przyjazne naturze ksztaŁtowanie

Wrocaw Krakw 2006

Praktyczny podrcznik

Przyjazne naturzeKsztatowanierzeK i potoKW

P r z y j a z n e n a t u r z e K s z t a t o w a n i e r z e K i P o t o K w

Wsparcia finansoWego udzielili rWnie:

Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej we Wrocawiu

Dolnolski Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych we Wrocawiu

Przyjazne naturze ksztatowanie rzek i potokw praktyczny podrcznik

TyTu oryginau: Manual of river restoration techniques

WydaWca: the river restoration Centre, Silsoe, Beds MK45 4Dt Wielka Brytania

Polski WydaWca: polska zielona Sie, ul. Sawkowska 26A, 31-014 Krakw

oPracoWanie graficzne i ilustracje: robert i Horda Burns (Drawing Attention) www.drawingattention.oc.uk

WykorzysTano rWnie grafiki: Libue Schmidt

inicjatyWa Wydania Polskiego: Krzysztof Smolnicki

Tumaczenie: Marek Krukowski, roman Guziak, piotr Storta, Micha radziszewski

redakcja naukoWa Tumaczenia: dr Marek Krukowski

recenzenci: dr Jan Bachuta,

prof. dr hab. in. Wodzimierz Czamara

sPosb cytoWania: Przyjazne naturze ksztatowanie rzek i potokw praktyczny podrcznik,

polska zielona Sie, WrocawKrakw 2006

skad i amanie:Urszula piszczek

korekTa:ryszard Szlagor, Witold Szlagor

przygoToWanie do druku:i-BiS Usugi komputerowe. Wydawnictwo s.c.

53-505 Wrocaw, ul. Lelewela 4, tel. 71/342 25 17 [email protected]

Wsppraca WydaWnicza:

PRO NATURA

WydaWnicTWo dofinansoWane ze rodkW:

Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej

iSBN 83-923848-8-1


o podrcznikuinspiracj do powstania niniejszego podrcznika by sukces dwch duych projektw rewitalizacji rzek Cole i Skerne, realizowanych pod kierownictwem the river restoration project (projekt renaturyzacji rzek), poprzednika rrC, zarzdzajcego obydwoma projektami w imieniu najwaniejszych brytyjskich agend i organizacji dziaajcych na rzecz ochrony rodowiska, a take wacicieli terenw nadrzecznych.

zebrane projekty przedstawiaj wiele praktycznych metod rewitalizacji i renaturyzacji rzek. Wiedz zdobywano na wszystkich etapach prac: projektowania i wdraania, jak rwnie monitoringu naukowego, co pozwolio dokona caociowej oceny wymiernych osigni zrealizowanych projektw.

Uczestnicy opisanych przedsiwzi pragn podzieli si zdobyt w ten sposb wiedz i maj nadziej, e bdzie moga by ona wykorzystana przez inne inicjatywy na rzecz rewitalizacji rzek i potokw. podrcznik jest take jedn z wielu publikacji rrC, ktra powinna w wyczerpujcy sposb zaspokoi oczekiwania stron uczestniczcych w realizowanych projektach.

o WydaWcachriver restoration centreriver restoration Centre (Centrum renaturyzacji rzek) jest orodkiem informacyjnym i doradczym w zakresie wszystkich aspektw renaturyzacji, wzbogacania i zrwnowaonego zarzdzania rzekami. Stanowi platform wymiany informacji i ekspertw w Wielkiej Brytanii. poprzez sie doradcw dowiadczonych w zakresie hydrotechniki, hydrologii, geomorfologii, ekologii i zarzdzania rzekami udziela informacji zarwno oglnych, jak i o konkretnych projektach, rozwizaniach, a nawet potencjalnych partnerach, konsultantach i dostawcach. posiada obszern baz informacji o ponad 1000 projektach w Anglii, Walii, Szkocji i irlandii. organizuje konferencje w tym doroczn konferencj o zrwnowaonym zarzdzaniu rzekami. prowadzi szkolenia, w razie potrzeby dostosowane do konkretnych oczekiwa. personel rrC ma odpowiednie wyksztacenie oraz bogate dowiadczenie w realizacji praktycznych projektw rewitalizacji rzek. Wicej informacji o dziaalnoci Centrum mona znale na stronie www.therrc.co.uk

polska zielona sie polski wydawca podrcznika zwizek Stowarzysze polska zielona Sie jest oglnopolsk organizacj poytku publicznego zrzeszajc organizacje ekologiczne dziaajce w najwikszych miastach polski. Misj polskiej zielonej Sieci jest wspieranie zrwnowaonego rozwoju poprzez partnerstwo, wspprac i uczestnictwo.Gwne obszary aktywnoci organizacji skupiaj si na budowaniu spoecznego poparcia dla zrwnowaonego rozwoju, wzmacnianiu spoecznego udziau w procesie podejmowania decyzji dotyczcych rodowiska naturalnego, inicjowaniu proekologicznej aktywnoci obywatelskiej, wzmacnianiu sektora pozarzdowych organizacji ekologicznych oraz promocji modelowych inicjatyw sucych ochronie rodowiska.Wicej informacji o dziaalnoci polskiej zielonej Sieci na stronie www.zielonasiec.pl


podzikoWaniaWydanie i 1999publikacja ta nie mogaby powsta bez wieloletniej wsppracy rrC z licznymi organizacjami uczestniczcymi w projektach rewitalizacji rzek Cole i Skerne. Wikszo z nich miaa odrbne cele zwizane z korzyciami pyncymi z realizacji projektw, jednak podjy one wspprac ze sob, czsto w imi odlegych lecz pozytywnych skutkw rodowiskowych. Byy to czynniki sprzyjajce powstaniu the river restoration Centre (rrC) , ktry sta si katalizatorem tego typu dziaa rewitalizacyjnych i renaturyzacyjnych.

Wydanie podrcznika sfinansowaa Szkocka Agencja ochrony rodowiska (SepA), utworzona w roku 1996 w celu zapewnienia efektywnej i zintegrowanej ochrony rodowiska Szkocji. SepA uznaa, e wsparcie publikacji bdzie pomocne zarwno w dziaaniach pracownikw tej instytucji, jak rwnie innych organizacji prowadzcych ochron i rewitalizacj rzek Szkocji.

rrC skada take wyrazy gbokiej wdzicznoci wszystkim organizacjom i osobom wspierajcym zaprezentowane projekty.

UzUpenienie 2002przygotowanie i wydanie niniejszego uzupenienia byo moliwe dziki projektowi r&D W5A-060 w ramach programu bada i rozwoju (r&D) Agencji rodowiska Anglii i Walii.

rrC pragni podzikowa rwnie Szkockiej Agencji ochrony rodowiska (SepA) za dodatkowe wsparcie finansowe.

rrC dzikuje take wszystkim osobom i organizacjom pomagajcym w przygotowaniu niniejszego uzupenienia wydania i, ktre dostarczyy informacje, ilustracje lub fotografie. W kocu szczeglne podzikowania nale si wszystkim tym osobom, ktre byy odpowiedzialne za realizacj zaprezentowanych tu projektw.


WProWadzeniepierwsze wydanie podrcznika, ktre ukazao si jesieni roku 1995, powicone byo metodom zastosowanym przy rewitalizacji rzek Cole i Skerne. rrC (river restoration Centre Centrum renaturyzacji rzek) zamierzao systematycznie aktualizowa i uzupenia podrcznik, uwzgldniajc nowe dowiadczenia zdobywane przy realizacji innych wyrniajcych si projektw, zwaszcza na rzekach podgrskich i grskich.

pierwsze takie uzupenienie zawarto w prezentowanej tu internetowej wersji podrcznika. Uwzgldniono w niej 20 metod, nie omawianych w pierwszym wydaniu, a zastosowanych w 15 projektach rewitalizacji oraz renaturyzacji rzek i potokw.

Metody te zebrano w 11 rozdziaach, z ktrych kady opisuje inne cele i metody dziaa renaturyzacyjnych, zastosowane dla ich osignicia. przykadowo, rozdzia 4 przedstawia sposoby umacniania i zabezpieczania brzegw.

Kady rozdzia obejmuje szczegowe opisy metod, ktre mog by wykorzystane do osignicia omawianych w nim celw, np. metoda 4.1 przedstawia zastosowanie oplatanych potkw wierzbowych do zabezpieczenia brzegw.

Dowiadczenia ucz, e projekty renaturyzacji rzek odnosz znacznie wikszy sukces, jeli na samym pocztku okreli si wyranie cele i priorytety, ktre maj zosta osignite. ponadto jednym z najwaniejszych zaoe projektw s rozwizania dugofalowe i trwae, unikajce doranych ogranicze, na przykad finansowych. Dopiero na tej podstawie mona dostosowa projekt do celw krtkoterminowych, uwzgldniajc moliwo pniejszej kontynuacji, wykorzystujcej cao potencjau renaturyzowanego obiektu.

rozpoznanie tego potencjau nie jest bynajmniej zadaniem atwym, gdy wymaga duego dowiadczenia praktycznego, wiedzy oraz wywaonej oceny. Niestety, wci niewiele osb posiada takie umiejtnoci, gdy renaturyzacja rzek jako nowa dyscyplina praktykowana jest od niedawna. W zwizku z tym jeszcze przez dugi czas niebagatelne znaczenie bdzie miao dzielenie si wiedz i dowiadczeniem na ten temat.

rrC ma nadziej, ze podrcznik wesprze praktykw, pomagajc zrozumie im prezentowane tu wczeniejsze dowiadczenia. W ten sposb kady kolejny projekt bdzie mg czerpa z zawartych w ksice pomysw i rozwiza, ulepszajc i modyfikujc je jednoczenie, a take powinien stanowi inspiracj dla nowych rozwiza, wzbogacajcych dotychczasow praktyk i wiedz.

znaczenie projektw renaturyzacyjnych nie powinno przesania niezliczonych moliwoci wczenia ich zasad do prawie wszystkich dziaa z zakresu gospodarki wodnej. Niektre z omawianych metod mog by rwnie dobrze zastosowane nawet w najmniejszej skali, jak na przykad budowa brodw i przepraw (rozdzia 8), lub ksztatowanie odcinkw ujciowych dopyww do rzeki (rozdzia 9). podobnie, zasady renaturyzacji mona dostosowa do wymaga duych projektw ochrony przeciwpowodziowej, zwikszajc bezpieczestwo powodziowe przy niebagatelnych korzyciach rodowiskowych i przyrodniczych.

Czytelnikw zainteresowanych uaktualnion wersj oraz kolejnymi uzupenieniami podrcznika, w tym osoby, ktre chciayby przedstawi w nastpnych wydaniach opisy nowych metod, prosimy o kontakt z rrC. pene informacje o rrC znajdziecie pastwo na stronie internetowej: www.therrc.co.uk

I


rzeka cole i Projekt jej reWitalizacjirzeka Cole jest dopywem tamizy, w jej grnym dorzeczu. Grna cz zlewni rzeki Cole obejmuje cz miasta Swindon w hrabstwie Wiltshire, podczas gdy jej pozostaa cz ma charakter rolniczy, gdzie dominuj grunty orne oraz intensywnie spasane pastwiska. pod wzgldem geologicznym w podou zlewni dominuj utwory o charakterze glin, piaskw, wapieni i kredy. W dolnym biegu, gdzie rzeka jest w najwikszym stopniu zmodyfikowana, osady tworzone s przez muki i utwory ilaste. Cao zlewni rzeki Cole ma powierzchni 130 km2.

obszar objty rewitalizacj znajduje si sze kilometrw powyej ujcia rzeki Cole do tamizy, w okolicach wsi Coleshill, gdzie szeroko terenw zalewowych siga ponad 400 m, a jego nachylenie wynosi za okoo 1:1300. rzeka zostaa na tym odcinku uregulowana i wyprostowana w celu zaopatrzenia myna w wod, lecz stosunkowo niedawno (w latach 70. XX wieku) zostaa jeszcze bardziej poszerzona i pogbiona, by zmniejszy skal zaleww pobliskich pl uprawnych.

Lokalizacj prac renaturyzacyjnych przedstawia zaczona rycina. ich efektem byo odtworzenie meandrujcego koryta rzecznego o dugoci okoo 2 km, jednak o znacznie mniejszym przekroju poprzecznym anieli dotychczasowe koryto. Umoliwio to czstsze zalewy okolicznych terenw oraz ich mniej intensywne uytkowanie, wspierane przez Countryside Stewardship.

peny opis szczegw organizacyjnych projektu, budetu, nadzoru inynieryjnego i monitoringu naukowego dostpne s w rnych formatach w rrC.

zaprezentowane sposoby rewitalizacji:01.1 Nowe koryto meandrujce na odcinku rzeki powyej myna01.2 Nowe koryto meandrujce na odcinku rzeki poniej myna01.3 pojedynczy meander na mynwce02.2 Nowe zastoiska w odtwarzanym korycie rzeki03.2 zawanie koryta opaskami brzegowymi04.6 tymczasowe umocnienia brzegw05.1 prg rozdzielajcy i przelew05.2 progi pitrzce06.1 przelewy wezbraniowe08.1 Brody i wodopoje08.2 Nowe przeprawy09.2 Nowe trzcinowiska10.2 Nowe miejsca depozycji mas ziemnych

2


0 200 m

N

Strumie Waterloo

Nowa zastawka

Myn

COLESHILL

5.1Nowy prg rozdzielczy

rzek

a C

ole

Mynw

ka

Rw 6.1

2.25.2, 8.1

3.2

10.2

2.28.19.2

5.2

4.6

8.2

8.16.1

8.2

8.16.1

10.2

1.1Nowe koryto

Istniejcy kana obiegowy

4.6

Oxford

Cole

Reading

Przyblione granice terenw zalewowych

Pierwotny kierunek przepywu wezbra

Kierunek biegu rzeki

Prezentowane metody renaturyzacji

1.2Nowe koryto

1.3Odtworzony meander

10.2Miejsce depozycji

mas ziemnych

rzekaCo

le droga

B401

9

do Fa

ringdo

n

Projekt rewitalizacji rzeki ColeLoKaLizacja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935Data buDowy jesie 1995Dugo 2 kmtereny zaLewowe 50 haKoszt 140 000

3


rzeka skerne i Projekt jej reWitalizacjirzeka Skerne wpada do rzeki tees tu na poudnie od Darlington, w hrabstwie Durham. Jej zlewnia o powierzchni okoo 250 km2, obejmuje Darlington oraz kilka niewielkich miasteczek, a take liczne obiekty przemysowe, ktre dawniej silnie zanieczyszczay rzek. W podou dominuj gliny i osady aluwialne.

projekt rewitalizacji obejmuje tereny pnocno-wschodniego przedmiecia Darlington, Haughton-le-Skerne, gdzie zachowaa si niewielka terasa zalewowa pomidzy dawnym skadowiskiem odpadw przemysowych, a terenami o zwartej zabudowie. zachowany teren zalewowy jest silnie przeksztacony z powodu wczeniejszego skanalizowania koryta rzeki, obejmujcego wyprostowanie jej biegu oraz zasypanie starorzeczy. W dolinie zlokalizowano liczne obiekty infrastruktury technicznej (drogi, cieki, kable elektroenergetyczne czy gazocig). pozostaoci terasy zalewowej maj dugo okoo 1 km przy rednim spadku podunym 1:1300. Wkraczajca w dolin zabudowa oraz skadowisko odpadw pozostawiy tereny publicznie dostpne, o szerokoci nieco ponad 100 m.

Szczegowe umiejscowienie prac renaturyzacyjnych przedstawiono na rycinie. W rezultacie utworzono nowy odcinek meandrujcy na poudniowym brzegu dawnego, wyprostowanego nurtu, a take wzbogacono istniejce odcinki koryta poniej i powyej meandrw, tam gdzie nie mona byo zmieni biegu koryta rzeki. cznie odtworzono lub wzbogacono odcinek rzeki o dugoci 2 km. Szeroko wprowadzone udogodnienia, takie jak cieki bd prace ksztatujce krajobraz, przyczyniy si do zwikszenia wykorzystywania tego terenu przez okolicznych mieszkacw.

peny opis szczegw organizacyjnych projektu, budetu, nadzoru inynieryjnego i monitoringu naukowego, dostpne s w rnych formatach w rrC.

zaprezentowane sposoby rewitalizacji:01.4 Nowe koryto meandrujce02.1 Nowe zatoki zastoiskowe03.1 Deflektory nurtu03.2 zawanie koryta opaskami brzegowymi03.3 Bystrza kamienne04.14.4 Nowe umocnienia brzegowe04.5 zabezpieczanie skarp brzegowych06.2 Ksztatowanie powierzchni terenu w obrbie meandrw07.1 Niewielkie, okresowe zbiorniki wodne na terenach zalewowych08.3 cieki09.1 przebudowa odpyww kolektorw wd burzowych10.1 Nowe miejsca depozycji mas ziemnych

4


SKERNEYork

Newcastle

1.4Nowe koryto meandrujce

2.1 Nowe zastoisko

Nowe zastoisko2.1

3.1Deflektory nurtu

3.2Nowe awki

Nowe awki3.3Bystrze

kamienne

3.2

4.1Nowe umocnienia

Nowe umocnienia

6.2Zmiana

uksztatowania terenu

7.1

4.5

8.3cieki

9.1

10.1Miejsce depozycji

mas ziemnych

10.1Miejsce depozycji mas ziemnych

8.3

4.1

4.3

4.2

4.3

Rezerwat przyrody RockwellAlbert Road

Do A 66rzeka Skerne

Kadka Hutton Avenue

N

0 200 mM

ost

Magistrala kolejowa East Coast

Przebudowane ujcia kolektorw wd burzowych na caym nowym

meandrujcym odcinku rzeki

Stare wysypisko poprzemysowe

Projekt rewitalizacji rzeki SkerneLoKaLizacja Darlington, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, NZ 301160Data buDowy jesie 1995 wiosna 1996Dugo 500 mKoszt 300 000

5


zaktualizoWana lista ProjektW na rok 2002przedstawiona aktualizacja wydania i podrcznika rewitalizacja rzeki Cole i Skerne obejmuje kolejne pitnacie projektw odnowy, rewitalizacji i renaturyzacji rzek realizowanych przez rne organizacje oraz w ramach licznych umw partnerskich. Kady opis dodatkowo zawiera list kontaktw przydatnych w razie koniecznoci uzyskania dalszych informacji.

Projekt: zaprezentowane sposoby rewitalizacji:

rzeka Marden, Wilts 01.5 przebudowa odcinka z betonowymi progami na nowe koryto meandrujce

05.4 imitacja wychodni skalnych 08.5 Dostp do rzeki na terenach miejskich

potok ravensbourne, LB Bromley 01.6 otwarcie cakowicie zabudowanego koryta

rzeka Little ouse, Norfolk 01.7 odtworzenie odcitych meandrw

potok Alt, Merseyside 03.4 przebudowa uregulowanego, prostego odcinka w krty ciek roztokowy

rzeka Avon, Wilts 03.5 zawenie nadmiernie szerokiego koryta tanimi ostrogami

rzeka Dearne, S. Yorkshire 03.6 odtworzenie krtego koryta wd niskich w nadmiernie poszerzonym odcinku rzeki

potok Yardley Brook, Birmingham 03.7 zastpienie betonowego obu korytem naturalnym

rzeka tall, Co. Armagh 03.8 Utworzenie zatoczek w korycie

rzeka Chess, Bucks 03.9 Dodawanie wiru na trudnodostpnych odcinkach cieku 10.3 tanie usunicie osadw z koryta cieku

rzeka tamiza, oxon 04.7 Umocnienia brzegw nisk stalow ciank szczeln oraz walcami z porostem

rzeka ogwen, Gwynedd 05.3 renaturyzacja i ustabilizowanie nadmiernie pogbionego koryta 08.4 odbudowa brodu dla pojazdw i zwierzt

rzeka Kennet, Wilts 05.5 podwyszenie poziomu dna rzeki

rzeka Long eau, Lincs 06.3 Likwidacja i odsuwanie obwaowa

rzeka tamiza, oxon 07.2 Mozaika siedlisk ziemnowodnych

potok Sugar Brook, Manchester 11.1 przeoenie cieku wraz z dolin

rzeka Nith, Ayrshire 11.2 Uszczelnienie koryta rzeki

6


11.2 Uszczelnienie koryta rzeki

3.8 Utworzenie zatoczek w korycie

Bromley

LondonRamsbury

Birmingham

Oxford

Chippenham

Salisbury

Swindon

DoncasterManchesterLiverpool

Calne

Latimer

Thetford

LouthBethesda

Armagh

New CumnockAyr

Moy

3.4 Przebudowauregulowanegoodcinka w krtyciek roztokowy

11.1 Przeoeniecieku wraz z dolin

3.6 Odtworzenie krtegokoryta wd niskich

6.3 Likwidacjai odsuwanie obwaowa

5.3 Renaturyzacja i ustabilizowanienadmiernie pogbionego koryta8.4 Odbudowa brodudla pojazdw i zwierzt 3.7 Zastpienie

betonowego obukorytem naturalnym

1.7 Odtworzenie odcitych meandrw

1.5 Przebudowa odcinka z betonowymiprogami na nowe koryto meandrujce5.4 Imitacja wychodni skalnych8.5 Dostp do rzeki na terenach miejskich

7.2 Mozaikasiedlisk ziemnowodnych

4.7 Umocnienia brzegw

3.9 Dodawanie wiru10.3 Tanie usunicie osadw

1.6 Otwarcie cakowicie zabudowanego koryta

5.5 Podwyszenie poziomu dna

3.5 Zawenienadmiernie

szerokiego koryta

7

1

Przedstawione rozwizania mog nie mie zastosowania w przypadku innych projektw


1.1 Nowe koryto meandrujce w terenie otwartymrzeKa ColeloKalizaCja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935Data buDowy jesie 1995Dugo 500 mKoszt 9000

Odtwarzanie Meandrw na Odcinkach wyprOstOwanych

OpisNowe koryto odtworzono w celu wprowadzenia odcinka swobodnie pyncego cieku na terenach zalewowych, ktre do tej pory przecinaa jedynie wolno pynca mynwka. W uytkowaniu pozostawiono dawny kana obiegowy myna, ktry zosta wczony do rozwiza projektowych, poprzez wyduenie go jak tylko to moliwe w gr biegu rzeki, by utworzy dodatkowe i podane koryto meandrujce. Gwny nurt rzeki Cole jest obecnie przerzucony z mynwki do nowego koryta o niewielkich rozmiarach, zapewniajc okresowe podtopienia pobliskich terenw zalewowych.

prOjektProfil poduny (ryc. 1.1.2)redni spadek poduny dna nowego odcinka wynosi 1:1300 i jest dopasowany do redniego nachylenia terenw zalewowych. Rzdn dna dobrano w taki sposb, aby

Rycina 1.1.1Plan terenu Powyej myna

Dolny odcinek latem sierpie 1997

1.1 (strona 1 z 4)

0 100 m

Rzeka COLE

Zasypane koryto

mynwkiA

B

250 m (przeprawa)

Odtworzonydawny meander (patrz 1.3)

Dawne koryto

Nowe koryta

N

0mPrg pitrzcy

(brd)

Wezbrania

Teren zalewowy

Teren zalewowy

Tere

n za

lew

owy

Rw

Rw

Istniejcy kanaobiegowy myna

Nowe koryto rzeki(kana obiegowy wyduony w gr rzeki)

Dolny odcinek

Grny odcinek

Do odpywu wody z myna

Mynwka

Do myna

Prg rozdzielczyi przelew

1



osign jak najmniejsze napenienie koryta, utrzymujc przy tym gboko wystarczajc do przeprowadzenia w korycie wezbra letnich. W ten sposb dno nowego koryta jest pooone wyej ni dawny kana obiegowy myna, lecz niej ni utrzymywany poziom wody w mynwce, ktra zasila wod nowy odcinek. Spowodowao to konieczno wybudowania na obu kocach progw pitrzcych (patrz 5.1 i 5.2).

W zwizku z tym, e zabudowa koryta progami jest zazwyczaj niepodana, alternatywnym rozwizaniem byo pogbienia koryta. Spadek wody przy dolnym kocu odcinka zosta zmniejszony w wyniku utworzenia nowych meandrw poniej myna, co spowodowao podniesienie redniego poziomu wody w kanale obiegowym do dawnego poziomu (patrz 1.2).

(strona 2 z 4) 1.1

0 100 200 300 400 500

80

79

78

77

76

250

Rycina 1.1.2Profil PoDuny

Obecny poziom wody (podniesiony) rednie nachylenie terenw zalewowych

1:1300

redni spadek dna 1:1300

Nowy prg

Nowy prg

Nowa przeprawa

Grny odcinek 1998

Grny odcinek w trakcie prac ziemnych padziernik 1995

grny odcinekdolny odcinek


Mynwka

Kana obiegowy myna

kilometra (m)

1



1.1 (strona 3 z 4)

Trasa koryta (ryc. 1.1.1)Istniejcy kana obiegowy myna przechodzi w historyczne koryto rzeki Cole. Pozostaoci dawnego koryta byy rwnie widoczne, pomidzy km 0+000 a km 0+250 dolnego odcinka. Nowe koryto zaprojektowano w taki sposb, by przebiegao tym zagbieniem, o do wyrwnanej gbokoci, wynoszcej okoo 1 m. Powyej km 0+250 przebieg nowego koryta odbiega od pierwotnej trasy rzeki, ze wzgldu na fakt, i musiao ono zosta poprowadzone mniej wicej rwnolegle do mynwki, ktra biegnie blisko krawdzi terenw zalewowych. Rzdna terenu wzdu grnego odcinka wznosi si znacznie ponad redni poziom terenw zalewowych, dlatego te nowe koryto jest tu gbsze. Meandry zaprojektowano w taki sposb, aby naladoway naturalny przebieg koryta odtworzony na dolnym odcinku.

Przekroje poprzeczne (ryc. 1.1.3 1.1.4)Przekrj A przedstawia koryto wd rednich, o szerokoci 2,6 m i gbokoci 0,8 m uwarunkowania geomorfologiczne rzeki Cole wskazuj, e jest to optymalna wielko koryta. W zwizku z tym, e oglna gboko koryta musiaa przekracza 0,8 m (ryc. 1.1.2), brzegi w grnej czci obniono i spaszczono.

Przekrj B przedstawia asymetryczny profil koryta zastosowany na kadym wikszym zakolu. W najgbszym miejscu rzdna dna znajduje si poniej redniego poziomu dna koryta, w celu umoliwienia rozwoju przegbie. Oczekiwano, e skarpy na zewntrznej stronie zakoli, uksztatowane z nachyleniem 1:1, zwiksz swj spadek w wyniku naturalnych procesw korytowych.

Uksztatowanie terenu wewntrz zakoliTeren obniono do wysokoci 0,8 m powyej redniego poziomu dna, tak jak to przedstawia przekrj B. Jako e wszystkie zakola maj niewielk szeroko, nie podjto adnych prac w celu ich dalszego uksztatowania; teren zosta jedynie wygadzony, celem pynnego przejcia po obu stronach w przekrj A. Profil ten pniej zmodyfikowano (patrz poniej).


Rycina 1.1.3PrzeKrj a Przez Koryto symetryCzne

2,6 m

11 m

0,8 m

Zrnicowana wysoko 1 1,6 m

Zmienne nachylenie skarpy

Rycina 1.1.4PrzeKrj b Przez Koryto asymetryCzne

Skuteczno projektu 1995/8W grnym odcinku koryta sporadycznie doszo do wypreparowania wirw, a take rozwoju wirowych bystrzy poniej kadego meandra. Ograniczonym rdem tego materiau s jedynie gliny odsaniajce si w korycie; w zwizku z tym, e wiry nie s transportowane z grnej czci zlewni. Dodatkowo w rok po zakoczeniu budowy dostarczono wir do kadego przegbienia, w celu pniejszego rozprowadzenia tego substratu przez wezbrania.

W dolnym odcinku, gdzie nowe koryto jest pytsze, wir jest rzadziej spotykany. Prdko odpywu wd na dolnym progu pitrzcym jest wyranie wiksza ni wd napywajcych. Powoduje to, e poniej tej budowli, w korycie kanau obiegowego doszo do nagromadzenia znacznych iloci dobrze wysortowanych wirw, piasku i muu, pochodzcych z nowego odcinka koryta. Doprowadzio to do czciowego przywrcenia poziomu dna kanau obiegowego do jego dawnej rzdnej oraz odtworzenia zrnicowanej gbokoci nurtu.

Mocne gliny na brzegach rzeki opary si erozji, uniemoliwiajc tworzenie si skarp po zewntrznej stronie zakoli, ktrych brzeg uformowano z nachyleniem 1:1. Odwrotna sytuacja zasza na paskich brzegach po wewntrznej stronie meandrw, ktrych powierzchnia ulega rozmyciu. Asymetryczne uksztatowanie powierzchni zostao ponownie odtworzone, jak to przedstawia przekrj B.

Od czasw tych modyfikacji koryto sprawdzio si w stopniu zadowalajcym w szerokiej zmiennoci przepyww pod kadym wzgldem, utrzymujc przez cay rok podoe i formy uksztatowania brzegw.

Nie podjto adnego obsiewu i nasadze brzegw koryta. Naturalna sukcesja rolinnoci postpuje powoli. Koryto jest nieogrodzone, umoliwiajc ograniczony dostp bydu, zgodnie z zaleceniami Countryside Stewardship, co skutecznie powstrzymao rozrastanie si modych wierzb. Oba aspekty s monitorowane.

redni poziom dnana przekroju podunym

11 m

Zmienne nachylenie skarpy

1 m1:1

Profilmodyfikowany pniej

0,8 m

1



Nowy odcinek meandrujcego koryta rzecznego wrazz odtworzonym meandrem mynwki (patrz 1.3) lipiec 1997Zdjcie: Agencja ds. rodowiska

(strona 4 z 4) 1.1


1



1.2 (strona 1 z 4)

1.2 Nowy odcinek meandrujcy po obu stronach dawnego korytarzeKa ColeloKalizaCja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935Data buDowy jesie 1995Dugo 700 mKoszt 25 000

OpisOdcinek rzeki zosta wyprostowany i pogbiony w XVII wieku dla poboru wody przez myn. Dalsze zwikszenie przepustowoci koryta przeprowadzono w latach 70. XX wieku, w celu zmniejszenia zaleww terenw rolnych. Budowa nowego koryta miaa za zadanie odtworzenie meandrw oraz przywrcenie dawnej czstoci zaleww. Zabezpieczono przy tym w przyszoci moliwoci pracy myna oraz zmniejszono zagroenie powodziowe okolicznych mieszkacw i ich mienia.

Rycina 1.2.1Plan Dolnego biegu rzeKi

Poniej myna

Widok nowych meandrw z lotu ptaka lipiec 1996Zdjcie: Agencja ds. rodowiska


Rw

N

Dawne koryto

Nowe koryto

Strumie Raglan

RZEK

A CO

LE

0 100 m

A

B

km0+000m

km0+080m

Prg podpitrzajcy

(koniec zadania)

COLESHILL

Granica

terenw

zalewowych

Granica terenw zalewowychWezbrania

WezbraniaKana

obiegowy myna Zbiornik przy mynie

Dro

ga B

4019

Kierunek prac wstpnych

Zastoisko

km0+280m brd

km0+880m myn

km 0+700m pocztek zadania

km0+620m brd

km0+100m wodopj

Nowe trzcinowisko

1



prOjektProfil poduny (ryc. 1.2.2)Rzdna dna nowego koryta rzeki zostaa podniesiona o okoo 1,0 m, co byo maksymaln wartoci umoliwiajc swobodne przemieszczanie si wd ze starego kanau odpywowego myna. Najbardziej odpowiednim spadkiem dna byaby warto nawizujca do redniego nachylenia terenw zalewowych (1:1300 w linii prostej; 1:1500 wzdu meandrw), lecz ostatecznie spadek dna zwikszono w celu obnienia wysokoci progu podpitrzajcego na kocu odcinka. Rzeczywisty spadek dna wynosi: km 0+0000+280 1:740; km 0+2800+620 1:1000; km 0+6200+700 1:460; co daje redni spadek 1:700.

Podwyszenie dna umoliwio podpitrzenie wd odcinka rzeki powyej objtego tym zadaniem, co przywrcio dawny poziom wody w kanale obiegowym i zbiorniku przy mynie. Celem budowy kamiennego brodu w km 0+620 m byo zabezpieczenie przed erozj denn nowego odcinka koryta poniej.

(strona 2 z 4) 1.2

Rycina 1.2.2Profil PoDuny

79

78

77

75

74

76

80 m 280 m 620 m

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900

Koryto rzeki przed rozpoczciem prac 1994

Meandry w trakcie budowy 1995

Prg podpitrzajcy (koniec zadania)

rednia rzdna korony brzegw przed rozpoczciem prac

redni spadek terenw zalewowych 1:1300 (1:1500 skorygowany dla meandrw)

Dno rzeczne przed rozpoczciem pracNowa rzdna dna rzeki

Nowy brd

Pocztek zadania odtworzenie meandrw

Most drogowyMyn (kana odpywowy)

Kilometra (m)

m n

.p.m

.


1




1.2 (strona 3 z 4)

Trasa koryta (ryc. 1.2.1)Przebieg trasy meandra uwzgldnia zachowanie kilku dojrzaych wierzb na nowych brzegach koryta, jak rwnie praktyczne zachowanie rwnowagi pomidzy terenami utraconymi i zyskanymi po obu stronach dawnego, prostego koryta. Ostateczny wybr projektu tego odcinka uwzgldnia morfologi rzeki, w tym form naturalnych meandrw poniej odcinka objtego pracami. Pozostawienie stosunkowo prostego biegu koryta pomidzy km 0+000 i km 0+080 miao na celu ochron ki z szachownic kostkowan, a take uatwio odtworzenie trzcinowiska poniej ujcia strumienia Raglan wzdu koryta rzeki (patrz rozdzia 9). W km 0+280 meander celowo przebiega poza terenem zalewowym, tworzc w tym miejscu skarp o wysokoci okoo 2,5 m.

Przekroje poprzeczne (ryc. 1.2.3 1.2.4)Przekrj A przedstawia koryto wd rednich, o szerokoci 2,6 m i gbokoci 0,8 m. Uwarunkowania morfologiczne rzeki Cole wskazuj, e jest to optymalna wielko koryta. W zwizku z tym, e oglna gboko koryta przekraczaa 0,8 m, brzegi w grnej czci obniono i spaszczono.

Przekrj B przedstawia asymetryczny profil koryta zastosowany na kadym zakolu. W najgbszym miejscu rzdn dna zachowano poniej redniego poziomu dna koryta, w celu umoliwienia rozwoju przegbie.

Uksztatowanie terenu pomidzy meandramiTeren obniono o okoo 0,4 m, do przyblionego redniego poziomu terasy zalewowej (ryc. 1.2.2).

Nowe koryto przechodzce w istniejce koryto. Widok w trakcie budowy wrzesie 1995

Wymagao to usunicia osadw na brzegach starego odcinka rzeki nagromadzonych podczas prac pogbieniowych koryta w latach 70. XX wieku.

Rycina 1.2.3PrzeKrj a Przez Koryto symetryCzne

Rycina 1.2.4PrzeKrj b Przez Koryto asymetryCzne

Pierwotne, proste koryto rzeczne

(tylko dla porwnania)

Zmienna szeroko do 14 m

Zrnicowana wysoko

1,52,2mredni poziom

dna na przekroju podunym

2,6m

4,8m

0,8mTypo

we nachyl

enie 1:3

Zmienna szeroko do 30m

1m

3,8m

0,8m ca. 1,5m1:4

Naturalna erozja na wikszoci

ukw

redni poziom dna na przekroju podunym

1



Naturalne skarpy powstae po zakoczeniu prac marzec 1997

Istotnym warunkiem projektowym byo zachowanie przepustowoci hydraulicznej odcinka meandrujcego dla wd stuletnich (wezbrania o prawdopodobiestwie 1 na 100 lat).

Na tym odcinku stare, wyprostowane koryto zostao w wikszoci zasypane, aczkolwiek niecakowicie (patrz rozdziay 2 i 8 zawierajce szczegowe rozwizania projektowe zastoisk, przepraw, wodopojw itd.).

Skuteczno projektu 1995/8Wezbranie wd tu po ukoczeniu prac nad nowym korytem doprowadziy do jego szybkiego i znacznego przeksztacenia. Skarpy ulegy erozji, przegbienia zostay zaniesione oraz doszo do naniesienia awic piaszczystych i wirowych, co stworzyo podane siedliska na tym odcinku. Nadmiar rumowiska zosta

(strona 4 z 4) 1.2

odoony bezporednio poniej odcinka objtego pracami, co umoliwio odtworzenie przegbionego koryta. Po tych zmianach, dalsze wezbrania nie powodoway wikszych przeksztace koryta, stabilizujc w sposb zadowalajcy jego zrnicowan morfologi. Poprawki ograniczono do dalszego wypaszczenia wewntrznej czci zakola w km 0+280 m. Po dwch okresach wegetacyjnych brzegi rzeki s wci w znacznym stopniu nie poronite, cho pojawia si ju rolinno nadbrzena. Nowe koryto odsonio kilka rodzajw gleb, co ujawnio wiksze zrnicowania siedliskowe.

Urozmaicone nowe koryto dwa lata po zakoczeniu prac marzec 1997


1



1.3 (strona 1 z 2)

1.3 Nowy meander w podpitrzonym korycie rzekirzeKa ColeloKalizaCja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935Data buDowy jesie 1996Dugo 300 mKoszt 9000

Rycina 1.3.1Plan mynwKi i nowego meanDra

Do kanau obiegowego

myna

0 100 m

OpisMynwka jest prostym, obwaowanym kanaem wybudowanym w XVII wieku, w celu doprowadzania wody rzeki Cole dla pracy myna. Zostaa ona przebudowana w latach 70. XX wieku w celu zmniejszenia zagroenia powodziowego okolicznych terenw. W wyniku projektu renaturyzacji rzeki Cole, wiksza cz przepywu rzeki omija teraz myn (i mynwk) nowym meandrujcym korytem (patrz 1.1). Mynwka zostaa rwnie zrewitalizowana poprzez odtworzenie pojedynczego meandra w jej nurcie.

prOjektProfil podunyDotychczasowy poziom dna rzeki zosta utrzymany w obrbie nowego meandra, w celu zachowania historycznej gbokoci pitrzonej w mynwce wody. W tym celu redni poziom wody podniesiony zosta o okoo 300 mm, co wymagao rwnie naprawy upustu przy mynie, wedug archiwalnych rysunkw znajdujcych si w posiadaniu waciciela, the National Trust. Zgodnie z celami planu renaturyzacji tego obszaru, na nowym meandrze nie odbudowano jakichkolwiek obwaowa, przez co woda moe wylewa si swobodnie na pobliskie pola.

Przebieg trasy (ryc. 1.3.1)Wczeniejsz obecno meandra stwierdzono na podstawie dwch przesanek. Od mynwki odchodzi pytkie i botniste zagbienie pomidzy krtk alej starych, ogowionych wierzb, wyznaczajc przebieg dawnego koryta. Analiza starych map wykazaa, e

N

A

A

Rw

Nowe koryta

Podmoke zastoiska utworzone na starej mynwce

Przelew powodziowy do nowego koryta

Zasypana stara mynwka

Niskie obwaowania mynwki (przerwane)

Stare wierzby

Dawna granica administracyjna

Nowe koryto rzeki (patrz 1.1)

historyczna granica administracyjna biegnie midzy wierzbami, a nastpnie wyranie tras meandra, czc si powyej z mynwk. Ze wzgldu na powysze argumenty, lini t przyjto za rodek nowego zakola.

Przekrj poprzeczny (ryc. 1.3.2)Szeroko koryta midzy brzegami zostaa dobrana w taki sposb, aby zachowa wierzby. Obliczone wymiary uznano za odpowiednie, gdy byy bliskie grnej granicy szerokoci pozostaych odcinkw mynwki. Przekrj dawnej mynwki wskazywa na szerokie awki na wysokoci lub tu ponad nim, redniego poziomu wody. Byy one zadeptane przez bydo po obu stronach gbokiego i otwartego rodka nurtu. Nowy przekrj odzwierciedla tak konfiguracj terenu.

Profile w obrbie meandruSposb w jaki zaprojektowano zalewanie otaczajcego terenu utrudnia ucieczk bd ratunek inwentarza. W tym celu zaproponowano rodek zaradczy w postaci podniesienia poziomu terenu wewntrz nowego meandra, tworzc agodne wyniesienie bdce schronieniem dla zwierzt podczas wyleww.

Skuteczno projektu 1996/8Nowy meander pomidzy wierzbami jest niezwykle malowniczy; abdzie zagniedziy si na mierzei midzy nowym i starym korytem, gdzie utworzono zastoisko o stagnujcej wodzie. Niezalenie od wyleww, owce przebywaj na wyniesieniu, jako miejscu najwyej pooonym i najbardziej suchym w okolicy. Na awkach, po obu stronach nowo odtworzonego koryta, rozwina si w stopniu zadowalajcym rolinno przybrzena.

Niskie wzniesienie utworzone jako miejsce schronienia inwentarza podczas wyleww

Istniejcy rw

Zachowana aleja wierzb

Pojedynczy meander odtworzony na mynwce

Przeprawa

Mynwka


1



(strona 2 z 2) 1.3

Rycina 1.3.2PrzeKrj nowego meanDra

na oDCinKu aa

Odtworzony meander jesie 1997

Utrzymany poziom lustra

wody w mynwce (78,90 m)80

78

760 3,5 7 11,5 14

awki utworzone

na lub tu pod poziomem wody

Zachowane stare wierzby (czciowo ogowione)

Dawne miejsca skadowania osadw, przerwane w celu

umoliwienia zaleww pobliskich pl (79,30 m)

m n

.p.m

.

Szeroko (m)

Zachowany poziom dna mynwki (77,40 m)

Pozostaoci meandra prace wstpne stycze 1996 (pytki zbiornik okresowy powstay po intensywnych opadach/wylewie)


1



1.4 (strona 1 z 3)

1.4 Nowe meandry po jednej stronie dotychczasowegokoryta rzekiRzeka SkeRneLoKaLizacja Darlington, hrabstwo Durham, NZ 301160Data buDowy jesie 1995 wiosna 1996 Dugo 500 mKoszt 40 000

Rycina 1.4.1PLan nowych meanDrw

OpisDue, wyprostowane koryto prowadzio wody powodziowe poprzez otwarte tereny, bdce wasnoci publiczn, graniczce z zabudowaniami mieszkalnymi i starym skadowiskiem odpadw przemysowych. Nowy meandrujcy odcinek rzeki, wykorzystujcy czciowo dawne koryto, zosta odtworzony po poudniowej stronie dotychczasowego nurtu. Zredukowano przy tym ryzyko oddziaywa wezbra powodziowych na ludzi i majtek.

prOjektProfil poduny (ryc. 1.4.2)Pierwotny spadek poduny dna, wynoszcy 1:1300, nawizywa do spadku podunego brzegw, wyniesionych ponad obecne dno o okoo 2,4 m. Nowy

spadek i poziom dna nawizuje do dotychczasowego, jednak z powodu zwikszenia dugoci koryta spaszczono go do nachylenia 1:1500. Przewidywane wymywanie podoa meandrw powinno osign gboko rzdu 1 m, analogicznie jak na istniejcym zakolu w km 1+200 m. Na przekroju podunym przedstawiono to jako najniszy poziom dna okoo 1 m poniej redniej rzdnej dna. Przepyw wd powodziowych przez nowe meandry uatwia obnienie poziomu terenu pomidzy meandrami o okoo 0,6 m. Pozwolio to rwnie na zwikszenie retencji wd wezbraniowych, spaszczajc poniej kulminacj fali powodziowej dla wd stuletnich.

Poziom wody na tym odcinku jest utrzymywany przez istniejcy prg (km 0+000 m), ale oddziaywanie to zanika w km 0+900 m, gdzie pozostawiono i wzmocniono istniejcy prosty odcinek koryta. Umocnienia obejmuj midzy innymi sztuczne bystrze wirowo-kamienne, w km 1+050 m, pokazane na przekroju podunym (patrz rozdzia 3).

Przebieg trasy (ryc. 1.4.1)Boczny zasig zakoli ogranicza gazocig, biegncy blisko pnocnego brzegu dotychczasowego koryta, oraz krawd skadowiska odpadw, biegnca w odlegoci 1050 metrw od poudniowego brzegu Przekopywanie meandrw jesie 2005

Fot.: Northumbrian Water/Airphotos


N3

N2

S2

S1

S3

S4

Istniejcy stopie

Kadka

Gazocig

Skadowiskoodpadw

N1

km 0+800 m

km 0+280 m

km 0+000 m

A 2

A 1

Lini

a ko

lejo

wa

Nowe meandry

Dotychczasowe koryto rzeki

Wierzby

0 100 m

N

1



(strona 2 z 3) 1.4

rzeki. Zakola S4 i N1 zlokalizowano w taki sposb, by zachowa na brzegach dwie wyronite wierzby. Pozostae meandry wpasowano pomidzy nimi, a ostateczna trasa koryta uwzgldnia ponadto lokalne uwarunkowania morfologiczne. Przepywy wd wielkich w korycie wraz z innymi ograniczeniami, uniemoliwiy odtworzenie historycznego biegu rzeki, powstaego w zupenie odmiennych warunkach hydraulicznych.

Przekrj poprzeczny (ryc. 1.4.3)Ze wzgldu na cig zmian gbokoci dna wzdu caego odcinka projekt techniczny musia by uproszczony. Zastosowano dwa standardowe przekroje koryta (symetryczny i niesymetryczny), bazujce na redniej gbokoci (1,8 m) oraz przecitnej szerokoci (18 m) koryta. Taki ksztat

Rycina 1.4.2PrzeKrj PoDuny

przekroju wystpowa tylko w dwch miejscach kadego meandru, podczas gdy pomidzy nimi ksztat koryta stanowi przejcie pomidzy zastosowanymi standardowymi rozwizaniami. Zastosowany przekrj poprzeczny umoliwia powstawanie opisanych powyej 1-metrowych przegbie na kadym zakolu. Dla zakoli S1 i S4 opracowano odmian powyszej pary przekrojw. Pozioma awka po wewntrznej stronie kadego z nich, na wysokoci redniego stanu wd, symuluje efekt naturalnego odkadania osadw i wypycania.

Profile w obrbie meandrw (patrz 6.2 i 2.1)Obok opisanego powyej obnienia poziomu terenu na caym obszarze, istotnym problemem byo take uzyskanie odpowiedniej kolejnoci zalewania meandrw w trakcie wezbra poczwszy od strony

Rycina 1.4.3PrzeKrj nowych meanDrw

0 200 400 600 800 1000 1200 1400

39

40

41

42

43

m n

.p.m

.

redni spadek poduny brzegu 1:1500 (1:13

00 w linii prostej)

redni spadek dna 1:1500

Najnisza rzdna dna

Profil pomidzy meandrami

Obecne dno (najnisza rzdna)

Kilometra (m)

Istniejcy prg Nowe bystrze Kadka

Dotychczasowy odcinek

Dotychczasowy odcinekNowe meandry

5,4 m

Nominalna szeroko 18 m przy gbokoci 1,8 m

Nominalnie 1,8 m

1 m

1 m

1:1

1:3,5 1:5

Dotychczasowy poziom terenu

redni poziom dna (patrz przekrj poduny)

Odcinek przejciowywewntrz meandrw

Zmienny (rednio 2,4 m)

Dotychczasowy poziom terenu

Przekrj A1 (symetryczny)

Przekrj A2 (asymetryczny)

Punkty niwelacji (3 szt.)

Zmienny(rednio 0,6 m)


1




1.4 (strona 3 z 3)

dolnej w gr ich biegu. Szczegln uwag zwrcono na to, aby zastoiska byy zalewane jeszcze przed wystpieniem wody z koryta, co jest bardzo wane na miejskim odcinku rzeki ze wzgldu na bezpieczestwo ludzi. Jedynie teren w obrbie zakola N1 nie mg zosta znaczco obniony, ze wzgldu na biegncy pod ziemi kabel wysokiego napicia.

Skuteczno projektu 1995/8Nowe koryto meandrujce okazao si by stabilne przy czsto wystpujcych wezbraniach. Najbardziej

Widok w d rzeki w kierunku duego zastoiska

luty 1997

naraone brzegi na styku zakoli i dawnego zasypanego odcinka koryta zostay umocnione (patrz rozdzia 4), na pozostaych odcinkach miejscowe utwory gliniaste byy wystarczajco odporne na erozj. Prd rzeki osadzi piaski, iy i mu na odsypiskach po wewntrznej stronie zakoli, a przegbienia utworzone na zewntrznej stronie zakoli utrzymyway si samodzielnie. Rnorodna fauna i flora szybko zasiedliy rozmaite elementy nowopowstaego obiektu, a miejscowa ludno jest zadowolona ze wzgldnie bezpiecznego dostpu do brzegw rzeki.

Ukoczone meandry lato 1997

1



0 10 m

X

X

*

Legenda

Murek przeciwpowodziowy o wysokoci 1 m

wirowe odsypy po wewntrznej stronie zakoli

Dwa kamienne bystrza w korycie (patrz 5.4)

Kierownice nurtu powyej przepustu

Kamienne fundamenty murw oporowych bd umocnienia kamienne brzegw

3 bramy powodziowe (na zawiasach)

Kamienne schodkowe zejcie, umoliwiajce dostp do odsypu wirowego (patrz 8.5)

Zadarnione tereny nadbrzene

Przekroje 'BB' oraz 'CC' (patrz 8.5)

Przekrj 'X-X' (patrz 5.4)

B AC

C*

67,4m

67,5 m

B*

68,4 m

Koryto rzeki przed rozpoczciem prac Nowe obiekty handlowe Kadka

Nowy dwudzielny przepust

Przegbienie

Prze

gbie

niePrzegbienie

Istniejca zabudowa

Dawny przepust

Jezdnia

Zjazd

Zja

zd

A

Nowy pasa handlowy

1.5 Przebudowa odcinka z betonowymi progami na nowe koryto meandrujceRzeka MaRdenLoKaLizacja centrum miasta Calne, hrabstwo Wiltshire, ST 998710Data buDowy 1999Dugo 100 mKoszt brak danych

Rycina 1.5.1PLan nowych meanDrw

OpisWyburzenie pooonej w centrum miasta fabrykiodsonio fragment rzeki przepywajcy w betonowym kanale. Dno koryta na tym odcinku tworzyo w dwch miejscach progi, ktre uniemoliwiay migracj ryb, jak te byy elementem szpeccym wizualnie.

Projekt nowej zabudowy tego obszaru proponowa przerzucenie koryta rzeki na poudnie od jej obecnego nurtu, jak rwnie popraw jej walorw estetycznych, tworzc atrakcyjny obiekt dostpny publicznie. Jest to eksponowane miejsce znajdujce si w centrum dawnej dzielnicy targowej.

Zmian biegu rzeki wykonano za pomoc podwjnego meandra, ktry umoliwia wykorzystanie naturalnych procesw hydromorfologicznych i powstaych w ich wyniku awic, bystrzy i przegbie. Projekt uwzgldnia take moliwo publicznego dostpu do nadbrzea, a take stworzenie trwaych i atrakcyjnych siedlisk fauny i flory.

Wczeniejsze propozycje zabudowy cieku w formie kanau zostay odrzucone na rzecz opisanego tu projektu, odtwarzajcego odcinek stosunkowo swobodnie pyncej rzeki.

1.5 (strona 1 z 6)


1



Odlego (m)0 20 40 60 80 100 120

65

66

67

69

68

31

2

4

68,2 ciana przeciwpowodziowaKadka

m n

.p.m

.

67,4 Jezdnia

Przepust pod drog

Zmiana trasy korytaZachowane koryto

Legenda

1. Pierwotny poziom dna koryto betonowe z dwoma progami

2. Nowy redni spadek poduny dna 1:140

3. 2 kamienne bystrza o charakterze progw, wbudowane w celu stabilizacji dna powyej i poniej kadego powstae przegbienia (plosa)

4. Obecny profil dna zoony z substratw wirowych i brukowanych

64

prOjektZmiana biegu rzeki spowodowaa konieczno przeniesienia wlotu dwudzielnego przepustu przeprowadzajcego koryto pod gwn drog. Rycina 1.5.1 wskazuje umiejscowienie dawnego i obecnego przepustu. Zoptymalizowany przebieg trasy podwjnego meandra pomidzy korytem rzeki powyej niego, a wlotem nowego przepustu uwzgldnia ograniczenia zwizane z istniejc i projektowan zabudow tego terenu.

Spadek poduny rzeki ustalono na podstawie poziomu dna przepustu, a istniejc rzdn dna w grnym biegu rzeki. Rycina 1.5.2 przedstawia tak uksztatowany profil poduny o rednim nachyleniu dna, rwnym 1:140. Jest on znacznie wikszy ni wynikajcy z uksztatowania dna przez naturalne procesy fluwialne, w zwizku z wiksz prdkoci przepywu podczas wezbra.

Modelowanie hydrauliczne wykazao, e prdko przepywu rzeki moe siga nawet do 2 m/s, za poziom wd w trakcie wezbra moe wznosi si do 80 cm powyej poziomu pobliskich ulic i przylegych budynkw. Powysze wyniki wskazyway na potrzeb ochrony tego terenu ciankami przeciwpowodziowymi, a take cigej kontroli erozji dna i brzegw koryta.

Rozwizanie projektowe musiao by na tyle solidne, by sprosta powyszym wymaganiom hydraulicznym, a zarazem umoliwi stworzenie atrakcyjnego i trwaego obiektu.

Projekt ten opiera si na zaoeniu, i spadek i trasa nowego koryta rzeki bdzie bardziej typowa dla odcinkw w grnym jej biegu, gdzie spotyka si kamienne wychodnie oraz wirowe bd obrukowane dno. Zaprojektowanie wielu komponentw projektu rozpoczo si od uzyskania wynikw symulacji przeksztacenia uwarstwionego podoa skalnego na nowym odcinku rzeki, tak by wypreparowane przez nurt rzeki mogo utworzy wychodnie umacniajce brzegi, wzmacniajce fundamenty murw oporowych, a take stabilizujce dno rzeki.

Przeprowadzono szczegowe badania w celu wybrania odpowiedniego surowca skalnego, ktry mgby zosta wbudowany w nowe koryto rzeki. W wyniku tych analiz wybrano wapie Purbeck z kamienioomw w Swanage, zwaszcza e wystpuje on w paskich pytach o gruboci od okoo 10 do 90 cm. Wapienne pyty z tego surowca mogy by bezpiecznie ukadane jedna na drugiej, pod wczeniej ustalonym ktem upadu, w celu odtworzenia struktury naturalnych wychodni skalnych. Kamie by wystarczajco mrozoodporny, mg te by wykorzystywany w postaci citych blokw budowlanych, przydatnych do budowy murw oporowych. Jego kolor i tekstura podobne s do surowcw dostpnych w pobliu Cotswold, lecz wytrzymao tego wapienia jest znacznie wiksza, co jest bardzo wane dla zastosowa hydrotechnicznych.

Rycina 1.5.2ProfiL PoDuny

(strona 2 z 6) 1.5


1



Poniej zestawiono najwanieje obiekty, przy budowie ktrych uyto kamiennych pyt z wapienia Purbeck:

Fundamenty wszystkich pionowych nadrzecznych murw oporowychPyty wbudowano pod staym ktem, umieszczajc je zarwno nad, jak i pod wod, co upodobnio je do naturalnych wychodni skalnych. Przeciwne brzegi rzeki uksztatowano w podobny sposb, prowadzc upad pyt w tym samym kierunku, a take kontrastujc ich faktur, np. gadkie pyty po jednej stronie oraz poszarpane krawdzie wychodni na drugim brzegu. Jako e zabezpieczenia koryta rzeki zbliaj si do siebie przy wlocie przepustu w tym samym kierunku co zastosowany upad pyt, uoono je rwnolegle do ciany oporowej. Umoliwio to wbudowanie skalnych deflektorw nurtu u podna ciany.

Naraone na erozj podne skarp ziemnych na zewntrznej stronie zakoliPyty zostay uoone w sposb opisany powyej, o staym kierunku upadu i przeomu ska, w celu umocnienia brzegw. Szczegy posadowienia cian i umocnienia brzegw przedstawia przekrj AA na rycinie 1.5.3.

Wychodnie skalne na dnie rzeki, tworzce niskie progiZnaczny spadek poduny dna wymaga zabezpieczenia poprzez wprowadzenie dwch niskich progw kamiennych, w celu zapobiegnicia ewentualnej erozji dennej poniej.Na rycinie 1.5.2 zaznaczono je symbolem 3. Progi umieszczono w dolnej czci kadego zakola meandra, gdzie w naturalnym korycie rzeki na dnie akumulowaby si rumosz w postaci wirowych wypyce i bystrzy. Pyty wbudowane w przylege ciany oporowe

Po zakoczeniu prac: widok na nowe koryto rzeki

Przed: widok na przepust w d biegu rzeki


1.5 (strona 3 z 6)

1



i brzegi maj ten sam kierunek upadu, co pozwolio na ich solidne poczenie. Szczegy przedstawiono w rozdziale 5.4. Pyty s agodnie pochylone w d biegu rzeki, co ich krawdziom nadaje charakter niewielkich bystrzy i progw. Pozwala to na swobodn migracj ryb, nadajc charakter kaskady, zamiast wprowadzania progw o znacznej wysokoci.

Wykorzystanie kamienia jako okadziny murw oporowych i innych widocznych powierzchni budowliObrobiony kamie wykorzystano do oboenia i pokrycia wszystkich cian murw oporowych i cianek przeciwpowodziowych, jak rwnie ciany czoowej nowego przepustu pod ulic. T ostatni zaprojektowano z ukowatymi podporami, ktre upodobniy go do starego kamiennego mostu, skrywajc mao atrakcyjne wizualnie betonow obudow przepustu pod jezdni. Po wewntrznej stronie zakola, przed nowym centrum, umieszczono due pyty kamienne, ktre tworz tarasowate zejcie do przybrzenego odsypu wirowego (szczegy patrz rozdzia 8.5).

Kierownice nurtu powyej wlotu do nowego przepustu pod ulicDwudzielny przepust sztucznie poszerza koryto rzeczne, co stwarza ryzyko gromadzenia si osadw po wewntrznej stronie zakola powyej wlotu. W dnie umieszczono zatem cztery podune pyty kamienne, kierujce przepyw wody ku wewntrznemu wlotowi, z zachowaniem naturalnej tendencji przepywu w kierunku wlotu zewntrznego. Pyty wystaj 15 cm ponad redni poziom wd i su jako kierownice (deflektory), ktre skutecznie modyfikuj strugi nurtu w caej rozpitoci przepyww, wcznie z wezbraniami.

Wszystkie powysze kamienne elementy i obiekty skutecznie utrzymuj i stabilizuj koryto rzeki, co jest niezbdne w gsto zabudowanym obszarze miejskim.

Utworzenie w korycie bystrzy i odsypw przybrzenych byo zarwno istotnym aspektem hydraulicznym projektu, jako e musiay by one stabilne, jak rwnie ekologicznym, bdc cennymi siedliskami fauny i flory.

Szczegowe analizy rnorodnych warunkw hydraulicznych, zwizane z uksztatowaniem koryta jako podwjnego meandru, okreliy rozmiary, ksztat i rozmieszczenie wprowadzonego do rzeki rumoszu. Wybrano dwa rda tego substratu, ktry wykorzystano tak osobno, jak te cznie.

Odpady kruszywa wapiennego z pobliskich wirowni wykorzystano w grnym odcinku, na dugoci okoo 40 m (niszy prg), gdzie prdkoci przepywu byy najwiksze. Rumosz mia granulacj od 40 mm do 200 mm, o zrnicowanym ksztacie w zalenoci od materiau, od wirw i otoczakw po paskie bloki kamienne. Tam, gdzie prdkoci przepywu byy mniejsze, uyto przesortowanego wiru o rednicy 40 mm. Dotyczyo to awic po wewntrznej stronie zakoli, o atwym dostpie publicznym. Mieszank obu substratw wykorzystano na obszarach o charakterze przejciowym, naladujc naturalne uziarnienie substratu dna, ktry zostaby naniesiony i nagromadzony przez rzek.

Kocowym etapem projektu byo zharmonizowanie cianek i bramek przeciwpowodziowych z szerok gam elementw zagospodarowania terenw publicznych, o okrelonych walorach estetycznych, jak rwnie waciwego uksztatowania rolinnoci, zgodnie z wymogami rodowiska nadrzecznego. Wprowadzenie przybrzenej rolinnoci wodnej itp. wzdu mikkich krawdzi bd w licznych szczelinach wychodni kamiennych, odoono do czasu przejcia wd powodziowych przez nowy odcinek rzeki. Pozwolio to na zmodyfikowanie i zmikczenie przez rzek nowych obiektw

Rycina 1.5.3PrzeKrj a Przez rzeK i wbuDowane Pyty Kamienne

(strona 4 z 6) 1.5

0 5 10 15 20

Odlego (m)

65

70

Pasa

cianka przeciwpowodziowa

Kamienne pytyKamienne pyty Substrat wirowy /obrukowanie dna

m n

.p.m

.

Poziom wd powodziowych


1



Odcinek A (patrz 1.5.3) po zakoczeniu prac

Odcinek A w listopadzie 2001

1.5 (strona 5 z 6)


1



hydrotechnicznych, selekcjonujc w ten sposb gatunki rolin najbardziej odpowiednie dla bogato zrnicowanych siedlisk.

Skuteczno projektu 1999 wioSna 2001Nie zakoczono jeszcze formowania i obsiewu terenu, lecz przez nowe koryto rzeki przeszo kilka wezbra powodziowych.

Wszystkie budowle okazay si wyjtkowo trwae, biorc pod uwag uycie do utworzenia awic i odsypw substratu o wielkoci minimalnej dla ich stabilizacji, zamiast zwikszania stabilnoci za pomoc substratu przewymiarowanego, o wikszej granulacji.

Nurt rzeki przenis cz kamieni osadzonych w korycie pomidzy dwoma bystrzami (progami) skalnymi. Doprowadzio to do powstania dodatkowego wypycenia nurtu na tym odcinku, a take powikszenia odsypu poniej tarasowatego zejcia do wody i przeksztacenia go w atrakcyjn, atwo dostpn pla.

Krawd koryta pomidzy dwoma bystrzami skalnymizostaa lekko wyerodowana wzdu nie umocnionego brzegu. Erozj t mona do atwo ograniczy podczas prac za pomoc wczeniejszego osadzenia walcw z wkniny, a take dodatkowego wprowadzenia do gleby odpadowego kruszywa oraz obsiewu.

Cztery kierownice (deflektory) nurtu powyej dwudzielnego przepustu dziaaj prawidowo,

zmieniajc przebieg strug prdu przy niskich przepywach pomimo tego, e stanowi miejsca osadzania si szcztkw unoszonych przez wezbrania. Szcztki te mog by atwo usuwane, sprawiajc znacznie mniej kopotw anieli w przypadku, gdyby zatrzymay si na przepucie.

Pod wzgldem wizualnym wprowadzone elementy s doskonale zharmonizowane, a po oczyszczeniu i ostatecznym uksztatowaniu powierzchni przez wykonawc obszar ten powinien ulec penej renaturalizacji. Fauna, pojawiajca si jeszcze przed ukoczeniem gwnych prac budowlanych, obejmowaa przede wszystkim pliszki, kaczki i ryby. Ponadto nastpi rozwj cennych siedlisk zwizanych z wychodniami skalnymi umieszczonymi pod wod, wytworzonymi wok nich przegbieniami, a take szybko pyncymi odcinkami nurtu.

Obiekt ten jest czsto odwiedzany przez modych ludzi, ktrzy z upodobaniem krc si nad rzek nie powodujc istotnych aktw wandalizmu, czciowo zapewne ze wzgldu na zastosowanie solidnych i trwaych rozwiza projektowych.

Kontakt :RRC, Silsoe, Beds. MK45 4DT, Tel.: 01525 863341

Widok na nowe centrum miasta po zakoczeniu prac listopad 2001

(strona 6 z 6) 1.5


1



1.6 Otwarcie cakowicie zabudowanego korytarzeKa ravensbourneLoKaLizacja Norman Park, Bromley, Darlington, TQ 412674Data buDowy marzec czerwiec 2000Dugo 300 mKoszt 127000

OpisRavensbourne jest strumieniem majcym rda w pobliu Keston na pnocnych zboczach North Downs, skd pynie w kierunku pnocnym przez Bromley, Cartford i Lewisham, wpadajc do Tamizy w Deptford Creek. W wielu miejscach, takich jak Norman Park, strumie ukryto pod ziemi w przepucie.

Jeszcze w niedawnej przeszoci taki rodzaj zabudowy maych ciekw by powszechny na obszarach zabudowanych i terenach parkowych. Zamknicie cieku w podziemnym przepucie uwaano za metod zmniejszenia zagroenia powodziowego, poprawy bezpieczestwa i maksymalizacji powierzchni dostpnej pod zabudow lub rekreacj. Niestety, ma uwag zwracano na utrat siedlisk, estetyczne i krajobrazowe walory ciekw, a take potencjalne korzyci zwizane z retencj powierzchniow wd.

Rycina 1.6.1PLan nowego Koryta

Potok Ravensbourne zosta zabudowany w 300-metrowej dugoci obetonowanym przepucie stalowym, o rednicy 1 m. Mniejsze rowy odwadniajce, bdce jeszcze przed utworzeniem parku czci dawnego systemu melioracyjnego, uchodziy w kilku miejscach do gwnego przepustu.

Pnocny koniec zabudowanego odcinka potoku przecinay: droga dojazdowa, gazocig oraz podziemne linie elektroenergetyczne, natomiast poudniowy: wodocig i kable energetyczne.

Odsonicie tego odcinka potoku Ravensbourne stao si znakomit okazj do odtworzenia koryta o charakterze bardziej naturalnym, o zrnicowanych siedliskach w obrbie koryta oraz na brzegach. Ponadto potok czy si z pooonym tu powyej terenem lenym Scroginhall Woods, co stwarza atrakcyjne warunki dla rekreacji miejscowej spoecznoci.

1.6 (strona 1 z 4)


Rodzime krzewy nasadzone przy

wylocie

Zachowany odcinek przepustu

A

A

B1

B1

B2

B2

N

Pozostawiony odcinek przepustu. Koniec zabetonowany,

z betonow rur o rednicy 300 mmumoliwiajc odpyw wd z systemu melioracyjnego

oraz wezbra

Kadka drewniana o dugoci 5 m

i szerokoci 1,5 mna poziomie terenu

Usunity odcinek przepustu

Usunity odcinek przepustu

Niska kadka o wysokoci przsa 700 mm ponad dnem koryta oraz pochyleniu w kierunku

brzegw 1:8 Usunita krata wyapujca mieci

Nowy wylot z zachowanego

odcinka przepustu Nowy wlot

do zachowanego odcinka przepustu

Nowy wylot z zachowanego

odcinka przepustu

1



3000

250

Istniejcy poziom terenu

Zmienne nachylenie 1:1 do 1:3

Zmiennenachylenie1:1 do 1:3

Zmienna szeroko 2000 mm do 6000 mm

Poziom wd niskich Wlot do

przepustu

Ograniczone nasadzenia rolinnoci przybrzenej

Teren pozostawiony do naturalnej sukcesji

Obsiew gatunkami naturalnymi grnej czci skarpy brzegowej

prOjektUzasadnienie finansowe renaturyzacji potoku byo potrjne: zmniejszenie kosztw utrzymania przepustu; usunicie kraty wyapujcej mieci, wymagajcej regularnego czyszczenia oraz kopotliwej ze wzgldw sanitarnych i bezpieczestwa; a take zwikszenie zdolnoci retencyjnej. Ponadto oczekiwano korzyci rodowiskowych i przyrodniczych.

Okoo 70-metrowy odcinek 300-metrowego przepustu rozbito i usunito, odcinajc 180 m pozostaej czci. Dwa krtkie odcinki pozostawiono w miejscach przejcia potoku pod drog dojazdow oraz elementami infrastruktury. Poniewa przepust by zupenie prosty, samo odkopanie i usunicie rury daoby efekt daleki od naturalnego. Dodatkowo, cakowite usunicie przepustu, a nastpnie zasypanie wykopu i zmiana uksztatowania terenu byyby drosze ni odcicie przepustu i wykopanie alternatywnego, nawet duszego koryta.

Projekt trasy koryta oparto na danych historycznych, analizie morfologii procesw fluwialnych, oceny

Widok kraty wyapujcej mieci przed usuniciem

bezpieczestwa powodziowego oraz obecnym sposobie uytkowania parku (boisko do gry w krykieta). W celu uniknicia nazbyt normatywnych i sztywnych rozwiza, dokumentacja projektowa bya wzgldnie prosta. Ze wzgldu na warunki napotkane podczas prac, ostateczny przebieg nowego koryta potoku rni si nieco od zaplanowanego i przedstawionego na ryc. 1.6.1. Jednym z gwnych zaoe byo uformowanie agodnego, bezpiecznego i atwo dostpnego brzegu, co przedstawiono na przekrojach kilku kluczowych odcinkw (ryc. 1.6.2 i 1.6.3).

Nowe koryto ma zrnicowan szeroko i nachylenie brzegw, o agodnym i wygadzonym profilu podunym. Pniejsze wypenienie koryta wirem w nadmiarze, pozwolio samemu potokowi ksztatowa nowy nurt zamiast budowy przegbie i bystrzy.

Nowy, krty odcinek, o zrnicowanej szerokoci koryta oraz grnych krawdzi brzegw, jest o 12,5% duszy ni przepust.

Odsonicie potoku Ravensbourne

Rycina 1.6.2PrzeKrj a Przez wiLgotn K

(strona 2 z 4) 1.6


1



Nowy krty nurt oraz zasig obsiewu rolinnoci naturaln

Gwnymi miejscami dostpu do nowego koryta s wewntrzne czci zakoli (1:5) oraz agodna (o nachyleniu 1:8) plaa w miejscu odsonicia soczewki wirw.

W projektach tego rodzaju, gdzie strumie odsonito pomidzy orurowanymi przepustami, dobrym rozwizaniem jest budowa puapki na osady, ktr

Rycina 1.6.3PrzeKrj b1 i b2 Przez Koryto symetryczne

mona uksztatowa na wiele sposobw nie musi by ona gbokim zagbieniem bd obiektem wymagajcym konserwacji po ustabilizowaniu si koryta. W Norman Park doln cz nowego koryta znacznie poszerzono, tworzc wilgotn wirow awk przechwytujc osady. Pozwala to rwnie potokowi znale wasn tras nurtu w obrbie caej szerokoci koryta.

Wydobyte masy ziemne uksztatowano w sposb nawizujcy krajobrazowo do otaczajcego parku, nadajc im form agodnych pagrkw.

Ponad nowym korytem stworzono dwie przeprawy umoliwiajce atwe przekraczanie potoku: betonowy mostek, o wygldzie kamiennego, oraz drugi, drewniany. Dostp do wody, dziki agodnie nachylonym brzegom jest moliwy na niemal caej dugoci.

Widok w d potoku na jego agodne brzegi. Widoczny koniec odcitego przepustu

1.6 (strona 3 z 4)


1750 mm500 mm

Okoo 1480 m

m

Obsiew gatunkami naturalnymi i traw Brzeg pozostawiony do naturalnej sukcesji

(nie pokryty dodatkowo warstw gleby) Ograniczone nasadzenia

rolinnoci przybrzenej

Poziom wd niskich

Zmienne nachylenie 1:1 do 1:3 Zmienne nachylenie

1:1 do 1:3

1



Obsadzona wilgotna awka oraz przesonity krzewami wlot przepustu

W celu zachowania mao yznych siedlisk odpowiednich dla naturalnej rolinnoci, dogodnych dla kolonizacji z terenw pooonych powyej, wierzchniej warstwy gleby nie rozplantowano na brzegach. Stref przejciow pomidzy wypielgnowanym trawnikiem a grn krawdzi brzegw obsiano, pochodzc z pewnego rda, mieszank naturalnie wystpujcych gatunkw. Stworzyo to atrakcyjn wizualnie krawd boisk do krykieta, bdc jednoczenie rdem nasion do obsiewu brzegw. Rwnie starannie dobrano rolinno przybrzen, pochodzc z lokalnej szkki i skadajc si wycznie z gatunkw rodzimych. Oprcz obsiewu stosowano nasadzenia, przy czym wlot i wylot pozostawionego odcinka przepustu zostay zamaskowane za pomoc rnych gatunkw rodzimych krzeww. Cz prac wykonaa modzie szkolna.

Skuteczno projektu 20002001Uytkownicy parku, zwaszcza spacerowicze z psami, przechadzajc si wzdu i w poprzek strumienia, uznali otwarty odcinek potoku Ravensbourne za najwaniejszy obiekt na tym terenie. Dzieci i psy bawi si na brzegach, pomimo nie ukoczonego rozwoju siedlisk.

wirowe koryto uksztatowao bystrza i plosa, sigajce niekiedy a po podcielajc warstw glin.

Rolinno nabrzena zostaa niestety zbyt wczenie zadeptana, w zwizku z czym pene pokrycie rolinnoci tego terenu moe trwa duej ni zakadano, aczkolwiek doprowadzio to do znacznego zrnicowania samych siedlisk. Okoo jedna trzecia sadzonek zgina wskutek ich wyrwania przez wrony poszukujce robakw.

Schemat nasadze zaprojektowano w taki sposb, aby pogodzi samoistne odtwarzanie si siedlisk naturalnych z jednoczesnym udostpnieniem terenu okolicznym mieszkacom. Jako podane wskazywali oni na moliwo wczeniejszego wstpu na ten obszar, anieli efekt zwizany z samymi nasadzeniami.

Wstpne badania bezkrgowcw i ryb nie wykazay znaczcych zmian, ale powinno to ulec poprawie w miar rozwoju rolinnoci przybrzenej i penego wyksztacenia siedlisk.

Szybki sukces projektu by zwizany z udziaem w nim multidyscyplinarnego zespou oraz wspprac pomidzy rad gminy a Agencj ds. rodowiska.

Kontakt :Trevor Odell, Environmental Agency Thames Region,Swift House, Frimley Business Park, Camberley,Sussex, GU16 5SQ,Tel.: 01276 454463.Julie Baxter, Environmental Agency Thames Region,Kings Meadow House, Reading RG1 8DQ,Tel.: 01189 535000.

Uroczyste zakoczenie prac czerwiec 2000

(strona 4 z 4) 1.6


1



1.7 Odtworzenie odcitych meandrwrzeKa LittLe ouseLoKaLizacja Thetford, hrabstwo Norfolk, TL 870812 TL 874816Data buDowy 1994Dugo 900 mKoszt 15 000

OpisLittle Ouse jest rzek o maym spadku i zlewni o zrnicowanym sposobie uytkowania (lasy, ki kone, grunty orne). W ostatnich 30 latach w obrbie doliny mia miejsce pobr piasku i wiru. Doprowadzio do odcicia omawianego 900-metrowego odcinka nowym prostym korytem.

W 1991 roku organizacja przyrodnicza British Trust for Ornithology (BTO) zakupia ten teren w celu stworzenia spoecznego rezerwatu dla ptakw wodnobotnych. BTO zaproponowao rzdowej Agencji ds. rodowiska wspprac przy odtworzeniu

Rycina 1.7.1PLan meanDrw

Skanalizowany odcinek rzeki Little Ouse

przepywu przez odcite meandry. W zwizku z obnieniem poziomu wody w nowym korycie oraz wynikajcej std redukcji zasigu oddziaywania rzeki na dawne tereny zalewowe nastpio przesuszenie k po obu stronach dawnego koryta.

Nowy skanalizowany odcinek mia ksztat trapezoidalny o szerokoci ok. 6 m i gbokoci 12 m, z 3-metrow stref stromych i niezalewanych brzegw, poronitych trawami i rolinnoci ruderaln. Siedliska wodne w korycie cieku byy ubogie, z makrohydrofitami porastajcymi praktycznie tylko pytk stref przybrzen, na podou gwnie piaszczystym z domieszk osadw drobnoziarnistych oraz wiru.

Stare meandrujce koryto zachowao si w postaci wilgotnego obnienia zasypanego na obu kocach materiaem z nowego koryta. Odtworzenie przepywu w dawnym 900-metrowym odcinku meandrujcego koryta miao zapewni odtworzenie zrnicowanych siedlisk, obejmujcych przegbienia, bystrza i odcinki o szybkim prdzie, kontrastujc z ujednoliconym, powolnym i gbokim nurtem w skanalizowanym korycie. Dodatkowo waciciel terenu pragn odtworzenia zaleww obszaru przylegajcego do meandrw oraz przywrcenia poczenia hydraulicznego pomidzy rzek a terenem zalewowym.

1.7 (strona 1 z 4)


Rozlewisko

Rozlewisko

Gwny teren zalewowy

Granice terenu BTO

Maksymalny zasig zalewu podczas

powodzi zimowych

Little Ouse

Przekopany brzeg Czciowo zmeliorowana ka

Oczkowodne

0 100 m

Przepuszczalnakamienna tama

Legenda

Odtworzony odcinek meandrujcyZachowany odcinek zabagnionegostarorzeczaTereny podmokeNiewielka przegroda

ziemna

Rozwijajce si sity Juncus w czcizabagnionej

BystrzeBystrze

Bystrze

Zalane wyrobisko wiru Zalane wyrobisko wiru

Zalane wyrobisko wiru

Skanalizowany odcinek koryta

(zastoisko)

1



W celu zachowania podmokych siedlisk wytworzonych w odcitych meandrach, postanowiono zbudowa obejcie maego fragmentu dawnego koryta o dugoci 120 m. Umoliwi to zachowanie ostoi rolin i zwierzt wodnych, z ktrej bd mogy si one rozprzestrzenia na teren planowanego rezerwatu wodnobotnego.

prOjektKoncepcja i projekt renaturyzacji byy proste i oparte na ocenie wizualnej, jako e wci zachowane byy dawne meandry, w postaci bagnistego, zaronitego trzcin obnienia na dnie doliny.

Dawne koryto poczono z rzek poprzez otwarcie zasypanych kocw odcinka meandrujcego. Na pozostaym odcinku dawnego koryta przeprowadzono korekt zadrzewie oraz niewielkie prace ziemne. Niewielk ilo gruntu rozprowadzono na obu kocach, wycznie w najbliszym zasigu koparki. Odtworzone koryto rzeki Little Ouse ma obecnie redni szeroko 8 m, przy redniej gbokoci 1 m.

Widok w d dawnego meandra

Uywajc 15-metrowego podnonika, na grnym kocu nowego skanalizowanego koryta zbudowano tam z gazw i kamieni (przepuszczalne pitrzenie pokazane na ryc. 1.7.1 i 1.7.2). Doprowadzio to do podniesienia poziomu wody w rzece o 0,6 m i skierowania w ten sposb okoo 90% przepywu do dawnego koryta.

Budowl, o szerokoci 6 m, dugoci 10 m i wysokoci 2 m, wykonano z prefabrykowanych elementw betonowych o wymiarach 1 m 1,5 m, ktre pokryto warstw gazw wapiennych o gruboci 0,75 m, przykrytych z kolei 0,25 m warstw bruku z wapienia. Pitrzenie zaprojektowano w taki sposb, by byo ono przepuszczalne, aby zapewni niewielki dopyw wody do skanalizowanego odcinka koryta. Wezbrania o wysokoci powyej 2 m mog przelewa si przez pitrzenie, do tego odcinka penicego rol kanau ulgi.

Przelew, przegroda oraz grna cz terenw zalewowych

Odcinek meandrujcy musia by odtamowany na obu kocach

(strona 2 z 4) 1.7


1



Rycina 1.7.2PrzeKrj Przez Kamienn tam i meanDry

W rodkowej czci odcinka meandrujcego zachowano fragment zabagnionego starorzecza, odcinajc jego grny wlot niewielk zapor ziemn z przepustem, chronic starorzecze przed szybko pyncymi wodami wezbraniowymi.

Skuteczno projektu 19942000Badania wykazay obecno bogatej fauny bezkrgowcw wodnych (widelnice, jtki, limaki), ktrej brak w korycie skanalizowanym. Gatunki ryb nie wystpujce w tym odcinku, jak jelec i kle, odbywaj taro i utrzymuj swj narybek w korycie meandrujcym.

Odtworzenie rolinnoci bagiennej trwao duej ni przewidywano. Mogo to wynika z wielu czynnikw, takich jak brak odpowiedniego banku nasion, akumulacja osadw oraz wyduony okres zaleww. Jednake ptaki (blaszkodziobe i siewkowce) szybko zasiedliy tereny z otwartym lustrem wd stojcych, a czajki zaczy si gniedzi.

Cz terenu wzdu odcinka meandrujcego ogrodzono, aby ograniczy zgryzanie (wypas) i wydeptywanie przez bydo, co umoliwio rozwj rolinnoci przybrzenej.

Dawne meandry poczone z rzek

1.7 (strona 3 z 4)


0 2 m

Bruk wapienny ( 100-200 mm)

Dawne meandry, nowe koryto rzeki

Bloki wapienne ( 300500 mm)

Lustro wody podniesione o 0,6 mw celu umoliwienia przepywu

w dawnym koryciePytkie koryto

Bloki betonowe (1 m x 1 m x 1,5 m)

Przesikalna przegroda umoliwiajca dopyw wody

do nowego zastoiska

Trapezoidalne koryto zamknite przesikaln

budowl pitrzc

1



Wok pitrzenia zaobserwowano rozmycia powstae wskutek przelewu gr wd wezbraniowych. Pitrzenie, jak te brzegi odcinka bezporednio powyej niego umocniono, aby zapobiec dalszym zniszczeniom.

Odtworzone koryto Little Ouse

Zalew terenw wzdu odcinka meandrujcego wiosna 1999

Kontakt :Geraldine Daly, Environmental Agency Anglian Region,Bromholme Lane, Brampton, Huntingdon, Cambs, PE18 8NE,Tel.: 01480 414581.Chris Gregory. BTO, The Nunnery, Thetford,Norfolk IP24 2PU, Tel.: 01842 750050.

(strona 4 z 4) 1.7




10

10.1 (strona 1 z 2)

Zagospodarowanie osadw rZecZnych

OpisPrace rewitalizacyjne na rzece Skerne spowodoway konieczno zagospodarowania okoo 19 000 m3 urobku (patrz 1.4). W tym celu wykorzystano dwa miejsca na obu zboczach doliny (znane jako Rockwell i Keepsafe), ktre uznano za odpowiednie do skadowania urobku. Byy to jedyne miejsca nieprzeksztacone przez przemys czy zajte pod zabudow mieszkaln. Krajobraz tych miejsc mia szereg cech podanych, lecz kontrastujacych ze zdegradowanym terenem w otoczeniu. Nowe uksztatowanie terenu zaprojektowano tak, aby zneutralizowa wpyw dawnego skadowiska oraz umoliwi nasadzenia zasaniajce szpecce budynki.

prOjektUksztatowanie terenu obu miejsc zaprojektowano tak, by przypominao dolinki i pagrki bdce naturalnymi elementami krajobrazu pnocnej Anglii. Ponadto bardzo wany by udzia w projekcie lokalnej spoecznoci szk, lokalnej organizacji przyrodniczej i mieszkacw. Szczegowy projekt uwzgldnia midzy innymi koncepcj wyznaczenia oficjalnych i swobodnie biegncych cieek.

Rockwell (ryc. 10.1.1)Ten sfalowany teren, poronity krzakami oraz porzuconymi gdzieniegdzie odpadami budowlanymi i gruzem, pooony jest pomidzy zabudowaniami mieszkalnymi, magistral kolejow i rezerwatem przyrody. W ramach lokalnego projektu

10.1 Skadowisko mas ziemnych w Keepsafe i RockwellRzeka SkeRneLoKaLizacja Darlington, hrabstwo Durham, NZ 301160Data buDowy sierpie 1995, lato 1996Powierzchnia 1,5 ha Rockwell i 1,1 ha Keepsafe (okoo 19 000 m3 w gwnym miejscu skadowania)Koszt 60 000 utworzenie miejsca depozycji i transport

Rycina 10.1.1PLan Prac zwizanych z Ksztatowaniem

Powierzchni terenu w rocKweLL

Pagrek

Zad

rzew

ieni

a

Podwyszenie terenu harmonizujce z nasypem kolejowym

Wyn

iesie

nie

ciekabiegnca

w d

Zabudowania mieszkalne

Nowyzbiornik

Linia kolejowa

Skadowisko w Rockwell po zakoczeniu prac 1998

zagospodarowania ekologicznego na zboczu doliny, w miejscu dawnego wysiku wody wykopano zbiornik. Nowo uksztatowany obiekt charakteryzuje si agodnymi zboczami naprzeciw osiedla oraz niewielkimi pagrkami urozmaicajcymi topografi terenu.



10

(strona 2 z 2) 10.1

Teren zdrenowano i odwodniono w kluczowych miejscach, aby zapobiec zalewaniu cieek i ograniczy erozj powierzchniow.

Keepsafe (ryc. 10.1.2)Uprzednio byo to agodnie opadajce w stron rzeki pole. Nowe skadowisko nadao miejscowemu krajobrazowi charakteru maej dolinki, dziki podniesieniu terenu wzdu terenw przemysowych, ulokowanych na dawnym skadowisku. Starannie rozplanowane nasadzenia drzew i krzeww przesaniaj teren przemysowy i dobrze wspgraj z wczeniej istniejcym zadrzewieniami pasowymi i ywopotem. Wanym elementem prac byo zmniejszenie spadku i wygadzenie stromej skarpy dawnego skadowiska. Miejscami wprowadzono drena, w celu odwodnienia cieek spacerowych.

Po zakoczeniu prac ziemnych, zaproszony architekt krajobrazu zaplanowa odpowiedni schemat nasadze. Oba miejsca obsiano niewymagajc pielgnacji

Rycina 10.1.2PLan Prac zwizanych z Ksztatowaniem

Powierzchni terenu w KeePsafe

mieszank traw z domieszk dziko rosncych kwietnych bylin kowych, w nastpnym roku nasadzajc w sposb harmonijny okoo 10 000 drzew i krzeww. W niszych partiach zboczy zasadzono ponadto roliny cebulowe.

Skuteczno projektu 1995/98Udzia lokalnej spoecznoci w planowaniu oraz w nasadzeniach wytworzy poczucie odpowiedzialnoci i wspwasnoci tych terenw, co najprawdopodobniej skutkowao znikomym poziomem wandalizmu. Oba obiekty s dobrze wkomponowane w otaczajcy krajobraz i nie s postrzegane jako sztuczne. Tereny te obecnie intensywnie wykorzystuj spacerowicze pragncy kontaktu z przyrod. Nasadzenia drzew i krzeww zaczy przesania okoliczne tereny przemysowe i lini kolejow.

Pomysowe wykorzystanie urobku w ten skuteczny sposb pozwolio unikn nazbyt kosztownego wywozu mas ziemnych poza teren projektu.

Formowanie skadowiska w Keepsafe

Skadowisko w Keepsafe po nasadzeniu drzew 1998 (zbliony widok)

Istniejcyywopot

R zeka

Skadowisko odpadw

poprzemysowych

Wygadzona powierzchnia skadowiska Dolinka ze ciek

Pagrki uformowane z nadmiaru mas

ziemnych po obu stronach,

zharmonizowane z dotychczasow

rzeb terenu (z lewej strony

skadowisko odpadw poprzemysowych)

Terenyprzemysowe

Tereny zielone na zboczach

cieka biegnca

w d




10

10.2 (strona 1 z 2)

OpisPrace ziemne zwizane z budow ponad 1 kilometra nowego koryta meandrujcego, doprowadziy do wydobycia okoo 4000 m3 mas ziemnych, ktre wymagay przemieszczenia poza dolin rzeki. Wykorzystano je do modyfikacji uksztatowania terenu pooonych nieopodal pl ornych, opadajcych agodnie w kierunku terenw zalewowych rzeki. Utworzone w ten sposb miejsce depozycji mas ziemnych przypomina naturalny taras rzeczny. Jest ono na tyle due, e w razie potrzeby moe suy jako dodatkowe miejsce do gry w pik non, obok istniejcego boiska. Wydobyte masy ziemne posuyy ponadto do budowy dwch niewielkich wzgrz ucieczkowych sucych jako schronienie dla wypasanego w dolinie inwentarza podczas wezbra.


10.2 Depozycja mas ziemnychrzeKa ColeloKalizaCja Coleshill, granica hrabstw Oxonshire/Wiltshire, SU 234935Data buDowy jesie 1995 czerwiec 1996PowierzChnia 0,6 ha (okoo 4000 m3 w gwnym miejscu skadowania)Koszt 13 600 utworzenie miejsca depozycji i transport

prOjektWikszo wydobytych mas ziemnych posuya do wypenienia zbdnych odcinkw dawnego, wyprostowanego koryta rzecznego. Integraln czci projektu byo pozostawienie pewnych fragmentw niezasypanych w celu odtworzenia podmokych siedlisk nadrzecznych (patrz 2.2 i 9.2).

Zaoenia projektu renaturyzacji rzeki Cole nie przewidyway zagospodarowania pozostaych mas ziemnych na terenach zalewowych. Wywz caoci wydobytego gruntu poza obszar projektu by jednak zbyt drogi, w zwizku z czym wdroono koncepcj ich depozycji w formie tarasowania pobliskiego zbocza doliny.

N

0 100 m

Boisko do pikinonej

Miejsce depozycji mas ziemnych

Pawilon

Myn

78,9 m

80,4 m

Zrenaturyzowanekoryto rzeki

Rzeka Cole(pocztek

nowego koryta)

do Coleshill

Przybliona granica terenu zalewowego 79,0 m

Obejcie

Mynwka

Dro

ga B

4019

81,0 m

80,0 m

80,0 m

79,0 m



10

(strona 2 z 2) 10.2

Teren przeznaczony na ten cel zosta wybrany w taki sposb, by mg suy miejscowemu klubowi pikarskiemu, ktrego boisko znajduje si na terenie zalewowym rzeki i jest okresowo zatapiane. Ilo mas ziemnych pozwalaa na utworzenie boiska o odpowiednich rozmiarach, ponad poziomem wezbra powodziowych. W rzeczywistoci obiekt ten zosta przywrcony do funkcji rolniczych, lecz w przypadku ewentualnych powodzi zachowano moliwo zagospodarowania tego terenu na cele rekreacyjne.

Budowa bya prowadzona rwnolegle z przemieszczeniem warstwy prchniczej do ponownego zagospodarowania. Wykonano j za pomoc buldoerw, a nastpnie przywieziono i rozprowadzono wydobyte masy ziemne. Prace polegay ponadto na dokadnym uksztatowaniu powierzchni, aby poczy zbocza otaczajcego terenu, o spadku 1:40, oraz miejsca depozycji, o nachyleniu 1:130, co zapewniao swobodny odpyw powierzchniowy wd opadowych.

Ponadto wydobyte masy ziemne posuyy do utworzenia na terenach zalewowych dwch niewielkich wzgrz ucieczkowych, w postaci agodnie nachylonych, pytkich wyniesie. W okresach wezbra i powodzi su one dla schronienia inwentarza, w miejscach gdzie jest on najbardziej zagroony (patrz 1.3). Wyniesienia te nie wpywaj w istotnym stopniu na zmniejszenie pojemnoci retencyjnej wd powodziowych, jako e ilo wykorzystanych do ich

budowy mas ziemnych jest niewielka w porwnaniu do objtoci gruntw przewiezionych do gwnego miejsca ich skadowania.

Skuteczno projektu 1995/98Miejsce depozycji tak jak uprzednio peni funkcje rolnicze, jedynie niewielka cz bya wyczona z produkcji rolnej przez jeden sezon. Dodatkowe masy ziemne wydobyte podczas prac uzupeniajcych zdeponowano na krawdziach tarasu, zwikszajc projektowane nachylenie zboczy (1:40). Prace te nie wpyny jednak znaczco na degradacj wartoci krajobrazowych.

Do chwili obecnej nie potwierdziy si obawy zwizane z koniecznoci wybudowania dodatkowego boiska poza terenami zalewowymi, poniewa realizacja projektu renaturyzacji rzeki nie wpyna na czsto jej wezbra. Ponadto po zakoczeniu prac rzeka nie zwikszya przepyww, oszacowanych w projekcie do ostronie, za ilo opadw bya nisza od redniej wieloletniej. Odpowiedzialne za to mog by oba powysze czynniki, cho wyniki modelowania hydraulicznego wskazuj, e wezbrania nie stanowi istotnego zagroenia dla klubu pikarskiego.

Zmiana uksztatowania stokw doliny ssiadujcych z terenami zalewowymi okazaa si bardzo efektywnym sposobem uniknicia kosztw zwizanych z zagospodarowaniem nadmiaru mas ziemnych, bez wyranego uszczerbku walorw krajobrazowych.

Prace zwizane z depozycj mas ziemnych na gruntach ornych, na prawo od boiska do piki nonej 1995Zdjcie: Agencja ds. rodowiska




10

10.3 (strona 1 z 4)

OpisBudowla pitrzca myna na rzece Chess zostaa usunita i zastpiona przepawk. Miao to przywrci moliwo migracji ryb oraz stworzy warunki do renaturyzacji uproszczonego koryta powyej myna (patrz 3.9).

W korycie powyej dawnej budowli pitrzcej myna, przez wiele lat nagromadzia si znaczna ilo muu, wskutek zrzutu powyej podczyszczonych wd z oczyszczalni ciekw.


10.3 Tanie usunicie osadw z koryta ciekuRzeka ChessLoKaLizacja Blackwell Hall, Latimer, hrabstwo Buckinghamshire, SU 980997Data buDowy 1994/1995Powierzchnia okoo 3000 m3

Koszt brak danychRycina 10.3.1

PLan Dotychczasowego osaDniKa Do wychwytywania wyDobytych osaDw rzecznych

m030

Laguna Nr 1

Laguna Nr 2

Laguna Nr 3

Rzeka C

hess

Tymczasowa tama w gwnym korycie rzeki przekierowujca jej przepyw

Zasysane osady w trakcie bagrowania korytaDeflektory rozdzielajce przepyw

na ca szeroko laguny

Obwaowanie ziemne na brzegach lagun

Tymczasowe progi (rzdna korony 200 mmponad poziomem wody w nastpnej lagunie)

Obszar poddany bagrowaniu za pomoc odsysania (miszo osadw przekracza 1,5 m)

Podana szerokonowego koryta

Tymczasowy prg (rzdna korony 100 mm ponad poziomem wody

w zbiorniku doczyszczajcym) Istniejcy kana

obiegowy

Istniejcy prg (2 m wysokoci)

Jaz

Podczyszczona woda wpywa do kanau

obiegowego

Zbiornik doczyszczajcy



10

(strona 2 z 4) 10.3

Bagrowanie oraz odmulenie zbiornika powyej pitrzenia myna poczono z budow przepawki. Przed realizacj projektu nastpio przeniesienie zrzutu ciekw z oczyszczalni w d biegu rzeki.

Obnienie poziomu wody przywrcio rzece odpowiedni spadek poduny, a take odtworzyo wskie i krte koryto wewntrz jej zbyt szerokiego i gbokiego koryta dawnej cofki. Wymiary zamknitego koryta musiay by znacznie zmniejszone, zarwno jego szeroko (z 8 m do 2 m) jak i gboko (w niektrych miejscach miszo muu sigaa 1,5 m).

Pitrzenie myna i wybudowana w jego miejscu przepawka

Projekt wymaga usunicia nagromadzonych osadw powyej dawnego pitrzenia. W celu uniknicia wywozu wydobytych osadw, wybagrowany materia wbudowano na ssiadujcej ce. Usuwanie materiau z obszaru objtego projektem jest czsto kosztowne, a take uciliwe rodowiskowo, jeli osady przewoone s na skadowisko odpadw.

prOjektPrzy uyciu koparki, utworzono niskie obwaowania ziemne na pobliskiej ce. Prace ziemne obejmoway obnienie poziomu terenu w celu umoliwienia grawitacyjnego odpywu wody. U

przyjazne naturze ksztaŁtowanie

Documents