:q - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d03540/2017_15/2017_15_koses.pdf · muhtemel oldugunu ileri...

Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm

ALEViLiKTE KURBAN RiTUELiN E YAPISAL-i~LEVSEL YAKLA~IM

A Structural-Functional Approach to the Sacrifice Ritual in A ievism

E ine analytische Annaherung an die F unktion von O pfergaben

als rituelle Praktik im Alevitentum

N :Q

Serkan KOSE*

DOl: 10.24082/ abked.2017.15.007

Alevi inanc1, ocak ve dedelik kurumlanrun va.rh~yla me~ru zeminini

olu~turmaktad!r. Cemler, Alevi inancmm temel eylem mekanizmasm1

meydana getirirken, kurban ise soz konusu rittiellerin i?letim sistemi ola.rak

goriilmektedir. Kurban ister kanh ister kans1z olsun, cemin merkezinde

yer almaktad!r. <;:ah?manm temel hipotezi, Alevilikte kurbanm cern erlciru

i<;:inde merkezi ritiiel uygulama olmastd!r. Bu dogrultuda, gerek alan

ara~tumasmdan gerek literatiir taramasmdan elde edilen bilgiler uzerinden

inceleme yapumas1 planlanrm?tl!. <;:al!~mada, yapmm varhguu i~levsel

mekanizmanm olmasqla a<;:1klayan ve i?levsiz bir yap1nm yok olmasmm

muhtemel oldugunu ileri suren yaptsal-i~levsel yontem kullanlirm~tlr.

DolaylSlyla bir yandan Alevilikte kurban ritiieline fa.rkh yon tern kullana.rak

inceleme saglanacak, diger yandan soz konusu inancm i<;:erisinde kurban

ritiielinin konumu gorlilecektir. Soz konusu du~tincelerden ha.reketle

<;:al!~mada iki yonlti ama<;: gozetilmi~tir. Birincisi, kurban rittielinin i\J.evi

inana baglarmndaki i?levsel durumu ve yaptya etkisi, ikincisi ise Eski Turk

inana ve Alevilikte icra edilen kurban ritiielinin degi~im-donti?umudtir.

Anahtar Kelimeler: Alevilik, kurban ritiieli, eski Turk inanc1, halk

bilim, yaptsal-i~levsel teori.

"' Aq. Gor., Nev~ehir Hact Bekta~ Veli UniYersitesi, Fen-Edebiyat Fakiiltesi, Tiirk Dili ve Edebiyatt Bolfunu.

------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~ttrma1an Dergisi / 2017 / 15 149

SerlcanKOSE

ABSTRACT

Alevi belief fonns its legitimate basis with the existence of "ocak" and "dede"

institutions. \.Vhile "cem" 1·ituals create the basic act mechanism of Alevi belief,

sacrifice occurs as the communication system of the rituals in question. Sac1·ifice, both

bloody and bloodless, takes centre p lace in "cem" 1·ituals. The basic hypothesis of

this paper is that in ARevism the sacrifice rituals are central 1·itual practice within ritual.

T he paper intends to make an analysis in this direction based on the data acquired

from both field and literature search. It is used a structural- functional approach which

explains the existence of structure with the existence of ftmctional mechanism, and

asserts that a dysf:i.mctional structure will possible disappear. Therefore, on the one

hand, it will be provided an analysis by using different approaches to the sac1·ifice

rituals in Alevism, and on the o ther hand, it will be seen the position of the sac1·ifice

rituals within the belief in question . \'Xlith reference to these ideas, the paper pursues

two-way goal: first, functional position of the saCl·ifice ritual in the context of Alevi

belief and its influence on the structure; and second, change/ transformation of the

sacrifice rituals perfo rmed within the old Turkish belief and Alevism.

Keywords: Alevi, sacrifice ritual, old Turkish beliefs, folklore, structural

ftmctional theory.

150 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------


ZUSAMMENFASSUNG

Die institutionelie Legitimation des alevitischen G laubens wird durch Ocak's und

Dede's gebildet. \Viihrend Cem-Rituale den g.rundlegenden \Virktmgsmechanismus

des alevitischen G laubens ve.rfestigen, bilden Opfergaben die praktische Umsetzung

und damit die Sichenmg der Ftmktion von Rimalen. Unabhangig davon, in welcher

Form die Opfergabe e.rfolgt, nehmen sie somit einen zent.ralen Stelienwert im Cern

Rima! ein.

Die zentrale Hypothese des Artikels ist, dass die Opfergabe als ein zent.rales Ritual

innerhalb der im Alevitentum veranke.rten rimelien Praktiken von Opfergaben zu

charakterisieren is t. Auf dieser Gnmdlage istes vorgesehen die durch Feldforschungen

tmd Literam.r.recherchen gewormen Erkenntnisse genauer zu analysieren. Dabei

wird bei der Argumentation das Prinzip bzw. die P.riimisse der Funktionsfahigkeit

bzw: der - unfahigkeit verfolgt: Die Funktionsfahigkeit eines Systems wird du.rch

die vorhandene St.ruktu.r determinie.rt und ein nicht funktionsfahiges System ist mit

hoher \'Valu:scheinlichkeit zum Scheitern veru.rteilt. So soli auf diese \Veise zum einen

versucht werden, die alevitische rituelie P raktik der Opfergabe mit einem anderen

Verfahren zu analysieren, zum anderen soli das Rima! der Opfergabe innerhalb des

alevitischen Glaubens als Solches naher betrachtet und verortet werden. Basierend

auf diesen Vorannahmen st.rebt der Artikel folgende zwei Ziele an: Als erstes, die

\'Virkung der Funktionsfahigkeit des Opfe.r.rituals auf die St.ruktur des alevitischen

G laubens hin zu untersuchen. Als zweites Ziel, den \Vande! und die T ransformation

des praktizierten Opfe.r.rimals, dass im alten tiirkischen Glauben sowie Alevitentum

veranke.rt ist, he.rauszuarbeiten.

Schliisselwor ter: Aleviten, Opfergabe, Opfe.r.ritual, Alte tiirkische G lauben.

------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 151

SerlcanKOSE

Giri~

H alkbilim c;:ah~malan tarihine bakJchgmda, ba~lang1c;:ta metin merkezli teoriler

1~1gmda incelemeler yap1lch~ goriilmektedir. H alk bilgisi iiriinlerinin metin merkezli

olarak incelenmesi, zaman ic;:erisinde baglamm goz arch edilmesi noktasmda eksiklikleri

meydana getirmi~ ve ara~tmcuar baglam merkezli yakla~1mlar dogrultusunda yeni

teoriler geli~tirmi~tir1 • H alkbilimin metin merkezli ilk teorileri milliyetc;:ilik a)!Sllldan

ulus yaratma ve ulus devletlerin koken son mlanru c;:ozme arac1 olarak gorlilmii~tiir

(Yolcu, 2016: 225). D aha sonra antropoloji, sosyoloji ve dilbilim c;:ah~malannda

kullamlan yontemlerin halk bilgisi iiriinlerine de uygulanabilirligi tartr~urm~ ve bir halk

bilgisi iiriiniinde metnin onemli oldug,mm, ancak baglamstz metnin canstz olacagt (j\ Ialinowski,

1990: 91) dii~iincesiyle baglam merkezli teorilerin alt zemini hazulanrm~ o ldu.

H alkbilim teorile.r·i iizerine ortaya konulan incelemelerde c;:ok fazla iizer·inde

durulmasa da, i~levselci kuranun toplt~msal i{levsel, birysel i{levsel ve )'aptsal-iflevsel

(Abrahamson, 1990) olmak iizere )e~itler·i soz konusudur. Yap1sal-i~levsel teor·inin2

onde gelen ara~tll'!ClS l o larak Radcliffe-Brown gosterilmektedir. Radcliffe-Brown'un

i~levsellik konustmdaki tanmu ve yorumu D urkheim ve j\ falinowski'nin i~levsel

anlay1~111dan farkhhk gostermektedir. 0, Durkh eim'in "bir soryal k 11rumtm i{levi

onun ~·e SO{)'al organizmamn ihti;·aflan arastndaki baglanttdtr" ~eklindeki toplumsal i~lev

tanmuna katilmachguu belirtir. Radcliffe-Brown (1952: 178-179), yap1sal-i~levsel

c;:oziimlemesini, biyolojiden ornekler vererek ac;:1klamaya ba~lar. !~lev kavran1111111

daha iyi anla~uabihnesi ic;:in , toplumsal ve o rganik ya~am arasmda bir benzetme yapar.

Ona gore, bir hayvan organizmas1, hiicrelerin ve doku i)i s1vuann bir biitiin o larak

toplarmndan olu~maktadu. D olay1s1yla o rganizma11111 bir yap1s1 vardu. Radcliffe

Brown, dii~iincelerini somutla~trrmak ic;:in aym cins ve cinsiyetten iki olgun hayva11111

benzer yap1da birle~en benzer birimlerden olu~tugunu ifade eder ve bu nedenle

yap111111 varhklar arasmdaki ili~kilerin bir kiimesi olarak tammlanmas1 gerektigine

vurgu yapar. Ote yandan, Radcliffe-Brown'a gore, bir hiicrenin yap1s1 aym ~ekilde

karma~lk molekiiller ve bir atomun yap1s1, elektronlar ve protonlar arasmdaki bir

dizi ili~kiden olu~maktadu. Organizma canh oldugu siirece, yap1sal siirekliligini korur,

ancak "kurucu parc;:alar"uun tam kimligini koruyamaz. Bu baglamda, organizma

bile~ik molekiillerinin bir klsi11llu solunum veya bo~altrm yoluyla kaybederken, bir

klsmuu solunum ve sindirim sistemi emilimiyle ahr. Bir siire ic;:in de temel kurucu

H alkbilim tarihi ve inceleme yontemleri is:in bk. Ozkul <;:obanoglu (1999); :M. Ocal Oguz (2014); :Mehmet <;:eriba~ ve Mustafa Ac;a (2016).

2 Soz konusu teori iizerinden incelenen eser ic;in bk. 1Iehmet Ali Yolcu (2014).



hiicreler aym kalmaz. Fakat kumcu birimle1·in yap1sal diizenlemele1·i benzer kahr.

Organizmanm soz konusu yap1sal devamhh~m saglarug1 siirece hayat ad1 verilir.

Ya~am siireci; organizmanm, hiicrelerin ve hiicrelerin birle~tigi organlann olu~nu:ucu

birimlerinin faaliyetleri ve etkile~imlerinden oh1~tu:.

Radcliffe-Brown (1952: 179), bir organizmanm onu:iiniin yaplSlnm i~leviyle ko~ut

gosterdigini belirtir. Ona gore, yapmm siirekliliginin saglanmas1yla yapuun devamhh~

saglannu~ o lu r. Solmmm, sindirim, vb. gibi ya~am siirecinin herhangi tekrarlayan

bir krsmuu goz oniine ahnd!gmda, o nun gorevi, oynad!~ bolii.m, yapu~ katkr bir

biitiin o larak organizmanm onu:iidiir. Viicudtm bir hiicresi ya da orgam, varhguu

siirdiiriiyorsa hiic.re ya da orgamn viicutta belirli bir etkinlige sahip o ldugu soylenebilir

ve bu etkinligin bir i~levi vardu. Ornegin, midenin i~levinin yiyecek proteinlerini kan

tarafmdan emilerek doh.·ulara da~tllrug1 bir bi<;ime donii~tiirme o ldugu ifade edilebilir.

Bu baglamda mide SlVlsuun salglSl midenin i~levi degil, etkinligidi.r. Tekrarlayan bir

fizyolojik siirecin i~levi, onunla ve organizmamn ihtiya<;:lan yani, varolu~un gerekli

~artlan arasmdaki bir ili~ki oldugu belirtilebilir.

Radcliffe-Brown (1952: 180), insan ve hayvan biyolojisinden ornekler vererek

in~a ettigi yap1sal-i~levsel teoriyi, toplumsal kmumlara uygular. Toplumsal yapuun

varhguu Afrika ve Avustralya gibi iilkelerde bulunan kabilelerin incelenmesi

sonucunda as:1klanabilecegini ifade eder. Toplumun temel birimlerinin bireylerden

olu~n1gu vm gusunu yapan Radcliffe-Brown, bireylerin belirli bir toplumsal ili~kiler

setiyle biitiinle~ik bir biitiin halin de birbirlerine bagh o lduklamu belirtir. Ona gore,

toplumsal yapmm siirekliligi, o rganik yap1da oldugu gibi birimlerin degi~ikligiyle yok

edilmez. Baz1 bireyler, o liim veya ba~ka sebeple toplumdan aynlabilirken, bazuan

toplum i<;ine girer. Toplumsal yapuun siirekliligi, bireylerin ve i<;inde olduklan

orgiitlii gmplann faaliyetleri ve etkile~imlerinden olu~an ya~am siireciyle siirdiiriiliir.

Bmada, toplulugun ya~anu, toplumsal yapuun i~leyi~i o larak tammlanmaktadu. Bir

sus:un cezalandmlmas1 veya cenaze ritiieli gibi tekrar eden herhangi bir etkinligin

i~levi, toplumsal ya~amda bir biitiin olarak oynad!~ ve dola)'!Sl}'la yap1sal siirekliligin

siirdiiriilmesine katkrda bulundugu boliimdiir.

Radcliffe-Brown (19 52: 183), bu a<;:1klamalar sonuctmda toplumsal yapuun varh~

ve siirekliligiyle ilgili yap1sal-i~levsel teorinin temel paradigmalamu belirleyen sorular

sorar:


SerlcanKOSE

H angi so0•al ) 'apt turleri vardtr, b11 so0·al yapt tiirlerinin benzerlik leri ve fark!tltklan

nelerdir, bunlar nast! stntjlandmlabilir?

So0•al yapt!ar nast! irlev gorur?

Yeni soryal yapt tiirleri nast! ortq;•a pkmaktadtr?

Radcliffe-Brown (1952: 184), yukandaki sorular r~rgmda toplum yaplSlm

olu~mran degerler sisteminin ortaya c;:lkanlabilecegini dii~iinmektedir. 0, yaprsal

i~levsel teoriye gore, bir toplumun hayatmda her ~eyin bir i~levi olduguna yonelik

dogmatik fikirlerde bulunmarugnu ifade eder. Ote yandan, iki farkh toplumda aym

toplumsal durumun farkh i~levlere sahip o labilecegi dii~iincesindedir. Radcliffe

Brown'un i~levsel anlap~r D urkheim'in i~levselligiyle aym olmasa da ona daha yakm

goriinmektedir. Durkheim, bir sistemdeki uyumsuz parc;:alarm, kasrth herhangi bir

miidahale olmaksrzm kendi kendine ortadan kalkaca~ dii~iincesini benimsemektedir

(Abrahamson, 1990: 20). Ancak, Radcliffe-Brown Durkheim'in bu dii~iincesine

sallip degildir. 0 , j\ falinowski'rlin bireyin ihtiyac;:lamu merkeze alarak one siirdiigti

bireyci-i~levsekilikten de farkh bir dnnumt gozetmi~tir.

Sozii edilen teori olu~turdugu paradigmatik degerler ac;:lSlndan toplu luklarm

ya~ayr~ bic;:imirli ve da.vram~ kahplamu etkileyen inane;: odakh uygulama modelleri ic;:in

inceleme imkam tammaktarur. DolaylSlyla, in ane;: odakh ritiiel pratiklerin yapr ic;:inde

i~lev bannrurmasr ve toplumsal-kiiltiirel bellegin anlam ve ifade bic;:im lerinden birirli

olu~mrmasr soz konusudur. Bu inane;: pratiklerinden en eski ve "ilkel" toplumlardan

giiniimiiz "modern" toplumuna kadar istisnasr o lmak kayruyla, tiim topluluklarda

uygulanan kurban ri tiielleri yer almaktarur. i ster kanh ister kansrz olsun kurban

sunma, dirli ritiiellerde vazgec;:ilmez unsur olarak gosterilebilir. Kurban, uygulanrugr

toplumun din ve inane;: anlayr~r c;:erc;:evesinde smmlmaktarur. <;:ok Tannh dinlerde,

Tannlara; tek Tannh dirli benimseyen toplumlarda ise Tannya smmlan kurban,

toplumun dirli deney:imlerirli hatrrlama/ hatulatma figiirii o larak goriilebilir. Kurban

sunma, her ~eyden once bir eylemin gerc;:ekle~mesirli ifade etmektedir. Sozii edilen

eylem her tekrarlanru~nda sozlii bellege kaydedilmekte ve gelecek ku~aklara

aktanmda hatulanabilirligi kolayla~maktadrr. Kurbamn belirli zaman ve mekanlarda

icra edilmesi de bu hatrrlamayr giic;:lendirmektedir.

Verilen bilgiler r~rgmda, buban ritiieli, Alevi inane;: sistemirlin i~letim mekanizmasr

olarak goriilebilir mi? Kurban r·itiiellerirlin Alevilikte olmamasr durmnunda inane;:



sisteminde yaprsal-i~levsel ne gibi degi~im-donii~iim ya~amr? Kanh kurban r·itiielleri

baglammda Alevilik ve eski Tiirk inant;: sisteminde ortak uygulamalann yer ahnasr

nasil at;-rklanabilir? gibi sorular temel ahnarak Alevilikte kurban ritiielleri incelenmeye

t;:ah~ilacaktu.

<;ah~mada, Alevi inans: sisteminde temel cem erkanlan olarak goriilen ikrar ve

musahip cemleriyle inancm siirekliligini ve denetim kontroliinii saglayan gorgii-sorgu

cemlerinden hareket edilecektir.

Alevilikte Cem E rkihuna Bagh Olarak Sunulan Kurban Rituelleri

Alevi inancmm temel yaprs1111 ocak kurumu ve buna bagh o larak olu~an dedelik

kurumu olu~turmaktadu. Ara~tlncrlar (Ersal, 2016a: 41) Alevilikte ocak kavranum soyu

On iki imamlara dayanan, karizmatik bir inans: onderi etrafmda kurulan, kendisine

bagh talip ve hiyerar~iye gore ocak toplulugu olan, temsikilerine pir, miir~it, dede

ad! verilen, kendi it;:inde ve diger ocaklarla bir hiyerar~isi o lan, bazr yorelerde rehber,

pir ve miir~it adlan ~eklinde ifade edilen, takip ettigi bir siirek ya da erkan sistemi

bulunan inans: sistemi yapilanmas1 olarak tanmllamaktadir. Ocak kurumu, Ale\ri

inant;:, ritiiel ve ogretilerinin me~ruiyet kaynagrdu. Dedelik buumu ile ocak kurumu

arasmda organik bir bag vardu. Dede, kendisini yukanda tar111ru yapilan karizmatik

~ahsiyetler etrafmda ~ekillenen ocaklara dayandrru. Soy esasma gore bit;:im alan bir

yaprda goriilen Alevilik, dedenin gelenekten aldrgr inans- ogretilerini aktarmasryla

siirekliligini korumaktadu. Dedelik kurumu, ocak kurumuyla var olmaktarur. Sozii

edilen kurtunun temsikisi olan dede, bagh oldugu ocagrn siiregini devam ettiren,

inans:sal ve toplumsal yaptll·un giiciinii elinde tutan, dolayrsryla inancm otokontrol

ve me~ru mekanizmasuu saglayan ki~ilerdir. T arihsel siiret;:te sozii edilen iki kurumsal

yapu1111 en temel eylem mekanizmasmr cem erkam saglamaktadu. Konuyla ilgili

Yaman (2007: 213) , cem erkanlanr1111 dinsel, sosyal-egitsel ve lmkuksal olmak iizere

iit;: temel i~levi iizerine durmaktadu. Soz konusu i~levlerin yanmda, cemler kiiltiir ve

inancm korunmasr ve aktarilmasr i~levlerini de iistlenmi~ durumdarur. Dolayrsryla,

cemler bir yandan inans: ve kiiltiiriin hatlrlanan bellek mekanlanyken ote yandan

eylem-aktivite alar11111 olu~ttumaktadu. !era edilen her cem erkam, dini-mitik anlamda

"Kuklar cemi"ni tekrarlama, get;:mi~i yeniden ya~ama ve hat1rlama baglanunda

goriilerek inans: oriintiilerinin merkezini olu~nuur. Gene! o larak cem erkanlan

ocak ve dedelik lkurumlaruun da yaprs1111 korumaktadu. Bu dogrultuda, cemlerin

i~levini yitirmesi durumunda iist yapr olarak goriilebilecek ocak kurumu ve dedelik

kurumunun yaprsuu konunasr miimh."iin goriinmemektedir. Ote yandan cem erkanr,

------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 !55

SerlcanKOSE

Alevi inancmm eylem-aktivite i~levini iistlene.rek kendi yaprsal siirekliligini devam

ettirmektedi.r. Cem edcinuu da oln~ttu:an belli ba~h yapuar soz konnsndnr. Alevilikte,

inancm konmmasuu, sii.rekliligini, gelecek kn~aklara aktarururu saglayan en temel

nnsnr, cem erkamruL Cemle.r, Alevi topltunnmm ekonomik ngra~ alanlanna ko~nt

gostererek icra edilm.ektedir. DolaF sryla tanm ve hayvancillkla ges;inen toplnmlarda

goriildiigii iizere s;oklnkla kl~ aylarmda diizenlenen cem erkanlan, bi.rbiri is;er·isine

ges;mi~ alt birimsel yapuardan oln~maktadu:. Bn yapuar, cemi meydana getiren nnsnr

ve belirli ritiiel nygulamalar o larak go.riihnektedir. Soz gelimi, ba~ta dede olmak

iizere, rehber, gozyu, deiilci, dftk, supiirgeci, sakka, k11rbanct, pervane, p~yik[i, mtrydanct ve

kaptct ~eklinde ifade edilen on iki hizmeti yapacak ki~ilerin her biri biitiiniin pars;alan,

dolayrsryla cem erkarlllun oln~nmnnn saglayan tmstulardu:. Sozii edilen ki~iler,

belirli karizmatik ~ahsiyetleri simgelemekte ve cemler·in ba~mdan sonnna kadar

yiiriitiilmesini saglamaktadrr.

Alevi inancmda cemler; ikra.r, mnsahip, gorgii, dar, dii~kiin kalrurma, koldan kopan,

mnharrem ve Abdal j\.fusa kmbam ad! altmda s:e~itli amas; ve i~levler dogrul tt1snnda

icra edilmektedir. Herhangi bir cem erkam tertip edildigi zaman, ik rar kurbam,

Abdai Mttsa kt~rbam ~eklinde, kurbanla birlikte ifade edilmektedir. DolaylSlyla, cem

ve kmban arasmda semantik bi.r ili~kiden bahsetmek miimkiindiir. Cem denilince,

aym zamanda buban ritiielinin ge.rs;ekle~ecegi anla~umaktarur. Ozellikle Aleviligin

geleneksel olarak ya~arugr klrsal mekimlarda cemler,jalanca ki[inin kt~rbam var ~eklinde

ifade bnhu:. A.ra~trncuann Alevi inans; sisteminde kmban ritiiellerini is;eri ve dt{art

kmban ~eklinde, cem erkiuu merkezli bi.r suufiandu:maya tabi tuttnklan goriilinektedir

(Eroz, 1992: 34; E r, 2006: 168). Cem erkarlllla bagh olarak snnnlan knrbanla.r, diger

zaman ve mekimlarda snnnlan kmbanlara gore farkh anlam ve algryla ~ekillenmi~ti.r.

Bn anlamda, cem is;er·isinde buban snnnmlaruu alt ba~hkla.r halinde tasnif etmek

miimkiindii.r. Yaprsal-i~levsel anlamda herhangi bir cemin icra edilme amacryla o

cemde knrbarun snnulma amacr arasmda ko~ut goriilinektedir. Bn baglamda Alevi

inancmda ikrar, mnsahip ve gorgii cemlerini temel cem erkanlan o la.rak gormek

miimkiindii.r.

Kmban merkezli ibir smrfianrurmaya gore Alevilikte baglam is:inde )'ala giri{ o larak

ifade edilen ikra.r knrbam cem erkam, ki~inin Alevi inans; ve ogretilerine nymasma

yonelik o larak nygnlanan antiJ'emin ritiielidir. ikra.r cemleri, Aleviligin temel yapr

ta~uu oln~nu:maktadrr. Soz konnsn ritiieli gers;ekle~ti.rmeyen bireyle.rin Alevi o lmasr



miimh.-iin o lmamakla birlikte son yillarda bu kurahn yerine getirilinedigi soylenebilir!

Alevi in ane;: kimliginin temel ritiieli olan ikrar alma cem erkam sadece inanc;:sal

yaptmmlann degil aym zamanda sosyo-ekonomik birtaklm yaptmmlann da sozii.niin

ver·ilmesidir. i krar· cemlerinin amac1, Alevi inancuun ortaya koydugu kutsal degerlerin

kabul edilmesine yonelik oldugu ic;:in soz konusu ritiielde sunulan kurbanlar da ver·ilen

soziin ~ahitligi o lacrak goriilmelidir.

Ote yandan Alevi inan e;: sisteminde, j\fusahip bubam cem erkamnda, kanh ktuban

sunmak zorunludur. Baz1 ocaklarda Abdal i\-Iusa kurbanuun yapilmad!~ zamanlarda

icra edilen musahiplik ceminde, kurban hayvamndan nzahk ahnmas1 ic;:in ktuban

meydana getirilir. Bu cemde, iki tane kurban hayvam sunulur ve bu kurbanlann koc;:

veya erkek cinsinden olmasma ozen gosterilir. Kurban eti yendikten sonra ki~iler

musahip olmu~ sayilmaktad!r. Musahiplik ceminde sun ulan kurban ritiiellerinde,

kurban hayvanuu musahip olacaklar ahr. Baz1 Alevi ocaklarmda musahipli olmayanlar

bu kurbandan yiyemezler. Bu gibi durumlarda musahipli o lanlar iki kurbanhk

sunarlar. Bu kurbanhklann birini musahipli olanlar, digerini ise musahipli o l.mayan

ve ceme i~tirak edenler yemektedir. Pir Sultan Abdal Ocag1'na mensup ki~ilerin

musahip kurbam ceminde, iic;: kurban sunduklan tespit edilini~tir. Bu ktubanlann ilk

ikisi yukanda bah sedilen ~ekilde gerc;:ekle~irken, iic;:iinciisii cem erkanmda musahipli

olanlar is-in sunulmaktad!r. D o lay1s1yla, Alevi inancmda musahip kurbam cerninde en

az iki h.·urban smmmunun gerc;:ekle~tigi belirtilebilir.

ikrar bubam cem erkamyla musahip kurbam cemini Aleviligin temel ritiieli

yapan en temel o zellik her iki ritiielin de inancm suurlanru belirleyen i~leve sahip

olmas1d!r. Soz ko nusu cemlerde smmlan kanh kurbanlan, sadece ikran olan ya da

musahiplik erkamndan gec;:enler tarafmdan tiiketilmesi durumu vard!r. Bu noktada,

her iki cem erkanuun da yapill~ amac1 ve inana dinamikle~tiren yap1sal parc;:ac1klan

oldugu goriilmektedir. ikrar kurbam cem erkam, inane;: ve ritiiel siirecin ilk a~amasuu

saglayan temel tUlSttrdtu. Alevilikte ikrar kurbamnm sunu.ltnas1 inanf sttltrt ife:risine

girifi gostermektedir. Manisa'mn Kula ilc;:esine bagh Kenger koyiinde Bekta~iligin

Babagan koluna m ensup ki~ilerle yapilan gorii~mede, dolu ic;:menin yemin etmek

anlanunda kullamld!~yla ilgili bilgiler derlenmi~tir. D olaylSlyla ikrar ve musahip

3 Kentlerde dernek, vaklf gibi <;e~itli kiiltiir kurumlan taralindan icra edilmeye <;ah~Jan

cemlerde ikrar cemlerinin i~levinden uzakla~tlg, tespit edilmi~tir. Ancak geleneksel anlamda klrsal kesimde ocak-dede-talip ili~kisinin stkl bir ~ekilde ya~andt& ortamlarda ikrar kurbaru cem erkantrun sistemli olarak denm ettigi soylenebilir. Konuyla ilgili c;ah~ma ic;in bk. Ali Yaman (2003: 331-356).


SerlcanKOSE

cemlerinde sunulan kurbanlll asJ temel i~levi, inant;: yaprSllll bi)imlendirmesidir. ikrar

ceminde sunulan ktu:banlan, E ski T iirklerde goriilen ant it;:me ritiielleriyle birlikte

degerlendirmek gerekmektedir. Bilindigi iizere E ski T iirklerin an t torenler·inde

kanla birlikte s:e~itli it;:eceklerin kan~tmlarak is-ilmesi soz konusudtu: (Orkun, 19 50:

349-350; inan, 1998: 325). Anadolu cografyasmda ant irmek ~eklinde teHiffuz

edilen deyimin kiiltiirel-inans:sal arka plam, sozii edilen it;:ki veya kmuzm it;:ilmesi

ritiieline dayanmaktadu. Gos-er-evli hayat bis-iminde goriilen ant torenler·inde

kansrz kurbanlann soziin h.-tttsalhgrm tescil etme ya da me~rula~tlrma amacr ta~rd!gr

goriilmektedir. is:ilen it;:kinin kutsa1 bir kimlige biiriindiiriilerek verilen soze ~ahitlik

etmesi soz konusudun:. Kiiltiirel ve inans:sal degerler·in bellek ve uygulamada degi~im

donii~iime ugrarugr goriilmektedir. D o laylSlyla verilen soziin kar~lligrnda uyulmasr

gereken ktu:allar biitiinii sozle ifade edilmekte ve kurbanla tasdik oltmmaktadu.

Alevilikte inancm siirekliligini saglama mekanizmasr ise gorgii/ sorgu aruyla

ifade edilen cemlerde gert;:ekle~mektedir. Gorgii cemleri, Alevi inans: sisteminde,

ki~inin dede ve toplu luk kar~rsmda temizlenme/ annma ritiielidir. Bu ritiielde ki~iler

yu it;:erisinde yaptlklan dogru ya da yanh~ davram~lann sorgnsnnn vermektedir.

Gorgii-sorgu kurbam cern erkiuu, aym zamanda Aleviligin denetleme mekanizmas1111

olu~mrmaktarur. inanca gore ad! ges:en ritiielde bazr Alevi ocaklannda, ki~iler

aym zamanda ikrar vermi~ ohu: ve manevi anlamda ise annnu~ olmaktadu. Gorgii

cemlerinde surmlan kurbanlar, ocaktan ocaga farkhhk gostermekle birlikte kanh

kurban olmaktadu. Gorgii cemine girecek ki~iler, dedenin ve cernde bulunan

bireyler·in nzahgnu almak durumtmdarur. Dolayrsryla sunulan kurbarun amacr, ikrar

ceminde verilen sozlerin krsmen yer·ine getir·ilmemesine kar~llikur.

Yaprsal-i~levsel anlamda, Alevi inant;: sisteminde temel cemlerin o lmamasr

durumunda diger cern erkanlaruun bir anlaffillun olmarugr goriilmektedir. i krar

ve musahiplik cemlerinin var o lmas1111 saglayan unsur kurban ritiieliyle anlam

kazanmaktadu. Kurban ritiielinin cern erkiuundan s-rkanlmasr durumunda Ceffilll

i~leyi~ mekanizmasr duracak ve inant;: sekteye ugrayacaktlr. DolaylSlyla ad! ges:en

cemlerde sunulan kurban, bir yandan J O!a k.ttrban olma gibi manevi bir anlarm diger

yandan ikrar verecek ya da musahip olacak bireylerin topluluk it;:erisinde soziiniin

tasdik edilmesini simgelemektedir. Bu dii~iinceleri kansrz kurban olarak goriilen

dolu-dem alma gelenegi de desteklemektedir. Alevilik it;:erisinde dern-dolu gelenegi,

ayru zamanda ki~inin yalan soylememesini, inant;:tan sapmamas1111 tasdik eden unsur

o larak goriilmektedir.

15 8 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------


Alevi inans: sisteminde kurbanr·itiieli ~u ~ekilde gosterilebilir:

Alevi Ina~ Sistemi I) ~ 1+-l Me~ru Mekanizma Ocak Kurumu I) ~ +-I Denetleyici Mekanizma Oedelik Kurumu I) ~

Eylemsel Mekanizma 1+-l Cem &kAnl I *

l~letim Mekanizmas1 1+- @ Tablo'da Alevi inan<) sisteminin kurban merkezli yaprsal-i~levsel s:oziimlemesi

yapurm~tlr. Birbirleriyle ilintili ocak buumu ve dedelik ktuumunun Alevi inancuun

temel yaprsuu te~kil etmesi, soz konusu yapllann i~levsel ozellikler·inin o ldugunu

gostermektedir. Bu baglamda ocak buumu me~ru mekanizma; dedelik kurumu

ise denetleyici ya da otokontrol mekanizma olarak goriilmektedir. Cem erkam,

inancm eylem mekanizmasryla varhguu korumaktadu. T iim bu bilgiler 1~rgu1da, cem

erkamrun i~letim mekanizmasr ise kurban ritiielleridir. DolaylSlyla me~ru, denetleyici

ve eylemsel i~lev mekanizmalan dogrudan ya da dolayh o larak i~letim mekanizmasma

yani kurbanr·itiieline baghdu.

Alevi inans: sisteminde kurban ritiieliyle ilgili ortaya konulan s:ah~malarda, kurban

ritiielinin toplumsal a<)rdan bereket, kon mma ve sakmma i~levlerinin oldugu (Sels:uk,

2016: 51), btumn yamnda toplumsal bir lik beraberlik duygulamun peki~tirilerek

ortak kiiltiirel degerlerin canhhguu siirdiirdiigti (c;rblak, 2005b: 175) ~eklinde

------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 159

SerlcanKOSE

s:oziimlemelere tua~ll<llgr goriilmektedir. Soz konusu i~levler <ll~mda, yap1sal i~levsel

olarak inans: oriin tiisiiniin bir pars:asr ~eklinde nitelendirilebilecek h.-urban ritiieli, Alev i

inan)· belleginin h.-tttsallik su11nm belirleme, koruma ve gelecek ku~aklara aktarma

i~levlerine sahiptir. Bu baglamda, h.-urban ritiielinin ki~ileraras1 i~levsel durumu nedir?

diye soruldugtmda, ritiielin inans: sistemine saglad1gr gorevden ziyade, sistemin yok

olmasuu engelleyen pars:alar biitiiniinii olu~turdugu soylenebilir.

Kurbanm Anatomisi: Alevilikte Kanh Kurbanm P ars:alan ve Payla~1m1

Alevi inan<) sistemi baglan11nda ileri siiriilen yukan daki bilgiler, bir yandan yaprsal

i~levsel d iger yandan performans teorinin temel paradigmalan yla olu~tunumu~tur.

Ote yandan Alevilikte kurban ritiiellerinin Eski T iirk inans: sistemindeki kurban

uyguJamaJanyJa kar~l]a~tmJmaSllllll yapllmasr, ko nUlllUl btitiin}iigti a<;:rSllldan onem

arz etmektedir. Bu baglamda, E ski Tiirk inans: sistemiyle Alevilikteki kanh kurban

ritiiellerinin kar~lla~t1rllmas1 sadece h.-tuba11111 pars:alan ve payla~m11 baglalll111da

degerlendirilecektir.

Geleneksel ya~am bi<;:iminde, toplumsal dtizenin ve gtivenligin saglanmasi,

hiyerar~ik yapu11n korunmasryla miimh.-tin goriinmektedir. Siyasi ve dini/ inans:

otor·itesinin denetiminde ger<).ekle~tirilen kanh kurbanr·itiiellerin de, kurban hayvanu1111

biitiiniinii olu~nuan p ars:alan iiyeler arasmda payla~tlnhr. Grup iiyelerine onderlik eden

boy beyi ve inans: lider·i, dini-mitik anlamda kozmosun ba~at unsurlan ; sosyo-kii!tiirel

baglamda ise hiyeraqik diizenin denet!eyicisidir. Hiyerar~ik olu~umun en iistiinde

yer alan bu ikili yapll:anma, aym zamanda top!tunsal yapu11n i~levsel mekanizmasma

i~aret etmektedir. Kanh kurban hayvar1111111 biitiin i<)inde pars:alara ayrllarak payla~rllll,

kaostan kozmosa donii~iimii temsil e tmektedir. Bu dognumda Tiirk h.-tiltiir evreninde,

kanh h.-tubanlann parc;:alan siyasi baglamda o toritenin me~ruiyetini saglarken in ans:sal

diizlemde kozmos ozelligi gostermektedir. T iirk devlet geleneginde sumuan kanh

kurbanlar soy esasma dayah onuma diizenine gore payla~llmaktadrr. N itekim T iirk

inan<) sisteminde, Oguz boylamun <)e~itli kunutay ve to renlerde belirli bir onuma

diizeni vardu. Her boyun kendine ait mevki-o runlarn11114 o lmasr, geleneksel

toplantl!arda surmlan kanh kurbanlam1 payla~llmas1 konusuna da etki etrni~tir. E btu

Gazi Bahadu H an'm.Jecere-i Terdkime (46-47) adh eserinde, 24 Oguz boyunun onuma

diizeni ve ~olenlerde surmlan kurban hay\'arllllln payla~llmasr hakkmda aynntlh

4 Orun ve Ulu~ hakbnda aynnbh bilgi ic;in bk. Abdwkaclir inan (1998). Aynca Turk kulrurtinde Oguz boy adlanrun orun kavrarmyla ili~kisi uzerine yapJan bir degerlenclirme ic;in bk. LeYent Kurgun (2006).



bilgiler vardu:. E sere gore, boy beyi Gtin H an ~tadu:m ba~ ko~esine oturur ve ona

hayvanm ba~r, sut klsnu, kuyruk sokumu ve bagn; ~tadmn i~t e~igine Irkll A ta onu:ur

ve ona gogsti; G tin Han'm sag tarafmdaki ~tadua btiytik oglu Kayr ve ona da hayvamn

sag a~rkh iligi pay olarak verilir. Kayuun ~tadmnm o ldugu sag taraftan ba~lamak tizere

uzapp giden be~ ~tadu vardu ve buralarda Alka evli, Yazu, Dodurga, Av~ar, Begdili

boylan yer ahr. O guzun sozti edilen bu boylann a suasryla kurban hayvamnm sag kol

iligi, sag yan ba~r, sag oyluk ba~r, sag oyluk, sag sutl dagrtllmaktadu:. Sol tarafta ise

suasryla; Bayudu, <;avundur, Salur, Alayuntlu , Igdu: ve Ava onu:maktadu. Bu boylann

da hayvamn sol tarafmdaki par~talan payla~tlnlmaktadu. Boylara kurban hayvamn

payla~tlnlmasmda. Gtin H amn etkin bir role sahip o ldugu gorlilmektedir. Dolap sryla,

boy beyi ya da hakan, dtizenlenen toplantllarda yonetici konumundadu:. Aynca

ara~tlncuar (!nan, 1998: 252-253), Kazak ve Ku~z Ttirklerinde misafir i~tin sunnlan

hayvamn payla~nr.unda, etin on iki par~taya ayrurugnu ve her bir par~tasnun misafirlerin

mevkilerine gore dagrtllrugnu belirtmi~tir. Benzer ~ekilde Anadolu'da da misafir

geldigi zaman sunnlan ve adma misajir k 11rbam denilen kurban ritiieli yapillnaktayru.

Bu kurbanm ba~ ve kuyruk klsrmlan misafirin ontine getirilmekteydi (Yalman, 1977:

14-15). Verilen or:neklerde sozti edilen uygulamalar, farkh a11J ardan yorumlanabilir.

Ancak toplumsal yapuun en b ti)iik par~tasr olarak siyasi otoriteden, en kti~ttik par~tasnu

olu~n1ran ai1eye kadar kanh h.lubamn hiyerar~ik olarak payla~munda yukanda da

bahsedildigi tizere kozmos a1~sn1lll oldugu gorlilmektedir. Oguz boylanr1111 ~tad!rlara

on1rma dtizeniyle kanh hayvar1111 payla~Jmasr arasmda ko~utluklar vardu:. <;arurlann

kaprsr doguya dogru baklnaktadu:. DolaylSlyla kurban hayvar11111n da dogu yontine

dogru sunumu soz konusudur. Yerle~im sistemine gore kurbanm sag ve sol tarafr,

boy beyinin sag ve sol tarafrnda bulunan beylere; boy beyine ise kurbamn kafasr,

srrt klsnu ve h.·uyruk sokumu pay edilmektedir. Bu dogruln1da, kurbamn payla~muyla

onm dtizeni arasmdaki ili~ki kozmosun saglanmasu1111 gostergesidir. i\-lisafire ev

sahibi tarafrndan h.·urban sunulmasnu ise iki boyutta a~trklamak mtimh.iindtir. Birincisi,

misafir, ev hanesine yabana birisi oldugundan, evin rulmmm ona zarar vermesini

engelleme dti~tincesine dayanmaktadu:. ikincisi ise, misajir gelen e~·e k 11t ge!it; (DLT,

1985: 92), atasoztinde de gorlildtigti tizere misafirin kutsal o larak dti~tintilmesi

inancryla ifade edi1ebilir. Bu baglamda, birinci yakla~unda ruh tasarm1111111 zarar verici;

ikincisinde ise yarar saglayrcr ozelligi on plandadu:. H er ikisinde de ortak olan, kanh

kurbanm kozmosu olu~n1nnasrdu:.

5 Divanu Lugati't-Turk'ten ahnan bu atasozunun Turk dunpstrun s:e~itli topluluklannda benzer ~ekilde gorwmektedir. Bk. Ozkul <;:obanoglu (2004: 383-384).


SerlcanKOSE

T tirk kliltiirtindeki hiyerar~ik yap!lanmaya benzer dnrum, Alevi inancmda varhgnu

stirdtirmektedir. Alevilikte, cem ic;:erisinde on iki hizmet erkiuumn belirli bir otnrma

dtizeni vardu . Dede, Oguz boy beyinde bahsedildigi tizere dairenin merkezine

onu:maktadu. D iger hizmetleri gerc;:ekle~tiren ~aluslar, dedenin sag ve sol tarafmdan

ba~lamak tizere sual!amr. Bu noktada h. .. urban hayvamnm ba~ tarafl ise dedenin

onu:dugu konuma gelecek ~ekilde yer ahr. D o layrsryla kurban kozmosu olu~n1ran

unstu: o larak gorlilebilir. Alevi inancmda, ocaklar arasr farkhhk o hnakla birlikte,

ozellikle musahip cemlerinde ciger ve }iirek organlamun dede ve musahip o lan

ki~iler tarafmdan yenildigi tespit edilmi~tir. Amasya yoresi, Erkona~ ocagmda ciger ve

)iiregin dede ve musa hip dt~mda cemde bulunan ve cem halkasnun en o n suasmda

bulunan ki~ilerce yenildigi gortihnti~tiir. Bununla birlikte knrban etinin pay edihn esi

esasma dayah birtaknn uygulamalar da gerc;:ekle~mektedir. Kec;:eci Baba ocagmda,

knrbamn do~ adt ver·ilen klsrm dedeye; ktirek kemiginin oldugu boltim ise zakir yani

a~rga ver·ihn ekted ir. G tintimtizde c;:ok fazla uygulanmasa da bazr Alevi ocaklannda

ktu:ban derisinin ve kafasnun a~rga verildigi dtu:umlar soz konusudtu:. Ancak genel

o larak Alevi inancmda, cemde da~ttlan her kanh ya da kansrz kurban lokmalan ceme

i~tirak edenlere e~it olarak verilmektedir.

Kurban hayvarumn payla~rrmyla ilgili olarak Tahtacr Alevi topluluklamun

uygulamalan daha belirgin gorlilmektedir. Dede once loklnasnu, kendi sofrasnun

payma dti~erl gogtis etine banarak yer; sonra koyumm )i iregini ahp parc;:alara

ayu arak sofralara payla~tlnr; cigeri ise, birer parc;:a kopanp kurban sahibi kan .. kocaya

verdikten sonra, ger·i kalarlllll parc;:alayrp c;:orbarllll i<)erisine atar (Yortikan, 2002:

272) . Ara~tlnc!lar (Yillnaz, 1948: 68; Noyan, 2006: 211), Tahtac!larda ikrara yeni

girerl e~lerin knrbamn do~lerini dedenin ontine getirdigin i ifade eder. ikrara giren

bacnun e~i de kurbamn kuyruk sokumunu deder1in ontine koyar. Sag kol delilciye,

sol kol musahip bacrsma, sag but stiptirgeciye, sol but e~ bacrsma, sag ktirek kemigi

eklnekc;:iye solu e~ bacrsma, sag kaburga ah<)rya, solu e~ bacrsma, sag oyluk ~emsi'ye,

solu e~ine, boynu gozctiye, sag oyluk sazcrya sol oyluk c;:algrcrya dagrtthr. Tahtacr

topluluklannda, diger Alevi topluluklannda o ldugu gibi h. .. urban edilen hayvamn derisi

)iizliltip, i~kembe ve bagusaklan <)rkar·Jldtktan soma hic;:bir orgam parc;:alanmadan,

kemikleri klnlmadan tiim o larak bir kazanda pi~irilir. D aha sonra knrbamn kernikleri

klnlmadan eti kerniklerinden ayr·rhr. Knrbarllll sag on bacagr ile do~ (gogtis) adt ver·ilen

parc;:asr dedeye stumlmak zorundadu. Bu kurbanm etini sadece ic;:er·i cemine katllanlar

yiyebilmektedir (Selquk, 2005: 107). Yine <;:aylak oyma~na bagh Tahtac!larda da

j\ fusahip knrbam cern erkamnda dede, knrbamn sag on baca~ndan bir parc;:a ahr



ve rnusahip olacak erkeklere ve1·ir. Erkekler de bu eti e~leriyle payla~lf- Menernenci

oyrnagmda ise dedenin sofrasma kurbanm sag on bacag1 ve do~ii konulur. K nrbarun

kellesi de pi~irilmi~ o lrnasma kar~ilik yenilrnez. Knrbanm cigeri ise sadece <;aylaklarda

herkesin birbi1·ine birer lokrna ikrarn etrnesiyle yenilir. Bu oyrnaga bagh Tahtacuarda

dede, yernegin arasmda h.'l.ubanm cigerinden ekrnegin arasma bir pars:a koyup

sofrasmdakilere birer lokma verir. Bundan soma digerleri de ayru ~ekilde birbirle1·ine

ikrarnda bulumu . .Ancak yeni rnusahip olan <;iftler, knrbanm cigerinden ba~kalanna

lokrna verernezler, sadece kendilerine ve1·ildiginde yiyebilirler (<;1blak, 2005a: 116-

117) . Baz1 Taht:ac1 .Alevi topluluklannda ise kurbanm pars:alaruun payla~uru,

kurban hay<,ramna niyaz etrneyle siirdiiriilrnektedir. Knrban edilecek hayvan cern

rneydamna dede lkar~1sma gelir ve dede duap verdikten sonra, erkanda bnlunanlar

kurban hayvamna kendi oturdugu konurndan kurbana niyaz ederler. Dolaps1yla bir

taraftan knrbamn payla~mu diger taraftan ise knrbana niyaz ~eklinde goriilen farkh

uygnlarnalan kozmosla ili~kilendirrnek rniirnh."iindiir .

.Alevi inans: s.isterninde knrbamn pars:alan hususunda kan ve kernik iizerine

nygulanan pratikler yer alrnaktad1r. Cern erkanma bagh o larak snnulan kmbanlarda,

hayvamn kam ozenle akltilarak kemikleri ise klrurnadan topraga gorniiliir. Baz1 .Alevi

ocaklan, soz gelimi Kes:eci Baba ocagmda, kemiklerin belirli bir diizen i<;e1·isinde beyaz

bir beze saruarak topraga gorniildiigti bilgisi elde edilrni~tir ve soz konusu uygularnaya

kejinleme/ kejenlem~ aduun verildigi tespit edilrni~tir. Sozii edilen ocak rnensuplanyla

yapuan gorii~rned.e, s:ok s1k o lrnasa da ozellikle ikrar ve rnusahip cemlerinde kefinlerne

uygnlarnasuun yapud!~ belirtilmi~tir. Benzer ~ekilde E ski T iirk inans: sisterninde ve

giiniirniizde baz1 T iirk boylannda soz konusu kernik ve kanla ilgili uygularnalann

varh~ soz konusudnr. E ski Tiirklerde kemikleri kmnak yasaktlf. Kerniklerin klnlrnas1

ya da pars:alanrnas1 bereketin, ba~anrun ve iirernenin sonunu getirecegine olan inans:Ia

a<;Iklanrm~tlr . .Alta.yTiirkle1·i, ritiielden artan kernikle1·i toplay1p ya nehre blfaklflar ya da

topraga gornerler (Lvova vd. 2013: 76) . Konuyla ilgili olarak Roux (1999: 127), rulmn

kanda ve kemikte bulundugnrm ifade etmi~tir. E ski T iirklerde kan gibi kemiklerin de

kutsah is:erdigini soyleyen Ron."', bu kutsalli~ kemigin yeniden dll·ilmenin sernbolii

o lduguyla a<;1klar. Kernik, ki~iye can veren, onu ge<;rni~ten gelecege baglayan ve

aym zarnanda atalardan miras kalan bir ozelliktedir . .Ara~tlncuar (.Ac1payamh, 197 4:

60; .A~kun, 2006: 96; .Abdulkadiroglu, 1997: 163), .Anadolu'da akika kurbam ad1

altlnda gers:ekle~tirilen ritiielde sunnlan h.'l.ubanlann kernikle1·inin klfurnad1~111 tespit

etmi~tir. Knrban edilen hayvamn kerniklerinin hi<;bir ~ekilde klnlrnadan veya zarar

6 Kefinlemeyle ilgili uygulamalar i<;in bk. Eroz (1992: 44); Ersal (2016a: 41 5).

------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 163

SerlcanKOSE

gormeden konmmasr hakkmda H arva (2015: 443), kemiklerin hayvanm yeniden

dirilmesi anlamma geldigini ve dolayrsryla oteki diinyada ki~iye hizmet etme inannyla

a<;-rklamaktad!r. Kimi durumlarda kurbanhk hayvanm kemiklerinin yakllmasr durumu

soz konusudur ki ara~tmcuar bu dununu olii rulnumn rahat etmesiyle ili~kilendll·ir

(Rou .. "(, 1999: 285; .Anohin, 2006: 36). Kazak ve Kugrz Tiirkler·inde kurban edilen

hayvanm kafasr, deris:i ile kemiklerinin o len ki~inin mezaruun iistiine konuldugu ya da

asudrgr da goriilinektedir. Bu inans:, ges:mi~ donemlerde o liiniin mezanna, giyecek

yiyecek, silah, at gibi unsurlann koyulmasr geleneginin daha sonraki ymnu~atllnu~ bir

a~amasuu olu~turmaktad!r (.A<;:a, 1999: 25) . Dolayrsryla gerek eski Tiirk inans-Iarmda

gerek .Alevi-Bekta~i gelenegi is:erisinde kurbamn kemiklerinin kmhnamasr ve ozenle

gomiilinesi genel ola.![ak inancm i~leyi~ mekanizmasnun kolay bir ~ekilde aktanrmru

sagladr~m gostermektedir. Bu dogrulmda, in ans: oriintiileri ritiie1 is:erisinde en ince

ayrmtrsma kadar korunmu~ goriinmektedir. .Aynca .Alevi inans: sistemi baglanunda

soz konusu r·itiiel davraru~m saklanarak aktanlmasr, cemlerin merkezinde bubamn

i~letim mekanizmasr olarak yer almasryla a<;-rklanabilir .

.Alevilikte kurbanm pan;:alan ve payla~muyla ilgili verilen bilgiler, eski T iirk inans:

sisteminde uygulandrgr ~ekliyle degi~im-donii~ii.m ges:irerek varh~ru siirdiirmektedir .

.Ara~tlncuar (.Arslan, 2016: 1 07) mitolojik-ekolojik ozellikli en eski zamanlarda

ya~ananlarm ve inamlan koken tarihinin, Tiirk kiiltiire1 belleginin tematik merkezini

ve is-erigini olu~mrdugunu ifade eder. Soz konusu koken tarihi, sozlii kiiltiiriin zihinsel

kaydetme, hatrrlama ve aktarma bi<;:iminde kurulan ileti~imi vasrtasryla davram~a,

ritiiel ve sanata, daha geni~ bir ifadeyle kiiltiire1 iiretime donii~iir. Kok-Tengr·i

merkezli inans-Iar, s:e~itli kiiltler, kutsal bitki ve hay<,ranlar, zamana ve mekana ili~kin

gerekli davram~ ve nygulamalar, hatta kotii ve zararh o ldugu dii~iiniilen unstulara

yonelik sitayi~ler, biitiinciil evren anlayr~nun yansnnalan ve hatrrlama figiirler·i olarak

siireklilik kazamr . .Alevilikteki soz konusu knrbamn ozenle pars:alanrp payla~umasr,

ozellikle ikrar ve mnsahip cemlerinde daha geni~ anlamda ise is:eri kmbanlarmda

uygnlanmaktadrr. D o laylSlyla eski Tiirklerdeki boy beylerinin hiyerar~ik yaprlanmasr

.Alevilik is-erisinde on iki hizmet erkamna donii~mii~ siyasi o to rite inans: otoritesiyle

me~ruiyet kazamru~t:rr. Kurbamn pars:alan ve payla~uruna }iiklenen anlamlar ve

uygnlanan pratikler, lkiiltiirel bellek aracill~yla .Alevi inans: sisteminin birer pars:asr

haline gelmi~tir. Dini-mitik anlamda, kmbamn pars:alan ve payla~rrm kozmosu,

yani diizeni daha geni~ ifadeyle topltunsa1 birlik ve beraberligin saglanmasma

i~aret etmektedir. So.z konusn kozmosu saglama, .Alevilikte ki~ilerarasr ileti~imi ve

dayam~mayr biitiinlemektedir.



D em Adem 'e Adem D em'e/Demsiz Adem 'e Adem D em e: Alevi i nans:

Sisteminde Dolu/Dem K iiltiirii

Tiirk h.-liltiiriinde, kansrz kurban olarak sunnlan nesneler arasmda alkol iererikli

ierecekler yer almaktadu. Gokalp (1991: 80), Yakut Tiirklerinin Tann'ya kurban

sunma amaClyla dokuz bardak kmuz is:mesinden bahseder. Yine Yakut T iirklerinde

Tann'ya kanh kurban adama torenleri bahar ba~langlCmda gers:ekle~mektedir ki bu

zamanda kansrz kurban olarak topluluk claire ~eklinde oturarak kuruz is:er (Harva,

2015: 451). Altay Tiirklerinde, ozellikle ortakla~a diizenlenen toplant1yla rakl ierme

ritiieli gererekle~til-ilir. Rakuun hazulanru~ ortamda ate~ yakilir ve demirden bir kazan

konulur. Toplantlya katllan erkekler ate~in sag ve karunlar sol tarafma ges:erek claire

~eklinde oturur. Rakl iermeye, ev sahibinin i<;:kiyi tahta fincanla sol elinde m tmasr ve

sag eliyle ate~e bir miktar atmasryla ba~larur (Hassan, 2000: 1 06). Potapov (1960: 73) ,

Altay T iirklerinde goriilen rakl ya da daha eski is:ecek o larak klrruz ierme gelenegiyle

ilgili benzer uygulamalardan bahsederek Ozbek Tiirklerinde hanedan mensuplannm

diizenledikleri boza is:me ritiieli hakklnda bilgi verir. Sozii edilen ritiielde, boza

iermek ierin belirli bir hiyerar~ik d iizenin oldugu belirtilir. Ba~ ko~ede tor (bey), onun

sa~nda ve solunda ata!tlelar, sag atahgm yarunda 1~1k agasr, kaprda ise J'asavttf denilen

ki~i durur. T orende bozanm da~tlrru to r (bey) olarak adlanrunlan ki~iden ba~lar.

Potapov, Altay T iirklerinin klrruz ve rakl ierme gelenegiyle Ozbek Tiirkler·inin boza

ierme geleneginin benzer ozellikleri hakklnda bilgiler ver·ir. Ortak olarak hazulanan ve

ortakla~a tiiketilen is:kilerin, ilkel hayatln bir getirisi o ldugunu ifade eder. Dolayrsryla,

T iirk diinyasmda rakl, klrruz, ~arap ya da adma her ne denilirse denilsin alkol i<)erikli

ierecekler·in gerek sas:rlarak gerek belirli toren uygulamalannda is-ilerek sunuldugu, bu

ritiiellerde iiretim ve tiiketimin ortakla~a gers:ekle~tigi belirtilebilir.

T iirk kiiltiirii ve inaner dogrultusunda yukanda verilen bilgiler ve uygulamalar

Anadolu cografyasmda Alevi inans: sistemi is:inde yer almaktadu-. E ski T iirk inaner

sisteminde de ayru adla ifade edilen dolu alma geleneginin belirli bir diizen i<)erisinde

icra edildigi soylenebilir. Dolu, dem gibi ifade ~ekli yanmda soz gelimi Denizli

<;aleraklrlar'da ya~ayan Bekta~i toplulugtmda raklya a~·az;lt ~araba ise k tz;ldeli aduun

verildigi goriilmektedir. Soz konusu adlandumalarda gizli bir dilin kullamlarak

kutsalligm totemsel donii~iimii yer almaktarur. O te yandan Alevi inaner sistemi

baglarrunda, dem ahna ritiielinin kokeni j\ fuhammed peygamberin 1-firaer olayma

7 Anadolu'da Alevi c;an kavramt adt alnnda ttim Alevi inanctna mensup oc.aklan n dem-dolu gelenegine sahip olmadtgtnt belirtmek gerekmektedir. Soz gelimi, Kurenan ocag,nda, cem erlcirunda dolu yer almamaktadtr.

------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~ttrma1an Dergisi / 2017 / 15 165

SerlcanKOSE

dayandmlrnaktadu . i\tluhammed Pi!ygamber mirar doniifii K.trklar cemine gelir. Selman bir fane

iiziimiin Slf)'ttntl pkanr ve bunu bir k it i irer, ancak hepsi irmit olur. Bu uzum Sti)'Hna dolu adtnt

~-erirler. 1\lfest olurlar ve semaha dumrlar. Soz konusu anlatl, bir yandan cern diger yandan

dolu geleneginin kokeniyle ilgili goriilrnektedir.

YapJan alan ara~tlrrnalanndan cern erkanma giren her yiyecek ve is:ecegu1

kurban olarak algJand.tg1 ve dolay1s1yla dolu o larak adlanduJ an alkollii i)eceklerin de

dualanarak kurban forrnuna ge<;:tigi tespit edilmi~tir. D olu, bir s:ay bardaguun i)inde

olur ve sag el sol eli kapsayacak ~ekilde avus: icrerisu1e almarak su lamr. Cerne gelen

ki~iler bu ~ekilde cemde bulunarak dedenin doluyu dualarnasuu bekler. D aha sonra

dede bu icrkiden bir yudurn alarak doluyu ni~anlar ve bu sayede dolu kurban forrntma

girer. D olu is:rnenin belirli bir edep ve erkam vardu. Cernde, denetimi saglay1C1 i~levini

iistlenen dede doluyu dualad!ktan sonra, cerndeki d iger ki~ilerle birlikte doludan icrer.

l )ile11 her dohumn a:rdmdan giilbeng okunur. G ozcii, dede11in kontroliinde cernde

i)ilen dolumm i)ilme anuu soyler. D o lay1s1yla her biri birbiri is:erisine ges:mi~ ritiiel

davram~lardan olu~an bir ortam saglanu.

Alevi u1ans: sisteminde dolu yukanda bahsedildigi iizere icrilm ek suretiyle oldugu

gibi defile birkas: damla akltllarak da kurban ~eklinde yer alrnaktadu. j\ fanisa Salihli'ye

bagh K abazh ko)iindeki Bekta~iler soz konusu delile dolu darnlatlna ritiielini, de/iii

tf)'andmrken gercrekle~tirrnektedir. Ote yandan Erdebil siiregine gore hizrnetlerini

)iiriiten Ankara c;:ubuk, <;ankln ~abanozii merkezli be~ ocagm cemlerinde saki ilk

derni ocakl!kta yanan ate~in iistiine serper. Bu ate~e serpile11 derne G iirgiir Baba

Dolusu denir. Sonra hazulad!~ kadehlerden birini dedeye gotiiriir. Dede dualay1p

icrer. Os:iincii kadehi ahp baba posttma stmar. Saki, ate~, dede ve baba postuna dem

sunduktan sonra postuna ge)erek bir kadeh dern ahr (Ersal, 2016b: 140) . Sozii edile11

delile dolu sunma uygulamasuun eski T iirk inans: siste!llll1de Gok Tann'ya kurban

ritiiellerinde de be11zer ~ekilde yer ald!g1 ara~t1nc1larca tespit edilmi~tir (!nan, 1986:

56) . Sadece G ok Tann'ya kurban ritiielleru1de degil aym zarnanda Altay T iirklerinil1

evlenrne ritiiellerinde de gelinil1 ocaga klrmz dokmesi soz konusudur (Radloff, 19 54:

322) . Bu baglarnda, Alevi inans: sisteminde delile dolu sunmamn eski T iirk u1ans:

sisteminin bir uzant1s1 o ldugunu soylernek rniirnh.i in goriin rnektedir. Alevilikte

delilin sonrnesi dururnunda uygulanan pratikler kutsalliguun ayn bir gostergesidir.

Alevi u1ancmda, ozellikle Tahtaa Alevilerinde deli! herhangi bir sebepten dolaYI

sondiigti zarnan, cemdeki tiirn bireyler dii~kiin o lur. Cern erkam is:in hazulanan dolu



ya da h.·urban lokmalaruun hepsi gorniiliir. Dii~kiinliigiin kaldmlrnasr, delilin yeniden

uyandmlrnasryla dolayrsryla kanh kurban ve dolu aracill~yla saglamnaktadu.

Geleneksel anlarnda cemlerde dem, dolu gibi adlarla ifade edilen ic;:kinin zarnanla

toplumsal ve hakim bir gorii~iin etkisi altmda kalarak dind1~1 uygularna olarak kabul

edilmesine dogru gidildigi alan ara~tumasmdan elde edilen verilerle sabitlenmi~tir.

Alevi inancma rnensup ki~ilerin c;:ocuklaruu cem torenlerine ic;:ki oldugu ic;:in

gelrnediklerini ifade etmeleri bu durumu yeterince ac;:rklamaktadu. Ancak her ne o lursa

olsun cemlerde sunulan dolu kurbanlaruun Alevi inaner ic;:in vazgec;:ilmez bir yapr arz

ettigini soylemek miimkiindiir. Burada onemli olan dolu, bade, dem o larak adlandmlan

ic;:kinin rnahiyeti degil onun sembolik bir anlam ifade etmesidir. Ara~tulCllar (Ersal,

2016b: 166), dern-dolu rnerkezli yiiriitiilen cern erkanlanndan sozii edilen unsurun

kalkmasr neticesinde ritiiele ko~ut gostererek geli~en inane;: pratiklerinin de ortadan

kalkt1guu ifade etmektedir. Dolapsryla, ritiiel siirec;: ya da siirekliligin temel yaplSllll

te~kil eden dinamigin sekteye ugramasr yapryr donii~tiirmekte ya da yok etmektedir.

Yaprsal-i~levsel anlarnda, dolurmn yerine iiziirn ya da rneyve sularuun almasr yaprp

korusa da i~levsel is;erigin yerine getirilmemesi ritiielistik yapmm geleneksel anlamda

aktarunuu durdurrnaktadu. Bu baglamda, demle yapllan cemler·in sosyo-kiiltiirel ve

ki~ilerarasr i~levsel dururnu, tiirn yapllann degi~irnine neden olrnaktadu.

Son us:

inane;: ve buna bagh olarak olu~an ritiiel davralll~lar, kiiltiir sisteminin alt yapr

unsuru olarak ye:r ahr ve soz konusu davralll~larm degi~rnesi sistemin diger yapr

parc;:alanna gore daha yava~ ya da zor ohnaktadu. Ritiiel tekrarlanan bir o lgu o ldugu

ic;:in, ritiielin ic;:inde birc;:ok inane;: unsuru kahcllrk gosterir ve ya~amaya devarn eder.

DolaylSlyla E ski T iirk inane;: sisterninde ve Alevilikte kurban r·itiieli uygularnalan

baglarnmda benzerlikler goriilrnesi, kurban ritiielinin kendi yaprsal-i~levsel dururnuyla

ili~kilidir. Ote yandan Alevi inane;: sistemini var eden ocak kununu, dedelik kururnu

ve cern erkalll belirli i~levsel mekanizmalara bagh olarak siirekliligini korur. Dedelik,

ocak kunununun; cern erkam ise dedelik btrurnurmn rne~ruiyetini saglarnaktadu.

Cern erkarlllun gerc;:ekle~rnesinin inanc;:sal dayanagr ocak kururnuyla dedelik

kururnunun varhgr o larak goriilrnektedir. Yapllar arasmdaki bagu1t1lar, Alevi inane;:.

sisterninin i~leyi~ini saglayan cernin merkezi bir rol oynadrguu gosterrnektedir. Bu

baglarnda kttrban ritiielleri, ister kanh ister kansrz o lstm, cemin vazgec;:ihnez unsuru,

dolayrsryla i~letirn rnekanizrnasuu olu~turmaktadu. Alevi inane;: sisteminden kttrban

ritiielinin c;:rkarllmasr dururnunda, cemlerin i~leyi~inin sekteye ugrayacagr ve inane;:.


SerlcanKOSE

yaplSllU olu~turan iist yapl kurumlaruun bozulmalara sebep olaca~ soylenebilir. Bu

ac;:1dan baklld1gmda kurban cemin; cern ise ocak kununu ve dedelik kurumunun

var olmasuu saglamaktadu . Birbirine bagh yapuar dizisinin varh~, i~levsel kanahn

olmas1yla ili~kilidir. Kurban ritiielle1·inin cemle1·in merkezinde olmas1 inanc;:sal olu~tun

ve siireklilik mekanizmasnun c;:arkuu dondiiren tmstu oldugtum gostermektedir.

16 8 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------


ABDULKADiROGLU, Abdulkerim (1997). "Kastamonu'da Dini Folklor Yep Dini-:ManeYi Halk inan9 an"_ Tiirk Halk E deb[yaft ve Folk/or Ya'{!lart. izrnir: Akaderni Kitabevi.

ABRAHAf-iSON, Mark (1990). Jflevseldlik (Fonksf:J'Onalizm). <;:ev. Nilgiin <;e!ebi, Konya: Sebat Ofset.

ACIPAYA1ill, Orhan (1974). Turk[ye'de Dogumla 1/gili A det ve lnanmalann E tnolojik E tudii. Erzurum: Atattirk Universitesi Yay.

A<;A, :Mehmet (1999). "Kazak Ye .K.rgu Tiirklerinde Defin Sonrast Bazt Uygulamalar ve A~ Verme (A~ Toyu)."- M.illi Folk/or Dergisi. S. 43, 24-33.

A!'JOHiN, A.\' (2006). A ltqy jamanlrgma Ait Matel)•aller. <;e" Zeheriya KaradavutJannet Meyermanon, Konya: Komen Yay.

ARSL\~, Mustafa (2016). "Kiilttirel Bellek Baglarmnda Ho~gorii ve Ban~m r ~ Arka.plaru". 2. U luslan:mm Hacr Beklaf .Veli Hofgiirn ve Bart{ 5 empo?J·umu, 8-10 Ekim, \..._,/ • Nev~ehir: Nev~ehir Hact Bekta~ Veli ljniversitesi Yay.

l ~ A;>KUN, Vehbi Cem (2006). Sivas Folkloru. ~; I, Sins: S ins 1000 Temel Eser . . . ,

; ........, ; <;ERIB.A;>, Mehmet; .A~a, :Mustafa (2016). Halk Bilim Ara9ttrmalanrun Tanhi _ I I Halk Bilimi E l Kitabt. Ed. Mustafa .A~a, Konya: Komen Yay. __

<;:IBLAK, Nilgiin (2005a). Mmin Tahtacrlan -HalkbilimiArtl{ftrmalan-. Ankara: Uriin Yay.

<;:IBLAK, Nilgiin (2005b). "Mersin'de !nan<;: :Merkezlerine Bagh Kurban Torenleri"_

Z Turk liik BilimiArtlfltrmalan Dergisi, S. 17, 155-176.

<;OBAN OGLU, Ozkul (1999). Halkbilimi Kuramlan ve Arafltrma Yontemleri Tarihine Girif. Ankara Ak~ag Yay.

<;:OBANOGLU, Ozkul (2004). Turk Dun_yast OrtakAtasozleri Siizliigu. Ankara: AKl\I Yay.

EBUL G.AZi B.AHADIR HA~ (1980). Turk lerin Soykutugu. Haz. :Muharrem Ergin,

~I I ~;?z~;~g:;~;~~~~~;;:~;:~~: ~: ... "'¥'' 1 1 ERSAL, Mehmet (2016a). A levilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi-t:;ubuk Hatzast Ornegi-.

Ankara: Gazi G niversitesi T iirk Kiilttirii Ye Hact Bekta~ Veli Ara9ttrma 1Ierkezi Yay.

ERSAL, 1Iehmet (2016b). AleYi !nan<;: Sisteminde Dem Kiiltti ve Dem Gelcli Semahlan. Turk Kiilturo ve Hacr Bekiaf Veli A m{ftmta Dergisi. S. 77.

GOKALP, Ziya (1991). Turk U;garlrgr Tarihi. Istanbul inkilap KitabeYi.

HARVA, Uno (2015). A ltqy Panteonu Miller, Ritueller, lnanflar ve Tannlar. <;ev. Omer Suve.ren, Istanbul: Dogu Kiittiphanesi Yay_

HASSAN, Omit (2000). Eski Turk Toplumu Ozerine l ncelemeler. Istanbul: Alan Yay.

!NAN, Abdiilkadir (1998). "Eski Tiirklerde Ye Folklorda Ant". Makaleler ve

------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ata~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 169

SerlcanKOSE

l ncelemeler. C. I.. s. 317-330. Ankara ITK yay.

i NAN, Abdulkadir (1998). "Orun" Ye Oiu~ Meselesi I- 1Ievki-Orun Hukuku". Makaleler ve lncelemeler. C. I.

KA?G.ARLI MAHf-iUD (1982). Divanu Lugati't-Turk. Haz. Besim .Atalay, C. I, Ankara TDKYay.

KURGUN, Levent (2006). "Denizli ilinde Boy Adlanndan Kaynaklanan Orun Adlan". Turk Kiiltiirii ve Hacr Bekiaf Vek' A ra{ftmta Dergisi. S. 39,33-42.

LVOV.A, E. L., Oktyabrskaya i. V, Sagalayev, A. M., Usmanova, 11. S. (2013). Cuney Sibir;·a Turklerinin Geleneksel Dun_ya Giirii{leri-Simge ve Rituel, C. II, <;ev. Metin Ergun, Konya: Kamen yay.

MALiNOWSKi, Branislaw (1990). Bif;•u, Bilim ve Din. <;:e\: Saadet Ozkal. istanbul Kabalc1 Yay.

NOY.A!.'J, Bedri (2006). Butun Yonleriyle BekfO{ihk t-e Alevilik. C. VII, Haz. ?akir Kes:eli . .Ankara: .Archs: Yay.

OGUZ, M. Oc.al (2014). "Ara~tlrmalann Tarihi". Turk Halk E debfyaft E l Kitabt. Ed. M. Oc.al Oguz, Ankara: Grafiker.

ORKUN, Huseyin Nanuk (1950). "Eski Turkler Nasli Yemin Ederdi?". Resimli Tarih Mecmuast, S. 9, 349-350.

POTAPO\~ L. P. (1960). "Gos:ebelerin i btidai Cemaat Hayadanru Anlatan <;:ok Eski Bir Adet''. Istanbul Oniversitesi E debf_)'af Fakultesi Tarih De7,isi. C. IX. S. 15.

RADCLiFFE-BRO\~, A R. (1952). Structure and Function in Primitive Socie!J'. Great Britain: The University Press Aberdeen.

RADLOFF, \'{lilhelm (1954). Sibir;•a'dan C. I, <;ev. Ahmet Ternir, Ankara: Maarif Bas.meYi.

ROUX, Jean Paul (1999). E skifag ve Ortarag'da A ltq;• Turklerinde Oliim <;e,-. Aykut Kazanc1gil, istanbul:Kabalc.• Yay.

SEL<;UK, Ali (2005). Tahtactlar: Mersin Tahtacrkm Ozerine Bir A rtl{ftmta. istanbul Yeditepe Yay.

SEL<;UK, .Ali (2016). '1\.n~a Bac.liliarda Adak" . ZJWT (Zeit.·chrift fur die Welt der Turken) Dergisi, C. 8, No.3.

YALMA~, Ali R.za (1977). Cenupta Turkmen OJ'maklan. C. I, Ankara: KB Yay.

YMIAN, Ali (2003). 'i\nadolu Alederinde Otoritenin El Degi~tirmesi: Dedelik Kurumundan KUltlirel Organizasyonlara". Bilgi Toplumunda A levilik. Haz. i brahim Bahachr, .Almanya: Bielefeld Alevi KUltlir 1Ierkezi Yay.

Yi\ l\IAN, Ali (2007). A levilik ve Kt:i(!!ba{ltk Tarihi. istanbul Nokta Yay.

YILMAZ, .Abdurrahman (1948). Tahtactlarda Gelenekler. Ankara: Ulus Bas1mevi.

YOLCU, 1Iehmet Ali (2014). Turk Kiiltiiriinde E vlilige Baglt Tabu ve Kapnmalar. Konya Kamen yay.

YOLCU, 1Iehmet Ali (2016). "Halk Bilirni Ara~tlrma Kuram ve Yanternleri". Halk Bik'mi E l Kitabt. Ed. 1Iustafa A<;:a, Konya: Kamen yay.

170 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ---------

:q - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d03540/2017_15/2017_15_koses.pdf · muhtemel oldugunu ileri...

Documents