor de Linkerscheldeoever van het jaar 2015 zijn beschikbaar op de website www.beheercommissienatuurlinkerscheldeoever.be. Er kwamen in 2015 10 soorten broedvogels van de bijlage I tot broeden in het Vogelrichtlijngebied, waarvan 9 in de compensatiegebieden en 8 in de natuurkerngebieden. Van de 21 broedvogels waarvoor IHD werden geformuleerd, haalden in 2015 slechts 7 soorten de IHD: Knobbelzwaan, Krakeend, Kuifeend en Oeverzwaluw (4/6 van ‘Plas en Oever’), Baardmannetje (1/4 van ‘Riet en Water’), Tureluur (1/3 van de weidevogels), Zwartkopmeeuw (1/8 van ‘Strand en Plas’).

In vergelijking met 2014 halen 4 soorten (Scholekster, Grutto, Blauwborst, Kokmeeuw) de ondergrens van de natuurdoelen niet meer.

Van de 21 broedvogels waarvoor natuurdoelen werden geformuleerd, haalden gemiddeld over de laatste vijf jaar (2011-2015) 9 soorten de natuurdoelen: Knobbelzwaan, Krakeend, Kuifeend en Oeverzwaluw (4/6 van ‘Plas en Oever’), Baardmannetje (1/4 van ‘Riet en Water’), Scholekster, Grutto en Tureluur (3/3 van de weidevogels) en Zwartkopmeeuw (1/8 van ‘Strand en Plas’). Voor Oeverzwaluw en Tureluur worden de natuurdoelen enkel gehaald door bijdragen van buiten de natuurkernstructuur.

Bruine Kiekendief, Strandplevier, Bontbekplevier, Kleine plevier, Kluut, Steltkluut, Visdief en Slobeend blijven globaal genomen nog het verst verwijderd van de natuurdoelen voor broedvogels. Vermits alle natuurtypen die voorzien zijn in de compensatiematrix en in de natuurkernstructuur van het Strategisch Plan voor de haven van Antwerpen potentieel foerageergebied zijn voor Bruine Kiekendief, zullen na realisatie en ontwikkeling van de natuurkernstructuur meer en grotere aaneengesloten stukken foerageergebied beschikbaar zijn. Kluut en vooral Visdief halen wel nog belangrijke broedaantallen op de Rechteroever.

De afstand tussen de behaalde aantallen binnen de natuurkernstructuur en de Europese natuurdoelen is het grootst voor de soorten van ‘Strand en Plas’.

Trends en bijdrage van de compensatiegebieden in het behalen van de natuurdoelen

16 soorten van de 21 kenden intussen binnen de natuurkernstructuur een stijgende trend, buiten de natuurkernstructuur was dit er slechts één. Buiten de natuurkernstructuur gingen acht soorten aantoonbaar achteruit, binnen de natuurkernstructuur was dit enkel Bruine kiekendief.

Alle gebieden die permanent werden ingericht in het kader van het compensatieplan voor Deurganckdok maken integraal deel uit van de natuurkernstructuur. De realisatie van het compensatieplan heeft op die manier reeds sterk bijgedragen tot een evolutie in de richting van het behalen van de natuurdoelen. We zien immers dat 13 van de 16 soorten die in aantallen gestegen zijn, deze stijging zuiver binnen het compensatienetwerk hebben gerealiseerd. Buiten het compensatienetwerk stegen zij niet, 9 ervan gingen buiten het compensatienetwerk zelfs significant achteruit.

Overwinterende vogels

Naast IHD voor broedvogels zijn er IHD voor 11 soorten overwinterende watervogels. Net zoals de voorgaande winters behalen alleen de Grauwe Gans en de Krakeend ruim de doelen. Het aandeel van de weidevogelgebieden Putten West en Doelpolder Noord voor overwinterende ganzen neemt intussen toe.

Rechterscheldeoever

De monitoringsresultaten voor de Rechterscheldeoever van het jaar 2013 zijn beschikbaar onder de vorm van een monitoringsrapport opgemaakt door het INBO. Vanaf 2014 zijn de monitoringsresultaten beschikbaar via de website van de Beheercommissie Natuur Rechterscheldeoever

194

(http://rechterscheldeoever.beheercommissienatuur.be/). Op de Rechterscheldeoever werden voor 7 broedvogels instandhoudingsdoelstellingen bepaald, m.n. voor Bruine kiekendief, Rietzanger, Blauwborst, Roerdomp, Krakeend, Kuifeend en Bergeend. In 2016 haalden Blauwborst, Rietzanger , Krakeend en Kuifeend de doelstelling. Voor Blauwborst is het sinds 2011 geleden dat de doelstelling terug wordt gehaald. Voor het eerst sinds de start van de monitoring in 2004 wordt de doelstelling gehaald voor Kuifeend. De Verlegde Schijns en het Binnenmoeras blijven naar oppervlakte het belangrijkste rietgebied op rechteroever voor de rietbroeders Blauwborst, Rietzanger (jaarlijks bijna de helft van alle territoria!), Rietgors en Bruine kiekendief (enige territoria!). Roerdomp, Bruine kiekendief en Bergeend staan momenteel nog het verst van de IHD. Om de doelstellingen te halen is er behoefte aan bijkomend rietmoeras en plassen, waarbij er aandacht moet worden besteed aan het feit dat er ook diepere plassen aanwezig moeten zijn.

Output

Linkerscheldeoever: overzicht:

195

Rechterscheldeoever: overzicht:

196

Gelinkte pagina's

https://data.inbo.be/purews/files/11563752/Spanoghe_2015_MonitoringWaaslandhaven2015.pdf?utm_source=INBO+Nieuwsbrief&utm_campaign=8cefdac663-Vogelnieuws_253_3_2016&utm_medium=email&utm_term=0_402da5b35e-8cefdac663-259750165

3.6.4 Meta-populatie (onderzoeks)project - meeuwenproblematiek

Doelstelling en omschrijving

Het uiteindelijke doel van het meta-populatie project is het waarborgen van economische ontwikkelruimte van zeehavens in estuaria in de Vlaams-Nederlandse Delta, door de populatiedynamiek van kustbroedvogels (zoals meeuwen) niet of in ieder geval minder afhankelijk te laten zijn van de fysieke ruimte in de zeehavens en door ervoor te zorgen dat er duurzame vestigingsplaatsen voor deze soorten tot stand kunnen worden gebracht. Hiertoe dienen de havens de kennis te hebben waar welke maatregelen het best kunnen worden ingezet. Voorliggend meta-populatie onderzoeksproject vormt de eerste fase om de wetenschappelijke basis te vormen om dat doel te kunnen bereiken, voor zover het gaat om de kennis over de gevolgen van havenontwikkelingen voor vogels.

In deze eerste fase zal kennis worden opgebouwd met betrekking tot de populatiedynamiek van Zilvermeeuw en kleine mantelmeeuw en in het bijzonder omtrent de invloed van zeehavenontwikkelingen daarop.

Subvragen die daarbij rijzen:

1. Waar verplaatsen individuen die door havenontwikkelingen van hun broedlocatie verdreven worden zich naar toe, gedurende meerjarige periode? Hoe verhoudt zich dat tot het verplaatsingsgedrag / verhuiskracht bij onverstoorde situaties en bij door de natuur (bv door vos) verstoorde situaties?

2. Is er een verschil in verplaatsingsgedrag / verhuiskracht tussen ‘first time breeders’ en ‘oudere’ broedvogels?

197

3. Wat is de invloed van havenontwikkelingen op de draagkracht van de delta voor meeuwen, gelet op verplaatsingen van meeuwen tussen havens en naar niet-havengebonden gebieden?

4. Meeuwen die (gedwongen) nieuwe broedgebieden innemen, kunnen concurreren met andere soorten (specialisten, zoals visdief of kleine plevier). In hoeverre kunnen verplaatsingen van meeuwen door ontwikkelingen binnen de havens via deze route het halen van instandhoudingsdoelen in het kader van Natura 2000 bedreigen?

5. Welke maatregelen cq. inspanningen (aard en locatie) lijken op hoofdlijnen zinvol/noodzakelijk om de populatieomvang van deze soorten duurzaam te behouden, gelet op de veranderingen van leefgebied in de havens?

Binnen bovenvermelde onderzoeksvraag dienen eveneens volgende zaken verwerkt te worden:

Naast het zoeken van duurzame oplossing(en) buiten de havens, bestaan er of zijn er kansen voor duurzame oplossingen binnen de havengebieden?

Raming van de maatschappelijk / financiële consequenties om dakbroedende meeuwen te ‘bestrijden’ versus duurzame oplossing om ze te behouden (eventueel opgedeeld in binnen en buiten havengebied).

Het onderzoek moet de opdrachtgevers een doorkijk geven naar mogelijke duurzame oplossingen die verder onderzocht kunnen worden. Volgende aspecten van de oplossingen dienen mee bekeken te worden: het maatschappelijke, het financiële en het ecologische aspect

In een tweede fase zullen concrete maatregelen uitgewerkt worden die een oplossing moeten bieden voor de meeuwenproblematiek binnen havengebieden. Bij voorkeur maatregelen op meta-populatieniveau en zeeschelde delta-niveau.

Beleidstraject

C-punt 161017, dd. 26/4/2016, goedkeuring offertevraag

C-punt 161335, dd. 13/6/2016, goedkeuring samenwerkingsovereenkomst

C-punt 161796, dd 16/8/2016, goedkeuring gunning

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Gunning opdracht

6/6/2016 september 2016

Opleveren rapport

februari 2017

mei 2017

Stand van zaken

Op 26 april 2016 werd goedkeuring gegeven aan het C-punt 161017 betreffende het Meta-populatieproject en de goedkeuring publicatie van een offertevraag.

Op 13 juni 2016 werd goedkeuring gegeven aan het C-punt 161335 betreffende de samenwerkingsovereenkomst met de betrokken partijen.

Op 25 april 2016 werd aan 3 instanties prijs gevraagd: aan bureau Waardenburg (BUWA), aan Buijs Eco Consult B.V. (BEC) en aan het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO).

198

Op 24 mei 2016 ontving Havenbedrijf Rotterdam (aanbestedende overheid) 2 offertes voor de offertevraag HBR-911002 "Onderzoek kustbroedvogels": van het consortium BEC - INBO (voor een totaalbedrag van 89.650 € (excl. BTW)) en van BUWA (voor een totaalbedrag van 47.858 € + 2.500 € (excl. BTW)).

Op basis van de ingediende offertes en bijhorende bijlagen hebben de partijen Havenbedrijf Antwerpen, Havenbedrijf Rotterdam, Havenschap Moerdijk en Zeeland Seaports de ingediende offertes beoordeeld. De beoordeling gebeurde op basis van een door het Havenbedrijf Rotterdam vooraf opgemaakte beoordelingssheet. Elke partij heeft onafhankelijk van elkaar zijn/haar punten per beoordelingscriteria toegekend. Vervolgens zijn de verschillende punten opgeteld want heeft geleid tot een ranking van de inschrijvers. De offertes werden beoordeeld volgens de criteria prijs, plan van aanpak en ervaring. Voor het criterium 'plan van aanpak' werden deelpunten gegeven voor plan van aanpak, kwaliteitsborging, oplevering rapportage, risico's gedurende het project, inzage projectorganisatie en interactie met opdrachtgever. Uit de beoordelingstabel blijkt dat BUWA de hoogste score haalt op de gunningscriteria.

Omdat er nog een aantal inhoudelijke onduidelijkheden bleken in de offerte van BUWA werd op 16 juni 2016 een mail naar BuWa verstuurd met een vraag tot bijkomende toelichting. Aansluitend werd op 27 juni 2016 een overleg met BuWa georganiseerd voor verdere toelichting bij hun offerte. Op basis van de bijkomende toelichting in de mail van 16 juni en de bijkomende toelichting tijdens het overleg van 27 juni 2016, zijn alle partijen overtuigd dat BUWA de opdracht van offertevraag HBR-911002 "Onderzoek kustbroedvogels" begrepen heeft en kan uitvoeren volgens de verwachtingen van de partijen. De totale opdracht kan door BuWa uitgevoerd worden voor een bedrag van 47.858 € + 2.500 € (excl. BTW)). De 2.500 € wordt voorzien als geraamde kost voor aanschaf van ontbrekende informatie die in eigendom is van Buijs Eco Consult (BEC) en INBO.

Op 26 september 2016 vond de startvergadering plaats van de studieopdracht met BuWa. Er werd volgend projectplanning afgesproken:

Eerste rapportage: eind november – begin december

Bijeenkomst stakeholders: januari – februari 2017

Conceptrapport: maart 2017

Bijeenkomst stakeholders: mei 2017

Oplevering eindrapport: mei 2017

Op 30 november 2016 vond een overleg plaats tussen de opdrachtgevers, BuWa, INBO en BEC mbt de uitwisseling van gegevens in 'eigendom' van INBO en BEC. Er werd getracht tot een financieel aanvaardbare overeenkomst te komen voor het gebruikt van de vogelgegevens in het bezit van INBO en BEC. Het (financieel) voorstel van INBO en BEC werd door de partners niet aanvaard. De opdracht blijft nu enkel in handen van BuWa en zal uitgevoerd worden met de gegevens waarover BuWa kan beschikken.

Er werd een nieuwe planning opgemaakt: de planning is om (letterlijk) in de eerste week van januari te gaan starten met de eerste analyses van de ontvangen kleurringgegevens. DPM is inmiddels ook gestart met een draagkracht inschatting voor de Natura 2000-gebieden in de Delta, en de mogelijke consequenties voor beschermde kustbroedvogels, en de eerste database hiervan ligt inmiddels in mijn mailbox. In de derde week van januari hebben wij intern een overleg over de voortgang en dan zal ook meer duidelijk worden over de verdere planning van het project. Tegen die tijd zal ik weer contact opnemen voor een eerste afstemmoment.

199

3.7 Energie en klimaat

3.7.1 Carbon Footprint

Doelstelling en omschrijving

De sectoren industrie, raffinaderijen, energieproductie, op- en overslag en ook het transport van goederen in de Haven van Antwerpen vertegenwoordigen een energievraag, die onder meer door fossiele brandstoffen wordt ingevuld. Dit leidt tot emissies van CO2 en in mindere mate van N2O en CH4 in het havengebied. De elektriciteitsvraag van deze activiteiten, draagt bij tot emissies van broeikasgassen buiten het havengebied. Daarnaast herbergt de chemische cluster processen, bij dewelke CO2 en N2O als nevenproducten ontstaan. Het geheel van deze CO2-eq emissies (CO2 + CH4 + N2O) wordt gedefinieerd als de carbon footprint van het havengebied.

De carbon footprint van het havengebied wordt sinds 2011 gerapporteerd in het duurzaamheidsverslag. Deze en de andere indicatoren inzake energie en klimaat, worden afgetoetst met vertegenwoordigers uit de industrie en met distributienetbeheerders in de werkgroep Energie en Klimaat van het duurzaamheidsverslag. De evolutie van de indicator biedt een basis voor initiatieven, om de competitiviteit van de haven in de decarboniserende wereld te vrijwaren.

Beleidstraject

Met het oog op harmonisatie en vereenvoudiging, is met de VMM een traject opgestart om de methodiek uit het duurzaamheidsverslag te vergelijken met de methodiek van de VMM inzake berekening van broeikasgasemissies.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Vergelijking methodiek VMM / DHV

23/11/2015 03/2016 12/2016 2017

Stand van zaken

De carbon footprint voor het volledige havengebied voor de jaren 2000, 2008, 2010, 2011 en 2012, werd gerapporteerd in het duurzaamheidsverslag. Dit werd gelanceerd op 22 oktober 2015. Met het oog op harmonisatie en vereenvoudiging, is met de VMM een traject opgestart om de methodiek inzake berekening van broeikasgasemissies uit het duurzaamheidsverslag te vergelijken met de methodiek die door de VMM gehanteerd wordt. Er wordt nagegaan om de carbon footprint voor het volledige havengebied jaarlijks te rapporteren in het dashboard milieu van het Havenbedrijf, naast de 2-jaarlijkse rapportering in het duurzaamheidsverslag. Dit al dan niet volgens een met de VMM geharmoniseerde methodiek.

EANDIS kan energieverbruiksdata 2014 omwille van privacy redenen niet meer aanleveren zoals voorheen. Onderhandelingen met EANDIS lopende om gegevens alsnog onder vertrouwelijkheidsovereenkomst over te maken. Alternatief is gebruik te maken van de meer geaggregeerde, publiek beschikbare cijfers. Twee problemen stellen zich: 1) herberekening van de jaren waarover reeds gerapporteerd werd is nodig: zijn de gegevens beschikbaar? en 2) er dient te worden nagegaan welke impact het gebruik van dergelijke hoger geaggregeerde cijfers heeft op de accuraatheid van de resultaten.

200

De detailgegevens van de Energiebalans Vlaanderen, die voorheen door VITO werden aangeleverd en wat ook zo voorzien was in de methodologie die destijds door VITO ontwikkeld is, dienden in feite steeds bij het Vlaams Energie Agentschap (VEA) te worden opgevraagd. Er wordt afgestemd met VEA of en hoe de gegevens kunnen aangeleverd worden. Indien dit afwijkt van de destijds door VITO uitgewerkte methode, zal een nieuwe methode moeten ontwikkeld worden om de carbon footprint van de haven, doch ook het energieverbruik van de haven te kwantificeren.

Output

De carbon footprint van de haven van Antwerpen vertoont de laatste jaren een vergelijkbare trend. Sinds 2000 daalt de carbon footprint gestaag, doch minder uitgesproken in het jaar 2013 (-4,2% tov 2000). Een verklaring hiervoor dient nog te worden afgestemd met de stakeholders.

CF_Haven_2013_niet_gevalideerd.pdf

Gelinkte pagina's

http://www.duurzamehavenvanantwerpen.be/nl/content/energie-en-klimaat/emissie-broeikasgassen

3.7.2 CCUS

De uitrol van een eenduidig beleidskader

Doelstelling en omschrijving

In de transitie naar een CO2-arme industrie in Vlaanderen kan het afvangen, gebruiken en opslaan van CO2 (Carbon Capture Utilisation and Storage, of kortweg CCUS) een belangrijke rol spelen. De geologische opslag en (in mindere mate) het gebruik van CO2 kunnen bijdragen tot het behalen van de Vlaamse klimaatdoelstellingen. Het gebruik van CO2 kan bovendien een rol spelen in de realisatie van een circulaire economie in Vlaanderen, als antwoord op de problematiek van grondstoffen schaarste. Gebruik van CO2 biedt tevens kansen inzake opslag van hernieuwbare energie, wat bijdraagt tot de invulling van de Vlaamse doelstellingen inzake uitbouw van deze energievorm. Wegens gebrek aan opslagmogelijkheden voor CO2 in Vlaanderen, het feit dat opslag van CO2 geen toegevoegde waarde creëert (behalve bij Enhanced Oil Recovery, waarbij de injectie van CO2 het mogelijk maakt om olievelden langer te exploiteren) en het huidige Europese en Vlaamse beleid opslag niet voldoende stimuleert, ligt de focus voor Antwerpen momenteel op CO2-gebruik. Het CO2-reductiepotentieel bij gebruik is echter kleiner dan bij opslag.

Om de competitiviteit van de petrochemische cluster in een decarboniserende wereld te vrijwaren treedt het Havenbedrijf Antwerpen, met het oog op de realisatie van CCU-projecten in deze cluster, proactief en faciliterend op binnen de triple helix overheden - industrie - kennisinstellingen.

Beleidstraject

Tijdens de 21e Conference of the Parties (COP) to the 1992 United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) (12/12/2015) werd het ambitieuze, bindende en mondiale "Akkoord van Parijs" onderschreven door 195 landen. De doelstelling is om:

de temperatuurstijging tegen 2100 ruim onder 2°C (t.o.v. de pre-industriële periode) te houden en zelfs om na te streven om deze temperatuurstijging te beperken tot 1,5°C;

de capaciteit van landen om zich aan te passen aan klimaatopwarming (adaptatie) en het genereren van klimaatweerbaarheid te verhogen;

201

de transitie te maken naar een koolstofarme maatschappij;

klimaatfinanciering consistent te maken met de transitie naar deze koolstofarme- en klimaatweerbare ontwikkeling.

Elke partij van het akkoord heeft de verplichting om nationaal bepaalde bijdragen (Nationally Determined Contributions - NDC) voor te bereiden, mee te delen en aan te houden en om zich in te spannen nationale maatregelen te nemen met het oog op het behalen van de doelstellingen ervan. Het Akkoord van Parijs voorziet een vijfjarige evaluatiecyclus, waarbij elk land telkens een nieuwe - steeds strengere - nationale bijdrage moet meedelen. Het is de bedoeling dat deze bijdragen op termijn voor alle landen evolueren naar de absolute nationale emissieplafonds waaraan de industrielanden nu al zijn onderworpen.

Het departement LNE van de Vlaamse overheid (Dienst Klimaatverandering) publiceerde haar studie inzake mogelijk ondersteuningsbeleid m.b.t. nieuwe toepassingsmogelijkheden van CO2 als grondstof. De reeds toegepaste/geplande CCU-technieken in het Vlaams Gewest werden in kaart gebracht evenals de rol die deze nieuwe toepassingsmogelijkheden kunnen spelen in de noodzakelijke emissiereducties in het Vlaams Gewest. Daarenboven werden concrete beleidsaanbevelingen geformuleerd om deze toepassingsmogelijkheden van CO2 in het Vlaamse Gewest aan te moedigen, rekening houdend met het algemeen EU ETS kader in Europa. Vanuit de stuurgroep gaf het HA mee vorm aan deze studie.

In het kader van de Belgische rapportering inzake de implementatie van de CCS-richtlijn wordt vermeld dat de haven van Antwerpen een haalbaarheidsanalyse uitvoerde inzake CC(U)S infrastructuur en proactief de ontwikkeling van een industriële CO2 cluster verkent. Gelet op het gebrek aan opslagmogelijkheden op eigen grondgebied, ligt de focus op CCU-projecten. Er zijn nog geen concrete plannen inzake grensoverschrijdende samenwerking. Een PCI i.k.v. Verordening (EU) Nr. 347/2013 betreffende richtsnoeren voor de trans-Europese energie-infrastructuur vormt een mogelijkheid tot opslag van CO2, geëmitteerd op Belgisch grondgebied, in de Noordzee.

Als lid van de North Sea Basin Task Force (NSBTF) werkte het HA mee aan het scherpstellen van de werkdomeinen van deze organisatie. De focus ligt op 1) het opstellen van een CO2-opslag en -transportplan voor de Noordzee, 2) de ontwikkeling van een regionaal CCS-beleid en 3) het stimuleren PCI's. Aansprakelijkheid bij opslag van CO2 en de uitwerking van een kader voor NER400 krijgen een 2e prioriteit. Een plan voor CCS in de Noordzee regio, waarin o.a. verschillende opties voor transport en opslag van CO2 uit Antwerpen zijn opgenomen (Nederland en U.K.), zal in Q2 2017 voorgelegd worden aan de Europese Commissie.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

NSBTF strategisch regionaal plan inzake CCS transport infrastructuur

oktober 2015

april 2016 Q2 2017

Deelname stuurgroep LNE studie CCU

maart 2016

juni 2016

Stand van zaken

Om te anticiperen op een meer stringent Europees klimaatbeleid, CCS als instrument te kunnen inzetten en zodoende de competitiviteit van de petrochemische cluster mede

202

te vrijwaren, drong het HA per brief aan de Permanente Vertegenwoordiging van België bij de EU aan op de oprichting van een regionale groep inzake CO2. Dit ter identificatie van projecten van gemeenschappelijk belang (PCI) inzake grensoverschrijdend transport en opslag van CO2 in de Noordzeeregio. Het HA gaf via een bevraging door de Europese Commissie - DG Klimaat mee vorm aan het kader en de beoordelingscriteria voor dergelijke projecten. Samen met ROAD, TAQA en het Havenbedrijf Rotterdam werd de verbinding Antwerpen – Rotterdam als mogelijke PCI voorgesteld aan de Europese Commissie - DG Energy en aan de North Sea Basin Task Force (NSBTF). Het HA duidde de verschillende internationale scenario's inzake transport en opslag van CO2 in de Noordzee aan de Federale Overheidsdienst Economie. Deze vertegenwoordigt België in de commissie ter goedkeuring van PCI's. Voorlopig wordt inzake PCI scenariokeuze een afwachtende houding aangenomen door het HA. Vanuit die optiek werden verschillende scenario's (Nederland en U.K.) voor transport en opslag van CO2 uit Antwerpen ingeschreven in het NSBTF strategisch regionaal plan inzake CCS-transportinfrastructuur. In overleg met TNO, trekker van het Europese onderzoeksproject "Gateway" (Horizon2020), wordt gezocht naar een win/win situatie inzake transport per pijpleiding dan wel per schip uit Antwerpen naar Rotterdam.

Het HA onderschreef - samen met het Rotterdam Climate Initiative, Le Havre Développement, Tees Valley Unlimited, Scottisch Enterprise en National Grid - een brief aan DG Growth en DG Energy, om het belang te duiden van de ontwikkeling van CCS-clusters teneinde de Europese doelstellingen inzake klimaat en economie te halen.

Het eindrapport van de LNE CCU-studie is beschikbaar op hun website. De meest beloftevolle toegepaste/geplande technieken in de industriële sector in Vlaanderen zijn 1) productie van methanol uit CO2 met behulp van hernieuwbare energie (power-to-methanol case HA), 2) omzetten van koolstofrijke industriële afgassen in bioethanol via een fermentatieproces, 3) verwerking van (metaal)slakken tot hoogwaardige bouwmaterialen via een carbonatatieproces en 4) de vastlegging van CO2 in micro-algen (als eindproduct) via fotosynthese.

Output

CO2-Antwerp_Rotterdam (CAR) Pipeline PCI Discussion Paper (TAQA, 11/09/2015)

Studierapport "Onderzoek naar mogelijk ondersteuningsbeleid m.b.t. nieuwe toepassingsmogelijkheden van CO2 als grondstof/feedstock"

Ontwikkelen van een strategie voor afvang, gebruik en opslag van CO2 afkomstig uit de haven van Antwerpen

Doelstelling en omschrijving

Gericht inzetten op afvang, gebruik en opslag van CO2 biedt een meerwaarde voor de haven van Antwerpen. Dit niet louter om de veerkracht van onze industrie te behouden in een decarboniserende wereld. Doch ook omwille van 1) de jobcreatie bij afvang en transport van CO2, 2) het ontwikkelen van bestaande en/of aantrekken van nieuwe economische activiteiten die CO2 gebruiken en 3) de bijdrage tot de uitbouw en het behoud van een strategische voorsprong met betrekking tot kennisopbouw, duurzaamheid en innovatie in Vlaanderen.

Beleidstraject

P.m.

203

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

1e CCUS klankbordgroep 24/04/2012 24/04/2012

2e CCUS klankbordgroep 19/12/2012 19/12/2012

3e CCUS klankbordgroep 19/12/2013 19/12/2013

4e CCUS klankbordgroep 06/03/2015 06/03/2015

5e CCUS klankbordgroep 04/03/2016

04/03/2016

Opportuniteiten CO2 naar glastuinbouw en gebruik bij carbonatatie in kaart gebracht

30/12/2016

6e CCUS klankbordgroep 17/03/2017 17/03/2017

Stand van zaken

De CO2-profielen uit de haalbaarheidsstudie inzake transport van in de haven geproduceerde CO2 naar diverse toepassingen binnen en buiten de haven, werden verder verfijnd op basis van bilaterale gesprekken met enkele relevante bedrijven. Dit met het oog op het meer accuraat berekenen van de afvangkosten voor CO2. Op basis van deze kost en de reeds gekende kost voor transport van CO2 enerzijds en de prijs die de glastuinbouwsector en de partijen betrokken in de productie van bouwmaterialen op basis van CO2 (Recmix procedé) bereid zijn te betalen voor CO2 anderzijds, kunnen vervolgens de CO2-bronnen geïdentificeerd worden waar afvang van CO2 voor deze toepassing(en) rendabel is. Volgens specialisten terzake van de firma Messer, waarmee een vertrouwelijkheidsovereenkomst werd afgesloten, was de bekomen informatie echter ontoereikend om de afvangkosten voor CO2 op een accurate manier te berekenen. Voorlopig wordt dit initiatief niet verdergezet. Het potentieel voor de haven van Antwerpen van CO2-gebruik in glastuinbouw en carbonatatie blijft voorlopig onduidelijk.

Een andere beloftevolle groep van concepten betreft deze van de Power-to-Molecules. Vertrekkende vanuit de noodzaak aan flexibele verbruikers in het elektrische energiesysteem, wordt in deze concepten waterstof aangemaakt via elektrolyse. Vervolgens laat men de geproduceerde waterstof reageren met CO2 tot moleculen die als basisgrondstof voor chemie of als geavanceerde brandstof kunnen gebruikt worden. In geval van bijvoorbeeld power-to-methanol, waar Havenbedrijf Antwerpen thans op inzet, wordt door middel van een door Carbon Recycling International ontwikkelde katalyse methanol aangemaakt vanuit waterstof en gecapteerde CO2. Mits geproduceerd vanuit hernieuwbare elektriciteit, komt deze methanol in aanmerking voor het label geavanceerde hernieuwbare brandstof (cfr. hernieuwbare energierichtlijn). Dit verdienmodel werd door Havenbedrijf Antwerpen aan een haalbaarheidsanalyse onderworpen en voor bepaalde scenario’s haalbaar geacht. Ook kan deze methanol op termijn de lokale vraag invullen als alternatief voor de huidige import. Thans loopt een kandidatuurstellingprocedure om een potentiële demosite te selecteren.

204

Fundamenteel onderzoek is nog steeds een essentieel onderdeel voor bepaalde technologieën inzake gebruik van CO2. Daarom steunt het Havenbedrijf Antwerpen een doctoraatsvoorstel inzake gebruik van CO2 en afvalstromen in duurzame bouwmaterialen (carbonatatie). Het betreft een samenwerking tussen Universiteit Antwerpen (dept. chemie) en VITO, betoelaagd door de provincie Antwerpen voor de periode 2016-2018. Door afvalstromen voorhanden in de haven, zoals slakken of verbrandingsassen te recycleren en als grondstof te gebruiken, krijgen deze een bestemming met toegevoegde waarde. Het doel van het onderzoek is om inzicht op te bouwen in de reactiemechanismen en de specifieke rol van bepaalde chemische elementen in het proces. Het beoogde carbonatatieproces biedt de mogelijkheid om CO2-emissies in de haven te reduceren, door het nuttig hergebruik van CO2-bronnen te onderzoeken.

Ook steunt het HA een voorstel tot strategisch basisonderzoek inzake de ontwikkeling van pakking en katalysator voor plasma gedreven conversies van CO2 en stikstoffixatie. Dit voorstel wordt getrokken door de faculteit Chemie van de Universiteit Antwerpen. Daarnaast steunt het HA een voorstel tot strategisch basisonderzoek inzake katalytische reductie van CO2 tot brandstoffen en chemische bouwstenen, gebruik makend van zonne-energie. Bij beide onderzoeksvoorstellen heeft het HA de intentie om te zetelen in de gebruikerscommissie.

Op 4 maart 2016 werd de 5e CCUS klankborgroep georganiseerd, met focus op gebruik van CO2 (CCU). Met 54 deelnemers uit de industrie, onderzoekswereld en overheid, was ook deze editie een succes. De geschetste beleidscontext overtuigde de aanwezigen dat CCU een essentiële rol zal spelen in het klimaatbeleid. De initiatieven die voorgesteld werden, deden het vertrouwen in CCU toenemen. Een jaarlijkse CCUS klankbordgroep wordt door de aanwezigen nuttig geacht om de uitrol van CCU in Antwerpen te faciliteren. De volgende editie zal doorgaan op 17 maart 2017.

Output

Haalbaarheidsanalyse CCUS transportinfrastructuur in de Haven van Antwerpen

3.7.3 Positie / kwetsbaarheid / readiness haven van Antwerpen vanuit klimaatperspectief

Samen met een honderdtal bedrijven, middenveldorganisaties en universiteiten heeft het Havenbedrijf Antwerpen een open brief ondertekend aan de Belgische delegatie voor de klimaattop van de Verenigde Naties in Parijs einde 2015. In de brief, gecoördineerd door The Shift en United Nations Global Compact Belgium, wordt gevraagd om een bindend, globaal klimaatakkoord met: 1) een sterke signaalfunctie naar overheden en investeerders om de transitie naar een koolstofarme wereld op basis van hernieuwbare energie te versnellen, 2) een emissiereductiedoelstelling van 70% tegen 2050 t.o.v. 2010, 3) invoering van systemen van koolstof pricing in landen met hoge CO2-emissies en 4) een jaarlijkse Belgische bijdrage tot het Groene Klimaatfonds, in lijn met de afspraken op de klimaattop in Kopenhagen.

Carbon Footprint logistieke keten

Doelstelling en omschrijving

Alle mogelijke initiatieven ontwikkelen om de competitiviteit en readiness/kwetsbaarheid van logistiek in de Haven van Antwerpen in een decarboniserende wereld economie te vrijwaren en te meten. Dit werken met en voor de bedrijven verhoogt de veerkracht van de haven van Antwerpen en zorgt ervoor dat ook in een wereld met een sterk klimaatbeleid de haven van Antwerpen competitief zal blijven. Zo blijft ook naar de toekomst toe het genereren van meerwaarde verzekerd.

205

Beleidstraject

P.m.

Stand van zaken

Binnen de Multimodal Action Group van GLEC (Global Logistics Emission Council) - een groepering van industriële spelers, federaties en multinationals actief in het vrachtvervoer - werd een universeel en transparant richtlijnenkader op punt gesteld, ten behoeve van de berekening van CO2-emissies doorheen de logistieke keten. INFR/RO_M was als expert hierbij betrokken. Deze methodiek vertrekt van een document, dat in januari 2015 door ISO (International Standardisation Organisation) als International Workshop Agreement (IWA) aanvaard werd. Dit biedt de mogelijkheid om het richtlijnenkader op termijn als ISO-norm te laten registreren. Binnen de werkgroep "Transshipment centres" werd gefocust op de Carbon Footprint-berekening van op- en overslagactiviteiten (zie ook Carbon Footprint terminals). Het “Built on GHG Protocol”-merk werd toegekend aan het GLEC-richtlijnenkader door het World Resources Institute (WRI), als erkenning dat het richtlijnenkader in overeenstemming is met de GHG Protocolnormen. DB Schenker, Deutsche Post DHL, HP, Intel en Kuehne+Nagel zegden reeds toe om dit richtlijnenkader te hanteren en vragen dit ook reeds aan hun dienstverleners. Het richtlijnenkader is een dynamisch document. De bijsturing wordt verder mee opgevolgd door het HA, in het bijzonder inzake "Transshipment centres".

Het Havenbedrijf is steunend lid van de Think Climate-coalitie, gecoördineerd door PIANC ("The World Association for Waterborne Transport Infrastructure"). Deze coalitie streeft in de maritieme sector meer bewustwording na van de uitdagingen die gepaard gaan met klimaatverandering. Het actieplan "Navigating a Changing Climate" (NaCC), zal eigenaars, operatoren en gebruikers van watergedragen transportinfrastructuur toelaten om 1) broeikasgasemissies te reduceren en over te schakelen op koolstofarme zee- en binnenvaartinfrastructuur en om 2) snel te reageren teneinde hun veerkracht te verhogen en de voorbereiding op klimaatadaptatie te verbeteren.

Output

GLEC Framework

PIANC actieplan "Navigating a changing climate" (versie juni 2016)

Gelinkte pagina's

http://www.smartfreightcentre.org/glec/what-is-glec

http://www.pianc.org/thinkclimate.php

Carbon Footprint terminals

Doelstelling en omschrijving

In overleg met de havengemeenschap werd beslist om meer inzicht te krijgen in de carbon footprint van terminals, teneinde na te gaan of de haven in Antwerpen klaar is voor een koolstofarme economie.

De eerste stap hiertoe is een inventarisatie van de methodieken die terminaloperatoren hanteren om de carbon footprint van de terminal te berekenen. Dit moet toelaten om na te gaan of 1) de gehanteerde methodieken passen binnen internationale kaders en 2) er leemten in de kennis zijn.

206

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Bilaterale gesprekken terminal operatoren

03/2016 03/2016 05/2016

Verwerken en interpreteren input uit bilaterale gesprekken

06/2016 06/2016 10/2016

Draagvlakcreatie vervolgstappen 06/2016 10/2016 09/2016 12/2016

Validatie GLEC richtlijnenkader:

kick-off

workshop

31/03/2017

01/06/2017

31/03/2017

01/06/2017

Stand van zaken

Het mondiaal bindend klimaatakkoord van Parijs is in werking getreden, ook van de logistieke sector worden inspanningen verwacht. Uit bilaterale gesprekken met 8 terminaloperatoren (Boortmalt, Combinant, DPWorld, Euroports, IFB, Katoen Natie, PSA-MSC en Zuidnatie), die verschillende types cargo en ontsluitingsmodi vertegenwoordigen, blijkt dat de mate waarin het opvolgen van het energieverbruik en de carbon footprint geïntegreerd is in de bedrijfsvoering, varieert van "geen systematische opvolging" tot het "hanteren van een gedetailleerde, corporate gestuurde methode". De carbon footprint methodieken zijn vergelijkbaar naar scope en berekeningswijze per activiteit. De onderbouwing van de berekeningswijze is echter vaak onduidelijk. Hier verduidelijking in brengen zal leiden tot een grotere harmonisatie van de carbon footprint berekening in het havengebied en tot een betere kennis van carbon footprint op alle terminals in de haven. Bovendien zijn verladers vragende partij inzake de carbon footprint van terminals, teneinde de carbon footprint van hun product te kunnen bepalen. Het is voor de terminals bijgevolg een meerwaarde om een goed onderbouwde carbon footprint te kunnen aanleveren.

Het Havenbedrijf Antwerpen kan een faciliterende rol spelen in het aanreiken van een onderbouwde, bij voorkeur internationaal geharmoniseerde methodiek.

Het richtlijnenkader, ontwikkeld door de Global Logistics Emission Council, biedt hiertoe een mogelijkheid. In dit kader zijn een aantal berekeningsmethodes opgenomen voor de logistieke keten. Verschillende bedrijven waaronder MAERSK, HAPAG Lloyd, HP, HP Enterprise, INTEL, DBSchenker, DHL, Kuehne&Nagel, GEODIS, FRET SNCF hebben reeds aangekondigd dit kader te zullen gebruiken. Er gaan stemmen op om dit kader op te nemen in contracten met logistieke dienstverleners, om dit te hanteren als basis voor een EU eco-label, … Daarom is het belangrijk dit richtlijnenkader te laten valideren door stakeholders: past mijn methode om CO2 emissies te berekenen binnen dit kader? Zo niet, hoe kan ik mijn methode bijstellen of dient het richtlijnenkader te worden aangepast? Het valideren van dit richtlijnenkader wordt stapsgewijs benaderd:

31/03/2017: Kick-off meeting: duiding context en hoe zich voor te bereiden + brainstorm inzake visie ontwikkeling “Klimaat en de logistieke keten in PoA”, specifiek voor containerterminals

207

01/06/2017: Workshop: validatie luik “Transshipment centres” en meer bepaald containerterminals. De workshop wordt begeleid door Kirsten Dobers, werkzaam bij het Fraunhofer Institut en mede-grondlegger van het richtlijnenkader

Dit is een unieke gelegenheid om het richtlijnenkader af te toetsen aan de noden van de sector en om de bruikbaarheid ervan te maximaliseren.

Door de terminaloperatoren werden reeds suggesties gedaan om de carbon footprint te verminderen. Het betreft:

meer efficiënt plannen van vervoer d.m.v. IT toepassingen en data-uitwisseling;

uitbreidingsmogelijkheden spoorvervoer Linkeroever - Rechteroever nagaan;

binnenvaart actief promoten bij klanten;

maatregelen nemen om wachttijden aan terminals te vermijden.

Deze maatregelen zullen door het Havenbedrijf Antwerpen op de agenda geplaatst worden van de interne overlegstructuren en van bestaande overlegfora met stakeholders zoals het Permanent Overleg Wegvervoer, het Permanent Overleg Binnenvaart - Werkgroep Milieu, Veiligheid en Dienstverlening, de Werkgroep Containerbinnenvaart, vanuit ad hoc werkgroepen, projecten, één-op-één meetings (bv. met verladers omtrent modal shift) enz., waarbij een grote coördinerende rol voor het HA is weggelegd.

Dit project wordt ook periodiek afgetoetst met de havengemeenschap tijdens het Havenmilieuoverleg.

Output

Overzicht berekeningsmethodieken CF terminals

GLEC framework

3.7.4 Externe veiligheid havenbreed

Doelstelling en omschrijving

Het thema externe veiligheid op gebiedsniveau wordt tot op heden ad hoc ingevuld. Echter naarmate er binnen het Havenbedrijf Antwerpen meer projecten worden opgestart die een impact hebben op externe veiligheid of het Havenbedrijf betrokken wordt bij externe projecten met issues van externe veiligheid, wordt steeds sterker de noodzaak ervaren om te komen tot een gecoördineerd veiligheidsbeleid op gebiedsniveau te komen..

Beleidstraject

In 2013 werd over omgevingsveiligheid een eerste verkennend gesprek gevoerd met de dienst Veiligheidsrapportering (VR) van het Vlaamse departement LNE om na te gaan op welke wijze er rond het thema externe veiligheid meer structureel kan worden samengewerkt. Op 23 maart 2015 vond een vervolgoverleg met de dienst VR plaats waarbij er een aantal algemene afspraken werden gemaakt rond de rol van het Havenbedrijf Antwerpen inzake de advisering van omgevingsveiligheidsrapporten (OVR), de doorwerking van het Ruimtelijk Veiligheidsrapport (RVR) bij het afbakenings-GRUP voor het zeehavengebied en de toepassing van veiligheidsinformatieplannen (VIP) in het havengebied.

In de loop van 2014 werd er op de webstek van het Vlaamse departement LNE een nota geplaatst inzake het gebruik van een VIP, waarbij er toelichting wordt gegeven over de inhoud, het toepassingsgebied en de beoordeling van een VIP. Een VIP biedt voor Sevesobedrijven een oplossing wanneer er op basis van een OVR blijkt dat er niet voldaan wordt aan de criteria voor het plaatsgebonden mensrisico (10-5 contour op eigen bedrijfsterrein) of het groepsrisico (overschrijding van de aanvaardbaarheidscurve). Door het met een buurbedrijf afsluiten van een VIP dat

208

voldoet aan alle vereisten, zou deze populatie niet mee in rekening hoeven te worden gebracht voor het groepsrisico en wordt er evenmin rekening gehouden met het plaatsgebonden mensrisico voor het buurbedrijf. De regeling werd van toepassing gesteld voor zowel Sevesobedrijven als voor windturbineprojecten, en bood zowel een aantal voordelen als nadelen. Deze nota werd inmiddels terug verwijderd van de webstek om nog een aantal aanpassingen door te voeren, zodat de status ervan momenteel onduidelijk is. Gelet op het grote aantal Sevesobedrijven en de ruimtelijke verdichting in de Antwerpse haven zou een goede regeling via VIP's - mits het wegwerken van enkele knelpunten - een grote meerwaarde kunnen betekenen voor het havengebied. Op voormeld overleg met de dienst VR op 24 maart 2015 heeft de dienst VR het Havenbedrijf Antwerpen voor verder overleg over deze regeling doorverwezen naar de afdeling AMV.

Tijdens voormeld overleg met de dienst VR werd tevens afspraken gemaakt om in een navolgende vergadering na te gaan onder welke voorwaarden er aan het Havenbedrijf Antwerpen GIS-data met de isorisicocontouren kunnen worden bezorgd. Het Havenbedrijf onderzoekt de mogelijkheid om bij de toewijzing van concessies rond risico-installaties (Sevesobedrijven en windturbines) voorwaarden in de concessieovereenkomst op te nemen inzake het afsluiten van VIP's.

Ondertussen wordt er binnen het Havenbedrijf inzake omgevingsveiligheid vooral gewerkt op concrete projecten en brengt het ze gebiedskennis in tijdens de aanmelding voor omgevingsveiligheidsrapporten van bedrijven in de haven. Ondertussen worden ook het traject om te komen tot een volwaardige invulling van het thema omgevingsveiligheid uitgewerkt.

Stand van zaken

Bereikbaarheid voor hulpdiensten

Met betrekking tot de interventies bij calamiteiten werden op 10 juni 2013 door het Directiecomité een aantal acties geïnitieerd om de bereikbaarheid in de haven voor hulpdiensten te verbeteren. De bestaande gegevens over de bereikbaarheid van de bedrijven in de haven (adresgegevens, poorten voor verschillende soorten verkeer, e.d.m.) is in kaart gebracht. Op 16 maart 2015 vond terzake een overleg plaats met betrokken kabinetten van de stad, de rampenambtenaar en de Hulpverleningszone. Hier werd afgesproken een "to be"-situatie voor te stellen voor enkele zones, te beginnen met het Oosterweeleiland, waar de problematiek zich het scherpst stelt. Uit de navolgende oefening bleek de situatie tussen feitelijke toestand, juridische toestand (CRAB) en een logische adressering nog ernstiger van elkaar te verschillen dan gevreesd, zoals toegelicht op een vervolgoverleg met de betrokken kabinetten, de rampenambtenaar en de Hulpverleningszone op 30 september 2015. Vandaar werd voorgesteld een andere piste te onderzoeken die rijden op gps sterk zou moeten verbeteren. Een probleem dat zich daarbij thans stelt is dat een gps de bestuurder leidt naar een locatie binnen een welbepaald wegsegment, afgeleid door gekende huisnummers aan begin en einde van betrokken segment. Wanneer de logica in huisnummering of nog erger de adressering zoek is, werkt zulk systeem bijgevolg niet goed. Het is echter technisch mogelijk om alle adressen als punten in te geven in de basiskaart die vanuit gps-systemen gelezen wordt. Dit vergt echter meer geheugen van het systeem, en het welslagen hangt verder ook nog af van de update van de basiskaart(en), het gebruik door leveranciers en de daadwerkelijke uitrusting van hulpdienst(voertuig)en. Op 3 december 2015 vond een eerste technisch vervolgoverleg plaats om deze piste verder technisch te verkennen. Uit dit overleg bleek dat er een aantal praktische obstakels zijn die moeten worden uitgeklaard tussen partijen. De dienst Gebiedsbeheer en Projecten/ Terreinen herwerkt thans het plan van aanpak terzake.

209

RID-bufferzones

De aanleg van (één of meerdere) gespecialiseerde en beveiligde "bufferzones" voor lege en/of volle RID-wagons op strategische locaties in het Antwerpse havengebied zou de logistieke transportketen voor de industrie en tankopslag, alsook de veiligheid kunnen verbeteren. Het HA wenst daarom, in samenwerking met de Vlaamse overheid en de petrochemische sector, de haalbaarheid van zulke voorziening te onderzoeken. Dit heeft ook betrekking op de technische, juridische en operationele kenmerken van een RID-bufferzone en de eventuele rol van het Havenbedrijf Antwerpen hierbij. In 2014 vonden een aantal aftoetsende gesprekken in dit verband plaats met de Vlaamse diensten bevoegd voor havenbeleid, voor milieuvergunningen, voor externe veiligheid, de NMBS en Essenscia. Het belangrijkste discussiepunt hierbij betrof het toepassingsveld van de Sevesowetgeving waartoe dergelijke inrichting al dan niet valt. Er werd besloten terzake een vraag te richten aan de EU. In februari 2015 werd samen met het Havenbedrijf een gesprek terzake met de Brandweer voorbereid. Het Havenbedrijf Antwerpen ontving een brief dd. 19 juni 2015 van de Vlaamse minister van Leefmilieu, waarin wordt aangegeven dat zulke bufferzone niet te beschouwen is als een Seveso-inrichting op voorwaarde dat de zone uitsluitend bestemd is voor het tijdelijk bufferen van volle en lege ketelwagens, de zone zich bevindt buiten de inrichtingen waar de goederen worden geproduceerd of aangewend, er in de zone geen andere activiteiten dan deze i.v.m. vervoer en tijdelijk opslaan plaatsvinden en de exploitant van de zone aan de hand van documenten kan aantonen dat de activiteiten in de zone deel uitmaken van de transportketen met vermelding van plaats van vertrek en aankomst van het vervoer. Op Rechteroever werd inmiddels door een privaat bedrijf een project tot ontwikkeling gebracht. Voorjaar 2016 zal het project proefdraaien en hopelijk definitief kunnen opstarten. Op Linkeroever bleek uit een bevraging van de bedrijfswereld ook nood aan zulke voorziening.

Aanmeldingen OVR

Tot op heden ontving het Havenbedrijf in 2016 6 aanmeldingsnota's voor nieuw op te starten omgevingsveiligheidsrapporten voor projecten in de haven. Vanuit haar kennis over het havengebied brengt het Havenbedrijf tijdens deze procedure bijkomende informatie in zoals de stedenbouwkundige bestemmingen in en rond het havengebied, de aanwezigheid van pijpleidingen, windturbines of andere gekende risicofactoren, wijzigingen in populatiedichtheid ten gevolge van vergunde of geplande projecten of andere parallel lopende ontwikkelingsprocessen.

Op voormeld overleg met de dienst VR op 24 maart 2015 werd afgesproken dat er zal worden uitgetest of het werkbaar is om in de eerste ontwerpversie van het OVR een check door het Havenbedrijf van de oplijsting van de externe gevarenbronnen te laten uitvoeren. Tot op heden werden er sindsdien geen zulke rapporten voor dergelijke screening overgemaakt.

Grote populaties in relatie tot groepsrisico

Daarnaast wordt intern steeds advies geleverd voor grote recreatieve activiteiten in of aan de rand van het havengebied, of nieuwe investeringsprojecten. In het milieujaarverslag 2011 werd er reeds op gewezen dat de aanwezigheid van grote populaties in de nabijheid van Seveso-installaties in het kader van recreatie of evenementen een ontoelaatbare impact kan hebben op het groepsrisico van dergelijke installaties. Op voormeld overleg met de dienst VR op 24 maart 2015 werd bevestigd dat het voor locaties met recreatief potentieel waar gemiddeld 200 personen of meer dan 1.000 op een piek van 2u aanwezig zullen zijn, het inderdaad zinvol is om de verschillende OVR’s van de in de omgeving (min. 2 km) gelegen bedrijven erop na te slaan. Ook al zijn deze cijfers (200-2000 personen, 2 km) zelfs slechts indicatief. Wanneer er dan blijkt dat men het initiatief buiten de maximale effectafstanden is

210

gesitueerd, is er geen verder onderzoek nodig. Wanneer dit wel het geval is, is verder en complex onderzoek nodig. Of het aantrekken van extra personen dan aanvaardbaar is, is zeer sterk afhankelijk van het huidige groepsrisico, de windrichting... . In 2015 werd 1 aanvraag voor een evenement op een reeds gekende knelpuntlocatie en 1 aanvraag voor een langdurige ligplaats met permanente aanwezigheid van een grote groep personen grote ongunstig geadviseerd omwille van omgevingsveiligheid. In 2016 werden er geen gelijkaardige aanvragen voor evenementen met grote populaties in havengebied ontvangen. Wel werd advies uitgebracht over de door het college van burgemeester en schepenen goedgekeurde richtnota voor het gemeentelijk RUP 'Contactzone Noorderlaan' met de vraag om de groepsrisico's van naburige Seveso-bedrijven mee in rekening te brengen bij verder onderzoek in het kader van de opmaak van dit bestemmingsplan.

Uitwerken beleidstraject

In het Havenmilieuoverleg werd op 15 oktober 2015 de vraag gesteld naar het opzetten van een parallel overlegforum inzake omgevingsveiligheid. Tijdens de jaarvergadering van VIBNA werden signalen opgevangen dat deze organisatie daar graag haar medewerking aan zou willen verlenen. In Q4 werd na intensief overleg met de Havenkapiteinsdienst een interne discussienota opgesteld inzake het verdere beleidstraject en implicaties naar personeelsbeleid bij een verdere invulling van het thema omgevingsveiligheid. De mogelijkheid tot het opzetten van een dergelijk forum werd meegenomen in deze interne discussienota (zie Omgevingsveiligheid bedrijfsintern).

Gelinkte pagina's

Omgevingsveiligheid bedrijfsintern

3.8 Afval / materialen

3.8.1 Ontwikkeling kringloopeconomie

Doelstelling en omschrijving

Het aantrekken van bedrijvigheid in de sector van de circulaire economie.

Beleidstraject

Wordt op dit ogenblik projectmatig opgevolgd.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Carloop 2012 2015 2013 medio 2017

Flanders recycling hub 2015 2015 2017

ISWA conferentie 2013 2015 2015

antwerpen metabolisme van stromen

2016 2016 2016 mei 2017

roadmap circulaire economie

2016 2016 medio 2017 medio 2017

211

Stand van zaken

Rond volgende projecten werd in 2016:

Carloop werd goedgekeurd door MIP, waarbij op 18 december 2015 de kick-offmeeting doorging bij Galloo in Menen. Het project wordt i.s.m. PAI uitgevoerd. het heeft tot een doel een model waarbij naar Afrika geëxporteerde tweedehandsvoertuigen in een recyclageketen worden gebracht wanneer ze in Afrika aan het einde van hun leven komen.

Flanders Recycling Hub betreft een studieproject omtrent de rol van logistiek en havens in een kringloopeconomie. Op 1/12/15 werden de werkpakketten 1 (internationale marktschets, wettelijk kader) & 2 (best practices) toegelicht, waarna de stakeholders de gelegenheid kregen om input te geven op de fiches. Op basis van deze documenten werd een SWOT-analyse gemaakt, vanwaar uit pilootprojecten werden gedefinieerd die Vlaanderen als recycling hub potentieel kunnen versterken. Enkele van deze pilootprojecten zullen worden uitgewerkt.

Antwerpen, circulaire stad van morgen, is een initiatief van de dienst ruimte van de Stad, waarbij aan de hand van twee onderzoeksopdrachten, zal worden verkend welke ruimtelijke transities nodig/nuttig zijn i.f.v. ontwikkeling van een circulaire economie. Het Havenbedrijf is partner in dit initiatief, samen met OVAM, het Team Vlaams Bouwmeester en Ruimte Vlaanderen.

Gelinkte pagina's

http://www.i-cleantechvlaanderen.be/#!carloop/co3e

3.9 Erfgoed

Doelstelling en omschrijving

Het uitwerken en implementeren van een anticiperend beleidskader voor erfgoed in de haven is een engagement dat volgt uit operationele doelstelling nr. 22 uit het Actieprogramma voor de Ontwikkeling van het Havengebied Antwerpen (B.V.R. 15/3/2013). Dit laatste werd parallel aan het Gewestelijk RUP voor de afbakening van het zeehavengebied Antwerpen door de Vlaamse regering werd goedgekeurd en bevat flankerende beleidsmaatregelen.

Hoewel er reeds veel en diepgaand onderzoek werd verricht en lopende is, zijn er nog leemten in de kennis en een beleidskader rond erfgoed bij de verdere havenontwikkeling. Om vorm te geven aan operationele doelstelling 22 'Respect voor landschappelijke en erfgoedwaarden' is bijgevolg bijkomende studie nodig.

Beleidstraject

Historiek

In de loop van 2014 werd in samenspraak met bevoegde administraties en ander stakeholders een bestek uitgewerkt.

In zitting van 2 februari 2015 (Sesam nr.150254) besliste de Raad van Bestuur van het Havenbedrijf Antwerpen om in verband met deze Vervolgstudie goedkeuring te hechten aan:

het bestek B10242 en de opstart van een open offerteaanvraag hiervoor;

het voorstel van overeenkomst betreffende de samenwerking met Maatschappij Linkerscheldeoever en het Vlaams Gewest Afdeling Maritieme Toegang in het kader van dit bestek;

een financiële bijdrage door het HA van max. 82.644,63 € excl. btw (of 100.000 € incl. btw) en een aandeel van maximaal 50% in de kosten voor deze studie tot

212

165.000 €, en de bijpassing door het HA tot een totale studiekost van 181.500 €, zoals bepaald in de financieringsovereenkomst;

een mandaat voor de Directeur Infrastructuur om te onderzoeken of er - naast MLSO en aMT - nog derde meefinancierende partijen betrokken zouden kunnen worden en om desgevallend de samenwerkingsovereenkomst in die zin aan te passen.

In zitting van 29 juni 2015 hechtte het Directiecomité goedkeuring aan de gunning van bestek B10242 "Vervolgstudie erfgoed haven". De gemeente Beveren trad in tussentijd toe als derde meefinancierende partij en de stad Antwerpen reikte nadien nog een toelage aan het Havenbedrijf uit in het kader van de uitvoering van de studie.

De studie is thans lopende en verwacht wordt dat deze voorjaar 2017 kan worden afgerond.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

uitvoering studie 8/2015 3/2017 einddatum zal licht overschreden worden

instrumenten ten behoeve van concessionarissen om de nieuwe verplichting in kader van vergunningsaanvragen m.b.t. archeologie te faciliteren

8/2015 6/2016 9/2016 wordt thans afgetoetst bij betrokken overheden

verdere implementatie gebiedsgerichte aanpak/beleid

recurrent, na uitvoerige terugkoppeling naar actoren i.f.v. draagvlakcreatie

Stand van zaken

Reeds quasi afgerond zijn de desktopinventarisaties, bouwkundig, landschapshistorisch en archeologisch. Aan de terminologie en bronverwijzingen daarin, in hoofdzaak in het bouwkundig luik, gebeuren nog bijsturingen.

Ook één case in de herbestemmingsverkenningen, nl. hof Ter Walle, is afgerond.

Thans in uitvoering zijn:

de visievorming op basis van het verrichte onderzoek (desktop inventarisaties);

herbestemmingsverkenningen van een aantal concrete cases; naast Hof Ter Walle, betreft het de kerktoren van Wilmarsdonk en de site Prosperpolder met focus op de Vollemanschuur; nog 2 cases zulen gekozen worden wanneer de visievorming verder gevorderd is;

afstemming met de latere vergunningverlenende overheden.

Output

De studie moet leiden tot het uitwerken en implementeren van een anticiperend beleidskader voor erfgoed in de haven. Het studiegebied moet het gehele havengebied omvatten, alsook erfgoed en ontwikkelingen net over de grens met een relatie met of invloed op het havengebied. Via aanvullende diensten zijn zijnde opgespoten terreinen

213

in kaart gebracht. Deze draagt bij aan een vereenvoudiging van de archeologische onderzoeksverplichtingen bij de ontwikkeling van projecten in het havengebied.

Gelinkte pagina's

Over het afgerond onderzoek rond erfgoed in en om het havengebied wordt bericht door de Vlaamse overheid via: http://www.mow.vlaanderen.be/sph/antwerpen/uitvoering06-doel02.php

214

4 Toelatingsbeleid - handhavingsbeleid - reglementeringen

4.1 Toelatingsbeleid

Vooraleer bedrijven hun activiteiten kunnen ontplooien in het Antwerpse havengebied moeten er verschillende toelatingsprocedures worden doorlopen. Het Havenbedrijf Antwerpen is bij de meeste van deze toelatingsprocedures rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken en voor een aantal procedures de bevoegde overheidsinstantie om de toelating te verlenen (concessie, bestuurlijke bouwtoelating, watercaptatie vergunning, toelating havenkapiteinsdienst,...). Het Havenbedrijf speelt dus een belangrijke rol in het toelatingsbeleid, in de eerste plaats in haar beslissing aan wie en voor welke activiteiten zij een concessie wenst te verlenen, in de tweede plaats door haar adviesrol in de verschillende toelatingsprocedures en in haar faciliterende werking.

In de onderstaande figuur wordt een overzicht gegeven van de verschillende toelatingsprocedures waarbij de afdeling Ruimtelijke Ordening & Milieu betrokken is; overzicht zoals opgemaakt bij het opstellen van het proceshandboek "milieuadvisering toelatingsprocedures" in het kader van COSO2013. De toelatingen tot watercaptatie, die gekoppeld zijn aan de rol als waterbeheerder voor de havendokken, zijn opgenomen in het hoofdstuk bedrijfsinterne milieuzorg. Over de werking van het Uniek Loket Haven (ULH), dat op de rechteroever de stedenbouwkundige en milieuvergunningsaanvragen en -meldingen behandelt namens het stadsbestuur en onder de verantwoordelijkheid van de gemachtigde ambtenaren van de stad Antwerpen, wordt telkens gerapporteerd in een afzonderlijk jaarrapport.

215

4.1.1 Het voorkaairegime en doorvoeropslagplaatsen

Doelstelling en omschrijving

Het voorkaairegime en de doorvoeropslagplaatsen vormen een bijzondere regeling in de regelgeving voor milieuvergunningen (Vlarem). De kortstondige doorvoeropslag van verscheepte of te verschepen goederen op de voorkaai is immers vrijgesteld van milieuvergunningsplicht maar wordt rechtstreeks geregeld door de havenkapitein. De doorvoeropslag van goederen in afwachting van hun verscheping of verzending, of na verscheping of verzending, in zeehavengebieden kent een lichter vergunningsregime dan de reguliere opslagrubrieken in de indelingslijst van Vlarem. Zowel het voorkaairegime als de doorvoeropslagplaatsen staan onder het toezicht van de havenkapiteinsdienst. De voorwaarden ervan worden geregeld in de havenpolitieverordeningen en havenonderrichtingen.

Gezien het belang van deze bijzondere regeling voor een vlotte goederenbehandeling in de Antwerpse haven is het noodzakelijk dat interpretatieverschillen over deze regeling worden uitgeklaard en er transparantie wordt geboden over de werking van deze regeling.

Beleidstraject

Historiek

In functie van de eigen milieuvergunningsplicht als zeehandelshaven voor de havenbesturen werd in 2011 een studie van Publius/ERM in opdracht van de 4 Vlaamse havenbesturen opgeleverd, waarin er werd gewezen op de nood naar meer duidelijkheid en transparantie over de voorkaaien, de doorvoeropslagplaatsen en de wijze waarop de havenkapitein hierop zijn toezichtsbevoegdheden uitoefent (zie Beheer eigen milieuvergunningen). De toelichting van de resultaten van deze studie aan het departement LNE van de Vlaamse overheid kende een tumultueus verloop, doch vormde een goede basis voor verdere werkzaamheden die dienen te gebeuren op de hierboven beschreven doelstelling te realiseren. Een aantal jaren werden vervolgens tussen verschillende betrokken partijen bilaterale gesprekken gevoerd. Pas toen opnieuw beslist werd om met LNE, havengemeenschappen, havenbedrijven en havenkapiteindiensten samen weer rond de tafel te zitten, kwam er opnieuw enige dynamiek op gang. Op 20 maart 2015 werd uiteindelijk dit overleg (her)opgestart onder het voorzitterschap van het departement MOW, met afspraken over een beperkte vertegenwoordiging, waarbij thans ook de havengemeenschap betrokken is.

Traject

De doelstelling van het overleg is om tegen eind 2016 te komen tot door alle partijen gedragen voorstellen tot invulling, wijziging of uitklaring van het bovenvermelde bijzondere vergunningsregime in de zeehavengebieden, met het oog op doorvertaling in de wetgeving in de loop van 2017 (d.w.z. binnen de huidige Vlaamse legislatuur). Binnen dit overleg werden afspraken gemaakt om in afzonderlijke werkgroepen de volgende verschillende intergerelateerde deelthema's uit te werken: de indeling van zeehandelshavens als hinderlijke inrichting binnen de omgevingsvergunning, havenpolitieverordening en toezicht HKD, het voorkaairegime en de doorvoeropslagplaatsen (CFS-problematiek, IMDG en afvalstoffen). De problematiek die zich stelt binnen elk van deze deelthema's wordt hieronder kort beschreven. Over enkele deelthema's wordt afzonderlijk gerapporteerd in de hoofdstukken beheer eigen milieuvergunningen (indeling zeehandelshavens als hinderlijke inrichting), handhavingsbeleid (toezicht en samenwerking HKD) en havenreglementering (totstandkoming en wijziging havenreglementering).

Voorkaaien

216

Na lang overleg bereikten de havenbesturen in 2014 over de toepassing van het voorkaairegime een consensus, die werd afgetoetst en overeenstemt met het standpunt van de havengemeenschap. In de haven van Antwerpen is het gebruik van de voorkaai voor de kortstondige doorvoeropslag van maritieme goederen niet gekoppeld aan een actieve (d.w.z. schriftelijke of mondelinge) toelating van de havenkapitein, met uitzondering van de tweedehandsvoertuigen en (sinds 1 januari 2015) het kortstondig verblijf van droge bulkgoederen op de voorkaai. Bij vragen aan HKD/GM voor de opslag van goederen in het havengebied wordt steeds nagegaan of deze opslag onder het voorkaairegime kan gebeuren, dan wel of deze vergunningsplichtig is volgens de Vlaremwetgeving, waarna in samenwerking met het Uniek Loket Haven wordt gezocht naar de correcte wijze om de opslag te vergunnen. Het gedeelte van het terrein dat voor deze activiteit wordt gebruikt, wordt door HKD/GM dan niet meer beschouwd als voorkaai. Er wordt dan door HKD/GM mee op toegezien dat er enkel de goederen worden geplaatst die werden toegestaan in de milieuvergunning.

Met betrekking tot dit voorkaairegime stelt zich het probleem dat de laatste inventarisatie van de voorkaaien in het Antwerpse havengebied reeds dateert van 2006, toen aan alle concessiehouders van watergebonden terreinen werd gevraagd om hiervoor een aanmeldingsdossier in te dienen bij de Havenkapiteinsdienst. Deze inventaris is momenteel onvolledig (sommige nieuwe terreinen zoals aan het Deurganckdok ontbraken), achterhaald (terreinen niet meer in gebruik als voorkaai) en soms tegenstrijdig met de visie over het voorkaairegime zoals die thans wordt gehanteerd. In de paper van dhr. Paul Bernaert (Milieuvergunningsplicht doorvoeropslagplaatsen op voorkaaien in zeehavengebieden met inbegrip van de uitzondering kortstondige opslag. (2014). Opleiding havenbeheer) wordt gewezen op een aantal inconsistenties, zoals de bovenvermelde en o.a. het ontbreken van een maximum toegestane verblijfstijd voor niet-IMDG goederen op de voorkaaien, wat in tegenstrijd is met de Vlarembepalingen. Het departement LNE heeft in de vergaderingen van het driehoeksoverleg aangegeven dat het vanuit het oogpunt van milieuhandhaving essentieel is dat er een duidelijke afbakening bestaat van de terreinen waarop de havenkapitein zijn toelatingsbevoegdheden uitoefent en de terreinen waarvoor een milieuvergunning of milieumelding overeenkomstig het Vlarem vereist is, zonder dat er overlap of 'gaten' tussen de beide regimes bestaan. Ook is er nood aan een goede wederzijdse informatie-uitwisseling over de toelatingen die binnen de respectieve regimes zijn verleend, dit met het oog op dekkend toezicht.

Doorvoeropslagplaatsen IMDG

In de indelingslijst van het Vlarem wordt een onderscheid gemaakt tussen doorvoeropslag magazijnen met opslaghoeveelheden respectievelijk beneden of boven de dempelwaardes van de Sevesoregelgeving. Dit onderscheid bepaalt de indelingsklasse van de vereiste milieuvergunning, de vereiste om al dan niet een omgevingsveiligheidsrapport (OVR) te moeten opstellen, aanvullende verplichtingen i.k.v. de Seveso regelgeving en eventueel de voorwaarden die worden opgelegd in de milieuvergunning (naast de algemeen geldende sectorale voorwaarden voor opslag van gevaarlijke producten). Dit onderscheid bepaalt daardoor de souplesse waarmee er kan worden gewerkt in dergelijke magazijnen met grote opslagvolumes. Daarnaast stelt er zich het probleem dat de toetsing volgens Seveso niet volledig overeenstemt met de IMDG indeling van gevaarlijke goederen, waardoor een correcte afstemming en controle op deze drempelwaardes bemoeilijkt wordt.

CFS-problematiek De Antwerpse haven kent van oudsher een regime van Container Freight Stations (CFS), dat tot stand is gekomen in afspraak met de lokale toezichthouders. De CFS zijn afgebakende en door de havenkapitein toegewezen zones op (niet-

217

watergebonden) concessieterreinen waar gevaarlijke goederen mogen worden geplaatst voor het vullen en leeghalen van containers ('stuffen' en 'strippen'). De andere Vlaamse havens kennen dit regime niet, veelal omdat de betreffende activiteit er niet wordt uitgeoefend. De haven van Zeebrugge kent wel een 'HCTZ-regime' (hazardous cargo transfer zone), zijnde een afgebakende zone op de voorkaaien waar containers kunnen worden leeggehaald (en terug gevuld) wanneer de omstandigheden dit vereisen, bijvoorbeeld in geval van calamiteiten of voor controledoeleinden.

De CFS in Antwerpen staan onder strikte voorwaarden vastgesteld door de havenkapitein in samenwerking met de brandweer en FOD WASO. Omwille van de snel roterende goederenstromen in deze CFS geldt er een dagelijkse meldingsplicht van de aanwezige goederen en gebeurt er een hoogfrequent toezicht door de Havenkapiteinsdienst. De manier van werken met toelatingen door de havenkapitein garandeert dat er vlot kan worden ingespeeld op gewijzigde omstandigheden en goederenstromen, en vormt daardoor één van de sterktes van de belangrijke goederenoverslag in de Antwerpse haven. De Vlaamse milieuregelgeving voorziet echter geen specifiek mechanisme waarop HKD rechtstreeks deze toelatingen kan verlenen, waardoor er momenteel strikt genomen een dubbel toelatingsbeleid geldt voor de CFS, namelijk een toelating van de havenkapitein én een milieuvergunning klasse 2 als doorvoeropslagplaats voor IMDG. Door de onduidelijkheid in de wetgeving beschikken er sommige goederenbehandelaars in de haven wél over beide toelatingen, terwijl andere enkel onder de rechtstreekse toelating van de havenkapitein werken. Er wordt gezocht naar een oplossing om de CFS onder de exclusieve bevoegdheid van de havenkapitein te behouden. Uit gesprekken met het Departement LNE van de Vlaamse overheid blijkt echter dat de positie van HKD binnen de organisatie van het Havenbedrijf én de dubbele bevoegdheid van HKD zowel als verlener van havengeboden toelatingen, als gelijktijdig toezichthouder op deze toelatingen leidt tot een negatieve perceptie bij de hogere overheid en een dergelijke oplossing in de weg kan staan.

Doorvoeropslag magazijnen

De doorvoeropslag magazijnen zijn onderworpen aan een milieuvergunningsplicht wanneer het IMDG-goederen betreft, of een meldingsplicht voor niet-IMDG-goederen. Naast de geldende algemene en sectorale voorwaarden zijn de doorvoeropslag magazijnen onderworpen aan de veiligheidseisen gesteld door de havenkapitein. Buiten de CFS en het voorkaairegime bevatten de havenpolitieverordening en de havenonderrichtingen momenteel echter weinig veiligheidsvoorschriften. In de gemeente Beveren geldt er wel een politieverordening inzake de brandweervoorwaarden voor opslagmagazijnen; met het oog op een uniforme toepassing binnen heel het havengebied werd de vraag gesteld of deze voorwaarden kunnen worden verankerd in de havenreglementering.

Daarnaast moet worden vastgesteld dat het nog steeds niet voor alle betrokkenen volledig duidelijk is wanneer goederenopslag als doorvoeropslag dan wel als reguliere opslag moet worden beschouwd, wat leidt tot misverstanden in rubricering en toezicht. Tot op heden gebeurt er door HKD ook weinig toezicht op de doorvoermagazijnen buiten het CFS-regime en de voorkaaien.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

actualisatie 2017 overzicht voorkaaien Antwerpen

29-mrt-2017 draft overzichtsplan besproken op AMV-werkgroep havens

218

21/06/2016

opzetten systematiek actualisatie overzicht voorkaaien Antwerpen

1/07/2017

definities voorkaairegime in Vlarem II herzien (indien nodig)

31-dec-2016

CFS-regime uitwerken als ingedeelde activiteit in Vlarem (cfr voorkaairegime)

31-dec-2016

definities doorvoeropslagplaats in Vlarem II herzien

31-dec-2016

doorvoeropslagplaatsen in indelingslijst uitsluiten van Seveso-verplichtingen

31-dec-2017

reglementering doorvoeropslag magazijnen in GHPV

timing opnemen

toezicht HKD op veiligheidsverplichtingen doorvoer magazijnen opzetten

door HKD/GM

Stand van zaken

Het laatste overleg tussen het departement LNE en de havens ging door op 9 november 2016; een volgende overleg is gepland op 29 maart 2017.

Inzake de voorkaaien werd op het bovenvermeld overleg van 9 november 2016 een geactualiseerde overzichtskaart bezorgd aan LNE met de voorkaaien in de Antwerpse haven, welke zeer positief onthaald werd door alle betrokkenen. LNE heeft de andere havenbesturen verzocht om ook een dergelijke overzichtskaart op te stellen. Ondertussen werd actie ondernomen om tegen het volgende overleg een nieuw geactualiseerde versie (verhuis MPET naar linkeroever) te kunnen bezorgen. Voor latere actualisaties wordt onderzocht om deze wijzigingen systematisch te kunnen incorporeren zodat deze informatie voortaan up-to-date kan worden gehouden zonder al te grote inspanningen. Ondertussen zal havenbedrijf Antwerpen in kaart brengen in welke mate milieuvergunningen voor watergebonden terreinen kunnen interfereren of cumulatieve effecten genereren in samenhang met activiteiten op de voorkaai. Zowel havenbedrijf Antwerpen als departement LNE zullen een juridisch advies inwinnen over de verantwoordelijkheden wanneer er overlap of cumulatieve effecten optreden tussen de beide toelatingssystemen.

Inzake de CFS-problematiek werd nog geen definitieve oplossing bereikt. In eerste instantie werd de discussie doorverwezen naar de AMV-werkgroep 'havens en luchthavens', waar Havenbedrijf Antwerpen en VOKA op 11 februari 2016 een toelichting hebben gegeven over het CFS-regime in de Antwerpse haven. Uit de algemene teneur van deze vergadering is gebleken dat zowel AMV als AMI er voorstander van zijn om het CFS-regime definitief onder de Vlaremrubriek 48.1.1 te verankeren en het toezicht hierop te laten uitoefenen door de bijzondere milieutoezichthouders. In samenspraak met de lokale besturen en de VOKA-Alfaport wordt momenteel een oplossingsrichting uitgewerkt waarbij het CFS-regime weliswaar als vergunningsplichtige activiteit onder rubriek 48.1.1 kan komen, evenwel mét de

219

verplichting dat de CFS niet mag opgestart worden zonder toelating van HKD (na plaatsbezoek) en dat de handhaving door HKD verankerd blijft. Een eerste overleg met de lokale besturen ging door op 18 mei 2016. Op de AMV-werkgroep havens van 21 juni 2016 werd door het departement LNE (afdeling Milieuvergunningen en Milieu-inspectie) gevraagd om duidelijk in beeld te brengen met welke problemen deze deelsector geconfronteerd zou worden indien de algemene en sectorale voorwaarden van Vlarem II (m.b.t. rubriek 17) van toepassing zou worden gesteld op de CFS-regeling. Er werd tevens gevraagd om alle CFS'n op te nemen op de overzichtskaart voor de haven. Op de vergadering van 9 november 2016 werd met alle betrokkenen een plaatsbezoek verricht bij enkele CFS terreinen in de Antwerpse haven. Als uitkomst van het overleg wordt gewerkt aan een oplossingsrichting waarbij de CFS op voorkaaien conform de bestaande Vlaremdefinities volledig onder de bevoegdheid van de havenkapitein zou kunnen opereren, terwijl de CFS op niet watergebonden terreinen als (vergunnings- of meldingsplichtige) Vlarem-ingedeelde inrichting zou worden beschouwd evenwel met toezichtsbevoegdheid door de havenkapitein.

Inzake de indeling van doorvoeropslagplaatsen onder de Sevesoregelgeving is tot op heden binnen de werkgroep geen consensus mogelijk gebleken. Volgens LNE is een vrijstelling van de Sevesoregelgeving voor deze doorvoeropslagmagazijnen niet mogelijk op basis van de geldende Europese Sevesorichtlijn. Nochtans voorziet deze richtlijn in een bepaling die tijdelijke opslag van gevaarlijke goederen als oponthoud in de transportketen, wat uiteindelijk de bedoeling is van de doorvoeropslagmagazijnen, uitdrukkelijk uitsluit. Om een doorbraak te bereiken op dit punt zal er uitsluitsel moeten komen van de EU. VOKA-Alfaport bereidt een dergelijke vraag aan de Europese Commissie voor. Andere oplossingsrichtingen die de toepassing van de Sevesoregelgeving voor doorvoeropslagmagazijnen in de praktijk mogelijk moeten maken (zoals omzettingstabel IMDG - Seveso en handhaving op de toetsing aan het Seveso indelingscriterium) werden tot op heden nog niet verder besproken.

Output

Ruimtelijke afbakening toepassingsgebied

Zowel in Antwerpen als in andere havens bestaan er discussies over de ruimtebegrenzing van het gebied waarbinnen het bijzondere regime van de voorkaaien en doorvoeropslagplaatsen van toepassing is. In Antwerpen betreft het specifiek de oude havengebieden die thans op basis van het afbakenings-GRUP geen deel meer uitmaken van het zeehavengebied en waarover de havenkapitein bijgevolg zijn toezichtsbevoegdheid niet meer kan uitoefenen. Met de geplande overdracht van de bevoegdheden op het Eilandje en de Scheldekaaien was een uitklaring van het toepassingsgebied dringend aan de orde. Om de reikwijdte van dit regime effectief in te perken tot de zeehavengebieden waarbinnen de havenkapiteinsdiensten hun toezichtsbevoegdheid uitoefenen, werd in de Vlaremtrein 2015 de definitie van zeehavengebied aangepast tot de afbakeningen zoals vastgelegd GRUP's voor de respectieve zeehavens. De Vlaremtrein 2015 werd op 18 maart 2016 definitief goedgekeurd van de Vlaamse Regering en is werking getreden. Met de gedeeltelijk vernietiging van het afbakenings-GRUP op de linkerschelde-oever zal evenwel moeten worden onderzocht of een verdere aanpassing van de definitie in Vlarem II vereist is.

Verblijftijd IMDG op de voorkaaien

In de afgeronde herziening van de Antwerpse havenpolitieverordening is opgenomen dat de maximum verblijftijd voor niet-IMDG-goederen op de voorkaai voortaan slechts 6 maanden mag bedragen, zodat er wordt voldaan aan de vereiste in Vlarem II dat de verblijftijd van de doorvoergoederen op de voorkaai wordt bepaald in de havenreglementering. Deze maximum verblijftijd van 6 maanden is in overeenstemming met de verblijftijd die in de andere havens wordt gehanteerd. De

220

gewijzigde havenpolitieverordening werd bekrachtigd in de Antwerpse gemeenteraad op 19 december 2016 en is in werking getreden op 1 januari 2017.

Doorvoer van afvalstoffen in havengebieden

Tot op heden bevat het Vlarem geen bepalingen die toelaten dat de maritieme doorvoer van afvalstoffen (exclusief) van het bijzondere regime van de voorkaaien en doorvoeropslagplaatsen gebruik kan maken. Dit heeft tot gevolg dat er voor de maritieme doorvoeropslag van afvalstoffen steeds een milieuvergunning (klasse 1 wegens de gehanteerde indelingsdrempels) vereist is, wat een belemmering betekent voor een vlotte regeling van deze trafieken. In 2009 namen de Vlaamse milieuadministraties in het TOM (technisch overleg milieuregelgeving) een standpunt in dat enkel doorvoer van afval via containertransport van het bijzondere regime van de voorkaaien gebruik kan maken. In de loop van 2014 werd na overleg met de OVAM verkregen dat het aanhouden van een strikte visie op doorvoeropslag onder de Vlaremrubriek 2 (afvalstoffen) niet langer als noodzakelijke vereiste wordt beschouwd om toezicht te kunnen uitoefenen op deze goederenstromen. Als gevolg daarvan werd in het uitvoeringsbesluit op de omgevingsvergunning (met name in de gewijzigde indelingslijst) een bepaling opgenomen dat doorvoer van afvalstoffen niet langer wordt ingedeeld onder de betreffende Vlaremrubriek 2. Deze bepaling zal in werking treden op 23 februari 2017.

Gelinkte pagina's

Beheer eigen milieuvergunningen

Handhavingsbeleid

Havenreglementering

4.1.2 Advisering toelatingsprocedures

Doelstelling en omschrijving

Vooraleer bedrijven hun activiteiten kunnen ontplooien in het Antwerpse havengebied moeten er verschillende toelatingsprocedures worden doorlopen. Het Havenbedrijf Antwerpen informeert kandidaat-investeerders over deze toelatingsprocedures, probeert de mogelijke knelpunten in de vergunningstrajecten op voorhand te detecteren en ondersteunt de concessionaris in het oplossen van de knelpunten, bij voorkeur voorafgaand aan maar desgevallend ook tijdens de toelatingsprocedures.

Bij de meeste van deze toelatingsprocedures wordt de afdeling Ruimtelijke Ordening en Milieu - al dan niet formeel - betrokken voor het formuleren van een (sub)advies.

Beleidstraject

De manier waarop met deze toelatingsprocedures wordt omgegaan werd vastgelegd in het proceshandboek "Milieuadvisering toelatingsprocedures", dat op 8 december 2014 werd goedgekeurd door het Directiecomité. Daarin werden de volgende doelstelling voor deze processen vastgelegd:

1. er is (effectief) een advies verleend;

2. het advies werd binnen de voorziene termijn verstrekt;

3. het advies heeft geen negatieve impact op milieu/veiligheid binnen de haven;

4. het advies heeft geen negatieve impact op het functioneren binnen de haven;

5. er wordt een consistent advies gegeven doorheen de toelatingsprocedures.

De doelstellingen 1, 2 en 5 hebben betrekking op procedureaspecten (output, timing en consistentie), terwijl de doelstellingen 3 en 4 de inhoudelijke krijtlijnen van het

221

adviseringsbeleid vastleggen. Om deze inhoudelijke doelstellingen te operationaliseren wordt er gewerkt met een thematische benadering. Per milieu- (en veiligheids)thema zal worden vastgelegd welke rol en verantwoordelijkheid het Havenbedrijf in dit thema te vervullen heeft en hoe dit vervolgens kan worden doorvertaald in haar milieuadvisering.

Wat betreft de faciliterende werking (begeleiding van klanten en kandidaat-investeerders) heeft het Havenbedrijf de betrachting om in een zo vroeg mogelijk stadium de klanten te informeren en te begeleiden. Dit kan via externe kanalen, contacten via andere directies (MPC, PATR/OC) of binnen andere diensten binnen INFR (INFR/GBP/T, INFR/RO_M/ULH), waarbij het milieu- en veiligheidsaspecten van het toelatingsbeleid door INFR/RO_M worden ingebracht. In de faciliterende werking wordt er veel aandacht geschonken aan informatie-overdracht over de te doorlopen toelatingsprocedures, de beleidskaders die gehanteerd worden door de verschillende betrokken overheidsinstanties en het aanbieden van relevante milieu- en veiligheidsgerelateerde gebiedsinformatie, waarbij uiteraard ook de eigen thematische referentiekaders worden meegenomen.

Planning

Taak Initiële Start

Effectieve Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Behandeling lopende adviesvragen --- --- --- --- recurrent

Nieuwe standaardpresentatie vergunningentraject opstellen voor investeerders Antwerpse haven

Q1/2016 1/03/2016 Q2/2017 op vraag van PATR/OC

Integratie van milieu-investeringen in de beoordeling van concessiedossiers

2/04/2015 6/10/2016 Q4/2016

Stand van zaken

Opbouw thematische referentiekaders

Voor het thema natuur werd in 2014 het referentiekader juridisch volledig vastgelegd met de goedkeuring van het soortenbeschermingsprogramma (SBP) voor de Antwerpse haven door de Vlaamse minister voor leefmilieu. De taken van het Havenbedrijf werden daarbij vastgelegd op het beheren van het netwerk van ecologische infrastructuur (EIN), het uitvoeren van het actieprogramma bij het SBP en het verzamelen en beheren van gebiedsinformatie over beschermde soorten in het havengebied. In 2014 en 2015 werd ingezet op het operationaliseren van dit referentiekader binnen de faciliterende werking en milieuadvisering. Daarbij worden er in een zo vroeg mogelijk stadium knelpunten gedetecteerd, een oplossing binnen het SBP gezocht in samenspraak met de concessionaris en een voorstel van afwijkingsaanvraag op het Soortenbesluit geformuleerd. Daarnaast wordt er bewaakt dat projecten geen negatieve impact hebben op de natuurontwikkelingsprojecten die noodzakelijk zijn voor de verdere ontwikkeling van het havengebied. De verantwoordelijkheid voor de evaluatie van de passende beoordelingen (evenals de afwijkingen op het Soortenbesluit) blijft evenwel bij het Agentschap Natuur en Bos.

Voor het thema water werd in 2015 het referentiekader uitgewerkt met betrekking tot de verantwoordelijkheid van het Havenbedrijf als waterbeheerder voor de dokken. In 2015 en 2016 wordt verder gewerkt op het operationaliseren van dit referentiekader binnen de faciliterende werking en milieu advisering. De verantwoordelijkheid voor de

222

beoordeling van lozingen van afvalwater ten opzichte de geldende milieukwaliteitsnormen blijft evenwel bij de Vlaamse Milieumaatschappij.

Voor de andere thematische referentiekaders werden nog geen concrete stappen gezet om een referentiekader uit te werken, maar wordt er op ad-hoc basis kennis en informatie opgebouwd om deze kaders vast te leggen.

Havenspecifieke activiteiten

Met betrekking tot de milieuvergunningen voor containerwasplaatsen werden er de laatste jaren verschillende keren problemen vastgesteld, zowel inzake de kwalificatie als ingedeelde inrichting, als wat betreft de lozingen van het waswater. Het betreft een activiteit die voornamelijk geconcentreerd is in het (de) havengebied(en). Omwille van de uniforme behandeling van deze activiteit op LO en RO, ongeacht de indelingsklasse van de volledige exploitatie, werd aan de Afdeling Milieuvergunningen (AMV - Departement LNE) een vraag gesteld naar de kwalificatie van containerwasplaatsen. Alhoewel het antwoord van AMV d.d. 11 januari 2016 op het eerste zicht een antwoord lijkt te bieden op de kwalificatie als ingedeelde inrichting, blijft alleszins de problematiek van de (normering van de) lozing van het waswater nog steeds aan de orde. Het voorstel om deze problematiek te belichten in een kleine sectorstudie werd toegelicht aan de stedelijke milieudienst van Antwerpen en aan de havengemeenschap in het havenmilieuoverleg van 30 juni 2016, en op basis van de ontvangen reacties aangepast tot een beperkte analyse. Dit project werd uitgesteld naar 2017.

Faciliterende werking

Inzake de faciliterende werking wordt ingezet op het verbeteren van de interne samenwerking tussen de betrokken diensten van het Havenbedrijf met als doel sneller betrokken te worden bij nieuwe projecten. In 2015 werd daarbij vooral aandacht gegeven aan afstemming met PATR/OC, die haar werking aan het uitbouwen is, en INFR/GBP/T (technische adviesverlening concessie). Op vraag van PATR/OC zal er een nieuwe standaardpresentatie over toelatingsbeleid worden opgesteld voor kandidaat-investeerders, waarbij het nieuwe decreet omgevingsvergunning en alle bijhorende wijzigingen in procedures in beeld zal worden gebracht.

INFR/RO_M wordt in verschillende potentiële investeringsdossiers betrokken voor een screening en toelichting over OVR-, MER- en milieuvergunningsplicht. In sommige gevallen worden deze dossiers reeds in een vroeg stadium afgestemd met de vergunningverlenende of adviesinstanties. In een van deze dossiers werd op verzoek van de kandidaat-investeerder een overleg met de Vlaamse Milieumaatschappij opgezet i.v.m. de haalbaarheid van een eventuele lozing. In een ander investeringsdossier werd op voorhand met het departement LNE afstemming bereikt over concrete toetsing aan de MER- en de milieuvergunningsplicht.

Wat betreft het inbrengen van specifieke kennis over het havengebied werden er de afgelopen jaren regelmatig vragen ontvangen van concessionarissen naar informatie die het Havenbedrijf ter beschikking stelt, zoals waterhuishoudingsrapporten, analyseresultaten, mobiliteitsgegevens uit het havenverkeersmodel en informatie over natuurinrichting en - sinds tweede helft 2014 - het soortenbeschermingsprogramma voor de Antwerpse haven. Deze informatie wordt gebruikt in het kader van de MER- en de vergunningenprocedures van bedrijven in de haven.

Verbetering adviseringsprocessen

Bij het opstellen van het proceshandboek "Milieuadvisering toelatingsprocedures" (zie Beleidstraject) werd vastgesteld dat in het adviseringsproces op concessiedossiers nog veel verbetering mogelijk is. Eenzelfde conclusie werd getrokken in het proceshandboek voor de adviseringsprocessen bij INFR/GBP. Daarom werd in 2015 een to-be-proces voor de advisering (door alle betrokken afdelingen) van

223

concessiedossiers uitgewerkt, waarvan het proceshandboek in december 2015 werd goedgekeurd door het Directiecomité. Sinds 1 mei 2016 verlopen alle adviesvragen volgens dit nieuwe proces. Daarnaast werd in functie van de inwerkingtreding van de omgevingsvergunning in 2016 het to-be proces voor de advisering van aanvragen in deze nieuwe procedure uitgewerkt. voor de

Met de komst van de omgevingsvergunning, die in werking zal treden op 23 februari 2017, werd in januari 2016 gestart met het uitwerken van een to-be-proces voor de advisering van aanvragen voor omgevingsvergunning, waarbij de processen waarvoor momenteel respectievelijk INFR/GBP/T (stedenbouwkundige vergunningen) en INFR/RO_M (milieuvergunningen) eindverantwoordelijke zijn, op elkaar worden afgestemd en geïntegreerd.

Integratie milieu-investeringen in beoordeling van concessiedossiers

In uitvoering van een actie uit het programma houdende maatregelen tot begeleiding van het afbakenings-GRUP werden in 2015 de eerste verkennende gesprekken gevoerd met Patrimoniumbeheer en met de Maatschappij Linkerscheldeoever over de mogelijkheid om geplande milieu-investeringen op een positieve manier in rekening te kunnen brengen bij het vastleggen van concessietermijnen. De ideeën hieromtrent werden in de loop van 2016 verder uitgewerkt tot een voorstel waarbij zowel milieu-investeringen tijdens de bouwfase als milieu-investeringen tijdens de exploitatiefase in rekening kunnen worden gebracht om bijkomende concessietermijn te verkrijgen. Het betreffen telkens milieucriteria die op een eenvoudige wijze kunnen worden gecontroleerd door het Havenbedrijf zonder veel uitgebreide administratieve vereisten, meestal aan de hand van een validatie (attest) door externe instanties. Op het havenmilieuoverleg van 30 juni 2016 werden enkele (beperkte) suggesties en voorstellen tot bijsturing gedaan. Het voorgestelde concept vond tot op heden nog geen toepassing.

Output

In 2016 ontving de afdeling Ruimtelijke Ordening en Milieu 601 adviesvragen (dossieraantallen gebaseerd op jaar van indiening) inzake milieuvergunningen, stedenbouwkundige vergunningen, concessiedossiers, wateradviezen, MER-procedure, aanmelding OVR-procedure, (al dan niet beperkte) bodemsaneringsprojecten, enz., exclusief lozingen of terugstortingen in de dokken. Sommige van deze adviesvragen betreffen eenzelfde project doorheen de verschillende procedures.

De evolutie van het jaarlijks aantal adviesvragen wordt weergegeven in de onderstaande figuur. In 2016 is er een lichte daling (25 adviesvragen) ten opzichte van 2015.

224

Alle in 2016 geformuleerde adviezen waren gunstig, met uitzondering van 1 specifiek dossier (tankopslag) waar een maximale invulling van het criterium groepsrisico een hypotheek zou kunnen leggen op de verdere ontwikkeling van (een deel van) het havengebied en het stedelijk gebied. Het advies werd bekrachtigd door het Directiecomité. In het verdere verloop van de vergunningsprocedure werd een consensus uitgewerkt met de exploitant, die door de vergunningverlener werd verankerd in het vergunningsbesluit.

In een ander dossier (afvalverwerking) werden kritische kanttekeningen geplaatst bij de mogelijke hinder en milieurisico's. In samenspraak met het Havenbedrijf Antwerpen heeft de aanvrager beslist om het dossier te laten doorlopen om een princiepsbeslissing van de overheid met betrekking tot de geplande verwerkingstechniek uit te lokken om nadien een meer geschikte locatie in het havengebied te kunnen zoeken. De milieuvergunning werd uiteindelijk geweigerd.

Aspecten die regelmatig aan blijven komen in de adviezen zijn de verplichting tot het plaatsen van individuele behandelingsinstallaties voor afvalwater, foutieve informatie over plaatselijke afwatering, aandachtspunten met betrekking tot de aanwezigheid van beschermde soorten in het havengebied. Ook externe veiligheid en hinder blijft gaandeweg meer aan bod komen. Van de meeste dossiers over projecten in het havengebied ontvangt het Havenbedrijf Antwerpen een afschrift van de vergunningsbeslissingen. Het Havenbedrijf werd tot op heden op de hoogte gesteld van 1 geweigerde milieuvergunning in 2016 (zie hierboven).

Gelinkte pagina's

Overzichtstabel advisering

Natuur

Water

Invulling rol waterbeheerder

4.2 Handhavingsbeleid

Doelstelling en omschrijving

Binnen het Havenbedrijf beschikken de havenkapiteins op basis van de havenkapiteinswet van 15 mei 1936 over een bijzondere toezichtsbevoegdheid op de havenreglementering en een algemene opsporingsbevoegdheid naar alle overtredingen in het havengebied. In artikel 14 van het Havendecreet wordt daarbij voor het takenpakket van de havenkapiteinsdienst ook uitdrukkelijk verwezen naar de vrijwaring van het milieu. De taken inzake milieuhandhaving door de

225

havenkapiteinsdienst richten zich in eerste instantie op het toezicht op de voorkaaien en op het doen naleven van de milieubepalingen in de eigen havenreglementering (havenpolitieverordening en havenonderrichtingen van de havenkapitein). Daarnaast vormt de havenkapiteinsdienst een belangrijk aanspreekpunt voor de reguliere milieutoezichthouders voor informatie-uitwisseling en samenwerking bij handhavingscampagnes.

Beleidstraject

In de afgelopen jaren werden verschillende pogingen ondernomen om de milieuhandhavingsaspecten van de havenkapiteinsdienst beter aansluiting te laten vinden bij de werking van de reguliere milieuhandhavingsdiensten.

In de thematische milieubeleidsvisie toelatingsbeleid - handhavingsbeleid - havenreglementering, die op 3 juni 2013 werd goedgekeurd door de Raad van Bestuur bij de vaststelling van het actieprogramma 2014-2018 werd de onderstaande visie inzake milieuhandhaving vastgelegd.

"Handhaving heeft als doel om op een doelmatige wijze na te gaan of regelgeving in het havengebied wordt gerespecteerd. Alhoewel HKD een algemene opsporingsbevoegdheid heeft voor àlle wetgeving, betreft het in deze nota de regelgeving met betrekking tot veiligheids- en/of milieuaspecten. Het GHA heeft belang bij een doelmatige handhaving vanuit de verantwoordelijkheden die aan haar werden toegewezen, met name betreffende de operationele havenhygiene. Voor spelers die opereren in het havengebied is het belangrijk dat handhaving in het havengebied gebeurt op een transparante wijze, bij voorkeur risicogebaseerd en vanuit een voldoende kennis van de havenspecifieke omgeving. De handhavingsacties die plaatsvinden op het terrein worden bij voorkeur op elkaar afgestemd, zowel inhoudelijk als qua tijdstip zodat de dagdagelijkse operaties zo weinig mogelijk worden verstoord.

Stand van zaken

Handhaving op het terrein gebeurt momenteel door verschillende handhavingsdiensten, waarbij elke instantie zijn eigen reglementering handhaaft, vaak zonder enige afstemming met andere instanties en soms zelfs met tegenspraak tussen instanties. HKD wordt daarbij zelden door de andere handhavingsinstanties betrokken. Tussen HKD en de Scheepvaartpolitie bestaat er wel een protocol waarbij afspraken werden gemaakt inzake onderlinge taakverdeling, informatie-uitwisseling en wederzijdse ondersteuning.

Beoogd traject

Er wordt een traject voorzien waarbij het havenbedrijf niet in de plaats treedt van andere toezichthouders. HKD vervult daarin volwaardig haar taak als toezichthouder op de havenspecifieke regels en haar algemene opsporings- en vaststellingsbevoegdheid als officier van gerechtelijke politie (OGP). Hiervoor worden er met andere toezichthoudende instanties protocollen afgesloten inzake afstemming, informatie-uitwisseling en wederzijdse ondersteuning. Er zal worden onderzocht welke rol het GHA kan spelen om te komen tot meer onderlinge afstemming tussen de verschillende toezichthoudende overheden die opereren binnen de haven. Met betrekking tot zeer specifieke havengebonden bevoegdheden, zoals bestrijding van oliecalamiteiten, inzameling van zwerfvuil en ophaling van scheepsafval, wordt bekeken of het zinvol is om naast HKD bijkomend bijzondere toezichthouders overeenkomstig het milieuhandhavingsdecreet aan te stellen om deze taken op een meer performante manier te kunnen aanpakken. Het takenpakket van deze bijzondere toezichthouders zal daarbij restrictief worden beperkt tot deze havengebonden bevoegdheden."

226

Naar aanleiding van de evaluatie van het milieuhandhavingsdecreet (deel X van het decreet Algemene Bepalingen Milieubeleid) door de Vlaamse Hoge Raad voor Milieuhandhaving (VHRM) verzochten de havenbesturen om bij de herziening van dit decreet rekening te houden met de toezichtsbevoegdheden van de havenbesturen. In een toelichting aan de werkgroep 'vaststelling en toezicht' op 21 mei 2013 verzochten de havenbesturen de VHRM om te komen tot meer structurele samenwerking tussen de havenkapiteinsdiensten en de reguliere milieuhandhavingsdiensten. Daarnaast werd - in ondergeschikte orde - verzocht om naast de wettelijke toezichtsbevoegdheid van de havenkapiteins in de milieuhandhavingsdecreet ook de mogelijkheid op te nemen dat havenbesturen bijzondere milieutoezichthouders kan aanstellen voor de bevoegdheden inzake waterbeheer (zie Invulling rol waterbeheerder). Als waterbeheerders voor de dokken werden de havenbesturen immers tot op heden 'vergeten' in dit decreet; de toezichtsbevoegdheden (inzake sluikstort, sluiklozingen en beheer van de oeverstroken) werd integendeel toegewezen aan afdeling Maritieme Toegang van het Vlaamse departement MOW. De vraag van de havenbesturen (vooral van Havenbedrijf Antwerpen) kaderde daarbij specifiek in de problematiek van de vaststellingsbevoegdheden bij oliecalamiteiten. Op 6 januari 2014 ontving het Havenbedrijf Antwerpen een schriftelijk antwoord van de VHRM waarbij vraag naar de mogelijkheid om bijkomende toezichthouders aan te stellen, werd afgewezen en voor de samenwerking met andere milieutoezichthouders werd doorverwezen naar de bestaande initiatieven.

Deze bestaande initiatieven waarnaar wordt verwezen betreffen het halfjaarlijks overleg HKD - afdeling Milieu-inspectie buitendienst Antwerpen, dat sinds 2013 is opgestart, en de deelname van HKD aan het A.A.P.-overleg (Afvalfraude Antwerpen Parket overleg). Ook inzake de inspecties van de tweedehandsvoertuigen op de voorkaaien wordt er regelmatig samengewerkt met de bevoegde milieuhandhavingsdiensten. Met de afdeling Milieu-inspectie buitendienst Gent wordt tot op heden nog niet overlegd. Met de lokale milieutoezichthouders gebeurt er overleg op ad-hoc basis in functie van de noodwendigheden.

Over het thema milieuhandhaving werd de laatste keer een toelichting gebracht op het Strategisch Comité van 10 februari 2014.

In functie van de herziening van de structuur en het personeelskader van HKD zijn er als een uitloper van het A.A.P.-overleg gesprekken opgestart tussen het Havenbedrijf Antwerpen en het parket Antwerpen over de rol die het havenbestuur kan spelen in de milieuhandhaving binnen het havengebied. Met deze gesprekken is het thema milieuhandhaving opnieuw op de agenda gezet. Tot op heden zijn er nog geen concrete acties of taken gedefinieerd.

Planning

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Er zijn nog geen concrete taken gedefinieerd.

Stand van zaken

Uit het driehoeksoverleg met het departement LNE van de Vlaamse overheid (zie Het voorkaairegime en doorvoeropslagplaatsen) is gebleken dat zij graag meer duiding zou krijgen over de taken en bevoegdheden van de havenkapiteinsdiensten, de inhoud en totstandkoming van de havenreglementering en het toezicht daarop door de havenkapiteinsdiensten.

227

Uit de gesprekken met LNE is bovendien gebleken dat de kwaliteit en transparantie van het toezicht op de voorkaaien en in het havengebied een belangrijk aandachtspunt vormt in de discussie om de milieuvergunningsplicht voor de zeehavenbesturen al dan niet te behouden. Om de handhaving op de milieugerelateerde aspecten van de havenpolitieverordening, met name in het kader van het toezicht op de voorkaaien en de ship-shore interface, te versterken bij de havenkapiteinsdienst, werd er samen met HKD/GM een functieprofiel voor een coördinator milieuhandhaving binnen deze dienst opgesteld. Dit functieprofiel maakte deel uit van de kaderaanpassing voor HKD die op het Directiecomité van 6 juli 2015 werd voorgesteld. De gevraagde kaderaanpassing werd vooralsnog niet goedgekeurd.

Op 4 september 2015 werd in Antwerpen een overleg georganiseerd, waarin deze aspecten werden toegelicht door de havenkapiteinsdienst Antwerpen. Naast de afdelingen Milieuvergunningen en -inspectie waren ook de afdeling Haven- en Waterbeleid van het departement MOW, de andere havenbesturen en een vertegenwoordiger van de havengemeenschap (VOKA-Alfaport) aanwezig. In de afloop van deze vergadering werden verdere afspraken gemaakt over verdere samenwerking en informatie-uitwisseling tussen afdeling Milieu-inspectie en de havenkapiteinsdienst Antwerpen. In Q1 2016 werd concreet gestart met een gezamenlijke handhavingscampagne door HKD, AMI, Port State Control en Scheepvaartpolitie met betrekking tot bunkeractiviteiten.

Output

Over de resultaten van de handhaving door de havenkapiteinsdienst brengt HKD zelf een eigen kwartaalrapport uit; het laatste op 30 januari 2017 (nr. 170108).

Gelinkte pagina's

Het voorkaairegime en doorvoeropslagplaatsen

Invulling rol waterbeheerder

4.3 Havenreglementering

Doelstelling en omschrijving

Op 1 januari 2014 trad de nieuwe Gemeentelijke Havenpolitieverordening Antwerpen (GHPV) in werking met de bijhorende havenonderrichtingen (HO) van de havenkapitein. De GHPV en bijhorende HO worden periodiek herzien en gaandeweg aangevuld met bijkomende bepalingen in functie van de noodwendigheden of nieuwe ontwikkelingen. De GHPV en HO bevatten ook een reeks milieugerelateerde bepalingen.

Beleidstraject

In functie van de eigen milieuvergunningsplicht als zeehandelshaven voor de havenbesturen werd in 2011 een studie van Publius/ERM in opdracht van de 4 Vlaamse havenbesturen opgeleverd (zie Beheer eigen milieuvergunningen). Daarin werd er o.m. geconcludeerd dat er een aantal activiteiten met mogelijke milieu-impact binnen het havengebied plaatsvinden die weliswaar niet onder de exploitatieverantwoordelijkheid van het havenbestuur vallen, maar waarvoor er momenteel geen milieuregelgeving bestaat. In het rapport wordt aanbevolen om hiervoor milieu- en veiligheidsgerelateerde bepalingen op te nemen in de havenpolitieverordeningen. Tevens werd aangegeven dat - met het oog op het bereiken van een level playing field tussen de verschillende Vlaamse zeehavens - aangewezen zou zijn dat er tussen de havenbesturen (en havenkapiteinsdiensten) meer wordt samengewerkt inzake de kennisopbouw, de totstandkoming van en handhaving op milieu- en veiligheidsbepalingen in de havenpolitieverordeningen.

228

In de thematische milieubeleidsvisie toelatingsbeleid - handhavingsbeleid - havenreglementering, die op 3 juni 2013 werd goedgekeurd door de Raad van Bestuur bij de vaststelling van het actieprogramma 2014-2018 werd daarover de onderstaande visie inzake milieuhandhaving vastgelegd.

"Havenreglementering moet tot doel hebben om hetzij leemtes in bestaande wetgeving in te vullen, hetzij bestaande wetgeving af te stemmen op de havenspecifieke situatie. Uitgangspunt moet daarbij zijn dat reglementering nut moet hebben met het oog op aspecten waar zich problemen voordoen (significante milieu-impact en/of risico op ongelijk level playing field) en ook praktisch hanteerbaar moet zijn. Havenreglementering wordt bij voorkeur ontwikkeld in samenspraak met of ten minste na consultatie van andere zeehavenbesturen (i.f.v. het behoud van level playing field tussen havens) en havengemeenschap(pen)."

Op basis van deze aanbevelingen in de Publius studie werd er door de havenbesturen een selectie gemaakt van de havengerelateerde thema's waarvoor er prioritair havenreglementering zou worden uitgewerkt (of aangepast) met het oog op een uniforme implementatie in alle 4 de Vlaamse zeehavens. In samenspraak met de havengemeenschappen werd er vervolgens gewerkt aan de volgende havenreglementering voor de volgende thema's: 1) schip-schip bunkeren, 2) fumigeren van schepen, 3) ontgassen van schepen, 4) scheepsherstelling en scheepsonderhoud op water, 5) scheepsafbraak op water en 6) tweedehandsvoertuigen op de voorkaai. Met uitzondering van het thema ontgassen van schepen, waarvoor nog geen eindresultaat werd bereikt (zie Gasvormige ladingsresten van de binnenvaart) werden de eindconclusies van alle werkgroepen doorvertaald in de GHPV en HO, editie 2014.

In de editie 2015 werden aanvullende bepalingen inzake de thema's LNG bunkering, oliecalamiteitenbestrijding en kortstondige doorvoeropslag van vaste bulkgoederen (op vraag van het Vlaamse departement LNE) opgenomen in de GHPV.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Effectieve Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

timing en acties eerstvolgende herziening nog te bepalen

- - - - -

Stand van zaken

De herziening 2016 is afgerond (zie output); de eerstvolgende herziening wordt gepland voor 1 januari 2019 (datum inwerkingtreding).

Output

In 2015-2016 werd gewerkt aan de volgende wijziging van de havenpolitieverordening en de havenonderrichtingen (editie 2016). De belangrijkste wijzigingen inzake milieugerelateerde bepalingen betreffen gewijzigde procedures inzake LNG bunkering i.f.v. de nieuwe inzichten inzake veiligheid (zie LNG), redactionele wijzigingen inzake bestrijding van oliecalamiteiten (zie Dienstverlening bij watergebonden calamiteiten) en een invulling van de bepalingen inzake tweedehandsvoertuigen (inrichtingsvoorwaarden voor de terminals). Vooral over dit laatste thema werd overlegd met de betreffende sector binnen de havengemeenschap.

De wijzigingen van de havenpolitieverordening en de havenonderrichtingen (editie 2016) zijn in werking getreden op 1 januari 2017. Er zullen opnieuw toelichtingsvergaderingen voor alle betrokkenen (havengemeenschap) worden georganiseerd op 9 maart (artikels m.b.t. veiligheid) en op 11 mei 2017 (overige artikels).

229

Gelinkte pagina's

Gemeentelijke Havenpolitieverordening en havenonderrichtingen

LNG

Calamiteitenbeheersing: dienstverlening bij watergebonden oliecalamiteiten

Gasvormige ladingsresten van de binnenvaart

Beheer eigen milieuvergunningen

230

5 Duurzaamheid

5.1 Projecten duurzaamheid

5.1.1 Duurzame bedrijventerreinen

Doelstelling en omschrijving

In de bedrijvenzone Luithagen loopt, met de steun van het Agentschap Ondernemen, een pilootproject voor duurzaam bedrijventerreinbeheer: door samenwerking het economisch rendement van de zone op duurzame wijze verhogen. Het project houdt hierbij rekening met een reductie van de milieubelasting en een betere sociale omgeving. Duurzaam bedrijventerreinbeheer levert een belangrijke bijdrage tot een gunstig vestigingsklimaat en helpt bedrijven zich verder te ontwikkelen.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Inventaris van noden en knelpunten in de zone Luithagen, via een bevraging aan de concessionarissen

2011 2011 2012 2012

1e klankbordgroep: opmaak actieplan obv inventaris noden

2012 2012 2012 2012

Lancering Buurt Informatie Netwerk 2013 2013 2013 2013

2e klankbordgroep: bepalen van gewogen criteria inzake deelname en invulling parkmanagement

2014 2014 2014 2014

Aanstellen Quares als consultant, ter uitwerking van een kader voor duurzame organisatie Luithagen en ter implementatie van één of meerdere collectieve acties

06/02/2015 06/02/2015 06/11/2015 30/04/2016

3e klankbordgroep: stavaza collectieve afvalophaling, consortiumbewaking en collectieve aankoop IBA. Aftoetsen formele organisatiestructuur (VZW)

2015 2015 2015 2015

Keuze preferred partner + sales traject collectieve afvalophaling, consortiumbewaking en collectieve aankoop IBA

02/2016 02/2016 06/2016

Projectoproep bedrijventerreinmanagement VLAIO: aanvraag subsidies werkingskosten parkmanagement, mits cofinanciering 14 bedrijven

02/2016 02/2016 31/07/2016

Stand van zaken

Sinds 2011 loopt een project ter verduurzaming van de bedrijvencluster Luithagen, "Bedrijventerreinmanagement Luithagen", voor 85% betoelaagd door het Agentschap

231

Ondernemen van de Vlaamse overheid. De website over dit project (http://www.portofantwerp.com/nl/duurzaam-bedrijventerrein-zone-luithagen) laat toe de stand van zaken op te volgen. Tevens werd in de marge van dit project gewerkt rond netheid (zie Sluikafval). Het project past binnen het flankerend beleid bij het GRUP. De belangrijkste realisaties van het project zijn:

opstart van een Buurt Informatie Netwerk zone R6 (Luithagen) met deelnamegraad van 85%

ANPR-camera's relevant voor Luithagen opgenomen in ANPR-project Haven;

lichtstudie met aanbevelingen voor bijkomende lichtpunten;

communicatiecampagne over nieuwe vrachtwagenparking Goordijk, welke is uitgerust met gescheiden afvalinzameling (rest, PMD en glas), LED-verlichting en camerabewaking met meldkamer;

voorstel van raamcontract vrachtwagen verzekeringen Febetra;

blijvend inzetten van Haventornado’s voor opruimen van zwerfvuil;

opvolgen netheidsindex als proefproject gestart in Luithagen en later uitgebreid naar volledige haven;

materiaal/financiële middelen beschikbaar stellen aan bedrijven voor aannemen afval;

voorontwerp herinrichting Luithagen-Haven met meer aandacht voor fietsers;

project inzake signalisatie met straatnamen op elk kruispunt;

optimalisatie van het kruispunt Luithagen-Haven met Transcontinentaalweg;

plaatsen van jerseyblokken aan de brug naar Ekeren i.k.v. inbraakpreventie;

mogelijkheid tot inspraak bij intentie tot verplaatsen van haltes van De Lijn;

betrekken van bedrijven in de zwerfvuilpreventie campagne en het voorzien van faciliteiten voor afvalinzameling van truckers (ondersteund door OVAM);

financiële afweging van de plaatsing van (individuele afvalwaterbehandelingsinstallaties (IBA’s) t.o.v. de aanleg van een collectieve droogweerafvoer (DWA): gelet op de substantiële meerkost voor de aanleg van gescheiden riolering, werd deze optie niet weerhouden;

uitrol van collectieve afvalophaling, consortiumbewaking en de collectieve aankoop van IBA’s.

Op 18/9/2015 werden alle concessionarissen van de zone Luithagen uitgenodigd op een workshop, om de concrete voorstellen inzake organisatiestructuur en collectieve acties af te toetsen.

Quares, die door het Havenbedrijf Antwerpen als consultant is aangesteld voor dit project, lanceerde vervolgens een marktbevraging naar collectieve diensten inzake afval, bewaking en individuele behandelingsinstallaties voor sanitair afvalwater. Er waren voldoende inschrijvingen, zodat op onderbouwde wijze een "preferred partner" kon gekozen worden voor elke dienst. Het staat de concessionarissen vrij om al dan niet in te gaan op het aanbod. Het sales traject van de "preferred partners" is afgerond. Dit leidde tot 18 offertes voor een rietveld en 8 offertes voor een bovengrondse installatie (IBA), 6 extra geïnteresseerden voor collectieve afvalophaling (naast de bestaande klanten op de zone) en tot 23 geïnteresseerde bedrijven voor consortiumbewaking. Wat collectieve aankoop IBA's betreft hadden 11 bedrijven

232

voorafgaand aan het sales traject reeds te kennen gegeven hierop te willen intekenen, mits gunstig commercieel aanbod.

In het kader van het lopende project werden tevens ontwerpstatuten voor een formele organisatiestructuur, in casu VZW Luithagen, opgemaakt. De doelstellingen van VZW Luithagen, in essentie het opzetten van duurzaam parkmanagement, doen geen afbreuk aan de havenbestuurlijke bevoegdheden die ingevolge het Havendecreet uitsluitend aan het Havenbedrijf Antwerpen zijn toegewezen.

Om de doelstelling van duurzaam bedrijventerreinmanagement op de zone Luithagen te kunnen invullen is het nodig dat de collectieve acties, opgestart in het huidige project, bestendigd worden en dat ook andere gedetecteerde noden aangepakt worden. Het betreft belangenbehartiging openbaar vervoer, groenonderhoud privéterrein, overleg met derde partijen waaronder Scheepvaartpolitie, enz. Beleidsevaluatie door de Vlaamse overheid heeft aangetoond dat, om effectief interbedrijfssamenwerking te laten uitmonden in acties en projecten, de inzet van een parkmanager of bedrijventerreinmanager onder impuls van een bedrijventerreinvereniging of beheerder van het terrein essentieel is. Dit kan via de projectoproep voor de subsidiëring van de werkingskosten van bedrijventerreinmanagement van de Vlaamse overheid. De Vlaams minister bevoegd voor Economie heeft immers ingestemd met een projectoproep voor de subsidiëring van de werkingskosten van bedrijventerreinmanagement. Het betreft maximaal 60.000 € voor een nieuwe bedrijventerreinvereniging of maximaal 40.000 € voor een bestaande bedrijventerreinvereniging. Er worden een aantal randvoorwaarden gesteld tot het bekomen van deze subsidie, waaronder cofinanciering door de lokale overheid, in casu het Havenbedrijf, en door de bedrijven. Dit werd op 25/3/2016 toegelicht aan 14 bedrijven van de zone Luithagen die, na bilaterale gesprekken, hun interesse aangaven in deelname in een bedrijventerreinvereniging.

Op 9/5/2016 (Directiecomité nr. 161131) stemde de Directeur Infrastructuur en Milieu in met het model tot cofinanciering door het Havenbedrijf van bedrijventerreinmanagement in de zone Luithagen. Het betreft een maximale bijdrage van 24.600 € in de periode 2017-2020 die verleend zou worden onder de vorm van de minimissteun in de zin van Verordening (EU) nr. 1407/2013 van de Europese Commissie van 18 december 2013. Mits bedrijven zich engageren tot cofinanciering zoals voorzien in het financieringsmodel, zal het Havenbedrijf een aanvraag tot subsidie indienen in het kader van de projectoproep Bedrijventerreinmanagement van VLAIO en instaan voor de voorziene cofinanciering. 14 bedrijven hebben de cofinanciering reeds formeel bevestigd, 2 bedrijven overwegen de cofinanciering. Het financieel model en de meerwaarde van een parkmanager werden op 13/5/2016 toegelicht aan de geïnteresseerde bedrijven. Tijdens dat overleg werden ook de thema's voor de werking van de toekomstige VZW Luithagen, vereist voor het subsidiedossier, geïdentificeerd. Het betreft: 1) bestendigen van de reeds gestarte collectieve dienstverlening inzake IBA's, bewaking en afvalophaling, 2) collectieve organisatie van (verplichte) opleidingen en dienstverlening in het kader van welzijn en preventie, 3) optimalisatie van het imago van het bedrijventerrein intern en naar de buitenwereld toe ("community building"), oa. inzake bereikbaarheid en mobiliteit en de impact hiervan op de aanwerving van potentiële werkkrachten, bewegwijzering, enz. en 4) duurzaam bouwen en energie-efficiëntie. Deze thema's en de acties die hieronder werden uitgewerkt met duiding van de rol van de parkmanager, werden voor feedback per mail verstuurd aan alle bedrijven in de zone. Er worden synergieën gezocht met acties van het Havenbedrijf, bvb inzake bewegwijzering, het Energiefonds en het pendelbus project. Op 17/6/2016 werd in overleg met bedrijven uit de zone, de ontwerptekst voor het subsidiedossier verfijnd. 3 bedrijven hebben zich formeel geëngageerd om als stichtend lid van de VZW Luithagen op te treden. Op 6/7/2016 heeft INFR/RO_M het subsidiedossier bij VLAIO ingediend. Eind oktober – begin

233

november mag uitsluitsel verwacht worden over de toekenning van de subsidie. Er werden 38 dossiers ingediend over gans Vlaanderen, er zullen een twintigtal projecten gesteund worden.

Output

Website Bedrijventerreinmanagement Luithagen: http://www.portofantwerp.com/nl/duurzaam-bedrijventerrein-zone-luithagen#sthash.SuStkD9L.dpuf

Eindrapport Bedrijventerreinmanagement Luithagen (incl. actieplan en ontwerpstaturen)

Eindrapport begeleiding Quares

Projectvoorstel BTM Luithagen

Gelinkte pagina's

http://www.vlaio.be/artikel/oproep-bedrijventerreinmanagement

5.1.2 Bedrijventerreinmanagement vzw Luithagen

Doelstelling en omschrijving

Om de doelstelling van duurzaam bedrijventerreinmanagement op de zone Luithagen te kunnen invullen is het nodig dat de collectieve acties, opgestart in het proefproject "Bedrijventerreinmanagement Luithagen", bestendigd worden en dat ook andere gedetecteerde noden aangepakt worden. Hiertoe werd ondersteuning aangevraagd bij de Vlaamse Overheid, via de projectoproep voor de subsidiëring van de werkingskosten van bedrijventerreinmanagement. Cofinanciering door de lokale overheid, in casu het Havenbedrijf Antwerpen, is een inherente voorwaarde van de toekenning van de subsidie. De op te richten VZW Luithagen is begunstigde van de werkingsmiddelen. Het indienen van een projectvoorstel en het model tot cofinanciering werden goedgekeurd door de directeur infrastructuur en milieu. De co-financiering zal verleend worden onder de vorm van de-minimissteun in de zin van Verordening (EU) nr. 1407/2013 van de Europese Commissie van 18 december 2013.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

Oprichting VZW Luithagen 01/03/2017 01/03/2017

Aanstellen parkmanager door VZW Luithagen

Q2 2017

Uitrol acties door VZW Luithagen, begeleid door parkmanager

2017 nvt recurrent

Havenbrede infosessie lessons learnt tijdens de Sustainability Week

09/2017 09/2017

Stand van zaken

Op 8 december 2016 werd het projectvoorstel "Bedrijventerreinmanagement Luithagen" goedgekeurd door het Vlaams Agentschap Ondernemen en Innoveren (VLAIO), zodat het project kan opgestart worden. Onderstaande thema’s werden in

234

samenspraak met bedrijven uit de zone geïdentificeerd als prioritair uit te werken d.m.v. deze Vlaamse subsidie, die ondersteuning van de werkingskosten gedurende 3 jaar voorziet:

Opvolging van de reeds opgestarte collectieve acties

Collectieve organisatie van opleidingen en dienstverlening in het kader van welzijn en preventie

Community Building

Duurzaam Bouwen / Energie-efficiëntie

Op 1 maart 2017 werd VZW Luithagen opgericht door de bedrijven Garage Kant Antwerpen NV, Dakrubbercentrale BVBA, Cotac Belgium NV, Aveno Cargo Center NV, Highway 66 Truckwash BVBA en NV NDB Logistics. Deze bedrijven, behalve Cotac Belgium NV, vormen minstens voor het eerste werkingsjaar van de VZW de Raad van Bestuur. De Raad van Bestuur wordt voorgezeten door Highway 66 Truckwash, Garage Kant Antwerpen NV treedt op als ondervoorzitter.

De eerstvolgende stappen voor de VZW zijn het opstarten van een website, verdere communicatie en het aanstellen van een bedrijventerreinmanager. Het Havenbedrijf Antwerpen fungeert hierbij als klankbord.

Output

C-punt DC161131

Gelinkte pagina's

http://www.vlaio.be/artikel/oproep-bedrijventerreinmanagement

5.1.3 Klimaatneutrale bedrijvenzones binnen de haven

Doelstelling en projectomschrijving

In de bindende bepalingen van het Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen wordt de locatie 'Hoevenen' aangeduid als internationaal georiënteerd multimodaal logistiek park in de haven van Antwerpen; verder Logistiek Park Schijns genoemd. Logistiek Park Schijns, met een oppervlakte van ca. 84 ha, situeert zich ten noorden van het Vormingstation-Noord en ten zuiden van de hoofdweg A12. Het HA wenst de ontwikkeling van het Logistiek Park Schijns te koppelen aan zeer duidelijke ambities betreffende economische valorisatie en duurzaamheid. In het kader van deze economische en duurzame valorisatie wordt daarom een geïntegreerde aanpak nagestreefd op het gebied van waterhuishouding, klimaatneutraliteit, beeldkwaliteit, ruimteproductiviteit en ecologie, waarbij getracht wordt om van de realisatie van dit logistiek park een voorbeeld te maken voor andere bedrijvenzones binnen het havengebied, waar vergelijkbare uitdagingen zich stellen.

De duurzame, verder te ontwikkelen elementen betreffen: uitbouw van een restwarmtenet op LPS, oprichten van een parkmanagement, aanleggen van een gescheiden rioleringsstelsel, opstellen van ontwerprichtlijnen voor straat- en veiligheidsverlichting ter minimalisatie van lichtvervuiling en maximalisatie van energie-efficiëntie, voorzien van duurzaam straatmeubilair en wegenis deels uit gerecycleerd materiaal, aanleg van duurzame fietsverbindingen, zowel functioneel als recreatief, waarbij wordt gestreefd naar een optimale veiligheid en aangename beleving van de haven voor fietsers en de aanleg van stepstones die kunnen worden ingeschakeld in de natuurontwikkeling van de haven. Deze elementen vergroten het draagvlak en zijn van belang i.v.m. de slaagkansen bij aanvraag van de stedenbouwkundige vergunning voor LPS. Het ontwikkelde beleid terzake geeft ook omvatting aan één van de acties uit het flankerend beleid bij het GRUP.

235

Beleidstraject

Achtergrondinformatie en toelichting subsidieaanvraag van het Logistiek Park Schijns werden geschetst in het beleidspunt nr. 101010 aan het directiecomité van 29 maart 2010.

Het Directiecomité gaf op 24 januari 2011 haar goedkeuring voor procedure en oproep tot kandidaten voor conceptstudie. In het directiecomité van 16 mei 2011 werden 8 kandidaturen weerhouden en werd het bestek B9826 goedgekeurd. Op 08 juli dienden 6 kandidaten hun offerte in. Uit deze kandidaten werd het consortium Espace – Omgeving - Witteveen+Bos gekozen om de conceptstudie uit te voeren.

Op 13 maart 2013 werd de opdracht B10082 voor het opstellen van een project MER voor de inrichting van LPS gegund aan het studiebureau TECHNUM. De richtlijnen voor dit MER werden op 15 oktober 2013 vastgesteld door de dienst MER. De opdracht werd daarna geschorst in afwachting van het op te starten bestek landschapsstudie.

Op 24 maart 2014 nam het directiecomité kennis van stand van zaken van het project en bijhorende investeringsanalyse (nr. 140785) en besliste op basis van de verstrekte informatie het project voort te zetten. Op 31 maart 2014 keurde de Raad van Bestuur de samenwerkingsovereenkomst waterhuishouding Schijn goed (nr. 140857).

Op 3 december 2014 keurde het directiecomité het traject en procedure voor de bestek landschapsstudie en infrastructureel ontwerp Logistiek Park Schijns en aansluitingscomplex A12 goed.

Op 13 januari 2015 nam het directiecomité kennis van de resultaten van de Quick Scan BREEAM en aanbevelingen.

Op 16 maart 2015 keurde de Raad van Bestuur de samenwerkingsovereenkomst goed tussen HA en AWV voor het ontwerp van een verkeerswisselaar tussen A12 en Logistiek Park.

Op 8 juni 2015 keurde het directiecomité het bestek voor de landschapsstudie en het infrastructureel ontwerp LPS en aansluitingscomplex A12 goed. Tevens werden de kandidaten geselecteerd die uitgenodigd worden om een offerte in te dienen.

Op 26 januari 2016 werd de gunning voor de opdracht landschapsstudie en het infrastructureel ontwerp LPS en aansluitingscomplex A12 goedgekeurd en toegewezen aan Arcadis NV in samenwerking met NP Bridging. Het aanvangsbevel werd gegeven op 16 maart 2016.

Planning (mijlpalen)

MP Taak Initiële Start

Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Opmerkingen

1. Landschapsstudie en infrastructureel ontwerp

Q1/2016 Q2/2016 Q3/2017 Q4/2017

2. Start uitvoering werken Q4/2017 Q2/2018 Q4/2019 Q2/2020 afhankelijk van Opstalvalleigebied

Betreffende de uitvoering van het project wordt momenteel voorzien om te starten Q2/2018. Dit kan echter alleen indien de nodige natuurwaarden in Opstalvalleigebeid worden gerealiseerd. Vanuit het ontwerp van de studie en de daarin te maken keuzes zal de detailplanning verder worden opgemaakt.

236

Studies & vergunningstraject

Concept- en inrichtingsstudie

Een subsidieaanvraag in samenwerking met Inter Ferry Boats voor erkenning als strategisch project is goedgekeurd door het Vlaams Gewest. Met bestek K2172 is een waterhuishoudingsstudie, middels onderhandelings-procedure zonder bekendmaking, gegund aan het studiebureau Arcadis. De opdracht nam aanvang op 17 april 2009 en is afgerond in mei 2010.

Bestek B9826 conceptstudie werd gegund aan het consortium Espace – Omgeving - Witteveen+Bos. Deze conceptstudie heeft als doel om van de platgetreden paden af te gaan en vernieuwende concepten te bedenken en deze te toetsen aan economische valorisatie en duurzaamheid. De studie is opgestart op 02/01/2012 met een duurtijd van één jaar. Nadat de eerste fase van de studie was afgelopen, is door PATR een marktconsultatie uitgevoerd om de resultaten van de studie te toetsen aan de markt. Ook de 2de fase van de studie, waarbij een inrichtingsplan werd opgemaakt, is afgerond.

Grondverwerving

Een deel van de gronden, nodig voor de ontwikkeling van het Logistiek Park Schijns, zijn momenteel in eigendom van het Vlaams Gewest. De bespreking met het Vlaams Gewest voor de grondoverdracht zijn lopende, waarbij overeengekomen is dat AWV de gronden nodig voor LPS overdraagt aan GHA en AWV eigenaar wordt van de gronden aan TMT West. Ook aan bindende randvoorwaarden, zoals ontwikkeling van Opstalvalleigebied, is nog niet voldaan.

Waterhuishouding

Vanwege de te hoge kostprijs van de bouw van 2 nieuwe pompstations thv Churchilldok en Delwaidedok stelt VMM voor om het huidige pompstation Rode Weel te opwaarderen en het Schijn te verleggen naar de in het GRUP Zeehavengebied voorziene strook voor ecologische infrastructuur. Langs de kant van de polders wordt een gracht voorzien langsheen de A12 autoweg, waarbij deze via een doorsteek onder de A12 aansluit op de nieuwe gracht. Er wordt door VMM bekeken welk ruimtebeslag de nieuwe gracht-waterloop met zich mee zal brengen op het terrein. VMM heeft een studiebureau (IMDC) aangesteld om alle voorbereidingen te treffen voor het aanpassen van de waterhuishouding Benedenschijns.

In het kader van de afwateringsproblematiek van het Benedenschijn, welke mede gekoppeld is aan de ontwikkeling van het Logistiek Park Schijns, werd een nieuwe samenwerkingsovereenkomst opgemaakt tussen de betrokken partijen: Vlaamse Milieumaatschappij, Havenbedrijf Antwerpen, Provincie Antwerpen, Stad Antwerpen en het Vlaamse Gewest. Hierin werd overeengekomen dat de afwatering zal blijven verlopen via pompstation Rode Weel, maar dat de aanvoerende grachten zullen worden verlegd en/of verbreed, de wachtboezems worden geherstructureerd en het pompstation Rode Weel wordt overgedragen aan de VMM die een technische opwaardering van het pompstation zal doorvoeren. Deze samenwerkingsovereenkomst werd goedgekeurd op de Raad van Bestuur van GHA op 31 maart 2014 (nr. 140857), maar vanwege een dispuut tussen VMM en Stad Antwerpen m.b.t. de personeelskosten van het personeel van pompstation Rode Weel is deze samenwerkingsovereenkomst nog niet gefinaliseerd. In juni 2015 is er een overeenstemming bereikt tussen VMM en Stad Antwerpen. Hiermee is er een akkoord van alle partijen, dat werd voorgelegd bij Inspectie van Financiën en de Vlaamse Regering.

IF heeft een negatief advies gegeven. VMM onderzoekt verder te nemen stappen.

237

ProjectMER

De projectMER is opgestart en het kennisgevingsdossier werd opgemaakt. Gezien de link met de landschapsstudie wordt de projectMER voorlopig opgeschort totdat de studie ver genoeg gevorderd is. Vervolgens kunnen beide procedures parallel verder sporen.

Hoogspanningsmasten

De bestaande luchtleidingen van Elia die de site kruisen, dienen verplaatst te worden. In overleg met Elia en op basis van het verdere ontwerp, wordt een geschikte inplanting en vrije hoogte bepaald. De randvoorwaarden werden door Elia overgemaakt.

Op 8 april 2014 heeft Witteveen+Bos, gecoördineerd door INFR/RO_M, een BREEAM Quick Scan opgeleverd. Een internationale beoordelingsmethode om de duurzaamheidsprestatie van het nieuw te ontwikkelen LPS te bepalen en vast te leggen. De BREEAM Quick Scan toont aan dat LPS volgens het huidige concept 1 ster haalt (“Pass”) en mits enige inspanning van het GHA de potentie heeft om 2 sterren (“Good”) te behalen. Gezien de nabijheid van Blue Gate waarbij een BREEAM-score van "Very Good" wordt nagestreefd, wordt de opportuniteit van een certificaat "Good" als niet opportuun ingeschat. Het traject voor het behalen van een BREEAM certificaat voor LPS wordt dus niet verdergezet. In plaats daarvan kiest het GHA ervoor om enkele sterke duurzame troeven verder in het traject van de ontwikkeling op te nemen om toch een Vlaggenschip project te blijven.

De Vlaamse Regering heeft in het kader van het GRUP Zeehavengebied aan GHA opgelegd om een landschapsstudie uit te voeren in samenwerking met de Vlaamse Bouwmeester. Aangezien AWV recent duidelijkheid heeft geschept over de geometrie van het complex, kan de landschapsstudie (inclusief ontwerpen van verkeerscomplex) worden opgestart. Aanbestedingsdocumenten worden opgemaakt, met als doel de studie zo snel als mogelijk op te starten. De eerste vergaderingen met Ruimte Vlaanderen, AVW met betrekking tot inhoud van studie zijn afgerond. Een bestek voor de landschapsstudie in combinatie met het ontwerp van het ontsluitingscomplex en aansluitend Logistiek Park Schijns is opgemaakt en rondgestuurd naar de desbetreffende betrokkenen. Alle adviezen zijn verwerkt en het bestek werd in de markt gezet.

Aansluitingscomplex A12 & Nx

Voor de ontsluiting van het logistiek park blijkt na onderzoek dat een nieuwe verkeerwisselaar op de A12 ter hoogte van het LPS noodzakelijk zal zijn. Aangezien de A12 tot het hoofdwegennetwerk behoort en dus onder beheer AWV valt, is AWV betrokken partij.

Ook in het dossier Nx (bouwheer AWV) blijkt de noodzaak van een bijkomend complex op de A12.

In maart 2015 werd een samenwerkingsovereenkomst goedgekeurd tussen HA en AWV die het ontwerp van de verkeerswisselaar op de A12 regelt. Het ontwerp van de verkeerswisselaar wordt steeds in overleg met partijen gedaan zodat deze op elkaar afgestemd blijven.

Uit de stakeholderanalyse, uitgevoerd binnen de landschapsstudie, is gebleken dat de omliggende gemeenten (Stabroek en Kapellen) de dossiers van de Nx en het LPS (althans het complex op de A12) aan elkaar koppelen. De bezorgdheid van de gemeentes is dat de reeds hoge verkeersdruk in de dorpskernen nog zal toenemen indien de Nx en het complex er niet komt.

238

AWV geeft aan dat het dossier Nx pas kan verder gezet worden wanneer het tracé wordt vastgelegd. Dit dient te gebeuren door de minister. De vraag is neergelegd door AWV, timing van besluit is nog onbekend.

Het risico voor het dossier LPS bestaat er in dat de vergunningsprocessen zullen gebruikt worden om het dossier Nx te verzekeren. Dit wordt verder opgevolgd.

Landschapsstudie & infrastructureel ontwerp

Gunningstraject

Oproep tot kandidaten (procedure onderhandelingsprocedure met bekendmaking) werd gelanceerd.

Op 2 februari 2015 werden volgende kandidaturen ontvangen:

Arcadis Belgium NV

THV Grontmij Cluster

THV SBE Omgeving

Stramien cvba in samenwerking met Witteveen+Bos Belgium NV

Tractebel Engineering NV in samenwerking met Bureau Bas Smets

Waarbij alle kandidaten werden weerhouden.

Op 8 juni 2015 werd het bestek B10282 "Landschapsstudie en infrastructureel ontwerp Logistiek Park Schijns en aansluitingscomplex A12" goedgekeurd (DC punt 151446) en gepubliceerd.

In het kader van de onderhandelingsprocedure met bekendmaking voor het bestek B10282 werden op 7 september 2015 de inschrijvingen van alle kandidaten ontvangen. Gunningsverslag werd opgemaakt in overleg met AWV en Team Vlaamse Bouwmeester, waarbij de opdracht aan Arcadis Belgium ism NP Bridging werd toegewezen. De opdracht werd aangevat op 16 maart 2016.

Arcadis heeft ook de opdracht toegewezen gekregen om het ontwerp van Nx uit te voeren (in opdracht van AWV). De projectMER en landschapsstudie van Nx wordt uitgevoerd door Antea (eveneens in opdracht van AWV). Aangezien Nx zal aansluiten op het ontsluitingscomplex, zal er overlap zijn en dus duidelijke communicatie tussen de partijen moeten worden gevoerd. Dit is in het bestek voorzien.

Na een eerste inventarisatiefase werd een stakeholderanalyse uitgevoerd teneinde alle eisen, wensen, kansen en risico's van alle stakeholders in kaart te brengen. Hiertoe werden stakeholders gegroepeerd naargelang belang en uitgenodigd voor overleg en input.

De resultaten van de analyse zijn in verwerking en worden verwacht in januari 2017.

Parallel werd in functie van het vergunningentraject een IGBC (intergemeentelijke begeleidingscommissie) georganiseerd. Deze heeft plaats gevonden op 1 september 2016. Ook daar hebben de omliggende gemeentes de nadruk gelegd op het feit dat ze de dossiers Nx en LPS gekoppeld willen zien (zie ook hierboven onder titel aansluitingscomplex A12 en Nx).

Op vraag van het studiebureau heeft er een overleg plaats gevonden specifiek over het ambitieniveau en visie van het Havenbedrijf voor de komende jaren. Onder andere visie 2030 is hier aan bod gekomen. Relevant materiaal werd aan het studiebureau overgemaakt.

Aangezien dit nieuw materiaal betreft ten opzichte van de initiële opdracht, bestudeert het studie bureau deze informatie en bekijkt hoe deze kan meegenomen worden in het verder ontwerp van het LPS.

239

Uitvoering

Het streefdoel is om LPS zo snel als mogelijk bouwrijp te hebben en de terreinen in concessie te kunnen geven.

5.2 Verduurzaming havenbedrijvigheid, duurzaamheidsrapportering en duurzaamheidsaward

Doelstelling en omschrijving

Het Havenbedrijf Antwerpen brengt samen met VOKA-Alfaport en de Maatschappij Linkerscheldeoever om de twee jaar een duurzaamheidsverslag uit. Hierin wordt aan de hand van een lijst van indicatoren, geselecteerd op basis van een uitgebreide materialiteitsanalyse met stakeholders, de status weergegeven voor de totale haven op het vlak van mens, milieu en welvaart (people, planet, prosperity). Aan de hand van deze verslaggeving wordt in de tussenliggende periode een intensieve dialoog gevoerd met diverse stakeholders binnen thematische werkgroepen om initiatieven te genereren op diverse niveaus, zodat de haven op een duurzame wijze voor grote toegevoegde waarde kan blijven zorgen. Bovendien wordt er in dit traject ook een link gelegd tussen het lokale duurzaamheidsbeleid en de door de Verenigde Naties in september 2015 vastgelegde duurzame ontwikkelingsdoelstellingen.

Beleidstraject

Als antwoord op de economische crisis in 2008/2009 werd in samenspraak met de havengemeenschap het Totaalplan opgemaakt. Een van de aandachtspunten die daarbij werd geformuleerd was om duurzaamheid te integreren in de havenwerking. Hiertoe werd een stuurgroep duurzaamheid opgericht, waarin vertegenwoordigers van de publieke en private actoren vertegenwoordigd zijn. In eerste instantie was het daarbij de bedoeling om de stand van zaken met betrekking tot duurzaamheid in de haven in kaart te brengen. Op basis van het kader dat door de Global Reporting Initiative voor duurzaamheidsrapportering was uitgewerkt, werd in samenspraak met de stakeholders bekeken welke indicatoren relevant en haalbaar waren om een representatieve stand van zaken weer te geven met betrekking tot mens, milieu en economische ontwikkeling (People, Planet, Prosperity). Dit heeft begin 2012 geresulteerd in het eerste duurzaamheidsverslag voor de Antwerpse havengemeenschap. Aansluitend is er door middel van een intensieve stakeholderdialoog en goede samenwerking tussen private en publieke actoren een verbeteringstraject ingezet, enerzijds van het verslag en anderzijds met betrekking tot de indicatoren. Dit heeft onder meer geresulteerd in een wegwijzer duurzaam ondernemen, enkele nieuwe projecten zoals de ontwikkeling van een belevingsbarometer en een netheidsindex, en een koppeling naar diverse beleidsdomeinen die gekoppeld zijn aan de activiteiten in en rond de haven, zoals o.a. mobiliteit, veiligheid, innovatie..... Het duurzaamheidsverslag is hierdoor omgevormd in een duurzaamheidsproces, waarbij om de twee jaar een stand van zaken wordt gepubliceerd in het verslag en tussendoor door dialoog en samenwerking de koppeling wordt gelegd met het dagdagelijks beleid dat door private en publieke actoren wordt gevoerd.

Planning (mijlpalen)

Taak Initiële Start Geschatte Start

Initiële einddatum

Geschatte einddatum

Bemerkingen

1ste duurzaamheidsaward Februari 2016

Maart 2016 Juni 2016

240

Stakeholderdialoog 2016 April 2016 Januari 2017

Feedbackrapport stakeholders 2016

Januari 2017 Maart 2017

Afstemming DHV op SDGs September 2015

September 2015

Mei 2016

Voorbereiding DHV_4 December 2015

Oktober 2017

Lancering DHV_4 Oktober 2017

Stand van zaken

Op 22 oktober 2015 werd het derde duurzaamheidsverslag gepubliceerd. Hierin zijn 80 indicatoren opgenomen, waarvan er 24 extern geauditeerd zijn. Ook voor de niet extern geauditeerde indicatoren is er een kwaliteitsbewakingsproces opgezet door middel van de aanmaak van KPI-fiches die informatie bevatten over de wijze waarop de indicatoren worden berekend. Naast het proces dat doorlopen is om het derde duurzaamheidsverslag tot stand te brengen is er in het najaar van 2015 in samenwerking met de afdeling MPC een uitgebreide communicatiecampagne gevoerd rond duurzaamheid. Tegelijkertijd is de duurzaamheidswerking van de havengemeenschap ook in de picture gezet via de samenwerking met CIFAL-Flanders, the Shift, de GRI en de IAPH-PIANC werkgroep 174 'Sustainability reporting for ports'.

Op 18 mei 2016 werd de laatse versie van het duurzaamheidsverslag geëvalueerd met een kleine honderd stakeholders. Tegelijkertijd werd het traject naar het volgende verslag hiermee ingezegend. Een belangrijk aspect is daarbij de relatie met de in september 2015 gelanceerde 'Sustainable Development Goals (SDGs)' van de VN. Ter inspiratie getuigden een aantal bedrijven uit de Antwerpse haven op het stakeholder event over de wijze waarop zij deze SDGs bij hun bedrijf implementeren. De wijze waarop de haven van Antwerpen er mee omgaat werd in de eerste helft van 2016 op diverse fora, lunchcafé van the Shift en studiedagen georgansieerd door VVSG en de Vlaamse overheid als inspirerend voorbeeld gepresenteerd.

In het voorjaar 2016 is ook de oproep voor de eerste Sustainability Award voor de Antwerpse haven gelanceerd. Hiervoor zijn 20 kandidaturen ingediend. Een vakjury heeft uit de 20 kandidaturen vier projecten geselecteerd waarvan een filmpje gemaakt is voor de online publieksvoting. Het betreft de projecten van BASF, Gyproc, QPinch en Ecluse. Via de online voting zijn er iets meer dan 3000 stemmen uitgebracht en is uiteindelijk het project Ecluse de eindlaureaat geworden. De awarduitreiking heeft plaatsgevonden op 16 november 2016.

241

Output

3de duurzaamheidsverslag van de haven van Antwerpen

KPI-fiches van de opgenomen indicatoren

Gelinkte pagina's

www.duurzamehavenvanantwerpen.be

242

6 Communicatie

6.1 Intern

Doelstelling en omschrijving

Het op gepaste wijze intern kenbaar maken van milieugerelateerde initiatieven die genomen worden en de resultaten daarvan.

Stand van zaken

Ook in 2016 werd aandacht besteed aan milieu in onze Interne Communicatie. Dit kwam o.a. tot uiting via een aantal publicaties in ons bedrijfsmagazine Golfslag. Er werden verder ook een aantal initiatieven ondernomen waarbij nadruk gelegd werd op duurzaamheid en mobiliteit. Er werd met het oog op de verhuis naar de nieuwe hoofdzetel bijvoorbeeld sterk gefocust op duurzame mobiliteit, met de nadruk op initiatieven als carpooling, pendelbussen, waterbussen, bedrijfsfietsen,... .

Output

Golfslag 57:

"Vind je carpoolbuddy!"

"Riviercruises op walstroom"

"Mobiliteit: de alternatieven: uit de wagen, op het water, in de bus en op de fiets"

Golfslag 58:

"De fietstelpaal pept je op!"

"Schitteren in de carpoolcampagne"

Golfslag 59:

"De nieuwe bedrijfsfietsen"

"Mobiliteit in de haven: Bedrijven tasten de alternatieven af"

Golfslag 60:

"Eerste Sustainability Award gaat naar ECLUSE"

6.2 Extern

Doelstelling en omschrijving

Het op gepaste wijze extern kenbaar maken van milieugerelateerde initiatieven die genomen worden en de resultaten daarvan.

Stand van zaken

Externe communicatie wordt in de eerste plaats gevoerd in het kader van de talrijke overlegstructuren waar in onderhavig rapport werd naar verwezen. Daarnaast werd ook in 2016 externe communicatie gevoerd rond een aantal milieuaangelegenheden, in hoofdzaak via persberichten en via Radar.

Nieuw in 2016 is de Sustainability Award: in het najaar van 2016 wordt deze duurzaamheidsaward voor het eerst uitgereikt aan een bedrijf actief in de haven van

243

Antwerpen. Op de lancering van het derde duurzaamheidsverslag werd al bekend gemaakt dat de award er zou komen; in 2016 werd in het voorjaar de officiële call gelanceerd.

Verdere externe communicatie gebeurt in samenwerking met de afdeling Marketing, Promotie en Communicatie die via een jaarlijks marketingplan gerichte communicatie over verschillende milieutopics inplant via verschillende kanalen; en dit zowel extern (pers) als intern (personeelsmagazine, Intranet).