Түсіндірме хат

050119 «Шетел тілі: екі шетел тілі» мамандығы даярлау жүйесінде «Шетел тілдерін оқытудың қазіргі әдістемес» курсы профильдік пәндердің бірі болып табылады. Осы курстың мақсаты: студенттерде ұлттық тіл білімінің даму перспективасы мен қазіргі жағдайы, қазіргі жалпы орта мектептердің оқушыларына шетел тілдерін оқыту процесін ұйымдастыру заңдылықтары туралы көзқарас қалыптастыру.

«Шетел тілі екі шетел тілі» мамандығының мемлекеттік білім стандарты бойынша. Шетел тілдерін оқытудың қазіргі әдістемесі» пәні лабораториялық практикумдермен қамтамасыз етілу қажет. Лабораториялық практикумдердің негізгі мақсаты: инновациялық оқыту Технологияларын тиімды және шығармашылық тұрғыдан қолдану дағдыларын қалыптастыру, ғылыми ізденіс жұмыстарын жүргізу, белгілі оқу жағдайларында өзінің оқыту тәжірибесінде шетел тілін оқыту үрдісінің негізгі заңдылықтарын қолдану.

Осы міндеттерді орындау үшін лабораториялық практикумдерде шынайы оқу үрдісін модельдейтін (үлгілейтін) жағдайларды тудыру. Қазіргі кезеңдегі шетел тілін оқытудың жалпыдидактикалық ұстанымдарының бірі болып жеке тұлғаға бағытталған оқыту болып табылады.

Осындай оқытудың негізінде оқу үрдісінің қатысушыларымен барлық компоненттерінің өзара тең байланыс жатыр. Оқушы өзінің оқу барысында белсенді қатысушы субъект болып табылады, ал мұғалім сабақта фасилитатор, кеңесші, көмекші және қатысушы рөлінде болады. Мұғалімнің белсенділігінің, маңызды аспектісі – әр-бір оқушының интеллектуалдық қабілеттерін, әлем туралы концептуалдық білімдерді, сөйлеу тәжірибесі, оның жеке ерекшеліктерін, қажеттіктерін, мотивтерін есепке алу, шетел тіліндегі қарым-қатынас барысында өзара әрекеттестіктің әр – түрлі формаларын құру. Жоғарыда айтылған келесіні талап етеді: мұғалімнің арсеналына шығармашылық тапсырмаларды кіргізу, оқушылардың өзіндік интеллектуалдық, және сөйлеу – ойлау белсенділігін арттыратын және жұмыстың интерактивтік формаларымен тәсілдерін, оқу үрдісінің барлық қатысушыларының нәтижелі әрекеттестігін болжау, өзінің тілді меңгерудегі дара жолын әр-бір оқушыға ұғынуға көмектеседі. Осындай тәсілдермен, отандық және батыстық әдістемешілердің пікірі бойынша жобалы жұмыстар, еркін пікірсайыстар, симуляция, рөлдік және іскер ойындар, мәселелі тапсырмалар т.б. болып табылады. Сонымен, «Шетел тілдерін

3

оқытудың қазіргі әдістемесі» пәні бойынша жүргізілетін зертханалық жаттықтыру сабақтарында «Шетел тілі: екі шетел тілі» мамандығының студенттерінде өздерінің келешек оқытушы тәжірибесінде жұмыстың әртүрлі интерактивтік формаларын қолдану қабілеттілігін және дайындығын қалыптастыру қажет. Шетел тілін оқыту теориясын ғылыми облыс ретінде оқу үрдісінің құрулуының заңдылықтары туралы, ауызша және жазбаша қатынастың дамуындағы, шетел тілдері оқытудағы ең нәтижелі технологиялар туралы жалпы түсініктеме қалыптастыру қажет. Лабораториялық жұмыстарға арналған әдістемелік ұсыныстар ГОСО және «Қазіргі шетел тілін оқытудың әдістемі» пәннің 050119 «Шетел тілі: екі шетел тілі» мамандығының типтік бағдарламасы негізінде құрастырылған.

Әрбір лабораториялық жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқаулар келесі құрылым компоненттерден тұрады; тақырыптар, мақсаттар, талқылауға арналған сұрақтар, глоссарий, тірек конспекті, ұсынылған әдебиет тізімі, өздік жұмысқа арналған тапсырмалар.

4

1 Шетел тілдерін оқыту әдістемесінің теориялық негіздері

1.1 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыс мақсаты:1) шетел тілдерін оқыту әдістемесі ғылыми ретінде, шетел тілін

оқытудың қазіргі жүйесінің компоненттік құраммен мәселелер тобы ретінде студенттерді таныстыру;

2) шетел тілдерін оқытудың қазіргі жүйесінің концептуалдық негізгі туралы студенттерде көзқарас қалыптастыру.

Талқылауға арналған сұрақтар:1) шетел тілдерін оқытудың жүйесі оның компоненттік құрамы;2) шетел тілдерін оқытудың қазіргі жүйесінің концептуалдық

негізі.

Глоссарий

Қатынас сферасы – коммуникативтік жағдаяттардың жиынтығы, адамның сөйлеу қажеттілігінің бірізділігімен, әңгімелесушілер арасындағы қарым-қатынаспен ерекшеленген.

Іскерлік – сөйлеу қызметіне қабілеттілікті жүзеге асыруды қалыптастыру (есту-айту, сқйлеу, оқу, жазу) шетел тіліндегі қарым-қатынас жағдайында алынған білімдер мен дағдылардың негізінде шартталған.

Дағды – тілдік құбылыспен жасалатын әрекет, автоматтандырылған дағдыға дейін жеткізілген

Оқудың ұстанымдары: шетел тілін оқыту стратегиясын себептейтін негізгі жайы.

Оқытудың әдісі – бағыттардың біріне негізделген және нақты бір тәсілге сүйенуші, осы бағытқа типті оқудың қорытынды үлгісі;

Туынды тілдік тұлға – Адамның басқа тілдері қатынастың мәдениетаралықдеңгейдегі қабілеттіліктерінің жиынтығы.

Коммуникативтік біліктілік – Қатынасты жүзеге асыру қабілеттілігі, олармен ойымен ауысуға әртүрлі жағдайларда басқа қатысушылармен әрекеттестік барысында және қатынас мінез – құлықын таңдай отыра, қатынастың аутентикалық жағдайына барабар.

Тірек конспекті:1) шетел тілін оқыту жүйесінің компонентік құрылымына;

а) шетел тілін оқыту мақсаты;б) оқытудың мазмұны (пәндік және процессуалдық

аспектілері);

5

в) оқытушының (мұғалімдік) оқыту қызметі;г) оқушының оқулық қызметі;д) тілді оқытудың ұстанымдары, әдістері, тәсілдері,

құралдары.Әдістеменің ғылыми ретіндегі ерекшелігі және оның пәндік

объекті саласының өзгешелігі, тең құқықты бола және автономды мінез – құлық, бір-біріне өзара ықпал... және өзара корреляция етеді.

Шетел тілін оқудың қазіргі кезеңнің мақсаты – мәдениетаралық деңгейде қатынаса алатын және қатынасқа қатыса алатын (қатынасты тілейтін) оқушының тұлғасын қалыптастыру.

Оқушының туынды тілдік тұлға ретінде мінез – құлықтың қалыптасуы мәселесі жөнінде, күрделі интегративтік біртұтастықты құрастырады, каммуникативтік біліктілікке ғана емес және мәдениетаралық біліктілікке апарар.

Шетел тілін оқытудың стратегиялық мақсатының көп аспектілігі және күрделілігі прагматикалық, педагогикалық және когнитивтік қажеттілікті талап етеді;

Оқудың мазмұны –педагогикалық мақсатты тұрғыдан интерпритациялайтын, штоқ категориясы ретінде ұғынылады.

Шетел тілдерін оқудың мазмұны категория ретінде ұғынылады; Шетел тілдерін оқудың мазмұны мұғалімнің оқытушылық қызметіне қатысты, оқулық материал, сонымен қатар оның меңгеру процессін құрастырады. Оқудың компоненттік құрамының мазмұнына әдестемешілердің ынтымақты пікірімен, мынандай категориялар, оқудың мақсаты, пәндік аспекті (қатынас сфералары: тақырыптар, мәтіндер, тілдік материал, елтану білімі), және іс жүргізуші аспекті (дағдылар, іскерліктер, компенсациялық іскерліктер) кіреді.

Оқудың ұстанымы – осы заңдылыққа сәйкес, пәннің оқу жүйесі тиісті даму және жұмыс жасау. Шетел тілдерге оқытудың өңдетілген ұстанымдары – шетел тілдерін оқытудың қазіргі үрдісіне үлгі жасау ашық үрдіс сияқты, мұғалім жағынан директивтікті ала отырып және оқушы жағынан оқу мазмұнын қабылдамау. Оқу урдісіне тән ашықтық, тұлғалық бағдарланған бағытты болу тиіс, білдіреді осы урдістің орталығында оқушының көпмәдениет тұлғасы тиісті орнына болу қажет. Жоғарыда айтылғанмен орайлас, өте маңызды шетел тілдерін оқытудың жалпыдидактикалық ұстанымдардың бірі болып тұлғалық – бағдарлық бағыттылық келеді. Сондай оқу негізінде барлық оқулық үрдістің барлық қатысушыларының тең құқықтық әрекеттестігі жатар, сонымен қатар өзара келісужәне оқулық үрдістің барлық компоненттерінің (құрамдарының) әр алуан динамикалық өзара байланыстырады.

6

«Мұғалім – оқушы» қарым – қатынас (өзара байланысы) серіктестік (серіктік) принциптарынан салынады (құрастырылады), бірге қызметте және ынтымақтастықта негізі салынған, жалпы мақсатқа жетуіне бағытталғандардың. Оқу үрдісі пашың мінез-құлық және әрекеттестіктен хабардар болады, мүмкіншілікпен әрбір оқушының мақсаттары, себептері, назарлары, тиімді көрінетін стратегия, сонымен мұғалімнің кәсіби қызметінің стилі және ерекшелігі.

1970 жылдардың басында лингвистикада тіл талдауы әлеуметтік және функционалдық аспектілеріне бұрылу болды. Лингвистикалық зерттеулер айқын айтылған прагматикалық бағыттылық алады. Сөйлеу қатынасын талдаудың жаңа парадигмасын ең алдымен сөйлеу қызметінің теориясы және сөйлеу актілердің теориясы құрастырылады. Тап осы парадигма қатынас құралуарының жалпылық мәселелерін және білімдерін коммуниканттардың ақиқат шындықтың нақты ақиқат шешім істеді. Мынау әдістемелік авансценасына сондай феноменды ұсыну ескертеді коммуникативтік біліктілік сияқты. Коммуникативтік біліктілік ұғым немесе сөйлеу қатынасқа қабілеттіліктер толақтыру (байыту). Қатынас үрдісі оларға сәйкес тек қана хабарды қабылдау және тапсыру сияқты, сонымен қатар серіктер аралыққа көңіл болуды жөнге салуымен сипатталады. Маңызды деңгейде маңызды рөль ақпараттың ағын, қарым-қатынас деңгейде – әлеуметтік (паралингвистік және экстралингвистік) факторлар ойнайды. Лингвистикада томға тезис ұсынылады, қатынасқа қабілеттілік дамуы тек қана дамумен шектеле, алмайды тілдік қабілеттілік тілдік құралдар және ережелер нақты тіл заңдарымен олармен сәйкесттікте болу. 1970-1980 жылдардың лингвистикалық зерттеулердің айқын айтылған прагматикалық бағыттылығы әдістеменің жалпы концнпциялы позициялары ғылым ретінде және шетел тілдерге оқу технологиясында көрсетілген. Әдістемелік тәсілдер (амалдар) айқын коммуникативтік өзгешілікке ие болды. Тілге оқыту барысында мынау радикалдық бұрылуды қажет етті, тап осы үрдістің көздеуі – коммуникативтік біліктілікті қалыптастыру, ал кейінірек және оқылатын тілде қатынасқа қабілеттілік, жағдайлық және жекелік факторларды есепке ала отырып, басқа тілде сөйлеудің ерекшелігіне айқындайтын. Сөйтіп, әдістемешілер лингвистердің артынша (ізімен) нақты сөйлеу қатынас жағдайларда әлеуметтік және функционалдық аспектілерін қолдануы ұсынады.

Сонымен қатар ескерту қажет, қазіргі әдістемелік ғылым, экстралингвистік жағдайларға және басқа тілдегі қатынас

7

жағдайларына, субъектілердің тұлғаларына, олардың әлем туралы білімдеріне үлкен назар аударады. Бұл шетел тілін оқытудың қазіргі әдістемесінің мәдениеттілікті бағыттайды.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Шетел тілдерін оқытудағы қазіргі кезеңдегі мазмұнын және мақсатын анықтамасын әдебиетте ұсынылған әдістемелік ұстанымдарды талдаңыздар.

2. Қатынас сфераларын ерекшелеңіздер және олардың әрбіріне қысқаша мінездемені беріңіз.

3. Мәтіндердің үлгілерін талдаңыздар, орта мектепте шетел тілдерге оқыту барысында қолданылатын және мәтіндердің үлгілердің өзара байланыстардың тақырыппен және қатынас мақсаттармен үлгілерін келтіріңіздер.

4. Туынды тілдік тұлғаның үлгісін суреттеп айтыңыздар адамда болатын басқа тілді меңгеру барысындағы процесстерді есепке ала отырып.

5. Қазіргі шетел тілін оқыту әдістемесінің пәндік – объекты облысын құрастыратын мәселелердің щеңберін жалпылаңыздар.

1.2 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыс мақсаты:1) студенттерді шетел тілдерін оқытудың урдісін

ұйымдастырудың қазіргі ұстанымдармен таныстыру;2) шет тілдерін оқыту үрдісі барысында студенттерде

категориялардың амал және әдіс арасында әрекеттесуі өзара байланыс туралы көзқарас қалыптастыру.

Талқылауға арналған сұрақтар:1) шетел тілдерге оқыту үрдісінің ұйымдастырудың қазіргі

амалдары;2) шетел тілдерге оқыту теориясындағы әдіс және амал

арасындағы арақатынас мәселесі.

Глоссарий

Оқыту тәсілі – анау немесе басқа әдіс арқасында оқудың бастаушы, басым ойларын стратегия түрінде.

Жаттығу стратегиялары: ол әрекеттер және операциялар, алу және хабар сақьауының үрдістерін ыұшамдау мақсатымен

8

оқушылармен қолданылатын, оны жадтан шығару, сонымен қатар жиналған хабармен пайдалану процестерінің пайдалану.

Когнитивтік стиль – тану үрдісін орындау барысындағы айқын тәсіл, әлемді тану жолы.

Қатынас – танырлық және аффективті – бағалалы мінез – құлықты ақпаратты тапсыру және хабарлау, білімдермен, дағдылармен және іскерліктермен екеу немесе көбірек адамдардың сөйлеу әрекеттестіктің барысында айырбас.

Тірек конспекті:1) оқу амалы сәйкес (лайық) тіл теориясына сүйенеді – оқудың

лингвистикалық негіздерін және оқу (оқытудың) теориясы – оқудың дидактикалық негіздері, отан әдістемесінде үш компонентті қарастырады, оқудың амалын анықтаушы, лингвистикалық, дидактикалық, психолингвистикалық оқу негіздері. Оқуға ыңғай – барлық компоненттердің барысын білдіреді. Бұл жағдайда сөз оқудағы бағыт туралы сөз қозғалады, барлық әдістеме арналған тап осы негізделген ғылымдарға сүйенуші.

Белгілі тәсілдер, шетел тілдердің оқытуына маңызды ықпалын жасаған,болып бихевиоризм (Б. Скиннер), когнитивтік тәсіл (Дж. Брунер, У. Риверс), құрылысты тәсіл, табиғи тәсіл, (С. Крашен и Т.Тэррел).

Осымен арайлас оқудың жаңа мақсатын ұсынуымен – қатынас құралы ретінде тілді меңгнру – 1970 жылдарда Ұлыбританияда шетел тілдерге оқуға қатынас коммуникативтік ықпал пайда болды (Брумарш, Уидоусон, ж.б.)

Шетел тілдерін оқытудағы коммуникативтік ықпалға (амал) сәйкес нақты каммуникация ерекшеліктерін ескере отырып, ал оқу процесі негізінде нақты қатынас үлгісі жату тиісті, каммуникация мақсаттарында тілді нәтижелі пайдалану үшін сондықтан тіл жүйесіне не (грамматиканы және лексиканы білу) иелік. Коммуникативтік ықпал әртүрлі сөйлеу функцияларын меңгеруді болжайды, яғни іскерліктерді құруы барысында мынау әлде анау каммуникативтік интенцияны айту (өтінішті, келуссі, шақыру, қабыл алмау, кеңес, кінә қою және т.б.) Қазіргі шетелдік және отандық әдістемеде кең таратылған тағы бір амалдың бірі, тұлғалық – бағытталған амал шетел тілдерін оқытудағы. Ол оқытылатындардың дара ерекшеліктердің есебінде құрылады, тұлға ретінде өзінің ерекшеліктері, әуестіктері және қызығушылықтары. Атап өту қажет, тілді меңгеру қызметін жүзеге асыру тәсілі, әрбір оқушыға тән. Осы саладағы негізгі жетістік болып зерттеу және әртүрлі оқулық стратегиялардың өңдеуі келеді, оқушылардың оқу барысында пайдалынатын. Р. Оксфорд 62 оқу

9

стратегияларын белгілейді, оларды оқу топқа ұсақтайды: негізгі және қосалқылар. Тұлғалық – бағытталған амалдың шеңберінде кейбір әдістемешілер радикалдық көзқарасқа ұстанады, оқушылардың дербестігіне оұу барысындағы қатысты. Олар оқу барысында оқушылардың толық дербестігін және автономиясын құптайды.

Гуманистік амал, соңғы он жылдарда, сонымен қатар психологияда гуманистік бағытта негізделген. Ол оқушының сезімдеріне, ойларына меңгерудің, тәрбиелеудің және даму барысында сүйенеді, сонымен қатар когнитивтік процесстерге, әлемді тануды қамтамасыз етеді өзін-өзі тануды және оқуға жағдай жасайды. Тап осы амал жауаптылық сезімді тәрбиелеуді қажет етеді және оқушылардың шығармашылығымен ой бастандыққа шек қоюын теріске шығарады.

2) әдіс және амал арақатынас мәселесі пікірталасты болып көрінеді. Отан әдістемешілер және шетелдік зерттеушілердің көпшілігі есептейді, оқудың амалы негізгі қалаушы рөльді атқарады және басым оймен жаңа әдіс құрылу барысында.

Атап өту жөн, не бір және анау әдіс бір неше амалдарға сүйене алады, ал бір және анау амал әртүрлі әдістердің негізі болуы мүмкін. Сонымен аудиолингвалдық әдіс бихевиористік бағыт, құрылым тәсілі, сонымен қатар мұғалімге және сөйлеу қызметтің өніміне бағытталған тәсілдер іске асатын оқудың сондай үлгісі болып табылады. Өз кезегінше, құрылым тәсілде сондай әдістер негізделген, аудиовизуалды, физикалық әрекеттерге тірек әдіс және басқа да қазіргі тәсілдер сияқты. Әдіс және амал (тәсіл)өзара байланысқа, олардың араларында қатты, тұрақты бекітілген бағындырулар олар үшін жоқ, оларға тұрақты әрекеттестік тән. Тәсілдердің белгілі қиыстыруы жаңа әдіс жасауына ертіп әкеледі. Сонымен қатар үлгілер болады, қашан әдіс, оқуда қолданылған, бірақ теориялық ақырына дейін зерттелген емес болатын, оқуға жаңа тәсіл өңдеуіне арналған қоры болып қызмет етті, бұдан былай жаңа әдіс жасауына ертіп әкеледі. үлгі ретінде крашеннің табиғи тәсілін атауға болады, теориялық зерттеулердің нәтижесінде пайда болды әдістемедегі белгілі табиғи (натуралдық) әдістің негізіне және нақ осы шақта каммуникативтік тапсырмалар әдісін өңдеуіне маңызды ықпалын жасауды көрсетеді және басқа да қазіргі әдістердің қатарын әдістемешілер зерттеушілер томға пікірді ынтымақты айтады, барлық оқу шарттарына арналған даусыз дұрыс және нәтижелі әдіс болмайды, және әртүрлі амалдарды ұстанымдарды қиыстыру қажеттілігі туралы сөйлейді (әңгіме жүргізеді), және әдістердің әртүрлі элементтерінің

10

оқу ерекшілігін есепке ала, сондықтан да, не нәтижелі бір шарттарда, басқа оқу шарттарында қарама – қарсы нәтижелі бола алады.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Шетел тілдерін оқытудың қазіргі амалдарының (тәсілдерінің) негізгі ерекшеліктерін сипаттаңыз: сондай ақ коммуникативтік және тұлғалық –

2. Барлық үш амалға, жалпылама болатын ұстанымдар (принциптарды) талдаңыздар.

3. шетел тілдерін оқытудың негізгі әдістерін атаңыздар, және оларға қысқаша тарихи шолу істеңіздер (жасаңыздар).

4. Шетел тілдерін оқытудағы бар амалдармен әдістердің өзара байланыстарын айқындаңыздар. Мысалдар келтіріңіздер.

5. Шетел тілдерін оқытуды анықтаушы амалдың (тәсілдің) коммпоненттерін талдаңыздар.

2 Басқа тілде мәдениаралық қатынасқа оқыту әдістемесі

2.1 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыс мақсаты - студенттерде коммуникативті-мәдениаралық біліктілік және оның құрылым компоненттерінің мәні туралы мағлұмат қалыптастыру.

Талқылауға арналған сұрақтар: 1) коммуникативті-мәдениаралық біліктілік туынды тілдік

тұлғаны қалыптастырудың көрсеткіші ретінде, коммуникативті-мәдениаралық біліктіліктің негізгі кампоненттері.

Глоссарий

Коммуникативті мәдениаралық біліктілік - тіл арқылы қатынасты жүзеге асыру қабілеттілігі және әртүрлі жағдайда өзара әрекеттестік үрдіс барысында басға қатысушылар мен, тілдік және сөйлеу нормаларының жүйесін дұрыс қолдана отырып және коммуникативтік бағытты таңдай отыра, қатынастың аутентикалық жағдайына барабар.

Лингвистикалық біліктілік – сөздің бөлігін және грамматикалық ережелерін білу, лексикалық бөліктерін саналы сөз сөйлеуге (пікір айту) өзгерту.

11

Социолингвистік біліктілік – тілдің формалары мен құралдарын бідей қолдану және таңдау қабілеттілік, қатынасты жағдайы мен маұсатына байланысты, коммуникацияның қатысушыларының әлеуметтік рөлдері, қатынаста кім партнер (серік) болады.

Дискурсивтік біліктілік – әртүрлі коммуникативтік сөз сөйлеудің түрлерін түсіну қабілеттілігі, сонымен қатар жалпылы, қисынды және логикалық сөз сөйлеудің әртүрлі функционалдық стильдерін құру (мақала, хат, және т.б.); сөз сөйлеудің үлгісіне құралдарды таңдауын қалайды.

Стратегиялық біліктілік – вербалдық жжәне вербалдық емес құралдар (стратегиялар), каммуникация (қайта сұрау, ым, мимика т.б.) өтпеген жағдайда адам оларды қолданады, егер?

Социомәдениеттік біліктілік – тіл тасушының (ілегерінің) мәдениет ерекшеліктерін білу, олардың әдет, салт-дәстүр, этикет және жүріс-тұрыс ережесі, түсіну шеберлігі және қатынас үрдісінде оны барабар қолдану, басқа мәдениет өкілі (иесі) бола отырып.

Әлеуметтік біліктілік – дағды мен тілек басқалармен әрекеттестікте болу, өзіне сенімді болу және өзінің жеке күшіне каммуникацияны жүзеге асыру барысында сонымен қатар басқа біреуге көмектесу шеберлігі қатынасты қолдау, өзін оның орнына қою және жағдайларды орындау (жеңіп шығу) қатынастағы серіктер түсінбеу процессінде пайда болатын.

Тірек конспекті: «Біліктілік» термины Н.Хомский лингвистикаға орай енгізді, тіл жүйесін білуді, қатынастың шынайы жағдайларында оның меңгергеннен айырықша көрсетеді(белгілейді).

Біртіндеп шетелдік, содан кейін отандық әдістемеде Хомскийдің лингвистикалық біліктілікке қарама-қарсы әдістемелік термин и каммуникативтік біліктілік пайда болды. Каммуникативтік біліктілік адамның тұлғалық мінездімесі болмайды; оның қалыптасуы қатынас урдісінде байқалады. Каммуникативтік біліктіліктің келесі түрлерін ерекшелейді:

а) лингвистикалық біліктілік;б) социолингвистикалық біліктілік;в) дискурсивтік біліктілік; г) стратегиялық біліктілік;д) социомәдениеттік біліктілік;е) әлеуметтік біліктілік.Коммуникативтік – мәдениаралық біліктіліктің қалыптасуы

басқа тілдің кодын меңгеру және өзара байланыста адамның мәдениет тәжірибесін дамытудың жүзеге асырылады, сонымен қатар

12

шығармашылық іс-әрекеттің тәжірибесі. Коммуникативтік мәдениаралық біліктіліктің қалыптасуы оқушы тұлғасының дамуына байланысты қарастыру қажет, оның қабілеттері мен дайындығын, кооперация қстанымдары негізінде мәдениет диалогтарында қатысу, өзара құрметтеу, мәдениет айырмашылықтарына төзімділік және мәдени кедергілерді жеңу.

Атап өту қажет, мәдениаралық біліктілк ұғымның түсіндіруде біртұтастық жоқ. А. Кнапп – Поттхофртың позициясы (көзқарасы) ең қолайлы болып көрінеді, сол бойынша мәдениаралық біліктілікте келесі құрылым кампоненттері бар: 1)аррективтік ; б) когнитивтік; в) стратегиялық;

Аффективтік компоненттің негізгі құрастырушылары болып эмпатия және толеранттық табылады. Когнитивтік компоненттің негізінде туған мәдениет және оқылатын тіл елінің мәдениет туралы білімнің синтезі жатыр, сондай ақ мәдениет пен коммуникация туралы жалпы білім. Сонымен қатар, стратегиялық компонент өзінің құрамына оқушының вербалдық, оқу және зерттеу стратегияларын енгізеді. Сонымен тек қана мәдениаралық біліктілік және оның коммуникативтік өзара байланысы туынды тілдік тұлғаның қалыптастығының көрсеткішінің бірі ретінде бола алады. Бұндай пікір мынындай ахуалға негізделген, мәдениаралық біліктілік басқа социомәдениеттің әлем суретін ұғунымен байланысты, басқа лингвоэтносоциумның мағналық нысанасын тану, қатынастағы мәдениет араларындағы айырмашылық пен ұқсастықты көру дағдысы, оларды мәдени аралық қатынас контексте қолдануоқушының коммуникативтік мәдениаралық біліктілік қалыптастыру үрдісі оның жалпы ой-өрісін және жалпы біліктілігін кеңейтуді талап етеді. Бұл көзқарас бойынша тұлғалық даму қоры осындай оқудың айқын оқушы тұлғасының дамуы, ең кемінде екі лингвомәдениеттердің өлшемдестікте, өзінің әлем көру және әлем түсіну негізінде жүзеге асырылады, өзінің құндылығының рефлексиясы және қоғамдық өзара байланысты қабылдауды болжайды. Туынды тілдік тұлғаны қалыптастыру нағыз тығыз тұрпада оқушыға ерекше перуективтік қабілеттілікті ұластыру басқа менталды, басқа стратегияны және өмір жолын ұғыну, сонымен ақпаратты ұғынудың басқа жолы, осы өмірдің әрбір жағын қозғайтын. Белгілі, адамның кез келген тәжірибесі тек қана іскерлікте, осы іскерліктің симулиция үрдісінде емес. Осыған байланысты оқу үрдісі, аутентикалық мәдениаралық қатынасқа қабілетті жетуіне бағытталған оқушылардың басқа лингвамәдениетпен қатынастың жеке тәжірибесі ретінде қаралу керек, осы үрдістің мазмұны ретінде «жай әлем» боладыжәне бұл жағдайда

13

шетел осы әлемді бейнелейтін құрал болады. Жаңа тілдік кодпен осы әлемді жемісті білу бәлкім тек қана оқушылардың интенсивтік тану барысындағы жағдайда, олардың белсенді интелектуалдық креативтік, сонымен қатар олардың стратегилардың жеке (өздерінің) зерттеулері мен «жаңалық ашу» қолдану барысында. Сонымен басқа лингвамәдениеттің тұлғалық және эмоционалдық қабылдау компоненттері ерекше өзектікке ие болады. Оқушының жеке әлем суретінің аппеляциясында, оның ойларымен, сезімдері мен уайымдары.

Өздік жұмысына тапсырмалар

1. Тұлға дамуының негізгі факторларын атаңыздар, оны мәдени аралық қатынаста қатысуға қабілетті қылатындай.

2. Мәдениаралық біліктілікті қалыптастыруға жағдай жасауда оқу тобы, мектептің, аймақтың мүмкіншіліктерін талдаңыздар.

3. Коммуникативтік мәдениаралық біліктің құрама компоненттерінің арасындағы өзара байланысты анықтаңыздар.

4. Негізгі ережелерді (ой желісі) сипаттаңыздар, шетел тілін оқытудың мазмұнына қатысты контексте бағытты тұлғаның қалыптасуы, мәдениаралық деңгейде қатынасқа қабілетті.

2.2 Лабораториялық жұмыс

Жұмыс мақсаты: 1) студенттерде естуайту, лексикалық және грамматикалық дағдыларын басқа тілде қатынас іскерліктерінің роль туралы көзқарас қалыптастыру;

2) студенттерде фонетикалық, лексикалық және грамматикалық дағдылардың ең нәтижелі құру тәсілдерімен таныстыру;

3) фонетикалық, лексикалық және грамматикалық дағдылардың қабылдауды қалыптастыру және тәсілдерін саралау, қазіргі заманға сай оқулықтарда және оқытушы бағыттарда.

Талқылауға арналған сұрақтар:1)коммуникативті – мәдениаралық біліктіліктің лингвистикалық

аспектіне оқыту: фонетикалық дағдыны қалыптастыру.2)коммуникативті – мәдениаралық біліктіліктің лингвистикалық

аспектіне оқыту: лексикалық дағдыны қалыптастыру.3)коммуникативті – мәдениаралық біліктіліктің лингвистикалық

аспектіне оқыту: грамматикалық дағдыны қалыптастыру.

14

Глоссарий

Фонетика – тілдің дыбыс құрылысы сол сияқты барлық дыбыс құралдардың жиынтығы, оның заттық жақтық (дыбыстар, дыбыс тіркестері, екпін, ырғақ, мелодика, пауза) құрастырады.

Айту (сөйлеу) дағдысы – шт фонетикалық құбылыстарды бөтен сөйлеуде еркін және жылдам айырып тану және білу қабілеттілігі және шт дыбыстарын дұрыс және автоматты бөлен және сөйлеу селінде айту, дұрыс ырғақтау.

Аппроксимация – дұрыс айту мәюріне жақындау (таяу) Белсенді лексикалық минимум – лексикалық бірліктер, айту

және жазу барысындағы үрдісте оқушылардың міндетті түрде қолдану қажет.

Лексикалық бірліктің семантизациясы – сөздің құрылымы, оның мағынасы және ұғымды білдірудегі өзара байланысты орнату.

Рецептивтік лексикалық дағды – синтез жасалған әрекет лексикалық бірліктің графикалық немесе фонетикалық бейнесін танып білуінде сөз түрлері оның мағына мен ара қатынасын белгілеу.

Прдуктивтік лексикалық дағды – синтез жасалған әрекет лексикалық бірлікті іздестіру барабар қатынас мақсатқа және (немесе қатынас жағдайлары) оның басқа лексикалық бірліктерімен дұрыс үйлестіруіне.

Индукция – ойды пайымдау түрі, жеке фактілер қорытушы және жекеден жалпыға қозғалысты сипаттайтын танулар. Шетел тілдерді оқыту әдістемесінде индукция маңызды тұжұрымдайды, грамматикалық құбылыстар графикалық мәтінде естілген сөйлеуде байқалады, арнайы теріп алынған үлгілерде және жалпылама ережелерде оқытылады.

Дедукция – тану қозғалысы жалпының жекеге, қорытушы ережелер немесе ережелер-нұсқаулар, формасына, мағынасына және лайықты құбылыс функцияларына байланысты, жаттығуларда және контекстінің бақылаумен.

Рецептивтік грамматикалық дағды – грамматикалық түрлерді білу және олардың мағынасымен ара қатынасын белгілеу қабілеттілік.

Продуктивтік (өнімді) грамматикалық дағды – сөйлеушінің үлгі таңдау қабілеттілігі, барабар сөйлеу мақсатқа, және тап осы тіл нормаларына оны сәйкес формаға келтіру.

Тірек конспекті: 1) мүлтіксіз айту дыбыстардың және дыбыс тіркестердің

артикуляциясының дағдыларының қалыптасуын болжайды, соныман қатар екпінді қою іскерлігі, оқылатын тіл нормаларына лайықты.

15

Айту есту дағдылардың қалыптасуы міндетті шартпен барабар айтылған хабарды тсіну, нақты ойды білдірудегі және кезкелген коммуникативтік функцияны тілмен орындау. Дыбыстырды айтуды үйретудің материалы көбінесе бастапқы кезеңде оқылады.

Жылжытылған жоғарылау кезеңдерде фонетикалық білімдер бекітіледі және нормативтік айту дағдылары жетілдіріледі. Сөйлеудің айту жағындағы жұмыс тілдің басқа аспектілермен-лексикамен, грамматикамен тығыз байланыстағы жұмыстармен іске асады және оқушылардың коммуникативтік іс-әрекетпен интегратталанады.

Оқушылардың айтуының көрсетушілердің талаптары туралы сөйлеу отыра, ең алдымен томға мәселені шешу қажет, жалпы айту меңгеру барысында қандай болмасын сапалы дәреже мүмкін бе. Осы күні барлық орта мектепте айтуға оқуға көбірек реалистік көзқарас бекітіледі, дәл оның негізінде осындай ой жатады, аппроксимация деп аталатын, дұрыс айтуға жақындау. Аппроксимация, өз кезегінде, артықта негізделеді, жүйе сияқты өзіне тән әртүрлі деңгейлерде лексикалық, грамматикалық және фонетикалық.

Аппроксимация айтуды меңгеру барысында екі бағытта көрінеді: шетел дыбыстардың санына шек қоюында және дауыс ырғақтығының үлгілердің өңдеуге жататындардың кейбір дыбыстардың щамалау артикуляциясында. Есту айту дағдылардың құру жүйелілігі біршама еркінше және оқулықтарға тәуелді, қайсыларда айқын жүйелікте дыбыстар-әріптік сәйкестіктер енгізіледі. Бірақ қандай кезектілікті оқулықтардың авторлары қатал сақтаса да, фонетикалық материал кіріспесі жүелік принцибы қатал сақтауы жанында қолдан келетін: жеңілден көбірек күрделігіне, белгіліден таныс емеске, құбылыстардан, туған тілмен ұқсатардың, құбылыстарға туған тілінде ұқсастық бар болушы емес (жоқ).

Мұғалімнің сабақтағы әдістемелік жүйелілік әрекеттерінің келесі схемасы ұсынылады оқушылардың айту дағдылары құру және толық жетілдіру барысында:

а) жаңа дыбыс фразаларда, сөздерде, бөлектенген түрде қабылдауы;

б) тыңдалған сөздердің қатарынан аналарды ерекшелеу, қайсыларда жаңа дыбыс болады (сигналдық карточка, немесе қол арқылы);

в) еңгізілген дыбыстың артикуляциясын тусіндіру (ана тілімен, шетел тілінің басқа дыбыстармен салыстыру);

г) артикуляциялық гимнастика бойынша жаттығу орындау;д) мұғалім артынша сөзді, жаңа дыбыспен фразаны айту;

16

е) мұғалім артынша немесе диктормен берілген дыбысты оппозицияда қайталау (дауыссыз – дауысты, қысқа – ұзақ, палатализалынған – палатализалынбаған);

ё) диктор артынша бірте-бірте күрделенілген сөйлеу үлгіліерді қайталау;

ж) оқушылармен тап осы дыбысты дербес айту;з) дауыс ырғақтылық дағдыларын толық жетілдіру өлеңдерді,

рефмовкаларды, жаңылтпаштарды, диалогтердің және фанетикалық ойындардың қолдануының барысында.

Отандық және шетелдік әдістемелік әдебиеттің талдауы көрсетеді, айтуға оқуда екі тәсіл бар: имитативтік және аналитико-имитативтік. Тілден жасалатын материал қайнары айту дағдыны құруда мәтіндер (өлеңдер, әндер, суреттер астында қол қою, қысқаша суреттеулер, диалог бірліктері, санамақтар, жаңылтпаштар және д.т.)келеді, сабақ ұстауына шамалы қосылған.

3) әрекеттердің және операциялардың қашарын салыстырмалы дербес қабілеттілікті автоматты жүзеге асыру, байлаулылардың сөзді ұзақ уақыттың жадтан шақыруымен, оның басқа лексикалық бірліктерімен ара қатынасын белгілеумен, лексикалық дағдымен атайды. Демек, сөйлеудің лексикалықжағына оқу мақсаты - ол –німді және рецептивтік лексикалық дағдылардың қалыптасуы.

Лексикалық дағды (өнімді және рецептивті) сөздің формалдық белгілеріне иелікті болжайды, қажетті оның сөйлеуде дайындауына арналған, сөз семантикасымен, оның мағынасымен, және сөздің функционалдық белгілерімен, оның тағайындаумен. Тізбкетегі анықтаушы бірінші тағайындау – мағына түр келеді, сөйлеу қызметте лексика ролімен және орынмен ескертілінген.

Сөйлеудің лексикалық жағына оқыту лингвистикалық компоненттің мазмұны лексикалық минимуммен көрсетіледі, сөздермен, сөз тіркестерімен, фразеологизмдерімен,оулық үрдісті меңгеру арналған әдістеме және ұйымдастырылған.

Лексикамен жұмыстың негізінде заңды принциптар жатыр, оқу үрдісінің тиімділігінің қажетті шарты – оны сақтау.

Сөздің меңгеру үрдісі – сөздің функциясымен, оның мағынасымен, формалдық белгілермен танысу, сөзді меңгеруді машықтау жаңа лексикалық бірліктерді қолдану, ауызша және жазбаша айту барысында.

Лексикалық бірліктердің семантизациясының екі негізі тәсілі бар: аудармалы және аудармалы емес. Сөздердің мағынасын жазып жіберуіне суреттер, заттар, дериниция, түсіндіру кең қолданылады, сөздің сөз жасайтын талдауы, контекстуалды болжау, аударма және

17

д.т. тәсіл таңдау және жаңа лексиканың семантизациясының қабылдаулары мыналарға бірнеше факторларға тәуелді болады: лингвистикалықтардың (сөздің, ұйымдардың қиснды мінездемелерінің), сонымен қатар психолого – педагогикалықтардың (оқушылардың жас ерекшеліктері, оқу сатылары, тілді меңгеру деңгейі).

Ұсынылған объектілердің ұғымында тәуелділігінде мінез-құлықтың көрсетушілердің нақтылы, нақты бар болған объектілерді бейнелейтін, және абстракты, қасиеттер және объектілердің сапаларын немесе олардың аралық қатынасын бейнелейтін.

Көлемге байланыс көзқарас жалпы ұғымдарды айырады, соның көлеміне белгісіз көп сан объектілердің кіреді, жинақтаушы және жеке, қайсылардың көлемі тек қана бір объектіден қана құрылған.

Әртүрлі жаттығулардың үлкен мағынасы лексикалық дағдыны қалыптастыруда зор (иілгіштіктің, беріктіктің, автоматтандырылықтың). Мұғалімнің ойын түрлерін қолдануы және жұмыс тәртіптері (жеке, қоса, топта) оқушыларда қызығушылық тудырады, сөздерді жақсы есте сақтауына жағдай жасайды. Сөздің формалдық белгілерін есте сақтауды келесі тәчілдер мүмкіндік береді «сиқырлы квадрат» сөз жұмбақтар, чайнвордтар, әріптерден және буындардан сөздерді құрастыру, жаңа сөз жасауы тап осы сөздегі бір әріпті ауыстыру жолмен, қысқа сөздерді құрастыруы бір шама ұзыннан, сөздердің бауынан қорытушы немес маңызды сөзді іздеуі.

Әр түрлі ойын әдістерінің мақсаты мағынамен сөз бейнесі арасындағы байланысты нығайту келеді. Олардың санына домино, қарт, лото, қойылған открыто жатады. Бұндай ойындардың негізінде жұпты іздеу принципы көзделген, мысалы: сөз-сурет, сөз-аударма, сөз-антоним, сөз-синоним, сұрақ-жауап, жұмбақ-шешу, зат есім-етістік, цифрлар, сандар, уақыт, дата-сөз. Олардың санына жаттығулар жатады жалпы сөз немесе сөздер бауындағы артықты іздеу, берілген белгілермен зат іздеу, сөздерден лего және қарлы кесек принцибымен сөйлемдерді құрастыру, ассоциограмманы толтыру.

Орта және жоғары оқу кезеңінде сөздік қордың «хаттауына» арналған жаттығулар өзектіболып тұрады, лексиканың тақырыптың және сөзжасаушы топталуын ұйғарады. Лексиканың сондай жүйеге келтіруге және өзекті жасауға тәсілдердің бірі болып белгілі тақырып бойынша менталдық карталарды жасау келеді, негізгі ұғымды маңызды сөздер арқылы жадын жіберуіоның негізде жатады, орталықтан бұтақшалар түріне алыстайды және одан қашықтауда тармақталады. Сондай қабылдаудың негізгі буыны болып ассоциограмма келеді. Ассоциациялық байланыстар және есту

18

көрнектілік негізінде жатады: дыбысты сигналдардың, музыкалық үзінділердің, даңғырлатын ойнайтын кушті әсерлердің сөздердің топтары айқын (белгілі) тақырыпқа немесе жағдайға бөлек лексикалық бірлікті ұзақ уақыттың жадынан шақыра алады.

3) грамматика – тілді меңгерудегі өте маңызды құралдардың біреу, сөйлеу қызметтің барлық түрлерінің ажыралас компоненті болып келеді. Грамматикалық дағдылардың қалыптасуы кезеңді сатылы өзгешілігін көрсетеді. Отандық әдістемешілер үш кезеңді белгілейді: таныстыру, жаттығу, қолдану. (Г.В. Рогова, Ф.М. Рабинович, Т.Е. сахарова).

Таныстыруға грамматикалық еңгізі, материалдық және оның түсіндіруі жатады. Кіріспеде немесе күрделі емес контексті жазуымен тақта қолданылады, мәтіндегі грамматикалық құбылыс демонстрациясы, сонымен қатар кестелер, схемалар, суреттер. Жиірек барлығы бұл құралдар жеке емес, әр түрлі бір-бірімен байланыстыруларда қолданылады.

Грамматиканы түсіндірудің негізгі амалының бірі болып мектепте индукция және дедукция қолданылады. Индукция және дедукция бір бірін толықтыра алады, өздері белгілі жетістіктер мен кемшіліктердің иегерлері бола отырып.

Индукция жолы келесі артықшылардың иегері:а) ол көбірек (басымырақ) көрнекті келеді, сол грамматикалық

материалды оқыту тілдік контекстіде өткізіледі.б) индукция ой қызметінің дамуына жағдай жасайды, дәл

осылай ол оқушыларда назардың, байқағыштың және үлкен белсенділіктің барын болжайды.

в) жылдам есте сақтауды қамсыздандырады, дәл осылай контексті бақылаудың нәтижесінде және ережені дербес шығаруында алғашқы бекіту таныстырукезеңінде жүзеге асырады.

Дедуктивтік жолдың артықшылығы келесіде болады:а) түсіндіруге уақыт шамалы азырақ талап етіледі, сонымен

жаттығулардың ара салмағы үлкейе түседі.б) мұғалімге қиындықтарды болжамдауға мүмкіншілік береді

және негізгі қателерді алдынала ескереді.в) сабақты нақ жоспарлауға жағдай жасайды.г) мәлімет материалмен жұмыс істеуді үйретеді.Ол басқа тәсілді таңдау факторлардың қатарына тәуелді болады:1) өз грамматикалық құбылыстың мінез-құлықы.2) ана тілінде ұқсас грамматикалық құбылыстың бар немесе жоқ

болуы;

19

3) оқушылардың тілдік дайындығы және олардың сөйлеу тәжірибесі;

4) грамматикалық материалды тағайындауы. Жаттығулар – грамматикамен жұмыс кезінде маңызды кезең. Ол

тілден жасалатын құралдардың қорлануымен және әр түрлі қатынас формаларын қолдану тәжірибесінмен байланысты.

Грамматикалық дағдыларды қалыптасыруға арналған жаттығуларды жетілдіру барысында келесі жағдайсақтау жөн:

1) жаттығулар бір мақсатты болу тиіс, бір ғана жаңа грамматикалық құбылыс болу керек және таныс грамматикалық материалмен өткізу қажет;

2) көрнекті, барынша қарапайым үлгілер болу тиіс, оқушыларға көрсететіндей, тапсырмаларды орындағанда нені және қалай істеу қажет;

3) меңгерудің механикалық қабылдауларын жою, оларға творчествалық жаттығулар коммуникативтік және проблемалық мақсаттары бар жоғары бағалау.

Грамматикалық дағды қалыптастыруда келесі жаттығулардың түрлері бар болады; грамматикалық құбылысты білу жааттығулары және дифференциялары; субститциядағыжаттығулар; трансформациядағы жаттығулар; сұрақ-жауап жаттығулар, репродуктивтік жаттығулар, аудармалы жаттығулар.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Оқулықтағы бірінші оқу жылына арналған фонетикалық жаттығуларды талдаңыздар және олардың әдістемелік жүйелілігін анықтаңыздар.

2. Сабақ үзіндісінің жоспарын құрыңыз, ең басты оның мақсаты айту дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оны аудиторияда өткізуге дайындалыңыз.

3. Бағдарлама бойынша лексикалық бірліктердің көлемін анықтаңыздар, 2-9 сынып оқушыларының белсенді меңгеруіне және оны саралау принциптарын анықтаңыздар.

4. Өнімді меңгеру барысындағы лексикалық бірліктерді талдаңыздар бір сабақта оқулықты меңгеру барысында оның қиыншылығы көз қарас және олардың семантизациялаудың амалын таңдаңыз.

5. Сабақ үзіндісінің жоспарын құрыңыз, ең басты оның мақсаты лексикалық дағыларды қалыптастыру болып табылады. Оны аудиторияда өткізуге дайындалыңыз.

20

6. Өнімді меңгеру барысында грамматикалық құбылыстарды талдаңыздар бір оқулықта факторлар көз қарасымен, грамматика түсіндірудегі (индуктивтік және дедуктивтік) амал таңдауды анықтайтын.

7. Сабақ үзіндісінің жоспарын құрыңыз, ең басты оның мақсаты грамматикалық дағдыларды қалыптастыру болып табылады. Оны аудиторияда өткізуге дайындалыңыз.

2.3 Лабораториялық жұмыс

Жұмыс мақсаты: 1) рецептивтік және продуктивтік сөйлеу қызметінің түрлер

психологиялық ерекшеліктері туралы студенттерде көзқарас қалыптастыру;

2) барлық сөйлеу қызметінің түрлерінің табыстылығын анықтайтын факторларды қарастыру;

3) орта мектепте шетел тілін оқытуды барлық кезеңдеріндегі аудированияға, оқуға, сөйлеуге және жазуға (жазбаша сөйлеу) арналған жаттығулардың жүйесін сараптау.

Талқылауға арналған сұрақтар: 1) аудирование негізінде сөйлеудің коммуникативтік

мәдениаралық біліктілік аспектіне үйрету (оқыту);2) оқу негізінде сөйлеудің коммуникативтік мәдениаралық

біліктілік аспектін үйрету;3) айту негізінде сөйлеудің коммуникативтік-мәдениаралық

біліктілік аспектін үйрету;4) жазу (жазбаша) негізінде сөйлеудің коммуникативтік-

мәдениаралық біліктілік аспектін үйрету.

Глоссарий:

Сөйлеудің қызметі – хабарды қабылдайтын және жеткізетін үрдіс; белсенді, мақсатты бағытталған, жанама түрдегі тіл жүйесімен және қатынас қағдайымен ерекшеленген, рецепция және нәтиже үрдісі сөйлеу қызметінің рецептивтік түрлері, ауызша және жазбаша формада ақпаратты қабылдауға бағытталған және тусінуге қызмет түрлері.

Сөйлеу қызметінің нәтижелі (продуктивтік) түрлеріАуызша және жазбаша формада сөйлеу хабарларын тудыруға

бағытталған қызмет түрлері.

21

Аудирование – сөйлеу қызметінің рецептивтік түрі, сөйлеуді естуге байланысты қабылдау және түсіну бір уақыттағы болып саналатын.

Оқу – жазбаша мәтінді қабылдауға және түсінуге бағытталған сөйлеу қызметінің рецептивтік түрі.

Айту – продуктивтік (нәтижелі) эксспресивтік сөйлеу қызметінің түрі, сол арқылы аудирование біріге ауызша сөйлеу қатынасы жүзеге асырады.

Жазу – оқулық сөйлеу қызметі, графикалық кодпен байланысқан; жазу техникасы, жазбаша формад жаттығу орындау, коммуникативтік мақсатпен жазбаша айтылымдардың туындауы.

Продуктивтік (экспрессивтік) жазбаша айту: сөйлеу қызметінің экспрессивтік түрі, жазбаша формада сөйлеу хабарларын туындыруға мақсатталған.

Тірек конспекті:1) аудирование – күрделі рецептивтік ойлау мнемикалық

қызметі болып саналады, ақпаратты белсенді өңдеумен, түсіну және қабылдаумен байланысты, ауызша сөйлеу хабарда болатын. Аудирование ішкі механизмның негізімен келесі психикалық үрдістер саналады:

- естуді қабылдау және тану;- назар;- антиципация, білім қою немесе мүмкін болуды болжау;- сөйлеу ағын сегментациясы және топтау;- мағыналық ақпараттың бірліктерін бөліп алу негізіндегі

ақпараттық талдау;- аяқтаушы синтез, қабылдайтын жаңалықтың әртүрлі

компрессиямен интерпретация болжайтын.Оқу – мәтінді түсіну мен қабылдаудан құралған күрделі

аналитико – синтетикалық белгілі бір. Шетел тілдегі мәтінді түсіну үшін перцептивті-мағыналық негізді, оның ішінде фонетикалық жиынтықты, лексикалық және грамматикалық ақпараттық белгілерді игеруді талап етеді. Олар мәтінді тану үрдісін тездетеді. Оқу қызметінде есту және болжау үлкен рөл атқарады.

Есту-оқу кезінде басылған мәтіннің дыбыстық және әріптік жүйені анықтайды. Оқушы (мәтінді оқитын адам) жыбыстық және әріптік ассоцияцияларды игеру, сөйлеу ағымында дыбысты айқындау және оларды саралап жіктеуді білу керек. Болжау оқушыларда эмоционалды күйді және оқуға дайындықты құруға көмектеседі. Болжаудың ең негізгі талабы – өткен тәжірибені болуы және жүйелігінде. Оқушының тәжірибесі көп болса, мәтіннің интиципация

22

да нақты болады. Болжаудың жемістілігі белгілі және белгісіз сөздер арасындағы арақатынасы және тақырыппен таныстылығында.

Оқу – ойлау үрдістердің тұрғысында әртүрлі деңгейлерде өтеді: мәтіннің мазмұнын жобалап білуден бастап, шығармашылық оқу шейін. Шығармашылық оқу кезінде оқушы тек қана автордық ой барысын құру ғана емес, сонымен қатар оқығанды салыстырады, жүйелейді, негізгі ойды қабылдайды, не қабылдамайды, өз ойын қайта құрайды немесе жаңа ойды айтады. Оқудың бірінші және екінші түрі арасында бірсыпыра аралық түрлер бар. Оларда үлкен практикалық мағына бар. Бұрын болған оқу түрлерінің классификация түсіну деңгейі мен алынған ақпараттың тығындығы факторларын есепке алмаған.

Ресейлік және шетел әдістемеде жасалған классификациядағы басқа көзқарас, материалдардың жақсы ұйымдастыруды ғана емес, сонымен қатар жаттығуларды дұрыс жасауда көмектеседі.

Жаттығуларды құру барысында, мәтін негізінде жатқан механизмдері (техникалық біліктілік тұрғысында және мағыналық қабылдау деңгейінде), екінші жағынан, оқушының оқудың әртүрінде жасалған операцияларды есепке алу керек.

С.К. Фоломкин оқу түрлерінің класификациясында оқушының тәжірибелік қажеттіліктерді негізге боды: әңгімені, мақаланы немесе кітапты қарап шығу, мазмұнмен танысу, керек ақпаратты іздеу, керек уақытында тілді және мазмұнды толық оқу.

Оқудың әрбір түрі белгілі бір коммуникативті есептерді шешумен байланысты. Оқудың барлық түрлерінің негізінде, оқушы барлық жағдайда қолдана алу біліктілігі жатыр. Біреуі мазмұнды ұғумен байланысты, басқалары оның мағыналау және өңдеу байланысты мысалы:

- мәтінде негізгі ойды айқындай білу;- оқыған мәтінді жалпылау, негізгіні қосымшадан айыра білу;- мәтіннің жеке бөлшектерін бір бірімен қатыстыру, олар

арасында байланыс орнату;- мәтіннің негізгі ойына қатысты пікір қалыптастыру және оны

әрі қарай дамыту;- түсінудің ашық жерлерін қалпына келтіру;- мазмұнды бағалау және түсіндіріп беру;- оқудың жеке тәжірибесіне бұрылу, соның ішінде ана тіліндеде;- оқудың негізгі компоненттері (мәтін оқу алдындағы

тапсырмалар және түсінуді бақылау) оқудың белгілі бір түріне сай болуы керек;

23

Сөйлеу аудировние сияқты естуге, еске, болжауға және назарға тіректелген күрделі ойлау қызметінің бары мен сипатталады.

Сөйлеудің туындаудың қазіргі үлгілерінде, сөйлеу қызметі құрылымының үш фазалығын мойындайды: жоспарлау фазасы, жүзеге асыру фазасы және бақылау фазасы.

Жоспарлау фазасы интенцияның қалыптасуымен байланысты. Тілдік ниет дәлел негізінде туындауды және сөйлеулік айтылымның ойы ретінде қалыптасады. Жүзеге асыру фазасы, табиғатына байланысты аналитико-синтетикалық, интенция қарым-қатынас мақсаты, бұл мақсатқа жету үшін тілдік құралдарды анықтайды. Бақылау фазасы жалпы семантикалық анықтау деңгейінде басталады. Өз айтылымдарын бақылау сөйлемдің туындаудың бастапқы деңгейлерде болады, есту болса:

- синонимдік және антонимдік ауыстырылымдар;- (сөздерді сөйлемдерді, сөйлеу формулаларын) құрамдастыру

және топтастыру; - ұқсастық бойынша құрылымдау және құрастыру;- ассоциограммаларды құрастыру;- сұрақ-жауап жаттығулары және т.б.Сөйлеу жаттығулары табиғи қатынасқа жақын жағдайларда

сөйлеу хабарларын қалыптастыру біліктерін дағыландыруға мүмкіндік туғызады. Келесі тапсырмалар мен жаттығулар дайындалған жіне дайындалмаған диалогтың және маналогтың сөйлеуді дамытуға арналған сөйлеу жаттығуларының мысалдары болып табылады:

- сұрақтарға жауаптар;- мәтінге сұрақтар құрастыру;- тыңдалған немесе оқылған монологтың мәтіннің

диалогтандарылуы;- монологтың мәтінді драмалау;- сұраққа жағымды немесе жағымсыз жауап және оны түсіндіру;- ситуация немесе әңгіме құрастыру (кілтті сөздер, жоспар,

берілген тақырып және т.б. бойынша);- оқытылатын тақырыпқа байланысты суретті немесе суреттер

сериясын сипаттау;- хабарламада мағынасы бөліктерді айқындау және оларды атау;- диалогты монолог түрінде (формасында) - тыңдалған хабарламаның немесе оқылған әңгіменің жоспарын

құрастыру;- пікірталас немесе диспут (ойталас) өткізу;- дөңгелек үстел бойындағы сухбат;

24

- сөз болып және оны дәлелдеу;- қатысушы кейіпкерлерді (әрекет орнын, дәуірін) сипаттау;- ыңдалған немесе оқылған мәтінді бағалау.Сөйлеудің барлық түрлерін оқытуға арналлған жаттығулар

келесі талаптарға сай болуы тиіс: , естің барық түрлеріне жүгіне алуы, қабылдау мен ойлаудың да, мақсатқа бағытталған және дәлелденген болуы, оқушылардың ой ісәрекетін белсендендіруі, құрамында өмірлік және тиістік мысалдар мен ситуациялар жағадайлардың бар болуы.

Күрделі сөйлеу біліктерінің жиынтығы ретінде ақпаратты жазбаша белгілеу көбінде ауызша айтылымдардың туындығымен сәйкес келеді. Жазбаша мәтінді құрастыру барысында автор ережеге сай, белгілі логикалық сызбаны қолданады: дәлел (сарап), мақсат пен адресат. Бұл логикалық бөлімдердің тізбегі мәтіннің симантика-синтаксистік және лексика-грамматикалық құрылымында айқындалады. Жазушы ішкі сөйлеу формасында танылатын ойдан тілдік құралдарға дейінгі жолды өтеді. Лексикалық бірліктерді сұрыптау және олардың грамматикалық құрастырылған сөйлемдерде, абзацтарда және мәтіндерде ұйымдалды таңдау, салыстыру, құрамдастыру және бақылау кезеңдері арқылы іске асырылады. Ретті сөйлеу әрекеттерінің тізбегі мұнымен автордың коммуникативті мақсатына сәйкес ұйымдастырылады.

Жазбаша пікір айту барысында, сөйлеудегі сияқты, сырттай айқын және іштей айтылатын тілдік формалар арасында біркелкі өтілімдер қызмет етеді. Жазу барысында дауыспен немесе ішпен айтылатын сөздегі көрінетін сөзге өту іске асырылады. Мәтін жазу өнімі болып табылады. Мәтінге келесі талаптар қойылады:

1. композициялық құрылымдық аяқталғандық және логикамағыналық құрылым;

2. бастау, орталық және қорытынды бөлімдерінің бірлігі;3. атаудың мазмұнға қатыстылығы;4. мазмұндаудың индуктивті және дедуктивті формасы;5. пәндік мазмұн;6. коммуникативті қасиеттер;7. монообъекті және полнообъекті байланыстар;Жазбаша пікір атуға оқыту дайындаушы және сөйлеу

жаттығулары (арқылы) көлемімен іске асырылады. Дайындаушы жаттығулар жазбаша айтылым негізінде жатқан

біліктер мен дағдыларға оқытады. Трансформацияға сөйлемді қосу мен кеңейтуге, түрлі белгілер бойынша топтастыруға, эквивалентті

25

ауыстырылымдарға сұрақ-жауапты біліктіруге, таңдымалы аудармаға және т.б.

Тілдік сөйлеу жаттығуларының ерекше белгісі ретінде жазбаша айтылымның мазмұнына қатынастың берілген формасына тән түрлі қиындықтар жиынтығы кіреді. Жазбаша сөйлеу жаттығуларын мазмұн күрделілігін, мәтін көлемін, тірек шығатын, оларды орындау барысындағы шығармашылық рөлін есепке ала отырып бірнеше топқа бөлуге болады. Формалды тіректердің қолданысымен мәтін репродукциясы (сөз басы, кілтті сөздер, кестелер, және т.б.) мәтінге тірек арқылы мазмұн репродукциясы, көрнелікке тірек арқылы продукция. Тілдік жаттығулардың аса таралған типтері-мазмұндама шыарма, баяндама, эпистолярлық жазбаша сөйлеудің түрлері (телеграммалар, хаттар, шақырулар, құттықтаулар, жариялаулар, арыздар).

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Қатынастың ауызша және жазбаша формалары арасындағы өзара байланыстарды айқындаңыз.

2. Сөйлеу қызметінің продуктивті және рецептивті түрлері арқылы оқыту өнімділігін айықтайтын факторларды таңдаңыз.

3. Тыңдаушының сөйлеу қызметінің объектісі және ақпарат толушысы ретінде аудио мәтінге қойылатын талаптарды жалпылаңыз немесе (немесе қорытындылаңыз). Есту арқылы қабылданатын мәтін мазмұнын түсінудің деңгейіне деген бағдарламалық талаптарды таңдаңыз.

4. бастапқы кезеңдегі оқу техникасын меңгеруде арналған бағдармалық талаптармен және орта мектептің ортаңғы және жоғары кезеңдеріндегі оқудың барлық түрлеріндегі іскерліктерімен танысыңыз.

5. Орта мектептің барлық оқу кезеңдеріндегі сөйлеу іскерліктерін меңгеруге арналған бағдарламалық талаптармен танысыңыз.

6. Оқытудың бірінші жылына арналған оқулықтағы хат техникасын дамытатын жаттығуларды таңдаңыз және графика мен орфограны меңгерумен байланысты қиындықтар сипатын анықтаңыз.

7. Негізгі мақсаты сөйлеу қызметі түрлерінің бірін дамыту дамыту болып табылатын сабақ үзіндісінің жоспарын құрыңыз.

8. Сөйлеу қызметінің барлық түрлеріндегі сөйлеу іскерліктерін бақылайтын тәсілдер мен формаларды жалпылаңыз. Қандай

26

параметрлер аудирование, оқу, сөйлеу және хат іскерліктерінің қалыптасқандық көрсеткіші болып табылады.

2.4 Лабораториялық жұмыс (4сағат)

Жұмыс мақсаты:1) «Жаттығу» терминнің терминалогиялық парадигмасын

анықтау;2) екі негізгі жаттығу типтің әртүрлі түрлерін қарастыру

(дайындық және коммуникативтік) шетел тілін оқыту тәжірибесінде таратылған.

Талқылауға арналған сұрақтар:1) шетел тілін оқытудағы жаттығулар типологиясы;2) дайындық және коммуникативтік жаттығулар.

Глоссарий

Жаттығу – оқу жағдайындағы арнайы ұйымдастырылған бір немесе бірнеше рет бөлек операцияны орындау, бір қатар операцияны немесе сөйлеу (немесе тілдік) мінез-құлқы ісәрекет.

Тәсіл, әдіс – әдістеменің базистік категориясы, нақты іс-әрекеттермен арақатынасты, соның жиынтығы қалыптастырылатын іс-әрекеттің негізін құрайды.

Дрилл – тілдік жаттығуларды орындаудың ұйымдастыру формасы, бөлек оқу-сөйлеу іс әрекетінің мақсатталған жұмысын болжайтын, оның бірнеше рет қайта өндіруі, оған барабар ісәрекетті орындау, дағдыларды автоматтандыруға және тілдік құбылысты есте сақтау мақсатымен.

Тірек конспекті: 1) «жаттығу» «оқу әдісі» терминдері әдістеменің базистық

категориялары болып табылады. Жаттығу қарастырылады:а) оқу материалын әдістемелік ұйымдастырудың құрылым

бірлігі.б) басқа тілдегі ісәрекетке оқытудың бірлігі. Жаттығулар әртүрлі оқыту тәсілдерін іске асырады, сөйлеу

тәжірибесіне жағдай тудырады.Жаттығу келесі параметрлармен сипатталады:- мақсат (мақсаттық установка), сөйлеу мақсаты;- шартты және шынайы;- жаттығу тілдік ісәрекетпен үзіліссіз байланысты. Тілдік формасы және мазмұны:

27

- белгілі орын бір қатардағы онымен байланысқан жаттығулармен;

- белгілі уақыт, жаттығуларды орындауға бөліп берілген: шектелген және шектелмеген уақыт, орындауға дайындыққа уақыттың жоқтығы, спонтанды орындау;

- жаттығуды орындау нәтижесіндегі материал (вербалдық және вербалдық емес: мәтін, суреттер, схемалар, карталар);

- жаттығуды орындау тәсілі (ауызша, жазбаша);- орындаудың ұйымдастыру формалары.Аталған сипаттамаларға байланысты жаттығулар типологиясы

отандық әдістемеде мақсаттар мен міндеттерді жаттығуларды белгілеу, сөйлеу ісәрекетінің құрылымын және түрін тіл аспектісін, материалдық түрін және орындау тәсілін есепке ала отырып құрылады. Ең көп терминалогиялық айтыс-тартыс жаттығулардың түрлеріне тиеді, олардың белгілеу ерекшелеумен. Коммуникативтік бағыт шеңберінде келесі терминдер сәтті болып көрінеді, оқыту тәжірибесінде жаттығудың үш түрі барды белгілейді: нақты коммуникатвтік, шартты коммуникативтік және коммуникативтік емес.

Жаттығуларддың үшінші түріне тілдік аналитикалық жаттығулар және дайындық жаттықтыру жаттығулар тілдік материалды автоматтандыруға сөйлеу ісәрекетінен тыс кіреді.

Көптеген әдістемелік басылымдарда жаттығу бірінші және екінші түрлері бөлінбейді, ал типологияға тек қана екі категория жатады: дайындық (коммуникативтік емес) және коммуникативтік жаттығулар.

Дайындық және коммуникативтік жаттығулар соңғы екі онжылдықта шетел тілін оқыту тәжірибесінде кеңінен таратылды.

Дайындық жаттығуларға келесі жаттығулар жатады, дрилл, логикалық қайтадан топтау, дұрыс-дұрыс емес, мақұлдаулар, ранжирование, қалдыруларды топтау, оқулық перифраз, ұлғайтуға арналған жаттығулар, толықтыруға арналған жаттығулар, сезіп қоюға арналған жаттығулар, «мозаика» түрі бойынша жаттығулар, тіл бірліктерінің ара қатынасының жаттығулары және бір қатар басқа жаттығулар.

Коммуникативтік жаттығуларға келесі жаттығулар жатады, «ми шабуылы», ауызша сөз сөйлеу, семантикалық картаны құрастыру, дискусияның әр түрлі (бағытталған, еркін, сценарий, рөлдік ойын, интервью, симуляция, жоба.

28

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Дайындық жаттығуларының бірнеше түріне толық сипаттама беріңдер. Жалпы жаттғулар жүйесіндегі олардың ерекшелігін, мақсаттарын, орнын анықтаңыздар. Орта мектепте арналған шетел тілі оқулығында ұсынылған түрінің мысалдарын және сөйлеу автоматизм дамуында оларды қолданудағы заңдылығын табыңыздар.

2. Коммуникативтік әдістеме шеңберінде дриллдың мәртебесін анықтаңыздар. Оның оң және теріс жақтарын айырыңыздар.

3. Коммуникативтік жаттығулардың артықшылықтарын талдаңыздар. Коммуникативтік жаттығулардың бірінің толық сипаттамасын беріңіздер, сөйлеу дағдыларының дамуындағы оның рөлі мен орнын анықтаңыздар.

3 Оқыту тәсілдері

3.1 Лабораториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыс мақсаты:1) шетел тілдерге оқытудың негізгі және қосалқы құралдарын

ерекшелеу және олардың әрбірінің ерекшеліктерін анықтау;2) шетел тілінің қазіргі оқулықтарына қойылатын талаптарды

қарастыру.Талқылауға арналған сұрақтар:1) оқу құралдарының топтастыруы және мінездемесі.2) қазіргі шетел тілінің оқулығы және оның функциялары.

Глоссарий

Оқу құралдары: барлық материалды (техникалық және техникалықсыз), не оқу үрдісін ұйымдастыруда және өткізуіне көмек көрсетеді және сонымен қатар негізгі мақсатқа жетуінде.

Аутентикалы материалдар: мәтіндер және басқа материалдар, оқылатын тіл еліне жасалған және тіл иегерлері мен қолдануы талап етеді.

Оқу – әдістемелік кешен – оқу құралдардың кешені, нақты оқу шарттарына және оқушылардың тіл меңгеру деңгейіне есептелген.

Тірек конспекті: 1) оқу құралдарын негізгі және қосалқыға бөлуге қарсылық

жоқ, бірақ онымен толық келісуге болмайды, қалай мына бөлу әдістемелік әдебиетте ұсынылған, қайда негізгілерге оқулық және

29

мұғалімге арналған кітап, ал барлық қалғаны қсалқы құралдарға. Негізгі оқу құралдарына – оқу әдістемелік кещен (ОӘК), компоненттер жиынтығынан тұратын: оқушыларға арналған кітап, мұғалімге арналған кітап, жұмыс дәптері, аудио және бейне материалдар. Өзі ОӘК идеясы келесіде негізделген, оқушы тұлғасының интеллектуалдық және эмоционалдық сфераларын белсендіру, барлық хабар түсетін каналдарды іске кірістіру және оқуды ТОҚ арқылы модернизациялау. Бұл идея ОӘК міндетті компоненттерінің кешенінде іске асады. Әрбір ОӘК құралдарын қарап шығамыз.

Бағдарлама – құжат, нақты сыныпта мұғалім жұмыста басшылыққа алу тиіс. Бағдарламаны тағайындайды, мектепте әдістемелік хабардар болуын жасау үшін осы пәнді оқытуда.

Мұғалімге арналған кітап – екінші маңызды оқу құралы. Ол ОӘК жұмыс мәнін бүтін айтып береді: қайда, қашан, компоненттердің қайсысы, ана немесе басқа дәрежеде қандай нақтылы мақсатты шешуге іске қосылады.

Оқулық – оқушылардың шетел тілге оқуына арналған негізгі құрал. Онда сөйлеу қызметінің барлық түрлерінің оқу материалы бар.

Оқуға арналған кітап – оқушының қарамағында болады және шетел тілде оқуды меңгеруінде көмектеседі.

Дыбыс жазу – шетел тілін оқуда әрбір кезеңде дыбыс жазу өте маңызды роль ойнайды.

Жұмыс дәптер – оқушының үйдегі дербес жұмыстарына шетел тілінің графикасы және орфографиясын меңгеруді рұқсат етеді, әрбір сабақтың тапсырмаларын орындау барысында лесикалық және грамматикалық материалды ұғып алу.

Қосалқы оқу құралдары – қосалқы құралдар, сонымен қатар негізгі сияқты, үш топқа бөлуге болады: тек қана мұғалімге арналған, тек қана оқушыларға әне мұғалімге арналған. Бірінші топқа әдістемелік оқулықтар жатады, «шетел тілі мұғалімнің кітпханасына», барлық немесе жеке әдістеменің бөлімдеріне кіретін мұғалімнің ең үлкен назарына журнал мектептегі шетел тілдері ұсынылады. Қосалқы материалдарға, техникалық жабдықтандыруды, аудио-бейне материалдар жатады. Бұл мүмкін аудированияға арналған мәтіндердің жазылуы, сонымен қатар көрнекті құрал-интернет.

Қосалқы құралдарға, аспапты талап етпетін, суреттер, заттар, ойыншықтар, кестелер, үлестіретін материалдар тапсырмалармен суретті және суреттісіз карточкалар түрінде жатады. Және, шетел тілі кабинеті өзі күшті қосалқы құрал ретінде бола алады: геграфиялық карта, белгілі адамдардың портреттері, постеры, қабырға газеттері.

30

2) қазіргі шетел тілі оқулығының негізгі талаптары:- жүйелілік және жинақтаулық: белгілі әдістемелік жүйені

қолдануы, оқу құралдарының жинағында бейнеленген (мұғалім жинағы және оқушы жинағы) қайда оқулық барлық қосалқы құралдарқың түйіні болып келеді;

- оқығандық деңгейді есептеу қажеттілігі (бастаушы немесе жалғастырушылар) және оқу кезеңі ерекшеліктерінің не материал сұрыптауында, мәтіндердің көлемі және мазмұнында, орындалатын жаттығулардың санында маңызды білінеді д.т.;

- оқу материалдарының қабылдауы: оқылатын тілдік құбылысы әртүрлі құралдардың кешендерінде бір уақытта жаттықтырылады (оқулық, жазбаша жұмыстарға арналған дәптер, аудиомәтіндер және д.т.);

- ана тілінің ерекшеліктерін есепке алу, яғни құбылыстарға сүйену, ана және оқылатын тілдерде ұқсастықтары бар, сонымен қатар басқа тілдегі ана құбылыстарды жаттығуларда қосымша жаттығу, ана тілінде жоқ немесе ана тіліне лайықты құбылыстарынан маңызды айырмашылығы бар және тіл аралық интерференцияның себебі болу мүмкін;

- оқулық материалды сұрыптауына ғылыми дәлелденген тәсіл белсенді және рецептивті меңгеру үшін сонымен қатар мәтіндік және сөйлеу сұрыптау сөйлеу, әртүрлі мақсаттарға арналған;

- оқулық материалдың сөйлеу бағыттылығы: басқа тілде сөйлеу іскерліктердің құруына хабардар болу әртүрлі сөйлеу қызметінің түрлерінде (аудирование, сөйлеу, оқу, жазу), мынандай жұмысты шығармай лексикалық, грамматикалық және фонетикалық сөйлеу дағдыларының үстінде, іскерліктердің компоненттері болып келеді;

- оқулық материалдардың циклдық және шоғырланған орналастырылуы.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Оқу материалдарын талдауда қолданылатын критерийларды талдаңыздар.

2. Қазіргі техникалық оқу құралдарын сипаттаңыздар.3. Қазіргі шетел тілі оқулығына қойылатын талаптарды

жалпылаңыздар, мұғалім жинағы қандай компоненттерден тұратынын анықтаңыздар.

4. Сабақта түп нұсқалы материалдардың қолдану артықшылықтарын талдаңыздар және олардың қолдануындағы қиындықтарды анықтаңыздар.

31

4 Оқытуды ұйымдастыру түрлері

4.1 Лабороториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыстың мақсаты1) қазіргі шет тілі сабағына тән белгілерді анықтау;2) шет тілі сабағындағы ұйымдастыру жұмысының түрлі

формаларын қарастыру.Талқылауға арналған сұрақтар:1) сабақ – оқу үрдісінің ұйымдастық ұйымдық ұйымдастырушы

бірлігі ретінде. Оқудың түрлі кезеңдеріндегі шет тілі сабағына арналған талаптар;

2) шет тілі сабағын ұйымдастыру формалары.

Глоссарий

Сабақ – оқу үрдісінің ең кіші минималды ұйымдықбірлігі.Сабақ типі – мұғалімнің оқытушы әрекеттерінің және басқа

тілдегі дағдылар іскерліктерді меңгеру барысындағы сабақтас оқушының оқулық әрекеттерінің белгілі терімі және типтік жүйелілігі.

Сабақ кезеңі – жалпы жұмыс мақсатына аралық қатыстымақсаты бар сабақтың салыстырмалы дербес бөлігі, сабақта бұл не басқа оқыту әдісінің практикалық орындалуы.

Фронталды жұмыс – барлық сыныппен бірге орындалатын жұмыстың ұйымдастырушы формасы.

Топтық жұмыс – ұйымдық жұмыстың ұйымдастырушы формасы, бұл барысында үш не одан да көп оқушылар бір уақытта қоылған міндетті шешуге бағытталған біріккен қызметті ісәрекет орындайды.

Жұптық жұмыс – ұйымдық жұмыстың ұйымдастырушы формасы оқушылардың қойылған міндетті шешімде арналған біріккен қызметі жұппен орындайтынын болжайды.

Дара жұмыс – жұмыстық ұйымдастырушы формасы жаттығулар мен тапсырмалардың сыныпта және үйде мұғалімнің көмегісіз орындаушы болжайды.

Тірек конспекті:1) сабақ – оқу үрдісінің минималды ұйымдастырушы бірлігі. Бір

тақырыппен біріктірілген сабақтың бір қатеры сабақтар жүйесі деп аталады, мұғаліммен белгілі тақырыпқа қолданылатын және белгілі тілдік және сөйлеу материалы негізінде сөйлеу іскерліктері мен дағдыларының қалыптасуын камтамасыз ететін сабақтар жиынтығы

32

түсінімді. Шет тілі сабағы басқа сабақтар сияқты жалпы білгілі беретін және тәрбиелік мақсаттарды оқытудың нақты шарттарына сәйкес әске асыру тиіс. Жоспарлау кезінде сыныптың түрлі мінездемелі мен оқушылардың жас мөлшері есепке алынады. Шет тілі сабағының өзіндік ерекшелігі бар, себебі, басқа пәндерге қарағанда оқытудың соңғы мақсаты ретінде оқушылардың коммуникативтік қатынасын қалыптастыру ұсынылады.

Осыған байланысты әдістемешілер шетел тіл сабақтарына тән келесі мінездемелерді бөліп көрсетеді: сөйлеу бағыттылығы, функционалдық, ситуативтілік, және оқу үрдісінің жекелеуі. Оқыту сабақта пәннің спецификасын көрсетуі, сөйлеу әрекетіне тән мақсатқа бағытталуы және келесі факторларды есепке алуы керек:

- сөйлеу қызметінің мативированностьтілігі;- қарым-қатынас жағдайын жасайтын әңгімелесушілердің

арасында белгілі бір өзара қатынастың болуы;- оқушылар үшін маңызды, талқылауға арналған тақырыпты

пайдалану;- нақты оқу үрдісінде қызмет ететін сөйлеу құралдарын

пайдалану. Оқыту жүйелі түрде болуы үшін, шетел тілі сабағы мұғалім, не

оқулықтың авторы таңдаған әдістің және бұл әдіс мұғалім тарапына қолдану таба алған оқыту моделін көрсетуі керек.

Шетелдік әдістемеде шетел тілі сабақтарын құрудың негізгі үлгісі толық зерттеліп, баяндалған: РРР үлгісі (презентация – тәдірибе – қолдану), ESA (еліктіру – оқу – белсенділік), ОНЕ (бақылау-гипотеза құру-экспиримен).

Сабақтың түрі қолданылатын тәсіл мен әдістемеге байланысты. Нихевиоризмге және аудиолингвалды әдістемеге бағытталған сабақтар, тұлғалыққа және коммуникативті тәсілге бағытталған сабақтардан өзгеше болады.

Шетелдік әдістемеде сабақтың келесі түрлері белгілі: «ақпаратты беру» сабағы және өзара әрекеттестік сабағы. Сабақтың бірінші түріне мұғалімнің сабақ мақсаттарын құруын және ол мақсаттарға оқушылардың жетуін талап етеді. Мұндай сабақтар мұғалім сынып ішінде оқушылардың ісәрекетін жоспарлайтын белгілі бір үлгі (модель) арқылы құралады. Сабақтың екінші түрі қарым-қатынас тәжірибесін талап етеді. Ол оқушыларға қуаныш пен ғанибет әкеледі, уәж мотив жағдай жасайды. Сабақтың құрылымы мұғалім жоспарламайды, ол оқушылар тарапынан жасайтын өзгертулерге ашық.

Отандық әдістемеде сабақтың келесі екі түрі бөліп көрсетілген:

33

- тілдік материалдарды қолдану біліктілігін қалыптастыру сабағы, яғни жаңа тілдік материалдар мен және олармен іс-әрекет жасау әдістерімен танысу, және бұл материалдармен әрі қарай жаттығу;

- оқушының сөйлеу қызметінде тәжірибесі бар сабақтар мұнда бір немесе бірнеше сөйлеу қызметтер түрінде біліктілікті дамыту бір бірімен байланысты. Сабақ бір қатар кезеңдерден тұрады, оның мақсаты жаңа материалды енгізу және алғашқы жаттығулар жасау, біліктілікті қалыптастыру, сөйлеу қызметінің белгілі бір түрінде біліктілікті қалыптастыру.

Сабақтың келесі дәстүрлі кезеңдерін қарастыруға болады: ұйымдастыру кезеңі, жаңа материалды енгізу, жаттығу, дағдыларды қалыптастыру және оларды бақылау, сөйлеу әрекеттің тқрт түріндегі сөйлеу іскерліктерін дамыту, үй тапсырмасын құрастыру.

Орындалатын тасырма типіне сәйкес жұмыстың ұйымдастырушы формасын таңдау, сонымен қатар нәтижелі басшылық және оқушылар қызметін басқару оны сабақта жөнге салу оқыту үрдісінің интенсификациясына жағдай жасайды. Оқыту қызметіне бұл не басқа формасын тәнижелі қодануүшін оқу тобының мөлшері мен құрамын, динамикасын , топтың әрбір мүшесін, нақты ұйымдастырушы формасын орындалатын жаттығу типіне, сәйкестігін типке салу қажет.

Жұмыстың келесі формалары белгілі: фронталды топтық, жұптық, дара. Фронталдық жұмыс барысында оқыту «мұғалім-сынып» тәртібіде құралады.

Топтық жұмысқа келесідей белгілер тән: әр оқушының өз жұмысына жалпыға сияқты қатысуы, мақсатқа жету үшін бірігіп әрекет жасау білу, өзара айту және талап етушілік, өзіне сыйлы көзқарас таныта білу, өзінің жалпы жұмыс нәтижелерін құмтарлық таныту. Жұптық жұмыс түрлі типті жаттығуларды орындау үшін ұсынылады: тілдік, шартты сөйлеу және нақты коммуникативті. Тәжірибеде жұптық жұмыс білдік материалды машықтау үшін кең пайданылады, ауыстыра жасалатын жаттығулары бар карточкалар оқушыларға ұсынылған.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Шетел тілі сабақтың ерекшеліктерін талдаңыз.2. Шетел тілі сабақтың құрудың негізгі шетел моделін (үлгісін)

баяндап беріңіз.

34

3. Сабақтың жеке кезеңдерін жоспарлау үшін рекомендация жазыңыз.

4. Оқушының оқу қызметінің әр ұйымдастырушылық түрлерінің жақсы және жаман жақтарын баяндап беріңіз.

4.2 Лабороториялық жұмыс (4 сағат)

Жұмыстың мақсаты:1) оқу үрдісін ұйымдастыруымен, сонымен қатар мұғалім мен

оқушы арасындағы әрекеттестік амалдары мен оларды рөлдері арасындағы ара қатынасымен байланысты проблемаларды қарастыру;

2) педагогикалық қарым-қатынастың функциясы және олар кезеңдері туралы студентте білімді қалыптастыру.

Талқылауға арналған сұрақтар:1) оқу үрдісі (оқыту және оқу) басқару және ұйымдастыру;2) педагогикалық қарым-қатынас және оның кезеңдері;

Глоссарий:

Оқу үрдісін басқару мен оны ұйымдастыру – әртүрлі вербалды және вербалды емес тәсілдер мен амалдарды қолдану. Олардың көмегімен мұғалім шетел тілдік біліктілікті меңгерудегі оқушының іс-әрекетін бағыттайды, бақылайды, ал оқушы оқушылар және мұғалім арасында әрекеттестік үрдісін сайтілдік және оқулық біліктілікті овладевает.

Тура басқару – басқарудың бір түрі, мұнда мұғалім оқуүрдісін бақылауда қатысады.

Жанама басқару – жеке және жұптық жұмыстарға арналған, мұғаліммен берілетін жазбаша немесе ауызша тапсырмалар.

Өздік оқу қызметі – мұғалім тарапынан басқаруды талап етпейтін оқушының оқу қызметі.

Когнитивті стиль – ойлау түрі және белгілі бір оқушыға тән әлемді тану тәсілі.

Ұжымдық оқу қызметі – кооперацияны, міндеттерді білуді, оқу үрдісі кезіндегі іскерлік қарым-қатынасты талап ететін оқытудың ұйымдастырылуы.

Оқу үрдісін жекешелендіруі – оқушының жеке ерекшеліктерін есепке алу.

Тірек конспекті:1) сабақта білім беру үрдісін басқару педагогикалық қарым-

қатынас және оқушы мен мұғалім арасындағы ара қатынас, сонымен

35

қатар оқушының оқу қызметін ұйымдастыру мен қадағалау арқылы жүзеге асады. Білім беру үрдісін басқару теориясының қазіргі түсінігі мұғалім, не оқушы тарапынан өзін-өзі басқаруды және өзін-өзі бақылауды талап етеді. Білім беру үрдісін басқару оқушылардың оқу қызметінің ерекшеліктері және олардың сабақтағы әрекеттестігі ал ол өз кезегінде басқарудың түрі мен тәсілдерін анықтайды, арқылы қалыптасады.

Мұғалімнің оқытушы қызметі сабақта дәлелдеме уәжді құрумен, сабақты жоспарлау мен өткізу және оның нәтижелерін бағалаумен байланысты қалыптасқан педагогикалық біліктерін, оқушының оқу қызметін басқару біліктіліктерін қажет жағдайда жоспардан кері қайту және оқушылардың тәртіп бұзуына барабар реагировсть; көрнекі құралдарды оқытудың техникалық құралдарын қолдану біліктіліктерін және т.б. болжайды. Мұғалімнің оқыту қызметі оның сабақта орындайтын түрлі функциялары арқылы іске асады. Оқушылардың оқу қызметі олардың оқу үрдісінде белсенді қатысуын, әртүрлі оқулық стратегияларды қолдануын, түрлі оқулық тапсырмаларды орындай отыра, жұмыс кезінде фронталды, жұпты және дара (оқушылардың бұл не басқа рөлді сабақта ойлаған кезі) өздік және өзара бақылауды болжайды.

Білім беру үрдісін басқару мұғалімнің бұл не басқа оқыту әдісін таңдауын және материалды, жаттығулардың типтері мен түрлерін және орындаудың ұйымдастырушы формаларын сұрыптаумен байланысты сұрақтарды шешуді, сонымен қатар оқуды жоспарлау және оқуды, көрнекі құралдарды оқытудың техникалық қолдануды және т.б. болжайды. Отандық әдістемеде басқарудың келесі типтері қарастырылады: 1) қатаң және еркін; 2) тура және жанама;

Қатаң басқару барысында мұғалім сабақта болып жатқанда қатал басқарады және ынтаны (инициатива) өз қолынан босатпайды. Еркін басқару оқушының шығармашылық элемент ұсынады, өз айтысын көрсетуге рұқсат етеді, мұның салдары мұғалімнің жоспардан кері болуы мүмкін. Тура басқару оқу қызметін басқаруда мұғалімнің тікелей қатысуын болжайды. Мұғалім тапсырма береді және оның оқушымен орындалудың сапасына көңіл аударады. Жанама басқару барысында мұғалім сағаты жоспарлау үрдісінде-ақ сыныпта болатынды болжайды және тапсырмалармен талдай алынатын материалдарды құруда оқушылардың әрекеттігінің қажетті типін бекітеді. Оқушылардың оқу қызметі өзінің мақсаты ретінде көздейді: қатынас үрдісінде және мұғаліммен өзара әрекеттестік кезінде бір бірімен немесе өзіндік жұмысты дара орындау кезінде шет тілінде коммуникативті біліктілікті меңгеру. Оқу қызметі дәлелденген

36

және тұтас тұлғаны қалыптастыруға бағытталған болуы тиіс; бұл жоғары білім беруші потнциалы бар болуға оқушыларда жеке қызығушылықты оятуға тиісті жаттығулар мен коммуникативті тасырмалар орындау үрдісінде іске асырылады.

Оқу қызметінің нәтижелілігі көбіне психологиялық факторлармен анықталады. Олардың қатарына когнитивті стильді қосуға болады, бұған тәуелді оқушылар оған тән оқу стратегияларын таңдайды. Оқушылары жоғары бағаланатын оұу стратегияларын қолдану сөйлеу дағдылары мен біліктерін меңгеруінің және аса белгілі оқу стилінің барысы туралы куәландырады.

Әдістемелік әдебиетте және оқу қызметінің келесі түрлері мен формалары қарастырылады: өздік жұмыс, ұжымдық оқу қызметі, оқушының жеке жұмысы.

2) мұғалім мен оқушы арасындағы педагогикалық қарым-қатынас сабақта және сабақтан тыс, оқу үрдісі тәрбие кезінде белгілі бір педагогикалық ие және жағымды эмоционалды климатты, сонымен қатар оқу қызметін және оқушы мен мұғалім оқушылар ұжымы ішінде оқушы мен мұғалім арасындағы ара қатынасты басқа да оқу үрдісін психологиялық белсенділікті құруға бағытталған. Қатынастың бір түрі бола тұра, педагогикалық қарым-қатынас сабақтылар мен мұғалімнің қоғаммен шарттыланған әрекеттестігі арқылы іске асады.

Ресейлік педагогика теориясында зерттеушілер педагогикалық қарым-қатынастың келесі кезеңдерін қарастырады:

- алдағы қызметті үлгілеу. Бұл негізінен, мұғалімнің сабақта оқыту қызметін жоспарлауын білдіреді, яғни ұстаз сабақтың дидактикалық аспектілерін ұмытпағанда мақсаттар мен міндеттерді тұжырымдадағанда, алдағы қызметке белгілеулер, сыныппен өзара әрекет етудің нақты формаларына икемделгенде, келер сабақтың мазмұнын ойластырғанда оның құрылым мен логикасын құруды жобалағанда. Бұл кезеңде ұстаудың өзін-өзі көрсете білу орын алады;

- тікелей қарым-қатынас – болжамдық белгісі бар қарым-қатынас алдындағы жағдайдан, мұғалім мен оқушылардың бірлескен шығармашылық іс-әрекеті болатын тікелей ықпал жағдайына өту. Бұл кезеңде мұғалім аудиториямен қарым-қатынасқа түскендегі педагогикалық қарым-қатынас қатысушылардың тікелей ықпалымен байланысты іс-әрекеттің мазмұндық аспектісі үлкен рөл атқарады;

- дамып жатқан педагогикалық үрдістегі қарым-қатынасты басқару – мұғалім мен оқушылар әрекеттестігінің ұзақ және жүйелі реттелуі іске асырылғанда, қарым-қатынас өтуінің шарттары мен сипатына мұғалімнің үйренуіне тиіс кезінде педагогикалық қарым-

37

қатынастың негізгі кезеңі қарым-қатынас стилін және сабақтың өзгермелі шарттары мен оқушылар қатынасына байланысты әрекеттестік типін өзгерту, кері байланысты орнату.

Педагогикалық қарым-қатынастың іске асырылған жүйені талдау және оны алдағы іс-әрекетке үлгілеу. Мұнда мұғалім өзінің сыныптағы жұмыстың нәтижелерін сыни бағалау, келесі сабақтың жоспарына сәйкес түзетулер енгізу мен кемшіліктерді есепке алуы керек.

5 Шет тілін оқытудағы бақылау

5.1 Лабораториялық жұмыс (3 сағат)

Жұмыстың мақсаты:1) студеттерді рецептивті және продуктивті біліктердің

қалыптасқандығын бақылау әдістерімен таныстыру;2) шет тіліне оқыту үрдісіндегі рефликсивті білікерінің

қалыптасу үрдісін қарастыру (өзін-өзі тексеру және бағалау). Талқылауға арналған сұрақтар:1) оқу мен тыңдаудағы рецептивті біліктердің

қалыптасқандығын баұылау; 2) сөйлеу мен хаттағы продуктивті біліктердің

қалыптасқандығын бақылау;3) шет тілін оқыту үрдісіндегі өзін-өзі бақылау.

Глоссарий

Бақылау тәсілдері – бұл сөйлеу мен біліктерінің қалыптасқандығын бақылауға, оқытылғандық деңгейін анықтауға бағытталған мұғалімнің нақты іс-әрекеттері.

Қателік – қате сөйлеу әрекетінің нәтижелі, шет тілін меңгеру барысындағы оқушымен жіберілетін шет тілі ережелерімен қалыптарынан типтік ауытқу.

Өзін-өзі бақылау – бұл адамның өзімен жасалатын іс-әрекеттерді саналы бағалауы және реттеуі.

Тірек конспекті:1) мәтіндерді шет тілінде оқу біліктерінің қалыптасқандығы

деңгейін анықтау барысында баға іздестік, таныстырмалы және зерттемелі оқуға арналған тапсырмаларды орындаудың нәтижелері бойынша іске асырылады.

38

Оқытудың бастапқы кезеңінде тексеріледі: әріптерді тану және атау; әріптер байланысты және әріптердің дыбыстар мен үйлесімі; сөздерді сөз тіркестерін, сөйлемдерді дыбыстандыру; мәтіндерді толық және нақты түсіну зерттемелі; мәтіндердің жалпы мазмұнын түсіну (таныстырмалы және іздестік оқуға); дұрыс дауыстап оқу.

Кейінгі кезеңдерде (орта және жоғары) түсінуді тексеру үшін түрлі оқу түрлеріне арналған түрлі жаттығулар қолданылады. Таныстырмалы оқу келесі жаттығулар келесі мен бақыланады. Заголовок және суреттемелер бойынша мазмұнды болжау; негізгі ақпаратқа сұрақтар қою және оларға жауап беру: мәтін мазмұнына сәйкес заголовокты таңдау; мәтінде мағыналық бөліктерге бөлу және оларды атау, ат қою; негізгі ақпараттың көшірмесін жасау.

Оқушының оқуын тексеру үшін келесі жаттығуларды қолданылады: жайылма жоспар с резюме, тұжырым, түсінік құру, барлық мәтінге сұрақ қою, мәтіннің бара бар аудармасын теріп немесе толық жасау.

Іздеушілік оқу келесі жаттығулар көмегімен тексеріледі: негізгі деректердің, фактілерді атап өту; ең маңызды ақпаратқа сұрақ қою; бірдей тақырыпты мәтінді салыстыру; таңдаулы аударма жасау.

Аудированиеге қолданылатын түсінудің төрт деңгейі айрықшаланады. Олардың айрықшаланатын қасиеттері тереңділік, толықтылықжәне дәлдік болып табылады:

а) фрагменттілік түсіну деңгейі;б) жалпы түсіну деңгейі;в) толық түсіну деңгейі;г) сыни түсіну деңгейі; Фрагменттілік түсіну деңгейі есту біліктіліктілігінің

қалыптаспағандығын көрсетсе, онда түсінудің теренділік, толықтылық және дәлдік деңгейін бақылау жаттығулары тек үш деңгейге ғана жатқызылады. Олардың көмегімен фрагменттік түсінуді де ажыратуға болады.

Жалпы түсіну дедеңгейіне ең алдымен тақырыпты мәтіннің мағыналық ядросы ретінде түсіну тән. Осы деңгейдің қалыптасқандығы келесі жолдар арқылы тексеріледі:

- жалпылама сұраққа жауап;- көп таңдаулы тесстер;- шетел тілінде негізгі мазмұнды айту;- мағынлаы бөлшектерге загаловок түрінде жоспар құру;- мәтін типін және негізгі мақсатын анықтау және т.б.

39

2) толық түсіну деңгейі жеке фактілер мен бөлшектерді түснуді, сонымен қатар негізгіні қосымшадан айыра білуді талап етеді.

Толық түсіну біліктілігінің қалыптасқанын келесілердің көмегімен тексеріледі:

- жалпы мазмұнға және жеке бөлшектерге қатысты сұрақтарға жауап;

- жалпы жоспарды құру;- суретке (сурет, сызба, жоспар, және т.б.) тірек арқылы

мазмұндау;- мәтінді драмматизациялау;- мағыналық бөлшектерге мәтінді бөлу- бос орындарды толықтыру; Сыни түсіну деңгейі аудиомәтіндері бағалаумен, мазмұнды

интерпретациялауымен және ақпаратты қабылдауды мағыналық өңдеумен байланысты.

Аталмыш деңгей жақсы қалыптасқан техникалық біліктіліктің және сөйлеу деңгейі байлығын талап етеді: оған негізінен шетел тілін тереңдетіліп оқитын мектептерде, лингвистикалық лицейлерде және жоғары оқыту кезеңдегі гимназияларда қол жеткізуге болады.

Сыни түсіну деңгейі мәселелі сипатты тапсырмалар көмегімен тексеріледі, ой-пікір құрастыру тыңдалған мәтін бағасы:

- аңдатпа реферат құрасыту;- түрлі көзқарастарды салыстыру;- интервью өткізу;Кеңестер немесе пікірсайыстар және т.б. ұйымдастыру. Сөйлеу

біліктерінің дұрыс ұйымдасқан бақылауы мұғалімге оқу уақытын орынды бөлуге, жаттығулардың нәтижелілігін тексеруге, тақырыптық жоспарға түзетулер енгізуге, жеке дербес оқушылардың және жалпы сипаттау практикалық жетістіктерін көруге мүмкіндік береді.

Сөйлеу бірліктерінің қалыптасқандық деңгейінің белгілі көрсеткіші ретінде келесі осындай параметрлер болып табылады:

- қарым-қатынастағы сөздер (тіркестер) фразалар саны;- жай және күрделі сөйлемдер саны;- диалогтағы репликалар саны мен көлемі;Сөйлеуші қолданатын тілдік құралдар да есептеледі (олардың

түрлілігі, тақырыптық жалпыламдық дәрежесі). Бұл сандық және сапалы көрсеткіштер айтылымның аналитикалық жағының бағасымен толықтырылуы тиіс, оның ақпараттық, байланыстылық және жайылғандық деңгейі, қарым-қатынас жағдайына сәйкестік.

Жазу бөліктерінің қалыптасқандық көрсеткіштері болып табылады:

40

а) жазбаша қарым-қатынастың орындалу табыстылығы;б) жазба мәтін мазмұнының сапасы;в) мәтіннің тілдік жағы сапасы;г) жазбаша тапсырмаларды орындаудағы дербестік дәрежесі;Жазбаша қарым-қатынасты іске асыру табыстылығы

анықталады:а) жағдайлардың әр-түлілігімен, оның шеңберінде жазбаша мәтін жасалады;б) сөйлеу ойдың барлығы;в) тілден жасалатын құралдарды таңдау қабілеттілігі сөйлеу ниетіне және жағдайға байланысты.Жазбаша мәтіннің мазмұнының сапасы анықталады:а) тақырыптар әртүрлілігімен;б) берілген фактілердің санымен;в) тілдік қиындықтың деңгейімен;г) сөйлемдер және сөйлеу формулалардың әртүрлілігімен;д) жазбаша мәтін көлеміменТілдік жақ сапасы анықталады:1. тілден жасалатын құралдардың дұрыстығымен және хабардың

нақтылығымен, жазбаша мәтінде берілген.2. хаттың тілден жасалатын құралдарының стилистикалық

нормаларға сәйкестігі.Дербестік дәрежесі анықталады:а) жазбаша мәтіндерді құру кезіндегі қолданылған тілдік

құралдарға сенімділік;б) коммуникативті есептерді шешудегі қайталаудың және

мәтінді түзету қажеттіліктің жоқтығы;в) көмек қажеттілігінің болмауы;Жазбаша мәтіндердегі қателерді келесілерге бөлу керек:- лексико грамматикалық;- орфографиялық;- нақтылы;- жазбаша мәтінді рәсім деудегі қателер;- түпнұсқаға сәйкестілік;3) қате іс-әрекетті өзін-өзі түзету істеліп жатқан іс-әрекетті

салыстыратын, ішкі және сыртқы үлгі эталондарының барымен сипатталады.

Шетел тілді оқытуды сыртқы эталондар болып сөйлеу дағдылардың қалыптасуына ережелер, сөйлеу үлгілері, сыбыр сөздер, түсініктер, кілттер, нұсқаулар қызмет етеді. Олардың негізінде сөйлеу әрекеттерінің ішкі үлгілер-эталондары жасалады.

41

Өздік бақылау нәтижелі жұмыс барысында және оның құрастырушылардың – өзін-өзі байқау, сөйлеу әрекеттерді эталондармен салыстыру, самокоррекция және өзін-өзі бағалау – қажетсіз сөйлеуге жетеді, ал өздік бақылау деңгейі іскерліктердің және дағдылардың жетілгендік дәрежелерінің көрсеткіштердің бірі болып қарастырылады. Өздік бақылау қателерді түзету фактісімен түрінде көрінеді, сөйлеу барысында жіберілген, бір уақытта сөйлеу дағдыларын қалыптастырумен дамиды мұғалім жағынанбақылау боған жағдайда.

Өздік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Орта мектеп оқушыларына арналған шетел тілі оқулығында оқу және аудирование іскерліктерінің қалыптасуын бақылйтын тапсырмаларды талдыңыздар

2. Екіауыз қатынас және монолог түрінде сөйлеу іскерліктерінің қалыптасуын параметрларын анықтаңыздар.

3. орта мектепте шетел тілін оқытуда әр кезеңдерінде жазбаша сөйлеу іскерліктерінің қалыптасудың бақылау түрлерімен атаңыздар.

4. әдістемелік көзқараспен басқа тілде сөйлеуге оқытудағы қателердің мәселелерін талдаңыздар.

42

Ұсынылатын әдебиет

1 Абдигали С.А. Реализация концепции обучения иностранным языкам по учебника немецкого языка. Алматы, 1998. 120 с.

2 Алхазишвили А.А. Основы овладения устной иноязычной речью. М., 1998. 198 с.

3 Аренова Т.В. Метод глобальной симуляции. Астана, 1998. 265 с.

4 Гальскова Н.Д. Современная методика обучения иностранным языкам. – М., 2000. – 260 с.

5 Гальскова Н.Д., Гез Н.И. Теория обучения иностранным языкам. – М., 2006. – 286 с.

6 Зимняя И.А. Психология обучения иностранным языкам в школе. М.: Просвещение, 1991. – 123 с.

7 Колесникова И.Л., Долгина О.А. Англо-русский терминологический справочник по методике преподавания иностранных языков.-Санкт-Петербург, 2001. – 210 с.

8 Концепция развития иноязычного образования Республики Казахстан.- Алматы, 2004. – 86 с.

9 Миньяр-Белоручев Р.К. Методика обучения французскому языку.- М.: Просвещение, 1990. – 211 с.

10 Пассов Е.И. Основы коммуникативной методики обучения иноязычному общению.-М., 1989.– 230 с.

11 Рабинович Ф.М. Контроль на уроке иностранного языка// ИЯШ. 1987. №1., 10-16 с.

12 Фоломкина С.К. Обучение чтению на иностранном языке в неязыковом вузе. М., 1987. – 189 с.

13 Цейтлин С.Н. Речевые ошибки и их предупреждение. СПб.: Изд. Дом «МиМ», 1997. – 140 с.

14 Barbara Dahlhaus. Fertigkeit Horen. 1998, Langenscheidt, Fernstudieneinheit 5 – 230 с.

15 Dianne Larsen –Freemen. Teaching English. Methods&Approaches. Cambridge University Press, 2003.– 212 с.

16 Geremy Harmer. The Practice of English Language Teaching. – London-New-York, 1991. – 160 с.

17 Methodology in TESOL. A Book of Readings. Edited by Michael H. Long&Jack C.Richards.USA, 1987. – 189 с.

18 Ranier Ernst Wicke. Kontakte Knupfen. 1998, Langenscheidt, Fernstudieneinheit 9 – 192 с.

19 Strauss Dieter. Didaktik und Methodik Deutsch als Fremdshprache. Eine Einfurung. Langenscheidt. – Berlin, 1995. – 146 с.

43

Мазмұны

Түсіндірме хат..............................................................................................3 1 Шетел тілдерін оқыту әдістемесінің теориялық негіздері.................52 Басқа тілде мәдениаралық қатынасқа оқыту әдістемесі...................113 Оқыту тәсілдері....................................................................................294 Оқытуды ұйымдастыру түрлері..........................................................325 Шет тілін оқытудағы бақылау............................................................38Ұсынылатын әдебиет................................................................................43

44